________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સિદ્ધસેન દિવાકરની કૃતિઓ.
અહીંના જૈન આનંદ પુસ્તકાલયમાં છે. તેમાં ૧૩૧૨૮ એવા ઉલ્લેખ પૂર્વક કે “તુતિકાર' એ નામથી જે મકવાળી નકલ આગમ દ્વારકે ઉપર ઉપરથી જોઈ પધો મળે છે અને જે ઉપલબ્ધ બત્રીસીએમાં નથી છે અને કેટલેક સ્થળે એમણે લખાણ પણ કર્યું તે જે પ્રસ્તુત સિદ્ધસેનનાં જ હોય તે એ લુપ્ત છે. આ પરત્વે હું એના લાગતાવળગતાનું ધ્યાન થયેલી બત્રીસીઓમાંનાં હોવાં જોઈએ. દા. ત. ખેંચું છું.
તત્વાર્થસૂત્ર અ. ૧, સૂ. ૧૦ )ની સિદ્ધસેનીય આમ સમ્મઈપયરણના વિશિષ્ટ અભ્યાસ માટે ટીકા(પૃ. ૧ )માંનું ૫, “નયાતવ” થી શરૂ વિવિધ સાધન છે. એમાં અનુપલબ્ધ ટીકા મળી થતું પદ્ય અને વાઇમહાર્ણવવાળા સંસ્કરણના આવે અને અપ્રકાશિત ટીકા છપાય તેમજ સમ્મઈ- પૃ. ૬૨૦ ના પ્રથમ ટિપ્પણુમાં નિર્દેશાવેલું પા. પયરણના મુખ્ય મુખ્ય વિષયોને ઉદ્દેશીને નિબંધ આયારની ગુણિમાં બત્રીસીઓમાંથી અવતરણે રચાય અને એને લાભ લેવા જેવી જૈન સમાજના અપાયાનું મને આગમ દ્વારક કહેતા હતા. એ પદ્યો મોટા ભાગની મનોવૃત્તિ કેળવાય તે એક પ્રકારને અત્યારે હું તારવી શકે તેમ નથી. શું એમાંથી સંતોષ અનુભવાય.
કોઈ પઘ કઈ લુપ્ત કાત્રિશિકોનું છે ખરું ? [૩].
ઉપલબ્ધ સાહિત્ય જોતાં એમ જણાય છે કેસમ્મઈપયરણ વિષે પ્રાચીન પ્રબંધોમાં ઉલ્લેખ ઉમાસ્વાતિએ સંસ્કૃતમાં જ કૃતિઓ રચી છે અને નથી, પરંતુ શ્રાવિંશિકાઓ વિષે તે નિર્દેશ છે. કુંદકુંદાચાર્યે પાઈયમાં-જઈણ સોરસણીમાં જ કૃતિઓ કહાવલીમાં કહ્યું છે કે સિદ્ધસેને બત્રીસીવડે રચી છે. જ્યારે આ બંને મુનિવરી પછી થયેલા જિનની સ્તુતિને પ્રારંભ કર્યો અને ૩૨ મી બત્રીસી સિદ્ધસેન દિવાકરે જાણે એઓ એ બંનેના અનુગામી પૂર્ણ થતાં પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા પૂર્ણપણે પ્રગટ થઈ. ન હોય તેમ બંને ભાષામાં કૃતિઓ રચી છે. એમની પઘાત્મક પ્રાચીન પ્રબંધમાં પણ આ વાત છે અને પાઈય કૃતિ આપણે વિચારી ગયા. હવે આપણે એમાં “ બત્રીસ બત્રીસીઓ” એ સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે. એમની ગણાતી સંસ્કૃત કૃતિ નામે ન્યાયાવતારને પ્રભાવક ચરિત્રમાં બત્રીસ તુતિઓથી સ્તુતિ વિચાર કરીશું. કર્યાની હકીકત છે. એટલું જ નહિ પણ એ ગણા- અજેન બૈદ્ધ ગ્રંથકારથી ન્યાયની બાબતમાં વાઈ છે. (૧) વીર-સ્તુતિ, (૨) ન્યાયાવતાર કઈ કઈ સ્થળે ભિન્ન મત કરનાર અને અન્ય અને ( ૩૨) ત્રીસ બત્રીસીઓ.
મતનું ખંડન કરનાર ન્યાયાવતાર ઉપર હરિઆજે આપણને ન્યાયાવતાર ઉપરાંત એકવીસ ભદ્રમરિએ કૃતિ રચી હતી, એમ ચતુર્વિશતિ બત્રીસીઓ મળે છે. એ બત્રીસીઓ સિદ્ધસેન દિવા- પ્રબંધ(૫, ૫૨)માં એના કર્તા રાજશેખરસૂરિએ કરની રચના હેવાનું મનાય છે. એ સાથે જ તેમ કહ્યું છે. બૃહતદ્દિપનીક પ્રમાણે આ ટીકાનું પરિહોય તો પણ દસ બત્રીસીઓ અને ન્યાયાવતારને ભાણ ૨૦૭૩ કપ્રમાણુ જેટલું છે. જૈન ગ્રંથાવલી કર બત્રીસીમાં ન ગણીએ તો અગિયાર બત્રી- પૃ. ૭૫ માં સુચવાયું છે. પાટણ જ્ઞાનમંદિરમાં આ સીઓ આપણે ગુમાવી છે. “ આચાર્ય સિદ્ધસેન ' ટીકાની હાથ પિાથી છે.
(ચાલુ) ૧ પ્રબંધચિંતામણિમાં બત્રીસીઓની સંખ્યા ૨ આને વિષય જોઈ મેં મૂળ કૃતિનું નામ (તેમજ કલ્યાણ મંદિરતૈત્ર) વિષે ઉલેખ નથી, ઉમેર્યું હશે એમ લાગે છે. પરંતુ બત્રીસીઓના ૩૨ સંખ્યા ચતુવિશતિ- “ઘર્ષ રિપતમે નાતિત સર્વશતાપ્રબંધમા છે.
સ્ટાઈનમ્” થી શરૂ થતું પડ્યું.
For Private And Personal Use Only
