________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XXXXXXXXXXXXXX * શ્રીપાલ–ચરિત્રો XXXXXXXXXXXXXX
લે –. હીરાલાલ ર. કાપડિયા એમ, એ. નવપદ યાને સિદ્ધચક્રને મહિમા દર્શાવવા માટે કયા તે કઇ તે પ્રશ્ન ઊઠે. આને ઉત્તર તે આ શ્રીપાલ નરેશ્વરનું દષ્ટાંત રજૂ કરાય છે અને હું પાઈય કૃતિ જેને લભ્ય હોય તે આપશે એટલું જ ભૂલતો ન હોઉં તે એ એક જ દૃષ્ટાંત વ્યાપક સ્વરૂપે અહીં સૂચવું છું. ગ્રંથસ્થ બન્યું છે. આને લઇને આપણને વિવિધ
અપભ્રંશ ભાષાઓમાં–પાય, અપભ્રંશ, સંસ્કૃત તેમજ ગુજ. રાતીમાં શ્રીપાલનું ચરિત્ર આલેખતી સ્વતંત્ર કૃતિઓ “ અપભ્રંશ ” એ નામ તિરસ્કારસૂચક છે આજે મળે છે. આમ જે અનેક શ્રીપાલ-ચરિત્રો ખરું, પરંતુ વખત જતાં એ રૂઢ બનવાથી અને એ
જાય છે તેની ભાષાદીઠ રચના-વર્ષના ક્રમે હું અહીં ભાષા અને સાહિત્ય તરફનું ધૃત્મક વલણ ચાલુ નિર્દેશ કરું છું.
નહિ રહેવાથી એ નામ અહીં હું વાપરું છું. પા ઇ ય
એક સમય એવો હતો કે જયારે અપભ્રંશને
અંતર્ભાવ પાઈયમાં કરાતું હતું, પરંતુ મેડામાં બૃહત-તપાગચ્છના હેમતિલકસૂરિના પટ્ટધર
' મેડ દંડીના સમયથી તે અપભ્રંશને સ્વતંત્ર સ્થાન રત્નશેખરસૂરિએ સિરિવાલકહા પાઈયમ-જઈશુ
મળ્યું અને આમ એનું મહત્વ સ્વીકારાયું. મરહદ્રમાં ૧૩૪૨ પદોમાં રચી છે. એ એમના શિષ્ય હેમચન્દ્ર વિ. સં. ૧૪૨૮માં લખ્યાનો અંતમાં અપભ્રંશમાં બે કૃતિઓમાં શ્રીપાલના ચરિત્રને ઉલ્લેખ છે. આ પાઈય કૃતિ વિશે કેટલીક બાબત મેં સ્થાન અપાયું છે. એકના કર્તા રઈબ્ધ કવિ ઉર્ફે પાઇય (પ્રાકૃત) ભાષાઓ અને સાહિત્ય એ સિંહસેન છે અને બીજાના કર્તા નરસેન છે. જે. નામના મારા હાલમાં છપાતા પુસ્તક(ખંડ ૨)માં સા. સં. ઇ. (પૃ. ૫ર૦) જોતાં જણ્ય છે કે તેમજ નવપદ-માહાસ્યની મારી “પ્રવેશિકા” રઇધૂએ અનેક કૃતિઓ અપભ્રંશમાં રચી છે અને (પૃ. ૬-૭) માં વિચારી છે. એટલે એ વિષે હું એમને સમય વિક્રમની સોળમી શતાબ્દી છે. પૃ. અહીં કંઈ કહેતો નથી.
૮૬૫ માં એ ઓ દિગંબર હોવાનો ઉલ્લેખ છે. એમના જિનરત્નકેશ(પૃ. ૩૯)માં કહ્યું છે કે
રચેલા શ્રીપાલચરિત્રની એક હાથપોથી વિ. સં.
૧૬૨૧ માં લખાયેલી છે. નરસેન વિષે વિશેષ માહિતી પ્રદ્યુમ્નસૂરિએ પાઈયમાં શ્રીપાલ ચરિત્ર રચ્યું છે ! અને એની એક હાથથી અમદાવાદના એક હું મેળવી શક્યો નથી, પરંતુ એમની કૃતિ દિગંબર
ભંડારમાં હોવાની નેધ મળે છે. એ ઉપરથી હું ભંડારમાં છે.
એમને દિગંબર માનવા પ્રેરાઉં છું. જૈન પ્રસ્થાવલી(પૃ. ૨૬૧)માં શ્રીપાલ
સંસ્કૃત-પાઇય કથદ્વાર 'પ્રાકૃત” માં રચાયાને ઉલેખ છે. આ જે વારતવિક હોય તે આ કૃતિ કઈ શ્રીપાલકથા. ધર્મસુન્દરે ઉર્ષે સિહરિએ વિ. સં. ૧૫૩૧માં ના સંક્ષેપરૂપ ગણાય અને તેથી કરીને એ શ્રીપાલ રસવતી-વર્ણન –યું છે અને એ શ્રીપાલ
For Private And Personal Use Only
