________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૫૬
www.kobatirth.org
દરેક પ્રકારના ચેાગમાં એકાગ્રતાનુ સાધન ભિન્નભિન્ન હાય છે. જ્ઞાનયોગી આત્માનું જ એકાગ્ર ચિત્તે ધ્યાન ધરે છે. સમાધિદશાની પ્રાપ્તિ એ રાજયાગીના ઉદ્દેશ હોય છે. સમાધિ એટલે સંપૂર્ણ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાને ચિત્તની શુદ્ધિયુક્ત દશા. સમાધિસ્થ પુરુષને વાસનાના શકય લેાપને કારણે, અપૂર્વ આનદ થયા કરે છે. ભક્તિયેાગીને પ્રભુ પ્રત્યે નિરતિશય અને અભેદ્ય પ્રેમ હાય છે અને એ રીતે તે એકાગ્ર ચિત્ત બને છે. હઠયેાગી કઠોર તપશ્ચરણુ કરે છે. અને ચિત્ત-સંયમ એ તેનુ પ્રધાન ધ્યેય હાય છે. ચિત્ત-સંયમની પ્રાપ્તિ નિમિત્તે તે એકાગ્ર ધ્યાનમય બની રહે છે. યાગના આ પ્રમાણે ભિન્નભિન્ન પ્રકારા હેાવા છતાં, આત્મા સાથે પરમાત્માનું સાયુજ્ય અર્થાત્ પરમાત્મા સાથે એકતા એ સર્વાંનું એક જ ધ્યેય છે. સચ્ચિદાનદ પદની પ્રાપ્તિ એ યોગના સર્વ પ્રકારનું એક જ રહસ્ય છે.
કેટલાક મનુષ્યાને યાગ આદિ નિમિત્તે ધર્મ ધ્યાનમાં નિમગ્ન થવું એ દુર્ઘટ લાગે છે, આથી તે એકાગ્રચિત્તે થતાં ધર્મ ધ્યાનમાં અનેક પ્રકારના દોષ કાઢે છે. વસ્તુત: વિચાર કરતાં, એકાગ્રતાની પ્રાપ્તિમાં ચિત્તના કશાય દાષ નથી હાતે. જો કઇ દાષ હોય તે તે વિચારના સંસર્ગજન્ય છે એમ જ કહી શકાય. ચિત્ત એક કાળે એક જ વિચાર કરી શકે છે. આથી એકાગ્રતા એ ચિત્તને કાઇ રીતે પ્રતિકૂળ ન હાઇ શકે. ચિત્તમાં એકાગ્રતાની શક્તિના અભાવ કદાપિ ન હેાય. યાગ્ય સસ'ને અભાવે જ એકાગ્રતામાં અંતરાય નડે છે.
* કાઈ સ્રીમાં આસક્ત થયેલા મનુષ્ય પોતાના સર્વાં પ્રેમ તે સ્ત્રીને અર્પણ કરે છે તેમ ભક્તયાગીની સ* પ્રેમ-શક્તિ અનાયાસે પ્રભુ ઉપર જ
એકાગ્ર બને છે. ભક્તયેગી પ્રભુને પોતાના પ્રેમ સમર્પિત કરી દે છે,
-~-~વિવેકાનંદ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ છે
વિવિધ ભાવાના સંસર્ગથી એકાગ્રધ્યાનનુ બિન્દુ નિશ્ચિત બને છે. એ ભાવાથી ચિત્ત સામાન્ય રીતે એકાગ્ર બને છે. ચિત્ત કાઇ સાધ્ય વસ્તુના ધ્યાનમાં એકાગ્ર થાય છે. દા. ત. કોઇ મનુષ્ય વ્યાપારી હાય તે તેને પેાતાની વ્યાપાર વિષયક ખાખતામાં ઘણા રસ પડે છે. વ્યાપારની જે તે બાબત ઉપર તેનું ચિત્ત એકાગ્ર થઇ શકે છે. એ જ વ્યાપારીથી સામાન્ય રીતે બીજા વ્યાપારીને લગતી ખાખતામાં માથુ નથી મારી શકાતું. બીજા વ્યાપારીના કાઇપણ વિષયમાં તેનું ચિત્ત પ્રાય: એકાગ્ર નથી થઇ શકતુ. વળી પ્રથમ વ્યાપારી કાઇ સ્ત્રી સાથે અત્યંત પ્રેમમાં પડી એ સ્ત્રીથી મુગ્ધ થઇ જાય તેા પોતાના વ્યાપારની એકાગ્રતામાં પણ ભંગાણ પડે છે. તેને વારવાર પાતાની પ્રિયતમાના જ વિચાર આવ્યા કરે છે. એ વિચારામાં વ્યાપાર ઉપર તેનુ દિલ નથી ચાંટતું. વ્યાપારની એકાગ્રતા સાવ જતી રહે છે. તેનુ ચિત્ત સ્વયમેવ પ્રિયતમામાં જ એકાગ્ર બને છે.
ચિત્તને જે વસ્તુ ઉપર વિશેષ ભાવ હાય છે તે વસ્તુમાં મનુષ્યની વૃત્તિ ચિરસ્થાયી રહે છે એ સર્વોથા સ્પષ્ટ છે. જે વૃત્તિ ચિરસ્થાયી હાય તે વૃત્તિમાં ચિત્ત વિશેષ પરાવાય છે, ભિન્નભિન્ન ભાવાના સંસર્ગ થી, ચિત્તને અમુક વિષયમાં રસ પડે છે, એ રસ જેમ વિશેષ હાય તેમ ચિત્ત એ વિષયમાં વિશેષ એકાગ્ર બને છે.
પરમાત્મપદના સાક્ષાત્કાર માટે, જે સાધુ પુરુષોએ દુનિયાના ત્યાગ કર્યો છે તેમના સત્સંગ ચિત્તને પ્રભુ સમીપ લઇ જવામાં સર્વોત્કૃષ્ટ સાધન રૂપ છે એમાં કંઇ શીંકા નથી. આત્મસાક્ષાત્કારના ગ્રંથાનું વાંચન, અધ્યયન અને નિદિધ્યાસન પણ પ્રભુ-પંચે જવામાં એક અફ્રિતીય સાધન છે.
કોઇ વસ્તુમાં એકાગ્રચિત્ત થવું એટલે તે વસ્તુનાં નામ રૂપ આદિમાં એકાગ્ર થવુ એવા
For Private And Personal Use Only
