Atmanand Prakash Pustak 042 Ank 03

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531492/1

Page #1

પુસ્તક ૪૨ સુ
ખક ૩ જો.
શ્રીઆત્માનંદજી
»
RY!
A
दर्शन
सम्यग
જ્ઞાન
શ્રીજૈન
Que.
માળિ
मोक्षमार्गः આત્માનંદ
ભાવનગર
REL
આધિન : આકટોમ્બર
De;
સવત ૨૦૦૦
પ્રકાશક
• શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર —
I
F

Page #2

આ અંકમાં
१ नूतन वर्षाभिनंदन
૨ આત્મશુદ્ધિ...
૩ ગુરુસ્થાન વિચારણા-આત્માન્નતિના
અનુક્રમ
...
૪ દ્વૈિત રાળના કાર્યાત્સ માં
આવતા પાંચ ગુણા
...
૫ શાહે ખીમચંદ્ર અમીચંદ
૬ શાહ ધીરજલાલ હીરાચંદ
છ શેઠે ડુંગરશી કાનજીભાઈ
..
け
..
નવા થયેલા માનવતા સભાસદા,
૧ પારેખ ત્રિભુવનદાસ દુર્લભદાસ પેટ્રન ભાવનગર
૨ શાહ ધરમચંદ નરસીદાસ લાઇફ, મેમ્બર
૩ શાહ શાંન્તીલાલ પરસાતમદાસ
-
૪ કાન્તીલાલ એમ. ઝવેરી
در
..
૪૫
31
४७
23
૫૦
در
૫૩
39
મુંબઇ
૫ ચેાગની અભૂત શક્તિ
૬ પ્રાચીન જૈન ગુજરાતી સાહિત્ય
७ समयं मा पमाए ।
૮ વમાન સમાચારઃ બિકાનેર સમાચાર તથા મે ગલેારની પાઠશાળાનુ
ઉદ્ઘાટન
૮
૯
www
શાહ હરિલાલ તારાચંદ લા. મે. મુંબઇ ચેાકશી મેાહનલાલ દીપચંદ,,
૧૦ શેઠે ગુલાબચંદ ગફૂલભાઇ
૧૧ દેશી દલીચંદ પરશોતમ
...
15
ખાટાદ
૧૨ શા. ત્રિભુવનદાસ જમનાદાસ,, શિહાર
''
ار
નવા થનારા જેન
બંધુએ અને હેંનેને નમ્ર સુચના.
ગયા વર્ષમાં ભેટ આપેલા શ્રી આદિનાથ ચરિત્ર વગેરે સુંદર પુસ્તકા આ સભામાં નવા થનારા લાઇફ મેમ્બરાને માત્ર દીવાળી સુધી ભેટ આપવાની ઉદારતા સભાએ દાખવી છે, જેથી ત્યાં સુધીમાં નવા થનારા લાઇફ મેમ્બરાએ તેને પણ લાભ લેવા ચુકવાનું નથી,
ગુજરાતી ભાષાના તૈયાર થતાં ગ્રંથા,
૧. શ્રી વસુદેવ હિડિ ગ્રંથ ( શ્રી સંધદાસ કૃિત )
તત્ત્વજ્ઞાન અને ખીજી ઘણી બાબતાને પ્રમાણિક ઠરાવવા સાહતરૂપ આ ગ્રંથ છે. શુમારે પાંચમા સૈકામાં તેની રચના થયેલી છે. મૂળ ગ્રંથનું બહુ જ પ્રયત્નપૂર્વકનું સંશોધનકાર્યાં સદ્ગત મુનિરાજશ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ તથા વિદ્યમાન સાક્ષરવ મુનિરાજ પુણ્યવિજયજી મહારાજે કરી જૈન સમાજ ઉપર મહાન ઉપકાર કર્યો છે. સાક્ષરવર્ય શ્રી આન દેશ કર બાપુભાઈ ધ્રુવ સાહેબે આ સભામાં પધારી જણાવ્યુ` હતુ` કે—આ ગ્રંથ મૂળ અને ભાષાંતર શુદ્ધ કરી પ્રગટ કરનાર જે સંસ્થા હાય તેણે ખરી સાહિત્યસેવા કરેલી ગણાશે. આ ગ્રંથના અભ્યાસ સિવાય લખાયેલ ભારતના ઇતિહાસ અપૂર્ણાં રહેશે. આવા બહુમૂલ્ય ગ્રંથનું ભાષાંતર વિદ્વાનેા પાસે તૈયાર થાય છે તેના પ્રકાશન માટે સહાયની જરૂર છે. કાઇ ભાગ્યશાળી, પુણ્યવાન અને સુકૃતની લક્ષ્મી પામેલ જૈન બંધુનુ નામ આ ગ્રંથ સાથે જોડાય તેમ ( જીએ અનુસ'ધાન ટાટલ પેજ ૩ )
૫૫
૫૭
૫૯
૬૧

Page #3

ટિશ્રીવાછાણી
શાત્માંડાંહપ્રકાશ
પુસ્તક : ૪૨ મું : અંક : ૩ છે :
આત્મ સં. ૪૮ વીર સં. ૨૦૭૦
વિક્રમ સં. ર૦૦૦: આસે: ઇ. સ. ૧૯૪૪ : ઑકટોબર:
૦૭
नूतन वर्षाभिनंदन.
- He » सं. २००१ वर्षारंभे प्रभुप्रार्थना.
દેહરા.
બે પર ત્રણ મીંડાં ચઢ, વરતાવ્યો મહાવાસ; દુનિયા દુ:ખભર પ્રાર્થના, કરે પ્રભુની પાસ ૧ એક મીંડું ઓછું થયું, તે સ્થળ આ એક મામંા ભગવાન છે, વિર્યની રાખો ટેક. ૨
સવૈયા પંદ.. દાવાનળ પ્રગટ્યો પૃથ્વીમાં, ચોગમ વતાયે મહાવાસ, રહ્યું ન જાએ, સહું ન જાએ, અગણિત માનવ પામ્યા નાશ; રક્ષા નાથ ! હવે તો, સદ્ય ધરા કરમાં હથિયાર, ૨ ફુગાર ને પ સાલમાં, વર્તા પ્રભુ યજ્ઞયા. ૧ હેતું દીઠું, તું વાંચ્યું, શ્રવણે પણ હેતું જ સુણેલ, મહાભયંકર વર્ષ વિતાવ્યું, કે આખી પૃથ્વી ચડેલ; રાધામતવરસ કહેવાઓ, પ્રજતણો સુણ પોકાર, ૨ ફુગાર ને સાલમાં, વર્તાવો પ્રભુ થયા . ૨
છે .

Page #4

કંપે છે કાળજડાં સૈના, યુદ્ધતણાં સુણતાં રમખાણ, મર્ણ-શર્ણ લાખ માનવીઓ, મોંઘવારીની છે મોંકાણ; ટુણાઘિતા આપ એક છે, આપણે સૌને આધાર,
ફુગાર ને પણ સાલમાં, વર્તાવ પ્રભુ કથાકાર. ૩ પરિત્રાણ સજજનનું કરવું, એ જ આપને સહજ સ્વભાવ, કુછ દઈ બંડ સમા, પ્રગટાવો પરિપૂર્ણ પ્રભાવ; રયા-ક્ષમાના સાગર છાજી, વરસાવો બને આ વાર, ૨ દૃાર ને સાલમાં, વર્તાવો પ્રભુ યજ્ઞયા. ૪ સૃષ્ટિની કણી નિહાળી, દષ્ટિ મીઠી કરો દયાળ, “હદ થઈ ગઈ છે” હવે દુ:ખની, પ્રજાતણ મારા પ્રતિપાળ; ગદગદ કંઠે, સજળ નયનથી, પ્રાર્થના કરીએ વારંવાર,
જ્ઞાન ને પ સાલમાં, તો પ્રભુ યજ્ઞથવIT. ૫ મંગળકારી, ભવભયહારી, તારી યે દુ:ખમાંથી નાથ! સકળ સ્થળે સુખશાંતિ પ્રસાર, એ જ માગીએ જેડી, હાથ; રામાનંદ સમા વંદે છે, સ્તુતિતણા કરીને ઉચ્ચાર, વે દુન્નાર ને ઇ સાલમાં, વર્તા પ્રભુ સાકાર. ૬
દેહરો. gf અંક આગળ થયે, હવે થશે માંગલ્ય; દુનિયામાંથી દૂર થશે, સઘળાં દુઃખનાં શલ્ય. ૧ જયમંગળકારી પ્રભુ, સુખસંપત્તિ દાતાર,
શુભ કર જન સર્વનું, પ્રાથું તમને વારંવાર, ૨ તા. ૨૭-૯-૪૪ )
લી. શુભચિંતક વિજયાદશમી
રેવાશંકર વાલજી બધેકા
TUE

Page #5

“આત્મશુદ્ધિ”
આ. શ્રી વિજયકરસૂરિજી.
સંસારમાં સહ કઈ ચોકખી વસ્તુને હાય ઈતર જડના સંસર્ગથી અશુદ્ધ જ રહે છે, પણ છે, ભેળસેળ કોઈને પણ ગમતું નથી. ખાવા- ચૈતન્યના સંસર્ગથી શુદ્ધ બની શકતું નથી. પીવાની વસ્તુઓ ચોકખી જોઈને લે છે, ઘી- વ્યવહાર દષ્ટિથી જડ ચેતન્યના સંસર્ગથી શુદ્ધ દૂધનો વાપરનાર મે માંગ્યું મૂલ્ય આપીને પણ બની શકે છે જેમકે–પરમાત્મદશાને પ્રાપ્ત ચોખું ગ્રહણ કરે છે, ઘરેણાં પહેરનાર ચાંદી- થયેલા સર્વજ્ઞ પુરુષો તથા અન્ય પણ ઉચ્ચ સોનું ચેખું લઈને ઘરેણાં બનાવરાવે છે. કોટિના મહાપુરુષોના આત્માના સંસર્ગમાં માનવીને ત્યાં સુધી ચોકખાઈ પસંદ છે કે કપડાં રહેલી દેહાદિ જડ વસ્તુઓ શુદ્ધ કહેવાય છે, પણ મેલાં ગમતા નથી અને શરીરની શુદ્ધિ તેવી જ રીતે કર્મરૂપ જડના સંસર્ગમાં રહેલા માટે તો પૂરતી કાળજી રાખે છે. પણ સાચા
આત્મા પણ શુદ્ધ કહેવાય છે તો પણ પ્રકૃતિમાં જ્ઞાનના અભાવથી માનવી શુદ્ધની શુદ્ધિને વીસરી ગયા છે. એટલે અશુદ્ધને શુદ્ધ કરવાના પ્રયત્નમાં
પરાવર્તન થતું જ નથી. ગમે તેટલે કાળ જડ અત્યાર સુધી ફાવ્યા નથી, કારણ કે, જડ વસ્તુ
તથા ચેતન્યને સંસર્ગ કેમ ન બળે રહે તે
છે પણ ચેતન્ય અશુદ્ધ થાય નહીં અને જડ શુદ્ધ અશુદ્ધ સ્વરૂપ છે તે કંઈપણ કાળે શુદ્ધ સ્વભાવ વાળી થઈ શકતી નથી. પણ પ્રકૃતિથી જ શુદ્ધ
થાય નહીં. અને જે નેશ્ચયિક દ્રષ્ટિથી પણ ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્મા વિજાતીય જડ દ્રવ્યના મિશ્ર
અશુદ્ધનું શુદ્ધ અને શુદ્ધનું અશુદ્ધ થઈ જાય
કી એક શુથી અશુદ્ધ થયે છે તે પિતાની પ્રકતિ સ્વરૂપ તે વસ્તુ પિતાનો સ્વભાવ છેડી દેવાથી પિતાના શુદ્ધિને મેળવી શકે છે, પણ તે તરફ માનવીનું સ્વરૂપને ઈ બેસે છે અને તેમ થવાથી ચેતન્ય જરાયે લક્ષ્ય નથી. અને જે તરફ લક્ષ્ય છે તે જડ અને જડ ચેતન્ય થઈ જવાને સંભવ રહે જડ વસ્તુ છે અને જડ વસ્તુને જે અશુદ્ધ છે. આત્મા સ્વરૂપથી જ શુદ્ધ હોવાથી સકર્મક માનવામાં આવે છે તે જડના સંસર્ગથી થયેલી હોવા છતાં પણ પ્રકૃતિને લઈને તેને શુદ્ધ વસ્તુ હોય છે, માટે અશુદ્ધને અશુદ્ધને સંગ જ ગમે છે, પણ સાચી શુદ્ધિથી અજાણ થવાથી વસ્તુ અશુદ્ધ થઈ ન કહેવાય પણ શુદ્ધને હોવાથી સ્વરૂપે અશુદ્ધને પણ શુદ્ધ સમજીને અશુદ્ધનો સંગ થવાથી અશુદ્ધ બને છે, અને અશુદ્ધમાં શુદ્ધ આરોપ કરીને તેનો ઉપગ તે પ્રકૃતિથી શુદ્ધ વસ્તુને અશુદ્ધ વસ્તુના સંસ- કરે છે અને માને છે કે હું શુદ્ધ વસ્તુ વાપરું ગેનું પરિણામ છે.
છું. પણ જ્યાં સુધી પિતાને ઓળખતો નથી સંસારમાં મૂળ બે જ વસ્તુઓ છે: એક ત્યાં સુધી પોતાની શુદ્ધિ કરી શકતો નથી ચિતન્ય અને બીજી જડ. ચિતન્ય પ્રકૃતિથી જ અને પોતાના આત્માને ઓળખ્યા સિવાય શુદ્ધ શુદ્ધ છે ત્યારે જડ પ્રકૃતિથી અશુદ્ધ છે. ચેતન્ય જ્ઞાનદર્શનાદિનો ઉપયોગ કરી શકતો નથી. ભિન્ન ચૈતન્યના સંસર્ગથી શુદ્ધ જ રહેવાનું માટે જ માનવીએ પિતાના આત્માને ઓળખી અને જડના સંસર્ગથી અશુદ્ધ થવાનું અને જડ તેની શુદ્ધિ કરવાને પ્રભુશ્રીએ પિતાને ઓળખીને

Page #6

૪૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
માનેલી શુદ્ધિ અને તેને મેળવવા આદરેલા સદા સુખનો ઈચ્છક સંસારને યાત્રી ઉપાયાના અભ્યાસી બનવું જોઈએ.
આત્મામાં નવજીવન જેવા અત્યુત્તમ તીર્થના ક્ષમાશ્રમણ પ્રભુ શ્રી મહાવીરની પરમ પ્રદેશમાં આવીને પણ મૂઢ રહી જાય અને પવિત્ર જીવનચર્યા ઉપર દષ્ટિપાત કરવાથી જ્ઞાન-દર્શન સુખ તથા જીવનની શુદ્ધિ માટે શુદ્ધિનું સાચું રહસ્ય સમજાય છે. પ્રભુ શ્રી વીતરાગ પ્રભુના જીવનનું અનુકરણ ન કરે તો ક્ષમાના સ્વામી-નાયક હતા. પિતે ક્ષમામય પછી કયા પ્રદેશમાં જઈને કરશે ? કારણ કે જીવનદ્વારા સંપૂર્ણ શુદ્ધ બનીને શાશ્વતી શાંતિ સંસારના કેઈ પણ પ્રદેશમાં જ્ઞાનાદિ સર્વ તથા આનંદ મેળવ્યું અને તેના અભિલાષી શુદ્ધિનું સ્થળ જ નથી, માટે માનવ જીવનમાં જીવને શુદ્ધ બનવા સાચે માર્ગ દેખાડ્યો. જીવનાર આત્માએ સર્વ શુદ્ધિ માટે ઉપરોક્ત પ્રભુ જીવનના દરેક પ્રસંગમાં પોતાના આત્માની પ્રમાણે પ્રભુ જીવનના અભ્યાસી બની અનુપાસે ક્ષમા યાચવાનું અને અન્ય આત્માઓને પાલન કરવાની જરૂરત છે. પ્રભુના ચાલેલાં ક્ષમા આપવાનું દષ્ટિગોચર થાય છે. અને પંથમાં ચાલ્યા સિવાય આત્મા પોતાની કોઈ સૂક્ષ્મ બુદ્ધિથી વિચાર કરનારને ચે જ લાગશે પણ પ્રકારની શુદ્ધિ કરી શકતો નથી. અને કારણ કે આત્મા પાસે ક્ષમા યાચનાર અને પરને તે સિવાય તે સદા સુખની ઈચ્છા રાખવી પણ
આપનાર નિરપરાધી બની શકે છે અને નિરર્થક છે. રહી પણ શકે છે. એટલે તેને પરની પાસે ક્ષમા અશુદ્ધિને લઈને આત્માને અનંતા કાળથી યાચવાની જરૂરત રહેતી નથી. પ્રભુશ્રી પ્રસંગે જન્મ મરણ કરવાં પડે છે તે ક્ષમામય જીવનમાં પ્રસંગે અપરાધીઓને ક્ષમા આપીને પિતે જીવ્યા સિવાય ટળી શકતાં નથી, અને ક્ષમાનિરપરાધી જ રહ્યા છે. કારણ કે અપરાધી બન- મય જીવન બનાવવા પ્રભુના જીવનનું અનુકરણ વોના કારણે જેવાં કે ક્ષુદ્ર સ્વાર્થ, કષાય, મદ કરવું જ જોઈએ. માનવજાતિમાં પ્રભુની ક્ષમાને કે સત્તાના પિોતે સંપૂર્ણ ત્યાગી હતા એટલે પોતાની બુદ્ધિથી સુધારીને ઉપયોગમાં લેવાની તેમને અપરાધીઓને ક્ષમા આપવામાં જરાયે પદ્ધતિ પડી ગઈ છે, પણ તે વિકૃત થયેલી અડચણ આવી નથી. પ્રભશ્રીએ અપરાધીના ક્ષમા આત્મશુદ્ધિ સાચવી શકતી નથી. શુદ્ધિના અપરાધની માફી આપીને એક સાથે બે કાર્ય સાધક આત્માએ તો પોતાના આત્માની પાસે સાધ્યા છે; એક તો જન્માંતરમાં કરેલા અપ. ક્ષમા માંગવી જોઈએ, કારણ કે માનવી પોતાના રાધની સજા ભોગવીને નિરપરાધી બન્યા અને આત્માને જેટલે અપરાધી છે એટલે બીજાને બીજુ અપરાધીને ક્ષમા આપવાથી પોતે નિર. નથી. મેહના શિખવણીથી સકર્મક આત્મા પરાધી રહ્યા. નિરપરાધી જીવનમાં જીવી શદ્ધ શુદ્ધાત્માને અપરાધી બન્યો છે. જે માનવી બનવા માટે તો પ્રભુશ્રીએ મહિનાઓ સુધી પોતાના આત્માના અપરાધ કરતાં અટકે તે આહારનો ત્યાગ કર્યો છે અને અપરાધી બના. બીજા જીવાના અપરાધી બની શકતો નથી. વનાર મન, વચન અને કાયાના વ્યાપારનો નિરોધ એટલે તેમની પાસે ક્ષમા માંગવાની પણ જરૂ
ક્યો છે, તેમજ અપરાધને અટકાવવા માટે રત રહેતી નથી. ફક્ત અપરાધીને ક્ષમા બાર વરસ સુધી અપ્રમાદી રહીને સંપૂર્ણ શુદ્ધ આપવાની જ જરૂરત રહે છે. બનીને કેવળજ્ઞાન મેળવ્યું, એક ક્ષણ પણ પ્રમાદી શુદ્ધાત્માને જીવવાનું કે આનંદ તથા સુખના રહીને અપરાધને અવકાશ આપે જ નથી. માટે બીજા જીવોને દુઃખ આપી અપરાધી બન

Page #7

આત્મશુદ્ધિ
વાની જરાયે જરૂરત નથી; છતાં મેહના દાસ માનવી અનાદિ કાળના કર્મના સંસĆને લઈને અજ્ઞાનતાથી ખીજા જીવાની પીડાની અવગણના કરીને આત્માને જીવાડવાને અને આન ંદ તથા સુખ મેળવી આપવાને બીજાના પ્રાણ લઇને
આત્માનો અપરાધ કરીને પોતે અપરાધી અનેક છે, જેની સા કાળાંતરે અથવા તે ભવાંતરે આત્માને ભાગવવી પડે છે. માનવી આત્માના અહાને પોતાના દેહની તુષ્ટિ-પુષ્ટિ માટે અપરાય કરે છે જેનુ ફળ આત્માને અનિચ્છાએ પણ ચાખવું પડે છે. આ પ્રમાણે માનવી પેાતાના આત્માને અપરાધી હાવાથી તેની પાસે પાતાના અનેક જન્મમાં અનેક તેને આશ્રયીને કરવામાં આવેલા અપરાધની માફી માંગી ફરીને આત્માને અપરાધી ન બનવા
જીવેાની પાસે ક્ષમા માંગવામાં આવે છે તેમાંના મોટા ભાગ, જોવા, સમજવા, સાંભળવા અને એલવાના સાધન વગરના છે એટલે માઢેથી ખેલ્યા વિના પણ સંસારવાસી જીવમાત્રને સ્વસ્વરૂપે એળખીને સમભાવે સર્વ જીવને ક્ષમા આપી તે જ આત્મશુદ્ધિનું કારણુ ક્ષમાયાચના છે. સમજવા, ખેલવાના સાધનસંપન્ન જીવ પાસે એલીને ક્ષમા માંગવામાં આવે તે તે કદાચ વિરોધ ટાળી ક્ષમા આપે અને અપરાધની સજા ભોગવવામાં નિમિત્ત ન પણુ અને તે પણુ બીજાનેા અપરાધ કરતી વખતે કાયિક, વાચિક તથા માનસિક પ્રવૃત્તિ કરવામાં જે અશુભ અધ્યવસાયે થાય છે અને કર્મ બંધાય છે તેની શુદ્ધિ ખીજાએ આપેલી ક્ષમા માત્રથી
વધારે લક્ષ્ય રાખી પ્રભુની આજ્ઞાનું પાલન કરે તે જન્માંતરમાં કરેલા આત્માના અપરાધેાથી મુક્ત થઇને આત્માની શુદ્ધિ સાધી શકે છે, આત્માના નિરપરાધી બીજા જીવાનેા અપરાધી બની શકતા નથી અને અપરાધીયાને ક્ષમા આપીને સંપૂર્ણ શુદ્ધિ મેળવી અકર્મક થઈને શાશ્વતા સુખના ભાગી થઇ શકે છે.
સાવધાન રહીને જપ-તપ તથા સંયમ તરફથતી નથી. બીજાની આપેલી ક્ષમાથી તે માત્ર વેરની શુદ્ધિ થાય છે, પણ કર્મની શુદ્ધિ માટે જપ-તપ કરવાની અને અપરાધીયેાને ક્ષમા આપવાની જરૂરત રહે છે. શ્રી મહાવીર પ્રભુની આત્મશુદ્ધિની ચર્ચાની પ્રણાલિકા પણ આવી જ સમજાય છે. પ્રભુશ્રીચે ઉપસર્ગગ્ન-પરિસંહેા સહન કર્યા છે અને તપ પણ કર્યું છે. અર્થાત્ અપરાધીયાને ઉપકારી સમજી ક્ષમા આપી છે અને મહિનાઓ સુધી આહારાદિના પણ ત્યાગી રહ્યા છે. આ અને ઉપાયાથી પ્રભુશ્રી સંપૂર્ણ આત્મશુદ્ધિ સાધી શક્યા છે, માટે આત્મશુદ્ધિના સાધકે જપ-તપ દ્વારા સ્વાધીનપણે અપરાધેાથી મુક્ત થવું અને અપરાધેાથી મુક્ત કરવા કોઇ પણ પ્રાણી નિમિત્તભૂત અને તા તેને અપરાધી માનવા નહીં પણ ઉપકારી માની તેના અપરાધની ક્ષમા આપવી અને સંપૂર્ણ શુદ્ધિ સાધી લેવી.
જે પોતાના આત્માની પાસે માફી માંગે છે તે બીજા જીવાની પાસે શુદ્ધ અંત:કરણથી માફી માંગવાને જ; કારણ કે તે સિવાય તેા આત્માની પાસે માફી માંગી કહી શકાય જ નહીં; શુદ્ધ અંતઃકરણથી ખીજાની પાસે ક્ષમા માંગવી તે જ આમ ક્ષમાયાચના અને અન્યને ક્ષમા આપવી તે આત્મની શુદ્ધિ. ખ઼ીજા પાસેથી ક્ષમા માંગવાને ખમાવુ છું એમ મેઢેથી ખેલવાની અત્યાવશ્યકતા નથી, કારણ કે જે
૪૯

Page #8

॥ अनन्तलन्धिनिधानाय-श्रीमते गौतमगणधराय नमो नमः ॥ ગુણસ્થાનવિચારણુ છે
આ આત્મન્નિતિને અનુક્રમ.
લેખક-શાસનપ્રભાવક પૂજ્યપ્રવર આચાર્યશ્રી વિજયમહનસૂરીશ્વર પ્રશિષ્ય
પં. શ્રીમાન્ ધર્મવિજયજી મહારાજ,
અનન્તજ્ઞાની શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતોએ ધમસ્તિકાય દ્રવ્યનો મુખ્ય ગુણ ગતિ પરિણામે ધર્માસ્તિકાય વિગેરે છ દ્રવ્યનું જે નિરૂપણ પરિણમેલા છે અને પુદગલોને ગતિમાં સહાય કરેલ છે તે છએ દ્રવ્યમાં કઈ ને કઈ ગુણ આપવી, અધમસ્તિકાય દ્રવ્યને મુખ્ય ગુણ અવશ્ય રહેલે જ હોય છે. કોઈ પણ દ્રવ્ય સ્થિતિ પરિણામે પરિણત જીવો અને પુદગલોને વાસ્તવિક રીતે ગુણ અને પર્યાય વિનાનું હોઈ સ્થિતિમાં સહાય આપવી, આકાશાસ્તિકાયશકતું જ નથી. અને તેથી જ વાચકશેખર દ્રવ્યને ગુણ અસંખ્ય આકાશપ્રદેશ જેટલા ભગવાન ઉમાસ્વાતિ મહારાજાએ તત્વાર્થી- ક્ષેત્રમાં અનંતાનંત દ્રવ્યોનો સમાવેશ કરે, ધિગમ સૂત્રમાં ‘દ્રવ્ય” નું લક્ષણ વર્ણવતાં પગલાસ્તિકાય દ્રવ્યને ગુણ પણ થવું અને
pવ્ય” [ તત્ત્વાર્થસૂત્ર, અધ્યાય ગળવું અથવા વર્ણ, ગબ્ધ, રસ તથા સ્પર્શને ૫, સૂત્ર ૩૮ મું] એ સૂત્રની વ્યાખ્યા મુજબ ધારણ કરવા, કાળ દ્રવ્યનો ગુણ નવું, જીન, ગુણ અને પર્યાયયુક્ત જે કઈ ભાવ હોય તે નાનું, મોટું ઇત્યાદિ પર્યાય-અવસ્થાઓ ઉત્પન્ન દ્રવ્ય હોય એમ પ્રતિપાદન કર્યું છે અર્થાત કરવી, તે પ્રમાણે જીવ દ્રવ્યનો ગુણ જ્ઞાનકોઈ પણ દ્રવ્ય ગુણ રહિત હોતું જ નથી. દર્શન-ચારિત્ર અને અકરણ વીર્યને ધારણ
છએ દ્રવ્યનાં મુખ્ય મુખ્ય ગુણો. કરવું તે છે.
એક દ્રવ્યમાં એક જ ગુણ હોય એવું પણ અહિં જે દ્રવ્યના જે ગુણે ઉપર જણાવ્યા નથી. એક દ્રવ્યમાં ભિન્ન ભિન્ન અનેક ગણો તે ગુણો સિવાય બીજા કોઈ પણ ગુણો તે રહેલા હોય છે અને જે દ્રવ્યના જે ગુણો હોય દ્રવ્યામાં ન જ હોય તેમ સમજવાનું નથી. તે ગુણો તે દ્રવ્યમાંથી કોઈ પણ કાળે અલગ ઘમાસ્તિકાયમાં જેમ ગતિસહાયકપણાને ગુણ થતા જ નથી; એક સરખા સ્વરૂપે અથવા જણાગ્યા તે પ્રમાણે અમૂર્ણપણું, અગુરુલઘુપણું ન્યૂનાધિકપણે તે ગુણે તે દ્રવ્યમાં કાયમ– ઇત્યાદિ બીજા પણ અનેક ગુણો રહેલાં છે. અનાદિ અનંતકાળ પર્યત રહે છે. જેમકે અધમસ્તિકાય વિગેરે દ્રવ્ય માટે પણ તે જ
પ્રમાણે સમજવું. ફક્ત અહિં એટલો અવશ્ય ધર્માસ્તિકાય ૧, અધર્માસ્તિકાય ૨, આકા- ખ્યાલ રાખવાનો છે કે,–ગતિસહાયકપણું, શાસ્તિકાય ૩, પુલાસ્તિકાય ૪, જીવાસ્તિકાય ૫ સ્થિતિસહાયકપણું વિગેરે જે જે ગુણે જે જે અને કાલ ૬.
દ્રવ્યના જણાવ્યા છે તે તે ગુણો તે તે દ્રવ્યમાં

Page #9

-
--
-
-
--
-
----
-
-
---
-
-
--
--
ગુણસ્થાનવિચારણા આત્મતિનો અનુક્રમ.
ક.
હોય છે, જ્યારે અમૂર્તપણું, અગુરુલઘુપણું ઇત્યાદિ પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન ન થઈ શકે, ફક્ત શાસ્ત્ર સિદ્ધાન્ત કેટલાંક ગુણો એવાં છે કે, જેમ ધર્માસ્તિકાયમાં દ્વારા તે ત્રણેય દ્રવ્યોમાં કેવી રીતે સ્વપર્યાયતે ગુણ રહેલા હોય, તે પ્રમાણે અધર્માસ્તિકાય, પરપર્યાયની ઘટના થઈ શકે છે તેનું જાણપણું આકાશાસ્તિકાય, જીવાસ્તિકાય વિગેરે દ્રવ્યોમાં થઈ શકે છે. જીવાસ્તિકાય અને પુદગલાસ્તિકાય પણ રહેલા હોય છે.
એ બને દ્રવ્યોમાં સ્વપર્યાય-પરાયય સ્પષ્ટવપરપર્યાયની સંક્ષિપ્ત વ્યાખ્યા. રીતિએ અનુભવગમ્ય થઈ શકે છે. જો કે દ્રવ્યમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ જેમ ભિન્ન
જીવાસ્તિકાયનું દ્રવ્યનયની અપેક્ષાએ શુદ્ધ સ્વરૂપ ભિન્ન ગુણો છે તે પ્રમાણે તે દ્રવ્યમાં પર્યાય
વિચારવામાં આવે તો તે દ્રવ્ય પણ ધમસ્તિકાયપણ અવશ્ય હોય છે, પર્યાય એટલે શું ? એ
અધર્માસ્તિકાયની માફક અમૂર્ત-અરૂપી દ્રવ્ય વસ્તુ કદાચ કોઈને ન સમજવામાં આવે તો તે .
તો તે છે, પરંતુ પર્યાય નયની અપેક્ષાએ કર્મના માટે ટૂંકમાં એટલું જ સમજવું બસ છે કે
સંબંધથી વર્તમાનમાં તે જીવાસ્તિકાય દ્રવ્યનો તે તે દ્રવ્યની જે ભિન્ન ભિન્ન અવસ્થા તે
સંસારી પર્યાય હોવાથી સંસારી આત્માને અવસ્થાનું નામ ન દર્શનમાં પર્યાય” કહેવામાં
- મૂત્ત–રૂપીની ગણતરીમાં પણ ગણવામાં આવ્યા
ન આવે છે. તે તે દ્રવ્યમાં પોતાના ગુણ, આકૃતિ,
* છે, અને તેથી તેમાં સ્વપર્યાય પરપર્યાયનો કાળ વિગેરેની અપેક્ષાએ જે ભિન્ન ભિન્ન અવ
બરાબર સ્પષ્ટ ખ્યાલ આવી શકે છે. આ ઉપરથી સ્થાઓ થયા કરે છે તે અવસ્થાને તે તે
એમ સમજવાનું નથી કે કર્મથી રહિત થઈને દ્રવ્યના “સ્વપર્યાય” કહેવાય, અને અમુક
મેક્ષે ગયેલા સિદ્ધ ભગવંતમાં (શુદ્ધ જીમાં) દ્રવ્યમાં અન્ય દ્રવ્ય-ગુણ વિગેરેની અપેક્ષાએ
સ્વપર્યાયપરપર્યાય નથી અથવા ખ્યાલમાં આવી જુદી જુદી અવસ્થાઓની કલ્પના કરવામાં આવે
આ શક્તા નથી. સિદ્ધાત્માઓમાં પણ સ્વ-પરપર્યાયે તે દ્રવ્યની તે અવસ્થાઓને પરપર્યાય”
અવશ્ય હોય જ છે. અને તે કેવી રીતે હોય છે?
તે પ્રસંગોપાત અમો અવસરે સ્પષ્ટ કરશું. કહેવાય. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે વિશ્વના સમગ્ર દ્રવ્યો વર્તમાનમાં જે અવસ્થામાં (જે
વર્તમાનમાં તો સંસારી જીના ગુણસ્થાનની પર્યાયસ્વરૂપે) વર્તતા હોય તે જ સ્વરૂપે કાયમ
વિચારણ માટે આ પ્રયાસ હોવાથી અને તેમાં રહેતાં નથી, કોઈ ને કોઈ અપેક્ષાએ તેમાં પરા
સ્વ-પરપર્યાયો ઉપયોગી હોવાથી તે બાબતનો જ વર્તન થયા જ કરે છે.
મુખ્યત્વે વિચાર કરવાને છે. ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશક્તિ. આત્મદ્રવ્યમાં સ્વ-પર-પર્યાયની ઘટના. કાય એ દ્રવ્યમાં જે કે અનંતા સ્વપર્યાય- સર્વ સંસારી આત્માઓમાં શક્તિરૂપે પરપર્યાય અવશ્ય હોય છે છતાં તેનો એકદમ અનંતજ્ઞાન--અનંતદર્શન-અનંત ચારિત્રાદિ આપણને સ્પષ્ટ ખ્યાલ આવી શકતો નથી, ગુણો રહેલા છે, છતાં કમંદ્રવ્યના તથા પ્રકારના તે ત્રણેય દ્રવ્યો અમૂર્ત-અરૂપી છે, એટલે ક્ષીરનીર જેવા સંબંધથી આત્માના એ જ્ઞાનાદિ છદ્મસ્થ આત્માઓને તે ત્રણ દ્રવ્યના પર્યાયનું ગુણોમાં અનેક વ્યક્તિઓની અપેક્ષાએ ભિન્નતા
* જોવામાં આવે છે. એક વ્યક્તિને પણ જ્ઞાન* સ્વપર્યાયને અસ્તિપર્યાય અને પરપર્યાયને દર્શનાદિ ગુણોની જે લબ્ધિ હોય છે તે જ નાસ્તિપર્યાય શબ્દોથી પણ બેલવામાં આવે છે. લબ્ધિઓ કાયમ એક સરખા પ્રમાણમાં નથી
૧. ઘટાકાશ મહાકાશ ઈત્યાદિ સ્વર્યા જાણવા. રહેતી, તેમાં પણ તીવ્ર તીવ્રતરપણું, મંદ-મંદ

Page #10

-
-~
~
--
-
૫૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
તરપણું થતું હોય તેમ અનુભવાય છે. જે સંસારી પ્રત્યેક આત્માઓમાં ઘાતિકર્મના વખતે જ્ઞાનાવરણીયાદિ કમને જેવો ક્ષયોપશમ ઉદયની અપેક્ષાએ જ્ઞાનાદિ ગુણોનું તારતમ્ય છે. હોય તે પ્રમાણે જ્ઞાનાદિ ગુણામાં તરતમતા થયા એ બાબત સિદ્ધ કર્યા સિવાય ગુણસ્થાન કરે છે. આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણોની જે તરતમાતા સંબંધી વિચારણા કરવી લગભગ અસંભવિત તે પણ આત્માના ભિન્નભિન્ન પર્યાયે કહેવાય છે. હવાથી દ્રવ્ય-ગુણ અને પર્યાયની ઘણી જ એટલું જ નહિં પણ જે વખતે આત્મા-ઘટ- સંક્ષિપ્ત રૂપરેખા જણાવીને હવે “ગુણસ્થાન પટાદિ પદાર્થોના ઉપગવાળો તે વખતે આત્મા એટલે શું તે બાબત વિચારણા કરીએ. તે પર્યાયવિશિષ્ટ ગણાય, એ જ આત્મા ઘટ- પુદગલના ગુણેમાં સમતા-વિષમતા પટાદિના ઉપયોગમાંથી નીકળી પુસ્તક વિગેરે
ઉપર જણાવેલ છે કે પ્રત્યેક દ્રવ્યોમાં કોઈ ને અન્ય કઈ પદાર્થોના ઉપયોગમાં દાખલ થયો ?
કઈ ગુણો અવશ્ય હાય છે. અન્યોન્ય ઉપાધિના તે વખતે તે પર્યાયવિશિષ્ટ આત્માં ગણાય. સંબંધથી તે તે દ્રવ્યના તે તે ગુણામાં એકસરખી વર્તમાનમાં મનુષ્યપણે ઉત્પન્ન થયેલ આત્મા
સમાનતા જ નથી હોતી. જગતમાં શુકલવર્ણવાળા મનુષ્ય પયોવાળો ગણાય, એને એ જ આત્મા
અનેક મુદ્દલ દ્રા પિકી કેટલાક મુદ્દલ દ્રવ્ય મનુષ્યનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરી દેવલોકમાં ઉત્પન્ન
સમાન શુકલ વર્ણવાળા હોય છે, કેટલાંક પુલ થયો એટલે દેવપર્યાયવાળો ગણાય. આ પ્રમાણે
દ્રવ્યોનો શુલ વર્ણ છતાં શુકલ શુકલમાં પણ ઘાતિકર્મના ઉદયની અપેક્ષાએ કે અઘાતિકર્મના
વિષમતા હોય છે. દષ્ટાંત તરીકે-ખડી પણ ઉદયની અપેક્ષાએ જે ભિન્ન ભિન્ન અવસ્થાઓ
સફેદ છે અને ચોક પણ સફેદ છે; પરંતુ આત્મામાં થયા કરે છે તે બધી આત્માની બન્નેની શુકલતામાં યત્કિંચિત વિષમતા તે સ્વપર્યાયે (અથવા અસ્તિપર્યાય ) કહેવાય છે જ. એ જ પ્રમાણે શેરડી, સાકર કે દ્રાક્ષ એ સિવાય બીજા પણ ઘણા સ્વપર્યાયના કારણે વિગેરે પદાર્થોમાં મધુર રસ છે, પરંતુ મધુરતાછે, પરંતુ વિસ્તાર થવાના ભયથી અહિં તેનું
મધુરતામાં જેમ તફાવત હોય છે તે પ્રમાણે વર્ણન કરવામાં આવેલ નથી.
પ્રત્યેક સંસારી આત્મામાં જ્ઞાન-દર્શનાદિ
ગુણો તો યદ્યપિ છે, પણ કર્મની ઉપાધિને આત્મા ઘટ નથી, આત્મા પટ નથી, આત્મા
અંગે કઈ કઈ આત્માઓમાં જ્ઞાનાદિ ગુણોની પુદ્ગલ નથી, એમ આત્મા સિવાય કાલોક
સમાનતા પ્રાય: હોય છે, જ્યારે કઈ કઈ વત્ત સર્વ પદાર્થોથી આત્માની જે ભિન્નતા
આત્માઓમાં એ જ્ઞાનાદિ ગુણોની વિષમતા માનવી તે આત્માના પરપર્યાય (કિંવા નાસ્તિ
પણ હોય છે. પર્યાય) ગણાય છે. એક આત્મદ્રવ્યમાં ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે સ્વરપર્યાયનું સ્વરૂપ જે આત્મા-કર્મ અને એ ઉભયના સંબં. વિચારવામાં આવશે તો દરેક દ્રવ્યના સ્વપર
ધનું અનાદિપણું. પર્યાયાનું સ્વરૂપ પણ અવશ્ય ખ્યાલમાં આવવા પ્રત્યેક આત્મામાં શક્તિરૂપે જ્ઞાનાદિ ગુણો સંભવ છે. તાત્પર્ય એ છે કે–પ્રત્યક દ્રવ્યના અનંત અનંત કેટિના અને એક સરખી સમારવાપયો તેમજ પરપયા અનંત અનંત છે, નતાવાળા છતાં એ જ્ઞાનાદિ ગુણોની અલ્પતા અને પ્રત્યેક સમયે કઈ કઈ અપેક્ષાએ પર્યા- થવામાં તેમજ પરસ્પર વિષમતા થવાનું શું યાનું પલટન થયા જ કરે છે.
કારણું છે? તે બાબત વિચારવી પણ અતિ

Page #11

રિહંતાપના કાર્યોત્સર્ગમાં
આવતા શ્રદ્ધાદિ પાંચ ગુણે.
લેખક-મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી. દેવવંદન, ચૈત્યવંદન અને પ્રતિક્રમણદિ પંકાદિ કાલુને દૂર કરી સ્વચ્છતાને પમાડે ક્રિયામાં બોલવામાં આવતા અરિહ તઈઆવ્યું છે, તેમ શ્રદ્ધામણિ પણ ચિત્તરૂપી સરોવરમાં ના કાઉસ્સગ્નમાં “સદ્ધાg, મેદg, ધીરૂપ, રહેલ સંશય-વિપર્યયાદિ કાલુષ્યને દૂર કરી ધારણા, મહાપ ” એ પાંચ ગુણે જે ભગવાન્ અરિહંતપ્રણીત માર્ગ ઉપર સમ્યગ આવે છે, તેનું વિવેચન દેવદર્શન નામક ગ્રન્થ- ભાવ ઉન્ન કરે છે. રત્નની કરેલ નેટમાંથી સમજવા યોગ્ય ઉપ- ૨ મેદg-મેધાવડે. મેધા એ જ્ઞાનાવરણીય યેગી ધારી આ નીચે આપવામાં આવે છે. કર્મને ક્ષયોપશમથી ઉત્પન્ન થતો ગ્રન્થગ્રહણ
૧ વાપ-શ્રદ્ધાવડે. શ્રદ્ધા એ મિથ્યાત્વ પટુ પરિણામ-એક પ્રકારને સન્થમાં પ્રવૃત્તિ મેહનીય કર્મના ક્ષયપશાદિથી જન્ય ચિત્તની કરાવનાર પરિણામ છે. પાપકૃતની અવજ્ઞા નિજ અભિલાષારૂપ એક પ્રકારની પ્રસન્નતા કરાવનાર તથા ગુરુ વિનયાદિ વિધિમાં જોડછે. આ શ્રદ્ધા જીવાદિ તાત્વિક પદાર્થને અનુ- નારે ચિત્તનો ધર્મ છે. શાસ્ત્રમાં એને “આતુર સરનારી, બ્રાંતિને નાશ કરનારી તથા કર્મફળ ઔષધાપ્તિ-ઉપાદેયતા” ની ઉપમા આપવામાં કર્મ સંબંધ અને કર્મના અસ્તિત્વની સમ્યક્ આવી છે. જેમ કોઈ બુદ્ધિમાન રેગીને ઉત્તમ પ્રતીતિ કરાવનારી છે. શાસ્ત્રમાં એને “ઉદક ઔષધની પ્રાપ્તિ થાય અને તેના વિશિષ્ટ ફલને પ્રસાદકમણિ” ની ઉપમા આપવામાં આવી છે. અનુભવ થાય, ત્યારે અન્ય સર્વ વસ્તુને દૂર સરોવરમાં નાખેલ “ઉદકપ્રસાદકમણિ” જેમ કરી તેના ઉપર જ તેને મહાન ઉપાદેય ભાવ આવશ્યક છે. જેના દર્શનના મંતવ્ય પ્રમાણે આત્માને કર્મને સંબંધ લાગવાનું પ્રયોજન આત્મા અનાદિ છે, કર્મ પણ અનાદિ છે. શું ? કર્મ રહિત શુદ્ધ આત્માને પણ માને કે અને આત્મા તેમજ કર્મનો સંબંધ પણ કમને સંબંધ લાગતો હોય તો જ્ઞાન-દર્શનઅનાદિ છે. જેમ ઇંડું પ્રથમ કે કુકડી પ્રથમ ? ચારિત્રની આરાધના કરી, વિવિધ અનુષ્ઠાનની પહેલું બીજ કે પહેલું વૃક્ષ? પહેલો દિવસ કે સેવના કરી, તપશ્ચર્યા વિગેરે કષ્ટોને સહન પહેલી રાત્રિ? ઈત્યાદિ પ્રશ્નોમાં ઇંડાને અથવા કરી મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવાના પ્રયાસની સફલતા કુકડીને, બીજ કિવા વૃક્ષને તેમજ દિવસ શી ? આ પ્રમાણે અનેક તર્કવિતર્કોની પરં. અથવા રાત્રિને સર્વથા પ્રથમ કહી શકાય તેમ પરાનો જન્મ થવાનો સંભવથી યુક્તિદ્વારા નથી. આત્માને જો સર્વથા પ્રથમ માનવામાં તેમજ શાસ્ત્રદષ્ટિએ વિચારવામાં આવે તે આત્મા આવે તો કર્મ વિનાનો આત્મા હતો એ બાબત અનાદિ છે અને આત્મા તથા કર્મને સંબંધ સિદ્ધ થાય, અને કર્મ વિનાને આત્મા હતો પણ અનાદિ છે આ બાબત બરાબર સિદ્ધ છે. એ બાબત જે નક્કી થઈ તો કમ રહિત શુદ્ધ
(ચાલુ)

Page #12

૫૪.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
અને ગ્રહણ કરવાને આદર રહે છે તેમ મેધાવી પરમ સંવેગને હેતુ, ઉત્તરોત્તર વિશેષ વિશેષ પુરુષોને પોતાની મેધા(બુદ્ધિ )ના સામર્થ્યથી પ્રતીતિ કરાવનાર: કેવલજ્ઞાનની સન્મુખ લઈ સંધ્રન્થને વિષે જ અત્યંત ઉપાદેયભાવ અને જનારો ચિત્તનો ધર્મ છે. શાસ્ત્રમાં એને “રત્નગ્રહણુંદર રહે છે. પણ બીજા ઉપર રહેતો નથી શોધક અનલ ની ઉપમા આપવામાં આવી છે. કારણ કે સટ્ટÈને તેઓ ભાવ ઔષધરૂપ રત્નને પ્રાપ્ત થયેલે રત્નશોધક અનલ–અગ્નિ માને છે.
જેમ રત્નના મલને બાળી નાંખી શુદ્ધિ પેદા ૩ ધીરૂ–પૃતિવડે. ધૃતિ, એ મોહનીય કરે છે, તેમ આત્મરત્નને પ્રાપ્ત થયેલ અનુકર્મના ક્ષપશમાદિથી ઉત્પન્ન થતી વિશિષ્ટ પ્રેક્ષારૂપી અમલ કર્મમલને બાળી નાંખી કૈવપ્રીતિ છે. અવધ્ય કલ્યાણના કારણભૂત વસ્તુ- લ્યને પેદા કરે છે; કારણ કે તેને તે સ્વની પ્રાપ્તિના દષ્ટાંતવડે આ પ્રીતિ દીનતા અને ભાવ જ છે. ઉત્સુકતાથી રહિત તથા ધીર અને ગંભીર અરિહંત ચેઈઆણનું સળંગ સૂત્રપદ, આશયરૂપ હોય છે. શાસ્ત્રમાં એને “દૌર્ગત્યથી
'अरिहंतचेइयाणं करेमि काउस्सग्गं-चंदणહણાએલાને ચિન્તામણિની પ્રાપ્તિ” ની ઉપમા આપવામાં આવી છે. જેમ દૌગત્ય-દરિદ્રતાથી
वत्तियाए पूअणवत्तियाए सकारवत्तियाए ઉપહત થયેલાને ચિન્તામણિ રત્નની પ્રાપ્તિ થાય
सम्माणवत्तियाए बोहिलाभवत्तियाए निरुवसઅને તેના ગુણ માલૂમ પડે ત્યારે “જમવાની
ग्गवत्तियाए, सद्धाए मेहाए धीइए धारणाए વૌલ્ય” હવે દરિદ્રપણું ગયું ” એ જાતની *
MICR अणुप्पेहाए वड्ढमाणीए ठामि काउस्सग्गं ।' માનસિક વૃતિ-સંતોષ ઉન્ન થાય છે, તેમ અર્થ “અરિહંતના પ્રતિમા લક્ષણ જિનધર્મરૂપી ચિન્તામણિ રત્નની પ્રાપ્તિ થવા- ચૈત્યાને વન્દનાદિ કરવા માટે કાયોત્સર્ગ કરું થી અને તેનો મહિમા માલમ પડવાથી “સ . વન્દન નિમિત્તે-વન્દન એટલે મન વચન જુવાન સંસ્કારઃ ” હવે સંસાર કોણ માત્ર છે? કાયાથી પ્રશસ્ત, પ્રવૃત્તિ, (કાર્યોત્સર્ગથી જ એ જાતની દુઃખની ચિન્તાથી રહિત માનસિક અને વન્દનનું ફળ કેવી રીતે મળે ? એમ સર્વત્ર લાગણી ઉપન્ન થાય છે.
સમજી લેવું) પૂજન નિમિત્તે, સત્કાર નિમિત્તે, ૪ ધારણાઘ-ધારણાવડે. ધારણા એ જ્ઞાના
સન્માન નિમિત્તે, બોધિલાભ નિમિત્તે નિરુપસર્ગવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમથી ઉત્પન્ન થનારી, *
મેક્ષ નિમિત્તે, વધતી એવી શ્રદ્ધાવડે, મેધાવડે, પ્રસ્તુત એક વસ્તુને વિષય કરનારી તથા અવિ- -
વિ. તિવડે, ધારણવડે અને પ્રેક્ષાવડે કાત્સયુતિ, સ્મૃતિ અને વાસનારૂપ ભેદવાળી ચિત્ત માં સ્થિત રહું છું.” પરિણતિ છે. શાસ્ત્રમાં એને “સાચા મોતીની વધતી કિનું અવસ્થિત નહિ. વધતી શ્રદ્ધા, માલાને પરવવા ના દષ્ટાંતની સાથે સરખાવી વધતી મેધા, વધતી ધૃતિ, વધતી ધારણા અને છે. તેવા પ્રકારના ઉપયોગની દઢતાથી તથા વધતી અનુપ્રેક્ષા. યથાયોગ્ય અવિક્ષિપ્તપણે સ્થાનાદિ યોગમાં પ્રવૃત્ત શ્રદ્ધાથી રહિત આત્માને કાત્સર્ગ કરવા થવાથી યોગરૂપી ગુણની માલા નિષ્પન્ન થાય છે. છતાં અભિલષિત અર્થની સિદ્ધિ માટે તે
૫ મજુદાઅનુપ્રેક્ષાવડે. અનુપ્રેક્ષા એ નથી માટે સાપ ઈત્યાદિ પદ કહેલા છે. જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમથી ઉત્પન્ન આ રીતે ભગવાન અરિહંતની પ્રતિમાને થયેલ અનુભૂત અર્થના અભ્યાસને એક પ્રકાર, વન્દનાદિ નિમિત્તે કાર્યોત્સર્ગ કરવામાં આવે છે.

Page #13

સમ્યગજ્ઞાનની “ચી– યોગની અદ્ભુત શક્તિ (ગત વર્ષના પૃષ્ઠ ૨૧૨ થી શરૂ).
મૂળ લેખકઃ સ્વ. બાબુ ચંપતરાયજી જૈની, બાર-એટ-લે.
જ્ઞાનયોગ એ જ આત્મસાક્ષાત્કારને સત્ય કેટલીક વાર સામાન્યત: રુચિકર થઈ પડે છે. માર્ગ છે. જ્ઞાનયોગથી જ પરમાત્માનું સત્ય કેટલાક સ્ત્રી-પુરુષને ભક્તિગ જ પસંદ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. સત્ય જ્ઞાનથી આશંકા- પડે છે. એનો સર્વથા વિચછેદ થાય છે અને શ્રદ્ધાતિ- ગનું વગીકરણ કઈ રીતે વૈજ્ઞાનિક હોય રેકનો પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. શિક્ષિત જનતાને એમ નથી જણાતું. આમ છતાં દરેક યુગ સામાન્ય રીતે રાજયગ અને જ્ઞાનયોગ માફક જૂદા જૂદા મનુષ્યોની ભિન્ન ભિન્ન પ્રકૃતિને આવે છે. અશિક્ષિત જનતાને જ્ઞાનયોગ કે અનુરૂપ છે; એમાં કંઈ શંકા નથી. ગની ભક્તિયોગ પ્રત્યે સમય આદિને અભાવે સામાન્ય પદ્ધત્તિ વૈજ્ઞાનિક જ હોય તે તેના ચારને રીતે રુચિ થતી નથી. અશિક્ષિત મનુષ્યાને બદલે વસ્તુત: એક જ પ્રકાર સંભવી શકે. એ તીવ્ર તપસ્યા કે ચિત્ત સંયમયુક્ત રાજયોગ એક પ્રકાર દરેક મનુષ્યને અનુકૂળ આવે કે ન આ શ્રદ્ધાદિ પાંચ ગુણો અપૂર્વકરણ નામની પણ આવે. જુદી જુદી પ્રવૃત્તિઓને અનુકુળ મહાસમાધિના બીજ છે. તેના પરિપાક અને આવે તે માટે વૈજ્ઞાનિક માર્ગ કે વૈજ્ઞાનિક અતિશયથી અપૂર્વકરણની પ્રાપ્તિ થાય છે. ફકત રીતિમાં અનેકતા સંભવતી નથી, એવી રીતે કોથી ઉત્પન્ન થતા મિથ્યા વિકલપને દૂર કરી અનેકતા થાય તો કોઈ મનુષ્યને કશોયે લાભ શ્રવણ, પઠન, પ્રતિપત્તિ, ઈછા અને પ્રવૃત્તિમાં ન થાય. એવી રીતે મનુષ્યની બુદ્ધિ કે શક્તિજોડાવું, એ એનો પરિપાક છે. તથા સ્થય માં કોઈ પણ પ્રકારનો વિકાસ પણ નથી થતો. અને સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવી, એ એને અતિશય વેગના નિયમો સૈનિકોની તાલીમના નિછે. શ્રદ્ધાદિ ગુણોને પરિપાક અને અતિશયથી યમે જેવા જ સખત છે. સૈિનિકના નિયમોમાં પ્રધાન પરોપકારના હેતુભૂત “અપૂર્વકરણ' કઈ સેનિકની વ્યક્તિગત ઈચ્છાથી પરિવર્તન નામના ગુણસ્થાનકની પ્રાપ્તિ થાય છે. નથી થઈ શકતું, તે જ પ્રમાણે યોગના નિય
લાભનો કમ પણ એ રીતે જ છે, શ્રદ્ધાથી મનું સમજવું. જે નિયમમાં પરિવર્તન થાય મેધા, મેધાથી ધૃતિ, ધતિથી ધારણા અને તે તે વિઘાતક થઈ પડે છે. શક્તિ આદિના ધારણાથી અનુપ્રેક્ષા તથા વૃદ્ધિનો ક્રમ પણ એ વિકાસને બદલે તેથી ઊલટાં જ પરિણામ આવે છે. રીતે જ છે. શ્રદ્ધાની વૃદ્ધિથી મેધાની વૃદ્ધિ, યુગના પ્રકારે કૃત્રિમ હોવા છતાં વિવિધ મેધાની વૃદ્ધિથી ઘતિની વૃદ્ધિ, ધૃતિની વૃદ્ધિથી ધર્મના સિદ્ધાન્તને તુલનાત્મક અભ્યાસ તેથી ધારણની વૃદ્ધિ અને ધારણાની વૃદ્ધિથી અનુ થઈ શકે છે. આત્મસાક્ષાત્કારના સંબંધમાં પ્રેક્ષાની વૃદ્ધિ થાય છે.
ભિન્ન-ભિન્ન ધર્મોના મંતવ્યનું યથાર્થ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થઈ શકે છે.

Page #14

૫૬
દરેક પ્રકારના ચેાગમાં એકાગ્રતાનુ સાધન ભિન્નભિન્ન હાય છે. જ્ઞાનયોગી આત્માનું જ એકાગ્ર ચિત્તે ધ્યાન ધરે છે. સમાધિદશાની પ્રાપ્તિ એ રાજયાગીના ઉદ્દેશ હોય છે. સમાધિ એટલે સંપૂર્ણ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાને ચિત્તની શુદ્ધિયુક્ત દશા. સમાધિસ્થ પુરુષને વાસનાના શકય લેાપને કારણે, અપૂર્વ આનદ થયા કરે છે. ભક્તિયેાગીને પ્રભુ પ્રત્યે નિરતિશય અને અભેદ્ય પ્રેમ હાય છે અને એ રીતે તે એકાગ્ર ચિત્ત બને છે. હઠયેાગી કઠોર તપશ્ચરણુ કરે છે. અને ચિત્ત-સંયમ એ તેનુ પ્રધાન ધ્યેય હાય છે. ચિત્ત-સંયમની પ્રાપ્તિ નિમિત્તે તે એકાગ્ર ધ્યાનમય બની રહે છે. યાગના આ પ્રમાણે ભિન્નભિન્ન પ્રકારા હેાવા છતાં, આત્મા સાથે પરમાત્માનું સાયુજ્ય અર્થાત્ પરમાત્મા સાથે એકતા એ સર્વાંનું એક જ ધ્યેય છે. સચ્ચિદાનદ પદની પ્રાપ્તિ એ યોગના સર્વ પ્રકારનું એક જ રહસ્ય છે.
કેટલાક મનુષ્યાને યાગ આદિ નિમિત્તે ધર્મ ધ્યાનમાં નિમગ્ન થવું એ દુર્ઘટ લાગે છે, આથી તે એકાગ્રચિત્તે થતાં ધર્મ ધ્યાનમાં અનેક પ્રકારના દોષ કાઢે છે. વસ્તુત: વિચાર કરતાં, એકાગ્રતાની પ્રાપ્તિમાં ચિત્તના કશાય દાષ નથી હાતે. જો કઇ દાષ હોય તે તે વિચારના સંસર્ગજન્ય છે એમ જ કહી શકાય. ચિત્ત એક કાળે એક જ વિચાર કરી શકે છે. આથી એકાગ્રતા એ ચિત્તને કાઇ રીતે પ્રતિકૂળ ન હાઇ શકે. ચિત્તમાં એકાગ્રતાની શક્તિના અભાવ કદાપિ ન હેાય. યાગ્ય સસ'ને અભાવે જ એકાગ્રતામાં અંતરાય નડે છે.
* કાઈ સ્રીમાં આસક્ત થયેલા મનુષ્ય પોતાના સર્વાં પ્રેમ તે સ્ત્રીને અર્પણ કરે છે તેમ ભક્તયાગીની સ* પ્રેમ-શક્તિ અનાયાસે પ્રભુ ઉપર જ
એકાગ્ર બને છે. ભક્તયેગી પ્રભુને પોતાના પ્રેમ સમર્પિત કરી દે છે,
-~-~વિવેકાનંદ.
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ છે
વિવિધ ભાવાના સંસર્ગથી એકાગ્રધ્યાનનુ બિન્દુ નિશ્ચિત બને છે. એ ભાવાથી ચિત્ત સામાન્ય રીતે એકાગ્ર બને છે. ચિત્ત કાઇ સાધ્ય વસ્તુના ધ્યાનમાં એકાગ્ર થાય છે. દા. ત. કોઇ મનુષ્ય વ્યાપારી હાય તે તેને પેાતાની વ્યાપાર વિષયક ખાખતામાં ઘણા રસ પડે છે. વ્યાપારની જે તે બાબત ઉપર તેનું ચિત્ત એકાગ્ર થઇ શકે છે. એ જ વ્યાપારીથી સામાન્ય રીતે બીજા વ્યાપારીને લગતી ખાખતામાં માથુ નથી મારી શકાતું. બીજા વ્યાપારીના કાઇપણ વિષયમાં તેનું ચિત્ત પ્રાય: એકાગ્ર નથી થઇ શકતુ. વળી પ્રથમ વ્યાપારી કાઇ સ્ત્રી સાથે અત્યંત પ્રેમમાં પડી એ સ્ત્રીથી મુગ્ધ થઇ જાય તેા પોતાના વ્યાપારની એકાગ્રતામાં પણ ભંગાણ પડે છે. તેને વારવાર પાતાની પ્રિયતમાના જ વિચાર આવ્યા કરે છે. એ વિચારામાં વ્યાપાર ઉપર તેનુ દિલ નથી ચાંટતું. વ્યાપારની એકાગ્રતા સાવ જતી રહે છે. તેનુ ચિત્ત સ્વયમેવ પ્રિયતમામાં જ એકાગ્ર બને છે.
ચિત્તને જે વસ્તુ ઉપર વિશેષ ભાવ હાય છે તે વસ્તુમાં મનુષ્યની વૃત્તિ ચિરસ્થાયી રહે છે એ સર્વોથા સ્પષ્ટ છે. જે વૃત્તિ ચિરસ્થાયી હાય તે વૃત્તિમાં ચિત્ત વિશેષ પરાવાય છે, ભિન્નભિન્ન ભાવાના સંસર્ગ થી, ચિત્તને અમુક વિષયમાં રસ પડે છે, એ રસ જેમ વિશેષ હાય તેમ ચિત્ત એ વિષયમાં વિશેષ એકાગ્ર બને છે.
પરમાત્મપદના સાક્ષાત્કાર માટે, જે સાધુ પુરુષોએ દુનિયાના ત્યાગ કર્યો છે તેમના સત્સંગ ચિત્તને પ્રભુ સમીપ લઇ જવામાં સર્વોત્કૃષ્ટ સાધન રૂપ છે એમાં કંઇ શીંકા નથી. આત્મસાક્ષાત્કારના ગ્રંથાનું વાંચન, અધ્યયન અને નિદિધ્યાસન પણ પ્રભુ-પંચે જવામાં એક અફ્રિતીય સાધન છે.
કોઇ વસ્તુમાં એકાગ્રચિત્ત થવું એટલે તે વસ્તુનાં નામ રૂપ આદિમાં એકાગ્ર થવુ એવા

Page #15

પ્રાચીન જૈન ગુજરાતી સાહિત્ય
આ સાહિત્ય અતિ વિશાળ અને વિવિધ જાતનુ છે. એ આઠમા સૈકાથી તે સત્તરમાં સૈકા સુધીના ગુજરાતના લોકોની રહેણીકરણી, રીતભાત, ધંધારોજગાર, સ્થિતિ અને લાગવગ સધી સારા પ્રકાશ પાડે છે. અલ્બત્ત, એમાં સાંપ્રદાયિક ધાર્મિક તત્ત્વ મોટા પ્રમાણમાં છે. આથી આમ જનતાને આ સાહિત્ય બહુ રુચિકર થતુ નથી, પર ંતુ એ સાહિત્યમાં મોટા ભાગ આમ જનતાના તે સમયના રૂઢીરિવાજોને ઠીક ઠીક પ્રમાણમાં વર્ણવે છે. વિવાદ, જન્મમરણના રિવાજો, કામકામના પરસ્પર સ ંબ ંધા, ધર્મની પરસ્પર સહિષ્ણુતા, વેપાર, ધંધો, વહાણવટુ, રાજ્યનીતિ, ધમ, સામાજિક રિવાજો, રાજાઓના પરસ્પર કલહેા, ઇતિહાસ, ભૂગાળ, શહેરની
અર્થ નિષ્પન્ન નથી થતા. વસ્તુમાં એકાગ્ર એટલે વસ્તુના રહસ્યમાં એકાગ્ર ધ્યાન કે।ઇ વસ્તુનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન ન હોય તા ચિત્ત એ વસ્તુ ઉપર લાંબે કાળ સુધી એકાગ્ર ન જ રહી શકે. શ્વેત રંજના ખેલાડીને રમવાનુ જ ન હેાય તે પ્યાદાંઓ વિગેરે થાડા વખત જોઇ જોઇને તે થાકી જાય. પણ ખેલાડીને રમત રમવાની હાય અને તે એમાં એકાગ્ર બને એટલે તેને કાળક્ષેપ આદિની કશીયે પરવા રહેતી નથી. તેને રમતમાં ઘણા રસ પડે છે. એને રમતના આનદ આછા જ થતા નથી. મૂત્તિની પૂજાનું પણ તેમજ સમજવું. મૂત્તિની પૂજા કરતાં તેના નામ કે રૂપના જ ખ્યાલ આવે તે મૂર્ત્તિ પૂજા નિરક જેવી છે. મૂર્ત્તિ પૂજાની આ નિરર્થકતાના સંબંધમાં વિરોધીઓના નિર્દેશ યથાર્થ જ છે એમ કહી શકાય. મૂત્તિનાં નામ કે રૂપનાં
ડુંગરશી ધરમશી સપ
રચના, ગામડાઓ, તળાવેા, દેશદેશાવર સંબંધી પુષ્કળ હકીકતા એમાં ભરેલી છે. જે સાધુએએ આ ધર્મકથા લખી છે તેઓ નિત્ય પ્રવાસીઓ હતા. દેશદેશાવરના અને ત્યાંના લેાકેાને એમને બહાળેા અનુભવ હતા. એ સાધુએ વિદ્યાવાન અને સારી નિષ્ઠાવાળા હતા. એમને અવલેાકન કરવાની ટેવ હતી. આ
સાધુઓ હિંદના જુદા જુદા ભાગોમાં જન્મ પામી ત્યાંના સંસ્કારોને સમજતા હતા. આના માટે આઠમી સદીમાં એટલે સંવત ૮૩૫ માં અપભ્રંશ ગ્રંથ કુવલયમાળા આપણે જોઈએ. એમાં સૈારાષ્ટ્ર ( કાઠિઆવાડ ), લાટ ( ભરૂચ ) અને ગુર્જર દેશે સંબંધી વણુના છે.
ધ્યાનમાં કંઇ વિશિષ્ટ મહત્ત્વ જેવુ નથી. નામ રૂપમાં એકાગ્ર થનારાએની એકાગ્રવૃત્તિ થોડા વખત જ ટકી શકે છે. મૂર્તિ પૂજા એટલે પરમાત્માની પૂજા. મૂર્ત્તિ પૂજાથી પરમાત્મપદનુ એકાગ્ર ધ્યાન થવું જોઇએ. મૂર્ત્તિ પૂજામાં એ પ્રમાણે એકચિત્ત થવાય તેા મૂર્ત્તિ પૂજા અત્યંત કલ્યાણકારી થઇ પડે છે.
જે વસ્તુ ઉપર કોઇ પણ જાતના નિરસભાવ લાગ્યા વિના ચિત્ત ચિરકાળ સુધી એકાગ્ર અને છે તે વસ્તુ અત્યંત જ્ઞેય હાય એમાં કઈ શક નથી. અત્યંત જ્ઞેય વસ્તુ ચિરકાળ સુધી એકાગ્ર ધ્યાનને પાત્ર જ હાય. આત્મા અનંત છે -~( ચાલુ )
* વિસ્તારની દૃષ્ટિએ આત્મા અનત નથી, દિવ્ય ગુણા અને જ્ઞાનની અનંત દૃષ્ટિએ આત્મા અન’ત છે એમ યથાર્થી રીતે મનાય છે.

Page #16

૫૮
IIMa
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
ધોલેણિયા પુદગે ધમ્મરે સંદ્ધિ વિહનિરૂણે, લખ્યું છે કે ગુજરાતી ભાષાને પ્રથમ ગુજરાતીનું ન ઉરે ભëઉ ભણિરે, અહ ૫૭ઈ ગુજજરે અવટે. રૂપ આપનાર જેને જ હોય એમ માનવાને
પછી ગજ લોકો જેઓ ધી અને માખણથી બહુ કારણે છે. તેમ સ્પષ્ટ સમજાય એવું પુષ્ટ શરીરવાળા, ધર્મપરાયણ, સંધિ અને યુદ્ધના છે. આઠમી સાહિત્ય પરિષદના પ્રમુખ દિ. કામમાં ચતુર અને “ન ઉરે ભäઉ” એવી રીતે બહાદુર શ્રી કૃષ્ણલાલ મોહનલાલ ઝવેરીએ બોલતા જેવા.
આ વિષેના પોતાના વિચારો નીચે મુજબ
જણાવ્યા છે. એ સમયના રાજપુત યુગના ગુજરાતનું એ વર્ણન છે. હજી મુસ્લિમ રાજ્યની સ્થાપના
ગુજરાતી ભાષાના સાહિત્યના મધ્ય યુગ ગુજરાતમાં થઈ નહોતી. આ શબ્દો પ્રશંસકના
અને તેની પણ પૂર્વેના યુગના માટે આજથી નથી પણ અવલોકનકારના છે.
પચીસ વરસ પર જે અભિપ્રાયે બંધાયેલા
તે, નવાં નવાં પુસ્તકે હાથ લાગવાથી કાળક્રમે હવે લાટ પ્રદેશ (ભરૂચની આસપાસ
બદલાતા ગયા છે. દાખલા તરીકે નરસિંહ દેશ) સંબંધી આ જ ગ્રંથકાર વર્ણન કરે છે. મહેતાને આદિકવિનું સ્થાન આપવામાં આવતું “હાએ વિલ વિલિત્ત, કમ સીમંતે સોહિયંગા અને સાથેસાથે એવો અભિપ્રાય આપવામાં “અહુ કાલ તુહે, ભણિરે એહ પછઈ લાટ, આવતો કે નરસિંહ મહેતાના સમય પહેલાં
લાટના લેકે માથામાં સેંથો પાડે છે. ગુજરાતી સાહિત્ય હતું જ નહિ. તેનો આરંભ અંગ ઉપર સુગંધી લેપ લગાડે છે, એ નરસિંહ મહેતાથી જ થયો-એ અભિપ્રાયભૂલદેખાવડા શરીરવાળા છે.
ભરેલો માલુમ પડ્યો છે...ઘણાં પ્રાચીન કાવ્યો અહ કાંઉ તુમ્હ એવી ભાષા બોલનારા જે અપ્રસિદ્ધ પડી રહેલાં તે પ્રસિદ્ધિમાં આવજોયા. આ ઉપરથી જણાય છે કે અપભ્રંશ વાથી જૂના અભિપ્રાયો ફેરવી નવા બાંધવામાં સાહિત્ય આઠમી સદીમાં સૈરાષ્ટ્ર સાથે ગુજરાત આવ્યા છે તે પણ સ્થાયી નથી. કારણ હજી રાજપુતાના વિગેરે પ્રદેશોમાં બોલાતી અને જૈન ભંડારમાં અને જેનેતર વ્યક્તિઓના લખાતી ભાષા હતી. અને પ્રાંતભેદે છેડે ફેર કબજામાં એટલાં બધાં અપ્રસિદ્ધ લેખો પડી હોવા છતાં એના મૂળ તો અને વ્યાકરણ રહેલા છે કે જેમ જેમ પ્રસિદ્ધ થતા જશે તેમ તો એક જ પદ્ધત્તિ ઉપર રચાયેલાં હતાં. હમ- તેમ હાલ બાંધેલા અભિપ્રાયો પણ ફેરવવા ણાની ગુજરાતી, મારવાડી વગેરે ભાષાની એ પડશે. આપણું જૂના સાહિત્ય સંબંધે હાલને મૂળ ભાષા છે, માલવામાં પણ એ જ ભાષા જમાન અનિશ્ચિતપણાને છે. ચાલતી હતી. ઈટાલીઅન વિદ્વાન ટેસટેરીના દિ. બહાદુર ઝવેરી સાહેબના આ અભિમંતવ્ય અને સર પીઅરસનના લેખે આ પ્રાય પછી ઘણું સાહિત્ય બહાર પડયું છે. હવે વિષયમાં ખૂબ સરસ અજવાળું પાડે છે. સાક્ષર ચોક્કસ રીતે મનાય છે કે ગુજરાતી સાહિત્યનો શ્રી કેશવલાલ ધ્રુવે એક ઠેકાણે જણાવ્યું છે કે પાયો અને વિકાસ જૈન સાધુઓની કૃતિઓ આપણું ગુજરાતીની જૂનામાં જૂની કવિતા મારફતે નંખાયા છે, પરંતુ હજી ઘણું જન પંદરમા સૈકાની આરંભ સુધી જ જઈ શકે સાહિત્ય પ્રકાશમાં નથી આવ્યું તે પણ દિવા છે. એથી આગળ જઈ શકતી નથી. ગુજરાતીના જેવી વાત છે. જેનો ધનવાન છે, ઉદાર છે. પ્રસિદ્ધ લેખક છે. મણિલાલ નભુભાઈ દ્વિવેદીએ એમનામાં પંડિત જિનવિજ્યજી, પંડિત સુખ

Page #17

समयं मा पमाए।
(૩) “બ્રાહ્મી અને મુંદરી'
લેખકઃ મેહનલાલ દીપચંદ ચોકસી
ભગવંત, ચતુર્વિધ સંઘમાં અગ્રપદ સાધુ ચાર ઘાતી કર્મને સર્વથા નાશ નથી થયે મહારાજનું હોય અને તેથી ધર્મમાં પુરુષ હતો ત્યાં સુધી તે સંપૂર્ણ પણે પ્રકાશી ઉઠતી પ્રધાનવ” જેવો ઉલ્લેખ કરાય એ ઠીક છે નથી. પુરુષપણું કે સ્ત્રીપણું એ ઉક્ત શક્તિના છતાં એને અર્થ એ નથી કે નારીજાતિમાં અવરોધક નથી. પુરુષની માફક સ્ત્રી પણ કેવળપુરુષ જેવી વિદ્વત્તા કે ઉપદેશ શક્તિ હોઈ જ જ્ઞાન પામી શકે છે અને સર્વજ્ઞતાના બળે ન શકે !
હજારોને સન્માર્ગ પર ઉપદેશદ્વારા આણી શકે છે. સાધ્વી જીવનમાં અગ્રસ્થાન ધરાવનાર અને પણ ઉભય જાતિની શરીરરચનામાં કેટલેક જાતે વિદષી હોવા છતાં બ્રાહ્મી, આ પ્રશ્ન તને તફાવત છે. એ સાથે કેટલાક સ્વાભાવિક ગુણોમાં શાથી ઊભો થવા પામ્યો છે તે વાત સમજાવી, પણ વૈચિત્ર્ય સમાયેલ છે અને મોટા ભાગે પછી એ પાછળનો ભાવ દર્શાવું છું તે સાંભળ- કેટલાક કાર્યો જે રીતે પુરુષ જાતિદ્વારા સફળ
આત્મામાં અનંત શક્તિ છે. જ્યાં લગી તાને વર્યા હોય છે ત્યાં સ્ત્રી જાતિને નંબર
લાલજી, મોહનલાલ દ. દેશાઈ અને બીજાં અપભ્રંશ સાહિત્ય આવી સ્થિતિમાં સમજાય કેટલાંક પ્રાચીન વિદ્યાના તજજ્ઞો છે. જેનોએ તેવું નથી. આઠસો-હજાર વર્ષ પહેલાંની મોટા દેરાસરો બાંધ્યા, સંઘ કાઢ્યા, પોતાના બોલાતી ભાષા અને હમણાની ગુજરાતી વીતરાગવાળાં સાધુઓના બનાવેલાં સાહિત્યને રાજપુતાની ભાષાઓ વચ્ચે ઘણા શબ્દો, રચના પ્રકાશ કરવો ઘટે. એમના જૂના પાટણ, અને રચનાભેદ દેખાય છે. એટલે એ શુદ્ધ જેસલમેર અને બીજા ભંડારમાં અપ્રસિદ્ધ કર્યા વગરનું આ સાહિત્ય બહુ ઉપયોગી નથી, અપભ્રંશ સાહિત્યના ચેકડાં ને કડાં પડ્યા માટે દેશકાળ પ્રમાણે આ સાહિત્યનો ઉદ્ધાર છે. એ:સાહિત્ય સેંકડો વર્ષો થયા અંધારામાં કરવાનો સમય આવી પહોંચ્યો છે. પડીને અપ્રકાશિત રહ્યું છે. હવે એને પ્રકાશ જેનોના સાહિત્યમાં એકદેશીયતા પણ કરવાનો સમય આવ્યા છે.
છે તેમ અનેકદેશીયતા છે. જે અનેકદેશીયતા એક પાંચ લાખ રૂપિયાની લિમિટેડ કંપની છે તેને લાભ ગુજરાતના વિદ્વાનેએ સંપૂર્ણ જૈનસાહિત્યના પ્રકાશન માટે જુદી કાઢવાની પણે લીધે કે લેવરાવ્યા નથી. મારી સમજરૂર છે. એ કંપની યોગ્ય વિદ્વાનો દ્વારા આ જ પ્રમાણે જૈન સાહિત્યને સ્વાદ આમ અપભ્રંશ સાહિત્યને શુદ્ધ કરી, એના ઉપર પ્રજા પાળી શકે તેવા ગુણો ધરાવે છે, પરંતુ
ગ્ય ન લખી, એની સંશોધિત આવૃતિઓ જેન સાહિત્યને આમ જનતાને ભાગ્ય બને બહાર પાડે તો પ્રજા ઉપર મેટો ઉપકાર થાશે. એવી રીતે મૂકવામાં આવ્યું નથી. (ક્રમશઃ)

Page #18

શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ :
પાછળ હોય છે એથી ઊલટું કેટલાક એવા પણ અન્ય તીર્થપતિઓ સમ ઉપસર્ગો સહન કર કાર્યો દષ્ટિગોચર થાય છે કે જેમાં મરદને વાના ! દીક્ષા લેતાં ચોથું જ્ઞાન અને સાંજના અંક પાછો પડે છે અને અગ્રિમપદે અબળી જ કેવલજ્ઞાન. આ પ્રકારની શીઘતા બીજ કેઈપણ હોય છે. ઉદાહરણ તરીકે મરદના હૃદયની તીર્થકરને નથી લાભી. કઠોરતા યાને સખતાઈ અને સ્ત્રીના હૃદયના હા. પ્રભુ જુઓને આજે લગભગ વર્ષ થવા કમળતા યાને નરમાશ રજૂ કરી શકાય. આવ્યું છતાં બાહુબલિ મુનિને હજુ કેવળજ્ઞાન
આવી કેટલીક કરામતે કુદરતના ચોપડે કયાં થાય છે. નોંધાયેલી વર્તતી હોવાથી ઉભયની કાર્યવાહીમાં બ્રાહ્મીએ કેવળજ્ઞાનની વાત ઉપરથી ચાલુ ભિન્નતા સંભવે છે. પુરુષ ગમે તેવી પ્રબળ કાળને અનુરૂપ પ્રશ્ન ઊભું કર્યો અને એમાં શક્તિ ધરાવે તો પણ માતૃત્વપદ પામી શકતા
સાધ્વી સુંદરીએ ઉમેરો કરતાં જણાવ્યું કેનથી અને સ્ત્રી ગમે તેવી આકરી ને નિઘ કરણી
અનશન તે કેવું આકરું! અફાટ જંગલમાં કરે તે પણ સાતમી નર્કના દળિયા સોચિત એકાકી ઊભા રહી, અડગતાથી કાર્યોત્સર્ગમાં એકકરી શકતી નથી.
તાર બનનાર મહાત્મા બાહુબળ સાચે જ ભડબ્રાહ્મી, આ પ્રકારની કેટલીક વિષમતાઓને વીર છે. સંગ્રામમાં જેમ શૂરવીરતા દાખવી ખુદ સૂકમ દષ્ટિથી અભ્યાસ કરતાં જણાશે કે ધર્મમાં ચક્રવતીને હંફાવી દીધા તેમ કર્મરાજ સાથેના પુરુષનું પ્રધાનત્વ એ વાસ્તવિક છે. એ જાતના ભીષણ યુદ્ધમાં જરા પણ કમીના નથી રાખી. પ્રતિપાદનથી નથી તે નારીજાતિને ઉતરતી દેહલતા કરમાઈને સરિતાની ગ્રામ કાળમાં લેખવામાં આવી કે નથી તો એની શક્તિઓ દેખાતી-ક્ષીણ પટ સમી બની છે. દાઢીના વાળમાં પર કેઈ જાતને અંકુશ મૂકાય.
પંખીઓએ માળા બાંધ્યા છે અને સમિપવતી પ્રભુ, તે પછી કોઈક વાર સાધ્વી પણ વેલડીએ આ તપસ્વીને સ્થિર વૃક્ષ માની એ ઉપદેશ થઈ શકે ને?
પર વીંટળાઈ વળી છે! પ્રતિદિન જ્યાં વનસુંદરી, અલબત્ત, એમાં શંકાને રજમાત્ર ચાની ભયંકર રાડ સંભળાય છે ત્યાં આ સ્થાન નથી જ. જ્ઞાનાર્જનમાં નર-નારી જેવા ટેકીલે વીર ભીરુતાને ખંખેરી દેહ પરની મમભેદ નથી. જે જાતિમાં તીર્થકર જેવા રત્નોને તાને ઉવેખી, માત્ર આત્મદર્શનની ઝંખનામાં જન્મ આપવાનું સામર્થ્ય છે, જે હાથમાં લીન થયા છે ! આમ છતાં કેવળજ્ઞાન કેમ દૂર જગતમાં નામના પ્રાપ્ત કરનારા માનવીઓના હશે ? હજુ કર્યું કમ આડું ઊભું હશે ? પારણું ઝુલાવવાની શક્તિ છે એ જાતિ કદિ કર્મની વિચિત્રતા” તેથી જ પાને ચઢી છે પણ અવગણનાને પાત્ર ન લેખાય. બાકી પ્રત્યેક ને ! “સમજું મા ઉમા જેવું નાનકડું વિચારણા પાછળ જે અપેક્ષાનો મુદ્દો રહ્યો છે સૂત્ર તેથી જ ટંકશાળી ગણાય છે. ભગવાન તે ધ્યાન બહાર ન થવા દેવો.
યુગાદિ બેલ્યા અને આગળ જણાવ્યું કે આવું વિદુષી બાળાઓ, ખુદ આ અવસર્પિણના દારૂણ તપ તપનારના અંતરમાં પલાણ ઓગણીશમાં તીર્થકર તરીકે થનાર આત્મા પેખી મહારાજને એક તનુજ ભરાઈ બેઠો છે ! શ્રી મલિનાથ સ્ત્રી જાતિના શણગાર સમા છે. કાયાની માયા ટાળનાર આમાં વયે નાના વધુ પુન્યાઇ તો એ છે કે તેઓને નથી તે છતાં જ્ઞાને ગરિમા એવા બંધોને નમવામાં

Page #19

વર્તમાન સમાચાર............ બીકાનેરમાં શ્રી પરાધન જુદા જુદા સદ્દગૃહસ્થો તરફથી વિવિધ પ્રકારની પૂજાપૂજ્યપાદ અજ્ઞાનતિમિરતરણિ કલિકાલકલ્પતરુ એ રાગરાગણી સાથે ભણાવવામાં આવી હતી. આચાર્ય શ્રી ૧૦૦૮ શ્રીમદ વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી શ્રાવણ વદિ ૦))ના દિવસે શ્રીમાન શેઠ શિખરમ. સા. તથા તેઓશ્રીને વિદ્વાન શિષ્યરત્ન ઠાણું ચંદજી રામપુરીયા પરમ પવિત્ર શ્રી કલ્પસૂત્રને પિતાના ૧૪ ની છત્રછાયામાં પર્વાધિરાજ શ્રી પર્યુષણ પર્વનું ઘેર લઈ ગયા હતા. બીજા દિવસે સવારના સમારેહઆરાધન મેટા સમારોહપૂર્વક તથા શાંતિપૂર્વક થયું છે. પૂર્વક લાવી પૂજ્યપાદ આચાર્યદેવને વહોરાવ્યું હતું.
પવાધિરાજની આરાધના કરવા બહાર ગામથી પૂજ્યપાદ આચાર્યદેવની અમૃતમય વાણીદ્વારા શ્રી અછમગજનિવાસી શ્રીમાન બાબુ સુરપતસિંહજી કલ્પસૂત્રનું શ્રવણ કરી અનેક ભવ્યાત્માઓએ પિતાના તથા નરપતસિંહજી અને પંજાબ, ગુજરાત, મુંબઈ, જીવનને સાર્થક કર્યું હતું અહીંના વયોવૃદ્ધ જાણીતા મારવાડ આદિ પ્રાંતના લગભગ ૩૦-૩૫ ગ્રામ નગ- સદ્દગૃહસ્થોનું કહેવું છે કે પૂજ્યપાદ આચાર્યદેવે ગણરોના ભાઈ બહેન સેકડોની સંખ્યામાં આવ્યા હતા. ધરવાદનું જેવી શૈલીથી વિવેચન કર્યું હતું અને તપ, જપ, પૂજા, પ્રભાવના, સામાયક, પ્રતિક્રમણ, વાદસ્થળે સમજાવ્યા હતા તેવી શૈલી આજ સુધી પૌષધ, વ્યાખ્યાનશ્રવણ, સ્વધર્મભક્તિ આદિ ધર્મ. અમારા સાંભળવામાં આવી નથી. કાર્યોમાં શ્રી સંઘે અપૂર્વ લાભ લીધો હતો. શ્રીમાન શેઠ રતનલાલજી ચેરડીઆ પ્રભુનું
શ્રાવણ વદિ ૧૩-૧૪ - ૦)) ત્રણ દિવસ સુધી પારણું પોતાના ઘેર લઈ ગયા હતા. હિણપ માની રહ્યો છે ! કાયાને કુ વાળનાર મચ્યું. જ્યાં હાથી જ નથી ને કેવળ ધરતી માયામાં ફસાઈ પડ્યો છે! “વિદ્વાન સર્વત્ર છે ત્યાં ગજ પર ચઢવાપણું કેવું ? તે પછી પૂજ્યતે” જેવા કિંમતી સૂત્રને સમજવામાં સાધુતાના અંચલાને ધરનાર ભગિનીયુગલ મોળો પડ્યો છે અને એથી સંપૂર્ણ એવા જૂઠું પણ કેમ ઉચ્ચારે ! ઉંડી વિચારણું કેવલ્યને આધું ઠેલી રહ્યો છે.
ચાલી. આત્મામંથન આરંભાયું. નિશ્ચય થયા. તમો ઉભય એની પાસે જઈ, એ વાત જ્ઞાની એવા અઠ્ઠાણું બંધને વાંદવાનો પ્રતિ એનું લક્ષ્ય ખેંચો. તમારા ઇશારાથી પગ ઉપડ્યો અને કેવલ્ય ઉપર્યું. ‘મનઃ એને સાન આવશે અને તમારું એ કાર્ય ભાવિ gવ મનુષ્યાદામ્ વાર વંધ મોક્ષ:” એ પ્રજાને મૃતિપથમાં સંગ્રહરૂપ ઉખાણ થશે. સૂત્ર સાચું છે. પ્રભુ ઋષભદેવ પાસેથી નીકળી ઉભય સાધ્વીઓ
મનનો મેલ દેવામાં જ કેવલ્ય સામે જ્યાં બાહુબલિ મુનિ દેહદમન કરતા ધરતી
આવ્યું. આ ઉપરથી ‘દ્રવ્ય” યાને બાહા પર ઊભા છે ત્યાં આવી.
સામગ્રી કરતાં “ભાવ” અને મનની વિચાર વીરા હારા ગજથકી ઉતરો, શ્રેણી કે સંગીન ભાગ ભજવે છે એને પણ ગજ ચઢયા કેવી ન હોય ૨. સહજ ખ્યાલ આવે છે. એકાદા નાનકડા પ્રમા
એટલું બેલી, વંદના કરી પાછી ફરી દથી કેવું વિરૂપ ને વિષમ વાતાવરણ સર્જાય છતાં એ શબ્દોએ જે ઝણઝણાટી પેદા કરી છે એ આ ચિત્રમાંથી સહેજે જોઈ શકાય છે; તે અદ્ભુત નિવડી !
એટલે જ આ નાનકડા સૂત્રની સાચી આંક બાહબળ મુનિના મનોપ્રદેશમાં ધમસાણ કરવાનું સુલભ બને છે. (ચાલુ)

Page #20

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
ભા. સુ. ૪ના દિવસે શ્રી બારસાસૂત્ર પૂજ્ય પાદુ શ્રી આચાર્યદેવના દર્શનાર્થે અને ગુજરાત તરફ આચાર્યદેવની આજ્ઞાથી તેઓશ્રીના વિદ્વાન શિષ્ય પધારવાની વિનંતિ કરવા અત્રે આવી પહોંચ્યા હતા. પૂજ્ય આચાર્ય શ્રીમદ્દ વિજયલલિતસૂરિજી મ. સા. અમદાવાદ, મેસાણા, પાલણપુર, ફાલના, ખુડાલા, વાંચ્યું હતું.
રાની, મારવાડ જંકશન, પાલી તથા જોધપુર વગેરે તત્પશ્ચાત પૂજ્યપાદ આચાર્યદેવ સાધુ-સાધ્વી ગામના શ્રી સંઘે ભક્તિપૂર્વક સ્વાગત કર્યું હતું. શ્રાવક-શ્રાવિકા આદિ ચતુર્વિધ સંધ સાથે ચૈત્યપરિ- તેરસની સવારના ખામંડી સ્ટેશને ગાડી પહોંચતા પાટી કરવા પધાર્યા હતા.
બીકાનેરવાળા શેઠ સેહનલાલજી કરણાવટે સંઘની પરમપૂજ્ય પંન્યાસજી શ્રી ૧૦૮ શ્રી સમુદ્રવિજ- ચા, દૂધ આદિથી ભક્તિ કરી હતી. યજી મ. તથા બાલમુનિશ્રી નિપુણવિજયજી (જેઓની
તેરસની સવારના ૧૦ વાગે બીકાનેર પહોંચતાં દીક્ષા ચામાસા પહેલા જ થઈ છે) તેઓએ અઠ્ઠાઈ
સંધના સ્વાગતાથે સ્ટેશન ઉપર શહેરના તમામ કરી હતી. બીજા સાધુ-સાધ્વી તથા શ્રાવક-શ્રાવિકા
આગેવાન સદગૃહસ્થો આવ્યા હતા. સંધવીને હારતોરા તપશ્ચર્યા સારા પ્રમાણમાં થઈ હતી. શ્રાવણ માસમાં
પહેરાવી સકલ સંઘનું ભાવભીનું સ્વાગત કર્યું હતું. ૧૨ મા ખમણું થયા હતા અને ૧૫–૧૦ ઉપવાસ
ત્યાંથી સકલ સંઘ શ્રી રામપુરી જૈન ભુવનમાં તથા અઠ્ઠાઇની તપશ્ચર્યા તો લગભગ ૨૫૦ થઈ હશે.
આવી સંઘવીજીએ પૂજ્યપાદ આચાર્યદેવને સોના શ્રીમાન શેઠ સેહનલાલજી કરણાવટ તરફથી
ચાંદીના પુષ્પથી વધાવી જ્ઞાનપૂજન કરી વાસક્ષેપ બહારગામથી આવેલ ભાઈ બહેનને અને અટ્ટમ
લીધો હતે. પૂજ્ય આચાર્યદેવે મંગલીક સંભળાવ્યા સુધીની તપશ્ચર્યાવાળાઓને શ્રીફળ અને એક એક
પછી આ. મ. લલિતસૂરિજીએ પ્રાચીન કાલના સંઘ રૂપીઆની પ્રભાવના આપવામાં આવી હતી. તથા
અને સંધવીના મહાભ્યનું વર્ણન કર્યું હતું. શ્રીમાન શેઠ છગનમલજી સીરોયા તરફથી અટ્ટમ સુધીની તપશ્ચર્યાવાળાઓને શ્રીફળ અને એક એક રૂપીઆ
તત્પશ્ચાત વડોદરા શ્રી સંઘ તરફથી વૈદ્યરાજ ની પ્રભાવના આપવામાં આવી હતી.
વાડીભાઈ તથા સંધવી કેશરીમલજીએ પૂજ્ય ભાદરવા શુદિ ૧૧ ને દિવસે મહાન સમ્રાટ
આચાર્યદેવને વડોદરા પધારવા અત્યંત આગ્રહભરી અકબરપ્રતિબંધક જગદ્ગુસ જૈનાચાર્ય શ્રીમદ્દ હીરા વન તી
વિનંતી કરી હતી. અને સંવત ૨૦૦૩ માં જે વિજયસૂરિજી મળી જયંતિ પૂજ્યપાદ આચાર્ય સ્વર્ગવાસી ગુરુદેવની શતાબ્દિ ઉજવવાની છે તેને દેવની અધ્યક્ષતામાં સમારોહપૂર્વક ઉજવવામાં આવી ચાન્સ પણ વડોદરાને મળે તે માટે પ્રાર્થના કરી હતી. તે પ્રસંગે ખરતરગચ્છાચાર્ય આચાર્ય જિન. હતી. તથા પંજાબ, મારવાડના સંધ તરફથી પણ હરિસાગરસૂરિજી તથા આચાર્ય જિનમણીસાગરસૂરિ. વિન તા થઈ હતી. જી મપણ સાધુમંડલ સાથે પધાર્યા હતા. અનેક ભાદરવા સુદ ૧ સોમવારના રોજ લાગવાનના વકતાઓએ જયંતિનાયકના વનપ્રસંગે ઉપર સારો નાણુ સમક્ષ પૂજ્યપાદુ આચાર્ય દેવના વરદ હસ્ત પ્રકાશ પાડ્યો હતો.
સંઘપતિજીને સમારેહપૂર્વક તીર્થમાલા પહેરાવવામાં બીકાનેરમાં ગુજરાત, મારવાડ અને પંજાબના આવી હતી તથા તે પ્રસંગે વડોદરાવાલા પટવા જૈનભાઈનું આવાગમન
ભાઈચંદભાઈ અને કેટલાક ભાઈબહેનોએ બારવ્રત, ભાદરવા વદ ૧૩ ના રોજ વડેદરાથી મૂળ જત- ચતુર્થવ્રત, પંચમીવ્રત આદિ વ્રતોચ્ચારણ કર્યા હતાં. નિવાસી પરમ શ્રદ્ધાળુ શેઠ કેશરીમલજ સુકનરાજજી સંધ તરફથી નીચે મુજબ ખાતાઓમાં ભેટ લગભગ ૪૦૦ માણસને પેશીઅલ સંઘ લઈ પૂજ્યા- આપવામાં આવી હતી.

Page #21

વર્તમાન સમાચાર
રૂા. ૧૦૦૧) તપગચ્છ દાદાવાડી. રૂા. ૫૦૦) જૈન શ્વેતાંબર પાઠશાલા, રૂા. ૨૦૦) સાધારણ ખાતામાં. રૂા. ૧૨૫) શહેરના દહેરાસરામાં. રૂા. ૩૦૦) માંડસરજીના જીર્ણોદ્વાર ખાતે. રૂા. ૫૧) ખરતરગચ્છ દાદાવાડી. રૂા. ૫૧) પાયદૃગચ્છ દાદાવાડી,
ત્યારબાદ અત્રેના શ્રી સંધના આગેવાન દાનવીર શેઠ ભૈરાદાનજીએ શ્રી સંધ તરફથી સ ંધવીને પાઘડી બધાવી ભેટ આપી મ’ગલતિલક કર્યુ હતું. ત્યારપછી સંધવીજીએ શેઠ ભૈરેાદાન”ને દુશાલ ઓઢાવી ભેટા
આપી સ્વધર્માંસ્નેહમાં વૃદ્ધિ કરી હતી.
ગાડવાડ શ્રી સંઘ,
આસા સુદી ૩ ના રાજ વરકાણાથી શ્રી સધ ગોડવાડ મહાસભાનું ડેપ્યુટેશન પૂજ્યપાદ્ આચાર્ય - દેવના દર્શીનાથે અને ગોડવાડમાં પધારવાની વિન'તી કરવા આવ્યું હતું.
આસે। સુદ ૫ ના રેાજ શ્રી સંધ તરફથી ચારિત્ર પૂજા સમારેાહપૂર્વક ભણાવાઈ હતી. ગાડવાડ શ્રી
સધે રૂા. ૧૦૦૦) શ્રી વલ્લભ જન્મ હીરક મહા
ત્સવ કુંડમાં આપ્યા હતા.
શ્રી વલ્લભ જન્મ હીરક મહેાત્સવ ( ડાયમન્ડ જ્યુબીલી. )
બીકાનેર શ્રી સંધના સદ્દભાગ્યથી કાર્તિક સુદ ર( ભાખીજ )ના રાજ પૂજ્યપાદ્ આચાર્ય દેવ શ્રીમવિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજના ૭૫ મા વર્ષના જન્મે।ત્સવ ઉજવવાના સુઅવસર પ્રાપ્ત થયા છે. તે પ્રસ ંગે શ્રી વલ્લભ જહીરક મહોત્સવ સમારાહપૂર્ણાંક ઉજવવાનું નક્કી કર્યું છે. આસા વદી ખીજી ૧૩ થી તેનેા કાર્યક્રમ શરૂ થશે. જૈન જૈનેતર વિના, વક્તા અને કવિ મહાશયે તે પ્રસંગે પધારશે તથા વલ્લભ અભિનંદન ગ્રંથ પ્રકટ કરવાની ચેાજના પણ થઇ રહી છે. તેની તૈયારીએ ધમધેાકાર ચાલી રહી છે. (મળેલું) એ‘ગલારની શ્રી ગુજરાતી જૈન શ્વેતાંબર પાઠશાલાનાં મકાનની ઉદ્ઘાટન ક્રિયા,
૩
એ'ગલારમાં શ્રી ગુજરાતી જૈન પાઠશાલાનાં માનની ઉદ્દઘાટન ક્રિયા શ્રીયુત માહનલાલભાઇ તારાચંદના હસ્તે કરાવવાનું નક્કી કર્યા મુજબ મુંબઇથી શ્રીયુત માહનલાલભાઇ તારાચંદ વગેરે ગૃહસ્થા એગલેર પધારતા સંધ તરફથી સ્ટેશન ઉપર સ્વાગત કરવામાં આવ્યું.
તા. ૨૪-૯-૪૪ નાં જૈન મંદિરનાં હાલમાં સવારના મકાને ઉદ્ઘાટન સમારંભ યાજવામાં આવેલ હતા.
પાઠશાલાનાં મુખ્ય કાર્ય વાહક શ્રી ચુનીલાલ
છગનલાલે પાઠશાલાના અહેવાલ ટૂંકમાં કહેલ હતા અને શ્રી મેહનલાલભાઇ મકાનની ઉદ્ઘાટન વિધિ કરવા માટે વિનંતી કરી હતી.
શ્રી મેહનલાલભાઇએ ઉદ્ઘાટન કરવાનુ માન આપવા બદલ એગલેારના સધને આભાર માન્યા હતા અને આવા કાર્યો કરવાની પેાતાની ફરજો છે અને આવી ફરજો બજાવવા પ્રભુ શક્તિ આપે તેવી અભિલાષા દર્શાવ્યા બાદ મકાનની ઉદ્ઘાટન
ક્રિયા શ્રીયુત માહનલાલભાઇએ કરી હતી અને
મોહનલાલભાઈની દીકરી મેન ઇચ્છાબેન હસ્તક કુંભસ્થાપના કરી હતી.
આ મકાન એગલેારમાં વસતા ગુજરાતી ભાઇએએફ્ડ કરેલું હતું. શ્રીયુત મે।હનલાલભાઇએ પોતાના પીતાશ્રી તારાચંદ ગાંડભાઇનાં સ્મરણાર્થે પાઠશાલા સાથે તે નામ જોડી દસ હજાર રૂપીયા તે મકાન ફંડમાં આપ્યા હતાં. તે મકાનમાં બપોરના જ્ઞાનપૂજા ભણાવવામાં આવી હતી.
સાંજના શ્રી મેહનલાલભાઇ તારાચદને સંસ્થા તરફથી માનપત્ર અર્પણ કરવાના મેળાવડા મીસનલ હાલમાં શ્રીયુત્ રાવજીભાઈ મીઠાભાઇના પ્રમુખપણા
નીચે થયેા હતેા.
શરૂઆતમાં મંગળ સ્તુતિ તથા સ્વાગતગીત થઇ રહ્યા બાદ શ્રી શાંતિલાલ ગીરધરલાલે બહારગામથી આવેલ તારા તથા સંદેશા વાંચી સભ
ળાવ્યા હતા.

Page #22

૪
સસ્થાના મંત્રીશ્રી શાંતિભાઇએ પાઠશાળાની સ્થાપનાને ઇતિહાસ, અને મેાહનલાલભાઇની સખાવતાની નોંધ જણાવી હતી. બાદ શ્રી. મૂળજીભાઇ ભીમજીભાઈએ માનપત્ર વાંચી સભળાવ્યું હતુ.
પ્રમુખ સાહેબે હારતારા સાથે ચાંદીની ફ્રેમમાં જડેલ માનપત્ર શ્રી મેહુનભાઇને અર્પણ કર્યુ` હતુ`.
માનપત્ર માહનભાઇએ સ્વીકારતા પ્રત્યુત્તરમાં જણાવ્યું —–આ માનપત્ર આપવા બદલ શ્રી સધને આભાર માનું છું, પણ માનપત્રને લાયક હું નથી. આ તો મારી ફરજ છે. ધાર્મિ`ક કેળવણી આપવી અને તે માગે” મળેલ લક્ષ્મીના ઉપયોગ કરવા તે તે સમસ્ત સંધના બ’એની ફરજ છે, બાદ કૅલવણીના અંગેના પેાતાના અનુભવા તથા વિચારો રજૂ કર્યા. હતાં. અન્ય વક્તાએ સમયેાચિત ભાષણા કર્યા હતા.
શ્રીમાહનભાઇની દીકરી મેન ઇચ્છાએ ધાર્મિક કેળવણીની જરૂરીઆત વિષે પેાતાના વિચાર। જણાવ્યા હતા.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
આ મેળાવડામાંથી નીચે મુજબ મળેલ પાદશાળાને માટેના દાનની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. રૂા. ૧૦૦૧) શ્રી દુર્લભદાસ ઝવેરચદ રૂ।. ૨૫૧) શ્રી પરશોતમદાસ માવજી રૂ।.૧૦૧) શ્રી જેચંદભાઇ વાલચંદ રૂા. ૫૧) શ્રી ટાલાલ ગિરધરલાલ રૂ।. ૨૦૧) શ્રી મેહનલાલ વીરચંદ તરફથી પાઠશાળાના માસ્તરને ઇનામ આપવામાં આવ્યા હતા.
બાદ પ્રમુખશ્રીના હસ્તે પાઠશાળાના બાળકા તથા બાળાઓને શ્રી મેહનભાઈ તરફથી ચાંદીના પ્યાલા આપવામાં આવ્યા હતા.
આસા સુદ ૧૩ શનિવારનું એગલેારના જૈન ધનુ રવામીવાત્સલ્ય શ્રી મેહનલાલ તારાચંદ તરથી કરવામાં આવ્યું હતુ. જુદી જુદી પાર્ટી આપવામાં આવી હતી.
એગલેારમાંથી શ્રી મેાહનલાલભાઇની મહેનતથી તળાજા વિદ્યાર્થીગૃહને રૂા. ૨૦૦૧) શ્રી પાપ્યુલર સાયકલ કુાં. રૂા. ૧૦૦૧) ધી નેશનલ સાયકલ કુાં. તરફથી દાન મળેલ છે.
ગ્રંથ
સ્વીકાર.
શ્રી મહાવીર વિદ્યાલયને આગણત્રીશમા રીપોર્ટ -વ્યવસ્થિત રીતે કાર્ય કરતું આ વિદ્યાલયની સંપૂર્ણ કાર્યવાહી તેમાંથી અવલોકન કરવા જેવી છે. આ વર્ષે સ્ત્રી કેળવણી ઉત્તેજીત કરનાર કન્યા છાત્રા લયની સ્થાપના આવશ્યક કાર્યાં હાથ ધરેલ છે. જૈન સમાજની આ વિદ્યાલયને સંપૂર્ણ` મદદની જરૂર છે જેથી ભવિષ્યમાં કેળવણીને ઉત્તેજન અનેક કાર્યો કરે તેમ ઇચ્છીએ છીએ.
શેઠ કુશળચંદ કમળશીના સ્વગ વાસ
શ્રી કુશળચંદભાઇ ધણા લાંબા વખત બિમારી ભોગવી સુરતમાં પંચત્વ પામ્યા છે. મૂળ જન્મભૂમિ મહુવા હતી, છતાં તેએ મુંબઇ વગેરે મુખ્ય શહેરામાં વારવાર વ્યાપાર અર્થે જતા હતા. દેવગુરૂ ધર્મ ઉપર પૂર્ણ શ્રદ્ધાળુ, મિલનસાર, અને સરલ હતા. પુણ્યયેાગે સપત્તિના સારા યોગ જેમ જેમ થતા ગયા તેમ તેમ અનેક ધાર્મિ`ક સંસ્થામાં સખાવત કરતા હતા. જન્મભૂમિ મહુવામાં જૈન બાલાશ્રમ, ધર્માંશાળા વગેરે તે તેઓની ઉદારતાના ફળરૂપે અને સ્મરચિન્હ તરીકે હાલ પણ મેાજુદ છે. આ સભાના ઘણા વર્ષોથી તેઓ લાઇફ મેમ્બર હતા તથ્યેાના સ્વર્ગવાસથી મહુવા જૈન સંધમાં અને આ સભામાં તેમની ખોટ પડી છે, તેમના પવિત્ર આત્માને અનંત શાંતિ પ્રાપ્ત થાએ તેમ પ્રાથીએ છીએ.
શાહુ મગનલાલ જાદવજીના સ્વર્ગવાસ,
ભાઈ મગનલાલ માત્ર પાંચ દિવસની બિમારી ભોગવી પ્`ચત પામ્યા છે. તે સ્વભાવે બહુ જ સરલ અને મિલનસાર હતા. આ સભાના તે ઘણું વર્ષોથી લાઇફ મેમ્બર હતા. તેમના સ્વČવાસથી એક સારા સભાસદની ખેાટ પડી છે. તેમના આત્માને અખંડ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ ઇચ્છીએ છીએ.

Page #23

છે. ગુજરાતી ભાષાના ગ્રંથ છે
SS.
શ્રી દાન-દીપ-ગ્રંથ. અમારા દરેક ગ્રંથ ઉંચા કાગળો ઉપર સુંદર અક્ષરેથી છપાયેલ પાકા કપડાના
બાઇડીંગથી બાંધેલા હોય છે. દરેક જૈનબંધુઓએ પિતાના ઘરમાં, લાઇબ્રેરીમાં, મુસાફરીમાં
આ ઉપયોગી ગ્રંથો રાખવા જ જોઈએ. ( જીન આગમરૂપી અગ્નિ પાસેથી વિવિધ પ્રકારના અર્થરૂપી તેજને ગ્રહણ કરી જીન શાસનરૂપી મહેલમાં દાનરૂપી દીવાને પ્રકટ કરાવનાર અપૂર્વ ગ્રંથ; જેમાં અનેક મહાન પુરૂષની જેમાં રસયુક્ત કથાઓ આપવામાં આવેલ છે.) ધર્મના ચાર પ્રકાર દાન, શીયળ, તપ અને ભાવમાં દાનધર્મ મુખ્ય હેઈને દાન તીર્થકર ભગવાન ચારિત્ર લીધા પહેલા એક વર્ષ પર્યત આપે છે અને કેવળ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયા પછી પ્રથમ દેશનામાં દાનધર્મની દેશના આપે છે, તેજ દાનધર્મનું વર્ણન આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે. આ દાનધર્મના પાંચ ભેદ અને ઉત્તર ભેદ વિસ્તારપૂર્વક વિવેચન અને સાથે દાનધર્મનું આરાધન કરનાર આદર જૈન મહાન પુરૂષોના વીશ અદ્દભૂત ચરિત્ર, રસ યુક્ત કથાઓ બીજી અનેક અંતર્ગત કચાઓ અને બીજી અનેક જાણવા યોગ્ય હકીકત આપવામાં આવેલ છે. દાનધર્મ માટે આ એક પણ ગ્રંથ અત્યારસુધીમાં પ્રગટ થયો નથી આ ગ્રંથ આશ્ચંત વાંચતા કોઈપણ મનુષ્યને તે દાનધર્મ આદરવા તત્પરતા થતા જલદીથી આ મકલ્યાણ સાધી મોક્ષને નજીક લાવી શકે છે. પાના ૫૦૦ કિમત રૂ. ૩-૦-૦૦
શ્રી પ્રભાવક ચરિત્ર,
(જૈન ઐતિહાસિક ગ્રંથ.) આ ઐતિહાસિકથા સહિતના ગ્રંથમાં વર્તમાનકાળના બાવીશ પ્રભાવક આચાર્ય મહારાજની સુંદર કથાઓ છે. જે મહાન આચનો પરિચય આપે છે, તેમાં તે વખતની સામાજિક, રાજકીય, ધાર્મિક, પરિસ્થિતિ ઐતિહાસિક દષ્ટિએ આપી બીજી જાણવા યોગ્ય હકીકત આપી અનુપમ કથાનો ગ્રંથ તૈયાર કરવામાં આવ્યો છે. ઐતિહાસિક દષ્ટિએ આવેલા તમામ વર્ણનની ઘટના સત્ય અને પ્રમાણિક છે, જેથી કેટલીક શિક્ષણ શાળાઓમાં ધાર્મિક અભ્યાસ ક્રમમાં ઇતિહાસ તરીકે તેને સ્થાન મળેલ છે. વાંચતાં પણ આનંદ થાય તેમ છે. પાના સુમારે સાડાશેહ કિંમત રૂા. ૨-૮-. આપણી જૈન કેનફરન્સની એજ્યુકેશન બેઝ જૈન શાળાઓના અભ્યાસક્રમમાં
દાખલ કરેલ હતો. શ્રીમાન્ હરિભદ્રસૂરિ વિરચિત શ્રી ધર્મબિંદુ ગ્રંથ.
(મૂળ અને મૂળ ટીકાનાં શુદ્ધ સરલ ગુજરાતી ભાષાંતર સહિત.) આ ગ્રંથના મૂળ કર્તા મહાનુભાવ શ્રી હરિભદ્રસૂરિ કે જેઓ જૈન ઈતિહાસમાં સુપ્રસિદ્ધ છે. શ્રી મહાનુભાવ ગ્રંથકારે મુનિઓ અને ગૃહસ્થના સાધારણ અને વિશેષ ધર્મો, મોક્ષનું સ્વરૂપ અને

Page #24

તેના અધિકારી વગેરે વિષયો બતાવવાને માટે આ ઉપયોગી ગ્રંશની યોજના કરી છે. અને તેની અંદર તેનું વિવેચન કરી સારી રીતે સમજાવ્યું છે.
આ પ્રમાણે ગૃહસ્થ અને યતિધર્મને વિસ્તારપૂર્વક પ્રતિપાદન કરનાર આ ગ્રંથ રચવામાં આવે છે. જે વાચક જૈન ધર્મના આચાર, વર્તન, નીતિ, વિવેક અને વિષયના શુદ્ધ સ્વરૂપ સાથે તેના રહસ્યોને સારી રીતે સમજી શકે છે. મુનિ અને ગૃહસ્થ એ જે આ ગ્રંથને આવંત વાંચે તો
સ્વધર્મ-કર્તવ્યના યથાર્થ સ્વરૂપને જાણી પિતાની મનવૃતિને ધર્મરૂ ૫ કલ્પવૃક્ષની શીતળ છાયાની આત કરી અનુપમ આનંદના સંપાદક બને છે.
આ ગ્રંથની આ બીજી આવૃતિ છે. સુમારે ચારસંહ પાનાના આ ગ્રંથની કીંમત માત્ર રૂ. ૨-૦-૦
શ્રી ધર્મ પરિક્ષા.
(શ્રી જીનમંડનગણ વિચિત) સનું જેમ ચાર પ્રકારની પરિક્ષાઓ કરી ગ્રહણ કરાય છે તેમ તેવા પ્રકારની પરીક્ષા (9) એ કરીને ધર્મ ગ્રહણ કરે. તેના આઠ ગુણોનું વિસ્તારપૂર્વક વિવચન, ઉપદેશક, સુંદર, મનપૂર્વક વાંચતા હૃદયને તેવી અસર કરી ધર્મ ગ્રહણ કરવા ઉતકટ જીજ્ઞાસા થાય તેવી જુદી જુદી દશ કથાઓ આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવે છે. આત્માના દ્રવ્ય-ભાવરૂપી રોગોને દુર કરવા માટે રસાયન રૂપ બને જાત્યવંત સુવર્ણની જેમ કર્મ રજને દૂર કરી આત્માને અત્યંત નીર્મળ કરનાર સદ્દધર્મને પરમ ઉપાસક બનાવી પરમ પદને-મેક્ષના અધિકારી બનાવે છે. બસેંસ ઉપરાંત પાના છે. કિંમત રૂ. ૧-૪-૦
શ્રી કુમારપાળ પ્રતિબંધ.
( સુંદર ચિત્ર સહિત.) જ્ઞાનના મહાસાગર કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજે ગુજરાતના પ્રખ્યાત ચૌલુક્ય રાજા કુમારપાળ મહારાજને સમયે સમયે જૈન ધર્મનો બોધ વિવિધ વ્યાખ્યાન દ્વારા તે તે વિષયની અનેક સુંદર કથા સહિત આપેલ છે કે જેની અસરથી કુમારપાળ નરેશે જૈન ધર્મ ને સ્વીકાર ( શિવ ધર્મ છોડી દઈ) ક્રમશઃ કેવી રીતે કર્યો અને સનાતન જૈન ધર્મનો સ્વીકાર કરી મહારાજા કુમારપાળે જૈનધર્મની અતુલ પ્રભાવના, જીવદયાને (અહીંસાનો વગડાવેલ કે, કરેલ તીર્થ અને રથયાત્રા કરવામાં આવેલ શાસનની વિપુલ પ્રભાવના, રાજાની દિવસ તથા રાત્રીની ચર્યા (રાજકીય, વ્યવહારિક તેમજ ધાર્મિક કર્તવ્ય પાલના ) નૃપતિની ઉચ્ચ ભાવના નીત્ય સ્મરણ વગેરે અનેક વર્ણને સરલ સુંદર રસિક હોવાથી દરેક વાચકના હદય ઓતપ્રેત થઈ જતા વૈરાગ્યરસથી આત્મા છલકાઈ થઈ મોક્ષનો અભિલાષિ બને છે.
સાહિત્ય સાગરના તરંગોને ઉછાળનાર, શાંતરસાદિ સૌંદર્યથી સુશોભિત, અને ભવ્ય, જનોને રસભર કથાઓના પાન સાથે સત્ય ઉપદેશ અને સત્ય જ્ઞાનનું અમૃતનું પાન કરાવનાર આ ગ્રંથના લેખક શ્રી સેમપ્રભાચાર્ય મહારાજ છે, કે જે રાજા કુમારપાળના સમકાલીન વિદ્યમાન હતા. આ ગ્રંથ કુમારપાળરાજાના સ્વર્ગવાસ પછી ૧૧મે વર્ષે જ લેખક મહાત્માએ લખેલ છે જેથી તેની તમામ ઘટનાનો તે જ સાચો પુરાવો છે.

Page #25

આ ગ્રંથના પઠન-પાઠનથી મહા મંગળરૂપ ધર્મ તેની પ્રાપ્તિ થતાં આત્મ જ્ઞાનની ભાવનાઓ પ્રગટતા નિર્મળ સમ્યકત્વ, જૈનત્વ, અને છેવટે પરમાત્મત્વ પ્રગટ કરાવનાર એક ઉત્તમ અને અપૂર્વ રચના છે. પાંચસેક પાનાનો આ ગ્રંથ છે કિમત રૂા. ૩-૧૨-૦.
શ્રી પંચપરમેષ્ટી ગુણ રત્નમાળા. વિવિધ અનેક ચમત્કારિક કથાઓ સાથે શ્રી પંચપરમેછીના ૧૦૮ ગુણોનું અપૂર્વ વિસ્તારપૂર્વક વર્ણન) આટલું સરલ સુંદર અન્ય કોઈપણ ગ્રંથમાં પ્રગટ થયેલ નથી.
સકલ મંત્ર શિરોમણી અને ગુણ કલ્પ મહોદધિ ચૌદ પૂર્વના સારભૂત પંચપરમેકો નમસ્કાર મહા મંત્ર કે જેનો મહીમા કલ્પવૃક્ષ કરતાં પણ અધિક છે. નવ લાખ વાર વિધિપૂર્વક જાપ કરતાં નર્કનું નિવારણ થતાં ભવનો પાર પામે છે-મેક્ષે જાય છે એમ શાસ્ત્રમાં વર્ણવેલ છે.
આ મહા મંગળકારી પંચપરમેષ્ઠીરૂપ નવકાર મંત્ર કે જેના ૧૦૮ ગુણ હોઈને તેને ચમત્કાર, પ્રભાવ તથા તેનું કુળ ઉદાહરણ પૂર્વક વિસ્તારથી આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે કે જેના અભ્યાસ અને આરાધનથી માનવ જન્મ સફળ થાય છે.
જીનેશ્વર ભગવાને પંચપરમેષ્ઠીના ૧૦૮ ગુણોનું ધ્યાન ધરવા ખાસ ફરમાન કરેલ છે તે તે ગુણોનું અપૂર્વ વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે. પંચપરમેષ્ઠી અને તે અનુક્રમે બાર, આઠ, છત્રીશ, પચ્ચીશ, અને સત્તાવીશ, ગુણે મળી ૧૦૮ ગુણ થાય છે. આ ગુણનું જાણપણું સર્વ કેને ન હોઈ શકવાથી હાલ ઘણે ભાગે માત્ર નવકાર મંત્રનું ( શબ્દોનું) ધ્યાન કરાય છે પરંતુ શાસ્ત્ર મહારાજનું કથન તે પંચપરમેષ્ટીના ૧૦૮ ગુણના વર્ણનનું સ્મરણ મેક્ષ મેળવવા માટે કરવાનું ફરમાન છે; જેથી ભવ્ય જનોના ઉપકાર નિમિત્તે શ્રી રામવિજયજી ઉપાધ્યાયજી મહારાજે તે ગુણોનુંઅપૂર્વ, સુંદરાને, સરલ, મોક્ષદાયી વર્ણન અનેક ચમત્કારીક કથાઓ અને દ્રવ્યાનુયોગની હકીકતો અને શાસ્ત્રોની સાત આપી મેક્ષના અભિલાષિઓ માટે એક અલૌકિક રચના કરી છે. કિંમત રૂા. ૧૮-૦
શ્રી સુમુખ તૃપાદિ ધર્મ પ્રભાવકોની ચાર કથાઓ આ ઉપદેશક કથાના ગ્રંથ કર્તા મહાન ધુરંધર વિદ્વાન આચાર્ય શ્રી મુનિસુંદરસૂરીજી મહારાજ છે. આ મહાન આચાર્યે આ કથાને ગ્રંથ ભવ્યજનોના કલ્યાણના અર્થે બનાવેલ છે, તેમાં આવેલ (૧) શ્રાવક ધર્મ પ્રભાવ ઉપર ચંદ્રવીર શુભાની કથા (૨) દાનાદિ પુણ્ય ફળ ઉપર ધર્મધનની કથા (૩) શ્રાવક ધર્મની આરાધના વિરાધના ઉપર સિદ્ધદત્ત કપિલની કથા અને (૪) ચાર નિયમ પાળવા ઉપર સુમુખનુપાદિ ચાર મિત્રોની કથા આ ચાર કથાઓ એટલી બધી સુંદર, રસિક, પ્રભાવશાલી, ગૌરવતા પૂર્ણ, ચમત્કારીક અને ઉપદેશપ્રદ છે કે તે ચારે કથા વાંચતા રામ રામ વિકસ્વર થતાં, ધર્મ ઉપર શ્રદ્ધા થવા સાથે આત્મિક ગુણોને ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ તાં, દરેક મનુષ્ય પોતાના આત્માને મેક્ષ નજીક લાવી મુકે છે. ઘણીજ ઘેડી નકલો સીલીકે છે માટે જલ્દી મંગાવે કિંમત રૂા. ૧-૪-૦
જૈન નરરત્ન ભામાશાહનું જીવન ચરિત્ર, હાલના સમયમાં ઈતિહાસનો અભ્યાસ, વાંચન કથાઓનો આદર જૈન સમાજમાં કેટલાક અંશે વૃદ્ધિગત થતો જોવામાં આવતો હોવાથી તેમજ દેશમાં. સમાજમાં પણ દેશ અને સમાજ સેવા

Page #26

( ૪ ). પવન જોશભેર ફેંકાતે લેવાથી મનુષ્યો તેવી સેવા કરવા ઇચ્છતા હોવાથી પ્રસંશાનુસાર તેમની ભાવનામાં વધારે બળ મળે એ આશયથી ઈતિહાસ પ્રસિદ્ધ જૈન કુળભૂષણ ભામાશાહનું ચરિત્ર અતિહાસીક દષ્ટિએ તેનાર કરાવી છપાવેલ છે. આ ગ્રંથમાં નરરત્ન ભામાશાહને જવલંત દેશ ત્યા સમાજ પ્રેમ-સેવા અને શ્રીમાન હરસૂરીશ્વરની અપેનીશ ધગધગતી જવલંત શાસનદાઝ એ બંને આદર્શો સાથોસાથ ઉભા રહી ધર્મ પ્રેમના પ્રકાશ પાડી રહેલ છે. જે વાંચતા તે મહાપુરુષની પ્રભા આપણા જીવનમાં વણી લેવાનું રહેજે લલચાઈએ છીએ. શુમારે છત્રી ફેર્મ ત્રણ પાનાને સચિત્ર ઉંચા કાગળ પર સુંદર ટાઈપમાં છપાવી સુશોભીત બાઈડીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ આ ગ્રંથ છે. કિંમત રૂા. ૨-૦-૦
સ્ત્રી ઉપયોગી સંદર ચરિત્ર.
સતી સુરસુંદરી ચરિત્ર. (રાગરૂપી આગ અને દ્વેષરૂપી કાળા નાગને શાંત કરવામાં જાપ અને મંત્રની ઉપમાને ગ્ય અદ્ભુત રસિક કથા ગ્રંથ).
આ ગ્રંથના મૂળ કર્તા શ્રી ધનેશ્વરમુનિની આ સતી શિરોમણી સ્ત્રી ઉપયોગી કથાની રચના જેને કથા સાહિત્યમાં બહુ જ આદરને પાત્ર મનાઈ છે. વૈરથી ધગધગતા અને રાગ મેહથી મુંઝાતા હૈયાને શાંત બનાવવાની કળા, કુશળતા અને તાર્કિકતા, કર્તા વિદ્વાન મહારાજે આ ગ્રંથમાં અદ્દભુત રીતે બતાવી છે. - પ્રાચીન શિલીએ લખાયેલ આ કથાને બની શકે ત્યાં સુધી આધુનીક શૈલીએ મૂળ, વસ્તુ અને આશય, એ તમામ સાચવી સરસ રીતે આ ગ્રંથની રચના કરવામાં આવી છે.
પ્રથમ કથા ચરિત્ર, પછી કેવળ ભગવાનની ઉપદેશ ધારા અને તે પછી પ્રાસંગિક નૈતિક ઉપદેશક કે અર્થ સાથે ગોઠવીને આધુનિક પદ્ધતિએ પ્રગટ કરેલ છે.
રસદષ્ટિ, ઉપદેશ, ચરિત્ર કથા, અને પ્રાચીન સાહિત્યની દષ્ટિએ આ ગ્રંથ એક કિંમતી અણમોલ અને અનુપમ રત્ન છે. કિંમત રૂ. ૧-૮-૦ છે.
વીશસ્થાનક તપ પૂજા (અર્થ સાથે)
વિસ્તારપૂર્વક વિવેચન તથા મંડળ સહિત વિસ્તારપૂર્વક વિધિ વિધાન, નેટ, ચૈત્યવંદન, સ્તવને, મંડળ, વિગેરે અને સાદી સરલ ગુજરાતી ભાષામાં અર્થ સહિત અમાએ પ્રગટ કરેલ છે. વિશસ્થાનક તપ એ તિર્થંકર નામ કર્મ ઉપાર્જન કરાવનાર મહાન તપ છે. આ ગ્રંથમાં શ્રી વીશસ્થાનક તપનું મંડળ છે, જે કાઈ અત્યાર સુધી જાણતું પણ ન હતું, છતાં અમે ઘણી શોધખોળ કરી, પ્રાચીન ઘણી જ જુની તાડપત્રની પ્રત ઉપરથી માટે ખર્ચ કરી, ફેટ, બ્લેક, કરાવી છપાવી આ બુકમાં દાખલ કરેલ છે. આ એક અમુલ્ય (મંડળ ) નવીન વસ્તુ છનાલય, ઉપાશ્રય, જ્ઞાનભંડાર, લાઈબ્રેરી અને ઘરમાં રાખી પ્રાત:કાળમાં દર્શન કરવા લાયક સુંદર ચીજ છે. કિંમત ૧-૦-૦ છે. દરેક ગ્રંથનું પિસ્ટ જુદું.

Page #27

| ( અનુસંધાન ટાઈટલ પેજ ૨ થી ચાલુ ) ઇચ્છીએ છીએ. ખરે ખરી જ્ઞાનભક્તિનું આ ઉત્તમોત્તમ કાર્ય છે. આ ગ્રંથમાં અનેક ઐતિહાસિક સામગ્રી, અનેક બાબતો અને કથાઓ આવેલી છે.
આ ગ્રંથમાં પૂરેપૂરી સહાય આપનારનું જીવનચરિત્ર અને ફોટો આ પવામાં આવશે. આવો પ્રભાવ શાળી, ઉત્તમોત્તમ અને સર્વમાન્ય ગ્રંથ-સાહિત્યની સેવા કરવાનો પ્રસંગ ભાગ્ય વગર સાંપડતા નથી જેથી કોઈ પુણ્યપ્રભાવક જૈન બંધુએ આ ગ્રંથ સાથે નામ જોડવા જેવું છે. સહાય આપનાર બધુની ઈચ્છા મુજબ આ ગ્રંથના ઉપયોગ સભા કરી શકશે.
૨. શ્રી કથારત્ન કોષ ગ્રંથ. ૩. શ્રી પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર. | ૪. શ્રી શ્રેયાંસનાથ ચરિત્ર.
૫. શ્રી સુમતિનાથ ચરિત્ર. ૬. શ્રી સંઘપતિ ચરિત્ર. વિગેરે ગ્રં થના ભાષાંતર તૈયાર થાય છે–પ્રગટ કરવાના છે. આર્થિક સહાયની જરૂર છે. દરેક પ્રથા ઊચા કાગળા, સુંદર ગુજરાતી અક્ષરાથી પાકા બાઈન્ડીંગથી સચિત્ર તૈયાર થશે.
શ્રી કુમાર વિહાર શતક ગ્રંથે. શ્રી રામચકગણિ કૃત મૂળ અને શ્રી સુધાભૂષણગણિ કૃત અવસૂરિ અને ગુજરાતીમાં
છે તેને ભાવાર્થ વિશેષાથ સહિત, તેરમાં સકામાં રસ અને અલ કારના ચમત્કારથી વિભૂષિત અસાધારણ નૈસર્ગિક આ ખાંડ કાવ્યની રચના કરી છે. પર માહંત કુમારપાળ મહારાજાએ પાટણમાં પોતાના પિતા ત્રિભુવનપાળના નામથી બનાવેલ શ્રી કુમારવિહાર જૈન મંદિર અને આચાર્ય શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજે પ્રતિષ્ઠા કરેલ શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનની સ્તુતિ રૂપ આ કાવ્યની રચના હાવા સાથે તે મંદિરનું ચમત્કારિક વણ ન આપેલ છે. તે મંદિર માં ૭૨ દેવકુલિકામાં ચાવીશ રત્નની, ૨૪ સુવર્ણની તથા પીતળની અને ચોવીશ રૂપાનીભૂત, ભવિષ્ય અને વર્તમાનકાળના જિનેશ્વરની પ્રતિમા બિરાજમાન હતી, અને મુખ્ય પ્રાસાદની અંદર ૧૨૫ અંગુલ ચંદ્રકાન્તમણીની પાર્શ્વનાથ ભગવાનની પ્રતિમા હતી. સવકળશે અને સ્ત'ભા સુવર્ણના હતા. એકદરે તે જિનમ'દિર ૯૬ કાટિ દ્રવ્ય ખરચી. કુમારપાળ મહારાજે બે ધાવ્યું હતું, તેનું વર્ણન છે. કાવ્યની રચના સાથે તેનું ગુજરાતીમાં ભાષાંતર પણ આપવામાં આવ્યું છે. ઉંચા આ પેપર ઉપર સુંદર શાસ્ત્રી અક્ષરથી પિથી આકારે છપાયેલ છે. ભાષા જ્ઞાનના અભ્યાસીઓ માટે ઉચ્ચ સાહિત્ય પુરૂં પડે છે. ૨૫૦ પાનાના ગ્રંથ છે. કિંતત રૂા. ૨-૦-૦.
આમ વિશુદ્ધિ ગ્રંથ. જેમાં શુદ્ધ આત્માનું સ્વરૂપ, શુદ્ધ આત્માનું આરાધન, આત્મપ્રાપ્તિના સાધનો, વિકલ્પથી થતું? દુ: ખ, જીવન પશ્ચાતાપ વિગેરે અનેક વિષયોથી ભરપુર સાદી સરલ ગુજરાતી ભાષામાં કોઈપણુ મનુષ્ય સમજી શકે તેવી રીતે આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજય કેશરસૂરિજીએ લખેલા આ ગ્રંથ છે. જેના પઠનપાઠનથી વાંચકને આત્માનંદ થતાં કર્મોને નાશ કરવાની પ્રબળ ઇચછા થતાં મોક્ષને નજીક લાવી મૂકે છે. આત્મવરૂ ૫ના ઈચ્છક મનુષ્યને આ ગ્રંથ મનનપૂર્વક વાંચતા પોતાના જન્મ સફળ થયો માની તેટલે વખતના ચોક્કસ શાંત રસ વૈરાગ્યરસમાં મગ્ન થાય છે. પાકું પુ' કિંમત રૂા. ૦–૮–૦.

Page #28
Reg. No. B. 481 તૈયાર છે ! || શ્રી યથાવત્ન વોY (IRST કોણો) તૈયાર છે ! ! આ 6 કથા૨ત્ન કષ 9 ગ્રંથ પ્રાકૃત ભાષામાં શ્રી દેવભદ્રાચાય જેવા વિદ્વાન આચાર્ય મહારાજે સંવત 1158 માં તાડપત્ર ઉપર બ્રેક 11500 પ્રમાણમાં રચેલે છે; પ્રાચીન તાડપત્રની પ્રત ઉપરથી ઘણુ જ પરિશ્રમે સાક્ષરવય મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે સ‘શોધન કરી તૈયાર કરેલ છે, જે જૈન સમાજ ઉપર મહાન ઉપકાર કર્યો છે. અત્યાર સુધી જે ગ્રન્થનું નામ પણ સાંભળવામાં આવેલ નથી, એવા મહા મૂલ્યવાન જુદા જુદા 50 જૈનધર્મના તત્વજ્ઞાન અને બીજા જાણવાલાયક વિષય ઉપર અનેક અનુપમ કથારૂપી જૈન ભ'ડાર આ ગ્રંથમાં ભરેલ છે; શ્રી મુનિ મહારાજાઓને વ્યાખ્યાન માટે તો ખાસ ઉપયોગી છે તેમ પુરવાર થયેલ છે. ફેમ 66 પાના 800 આઠસે હુ ઉંચા લેઝર પેપર, અને ઉંચા ટકાઉ ગ્લેઈઝ પેપર ઉપર શાસ્ત્રી સુંદર ટાઈપથી પ્રતાકારે છપાવવામાં આવેલ છે, અનુક્રમે કિંમત રૂા. 10) તથા રૂા. 8-8-0 જૈન ઐતિહાસિક ગુર્જર કાવ્ય સંચય, (સ'ગ્રાહુક અને સંપાદક શ્રી જિનવિજયજી સાહેબ, આચાર્ય ગુજરાત પુરાતત્ત્વ મદિર ) શ્રી જૈન શાસનની ઉન્નતિ કરનારા આચાર્યો, સાધુઓ, સાધ્વીએ અને ગૃહસ્થાના જીવન ચરિત્ર સૌરભને પ્રસરાવનારા પ્રાચીન ગુજરાતી ભાષામાં રચાયેલ પ્રામાણિક, ઐતિહાસિક પ્રબંધે, કાગ્યા અને રાસાને સંગ્રહ આ ગ્રંથમાં આવેલા છે. આ ગ્રંથમાં એકત્રીશ વ્યક્તિના તેત્રીશ કાવ્યાના સંચય-ગુજરાતી રાસેનું સંશોધન કાર્ય સંપાદક મહાશયે કરેલ છે; તેમજ પાછળના કેટલાક રાસે વગેરેનુ' શ્રી ભાનલાલ દલીચ'દુ દેશાઈ બી. એ. એલ, એલ. બી. તેમજ વકીલ કેશવલાલ પ્રેમચંદ માદી બી. એ. એલ. એલ. બી. એ ઉપેધાત પરિશિષ્ટ અને કેટલાક રાસે છોટાલાલ મગનલાલ શાહ અને પંડિતુ લાલચંદ ભગવાનદાસ ગાંધી વગેરે સાક્ષરાએ સંપાદન કાર્ય કરેલ છે. - તેના રચના કાળ ચોદમાં સૈકાથી પ્રાર’ભી વીસમા સૈકાના પ્રથમ ચરણ સુધી સાડા ચાર સૈકાને છે તે સૈકાએાનું ભાષા સ્વરુ૫, ધાર્મિક, સમાજ, રા સમયના લોકોની ગતિનું લક્ષબિંદુ એ દરેકને લગતી સત્ય અને પ્રમાણિક બધી માહિતીઓ આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલી છે. પંદરમા સૈકા પછીના આચાર્યોએ ગુજરાતી ભાષામાં તે તે સમયમાં તે રૂપમાં તે તે પ્રાન્તમાં ગ્રામ્ય ભાષા ચાલતી તેને પ્રાધાન્યપણુ” આપી રચેલા આ કાગ્યા છે, સાથે આ કાવ્યેાના કર્તા કવિઓની પ્રતિભા પણ તેમાં તરી આવે છે. આ ગ્રંથમાં કાવ્યો, સાથે છેવટે દરેક કાર્ચો, રાસાનું ગુજરાતી ભાષામાં સાર, કર્ણા મહાશયા કયા કયા ગચ્છના હતા, તે તેમજ તેઓશ્રીના ગુચ્છાના નામેા, ગૃહસ્થાના નામે, તમામ મહાશયાના સ્થળા, સંવત સાથે આપી આ કાગ્ય સાહિત્યની સુંદર અને સરલ ઉપાગી રચના બનાવી છે, 500 પાંચ પાના કરતાં વધારે છે. કીંમત રૂા. 2-12-0 પાસ્ટેજ અલગ. | શ્રી તત્ત્વનિર્ણયુમાસાઢ ગ્રંથ, પ્રાતઃસ્મરણીય શ્રી આત્મારામજી (શ્રી વિજયાનંદસૂરીશ્વરજી ) મહારાજની કૃતિના અનેક અણુમૂલા ગ્રંથામાં મોટામાં માટે અનેક જાણવા જેવી હકીકતા સાથે આ ગ્રંથ છે. પાના 90 0 ઉપરાંત છે. આ ગ્રંથ ફરી છપાય તેમ પણ નથી, અમારી પાસે તેની 50) કોપી માત્ર આવેલી છે. કિંમત રૂા. 10) દેશ પાસ્ટેજ અલગ. મુદ્રક : શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈ : શ્રી મહાદેય પ્રીન્ટીંગ પ્રેસ : દાણાપીઠ-શાવનગર, For Private And Personal Use Only