________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૬૬
ધર્માંશમ્યુદ્રય
મહાકાવ્ય : સાનુવાદ
શાંતિ. ૪
દુરક્ષરા શું ભુંસવા ચહંતા, લલાટપટ્ટો ભૂપરે ઘસતા; દેવા નમે જેહ મહાગુણીને, શ્રી ધમ તે શમ દીએ અમાને ! ૩ હવે અપાપી અમ’ એ પ્રતીતિ, અર્થે જ અગ્નિમહિ જેહ રીતિ; પ્રવેશીને જાસ સુવણ કાંતિ, સુરે વિરાયા,-ભજી તેહ ધાબ્ધિ તે વીરતણા અગાધ, ઘો આપને રત્નત્રયી જેમાંહિ આ વિશ્વત્રયી વિશાલ, ખુત્બુદ્દતા બિંદુ સમી જેના પદાજોની રજેથી આંહિ, માયલા ચિત્ત વિશ્વો પ્રતિબિંબિત લેાક દેખે, એવા જિનેદ્રો નમુ`
પ્રકાશ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સુલાભ ! નિહાળ ! પ
મુકુરમાંહિ; મેાદ હતે. ૬
[ અપૂ ]
ભગવાનદાસ મનમુખલાલ મહેતા
આ શ્લાકમાં ચંદ્રપ્રભા કરતાં પ્રભુનું આધિકય બતાવ્યું છે તેથી વ્યતિરેક અલંકાર છે; અને આ તે નખ નહિં પણુ નખના છલથી ચંદ્રકુટુબ જ છે, એમ પ્રકૃતને નિષેધ કર્યાં હાઇ અત્રે અપહ્નતી અલંકાર પણ સાધ્યા છે. ‘ પ્રશ્નતા ચન્નિષિદ્ધાન્યતાવ્યને સાચવત્તુતિ'
—કાવ્યપ્રકાશ
૩. જાણે ખરાબ અક્ષરા ભુંસી નાખવા ઈચ્છતા હાયની ? એમ ભૂમિ પર લલાટ-પટ્ટુ ઘસી રહેલા દેવા જે મહાગુણવંતને નમે છે તે શ્રીધનાથજી અમને શમ-આત્મશાંતિ આપે ! અત્રે ઉત્પ્રેક્ષા અલકાર છે. ભૂમિ પર લલાટ ધસતા, એ શબ્દોથી ભકત્યતિશય વ્યંજિત કર્યાં છે.
૪. પ્રભુની શુદ્ધ કુંદન જેવી કાયાતુ ચાપાસ વિસ્તરતું પ્રભામડલ અગ્નિને ભાસ સાથે એવુ હતું અને તેમાં પ્રભુને વીંટળાઇ વળેલા દેવવ્રુંદ શાભતા હતા. તે માટે કવિ ઉત્પ્રેક્ષા કરે છે કે“ અમે પ્રભુને ભજ્યા છે એટલે હવે અમે નિષ્પાપ છીએ, 'એ એની કસોટી અર્થે જાણે હાયની ! એમ દેવા પ્રભુની અગ્નિસમી દૈદીપ્યમાન દેહકાંતિમાં પ્રવિષ્ટ થયા હતા. શુદ્ધિની પરીક્ષા-કસેટી માટે અગ્નિપ્રવેશ આદિ દિવ્ય કરવાની માન્યતા પ્રચલિત હતી, તે આ ઉત્પ્રેક્ષાના મૂળભૂત છે. જગત્ માત્ર ખુત્બુવાળા બિંદુ સમાન ભાસે છે તે શ્રી વીર તમને રત્નત્રયીને લાભ આપે। ! સાગરમાંથનથી જેમ રત્નપ્રાપ્તિ થાય છે તેમ શ્રી વીરના જ્ઞાનસાગરથી રત્નત્રયીની પ્રાપ્તિ યુક્તિયુક્ત છે,
૫. જેના અગાધ જ્ઞાનસમુદ્રમાં આ ત્રણે
અહીં રૂપકથી અનુપ્રાણિત થયેલે ઉદ્દાત્ત અલંકાર છે, કારણ કે પ્રભુને પરમ જ્ઞાનાતિશય સૂચવે છે ‘ હવાાં વસ્તુન: સંવત્ ।'—શ્રી કાવ્યપ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
૬. અહીં ચિત્તને દર્પણનું રૂપક આપ્યું છે. રજથી દર્પણ શુદ્ધ થતાં--માનતાં તેમાં પદાર્થોં પ્રતિ બિંબિત થાય છે, તેમ પ્રભુના ચરણકમલની રજથી ચિત્તરૂપ ૬ણુ માઁજાય છે-શુદ્ધ થાય છે, એટલે તેમાં જગયી પ્રતિબિંબિત થાય છે. જો કે ચિત્ત-દર્પણનુ ચરણરજથી મજાવુ' દ્રવ્યથી અસંભાવ્ય છે, છતાં ભાવથી કવિએ તે કલ્પિત કર્યું હાઇ, અત્રે અતિશયેાક્તિ એક પ્રકારે પણ છે. અહીં વે! સુંદર ભાવ પ્રદર્શિત કર્યા છે ?
