________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- મહાકવિ શ્રી હરિચંદ્રવિરચિત – ધ ર્મ શર્મા બ્લ્યુ દય મ હા કાવ્ય ૯ - સમલૈકી અનુવાદ (સટીક)
સગ ૧ લે મંગળ : જિનસ્તુતિ
ઉપજાતિ નમૅદુ શ્રી આદિતણા પદેના, ભલે ચિરં આ કુમુદ વિકાસે ! જિહાં નમંતા નૃપ ને સુરોના, ચૂડામણિમાં મૃગબિંબ ભાસે. ૧ ચંદ્રપ્રભુ વંદુ પ્રભાથી જેની, ચંદ્રપ્રભા નિશ્ચય તે જિતાણી;
નહિ તો દુકટુંબ શાને, લાગ્યું પગે તે નખના બહાને ૨
- ગુર્જરીમાં સમજાવવા, કાવ્યતણે સદ્દભાવ;
– શ્રી સુમનંદની, કરું યથામતિ ભાવ. * જૈન સમાજને અલંકૃત કરી ગયેલા પ્રાચીન કવિઓની નામાવલિમાં આ કવિ પણ એમની આ ઉજજવલ કૃતિથી વિશિષ્ટ સ્થાન ધરાવી શકે એમ છે. હરિચંદ્ર નામના એકથી વધારે કવિ થયા છે, તેમાં કોણે આની રચના કરી તે નિશ્ચિત કહી શકાતું નથી, પરંતુ કાદંબરીકાર મહાકવિ શ્રી બાણભટ્ટ શ્રી હર્ષચરિતના પ્રારંભમાં પુરોગામી કવિઓને જે સ્મરણાંજલિ અર્પી છે તેમાં હરિચંદ્ર નામના એક કવિને પણ ઉલ્લેખ છે, તે કદાચિત આ ગ્રંથકાર તેમનું કાવ્યપ્રૌઢત્વ અને કનાનું ઉચ્ચગામિત જોતાં-સંભવે? અથવા અન્ય કોઈ હેય. જે તે આ જ કવિ હોય તો તેની અનુપલબ્ધ એવી અન્ય ગદ્યાદિ કૃતિ હોવી જોઈએ. કપૂરમંજરીમાં રાજશેખર કવિ પણ હરિચંદ્ર કવિને સંભારે છે.
" पदबन्धोज्ज्वलो हारी, कृतवर्णकमस्थितिः ।
____ भट्टारहरि चन्द्रस्य, गद्यबन्धो नृपायते ॥ " -श्री हर्षचरित ૧, શ્રી આદિ જિનના ચરણાખરૂ૫ ચંદો કુમુદને (લેષ) ચિરકાલ પર્યત વિકસાવે ! કે જે ચરણમાં નમસ્કાર કરતા રાજાઓ અને દેના ચૂડામણિમાં મૃગનું પ્રતિબિંબ પ્રતિભાસે છે કુમુદ ગ્લેષઃ (૧) ચંદ્રવિકાસી કમળ (૨) કુ=પૃથ્વી, મુદ-આનંદ-પૃથ્વીને આનંદ.
અહીં નખને ચંદ્રનું રૂપક આપ્યું છે. ચંદ્રથી કુમુદ વિકાસ પામે છે, તેમ નખ-ચંદથી કુમુદ (પૃથ્વીને આનંદ ઉલસે છે. વળી તે નખ ચંદ્ર જ હોય અને તેમાં મૃગનું ચિહન પણ હોય તેવી તાદૃશ કલ્પના પણ કવિએ ખડી કરી છે, કારણ કે તે નખચંદ્રના મૃગનું પ્રતિબિંબ ચૂડામણિમાં પડે છે એમ અત્રે કહ્યું છે; માટે અહીં અતિશયોકિંત અલંકારને એક પ્રકાર પણ છે.
"निगीर्याध्यवसानं तु, प्रकृतस्य परेण यत् ।।
પ્રત્યુત્તરથ ચાવં, ચટ્ટા ર નામ '—'શ્રી કાવ્યપ્રકાશ, ઉ.૧૦, . ૧૪ ૨. તે ચંદ્રપ્રભુને હું નમસ્કાર કરું છું, કે જેની પ્રભાવડે કરીને ચંદ્રની પ્રભા નિશ્ચય જતાઈ ગઈ છે; જે એમ નહિં હોય તે ચંદ્ર-કુટુંબ નખના બહાને તેમના પગે કેમ લાગ્યું છે?
For Private And Personal Use Only
