________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમ્યગ જ્ઞાનની કુંચી.
૧૯૩ ઉપરનાં કોષ્ટક ઉપરથી બુદ્ધિનું સ્વરૂપ અને નિર્વાણની પ્રાપ્તિમાં તેની આવશ્યક્તા સ્પષ્ટ રીતે પ્રતીત થઈ શકે છે. બુદ્ધિ વિના મુક્તિની પ્રાપ્તિ અશકય છે એમ આદમના પુત્રે એબલ અને કેઈનનાં રૂપક ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે. આ બન્ને ભાઈઓ સ્વભાવે એક બીજાના વિરોધી હતા. એ બને એક બીજાના કટ્ટર શત્રુઓ હવાથી નાના ભાઈએ મેટા નાઈનું આખરે ખૂન પણ કર્યું હતું. કેઈન એટલે બુદ્ધિ (તર્કશક્તિ). કેઈન પિતાની શક્તિથી ભૌતિક વસ્તુઓના સંબંધમાં વિવિધ પ્રકારનાં અનુમાને કર્યો કરતે હતે. આથી તેને ભૌતિક વસ્તુઓ ( જમીન )ના ખેડૂત તરીકે ગણવામાં આવે છે. એબલ એ શ્રદ્ધાનું મૂર્તિમંત સ્વરૂપ હોવાથી તેનું લક્ષ સાહજિક રીતે ચેતના પ્રત્યે રહે છે. આથી તેને મેષ-સમૂહ ચેતન)ના રક્ષક રૂપે ગણવામાં આવે છે. પરમાત્માને શ્રદ્ધા પ્રત્યે કુદરતી રીતે પ્રેમ હોય છે. બુદ્ધિ ભૌતિક પદાર્થોનું સમર્પણ કરી શકે તેમ હોવાથી પરમાત્માને બુદ્ધિ પ્રત્યે સદ્ભાવ ઓછા હોય છે. કેઈનની તર્કશક્તિ કરતાં એબલની શ્રદ્ધા પ્રભુને વિશેષ રૂચિકર છે. આથી બુદ્ધિ કે પાવિષ્ટ બનીને શ્રદ્ધાનું ખૂન કરે છે. બુદ્ધિનું સ્વરૂપ અંધશ્રદ્ધાથી છેક ભિન્ન પ્રકારનું છે. સર્વજ્ઞ પરમાત્માએ આપેલા અભિશાપથી બુદ્ધિનાં સ્વરૂપનું સુંદર નિદર્શન થઈ શકે છે. વિશ્વની સમશ્યા એ બુદ્ધિનું ને શોકનું કારણ થઈ પડવાથી બુદ્ધિ પ્રાયઃ ભૌતિક વિચારણામાં નિમગ્ન રહે છે. તર્કશક્તિને કારણે મનુષ્ય અનુભવ પ્રાપ્તિ નિમિત્તે અનેક રીતે પરિભ્રમણ કરે છે. તકનિક મનુષ્યોને જુદાં જુદાં આશ્રયસ્થાને શોધવાં પડે છે. સર્વ અનિટી બુદ્ધિથી પરિણમે છે અને એ રીતે બુદ્ધિને પુ લી (દુરાચારિણી) પણ કહેવાય છે. *
કેઈને પ્રભુને ખૂબ વિનંતિ કરી એ ઉપરથી પણ તર્કશક્તિનાં સ્વરૂપને ખ્યાલ આવી શકે છે. કેઈનને પધુ પડતી શિક્ષા થયાથી તેને અત્યંત સંભ થયું હતું. તર્કશક્તિને પ્રાધાન્ય આપવાથી મનુષ્ય દુઃખ અને બંધન અવશ્યમેવ પ્રાપ્ત કરે છે. તર્કશક્તિનું સ્વરૂપ જ એવું છે કે વિવેકી પુરુષને તર્કશક્તિ ધૃણાપાત્ર લાગે છે. તર્કશક્તિથી મનુષ્ય જન્મમરણના અનંત ચકમાં અટવાય છે. આથી જ કેઈન કહે છે કે –
“જે મનુષ્ય મને શોધી કાઢશે તે મારો ઘાત કરશે.”
* દેવનો સ્વીકાર કરતાં સામાન્ય રીતે બુદ્ધિને વાંક કાઢવામાં આવે છે એમ ક્ષેપનહેર કહે છે, બુદ્ધિને દેષ કાઢી મનુષ્ય ઘણી વાર પિતાનો બચાવ કરે છે.
For Private And Personal Use Only
