Atmanand Prakash Pustak 033 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 4

૨૧૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
શ્રી વીતરાગ તવ ભાષાનુવાદ.
નવમે પ્રકાશ. કલિકાલપ્રશંસા.*
દેહરા. અ૯૫ કાળમાં તુજ જ્યાં, ભક્તિફલ મળતું જ; કલકાલ જ તે હે ભલે ! કૃતયુગાદિથી શું જ? સુષમથકર દુષમ વિષે, સફળ કૃપા તુજ થાય;
મમાં કલ્પતરુ સ્થિતિ, મેરુ કરતાં લાધ્ય. * આ પ્રકાશમાં શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યજીએ કલિકાલની પ્રશંસાના બહાને શ્રી વીતરાગદેવ પ્રત્યે અદ્દભુત ભકિત પ્રદર્શિત કરી છે. અત્રે દેખીતી રીતે પ્રથમ દષ્ટિએ તે કલિકાલની પ્રશંસા કરી છે, પરંતુ ગર્ભિત રીતે યંગ્યપણે તેની નિન્દા કરી છે. આ વ્યાજસ્તુતિ અલંકાર કહેવાય છે કારણ કે દેખીતી પ્રશંસા નિદારૂ પર્યવસાન પામે છે, પરિણમે છે. ઊંડા ઉતરી વિચારતાં આ સ્પષ્ટ થશે.
૧. જે કલિકાળમાં હારી ભક્તિનું ફળ અ૫ કાળમાં જ સાંપડે છે તે કલિકાલ જ (ગમે તેવો દુષ્ટ છતાં) અમને ભલે હો ! અમારે કૃતયુગ આદિ સારા કાળનું કંઈ પ્રજન નથી; કારણ જગતમાં સારભૂત પ્રાપ્તવ્ય તો હારી ભક્તિ છે, અને તે જે પ્રાપ્ત થઈ તો અમારે કૃતયુગ આદિની અપેક્ષા નથી. અલ્પકાળમાં ફળ મળવાનું કારણ એ કે કલિકાલમાં એવા પ્રતિકૂલ સંયોગો વન છે કે દઢતા વિના ભક્તિ પામવી દુર્લભ છે, એટલે દઢતર ભક્તિનું ફળ અપકાળમાં મળે એમાં આશ્ચર્ય નથી. - ૨. સુષમ કાળ કરતાં દુઃામ કાળમાં હારી કૃપા અધિક ફલવતી છે. તેનું દષ્ટાંત આપે છે.-મેરુ ઉપર કલ્પવૃક્ષ હોય તેના કરતાં મભૂમિમાં હોય તો તે અધિક પ્રશંસાપાત્ર છે. જેમ વસ્તુની દુર્લભતા તેમ તેનું મૂલ્ય વધારે એ અર્થશાસ્ત્રનો વ્યવહારિક નિયમ છે; પરમાર્થમાં પણ તેમજ. આ કાળને દુપમ કહેવાનું કારણ –
જિનાગમમાં આ કાળને “દુઘમ” એવી સંજ્ઞા કહી છે, તે પ્રત્યક્ષ દેખાય છે, કેમકે દુસમ શબ્દનો અર્થ દુ:ખે કરીને પ્રાપ્ત થવા યોગ્ય એવો થાય છે. તે દુ:ખે કરીને પ્રાપ્ત થવા યોગ્ય તો એ એક પરમાર્થ માર્ગ મુખ્યપણે કહી શકાય અને તેવી સ્થિતિ પ્રત્યક્ષ જોવામાં આવે છે. જો કે પરમાર્થ માર્ગનું દુર્લભપણું તો સર્વ કાળને વિષે છે; પણ આવા કાળને વિષે તો વિશેષ કરીને કાળ પણ દુર્લભ પણનાં કારણરૂપ છે.
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર. પૃ. ૩૧૭.