________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ,
૨૬૩
ભૌતિક શરીર નષ્ટ થઈ શકે છે પર ંતુ વિચાર, કર્મો અને ભાગાના સંસ્કાર તથા ચિંતન મૃત્યુ પછી પણ માણસનેા પીઠે છેાડતા નથી. જ્યાં સુધી મુક્તિ પ્રાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી એ ઉપાધિએ પરિવતનશીલ છે, જે મૃત્યુ બાદ પણ માણસની સાથે જ જાય છે; કેમકે માણસ પોતાના મૃત્યુની સાથે દરેક વખત વિભિન્ન સંસ્કારો લઈ જાય છે, વિભિન્ન જન્મામાં માણુસ વિભિન્ન પ્રકારના સંસ્કારોની સૃષ્ટિ રચે છે. મૃત્યુ પછી માણસની સાથે જનાર સ્થાયી ઉપાધિયા આ છે.--પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિય, પાંચ કર્મેન્દ્રિય, પાંચ પ્રાણ, અંતઃકરણ-ચતુષ્ટય તથા લિંગ શરીરનુ આધારભૂત કારણ શરીર. સસ્કારો તથા કારણુ શરીર નષ્ટ થતાં જ મેાક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે. એનાથી જ આત્મ-જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. જ્યાંસુધી આત્મ-જ્ઞાનની પ્રાપ્તિદ્વારા બધા સકારા દગ્ધ નથી થતા ત્યાંસુધી વારંવાર જન્મ લેવા પડે છે. જ્યારે સંસ્કાર નષ્ટ થાય છે ત્યારે તેના સ્થાનમાં આત્મ-જ્ઞાનના સ્વયમેવ પ્રકાશ ઝળહળી રહે છે.
મન હમેશાં કાંઈ ને કાંઇ કરવા ઇચ્છે છે અને જ્યારે ઇચ્છિત વિષયને પ્રાપ્ત કરી લે ત્યારે તે પ્રસન્ન અને સુખી થઇ રહે છે. અહિર્મુખ વૃત્તિના સુખની ઇચ્છારૂપી ઘાતક અભ્યાસમાં બાળપણથી જ પડેલા મનને રસ્તે લાવવું ઘણું જ કઠિન છે. જ્યાંસુધી તેની સામે કાઇ વધારે સુખપ્રદ વસ્તુ તથા આન ંદનુ મેહુરૂપ નથી રાખવામાં આવતું ત્યાં સુધી તે એમ કર્યા કરવાના દુરાગ્રહ કરે છે.
પ્રત્યાહાર મનને કાઇ દેશ વિશેષમાં લગાડે છે, ધારણા તેને ત્યાં જ લગાડી રાખે છે. એ મને પ્રકારના ચિંતનાથી સ ંપૂર્ણ સ્થિર થયા પછી મન વિકાસ પામે છે ત્યારે ધ્યાન ( આન'દ) ની પ્રાપ્તિ થાય છે. એ રીતે પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ પ્રાપ્ત થયા પછી ચત્તનિરાધદ્વારા મનુષ્ય યાગમુક્ત થાય છે.
જેવી રીતે એક પ્રવીણ ધનુર્ધર એક પક્ષી ઉપર નિશાન લગાડતી વખતે પેાતાના ગતિવિવિધ, ધનુષ્ય પકડવાની રીત તથા બાણુ ચઢાવવાની રીત જાણે છે અને ભવિષ્યમાં પણ પક્ષોને વીંધવા માટે એ બધી શરતા યાદ રાખે છે તેવી રીતે સાધકને પણ ભવિષ્યમાં એવી શરતાનુ ધ્યાન રાખવુ પડે છે કે અમુક પ્રકારના આહાર, અમુક પ્રકારના પુરૂષોના સંગ, અમુક નિવાસસ્થાન, અમુક પરિ સ્થિતિ તથા અમુક સમયે મેં ધ્યાન તથા સમાધિ પ્રાપ્ત કર્યાં હતાં.
જેવી રીતે એક ચતુર રસાઇયા પેાતાના શેઠને ભાજન પીરસતી વખતે એવા પ્રકારની ભેાજનસામગ્રી તૈયાર રાખે છે કે જે શેઠને રૂચિકર હાય છે તથા લાભકારક હાય છે તેવી જ રીતે સાધક પુરૂષ પણ ધ્યાન અને સમાધિ પ્રાપ્ત થવાના સમયની પાષક શરતા ચાદ રાખે છે અને તેની પૂર્ણતાથી વારવાર આન ંદિત થાય છે.
આપણામાં ઘણાં મનુષ્યા એવા હાય છે કે જેઓનું શારીરિક બંધારણ
For Private And Personal Use Only
