________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२१२
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ.
અધ્યયનથી, સત્સંગથી, જનસેવાથી, વિભિન્ન અનુભવથી તથા ધ્યાનથી પ્રાપ્ત થાય છે. વિસ્તૃત દરિવાળે પુરૂષ વસ્તુઓને પૂરેપૂરી તેના ખરા સ્વરૂપમાં જુએ છે. વિરતૃત દષ્ટિ સમતા તથા સામંજસ્ય ઉત્પન્ન કરે છે, સંકુચિત દષ્ટિ અસમતા તથા અસામંજસ્ય ઉન્ન કરે છે.
ઇષ્ટ વસ્તુની પ્રાપ્તિમાં જે ઉમંગ હોય છે તે જ આનંદ છે. પ્રાપ્ત વસ્તુના આસ્વાદનથી પરમાનંદ થાય છે. જ્યાં આનંદ છે ત્યાં જ પરમાનંદ છે; પરંતુ જયાં પરમાનંદ છે ત્યાં આનંદ હોવાની આવશ્યકતા નથી. આનંદ થાકેલા માંદા મુસાફર જેવું છે કે જે જળ તથા છાયા દેખે છે અને તેને પત્તો મેળવે છે. પરમાનંદ જળની પ્રાપ્તિ અથવા છાયામાં પ્રવેશની જેવો છે.
ઈન્દ્રિયાભિલાષા, કુચેષ્ટા, આલસ્ય, ક્ષુબ્ધતા તથા કિંકર્તવ્યવિમૂઢતા એ પાંચ ધ્યાનમાં બાધક થાય છે તેને દૂર કરવા જોઈએ. એ દૂર ન થાય ત્યાંસુધી ધ્યાન નહિં થઈ શકે. જે મન ઈન્દ્રિયાભિલાષા દ્વારા જુદા જુદા પ્રકારની વિષયકામના કરે છે તે એક વિષય પર એકાગ્ર નથી થઈ શકતું જે મન કેઈએક વિષયમાં કુચેષ્ટને શિકાર બની રહે છે તે શીધ્ર ઉન્નતિ નથી કરી શકતું; જે મન આલસ્ય તથા તન્દ્રાને વશ હોય છે તે અકર્મણ્ય બની રહે છે; ક્ષુબ્ધતાને વશ થયેલું મન સ્થિર નથી થતું, અહિંતહિં દેડ્યા કરે છે. કિંકર્તવ્યવિમૂઢતાથી વ્યથિત બનેલ મનુષ્ય સમાધિ અને ધ્યાનની પ્રાપ્તિના માર્ગે આગળ નથી વધી શકતે.
મન અનાદિકાળથી બહિર્મુખવૃતિના ઘાતક અભ્યાસમાં પડેલું છે. ભગવાનના પવિત્ર નામના નિરંતર જપથી માનસિક શુદ્ધિ થાય છે તથા મનની વૃત્તિને અંતર્મુખ થવામાં સહાયતા મળે છે.
મનને નિરાધ કરે કઠિન છે. માણસ સાધુ સંન્યાસી થઈ શકે છે, આચાર્ય થઈ શકે છે; છતાં સ્વપનમાં મનના આચાર અને ગતિ પર તેણે ધ્યાન આપવું જોઈએ. સ્વપ્નમાં મન ચેરી કરે છે, વ્યભિચાર કરે છે, ભગવાસના, તૃષ્ણા તથા તુચ્છ કામનાઓ મનની અંદર ખૂબ જડ ઘાલીને પડી છે. વિચાર, પરમાત્મભાવના, ૩% ના ચિંતનથી મન અને તેના સંસ્કારને નાશ કરે. જે મનુષ્ય માનસિક બ્રહ્મચર્યમાં નિષ્ઠિત થઈ ગયું હોય છે તેને કદિ સ્વપ્નમાં પણ ખરાબ વિચાર નથી આવી શકતા. તેને ખરાબ સ્વપ્ન જ નથી આવી શકતું. સ્વપ્નમાં વિવેક તથા વિચાર નથી હોતા. તેનું એ જ કારણ કે જાગ્રતદશામાં વિવેક અને વિચારશક્તિ દ્વારા શુદ્ધ થવા છતાં પણ ખરાબ સ્વપ્ન આવ્યા કરે છે.
For Private And Personal Use Only
