________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ
૨૭
જ્યારે આપણે ખૂબ માન આપીને કે પુસ્તક વાંચીએ છીએ ત્યારે આપણું મન ભામાં જામી જાય છે. એવી રીતે ઈશ્વરના ધ્યાનમાં પણ મન કેવળ આત્મભાવનામાં જામી જાય છે.
w: વિત ’ સંસાર મનની કલ્પના માત્ર છે. મન કઈ એવું સ્થલ દ્રવ્ય નથી કે જેનાથી આપણે જોઈ શકીએ કે સુંઘી શકીએ. તેનું અને સ્તિત્વ કયાંય પણ નથી દેખાતું. તેના પરિમાણનું અંદાજ નથી કરી શકાતું. મન પિતાના અસ્તિત્વ માટે દેશ વિશેષની અપેક્ષા નથી રાખતું. એની પ્રકૃતિની ભાવનાથી પ્રભાવિત થયા વગર તમે તેને વશ કરવાને યત્ન નથી કરી શકતા. ઉંચા વિચારોથી મનની ગતિ સેકાય છે અને હલકા વિચારોથી તે ઉત્તેજીત થાય છે. તેથી માણસોએ આ ધ્યાત્મિક પુરૂષેનો સંગ કરવું જોઈએ અને જે મનુષ્ય સમાજમાં ખરાબ ગણાતા હોય તેવાના સંગથી બચવું જોઈએ.
મન આ ભૌતિક શરીરનું સૂક્ષ્મ રૂપ છે ભૌતિક શરીર મનનું બાહ્ય રૂપ છે, તેથી જ્યારે મન વિષમ થાય છે ત્યારે શરીર પણ વિષમતા પ્રાપ્ત કરે છે. જેવી રીતે વિષમ આકૃતિના પુરૂષને જોઈને કોઈપણ મનુષ્યના હૃદયમાં પ્રેમ અને આનંદને ઉદ્દભવ નથી થતે તેવી રીતે વિષમ મનવાળે પુરૂષ પણ કેઈના હૃદયમાં પ્રેમ અથવા આનંદને ઉદ્દભવ નથી કરી શકતો. મન મુખાકૃતિમાં ખૂબ સ્પષ્ટરૂપે પિતાની જુદી જુદી અવસ્થાઓને પ્રતિબિંબિત કરે છે જે બુદ્ધિમાન પુરૂષ બહુ જ સહેલાઈથી સમજી શકે છે. જેમ જીભ પટના વિષયની સૂચક છે તેમ મુખાકૃતિ મનના વિષયેની સૂચક છે.
ઈર્ષ્યા અને દેષ બે મહાન ભયંકર વાસનાઓ છે. આપણા શરીર–બંધારણમાં એની જડ એટલી બધી ઉંડી ગઈ છે કે તેને ઉખેડી નાંખવી બહુ જ મુશ્કેલ છે. રાગ અને દ્વેષ જેટલા ભયાનક છે એટલું અભિમાન નથી. જ્યારે મનુષ્ય કોઈ ઉચ્ચપદ પ્રાપ્ત કરે છે અને વધારે દ્રવ્ય ઉપાર્જન કરવા લાગે છે અને તેને બધા સન્માન આપે છે, તેના વખાણ કરે છે ત્યારે તે બહુજ અભિમાની થઈ જાય છે. પછી જ્યારે તે તે પદ ઉપરથી ઉતરી જાય છે અને દ્રવ્યોપાજન બંધ થઈ જાય છે ત્યારે તેનું અભિમાન પણ જતું રહે છે. બધે ભૂખે મરનાર માણસે બહુંજ નમ્ર હોય છે અને સફલ મનુષ્ય અભિમાની હોય છે પરંતુ ઈર્ષ્યા અને શ્રેષ એવી વાસનાઓ છે કે જેની જડ ખૂબ ઉંઠે જતી જાય છે અને જેને ઉખેડી નાંખવામાં હમેશાં કઠિન પરિશ્રમની જરૂર પડે છે. સતત વિચાર અને તેની વિરૂદ્ધ વૃત્તિ-પ્રેમ, દયા, સહાનુભૂતિ, કરૂણ દ્વારા એ ઘર વાસનાઓને મૂલછેદ થઈ શકે છે.
વિષય દ્વારા મન આપણને લલચાવે છે. જ્યાં સુધી આપણને વિષયની
For Private And Personal Use Only
