Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
D.GMell
૩૦ ૨૯ મું. ચૈત્ર. અક૯ મા.
www.kobatirth.org
श्री
Lurtigio
નથ
મૂલ્ય શ. ૧)
આત્માનં તવના
પ્રકાશક,
શ્રી જૈન આત્માનનૢ સભા
ભાવનગર.
પા ૪ આાના.
For Private And Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
USL
વીરસં.૨૪૫૮ આત્મ સં. ૩૬ વિ.સં.૧૯૮૮
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિષચ—પરિચય.
૧ જુના ચએ નવે રંગ .. ... વિનયકાંત કાંતિલાલ મહેતા ૨૧૩ ૨ ધર્મ સાગર ઉપાધ્યાય રાસ... જૂન, ૨, મોહનલાલ દલીચંદ દેશાઈ.
૨૧૪ ૩ જિન સ્તવન ...
... રમશુિકલાલ છગનલાલ ......... ૪ અમારી પૂવદેશની યાત્રા... ... મુનિ શ્રી ન્યાયવિજયજી મ્હારાજ ... ૫ લાલચ.
... ... મોતીસાલ નરોતમદાસ કાપડીયા પૈસો ... ..
- ૨૨૨ ( ૭ શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર. ... ..મુનિ શ્રી દર્શનવિજયજી મહારાજ ૮ વીર પ્રભુના ઉપસર્ગો | ... ... ...I A...
1 . ૨૨૭ ૯ મનનું રહુસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ... વિઠ્ઠલદાસ મૂ૦ શાહ
... ૨૩ ૬૦ જૈન સમાજમાં લેવાતી કેળવણી સંબંધી ભાષણ.
૨૩૪ ૧૬ વર્તમાન સમાચાર.
૨૨મી
નવા દાખલ થયેલા માનવંતા સભાસદો. શાહ હીરાલાલ મેં છાચંદ સેાલીસીટર.. શેઠ નરોત્તમદાસ કેશવલાલ
મુંબઈ ઘાટકેપર
॥ श्री वसुदेवहिण्डि प्रथमखण्डम् ॥
દ્વિતીય અંશઃ સ્થાનો માT.. સંપાદકી તથા સરાધકે –મુનિરાજશ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ તથા મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજ.
આ બીજા અશમાં આઠમાથી અઠ્ઠાવીસમા સુધી ૨૧ સંભકો આવેલા છે. જે ૧૦૪૮૦ શ્લોકમાં પૂર્ણ થાય છે.
આ પ્રથમ ખંડે, તથા કર્તા 'મહાત્માને પરિચય અને આ ગ્રંથ કિટલે ઉચ્ચ કોટીન છે, પરિશિષ્ટોને લગતા વિશેષ પરિચય, પ્રસ્તાવની, વિષયાનુક્રમ, કેષ માદિ સાથે હવે પછી પ્રકટ થતા ત્રીજા ભાગમાં આપવામાં આવશે. આ ગ્રંથ જૈનાના પ્રાચીનમાં પ્રાચીન કથાસાહિત્યમાંનું એક અણમોલ રત્ન છે. કિંમત રૂા. ૩-૮-૦ સાડા ત્રણ રૂપિયા ( પેસ્ટેજ જુદું) રાખવામાં આવેલ છે. ઇતિહાસિક પ્રાચીનમાં પ્રાચીન કથાસાહિત્યના આ ગ્રંથનું ગુજરાતી ભાષા માં ભાષાંતર કરાવી પ્રકટ કરવા આ સભાની ઈચ્છા હોવાથી આર્થિક સહાયની જરૂર છે.
આનંદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ–ભાવનગર.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[F |--2) |as - શ્રી ઝs I -ક | આ માનન્દ કીશ.
થજે રજૂ II औचित्यादुचितप्रवृत्तिरूत्वात् । वृत्तयुक्तस्याणुव्रतमहाव्रतसमन्वितस्य । वचनाजिनप्रणीतात् । तत्त्वचिन्तनं जीवादिपदार्थसार्थपर्यालोचनम । मैत्र्य दिसारं मैत्रीप्रमोदकरुणामाध्यस्थ्यप्रधानं सत्त्वादिषु विषयेषु । अध्यात्म योगविशेष । अतोऽध्यात्मात् । पापक्षयो ज्ञानावरणादि क्लिष्टकर्भप्रलयः। सत्त्वं वीर्योत्कर्षः शीलं चित्तसमाधिः । જ્ઞાન વ વવવવધ પમ શાશ્વતમત્રતાત્તિ શુદ્ધ સ્વરોવર | અનુभवसंसिद्धं स्वसंवेदनप्रत्यक्षं तवृत्तम् । अमृतं पीयूषम् । स्फुटं भवति ।
થોળવિહુ-છ હમિદ્રવ્રુત્તિ. | * |- -રો ફૂટી – 3 I> –3 | પુત૬ ૨૨ } વીર . ર૪૬૬. પૈત્ર, ગ્રામ કં. રૂ. .
જુના ચક્ષુએ નવો રંગ.
( ગઝલ ). જગત મિથ્યા તણું મિથ્યા બધા તે પાસ ભૂલી જા; સુખે સુખી દુઃખે દુઃખી થતે તે દિન ભૂલી જા. ખલકમાં ખૂબ ખેલેલો દિવાનો થઈ હતે તું જ્યાં; પડ્યા તે પ્રેમના કારી હૂંદેમાં ઘા વિસારી જા. સગાં વ્હાલાં વન્યાં ટેળે કર્યા જે લાડ ભૂલી જા; અને શત્રુતણું ખેળે વિતાવ્યા કાળ ભૂલી જા. પડ ભૂલે ભ્રમણમાં તું ભમ્યો તે કાળ ભૂલી જા; ભ વ ના ભયે તેયે વસતે આજ ભૂલી જા. વિકારો આ બધા જગના જગતની સાથે ભૂલી જા; થયું જતિ ભર્યું જગત્ ભર્યો આનંદ ચાલ્યો જા. જુના ચક્ષુએ ચઢયે આ રંગ રંગે તે રિઝાવી જા; હતો જાણે પ્રમથીયે વિનય આત્માનંદ થઈ જા.
વિનયકાંત કાંતિલાલ મહેતા–અમદાવાદ,
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
EFFFFFFFFFFFFFFE કે ધર્મસાગર ઉપાધ્યાય રાસ. ક
મFFFFFFFFFFFFFFFF ( સંગ્રાહર અને સંશોધક મેહનલાલ દલીચંદ દેશાઈ એડવોકેટ-મુંબઈ, )
( ગતાંક પૃષ્ટ ૧૯૯ થી શરૂ. ) પદ્મસાગર– ધર્મસાગર"ગણિના સહોદર ભાઈ વિમલસાગરગણિના શિષ્ય હતા. તેમણે પણ ટીકા સહિત નયપ્રકાશાષ્ટક (પી. ૪, ૧૦૨ પ્ર૦ હે. ગં. પાટણ ), સં. ૧૬૩૪ માં શીલપ્રકાશ ( ધૂલિભદ્ર ચરિત્ર), સં. ૧૬૪પ માં ધમ પરીક્ષા વેરાવળમાં ( પ્ર. દેટ લા. ), સં. ૧૬૪૬ માં સૌરાષ્ટ્ર રાષ્ટ્ર રિથતિ મંગલપુર-માંગરોળમાં રહીને હીરવિજયસૂરિના વૃત્તાંત રૂ ૨૩૩ કલેકમાં જગદગુરૂ કાવ્ય ( પ્ર. ય. ગ્રં. નં. ૧૪) અને સં. ૧૬૫૭ માં ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રની બ્રહવૃત્તિમાંની પ્રાકૃત કથાઓને સંસ્કૃતમાં મૂકી પીપાડ ગામમાં ઉત્તરાધ્યયન કથા સંગ્રહ ( વે. નં. ૧૭૦૩, ખેડા ભં. ) ની રચના કરી. તેમાં છેવટે જણાવ્યું છે કે –
ભદ્રા શ્રી વિજયસેનસૂરિ આર્યશ્રી ૬ વિજયદેવસૂરિ રાયે સં. ૧૯૫૭ પીપાડ ગ્રામ પં૦ વિમલસાગર ગણિ શિ૦ પદ્મસાગર ગણિના ગણિ પ્રેમસાગર વાકયેન
કથાઃ કૃતાઃ પંડિત પદ્ધસાગરેટ સ્વશિષ્ય વાકય પ્રણયેન સંસ્કૃતાઃ | પીંપાડિ પુર્યા જિન પાર્શ્વનાથક–
પ્રસાદતઃ સત્ કુશલાય સંવિમા છે ૧ છે તેમના બીજા ગ્રંથે યુતિપ્રકાશ અને તે પર ટીકા, પ્રમાણપ્રકાશ અને તે પર વૃત્તિ, તિલકમંજરી વૃત્તિ, યશેધર ચરિત આદિ છે.
તે જબરા વાદી હતા. તેણે નરસિંહ ભટ્ટને છ હતું. વાદવિવાદ શીરોહીના નૃપ પાસે થયે તે વખતે યજ્ઞધર્મની ઉત્થાપના કરી અને બ્રાહ્મPને હરાવ્યા. પ્રતિમા ઉત્થાપક કરમસી ભંડારીના સવાલ જવાબ આપી નિરૂત્તર કર્યો ને શીહીને રાજા ખુશી થયે. દિગંબર શ્રમણવાદીને કેવલી આહાર અને સ્ત્રીમુકિતના વાદમાં છે. ( જુઓ અષભદાસને હીરવિજયસૂરિ રાસ પૃ. ૨૯૮-૨૯ )
ઇડરમાં વિજયદેવસૂરિ ગયા તે વખતે રાજા કલ્યાણમલ્લ હતો, તેણે
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધર્મસાગર ઉપાધ્યાય રાસ,
૨૧૫ પિતાના આશ્રિત ભદ્રોની સાથે આચાર્ય મહારાજને તર્કવાદ કરાવ્યું. તે વખતે શ્રી સૂરિના પુર્યોદયથી તેમની પાસે રહેલા અને વાદીના દર્પરૂપ સર્પને સંહાર કરનાર ગરૂડ સમાન પંડિત શ્રી પદ્મસાગર ગણિએ પિતાની તીવ્ર તર્કશકિતથી તે ભટ્ટ પંડિતને પરાજય કર્યો તેથી તેઓ બધા લજિજત થઈ “અહો ! ગુરૂ મહારાજની અપૂર્વ ગુરૂતા છે ” એવી રીતે સ્તુતિ કરતા, રાજાની સાથે જ સૂરીશ્વરના ચરણકમળમાં પિતાનું મસ્તક મુકયું. ગુણવિજયે ગંધારનગરમાં શ્રાવક શા માલની તુષ્ટિ અર્થે વિજયદેવસૂરિ સંબંધે લખેલે પ્રબંધ. તેને સાર શ્રીજિનવિજયે પુરાતત્ત્વ પુ. ૨ પૃ. ૪૬૧-૪૬૩ પર આવે છે તે જુઓ.
કપકિરણવલી-એ ૧૪૪૮ શ્લેકપ્રમાણુ સં. ૧૯૨૮ માં દીવાળીને દિવસે રાધનપુરમાં રચી પૂરી કરી. તે કલ્પસૂત્ર પરની સંસ્કૃત ટીકા છે ને ભાવનગરની જૈન આત્માનંદ સભાએ નં. ૭૧ માં છપાવી પ્રકટ કરી છે. તેમાં પિતાને હીરવિજયસૂરિના શિષ્ય જણાવે છે અને તેના સંબંધમાં પ્રાયઃ તેમના શિષ્ય કૃત પ્રશસ્તીમાં જણાવ્યું છે કે “કલિકાલમાં પણ તેણે તીર્થકર સમાન મહિમા પ્રકટ કર્યો છે તે તેના અદ્ભુત માહાભ્યના દશનથી બધાથી ગવાય છે ” અને ધર્મસાગરજીના સંબંધમાં કહ્યું છે કે
तेषां विजयिनिरराज्ये राजन्ते सकलवाचकोत्तंसाः । श्री धर्मसागराह्या निखिलागम कनक कषपट्टाः ॥ ११ ॥ कुमतिमतंगज कुंभस्थलपाटनपाटवेन सिंहसमाः ।
दुर्दम वादि विवादा दपि सततं लब्धजयवादाः ।। १२ ॥
–તે ( હીરસૂરિ ) ના વિજયી રાજ્યમાં સકલ વાચકના આભરણરૂપ સર્વ આગમરૂપી સોનાની કસોટી જેવા, કુમતિરૂપી હાથીનાં કુંભરથલને તોડવાની ચતુરાઈવડે સિંહસમા, દુદમ વાદીઓના વિવાદમાંથી પણ સતત જયવાદ પ્રાત કરનારા શ્રી ધર્મ સાગર નામના ( વાચક ) શોભે છે.
આ કિરણાલીની સેંકડો પ્રત લખાવનાર કુંવરજી શેઠને પરિચય તેમાં આપે છે કે “અમદાવાદના સી સંઘનાયક સહજપાલ નામના હતા, તેમને મંગ નામની સ્ત્રીથી કુંવરજી નામને પુત્ર થયે કે જે બાળપણથી પુણ્યાત્મા ને ધર્મ કર્મપરાયણ હતો અને સાતે ક્ષેત્રમાં ધન વાપરી જેણે સફલ જન્મ કર્યો હતે. જેમકે -શ્રીવિજયદાનસૂરિ પાસે સમહોત્સવ ઘણી પ્રતિષ્ઠા તેણે કરાવી, સંઘપતિ થઈને સિદ્ધગિરિની યાત્રા કરી, શત્રુંજય મહાતીર્થમાં પદ્યાબંધ પુરસર (પગ થી બંધાવીને) ચિત્ય કરાવ્યું. તાલધ્વજ (તળાજા), ઉજજયનીગિરિ (ગિરિનાર) એ પ્રસિદ્ધ તીર્થોને જીર્ણોદ્ધાર કર્યો. તે સંઘપતિએ જ્ઞાનાવરણકર્મનો નાશ
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૬
શ્રો માત્મા પ્રકાશ,
કરવા ગુરૂના ઉપદેશથી પેાતાની પદ્મમાઇ નામની સ્ત્રી અને સહિત આ વૃત્તિની પેતે શતશઃ પ્રતિએ લખાવી.
પુત્ર વિમલદાસ
પુત્ર
જંબુદ્રીપ પ્રજ્ઞપ્તિ વૃત્તિ—આ પ્રકટ થઈ નથી. આની એક પ્રત રાયલ એશયાટિક સાસાયટી મુંબઇમાં ભાઉદાજી સંગ્રહ ન. ૩૦૯ માં ૪૫૫ સંખ્યાની છે તેની પ્રશસ્તિ પ્રે. વેલણુકરે તૈયાર કરેલ કેટેલેગ ન. ૧૪૫૯ માં આપવામાં આવી છે. તેમાં એમ જણાવ્યુ છે કે તે હીરવિજયસૂરિએ સ. ૧૬૩૯ માં દિવાળીને દિને રચી અને તેમાં કલ્પકિરણાવલી પ્રમુખ બહુશાસ્ત્રના રચનાર સિદ્ધાંત ત કાવ્યાદિ વાડ્મયરૂપી સમુદ્રમાં મેરૂરૂપ પરવાદીના ગવરૂપી પ તને છેદનાર એવા ધસાગર નામના વાચકે તેમજ વાનર ઋષિ (વિજયવિમલ) એ સહાય આપી તેમજ તેનું સ ંશોધન પાટણમાં ત॰ વિજયસેનસૂરિ, કલ્યાણુવિજયગણિ, કલ્યાણુકુશલ અને લબ્ધિસાગરે કર્યું હતુ અને તેની પ્રશસ્તિ હેમવિજયે રચી. આ પરથી કલ્પના થાય છે કે સૂરિના નામે ધસાગર વાચકે મૂળમાં વૃત્તિ રચી પણ તે ધસાગરજી ખડનશૈલિવાળા હાવાથી રખેને તેમાં ખીજાનું ખંડન હોય તેથી તેનું સશેાધન ઉક્ત વિદ્વાનેા પાસે કરાવ્યું હાય. રચ્ચા મિતિ સ. ૧૬૩૯ દિવાળી દિન આપી છે જ્યારે હીરવિજય અકબર પાસે હતા. ને આ પ્રશસ્તિમાં જણાવ્યું છે કે અકમરે તેમને ખેલાવ્યા. તેના વચનથી અકબર નૃપ કૃપાવાળા થયા ને તેણે—
ध्यान देहिन, इहेति वदन् वचांसि ;
दत्ते स्म डामरसरः शमि सिन्दुराणाम् ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રાણીઓ વધ્યું નથી એવાં વચન વદતે હવે. મિમાં આગેવાન ( એવા હીરસૂરિ ) ને ડામર સરોવર આપ્યું-અર્પણ કર્યું.
ધસાગરજીના મીજા ગ્રંથા—ગુર્વાવલી-પટ્ટાવલી વૃત્તિ, પર્યુષણા શતક સવૃત્તિ ( વે. ન. ૧૮૪૭–૩૬ પત્રની પ્રત ર. એ. સા. મુ ંબઈ પાસે છે) સર્વજ્ઞ શતક સવૃત્તિ (કે જે ગ્રંથે પણ મોટા કોલાહલ ઉપજાવ્યા હતા ) વર્તમાન દ્વાત્રિંશિકા ( નવરસાસાજ વર્ષે ? ૧૬૬૯ માં ? પ્રવર્તક કાંતિવિજયજી વડોદરા ભંડાર ), વેડશ લેાકી-ગુરૂતત્ત્વ પ્રદીપ દીપિકા વિવરણુ ( ખુહ. ન. ૩૯૯) વગેરે છે. આ પૈકી ગુર્નાવલીમાં તપાગચ્છના આચાર્યાની હીરવિજયસૂરિ સુધીની પર ંપરા આપી છે. તેની એક પ્રતની અતે જણાવેલું છે કે હીરવિજયસૂરિની આજ્ઞાથી તે વિમલહ, કલ્યાણવિજય, સામવજય અને લબ્ધિસાગર ગણિએ મુનિસુ ંદર કૃત ગુર્નાવલી, જીણુ પટ્ટાવલી, દુઃખમા સંઘસ્તાત્ર યંત્ર વગેરે સાથે સરખાવી આ સ. ૧૯૪૮ ના વર્ષમાં અમદાવાદમાં તપાસી હતી. ક. ૧
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જિન સ્તવન,
૨૧૭
લબ્ધિસાગર–તે ધર્મસાગરના શિષ્ય હતા, મુનિસુંદરસૂરિકૃત ઉપદેશ રત્નાકર સવૃત્તિની સંવત્ ૧૬૭૨ વર્ષે સાગાનગરે મહાધ્યાય શ્રી લબ્ધિસાગર ગણિ વાચન કૃતે એમ લેખક પ્રશસ્તિવાળી પ્રત ખેડાના સંઘના ભંડારમાં ૧૯૬ પત્રની છે.
આ રીતે આ જરાક અધૂરો રાસ અને તેમાં આવેલી હકીકત પર પ્રકાશ પાડતી બીજી હકીકતો સહિતન લેખ પૂરો થાય છે.
-- કે – જિન સ્તવન.
( રાગ-મેરે મેલા બુલાલ ) પ્રભુ દયા લાવે મુજ પાપી પરે,
હું પાપી પણ તાહર દાસ ખરે. તાહરા ગુણ સ્તવવા નહિ સમર્થ પંડિત બૃહસ્પતિ; તે કેમ બને સમર્થ આ શુષ્ક માનવની મતિ ?
હું તો કહું છું માહરા અવગુણ તને–પ્રભુત્વ તણું વધ હું કરું બેલું મૃષાવાદ અરે, ક્રોધ માયા લેભ રાગ માન બહુ મન માંહ્ય રે.
વળી કામ વિટંબણું પીડે મને–પ્રભુ પાપ અનંતા મેં કર્યા કરતાં હજુ અટકો નથી; વાંકી મતિ મહારી સદા અવળું સુજાડે સત્યથી.
હારૂં ચિત્ત આકુળ વ્યાકુળ બને–પ્રભુ હારે શું કહેવાનું રહે જગનાથ તું જાણે મને કાગ ઊડાડે રત્નને તેમ મેં મનુષ્ય ભવને.
યાચું ભવ ભવ હારી સેવ મળે–પ્રભુ વરસાદ વરસે એક સરખે સારી નરસી ભૂ પરે; ચંદ્ર પ્રકાશે એક સરખો ઉંચ નીચના ઘર પરે. તેમ કરો કૃપા હું રંક પરે–પ્રભુ
ગુરૂકુળ વિદ્યાથી, રમણિકલાલ છગનલાલ શાહ,
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
OOOOOOOOOOOOOOOOOOO છે અમારી પૂર્વદેશની યાત્રા.
(ઐતિહાસિક દષ્ટિએ.) OOOOOOOOOOOOOOOOOOO
( ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૯૪ થી શરૂ. ). ત્યાંથી વિહાર કરી અમે સિંહપુરી–સારનાથ આવ્યા. બનારસથી ૪ માઇલ થાય છે. અહીં શ્રેયાંસનાથ પ્રભુનાં ચાર કલ્યાણક વન, જન્મ, દીક્ષા, અને કેવળજ્ઞાન થયેલાં છે. સિંહપુરીના સ્થાને અત્યારે હિરાપુર-હિરાવનપુર ગામ છે સામાન્ય રીતે ઠીક છે સિંહપુરીનું શ્વેતાંબર જૈન મંદિર ગામથી ૧ માઈલ દૂર જંગલમાં છે ત્યાં આંબાવાયું છે. સ્થાન એકાંત ધ્યાન કરવા લાયક છે. એક સુંદર ધર્મશાળા છે. મંદિરના મધ્ય ભાગમાં એક સુંદર જીનમંદિર છે જેમાં શ્રેયાંસનાથ પ્રભુની ભવ્ય મૂર્તિ બિરાજમાન છે તેની સામે સમવસરણના આકારનું મંદિર છે જે શ્રેયાંસનાથ પ્રભુના કેવલજ્ઞાન કલ્યાણકનું ભાન કરાવે છે. તેમાં પ્રભુની ૪ ચરણપાદુકા છે. અગ્નિખૂણામાં ઉપરના ભાગમાં નાનું મંદિર છે જેમાં અધિષ્ઠાયક દેવની મૂર્તિ સ્થાપિત છે. નૈઋત્ય ખુણામાં શ્રી શ્રેયાંસનાથ પ્રભુની સુતેલ માતાને ચિદ સ્વને જૂએ છે તે આરસનાં કોતરેલાં છે, વાયવ્ય ખુણામાં જન્મકલ્યાણકની સ્થાપના છે અને ઈશાન ખુણામાં પ્રભુના દીક્ષા કલ્યાણકની સ્થાપના છે, સુંદર અશોક વૃક્ષ આરસનું બનાવેલ છે. તે નીચે પ્રભુ દીક્ષા લે છે તે દેખાય છે. નીચેની છત્રીમાં પ્રભુના ગર્ભકલ્યાણની સ્થાપના છે અને એક છત્રીમાં મેરૂ પર્વતને આકાર, ઈન્દ્રાદિનું આવાગમન અને પ્રભુને ન્હવણ આદિ સૂચક આરસનું બનાવેલ છે. તેમજ એક છત્રીમાં શ્રી શ્રેયાંસનાથ પ્રભુની સુંદર પાદુકાઓ વિરાજમાન છે. એક બાજુ તિર્થોદ્ધારક ચતિવર્ય શ્રી કુસલાજી મહારાજની ભવ્ય મૂર્તિ બિરાજમાન છે. કહે છે કે બનારસમાં બ્રાહ્મણના પરિબળને લીધે જૈન મંદિરની વ્યવસ્થા બરાબર નહોતી, તે વખતે યતિવર્ય શ્રી કુમલાજી મહારાજે જગ્યા મેળવી જૈનોના મંદિરો આદિ વધા, જુનું મંદિર એક હતું તેને ઉદ્ધાર કરાવ્યું અને પછી ધીમે ધીમે મંદિર વધતાં ગયાં. તેમણે ભેલપુર, ભયિની અને સિંહપુરી આદિમાં જીર્ણોદ્ધાર કરાવી ટકાવી રાખ્યાં, તેમની મૂર્તિ અહીં છે. ( સમેતશિખર તિર્થમાળામાં વિજયસાગરજી ઉપર પ્રમાણે લખે છે).
અહીંથી -ના માઈલ દૂર બુદ્ધદેવનો મોટો સ્તુપ છે. કહે છે કે તેઓ અહીં આવ્યા ત્યારે બ્રાહ્મણોએ તેમને વિરોધ કર્યો હતો; પરન્તુ પાછળથી
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અમારી પૂર્વ દેશની યાત્રા,
તેઓજ તેમના શિષ્ય થયા હતા. બુદ્ધદેવ ભિક્ષા લાવીને અહીં જ આરોગતા. તે જૂને સ્તુપ આજે તેમની કીર્તિસ્થંભ સમો પ્રેક્ષકનું આકર્ષણ કરે છે. અહીં ખેદ કામ કરતાં જુનિ મૂર્તિઓ શિલાલેખે, મંદિરના ભાગે અને માટીનાં વાસણ આદિ વિવિધ વસ્તુ નીકળે છે જે ત્યાં એક મ્યુઝીયમમાં રાખેલ છે. જૈન મૂર્તિ પણ છે. હાલમાં નવું બદ્ધવિહાર-મઠ તૈયાર થાય છે. ( હમણાં પ્રતિષ્ઠા થઈ ગઈ છે. ) ત્યાં નજીકમાં એક દ્ધ પાઠશાળા પણ છે તેમાં આજુબાજુનાં છોકરાંઓ ભણવા આવી બૌદ્ધધર્મના સંસ્કારથી દઢ બની રહેલા છે, એક બદ્ધ સાધુ પરમાર્થ ભાવે સેવા બજાવી બુદ્ધ ધર્મનો ફેલાવો કરી રહેલ છે. સંસ્થામાં બુદ્ધદેવના પૂર્વભવનાં ચિત્ર અને તેમના દપદેશ સૂત્રે આળેખ્યાં છે. શું કઈ શાસનદીપક બન રસમાં એક દ જૈનસંસ્થા સ્થાપી તેમાં જીવન અર્પવા તૈયાર થશે?
અહીંથી ચાર કેશ ક્રૂર અને કાશીથી સાત કેશ દૂર ચંદ્રપુંરી તીર્થ છે. ગામનું નામ પણ ચંદ્રપુરી જ છે. અહીં ચંદ્રપ્રભુજીનાં ચાર કલ્યાણક થયેલાં છે. ગામમાં મોટી ધર્મશાળા છે. ગામ બહાર અનેક ખંડેર અને ટીંબા ઉભા છે. ધર્મશાળાથી ૧ ફર્લાગ જેટલે દૂર ગંગાને કાંઠેજ સુંદર ઘાટ ઉપર-ટીલા ઉપર મનહર જનમંદિર છે. તે ટીલાને રાજાને કિલ્લો પણ કહે છે. મંદિરની નજીકમાં દાદાજીની ચરણપાદુકા છે. અહીંથી પટણા ૧૪૬ બનારસથી ૧૬૦ માઈલ દૂર થાય છે. અમે આરા થઈને પટણા ગયા.
પટણા જતાં વચમાં આરા આવે છે. આરા બહુ પ્રસિદ્ધ શહેર છે. અહીં દિગંબરની વસ્તી ઝાઝી છે. સુંદર દિગંબર જીનમંદિરે, મનહર જ્ઞાન ભુવન અને સુંદર શ્રાવિકાશ્રમ છે. અહીંથી એક સુંદર સૈમાસિક નીકળતું જેમાં ઐતિહાસિક અને પુરાતત્ત્વ વિષયક લેખો બહુ સારા આવતા. તેને ઉદ્દેશ દિગંબરનું પ્રાચીનત્વ સિદ્ધ કરવું અને દિગંબર સાહિત્યને પ્રચાર કરવાને હતે. ટુંક મુદત છવી તે પત્ર રામશરણ થઈ ગયેલ છે. આરા આવતાં વચમાં એક ચુરામપુર નાનું ગામ આવે છે. અમે તો સવારમાં વિહાર કરી જલદીથી જતા હતા ત્યાં બરાબર સાત વાગે સડકપરજ બાબુ શ્રીયુત . ..વકીલ પટણા હાઈ કોર્ટ, મળ્યા. તેમણે જીંદગીમાં કદી પણ જૈન સાધુ તો જોયા ન્હોતા. અમને પૂછ્યું તમે કોણ છે ? અમે કહ્યું, જેનસાધુ. તેમણે પૂછ્યું કેવા સાધુ-અમે શ્વેતાંબર સાધુ. પછી તો અમને ઉભા રાખી જૈનદર્શન વિષે વિવિધ પ્રશ્ન પૂછયા, તેના સાહિત્ય માટે પૂછ્યું. જેનસાધુના આચાર વિચાર દેવ, જીવ, અને દ્વૈત વિષયક પ્રશ્ન પૂછયા. ખાસા અઢી કલાક ત્યાં ઉભા અને તેમને સંતોષ આપે, પછી તે બહુજ ખુશી થયા; કામસેવા ફરમાવજે. જરૂર પડયે અનેક પ્રકારની મદદ આપવા કહ્યું. તેમણે કહ્યું કે મેં પટણા હાઈકોર્ટમાં
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. સાંભળેલું કે જેનધર્મના બે ફિરકા શ્વેતાંબર દિગંબર વર્ષોથી લઢે છે અને હજાર રૂપિયા ખર્ચે છે. આજે મને શ્વેતાંબર સાધુનાં દર્શન અને ઉપદેશને લાભ મળે જાણી હું મારા આત્માને બહુ જ કૃતકૃત્ય માનું છું. આવા ત્યાગી સાધુઓ જ ભારતને ઉદ્ધાર કરી શકે તેમ છે. છેવટે કહે કે આ સેવકને આજે લાભ મળવો જોઈએ. આપની ત્રિપુટી મારે ત્યાં રહી શકે તેવી ઝુંપડી-ઘર છે વાંધો નહિં આવે. તેમજ હું સમજણો થયે ત્યારથી માંસ-મછલી આદિ પણ નથી ખાતે અને આપના ઉપદેશથી આજે શપથ સોગન લઉ છું કે મહારે ઘેર કદી પણ માંસાહાર નહિં થાય. સુદામાજીના તંદુલની માફક આપ મ્હારો આહાર સ્વીકારે. છેવટ તેમના અત્યંત આગ્રહથી ત્યાં લાભ આપે. અહા ! શું તેમને ધર્મપ્રેમ અને ઉદાર ભાવના. ન મળે સ્વધર્મને પક્ષપાત કે દુરાગ્રહ. સત્ય મળ્યું તે તરતજ સ્વીકાર્યું અને જૈનદર્શનના અભ્યાસની ઉત્કટ ઇચ્છા પ્રગટ કરી પુસ્તકો માગ્યાં. પછી અમે આરામાં તેથી વિપરીત જ જોયું. આપણું જ દિગંબર ભાઈઓના દુરાગ્રહની પરિસીમા અમે જોઈ. જે કે બધા તેવા નહોતા, કેટલાકે તે અમને ત્યાં રોકાઈ વેતાંબર સાધુના આચાર વિચાર સમજાવવાની પણ વિનંતી કરેલી. પરંતુ બહુધા શ્રીમતે તે આકંઠ દુરાગ્રહથી ભરેલા જ જોયા. અસ્તુ ત્યાંથી વિહાર કરતા સુવર્ણ વાલુકા નદી કે જેમાં ભાગવાન મહાવીર દેવનું વસ્ત્ર ભરાઈ રહ્યું હતું તે મેટી નદી ઉતરતાં ઘણુને મુકે. લીઓ પડી છે તે નદી ઉતર્યા. જોકે અત્યારે જબરજસ્ત પુલ થઈ ગયો છે એટલે મુશ્કેલી નથી પડતી. બાકી તે આ કાંઠેથી નિકળી સામા કાંઠે કાવું પડતું. વચમાં રેતના તો ઢગલા જ ખુંદવા પડતા. અમે તે પુલ ઉપરથી પસાર થયા હતા એટલે બહુ અનુકૂળતા રહી હતી. અત્યારે તેનું નામ સેન નદી છે. આ સંબંધે કવિરતન સાભાગ્યવિજયજી પિતાની તીથ માળામાં આ પ્રમાણે લખે છે –
અનુક્રમે હિ સોવન નદિ ઘાટકે વાટ વહે પટણાતણીજી, જીહાં વીરને હ વલગે રહ્યો વસ્ત્રકે સ્વર્ણવાલકા તે ભણી. ૧૫ વડવિસ્તાર નદીને પાટકે ત્રિણ કેસ થકો તદાજી, એકવાટે હે ગયા દિશિ જાયકે અટવિ દુષદાયક સદાજી.
( પ્રાચીન તીર્થમાળા પૃ. ૭૯ )
૧ અંતે લાંબા વિહાર કરતાં પણ આવી પહોંચ્યા
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
-
www.kobatirth.org
લાલચ.
લાલચ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧
સંસારની ટચે પહેાંચવુ' મહામુશ્કેલ છે. સોંસારી ગૃહસ્થ કે સંન્યાસી જેમ જેમ ઉ ંચે ચઢે છે તેમ તેમ તેની લાલચેાની લીલી હરીયાળી વધુ ને વધુ જામતી જાય છે-આક`તી જાય છે; પરંતુ એજ હરીયાળીને પગ નીચે છુંદી આગળ ધપનાર વીરલા જ છે.
જેમ સમુદ્ર મેટી મોટી નદીએથી ધરાતા નથી તેમ લાલચુ માણુસ માટે લાભ થયા હાય છતાં તેની લાલચ ઘટતી નથી. તથા લાભઃ ” લાપંચમાં લપટાઇને સારા માણુસે ણુ નીચ કા કરતાં ડરતા નથી.
64 થા યથા લાભા તથા
મનુષ્યનાં મનની પ્રમળતા વિલક્ષણ છે. તેની ઉપર વિજય મેળવવા તે ખરેખરૂં શૈાય છે. વઆત્મમળથી લાલચની સાથે સંગ્રામ કરી જય મેળવવા તે મનુષ્યત્વનું સર્વાંત્તમ લક્ષણ છે.
મનની પ્રબળતા સાધ્ય કર્યાં સિવાય મહાન પ્રયાસ કરનારા ગુણી પુરૂષો પણ પેાતાના પ્રયાસનું ફળ મેળવી શકતા નથી.
મનની ચપલતાનુ મુખ્ય કારણ જો શેાધવા બેસીએ તા જણાય તેવું નથી, તથાપિ મનશીલ અને મનેાવિદ્યાના જાણુનારા પુરૂષાએ તેનું કારણુ—— લાલચ શેાધી કાઢ્યું છે. લાલચથી મન ડગે છે અને લાલચ ચપળ મનને ભમાવીને અવ્યવસ્થિત કરી નાંખે છે. મનરૂપી વહાણુ લાલચરૂપી લંગર સાથે ખંધાયેલું છે. ધનની શરીરની કીર્તિ ની-ધર્મોનો લાલચ આમ દરેક સાંસારિક તથા પારલૈાકિક પદાથૅની સાથે લાલચનુ લફરૂ રહેલું છે. આ લાલચને લઇને જ મનુષ્યેા સત્કાર્યા અને દુષ્ટ કાર્ય કરે છે. લાભ, લક્ષ્મી અને ચપળતા એ ત્રણ શબ્દોનાં પહેલાં એકેક અક્ષર લઇને લાલચ શબ્દ બનેલા છે, એ ત્રણ અક્ષરની ત્રિપુટીમાં જ લાલચ શબ્દની સાકતા છે.
For Private And Personal Use Only
દુષ્ટ વાયુ જેમ મેઘના નાશ કરે છે તેમ દ્રવ્યલેાભી મનુષ્ય વિવેક -સત્યસતેાષ-લજજા-પ્રેમ અને દયા પ્રમુખ ગુણાનો નાશ કરે છે.
સગ્રાહક—શા માતીલાલ નરોતમદાસ કાપડીઆ.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
િિ િ િછ િ@િ
પિસો.
૧ દરેક માણસનું નાણું હંમેશા જોખમમાં હોય છે અને નિયમ પ્રમાણે નાણું મેળવવા કરતાં નાણું ટકાવી રાખવાનું કામ વધારે મુશ્કેલ છે. માટે સાવચેત રહે.
૨ ધન રેકાણરૂપ જંગલમાં કેઈ નકશું હોતું નથી, કે રસ્તાઓને કે ઈ નિશ્ચય કરેલો હોતો નથી, પરંતુ થોડાક એવા પણ માણસ છે કે જેમણે એવા જંગલમાં જીંદગી ખતમ કરી છે અને તેઓ તેની નિશાનીઓ અને તેનાં ભયે સારી રીતે સમજી શકે છે આવા માણસની સલાહ વધુ વિશ્વાસ લાયક છે.
૩ નાણું બાંધી રાખવા કરતાં ફેરવવાથી ન વધારે થાય છે. દુકાન એ વખાર નથી, પણ માલ રાખવાની એક કામચલાઉ જગ્યા છે એ ધ્યાનમાં રાખે. ( લેવું ને વેચવું ). દરેક સીકકો કાંઇ પણ કામ કરી આપે છે. તમે તેને કામે લગાડે અને થોડા વખતમાં તે વધીને તમારી પાસે આવશે.
૪ જરૂરીયાતની ચીજ માટે જરૂર પડે તો તંગી હોય તો) નાણું ઉધાર લેવા તે વ્યાજબી છે, પરંતુ શેખની ચીજ માટે દેવું કરવું તે તદ્દન ગેરવ્યાજબી છે.
૫ જેટલા નાણાને તમે વ્યાપારમાં ઉપયોગ કરી શકે તેટલા જ જરૂર પડે ત્યારે વ્યાજે લેજે અને તમે વ્યાજે લીધેલા નાણુને તમારે નફાકારક રીતે જ ઉપયાગ કર જોઈએ.
૬ વેપારને નાણુની મુસીબતથી ખમવું પડે, તેના કરતાં વ્યાજ આપવું તે વધારે સારું છે,
૭ વ્યાજે લીધેલા નાણાને દરેક રૂપીઓ કમાતો હોવો જોઈએ, નહીં તે તેનાથી લાભને બદલે નુકશાન થાય છે.
૮ રેજને રૂપીઓ કમાનાર જે રેજ ને રાજ રૂપી વાપરી નાખે તે તે ગરીબ છે અને રોજના આઠ આના કમાનાર જે ચાર આના બચાવ્યા કરે તે તે શ્રીમંત છે.
૯ વા–બગીચામાં એદીની જેમ આરામ કરી બાદશાહીમાં બીરાજનારાઓ (ધનવાન) નાં વદન-મુખને ચળકાટ એ એમના પિતાને ચળકાટ નથી, પરંતુ એ તે મેઢે ફીણ નીકળતાં પાણીદાર ઘોડાઓનાં વદન–મુખનાં ચળકાટ પાસેથી માગી લીધેલ ( ઉછીને લીધે ) ચળકાટ છે.
શા. મોતીલાલ નરોતમદાસ કાપડીઆ,
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર.
૨૨૩
અગિઆર અંગોમાં નિરૂપણ કરેલ,
શ્રીતીર્થકરચરિત્ર,
શ્રી ભગવતી સૂત્ર
=(ગતાંક પૃષ્ટ ૧૮૧ થી શરૂ ) = ૩ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર જે એક ચિત્ર વિચિત્ર પુરૂષ કેનિલને જોઈને જાગ્યા, તેથી શ્રમણ ભગવાન મહાવીર વિચિત્ર વસિદ્ધાંત પર સિદ્ધાંત દર્શક- દ્વાદશાંગ ગણિપીટક ( આચાર્યની જ્ઞાનપેટી) ને કહે છે, સ્થાપે છે, પ્રરૂપે છે, દેખાડે છે, સ્પષ્ટ કરે છે તથા ઉપદેશે છે. તે આ પ્રમાણે-આચાર સૂત્રકૃતુ યાવતું.. . દષ્ટિવાદ.
૪ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર જે સર્વરાન ખચિત માલાયુમને જોઈને જાગ્યા, તેથી શ્રમણ ભગવાન મહાવીર ગૃહસ્થધર્મ અને અનગારધર્મ એમ બે ધમની પ્રરૂપણું કરે છે.
૫ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વપ્નમાં એક મોટો વેત ગોકુળને જોઈને જાગ્યા, તેથી શ્રમણ ભગવાન મહાવીર (ચાતુવર્ણ યુક્ત-જ્ઞાનાદિગુણવાન ) ચતુર્વિધ શ્રમણ સંઘ છે. શ્રમણ, શ્રમ , શ્રાવક, શ્રાવિકાઓ.
૬ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર જે એક મોટા પદ્ધસરને જોઈને જાગ્યા. તેથી શ્રમણ ભગવાન મહાવીર ચાર પ્રકારના દેવને પ્રરૂપે છે. તે આ પ્રમાણે–ભૂવનપતિ, વાણવ્યંતર, જ્યોતિષ્ક અને વૈમાનિક.
૭ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર જે તરંગવાળા મહાસાગરને જોઈને જગ્યા, તેથી શ્રમણ ભગવાન મહાવીર અનાદિ અનંત યાવત.... - સંસાર કંતારથી તર્યા (પાર ગયા.)
૮ શ્રમણ ભગવાન્ મહાવીર જે એક મેટા સૂર્યને જોઈને જાગ્યા. તેથી શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને અનંત-અનુત્તર- નિર્વાઘાત-નિરાવરણ–અખંડ-સંપૂર્ણ કેવળજ્ઞાન કેવળદર્શન ઉત્પન્ન થયા.
૯ શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે જે લીલા વૈડૂર્ય સદશ આંતરડાથી વીંટાએલ ચાવત... જેઈને જાગ્યા. તેથી શ્રમણ ભગવાન મહાવીરના યશ, વર્ણને, શબ્દ અને ગુણકથા દેવલેક, મનુષ્યલોક તથા અસુરલેક (પાતાલ) માં પરિભ્રમણ કરે છે ( વ્યાપ્ત છે) તે આ પ્રમાણે –“બસ! ખરેખર. શ્રમણ ભગવાન મહાવીર” ઇત્યાદિ.
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ, ૧૦ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર જે મેરૂચૂલિકા ઉપર પિતાને જોઈને જાગ્યા. તેથી શ્રમણ ભગવાન મહાવીર દેવ, મનુષ્ય અને અસુરેની સભામાં કેવલી પ્રરૂપિત ધર્મને કહે છે. યાવત્ ... ઉપદેશે છે.
૧૮-૨-૬૧૭ વિશાખાનગરી બહુપુત્રિકચૈત્ય, ૧૬-૨-૫૩૭ ની પેઠે ઇંદ્રાગમન, ૩૨ નાટક રચના, સધર્મેદ્રનું પુર્વભવ વર્ણન.
હસ્તિનાગપુરના કાતક શ્રેષ્ઠીનું વર્ણન, (ચિત્રસારથીની ઉપમા) મુનિસુવ્રતસ્વામી તીર્થંકરનું આગમન, ધર્મોપદેશ, શ્રમણોપાસક કાર્તીક શ્રેણીનું આગમન, ધર્મશ્રવણ, દિક્ષાની ભાવના, મેટાપુત્રને ઘરભાર સોહજાર વણિકની સાથે ઉત્સવપૂર્વક દિક્ષા ગ્રહણ, તીર્થકરને સંયમ પાલનને ઉપદેશ. સંયમ પાલન, અનશનપૂર્વકસમાધિમરણ, સાધમેદ્રપણે ઉત્પત્તિ વિગેરે વર્ણન.
૧૮-૩-૧૮ પ્રભુ મહાવીરના શિષ્ય માકંદીપુત્ર અણગાર હતા. ૧૮-૭-૬૩૪ રાજગૃહી નગરી ગુણશીલચૈત્ય પૃથ્વીશિલાપટ્ટ.
કાલેદાયી શૈલેદાયી વિગેરે અન્યયુથિકેએ મકશ્રાવકને પંચાસ્તિકાયને દેખવાને પ્રશ્ન કર્યો. મદુકે અન્યયુથિકોને વાયુ, ગંધ, અરણિને અગ્નિ, સમુદ્ર કાંઠે, દેવકના રૂપ વિગેરેના દેખવાનો પ્રતિપ્રશ્ન કરી છઘસ્થિક દર્શનનું સ્વરૂપ જણાવ્યું.
શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને વંદન, ભગવાને મદુઆને શાબાશી આપી, ઉપદેશ શ્રવણ, સર્વવિરતિપણાને અસ્વીકાર, મૃત્યુ, અરૂણાભ દેવલોકમાં ઉત્પત્તિ વિગેરે વર્ણન.
(૧૮-૭–૬૩૫-૩૬) દેવયુદ્ધ, દેવ અસુરયુદ્ધ.)
૧૮–૧૦–૬૪૬, ૬૪૭ :વાણીજ્યગ્રામમાં એમિલ બ્રાહ્મણે આઠ પ્રશ્નો પૂછયા, શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે (જ્ઞાતપુત્રે) તેના ઉત્તર આપ્યા.
હે સોમિલ ! ૧ મારામાં સુખસંયમ યાત્રા છે, ૨-ઇંદ્રિય-નેઈદ્રિયના જાણિજજા છે, ૩ મારામાં અવ્યાબાધતા, છે ૪ મારે (આરામ ઉદ્યાન દેવકુલ સભા પરબ સ્ત્રીનપુંસક રહિત વસતિમાં) ફાસુવિહાર છે, ૫ સરસવ ( ધાન્ય-મિત્ર) ભઠ્ય પણ છે, અભક્ષ્ય પણ છે, ૬ માસ (કાલમાષ- અમાષાધાન્યમાષ) ભર્યા છે, અભક્ષ્ય પણ છે, ૭ કુલથી (કુલથી ધાન્ય-કુલસ્ત્રી) ભક્ષ્ય પણ છે, અભક્ષ્ય પણ છે, ૮ હે સોમિલ ! હું એક (દ્રવ્યથી) છું, બે પણ (જ્ઞાન-દર્શનથી) છું, હું અક્ષત છું. (પ્રદેશથી) અવ્યય છું, અવસ્થિત છું અને ( ઉપગથી) અનેકરૂપ પણ છું. ઇત્યાદિ.
સેમિલ બ્રાહ્મણે કરેલ શ્રાવક ધર્મ સ્વીકાર વિગેરે વર્ણન.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૮-૬૭૫ થી ૬૮૨ ભગવાન્ ! કર્મભૂમિ
કેટલી છે ?
ગાતમ 'ભૂમિએ પદર છે. તે આ પ્રમાણે ૫--ભરતા, ૫ ઐરવત અને ૫ મહાવિદેહા.
ભગવાન્ ! અક ભૂમિએ કેટલી છે !
ગાતમ ! અક ભૂમિએ ૩૦ છે, ને એ આ પ્રમાણે—પ હેમવંત, ૫ હિરણ્યવત, ૫ હરિવ, ૫ રમ્યકવ, પ દેવકુરૂ અને ૫ ઉત્તર ગુરૂ ભગવાન્ ! આ ૩૦ એક ભૂમિમાં ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણીકાળ છે ?
એ અ ( માન્યતા ) ખરાખર નથી ( ત્યાંએ કાળભેદ નથી. ) તે ૫-ભરતુ પ-ઐરવતમાં ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણી કાળ છે ? હા, છે.
તે ૫-મહાવિદેહમાં ?
૨૨૫
નથીજ ઉત્સર્પિણી, નથીજ અવસર્પિણી. હે શ્રમણાયુષ્મન્ ! ત્યાં અવસ્થિત કાળ કહેલા છે. ( ૬૭૫ )
ભગવાન્ ! એ ૫ મહાવિદેહમાં અરિહતભગવાન ૫ મહાવ્રત તથા પ્રતિક્રમયુક્ત ધર્મની પ્રરૂપણા કરે છે ?
એ અ ખરાખર નથી. ( એ પ્રમાણે અનતુ નથી. ) ભગવાન્ ! આ ૫ ભરત તથા ૫ ઐરવતમાં
પહેલા અને છેદ્યા છે અરિહંત ભગવાનેા. ૫ મહાવ્રત ૫ અણુવ્રત તથા પ્રતિક્રમણ યુક્ત ધર્મ પ્રરૂપે છે; તે સિવાયના ( ખાવીશ ) અરિહંત ભગવ ંતા ચાતુર્યંમ ધર્માં પ્રરૂપે છે, તે ૫ મહાવિદેહમાં અરિહંત ભગવાને ચાતુર્થાંમ ધર્માં પ્રરૂપે છે. ભગવાન !
જ દ્રીપના ભરતવર્ષમાં આ અવસર્પિણીકાળમાં કેટલા તી
કરા કહ્યા છે ?
ભગવાન્ ! એ ચાવીશ તીકામાં જિનાંતરાં કેટલા ? ગાતમ ! ત્રેવીશ જિનાંતરા,
ગાતમ ! ૨૪ તીર્થંકરા કહ્યા છે. તે આ પ્રમાણે—ઋષભ, અજીત, સંભવ, અભિનંદન, સુમતિ, સુપ્રભ, સુપાર્શ્વ, શશશ, પુષ્પદંત, શીતલ, શ્રેયાંસ, વાસપૂજ્ય, વિમલ, અનંત, ધ, શાંતિ, કુથુ, અર, મલ્લિ, મુનિસુવ્રત, નમિ, નેમિ, પાર્શ્વ અને વમાન, ( સૂત્ર ૬૭૬ )
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ.
ભગવાન ! એ ત્રેવશ જિનાંતરમાં કયા કયા કયા કાલિકશ્રુત વિચ્છેદ થયે ? ( સૂત્ર નાશ પામ્યા ?)
ગતમ! એ ત્રેવીશ જિનાંતરમાં પહેલાના અને છેલ્લાના આઠ આઠ જિનાંતરમાં કાલિકશ્રુત વિચ્છેદ થયે નથી, પણ વચલા સાત જિનાંતરમાં મલિક શ્રુતનો વિચ્છેદ પ્રરૂપે છે; પરંતુ દષ્ટિવાદનો વિચછેદ તે દરેક જિનાંતરમાં પ્રરૂપે છે. (સૂત્ર ૬૭૭)
ભગવાન ! જંબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં આ અવસર્પિણીકાળમાં આપના પૂર્વત આગમે (૧૪ પૂર્વે) કેટલો કાળ રહેશે?
ૌતમ! જમ્બુદ્વીપના ભરતમાં આ અસપિણમાં મારા પૂર્વગત આગમ (૧૪ પૂર્વો) એકહજાર વર્ષ સુધી રહેશે (પછી પૂર્વગતમાં જ્ઞાનનો વિચ્છેદ થશે.)
ભગવાન્ ! જેમ જંબુદ્વીપના ભરતમાં આ અવસપિમાં આપનું પૂર્વગત આગમજ્ઞાન એક હજાર વર્ષ સુધી રહેશે. તેમ જંબુદ્વીપના ભારતમાં આ અવ સપિણુકાળમાં બાકીના (વેવીશ) તીર્થકરોનું પૂર્વગતજ્ઞાન કેટલે કાળ રહ્યું હતું?
ગતમ! કેટલાકનું સંખ્યાને કાળ, કેટલાકનું અસંખ્યાત કાળ. (૬૭૮)
ભગવાન ! આ જ ભૂદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં આ અવસપિણમાં આપનું તીથ ( શાસન) કેટલે કાળ રહેશે?
ગતમ! જંબુદ્વીપના ભારતમાં આ અવસર્પિણીમાં મારું તીર્થ એકવીશ હજાર વર્ષ સુધી ચાલશે. ( સૂ. ૬૭૯)
ભગવાન ! જમ્બુદ્વીપના ભારતમાં આ અવસર્પિણી કાળમાં આપનું તીર્થ ૨૧૦૦૦ વર્ષ ચાલશે. તેમ જબૂદ્વીપના ભરતમાં ભાવિ વીશમાં તીર્થકરનું તીર્થ કેટલે કાળ રહેશે ?
ગતમ! 2ષભદેવ અરિહંત કે શલિકના જિનપયય (કેવળીપર્યાય) ને જેટલે કાળ (હજાર વર્ષ ન્યૂન એક લાખ પૂર્વ) છે. તેટલાજ સંખ્યાતા કાળ સુધી ભાવિ વીશમા તીર્થંકરનું તીર્થ ચાલશે. (સૂત્ર ૬૮૦)
ભગવાન ! તીર્થ ( સંઘ ) એ તીર્થ છે? કે તીર્થકર એ તીર્થ છે?
તમ! ખરેખર અરિહંતે તે નિશ્ચયે તીર્થકર (તીર્થનાયક) છે; પરંતુ તીર્થ તે ચાર વર્ણવાળો -ગુણયુકત શ્રમણ સંઘજ છે. તે આ પ્રમાણે– શ્રમ, શ્રમણ, શ્રાવો, શ્રાવિકાઓ. (સૂત્ર ૬૮૧ )
ભગવાન ! આગમ એજ પ્રવચન છે? કે પ્રવચની એજ પ્રવચન છે?
ગતમખરેખર અરિહતે નિશ્ચયે પ્રવચની છે. જ્યારે દ્વાદશાંગી ગણિપિટક એજ પ્રવચન છે. તે આ પ્રમાણે આચાર ચાવત...દષ્ટિવાદ.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વીરપ્રભુના ઉપસર્ગો,
૨૨૭ 0000000000000000 આ વરપ્રભુના ઉપસર્ગો.
OOOOOOOOOOOCIOLOGS ( તેમના જીવનમાંથી સાંભળી સહનશિલતારૂપી ગુણ મનુષ્ય મેળવ તેજ જયંતીએ ઉજવવાને હેતુ જોઈએ. )
ચિત્ર માસ ધર્મદષ્ટિએ ઉત્તમ મનાય છે. આ માસમાં શ્રી સિદ્ધચકજી મહારાજની ભક્તિ-આયંબીલ તપ-ઓછી થાય છે, તેમજ આ માસમાં હનુમાનજી, રામચંદ્રજી અને જગદ્ગરૂ મહાવીર પ્રભુ જેવા પવિત્ર પુરૂષોનો જન્મ પણ થએલ છે. કેટલાક વખતથી કેટલેક સ્થળે એ વીર પરમાત્માની જયંતી ઉજવાય છે ઉજ વાઈ ગયેલ હશે. માત્ર મેળાવડે, ભાષણ, પ્રભુનું જીવન ચરિત્ર કે પછી ભક્તિ તેટલું તો થયું હશે અને તે પણ દરવર્ષના રિવાજ મુજબ પ્રથા પ્રમાણે, પરંતુ
જ્યાંસુધી જયંતી ઉજવવાનો હેતુ જે મહાપુરૂષની જય તી ઉજવવાની હોય છે તેમના ગુણો, આચરણ, પ્રવૃત્તિ તેમાંથી થોડા ઘણા અંશે પણ આપણા જીવનમાં ન ઉતારીએ, બની શકે તેવી પ્રવૃત્તિ, ગુણે આચરણમાં ન મુકીએ ત્યાંસુધી તે માત્ર ઉપર કહ્યા પ્રમાણે રિવાજ, પ્રથા અને દેખાવ સિવાય વિશેષ કયું શી રીતે કહેવાય ?
આ લેખ લખવાનો હેતુ ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે હોવાથી શ્રી વિરપરમામાના જન્મના મહિને આ અંક પ્રગટ થતો હોવાથી વીરપ્રભુના ઉપસર્ગો સંબંધી કઈ આ લેખકનો લખવાનો ઈરાદો છે.
ભગવાન ! જે આ ઉગ્નકુલવાળા, ભેગકુલવાળા, રાજન્યકુલવાળા, ઈક્વાકુકુલવાળા, જ્ઞાતકુલવાળા તથા કેરવકુલવાળા ( ક્ષત્રિ-રાજાઓ ) છે. તે આ ધર્મમાં પ્રવેશ કરે છે ? આ ધર્મમાં પ્રવેશીને અષ્ટવિધ કર્મમળને પખાળે છે ? પખાળીને સિદ્ધ થાય છે ? ચાવત્ ....સર્વ કર્મનો અંત કરે છે ?
હા. ગામ ! જે આ ઉગ્રકુલીન ભેગકુલીન વિગેરે તે યાવત...અંત કરે છે અને કેટલાક હરકે ઈ દેવલોકમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થાય છે.
ભગવાન ! દેવલેક કેટલા પ્રકારે છે ? ગતમ! દેવલેક ચાર પ્રકારે છે. તે આ પ્રમાણે–ભૂવનવાસી, વાણુવ્યંતર, તિષ્ક અને વૈમાનિક.
હે ભગવાનતે એ પ્રમાણે છે. (૨૩- ૯૮૩-૮૪ જ ઘાચરણ વિદ્યાચરણ મુનિઓની ગતિ. ચૈત્યવંદન વિગેરે). ભગવતીસૂત્ર સમાપ્ત.
(ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
આપણે એક ટુંકારા, અપમાન, શારીરિક કે આર્થિક બીજા મનુષ્યે કરેલ નુકસાન સહન કરી શકતા નથી; પરંતુ શ્રી વીરપરમાત્માએ કર્મોને કાપી મેાક્ષ મેળવવા તેજ ભવમાં કેવા કેવા અન્યાએ કરેલા ઉપસર્યાં સહન કર્યાં છે તે સંબંધી કઇ જણાવવા આ લેખ લખાય છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વીરપ્રભુના તે જીવનમાં પરમાત્માની પ્રતીતિનુ કારણ બીજા કારણેા સાથે ઘેર ઉપસગેČ સહ્યા તે છે. કાઇ પણ સામાન્ય મનુષ્યને પણ વીરપરમાત્મા પ્રત્યે જે પૂજ્યબુદ્ધિ થાય છે તેનું કારણ પણ ઉપસર્ગા સામે પ્રભુએ ધારણ કરેલ અપૂર્વ ક્ષમા છે, અને તે દુઃખા સાંભળનાર મનુષ્ય પ્રભુની અપૂર્વ સહનશક્તિના ચાલ કરી પેાતાને થયેલ કાઈ દુઃખા વખતે દિલાસા મેળવી શકે છે. વ્યવહારમાં પણ એક મિત્રના પ્રેમની પણ કસોટી ત્યારે જ થાય છે કે જ્યારે ખરે વખતે આત્મભાગ આપી પેતાની જાતને તુચ્છ ગણી પાતાના મિત્રના કાર્યોને માટે પેાતાની જાત વેચવાને અને સહનશીલતા રાખવાને હષ્ટપૂર્વક તૈયાર થાય છે. જ્યારે મનુષ્યને અસહ્ય દુઃખ પડયુ હોય, મુશ્કેલી અને પીડાથી દિગ્મૂઢ બની ગયા હૈાય અને જે જે માથે પડતુ હાચ તે શાંતપણું સહન કરવા પડતા હાય ત્યારે સત્ય અને ભલાઇ માટેની પવિત્ર માન્યતા, પ્રભુની ભક્તિ અને પ્રાના ખરા રૂપમાં થાય છે; પરંતુ સુખ શાંતિ હોય અને ઠીકઠાક અધું ધારણ ચાલતુ હાય ત્યારે તેવી આતુરતા કેઇને ભાગ્યે જ હાય છે. માટે વીરપ્રભુના વન અને ગુણે! સાથે આપણે સંબંધ રાખવાને આપણું માનુષિક ઉત્તમ આચરણ પ્રેમ અને પવિત્રતાથી ભરપૂર રાખવુ જોઇએ અને વીરપરમાત્માએ તે ભવમાં મનુષ્યપણે જે દુઃખ સહન કર્યા છે અને તે વખતે પેાતાના શરીરની ખીલકુલ દરકાર નહિં રાખતાં તુચ્છ ગણી અને અનેક આત્માને તેથી પણ જે તાર્યાં છે તેના ખતપૂર્વક અભ્યાસ કરી, તેમના અદ્વિતીય જીવનને આપણા હૃદયમાં આળેખી રાખવુ જોઇએ, ગમે તેવા દૈવિક ઉપકારના કાર્યથી પરમાત્માના પ્રેમ મનુષ્યથી મેળવાતા નથી. અખૂટ દૈવી શક્તિ વીર પ્રભુમાં હતી, તેટલું જ નહિ પરંતુ જેનામાં આખું બ્રહ્માંડ ડોલાવવાની શક્તિ હતી છતાં તે પાતે દુઃખ સહન કરે છે તેથી જ તેમના અજય અને અનત સહનશીલપણાની અપૂર્વી ખાતરી થાય છે.
વીરપ્રભુને તેવે વખતે પોતાની શકિત ખતાવવામાં કોઇ પણ વાંધે નહાતા, તેમના જ્ઞાનના ખજાના પણ અખૂટ અને ભરપૂર હતા અને અનંત શકિતના પ્રવાહ પણ ચાલુ હતા; તેઓશ્રીના ઉપકારના કિરણાનું અજવાળું ઓછુ કરવાને કેઈપણુ અંધકારમાં તાકાત નહતી. તેમના આત્મા સશકિતમાન હતા; પર ંતુ તે છતાં તેમણે અતિ સહનશીલપણે જે ઘાર ઉપસર્ગો સહુન કરી કશત્રુઓને પરાજય કર્યાં છે તેનું રહસ્ય સમજવાથી, મનન કરવાથી મનુષ્ય આશ્ચમાં ગરકાવ થઈ જાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વીરપ્રભુના ઉપસર્ગો. વિરપ્રભુને આત્મભોગ જુદા જ પ્રકારનો હતે. મનુષ્યને જે કુદરતી બક્ષીસ મળેલી હોય છે તે માત્ર જોતાં વીર પરમાત્મામાં શ્રેષ્ઠતા અને ભલાઈને જે અખૂટ ખજાને હતે, પ્રાણીઓના ઉદ્ધારને માટે ઉપકારની લાગણીને જે પ્રવાહ છુટતો હતો અને જેની બરોબરી કરવાને કોઈપણું સામર્થ્યવાન નહોતું તેમજ તેની જગ્યા રોકે તે કોઈપણ મનુષ્ય આ કાળમાં આ પ્રદેશમાં અસ્તિત્વ ધરાવતે નહોતે તે શ્રી વિરપ્રભુના આ ઉપસર્ગો અને તે સામે રાખેલ સહનશીલતા કોઈ ઉંડા રહસ્યને સૂચવે છે. જગતના અનંત પદાર્થોમાં બે મુખ્ય છે. અને તેમાં સાથી છતા આત્માની છે. આત્મા અનાદિ છે અને નિશ્ચયથી પરમાત્મા સ્વરૂપી હોવાથી જગતને બીજે પદાર્થ તેની બરોબરી કરી શકે તેવું નથી. સઘળા આત્માઓ અનાદિકાળથી અપૂર્ણ છે, કમની મલિનતા પણ અનાદિકાળથી તેને લાગેલી છે, પરંતુ માત્ર વીરપરમાતમાં તે વખતે એકજ પવિત્ર આત્મા હતા અને બીજાઓ તે વખતે જે જે પવિત્ર થતા હતા તેનું આલંબન માત્ર વીરપ્રભુ જ હતા. શ્રી વીરપ્રભુએ હજારે જીના એકજ આધારરૂપ પોતાના શરીર અને આત્માને દુ:ખનો અસદા વરસાદ સહન કરવાને તત્પરતા જાણે જણાવી હોય તેમ જોવાય છે. પૂર્વ કર્મના શત્રુને દૂર કરવાને જ જે માત્ર ઉપાય હતે તે કર્યા વગર સંપૂર્ણ પદ પ્રાપ્ત ન થાય એવું જેને જ્ઞાન હતું તેમણે તેજ ઉપાયથી કર્મશત્રુ પર જીત મેળવી અને ક્ષણિક એવા શરીર ઉપર પોતાને આધાર રાખતા અસંખ્ય જીવોના આત્માને પોતાની પેઠે જ કમ શત્રુ ઉપર વિજય મેળવવામાં સહાયતા આપી. ઘણા લાંબા કાળના ઘોર પાપી મનુષ્ય–આત્માઓ અને ભવિષ્યમાં પણ ઘણાકાળે જેઓ પવિત્ર ન થાય તેવા વર્તમાન જી તેમના ઘર ઉપસ જોઈ અને તેઓશ્રીએ બતાવેલ વ્રત-તપ -સંયમ આદિ માર્ગોનું અવલંબન લઈને પોતાનું શ્રેય કરવાને સમર્થ થયાના દાખલાઓ આજે શાસ્ત્રોમાં છે. જગતના ઇતિહાસમાં વીરપ્રભુનું આ પ્રકારનું દુઃખમય જીવન એક અતિ ચમત્કાર ઉત્પન્ન કરે તેવું છે. અસહ્ય દુ:ખે વખતે જેમના ચક્ષુઓ આંસુ વગર રહ્યા છે, જે દુ:ખ સહન કરતી વખતે એક શબ્દચ્ચાર પણ કર્યો નથી અને દુઃખ દેનાર ઉપર અનુકંપા દાખવી તેની દયા ચિંતવી છે તેમાં અનેક ઉમદા છુપા રહસ્ય રહેલા છે. વળી અનેક ઉપાસગે સમતાભાવે સહન કરી જેમ તેમણે પરમાત્મપદ પ્રાપત કર્યું છે તેમ હજારો જીને પણ પરમાત્મપદ અપાવ્યું છે. આજ જીવન વૃત્તાંત શાસ્ત્રકારોએ જણાવ્યું છે, તેજ આપણને આધારરૂપ છે અને તેમાં જે રહસ્ય છે તે જે આજે પણ સમજે છે તેઓ પોતાની ઉન્નતિને માગ સર કરી શકે છે. એ ઉપસર્ગમય ચરિત્ર સાંભળતાં મનુષ્યનું હુય દયાદ્ધ થાય છે, કર્મશત્રુ પ્રત્યે તિરસ્કાર છૂટે છે અને તેનાથી મુકત થવા માટે ગમે તે સહન કરવાને શ્રેષ્ઠ આત્મા પ્રયનવાન થાય છે. ચરિત્ર સાંભળવાને, ગુણગ્રામ કરવાને, જયંતી ઉજવવાને હેતુ વીર પ્રભુ જેવા થવા પ્રયત્ન કરે તેજ છે.
1. A,
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
450
KORODANNew જો મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ. શું કાવશ૯ છ બછ૮) રસ@ o@peed USD
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૨૦૩ થી શરૂ. )
અનુ-વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ જીવ અને જગત પિતાની આંતરિક અવસ્થામાં બ્રહ્મ જ છે. મનના ક્રિયા-કલાપને લઈને આ સાચું ભાન થાય છે.
તમારા મનના સંકલ્પને લઈને જ જગત્ પ્રત્યક્ષ સ્વરૂપમાં આવે છે અને એવા સંકલ્પના ત્યાગની વાત તમને કહેવામાં આવે છે, જે તમને આ જગતથી પર સસ્વરૂપમાં વિચરણ કરવાની ઈચ્છા હોય તે
- શરીરને બધા સાંસારિક કામથી ખેંચી લેવું એ જ મેક્ષ નથી પરંતુ બધી અશુભ વાસનાઓ તથા સાંસારિક પદાર્થોની આસક્તિથી દૂર થઈને પણ એની વચમાં કામ કરવાની મનની એક અવસ્થા છે. તમારે જગતની અંદર જગતદ્વારા જ ભગવાનને અનુભવ કરે પડશે. એ ધર્મગ્રંથોને સાર અને બેધ છે.
તમે મૌન સાધના કરવા લાગશે તે શરૂઆતમાં તમને કંઈક મુશ્કેલ લાગશે. વૃત્તિ એકવાર જબરદસ્ત આક્રમણ કરશે. અનેક જાતના વિચારો આવશે અને તમને મૌન તેડવા માટે વિવશ કરશે. એ મનની વ્યર્થ ક૫નાઓ તથા માયા છે. નિર્ભય બને, બધી શક્તિઓને ભગવાનમાં કેન્દ્રીભૂત કરે. મનને પૂરેપૂરૂં કામે લગાડે. સંગ અને સંભાષણની ઈચ્છા નષ્ટ થઈ જશે. તમને શાંતિ પ્રાપ્ત થશે. વાફ ઈન્દ્રિય મનને બહુ જ ખેંચે છે.
મૂઢ અવસ્થા” મનની એક શાંતાવસ્થા છે, જેમાં કેટલેક વખત કઈ વસ્તુ માટે નથી રાગ તે; તેમ નથી દ્વેષ થતો. એ જાગ્રત અવસ્થાની વાત છે. એ મનની એક ઉદાસીનાવસ્થા છે, ધ્યાનમાં એ એક વિદ્ગ છે. એને દૂર કરવી પડશે. બીનઅનુભવી સાધક તેનાથી સમાધિના ભ્રમમાં પડી જાય છે.
પ્રકૃતિ મનને કદિ પણ ખાલી નથી રહેવા દેતી. એક ચિંતા દૂર થાય છે કે તરત જ બીજી ઉભી થાય છે. મન કદિ પણ ખાલી નથી હતું, તેને પૂર્વ ભાગ અનન્ત છે.
વાસનાને આપણે વિવેક, વિચાર, સાત્વિક આહાર, જપ, સ્વાધ્યાય, પ્રાણયામ, સત્સંગ વિગેરેથી નિયન્દ્રિત કરવી જોઈએ. ત્યારે જ તમને આધ્યાત્મિક આનંદ પ્રાપ્ત થશે.
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ
૨૭
જ્યારે આપણે ખૂબ માન આપીને કે પુસ્તક વાંચીએ છીએ ત્યારે આપણું મન ભામાં જામી જાય છે. એવી રીતે ઈશ્વરના ધ્યાનમાં પણ મન કેવળ આત્મભાવનામાં જામી જાય છે.
w: વિત ’ સંસાર મનની કલ્પના માત્ર છે. મન કઈ એવું સ્થલ દ્રવ્ય નથી કે જેનાથી આપણે જોઈ શકીએ કે સુંઘી શકીએ. તેનું અને સ્તિત્વ કયાંય પણ નથી દેખાતું. તેના પરિમાણનું અંદાજ નથી કરી શકાતું. મન પિતાના અસ્તિત્વ માટે દેશ વિશેષની અપેક્ષા નથી રાખતું. એની પ્રકૃતિની ભાવનાથી પ્રભાવિત થયા વગર તમે તેને વશ કરવાને યત્ન નથી કરી શકતા. ઉંચા વિચારોથી મનની ગતિ સેકાય છે અને હલકા વિચારોથી તે ઉત્તેજીત થાય છે. તેથી માણસોએ આ ધ્યાત્મિક પુરૂષેનો સંગ કરવું જોઈએ અને જે મનુષ્ય સમાજમાં ખરાબ ગણાતા હોય તેવાના સંગથી બચવું જોઈએ.
મન આ ભૌતિક શરીરનું સૂક્ષ્મ રૂપ છે ભૌતિક શરીર મનનું બાહ્ય રૂપ છે, તેથી જ્યારે મન વિષમ થાય છે ત્યારે શરીર પણ વિષમતા પ્રાપ્ત કરે છે. જેવી રીતે વિષમ આકૃતિના પુરૂષને જોઈને કોઈપણ મનુષ્યના હૃદયમાં પ્રેમ અને આનંદને ઉદ્દભવ નથી થતે તેવી રીતે વિષમ મનવાળે પુરૂષ પણ કેઈના હૃદયમાં પ્રેમ અથવા આનંદને ઉદ્દભવ નથી કરી શકતો. મન મુખાકૃતિમાં ખૂબ સ્પષ્ટરૂપે પિતાની જુદી જુદી અવસ્થાઓને પ્રતિબિંબિત કરે છે જે બુદ્ધિમાન પુરૂષ બહુ જ સહેલાઈથી સમજી શકે છે. જેમ જીભ પટના વિષયની સૂચક છે તેમ મુખાકૃતિ મનના વિષયેની સૂચક છે.
ઈર્ષ્યા અને દેષ બે મહાન ભયંકર વાસનાઓ છે. આપણા શરીર–બંધારણમાં એની જડ એટલી બધી ઉંડી ગઈ છે કે તેને ઉખેડી નાંખવી બહુ જ મુશ્કેલ છે. રાગ અને દ્વેષ જેટલા ભયાનક છે એટલું અભિમાન નથી. જ્યારે મનુષ્ય કોઈ ઉચ્ચપદ પ્રાપ્ત કરે છે અને વધારે દ્રવ્ય ઉપાર્જન કરવા લાગે છે અને તેને બધા સન્માન આપે છે, તેના વખાણ કરે છે ત્યારે તે બહુજ અભિમાની થઈ જાય છે. પછી જ્યારે તે તે પદ ઉપરથી ઉતરી જાય છે અને દ્રવ્યોપાજન બંધ થઈ જાય છે ત્યારે તેનું અભિમાન પણ જતું રહે છે. બધે ભૂખે મરનાર માણસે બહુંજ નમ્ર હોય છે અને સફલ મનુષ્ય અભિમાની હોય છે પરંતુ ઈર્ષ્યા અને શ્રેષ એવી વાસનાઓ છે કે જેની જડ ખૂબ ઉંઠે જતી જાય છે અને જેને ઉખેડી નાંખવામાં હમેશાં કઠિન પરિશ્રમની જરૂર પડે છે. સતત વિચાર અને તેની વિરૂદ્ધ વૃત્તિ-પ્રેમ, દયા, સહાનુભૂતિ, કરૂણ દ્વારા એ ઘર વાસનાઓને મૂલછેદ થઈ શકે છે.
વિષય દ્વારા મન આપણને લલચાવે છે. જ્યાં સુધી આપણને વિષયની
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨
શ્રી આત્માના પ્રકાશ
પ્રાપ્તિ નથી થતી ત્યાં સુધી તે દ્રથી એક સુખદાયી પદાર્થો લાગે છે, પછી જ્યારે આપણને તે વસ્તુતઃ પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે તે વસ્તુ આપણુને દુ:ખ અને સંતાપ આપનાર જણાય છે. ઇચ્છા દુઃખમય થઇ જાય છે. વિષય એને માયિક છે કે તે બુદ્ધિમાન પુરૂષને પણ ભ્રમમાં નાખી દે છે. વસ્તુતઃ એજ પુરૂષ ખુદ્ધિમાન છે કે જે એ વિષયાની માયાજાળને નષ્ટ કરી દે છે.
મનને વશ કરવા માટે એ ખાખત અત્યંત જરૂરી છે. પ્રાણનિરોધ અને સંગ ત્યાગ. સંગ ત્યાગના અ સંસારથી અલગ થઇ જવું' એમ નથી પરંતુ સંસારના વિષયેાની આસક્તિથી તથા તેની કામનાથી પ્રથમ અલગ થવું એ છે.
ઇશ્વરને મનદ્વારા જોવા જોઇએ. ઇશ્વર એવા મનદ્વારા જોઈ શકાય છે કે જે મેક્ષના ચાર ઉપાયેાથી યુક્ત હાય છે, જે શમ, ક્રમ, ચમ, નિયમના અભ્યાસદ્વારા શુદ્ધ અને સૂક્ષ્મ થઇ ગયુ હોય છે, જે ચેાગ્ય ગુરૂના ઉપદેશથી યુક્ત હાય છે તથા જે શ્રવણ, મનન અને નિદિધ્યાસનમાં મગ્ન થયેલુ હાય છે.
મનમાં વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થવાથી દિવ્ય જ્ઞાનનું પ્રથમ પગથીયું પ્રાપ્ત થાય છે.
મનની ખરી શાંતિ બહારથી નથી આવતી, પરંતુ જ્યારે મન વશ થાય છે અને તેનુ ચિંતન રાકાય છે ત્યારે તે તેવા મનમાં ઉત્પન્ન થાય છે. વાસનાઓ અને ઇચ્છાએ રોકવામાં ઘણા જ પરિશ્રમ કરવા પડશે. ત્યારે જ તમારી ક્રિયાત્મક પ્રકૃતિ વશીભૂત થશે, તમને વિશ્રામ મળશે અને તમારા વિચાર શાંત થઇ જશે. સત્ત્વગુણુથી વિભૂષિત થયેલું મન જ મનુષ્યને શાંત અને ધીર બનાવી શકે છે, પરંતુ રજોગુણથી યુક્ત મન મનુષ્યને બેચેન કરી મૂકે છે અને શાંતિથી બેસવા નથી દેતુ. મન ઉપર આહારની મુખ્ય અસર છે. એ આપણા હંમેશના અનુભવની વાત છે, મદ્ય માંસ ઉષ્ણતા ઉત્પન્ન કરે છે અને મનમાં ભાગ-વાસનાને ઉત્તેજીત કરે છે. જુદા જુદા પ્રકારના ભજન મન તેમજ મગજના જુદા જુદા ભાગેામાં જુદા જુદા પરિણામ ઉપસ્થિત કરે છે, ભારે, કિમતી, અજીણુ ઉત્પન્ન કરનાર રાક લેવાથી મનને વશ કરવાનું ઘણું અઘરૂં થઈ પડે છે. મન હમેશાં વાંદરાની માફક દોડે છે, ભટકે છે અને કુદ્યા કરે છે. દારૂથી મનમાં ભયકર ઉત્તેજના થાય છે. દારૂ પીતા રહેવાથી મન ક િપણુ વશ નથી થઈ શકતુ.
નિરતર ઇશ્વર ચિંતન કરી. મનને હમેશાં ઇશ્વર તરફ પ્રેરિત કરતા રહેવુ જોઈએ. ઇશ્વરના ચરણ કમળમાં મનને એક સુંદર રેશમી દોરીથી આંધી ઢો. એવી જ કલ્પના કરે. મનમાં કેઇ પણ સાંસારિક વિચારને ઘુસવા ન દો. મનને કોઇ પણ પ્રકારના શારીરિક કે માનસિક ભાગાના વિષયનું ચિંતન કરવા
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
મનનું રહસ્ય અને તેનુ નિયંત્રણ,
૨૩૩
ન દે. જ્યારે તે એવા વિચારે કરવા લાગે ત્યારે એને હથેાડાથી સારી રીતે ટીપે. ત્યારે જ તે ઇશ્વર તરફ વળશે. જેવી રીતે ગંગા સતત્ વહ્યા કરે છે તેવી રીતે ઇશ્વરભાવના હમેશાં પ્રભુ તરફ વહ્યા કરવી જોઇએ, જેવી રીતે તેલ એક પાત્રમાંથી ખીજા પાત્રમાં રેડતાં અસ્ખલિત પડે છે, જેવી રીતે ઘડીયાળના અવાજ કાનમાં અસ્ખલિત સ્વરધારાના રૂપમાં પડે છે તેવી રીતે મન ઇશ્વર તરફ ધારાપ્રવાહવત્ નિર ંતર વહ્યા કરવુ જોઇએ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હમેશાં પ્રસન્ન રહે. હસતું જ મુખ રાખેા. વિષાદયુક્ત અને મિલન મન કેવી રીતે ઈશ્વર ચિંતન કરી શકે ? હમેશાં ખુશમિજાજ રહેવાના યત્ન કરે. પ્રસન્નતા તમારે પેાતાને સ્વભાવ છે. એને અનવસાદ કહું છે, સાધકેાયે તે આ પ્રસન્નતાની અવસ્થા જરૂર પ્રાપ્ત કરવી જોઇએ. મનમાં હદ બહારના હુને ઘુસવા ન દે, એ તે પ્રસન્નતાની સીમાનુ અતિક્રમણ કરે છે, પહેલાં કહેવાઇ ગયુ છે તેમ મન હમેશાં સીમા તરફ દોડવા લાગે છે, તે સીમા સુખની હાય કે દુઃખની. સીમા પ્રાપ્ત થયા પછી પ્રતિક્રિયા ઉત્પન્ન થાય છે. અત્યધિક આનંદમાં મન કદે પણ શાંત થતુ નથી. મન પ્રસન્ન હાય પણ શાંત હાવુ જોઇએ. એને કદિ પણ અધિકતા તરફ દોડવા ન દે. મનને સ્વસ્થ દશામાં, માધ્યમિક સુખની અવસ્થામાં રાખો, મનુષ્ય અત્યધિક દુઃખના આઘાતથી મરી જાય છે તેમ તે અત્યધિક સુખના આઘાતથી પણ મરી જાય છે.
આ સંસાર ત્યાં સુધી જ છે જ્યાં સુધી મન છે. જેવું મન અનુપસ્થિત થાય છે કે તરત જ મન પણ ચાલ્યું જાય છે. એટલા માટે જ મનને નષ્ટ કરી દેવુ જોઇએ. બધું સુખ દુ:ખ મનમાંથી જ ઉદ્ભવે છે. જેવી રીતે મન શુદ્ધ વિવેક તથા આધ્યાત્મિક સાધનામાંથી નષ્ટ થાય છે તેવી રીતે સુખ દુઃખ પણ નષ્ટ થઇ જશે.
આપણા ખરેખરા શત્રુ કેણુ છે ? આપણું નહિ જીતાયલું મન.
મન પરમાત્માના પ્રત્યક્ષ જ્ઞાનને વિષય છે. આત્મા મનના બધા દા જેવા કે ઇચ્છા, કલ્પના, સંદેહ, વિશ્વાસ, અવિશ્વાસ, લજ્જા, વિચાર, ભય વિગેરેનું અવલેાકન કરે છે. એ તે આકાશની માફક નિર્લેપ અને અસંગ રહે છે.
--
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ જૈન સમાજમાં લેવાતી કેળવણી સંબંધી ભાષણ.
તા. ૧૮-૩-૩૨ ના રોજ શ્રી પાલીતાણે શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુળમાં મી. નરેતમદાસ બી. શાહે વિદ્યાર્થીઓ સમક્ષ આપેલ ભાષણની સમાલોચના,
મી. નરોતમદાસ બી. શાહ, મુંબઈમાં પિતાના ફુરસદના વખતમાં જૈનોની સેવા સારી કરે છે. જેના કામની કેળવણી અને આરોગ્યતા એ એ વિષયના જાણવા પ્રમાણે તેઓ ખાસ અભ્યાસી છે. આ ભાષણ જેનોમાં શિક્ષણ સંબંધી વર્તમાન સ્થિતિ કેવી તે ઉપર છે. સરકારે કરેલા છેલ્લા વસ્તીપત્રક ઉપરથી જેનામાં કેળવણી સંબંધી સ્થિતિ આંકડાઓ ટાંકી બતાવી આપ્યું છે કે મુંબઈ ઇલાકામાં જૈન સમાજને કેળવણી આપવાની નેમ ગમે તે પ્રમાણમાં યોગ્ય ગણાતી હોય છતાં સેંકડે ૯૨ ટકા જેટલી વસ્તી બીલકુલ લખી વાંચી શકતી નથી. તેથી સરકારની તે પ્રમાણે બેદરકારીપણું જણાય તે સ્વાભાવિક છે. હવે જૈનની કેળવણીની સ્થિતિ સંબંધે છેલ્લા વસ્તીપત્રકના આં. રજી કરતાં તેઓશ્રીએ જણાવ્યું કે માધ્યમિક કેળવણી પ્રાપ્ત કરવા માટે કેટલી બધી બેદરકારી જૈને તરફથી બતાવવામાં આવે છે તેનું સ્પષ્ટીકરણ કરેલ છે અને જણાવ્યું કે આવી શિક્ષણશાળાના કાર્યમાં રસ લેનારાઓએ ખાસ ધ્યાન આપવા જરૂર છે. કેળવણીથી મનુ રફતે રફતે આગળ વધે છે અને તેઓની શકિત ખીલે તો તે મહાન પુરૂષ બને છે, ગાંધીજી, ગોખલે, ફીરોજશાહ વગેરેના દાખલા આપી તે વસ્તુ સિદ્ધ કરી છે. વળી શિક્ષણ લીધાથી આચાર, વિચાર અને રહેણી કરણી અને ચારિત્ર કેટલું સુધરે છે તે પણ આ ભાષણમાં બતાવી આપ્યું છે. આ મનની કેળવણી સાથે તનની કેળવણી પણ કેટલી ઉપયોગી અને જરૂરીવાળી છે તે જણાવી આ ગુરૂકુળમાં તેના ઉપર લક્ષ આપવામાં આવતું હોવાથી પિતે આનંદ જાહેર કરે છે. વળી જૈન કેમના બાળકોને માથમિક કેળવણી આપવા માટે જોઇતી જોગવાઇઓ, સામગ્રીઓ તૈયાર કરવા સાથે કેળવણીની રૂઢીમાં સમાયેલી ખામીને જે દોષ હોય તે આવી સંસ્થા મારફતે દર થઈ શકતો હોવાથી આંખ આગળથી અંધકારને પડદો કેમે દૂર કરી અને આવી જાતના ગુરૂકુળ દરેક પ્રાંતવાર થાય તેવી આકાંક્ષા માધ્યમિક શિક્ષણ લેવાની જરૂરીયાતને હું હિમાયત કરનારો હોવાથી રાખું છું. જૈનકોલેજ કરતાં મીડલ અને હાઈસ્કુલોની જૈનકોમમાં વિશેષ જરૂરીયાત હું જેતે હોવાથી જૈનોએ પિતાની સખાવતનો ઝરો આ તરફ મુખ્યત્વે વહેવડાવવાની જરૂર છે અને માધ્યમિક શિક્ષણ કામમાં ફરજીયાત થવું જોઈએ અને પદાર્થને છોડી પડછાયાને પકડવામાં અને સંગીનતાને છોડી તકલાદી બહારની ટાપટીપ તરફ મહીની બતાવવાના પ્રયત્નમાં કોઈ સરસમાં સરસ યોજનાને સહન કરવું પડે છે તે વસ્તુને જૈન સમાજે છોડી જૈન સમાજે આવા સાર્વજનિક ખાતાને શિક્ષણની સંસ્થાને કોમના હિતના સવાલ માટે એક અવાજે દરેક જૈન ભાઈઓએ ટેકે આપી પિતાની બનતી શકિત અને ફરજ બજાવવા પાછા હઠવું નહિં જોઈએ.
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
વમાન સમાચાર.
૨૩૫
આ સંસ્થાની કમીટી તરફથી અનુભવ મેળવવા શિક્ષણ સંબંધી તપાસ કરવા મી. નરાતમદાસ ખી શાહને પાલીતાણે મેકલવામાં આવ્યા હતા કે બરાબર તપાસ કરેલ છે તે માટે તેમજ આ વિષયમાં પેાતાને તે માટે તેમને ધન્યવાદ ધટે છે.
જેએએ ધણા દિવસે રહી અનુભવ જે પ્રકટ કરેલ છે
56
00000000
વર્ઝમાન સમાચાર
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
<00000000
( રામસેન તીર્થમાં ગ્વાલીયરના આમરાજાની માતાએ કરેલી સેવાવૃત્તિ )
ઉપાશ્રયે ગયા, આચાય , આમ આ પ્રમાણે
સંવત્ ૮૦૭ માં દીક્ષિત થયેલા શ્રી ખપ્પટ્ટિ મહારાજ એકદા સ્થડિલભૂમિ ગયા તેવામાં વૃષ્ટિ થવા લાગી. તેથી તે એક દેવળમાં જઇ ઉભા, તેવામાં એક સુંદર રૂપ અને ભવ્ય આકૃતિવાળા પુરૂષ ત્યાં આવ્યું. તે દેવળમાં શ્યામ પથ્થર ઉપર કેાતરેલી એક પ્રશ્નસ્ત હતી. આગ તુક પુરૂષે તે વાંચી અને અપ્પભિટ્ટને તેને અ કરવા કહ્યું, તેમણે સ્પષ્ટ અથ કહ્યો; જે સાંભળીને તે પ્રસન્ન થયા. વર્ષોં બંધ થતાં તે બન્ને સિદ્ધસેને તેનુ નામ પૂછતાં તેણે ખડીના ટુકડાથી પેાતાનું નામ લખ્યું. તેના આ વિવેકથી આચાય ઘણા જ પ્રસન્ન થયા અને વિચાર કરવા લાગ્યા કે આને છ મહિનાના હતા ત્યારે અમેએ ડીસા પાસે આવેલ રામસેનમાં જોયેલ છે. પીલુડીના વૃક્ષની છાયામાં આને વસ્ત્રની ઝાલીમાં સુવાર્યા હતા અને એની માતા પાલુ વીણતી હતી. પૂછપરછ કરતાં જાણવામાં આવ્યું કે તે કાજના મૌવા યશાવર્મા રાજાની રાણી છે અને ખીજી રાણીની ખટપટના પરિણાસે રાજાએ કાઢી મૂકવાથી આવી રીતે વન્યવૃત્તિથી જીવન ગુજારે છે. આ ઉપરથી અમે એ તેણીને આશ્વાસન આપીને મેટા અક્ષરે રામસેણમાં ચૈત્યના અધિકારમાં રખાતી હતી; ત્યાં ચૈત્યની શુશ્રવા કરતી સુખે રહેતી હતી.'' ઇત્યાદિ વૃત્તાંત શ્રી બપ્પભટ્ટી પ્રબંધથી જાણવા. આ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે આ તીર્થ સં. ૮૦૭ પહેલાંનું પ્રાચીન છે. તેના જીણોદ્ધારમાં મદદ કરવા મહારાજશ્રી હું સવિજયજીએ ઉપદેશ આપતાં હાલમાં ડીસા¥પના શ્રાવક ચુનીલાલ શેઠે ગુજરાતી તથા મારવાડી ભાઇઓને ખેાલાવી ટીપ કરી છે તેમજ માદાબાદવાળા બાથ્થુ રાજા વિજયસિંહજી તરફથી જર્ણોદ્ધાર તથા ધર્મશાળામાં રૂા. ૨૫૨) આવેલા છે. બીજા સગૃહસ્થાને જીર્ણોદ્ધાર તથા ધર્મશાળા વાસ્તે મદદ કરવી હાય તે-પાલણપુર તામે ડીસાર્ક પમાં શા. લલ્લુભાઇ નહાલચંદની દુકાને કરવી.
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२३8
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
श्री श्रात्मानन्द जैन गुरुकुल पंजाव गुजरांवाला के षष्ठ .
वार्षिकोत्सव का विवरण. श्री आत्मानंद जैन गुरुकुल गुजरांवाला का षष्ट वार्षिकोत्सव ईस्टर की छुट्टियों में २५, २६, २७ मार्च सन् १९३२ ई. को गुरुकुलके इहाते में सफल लता पूर्वक हुआ । प्रबन्धक समिति के सदस्य २३, मार्च ही को आगये थे । २३ और २४ मार्च को प्रबन्धक समिति की बैठकें होती रही । २५ मार्च को गुजरांवाला टाउन स्टेशन पर मनोनीत सभापति का बडी शान से स्वागत किया गया। जुलूस शहर के मुख्य २ बाजारों में होता हुआ वहीं समाप्त हुआ। २ बजै दोपहर को समापतिजीने छात्रों की बनाई हुई वस्तुओं की प्रदर्शिनी का उद्घाटन किया। जनता ने प्रदर्शिनी की वस्तुओं को भली भांति देख कर प्रशंशा की । सभापतिजी ने अपने भाषण में समाज की आवश्यकताओं और गुरुकुल शिक्षण की उपयोगिता पर प्रकाश डाला । इस अवसर पर श्रीयुत सभापति शेठ चाबु साहेब बहादुरसिंहजी सिंघी कलकत्ता निवासी के साथ दो और सज्जन कलकत्ते से पधारे थे । व उत्सव में सम्मिलित होने वाले सज्जनों में मुनि तिलकविजयजी, मुनि कृष्णचन्द्रजी, यति विनयविजयजी, पं. जुगलकिशोरजी, पं. सुखलालजी, सेठ दयालचन्दजी, लाला दौलतरामजी, प्रो. ज्ञानचंद्रजी, डा. बनारसदासजी, बा. गोपीचन्द्रजी और बाबू मूलचन्द्र बोहरा आदि सज्जनों के अतिरिक्त श्रीमति रामादेवजी, और श्रीमति दुर्गादेवीजी के नाम उल्लेखनीय है । जाति के प्रसिद्ध सज्जनों के संदेश सुनाये जाने के पश्चात् गुरुकुल की सन् १९३१ के हिसाब और रिपोर्ट सुनाये गये । विद्यार्थियों की फौजी ड्रिल हुई । रात को ८ बजे से विद्यार्थियों के भजन सम्वाद आदि के बाद बहिन रामदेवीजी का स्त्री समाज के सुधार पर व्याख्यान हुआ।
२६ मार्च को प्रबन्धक समिति की बैठक के बाद संरक्षकों की मीटिंग हुई और २ बजेसे वि. के. भंजन व्याख्यान के बाद मुनि तिलकविजयजी का व्याख्यान हुआ । पं. जुगलकिशोरजीने पं. सुखलालजी का प्रभावशाली निबंध जैन सम्प्रदायों के भेदाभेद पर हुआ । सभापतिजीने परिक्षार्थं वि. को तत्काल बोलने को कहा । विद्यार्थी सफलता पूर्वक बोले । परिणाम स्वरूप पं. सुखलालजीने वि. और शिक्षकों को उत्साहित किया । रात्रि को वि. के व्याख्यान, भजन औए संवाद के पश्चात् डाक्टर K. N. Sitarain M.A.Ph D. curator
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વત્તામાન સમાચાર,
central museum Lahor. का प्रभावशाली व्याख्यान "जैन धर्म का भारत के कला कौशल्य में स्थान " पर हुआ । उन्होंने बडी योग्यता सेकडों अकाट्य प्रमाण देकर यह सिद्ध किया कि जैनधर्म भी किसी समय में राजधर्म रह चुका है । भारत का कोई प्राकृतिक दृश्य ऐसा नहीं है जहां पर जैन मंदिर, जैन मूर्ति और जैनियों की यादगार न हो, कई शताब्दियों तक जैनधर्म वही भारतीय जनता का धर्म रहा है ।
२७ मार्च को शिक्षा समिति की मीटिंग के बाद नये वि. का प्रवेश संस्कार हुआ। तदनन्तर डा. K. N. Sitaram M.A Ph D. का दूसरा भाषण अंग्रेजी ही में " जैनधर्म का मानव समाज को संदेश" पर हुआ, जिस में बतलाया कि अहिन्सा के सन्देशने २५०० वर्ष पहले जिस सुख और शांति को स्थापित किया था वही अहिंसा का सम्देश आज फिर दुनिया को जीवन प्रदान कर रहा है । दोपहर को २ बजे से विद्यार्थियों के भजन, संवाद और भाषण के बाद श्रीमति दुर्गादेवीजी का भाषण हुआ । तत्पश्चात् पं. सुखलालजीनै जनता को समज्ञाया कि जैन जाति को अहिंसा का सदुपेयाग भूल गया है कि अहिंसा की जान सेवा है और सेवा का क्षेत्र जैनियों का विशाल होना चाहिये । सभाने के एक भाई के गायन औद जंडियाले के भा. प्यारेलालजी के व्याख्यान के पीछे त्रस्टी, ऑडीटरान और प्रबन्धक समिति के सदस्यों का चुनाव हुआ । रात को वि. के भजन, संवाद और वाद विवाद प्रबन्धक समिति का चुनाव १२ वजे तक हुआ और उत्सव सहर्ष समाप्त हुआ ।
गुरुकुल को श्री सुमतिविजयजी व अन्य मुनिराजों की प्रेरणा से नारोवाल निवासी भा. दिखीराम जंगीरीमलजीने अपनी सारी संपति जिस का - न्दाजा लगभग १५००० किया जाता है दान की जिस के लिए वसीयतनामा रजिस्ट्री हो चुका है । और भी दान की कई छोटी २ रकमें प्राप्त हुई । इस अवसर पर श्री हस्तिनापुर तीर्थ क्षेत्र समिति की एक बैठक भी हुई। और पंजाब जैन महासभा की भी बैठक हुई। पंजाब जैन स्त्री समाज का भी अधिवेशन हुआ । संरक्षक परिषद में गुरुकुल के संबंध में बहुतसी ठीक २ बातें संरक्षको को बताइ गइ, जिनसे उन के भ्रम दूर हुए । अधिवेशन अपने उद्देश्य के लिहाजसे अति सफल हुआ।
-मानद् मंत्री.
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૩૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
સુધારે. ગયા અંકના પૃષ્ટ ૧૯૦ લીટી પાંચમીમાં Xxxxx “ અપરિતાપને માટે થતા નથી” તેને બદલે “ અપરિતાપ તાપને માટે થાય છે ” તેમ વાંચવું.
ડૉ૦ નગીનદાસનો સ્વર્ગવાસ. ડે નગીનદાસનું ત્રીશ વર્ષની ભરયુવાન વયે અકાળ મૃત્યુ સાંભળતાં કઈ પણ જૈનને શેક થયા સિવાય રહે નહિં. આ ઉછરતા યુવાન નરરત્ન પાસેથી જૈન યુવાનેએ ઘણું આશાઓ રાખેલી, કારણકે કુનેહથી અને વગર ભીતિએ માર્ગે દોરનાર સુકાની જેવા યુવકો માટે તેઓ નાયક જેવા હતા. ભાઈ નગીનદાસ અર્થશાસ્ત્રના પ્રોફેસર હતા અને બનારસની હીંદુ યુનીવરસીટીમાં પણ શિક્ષક તરીકે કામ કર્યું હતું. છેલ્લા કેટલાક વખતથી સીડનહામ કોલંજમાં જોડાયા હતા. યુવાનની અનેક પ્રવૃત્તિઓમાં ભાગ લેતા હોવાથી તેમણે પિતાની પ્રતિષ્ઠા જમાવી હતી. શ્રી મહાવીર વિદ્યાલયમાં ગૃહપતિ તરીકે પણ કેટલોક વખત રહેલા. આવા એક માયાળુ, શાંત, અભ્યાસી, કર્તવ્યપ્રેમી યુવકના સ્વર્ગવાસથી જૈન સમાજે એક નરરત્ન ગુમાવ્યું છે. અમે તેમના પવિત્ર આત્માને શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ ઈચ્છીએ છીએ.
શેઠ ભગવાનલાલ માણેકચંદનો સ્વર્ગવાસ.
ભાઈ ભગવાનલાલ માણેકચંદ માત્ર થોડા વખતની બિમારી ભોગવી શુમારે પચાશ વર્ષની વયે ચૈત્ર સુદ ૧૫ ના રોજ પંચત્વ પામ્યા છે. તેઓ સ્વભાવે માયાળું સરલ, ધર્મપ્રેમી અને સ્વદેશી વસ્તુનો ઉપગ કરનારા હતા. સ્વકમાઈથી પૈસે પ્રાપ્ત કરતાં યથાશક્તિ ધાર્મિક કાર્યોમાં વ્યય કરતા હતા. તેઓને પુસ્તકોનો વાંચનનો અજબ શેખ હતો અને વેપાર સાથે વાંચન પણ ખુબ વૃદ્ધિ પામ્ય જતું હતું. આ સભા ઉપર પ્રેમ હોવાથી કેટલાંક વર્ષથી આ સભાના લાઈફમેમ્બર થયા હતા. તેઓના સ્વર્ગવાસથી આ સભા પિતાની અત્યંત દિલગીર જાડેર કરે છે અને તેના પવિત્ર આત્માને અખંડ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ ઈચ્છી તેમના કુટુંબને દિલાસો આપે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી પ્રભાચંદ્રસુરિ કૃત( શ્રી પ્રભાવકચરિત્ર.
વત માનકાળના પ્રભાવક બાવીશ આચાર્યોના જીવન ઉપર પ્રકાશ પાડતા આ ગ્રંથ સં. ૧૩૭૮ માં લખાયેલ જૈનકથા અને ઇતિહાસસાહિત્યમાં અભિવૃદ્ધિ કરે છે. ઇતિહાસ અને કથા સાથે કવિત્વ પોષવામાં અને સાહિત્યના રસ જમાવવામાં પણ ગ્રંથકર્તા મહારાજે જેમ હૃક્ષ આપ્યું છે તેમજ તે વખતના સામાજિક, ઐતિહાસિક, રાજકીય સ્થિતિનો પણુ ઉલ્લેખ કરી લેખક મહારાજે પોતાની ઇતિહાસપ્રિયતા સિદ્ધ કરી છે. જેથી ઇતિહાસના પણ ભિન્ન ભિન્ન સમયના સુંદર પ્રકરણો આમાંથી મળી રહે છે જેથી જેન કે જૈનેતર ઇતિહાસના અભ્યાસી અને લેખકાને આવકારદાયક સામગ્રી આ ગ્રંથ પૂરી પાડે છે. આ મૂળ ગ્રંથ કેટલાક અશુદ્ધ છપાયેલ, તેની શુદ્ધિ માટે તેમજ તેની સુંદરતા અને પ્રમાણિકતામાં વધારો કરવા માટે ઈતિહાસવેત્તા મુનિરાજશ્રી કલ્યાણુવિજયજી મહારાજને વિનતિ કરે તો તેઓશ્રીએ શુદ્ધિ કરવા સાથે દતિહાસિક દૃષ્ટિએ પ્રબંધ પર્યાલોચના લખી તેમાં આવેલ ચરિત્રનાયકોનો પરિચય આપવામાં જે શ્રમ લીધેલ છે અને તેને લઈને આ ઇતિહાસિક અને કથાસાહિત્ય ગ્રંથની ઉપયોગીતા અને સુંદર સાહિત્યની અભિવૃદ્ધિ થઈ છે. આ ગ્રંથ માટે અનેક જૈન અને જૈનેતર પેપરોએ પ્રશંસા કરી છે. રીયલ આઠ પેજી સાઠ ફોર્મ પાંચસો પાનાના ઉંચા કાગળ, સુંદર ગુજરાતી ટાઈપથી છપાઈ આકર્ષક મજબુત બાઈન્ડીંગથી અલંકૃત કરાવેલ છે. કિમત રૂા ૨-૮-૦ કપડાનું બાઈન્ડીંગ પણ ત્રણ રૂપિયા. પોસ્ટેજ જુદું.
ધર્મપરીક્ષા. ( શ્રી જિનમંડનગણિ વિરચિત, )
સેનું જેમ ચાર પ્રકારની પરિક્ષાએ કરી ગ્રહણ થાય છે તેમ કેવા પ્રકારની પરિક્ષા (ગુણો) એ કર ને ધર્મ ગ્રહણ કરવો તે આઠ ગુણોનું વિસ્તારપૂર્વક વિવેચન અને તે સાથે ઉપદેશક, સુંદર મનનપૂર્વક વાંચતાં હૃદયને તેવી અસર કરી ધર્મ ગ્રહણ કરવા ઉત્કટ જિજ્ઞાસા થાય તેવી જુદી જુદી દેશ કથાએ આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે.
આત્માના દ્રવ્ય-ભાવરૂપી રોગોને દૂર કરવા માટે રસાયનરૂપ અને જાત્યવંત સુવર્ણની જેમ કમરજને દૂર કરી આત્માને અત્યંત નિર્મળ કરનાર સદ્દધર્મના પરમ ઉપાસક બનાવી પરમપદ મોક્ષનો અધિકારી બનાવે છે. પંદર ફર્મ બૉહ ઉપરાંત પાનાના ઉંચા એન્ટ્રીક પેપર ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઈપથી છપાવી સુશોભિત બાઈન્ડીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે. કિંમત રૂા ૧-૦-૦ પેસ્ટેજ જુદું.
મળવાનું ઠેકાણું:શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર.
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Reg. No. B. 431. BERASERAS શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ KESO E <<= દર માસની પૂર્ણિમાએ પ્રગટ થતુ માસિક પત્ર. =E| | પુ. 29 મું. વીર સં. 2458. ચૈત્ર, આત્મ સં. 36. અંક 9 મા GE દયા ધર્મને ખાદી જ ખપે. III -- - -- 8 ખારી લઈએ છીએ તે દિવસની જેની આનો દોઢ આને કમાણી છે એવા રાંક માણસોને કમાણી મળે છે. મીલનું કાપડ લઈને રાંકને બે પૈસા આપવાને આપણને જે અવસર મળે હતો તેને ચુક્યા, એટલે એને ભૂખે મારવાનું ને રાત્રે ઠારવાનું એક તો આપણને પાપ લાગ્યું. અને બીજુ જેને આજે પણ એકે વ તે ઉણપ નથી એવા શાહુકારને આપણે હરામની કમાણી ઉભી કરી આપી. જે વડે એ પાપ કરે એના આપણે ભાગીયા બન્યા. ત્રીજું, મીલના મજૂરની શારીરિક અને આધ્યાત્મિક અધોગતિ થાય છે એનું પણ આપણને પાપ લાગ્યું. મીલનું કાપડ લેવામાં આમ ત્રિવિધ પાપ છે. ખાદી લેવામાં પંચેનિદ્રયમાં શ્રેષ્ઠ માણસ પ્રત્યે દયા | છે. એટલે દયાધર્મને ખાદી જ ખપે. માટે જે ખાદી પહેરતા નથી તે જૈન નથી.” * પર્યુષણ પર્વનાં વ્યાખ્યાન' માંથી For Private And Personal Use Only