________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. આ સંસારમાં આવેલા જીવને તેના જીવનના આરંભથી ત્રણ કુટુંબ સાથે યોગ થઈ આવે છે. તે ત્રણ કુટુંબમાં એક બાહ્ય કુટુંબ છે અને બે અંતરંગ કુટુંબે છે. માતા, પિતા, સ્ત્રી પુત્ર, પુત્રી વગેરે જે પરિવાર છે તે જીવને પહેલું બાહ્ય કુટુંબ છે. આ કુટુંબની અંદર જીવનું બંધન સ્વાર્થને ઉદ્દેશીને રહેલું છે. દરેક કુટુંબીઓ સ્વાર્થને ઉદ્દેશી પિત પિતાનો સંબંધ દર્શાવે છે. એ કુટુંબ સ્વાથી છતાં મેહદશાને લઈને જીવના હૃદયમાં જુદી જુદી ભાવના ઉત્પન્ન કરાવે છે, તેથી જીવ સ્વદશાને ત્યાગ કરી પરદશામાં વર્તે છે. જે જીવ પોતાના હૃદયમાં શાસ્ત્રના ઉપદેશને અવકાશ આપે તો તે કુટુંબમાં સુખે રહી શકે છે, અન્યથા તે તેને સંયોગ વિયોગમાં સુખ દુઃખને ભારે અનુભવ કરવો પડે છે, તેથી ભવી જીવે એ બાહા કુટુંબમાં કેવી રીતે વર્તવું જોઈએ? એ ઉપદેશ સારી રીતે સંપાદન કરો. એ કુટુંબમાં સદા સુખે રહેવાનો ઉપાય માત્ર કત્તવ્યનિષ્ઠા, સંતોષ અને આતિથ્ય ભાવ-એ ત્રણ તત્ત્વો ઉપર રહેલે છે. માતા પિતા વગેરે જે પોતાના સંબંધીઓ છે, તેમની તરફ પોતાનું શું શું કર્તવ્ય છે? એ વિષય લક્ષમાં રાખવાથી જીવન સુખમય દશાને અનુભવ કર્તવ્ય નિષ્ઠાના પહેલા તત્વ ઉપર રહેલા છે. બીજું તત્ત્વ સંતોષ છે. પોતે ગૃહવાસમાં જે સ્થિતિમાં મુકાયા છે તે સ્થિતિમાં સંતોષ માની રહેવું, અને પોતાની શક્તિ પ્રમાણે ઉચ્ચ સ્થિતિ મેળવવા પ્રયત્ન કરો, એમાં પણ જીવ સુખાનુભવ કરી શકે છે. ત્રીજું તત્ત્વ આતિથ્ય ભાવનું છે. જીવ પોતે પોતાના કુટુંબમાં એક અતિથિ (મિજમાન) તરીકે આવ્યા છે. તેમજ બીજા પણ જે કુટુંબીઓ પ્રાપ્ત થયેલા છે, તેઓ પણું અતિથિ તરીકે આવ્યા છે. તેમના સંયોગ અને વિયોગમાં સુખ દુ:ખ ધારણ કરવા નહી, એ આતિથ્યભાવ કહેવાય છે. એ તત્ત્વથી જીવ સંસારી છતાં વિરક્ત રૂપે રહી શકે છે. આથી એ તત્વ સર્વથી વિશેષ આદરણીય છે.
પ્રથમના બાહ્ય કુટુંબની અંદર રહેલા એ ત્રણ તો સારી રીતે આરાધવાથી સંસારી જીવ પોતાના સંસારી જીવનની સફલતા કરવાને સમર્થ થઈ શકે છે. પછી એવા સમર્થ જીવને એ બાહ્ય કુટુંબ કઈ રીતે બાધા કરી શકતું નથી.
જીવને બીજા બે અંતરંગ કુટુંબો છે. તે શુભ અને અશુભ-એવા બે પ્રકારથી યુક્ત છે. ક્ષમા, સરલતા, નિર્લોભતા, જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, સત્ય, શાચ, તપ અને સંતોષ–એ જીવનું બીજું શુભ કુટુંબ છે. આ શુભ કુટુંબને વેગ જીવને તેના આંતર સ્વરૂપની સાથે થાય છે. તેથી તે અંતરંગ કુટુંબ કહેવાય છે. તે દરેક કુંટુંબી જીવને ઉચ્ચ દશા સાધવામાં સહાયભૂત થાય છે. અને જીવને સ્વાભાવિક રીતે પ્રાપ્ત થતા એવા કેટલા એક દોથી બચાવી શકે છે. શાસ્ત્રમાં એક સ્થળે કહ્યું છે કે-ક્ષમાં અને સાથે માતા પિતાને સ્થાને છે, સરલતા સ્ત્રીને સ્થાને છે, જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર બંધુરૂપ છે, નિર્લોભતા બહેન છે અને શાચ,
For Private And Personal Use Only
