________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ગુણેના સમૂહ સાથે જોડે છે. જ્યારે તે એ પવિત્ર કુટુંબના સહવાસને આનંદ મેળવે છે, ત્યારે તે સ્તુતિ કે નિંદા, સુખ કે દુઃખ અને સંપત્તિ કે વિપત્તિ કાંઈ પણ ગણકારતો નથી. તેને નિંદા સ્તુતિ રૂપે, દુઃખ સુખ રૂપે અને વિપત્તિ સંપત્તિ રૂપે પરિણમે છે. તેથી ઉત્તમ જીવોએ પોતાના એ અંતરંગ કુટુંબ ઉપર અતિ વાત્સલ્ય રાખવું. બાહ્ય કુટુંબ જે માતાપિતાદિ તે સ્વાથીય સંબંધવાળું હોવાથી તે તરફ ઉપેક્ષા રાખી માત્ર તે મનુષ્ય જન્મનું કર્તવ્ય બજાવવા તરફ લક્ષ રાખી વત્તવું.
જીવનું ત્રીજું અંતરંગ કુટુંબ અશુભ છે. કોધ, માન, માયા, લોભ, રોગ, દ્વેષ, અજ્ઞાનતા, શોક અને ભય પ્રમુખથી મળેલું છે. એ કુટુંબને સંબંધ પણ અંતરનો હોવાથી તે અંતરંગ કુટુંબ કહેવાય છે, પણ તે અંતરની નઠારી પરિ. સ્મૃતિઓથી બનેલું છે. એ અશુભ કુટુંબના સેવનથી જીવ અધમદશાનો અધિકારી બનતો જાય છે. તેમાં કોલ અને માયા તેના માતાપિતાને સ્થાને છે. અજ્ઞાનતા સ્ત્રી છે. રાગ દ્વેષ તેના પુત્રને સ્થાને છે. માન, લેભ, શેક અને ભય વગેરે તેના બંધુઓ છે. કેટલાક વિદ્વાને તેના સંબંધને માટે જુદી જુદી કલ્પના પણ કરે છે.
આ અશુભ કુટુંબના સહવાસમાં રહેલા જીવ અધમ વૃત્તિથી આવૃત્ત બની જાય છે. તે પ્રમાદી બની કઈ સંકુચિત અને લધુવૃત્તિને સેવનારે થઈ જાય છે. સર્વથા આલસ્યને ગ્રાસ થઈ પડે છે. તેનામાં વિપરિત ભાવનાને જાગ્રત કર નારી ભિન્ન ભિન્ન લધુવૃત્તિઓ પ્રગટ થાય છે અને સર્વ પ્રકારની વિકાર ભરેલી વૃત્તિઓ પ્રબલ થયેલી દેખાય છે. નિરૂત્સાહ, મંદતા, તંદ્રા ઇત્યાદિ તામસ સ્વ ભાવે આવિર્ભાવને પામે છે, મૃદુતા, મિષ્ટ સ્વભાવ, શાંતિ, નમ્રતા અને કાર્ય– અકાર્યને સમતોલ રાખનારા ગુણો લેપ પામી જાય છે.
પ્રત્યેક જીવે આ અશુભ કુટુંબથી દૂર રહેવું જોઈએ. એ કુટુંબના સહવાસમાં રહેવાથી કટુ ફલે મેલવાય છે. મનને શાંતિ રાખવા માટે જે ઉચ્ચ સ્થિ તિની આવશ્યકતા છે, અને મનમાં શુભ પરિણામો મેળવવાની જે જરૂરીયાત છે, તે આ અશુભ કુટુંબના સહચારી જીવને કદિ પણ મળવાના નથી. એવા કુટુંબી
જીવનું મનુષ્યજીવન તદ્દન નકામું થઈ જાય છે. તે મનુષ્ય જીવનની ઉચ્ચતાને દર્શાવનારા તો જોઈ શકતો નથી. તે સર્વથા રાગદ્વેષથી અંધ બની આ અનંત સંસારની મલિન સપાટી ઉપર ભટક્યા કરે છે. તેથી ભવી જીવે ધર્મની છાયા નીચે રહી એ અશુભ અંતરંગ કુટુંબને સર્વથા ત્યાગ કરવો જોઈએ.
આ જીવના ત્રણ કુટુંબનું વિવેચન કરતાં શાસ્ત્રાકારે કહેલું છે કે, જીવને બીજું અંતરંગ શુભ કુટુંબ મોક્ષ માર્ગનું દર્શક થાય છે. ત્રીજું અંતરંગ અશુભ
For Private And Personal Use Only
