Atmanand Prakash Pustak 025 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531293/1

Page #1

Reg. No. B. 431
श्रीमद्विजयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः
श्री
आत्मानन्द प्रकाश.
॥शार्दूलविक्रीडितवृत्तम् ।। कश्चैतन्यवतां हृदि स्थिरतरं शेते हि साक्षीभवन कश्चैतन्यवतां हृदि प्रचरति प्रक्षालयंस्तच्छुचम् । कं लब्ध्या मनुजाः स्वकर्मकरणे शक्ता भवन्ति द्रुतम् ।
आत्मानंद प्रकाशमेव न हि सन्देहोऽत्र वै विद्यते ।। पु० २५ मुं बोर से. २४५४ फाल्गुन आत्म सं. ३२९ अक ८ मो. प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
વિષયાનુક્રમણિકા.
१ श्री महावीर शिन स्तवनम्... १८९७ सन्मित्र....
... २०३ २ मागमत्रासी.... ... १८०८ शि५२५३थाहाटपात. ... २०४ 3 श्री तीर्थ ५२ ५२त्र. ... १८१८ वनना त्रयुटुया. ...२०७ ४ सुनता भने सु-स्वलाय.... १८६ १० अथावटाउन मन साभार पांधुन.... ... २००
સ્વીકાર.
૨૧૧ नहटिय विज्ञान युग.... २०१
पाकि भूय ३.१) समय ४माना.
1000000000000000000
- ભાવનગર—આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈએ છાપ્યું. 00000000000000000000000000000000000 000000000000000

Page #2

==ા– શ્રી નવપદજી આરાધનાના જીજ્ઞાસુઓને –ા=
-:: અમુલ્ય લાભ :
શ્રી નવપદજીની પૂજા ( અથ, નાટ, માંડલ, યંત્ર, વિધિ વગેરે સહિત, )
- 02 -
Stoco
©
છે
પ્રભુભક્તિમાં તલ્લીન થઈ ઇષ્ટસિદ્ધિ જલદી પ્રાપ્ત કરવા માટે, પૂર્વાચાર્ય પ્રણિત પૂજાએ એક વિશિષ્ટ કારણ છે. એવા હેતુથીજ શ્રીમદ્ યશોવિજયજી મહારાજ કૃત નવપદજીની પૂજા, અમાએ તેના ભાવાથ, વિરોધાથ અને નાટ સાથે તૈયાર કરી પ્રગટ કરેલ છે. સાથે શ્રી નવપદજીનુ મંડેલ તે તે પદેના વર્ણ-રંગ અને તેની સાથે, વિવિધ રંગ અને સાચી સોનેરી શાહીની વેલ વગેરેથી તથા શ્રી નવપદજીના યંત્ર કે જે આયંબીલ–એળી કરનારને પૂજન કરવા માટે ઉપયોગી છે, તે બંને છબીઓ ઉંચા આપેપર ઉપર માટે ખર્ચ કરી ઘણા સુંદર સુશોભિત અને મનોહર બનાવી આ ગ્રંથમાં દાખલ કરવામાં આવેલ છે. આ સાથે શ્રી સિદ્ધચક્રજી મહારાજનું આરાધન ક્રેમ થાય, તેની સંપૂર્ણ ક્રિયાવિધિ, ચૈત્યવંદન, સ્તવના, સ્તુતિ અને સાથે શ્રીમાન પદ્યવિજયજી મહારાજ અને શ્રીમાન આત્મારામજી મહારાજ કૃત નવપદજી પૂજાઆ દાખલ કરેલ છે. ઉંચા એન્ટ્રીક પેપર ઉપર ગુજરાતી સુંદર જુદા જૂદા ટાઈપથી છપાવી ઉંચા કપડાના બાઇડીંગથી અલ કૃત્ત કરેલ છે. આ ગ્રંથનું નામજ જ્યાં પવિત્ર અને પ્રાતઃસ્મરણીય છે ત્યાં તેની ઉપયોગીતા અને આરાધના માટે તો કહેવું જ શું ! શ્રી નવપદજી આરાધનના જીજ્ઞાસુ અને ખપી માટે આ એક ઉત્તમ કૃતિ છે. અને તેમાં ગુરૂમહારાજ, નવપદજી મહુારાજનું મંડલ અને યંત્ર આ બુકમાં દાખલ કરેલ હોઈ આ ગ્રંથ વાંચનારને તેની અપૂર્વ રચના જણ્યા સિવાય રહે તેવું નથી. આ માટે વધારે લખવા કરતાં તેનો ઉપયોગ કરવા નમ્ર સૂચના કરીયે છીયે. કિ’મત રૂા. ૧-૪-૦ પાસટેજ જુદુ'.
સિવાય શ્રી નવપદજી મહારાજનું મંડલ કે જે ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે વિવિધ રંગો અને સોનેરી શાહીથી ઘણું જ સુંદર ઉં યા આઈપેપર ઉપર છપાવેલ છે. તે તથા શ્રી સિદ્ધચક્રજી મહારાજના યંત્ર કે જે દર્શન, પૂજન માટે બંને ઘણી ઉપયોગી વસ્તુઓ હોવાથી આ બુકમાં દાખલ કરવા ઉપરાંત છુટી કાપી પણ તેના ખપી માટે વધારે તૈયાર કરાવી છે.
- શ્રી નવપદજીના યુગ ચાર આન-શ્રી સિદ્ધચક્રજીને યંત્ર બે આનાપરટેજ જુદુ. આ બંને પ્રાતઃકાળમાં ઉડતાં દર્શન માટે ખાસ ઉપયોગી ચીજો છે. માત્ર ઘણીજ થાડી નકલો છે જેથી જલદી મગાવે.
S
20 pe
99-
50
--
==૦ લખા:- શ્રી જૈન આત્માનદ સભા ભાવનગર, ૦=૦ee

Page #3

....
..
આમાન પ્રકાશ
॥ वंदे वीरम् ॥ तत्पुनर्द्विविधं कर्म कुशलरूपमकुशलरूपं च । यत्तत्र कुशलरूपं तत्पुण्यं धर्मश्चोच्यते । यत्पुनरकुशलरूपं तत्पापम धर्मश्चाभिधीयते । पुण्योदयजनितः सुखानुभव: पापोदय संपाद्यो दुःखानुभवः । तयोरेव पुण्य पापयोरनंतभेदमिनेन तारतम्येन संपवते खन्वेषोऽधममध्यमोत्तमाद्यनन्तभेदवर्तितया विचित्ररूपः संसारविस्तार इति ॥
उपमिति भवप्रपंचा कथा. शाला
lo OLL
AOLIO
पOTO
AGAON
-
| प्रा
010
पुस्तक २५ मुं. } श्रीर संवत् २४५४. फाल्गुन आत्म संवत् ३२ अंक ८ मो.
श्री महावीर जिनस्तवनम् । ( अयिमातृभूमितेरे-गनल ताल कव्वाली रागेणगीयते ) भगवन् ! विभो ! कृपालो ? ? ? शरणं तवाऽऽगतोऽहम् । विधुनोतु पापपंत, कलिदोष दुष्टमनसाम् ॥ भगवन् ! ॥१॥ बिकराल कालपाशाननुमोचयाऽऽनिशशान् । त्रिशला प्रमोद दायिन् ?, जगदेकसत्वतायिन् ॥ भगवन् ! ॥२॥ विशदार्थवादशोभिन् ?, शिवसौधमार्गदर्शिन् ।। शरणागतं सुदीनं, परिपालय प्रभाविन् ?॥ भगवन् ! ॥३॥ विनयंकरोमि भगवन् ?, विधिना नतोऽस्मि वीर। भवसागरं हि सुतरं, वितनुष्व मे दयालो ? ॥ भगवन १॥४॥ गुणशालिनं भवन्तं, हृदये स्मरामि नित्यम् । तव दीघदृष्टिदृष्टो, विनयोदितप्रभावः॥ भगवन् ॥५॥
अजितोदधिर्दयालो ? समभावमादधानः । - स्तवनं करोति शिवदं, शुभभावदं त्वदीयम् ॥ भगवन् ॥६॥
.

Page #4

૧૯૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
બાળ બત્રીસી. ”
(૫. કસ્તુરવિજય). હતી કક્કો કલેશ ન કીજીયે, ક્રોધ કરીને દૂર, કોમળ મન રાખો તમે, થાશે કે દી ન કૂર. ૧
ખખા ખોટી ટેવને, ટાળે ધરે મન ટેક, ખેલ તમાસા છોડીને, અંતે શીખો વિવેક. ૨ જી. ગમાં ગુણગ્રાહી બની, ગુણીજનને કરો સંગ, ગુણીજન બનશો ગુણગ્રહી, નિશદિન ચઢતે રંગ. ૩
ઘધા ઘરડા માનવી, પૂછી કરજો કામ, સુખે કારજ સાધશો રહેશે જગમાં નામ. ૪ થઇ ચચ્ચા ચોરી ના કરે, પૂછી લ્યો પરચીજ, વિશ્વાસુ બનશો અને કોને ન ચઢશે ખીજ ૫
છછછા છલકાશે નહી, થઈને તમે ધનવાન, નમ્ર બનીને ચાલશે, કહેવાશે કુલવાન. ૬ 9 જજજ જીવ ન મારશો મરવું ચાહે ન કાય, જીવદયા કરવા થકી અજરામર પદ હોય. ૭ જ (ા ઝઝઝા ઝગડો થાય ત્યાં, રહિયે નહીં ક્ષણવાર, લાભ ઘણો પણ જે મળે, લેભાશો ન લગાર. ૮ છે ટટ્ટા ટેક ન મૂકશે, જે લીધેલી હોય, મરણ કષ્ટ આવે ભલે, બોલી ન ફરશો કાય. ૯ શ ઠઠ્ઠા ઠાઠ જ કીજીયે, નિજ શક્તિ અનુસાર, શાક્ત વગરના શેખથી જાય સહુ ઘરબાર. ૧૦ ના ડડુ ડહાપણ વાપરી, કરવું સઘળું કાજ, માન મેળવશો સહુ તણું, થઈને સહુના તાજ, ૧૧
હટ્ટા ઢાઢર રાખીયે, વિપદ પડે થઈ શૂર, કાયરતા તજવા થકી, થાય સહુ દુઃખ દૂર. ૧૨ તતા તાત ને માતાની સેવા કરે ઉજમાળ, શુભ આશિષને પામશે સુખી થશો સદાકાળ.૧૩ છે. થસ્થા થોડું બોલવું. બહુ બોલે પત જાય, કામ પૂરતું બોલતાં, વહાલા સહુને થવાય. ૧૪ થી / દદદા દુઃખી છવની દયા કરી લ્યો સાર, ફરી ફરી આવે નહી મળે, માનવનો અવતાર. ૧૫
ધધા ધ ન્યાયન, કરી કમાવે દામ, નીતિમય જીવન થકી સરશે સઘળું કામ. ૧૬ નજી નમ્ર બનો તમે, ત્યાગી મિથ્યા માન, સહુને મન ગમશે અને, થાશે બહુ ગુણુવાન. ૧૭ પપ્પા પુરૂષારય કરે, સુખ મેળવવા કાજ, વિપત ટળે સંપત મળે થાશો જગશિરતાજ. ૧૮
ફફફા ફરવાની તમે, ઘરઘર ટાળો ટેવ, કારણ વિણ પરઘર ફરે, મૂર્ખ બને સ્વયમેવ. ૧૯ થી છે. બમ્બ બુદ્ધિ વાપરી, કરજે નિજ હિત કાજ, વિપદ કદી નડશે નહીં રહેશે જગમાં લાજ. ૨૦ મિ.
ભમ્ભા ભૂંડા ના થશે, ગણી સહુ ભાઈ સમાન, જે સહુનું ભલું ઇચ્છશો મેળવશે બહુ માન. ૨૧ in મમ્મા મેટા માનવી. પગલે ચાલે પ્રીત, દુખી નહીં થાશે તમે, સજજન તણી એ રીત. ૨૨ )
વ્યા યાદજ રાખશે, ઉપકારી ઉપકાર, તન મન ધનથી વિપદમાં, કરશે હાય અપાર. ૨૩ ૨૨ા ૨મત જીગારની, રમશે નહીં હોય સાન, શુભ ઉદ્યોગ કરી તમે, થાશે બહુ ધનવાન. ૨૪ લલ્લા લેબી ના થશે. લોભ પાપને બાપ, સંતોષી બનવા થકી, ઢળરો સહુ સંતાપ, ૨૫ વવા બરાન નિવારિયે, જુઆ ચોરી શીકાર, માંસ મદિરા પત્રિયા, સાતમું વસ્યા નાર. ૨૬ છે શસ્સા શક્તિ તો તમે, કરજો સદઉપગ, દીન દુખીયાને તારવા, દેજે આતમભોગ. ૨૭ છે ષષા ટકાને ગઈ. વાત ફેલાઈ જાય, ગંભીર થઈ બીજ કને, મમ ન કહેશે કાંય. ૨૮ સસ્સા સત્સંગી બની, દોષ કરો સહુ દૂર, સેવા સાધુ સંતની, કરજે તમે ભરપૂર. ૨૯ હહહા. હિમ્મત ધારીને, ઉદ્યમ કરે હજાર, નિષ્ફળ નિવડી ના તજે, કરજે વારંવાર. ૩૦ ક્ષક્ષા ક્ષમા કરશો તમે, મનને તજી વિરાધ, અપરાધી અપરાધની, કરશે નહીં કાંઈ શોધ.૩૧ જ્ઞા જ્ઞાની પુરૂષનું, કરજે તમે બહુ માન, જ્ઞાની સંગે વિચરી કરજે બોધનું પાન. ૩૨

Page #5

શ્રી તીર્થકર ચરિત્ર.
અગ્યાર અંગોમાં નિરૂપણ કરેલ
શ્રી તીર્થકર ચરિત્ર.
(ગતાંક પૃષ્ટ ૧૭૧ થી શરૂ ). ૭–૧–પપદ થી પ૫, ભૂત, ભવિષ્ય તથા વર્તમાન, અવસર્પિણી કાળના સાત સાત કુળકરે તેની સ્ત્રીઓ, કલ્પવૃક્ષે, દંડનીતિ, ચક્રવતીના ચાદ રત્નો અને કાળ પ્રભાવને અધિકાર.
૭–૧–૫૬૪. મલ્લીનાથ ભગવાને પોતે સહિત સાત રાજાઓ સાથે લગ્ન કરી ઘરને ત્યાગ કરી દિક્ષા લીધી તેનાં નામ.
૧ વિદેહ રાજકન્યા મલ્લી કુમારી. ૨ (સાકેત નિવાસી) ઈવાકુ રાજા પ્રતિબુદ્ધિ. ૩ અંગરાજા ચંદ્રછાય. ૪ કુણાલપતિ રૂકમી. ૫ કાશીરાજ શંખ. ૬ કુરૂપતિ અદીનશત્રુ. અને ૭ પંચાલ પતિ જીતશત્રુ.૧
૭–૧–પદ૬. છદમસ્થ વિતરાગને સાત કર્મપ્રકૃતિના વેદનને અધિકાર.
૭–૧–૫૬૮. શ્રમણ ભગવાન મહાવીર વાષભ નારા સંઘયણવાળા સમચતુરસ્ત્ર સંસ્થાનવાળા અને સાત હાથ ઉંચા હતા.
૭-૧-૫૮૭ શ્રમણ ભગવાન મહાવીરના શાસનમાં બહુરત, જીવપ્રદેશિક, અવ્યકિતક, સામુદિક, દૈક્રિય, વૈરાશિક, અને અબદ્ધિક એ સાત પ્રવચન નિ
ન્હો થયા છે, જમાલી, તિષ્યગુત, આષાઢ, અશ્વમિત્ર, ગંગ, ષડુલ્લક અને ગેષ્ઠામાહિલ એ સાત પ્રવચન નિન્હાના ધમાચાર્યો છે જે સાતે પ્રવચન નિન્તવમાર્ગો ની ઉત્પતિ અનુક્રમે શ્રાવતી, કાષભપુર (રાજગૃહ) તાંબી, મિથિલા, ઉલુકાપુર, અંતરંજીનગરી અને દશપુર નગરમાં થયેલ છે. (ટીકામાં આ અધિકાર વિસ્તારથી છે.)
૮-૧-૧૬ ભરતચક્રવતીના પેઢીના અનુક્રમે આદિત્યયશા, મહાયશા, અતિ બળ, મહાબળ, તેજવીર્ય, કીર્તિવીર્ય, દંડવીર્ય અને જલવીર્ય એ આઠ રાજાઓ સિદ્ધ થયા છે. યાવત્ ... સર્વ દુઃખ રહિત થયા છે.
૧ આ સાત નામો આપ્યા છે તે સાથેના દિક્ષિતોમાં આ સાત પુરૂષો મુખ્ય હતા એ દેખાડવા પુરતા છે. અર્થાત શ્રી મલ્લાનાથે દિક્ષા લીધી એટલે તેમણે પણ સાથે દિક્ષા લીધી એ સ્પષ્ટતા માટે આ નામ આપ્યા છે. બાકી શ્રી મલ્લીનાથ અને પાર્શ્વનાથ ભગવાને ત્રણસે ત્રણ સાથે દિક્ષા લીધી છે.–ટીકાકાર.
૨ વાદી અને વાદ સૂત્રો (૩૯) ૩૪૫–૫૧૨-૫૮૭-૬ ૦૭.

Page #6

૧દર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
૮-૧-૬૧૭ પુરૂષાદાનિય પાર્શ્વનાથ ભગવાનને આઠ ગણે અને આઠ ગણધરે હતા. તેનાં નામ-શુભ, આર્યશેષ, વશિષ્ઠ, બ્રહ્મચારી, સોમ, શ્રીધર, વિર્ય અને ભદ્રયશા.
૮-૧-૬૨૦. અરિહંત અરિષ્ટનેમિ ભગવાનને આઠ પુરૂષ યુગ(શિષ્યપરપરા) સુધી યુગાન્ત કૃત્ ભૂમિ હતી અને કેવળજ્ઞાન પછી) વર્ષ પાંચના પયો કે શિષ્ય ક્ષે ગયા (આ પર્યાયાઃ કૃતભૂમિ જાણવી.) ( ૮-૧-૬૨૧. શ્રમણ ભગવાન મહાવીર પાસે આઠ રાજાઓએ લેચ કરી ઘરબારનો ત્યાગ કરી દિક્ષા લીધી હતી તેનાં નામ. ૧ વીરાંગક, ૨ વરયશા, ૩ સંજય, ૪ (કેતક “વેતાંબરાજપતિ પ્રદેશી નેગેત્રિય ) એણેયક, ૫ (આમલકપાનગરી પતિ) “વેત. ૬ (હસ્તિનાગાપુરપતિ ) શિવરાજર્ષિ ૭ (સિધુ વીરાધિપતિ) ઉદાયન. ૮. કાશીરાજ ) શંખ.૩
૮-૧-૬૨૬. અરિહંત અરિષ્ટનેમિ ભગવાનની પાસે કૃષ્ણ વાસુદેવની આઠ પટરાણીઓ લેચ કરી ઘરસંસારનો ત્યાગ કરી દિક્ષિત થએલ છે, તેમ સિદ્ધ થયેલ છે. યાવત્ ...... .. સર્વ દુઃખ રહિત થએલ છે. તેનાં નામ–પદ્માવતી, ગેરી, ગાંધારી, લક્ષ્મણ, સુસીમાં, જંબુવતી, સત્યભામાં અને રૂકમી એ આઠે કૃષ્ણની (પટરાણુઓ હતી. અંતકૃત્ દશાંગસૂત્ર વર્ગ ૫, ગાથા ૧).
૮–૧–૫૧. અરિહંત અરિષ્ટનેમિ ભગવાનને દેવ મનુષ્ય અને અસુરની સભામાં પણ પરાજ્ય ન પામે એવા આઠસો વાદીઓ હતા.
૮-૧-૬પર. કેવળ સમુદ્દઘાત અધિકાર
૮-૧-૬૫૩. શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને અનૂત્તપિપાતિક દેવલોકમાં જનારા ગતિ, કલ્યાણવાળા યાવત.... ભવિષ્યમાં ભદ્રવાળા ઉત્કૃષ્ટ આઠસો શિષ્ય અનુત્તરપપાતિક હતા.
૯–૧-૬૬૪ અભિનંદન ભગવાન પછી નવ લાખ કોડી વ્યતીત થતા સુમતિનાથ ભગવાન ઉત્પન્ન થયા.
૧ પાર્શ્વનાથ ભગવાનને દશ ગણધર હતા પણ બે ગણુધરે અ૯પ આયુષ્યવાળા હતા તેથી અહીં તથા પર્યુષણ કલ્પમાં આઠ ગણધર કહ્યા છે–ટીકાકાર. - ૨ આ શિવરાજર્ષિનું ચરિત્ર ભગવતીજી શ. ૧૧, ઉ. ૯, સૂત્ર ૪૧૭ માં આવે છે અને અહીં ટિકામાં પણ આપ્યું છે.
અન્ત-કૃત દશાંગ (વર્ગ-૬. ) માં વારાણસીના અલક (અલક્ષ) રાજાને દિક્ષા આવાનો અધિકાર છે. તે આ શંખ રાજાનું બીજું નામ હશે. ટીકાકાર.
૪ કાળસૂત્ર-૯૫-૯૯-૪૬૦-પ૨૩–૫૨૪.

Page #7

શ્રી તીર્થકર ચરિત્ર.
૧૩ ૯-૧-૬૭૨ બળદેવ વાસુદેવને અધિકાર.
૯-૧-૬૮૦ શ્રમણ ભગવાન મહાવીરના “ગદાસગણુ, ઉત્તર બલિષહગણ, ઉદેહગણ, ચારણગણ, ઉદૂવાડિઅગણ, વિશ્રવાડિઅગણ, કામધિનગણ, માનવગણ, કોટિકગણુ” એ નવ ગણે હતા.
૯-૧-૬૮૧. નવકેટિ પચ્ચખાણને અધિકાર.
૯-૧-૬૯૦ પુરૂષાદાનીય-પાર્શ્વનાથ ભગવાન વા ઋષભ નારાચસંઘયણવાળા સમચતુર સંસ્થાનવાળા અને નવ હાથ ઉંચા હતા.
૯-૧-૬૯૧ શ્રમણ ભગવાન મહાવીરના શાસનમાં ૧ શ્રેણીક (રાજા) ૨. સુપાશ્વ ( ભગવાનનાકાકા) ૩. ઉદાયી (કોણિક પુત્ર અને વિનયરત્નના કપટથી પષધમાં મૃત્યુ પામેલ પાટલી પુરપતિ) ૪. પોટ્ટિલ અણગાર (આયુરોપપાતિકમાં દર્શાવેલ પિટ્ટિલ મુનિથી જુદા) ૫. દઢાયું ( જેને પરિચય મળતો નથી. ) ૬. શંખ (શ્રાવસ્તીને પિષધકાર શ્રાવક) ૭, શતક ( શ્રાવસ્તીને શ્રાવક જેનું બીજું નામ પુષ્કલી છે. ૮. સુલસા ( પ્રસેનજીતરાજાના નાગસારથીની પત્નિ અને બત્રિશ પુત્રોની માતા.) અને ૯. રેવતી (ભગવાનના લેહીંખંડ રેગ માટે ઔષધદેનારી શ્રાવિકા ) એ નવજીએ તીર્થકર નામ ગોત્ર બાંધ્યું છે.
૯–૧–૯૨. હે આર્યો. !. કૃષ્ણ વાસુદેવ. ૨. રામબળદેવ.૩. પેઢાલપુત્ર ઉદાયી (પાર્શ્વનાથ સંતાનિય મુનિ) ૪. પદિલ. (અણુત્તપિપાતિમાં દર્શાવેલ હસ્તિનાપુરની ભદ્રાને પુત્ર-અણગાર) ૫. શતક ગાથાપતિ. ૬. દારૂકમુનિ. (કૃષ્ણ વાસુદેવના પુત્ર અને અરિષ્ટ નેમિ ભગવાનને શિષ્ય. અનુત્તરોપપાતિકમાં કહેલ છે. ૭. નિગ્રંથી પુત્ર સત્યક (સુષ્ઠાનો પુત્ર વિદ્યાધર) ૮. શ્રાવિકાબુદ્ધ અંબડતાપસ (સુલસાના શ્રાવિકાપણાની પરીક્ષા કરનાર) અને ૯ પાર્શ્વનાથ સંતાનીય સુપાર્થ સાધવી. આ નવે જણે આગામી ઉત્સપીણી કાળમાં ચાતુર્યામ ધર્મ ઉપદેશીને સિદ્ધ થશે યાવત...સર્વ દુ:ખ રહિત થશે.
૯–૧-૬૭ મહાપદ્મ તીર્થકર ચરિત્ર.
હે આર્યો? આ બીબીસાર શ્રેણિક રાજા મૃત્યુના સમયે મૃત્યુ પામીને રત્ન પ્રભા પૃથ્વીના સીમંતક ( નામના પહેલા પાટડામાં ) નરકમાં ચોરાશી હજાર વર્ષની સ્થિતિવાળા નારકીસ્થાનમાં નારકીપણે ઉત્પન્ન થશે. તે ત્યાં કાળા કાળાશથી ભરેલા યાવત્..(ગંભીર ભયવિકારવાળા-વિકરાળ-ઉદ્વેગકારક) અતિશય કાળા રંગવાળો થશે. અને એક સરખી યાવતુ અસહ્ય પીડા ભોગવશે. ત્યાર પછી તે નારકીમાંથી નીકળીને આવતા ઉત્સપિણ કાળમાં આ જંબુદ્વિપના ભરત ક્ષેત્રમાં વૈતાઢ્યગીરી નજીકના પુંડ્ર દેશના શતદ્વારનગરમાં સંભૂતિ કુલકરની પત્ની ભદ્રાની કુક્ષિમાં પુરૂષપણે અવતરશે (વન) ત્યારે તે ભદ્રાદેવી પરિપૂર્ણ

Page #8

શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
નવ મહિના અને સાડા સાત અહો રાત્રિ વ્યતીત થતાં અતિ કોમળ હાથ પગવાળા, હીણપ વગરની પાંચ ઇન્દ્રિયોથી પરિપૂર્ણ શરીરવાળા, સુંદર લક્ષણ ચિન્હ અને ગુણવાલા ચાવતુ............રૂપાળા પુત્રને જન્મ આપશે ( જન્મ ) જે રાત્રે તે બાળકને જન્મ થશે તે રાત્રે શતદ્વારનગરની અંદર અને બહાર ભારપ્રમાણ ઘડા પ્રમાણુ પદ્મની અને રત્નોની વૃષ્ટિ થશે. ત્યાર પછી તે બાળકના માત પિતાને અગીયારમે દિવસ વ્યતીત થતા યાવતુ (અશુચિ જન્મ કરણ દૂર થતા) બારમે દિવસે આ અનુકૂળ ગુણવાન ગુણનિષ્પન્ન નામ પાડશે કે—જ્યારે આ બાળકનો જન્મ થયે ત્યારે શદ્વારનગરની અંદર તથા બહાર ભારપ્રમાણ ઘડાપ્રમાણ પદ્ધોની અને રત્નોની વૃષ્ટિ થયેલ છે માટે અમારા આ બાળકનું ”
મહાપ” મહાપદ્મ ” એ પ્રમાણે નામ છે. આ પ્રમાણે તે બાળકના માતપિતા તે બાળકનું મહાપર્વ એવું નામ રાખશે, પછી માતપિતા મહાપદ્મ કુમારને આઠ વર્ષથી મોટો થયો છે એમ જાણીને મોટા રાજ્યાભિષેકવડે કરીને રાજ્ય ઉપર બેસાડશે. એટલે તે ત્યાં રાજા થશે અને મેટા હિમવંત વિશાળ વિંધ્યાચળ મેરૂ વિગેરેની પેઠે ભતે યાવત...રાજ્યનું પાલન કરતો વિચરશે. કેટલાક દિવસ પછી મહર્થિક યાવત્ .........મહા સુખવાળા પૂર્ણભદ્ર (દક્ષિણ યક્ષ નિકાયને ઈંદ્ર) અને માણિભદ્ર ( ઉત્તર નિકાયને ઇંદ્ર) એ બે દેવે તે મહાપવ રાજાનું સેનાધિપતિનું કાર્ય કરશે. જેથી શતદ્વારનગરના અનેક મોટા માંડલીકે, યુવરાજા, મંત્રિઓ, રાજપટ્ટવાળા, કસ્બાના માલેકે, કુટુંબીકે, ધનાઢયા શ્રેષ્ઠીઓ, સેનાપતિ, સાર્થવાહ વિગેરે પરસ્પરને બેલાવશે. ( એકઠા થશે) અને એમ કહેશે કે ––હે સુ? આપણું મહાપદ્મ રાજાનું સેનાકાર્ય મહા ઋદ્ધિવાળા યાવત્....મહાસુખી પૂર્ણભદ્ર અને માણિભદ્ર નામે બે દેવતાઓ કરે છે માટે હે સુજ્ઞો ? આપણું મહાપ રાજાનું “દેવસેન ” “દેવસેન ? એ પ્રમાણે બીજું નામ છે. આ રીતે મહાપ રાજાનું ત્યારથી “દેવસેન” એ પ્રમાણે બીજું નામ થશે.
વળી પણ અન્ય દિવસે કયારેક દેવસેન રાજા માટે મલરહિંત ધોળા શંખના તળીઆ જેવા રંગવાળું અને ચાર દાંતવાળુ હસ્તિ રત્ન ઉપન્ન થશે. ત્યારે દેવસેન રાજા તે ધોળા નિર્મળ શંખના તળીઆ જેવા વર્ણવાળા અને ચતુર્દત હાથી ઉપર ચડીને ક્ષણે ક્ષણે શતદ્વારનગરની વચમાં આવશે–જશે. જેથી શતદ્વારનગર ના અનેક રાજા ઈશ્વરો કેટવાળે યાવત્ ...એક બીજાને બેલાવશે અને કહેશે કે–હે સો ? આપણા દેવસેન રાજાને ધોળા શંખના તળીયા સમાન સ્વચ્છવર્ણ વાળે અને ચાર દાંતવાળે ઉત્તમ હાથી મળે છે, માટે હે સુજ્ઞ ? દેવસેન રાજાનું “વિમલવાહન ” એ પ્રમાણે ત્રીજું નામ છે. આ રીતે ત્યારથી દેવસેન રાજાનું વિમલવાહન-વિમલવાહન” એ પ્રમાણે ત્રીજું નામ થશે. ત્યારે તે વિમળવહન

Page #9

શ્રી તીર્થકર ચરિત્ર.
૧૯૫ રાજા ત્રીશ વર્ષ સુધી ગૃહસ્થપણુમાં વસીને માતા અને પિતા દેવલોકમાં જતા પૂજ્ય વડીલોની આજ્ઞા પામીને સ્વયં બેધવાળા હાઈને અનુત્તર એવા મોક્ષમાર્ગ તૈયાર થશે.
આ તરફ આચાર પાલન માટે આવેલા લોકાંતરમાં રહેનારા દેવનાં તે ઈષ્ટ મધુરપ્રિય, મનેણ, મનોહર, ઉદાર, કલ્યાણકારક, ધનવર્ધક, ઉપદ્રવ શામક, મંગળ કારક શેભાદાર અને કોમળ વચનો વડે ઉત્સાહિત કરાતા સ્તુતિ કરાતા નગરની બહાર જઈને સુભૂમિ ભાગ-ઉદ્યાનમાં એક દેવ દુષ્ય વસ્ત્ર લઈને લેચ કરી ઘરને ત્યાગ કરવા સાથે અણગાર વ્રત-દિક્ષાને સ્વિકાર કરશે. ( દિક્ષા)
તે ભગવાનને કાંઈક અધિક એવા બાર વર્ષ સુધી કાયાની મમતાનો ત્યાગ કર્યો છતે, શરીર શુશ્રષાનો ત્યાગ કર્યો છતે જે કોઈ ઉપસર્ગો આવશે, જેવા કે દેવોએ કરેલ, મનુબેએ કરેલ કે તિર્યંચોએ કરેલ. તે સર્વેને સારી રીતે સહન કરશે ખમશે ક્ષમાપૂર્વક સહન કરશે અને અડગપણે ખમશે. ત્યારે તે ત્યાગી ભગવાન ઇરિયા સમિતિવાળા હશે. ભાષા સમીતિવાળા હશે. એમ દરેક પ્રકારે વર્ધમાન સ્વામીની પેઠે સમજવું. યાવતું સ્થિર મનવચન કાયાવાળા હશે. તે ભગવાનને આવા પ્રકારે વિચરતા બાર વર્ષ ચાલ્યા જશે, તેર પખવાડીયાં ચાલ્યા જશે. અને તેરમાં વર્ષના મધ્યકાળમાં અનૂત્તર એવા જ્ઞાનવડે ઈત્યાદિ ભાવના અધ્યયન પ્રમાણે ઉત્તમ કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શન ઉત્પન્ન થશે. (જ્ઞાન) ત્યારે તેઓ જીન થશે. કેવળી સર્વજ્ઞ, સર્વદશી અને નારકી વિગેરેના પર્યાયને જાણનારા થશે યાવતું..ભાવના સહિત પાંચ મહાવ્રતો અને છ જીવ નિકાય ધર્મને ઉપદેશ કરતા વિચરશે.
અહીં વાચનાંતર પાઠ આ પ્રમાણે છે. તે ભગવાન કાંઈક અધિક એવા બાર વર્ષ સુધી કાયાને સરાવશે. શરીરની મમતાને ત્યાગ કરશે, તે દરમિયાન જે કોઈ ઉપસર્ગો ઉપજશે પછી તે દેવોએ કરેલ હશે, મનુષ્યએ કરેલ હશે કે પશુ પક્ષિ અને તિયાએ કરેલ હશે, તે સર્વને સારી રીતે સહન કરશે. નિર્ભયપણે ખમશે. ક્ષમાપૂર્વક સહશે અને અડગપણે ખમશે. ત્યારે તે ભગવાન ઈરિયા મતિવાળા ભાષાસમીતિવાળા યાવત(પાંચ સમીતિવાળા ત્રણ ગુપ્તિવાળા ગુપતેંદ્રિય) બ્રહ્મચર્યની ગુતિને ધારણ કરનારા, મમતારહિત દ્રવ્ય વગરના, બંધનરહિત, નિલે પકાંસાના ભાજનમાં રહેલ પાણીની જેમ ચિકાશ રહિત અને ભાવના અધ્યયનમાં કહ્યું છે તેમ યાવત થી વિગેરેથી સીંચેલ અગ્નિની જેમ તેજ વડે દેદિપ્યમાન ( વિગેરે ગુણવાલા હશે. એટલે કે-કાંસ્યપાત્રના જળની પેઠે ચિકાશ રહિત, શંખની જેમ રાગરહિત, જીવની જેમ અખલિત ગતિવાળા, આકાશની જેમ નિરાધાર, વાયુની જેમ બંધનરહિત, શરદના પાણીની જેમ શુદ્ધ, પદ્મપત્રની જેમ નિલેપ, કાચબાની જેમ તેંન્દ્રિય, પક્ષિની જેમ નિ:સંગ, ગેંડાના શીંગડાની જેમ એકાકી, ભારંડ પક્ષીની જેમ અપ્રમાદી, હાથીની જેવા શૂરવીર,

Page #10

૧૯૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. બળદની જેમ સ્થીર બળવાળા, સિંહની જેમ દુધર, મેરૂની જેમ અડગ, સમુદ્રની જેમ અક્ષોભ ગંભીર, ચંદ્રની જેમ શીતળ, સૂર્યની જેમ દેદિપ્યમાન કાંતિવાળા, સો ટચના સોના જેવા રૂપવાળા, પૃથ્વીની જેમ સર્વ સહનારા, અને સિંચાલ અગ્નિની જેમ તેજસ્વી હશે. ( સંગ્રહણી ગાથા ૨ ) તે ભગવાનને કોઈની સાથે નેહ બંધન નહીં હોય. જે નેહબંધને ચાર પ્રકારના કહ્યા છે ૧ અંડજ. ૨ પોતજ. ૩ ઉદગૃહીત અને ૪. પ્રગૃહીત જે જે દિશામાં જવા ઈચ્છશે. તે તે દિશામાં નેહથી બંધાયા સિવાય, શુદ્ધિપૂર્વક, ઉપાધિરહિત નમ્રભાવે, અને નિગ્રંથ સ્વરૂપે સંયમવડે આત્માને ભાવતા વિચરશે. શ્રેષ્ઠ જ્ઞાનવડે શ્રેષ્ઠદશનવડે, અનુપમ તપવડે અને તેજ પ્રકારના નિવાસ સ્થાન-વિહાર–સરળતા–નમ્રતા-શાંતતા-ક્ષમા-મુક્તિગુપ્તિ–સત્ય તથા સંયમવડે અને તપગુણુ સદ્વર્તન, શોચ તથા વિજ્ઞાનના ફળરૂપ મેક્ષમાગવડે આત્માને ભાવતા, ધ્યાનના મધ્યમાં વર્તતા તે ભગવાનને અનુપમ આઘાતરહિત યાવત...પ્રધાન કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શન ઉત્પન્ન થશે. (જ્ઞાન )
ત્યારે તે ભગવાન અરિહંત થશે. જીન થશે. કેવળી થશે. સર્વજ્ઞ થશે, સર્વ દશ થશે. દેવ મનુષ્યો અને અસુર લેકના પર્યાયને જાણશે જોશે. સર્વ જીવો સંબંધી જન્મ-મૃત્યુ-આયુષ્ય. યવન–ઉત્પાત–તે તે સંબંધવાળું તર્ક-મન-માનસિક વસ્તુ-ખાધેલું કરેલું સેવેલું. જાહેર કાર્ય અને ગુપ્ત કાર્યના સંપૂર્ણ જ્ઞાતા હશે. જેના વિષયબહાર કંઈપણ ગુપત કાર્ય–એકાંત ન હોય એવા જ્ઞાનવાળા હશે. તથા સર્વ લેકના સર્વ જીવોના તે તે કાળે મન વચન અને શરીરના યુગમાં આવતા સર્વ ભાવોને જાણતાજેતા વિચરશે.
અને ત્યાર પછી તે ભગવાન કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શનવડે દેવસમાજ, મનુષ્ય સમાજ, અસુરસમાજ સમક્ષ શ્રમણનિગ્રંથોના ભાવના સહિત પાંચ મહાવ્રતાનો અને છ જવનિકાય ધર્મનો ઉપદેશ કરતા વિચરશે. ટીકાકાર.
સુજનતા અને સુ-સ્વભાવ.
વિઠલદાસ મૂ. શાહ.
(ગતાંક પૃષ્ઠ. ૧૮૧ થી શરૂ ) હવે અમે સંક્ષેપમાં એ બતાવવા ઈચ્છીએ છીએ કે મનુષ્યનો સ્વભાવ કેવો હોવો જોઈએ અને તેને સાત્વિક અથવા શ્રેષ્ઠ બનાવવા માટે કયી કયી વસ્તુઓની આવશ્યકતા રહેલી છે. સૌથી પહેલી વાત તો એ છે કે પ્રત્યેક મનુષ્ય સ્વભાવથી જ હંમેશાં પ્રસન્ન ચિત્ત રહેવું જોઈએ. કેટલાક લોકોને સ્વભાવ એવો હોય છે કે

Page #11

સુજનતા અને સુસ્વભાવ. તેઓ સંસારની સઘળી બાબતોને દુ:ખમય જ સમજે છે અને કેટલાક લોકો એવા હોય છે કે તેઓ તેને સુખમય તથા લાભકારક ગણે છે. એ ઉપરાંત એક એવા પ્રકારના લોકો પણ હોય છે કે જેઓ સંસારનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ સમજવાને અસમર્થ હોય છે અને તેને લઈને તેઓ તેને નથી સુખમય સમજતા કે નથી દુઃખમય સમજતા, અને તે કારણથી તેઓ ઘણું કરીને ઉદ્વિગ્ન રહે છે. સંસારમાં સુખ પણ છે, અને દુઃખ પણ છે. સુખમાં પણ દુઃખની જ ભાવના કરનાર કે અધિક સદાચારી અને સંસારનું કલ્યાણ કરનાર બને છે. આ સંબંધની વધારે બાબતો ઉપર સંપૂર્ણ વિવેચન એક આગળના પ્રકરણમાં કહેવામાં આવશે, પરંતુ અહિં તે અમે એટલું જ ઠસાવવા માગીએ છીએ કે જે મનુષ્ય પોતે ગુણવાન અને ગુણગ્રાહી હોય છે તે ઘણેભાગે બીજાના દોષે તરફ કદિપણ ધ્યાન આપતો નથી, કેવળ તેના ગુણ ગ્રહણ કરી લે છે. પરંતુ જે મનુષ્યમાં દોષ વધારે હોય છે તેને સંસારની સઘળી બાબતમાં, સારી બાબતમાં પણ દેષ સિવાય કશું દેખાતું જ નથી અને દોષદશી થવું એ ઘણું જ ખરાબ છે. જે મનુષ્યને દોષ જોવાની ખરાબ આદત પડી જાય છે, તેના મનનું સંસારની કોઈ પણ બાબતથી સમાધાન થતું નથી. એથી ઉલ્ટું જે મનુષ્ય સઘળી બાબત અથવા પદાર્થોમાં કેવળ ગુણ અથવા ભલાઈ જ જુએ છે તેના ઉપર કઈ મહાન વિપત્તિ આવી પડે તો પણ તે કદિ ગભરાતે નથી અથવા નિરાશ થતો નથી; એટલું જ નહિ પણ તે શાંતિ અને ધીરજથી તે વિપત્તિ સહન કરે છે. એમ સમજીને કે આગળ ઉપર એમાંથી કોઈને કંઈ સારું પરિણામ આવશે જ, એવા મનુષ્યમાં સંતોષ, આનંદ, શ્રદ્ધા વિગેરે અનેક સદગુણે અને સદ્ભાવા હેય છે કે જેના સંબંધમાં બીજા લોકો ઈ પણ કરે છે. એક વિદ્વાન મહાશયનું એવું માનવું છે કે જ્ઞાનવાન અને અજ્ઞાની અને ઉપર દુ:ખ તથા સુખ સમાન રૂપે જ આવે છે. જ્ઞાનવાન મનુષ્ય દુ:ખને વખતે ગભરાઈ જતું નથી તેમજ સુખને વખતે એટલે બધે ફેલાઈ જતો નથી, પરંતુ અજ્ઞાની મનુષ્ય થોડા દુ:ખથી વિહવળ બની જાય છે અને થોડા સુખથી એને દિમાક ફરી જાય છે. જ્ઞાનવાનનું દુખ પણ ઘણે ભાગે સુખરૂપમાં પરિણત થઈ જાય છે અને અજ્ઞાનીનું સુખ પણ દુ:ખદાયક બની જાય છે.
સ્વભાવને સાત્વિક બનાવવા માટે તથા હંમેશાં પ્રસન્નચિત્ત રહેવા માટે અનેક વસ્તુઓની જરૂર રહેલી છે, જેમાં સદાચાર, નિષ્કપટતા, સત્યભાષણ, પ્રેમ, શ્રદ્ધા, દયા, ધૈર્ય, વિનય, સંતોષ, નમ્રતા, પરોપકાર બુદ્ધિ વિગેરે મુખ્ય છે. એમાં સેથી પહેલે ગુણ સદાચાર ઘણોજ વ્યાપક છે અને માનચિત સઘળા ગુણેને તેમાં સમાવેશ થઈ જાય છે. એ સંબંધમાં એક સ્વતંત્ર પ્રકરણ શરૂઆતમાં જ લખાઈ ગયું છે, તેથી આ સ્થળે કંઈ વિશેષ લખવાની આવશ્યકતા નથી. આપણે હવે બાકીના સર્વ ગુણે ઉપર થેડે થોડે વિચાર કરીશું.

Page #12

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
નિષ્કપટતા અને સત્યતા એ એવા ગુણે છે કે તેના ઉપર લોકો સહજ આપઆપ મોહિત થઈ જાય છે. જે મનુષ્ય નિષ્કપટ અને સાચા હોય છે તેની વાતોમાં કોઈપણ જાતનો ઢોંગ કે દેખાવ હોતો નથી. વાતો કરતી વખતે એવા મનુષ્યનું હદય દ્રઢ અને બલિષ્ટ હોય છે તથા દષ્ટિ સ્થિર અને નિશ્ચય રહે છે. એનો સઘળે વ્યવહાર ઉદારતાપૂર્ણ હોય છે. બીજાઓને અસત્ય બોલતા જઈને કાં તો તેને લજજા આવે છે ને કાં તો ક્રોધ આવે છે. તેની સઘળી વાતો સાચી, નેહપૂર્ણ તથા પ્રભાવ યુકત હોય છે. તે મનુષ્ય વખત આવતા બીજાને સાચી વાતો સંભળાવતા ચુકતા નથી અને પોતાનું અવશ્ય ધાર્યું કરે છે.
જે મનુષ્ય કપટી અથવા જુઠે હોય છે તે ઢાંગ રચીને વાતવાતમાં લોકોને એમ ઠસાવવા માગે છે કે હું બીલકુલ સાચું કહી રહ્યો છું અને કરી રહ્યો છું તે હમેશાં બીજાને છેતરવાના પ્રયત્નમાં જ લાગી રહે છે. તે દુ:ખને સમયે હસી પણ શકે છે અને સુખને સમયે રડી પણ શકે છે. તેની વાતો અને વ્યવહારને એક બીજા સાથે મેળ હોતો નથી તેમજ કાંઈ ઠેકાણું હોતું નથી. તે ઘણે ભાગે એમ સમજે છે કે મારી બારી સ્થિતિ લોકોમાં પ્રકટ નથી થઈ; એ મનુષ્ય ઘણું કરીને નિર્લજજ પણ હોય છે. જ્યારે કોઈની પાસે તેનું કપટ તથા જુઠ પ્રકટ થઈ જાય છે, ત્યારે તે બીજા કપટ અથવા જુઠથી પિતાના આગલા કપટ તથા જુઠને છુપાવવાની ચેષ્ટા કરે છે. તેની માન્યતા પ્રમાણે તો તે પિતાનું જુઠ અથવા કપટ છુપાવી રાખે છે, અને તેમાં મેટી બહાદુરીનું કામ કર્યું એમ સમજે છે, પરંતુ ખરી રીતે તો તેનું જુઠ અથવા કપટ બહુ સારી રીતે લોકોમાં પ્રકટ થઈ જાય છે. તે લોકોની નજરે આગળ કરતાં વધારે પતિત ગણાય છે. કપટી અને જુઠે મનુષ્ય પોતાના કપટ વ્યવહાર તથા જુઠી વાતની સહાયતાથી પ્રતિષ્ઠા પ્રાપ્ત કરવાનો જેટલો પરિશ્રમ લે છે તેના કરતાં ઘણા થોડા પરિશ્રમે જો તે ઈ છે તો નિષ્કપટ વ્યવહાર અને સાચી વાતાની સહાયતાથી વધારે પ્રતિષ્ઠા પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
કપટી અને જુઠું બોલનાર માણસો ઘણું પ્રકારના હોય છે. કેટલાક લેકે શેખીની ખાતર, કેટલાક ખુશામત ખાતર, કેટલાક સ્વાર્થ ખાતર, કેટલાક હકને લઈને, કેટલાક ઈષ્યને અથવા બ્રેષને લઈને અને કેટલાક તે નિષ્કારણ જુઠું બોલે છે અને કપટ-વ્યવહાર ચલાવે છે. એક વિદ્વાને તો આઠસો પ્રકારના જુઠ ગણાવ્યા છે. ઘણું કરીને એવા બે ચાર જાતના જુઠા લોકોને જાણતા હશે કે જેઓ કેઈ ઉદ્દેશ અથવા લાભ વગર માત્ર ટેવ પડી જવાથી જ નિરંતર જુઠું બોલ્યા કરે છે. તદ્દન સાધારણ વાતો પણ તેઓ ઘણું જ વધારીને, મીઠું મરચું ભભરાવીને અને એવા હાવભાવથી કહેશે કે જેનાથી સાંભળનાર માણસ સમજી લે છે કે તે વિષયમાં તેને પુરેપુરી માહિતગારી છે. કેટલાક લોકો અવિચારથી અથવા બેપરવાઈને લઈને જ ડું બેલે છે. એવા લોકોને જુઠું બોલવાનો હેતુ નથી હોતો, છતાં પણ તેઓની

Page #13

સુજનતા અને સુસ્વભાવ.
૧૯૯
ઘણી જ ઘેાડી વાતા સાચી હેાય છે. એવા લેાકે વાતા ઘણી મેટી કહે છે અને બધા વિષયામાં પેાતાનુ મત એટલી બધી દૃઢતાથી પ્રતિપાદન કરે છે કે લોકો તેને સંપૂર્ણ જ્ઞાતા માનવા લાગે છે; પરંતુ તેનેા મત અથવા નિર્ણય વસ્તુત: ઘણાજ દોષપૂર્ણ અને ભ્રમાત્મક હાય છે. તેએ કોઇપણુ મામતના વિચાર ધૈર્ય - પૂર્ણાંક કરતા નથી તેમજ સાંભળતા પણ નથી. તેનું મિથ્યા ભાષણ કાઈ વિશિષ્ટ ઉદ્દેશથી નથી હાતુ, પર ંતુ ફક્ત એજ કારણ હાય છે કે તેએ વિચાર કરવામાં તથા સમજવામાં ઘણી જ ઉતાવળ કરે છે.
કેટલાક લેાકેા માગ ખીજાને પ્રસન્ન કરવા માટે જ જીઠું એાલ્યા કરે છે. બીજા ના દાષા બતાવીને તેઓ તેમને દુ:ખી નથી કરી શકતા, પરંતુ તેમના નાના નાના ગુણાનુ પણ એટલુ બધુ વધારીને વર્ણન કરે છે અને એ રીતે તેઓ મીનને પ્રસન્ન કરે છે. આવા પ્રકારના જુઠુ ખેલનાર માણસા કાઇ કાઇ વખત ઘણી જ હાનિ પહોંચાડે છે. કેટલાક લેાકેા કેવળ શિષ્ટાચારને લઇને જ જુઠ્ઠું ખેલે છે. એવા લેાકેા કેઇ કોઇ વખત અપ્રિય સત્ય નથી ખેાલી શકતા, જેથી બીજાને ભારે નુકશાન પહોંચાડે છે. ધારો કે આપણે ત્યાં કાઈ એવા માણસ નેાકર તરીકે રહ્યો છે કે જે આળસુ ચાર તથા નાલાયક છે; એના કેાઇ દ ણુ અથવા અપરાધને લઈને જ આપણે એને નાકરીથી ખરતરફ કરીએ છીએ. પરંતુ જો તે આપણી પાસેથી જતી વખતે પ્રમાણ પત્ર માગે છે તે અપ્રિય સત્ય નહિ કહેવાને કારણે આપણે એને એક સુંદર પ્રશ ંસાપત્ર લખી આપીએ છીએ, તે વખતે આપણને એટલે બધા ખ્યાલ નથી રહેતા કે આપણાં એ પ્રશંસાપત્ર ઉપર વિશ્વાસ રાખવાથી આગળ ઉપર ખીજાને કેટલુ નુકશાન થશે.
જુઠ્ઠું' ખેલવાના ઘણા પ્રકાર છે. જો આપણે કોઇ વાત જાણતા હેઇએ અને સમય આવે સ્વાથ' વશાત્ તે ન કહીયે અને ચપ રહીએ તે તે પણ એક પ્રકારનું જીઠ છે. જે સ્થળે અને જે સમયે સત્ય બેલવું એ આપણું કર્તવ્ય હોય તે સ્થળે અને તે સમયે ખીલકુલ ચૂપ રહીએ તે તે પણ જીટું જ છે. જો આપણે કાઇ વાતના અમુક ભાગ કહીએ અને અમુક ભાગ છુપાવી રાખીએ તે તે પણ જુડ જ છે. જૂઠ માગ મુખમાંથી જ નીકળે છે એમ નથી, તે તેા આચાર, વ્યવહાર, સંકેત અને જરા આંખ મીંચામણી કરવાથી કે ખંભેા હલાવવાથી પણુ જણાવી શકાય છે, પરંતુ સૌથી વધારે નિકૃષ્ટ અને નુકશાનકારક જીઠા મનુષ્ય એ છે કે જે કેવળ પેાતાની નખળાઇને લઇને નુ ું બેલે છે અને જેનામાં વખત આવે અપ્રિય સત્ય ખેલવાનુ સાહસ નથી હેતુ. એવા મનુષ્ય એટલી બધી હઠે પહોંચ્યા હાય છે કે તેઓ કદિપણું કાઈ એવી વાત નથી કરતા કે જેમાં તેને પેાતાના પક્ષનું સમર્થન કરવુ પડે. એટલાજ માટે એક વિદ્વાને કહ્યું છે કે-દુળ અથવા કાયર દુરાચારી હાય

Page #14

૨૦૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
છે એટલે જુઠું બોલે છે એમ નથી હોતું, પરંતુ તેઓમાં બોલવાની શકિત અથવા સાહસને અભાવ હોય છે તેથી જ તેઓ જુઠું બોલે છે.
સાચું બોલવાથી આપણી ઉપર કોઈ જાતની આપત્તિ આવે એમ હોય, આપણી બદનામી થતી હોય, અથવા આપણા સ્વાર્થને કોઈ જાતનું નુકશાન થાય એમ હોય અને આપણે એમ માનતા હોઈએ કે જરા જુઠું બોલવાથી અને કેઈ વાત છુપાવી રાખવાથી આપણે એ આપત્તિ, બદનામી અથવા નુકશાનીથી બચી જઈએ એમ હાઈએ, એવી સ્થિતિમાં સાચું બોલવા માટે અપૂર્વ સાહસ તથા બળની આવશ્યકતા રહેલી છે. જે આપણા વિપક્ષીને મોટું નુકસાન થતું હોય અથવા સંબંધીને મોટું નુકશાન થતું હોય તે તે સમયે સાચું બોલવા માટે મહાનું સાહસ અને મનુષ્યત્વની આવશ્યકતા રહેલી છે. જે સમયે આપણે જુઠું બોલવાથી મેટા આર્થિક નુકશાનથી બચી શકીયે એમ હોઈએ અથવા જુઠું બોલવાથી આપણને ક્યાંયથી મોટી રકમ મળી શકતી હોય તે સમયે સાચું બોલવા માટે મહાન નૈતિક સાહસની આવશ્યકતા રહેલી છે. પરંતુ એટલું હમેશાં લક્ષમાં રાખવું કે સાચું બોલીને પિતાને નુકશાન કરવું તે જુઠું બોલીને બીજાને નુકશાન કરવા કરતાં લાખ દરજજે સારૂં છે.
ચાલુ આ મોંઘુ જીવન.
અમૃત જેવા આસ્વાદવાળું, ઔષધી વગરનું રસાયણ જેવું, તથા અન્યની અપેક્ષા વિનાનું ઐશ્વર્ય પ્રાપ્ત કરાવનારૂં, માત્ર એક દિવ્ય જ્ઞાન છે અને તે જ્ઞાન જ આ જીવનનું સાધ્ય બીંદુ છે. આપણા ગત જન્મના અનેક કેટી જીવનમાં જે દાન, બ્રહ્મચર્ય, તપશ્ચર્યા, અને શુદ્ધ સંકલ (ભાવ) તે રૂપી બીજે વાવેલા તેનું અત્યુત્તમ અને દુર્લભમાં દુલભ જે કોઈ જીવન હોય તો આ માનવ જીવન છે.
માનવ જીવનની એક એક ક્ષણ પણ અતિ ઉપયોગી છે એ અનુભવ જ્યાં સુધી આપણું હૃદયાન્તર્ગત થતો નથી, ત્યાં સુધી તે પાશવ કેટીનું જીવન છે એમ શાસ્ત્રકારો કહે છે. શ્રી પ્રભુ મહાવીર સ્વામીએ જીવનને એક ક્ષણ પણ પ્રમાદ નહિં કરવાને ઉપદેશ ક્ષણે ક્ષણે ઐતિમસ્વામિ મહારાજાને આપેલ છે એવું ઉચકેટીનું જીવન તેજ આ માનવ જીવન છે.
દેવો જેના માટે ઇચછા કરી રહ્યા છે. પરબ્રહ્મ (મોક્ષ) જે જીવનથી સાધ્ય થઈ શકે છે–અનંત જ્ઞાન-અનંત દર્શન -અનંતબળના ચૈતન્ય ઝરણું જેમાં ઝળહળી રહેલાં છે. એવું આદશ જીવન પ્રાપ્ત કરાવનાર તેજ આ માનવ જીવન છે.

Page #15

X
મોંઘું જીવન.
૨૦૧ મહત્વાકાંક્ષાઓથી ભરેલા સત પુરૂષના જીવનને કામકુંભની ઉપમા યોગ્ય જ છે; કારણકે બીજાના લાભ માટે પોતાને સર્વ શકિત રૂપ ખજાને લું ટાવી દે છે, તેઓ સમગ્ર જગતને પોતાનું કુટુંબ માને છે અને પોતાની વિભૂતિને તે માટે જ ઉપયોગ કરે છે.
સંયમ, ચિત્તસ્વાથ્ય, આત્મગૈારવ, સચ્ચારિત્ર એ કિરણે બ્રહ્મચર્યની તિમાંથી નીકળેલા છે. જીવનને ઉંચા આસ્વાદ માત્ર એક સંયમ સાધનારને જ મળે છે.
ગુણ પુરૂષની ગણનામાં જેના નામની આંગળી પડતી નથી, જેના જીવનથી જગતના જીવોને કાંઈ પણ લાભ પ્રાપ્ત થતો નથી એવું જીવન તે મહાત્માઓની દ્રષ્ટિએ માતાની કુક્ષીને અને દુનિઆને પણ ભારરૂપ છે.
સ્વાર્થ સાધવામાં, બાહ્યાડમ્બરમાં, કિમિ ઝઘડાઓમાં, મતાંતરમાં આપણી શક્તિ અને સમયનો એટલો બધો દુરૂપયોગ કરી રહ્યા છીએ કે આપણું પ્રગતિ-આપણી મહત્વાકાંક્ષા-સેવાભાવ અને સમાજ સંગઠનના કાર્યો આવી પડતાં-આપણે કતવ્યહીન બની આપણું નિર્બળતા દેખાડી નિરાશ થઈ જઇએ છીએ.
મારા બંધુઓના, સમસ્ત વિશ્વના, અને દરેક જીવના ભલા માટે મારું આત્મિકબળ, માનસિકબળ, અને શારીરિક બળ પ્રાપ્ત થયેલું છે એવી ઉચ હૃદયાન્તગત વૃત્તિ જ્યારે સર્વ કેઈ જીવનમાં ઓતપ્રોત થઈ જશે ત્યારે ગુણ લુબ્ધ–સંપત્તિ, વિજય, પ્રગતિદિવ્ય આનંદ, સ્વયમેવ સન્મુખ આવી વિજય માળ પહેરાવો.
લેખક, સંગ્રહિક,
કસ્તુરચંદ હેમચંદ દેસાઈ ધાર્મિક શિક્ષક શ્રી જૈન ગુરૂકુળ-પાલીતાણા. pess texasg છે જન દષ્ટિએ વિજ્ઞાનયુગ. છે
:
22 Gameeawaછે જૈનધર્મ એ વિશ્વધર્મ છે, તેના સિદ્ધાંતો સ્યાદ્વાદ ગર્ભિત-એટલે સવ. દેશીય સત્યશીલ અને સર્વજ્ઞકથિત છે. અત્યારે વધતા જતા વિજ્ઞાનયુગમાં વિજ્ઞાન નીઓને તેના સર્વમાન્ય સિદ્ધાંતની જગતને ખાત્રી થતી જાય છે અને હજુ પણ તેના તત્વાભિલાષીઓ જેમ જેમ ઉંડા ઉતરતા જશે તેમ તેમ તેમને અધિક ને અધિક જાણવાનું મળશે તેમ ખાત્રી થયા વિના રહેતી નથી. આ સ્થાને તેના થોડા મુદ્દાનું અવતરણ કરવું તે અરથાને નહિ ગણાશે.
૧ પાણીના બિંદુની અંદર એટલા જીવે છે કે પારેવા જેવું રૂપ કરે તે

Page #16

૨૭ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આખા જબુદ્વીપમાં ન માય, આવું જૈન દ્રષ્ટિ કહે છે, આ બાબતની મહાકાળ વાંચતા મને પૂર્ણ ખાત્રી થઈ હતી. મહાકાળ પત્ર એ નૃસિંહાચાર્યના સંપ્રદાય તરફથી પ્રસિદ્ધ થતું હતું.
૨ વનસ્પતિમાં જીવે છે અને તેનામાં મનુષ્યોની જેમ લાગણી પણ છે, એવું છે. જગદિશચંદ્ર બેઝ (પ્રગો કરી) ખાત્રી કરી જગતને સાબીત કરી આપ્યું છે. જૈન દ્રષ્ટિ પૃથ્વીકાય (માટી પાષણાદિમાં રહેલા જીવો) અપૂકાય (પાણીના જીવો) તેઉકાય (અગ્નિના જી) વાયુકાય (વાયુના જીવો) અને વનસ્પતિકાય (વનસ્પતિના
જી) તેને એકેન્દ્રિય જી તરીકે મૂળથી માનતી આવી છે. મારા મતવ્ય પ્રમાણે વિજ્ઞાનીઓ જે હજુ પણ આ બાબતમાં ઉંડા ઉતરશે અને જૈન ધર્મમાં બતાવેલ દ્રવ્યાનુયોગનું યથાસ્થિત પાન કરશે તે, તેમને ઘણું જાણવાનું મળશે. તેની સાથે સૃષ્ટિના ઉત્પત્તિકાળમાં પણ જે કલ્પના કરવી પડી છે તેઓ વિરામ પામી તેમને સત્યની ઝાંખી થયા વિના રહેશે નહિં. ટુંકાણમાં સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિકાળમાં પ્રકૃતિને સામ્યપણું માનવાની જે કલપના કરવી પડે છે અને બ્રહ્માને ક્ષોભ થવાથી પ્રકૃતિમાં વિસામ્યપણું થવાથી, માયા અને અવિદ્યા સ્થાન લે છે, ને ત્યાર બાદ પ્રકૃતિની આવરણ અને વિક્ષેપશક્તિઓ પિતાનો ભાવ ભજવે છે, જેને લીધે આ સકળ જગની લીલા માત્ર છે, આવી રીતે ઉત્પત્તિ કાળના સમયની કલ્પના કરી નિર્લેપ, નિપૃહિ, સચ્ચિદાનંદ પરમાત્મજેવી મહાન વ્યક્તિને ક્ષોભ પમાડવાની સ્થિતિમાં મૂકી સંપૂર્ણને અસંપૂર્ણતાની સ્થિતિમાં મૂકવાની માથાફોડમાં ઉતરવું પડે છે, તે સઘળું ઉપરના જૈન ધર્મના દ્રવ્યાનુયોગનું પૂર્ણ રીતે પાન કરવાથી મટી જશે અને સત્યની ઉજવળ બાજુનું અવલોકન થશે.
૩ કંદમૂળ એ જૈન દ્રષ્ટિએ અભક્ષ્ય અનંતકાય છે અર્થાત્ તે મુમુક્ષોએ ખાવા ચોગ્ય નથી અને વર્જીત છે; એવું જૈન દ્રષ્ટિ કહે છે અને આથી જ કરીને જૈન સંપ્રદાયે તેને ખાવામાંથી વર્જીત કર્યું છે. આ સ્થળે કહ્યા વિના ચાલતું નથી કે જૈન શાસ્ત્રો પાણી પહેલા પાળ બાંધવાની પેઠે ખાવા પીવા ઉપર મૂળથી જ અંકુશ મુકયો છે. અને એ વાસ્તવિક પણ છે. અન્ન તેવો ઓડકાર અથૉત્ જેવો આહાર લેવામાં આવે તેવા જ વિચારોના આંદોલનો પણ પ્રભવે છે. વળી ઈંગ્લીશમાં પણ કહ્યું છે કે Prevention is better than cure. અર્થાતુ કઈ વસ્તુને થયા પછી તેના ઉપાયો લેવા તેના કરતાં તેને થતી જ અટકાવવી એ વધારે સારું છે, માટે વીતરાગ પ્રભુએ મુક્તિપરાયણ જીવને મુક્તિનો પંથ સુલભ થાય તે માટેજ કંદમૂળ જેવી અભક્ષ્ય અનંતકાય ચીજે નહીં ખાવાનો નિર્દેશ કરે છે. કંદમૂળ ભેયની અંદર ઉગે છે, અને તેના ઉપર સૂર્યને તાપ ન પડવાથી તેમાં ઘણી જીવાત રહેલી છે તેથી જૈન શાત્રે તેને ખાવા માટે નિષેધ કરેલ છે અને વિજ્ઞાન દ્રષ્ટિએ પણ તેને પૂરવાર કરી આપ્યું છે. સુભાગ્યે હાલમાં ફિઝીકલ કલ્ચરિકોએ શોધ્યું છે

Page #17

||||||||||||||
જૈન દૃષ્ટિએ વિજ્ઞાનયુગ-સન્મિત્ર.
૨૦૪
કે બટાટામાં ( Potatoes) ચરખી છે. આવી ખાખતામાં પણ વિજ્ઞાનીએ ઉંડા ઉતરશે તે તેમને--જૈન દ્રષ્ટિની સત્યતા સિદ્ધ થયા વિના રહેશે નહિ. થાડા વખત પહેલાં જેનેાના નકાડા ઉપવાસ અને ઉકાળેલ-પાણીના સંબંધમાં પણ ઉહાપાહ થયેલ જોવામાં આવેલા; પરન્તુ તેની ઉપયેાગિતા માટે અત્યારે અમેરિકન ક્ઝિીકલ કલ્ચરિષ્ટાએ ફિટ્ઝીકલ કલ્ચરના પાને પાના ભરવા માંડ્યા છે, ને તેની જરૂરીયાતને એકી અવાજે સ્વીકાર કરે છે અને આશા છે કે હજી પણ વિજ્ઞાનીએ જેમ જેમ ઉંડા ઉતરશે અને સત્યનુ શેાધન કરશે તેા તેમને ઘણું જાણવાનુ મળશે. ઉત્તરા ધ્યયન સૂત્રમાં ગૈતમ સ્વામિ મહાવીર પ્રભુને પ્રશ્ન પૂછે છે કે હે પ્રભુ ! માના પેટની અંદર બાળક શી રીતે રહેતું હશે ? શુ આહાર કરતુ હશે ? તેના નિહાર કેવી રીતે થાય છે ? વિગેરે સૂક્ષ્મ પ્રશ્નો પૂછેલ છે અને તેને જવાબ પણ કૈવલ્ય જ્ઞાનના સદ્ભાવે શ્રી પ્રભુ મહાવીરે આપેલે છે, જે આજે વિજ્ઞાનની દ્રષ્ટિએ પણ સિદ્ધ થાય છે. માટે તવાભિલાષિઆને-વિજ્ઞાનના શેાધકાને જૈન આગમાનુ પાન કરવાની વિજ્ઞપ્તિ કરૂં છું.
પાલીતાણા.
તા. ૨૩-૨-૨૮,
શકરલાલ ડાહ્યાભાઈ કાપડીયા.
સુ. જે. ગુરૂકુળ.
!! સન્મિત્ર !! ( ક્વાલી. )
સન્મિત્રતા સંસારમાં સુધર્મ સાથે સાધ એકલેા આપત્તમાં તે સાચ થાશે માન લે; સમૃદ્ધિ ચાદ્ ભુવન તણી તે મિત્ર સાથે જીત લેા, અન્ય મિત્રા હાય પણ શા કામના તે શીખ લે; કયાં આવીયા ને કયાં જશે! તે મમ ઉર ઉકેલ લેા, નરભવ મળ્યા, અવસર મળ્યા,મળશે ફ્રી નવ માન લા; વાળ્યું હશે તેવુ લાગે સૂત્ર સાચું ભાખ લે, મન વચન કાર્ય કયુઅે કરશે! શું તેનુ માપ લે, જન્મ્યા ન જન્મ્યા તેાય શુ ભવભાર મિથ્યા માન લેા, ચાહ્યું ન તે પુરૂષાર્થ સાધી શ્રેય સ્વપર સાધ લે; મિત્રેશ મળે સુખ સમયમાં અણુએાલબ્યા સંભાળ લેા, વિસારશે તે દુર્દશામાં પંથ જ્યારે પામ લે.
Ell,
રચનાર:-ણિલાલ માણેકચંદ-મહુધાવાળા.
EEEEEEEE

Page #18

જ
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
છે “ શિખર પરથી દષ્ટિપાત ” છે
આજે સમાજ સાચા સુકાનીઓની અને શાસનસેવકોની અનિવાર્ય જરૂર માની રહી છે. પ્રથમ આપણે સુકાનીઓની વિચારણું કરીએ. નેતા કહો, સુકાની કહો કપ્તાન કહો એ બધા એકાથજ છે. નેતા કેવા હોવા જોઈએ તેનો વિચાર કરીએ. તે પ્રઢ, ગંભીર, વિનયી, શાંત, દીર્વાદશી, નિરાભિમાની, આત્મભેગી, વિચારક, પરમસહિષ્ણુ, વિદ્વાન ધાર્મિક સંસ્કારથી વિભૂષિત. અને વ્યવહારકુશળ. વદિ કોઈપણ નેતામાં આટલા ગુણો હોય તો એ જરૂર પૂજાય તેની આજ્ઞા–તેના હુકમે બધાય પાળે. આવા સુઝ અને ગુણી નેતાને હુકમ કરજ ન પડે; સમાજ તેના એક વચને બધું સમજી જાય, તેની આંખના પલકારે–સાનમાં કામ થઈ જાય. સમાજ તેને પોતાનું નાવ જરૂર હર્ષથી સંપે તેમાં નવાઈ જેવું નથી. કુશલ કપ્તાન એ વહાણને કટોકટીના સમયે સામેપાર નિવિધિને જરૂર પહોંચાડે એ તેની ફરજ છે. એને કદીપણ કુટ-નિતિ વાપરવાનો પ્રસંગજ ન આવે. એ નેતા તનતોડ મહેનત કરે, પિતાને સોંપાયેલ કાર્ય હરકોઈ પણ ભોગે કર્યો જ છૂટકો માને. એ ગમે તેવું કાર્ય કરશે પણ તેનામાં અહેવ કે ગવ નહિ હોય, પરન્તુ પિતાની ફરજ બજાવી છે એમ માનશે. પોતે સમજશે કે આ કાર્ય મારાથી થશે કે કેમ ? યદિ નહિ થાય તેમ હોય –બીજે કોઈ કરી શકે તેમ હશે તો તેને મેખરે કરી–આગળ લાવી તેની પાસે જરૂર કામ કરાવશે. એમાં પોતાનું અપમાન કે હલકાઈ નહિ માને, છેવટે તેની સલાહ લઈ તેના કહ્યા મુજબ કરી કામ સુધારવા પ્રયત્ન કરશે. એનું ધ્યેય એકજ હશે કે કોઈપણ રીતે કામ સારી રીતે થવું જોઈએ, પછી હું કરું કે બીજા કરે.
આવાજ ગણવાળા નેતા–શેઠ આપણી સમાજમાં જોઈએ છીએ એમ બધા માને છે. બધા એમ પિકારે છે કે અમારે નેતા જોઈએ નેતા જોઈએ. જેન સમાજે ઘણુય વિદ્વાન, વિચારક અને સુધારકોને ઘણીવાર નેતૃત્વ આપ્યું છે એમાં લગારે સંશય જેવું નથી. પરંતુ ઉપર લખેલા બધા ગુણ તેમનામાં હતા કે કેમ એમાં જબર શંકા છે. એ નેતાઓએ સમાજની શું શું સેવાઓ બજાવી ? આનો હિસાબ સમાજ માગે છે. તેમણે ગાદી તકીએ કે ખુરશીમાં બેસી જે જે ઠરાવો ઘડયા તે કેટલા પાળ્યા છે ? અને સમાજ તે પ્રશ્ન વિચારી ગ્રહણ કરે તેને માટે તેમણે શું શું કર્યું છે આનો ઉત્તર આપા એ તેમની ફરજ છે. અત્યારના આપણા નેતાઓએ સમાજે જેમના હાથમાં સુકાન સોંપ્યું છે તે નેતાઓએ કેટલે આત્મભોગ આપે છે ? તેને ઉત્તર નેતાઓ કેવા આપે છે તે જોવા જેવું છે. વકીલને તે પોતાની ધીકતી વકીલાતમાંથી ફુરસદ મળે અને મોજ આવે તે કામ કરવું છે અને તેમાં પણ મોટાઈ, માન તો જોઈએ જ. શેઠને ગાદી તકીઆમાં બેસી હુકમ કરવા છે. પોતાના વેપારમાંથી ફુરસદ મળે અને માન, મોટાઈ મળે તેમ હોય તો કામ કરવું છે. અથવા બધા ભેગા મળી સ્ટેજ ઉપર ઉભા રહી જુસ્સાદાર વાણીમાં વ્યાખ્યાન હાલ ગજાવી તાળીઓ પડાવવી છે. આ સ્થિતિ કેટલી ઘડી નમે ? ભલે ક્ષણિક વાહ વાહ કે પ્રભાવમાં
X

Page #19

પ્રકીર્ણ –ચર્ચા.
૨૦૫
સમાજ અંજાય પણ પાછળ ચૂડેલના વાંસાની માક પાલાણુ જ્યારે સમાજ જોઇ જાય છે ત્યારે તે ભડકે છે અને ટીકાનાં બાણા છેડે છે.
*
×
×
એકવાર આપણામાં આત્મભાગી વિનયી દીધદર્શી નેતાઓનેા તાટા ન્હાતા, તેઓ પેાતે મહાન. આત્મભાગ આપી—તન મન અને ધનનેા ભાગ આપી સમાજના સેવક તરીકે પેાતાને માની કામ કરતા હતા. તેએ માનઅપમાનની ભાગ્યેજ દરકાર રાખતા. તે દરેકને મત લઈ કામ કરતા. જ્યાં મતભેદ હાય ત્યાં શાંતિ અને ધીરજથી સામાને સમજાવી કામ કરતા—કામ કરાવતા તેએ એક લાકડીએ સમાજને હાંકતા, પણુ સમાજની કોઇ પણ વ્યક્તિનું મન ન દુભવતા. કાઇ વિરોધી હાય તે તેને પેાતાના પડખામાં લઇ કુનેહથી કામ કરી લેતા. પ્રથમ સંઘનું કામ પછી વ્યાપાર કે ઘરનું કામ થાય. આજને પલટાતા યુગ આવાજ નેતાની આકાંક્ષા રાખે છે. જેને સમાજ સેવાની ધગશ ન હાય, જે મેટાઇમાં મરી જતા હોય અને આત્મભાગ જેવી વસ્તુમાં માનતા જ ન હાય તેવા નેતાઓથી પશુ શુ ફળ સમાજને મળાતુ છે? આજે દરેક સ્થળે શેઠ, સધતિ કે નેતાની સામે પ્રજામત વિરૂદ્ધ દેખાય છે તેનું મુખ્ય કારણુ ઉપર્યુકત છે. આજતા યુગ તેમની સત્તા સામે અંડ જગાવવા માગે છે. આજના યુગ એ નિરંકુશ સત્તાને જડમૂળથી ઉખેડી નાખવા માગે છે, તેવા નેતાઓ, રોકે, સધતિઓ અને પટેલે સવેળા જાગ્રત થાવ તમારી સંસ્થાને મજમુત કરવા કમ્મર કસેા, નવયુગને વધાવી આગળ આવેા, નહિ તે તમારી સત્તાને મૃત્યુ ઘટ નજીક છે.
×
X
x આ ઉપરથી હું કાઇના ઉપર ટીકા કરવા માગું છું એમ નથી. મારા ઉદ્દેશ માર્ચ આશય નિરાળા છે. હવે વાત કરી મેટાઇ મેળવવાનાં જમાના ચાલ્યા ગયા છે, તેમ સત્તાથી પદ જાળવવાને સમય પશુ હવે નથી રહ્યો અને ફૂલ પરંપરા-બાપદાદાના યશ અને કીર્તિ ઉપર મ્હાલવાના-મોટાઇ ભાગવવાના યુગ નથી રહ્યો. અત્યારની ઉછળતી પ્રા આપણી દ્વાએ હા કે મીયાંક ચાંદે ચાંદ નહિ કરે. તેને સત્ય લાગશે તે એ ધડક કહેશે, ભૂલા બતાવશે, પણ તમે જો તેને ઠાકરે મારા, તેનું અપમાન કરી વ્યર્થ આડંબરમાં રહેશે। તે એ તમારી સામે ખંડ ઉઠાવશે એ ન ભૂલશે. મારા ઉદેશ-આશય સાફ છે “ આજે એ સંસ્થાઓ ઉપર પ્રહારા થઇ રહ્યા છે, તેા આ આત્મ ભાગનાં ખખ્ખર સજી સેવા ધર્માંનાં રણુશીંગા ફૂં કો, ધમ શ્રહ્મા-ધાર્મિક જ્ઞાનની મશાલને પ્રગટાવા, વ્યવહાર કુશલતા, દીદ પાનાં હથિયાર સજી સમાજની ઉન્નતિ માટે બહાર આવેા, સાચા નેતા બને ઉદ્દેશ છે. બેશક, ટીકાખારા ટીકા કરશે પણ સત્યને આંચ નથી. કામ કરશે એને બધા કહેશે પણ ખરા, પરંતુ પીઠ મજબુત કરી શાસન સેવા કરવા આગળ આવેા. યાદ છે ને ? ખીલા માલનેજ વધારે વાગે છે, વળીએને હુ.
>>
બસ આજ
X
×
X
આજે શત્રુંજયને પ્રશ્ન સળગી રહ્યો છે. આખી સમાજ રાહ જોઇ રહી છે, કયારે યાત્રા ખુલશે. લગભગ બે વર્ષ થવા આવ્યા. કેટલું કામ આગળ વધ્યુ છે તેની સમાજને ખબર નથી, આવી જ રીતે એક બાજુ દિગબરભાઇએ શુ કામ કરી રહ્યા છે તેનાથી કાંઇ આપણે અજાણ્યા નથી. ખેરાક, હું એકતામાં માનુ છુ, પરન્તુ સ્વમાન ગુમાવીને નહિં. જે એકતા સ્વમાનનાચૂરેચૂરા કરી નાખતી હાય એ એક્તા અમારે નથી જોઇતી, એ સમાધાન અમારે નથી જોઇતુ, પરન્તુ મને વિચાર થાય છે કે આ આગળ વધતાંય્ત્રની ઝડપેઆગળ વધતાં

Page #20

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
યુગમાં વીરના બે પુત્રો કયાં સુધી લઢશે ? હાં લઢી લ્યો, બળ ખચી નાંખો, પછી થાકી-હારી એટલે બેસજો. પરતુ કઇક ખ્યાલ આવે છે કે, કયાં ઉભા છો ? મુઠ્ઠી ભર સંખ્યામાં શ્રી એ તો યાદ છે ને? પ્રભુ શ્રીવીરનું શાસન ચાલણની માફક ચળાઈ રહ્યું છે. લગાર વિચાર કરો એ દિગંબર ભાઈઓ, મહાગ્રહના અંધકારમાંથી બહાર આવો. કેવો ઉજવળ પ્રકાશ દેખાય છે? આજે વેતાંબરોને શક્તિ હીન માની ભલે તમે રાચે, પણ સમાજને અધઃપાતના ગર્તમાં ફેકવાનું પાપ હારવું પડે છે એ ન ભૂલાશે. તેમજ અંદરો અંદર ઝઘડા કરી શકિતનો પાસ કરી રહ્યા છીએ. આવા કટોકટીના મામલામાં એક શાસન સેવક–ઘ સેવક નેતાની પરમ આવશ્યકતા છે. સમાજને દોરે, સાચે માર્ગ શાંતિથી વિચારી સમાજના ઉદ્ધારના પશ્નો ચચી સમાજના વહાણને-ભરદરીએ હીના ખાતા વહાણને કાંઠે લાવે, એવા નેતાની ઘણીજ આવશ્યકતા છે. નેતા કાંઈ બહારથી આવવાને નથી; અને બહારનો આવેલો કાંઈ આપણું દળદર ફેડવાનો પણ નથી, સમાજમાંથી જ પાકશે. સમાજના સળગતા પ્રશ્નોનો અભ્યાસ કરી તેને ઘોળીને પી જનાર અને કડવા ઘૂંટડા ગળી જનાર વિનય શીલ, માયાળુ, ઉત્સાહી અને ધર્મ પ્રેમી નેતા જોઈએ છીએ, તેની શાંતિ અને તેની ધીરજ, તેની પ્રૌઢ ગંભીરતા અને વિચારતા બધાને આંજશે. તે સાચા રસ્તાઓ વિચારશે અને બતાવશે. એ કડવા ઘૂંટડા પીશે અને પાશે. એ સત્યનો પરમ ઉપાસક ક્ષમા-શાંતિનો સાગર, અને નિષ્પક્ષપાતી હોવો જોઈએ. શાસનદેવ કઈ ગુણ સુઝ, નીડર, સહૃદયી, ધર્મ પ્રેમી નેતા સમાજને શોધી આપે. ચીથરે વીંટયું રત્ન બહાર કાઢે એમ ઇચ્છીએ છીએ.
- આપણી કોન્ફરન્સમૈયા ક્યાં છે ? આજે તેનું સ્થાન કયાં છે ? કહે છે કે તેને બીમારી લાગુ પડી છે-કોઈ નિસ્પૃહ સેવાભાવી સમાજ સેવક–સીવીલ સર્જન ડોકટર તેની નાડ તપાસે, તેના રોગનું નિદાન કરે અને તેને બચાવે, તેનો અખંડ જીવન દીપક પ્રગટાવે, શું સમાજની આજની પરિસ્થિતિ તપાસવા યોગ્ય નથી ? કેટલીએ કુરૂઢીઓના બોજાથી તે લદાયેલી છે. અત્યારે ગુજરાતની વાત છેડી દ્યો તો જણાશે મારવાડ, કચ્છ મહારાષ્ટ્ર, અને બંગાળ ત્યાં જેનેની શું સ્થિતિ છે તેની કોણ દરકાર કરે છે ? શું કોન્ફરન્સની ફરજ નથી કે તે હાલનું સમાજનું અંતર તપાસી ઘટતી સંખ્યાનું કારણ બહાર મૂકે? ઘટતી સંખ્યા અટકાવે. એકવાર એ સમય હતો કે કોન્ફરન્સથી જરૂર જલદી આપણા ઉદ્ધાર થઈ જશે. ઘણા એમ માનતા પણ ખરા કે કોન્ફરન્સ સમાજની બધી ખબર રાખશે. પરંતુ આજ તો કોન્ફરન્સની ખબર લેનાર પણ ભાગ્યે જ કોઈક હશે. નુતન બાહોશ સે ટરીઓ પિતાની શકિતનો લાભ કોન્ફરન્સને આપે તે સારૂં આજે દરેક સમાજ પોતાની કોન્ફરન્સ ભરી પોતાનો અવાજ બહાર કાઢી રહી છે. કોન્ફરન્સના જૂના પિષકો, ઉત્પાદકો આજે કયાં છે ? શું તેમને પિતાના પૈસા કમાવાના ધંધામાંથી–વ્યવહારીક કાર્યોમાંથી પુરસદ નથી મળતી ? કોન્ફરન્સના મંડપમાં વ્યાખ્યાન પીઠ ઉપરથી મંડપ ગજાવનારાઓ સમાજને માટે પ્રાણ આપવાની વાતો કરનારાઓ આજે કયાં છે ? કોઈક તો સમાજ પ્રેમી બહાર આવ્યો અને કોન્ફરન્સ મૈયાને ફરીથી જીવન આપો અને સમાજમાં જાગૃતિ આણો. સમાજના પ્રશ્નો ઉપર ઠંડુ પાણી રેડી શાંત રહેવામાં ફાયદો નથી. કંઇક કરી બતાવે. અત્યારનો સમયજ કામ કરી બતાવવાનું છે. શુમે યથાશક્તિ ચતનીયમ્
તલનાત્મક દૃષ્ટિએ.

Page #21

જીવના ત્રણ કુટુએ.
9 જીવના ત્રણ કુટુંબો.
தக்
૨૦૭
જૈનાગમના આંતર રહસ્યને જાણનારા જ્ઞાની મહાત્માઓએ જે વિલેાકયુ છે, તે ખીજાએથી વિલેાકી શકાય તેવું નથી, તે મહાત્માએ માત્ર વિલેાકીને વિરામ પામ્યા નથી, પણ તેમણે આગમદ્વારા ઉūાષણા કરી કહ્યું છે કે, આ અનંત સંસારમાં વનારા જીવાએ પેાતાના આત્મિક સ્વરૂપને વિચાર કરવાને છે. તેમણે મેહ નિદ્રામાંથી જાગ્રત થઇ સ્વવસ્તુ અને પરવસ્તુના આધ લેવા જોઇએ. કેટલાએક જીવા પેાતાનામાં પામરતાને દ્વેષ આરાપ્તિ કરી પ્રમાદના પાશમાં સપડાય છે, તેઓ ખરેખર પોતાના આત્માને ચિત કરે છે. ખરી રીતે જોતાં કાઇ પણ નિળ છે જ નહીં. સર્વને આત્મા છે અને તે આત્મા અનંત અને સશક્તિમાન છે. જીવે જાગ્રત થઇ અને નિશ્ચયાત્મક મની આત્મમલ મેળવવાને તત્પર અનવુ જોઇએ. અજ્ઞાનથી આવૃત થયેલેા જીવ અત્યંત અકવ્યતા, અત્યંત નિ લતા અને અતિશય મેાહનિદ્રાના પ્રભાવથી જ પેાતાની જાતિને સત્વહીન બનાવે છે, તેથી જીવે માહનિદ્રા અને અજ્ઞાનતાને! ત્યાગ કરી અપ્રમત્ત બનવું જોઇએ. એ માહિનદ્રાને ત્યાગવાના અને આત્મબળ તરફ ઉત્તેજીત થવાના માર્ગ તેના પેાતાના પવિત્ર ગ્રંથામાં જ બતાવેલે છે તેથી દરેક જીવે પેાતાના સત્ય સ્વભાવ એળખી અને ખીન્નઆને પણ એ સત્ય સ્વભાવની ઓળખાણ કરાવી પેાતાના નિદ્રિત આત્માને જાગ્રત કરી આત્માનેા ઉદય કેવી રીતે થાય ? એ બતાવી આપવું જોઇએ. જ્યારે એ નિદ્રાગત આત્મા પોતાની સ્વસંવેદ્ય કત્ત વ્યપરાયણતાને જાણતા થરો, અને જાગ્રત થશે, તે વેળાએ પ્રભાવ, સત્તા, શ્રેષ્ટતા અને પવિત્રતા વગેરે સ` ઉત્કૃષ્ટ ભાવા પેાતાની મેળે જ આવીને તેની સમક્ષ ઉપસ્થિત થશે.
ભવી પ્રાણીની ઐહિક અને પારલૈાકિક ઉન્નતિ અને પરિપૂર્ણતા માટે એ સર્વ સમાનતાની તેમજ સવ કલ્યાણેચ્છાની ભાવનાને સત્ર ઉપદેશ આપવે જોઇએ,
એ પ્રમાણે શાસ્રકારેાએ નવી નવી યાજનાએ, સુખેધક ઉપનયાની ઘટનાઓ અને ઉત્તમ દષ્ટાંતા આપી જીવને અધ્યાત્મમાર્ગદર્શન કરાવવા અનેક પ્રયત્ન કર્યા છે, પણ તે પ્રયત્નાની સફલતા જીવના ભવ્યત્વવાળા પ્રતિધને આધારે રહેલી છે. શાસ્ત્રકાર મહારાજે ઉપદેશ આપતા જીવના ત્રણ કુટુ એની ૫ના કહેલી છે, જે કલ્પના ઉપર ભવી આત્માને તેના શુદ્ધ અને અ ંતિમ કત્ત વ્યનું યથાર્થ ભાન થઈ આવ્યા વિના રહેતું નથી.

Page #22

૨૦૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. આ સંસારમાં આવેલા જીવને તેના જીવનના આરંભથી ત્રણ કુટુંબ સાથે યોગ થઈ આવે છે. તે ત્રણ કુટુંબમાં એક બાહ્ય કુટુંબ છે અને બે અંતરંગ કુટુંબે છે. માતા, પિતા, સ્ત્રી પુત્ર, પુત્રી વગેરે જે પરિવાર છે તે જીવને પહેલું બાહ્ય કુટુંબ છે. આ કુટુંબની અંદર જીવનું બંધન સ્વાર્થને ઉદ્દેશીને રહેલું છે. દરેક કુટુંબીઓ સ્વાર્થને ઉદ્દેશી પિત પિતાનો સંબંધ દર્શાવે છે. એ કુટુંબ સ્વાથી છતાં મેહદશાને લઈને જીવના હૃદયમાં જુદી જુદી ભાવના ઉત્પન્ન કરાવે છે, તેથી જીવ સ્વદશાને ત્યાગ કરી પરદશામાં વર્તે છે. જે જીવ પોતાના હૃદયમાં શાસ્ત્રના ઉપદેશને અવકાશ આપે તો તે કુટુંબમાં સુખે રહી શકે છે, અન્યથા તે તેને સંયોગ વિયોગમાં સુખ દુઃખને ભારે અનુભવ કરવો પડે છે, તેથી ભવી જીવે એ બાહા કુટુંબમાં કેવી રીતે વર્તવું જોઈએ? એ ઉપદેશ સારી રીતે સંપાદન કરો. એ કુટુંબમાં સદા સુખે રહેવાનો ઉપાય માત્ર કત્તવ્યનિષ્ઠા, સંતોષ અને આતિથ્ય ભાવ-એ ત્રણ તત્ત્વો ઉપર રહેલે છે. માતા પિતા વગેરે જે પોતાના સંબંધીઓ છે, તેમની તરફ પોતાનું શું શું કર્તવ્ય છે? એ વિષય લક્ષમાં રાખવાથી જીવન સુખમય દશાને અનુભવ કર્તવ્ય નિષ્ઠાના પહેલા તત્વ ઉપર રહેલા છે. બીજું તત્ત્વ સંતોષ છે. પોતે ગૃહવાસમાં જે સ્થિતિમાં મુકાયા છે તે સ્થિતિમાં સંતોષ માની રહેવું, અને પોતાની શક્તિ પ્રમાણે ઉચ્ચ સ્થિતિ મેળવવા પ્રયત્ન કરો, એમાં પણ જીવ સુખાનુભવ કરી શકે છે. ત્રીજું તત્ત્વ આતિથ્ય ભાવનું છે. જીવ પોતે પોતાના કુટુંબમાં એક અતિથિ (મિજમાન) તરીકે આવ્યા છે. તેમજ બીજા પણ જે કુટુંબીઓ પ્રાપ્ત થયેલા છે, તેઓ પણું અતિથિ તરીકે આવ્યા છે. તેમના સંયોગ અને વિયોગમાં સુખ દુ:ખ ધારણ કરવા નહી, એ આતિથ્યભાવ કહેવાય છે. એ તત્ત્વથી જીવ સંસારી છતાં વિરક્ત રૂપે રહી શકે છે. આથી એ તત્વ સર્વથી વિશેષ આદરણીય છે.
પ્રથમના બાહ્ય કુટુંબની અંદર રહેલા એ ત્રણ તો સારી રીતે આરાધવાથી સંસારી જીવ પોતાના સંસારી જીવનની સફલતા કરવાને સમર્થ થઈ શકે છે. પછી એવા સમર્થ જીવને એ બાહ્ય કુટુંબ કઈ રીતે બાધા કરી શકતું નથી.
જીવને બીજા બે અંતરંગ કુટુંબો છે. તે શુભ અને અશુભ-એવા બે પ્રકારથી યુક્ત છે. ક્ષમા, સરલતા, નિર્લોભતા, જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, સત્ય, શાચ, તપ અને સંતોષ–એ જીવનું બીજું શુભ કુટુંબ છે. આ શુભ કુટુંબને વેગ જીવને તેના આંતર સ્વરૂપની સાથે થાય છે. તેથી તે અંતરંગ કુટુંબ કહેવાય છે. તે દરેક કુંટુંબી જીવને ઉચ્ચ દશા સાધવામાં સહાયભૂત થાય છે. અને જીવને સ્વાભાવિક રીતે પ્રાપ્ત થતા એવા કેટલા એક દોથી બચાવી શકે છે. શાસ્ત્રમાં એક સ્થળે કહ્યું છે કે-ક્ષમાં અને સાથે માતા પિતાને સ્થાને છે, સરલતા સ્ત્રીને સ્થાને છે, જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર બંધુરૂપ છે, નિર્લોભતા બહેન છે અને શાચ,

Page #23

જીવના ત્રણ કુટુંબે.
૨૦ તપ અને સંતેષ એ પુત્રોને સ્થાને છે. આવા અંતરંગ શુભ કુટુંબમાં વસનારો જીવ પોતાના સાંસારિક જીવનને ઉચ્ચ કોટીમાં મુકી શકે છે. તેવા કુટુંબના સહવાસથી જીવ પરિપૂર્ણ રીતે ઉચ્ચ દશાનો અધિકારી થઈ શકે છે. જે તેની પ્રબલ ઈચ્છા હોય તો એ સંસારી જીવનમાંજ તે પરિપૂર્ણતાને પામી શકે છે. તેની દષ્ટિ શુદ્ધ અને નિર્મળ બને છે. તે અસત્ય વસ્તુને જોઈ શકતી જ નથી. તેનું મન અસત્ય વિચાર કરવાની શક્તિને ધારણ કરતું જ નથી. સર્વત્ર તેને તે સત્ય અને સારૂ–ઉત્તમ જ જોવામાં આવે છે. તેમ વળી એ અંતરંગ શુભ કુટુંબમાં રહી સદાચાર માર્ગે ચાલનારા જીવને પિતાના હદયમાં જણાઈ આવે છે કે, “ આ જગતમાં સાંસારિક ભાવમાં મેહિત થયેલા મનુષ્ય ઘણી જ મોટી ભૂલ કરે છે, તેઓ આત્મિક ભાવને ઓળખતા નથી. વિષયમાં સુખનું અસ્તિત્વ માને છે અને તેને માટે મહાન પ્રયત્ન કર્યા કરે છે, એજ આ જગતમાં સર્વ દુઃખનું મૂળ છે. ભવી મનુષ્ય માત્ર સત્વર જ જાણી શકે છે કે, આપણે જે દિશામાં વિચારીએ છીએ, ત્યાં સુખ નથી કિંતુ સુખ તો જ્ઞાનમાં જ રહેલું છે, તે છતાં તેઓ પ્રમાદરૂપ મહા શત્રુને વશ થઈ ઉન્માર્ગે ચડી જાય છે. સંસારી મનુષ્ય પણ જાણવું જોઈએ કે, સુખ અને દુઃખ એ ઉભય આપણું માર્ગદર્શકે છે. જેવી રીતે સારી વસ્તુમાંથી સત્ય જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે, તેવી રીતે ખરાબ વસ્તુમાંથી પણ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે. એક ગ્રંથકાર લખે છે કે “ મનુષ્યના આત્મામાંથી જયારે સુખ અને દુ:ખા પ્રસાર થવા માંડે છે, ત્યારે તે તેનામાં અનુભવ રૂપી ભિન્ન ભિન્ન છાપો મુકતા જાય છે અને તે છાપ-ચિન્હોનું જે મિશ્રણ થાય છે, તેને જ પાછળથી સ્વભાવ અથવા શીલના નામથી ઓળખવામાં આવે છે.” તે ગ્રંથકારની આ અનુભવવાણું સર્વ રીતે યથાર્થ લાગે છે, કારણ કે, જે આપણે કઈ પણ મનુષ્યનો સ્વભાવ તપાસીએ એટલે આપણને તેમાં પ્રવૃત્તિનું ખરેખરૂં એકીકરણ અને મનોવિકારનો સરવાળે સ્પષ્ટ દેખાઈ આવશે. સુખ દુઃખના મિશ્રણથી જ સ્વભાવની રચના થયેલી હોય છે. અર્થાત તેને સુટુતાથી જેવી સહાયતા મળે છે, તેવી સહાયતા દુષ્ટતાથી પણ મળે છે. જૈન આગમમાં કેટલાંક એવાં પણ ઉદાહરણે છે કે, તેમાં મનુષ્યને સુખે કરતાં દુ:ખોથી જ વધારે ઉપદેશ મળે પ્રગટ જોવામાં આવે છે. આ જગતના મહાન મહાન પુરૂષોને વિષે વિચાર કરીએ છીએ, ત્યારે એમજ દેખાય છે કે, તેમનામાં કેટલાક મહાપુરૂષો સુખ કરતાં દુ:ખોથી જ વધારે પ્રમાણમાં વિરક્ત અને જ્ઞાની થયા હતા. સંપત્તિ કરતાં વિપત્તિથી જ તેઓ સન્માર્ગને શોધી શક્યા હતા અને કેવળ સ્તુતિથી નહીં, કિંતુ નિંદાવડે જ તેમને પ્રભાવ વિશેષ વિસ્તારને પામ્યો હતે.
આ ઉપરથી એટલું સમજવાનું કે, જીવને તેનું અંતરંગ શુભ કુટુંબ

Page #24

૨૧૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ગુણેના સમૂહ સાથે જોડે છે. જ્યારે તે એ પવિત્ર કુટુંબના સહવાસને આનંદ મેળવે છે, ત્યારે તે સ્તુતિ કે નિંદા, સુખ કે દુઃખ અને સંપત્તિ કે વિપત્તિ કાંઈ પણ ગણકારતો નથી. તેને નિંદા સ્તુતિ રૂપે, દુઃખ સુખ રૂપે અને વિપત્તિ સંપત્તિ રૂપે પરિણમે છે. તેથી ઉત્તમ જીવોએ પોતાના એ અંતરંગ કુટુંબ ઉપર અતિ વાત્સલ્ય રાખવું. બાહ્ય કુટુંબ જે માતાપિતાદિ તે સ્વાથીય સંબંધવાળું હોવાથી તે તરફ ઉપેક્ષા રાખી માત્ર તે મનુષ્ય જન્મનું કર્તવ્ય બજાવવા તરફ લક્ષ રાખી વત્તવું.
જીવનું ત્રીજું અંતરંગ કુટુંબ અશુભ છે. કોધ, માન, માયા, લોભ, રોગ, દ્વેષ, અજ્ઞાનતા, શોક અને ભય પ્રમુખથી મળેલું છે. એ કુટુંબને સંબંધ પણ અંતરનો હોવાથી તે અંતરંગ કુટુંબ કહેવાય છે, પણ તે અંતરની નઠારી પરિ. સ્મૃતિઓથી બનેલું છે. એ અશુભ કુટુંબના સેવનથી જીવ અધમદશાનો અધિકારી બનતો જાય છે. તેમાં કોલ અને માયા તેના માતાપિતાને સ્થાને છે. અજ્ઞાનતા સ્ત્રી છે. રાગ દ્વેષ તેના પુત્રને સ્થાને છે. માન, લેભ, શેક અને ભય વગેરે તેના બંધુઓ છે. કેટલાક વિદ્વાને તેના સંબંધને માટે જુદી જુદી કલ્પના પણ કરે છે.
આ અશુભ કુટુંબના સહવાસમાં રહેલા જીવ અધમ વૃત્તિથી આવૃત્ત બની જાય છે. તે પ્રમાદી બની કઈ સંકુચિત અને લધુવૃત્તિને સેવનારે થઈ જાય છે. સર્વથા આલસ્યને ગ્રાસ થઈ પડે છે. તેનામાં વિપરિત ભાવનાને જાગ્રત કર નારી ભિન્ન ભિન્ન લધુવૃત્તિઓ પ્રગટ થાય છે અને સર્વ પ્રકારની વિકાર ભરેલી વૃત્તિઓ પ્રબલ થયેલી દેખાય છે. નિરૂત્સાહ, મંદતા, તંદ્રા ઇત્યાદિ તામસ સ્વ ભાવે આવિર્ભાવને પામે છે, મૃદુતા, મિષ્ટ સ્વભાવ, શાંતિ, નમ્રતા અને કાર્ય– અકાર્યને સમતોલ રાખનારા ગુણો લેપ પામી જાય છે.
પ્રત્યેક જીવે આ અશુભ કુટુંબથી દૂર રહેવું જોઈએ. એ કુટુંબના સહવાસમાં રહેવાથી કટુ ફલે મેલવાય છે. મનને શાંતિ રાખવા માટે જે ઉચ્ચ સ્થિ તિની આવશ્યકતા છે, અને મનમાં શુભ પરિણામો મેળવવાની જે જરૂરીયાત છે, તે આ અશુભ કુટુંબના સહચારી જીવને કદિ પણ મળવાના નથી. એવા કુટુંબી
જીવનું મનુષ્યજીવન તદ્દન નકામું થઈ જાય છે. તે મનુષ્ય જીવનની ઉચ્ચતાને દર્શાવનારા તો જોઈ શકતો નથી. તે સર્વથા રાગદ્વેષથી અંધ બની આ અનંત સંસારની મલિન સપાટી ઉપર ભટક્યા કરે છે. તેથી ભવી જીવે ધર્મની છાયા નીચે રહી એ અશુભ અંતરંગ કુટુંબને સર્વથા ત્યાગ કરવો જોઈએ.
આ જીવના ત્રણ કુટુંબનું વિવેચન કરતાં શાસ્ત્રાકારે કહેલું છે કે, જીવને બીજું અંતરંગ શુભ કુટુંબ મોક્ષ માર્ગનું દર્શક થાય છે. ત્રીજું અંતરંગ અશુભ

Page #25

જીવના ત્રણ કુટુંબ તથા ગ્રંથાવલોકન.
૨૧૧ કુટુંબ કે જે જીવને અનાદિ અનંત કાલ રખડાવનારૂં છે તે જ્ઞાનના બલવડે વિલેકન કરતાં સમાર્ગનું દર્શક થઈ શકે છે. જે પહેલું બાહ્ય કુટુંબ છે, તે સંસારી જીવને ભવો ભવ નવું નવું હોય છે જ્યારે ભવી પ્રાણુ ગુરૂદ્વારા આ સંસારનું સ્વરૂપ સમજે છે, ત્યારે તે કુટુંબમાંથી મુક્ત થવાનો માર્ગ મેળવી શકે છે.
કેટલાએક એવા અરકમી હોય છે કે જેઓ પહેલાં બાહ્ય કુટુંબને પોષવા માટે ત્રીજા અંતર ગ અશુભ કુટુંબની સહાય લે છે અને તેથી બીજા અંતરંગ શુભ કુટુંબનો અનાદર કરે છે. એવા પ્રાણીએ યાજજીવિત દુ:ખી થઈ આ અનંત સંસારની વૃદ્ધિ કરનારા થાય છે.
જે આસન્ન સિદ્ધ જીવ છે, તે ધર્મવીર થઈ ત્રીજા અશુભ અંતરંગ કુટુંબનો અને પહેલાં બાહ્ય કુટુંબને ત્યાગ કરી બીજા અંતરંગ શુભ કુટુંબને આદરી મહાન આનંદનો અનુભવ કરે છે. એવા પવિત્ર આત્માને સહસવાર ધન્યવાદ ઘટે છે,
ગ્રંથાવલોકન અને સાભાર સ્વીકાર.
નવકાર મંત્ર યા પંચપરમેષ્ઠી અને આવશ્યક કે પ્રતિક્રમણનું રહસ્ય-લેખક પંડિતજી શ્રીયુત સુખલાલજીભાઈ પ્રકાશક શ્રી જૈન યુવક સેવા સમાજ તરફથી ચંદુલાલ ગોકળદાસ શાહ–કિંમત છે આના “ સુઘોષા ” પત્રની પ્રથમ ભેટ તરીક આપવામાં આવે છે. આ ગ્રંથમાં બે લધુનિબંધો છે. જેમાં પ્રથમ નવકાર મંત્ર ચા પંચપરમેષ્ટીને વિષયની વ્યાખ્યા બતાવી સમાન્ય જીવ અને પરમેષ્ઠી વચેની તરતમતા અને વ્યવહાર નિશ્ચયની દષ્ટિએ જે સ્વરૂપ બતાવ્યું છે. તે અન્ય દર્શનના પ્રણેતાઓ લખેલ જીવોના સ્વરૂપ સાથે સરખાવેલ છે, ત્યારબાદ નમસ્કાર એટલે શું તેના પ્રકાર તે કરવાના હેતુ અને પંચપરમેકી ભગવાનનું સ્વરૂપ સુંદર શૈલીથી ફૂટ રીતે જણાવેલું છે. બીજા નિબંધમાં પ્રતિક્રમણની ક્રિયાના વિષય સંબંધે છે. લેખક મહાશય આ વિષય માટે લેવાયેલ પ્રયાસ સફળ છે કે કેમ ? તે વાંચક વર્ગને શાંતિ અને મનન પૂર્વક વાંચી તુલના કરવા સોંપે છે. આ વિષય પણ તુલનાત્મક દ્રષ્ટિએ વાંચતાં તેમાંથી ઘણું જાણવાનું મળે છે. અને બંને નિબંધો વાંચતા તેના લેખકની વિદ્વત્તા ઝળકી ઉઠે છે. બંને નિબંધ વાંચવાની જિજ્ઞાસુઓને અમે સુચના કરીયે છીએ. વિશેષમાં આ પત્રના તંત્રી શ્રીયુત ઝવેરી મૂળચંદભાઇ આશારામનું આ માસિકના અંગેનું આ બકમાં આપેલ વકતવ્ય, પેપરકારની સરલતા પૂર્વકની રીતભાત અને કર્તવ્યનું ભાન જણાવનાર હોઈ તે વાંચવા જેવું છે. પેપરની ભેટ આવા તત્વજ્ઞાનના વિષયોની બુક આપવાની પ્રણાલીકા ઈછવાજોગ છે એમ અમારું મંતવ્ય છે.
લગ્ન રહસ્ય-લેખક પંડિત માવજી દામજી શાહ, મુંબઈ–ઘાટકોપર. કિંમત ચાર આના. આ લધુ બુકમાં લગ્નની વ્યાખ્યા તેની, જવાબદારી અને તે જીવન શીરીતે નિભાવવું

Page #26

૨૧૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
અ અ અ ા
,
તે માટેના કેટલાક મુદાઓ સંક્ષિપ્તમાં જણાવવામાં આવ્યા છે. આ એક સામાજીક વિષય હોવા સાથે ઉપયોગી એટલા માટે છે કે, લગ્ન સંબંધી અજ્ઞાનતા થાડા પણ અંશે સમજપૂર્વક વાચકને દૂર થયેલી જણાશે. આ બુકનો વિશેષ પ્રચાર થાય તેમ ઈચ્છીએ છીએ.
શ્રી મુંબઈ જેને સ્વયંસેવક મંડળને રીપોર્ટ સં. ૧૯૮૧ ના ભાદરવા સુદ ૧ થી સ. ૧૯૮૩ શ્રાવણ વદી ૩૦ સુધીનો. રમા મંડલની જૈન સમાજ પ્રત્યેની સેવા જાણીતી છે. હાલમાં તે મંડલે વ્યાયામશાળાનો જન્મ આપી સમાજની આવશ્યક જરૂરીયાત પુરી પાડી છે. મંડ ળના સભ્યો સેવાભાવી, સેવા માટે ઉત્સાહી, પ્રેમી અને ખંતીલા હોવા સાથે તેને સોંપવામાં આવેલ કાર્ય ચોગ્ય રીતે પાર પાડી શકે તેમ છે. તેથીજ આ મંડળમાં અનેક પ્રસિદ્ધ જૈન ગૃહસ્થ તેના સભાસદો પ્રેમભાવે થાય છે. રીપોર્ટ વાંચતા તેમનાં કાર્યો સુવ્યવસ્થિત અને હિસાબ ચોખવટવાળે છે. અમે તેની ભવિષ્યમાં ઉન્નતિ ઈચ્છીએ છીએ.
રેલ સંકટ નિવારણ શ્રીપાલેજ સેવા મંડલનો હિસાબ તથા રીપાટ – છેલ્લા રેલના સંકટ સમયે આ મંડલે નિરાધારોની જે સેવા કરે છે તે ધન્યવાદને પાત્ર છે. તેને હિસાબ આ રીપોર્ટમાં આપેલ વાંચતાં યોગ્ય જણાય છે.
શેઠ રૂષભદાસ કેસરીમલ જૈન શ્વેતાંબર પેઢી-રતલામને છેઠો રીપોર્ટ સં. ૧૯૮૩ ના કારતક સુદ ૧ થી સં. ૧૯૯૪ ના કારતક વદી ૩૦ સુધી.
જૈનાચાર્યજી શ્રીમાન સાગરાનંદસૂરિજી મહારાજ તથા પં. શ્રી મોતી. વિજયજીના સુપ્રયત્નથી આ પેઢીને માળવામાં જન્મ થયો છે. આ વર્ષમાં તેમણે સારું કાર્ય કરેલ છે. જીવદયા, ૭ પાઠશાળા, કન્યાશાળા, આયંબીલ ખાતું વગેરે ખાતા આ પઢો હસ્તક સુવ્યવસ્થિત ચાલે છે તેમજ હિસાબ તથા વહીવટ પણ ગ્ય છે. તેમ તેનો રીપોર્ટ વાંચતાં માલમ પડે છે. દરેક જીલ્લામાં આવી પેઢીએથી ધાર્મિક ખાતા ચલાવવામાં આવે તો સંગ્રહીત રીતે સમાજ લાભ સારી રીતે લઈ શકે. અમે તેની આબાદી ઈચ્છીએ છીએ.
નીચે જણાવેલા ગ્રંથો તથા રીપેટે ભેટ મળ્યા છે. તે સાભાર
સ્વીકારીએ છીએ. સંમતિ તક પ્રકરણ તૃતીય વિભાગ, પ્રકાશક ગુજરાત પુરાતત્વ મંદિર-અમદાવાદ. જૈન ધર્મનો પ્રભાવ હિંદ, પ્રકાશક આત્માનંદ જેને ટૂંકટ સેસાઇટી અંબાલા નં. ૯૪ વિવિધ સાહિત્ય પ્રકાશનું કાર્ય આ સંસ્થા ઉત્તમ રીતે કરે છે. શ્રી શિવાજી પુસ્તકાલય વ્યાસ ( નવસારી પ્રાંત ) નો સં. ૧૯૮૧ થી ૮૩ સુધી રીપોર્ટ. શ્રી ભાવનગર દેશીય શિક્ષણ શાળાનો નવ વર્ષનો રીપોર્ટ તા. ૧-૧૧-૧૮ થી તા ૩૧-૧૦-૧૯૨૭ સુધીને રીપોર્ટ.
કિ .

Page #27

અમારૂં જ્ઞાનોદ્ધાર ખાતું.
નીચેના ગ્રંથા છપાય છે.
૧ શ્રી પ્રભાવક ચરિત્ર (ભાષાંતર ) ૨ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર
૩ વેન્દ્ર સ્તુતિ ( સજ્જન )
७ विलास बईकहा अपभ्रंश छाया लाथे.
કાર્તિ ક
૫૪ માગસર ૧૧૩ પાપ ૧૨૮
માહ ૧૩૬
૪ શ્રી ચંદ્રપ્રભુ ચરિત્ર ( ભાષાંતર ) ૫ શ્રી મહાવીર ચરિત્ર
32
६ श्री वसुदेव हींडि प्राकृत
ઉપરના ગ્રંથા ઘણાજ પ્રાચીન પૂર્વાચાકૃત હેાઇ, કથાએ ઘણીજ સુ ંદર રસીક, ભાવવાહી અને અંતર્ગત વિવિધ ઉપદેશક કથાઓ સહિત છે. મહાન પુરૂષાના આવા સુંદર, સત્ય ચરિત્રા વાંચી વિચારી આત્મકલ્યાણ સાધવાની આ સુંદર તક કે જે સભાના લાઈક્ મેમ્બર થઇ તેવા ગ્રંથા ભેટ મેળવી લેવા ચૂકવાતુ નથી.
શ્રીપાળ મહારાજનો રાસ.
( ગુજરાતી અર્થ સાથે. )
શ્રી નવપદજી મહારાજને મહિમા અપૂર્વ છે, જે કાઇ પણુ જૈન અજાણુ તે માટે નથી. ચૈત્ર માસ અને આશે. માસમાં આવતા એળી- આયંબીલ તપ કરી શ્રી નવપદજી મહારાજની આરાધના કરાય છે. તે અઠ્ઠાઇના દિવસેામાં શ્રી નવપદજી મહારાજનું અપૂર્વ માત્મ્ય જેમાં આવેલ છે તેવા શ્રીપાળ મહારાજનું અદભુત ચરિત્ર તેનેા રાસ જે વંચાય છે તે મૂળ તથા તેનુ સરલ ભાષાંતર સ` કોઈ સમજી શકે તેવી ગુજરાતી ભાષામાં આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે પાના ૪૬૦ પાકું કપડાનુ આડીંગ સુંદર ગુજરાતી ભાષામાં પ્રકટ થયેલ છે, ચૈત્ર શુદ ૧૫ પુર્ણીમા સુધીમાં લેનારને એ રૂપીયા (પાસ્ટેજ જુદું) ની કિંમતે આપવામાં આવશે પછી તેની કિ ંમત રૂા. ૨-૮-૦ પડશે.
લખા~
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા—ભાવનગર.
શા. આણંદજી પરશાતમ જૈન ઔષધાલયમાં નીચે મુજબ લાભ લેવાયા છે. સાધુ સાધવી શ્રા. શ્રા. જૈનેતર ખાળક કુલ
૧૬૪૭
૧૬ ૮૮
१४७७ ૭૪૨-૩૯૨૦ ૧૫૦૬ ८७० ४२७७ ૧ પર ૧૦૨૧ ૪૧૮૪ ૧૩૫૩ ૯૨૧ ૩૭૯૫
૧૫૮૩
૧૩૮૫
માસ ચારમાં કુલ ૧૬૧૭૦

Page #28
જેવું ઈચ્છા અન્યનું તેવું આપનું થાય હિંદુ સંસારના દુ:ખદ ચિત્રો ઘણાં છે. તેમાંનું એક દુ:ખદ ચિત્ર સગાં વહાલાંઓ વચ્ચેના ઝઘડાનું છે. આ ઝઘડા મહત્વના હોતા નથી, સિદ્ધાંતના હોતા ! નથી, પણ બહુ ક્ષુલ્લક અને નજીવા હોય છે. હૃદયનું વિશાળ પણ હોતું નથી, ક્ષમા આપવાની તૈયારી હોતી નથી. મનુષ્યનાં શરીર પ્રભુનાં મંદિરો ગણાય છે. તે મદિરામાં પ્રભુની પ્રતિમાને માટે જે ગાખા હોવા જોઈએ તેને બદલે તેજ ગાખામાં આપણું છેડકરવાદી કજીઆઓને સ્થાન આપીયે છીએ અને પ્રભુની પ્રતિમાને ચંદનપુષ્પ ચઢાવવાને બદલે આ ગાખામાં મૂકેલા આપણા કજીઆઓને સવાર સાંજ વંદન કરીએ છીએ. જેવા દેવ તેવા પૂજારી. જે હૃદયમંદિરમાં પ્રભુની મૂર્તિની સ્થાપના થાય તો જીવનમાં શાંતિના ઝરણાં રેલાય પણ પ્રભુની મૂર્તિને બદલે કજીઆ અને વૈરોની સ્થાપના થાય તો શાંતિનાં ઝરણાં સૂકાઈ જાય અને મૃત્યુના ભયંકર ઘટા વાગવા માંડે. મૃત્યુ એટલે એકલુ' શરીરનું મૃત્યુ નહિ, પણ ઉચ્ચ આશાઓનું, મહત્વાકાંક્ષાઓનું, પવિત્રતાનું અને સર્વોચ્ચ આદર્શોનું. શબ્દો અને લાગણીઓ નિર્જીવ નથી, જે શબ્દો મુખમાંથી છૂટે છે અને જે લાગણીઓ હદયમાં થાય છે તેની અસર થયા વગર રહેતી નથી. જે તે પવિત્ર શબ્દો અને લાગ- 1 ણીયા હોય તો તેનું પરિણામ સુંદર આવે છે, જે તે વૈરભાવથી ભરેલા શબ્દો અને લાગણીઓ હાય તો તેનું પરિણામ ભયંકર આવે છે. ઘણીવાર જોવામાં આવે છે કે જે કુટુંબમાં કલેશ શરૂ થાય છે તે કુટુંબમાં એક-બે મૃત્યુ થયા વગર રહેતા નથી. જે વેરભાવે આપણે રાખ્યા અને જે દ્વેષની લાગણીઓને સંઘરી તેનાથી સામાવાળાને તા નુકશાન થાય કે ન થાય પણ આપણા પોતાના ઉપર તેના ફટા આવીને પડે છે અને એક—બે વ્હાલાંઓને ઉપાડી જાય છે. ભરૂચ આગળ નમ દા નદીને એક એવા સંધ્યાકાળે એક વખત હુ’ ઉભા હતા. તે દિવસે કાંઈ પર્વ હતું અને નાના દીવડાઓ પડીયામાં રાખી લાકે નદીમાં તરવા મૂકી દેતા હતા. આવા દીવડાઓની હારમાળા ચાલી જતી હતી. ગુજરાતના બીજા એક શહેરમાં એક રસ્તા ઉપર છેડે ઉભા હતા અને જોઉં છું’ તા ખાળકુવાની હારમાળા લાગી રહી હતી. દરેક મનુષ્ય વિચાર કરવાનો છે કે પોતાને તે નર્મદા નદીમાં તરતા અને જીવનને ઉજવળ કરતા એક દીવડો થવું છે કે વૈર, દેષ, અને કલેશથી ભરેલા એક ખાળકુવા થવું છે. રા. જયસુખલાલ મહેતા. For Private And Personal Use Only