________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સુજનતા અને સુસ્વભાવ.
૧૭
પ્રાપ્ત કરવા માટે સુજનતાને દેખાવ કરે છે તેનો ત્યાગ કર જોઈએ. પરંતુ સુશિક્ષણને લઈને મનુષ્યમાં જે સુજનતા આવે છે તે તેની ગ્યતાની પરિચાયક બને છે. ખરેખરી સુજનતા સુશિક્ષણ વગર આવી શકતી નથી. જે સુશિક્ષLણુના અભાવને લઈને મનુષ્યનું મન યથાચિત સુધરેલું હોતું નથી તે તેને ઉઠવા
બેસવામાં વિનય રાખવો આદિ નિયમોથી કશે લાભ થતો નથી. જ્યાં સુધી મનમાં કમળતા, દયા, વિનય આદિ ગુણે નથી હોતા ત્યાં સુધી શરીરને સુગન્ધ વગરના પુષ્પ જેવું જ સમજવું. સાથોસાથ ખરેખરી સુજનતા માટે સાત્વિકતા, સત્યનિષ્ઠા આદિ ગુણેની પણ પરમ આવશ્યતા રહેલી છે.
એક વિદ્વાનનું એવું મન્તવ્ય છે કે મનુષ્યને વાસ્તવિક સ્વભાવ કેટલેક અંશે ગુપ્ત રહે છે. અર્થાત્ બહારના અને અંદરના ખરેખરા સ્વભાવમાં ઘણું અંતર હોય છે. એ વાત તે ઘણું કરીને સૌ જાણે છે કે કેટલાક અગ્ય કાર્યો એવા હોય છે કે જે ખુલ્લી રીતે કરવા કોઈ તૈયાર હોતું નથી, પરંતુ એવાં કાર્યો લોકે ગુપ્ત રીતે કરે છે એજ બતાવી આપે છે કે લોકોને ખરેખર સ્વભાવ કેટલેક અંશે ગુપ્ત હોય છે. પરંતુ સ્વભાવનું એ દોરંગીપણું એટલું બધું હાનિકારક નથી, કેમકે તેનાથી એટલું તો અવશ્ય સિદ્ધ થાય છે કે તે મનુષ્ય એ કામને અનુચિત અને નિંદનીય તે સમજે છે, પરંતુ કેટલાક કારણેને અંગે તે કામ તે કરે છે, એની અંદર વિવેકની એટલી બધી હત્યા નથી હોતી, કેમકે લોકો ખરાબ કાર્યોને હંમેશાં ખરાબ જ ગણે છે. પરંતુ જે લેક કેવળ સર્વ પ્રિય બનવા માટે જ કુટનીતિનો વ્યવહાર કરે છે અને પોતાના હૃદયની મલિનતા છુપાવવા માટે જ દોરંગી વ્યવહાર કરે છે તેઓ પહેલાંની અપેક્ષાએ ઘણા જ દુષ્ટ, નીચ અને પાપી હોય છે. અનેક પ્રસંગે તેને પોતાના વિવેકની હત્યા કરવી પડે છે અને સત્યપર પડદો નાંખવો પડે છે, તે જ વધારે નિંદનીય છે.
જે કે સ્વભાવમાં ઘણે અંશે પરિવર્તન થઈ શકે છે અથવા પોતાને વશ પણ કરી શકાય છે. તોપણ તે કાર્ય ઘણું જ કઠિન અને દુ:સાધ્ય છે એમાં સંદેહ નથી. કઠોર વ્યવહાર અથવા દંડ વિગેરેથી તે સ્વભાવ કદિ બદલી શકાતે જ નથી; યુક્તિથી જ બદલાય તે બદલાય. કદાચ વધારે બલ પ્રવેગ કરવાથી અથવા અત્યંત દાબ રાખવાથી સ્વાભાવિક ગુણ થોડો સમય રોકાઈ જાય, પરંતુ તેને ઉપરથી દાબ લઈ લેવામાં આવે છે કે તરત જ તે પિતાનું પૂર્વ સ્વરૂપ ધારણ કરી લે છે. વળી ઘણે ભાગે તો એ પણ સંભવિત છે કે દાબ લઈ લેતાં તેનું જોર પહેલાં કરતાં વધી પણ જાય. બાલ્યાવસ્થામાં સારા સારા લોકોની દેખરેખ નીચે રહેનાર અમીર અને રાજાએના દુર્ગુણ બાળકો સ્વતંત્ર થતાં જે બરાબીઓ કરે છે તે પર ધ્યાન આપવાથી ઉપરોક્ત કથનની સત્યતા સાબીત થશે. બરાબર સમજાવવાથી, વાદવિવાદ કરવાથી છેડે ઘણે પ્રભાવ પડે છે, પરંતુ તે ચિરસ્થાયી નથી હોતો. તેટલા માટે હમેશાં
For Private And Personal Use Only
