________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
સુજનતા અને સુસ્વભાવ.
(લેવિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ.) રાજર્ષિ ભર્તુહરીજીએ કહ્યું છે કે “ર્શ પર મૂવમ” અર્થાત્ મનુષ્યનું શીલ અને સુસ્વભાવ અનેક બીજા ગુણે કરતાં શ્રેષ્ઠ ભૂષણ છે. એટલે કે બીજા ગુણેની અપેક્ષાએ સુજનતાનું મહત્વ ઘણું જ વધારે છે. જેવી રીતે કદ્રુપ મનુષ્ય પણ ઘરેણાં આદિ પહેરવાથી સુંદર દેખાવા લાગે છે તે જ રીતે અશિક્ષિત, નિર્ધન અથવા ખરાબ મનુષ્ય પણ સુજનતા અને સુસ્વભાવને લઈને સારો જણાય છે. જે સુંદર મનુષ્ય પણ મેલાં કપડાં પહેરીને આવે છે કે તેને પોતાની પાસે જલદી બેસાડવા ઇચ્છતા નથી, તેવી જ રીતે કોઈ મહાન વિદ્વાન અથવા ધનવાનને સ્વભાવ પણ દુષ્ટ હોય તે લોકો તેની સંગતિથી બચવા ઈચ્છે છે. એટલે કે જે મનુષ્ય સભ્ય અને સજજન હોય છે તેની સંગતિ ઘણી જ પ્રિય અને સુખદાયક હોય છે અને સર્વ લોકો તેની સાથે હળતા મળતા રહેવાને ઉસુક રહે છે. સભ્યતાને લઈને મનુષ્ય શોભે છે એટલું જ નહિ પણ તેનાં કાર્યોની શોભા પણ ઘણું જ વધે છે. સદાચાર રૂપી સુવર્ણમાં સુજનતા સુગંધનું જ કામ આપે છે.
સંસારમાં લોકોને જેટલો પરિચય તેઓના સુસ્વભાવ અને સુજનતાને લઈને થાય છે, તેટલો તેઓના ગુણે અને લાયકાતને લઈને નથી થતો. મનુષ્યની પરીક્ષા અને તેની લાયકાતનું માપ ઘણું કરીને તેની સુજનતાને લઈને જ થાય છે અને સુજનતાથી જ તેની મહત્તા વધે છે. હકીકત એ છે કે સુજનતા વગર મનુવ્યના સારા સારા ગુણેનો નથી વિકાસ થતો, તેમજ સર્વ સાધારણ મનુષ્યોને તેને યથેષ્ઠ પરિચય થતો નથી. આપણને એવા અનેક ગુણવાન અને વિદ્વાન મનુષ્યો મળશે કે જેઓની દુર્દશા કેવળ સુજનતાના અભાવને લઈને જ થઈ હોય છે, અર્થાત મનુષ્યનું પિતાનું સુખ ઘણે અંશે તેના સુસ્વભાવ ઉપર નિર્ભર રહેલું છે. જે મનુષ્ય શાંત અને ધીર હોય છે, જે ક્ષમાશીલ તેમજ દયાળુ હોય છે, જે બીજાની સાથે સહાનુભૂતિ અને પ્રેમપૂર્વક વ્યવહાર કરે છે તેનાથી સર્વ લોકે પ્રસન્ન અને સંતુષ્ટ રહે છે અને તેને સુખી થવામાં અડચણ આવવાને ઘણે થોડો સંભવ છે એ વાત સુસ્પષ્ટ છે.
ઘણું કરીને સુજનતાને જ લેકો સદાચારનું પ્રધાન ચિહ્ન માને છે અને વાસ્તવિક રીતે તેનાથી જ મનુષ્યના વિચાર, સંગતિ અને રૂચિ વિગેરે ઘણે અંશે જણાઈ આવે છે. જે લોકો બદમાશીને લીધે કુટનીતિથી ચાલીને સર્વપ્રિયતા
For Private And Personal Use Only
