________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આ ઉપરથી એટલું તે સ્પષ્ટતઃ સમજાય તેમ છે કે મનુષ્ય પોતાની ઈચ્છાઓ દબાવવાની મહાન શક્તિને દુરૂપયોગ કરીને પોતાની પ્રકૃતિને બગાડી નાંખે છે, જેને લઈને તે અનેક વિપત્તિઓમાં ફસાઈ પડે છે. વિચારવા જેવી વાત એ છે કે પશુપક્ષીઓ પ્રકૃતિ વિરૂદ્ધ કઈ પણ જાતની ક્રીડા કરતા નથી, પરંતુ દુર્ભાગ્યવશાત્ મનુષ્યમાં એ સર્વ દે જોવામાં આવે છે. આનું કારણ એ છે કે પશુઓને પિતાની પ્રકૃતિ વિરૂદ્ધ કરવાનું કેઈપણ કાર્ય સૂઝતું નથી અને તેઓ કોઈપણ કાર્ય પિતાની પ્રકૃતિ વિરૂદ્ધ કરી શકતા નથી. પરંતુ મનુષ્યમાં વિચારશક્તિ રહેલ છે જેને લઈને તે પ્રત્યેક વિષયમાં નવી નવી વાતો શોધી શકે છે અને તદનુસાર કાર્ય કરીને પિતાની પ્રકૃતિ બદલી પણ શકે છે. એટલા માટે જ્યારે તે અસાવધાન બનીને પિતાની વિચાર શક્તિને શિથિલ કરી મુકે છે અને પિતાના હાનિલાભનો વિચાર ભૂલી જઈને પોતાની ઈચ્છાઓને વશ બની જાય છે ત્યારે તે પિતાની પ્રકૃતિને એવા વિપરીત રૂપમાં ફેરવી નાંખે છે કે જેનાથી તેને અપરિમિત હાનિ પહોંચે છે અને તે અત્યંત અધોગત દશામાં આવી પડે છે.
આમ કહેવાની એ મતલબ નથી કે પશુપક્ષીઓની માફક મનુષ્યોએ પણ પિતાની પ્રકૃતિને આધીન રહેવું અને પિતાની વિચારશક્તિ અનુસાર તેમાં કાંઈ પણ સુધારો અથવા ફેરફાર ન કરવો, બલકે કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે મનુષ્યોએ હરવખત પોતાની વિચારશક્તિથી કામ લઈ પોતાનાં પ્રત્યેક કાર્યમાં નવીનતા લાવવા યત્ન કરે જોઈએ અને પોતાની બુદ્ધિને વિકાસ કરવા યત્નશીલ રહેવું જોઈએ, પરંતુ અસાવધાન બનીને પોતાની ઈચ્છાઓને એવા વિપરીત રૂપમાં પ્રવૃત્ત થવા ન દેવી જોઈએ કે જેનાથી પોતાના મનુષ્યત્વમાં ખામી આવે અને પોતે ઉન્નત થવાને બદલે અધોગતિમાં પડી જાય. એટલા માટે જે મનુષ્ય પિતાની વિચારશક્તિથી કામ લીધા કરે અને પોતાના મનને સંપૂર્ણ સાવધાનતાથી સંયમમાં રાખે તે પરિણામે તેઓ અવશ્ય સુખ પામે અને પોતાને શીઘ્રતાથી ઉન્નતિના શિખર ઉપર પહોંચાડી દે. પરંતુ જે તેઓ પોતાની સાવધાનતામાં જરાપણ ભૂલ કરે છે તે તેઓનું મન તેઓને અત્રતત્ર ભટકાવી કઈ એવા સ્થળમાં પટકાવી દે છે કે જ્યાંથી બહાર નીકળવું અત્યંત કઠિન બને છે.
પાંચ ઇંદ્રિયોના વિષયે અસાવધાન મનુષ્યને અત્યંત સતાવે છે અને ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારનાં પ્રલેભનો બતાવીને તેને એટલે બધે પરાધીન બનાવી મુકે છે કે તે પોતાનું સઘળું ભાન ભૂલી જઈને તેને ગુલામ બની રહે છે. જે અસાવધાન મનુષ્ય આમાંથી એકજ વિષયને વશ બની જઈ તેમાં ર પ રહે તો તેની એટલી બધી ખરાબી થતી નથી, પરંતુ તે તે ઉક્ત પાંચ વિષયેના જબરદસ્ત પંજામાં
For Private And Personal Use Only
