Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्रीमजियानन्दसूार सदगुरू eesencescancer trees श्रीय
आत्मानन्दमनाइ
UNCHHAJAN
BesceEEEEEEELS
TUE
स्त्रग्धरावृत्तम्॥
००००००००००००००००००००००००poo00000000000000000000
लक्ष्मीवान् स्वीयलक्ष्मी विसृजतु परमौदार्ययुक्तः सुकार्य। विद्यावान् स्वीय विद्यां वितरतु परमादादराद्वै सुशिष्ये । लक्ष्मीविद्याद्वयं तचिवस्तु परमैक्येन सर्वेषु सत्सु
आत्मानन्द प्रकाशाद् भवत मुखयुतो मस्र्यलोकोऽपिनाकाशा पु. १८. वीर सं. २४४ माघ. आत्म सं. २५ अंक ७ मो, प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर,
વિષયાનુકર્મણિકા.
N
विषय.
विषय. १ अभुतुति..........१७५शशर याराज्यभूत भुज्य पाय २२०४नी भावना....... ... १७६ तु . ... ...
... १८४ गतने भाटेरेन भामा शावर......
आस ४२वानीना ....... १७७ प्राणुनाव....। ४ मनः सयम..........१८. अथावसान...... १८७ ''આપણી અંતર સ્થિતિ સમसुधारवानी ४३२.......१६४
an: भू५ ३.044 मय थाना ४. આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઇએ છાપ્યું હોયગર 1
TyNLI
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
| મુંબઈના અમારા માનવતા ગ્રાહકોને સુચના.
'કેટલાક સજ્ઞ પ્રાક્રાએ અમાએ ગયા માસના અંકમાં આપેલ સુચના પ્રમાણે ગયા વર્ષનું' આમાનંદ પ્રકાશ માસિકનું તેમની પાસેનું લેણુ' લવાજમ પાસ્ટની ટીકીટ અને મનીઆરકરથી મોકલી આપેલ છે, જેથી તેનો ઉપકાર માનીયે છીયે. હવે બાકી રહેલા મુંબઈના ગ્રાહક મહાશચીને પત્ર લખ્યાં છતાં કાંઈપણ જવાબ નથી તેમજ તેઓએ લવાજમ મેકલેલ નથી થી હાયમાં પોસ્ટમેનની હડતાળ અ'ધ થયેલ હોવાથી લેણા લવાજમ માટે ભેટની બુક વેશ્યપેએલર્થો મેકલેલ છે જેથી તેઓએ મહેરબાની કરી સ્વીકારી લેવું, પાછું વાળી નાહક જ્ઞાનખાતાને નુકસાન ન કરવું’ એવી નમ્ર સુચના છે,
મુનિ મહારાજાઓને નમ્ર વિનતિ.
ધણા નિમહારાજાઓ તરફથી આ સભા તરફથી બહાર પડવાનું શ્રી ઉપાસકદશગિસત્ર ભેટ મળવા માટે અમારા ઉપર પત્ર આવેલ છે. આ ગ્રંથ અમદાવાદના છાપખાનામાં પ્રસિદ્ધ થયેલ હોવાથી હજીસુધી એક પણ ક્રોપી અને આવેલ નથી જેથી ત્યાંથી અને આવ્યા બાદ તેઓશ્રીને ભેટ મેકલવામાં આવશે.
આત્માનદ પ્રકાશના ચાલતા (અઢારમા વર્ષની અપૂર્વ ભેટ
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશના સુજ્ઞગ્રાહકોને આ અઢારમા વર્ષની ભેટની બુક શુમારે વીશ કારમના માટે ગ્રંથ આપવાનું મુકરર થયુ’ છે, આવી સખ્ત મેઘવારી છતાં દર વર્ષે નિયમિત આટલા કારમની માટી ભેટની બુક (માસિકનું લવાજમ કાંઈ પણ નહિ વધાર્યો છતાં) આપવાના કમ માત્ર આ સભાએજ રાખ્યા છે. તે અમારા માનવ તા ગ્રાહક્કાની ધ્યાન બહાર હશેજ નહીં. તેન કારણ માત્ર જૈન સમાજને સસ્તી કિંમતે—એાછી કિંમતે વાંચનના મહાળા લાભ આપવાના હતને લઈનેજ છે. જેથી દરે ક જૈન બંધુએ આ માસિકના ગ્રાહક થઈ તેના લાભ લેવા સાથે જ્ઞાન ખાતાને ઉત્તેજન આપવા ચુકવું નહિ. અમારા માનવતા ગ્રાહકોને આ વર્ષની ભેટતી બુક જલદીથી આપવાની છે જેથી તેનું' છપાવવાનું કાર્ય શરૂ થઈ ચુકયું છે, જેથી જે બંધુઓને ગ્રાહક ન રહેવું હોય તેમણે હાલમાંજ અમને પત્ર દ્વારા જણાવવું કે જેથી નાહક જ્ઞાન ખાતાને નુકશાન ન થાય; પર તુ આર માસ સુધી ગ્રાહક રહી કા રાખી પછવાડે ભેટની મુક લવાજમ વસુલ કરવા વી. પી થી મોકલવામાં આવે, ત્યારે પાછી મોકલી નકામા ખર્ચ કરાવી વિના કારણ નોન ખાતાને નુકશાન કરવું અને તેના દેવાદાર રહેવું તે યોગ્ય નથી. માટે જેઓને ગ્રાહક ન રહેવું હોય તેઓએ અમને સ્પષ્ટ ખુલાસે લખી જણાવવા એવી નમ્ર સુચના કરીયે છીયે.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
०००००
0000000
May
प्र. 9-000-000-00-0000-00-000-0@ory Was इह हि रागद्वेषमोहाद्यभिजूतेन संसारिजन्तुना 28
शरीरमानसानेकातिकटुकदुःखोपनिपातपीडितेन तदपनयनाय हेयोपादेय
पदार्थपरिज्ञाने यत्नो विधेयः
Moomsonxso.mronmomvomwwermoommawoo.moo.moooo.me-W
पुस्तक १८ ] वीर संवत् २४४७ माघ आत्म संवत् २५. [अंक ७ मो.
32SXESXSSEXXSESXESENSEXEEMEENEEEEREY
श्री प्रभुस्तुति.
ઉપજાતિ. छने वा न्य धारनारा, દે મનુષ્ય કરતાં સુસેવા, કૃપા કરીને કરૂણાવતાર, અશ્રિતને ઘો તમ ચર્ણપણું. સિા ભવ્ય કેરું શિવ સાધનાર, પપકારે વિચરી સદાયે; કર્મો તણું કષ્ટ પ્રભુ હેરે જે, તે જીન પામે જયકાર વિ.
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
રજની ભાવના.
રાગ ગઝલ-કવ્વાલી.
અરિહંત સિદ્ધ સાધુ, જગમાં પુનીત જે છે; જિનદેવ ભાવે ધર્મ, શરણે ગ્રહું હું ચારે. ગતિ ચાર દુઃખ હરે, કરવા ધરાવે શક્તિ; પ્રાચીન મુનિ ગ્રહ્યા જે, ચરણે ગ્રહું હું ચારે સંસાર સમુદ્રમાંથી, નિસ્તારી પાર આપે; આનંદ કંદ સમાએ, શરણે ગ્રહું ચારે. એ ચાર અમૂલ્ય રત્ન, મંગલિક કે ઉત્તમ કલ્યાણકારી જનના, શરણે ગ્રહું હું ચારે.
ચોરાશી લક્ષનિ, ગત સર્વ જીવ કેરા; અપરાધ કંઈ કર્યા જે, મિથ્યા મે દુકૃતં હો. લખ સાત પૃથ્વી પાણી, વળી તેઉવાઉ છે; દશ લક્ષ વનસ્પતિના, મિથ્યા મે દુષ્કૃતં હે. લખ ચઉતિરિ સુરનારક, તેમ ચૌદ નગોદ પ્રાણી; વિકલૈંદ્રિ લક્ષ ઘટના, મિથ્યા મે દુષ્કૃતં હો. લખ ચાદ મનુષ્ય સાથે, છે મિત્રી નથી વિધ; બની દીન ખમું ખમાવું, મિથ્યા મે દુકૃત છે.
૩ અરિહંત સિદ્ધ સાક્ષી, એ પાપ ગણું માર; આ લેચી આત્મસાક્ષી, નિંદુ હું પાપ મારાં. પ્રાણાતિપાત આદિ, સંસાર વધારનારા; ક્રોધાદિ કષાય કેરાં, નિંદુ હું પાપ મારાં. નિંદા કરી જે પરની, ફૂડ કલંક દીધાં
સ્મરી તે ઘણું જ તાપે, નિંદુ હું પાપ મારાં. કરી કલેશ ચાડી છે, પરિતાપ પામી આપે આદિ દુષ્ટ સ્થાન સેવ્યાં, નિંદુ હું પાપ મારાં
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જગત
હાત્મા પ્રાપ્ત કરવાની યોજના.
આધિ ઉપાધિ વ્યાધિ, ત્રિતાપ સમૂળ છેદી, બનું શુદ્ધ સમર્થ ચેગી, દિન ધન્ય થાશે જ્યારે ? રસ સ્વાદ હીન ભિક્ષા, ગ્રહી ધ્યાન ધારૂ વનમાં વિચરું હું ઉચ્ચ પંથે, દિન ધન્ય થાશે ક્યારે ? માનું ન કોઈ શત્રુ, સહુ મૈત્રીભાવે દેખું; સંવેગ તરંગ ઝીલું, દિન ધન્ય થાશે કયારે ? સંભાળી સાધ્ય દષ્ટિ, પરહિત નિત્ય સાધું નર જન્મ પાયે દુર્લભ, ફળવાનું થશેજ ત્યારે.
માસ્તર દુર્લભદાસ કાલીદાસ.
જગતને માટે જૈન મહાત્મા પ્રાપ્ત કરવાની યોજના.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૬૨ થી શરૂ ) તમારા જેવા ઘણાએક નવ યુવકે પિતાની વાસનાઓ કમી કરી સર્વથા દેશ હિત સમાજ હિત, કે આત્મહિતમાં જોડાવાની પ્રતિજ્ઞા લઈ આ સંસ્થામાં દાખલ થયા છે. (અર્થાત્ દાખલ થએલ દિક્ષિત છે) તે વર્ગ ખરેખર સારરૂપ છે. અને તે સારરૂપ વર્ગને પોતાની મહાન ફરજો સમજાઈ છે. જેમને નથી સમજાઈ તેમને સમજાવવામાં આવે છે, એટલે યથાકિંચિત્ રીતે આ વર્ગમાં દાખલ થઈ ગયેલાઓને પોતાનું તે કૃત્ય રસમય અને લાભદાયી લાગ્યું છે, તેઓ ટુંક સમજથી ટુંકાજ કર્તવ્ય ક્ષેત્રમાં જીવિત પસાર કરતા હતા, પરંતુ તેનું ભવિષ્ય આ સંસ્થાએ બદલી નાંખ્યું છે, તેઓને પણ સદુપયોગ કરવાની સંધી પ્રાપ્ત થઈ છે. મોટા મોટા મુનિ મહારાજાઓની આ સંસ્થામાં સહાનુભૂતિ છે. તેઓએ પિતાના શિષ્યોને અભ્યાસ કરવા મેકલ્યા છે. જેના કામની કેળવાઈને તૈયાર થએલી સામાન્ય કે વિશિષ્ટ વ્યક્તિએ આ સંસ્થાના સ્ટાફમાં જોડાએલ છે. તેઓને કામ કરવાથી સંતોષ પ્રાપ્ત થાય છે, અને ઉત્સાહ ભરી લાગણીથી બરાબર કામ કરી રહ્યા છે. ઉદાર જેન ગૃહસ્થોએ પિતાના ધનને વ્યય આ તરફ વહેવરાવ્યો છે. દેશ હિતિષીઓ પણ આ વૃત્તિમાં છુપી રીતે દેશ હિતનો પ્રવાહ ચાલે છે તેમ માની રહ્યા છે. સંઘાડા અને ગરછના નાયક મુનિઓ કે અગ્રેસર ગૃહસ્થને પણ નિર્ભય
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. રીતે આ સંસ્થા તરફ પિતાના કર્તવ્યો બજાવવાને ઉત્સાહ થયે છે, કેમકે આ સંસ્થામાં સમાન ભાવનું તત્વ પલ્લવિત કરવાનું હોવાથી દરેક અપરાભવનીય થઈ રહી શકે છે. આપણું સંસ્થાઓ માટે અને ખાસ કરીને આ સંસ્થા માટે અભ્યાસ ક્રમ ગોઠવવાની હિલચાલ વિદ્વાન મંડળ તરફથી ચાલી રહી છે. આવી દરેક રીતે વ્યવસ્થિત અને અનેક સાધ્યો સિદ્ધ કરતી સંસ્થા તરફ અવશ્ય તમને પૂજ્યભાવ થએલે હવેજ જોઈએ. જે તમારી આ સંસ્થા તરફ લાગણી થઈ હોય તે તમે વોલંટીયર સ્વયંસેવક તરીકે કે કોઈપણ અધિકારમાં તમારું નામ નેંધાવશે, તે તેમાં અમુક અમુક રકમ વાર્ષિક લવાજમ તરીકે આપવાની છે, અને જે સ્વયંસેવક તરીકે જોડાવા ઈચ્છા હોય તે આ સંસ્થાની જાહેર ખબરોથી તમારી આજુબાજુના જેનેને વાકેફ કરે, તેઓને તેના લાભ અને ઉદ્દેશ સમજાવો. આ સંસ્થાના જે મેમ્બરે થયા છે તેમની પાસેથી (કે જે તેમને લગતા હોય) માસિક લવાજમ ઉધરાવી, તમારા ગામના સ્વયં સેવકને અમે નીમી આપેલા ઉપરીને કે જેને ઠરાવેલ હોય તેમને ત્યાં એકઠા કરી સંસ્થા તરફ રવાના કરે. સંસ્થાને રીપોર્ટ ધ્યાનથી વાંચ, સૂચવવા જેવું જણાય તે સૂચ, સંસ્થા માટેના તમારે ત્યાંના સંઘના (જેનોના) શાશા અભિપ્રાય બંધાતા જાય છે. એ સારા અભિપ્રાયની વૃદ્ધિમાં વિ નડે તેમ જણાય છે? વિગેરે બાબતેથી સંસ્થાના અધિકારીને વાકેફ કરે. આ સંસ્થા માટે જેન કોમ અને જેનેતર કેમ પણ વાસ્તવિક રીતે ઉંચે અભિપ્રાય ધરાવતી રહે તેવી વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે અને આ વ્યવસ્થાને અંગે આ સંસ્થા પ્રતિ વર્ષે નવા નવા મેમ્બરેને નવા નવા સ્વયં સેવકે મેળવતી જ રહે છે. તમને અવકાશ મળે ત્યારે સંસ્થાના લાભથી પ્રજા વાકેફ થાય તેવું ભાષણ આપો. અને તેની અસર કેટલી થઈ છે તે સૂમ બુધ્ધિથી તપાસ. ભલે લેકે પિસા તત્કાળ ન આપે પણ તેઓનું વલણ આ તરફ થવું જોઈએ. પછી એની મેળે પૈસા મેકલવા લાગશે. તમારા પરિચયમાં જે મુનિ મહારાજ આવે અને તે અભ્યાસ કરી શકે તેવા હોય તેમને આ તરફ મોકલો, તે આવે તેવું તેને મન કરાવી દ્યો, તે સિવાય તમારી શુભ લાગણીથી કે સંસ્થાની પ્રેરણાથી જે જે કરવાનું હોય તે કરો. પણ તમે ગભરાશો નહિ કે અમે મારા ઉપર બોજો લાવવા માંગીએ છીએ. તમે તમારા કામમાં ખલેલ પહોંચાડ્યા વિનાજ ઉપરનાં કામ પૂર્ણ રીતે અને સરળતા સાથે કરી શકશે. તેમજ કંટાળો ન થાય તથા ઉત્તરોત્તર તે કામને વધારે વધારે હાથ ધરતા રહે. પહેલા વર્ષ કરતાં પાંચમા વર્ષે તમે દશગણું કામ કરી શકો તેવી સગવડો અને પૂર્ણ તૈયારીઓ અમારા તરફથીજ પુરી પાડવામાં આવશે. તેના રસ્તાઓ અવનવા બતાવવામાં આવશે, લેક રૂચિ ઉપર ખ્યાલ રાખીને ખરી હકીકતો અને જાહેરાત આકર્ષક બનાવવા પ્રયત્ન કરવામાં આવશે.
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જગતને માટે જેને મહાત્મા પ્રાપ્ત કરવાના વાળના. ૧૭૯ ૧૪–નવિન કેળવણી પામેલા કે તેઓના મત વિચારેને અનસરનારાઓ કે જેઓ સુધાકર કહેવાય છે. તેઓ જે મહાવીર તરફ પ્રેમ ધરાવતા હોય તે તેઓને નીચે પ્રમાણે જણાવવા રજા લઈએ છીએ.
૧ વિશાળ હદયના મનુષ્યની ખાસ જરૂર છે, અને એ વિશાળ હદયથી મનુષ્ય પોતાના સમાન હકકો છુટથી ભેગવે તેમાં આવતા અંતરાયો વિશાળહૃદયથી (હદ ઉપરાંતના સ્વાર્થને ભેગ આપી) અટકાવવા. આ મત સમજુ લેકમાં ફેલાવા લાગે છે. તે સમાન ભાવને સિદ્ધાંત તે હાલના સુધારાનું છેવટ જણાય છે. જોકે સમાન ભાવને સિદ્ધાંત મહાવીર પ્રભુએ જગતને વારસામાં આવે છે, પણ તેનો ઉપથતું નથી. આ (ચાલુ) સુધારાના અંતે થનાર સમાન ભાવ થયા પછી તેમાં આગળ વધવાને રસ્તે મહાવીરે છેક સુધી બતાવ્યું છે. અને હાલના સુધારાનું મૂળ તેના કેટલાક સત્ય સિદ્ધાંતે તેમના આગમમાંથી મળી આવે છે. એટલે સમાન ભાવને જ્યાં વિજય ત્યાં મહાવીરની સંપુર્ણ પૂજા, સમભાવમવિયા, નોન
gણા જ આ વિગેરે સિદ્ધાંતે ટુંકામાં પણ ઘણીજ ઉંચી જાતની સૂચનાઓ કરે છે. આ સુધારે જગતને ઇષ્ટ જ છે, તેને જ અંગે સુધરેલા માણસની અને એક અસંસ્કૃતની ગ્યતામાં ફેર છે. તેના હદયના સંસ્કારોમાંજ મેટે તફાવત છે. સુધારા પર ચાલતા અને વિશાળ હૃદયની પહેલાના, પોતાની સ્થિતિમાંના આનંદ કરતા સંસ્કારિતસ્થિતિના આનંદની વિદ્વાનો વધારે કિંમત આંકે છે. જે તેમ ન હોય તો પશુ અને મનુષ્યમાં પણ ફેર રહેતું નથી. માટે મહાવીરની આદર્શ તરીકે જરૂર છે. તેમજ તેમના સિદ્ધાંતની પણ જગતને જરૂર છે. તેમજ તેનું પદાર્થ વિજ્ઞાન હજુ કસી જેવા જેવું છે. તેથી તેમનું શાસન કાયમ રાખવા પગલાં લેવાની જરૂર છે. અને તે ઉદ્દેશ આ સંસ્થા દ્વારા જ મોટે ભાગે સિદ્ધ થઈ શકે તેમ છે. આ ઉદેશ ત્યાગીઓદ્વારા પણ સિદ્ધ થઈ શકે અને કદાચ ગૃહસ્થદ્વારા સિદ્ધ થઈ શકે. પણ ત્યાગીઓ ઉપર ભાર દેવાની એક બીજી પણ જરૂર છે, અને તેથી બીજા પણ લાભ થાય છે.
આપણા દેશમાં હાલની કેળવણથી મનની કેળવણી મળી છે પણ હૃદયની કેળવણ નથી મળી. તે દરેક સમજુ સુધારકે સ્વીકાર્યું છે. જો કે તદૃન હૃદયની કેળવણીને અભાવ છે એમ નથીજ પણ બીજી કેળવણીના પ્રમાણમાં ઘણજ ઓછી છે, અને મનની કેળવણું સાથે હૃદયની ઉંચા પ્રકારની કેળવણુથી સારી રીતે કેળવાએલ બહુજ ગેડી વ્યક્તિએ આખા દેશમાં આપણે જાણીએ છીએ. જેમાં કદાચ હૃદયની કેળવણું સ્વાભાવિક રીતે ખીલી હશે તેઓમાં ચાલુ કેળવણી નહિ હોવાથી લોકોપયોગી થઈ શકતા નથી. આ વિષમતા સમજુ માણ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ, સેના ધ્યાનમાં આવી ગઈ છે. એ ( હૃદયની ) કેળવણી આપવામાં તેના પુસ્તકો કરતાં આદર્શો વધારે સારું કામ કરે છે, તેને માટે બીજી ગોઠવણેનો આત્મા અદશ જ છે, એમ માન્યા વિના છુટકે જ નથી. આદર્શ બનનારે પિતાનું જીવન કેવું રાખવું એ સંબંધમાં ગાંધીજીએ આપણા દેશને કેટલુંક સમજાવ્યું છે. તે સ્થિતિનું બળ કેટલું છે? તે પણ સમજુ હૃદમાં રમી રહ્યું છે. માત્ર જેઓ તેમાં કેવળ દોષજ જઈ રહ્યા છે તે માત્ર હૃદયની કેળવણુના રસના બિંદુના અભાવે. માત્ર જે વ્યવસ્થિત રીતે અને ઉપયોગીતા તરફ ખ્યાલ રાખીને વ્યવહારૂ બનાવાય તે અવશ્ય જગત જુકવાનું, કેમકે તેમાં આનંદ પ્રાપ્તિ છે, અને નવીન જમાનાની સંસ્કૃતિમાં અનવસ્થા છે. એમાં કેને સ્વીકાર કરવો એ અત્યારે તે મેટા મેટા મગજદારોને પણ સંશયમાં પાડે છે. પણ મારું હૃદય આધ્યાત્મિક બળથી જીતનાર (જૈન) જગતમાં છેવટનું સુખ પામશે અને તે સુધરેલ તેમજ સુધારક કહેવાશે,
તે આ સંસ્થા મહાવીરને સંદેશે જગતને પહોંચાડશે. અને બીજું ભિન્ન ભિન્ન અધિકારી છે યોગ્યતા પ્રમાણે દરેક આદર્શો થઈ રહેશે, શું આદશેની હિંદને જરૂર નથી ? આવી સંસ્થા દ્વારા ગ્રેજ્યુએટ કરતાં પણ સારી સ્વતંત્ર રીતે કેળવણી મળે અને આવું નિર્દોષ જીવન હોય તે પછી તેનું અને સુગંધ. આ બન્ને બાબતોનો ત્યાગ હિંદ કરી કરી શકશે નહિ. જેઓ કેળવાયલા છતા, દેશ કે સમાજના કામમાં આવતાં નથી અને જેઓની મનોવૃત્તિ પણ તેવી નથી તેઓ કરતાં આ વર્ગ ઘણે દરજે ચડીઆતો ગણુ જોઈએ.
આવી સંસ્થા દ્વારા સ્વતંત્ર અધ્યાપક અને સ્વતંત્ર શિક્ષણ ક્રમ વચ્ચે કોઈ આવી શકે એ સંભવ ઓછો છે.
ત્યાગી વર્ગ નિંદાપાત્ર થયે છે, તે માત્ર તેને કેળવણી લેવાનું સાધનજ નથી. હિંદનું જીવન અખંડ રીતે સહસ્ત્રો બલકે લાખો વર્ષોથી ત્યાગીઓથી ઘડાયું છે. અને તેણેજ પ્રસંગે સંકટ સમયે પણ હિંદના હિતના મંત્ર હિંદ પુત્રના કાનમાં કુંકયા છે અને અનેક રીતે બચાવ કર્યો છે. આ ભૂતકાળની સ્થિતિની વાત કરવાને આ અવસર નથી કેમકે તેવા સંજોગો હાલ નથી. છતાં હાલના સંજોગોમાં આ તૈયાર થએલો વર્ગ કઈ રીતે ટકવો જોઈએ.
બીજી દષ્ટિએ વિચાર કરે. ૫. માલવીયાજી કહે છે કે “તમારી સંખ્યા નાની છે, તમે બરાબર ધ્યાન આપીને એવા કેળવણીના સાધને જો કે તમારી સમાજમાં એક પણ કેળવણથી બેનસીબ ન રહે. “ આ વાતને આપણે માન્ય કરતાં હોઈએ તો પણ આ મુનીને કેળવણી આપવાની જરૂર છે. વળી એ ખરું છે કે યોગ્યતા
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જગતને માટે જૈન મહાત્મા પ્રાપ્ત કરવાની યાજના.
૧૮૧
વિના પ્રત્રજિત ન કરવાથી લાલ છે. જેએ ચાગ્ય છે તેઓને આગળ વધવાનુ સાધન આ સ ંસ્થા થઇ પડશે. જેએ અયેાગ્ય છે ( અલ્પયેાગ્ય છે પ્રાથમિક ધારણને લાયક છે ) તે માટે સરલ અને પદ્ધતિસર શિક્ષણ લઇ શકાય. માટે પુરા સાધના અને ક્રમિક વિદ્યાભ્યાસ એક પછી એક ચેાન્યતા આપશે. અને ક્રમે ક્રમે તે પણ ચેાગ્ય થશે. ચેાગ્યાયેાગ્યના વિચાર એ વ્યક્તિએ ઉપરથી આપણા લેાકેા કરે છે. એક ઉંચા વર્ગ કે ઉંચા કામને યાગ્ય હાય અને બીજો ઘણાજ નાના પ્રાથમિક કામને યાગ્ય હાય, તે બન્નેના મુકાબલાથી એકને ચેાગ્ય અને ખીજાને અયેાગ્ય માની લેવામાં આવે છે. ચેાથી ચાપડી ભણેલા છઠ્ઠી ચાપડી ભણુવાને અયેાગ્ય છે. પણ પાંચમી ભણવાને ચેાગ્ય છે. યાંસુધી આવા ધેારણ નહિ હતા, ત્યાંસુધી યાગ્યાયેાગ્યના વિચાર થતા હતા. પણ હવે એ વિચાર કે મુશ્કેલી ઉડી ગયેલ છે. કેમકે `ચ કોટીના પાત્રને આપવા લાયક વિદ્યા-શિક્ષણ ઉંચા ધેારણના અભ્યાસ ક્રમમાં હોય છે, તેના શબ્દ પણ નીચેના ધેારણના સાંભળી પણ ન શકે એવી ગોઠવણુ થઇ એટલે પેાતાની યાગ્યતા વિનાનું શિક્ષણ-જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી શકેજ નહીં. તેવીજ રીતે આચારા માટે પણ સમજવાનુ છે. આચારાના પણ ક્રમ અને ધારણ ગાઠવ્યા હાય તા ત્યાં પણ ચેાગ્યાયેાગ્યની મુશ્કેલી ઉડી જાય છે. પાતાના ધારણની પરીક્ષા અયેાગ્ય પસાર નહી કરી શકે તે તે પાતાનાજ ધેારણમાં રહે. આગળ વધીજ ન શકે. પછી અયેાગ્યને દિક્ષા અને વિદ્યા ન આપવી એ સવાલ ઉડી જાય છે ( યાદ રાખવું કે અહીં અયેાગ્ય શબ્દના અર્થ અલ્પ યેાગ્ય કર્યાં છે) તેવા અલ્પ યેાગ્યને આ શાળા યોગ્ય બનાવશે અને તેમની શકિત સુધી આગળ લઈ જાય તેવા સાધને સહિત આ સંસ્થા છે. જેઓ કાઇ પણ રીતે આ વર્ગમાં આવી ગયા, અને જીંદગીભર અહીંજ જીવન ગાળવાનું નક્કી કરી બેઠા તેને શુ જરાપણ અયેાગ્ય અયેાગ્ય કરીને શિક્ષણુ નજ આપવુ ? અયેાગ્યને ચેાગ્ય બનાવવા એ આપણે માથે મેટી કુજ આવી પડી છે. અને અયેાગ્ય શબ્દ જેમ બને તેમ આપણા દેશમાંથી કાઢી મુકવા જોઇએ.
બીજો લાભ એ પણ છે કે આપણા દેશમાં કે સમાજમાં કેળવાયેલ વર્ગ હુન્નુ ઘણાજ આછે છે, એટલે તેએની સારી પ્રવૃત્તિને પડઘા સામાન્ય પ્રજામાં કે આછી કેળવણીવાળા પ્રદેશમાં પડતા નથી. કેમકે તેઓ વિદ્વાનાના વિચાર અને ઉદ્દેશા સમજી શકતા નથી. પરંતુ આ સ ંસ્થામાંથી ચાગ્ય કેળવણી લઇ બહાર પડેલા મુનિએ ગામેગામ પગે ચાલી . ઘેર ઘેર સાદી અને સરલ ભાષામાં પ્રેમ પૂર્વક સમજાવશે અને વિદ્વાનાના સારા કામામાં સામાન્ય પ્રજાની સમજ પૂર્વકની સહી કરાવી આપશે. ને એક અવાજના પડઘા પાડશે. આ મેટી મુશ્કેલી આપણા દેશની આમ દૂર થઇ જશે. વળી જીના વિચારે અને નવા વિચારાના સમન્વય થઇ
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પરસ્પરને વિરોધ શમ્યા નથી, તે શાંત કરવામાં પણ ખાસ મદદ આ વર્ગથી મળશે, આ વર્ગ નવા અને જુના વિચારોની સંધી છે બન્નેને થોડા ઘણું પિતાના તરફ ખેંચીને, વચ્ચે મેળવી દેશે. મને લાગે છે કે જેન કેન્ફરન્સમાં બે ઉદ્દેશ છે, એક કેમના ઉદયના કાર્યમાંજ જૈનત્વ આવે છે અને જેનત્વને ઉદય એજ શાસનને ઉદય, જૈનત્વના ઉદય સમેત કેમને ઉદય તે જૈન કેમને ઉદય કહેવાય છે, તેથીજ જેન કોન્ફરન્સ સાર્થક થઈ શકે છે. વળી કેમને ઉદય તે બીજાઓ સાથે સમાન સાધનેથી સાધ્ય છે. પણ જૈનત્વને ઉદય કરવા મળેલી સભામાં તેઓના ખાસ આગેવાન, નવા જુનાઓની સંધી કરનારા વર્ગની તદન ગેરહાજરી કે નજી. ભાગ હોય ત્યાં સુધી એ સભા જોઈએ તેવી પ્રકાશે નહિ તેમાં શું નવાઈ ? પરંતુ જે આ વર્ગ કેળવાયેલ હય, પરસ્પરના ઉદ્દેશ સમજી શકે અને બન્નેના મેળથી જે કેન્ફરન્સ ભરાઈ હોય તો તેનું કામ ઘણુંજ ઝડપથી ગતિમાન થાય અને તેમાં કઈ પણ બેમત થઈ શકે નથી, આવા આવા અનેક ફાયદાઓ આ સંસ્થાથી અમને સમજાય છે. વળી હજારે કેળવાએલામાંથી સમાજને કે દેશને ઉપયોગી એકાદ બે વ્યક્તિ થશે, પણ આ કેળવાએલા બધાએ બલકે ઘણાખરા ઉપયોગમાં આવશે. આવી રીતે અનેક સાચ્ચે આ વર્ગ કેળવાય તો સિદ્ધ થાય છે, અને એ વર્ગને કેળવવા સંપૂર્ણ સાધનોવાળી સંસ્થા કરવાથી પણ અનેક અંતર સાથે સિદ્ધ થાય છે. વળી એક વિદ્વાને કહ્યું છે કે “જેન સાધુઓ જે બરોબર કેળવાય તે જૈન કેમને એકલીને જ નહિ પણ આખા દેશને માટે લાભ છે” તેમજ આ સંસ્થાની વ્યવસ્થા એવા પ્રકારની વ્યાપક છે કે અવશ્ય ધારણા પ્રમાણે ફળ મેળવ્યેજ જવાની. આ રીતે આ સંસ્થા તત્વજ્ઞાનના ચોક્કસ પાયા ઉપર ઉભી થએલ હેવાથી કોઈ પણ વિચારકના વિચારરૂપ ઝાપટાથી શિથિલ થઈ શકે તેમ નથી. માટે હિંદના કે હિંદની સંસ્કૃતિને લાભદાયક બીજી સંસ્થાઓ પ્રમાણે આ સંસ્થા તરફ પ્રેમની નજરે જેવાની અમે ભલામણ કરીએ છીએ. વળી બીજી રીતે હિંદની કોઈ પણ વ્યક્તિ કેળવાય તેમાં દરેક સમજુ માણસોએ લાભજ જેવાને છે, જુવે છે.
૧૫ અભ્યાસ કરવાના જીજ્ઞાસુ જૈન મુનિ મહારાજાઓ, કે આ સંસ્થાના અભ્યાસક્રમ પ્રમાણે અભ્યાસ કરી તૈયાર થવા ઈચ્છનાર ગૃહસ્થ વિદ્યાથી બંધુઓને સાદર જણાવવાનું કે આવી રીતે બાહ્યભંતર વ્યવસ્થાવાળી આ સંસ્થા છે, જે તમે સમજી શક્યા હશે, આ સંસ્થામાં દરેક મુનિ મહારાજાઓની સંમતિ છે, તેમજ દરેક ગામના સંઘના સમજુ જેને, જૈન યુવાને તેમજ કેળવાયેલા છે અને વિદ્વાનેની પુરતી સહાનુભૂતિ છે દરેકને આકર્ષી શકે તેવી વ્યવસ્થાવાળી આ સંસ્થા છે તે તમે સમજી શકયા હશે. તમારે અભ્યાસને માટે ફાંફાં મારવાં પડતાં હેય, પંડિતના પગાર માટેની ગોઠવણમાં તમારે અને તમારા ગુરૂને પડવું
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જગતને માટે જૈન મહાત્મા પ્રાપ્ત કરવાની યોજના. ૧૮૩ પડતું હોય. વ્યવસ્થિત અને ધેરણ વિના અભ્યાસ કરવો પડવાથી મહેનત ઘણે ભાગે નકામી જતી હોય ને છેવટે અભ્યાસથી કંટાળીને અભ્યાસ છોડવો પડતો હોય તે અહિં આવે, અહિં પૂર્ણ સગવડ છે તમને કઈ જાતને કંટાળે ન આવે તે કામ કરી શકે એવી ગોઠવણ રાખવી એ આ સંસ્થાનું જીવન છે.
જે તમે જેન આચાર વિચાર અને તત્વજ્ઞાનને લગતા વ્યાપક સિદ્ધાંતેમાંથી કે જરૂરની બાબતથી અજાણ્યા છે તો અહિ સારા જાણકાર થઈ શકશે.
જેન આચાર વિચારના અજાણ્યાપણાને લીધે તમારા ગુરૂની આજ્ઞા તમને કંટાળારૂપ લાગતી હોય તે અહિં શિક્ષણ લઈ જાઓ. તમને શિક્ષણ આપીને તેમાંના રહસ્યો સમજાવવામાં આવશે અને તેજ આજ્ઞાએ ઉઠાવવાનું તમને તમારી મેળે મન થશે એવા અહિંનો પ્રબંધ છે તમારી આવી છંદગીને રસમય બનાવવા ચાહતા હો, શાસ્ત્રાભ્યાસનો આનંદ લુટવા ચાહતા હૈ, વિદ્વાની મીઠી અને જ્ઞાનથી ભરપૂર વાણુને સ્વાદ ચાખવો હોય તો અહિં પધારે.
અહિં જેનત ખીલવવા માટે મોટા મોટા પ્રમાણમાં સામગ્રી છે. અહિંની પ્રવૃત્તિ અમુક કાર્ય સાધક સાથે જૈનત્વના એપથી આપેલી છે. ભિન્ન ભિન્ન માર્ગો અને વિચિત્ર વિચિત્રરૂપે જેનત્વ કેવી રીતે ખીલવી શકાય તેમ્ન અહિ જડે તેમ છે. મહાવીરના કંઈક અંશને અહિ કંઇક સાક્ષાત્કાર થાય તેમ છે. અહિ આવ્યા ત્યારની અને નીકળતી વખતે તમારી સ્થિતિમાં મેટે ફેર જોશો. અહિં કઈ રીતે નિરાશ થવું પડે કે અગવડ નડે તેવી બાબતેને પહેલેથીજ વિચાર કરી નિકાલ કાઢેલ છે.
આ સંસ્થામાં કામ કરવા માટે નીચેના કામદારની જરૂર છે ૧ ધોરણવાર શિક્ષકેભિન્ન ભિન્ન ભાષાના, ન્યાય, વ્યાકરણ, સાહિત્ય, ધર્મ
શાસ્ત્ર, ઈતિહાસ, ભૂગોળ, વિગેરે શાસ્ત્રોના સારા વિદ્વાન શિક્ષકે ૨ પ્રિન્સિપાલ, આંતર વ્યવસ્થા તપાસનાર.' ૩ કિયાનું, આચારનું શિક્ષણ અને પ્રેક્ટિસ આપનારા. ૪ આરોગ્ય અને વ્યાયામનું જ્ઞાન અને પ્રેકિટસ કરાવનાર, તેમજ બીજી
નિર્દોષ જરૂર પડતી દવાનું જ્ઞાન ધરાવનાર વ્યકિત. ૫ હિસાબી કામ તપાસનાર અમલદાર. ૬ કારકુને પણ સારી કેળવણી લીધેલા. ૭ શૈટહેન્ડ જાણતા હોય એ માણસ. તે રીપોર્ટર. ૯ પેપર ચલાવનાર.
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માન દ પ્રકાશ.
૧૦ સંસ્થાની બહારના કામ માટે અમલદાર. ૧૧ પ્રેસ, ડું, ને પરચુરણ કામને લગતા માણસે. ૧૨ વિદ્વાન લાયબ્રેરીયન. ૧૩ પાઠય ક્રમ અને ગ્રંથની પસંદગી કે રચી શકે તેવા લેખક અને જ્ઞાન
વિદ્વાને કેટલાક. આ દરેક ભાગોને માટે માણસોની જરૂર છે. ૧ તેઓને અહી આ સ્થાન છે. પાછળથી પણ સંસ્થાના હક્કમાં નુકશાન
કરનાર કે અયોગ્ય સિદ્ધ થએલ વર્તણુકવાળાને રજા આપવામાં આવે છે. ૨ જ્યાં હાલ નોકરી કરતા હોય ત્યાંથી અહિં પગાર સવાયો મળવાનો છે. ૩ કુટુંબ સહીત રહેવાના મકાને પુરતી સગવડવાળા છે. ૪ નેકરના કાયદાઓ સરકારી કે એવા બીજા ખાતા પ્રમાણે જ ઘણે ભાગે છે.
તેમાં કેટલાક પ્રજાકીય દ્રષ્ટિથી સુધારા પણ કરેલા છે. ૫ જેઓ ઓછે ખર્ચ ને ખાસ સાદા જીવનથી રહી કામ કરવા ઈચ્છતા
હશે તેઓને પણ અહિ આવવામાં અડચણ નથી. ૬ જૈન મુનિયે પણ ઈચ્છશે તો તેમને યોગ્ય કામ ભળાવવામાં આવશે. ૭ કામને ટાઈમ નિયમિત છે, અને કરેલ કામની નેંધ રહે છે. કામની કદર
પણ થાય છે, પરંતુ પગારથી છે ખર્ચ કે ઓનરરી, કે મુની છતાં કોઈ પણ કામ કરનારે સંસ્થાએ ઠરાવેલા ધોરણે જ કામ કરવાનું છે. તેમાં કોઇની મરજી ચાલનાર નથી. પિતાની ઈચ્છા જાહેર કરવાની સગવડ હોવાથી જે ઈચ્છા હોય તે જાહેર કરવી. પરંતુ સંસ્થા વર્તવાનું કહે તેમ વર્તવાનું છે. યોગ્યતા ને શક્તિની પૂર્ણ પરીક્ષા કરી યોગ્ય લાગશે, ને સંસ્થામાં કામ હશે તે તેમને તે કામ બતાવવામાં આવશે.
જેમને પિતાના દેશની કે કેમની દાઝ હોય તેઓએ અવશ્ય આ સંસ્થાના લાગતા વળગતાઓને પોતાની ઈચ્છા બતાવવી, પછી પસંદગી કરી જેઓને બોલાવવાને પત્ર મળે તેઓએ પધારવું.
આ જાહેર ખબરને સાધારણુ નમુને છે. આવી હોય કે બીજી જાતની હોય પણ તેનાં મૂલત આવા હેવા જોઈએ કે વાંચનારનું મન આકર્ષે, પ્રમાણીકતા જણાય, ભય અને તાપ ૫ જણાય, નિયમિતતા, અને કાર્ય ક્ષેત્રની વિશાલતા જણાય, સગવડ પૂર્ણ જણાય, ભવિષ્યની મેટી આશાઓ બંધાય, વિશ્વ નાખનારાએના હૃદયે શાંત થાય,વિશ્વની શંકાવાલાએ સંતોષ પામે, સંદિગ્ધ હદ નિઃસંશય થઈ સંસ્થા પ્રત્યે જે જોઈએ તે વ્યવહાર રાખેએ વિગેરે મતલબ હોવી જોઈએ પિસાદા, વિદ્વાને, અભ્યાસીએ, બીજા મુનિ વિગેરેને મનગમતી એને સંસ્થા
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જગતને માટે જન મહાત્મા પ્રાપ્ત કરવાની યોજના.
૧૮૫
એના કાયદામાં રહીને જાહેર ખબર હેવી જોઈએ, જાહેર ખબર આપવી જ જોઈએ તેમજ ઠરાવવાને ઉદ્દેશ સ્થી, માત્ર આ લેખ તે શૈલીથી લખે છે, સમજીએ મતલબ સમજવાની છે.
આ ઉપર પ્રમાણેની જાહેર ખબર આપ્યા પછી વિચાર કરે કે આ જાહેર ખબર વાંચનારાઓના મગજમાં શીશી અસર થશે? (અર્થાત્ નીચે પ્રમાણે અસર સમજવામાં થાય તોજ સંસ્થા પહેલું પગથીયું સહેલાઈથી ચડી શકે) સમાજના દરેક અંગમાં કંઈક કૃર્તિ થવાની, આગેવાન, મુનિ, અભ્યાસીઓ, જેનો અમલ દારો, વિદ્વાને ખરા વિચારકો દરેકના મગજમાં ચળવળ ઉભી થવી જોઈએ. અભ્યાસીઓના મન ઘણાજ ઉત્સુક બની જવા જોઈએ, અહિં એવી શંકા કરવામાં આવે છે કે, કણ અભ્યાસ કરવા આવશે? પણ આ શંકાનું સમાધાન સહજ થઈ શકે તેમ છે, કેમકે અભ્યાસીઓના મન અભ્યાસ માટે ઉત્સુક જ હોય છે. પણ સમાજમાં સામગ્રીને અભાવ અને આજુબાજુના તેવા સંજોગોને લીધે તેઓની તે જીજ્ઞાસા મૃતપ્રાય થાય છે. જૈન સાધુઓ સામાન્યતઃઉચ્ચ કુલના હોય છે. અને વ્યાખ્યાન વાંચવાની બુદ્ધિથી કે સન્માનની સ્પર્ધાની ઈચ્છાથી અવશ્ય અભ્યાસ કરવાની ઇચ્છાવાળા હોય છે, તે પ્રથમથીજ એટલું પણ લક્ષ્ય હોય તે પણ ઘણું સારું છે, પરંતુ
જ્યાં એટલે અભ્યાસ શરૂ કરે તે વખતે સમાજના સમજુ માણસો તરફથી એવી ગોઠવણ કરેલી હોવી જોઈએ કે તે એક વખત સંસ્થામાં આવ્યા પછી બહાર જવાનું મન નજ કરે, અને ઉત્સાહપ્રેરક શિક્ષકે કે બીજી વ્યક્તિઓ દ્વારા તેમનો ઉત્સાહ વધતું જાય અને મહત્વાકાંક્ષા પણ વધતી જાય, એવા સાધન હોય તે અવશ્ય તે આગળ વધેજ, બાકી પ્રથમ લક્ષ્ય ટૂંકું જ હોય છે. એ લક્ષ્ય ઉપરથી આગળ દ્રષ્ટિબિંદુ વધારવુ એ આ જુદા જુદા સંજોગો ઉપર છે. આ સંસ્થામાં એ સગવડ હોવાથી ભણનારાનાં મન અવશ્ય ઉત્સુક થવાનાજ. સંથામાં આવ્યા પછી રેકી રાખવાના આકર્ષક સાધન જોઈએ . એકાદ બે ઉહિરણમાં આગમેદય સમિતિ કે બનારસ પાઠશાળાના આપવામાં આવે છે, તે હું પ્રશ્ન કરું છું કે મેટા પાયા પર કરેલી સગવડવાળી અને સત્ય તથા વ્યવહારૂ પાયા ઉપર ઉભી થયેલી તે સંસ્થાઓ છે? અથવા તે સંસ્થામાં આકર્ષણ અને શુદ્ધ વ્યવસ્થા છે? વળી એ સવાલ રહે છે કે શિબે કદાચ ભણવા ઉત્સુક બને પણ તેઓના ગુરૂઓ ન મોકલે તો કેમ? આ પ્રશ્નનો ઉત્તર પણ એજ કે પિતાના શિષ્યને સંસ્થામાં મોકલતાં જે જે બાબતે. થી તેઓનાં હદયે શંકાતા ય તે બરાબર સૂક્ષ્મતાથી તપાસી લઈ સંસ્થાના મૂલ તને બાધ ન આવે તેવી રીતની વ્યવસ્થા અને સગવડતા કરવી, અને તે તેઓને વિશ્વાસ આપેલે હા જોઈએ અને આશા પણ બતાવવી જોઈએ તેમ છતાં નિષ્કારણ ન મેકલે તે સંસ્થાએ ગચ્છના કે ગામના આગેવાને ઉપર પણ પિતાની
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. સત્તા બેસાડવી જોઈએ, અને સંસ્થા માટે ઉંચે અભિપ્રાય બંધાય તેવા ઉપાયો યોજવા જોઈએ. જ્યારે તે કામમાં સંસ્થા તેહમંદ નીવડી એટલે તેઓની પ્રેરણાથી અવશ્ય શિષ્યોને મેકલવા પડશે. આ બધી બાબતો યોજવી એજ વ્યવહારૂ પગલા કહેવાય છે.
આ બધું બને પરંતુ વિદ્વાને પિતાના તત્વજ્ઞાનભર્યા લેખમાં અથવા હિંદની જરૂરીયાતેના લેખમાં હાલ શું કરવાથી હિંદને કે જેન શાસનને કે જેને કમને ફાયદે છે એ વિષયનો વિચાર કરતાં આ સંસ્થાની નિરૂપગિતા ઠરાવે તે સંસ્થા પડી ભાંગવાની સ્થિતિમાં અવશ્ય આવે, એ આઘાત હું અસાધારણ માનું છું, તેમ થવા ન પામે માટે તેની રચના તત્વજ્ઞાનના કે ઉપગિતાના પાયા ઉપર સ્થિર કરવામાં આવે તો એ આઘાત લાગી શકશે નહિ.
જે એમ કચાસ રાખવામાં આવે કે તેમાં સ્વયં સંશય થાય તે પછી સંસ્થાના મૂળ ઉંડા પાવાનાજ નહીં માટે તેની જરૂરીયાત ઉપગિતા-અબાધ્ય કરાવવી જોઈએ. એમ કરવાથી વિદ્વાન વર્ગ સમ્મત રહેશે. તેની સાથે અવનવા અખતરા એક એક બાબતને આકારમાં મુકતા જવાથી સંસ્થાને અનેક જાતની મદદ મળવાની અર્થાત્ કઈ પણ સંસ્થા કે કામતત્વજ્ઞાનની જરૂરીયાતેના પાયા ઉપર રચાવું જોઈએ. એના વિદને મુત્સદીપણાથી દૂર દૂર રહે તેવી ગોઠવણ કરવી જોઈએ. નિરાશાઓના પ્રસંગેને ચેજના બળથી સરળ બનાવવા જોઈએ. અને આગળ વધવા આકર્ષકતા ને દેખાવ રાખવો જોઈએ, તેમજ પોતાનું કામ આંતર વ્યવસ્થાથી શુદ્ધ રાખીને બા વ્યવસ્થામાં આકર્ષક બનાવવું જોઈએ. આ વ્યાપક અને સર્વ દિશા તરફથી પિતાનેજ લાભ મેળવનારી પદ્ધતિના મૂળ સિદ્ધાંત છે.
આ બધી બાબતેને કેટલેક અંશે ઉપરની જાહેર ખબર સિદ્ધ કરે છે
પણ બીજો વિચાર એ છે કે શું આવી જાહેરખબરજ લેકે ના વિચારે સંસ્થા તરફ વાળશે ?
અપૂર્ણ.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અનઃ-સંયમ.
મન: સંયમ.
વિઠ્ઠલદાસ મુ. શાહ, બી. એ.
मन एव मनुष्याणां कारणं बन्धमोक्षयोः ।। જેવી રીતે મનુષ્યને સ્વાદિષ્ટ વસ્તુઓ ખાવી ગમે છે અને તે કડવી તેમજ દુર્ગધ વસ્તુઓથી મુખ બગાડે છે, જેવી રીતે તે સુગંધની પાસે જાય છે અને દુર્ગધથી દૂર ભાગે છે તેવી રીતે મનુષ્ય કેટલીક વસ્તુઓ ઉપર પ્રીતિ રાખે છે અને કેટલીક વસ્તુઓ ઉપર દ્વેષ રાખે છે. મનુષ્યને સર્વ પ્રકારની ઈચ્છા, સર્વ પ્રકારના ઉદ્યમ, શ્રમ, વિગેરે સર્વ એ પ્રીતિ અને દ્વેષના કારણથી જ થયા કરે છે. પરંતુ જે એ વાત નિશ્ચિત હોત કે મનુષ્યજાતિ અમુક વસ્તુઓને ચાહે છે અને અમુક વસ્તુથી દૂર ભાગે છે તે ઘણું ઠીક થાત, કેમકે એવી સ્થિતિમાં સંસારના સર્વ મનુષ્ય હમેશાં એવી વસ્તુઓ બનાવવાને, સંગ્રહવાને અને રક્ષવાનો પ્રયત્ન કરત કે જે મનુષ્ય જાતિને પસંદ હોય; અને જે ચીજે મનુષ્યોને નાપસંદ હોય તે સર્વને નષ્ટ કરી નાખત. પરંતુ અહિં તે સંસારની સમસ્ત વસ્તુઓમાંથી કોઈ મનુષ્ય એક વસ્તુને ચાહે છે તે કઈ બીજી વસ્તુને ચાહે છે, અર્થાત એક મનુષ્ય જે વસ્તુને ચાહે છે તેજ વસ્તુને બીજે મનુષ્ય ધિક્કારે છે.
જે એમ હોય કે એક મનુષ્ય હમેશાં એક જ પ્રકારની વસ્તુઓ પસંદ કરે છે અને બીજી બધી વસ્તુઓને ધિક્કારે છે તે એ પણ ઠીક છે, કેમકે એવી સ્થિતિમાં પ્રત્યેક મનુષ્યના મને હમેશાં એકજ દિશામાં રહે. પરંતુ એમ પણ નથી. એકજ મનુષ્ય કેઈ વખત કે વસ્તુની ઈચ્છા કરે છે અને કોઈ વખત બીજી વસ્તુની ઈચ્છા કરે છે. પહેલાં જેની ઈચ્છા કરતો હોય છે તેજ વસ્તુને પાછળથી ધિકકારવા લાગે છે. અને પહેલાં જેને ધિક્કારતો હોય છે તેની તે પાછળથી ઈચ્છા કરવા લાગે છે. જેવી રીતે જે મનુષ્યના શરીરમાં કફની વૃધ્ધિ હોય છે તેને મીઠા પદાર્થો ખાવાની તીવ્ર ઈચ્છા થાય છે અને ખાટા પદાર્થો તરફથી મન હઠી જાય છે, પરંતુ જ્યારે તેના શરીરમાં પિત્ત વધે છે ત્યારે તેજ મનુષ્ય ખાટા પદાર્થો ખાવા ઈચ્છે છે અને મધુર પદાર્થો તરફ અણગમે બતાવે છે. એવી જ રીતે હમેશાં આપણું જોવામાં આવે છે કે મનુષ્ય જેની સાથે પહેલાં અત્યંત પ્રીતિ રાખતો હોય છે, જેને જોઈને તેનું ચિત્ત અપૂર્વ આનંદથી ઉલસિન બનતું હોય છે અને જેનાથી એક ઘડી પણ પિતે જુદે રહેવા ઈચ્છતે નથી હોતે તેનાથી કોઈ કારણ વશાત્ નારાજ થઈ જાય છે તે તેનું મુખ પણ જેવા ઈચ્છતું નથી. બલ્ક કેઈ વખત તેના પ્રાણ લેવા તત્પર બની જાય છે,
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૮
શ્રી આત્માન૬ પ્રકારા.
જે વસ્તુઓને માટે મનુષ્ય ગરીબાઇમાં તલસતા હૈાય છે તે વસ્તુ તરફ્ તે ધનવાન ખની જાય છે ત્યારે દૃષ્ટિ પણ કરતા નથી. આ બધુ કહેવાની મતલખ એ છે કે મનુષ્યની ઈચ્છાઓ અને જરૂરીયાતા હમેશાં સ્થિર રહેતી નથી, બલ્કે તે પ્રત્યેક ક્ષણે બદલાયા કરે છે અને મનુષ્યને જુદી જુદી રીતે નચાવ્યા કરે છે.
જ્યારે મનુષ્યની ઇચ્છાઓ પ્રબલ બની જાય છે ત્યારે તે મનુષ્ય ઉપર પેાતાના એવા પ્રભાવ જમાવે છે કે તે પેાતાના હાનિ લાભને ભૂલી જાય છે અને તેના ફ્દામાં સાઇ જઇને પોતે પાતાની જાતને નુકશાન પહોંચાડવા લાગે છે. જેવી રીતે ઘણી વખત આપણા જેવામાં આવે છે તેમ અમુક વસ્તુ ખાવાથી નુકશાન પહેાંચશે એમ જાણતા છતાં ઘણા લાકે પાતાની રસનેંદ્રિયને વશ બનીને એ વસ્તુ ખાય છે અને બીમાર પડી જાય છે, એવી રીતે અનેક દૃષ્ટાંત આપી શકાય એમ છે જેનાથી સિદ્ધ થાય છે કે મનુષ્ય પેાતાની ઇચ્છાઓને વશ બનીને એવા કામ કરે છે કે જેનાથી તેને પેાતાને અત્યંત હાનિ પહેોંચે છે.
આવી સ્થિતિમાં પ્રત્યેક મનુષ્યનુ એ આવશ્યક મુખ્ય કર્તવ્ય છે કે તેણે અત્યંત સાવધાન રહેવુ જોઇએ અને પેાતાની ઇચ્છાઓને એટલી બધી પ્રબળ ન થવા દેવી કે જેથી તે તેના ઉપર પેાતાનું પ્રભુત્વ જમાવવા લાગે અને તેને તેની મરજીમાં આવે તેમ નચાવે; ખકે મનુષ્યેજ તેના ઉપર પેાતાનું આધિપત્ય રાખવુ જોઇએ, અર્થાત્ પોતાની વિચાર શક્તિ અનુસાર હાનિકારક ઈચ્છાઓ તથા પ્રવૃત્તિઓને હમેશાં અંકુશમાં રાખવી જોઇએ.
એવી રીતે જો તેની ઇચ્છા શક્તિ ખરેખરી રીતે લાભકારક વસ્તુઓ પ્રત્યે તિરસ્કાર બતાવતી હોય તેા તેને માટે જરૂરનું છે કે તેણે તે તિરસ્કારની લાગણીને દબાવવી જોઇએ અને તે વસ્તુને કામમાં લેવી જોઇએ. દાખલા તરીકે કોઇ કડવી દવા એક માંદ! માણુસને તેના વ્યાધિની નિવૃત્તિ અર્થે આપવામાં આવી હોય, પરંતુ તે ખાવાને તેને અણગમે થતા હોય તો તેને માટે જરૂરનુ` છે કે તેણે અણુગમાને દબાવી દઇને તે દવા ખાવી જોઇએ. એવીજ રીતે મળકાની સાથે રમતમાં પઢવાથી કોઇ વિદ્યાથી નિશાળે જવાની ઇચ્છા ન કરે તે તેને માટે જરૂરનું છે કે તેણે પાતાની તે ઇચ્છાને દબાવી દેવી જોઈએ અને રમત ગમત છેડીને તરતજ નિશાળે જવુ જોઇએ. સઘળી ખાખતામાં આ પ્રમાણે સમજી લેવુ જોઇએ.કેમકે ઇચ્છા અનેદ્વેષનું જોર મનુષ્યનાં મનમાં હંમેશાં વિશેષ રહે છે અને તે તેની વિચાર શકિતને દબાવ્યા કરે છે. એટલા માટે મનુષ્યે હમેશાં અત્યંત સાવધાન રહેવુ જોઇએ અને પેાતાની વિચાર શક્તિને પ્રબળ રાખીને તે અનુસાર પેાતાના કાર્યો કરવા જોઇએ. કદિ ભૂલથી પણ ઇચ્છા અને દ્વેષના ક્દામાં ન આવવું જોઇએ, બલ્કે પેાતાના ઇચ્છા તથા દ્વેષને પોતાના લાભ હાનિ અનુસાર મનાવવા યત્ન કરવા જોઇએ. જે
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મન: સયમ.
મનુષ્ય આ રીતે સાવધાનતાથી કામ કરે તો તે અનેક આપત્તિઓથી બચી જાય અને સંપૂર્ણ સુખ શાંતિથી પિતાનું જીવન વ્યતીત કરી શકે.
પહેલાં જ કહેવામાં આવ્યું છે કે પશુપક્ષી સર્વ કાર્યો પોતાની પ્રકૃતિ અનુસારજ કરે છે. તેઓ તેમાં જરા પણ ન્યૂનાધિકતા કરી શકતા નથી. પરંતુ મનુષ્યમાં વિચારશક્તિ રહેલ છે જે દ્વારા તે પોતાના સુખ–શાંતિ વધારવાના નવા નવા ઉપાયે શોધે છે અને પોતાની પ્રકૃતિને દબાવીને તદનુસાર કાર્યો કરે છે. એ રીતે તે ઉન્નનિની શ્રેણી પર આગળ વધ્યા કરે છે. એમ કરવાથી જ તે પશુઓથી ઉત્તમ બની શકેલ છે અને અનેક પ્રકારની આપત્તિઓથી બચીને પિતાના સુખશાંતિ વધારવા શક્તિવાન બનેલ છે. આવું શુભ પરિણામ પોતાના લાભ હાનિને ખ્યાલ રાખવાથી અને પિતાની વિચાર-શક્તિ અનુસાર કાર્ય કરવાથી જ આવેલ છે. પરંતુ ખેદની વાત છે કે અનેક મનુષ્ય પોતાની પ્રકૃતિને દબાવવામાં ઘણાજ બેદરકાર રહે છે જેને લઈને તેઓની પ્રકૃતિ અત્યંત બગડી જાય છે અને તેઓની વાસનાઓ અતિ પ્રબળ બની જાય છે. તે વાસનાઓ તેઓને પુતળાની માફક નચાવે છે અને સારાં નરસાં સર્વ કાર્યો કરાવે છે. આ રીતે મનુષ્યો વાસનાઓને આધીન બનવાથી પશુ કોટિથી પણ હલકા બની જાય છે અને વાસ્તવીક રીતે તેઓ પિતાની વાસનાઓ સમક્ષ કાષ્ટના પુતળા સમાન બની જાય છે.
પશુઓ પિતાની પ્રકૃતિ અનુસાર અમુક રૂતુમાંજ કામવાસનાની તૃપ્તિ કરે છે, જેથી તેઓનું વીર્યબળ વિશેષ રહે છે. પરંતુ મનુષ્ય પોતાની પ્રકૃતિ એવી બગાડી મુકી છે કે તે અમર્યાદિત રીતે કામસેવન કરે છે. અધિક કામસેવનથી જે ભયંકર પરિણામ આવે છે તે કેઈથી અજાણ્યા નથી. આને લઈને મનુષ્યમાં પશુઓ કરતાં વીર્યબળ અતિ અલ૫ રહે છે, જેથી તેઓને અધિક સંયમથી રહેવાની આવશ્યકતા છે અને પ્રકૃતિ પણ એજ કહે છે. પરંતુ મનુષ્ય પોતાનાં બુદ્ધિબળથી અનેક ઔષધીયો તથા અનેક પ્રકારની તદબીરે શોધી કાઢી છે જેને લઈને તેનામાં હમેશાં કામવાસનાનું જોર રહે છે. આનું પરિણામ એ આવ્યું છે કે મનુષ્ય અત્યંત નિર્બળ બની ગયા છે અને દિનપ્રતિદિન નિર્બળ બનતા જાય છે. જેમ જેમ તેઓ નિર્બળ બની જાય છે તેમ તેમ તેઓની વાસનાઓ પ્રબળ બનતી જાય છે અને હરવખત તેઓને પિતાની લાલસાઓ પૂર્ણ કરવા તરફ દોરે છે. એ વાસનાઓના ઉત્તેજનને લઈને તેઓની વિચારશક્તિ એટલી બધી શિથિલ બની જાય છે કે તેઓને પિતાની બલહીનતાનું ભાન પણ રહેતું નથી. એવી સ્થિતિમાં પણ તેઓ પિતાનું પૂર્વબળ પ્રાપ્ત કરવાની અને ઈચ્છાઓને અંકુશમાં રાખવાની કોશીશ કરતા નથી, બલકે અશક્ત સ્થિતિમાં પણ પિતાની ઈચ્છાનુસાર વર્યા કરે છે. ઔષધીયેના પ્રભાવથી તે કંઈક શકિત પ્રાપ્ત કરે છે કે તરતજ પોતાની જાતને સંપૂર્ણત: સ્વસ્થ સમજીને કામવાસનાઓમાં ફસાઈ જાય છે એ ખરેખર ખેદજનક વિષય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આ ઉપરથી એટલું તે સ્પષ્ટતઃ સમજાય તેમ છે કે મનુષ્ય પોતાની ઈચ્છાઓ દબાવવાની મહાન શક્તિને દુરૂપયોગ કરીને પોતાની પ્રકૃતિને બગાડી નાંખે છે, જેને લઈને તે અનેક વિપત્તિઓમાં ફસાઈ પડે છે. વિચારવા જેવી વાત એ છે કે પશુપક્ષીઓ પ્રકૃતિ વિરૂદ્ધ કઈ પણ જાતની ક્રીડા કરતા નથી, પરંતુ દુર્ભાગ્યવશાત્ મનુષ્યમાં એ સર્વ દે જોવામાં આવે છે. આનું કારણ એ છે કે પશુઓને પિતાની પ્રકૃતિ વિરૂદ્ધ કરવાનું કેઈપણ કાર્ય સૂઝતું નથી અને તેઓ કોઈપણ કાર્ય પિતાની પ્રકૃતિ વિરૂદ્ધ કરી શકતા નથી. પરંતુ મનુષ્યમાં વિચારશક્તિ રહેલ છે જેને લઈને તે પ્રત્યેક વિષયમાં નવી નવી વાતો શોધી શકે છે અને તદનુસાર કાર્ય કરીને પિતાની પ્રકૃતિ બદલી પણ શકે છે. એટલા માટે જ્યારે તે અસાવધાન બનીને પિતાની વિચાર શક્તિને શિથિલ કરી મુકે છે અને પિતાના હાનિલાભનો વિચાર ભૂલી જઈને પોતાની ઈચ્છાઓને વશ બની જાય છે ત્યારે તે પિતાની પ્રકૃતિને એવા વિપરીત રૂપમાં ફેરવી નાંખે છે કે જેનાથી તેને અપરિમિત હાનિ પહોંચે છે અને તે અત્યંત અધોગત દશામાં આવી પડે છે.
આમ કહેવાની એ મતલબ નથી કે પશુપક્ષીઓની માફક મનુષ્યોએ પણ પિતાની પ્રકૃતિને આધીન રહેવું અને પિતાની વિચારશક્તિ અનુસાર તેમાં કાંઈ પણ સુધારો અથવા ફેરફાર ન કરવો, બલકે કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે મનુષ્યોએ હરવખત પોતાની વિચારશક્તિથી કામ લઈ પોતાનાં પ્રત્યેક કાર્યમાં નવીનતા લાવવા યત્ન કરે જોઈએ અને પોતાની બુદ્ધિને વિકાસ કરવા યત્નશીલ રહેવું જોઈએ, પરંતુ અસાવધાન બનીને પોતાની ઈચ્છાઓને એવા વિપરીત રૂપમાં પ્રવૃત્ત થવા ન દેવી જોઈએ કે જેનાથી પોતાના મનુષ્યત્વમાં ખામી આવે અને પોતે ઉન્નત થવાને બદલે અધોગતિમાં પડી જાય. એટલા માટે જે મનુષ્ય પિતાની વિચારશક્તિથી કામ લીધા કરે અને પોતાના મનને સંપૂર્ણ સાવધાનતાથી સંયમમાં રાખે તે પરિણામે તેઓ અવશ્ય સુખ પામે અને પોતાને શીઘ્રતાથી ઉન્નતિના શિખર ઉપર પહોંચાડી દે. પરંતુ જે તેઓ પોતાની સાવધાનતામાં જરાપણ ભૂલ કરે છે તે તેઓનું મન તેઓને અત્રતત્ર ભટકાવી કઈ એવા સ્થળમાં પટકાવી દે છે કે જ્યાંથી બહાર નીકળવું અત્યંત કઠિન બને છે.
પાંચ ઇંદ્રિયોના વિષયે અસાવધાન મનુષ્યને અત્યંત સતાવે છે અને ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારનાં પ્રલેભનો બતાવીને તેને એટલે બધે પરાધીન બનાવી મુકે છે કે તે પોતાનું સઘળું ભાન ભૂલી જઈને તેને ગુલામ બની રહે છે. જે અસાવધાન મનુષ્ય આમાંથી એકજ વિષયને વશ બની જઈ તેમાં ર પ રહે તો તેની એટલી બધી ખરાબી થતી નથી, પરંતુ તે તે ઉક્ત પાંચ વિષયેના જબરદસ્ત પંજામાં
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મ:-સંયમ,
૧૯
સપડાયેલ હોવાથી તે સર્વ તેને પોતાની તરફ ખેંચી રહ્યા છે અને તેને પિતાને વશ કરી લેવા પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે.
અસાવધાન મનુષ્યને તે પાંચે ઈંદ્ર પોતાની તરફ ખેંચીને તેની અત્યંત બુરી દશા કરે છે. તેઓ તેની વિચારશક્તિને નષ્ટપ્રાય: કરીને, હાનિલાભના વિચારો ભૂલાવીને અને તેના સઘળા સુપ્રબંધો તોડી પાડીને તેને સંકટમાં ફસાવી દે છે. એવી સ્થિતિમાં તે પશુઓ કરતાં પણ અધિક અધમ દશા ભેગવે છે. પરંતુ સાવધાન મનુષ્યની બાબતમાં તેની એ પાંચ ઈદ્રિયે પાંચ પ્રકારના ઉત્તમ હથિયારની ગરજ સારે છે કે જે દ્વારા તે સંસારની સમસ્ત વસ્તુઓના ગુણે પારખી શકે છે અને તે ગુણેને પિતાની જરૂરત અનુસાર કામમાં લે છે. તે સ્પર્શેન્દ્રિય દ્વારા હલકું ભારે, નરમ કઠેર, અને ઠંડું ગરમ આદિ જાણે છે, સ્વાદેન્દ્રિય દ્વારા તે ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના સ્વાદ જાણે છે, ઘ્રાણેન્દ્રિય દ્વારા તે અનેક પ્રકારની ગંધ જાણે છે, આંખોદ્વારા તે જુદી જુદી જાતના રંગ જુએ છે, ભિન્ન ભિન્ન રૂપ જાણે છે, નજીક દૂર આદિ અંતર જુએ છે અને ઉંચા નીચા સ્થાનનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે, કણેન્દ્રિય દ્વારા તે અનેક પ્રકારનાં તાલ, સ્વર આદિનું જ્ઞાન મેળવે છે, એ સર્વ બાબતોનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને તે પોતાના સુખનાં અનેક કાર્યો સાધે છે અને દિન પ્રતિદિન આ ન્નતિના માર્ગ પર આગળ વચ્ચે જાય છે.
પરંતુ આ પાંચે ઈદ્રિયેથી કામ લેવામાં મનુષ્યની દશા સરકસમાંના બે ઘેડાના સ્વાર જેવી થાય છે. જે કોઈ વખત પિતાને એક પગ એક ઘોડાની પીઠ ઉપર અને બીજો પગ બીજાની પીઠ ઉપર મુકીને ઉભે થઈ જાય છે અને બંન્ને ઘોડાને દેખાવતે ચાલ્યા જાય છે. વળી કોઈ વખત એક ઘેડાની પીઠ ઉપર તે બેસી જાય છે અને બીજાની પીઠ ઉપર પોતાના પગ રાખે છે, વળી કઈ વખત કોઈ જુદીજ રીતે બેસે છે, પરંતુ પ્રત્યેક અવસ્થામાં તે બન્ને ઘોડાને એકજ ગતિથી દોડાવે છે. તેને હરવખત ઘણુંજ સાવધાનતાપૂર્વક કામ લેવું પડે છે તેમજ બન્ને ઘોડાને પિતાના કાબુમાં રાખવા પડે છે. કેમકે એક ઘડો જરાપણુ આગળ પાછળ થઈ જાય અથવા બન્ને ઘડા એવી ઝડપથી દોડવા લાગે કે તે સ્વાર સંભાળી ન શકે તો તે સ્વારની દુર્દશા થાય, તેને કોઈપણ જાતની ઈજા થાય, તે ભૂમિ ઉપર પડી જાય અથવા કોઈ બીજી આપત્તિમાં આવી પડે. એ રીતે મનુષ્ય પણ પિતાની ઇન્દ્રિયને કામમાં લેવામાં અત્યંત સાવધાન રહેવાની જરૂર છે અને તેને સારી રીતે પિતાને આધીન કરવી પડે છે. જે તે કોઈ વખતે જરાપણ અસાવધાન બને છે તો તે ઇંદ્રિયો તેના ઉપર આધિપત્ય મેળવે છે અને તેને અર્ધગતિની ગર્તામાં ફેંકી દે છે.
સરકસમાંના ખેલાડીને તે બે ઘોડા ઉપર સ્વાર થવાનું હોય છે, પરંતુ મનુ
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વ્યને પોતાની પાંચ ઇંદ્રિય પર સ્વાર થવું પડે છે જે સરકસના ઘડા કરતાં પણ વિશેષ બળવાન તેમજ ચંચળ છે. એટલા માટે પાનાની ઇન્દ્રિયેથી કામ લેવામાં મને નુષ્ય અતિશય સાવધાન રહેવું જોઈએ તથા પોતાની પાંચ ઇદ્રિને સંપૂર્ણતઃ વશ કરીને તેની ઉપર પુરેપુરી દેખરેખ રાખવી જોઈએ. તેથી પ્રત્યેક મનુષ્યને માટે જરૂરનું છે કે તેણે પિતાની પાંચે ઇંદ્રિયથી કામ લેતાં રહેવું, પરંતુ એક પણ ઇદ્રિ યને એવી રીતે ન ઉછળવા દેવી કે તે તેની જરૂરતની હદ ઓળંગી જાય અથવા અહિં તહિં વિચલિત થઈ જાય; બકે સમય, અવસ્થા, પરિસ્થિતિ, આવકખર્ચ, સુખ-દુઃખ, હાનિ લાભ અને સર્વ પ્રકારની જરૂરતને વિચાર કરીને તદનુસાર પિતાની ઇન્દ્રિયને કામમાં લેવી જોઈએ અને સઘળી ઈદ્રિયને સમુચિત ઉપયોગ કરીને તેનાથી પુરેપુરે આનંદ મેળવે જોઈએ. પરંતુ તેણે કદિ ભૂલથી પણ ઈદ્રિયને વશ ન બનવું જોઈએ અને એક પણ ઈદ્રિયને જરૂરતથી વધારે કામમાં ન લેવી જોઈએ, બલ્ક દરેકે હર વખત પિતા ની વિવેક બુદ્ધિથી કામ લેતા રહેવું, અને જે સમયે જે ઉચિત લાગે તેજ કરવું અને પોતાની ઇન્દ્રિયોને પણ એ રીતે પરિચાલિત કરતા રહેવું એજ આત્મનિગ્રહ-મનઃ સંયમનું ગુપ્ત રહસ્ય છે.
જેવી રીતે પાંચ ઈદ્રિય મનુષ્યના પાંચ અભુત હથિયાર રૂપ છે કે જે દ્વારા તે સંસારની વસ્તુઓના અનેક ગુણ જાણી શકે છે અને જે તેની કેઈ ઈદ્રિય બગ પડી જાય છે તે તેનું એ ઈદ્રિય વિષયક જ્ઞાન પણ લુપ્ત થઈ જાય છે અને તે મુશ્કેલીમાં આવી પડે છે તેવી રીતે કરોધ, માન, માયા, લેભ, દ્વેષ, રાગ આદિ કષાય પણ એવી પ્રબળ શક્તિઓ છે કે જે દ્વારા તે સંસારનાં સર્વ કાર્યો કરે છે. જે મનુષ્યમાં એ શકિતઓ ન હોય તો તે કાંઈ પણ કરી શકતો નથી અને કેવળ નિષ્ક્રિય બની જાય છે. જેવી રીતે ઇંદ્રિયથી સાવધાનતાપૂર્વક કામ ન લેવાથી તેમનુષ્ય ઉપર પિતાનું પ્રભુત્વ જમાવી લે છે તેવી જ રીતે ઉકત લેભાદિ શકિતઓથી કામ લેવામાં અસાવધાનતા રાખવામાં આવે છે તે તે શકિતઓ પણ ઇંદ્રિયોથી અધિક ઉદ્ધત બની જાય છે–મહા ભયંકર બની જાય છે અને અતિશય ઉપદ્રવ મચાવી મુકે છે. એટલા માટે ઉકત લોભક્રોધાદિ જબરદસ્ત શકિતઓને અત્યંત સાવધાનતાપૂર્વક કાબુમાં રાખવા ની, પિતાની જરૂરત અનુસાર તેનાથી કામ લેવાની તેમજ તેઓને સીમા બહાર જવા ન દેવાની અનિવાર્ય આવશ્યકતા છે. તે ઉપરાંત પિતાના હાનિલાભ અને સુખ દુઃખના વિચારો દ્વારા એ વાતને પણ પુરેપુરે પ્રબંધ કરી લેવાની આવશ્યકતા છે કે એ શક્તિઓમાંથી કયી શકિત સાથે કયારે કેટલું કામ લેવું જોઈએ, અર્થાત હદથના એ આવેગમાંથી કયા આવેગને કેટલે દબાવવો જોઈએ અને કેટલો છુટ મુકવા જોઈએ,
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મન:-સંયમ.
મનુષ્યના હૃદયમાં રહેલા આ આવેગોની સ્થિતિ એકએંજીનમાં રહેલી વરાળ જેવી છે. કારખાનામાં અનેક કાર્યોને માટે જુદાજુદા સાંચાઓની યેજના કરેલી હોય છે અને સઘળા એક એંજીનની વરાળના જોરથી ચાલે છે. પરંતું એવી જાતને પણ પ્રબંધ કરેલો હોય છે કે કારખાનાવાળો જે સમયે જે સાંચાને ચલાવવા માગત હોય તેની અંદર વરાળની શકિત પહોંચાડીને તેને ચલાવે છે અને જ્યારે ચાહે ત્યારે તેને બંધ કરી દે છે. કેઈ કેાઈવાર તે પોતાની જરૂરત અનુસાર તે સાંચાના વેગને ન્યનાધિક શક્તિ પહોંચાડીને મંદ યા ત્વરિત પણ કરી શકે છે. મતલબ એ છે કે કારખાનાના સર્વ સાંચા તેને આધીન રહે છે. તે જ્યારે જ્યારે જે જે સાંચાને ચલાવવા ઈચ્છે છે ત્યારે ત્યારે તેને ચલાવે છે અને તેની ઈચ્છામાં આવે ત્યારે તેને બંધ કરે છે અને પિતાની ઈચ્છાનુસાર તેનાથી કામ લે છે. પરંતુ આ ઉત્તમ પ્રબંધ હેિવા છતાં પણ જ્યારે એ કારખાનાવાળો જરા પણ અસાવધાન બની જાય છે અને કેઈ સાંચામાં જરૂર કરતાં વિશેષ શક્તિ પહોંચાડી દે છે ત્યારે તે સાચા દ્વારા થતું કાર્ય નષ્ટભ્રષ્ટ થઈ જાય છે. અને કદાચ જે વધારે ગરબડ મચી રહે છે તે તે વરાળની શક્તિ આખા કારખાનાને અસ્તવ્યસ્ત કરી મુકે છે અને આસપાસ સર્વત્ર અવ્યવસ્થા પ્રવર્તાવે છે.
એ રીતે મનુષ્ય પણ એક મહાન કારખાનાં સમાન છે. જીવ એ કારખાનું ચલાવનાર છે અને મસ્તિષ્ક તેનું દતર છે જે દ્વારા તે સર્વ કાર્યો કરે છે અને તેની નેંધ રાખે છે. પાંચ ઇંદ્રિય તેના પાંચ જાસુસ યા વિશેષજ્ઞ છે, જે દ્વારા તે સમગ્ર વસ્તુઓના અનેકાનેક ગુણેનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે અને પિતાની જરૂરત અનુસાર તેને પોતાના ઉપયોગમાં લે છે. હૃદય એ કારખાનાનું એંજીન છે જેની અંદર હરવખત વરાળ ઉત્પન્ન થયા કરે છે અને તે વરાળ કોધ, માન, માયા લોભ, રાગ છેષ, સુખ, દુ:ખ અને ભય આદિ શક્તિઓના રૂપમાં પ્રકટ થઈને મનુષ્યરૂપી કારખાનાને ચલાવે છે, પરંતુ જ્યારે જીવ બેદરકાર બની જાય છે અને મસ્તિષ્ક દ્વારા સંપૂર્ણ સાવધાનતા પૂર્વક કામ નથી લેત, અર્થાત્ ઉક્ત શક્તિઓને પોતાના અંકુશમાં રાખીને જરૂરત અનુસાર તેને ત્વરિત વા મંદ નથી બનાવતો અને તેને અનિયમિત રીતે ચાલવા દે છે ત્યારે એ શક્તિઓ મનુષ્ય રૂપી કારખાનાને નષ્ટપ્રાય: કરી નાખે છે અને એના ઝપાટામાં જે કોઈ આવી જાય છે તેને પણ મહાન હાનિ પહોંચાડે છે. એ રીતે મનુષ્યજાતિના પ્રબંધમાં ભારે ગરબડ મચી રહે છે અને સમસ્ત સંસારમાં અસંતોષ તથા અશાંતિ પ્રસરી રહે છે. --અપૂર્ણ
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. આપણું આંતર સ્થિતિ સમજીને સુધારવાની જરૂર
આપણામાં અનંત જ્ઞાનાદિક અનંત સદગુણો જે વડે છુપાએલા છે તે બધા અજ્ઞાન, અશ્રદ્ધા અને અનાચારાદિક દોષના નામથી પ્રસિદ્ધ છે. અજ્ઞાન, અશ્રદ્ધા, અને અનાચારણ રૂપ દેષ માત્ર ત્યાજ્ય છે અને સમ્યગ જ્ઞાન શ્રદ્ધા અને ચારિત્રાદિક ગુણે ઉપાદેય-આદરવા યોગ્ય છે એટલું અતઃકરણમાં દ્રઢ-નિર્ણય કરી દઈને જે રીતે ઉક્ત દેશો દૂર થાય ને ગુણે પ્રકટ થાય તે ઉદ્યમ યા પુરૂષાર્થ પવિત્ર શાસ્ત્ર નીતિ મુજબ કરવો બહુ જરૂર છે. અજ્ઞાન અશ્રદ્ધાદિક દોષ અમારાથી દૂર જાઓ ! એમ ખાલી પિકારવા માત્રથી તે કદાપિ દૂર જવાના નથી તેમજ સમ્યગ દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રાદિક સગુણો અમારામાં આપ-પ્રગટે એમ કહેવા માત્રથી કંઈ તે પ્રગટાવાતા નથી. ઉક્ત મિથ્યા અજ્ઞાનાદિક દેષ માત્રને દળવા-દૂર કરવા અને નિર્મળ દશન જ્ઞાનાદિક પ્રગટ કરવા ભગવાન મહાવીર દેવની પેરે ધીરજ અને ખંતથી પૂર્વ મહાપુરૂષોએ જાતે આદરેલા અને બનાવેલા ઉત્તમ માગે દ્રઢ પ્રયત્ન કરવાની આપણને ભારે જરૂર છે.
દશ દ્રષ્ટાન્ત દુર્લભ એવા માનવભવમાંજ એવો દ્રઢ પ્રયત્ન ભવ્ય મુમુક્ષુ જને કરી શકે છે અને અનુક્રમે દોષ માત્રને હઠાવી અનંતા ગુણ રત્નને પ્રગટ કરી અંતે અક્ષય સુખ સંપદાવરી શકે છે. શુદ્ધ અહિંસા, સંયમ અને તપ લક્ષણ ધર્મ સાવધાનપણે સેવવા વડે અનુક્રમે દોષ માત્રનો જય (ક્ષય) થતાંજ સહેજે સદગુણોને ભેટે થવા પામે છે. ઉકત કલ્યાણ સાધક ધર્મ સાધનમાં કેવળ પ્રમાદ– સ્વછંદ જ અંતરાય રૂપ થાય છે. તે બહુ રૂપી મેહના પ્રતિનિધિ રૂપ પ્રમાદથી નહીં છળાતાં જે ભવ્યાત્મા સાવધાનપણે પૂર્વોકત ધર્મનું ડહાપણુથી સેવન કરવા ચુક્તા નથી તેઓ દુઃખ માત્રને અંત કરી અક્ષય અનંતસુખમાં જઈ વિશ્રામે છે.
લેર મુનિરાજશ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ
શરીર આરોગ્યભત મુખ્ય પાંચ હેતુ.
સંગ્રાહક સદ્ ગુરુ કરવિજયજી. ૧ સ્વચ્છ હવા પાણીનું સેવન, ૨ સૂર્યપ્રકાશવાળા સ્થાનમાં નિવસન, ૩ લધુ પરિમિત સાત્વિક આહાર ગ્રહણ, ૪ શક્તિ અનુરૂપ શારીરિક અને માનસિક વ્યાપાર પરિશ્રમ, ૫ આવશ્યક શારીરિક અને માનસિક વિશ્રાન્તિ (ખાસ ઉપયોગી છે. )
૧ ગમે તે પ્રકારની ગંદકી કે મલીનતા વગરની શુદ્ધ હવા શ્વાસોશ્વાસ મારફત શરીરમાં દાખલ થવાથી શરીર આરોગ્ય સચવાય છે અને વધે છે. પીવાનું પાણી પણ એવા જ પ્રકારનું શુદ્ધ-નિર્મળ થયેલું હોવું જોઈએ,
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દૃ શ્રાવક કુલક.
૧૯૫
૨ સૂર્યપ્રકાશ પૂરતા પ્રમાણમાં (sun bath ) લેવાથી શરીરમાંની જડતા આળસાદિક દૂર થઈ જઇ જાગૃતિ આવે છે અને અને આરાગ્ય વધે છે.
૩ જઠરાગ્નિ સુખે પચાવી શકે એવા સાદા-હલકા અને પ્રમાણેાપેત સાત્ત્વિક ખારાક વખતસર લેવાથી તન મન વચનની અચ્છી શક્તિ મની રહે છે.
૪ શક્તિ પ્રમાણે તન મન વચનના સદુપયેાગ કરવાથી પાચનક્રિયા સારી થવા ઉપરાંત શારીરાદિક આરાગ્ય સચવાવા સાથે તેના વિકાસ પણ થાય છે.
૫ આરગ્ય રક્ષણ અને વૃદ્ધિ નિમિત્તે જરૂર પૂરતા પરિશ્રમ કર્યાં પછી શરીરને અને મનને વિશ્રાન્તિ પણ પૂરતા પ્રમાણમાં આપવીજ જોઈએ. ઇતિશમ, #KAG 1
દેશ શ્રાવક કુલક.
આણંદા િદશ શ્રાવકોના સક્ષિપ્ત અધિકાર
વાણિજ્યગ્રામ નગરમાં આણુંદ નામે ગૃહસ્થ હતા. શિવાનંદા તેને ભાર્યો ( સ્ત્રી ) હતી અને દશ દશ હજાર ગાથી મનેલાં ૪ ગોકુલ હતાં. ભંડારમાં, વ્યાપારમાં અને વ્યાજવટ તરમાં થઇ એક દર બાર કાડ સાનૈયાની ઋદ્ધિ હતી. તે શ્રી વીર પરમાત્માના અંતેવાસી શ્રાવક થયા. સમકિત મૂળ શ્રાવકનાં બાર વ્રત તેણે પ્રભુ પાસે ઉચ્ચર્યા હતાં. ૧-૨
ચંપા નગરીમાં કામદેવ નામે સુશ્રાવક થયા. તેને ભદ્રા નામે ભાર્યાં હતી. છ ગાકુલ અને અઢાર ક્રોડ સાનૈયાના તે સ્વામી હતેા. ૩
કાશી મધ્યે ચુલનીપિતા નામે પરમ શ્રાવક થયા. તેને શ્યામા નામે આઠ ગોકુલ અને ચાવીશ ક્રોડ સાનૈયાની ઋદ્ધિ હતી. ૪
વળી કાશીમાં સૂરદેવ નામે વ્રતધારી શ્રાવક થયા. તેને ધન્યા નામે સુંદરી અને અઢાર ક્રોડ સાનૈયાની ઋદ્ધિ હતી. ૫
આલભિકા નગરીમાં ચુલ્લાતક નામે શ્રાવક થયા તેને બહુલા નામે પ્રિયા સ્ત્રી હતી અને કામદેવ શ્રાવક જેટલી સમૃદ્ધિ હતી. ૬
કાંપિલ્યપુરમાં કુંડાલિક નામે શ્રાવક થયા. તેને પુષ્યા નામની સ્ત્રી અને શ્રી કામદેવ સમાન સમૃદ્ધિ હતી, છ
પેલા ( સનિવેશ ) મધ્યે સદૃાલપુત્ર નામે કુંભાર જાતિના શ્રાવક થયા તેને અગ્નિમિત્રા નામની ભાર્યા અને ત્રણ ક્રોડ સેાના મહેારાની ઋદ્ધિ હતી. ૮
રાજગૃહીનગરીમાં શતક નામે શ્રાવક આઠ ગોકુલ અને ૨૪ ક્રોડ સેાના મહેારાના સ્વામી થયા. તેને ૧૩ સ્ત્રીઓ હતી. તેમાં રેવતી આઠ ક્રોડ અને બાકીની એકેક કોડ લાવી હતી. ૯
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
શ્રાવસ્તી નગરીમાં નંદનીપ્રિય શ્રાવક થયા. તેને અશ્વિની નામે સ્ત્રી અને આણંદ શ્રાવક સમાન સમૃદ્ધિ હતી. ૧૦
સાવથ્થી (શ્રાવસ્તી) નગરીને વાસી જે લાન્તક પ્રિય નામે પરમ શ્રાવક તેને ફાગુની નામે સ્ત્રી અને આણંદ શ્રાવક સમાન ઋદ્ધિ હતી. ૧૧
એ અગ્યારે ઉત્તમ શ્રાવકે, અગીયાર પડિમાના ધારક, સમ્યગ દ્રષ્ટિવંત સમકિતધારી દ્વાદશ વ્રતના ધારક અને વીર પરમાત્માના ચરણ ઉપાસક હતા.
સાર–અન્ય ભવ્યાત્માઓએ યથાશકિત તે સર્વે અનુકરણ કરવા તત્પર થવું જોઈએ. ઈતિશમ.
પ્રકીર્ણ નોંધ. ત્રણ વર્ષ પહેલાં મુંબઈના જૈન આગેવાની મળેલી મીટીંગે જૈન ધર્મના વેતાંબર દિગંબર વચ્ચેના જે વાંધા ઝગડાઓ હેય અને હવે પછી પડે તેને નિકાલ કેટમાં જઈ નહીં કરાવતાં ઘરમેળે બંને પંથના પંચ નીમી લવાદીથી કરાવ, આવો ઠરાવ કરેલે, જેને અમોએ અનુમોદન સાથે ધન્યવાદ આ માસિક દ્વારા આપેલ. તે બાબતમાં કેટલીક વ્યક્તિઓને તે વાત પસંદ નહીં પડવાથી કાંઈક અણગમે બતાવેલ. પરંતુ જમાને શું કામ કરી રહ્યો છે, તે આગળ કેટલે વધતા જાય છે. તે નહીં સમજનારાઓને તેવી બાબતો ભલે તેમ લાગે, પરંતુ હાલમાં જયાં મહાન પુરૂષ મેહનદાસ કરમચંદ ગાંધી જે દેશ ઉપર અવર્ણનીય ઉપકાર કરી રહ્યા છે તેનાજ મુખથી તેની કલમથી દરેક ફરીયાદો આ દેશની પ્રજાએ લવાદીથી ઘર મેળેજ પતાવવી, પરંતુ કોર્ટમાં જવાની જરૂર નથી તેમ જણાવવા આવ્યું ત્યારે તેને અનુસરીને કહે કે બંગાળના આપણું સુપ્રસિદ્ધ જૈન શ્વેતાંબરીય આગેવાન બંધુઓએ જમાના અનુસરીને કહો પણ બુદ્ધિ પૂર્વક વિચાર કરીને પવિત્ર તીર્થ શ્રી સમેતશીખરજીને ઝગડો જે હજી પણ ત્યાંની અપીલ કોર્ટમાં ચાલે છે તેનું ઘર મેળે લવાદીથી સમાધાન લાવવા માટે દીગંબર જૈન બંધુઓ લાલા જબુપ્રસાદજી, દેવીસહાય, બળદેવદાસ હરનારાયણજી અને હરસુખદાસજીની સાથે ઉક્ત તાં
ખરી જૈન બંધુઓ બાબુ સાહેબ બહાદુરસિંહજી તેમજ બાબુ સાહેબ રાયકુમારસિંહ તેમજ બાબુ સાહેબ મોતીચંદજી વગેરે મળી પિાસ શુદ ૧૧ ના રાત્રિના મળી એવા નિર્ણય ઉપર આવ્યા કે માઘ સુદી ૧૧–૧૨-૧૩ તા. ૧૯–૧૯-૨૦ ફેબ્રુઆરીના રોજ કલકત્તામાં બંને સંપ્રદાયની કોનફરન્સ મેળવવી, જેમાં શ્રી સમેત શીખરનુ તથા રાજગૃહીજીના તમામ ઝગડા કોર્ટમાંથી કાઢી નંખાવવા, તેમજ તે કોન્ફરન્સ ઉપર સલાહ માટે દરેક મોટા શહેરમાં ત્યાં પ્રતિનિધિઓને બોલાવવા પત્રિકા લખવામાં આવેલ છે. અમેં તે વાંચી જાળી અમારે આનંદ જાહેર કરીએ છીએ, અને
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
S
ગ્રંથાવલોકન,
૧૯૭ બંને સંપ્રદાયના આગેવાનોને અનેક ધન્યવાદ આપીયે છીયે. ધર્મના ઝગડાએ આપસ આપસમાં લવાદીથી પતાવવાથી બંને કોમ વચ્ચે થતો કુસંપ કલેશ બંધ થાય છે, ભાઈ ચારે વધે છે. લાખો રૂપીયાની બરબાદી થતી અટકે છે. તેથી જ તે પત્રિકામાં મહારાજ બહાદુરસિંહે બાબુ સાહેબે સર્વ જૈન ભાઈઓને સુચના કરી છે કે આવા ઝગડા આ સમયમાં આવી રીતે મટાડવાની જરૂર છે.
- હાલમાં તે બાબતમાં સાંભળવામાં આવ્યું છે કે બીજા શહેરનાં શ્રી સંઘ તરફથી તેની મુદત વધારવા ત્યાં તારે ગયાથી ચાર માસની કેન્ફરન્સ ભરવા માટે મુદત લંબાણી છે.
ઉપર બતાવેલ હકીકત બંને સંપ્રદાયના સંબંધના છે. પરંતુ સાંભળવા પ્રમાણે કઈ કઈ સ્થળે એકજ સંપ્રદાયમાં ધાર્મિક બાબતમાં આપસ આપસમાં ઝગડાઓ ઉત્પન્ન થાય છે, તેને પણ નિકાલ કોર્ટમાં નહીં જતાં ઘરમેળે લવાદીથી લાવવો યોગ્ય છે. અમારા શહેરમાં પણ મારવાડીના વંડાના નામથી ઓળખાતા ઉપાશ્રયની બાબતમાં જૈન વેતાંબર મૂર્તિ પૂજક જૈન બંધુઓમાં આપસ આપસમાં સાર્વજનિક હકની બાબતમાં વાંધો પડતાં કોર્ટમાં ગયેલ છે. એક પાર્ટી કહે છે અમારી જ્ઞાતિને છે, બીજી પાટી કહે છે (સાર્વજનિક) જૈન સંઘનો છે. જેને સમાજમાં આગેવાન ગણાવાને દાવો ધરાવનારા અને બીજાની પંચાત પોતે કરનારા આ શહેરના તે મુખ્ય આગેવાનોના ઉપર તે માટે સાર્વજનિક હક સંબંધમાં અત્રેની કોર્ટમાં દાવો થયેલ છે. અમો તેઓને નમ્ર વિનતિ કરીયે છીયે કે ઉક્ત બંગાલી આપણુ જૈન બંધુઓની ઉપર જણાવેલ હકીકતથી દાખલો લઈ આ કેસનું ઘરમેળે સમાધાન લાવવા જરૂર છે. અને અમને સંપૂર્ણ ભરૂસો છે કે અમારા આ આગેવાને તે ઝગડાને અંત જલદીથી લાવશે. જેન સંઘ મજકુર નગરથી શેઠ બલવીરચંદ્ર જેન બી. એને છાપેલ એક પત્ર અમને મળે છે તેવી જ રીતે તેમણે પણ જૈન વસ્તીવાળા મોટા શહેરમાં પણ મોકલેલ છે, જેમાં હસ્તીનાપુરમાં કાર્તકીના મેળા ઉપર થયેલ ઠરાવની હકીકત જણાવી છે, જેમાં પણ ઉપર પ્રમાણે બંને સંપ્રદાયના ધાર્મિક ઝગડાનો અંત લવાદીથી આણવા સુચવ્યું છે. પાંચ પાંચ ગૃહસ્થ દરેક સંપ્રદાયના અને સરપંચ તરીકે મહાત્મા મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધીનું નામ સુચવે છે, જે કાર્ય માટે અમે તેમને ધન્યવાદ આપીયે છીયે.
ગ્રંથાવલોકન.
શ્રી મંત્રરાજ ગુણકલ્પ મહોદધિ-શ્રી પંચપરમેષ્ઠિ નમસ્કાર મંત્ર વ્યાખ્યા - ઉપરોક્ત નામનો ગ્રંથ તેના ભાષાંતરકાર થી ડુંગર કેલેજ ( બીકાનેર ) ના સંસ્કૃત અધ્યાપક જયદયાળ શમી તરફથી અમને ભેટ મળેલ છે. આ ગ્રંથને શ્રી જિાતિસૂરિજન શ્રી પંચ
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
પરમેષ્ટિ નમસ્કારમ ત્રોત્રની વિસ્તારથી વ્યાખ્યા કરી તે સાથે શ્રી નવકારમંત્ર સબંધી આવસ્પષ્ટ વિવિધ ઉપયોગ વિષયાથી અલકૃત કરી સુંદર બનાવ્યા છે. શ્રીમાન હેમચંદ્રાચાર્ય પ્રણીત ચેોગશાસ્ત્રમાંથી નવકલ્પ મંત્રના ઉપયેાગી ધ્યાનના વિષય પણ બહુજ જાણવા યોગ્ય ભાવ્યા સાથે આમાં દાખલ કરવામાં આવેલ છે. સકળ મંત્રના મુગટમણુ સમાન અપૂર્વ ચમત્કારીક જે મહામત્ર નવકારમ`ત્ર શાસ્ત્રકાર મહારાજ કહે છે તે ખરેખર છે, કે જે દરેક સિદ્ધિને આપનાર તેમજ તેની જુદી જુદી વિધિ વિધાન અને મ ત્રાક્ષર તેમજ પ્રણવજથી જુદા જુદા મા અનીતે સુખશાંતિ રાગ દુઃખની શાંતિના કરનાર થાય છે અને છેવટ માક્ષરૂપી લક્ષ્મીને આપનાર જે થાય છે તે આ ગ્રંથમાં આ અને બીજી અનેક જાણવાજોગ બાખતા સાથે ખતાવેલ હાર્દને ખરેખર પદન પાનમાં ઉપચાગી અને ખાસ નિરંતર અભ્યાસ કરવા લાયક છે. આવી પ્રથસમૃદ્ધિ જૈનશાસ્ત્રમાં જો અમાને અત્યંત આહ્લાદ થાય છે. ગ્રંથની ભાષા મૂળ સંસ્કૃત સાથે ભાષાંતર હી દિમાં છે છતાં તે જૈનસમાજને ખાસ વાંચવાની વિચારવાની અને તેમાંથી દરેક વિષય ગૃહષ્ણુ કરવાની ભલામણ કરીએ છીયે. કિંમત રૂા. ૩~~ ~~~ ઉપરના શરનામે મળશે.
—ધી જેન સેનેટરી એસોસીએશન સ. ૧૯૭૫--૭૬ ની સાલના પ્રથમ રિપોર્ટ અમે તે અવલોકનાથે મળ્યા છે. મુબઈ શહેરની વધતી જતી વસ્તી તેમજ હવાપાણીના પ્રતિકુલ સયાગને વચ્ચે મનુષ્યેાની સારા ઉસ, ખુલ્લીહવા, અને ખુલ્લા મકાનો વગેરેના અભાવથી તનદુરસ્તી અગડતાં મનુષ્યો મોટી સંખ્યામાં મરણ શરણ થાય છે જેમાં આપણા જૈનસમુદાયના મરણુતા આંકડા દરવર્ષે ચોંકાવનારા ( ગણત્રીમાં વધારે ) આવતા હાવાથી તેમજ વ્યાધિ થતા અટકે અને થાય તે મટે તેવા હેતુથી ઉપરોકત સંસ્થા ચાપન થયેલી છે તેના હેતુ અને ઉદ્દેશ તેને ચેાગ્ય હાવાથી અને તેના પ્રથમ પ્રયત્ન તરીકે સરતા ભાડાની ચાલી થઇ કેટલાક સામાન્ય જૈન કુટુંબને સસ્તા ભાડાથી રહેવાનુ સાધન સાથે હુધા પ્રકારાની સગવડ પણ સચવાય તેવી દાદરમાં ગાઠવણ કરી જેતેનેા આશીર્વાદ ખરેખર આ સંસ્થાએ લીધેલ છે હજુ પણ તે પ્રયત્ન ચાલુ છે જૈન બની આર્થિક મહાળી સહાય વગર મુંબઇ વસ્તા સામાન્ય સ્થિતિના જૈન મંધુએ તમામની તેવી સગવડ તનદુરસ્તી સચવાય નહીં માટે ખરેખર
આ કાય પ્રશંસા પાત્ર હોઈ મદદ કરવા લાયક છે.
આ સંસ્થાના ઉદ્દેશમાં રાગ આવે ત્યારે દવા કરવાને બદલે રાગ આવતા અટકે તે ઉપાચા વધારે બંધ બેસતા છે કે જે જે માટે ભાષણા હૅન્ડખીલા અંકા દ્વારા લાકાતે તનદુરસ્તી સાચવવા ( રાગ આવતા અટકાવવાનુ` ) જ્ઞાન આપવું તે વધારે શ્રેયસ્કર હાઈ આ સંસ્થા તરફથી ક્ષયરાગથી જૈન સમાજ કેમ બચે તેવા મથાળાના ચીત્રા અને ટુંક હકીકત સાથેના સુચના પત્રા પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવેલા છે આવા સુચના પત્રા ઘેર ઘેર વહેચાવા જોઇએ તેને માટે ભાષણા થવા જોઇએ અને પેપરા દ્વારા વારવાર વહેંચાવા જોઇએ, તેમ કરવા અમે ઉપરોકત સસ્થાને સુચના કરીયે છીયે છતાં ઉપરોકત સુચના પત્રમા ક્ષયરોગ લાવવાના કારણેા તેથી ખચવાના સાધનોના ઉપયેાગ વગેરે હકીકત ચિત્રા આપી ટુકમાં સારી રીતે સમજાવેલ છે જે પ્રયાસ આ સસ્થાના પ્રશંસનિય છે, અમેા તેના કાય વાહકો ને તે પ્રયત્ના માટે ધન્યવાદ આપીયે છીયે અને તેએ આ કાર્યોમાં આગળ વધી આર્શીવાદ મેળવા એમ ચ્છિીયે છીયે.
E
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીમાન ઉપાધ્યાયજી યશોવિજયજી ત્રહારાજ કૃત શ્રી અઢયામ મતપરિક્ષા ગ્રંથ.
( મૂળ સાથે ભાષાંતર) સતરમા સૈકામાં કે જ્યારે જૈન દર્શનની અંદર પડેલ ભિન્ન ભિન્ન શાખામાં ધર્મ સંબંધી કે વિવાદો ચાલતા હતા, તે દરમ્યાન બાળ જીવોને સત્ય ? અને શુદ્ધ તત્વો શેમાં છે ? મુકવાની મુશ્કેલી જણાતા તેવા જીવાને ઉપકાર કરવા નિમિતેજ આ અ‘ગ્યાત્મિક ગ્રંથની મહાત્માએ રચના કરી છે. શુદ્ધ તત્વના સ્વીકારતેજ આપ્ત પુરૂષે અધ્યાત્મ કહે છે, જેથી પરિક્ષા કરીને ગ્રહણ કરવું’ જોઈએ તેજ આ ગ્રંથમાં બતાવવામાં આવેલું છે. ગ્રંથની માતમાં અધ્યાત્મ ક્રાને કહેવું તેની વ્યાખ્યા સાથે નામ-સ્થાપના દ્રવ્ય અને ભાવ; એ માં મોક્ષના કારણે એવા ભાવ અધ્યાત્મ વિષે વિવેચન કરી તેની અંદર જ્ઞાન. દર્શન .અને તંત્રની ઉચ્ચ ધટના કેવી રીતે થઈ શકે, તે માટે મહાત્મા મંથકાર મહારાજે યુતિપૂર્વક
વ્ય' છે, તે સાથે અધ્યાત્મની સિદ્ધિ કયારે થઈ શકે તેને અંગે શંકા સમાધાન પૂર્વ કે અન્ય 'ના. પ્રમાણુ આપી પુરવાર કરી બતાવ્યું છે. ત્યારબાદ જેમના મતનો વિચાર કર્તવ્ય છે નામ અધ્યામી કે જે શુદ્ધ અધ્યાત્મથી તેમની હકીકત વિળ જુદી અને વિરોધી છે અને ભાવઅધ્યાત્મજ મોક્ષનું કારણુ: છે, છે, તેનું પુટ વિવેચન શ્રીમાન ગ્રંથકર્તાએ અસર - રીતે બતાવ્યું છે. અધ્યામના ખપી અને રસીક ને આ અપૂર્વ શ્રેચ ખાસ પઠન પાઠન [ જેવા છે. કિંમત રૂ. ૦–૮–૦ પટેજ જુદુ'. અમારી પાસેથી મળશે.
માત્ર થોડીજ નકલ સીલીકે છે. શ્રી દેવ ભક્તિ માળા પ્રકરણ ગ્રંથ..
જેમાં પાંચ પ્રકારની પરમાત્માની ભકિતના સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે.) - ઉપરોક્ત ગ્રંથ જેમાં પરમાત્માની ભક્તિનું સ્વરૂપ. ૧ પૂજા ભક્તિના પ્રભાવ, આજ્ઞા ભક્તિ, ૩ દેવ દ્રવ્ય સરંક્ષણ શકિત ૪ મહાત્સવ ભકિત, ૫ તીર્થ યાત્રા ભકિત 'પાંચ પ્રકારની ભક્તિનું આગમ પ્રમાણે અને શાસ્ત્રીય દષ્ટાંત આપી શકા સમાન ન સહિત યથાર્થ સ્વરૂપ આ ગ્રંથમાં આલેખવામાં આવ્યું છે. આ ગ્રંથના લેખક વ્યાસજી શ્રીદેવવિજયજી મહારાજ છે, ગ્રંથ ખરેખર મનનીય અને પ્રભુ ભકિવ વા માટે એક ઉત્તમ સાધન અને આલખન રૂપ છે; તેમજ પ્રાણીને માક્ષ માગે વા માટે એક નાવ રૂપ છે. આ ગ્રંથ પ્રથમથી છેવટ સુધી વાંચવાની ખાસ લામણ કરીએ છીએ. ઉંચા ઈંગ્લીશ કાગળ ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઈપથી પ્રકટ વામાં આવ્યા છે. પ્રાદા અને અત્યંતર અને પ્રકારથી સુશોભીત કરવામાં આવેલ પચીશ ફારસ અૉહ પાનાના આ ગ્રંથ જેની કિંમત માત્ર રૂ ૧-૪-૦ સવા પેસ્ટેજ જીઃ માત્ર જીજ કેપી બાકી છે જોઈએ તેમણે આ સભાને શીરનામે [ી મંગાવવા,
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir આ સમયમાં કેવા માણસાની જરૂર છે? આ સમયમાં એવા માણસોની જરૂર છે કે જેઓ જગતની નિંદા વા સ્તુતિની કાંઈ પણ દરકાર રાખ્યા વિના કામ કરવાની અને બૅય રાખવાની હિંમત અને શકિત ધરાવતા હોય. એકાદ બે-બ્રાફટ કે જે યુનાઈટેડ સટેટ'ટસનાં ઇતિહાસ " પર વીશ વર્ષ ગાળી શકે એવા માણસની આ સમયમાં જરૂર છે. એકાદ નાહ વેસ્ટર કે જે રાષ્નકાપ પર છત્રીશ વર્ષો ગાળો શકે એવાની જગતને જરૂર છે. એકાદ ગિઅન કે જે 69 રામન સામ્રાજયન' અધ:પતન અને પડતી” પર વીશ વર્ષ પર્યત પરિશ્રમ કરી શકે તેવાની આજે આવશ્યક્તા એકાદ ફેરંગટ કે એકાદ વૈન મૅટિ કે જેઓએ પોતાની પ્રથમ મહાન તકને માટે અરધો સદી સુધી કામ કરવાના અને ધ્યેય ધરવાને આગ્રહ ધરાવ્યા હોય તેવાની આજે જરૂર છે. એકાદ ગાકાંડ કે જે પોતાના વિદ્યાલયમાં એક પ્રતિસ્પધી વિદ્યાર્થી કરતાં પંદર મિનિટે મોડે સુધી પોતાની બત્તી બાળી શકે તેવાની હમણાં આવશ્યકતા છે, એકાદ ગ્રાંટ કે જે સર્વત્ર પોતાના સેનાપતિ બંધુઓ અને રાજદ્વારીઓની નિંદાના વષદ વપ તેા હોય છતાં પણ બહાદુરીથી મૌન ધારણ કરી યુદ્ધો લડયે જાય તેવાની હાલમાં જરૂર છે. એકાદ ફીલ્ડ કે જે આખું જગત તેને સૂખ ગણતું હોવા છતાં પણ અવિશ્રાંત પરિશ્રમથી તાર નાંખ વામાં વર્ષોના વર્ષો અને પુષ્કળ નાણ” ખર્ચી નાખે તેવાની આજે જરૂર છે. એકાદ માઈકલ એનજેલા કે જે એને પોતાની પીછીને લાભનુ કલ' ક લાગે, એવા ભયથી કાંઈપણ પૈસા લીધા વિના પોતાનાં અનુપમેય 6 સૃષ્ટિ” અને "6 અંતિમ નિર્ણા ય” નાં ચિત્રા દ્વારા સિસાઈન ઍપલને શણગારવા માટે સાત વર્ષ જેટલા લાંબા ખત સુધી કામ કરે તેવાની આજે જગતને આવશ્યકતા છે. એકાદ ટિટીયન કે જે પોતાના 4 અંતિમ વાળ? નામના ચિત્રપર સાત વર્ષ પર્ય"ત કામ કરી શકે તેવાની હાલમાં જરૂર છે. એકાદ સ્ટીવ ન્સન કે જે આગગાડી ચલાવનાર યંત્રપર પંદર વર્ષ પુરત કામ કરી શકે તેની હમણાં ' જરૂર છે. એકાદ થલવાડ કે જે 'ચ રાયક્રાંતિના ઈતિહાસ લેવાને જોડાને બદલે આ - પોતાના પગ પર ચીથરા વીટીને અરક પર બાર માઈલ સુધી ચાલ્યા જવુ અને તેને સંગ ડીના પ્રકાશ આગળ આતુરતા પૂર્વક વાંચે; એકાદ મિલ્ટન કે જે અધ અવસ્થામાં " પેરેના ડાઈઝ પ્લૅસ્ટ " ની રચના કરે અને પછી તેને માત્ર નામનીજ કિંમતે વેચી દે; એકાદ થેકરા કે જે પાતાતા વૈનિટિફેર” નામના ગ્રંથ એક ડઝન પ્રકાશકાની પાસેથી પાછા ફર્યા પછી પણ આનંદ પૂર્વક કામ કરે. એકાદ બાઝાક કે જે એક નિર્જન કાતરિયામાં ઉદ્યોગ કરીને ધૈર્ય ધારણ કરે અને ગરીબાઈ રૂણ, તથા ભુખની પીડાથી પણ નિરાશ તથા ભયભીત થાય નહિં; એવા માણસની જગતને જરૂર છે. જે માણસે કામ કરી શકે અને બેય શકે તેમની જ આ જમાનામાં આવશ્યકતા છે. | 98 ભાગ્યના સૃષ્ટાઓ માંથી. For Private And Personal Use Only