________________
આવશ્યકસૂત્ર ]
[ ૪૦૩
ક્રમણના અર્થ છે, ભૂતકાળ ( અતીત ) માં લાગેલા અતિચાર (દોષી)થી નિવૃત થવા પ્રતિક્રમણ કરવાનું છે. પાપદોષ લાગવાના પાંચ કારણ (૧) મિથ્યાત્વ, (૨) અવિરતિ, (૩) પ્રમાદ, (૪) કષાય અને (૫) અશુભયેાગ એટલે કે રન-વચન-કાયાની અશુભ પ્રવૃતિ – સર્વાંગે કહ્યા છે. અધ્યાત્મ સાધનામાં આ પાંચને આત્મવિશુદ્ધિના ઘાતક ને બાધક કહ્યા છે. તેથી સાધકે પાંચે પ્રકારના આ દોષોનું પ્રતિદિન ઉભયકાળ પ્રતિક્રમણ કરવુ જોઇએ; અને આ પાંચે પ્રકારના દોષો ન લાગે તે માટે જાગૃત રહેવુ જોઈ એ.
કાળની .પેક્ષાએ પણ પ્રતિક્રમણ પાંચ કાળે કરવાનુ કહ્યું છેઃ-(૧) દેવસિય–દિવસ સંબંધીના લાગેલા દોષોનુ સાંજે કરવાનું (૨) રાઈ સિ–રાત્રિના દોષોનુ સવારે કરવાનુ (૩) પાખી કે પાક્ષિક – દર પાખીએ સાંજે (પુનમ કે અમાસના) કરવાનું, (૪) ચામાસિક પાખીએ – દર ચાર માસે – કારતકૅ સુદી પુનમ, ફાગણ સુદી પુનમ, અષાડસુદી ૧૫ સાંજે કરવાનું, અને સૌથી મહત્વનુ (૫) સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ – દર વર્ષે ભાદરવા શુદ પ ની સાંજે કરવાનું દહ્યું છે. સ'વત્સરી પ્રતિક્રમણ પૂર્યુ ષ પ ના આઠમા દિવસે સાંજે સમુહમાં કરાય છે. દરેક કાળના પ્રતિક્રમણ વખતે લાગેલા દોષોનુ પ્રતિક્રમણ કરવા ઉપરાંત સર્વ જીવા સાથે વેરિવરોધ મટાડી ખમતખામણી કરવામાં આવે છે. જેથી સર્વ જીવા સાથે “ મૈત્રીભાવ સધાય છે”
-
(૫) કાઉસગ્ગ [કાર્યાત્સગ કાર્યાત્સગ એ શબ્દોના ઢાય ’=કાયા અને ઉત્સર્ગ =મમતા તજવી—ખનેલ છે. તેથી તેના અથ થયે શરીરની મમતાના ત્યાગ કરી આત્મા નિરી
66
