Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્પણ
જેમની ઉજજવળ પ્રવૃત્તિથી ભાષાનું તેજ પ્રગટ્યુ છે અને જેમની પ્રેરણાથી આ કેશ તૈયાર થયે છે, તે પૂજ્ય ગાંધીજીને ચરણે આ કેશ અર્પણ કરીએ છીએ.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગૂજરાત વિદ્યાપીઠે જોડણીકોશ તૈયાર કરીને આપણી જોડણીને એકધારી અને વ્યવસ્થિત કરવાને જે સફળ પ્રચત્ન કર્યો છે, અને જે જોડણીને લેખકે, સામયિક, પ્રકાશનસંસ્થાઓ, મુંબઈ યુનિવર્સિટી તથા બીજી કેળવણીની સંસ્થાઓ મોટે ભાગે અનુસરી રહી છે, તેને આ સંમેલન આવકાર દે છે, અને પરિષદને સૂચના કરે છે કે: (૧) એ જોડણી સર્વમાન્ય થાય એવાં પગલાં લે;
અને (૨) વિદ્યાપીઠ તરફથી થનારા તેના પુનઃસંસ્કરણમાં
પતે તથા પોતાની માન્ય સંસ્થાઓ પૂરેપૂરે સહકાર આપે.
ઓકટોબર, ૧૯૩૬
૧૨માં ગુજરાતી સાહિત્ય સંમેલનને ઠરાવ
“ગુજરાતી શબ્દોની સાચી જોડણી વિષે ગુજરાતમાં ઘણા વખતથી ચર્ચા ચાલી રહી છે. એને પરિણામે, એ ભાષાના અભ્યાસમાં નડતી મુશ્કેલી દૂર કરવાના હેતુથી, ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ, સામાન્ય રીતે સ્વીકારાયેલા અમુક સિદ્ધાંતોને આધારે, “જોડણીકોશ” નામને એક શબ્દકોશ પ્રગટ કર્યો છે. આ જોડણીકોશમાં સ્વીકારાયેલી જોડણીને ગુજરાત સાહિત્ય પરિષદ, મુંબઈ યુનિવર્સિટી, તેમ જ ઘણાખરા ગૂજરાતી પ્રકાશકે, વર્તમાનપત્રો અને સામયિકોએ પણ સ્વીકાર કર્યો છે. સર્વત્ર એક જ પ્રકારની જોડણી રહે, તેમ જ ભાષાના અભ્યાસમાં એકસાઈ સચવાય, એ હેતુથી મુંબઈ સરકાર એ જરૂરી અને ઇષ્ટ માને છે કે,
જોડણીકોશ'માં નક્કી કરેલી સર્વસામાન્ય અને એક જ પ્રકારની જોડણી ઇલાકાની શિક્ષણસંસ્થાઓમાં અનુસરવાર આવે. આ અનુસાર સરકારે એ હુકમ બહાર છે કે, ભવિષ્યમાં “જોડણીકોશ'માં નકકી કરાયેલી અનુસરે એવાં જ પુસ્તકને પાઠયપુસ્તકની યાદીમાં મૂક્વામાં આવશે.” ઈ. સ. ૧૯૪૦
મુંબઈ સરકા
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિવેદન
સાર્થ જોડણીકેશની ચોથી આવૃત્તિ ઈ. સ. ૧૯૪૯માં બહાર પાડી ત્યારે નીચે મુજબનો વિચાર રજૂ કર્યો હતો –
હવે આ (બૃહત ) આવૃત્તિ જોતાં, એક જરૂર એ પણ લાગે છે કે, મૅટ્રિક કક્ષાના વિદ્યાર્થીઓ માટે એક નાને “વિનીત” કોશ રચ, જેથી તેમને માફકસરની કિંમતે તે મળી શકે. આ કામ હવે પછી પાર પાડવા વિચાર છે.”
આ વિચાર પાંચ વરસે અમલમાં આવે છે તેથી આનંદ અને સંતોષ થાય છે. વિશેષ તે એ કારણે કે, પાંચ વરસના ગાળામાં બહુ આવૃત્તિ લગભગ ખપી ગઈ છે તે વખતે આ તેની વિનીત આવૃત્તિ તૈયાર થઈ બહાર પડે છે. આથી કરીને, વિદ્યાર્થીને તથા વાચકગતને કોશ વગર રહેવું નહિ પડે.
તેના નામ પ્રમાણે, આ આવૃત્તિ મેટા જેણુકેશને અમુક બને સંક્ષેપ છે ખરો, પરંતુ તે તૈયાર કરવામાં તેના સંપાદકને કદાચ વિશેષ ચીવટ અને મહેનત પડી હશે માનું છું. મેટ કેશ પિતે ચાલુ ભાષાને કેશ છે. તેમાં ભાષાની સમગ્ર શબ્દ-સંપત્તિ સંધરાઈ ચૂકી છે, એમ કહેવું અઘરું છે; છતાં શાળાગી જરૂર કરતાં તેમાં કાંઈક વિશેષ સામગ્રી તે જરૂર આવી છે. આથી કરીને જ, કાંઈક સસ્તી અને સાદી એવી આવૃત્તિ હવે કરવી જોઈએ, એમ ૧૯૪૯ માં લાગેલું. અને તેથી તે કામ ત્યારથી પહેલું મન ઉપર લીધું હતું. તે તૈયાર થવાથી, વાચકવર્ગ આગળ હવે આ ત્રીજા પ્રકારને કેશ રજૂ થાય છે – ૧. મૂળ સાર્થ જોડણીકેશ, ૨. કેવળ જોડણી માટે ખિસ્સાકેશ, અને હવે આ ૩. વિનીત જોડણીકેશ. કઈ બે સંક્ષેપ કરે તેને માટે કેટલીક બાબતે કેટલાક અનુભવી
થે ચર્ચા હતી. શ્રી. દેસાઈભાઈ પટેલે પિતાની દૃષ્ટિએ મેટા કેશનાં વાપરી છે. પાનને સંક્ષેપ કરી આપીને જ પોતાની દષ્ટિ બતાવી હતી.
“તી કે, સામાન્ય વિનીત-ટ્રિક કક્ષા સુધીનું કામ તે આ
જ જોઈએ. વળી ગણિત, પદાર્થવિજ્ઞાન, રસાયન, મહેન, વહાણે, વિનાવિદ્યાઓ હવે ગુજરાતીમાં શીખવાવા
- તેમાં પુસ્તકમાં ઊતરી છે. તેથી તે પરિ.
* રાખ્યું છે.
જેવા અને વિજ્ઞાનવિદ્યા -
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ રીતે, શાળાગી શબ્દોની જ પસંદગી કરવા જતાં અમુક સંક્ષેપ જરૂર સધાય છે. છતાં, ગુજરાતી ભાષાના વધતા જતા અભ્યાસ અને ઉપગને પરિણામે આજકાલ તે બાબતમાં શાળા અને મહાશાળા એ બેના ભેદની રેખા આંકવી અઘરી થવા આવી છે. એટલે વાચક જોશે કે, ભાષાના સામાન્ય ચાલુ કષ તરીકેની બધી ગરજ સરી રહે તે પ્રકારને આમાં શબ્દોને સંગ્રહ થયો છે. આ આવૃત્તિમાં કુલ ૩૯,૩૩૫ શબ્દો ઊતર્યા છે; આથી કેશ માફકસરની કિંમતે મળી શકે તે થયો છે, તે આજે મેટી સવડ લાગશે એમ માનું છું.
સંક્ષેપ કરવાની ખરી મુશ્કેલી ક્યા શબ્દો લેવા તે નક્કી કરવા ઉપરાંત ખાસ તે તેમના અર્થોને તથા શબ્દપ્રયોગને કેટલે વિસ્તાર સંધરે, એ ઠરાવવામાં રહેલી છે. સંપાદકે આ કામમાં પણ ઠીક ઠીક ચીવટ રાખી છે. પરિણામે, આ કોશ તેની મૂળ આવૃત્તિ કરતાં, કદની દૃષ્ટિએ, અર્ધ કરતાં
એક પાન વધુ જેટલો થઈ રહ્યો છે. કિંમત પણ તેટલા પ્રમાણમાં ઓછી થઈ શકી છે તે આનંદની વાત છે.
સંપાદનનું કામ શ્રી. ગોપાળદાસ પટેલે કર્યું છે. જોકેશના કામમાં તે તેની બીજી આવૃત્તિથી કામ કરતા આવ્યા છે. શાળાપયેગી દષ્ટિએ સંક્ષેપ કરવા માટે જરૂરી શિક્ષણદષ્ટિ તેમની પાસે છે.
કેશનું કામ એકલ હાથે કરવું અશક્ય જ ગણાય. તેથી શ્રી ગોપાળદાસને મદદ કરવા માટે કેટલેક વખત શરૂમાં અમેહનભાઈ પટેલે કામ કર્યું. બાકી તેમને પૂરી મદદ અને સાથ અ૦ મુકુલભાઈ કલાર્થીનાં મળ્યાં છે. બધે જ વખત તે ગોપાળદાસની સાથે સંપાદનકામમાં તેમ જ તેનાં પ્રફ જેવામાં રહેલા છે. આશા છે કે, વિદ્યાર્થી જગતને તથા સામાન્ય વાચકને આ કેશ ઉપયોગી નીવડશે.
વિદ્યાથીઓને કેશને ઉપયોગ કરવાની ટેવ પાડવાનું કામ હજી આપશિક્ષણમાં બરોબર દાખલ નથી થયું; તે કરવાની જરૂર છે. એમ થા” કદાચ આથી પણ નાની આવૃત્તિ આગળ ઉપર જરૂરની લાગે
કેશના શબ્દોની સાથે તેમનું વ્યાકરણ, વ્યુત્પત્તિ તથા ૬ પણ મૂળ કેશમાંથી ટૂંકાવીને છતાં વિદ્યાથીઓને ખપ " આવ્યાં છે.
જોડણીકેશની આ નવી આવૃત્તિને શિક્ષક પિતાની સલાહસૂચનાઓ આપી આભારી કરશે સંપાદનમાં જે શિક્ષક મિત્રોએ મદદ કરી છે
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
44
જોડણીના નિયમા
તત્સમ શબ્દો
૧. સંસ્કૃત તત્સમ શબ્દોની જોડણી મૂળ પ્રમાણે કરવી. ઉદા મતિ; ગુરુ; વિદ્યાર્થિની.
ર. ભાષામાં તત્સમ તથા તદ્ભવ અને રૂપો પ્રચલિત હોય તો અને સ્વીકારવાં. ઉદા કઠિન કહેણુ; રાત્રિ - રાત; દશ
.
કાળ;
નહિ — નહીં; દૂતૢ — આપે; કુશ
ફરસ.
૩. જે ત્ર્યંજનાન્ત તત્સમ શબ્દો ગુજરાતી પ્રત્યયેા લેતા હોય તેમને અકારાન્ત ગણીને લખવા. ઉદા વિદ્વાન, જગત, પરિષદ.
.
આ નિયમ અ ંગ્રેજી, ફારસી, અરખી વગેરે ભાષાના શબ્દોને પણુ લાગુ પડે છે.
૪. પશ્ચાત, કિંચિત્, અર્થાત, ચિત એવા શબ્દો એકલા આવે અથવા ખીન્ન સ ંસ્કૃત શબ્દની સાથે સમાસમાં આવે ત્યારે વ્યંજનાન્ત લખવા. ઉદા॰ કિચિત્કર; પશ્ચાત્તાપ.
આવાં અવ્યયા પછી જ્યારે ‘જ’ આવે ત્યારે તેમને વ્યંજનાન્ત ન લખવાં ઉદા॰ કર્વાચત જ.
-
૫. અરબી, ફારસી તથા અંગ્રેજી ભાષાના શબ્દો લખતાં તે તે ભાષાના વિશિષ્ટ ઉચ્ચારો દર્શાવવા ચિહ્નો ન વાપરવાં. ઉદા॰ ખિદમત, વિઝિટ, નજર.
- દસ; કાલ
૬. ‘એ' તથા ‘'ના સાંકડા તથા પહેાળા ઉચ્ચારની ભિન્નતા દર્શાવવા ચિહ્નો વાપરવાં નહિ. પરંતુ અંગ્રેજી શબ્દોના ‘એ' ‘એ’ના ઉચ્ચારમાં ભ્રાંતિ ન થાય માટે, તે દર્શાવવા ઊંધી માત્રાના ઉપયોગ કરવા. ઉદા ૉફી, ઑગસ્ટ, કૉલમ.
આમબસ ન અમજાતનુ કાળુ કાર જેવા શબ્દોમાં ૩)સપાન ન॰ કે પાડીને લખવે.
*&** f
અમીર
-
બૅન્ક.
૭. અનુસ્વારના ભિન્ન ભિન્ન ઉચ્ચારો દર્શાવવા ચિહ્નો વાપરવાં નહિ. નોંધ — શકય હોય ત્યાં અનુસ્વારના વિકલ્પમાં અનુનાસિકા પત્ર વાપરી શકાય. ઉદા॰ અંત, અન્ત; દંડ, દણ્ડ; સાંત, સાન્ત; બૅંક, હતિ તથા યતિ
આ બા
-
અનાલ પહેન, વહાણું, વહાલું, પહેાળુ, મહાવત, શહેર, મહેરખાન, તથા કહે, રહે, પહેર, પહેાંચ જેવા
9
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯. નાનું, મારું, બીક, સામું, ઊનું, મેર (અ ), માં, માવું ( લેટને ), જ્યાં, ત્યાં, ક્યારે, ત્યારે, મારું, તમારું, તારું, તેનું, અમારું, આવું, વગેરેમાં હકાર ન દર્શાવવે.
( એટલે કે, હુ જ્યાં દર્શાવવા ત્યાં જુદો પાડીને દર્શાવવા અને ન દર્શાવવા ત્યાં મુદ્દલ ન દર્શાવવા; ‘ને આગલા અક્ષર સાથે જોડવા નિહ. ) ૧૦. નાહ, ચાહ, સાહ, મેાહ, લાહ, દાહ, સાહ એ ધાતુને અનિયમિત ગણી તેમનાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે રૂપે સાધિત કરવાં :
નાહ!—નાહું છું; નાહીએ છીએ; નહાય છે; નાહે છે; નાહ્યો,--થા, હી,—હ્યું,—ત્યાં; નાહીશ; નાહીશું; નાશે; નાશે; નહાત; નહાતા, તી, તું; નાહનાર; નાહવાના અથવા નાવાના; નાહેલો, લી,લું; નહ!; નહાજે; નાહવું.
નવડા(-રા)વવું; નવાજું; નવાય; નાવણુ; નાવિયા; નવેણુ; નવાણુ. ચાહઃ—ચાહું છું; ચાહીએ છીએ; ચાહે છે; ચાહે છેો; ચાલો,-થા,હી,-હ્યું,-હ્યાં; ચાહીશ; ચાહીશું; ચાહશે; ચાહશે; ચાહત; ચાહતા,-તી,-તું; ચાહનાર; ચાહવાના; ચાહેલા,-લી,-લું; ચાહ; ચાહજે; ચાહવું.
ચઢવડા(રા)વવું; ચડવાનું, ચહેવાય એ રૂપો શક્ય અને વ્યાકરણદૃષ્ટિએ પ્રામાણિક લાગે છે, પણ આવા પ્રયોગા પ્રચલિત નથી.
સાહઃ ચાહ પ્રમાણે. પશુ નીચેનાં રૂપો દર્શાવ્યા પ્રમાણેઃ—— સવડા(-રા)વવું; સવાવું; સવાય.
મેહઃ—માહું છું; માહીએ છીએ; માહે છે; માહો છે; માહ્યો, ઘા,-હી,-હ્યું,-હ્યાં; મેહીશ; માહીશ; મેહશે; મેહરો, માહત; મેહતા,-તી, તું; માહનાર; મેહવાના; માહલા,લી, લુ; માહ; માતુજે; મેહવું. મેહડા(-રા)વવું; માહાવું; મોહાય,
લાડઃ-લાડું છુ; લોહીએ છીએ; લુહે છે; લુહો છો; લેવો, ઘા, હી,શું,—હ્યાં; લોહીશ; લોહીશુ; લેહશે; લડશે; લેાહત; લાડતા, તી, તું; લાહનાર; લેહવાના અથવા લાવાને; લેહેલ, લી,લુ; લેહ; લાખજે; લાહવું. લાવડા(-રા)વવું; લેવાય; લાવણ્યું.
દોહઃ—દોડું છું; દોહીએ છીએ; હે છે; હે છે; દાહ્યો, થા. હ્યુ,-હ્યાં; દેહીશ; દેહીશું'; હશે; દોહા; દુહત અથવા દાહ તી,—નું; દાહનાર; દોહવાના અથવા દવાનો; દોહેલા,લી, કું; દે દાવડા(રા)વવું; દોવાવું; દાવ; દાણી,
કાહઃ—-સામાન્યતઃ મેહ પ્રમાણે. પણ નીચેનાં રૂપો કેાવડા(રા)વવું; કેવાનું; કેવાય; કેહપશુ; કેહવાગ દેશો
સાહઃ-—માહ પ્રમાણે.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧. કેટલાક ને બદલે હ અને ડ છૂટા પાડીને લખે છે. જેમ કે, કહાવું, વહાડવું. તેમ ન લખતાં કાઢ, વાઢ, કડી, ટાઢ, અઢાર, કઢવું એમ લખવું. પરંતુ લઢવું, દાઢમ ન લખતાં લડવું, દાડમ એમ લખવું. ચડવું, ચઢવું બંને માન્ય ગણવાં.
૧૨. કેટલાક શબ્દોના ઉચ્ચારણમાં ગુજરાતના કેટલાક ભાગમાં યશ્રુતિ થાય છે. ઉદા. જાત્ય, આંખ, લાવ્ય, લ્યો, ઘો છે. પણ તે લખવામાં દર્શાવવાની જરૂર નથી. જાત, આંખ, લાવ, લે, દે એમ જ લખવું.
તવ શબ્દો ૧૩. અલ્પપ્રાણ અને મહાપ્રાણ સંયુક્ત હોય એવા તદ્ભવ શબ્દોમાં મહાપ્રાણનું દ્રિત કરવું. ઉદા. ચેખું, ચિઠ્ઠી, પથ્થર, ઝ, ઓધે, સુધ્ધાં, સલ્ફર. પણ , તથા છ ચોગ હોય તે લખવું, છ નહિ. ઉદા. અચ્છેર, પચ્છમ, અછું.
૧૪. કેટલાક શબ્દોમાં (ઉદારુ પારણું, બારણું, શેરડી, દોરડું, ખાંડણી, દળણું, ચાળણી, શેલડી) ૨, ૩, ળ, લને બદલે ય ઉરઅર થાય છે, ત્યાં મૂળ રૂપ જ લખવું.
૧૫. અનાદિ “શના ઉચ્ચારની બાબતમાં કેટલાક શબ્દોમાં પ્રાંતિક ઉચ્ચારભેદ છે. ઉદા. ડેશી-ડોસી; માશી-માસી, ભેંશ—ભેંસ, છાશ-છાસ; બાર-બારસ, એંશી–એંસી. આવા શબ્દોમાં શ અને સને વિકલ્પ રાખ.
૧૬. શક, શોધ, શું માં રૂઢ શ રાખ; પણ સાકરમાં સ લખો. ૧૭. વિશે અને વિષે એ બંને રૂપે ચાલે.
૧૮. તદ્ભવ શબ્દોમાં અંત્ય ઈ તથા ઉ, સાનુસ્વાર કે નિરનુસ્વાર, એ અનુક્રમે દીર્ધ અને હસ્વ લખવા. ઉદા. ઘી; છું; શું; તું; ધણી; વળી; અહીં; દહીં; પિયુ; લાડુ; જુદું.
નોંધ–સામાન્ય રીતે ગુજરાતીમાં રુ અથવા ૨ લખવાને રિવાજ નથી; રૂ વિશેષ પ્રચલિત છે. પરંતુ જ્યાં નિયમ પ્રમાણે
હસ્વ સે લખવાનું હોય ત્યાં છે અથવા ૨ લખવું. ઉદા. છોકરું – પલ છોકરું; બે-બેરું..
મા અપવાદ એકાક્ષરી શબ્દોમાં નિરગુસ્વાર ઊ દીર્ઘ લખવો. મબાલ: ૦ જૂ, લૂ, થે , ભૂ, છું. અમબનસ ન બનત્ય ઈ તથા ઊી પર આવતા અનુસ્વારને ઉચ્ચાર પિચ અમજાતનું કાળું છે કે ઊ દીર્ધ લખવાં. ઉદા. ઈંડું; હીંડાડ; ગૂંચવાવ;
૩) સપાન ન૦ અમીત રક(ખ) ન રિટેપૂછડું વરદ; મીંચામણું.
વા, કુંભાર, કુંવર, કુંવરી, સુંવાળું
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०
૨૦. શબ્દમાં આવતા યુક્તાક્ષરથી જ્યાં આગલા સ્વરને થાકે લાગતા હોય ત્યાં ઈ કે ઊ જે હોય તે હસ્વ લખવા. અનુસ્વારના ઉચ્ચાર અનુનાસિક જેવા થતા હોય ત્યાં યુક્તાક્ષર ગણવા. ઉદા॰ કિસ્તી, શિસ્ત, ડુક્કર, જીસ્સા, ચુસ્ત, છેતરપિંડી, જિંદગી, જિંગાડી, લુંગી, દુધ, તુંડા,
નોંધ સામાન્ય રીતે ગુજરાતીમા જિ લખવાના રિવાજ નથી; જી જ વિશેષ પ્રચલિત છે. પરંતુ જ્યાં નિયમ પ્રમાણે હસ્વ જિ લખવાનું હોય ત્યાં જિ લખવું. ઉદા॰ જિંદગી; જિતાડવું; જિવાડવુ. ૨૧. જ્યાં વ્યુત્પત્તિને આધારે જુદી જોડણી ન થતી હોય ( જેમ કે, જુદું, ઉદ્દેવુ', ડિલ ) તેવા મે અક્ષરના શબ્દોમાં ઉપાંત્ય તથા ઊ દીધું લખવાં. ઉદા॰ ચૂક, શૂ, તૂત, ઝૂલા, ઝીણું, છો.
અપવાદ~ સુધી, દુખ, જુએ.
નોંધ — મુકાવું, ભુલાવું, મિચાવું, એવાં કણિરૂપામાં હસ્વ થાય છે. જુઓ નિયમ ૨૪ મા
૨૨. જ્યાં બ્યુત્પત્તિને આધારે જુદી તેણી ન થતી હોય ( જેમ કે, ઉપર, ચુગલ, કરતું, મુગટ, અંગુર ) તેવા એથી વધારે અક્ષરના શબ્દોમાં ઇ કે ઊ પછી લઘુ અક્ષર આવે તો તે દીધું લખવાં, અને ગુરુ અક્ષર આવે તો તે હસ્વ લખવાં. ઉદા નીકળ, મૂલવ, વિમાસ, મજૂર, ખેડૂત, દુકાળ, સુતાર, તડૂક, કિનારો, ભુલાવ, મિચાવ, તડુકાવ.
અપવાદ ૧ - વિશેષણ પરથી થતાં નામે તેમજ નામ પરથી ખનતાં ભાવવાચક નામામાં મૂળ શબ્દની જોડણી કાયમ રાખવી. ઉદા ગરીબ-ગરીબાઈ; વકીલ–વકીલાત; ચીકણું-ચીકણાઈ, ચીકાશ; મીઠું-મીઠાશ, મીઠાણુ; જૂઠ્ઠું-જૂઠ્ઠાણું; પીળુ –પીળાશ; ઝીણુંઝીવટ.
-
નોંધ – વેધી–વૈધિત્વ, અભિમાની–અભિમાનિત્વ, એવા શબ્દો તત્સમ સંસ્કૃત હાઈ ફેરફાર કરવામાં આવે છે.
અપવાદ ૨ ~~~ કેટલાક શબ્દો ખેાલતાં ઉપાંત્ર્ય અક્ષર ઉપ ભાર આવે છે ત્યાં ઇ કે ઉ જે હોય તે દીર્ઘ કરવાં. ઉદા ગેટીટો દાગીના, અરડૂસા, દતૂડી વગેરે.
જેમાં આ જાતને! ભાર નથી આવતા એવ
નોંધ :
-:
ટહુકા, ઉડી, મહુ,
૨૩. ચાર અથવા તેથી વધારે અક્ષરના શબ્દોમ હૅસ્વ લખવાં. ઉદા॰ મિજલસ, ભુલામણું, હિલચાલ, કિ ટિપણિયા, ટિટિયારા, ટિચકારી.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિકલ્પ– ગુજરાત-ગૂજરાત.
નેધ ૧ – આ જાતને શબદ સમાસ હોય તે સમાસના અંગભૂત શબ્દોની જોડણી કાયમ રાખવી. ઉદા. ભૂલથા૫; બીજવર; હીણકમાઉપ્રાણવિદ્યા; સ્વામીદ્રોહ; મીઠાબેલું.
નોંધ –કૂદાકૂદ, બૂમાબૂમ, ભુલભુલામણી, એવા દિર્ભાવથી થતા શબ્દોમાં દિર્ભાવ પામતા પદની જોડણી જ કાયમ રાખવી.
૨૪. પ્રાથમિક શબ્દો પરથી ઘડાતા શબ્દોમાં તથા ધાતુનાં પ્રેરક અને કર્મણિ પ્રયોગનાં રૂપમાં પ્રાથમિક શબ્દ અથવા ધાતુની મૂળ જોડણી કાયમ ન રાખતાં ઉપર કલમ ર૧, ૨૨, ૨૩, ૨૪ પ્રમાણે જોડણી કરવી. ઉદા. ભૂલભુલામણી, શીખ-શિખાઉ, શિખામણ; નીકળ–નિકાલ; ઊઠઉઠાવું, ઉઠાડ, ઉઠાવ, ઉઠમણું; મૂક-મુકાણુ, મુકાવું, મુકાવવું.
નોંધ ૧– નિયમ ૧૯, ૨૦ પ્રમાણે સાનુસ્વાર ઈ, ઉ વાળા શબ્દોમાં ફેર નહિ થાય. જેમ કે, ચૂંથવું, ચૂંથારો, સ્થાવું, ચૂંથાવવું; કિંગલાણ, કિંગલાવું, કિંગલાવવું.
નોંધ ૨ – ધાતુના અક્ષરો ગણવામાં તેનું સામાન્ય કૃદંતનું રૂપ નહિ, પણ મૂળ રૂપ લેવું. જેમ કે, ઊથલ(વું), મૂલવવું; ઉથલાવવું), તકવુિં), તપુકાવવું), તડકા(વું).
અપવાદ – કર્મણિરૂપને નિયમ ર૧ માં અપવાદ ગણી હસ્ય કરવાં. જેમ કે, મિચા(વું), ભુલા(વું).
અપવાદ – ક્રિયાપદનાં કૃતરૂપમાં મૂળ જોડણી જ કાયમ રાખવી. જેમ કે, ભૂલનાર, ભૂલેલું; ભુલાવનાર; ભુલાયેલું; મૂકનાર, મૂકેલું; મુકાયેલું, મુકાવનાર; મુકાવડાવેલું.
૨૫. શબ્દના બંધારણમાં ઈ પછી સ્વર આવતા હોય તે તે ઈને હ કરી સ્વરની પહેલાં ય ઉમેરીને લખવું. ઉદા. દરિયે, કહિયે, પંટિયે, ફિડિયે, ધોતિયું, માળિયું, કાઠિયાવાડ, પિયર, મહિયર, દિયર, સહિયર, પિયુ.
અપવાદ – પીયે; તથા જુઓ પછીને નિયમ. વિકલ્પ – ૫૧. પિયળ–પીયળ. * ૨૬. વિભક્તિ કે વચનને પ્રત્યે લગાડતાં કે સમાસ બનાવતાં બબાલ.ળ જોડણી કાયમ રાખવી. ઉદા નદી – નદીઓ, નદીમાં ઈ. અ.મબન્સ ની સ્ત્રીને ઈ. ખૂબી–ખૂબીઓ. બારીબારણાં. અમજાતનું કાળું કરીએ, છીએ, ખાઈએ, પેઈએ, સઈએ, જોઈએ, હોઈએ, ( ૩)સપાન ન થાય છે. તાવ્યા - ક્રિયાપદનાં રૂપ બતાવ્યા પ્રમાણે લખવાં. પણ થયેલું
છે ત્ય અમીત રક(-ખ)ના દિ
એવાં રૂપે દર્શાવ્યા મુજબ લખવાં.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
. જુ, ધુ નહિ પણ જુઓ, ધુઓ લખવું. તેમ જ ખાવું, રેવું જેવાં કારાન્ત ધાતુઓમાં ખુઓ, ઓ લખવું. અને જુએ છે, ધુએ છે, ખુએ છે, એ છે, જેયેલું, જેતું; યેલું, તું; ધોયેલું, ધતું વગેરે રૂપે દર્શાવ્યા મુજબ લખવાં.
1. સૂવું, પીવું જેવાં ક્રિયાપદોમાં સૂએ છે, સૂઓ, સૂતું, સતલ, સુતાર, અને પીએ છે, પીઓ, પીતું, પીધેલ, પીનાર, એ પ્રમાણે લખવું.
૨૮. પૈસે, ચૌટું, પૈડું, રવ એમ લખવું. પણ પાઈ, પાઉંડ, ઊડઈ સઈ એવા શબ્દો દર્શાવ્યા પ્રમાણે લખવા.
૨૯. સજા, જિંદગી, સમજ એમાં જ; તથા ગોઝારે મઝારમાં ઝ, અને સાંજ-ઝ, માઝા એમ લખવું.
૩૦. આમલી-આંબલી, લીમડે-લીંબડો, તૂમડું-તુંબડું, કામળીકાંબળી, ડામવું-ડાંભવું, પૂમડું-પૂંભ, ચાંલ્લો-ચાંદલે, સાલ્લો-સાડલે એ બંને રૂપે ચાલે.
૩૧. કહેવડાવવું–કહેવરાવવું, ગવડાવવું–ગવરાવવું, ઉડાડવું–ઉરાડવું, બેસાડવું-બેસારવું જેવાં પ્રેરકરૂપમાં ૩ અને ૨ ને વિકલ્પ રાખો.
૩૨. કવિતામાં નિયમાનુસાર જોડણી વાપરી હસ્વ દીર્ધ બતાવનારાં ચિત્તે વાપરવાં.
૩૩. જે શબ્દોની જોડણી કે ઉચ્ચારને વિષે એકરૂપતા ચાલતી હોય તે શબ્દોની, ઉપરના કોઈ નિયમ અનુસાર જુદી જોડણી થતી હોય છતાં, પ્રચલિત જોડણી કાયમ રાખવી. ઉદા. મુજ, તુજ, ટુકડે, ટુચકે, મુજબ, પૂજારી, મુદત, કુમળું, કુસકી, ગુટકે, કુલડી.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
કોશ વાપરનારને સૂચના
શબ્દોની ગાઠવણી
શબ્દોની ગાઠવણી કક્કાવારીના ધેારણે કરવામાં આવી છે. પરંતુ એકસમાન વ્યુત્પત્તિવાળા શબ્દો, સાધિત રૂપા તથા સમાસેા કક્કાવારીના ક્રમમાં આવતા હોય, તા સ્થળ-સકાચ સાધવાની દૃષ્ટિએ એક ફકરામાં ભેગા ગાઠવવામાં આવ્યા છે.
આમ ભેગા કરાતા શબ્દોને મૂળ થડમાં શબ્દમાં ઉમેરણી ખતાવતું ॰ આવું ચિહ્ન કે તેના અંત્ય અક્ષરના વિકલ્પ સૂચવતું – આવું ચિહ્ન વાપરીને એકઠા કરવામાં આવ્યા છે. જેમકે ધર્મમાં ક્ષેત્ર=ધ ક્ષેત્ર; --ર્માચરણ = ધર્માચરણ. આવા સમૂહોમાં દરેક પૂરા થતા શબ્દને અંતે પૂર્ણવિરામ મૂકવામાં આવ્યું છે.
વ્યુત્પત્તિ
વ્યુત્પત્તિના નિર્દેશ શબ્દના વ્યાકરણના સંકેત બાદ [ ] કૌંસમાં કરવામાં આવ્યા છે. તેના સકેતેાની સમજ સકેતાની યાદીમાં આપી છે.
સમૂહમાં આવેલા શબ્દોમાં, જે શબ્દોની વ્યુત્પત્તિ નિશ્ચિત હેાય, તેને તે શબ્દની સાથે આપી છે. જ્યાં સમાસનું બીજું પદ સંધિથી જોડાયું હાય, અને તેના પ્રયાગ પ્રમાણભૂત કાશામાં મળતા ન હોય, ત્યાં સામાન્યતઃ તેને વ્રુદું બતાવ્યું છે, જેમ કે ‘સ્નેહ’ શબ્દમાં –હાધીન [ + મીન].
જ્યાં આગળ મૂળ શબ્દની સાથે સક્ષેષથી તેના વિકલ્પ પણ જણાવ્યા હાય, ત્યાં વ્યુત્પત્તિ જે શબ્દની મળતી હાય, તેને તે શબ્દની સાથે જ (વ્યાકરણના સકેતની પહેલાં) દર્શાવી છે. જેમકે સ્કૂલ [É.], −ળ વિ.
કોઈ શબ્દના અનેક અર્થો હાય, પણ તેમની વ્યુત્પત્તિ ઝુદ્દી હાય, તે તે શબ્દ સ્વતંત્ર તરીકે જીદી આપવામાં આવ્યા છે. જીએ! ‘ ચાર,’ ‘ દીન,’ ‘પાસ,’ ‘સર’ ઇ.
'
ઉચ્ચારણ
શબ્દોના ઉચ્ચારણ વિû સૂચન મૂકવામાં આવ્યાં છે, તે તેના પછી તરત જ અને વ્યાકરણ બતાવ્યું છે તે પહેલાં, ( ) આવા કૌંસમાં છે.
:
ઉચ્ચારણમાં હશ્રુતિ, પાચે. અનુનાસિક, પહેાળા ૐ આ, અને કાંક લગ્નુપ્રયત્ન અકાર (જેમ કે · કહેવું'), અને શ્રુતિ (જેમ કે, પાર સ્ત્રી) ખતાવ્યાં ૩. દરેકના સકેતની સમજ સકેતસૂચિમાં જીએ.
*
પુત્ર પાચા અનુનાસિક જ બતાવવામાં આવ્યા છે અને તે (૦) આવું પેલું મીઠુ' બતાવ્યા છે. એટલે, સંસ્કૃત ઢબના અનુનાસિક ખતાવવા ખાસ ચિહ્ન નથી અનાલ; (૦) સંકેત ન હોય ત્યાં સંસ્કૃત ઢબના અનુનાસિક સમજવા,
અ અબનૂસ ન ઊ સાથે આવતા અનુસ્વાર જોડણીના નિયમ ૧૯ પ્રમાણે નક્કી છે અમાતનુ કાળું કે તેથી તે સ્થાનાએ (૦) આ સ ંકેત મૂકવામાં નથી આવ્યો. જેમ કે, ૩)નૂસપાન નં૦ અમીરક(-ખ) ન॰ [{
ઇ.
१३
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને એથી ઊલટ-પક્ષે હરવ છે સાથે અનુસ્વાર સંસ્કૃત ઢબન હશે, એ પણ જોડણીના નિયમથી સ્પષ્ટ છે. જેમ કે, કિંમત ઈ. જેકે, ઉપર કહ્યું એમ, તે અનુસ્વાર ઉચ્ચારણમાં બતાવવાનું રાખ્યું નથી; પિચો અનુનાસિક ન કહ્યો હોય ત્યાં એ સમજી લેવા ઉપર રાખ્યું છે.
તેવી જ રીતે પહોળા એ છે જ્યાં હોય ત્યાં બતાવ્યા છે. જ્યાં તે ન બતાવ્યા હોય ત્યાં સામાન્ય સંસ્કૃત એ, એ સમજી લેવાના.
હતિનું સ્થાન જે બે વર્ષે વચ્ચે હોય તેને પહેલા વર્ણ જેડે તે બતાવ્યું છે. જેમ કે, તારું (તાર). પ્રાયઃ પહેલા વર્ણ સાથે વિશેષે તે શ્રુતિ જોડાયેલી છે, એમ માન્યું છે.
શબ્દપ્રયોગ જે શબ્દને શબ્દપ્રયોગ હોય તે, એ શબ્દના અર્થો પૂરા થયા પછી પૂર્ણ વિરામ કરી, [ ] આવા કૌંસમાં આપવામાં આવ્યું છે.
તે શબ્દના થડ તળે બીજા શબ્દો કે તેને સમાસો હોય તે તે બધા, તેના શબ્દપ્રયોગોને કૌંસ [ ] પૂરો થાય ત્યાર પછી આપ્યા છે.
ટૂંકાણને ખાતર, શબ્દપ્રયોગ લખવામાં મૂળ શબ્દ ફરી લખ્યો નથી, પણ આવું - ચિહન મૂકીને ચલાવ્યું છે. જેમ કે, દેવ”માં [૦થવું =મરણ પામવું .
જ્યાં મૂળ શબ્દનું રૂપાંતર થઈને શબ્દપ્રયોગ બને ત્યાં તે આખો લખ્યા છે. જેમ કે, “વાયરેમાં [વાયરે ચઢવું =શહેરમાં આવવું ઇ.].
સામાન્યપણે, શબ્દપ્રયોગ કક્કાવાર ક્રમે મૂક્યા છે. જ્યાં મૂળ શબ્દ આગળ કઈ પદ આવે તો તેવા પદને () કૌંસમાં મૂકીને શબ્દપ્રયોગ તેના ક્રમમાં દર્શાવ્યા છે. જેમ કે “વટાવવું” શબ્દમાં [ (–ને) વટાવે એવું શા પ્રવ –થી ચડિયાતું છે.
શબ્દપ્રયોગોમાં આ પ્રયોગ ક્રિયાપદની સાથે આવતો હેચ તે તેના અર્થને = ની નિશાનીથી આપે છે. જેમ કે વાયરે ચઢવું = લહેરમાં આવવું ઇ૦. અને જ્યાં આખો પ્રગ ક્રિયાપદ સાથે ન આવતું હોય ત્યાં તેના અર્થને શ૦ પ્રત્ર લખીને આપે છે. જેમ કે, વાયદાને સેદ શ૦ પ્ર. અમુક મુદતે અમુક ભાવે માલ લેવાને સટ્ટાને વેપાર.
નહિ સંઘરેલાં સાદાં શકદરૂપ જોડણીમાં ફેરફાર થતો હોય તેવાં ક્રિયાપદનાં ભાવે, કર્મણિ અને પ્રેરક રૂપ જીને આપવામાં આવ્યાં છે. (જે ધાતુનાં એવાં રૂપ વિચિત્ર જેવાં લાગ્યાં છે તે આપ્યાં નથી.) તેવાં રૂપોમાં અમુકનું પ્રેરક કે ભાવે યા કર્મણિ એટલે ટૂંક ઉટ કરવા ઉપરાંત અર્થ આપ્યો નથી; સિવાય કે, તેથી અલગ બીજો અર્થ હોચ શબ્દોમાં તે જોડણી ખાતર જ તેવાં રૂપે કશા પણ ઉલ્લેખ વગર () - અક્ષરમાં આપ્યાં છે. જેમકે, વીટાળવુંમાં (વીટાળાવવું, વીટા” *
વિશેષણ પરથી તા, ત્વ, પણું જેવા પ્રત્યે લાગીને બનતાં સામાન્યતઃ આપવામાં આવ્યા નથી. તેમ જ જ્યાં વિશેષણ અને અને અવ્યયના અર્થ સરખા થતા હોય ત્યાં અર્થો ફરી લખેલા છે. જેમ કે, વિવેચક; બરાબર.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર્યાયવાચક શબ્દના અર્થ દરેક ઠેકાણે લખવાને બદલે એક ઠેકાણે લખી બીજા શબ્દમાં, જુઓ અમુક શબ્દ, એમ જણાવવાનો રિવાજ રાખ્યો છે. જ્યાં તે શબ્દના બધા અર્થો લાગુ ન પડતા હોય ત્યાં અર્થને અમુક કમ જોવાનું કહ્યું છે.
ગડગડાટ, ઘડાધડ જેવા રવાનુકારી શબ્દમાં અર્થો ન આપતાં (રવ૦) સંજ્ઞા વાપરી છે. ચા જ્યાં તે અવાજ શાને છે એ બતાવવું જરૂરી લાગ્યું છે ત્યાં સાથે, અમુકને અવાજ, એમ જણાવ્યું છે.
સંક્ષેપની સમજ
અ. અક્રિ. ઉદા. એ ૧૦ કર્મણિ
અવ્યય અકર્મક ક્રિયાપદ ઉદાહરણ એવચન કર્મણિ પ્રગનું રૂ૫ કાઠિયાવાડી (શબ્દ) કાવ્યશાસ્ત્ર
બ૦૦ ભ૦૦ ભટ્ટ ભાવે
કી.
ભૂકા
કા. શા.
બહુવચન ભવિષ્યકાળ ભવિષ્યકૃદંત ભાવે પ્રગનું રૂપ ભૂગોળ ભૂતકાળ ભૂતકૃદંત રવાનુકારી (શબ્દ) રસાયણવિજ્ઞાનશાસ્ત્ર લાક્ષણિક (અર્થ) વનસ્પતિશાસ્ત્ર વર્તમાનકાળ વર્તમાન કૃદંત
ર૦૦ ૨.વિ.
લા.
વ.વિ. વ.કા.
વકૃ૦ વિ.
વિશેષણ
૧૦.
ક્રિયાપદ ખગોળશાસ્ત્ર ગણિતશાસ્ત્ર ચરોતરી (શબ્દ)
જીવવિજ્ઞાનશાસ્ત્ર જયો. જ્યોતિષશાસ્ત્ર
નપુંસકલિંગ બવ૦ નપુંસકલિંગ, બહુવચન ન્યા. ન્યાયશાસ્ત્ર
પદ્યમાં વપરાતા (શબ્દ) ૫. વિ. પદાર્થવિજ્ઞાનશાસ્ત્ર
પુલિંગ પરંતુ, પુલિંગ, બહુવચન 'બાવો પ્રાણવિજ્ઞાનશાસ્ત્ર
બબના પ્રેરકભેદનું રૂ૫ અઅબનૂસ ન . અમજાતનુ કાળું કે
(૩) સપાન ન અમીર(ખ) ન૦ [6.
વિ૦ નવ વિત્ર ૫૦ વિ. સ્ત્રી
વ્યા. શ૦D૦
૫,
= = .” *.
વિશેષણ, નપુંસક લિંગ વિશેષણ, પુલિંગ વિશેષણ, સ્ત્રીલિંગ
વ્યાકરણ શબ્દપ્રયોગ સર્વનામ સરખા સુરતી સ્ત્રીલિંગ સ્ત્રીલિંગ, બહુવચન
સ૦
સર૦
સ્ત્રી સ્ત્રી બોવ
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
વ્યુત્પત્તિના સંકેત
fl.
૧ી. 27 ક
અરબી અપભ્રંશ ઇંગ્લિશ કાનુડી દેશ્ય પિર્ટુગિઝ પ્રાકૃત
ફારસી મરાઠી સંસ્કૃત
હિંદુસ્તાની તે ઉપરાંતના નિર્દેશમાં ભાષાનું પૂરું નામ લખ્યું છે.
ઉચ્ચારણના સંકેત (૦) પિચ અનુનાસિક છે એમ બતાવે
વિરામ ત્યાં શ્રતિ બતાવે છે. છે. જેમ કે આંધળે ()
જેમ કે તારું (તા') ઍ પહોળે એ છે એમ બતાવે છે. (A) વણ સાથે ની મૂકેલું અલ્પજેમ કે પેઠે (૫).
વિરામ ત્યાં યતિ બતાવે છે. એ પહોળો એ છે એમ બતાવે છે.
જેમ કે પાર (૨,) જેમ કે હવું (હો).
(_) ખેડાનું ચિહન લધુપ્રયત્ન અકાર (') વર્ણ સાથે ૩પર મૂકેલું અલ્પ
બતાવે છે. જેમ કે કહેવું (હું)
બીજે ચિહનેની સમજ
- + કાલગ્રસ્ત શબ્દ. ૦ આગલા શબ્દમાં ઉમેરો કરવાનું
સૂચવે છે. ઉદા. રાબ (ડી) એટલે રાબ, રાબડી.
– આગલા શબ્દના અંત્ય અક્ષરને બદલે
મૂકવાનું સૂચવે છે. ઉદા. સરિતા (–તા) એટલે સરિત, સરિતા.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિનીત જોડણી કે શ
અ પં લિં] વર્ણમાળાનો પહેલો અક્ષર (૨) વ્યંજનથી શરૂ થતા શબ્દની પૂર્વે નકાર કે વિરોધ વગેરે બતાવતો પૂર્વગ. ઉદા. અસુખ, અગ્ય (૩) “અતિ’ના અર્થમાં કે ખાસ અર્થવૃદ્ધિ વગરવપરાતે ગુજરાતી ઉપસર્ગ. ઉદા અવોર, અલેપ અઉ (અ”) ન૦ . અહિ કરડે એવું
જીવડું (૨) સાપ અઉ નવ આઉ; અડણ અક ન [] દુઃખ (૨) અધ; પાપ અકચ પં. સિં.) કેતુ ગ્રહ સિં.) અકડાઅડી સ્ત્રી, ચડસાચડસી (૨) કટેકટી
ફિાંકડાપણું અકડાઈ શ્રી અક્કડપણું; મગરૂરી (૨) અકડાટ ૫૦ અકડાવું છે કે તેની અસર અકડાવું અ૦ કિ. (જુઓ અક્ક] સાંધાનું – અંગનું ઝલાઈ જવું (૨)
ભભકામાં ફરવું; મગરૂરીમાં રહેવું અકતો ૫૦ સિં. એકૃતિ કારીગરોને છૂટીને દિવસ; અણુ
[અકથનીય છે. વિ. સં.] નહિ કહેલું-વર્ણવેલું (૨)
ય વિ૦ [] ન કહી શકાય તેવું * મા , હિં. જુઓ અકથની, ‘મબાલ' સૌથી મહાન(૨) પંએક આ અબનૂસ ન શાહ સિ. તિ અમ જાતનું કાળું ..] ઉદાર દિલ રાખવું
) નૂસપાન ન૦ બર સંબંધી (૨) અમીટર(ખ) નવ દિવેલી એકવાની
અકબંધ વિ૦ કિં. અક્ષતવંધ]જેમનું તેમ;
વગર ખલેલું કે તોડેલું અકરણ વિ. [i] કરણ - ઇદ્રિય વગરનું (૨) દેહ ઇદ્રિાદિ હિત (પરમાત્મા) (૩) ન ન કરવું તે અકરામ ન. [૩] કૃપા માન; બક્ષિસ અકરાળ, વિકરાળ વિ[અ–અતિશય
+સં. વારા) અતિ ભયંકર અકરાંતિયાડા પુંબ, વ, અકરાંતિયા
ની માફક વર્તવું તે ખાઉધરું અકરાંતિયું વિ૦ કિં.તિત બહુ ખાનારું; અકરું વિ૦ અધૂકડું [(૩)પુંસાપ અકર્ણ વિ. સં. કાન વિનાનું (૨) બહેરું અકર્તાક વિ૦ કિં.] કર્તા વિનાનું કામ અકમ ન [.] કમને અભાવ(૨)ખોટું અકર્મક વિ૦ લિં.) કર્મ વિનાનું [ક્રિ] અક(ક)મણ વિ૦ ૦ [ સં. સમયા]
અભાગણ (૨) કુલટા અનુદ્યોગ અકર્મણ્યતા સ્ત્રી કામકાજને અભાવ; અક(ક)માં વિ[. a] અભાગિયું
(૨) કર્મ નહિ કરનારું અલ સ્ત્રી [1. અક્કલ; બુદ્ધિ અકલ. (-ળ) વિન કળી શકાય એવું
અગમ્ય [અગમ્ય લીલાવાળું અકલકલ વિ૦ સિં. અકળ કળાવાળું; અકલમંદ વિ. [.] અવાળું અકલલકડિયું વિ૦ તરતબુદ્ધિવાળું અકલંક વિ[.]નિષ્કલંકફદોષ–એબરહિત
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
અકલિત
અકલિત વિ॰ [તં. ન કળેલું; કલ્પી ન શકાય તેવું
અફપિત્ત વિ॰ [i.] કલ્પિત નહિ તેવું; ખરું (૨) આચિતુ; અણધાર્યું અફ વિ [સં. ન કલ્પી રાકાય એવું અકસર અ૰[Ā.]ધણુંખરું; ઘણું કરીને; પ્રાયઃ અકસીર વિશ્ર્વ. વીર-કામિયે]આબાદ;
રામબાણ
અકસ્માત અ॰ [f.] અચાનક; એકાએક અકસ્માત પું૦ (સં. અરમાત્] અણધારી ઘટના; હોનારત
અફળ વિ॰ જુએ અકલ [ä.] બાવડું અકળવિકળ વિનુએ આકળવિકળ; અકળામણ સ્ત્રી અક્ળાવાની અસર; અમૂ ત્રણ
અફળાવું અક્રિ॰ {É. અ!] અભૂઝાવું; ગભરાવું (૨) કંટાળવું (૩)ચિડાવું અકળિત વિ॰ જીએ! અકલિત અફટફ વિ[i.]કાંટા વિનાનું કામ અફાજ વિ॰નકામું(૨)લાચાર(૩)નખાટુ અકામ ્-સી) વિ॰ [કું. કામના વિનાનું અફાર અ॰ અકારણ; ફોગટ [૫.] અકારજ ન॰ [સ. માય] અકા; ખાટું
કામ (ર) અ॰ વ્ય; ફોગટ અફાર વિ૦(૨)અતં. જીએ નિષ્કારણ અકારત⟨-૨) અ॰ વ્ય'; નિષ્ફળ અકારું વિ॰ અપ્રિય; અળખામણુ અકાય વિ॰ [સં.] ન કરવા જેવું (૨) ન ખાટું કામ
અકાલ [i.](-હ) વિ॰ કવખતનું (૨)પું૦ અયેાગ્ય સમય; કવખત (૩) દુકાળ (૪) પરમાત્મા. વૃદ્ધ વિ॰ અકાળે વૃદ્ધ થયેલું અકાલિક વિ॰ [] કવખતનું અકાલી હું નિં. વા] શીખ ધમ ના એક ફાંટા કે તેને અનુયાયી અકાલીન વિ॰ [i.] કખતનું અફાળ વિ॰ જીએ અકાલ અકાડ વિ॰ [i.] આકસ્મિક; એચિતું અફિ'ચન વિ॰ [i.] નિષ્કિંચન; સાવ ગરીખ
અક્ષ
અકીક પું॰ [5.] એક જાતના લીસે, ચળકતા પથ્થર [બનાવનારા અકીફિયા પું॰ અકીકની વસ્તુએ અકૃત વિ॰ [સં.] નહિં કરેલું (ર) ખાટું કે અયેાગ્ય કરેલું (૩) ૧૦ પાપ અકેક(-૩) વિ॰ એકએક (૨) એક પછી એક (૩) પ્રત્યેક; દરેક અકાટ પું [i.] સાપારી કે તેનું ઝાડ અકોટી સ્ક્રી, ટોપું [ઉં. મહોટ] સાપારી ઘાટનું (સ્ત્રીનું) કાનનું ઘરેણું – મખાવાળુ લાળિય અકાણુ’વિ॰ અતડું; ભળી ન ાય તેવું અડ વિ॰ [તું. બીટ, ત્રા. ૩૫૪] કડક; વળે નહિ એવું (૨) ટટાર (૩) ભગવાળુ અક્કરચક્કર અ॰ અણધારી રીતે (ર) ગમે તેમ કરીને [અકી અફ્યુમ, અક્રસીનુએ અકણ, અક્કલ સ્ત્રી॰ [. વ] બુદ્ધિ અલક(-ગ)રા પું॰ [. યહા] એક વનસ્પતિ-ઔષધિ
અક્કલાજ વિ બુદ્ધિશાળી; અક્કલમંદ. ૦ખાં પું૦ અક્લના ખાં; ભૂખ (વ્યંગમાં) અક્કલમ, અવત, અક્કલવાન
વિ॰ અક્કલબાજ; બુદ્ધિશાળી [સમજ અમુલહાશિયારી સ્રીબુદ્ધિ અને ભાનઅા સ્ત્રી॰ અખેલા; ભાઇબધી તેાડવી તે અક્કેક વિજીએ અકેક અક્રિય વિ॰ [સં.] [પ. વિ.] નિષ્ક્રિય; નઍકિટવ’(૨)નિરુદ્યોગી; સુરત; ‘ઇન’’ અફ઼ર વિ॰ [મં.] દયાળુ (૨) પું॰ શ્રીકૃષ્ણના પિત્રાઈ કાકા અને ભક્ત [...... અક્ષ કું [i.રમવાના પાસે(૨)૨ મણકા (૩) ધરી (ચક્રની કે (૪) આંખ સમાસને
"
કમલાક્ષ ’) (૫) દક્ષિણ કાઈ પણ્ જ ભ્ર.] (૬) અવ નક્કી કરવા નિ ખૂણે આવેલી
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
અક્ષણું '
.
૩
અખબારનવીસ
અક્ષણું ન જુઓ અખિયાણું
અક્ષરથ પં. વિં] શબ્દાર્થ (૨) સંકુઅક્ષત વિ. ]િ ઈજા પામ્યા વિનાનું ચિત અર્થ અખંડ (૨) ૫૦ બવત્ર ધાર્મિક ક્રિયામાં અક્ષવિદ્યા સ્ત્રી- સિં] જુગાર અથવા કેઈને વધાવી લેવામાં વપરાતા અક્ષર ન. સિં.) અક્ષાંશ બતાવનારું વલ વગર ભાંગેલા દાણા-ચોખા, ડાંગર, અક્ષાંશ પુર નિં.] વિષુવવૃત્તથી ઉત્તરદક્ષિણ ઘઉં, જવ વગેરે અસહિષ્ણુ અંતર બતાવનાર ૧૮૦ અંશ ભૂ] અક્ષમ વિ. [.] અશક્ત; અસમર્થ (૨) અક્ષાંશવૃત્ત ન [.] અક્ષાંશનું વર્તુલ અક્ષમાલા સ્ત્રી, કિં. રૂદ્રાક્ષની માળા અક્ષિ સ્ત્રી [i] આંખ સમાસને અંતે (૨) જય કરવાની માળા
અક્ષરૂપ થાય છે? જુઓ અક્ષ (૪) અક્ષય વિ. વિ. કદી ક્ષીણ ન થાય અક્ષિકા સ્ત્રી નાની આંખ; ફક્ત લેન્સની એવું; અવિનાશી (૨) અખૂટ
બનેલી સાદી આંખ; ઓસેલસ[પ્રા.વિ. અક્ષયતૃતીયા સ્ત્રી લિં] અખાત્રીજ અક્ષુણ વિ. [.] ફુણણ – વટાયેલું નહિ વૈશાખ સુદ ત્રીજ
તેવું (૨) અજિત; ફતેહમદ અક્ષયધામ નવ લિ. વૈકુંઠ (૨) મેક્ષ અક્ષાણી સ્ત્રી + જુઓ અક્ષૌહિણી અક્ષયનવમી સ્ત્રી હિં.] અખેનોમ; અક્ષૌહિણી સ્ત્રી - કિં. ર૧,૮૭૦ રથ, કારતક સુદ નોમ
તેટલા હાથી, તેથી ત્રણ ગણા ઘડા ને અક્ષયપદ ન. સિં] મેક્ષ
પાંચ ગણું વાદળ –એવી સેના અક્ષયપાત્ર ન૦ લિં. જેમાંથી વસ્તુ લેવા અખ( ખ)વિન ખેડાતું; પડતર છતાં ખૂટે જ નહિ એવું વાસણ
(ર) ઘાસેચ ન ઊગે એવું (3) અવડ અક્ષયવટ કું. સિં] પ્રયાગમાં આવેલ અખડદહાડા ૫૦ બ૦ વ૦ કામકાજ
એક વડ (પ્રલયકાળે પણ એ અક્ષય વિનાને કે કંટાળો આવે એવા દિવસ રહેશે એવું મનાય છે)
અખડખડ, અખડાબખડી વિ. અક્ષર વિ[] અવિનાશી (૨) ૫૦ * ખાડાયાવાળું ઊંચુંનીચું ભાષાને વર્ણ (૩) હરફ બોલ (૪) ૫૦ અખડાવું અ કિડ અથડાવું બ૦ વિ૦ દરત (૫) વિધિના લેખ અખણયારું વિ૦ [કા. જુઓ અખિયાણું (૬) ના બ્રહ્મ. “એન્જિબ્રા” અખત(-)૨ વિમેલું નઠારું. વહાણું અક્ષર્ગણિત ન. [1] બીજગણિત, વિ. દોઢડાહ્યું અક્ષરદ કું. લિં. જુઓ અક્ષરવૃત્ત અખતરું વિ૦ જુઓ અખતર (અજમાશ અક્ષરજ્ઞાન ન [.] લખતાંવાંચતાં અખતરે પૃ૦ [. તિરામ] પ્રગ; આવડવું તે
અખત્તર, ડાહ્યું વિટ જુઓ“અખતર'માં ' દેહ પું [.નાશ ન પામે એવું શરીર અખત્યાર છું[. તયાર) અધિકાર; પકીર્તિ (૩) સાહિત્યકૃતિ
તાબે નવ મુખત્યારનામું સનદ ન [ā] બ્રહ્મલોક; મેક્ષ અખત્યારનામું ન૦, અખત્યા૫ત્ર પં; બબાલ .મુક્ત દશા અખત્યારી સી. સત્તા; અધિકાર આ અબનૂસ નીકળ) સ્ત્રી મૂળાક્ષરો
અખની સ્ત્રી, ગિલ્લીદંડાનો એક દાવ આખી (છ)
અખબાર પું; ન [૩. “વર'નું બળ વ]. અમજાતનુ કાળું
વત ૩)બસપાન ન કરના માપવાળ અમારફ(ખ) ન૦ . મળ 3-છ દે અખબારનવાસ ૫ . ખબરપત્રી ()
" અક્ષર છાપાને લખનાર
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
અખર
અગમપરછમ
અખર વિ. અસહ્ય (૨) સ્ત્રોત્ર અખડ-
પડતર જમીન; ચરે મેળવણ અખરામણ ના દૂધ આખરવા માટેનું અખરાવું અ કિ. દૂધનું દહીં થવું અખરોટ નન્ય, . એકમે અખોડ અખંડ વિ. [.) આખું અખંડ સૌભાગ્ય ન લિ.) સૌભાગ્ય –સધવાપણું અખંડ રહેવું તે સ્ત્રી માટે). વતી વિ૦ સ્ત્રીકિંકમાં અને સૌ અખંડ સૌભાગ્યવાળી અખંડિત વિ. સિં.) ખંડિત નહિ એવું (૨) કિનારીમાં ખાંચા ખાંચા ન હોય
એવું (પાન); “એન્ટાયર” વિ. વિ.] અખંતર વિ અખતર; મેલું (૨) ના
ભૂતપ્રેત; વળગાડ અખાજ વિ. [ઉં. અll] ન ખવાય એવું કે ન ખાવા જેવું (૨) નવ નિષિદ્ધ
ખોરાક, માંસમાટી અખાડ પેટ + અષાઢ મહિને અખાડા કઠ્ઠા = આંખ આડા કાન કરવા ન ગ કારવું
[કસરતબાજ અખાડિયે ૫૦ અખાડામાં જનાર; અખાડી વિ. સ્ત્રી આષાઢ માસની અખાડા પંડિં. અક્ષય કુસ્તી કે કસરત કરવાની જગા (૨) બાવાઓને મઠ (3) વ્યસનીઓને એકઠા થવાની જગા અખાત વિ. લિ. નહિ દેલું (૨) ૫૦ (ન) +) જમીનની અંદર ગયેલો સમુદ્રને ફાટે (૩) કુદરતી તળાવ કે સરોવર
[અક્ષયતૃતીયા અખાત્રીજ સ્ત્રી નિં. અક્ષયતૃપા] જુએ અખિયાણું નહિં. અક્ષતવાન અક્ષણું; શુભ કાર્યના આરંભમાં (ગેર તથા વસવાયાને) અપાતી બક્ષિસ અખિયા, વિ. [. અક્ષત સહીસલામત (૨) તંદુરસ્ત - અખિલ વિ૦ કિં. આખું; બધું અખિલાઈ સ્ત્રી દાંડાઈ અખૂટ વિ. [રે. યુટ્ટ] ખૂટે નહિ એવું
અને વિવુિં. અક્ષય, પ્રા. સ્વય]+અક્ષય;
અવિનાશી. ઉદાહ અખેનમ, અખેપાત્ર અખેડ ન. સિં. મોટ| જુઓ અખરોટ અખેવન વિઆખું(૨) સ્ત્રી એકે સંતાન
ન મળ્યું હોય એવી સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી અખંડ વિ. જુઓ અખડ અગ વિ૦ લિ. ન જઈ શકે એવું (૨)
૫. ઝાડ (૩) પર્વત (૪) રાક્ષસ અગાજ વિસં. પહાડમાં જન્મેલું; પર્વતનું અગડ પંત્રિા. શa] સાઠમારીનું
મેદાન (૨) [ કા. સેગન અગડબંબ વિ. ઘણું જાડું; ગાળમટેળ -(૨) ૫૦ એક જાતને અવધૂત બાવો અગબગડે વિર ખરું ખોટું (૨) ના
ખરીટી અસ્પષ્ટ બેલી અગણ(-ણિત) વિહં. અસંખ્ય ૬િ૯ અગણે(-)તેર વિલં ઇનસિ૨] અગણય વિસં.) ગણી ન શકાય એવું અગણ્યાએંશી(-સી) વિ. વુિં.
નશી] ૭૯ અગણોતેર વિ. જુઓ અગણોતેર અગતિ સ્ત્રી લિં] અવગતિ; નરકમાં પડવું તે (૨) અમુક વિષયમાં પ્રવેશ નહિ તે (3) વિ૦ ગતિ વિનાનું સ્થિર અગતિ પં. એક લીલું, ચળકતું અને ઊડતું જીવડું
મિહત્વ અગત્ય સ્ત્રી; નહિં. મને જરૂર (૨) અગથિયે પુત્ર [. માસ્તિ] એક ઝાડ અગદ ન૦ કિં. દેવા ઝાળ; લાહ્ય અગન સ્ત્રી હિં, બ]િ અગ્નિ (૨) બળતરા અગનગાડી સ્ત્રી આગગાડી અગમ વિ. [i] અગમ્ય; e-- (૨) ન ભવિષ્ય અગમચેતી સ્ત્રી અગાઉ?
દૂરંદેશી ’િ અગમદારે ૫૦ [ અગમનિગમ ના
(૨) વુિં. મા અગમપરછમ
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
અગમપંથ
આગળનું તથા પાછળનું તે; ભૂત અને ભવિષ્ય
અગમપંથ પું॰ નહિ જવા જેવા–અજાણ્યા, ગૂઢ રસ્તેા (૨) ઈશ્વરપ્રાપ્તિના માગ અગમબુદ્ધિ સ્રો॰ અગાઉથી ભવિષ્યના વિચાર કરી શક્તારી બુદ્ધિ (ર) વિજ્ તેવી બુદ્ધિવાળુ અગમભૂધિયું વિ॰ અગમબુદ્ધિવાળુ અગમવાણી શ્રી ગૂઢ વાણી (૨) ભવિષ્યવાણી (૩) વેદવાણી અગમા પું॰ અણગમા
અગમ્ય વિ॰ [સં.] જ્યાં ન જઈ શકાય એવું (ર) ગૂઢ (૩) ન જવા જેવું; નિષિદ્ધ અગયાગમન ॰ [É.] જેને સંગ નિષિદ્ધ હાય તેવી સ્ત્રી સાથે વ્યભિચાર અગર પું છું. બાવર] મીઠું પકવવાની
કચારી કે જમીન (ર) ન॰ [સં. મહ] એક જાતનું સુગંધીદાર લાકડું (૩) અ૦ [l.] જો (૪) અથવા [(૨) જો અગરચે અ॰ [ī], અગરો અ॰ જોકે અગરબત્તી સ્રો॰ ધૂપસળી અગરિયણ, સ્ત્રી૦ ‘અગરિયા ’નું સ્ત્રીલિંગ અગરિયા પું॰ [સં.ત્રાવરિ] મીઠું પકવનાર અગરી સ્રો અગરિચણ્ અગરુ ન॰ [સં.] જુએ! અગર (૨) અગલ સ્રી॰ [મ. ા, વા. અન ુ] ગમી અગલઅગલ અ॰ [7. આસપાસ અગલાપગલાં નખવ॰ અધરણી વખતે
સીમૃતિનીને ભરાવવામાં આવતાં પગલાં અગવડ સ્ત્રી॰ સગવડથી ઊલટું તે; મુશ્કેલી મગવાડું' ન॰ [સં. અવાર] આંગણું (૨) જીરાના ભાગ રખાના આગલે ભાગ નવા પું॰આંગણુ (૨) કાંચળી કે માત્ર નિં. 7] આગળ ચાલનાર;
૫૧
અ’ગ
પ્રખનાલ આ બસ નવું અમાતનું કાળું
નેતા
.
પું [i. [સ’.] એક એ નામના તારા.
૩)′′સપાન ન॰ (૬૦પ્ર॰ લાંબા ને ન અમીતક(-ખ)ન॰ [i. યદા
અગ્નિકુંડ
અગળ વિ॰ ઓગળે નહિ કે ઓગળેલું નહિ એવું (૨) અણગળ અગાઉ અ॰ [શું. ગ્ર] પૂવે; પહેલાં અગાડી અ॰ સં. પ્ર] આગળ અગાડીપછાડી અ॰ આગળપાછળ(૨)સ્રો॰
ઘેાડાને ગળે અને પગે બાંધવાનાં દોરડાં અગાધ વિ॰ [ä.] અતિ ઊંડુ અગાશિયું ન॰ [જીએ અગાશી] ઘરના એરડા પછીને ઉપરથી ખુલ્લો ભાગચ. અગાશી(સી) સ્ત્રી [સં.બારિશા ધરના ઉપલા ભાગમાં કરેલી ખુલ્લી બધ જગા; ગુચ્છી [આકાશ સુધી ખુલ્લુ અગાસુ વિ॰ [સં. બાધારા] ઢાંકણ વિનાનું; અગિયર પું૦ + અજગર અગિયાર વિ॰ [સં. રાવર] ૧૧ અગિયારસુ વિ॰ સં. જાવામ દેશ પછીનું (૨) ન॰ મરણ પછીને અગિયારમે દિવસે કરવામાં આવતી ક્રિયા કે વા અગિયારશ(૪) સ્રો૦ પખવાડચાંમાંની
અગિયારમી તિથિ કે તેનું વ્રત-ઉપવાસ અગિયારા પું૦ બ૦ ૧૦ ૧૧×૧૧ના ધડિયા.
ગણવા, ભણવા = નાસી કે છટકી જવું; પલાયન કરી જવું અગિયારી સ્ત્રી[સંક્ષિપ્ત રિવા]પારસી લાકાનું મંદિર; આતસબહેરામ અણુવા પું॰ જીએ અગવેા
અગેાચર વિ॰ [i.] અગમ્ય; ઇંચિાતીત (૨) પગ મૂકવા ગમે નહિ અથવા પગ મૂકી શકાય નહિ એવું [કા.] અગેય વિ॰ અલેપ
અગડ પુન્નુએ અગડ(૧)((૩)જડરાગ્નિ અગ્નિ પુ॰ [ä.] દેવતા(ર)અગ્નિદેવ [સ.] અગ્નિમ ન॰ [i.] અગ્નિમાં હે।મ કરવા તે (ર) અગ્નિપૂન (૩) રાંધવુ તે અગ્નિકાષ્ઠ [i.] ખાળવાનાં લાકડાં (૨)
અરણીનું લાકડું અગ્નિકુમાર પું॰[i.] અગ્નિ મારફતે ઉત્પન્ન થયેલા શિવના પુત્ર-કાર્તિકેય [સ.] અગ્નિકુંડ પું॰ [i.] વેદી
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
અગ્નિકેણુ
અઘામણ અગ્નિકેણુ [. દક્ષિણ અને પૂર્વ અઘ ન૦ [ā] પાપ વચ્ચેને ખૂણે
અઘટતું વિ૦ અણઘટતું; અચ અશિકિયા સ્ત્રી-. શબને બાળવાની ક્રિયા અઘટિત વિ. [i]ઘટિત નહિ એવું અઘટતું અગ્નિખૂણે પુત્ર અગ્નિકોણ
અઘટિતઘટના સ્ત્રી . નહિ બનેલી અગ્નિત્રયે પં; ન [G] ત્રણ પ્રકારના ઘટના બનાવવી તે શાસ્ત્રોક્ત અગ્નિ (ગાહ પલ્ય, આહવનીય અઘટિત ઘટનાપરીયસી વિ. સ્ત્રી .િ] અને દક્ષિણ)
* અઘટિત ઘટનામાં કુશળ (માયા) ઉખાડે અગ્નિદાતા વિ. શબને આગ મૂકનાર અઘડ વિ. અણઘડ; મૂર્ખ (૨) ૫૦ ધરે, અગ્નિદાહ jo [.) મુડદાને બાળવું તે અઘણખાડ(-૭) સ્ત્રી અઘવાનો ખાડો અગ્નિપરીક્ષા સ્ત્રી- સિં. અગ્નિ વડે પરીક્ષા અઘમર્ષણ વિ. લિં. અઘનાશક (મંત્ર) કરવી તે (૨) આકરી કરી
(૨) ના એક નસકેરેથી પાણી લઈ બીજા અગ્નિપ્રવેશ ] અગ્નિમાં દાખલ નસકોરા વાટે કાઢી નાખવું તે
થવું (જેમ કે સતી થનારી સ્ત્રીનું) અઘણિયાત વિશ્વી અઘરીવાળી સ્ત્રી અગ્નિમાંદ્ય ન [] જઠરાગ્નિની મંદતા અઘરણું ન૦; સ્ત્રી, . મહળિયા] અગ્નિશાલા [.] (–ળા) સ્ત્રી પવિત્ર પહેલવહેલ ગર્ભ રહે તે (૨) એ પ્રસંગે
અગ્નિ રાખવાનું સ્થાનક ક્રિયા કરાતી ક્રિયાસીમંત અગ્નિસંસ્કાર પુસિં. મુડદાને બાળવાની અઘરું વિ૦ મુશ્કેલ માલિકીનું અગ્નિહોત્ર ન- લિ.] અગ્નિમાં સવારસાંજ અઘરેણિયાત વિ. ઘરેણિયાત નહિ તેવુંહે મ કરવાનું શાસ્ત્રોક્ત કર્મ. ત્રી વિ. અધ(ઘા)વવું સત્ર ક્રિ. અધે એમ કરવું અગ્નિહોત્ર કરનાર (૨) બ્રાહ્મણની એક (૨) ખૂબ મારવું, ટીપવું લિ.] (૩) જોરઅટક
• એિવું બાણ જુલમથી કઢાવવું (નાણાં વગેરે) અ સ્ત્ર ન [f. જેમાંથી અગ્નિ વરસે અઘવાડ સ્ત્રી, - પં અઘેલાની ગંદઅય વિ. સં.) આગળપડતું; મુખ્ય; પહેલું; વાડ (૨) ખૂબ ગંદકી
મોખરેનું (૨) ના આગ; ટચ મુખ્ય અથવું અ૦ કિ.i. હવે મળત્યાગ કરવો અગ્રગણ્ય વિ૦ કિં.] ગણતરીમાં પહેલું; ઝાડે ફરવું (૨) જોરજુલમને વશ થઈ અચજ વિ. [i.પહેલું જન્મેલું (૨) ૫૦ આપવું પડવું લિા. માટે ભાઈ (૩) બ્રાહ્મણ
અધાટ વિઅપાર;અનંત(૨)[દસ્તાવેજમાં અચણ લિ.આગેવાન
કુલ હક સાથેનું (૩) પં. શિલાલેખ (૪) અચધાન્યન૦ વર્ષ પહેલ –ચોમાસામાં ઇનામી જમીન; દાન કે દેવસ્થાનમાં
થતો -- પાક [પ્રથમ પૂજાનું માન અપાયેલી જમીન (૫) ઘાટ; ઓવારે અપૂજા સ્ત્રી [i.] શ્રેષ્ઠ પુરૂષને અપાત અધારિયું વિટ અઘાટ અપાશે (2) અલેખ પં. વર્તમાનપત્રને મુખ્ય લેખ નિમકહરામ અસર વિ. [] અગ્રેસર
અઘાડ–વવું સત્ર ક્રિટ અ અગ્રસ્થાન ન આગળપડતું મુખ્ય સ્થાન અઘાડે ! [૩. મધાર] અહાય(-) . માગશર મહિને; છોડ; અપામાર્ગ * આગ્રહાયણ [અર્પણ કરાયેલી જમીન અધણું વિ૦ અધવાન બહાર ૫ [] રાજ્ય તરફથી દેવસ્થાનને અઘાત વિ૦ + જુ અશ્ચિમ વિ[. મુખ્ય (૨) પુ. મોટો ભાઈ અઘામણ સ્ત્રી અગ્રેસર વિ૦ (૨) પં. [i.) આગેવાન નેતા અધવાનું થાય
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
અઘાયુ
અછડતું ત્રાસ અથવા સખત મહેનતને લીધે અચલ(ળ)પદ ન નિત્ય સ્થિતિ–મોક્ષ થયેલી – અધી જવાય એવી સ્થિતિ લા] અચલા ઉં.)(-ળા) સ્ત્રી પૃથ્વી અધાયુ વિ. નિં.] પાપી; દુષ્ટ
અચંબો ૫૦ સિં. અત્યતા .
અમુથી અઘાર સ્ત્રી પંખી કે જીવડાંને મળી આશ્ચર્ય; નવાઈ અઘારે પુત્ર અધવાડ; ગંદવાડ
અચાનક અe એકાએક ઓચિંતું અઘાવવું સ0 કિજુઓ અધવવું અચાર ન. [A] અથાણું અઘેડી સ્ત્રી [શે. અશ્વાર એક વનસ્પતિ અચાલ સ્ત્રી હરકત; અડચણ(૨)અડકાવ; અધેડા જુઓ અઘાડે !
રદર્શન (૩) ભારે અગત્ય; ભીડ અધેર વિ. [અ + ૪. ઘો] અતિઘોર અચાલ પુત્ર અનિવાર્ય અગત્ય; અપેક્ષા અરપંથ છુંમેલી સાધના કરનારા અચિંતિત વિ૦ કિં. અણચિંતવ્યું બાવાઓનો પથ
અરિંતું(ત્ય) વિર ન ચિંતવેલું ઓચિંતું અરવિદ્યા સ્ત્રી મેલી વિદ્યા
અચિત્ય વિ. હિં.] ચિંતવી ન શકાય અધેરી વિવ એદી; ઊંઘણશી (ર) ચીતરી એવું (૨) ન ચિંતવવા જેવું ચડે એવું ગંદુ (૩) પં. એ ગદ અચિંત્યું વિટ જુઓ અચિંતું એક જાતનો (નાગડે) બા
અમુંબકીય વિચુંબકવન ગ્રહી શકે તેવું અધેષ વિ. નિં. ઘોષ–અવાજ વગરનું નમૅગ્નેટીક [પવિ. વિના શાંત (૨) ૫પાંચ ઉચ્ચારસ્થાનના અચૂક વિ૦ ચૂકે નહિ એવું (૨) અ ચૂક્યા પહેલા બે વર્ગોને ઉચ્ચાર (ક, ચ, ટ, અચૂકબાણન (૨)વિત્ર જુઓ રામબાણ. ત, ૫ તથા ખ, છ, ઠ, , ફ) વ્યિા . ૦આવવું = જરૂર આવવું અરેક સ્ત્રી આગળી; ઠેસ (૨) આડ અચેત(ન) વિ[G] ચેતન વિનાનું; અચકડું ને કાંઈ સાંભરી આવવાથી જડ (૨) બેભાન
મતીમાં ભરાઈ આવતો ડ્રો અષ્ટ વિ. સં. અચેતન અચકન ૫૦; ન[. એક જાતને અ પં જમાવ; ભીડ (૨) કચરાને લાંબે ડગલ
ઓિચિંતું * જમાવ; ગંદકી (૩) અણ અચક મેચક અવ અચાનક એકદમ; અપચો ડું ગંદવાડ; સડે અચકવું અ૦ કિર અટકવું ખમચાવું અછત છે છતું - જાહેર થયા વિના અચકારે પુ. આચક
છૂપી રીતે ખબર ન પડે તેમ અચકાવું અક્રિ. અચકવું
અછિન્ન વિ. નિં.] અખંડ અચકો મચકે પુલહેકલટક(સ્ત્રીઓને) અછું વિ. સિં. ૩] સારું અચડ વિના ખાતામાં નહિ ચડેલી (રકમ) અરછેદ્ય વિ૦ લિ. છેદી ન શકાય એવું પડ્યું વિ૦ કાચું પોચું અધકચરું આછેર અ શેર
નહિ પ્રવાહી અને નહિ ઘટ્ટ અરરિયું વિ. જેમાં અષ્કર મારે તેવડું પ૦ સિં] ખસે નહિ એવું સ્થિર (૨) ન૦ અર્ધા શેરનું માષિયું મા • ઉમળકા (૨) આચકો અ અરરિયે મુંબ, અરરી સ્ત્રી, અર્ધા
બનાલો મીકી (૨) આંચકો મનાલ
રથ ૩°, અ** ની સ્ત્રી, કિં.મા શેરનું માષિયું અથવા વજન
રિહીને, વારેવારે અરે હું અચ્છેરનું વજનકાટલું અમજાતનું કાળ કેર (૨) અરહી અયુત વિ૦ [૩] પતન કે સ્કૂલન વિનાનું,
૩) સપાન ન° - દ; સ્થિર; (૨) નિશ્ચલ (૨) પં. વિષ્ણુ સિં.) અમીરરક(-ખ) ન૦ લિ. પર્વત અછડ(-૨)નું વિ૦માત્ર સપાટીને અડકીને
આ અબનૂસ ની
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
અછત
અાડી
પસાર થઈ જતું (૨) કાને બરાબર અજમાયશ સ્ત્રી .સાગરજી]અજમાવી (૩) છલકાતું
જેવું તે; પરીક્ષા અછત સ્ત્રી તંગી; તાણ
અજમાવવું સકિfi. કાનમુદ્રન]વાપરી અછતું વિરા અછતું ગુપ્ત (૨)+અસત; જેવું પ્રયાગ કરી જેવો - હયાત નહિ એવું [વડીલ વિનાનું અજમાશ સ્ત્રીને જુઓ અજમાયશ અછત્ર વિ૦ છત્ર વિનાનું ખુલ્યું (૨) માથે અજમો ૫૦ સિં. મનમોહા, . મનમ અછબડા બવ. શરીર પર આછી એક વનસ્પતિ–ઔષધિ ઔષધિ ફેલ્લીઓ નીકળે છે તે રોગ
અજમેદ સ્ત્રી જુિઓ અજમો એક અછરતું વિ૦ જુઓ અછડતું [કરમાવું અજય વિ. સં. જય રહિત (૨) ન અછવાવું અ૦િ વણછો લાગો (૨) જિતાય એવું અજેય(3)હાર; પરાજય અગ અવ અધ્ધર
અજયા સ્ત્રી સં.) માયા (૨) ભાંગ અછાડપછાડ સ્ત્રી ઘમાધમ; ધમપછાડ અજર વિ૦ કિં. ઘરડું ન થાય એવું (૨) અછાબા ! બવ વરઘોડામાં વરરાજાનું પચી ન શકે એવું
મોં ઢાંકવા પાઘડીએ લટકાવવામાં આવતા અજર સ્ત્રી [મ. ૩ઝૂ] બહાનું (૨) સેનેરી કસબના તાર [કાઢવું આનાકાની; ઢીલ [અવિનાશી અછાવવું સક્રિ. (નવું વાસણ) વાપરવા અજરામર વિ. સં.) અજર અને અમર; અછીપ વિ. છીપે નહિ-તૃપ્ત ન થાય એવું અજરે પું[. અગર) અપ અછૂત વિ. [હિં.] અસ્પૃશ્ય (૨) અસ્પૃશ્ય અજલ સ્ત્રો.) અંત (ર) મોત (૩) મનાતી કેમનું
કમોત (૪) વિ. [ā] નિર્જલ, સૂકું અછતેદાર ! અછતેને ઉદ્ધાર અજલમંજિલ સ્ત્રી છેવટનું સ્વધામ અછ અછ કરવું, અછ અ વાનાં અજવાળવું સત્ર ક્રિ. [ ૩q] ઘસીને
કરવાં = લાડ લડાવવાં(૨)ખૂબ ઉમળકા- ઊજળું કરવું માંજવું (૨) અજવાળું થી આદરસત્કાર કરવો
કરવું (૩) આબરૂ વધારવી લો.) (૪) અછોડાવા અા રાશ જેટલે અંતરે બદનામી વહોરવી ચિંગમાં અ છોડે ૫૦ રાશ (૨) ગળામાં પહેરવાને અજવાળિયું નવ ચંદ્રની વધતી જતી
સોનારૂપાને દોરે (૩)ઘડિયાળની સાંકળી કળાવાળું પખવાડિયું; શુકલપક્ષ (૨) અજ વિ૦ [] નહિ જન્મેલું અનાદિ (૨) અજવાળા સારુ છાપરામાં કે ભીંતમાં
પં. બકરો (૩)સિં.] બ્રહ્મા (૪) કામદેવ મૂકેલું જાળિયું-બકે (૫) ચંદ્ર (૬) રામના દાદાનું નામ અજવાળી વિ. સ્ત્રી ચાંદરણાવાળી (રાત) અજગર ૫૦ [i. (બકરું ગળી જાય તેવો) અજવાળું નવ પ્રકાશ; ઉજાસ મોટે સાપ.વૃત્તિ સ્ત્રીસં. દેવ ઉપર અજય વિ. [ā] સતત; એકધારે આધાર રાખવાની વૃત્તિ
અ. વારંવાર હમેશ અજન્મા વિ. પું. [. જેને જન્મ નથી અજંપ(પ) પું, જંપ
એવું; (ઈશ્વર) (૨) સ્ત્રી માયા સિં.) અજા સ્ત્રી [.. માયા; કુદ અજપાજ(-જા)પ પં. [.] પ્રયત્ન વિના અજાગલ સ્તન પં; સ્વાભાવિક રીતે ચાલતો જાપ
ગળે લટકતે અજબ વિ. [1] નવાઈ ઊપજે એવું; વસ્તુ લા.
અદ્દભુત [અર્કનાં પાસાદાર ફૂલ અજા(વા)* અજમાનાં ફૂલ નબ4અજમાના અજાડી સ્ત્રી
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
અજાણુ
અટકાયતી ને પકડવા માટે બનાવેલી ખાઈ અથવા અજોડ વિજેની ડ ન હોય એવું અદ્વિતીય ખાડે(૨)બેહક બેઠેલાઢેરને ઊભું રાખવા અજાણ ન બ વન જેવાનું વ્રત પગ તળે દાતો ખાડે (૩) વેરાન કે અજુ ન હદીધઈનું ચિહન (1) પહોંચવામાં વસમી પડે એવી જગા અજ્ઞ વિ. [.] અજાણ (૨) મૂખ અજાણ વિ. વાકેફ-માહિતગાર નહિ તે(૨) અજ્ઞાત વિ[.જ્ઞાત નહિ તેવું (૨) ગુપ્ત. સ્ત્રી અજ્ઞાન જાણનો અભાવ
વાસ ૫૦ [૩] ૫ા રહેવું તે; ગુખવાસ અજાણતાં અવ ન જાણતાં; અણસમજથી અજ્ઞાન નવ નિં.] જ્ઞાનને અભાવ (૨) અજણ્ય વિ જાણમાં નહિ તેવું; અજ્ઞાત અવિદ્યા; માયા(૩)વિ જેને સાન-સમજ અજાણ્યે અત્ર જુઓ અજાણતાં ' નથી એવું (૪) અભણ (૫) અજાણ અજાત વિ૦ લિં] નહિ જન્મેલું આજ્ઞાની વિટ [લ. જુઓ અજ્ઞાન (3) અજાતશત્ર વિ. વિ. જેને કોઈ સાથે (૨) અવિદ્યા-માયામાં બંધાયેલું
દુશ્મનાવટ નથી એવું રીપુંયુધિષ્ઠિર સિં] અય વિ. વિ.) જાણી ન શકાય તેવું. અજીતીય વિ. [જી. વિ. નર કે માદા ન ૦વાદ પંઈશ્વર અથવા પરમ તત્વને હેય એવું (૨) નર-માદાને સંગ વિષે આપણને કાંઈ ખબર નથી–ન પડી વગર થનારું: “એસેક્યુઅલ
શકે તેવો મત અજાનબાહુ વિ૦ જુઓ આજાનબાહુ અજુનવી વિ. [૪. કનૈય] પરદેશી અજાબી સ્ત્રી [.હિંગાવ,l.હંજ્ઞાવી બુરખ અઝાન સ્ત્રી [ગ.બાંગ અજાયબ મિ. સગા-અજબનું બ૦૧૦] અટક સ્ત્રી નડતર (૨) મુશ્કેલી (3) શંકા; અજબ જેવું આશ્ચર્યકારક
મનને ખચકે (૪) કાચી કેદ (૫)અટકણ; અજાયબ ઘર ન સંગ્રહસ્થાન; મ્યુઝિયમ ઠેસ (૬) સંકલ્પ; પ્રતિજ્ઞા અજાયબી સ્ત્રી અજાયબપણું આશ્ચર્ય અટ(૪)ક સ્ત્રી જુઓ અડક અજિત વિ. [.] નહિ જિતાયેલું (૨) ન અટકઘડી સ્ત્રી સમયના સૂમ ભાગ જિતાય તેવું
ચિામડું માપવા તાત્કાલિક બંધ કે ચાલુ કરી અજિન ન. સિં] મૃગચર્મ કાળિયારનું શકાય તેવું ઘડિયાળ; “ટોપ વચ” અજિંક્ય વિ૦ [.] અજેય અજિત અટકચાળું વિ૦ (૨) નટ જુઓ અડપલું અજીજ વિ૦ કિ.) ખારું; વહાલું (૨)પું. અટકડી સ્ત્રો વાધણી; ઘચરકું; હેડકી મિત્ર; દોસ્ત
અટકણ વિ. અટકી જાય એવું (૨) સ્ત્રી; અજહું વિ. સિં. ]િ જુઓ એઠું નો ટેકો (૩) ઠેસ (૪) ચાંપ અજીરણ ન. અજીર્ણ, અપચો
અટકણિયું વિ. અટકણ અડિયલ (૨) અજીર્ણ વિ. સં. નહિ પચેલું (૨) ના
પિડવી; ભવું અજીરણ; અપ
અટકવું અને કિ. ગતિ કે પ્રવૃત્તિ બંધ જ વિ. [.] છવ વગરનું નિર્જીવ અટકળ સીવ કપના; અનુમાન
નિમ) જડતત્વ [અઘટિત અટકળપચીશી –સી) સ્ત્રી અટકળ * મા ) વિસં. યુવત] અગ્ય; ઉપર મંડાયેલો ધ કે કામ મબનાવી જીતી ન શકાય તેવું અટકામણ(ણ) સ્ત્રી હરકત; અડચણ આમબસ ન કરા-ઝરડાં ખેંચવાની (૨) રદર્શન; અટકાવ અમજાતનું કાળું , લાકડી
અટકાયત સ્ત્રી અટકાવવું તે; રૂકાવટ ૩) સપન ન° | કમરત (૨) (૨) રાખવું તે. -તી વિ૦ અટકમાં કે અમીટ રક(ખ) ન૦ [ઉં.
નજરકેદમાં રાખેલું (ડિવું–કેદી)
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
અટકાવ ૧૦
અટ્ટમ અટકાવ ૫૦ અટકાવવું–રકવું તે (૨) અટારિયું નાકું હાટિયું [ઝરૂખો છ
અંતરાય હરકત (૩) અડકાવ; રજોદર્શન અટારી (-લી,-ળી) સ્ત્રી હિં, માIિ ] અટકાવવું સત્ર ક્રિ. “અટકવું નું પ્રેરક અટારે(લો) ૫૦ ઉચાળે ઘરવાપરો અટકી મટકી સ્ત્રી છોકરીઓની એક રમત (ખાસ કરીને જૂને ભાગ્યે તૂટયો) અટફ લટકું ન સહેજ ટે; (જાતે અટાલ પુત્ર જુએ . અટારો
આવ ને, ભેગાભેગી) કે, ડેયુિં અટાલી(–) સ્ત્રી જુઓ અટારી અટકે ૫૦ તાંબાને હલકે સિક્કો અટાવું અને ક્રિટ લિં. અટવાવું,પિલાવું; અટકે મટકે ! જુઓ અચકે મચકે શૃંદાવું (૨) કદર ન થાય એવી રીતે અટણ(ન) ૧૦ જુઓ આટન
વટાવું - વપરાવું [લા. અટણી સ્ત્રી ઘનુષ્યને કાપવાળે છે, જ્યાં અટાળી સ્ત્રી- જુઓ અટારી
દેરી ચડાવવામાં આવે છે(૨)કામડાંની ટઢી અઢી વિવું. ફરતો રહેનાર(સંન્યાસી જેમ) અટન ન. [સં.] અટણ; ભ્રમણક પ્રવાસ અતી સ્ત્રી મેહરમમાં હાથને વીંટાતી રંગીન અનિ(ની) સ્ત્રી હિં. જુઓ અટણ , દેરી.ને કરાર-પાકાબંધનવાળે કરાર અટપટું વિત્ર ગૂંચવણભરેલું [અલ અલું વિટ એક્લવાયું; સાથરહિત અટલ [.(-ળ) વિ૦ જુઓ અકળ(૨) અટેરણ ન અટેરવાનું સાધન; ફાળકે. અટવાણ સ્ત્રી (દોરડા ઇત્યાદિમાં) પગનું અટેરવું સત્ર ક્રિ સૂતર ઉતારવું (ફાળકાથી ગૂંચવાવું તે
કે હાથથી ગૂંચળી કરીને) અટવામણ સ્ત્રી અટવાવું તે; ગૂંચવણ અટેપ સ્ત્રી આપવું તે; ઉકેલ (૨) રબડામણ (૩) મૂંઝવણ
અટપવું સકિ. જુઓ આપવું અટવાવું અ૦ કિં. રખડવું (૨) અંટવાવું; અ વિ. [4] મોટા અવાજવાળું (૨) ગૂંચવાવું પગમાં ભરાવું (૩) મૂંઝાવું
અટારી કાયર થવું
એકરસ થવું અલ વિ. પાકું પૂરું () અળ અટવાવું અ ક્રિટ વટાવું પિલાવું, ઘૂંટાઈને અદ્રહાસ પું; ન૦, અટ્ટહાસ્ય નવ લિં.] અટવ(વી) સ્ત્રીત્ર નં. જંગલ
ખડખડાટ હસવું તે અટવું એ ક્રિ[. મરડવું સિનાતન અઠવાડિક વિદર અઠવાડિયે થતું(૨) અટવા વિલ. ટટળે નહિ તેવું(૨)નિત્ય; | દર અઠવાડિયે પ્રગટ થતું પત્ર સિમ અટંકા-કી-કું) વિ. ટેકીલું
અઠવાડિયું નહિં. બgવારસાત વારને અટંગ વિ. સં. મ+ો પાંગળું; લંગડું અઠવાડું ન એક હાથના માયને ગજ (૨) અ [અઠંગ ?] તદ્દન
(૨) દોરડાને વળ દેવાને લાકડાને કડક અટા સ્ત્રી લિ. (સંન્યાસી પેડે) રખડવું કે ફરકડી
ભમવું તે (૨) અવ આડું અવળું અઠવાવું અને ક્રિો અટવાઈ પડવું; સ અટા સ્ત્રી હિં, ગઠ્ઠો મેડી
અઠંગ વિ. ઉં. યgfi] પાકુ ઉં અટાટ વિ૦ નકામું (૨) અ ટી રીતે અઠિ-ડીંગણ ના ટેકે અટાણે અને આ ટાણે--વખતે; હમણાંકા અ&િ(–ડીંગવું સક્રિ. ' અટપટા પુંબવરંગબેરંગી લાંબા- અહિં(ડ)નું વિ૦ ૦ પહેળા લીટા; ચટાપટા (૨) આડાઅવળા અડે અ હિં. અત્ર પટા (લાકડી કે હથિયાર વીંઝતાં થાય તે) અઠે દ્વારકા શ૦ અટામણ ન રોટલી વણવા માટે જોઈતે અઠ્ઠમ ! [. કરો લોટ
નહિ ખાવા
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
અઠ્ઠાઈ
૧૧
અડબોથ
ન
નનત-- કેમ કે -
--
-
--
*
* * * *
અઠ્ઠાઈ સ્ત્રી આઠ દિવસ સુધી ચાલતી અડતાળીસ વિ. [ઉં. મારશત) ૪૮
ધાર્મિક પ્રવૃત્તિ; આઠ ઉપવાસ જૈિન) અડતાળે પુ. વિ. સં. ૧૯૪૮માં પડેલો અઠ્ઠાણુ(મું) વિર લિં. અણાનવત] ૯૮ મો દુકાળ (ર) મણના ૪૮ શેર અઠ્ઠાબંધ વિ. સોકટીની રમતમાં અઠ્ઠા ગણાય તે તોલ
કઠોળ ઉપરની સોગણી ન ભરાય તેવી શરતવાળું અડદ પુ. બ૦ વર વુિં. ) એક અનાજ; અઠ્ઠાવન વિ. હિં, મંછાવીરાવ પર અડદાવો() છુંદાચાથી નરમ અડ્ડ(થા)વીશ(–) વિર [ઉં, મg- થઈ જવું તે મેં; ઘાણ (૨) ખૂબ માર વિટાતિ) ૨૮
પડયાથી હાડકાં પાંસળાં નરમ થઈ જવાં અશિ(-સિDયાં ન બ૦ વર સ્ત્રીઓના - તે (૩) છેક જ થાકી જવું તે
પગનું એક ઘરેણું તોડા; કહેલાં અડદિયા પુંબવત્ર અડદ, છાંટવા == અને ૫૦ [ સં. મછા આઠની સંખ્યાને મંતરવું (૨) અડદ દેખાડી નસાડવું પાસો કે ગંજીફાનું પ (૨) બાઈને દરેક અડદિયું વિ- અડદનું બનેલું કે તેના રંગનું છેડે ત્રણ ખાનાં હોય છે તે તેિર;૭૮ (૨) ન અડદનું એક વસાણું અ-કુચોતેર વિવુિં. ત્રણHક્ષત્તિ| ઇડ્યો- અડધ વિ. લિ. મધું અડધું. પાંસળીનું અચાવીશ(-સ) વિ૦ જુઓ અઠ્ઠાવીશ વિ૦ નાજુક, નબળા બાંધાનું અહુરાણી(સી) વિ૦ કિં. યાશતો અડધિયું ન અડધું માપ (૨) અનાને - ઇઠયાસી; ૮૮
ચૂડો (૩)વચલા વાળને નળે; પવાલી (૪) અચોતેર વિજુઓ અઠ્ઠોતેર ઇઠયોતેર ઘેડાડવાની અને લાંબેન જતી કલગાડી અડ સ્ત્રી અડચણ (૨) આડાઈ
અડધી સ્ત્રી પાઈ અડક સ્ત્રી ગોત્ર, ધંધો કે વતન ઇત્યાદિ અડધું વિ. અધું. અડધું થઈ જવું = બતાવતું ઉપનામ, અટક
અતિ હરખમાં આવવું અડકવું સત્ર કિ અડવું સ્પર્શ કરો (૨) અડધું પડધું વિ૦ લગભગ અડધું થોડુંઘણું અક્રિો વચ્ચે આડું આવવું. ઉદાર અડધે પુત્ર અને રૂપિયે; આઠ આની
બારણું વસાતું નથી, શું અડકે છે ?” ૦જી પુત્ર એ પિસે અડકાડ સર્કિટ “ અડકવું નું પ્રેરક અડધોઅડધ વિ. બરાબર અડધું અડકાવ પુંછ અટકાવ; સ્ત્રોનું અભડાવું – દૂર અડ(-ડી)નું વિ૦ [જુઓ અડવું નજીકનું બેસવું તે; રજોદર્શન
અડપ સ્ત્રી ધેય (૨) ખંત (3) આગ્રહ અડકાવવું સક્રિ. [૩.=આડું બાધક અડપલું વિટ તોફાની, ચાંદવું (૨) નવ
બંધ કરવું વાસવું વિસાવું અટકચાળું તોફાન છેડતી અડકાવું અક્રિ. અભડાવું (૨) બંધ થવું; અડપવું અ૦ કિ. અથા–મંડ્યા રહેવું ખેપડખે અવ આજુબાજુ
અડફ(–-ફે), સ્ત્રી, ઝપટ; સપાટે કેવળ દૃઢ ડગે નહિ એવું
અડફાઉ વિ૦ જુઓ અલફાઉ ૧ કપ -મ)ડો પં. બેસતું વર્ષે અડફે-ફોટ સ્ત્રી જુઓ અડફેટ
મા કચરાથી ભરેલું હાંલ્લે ચકલે અડબ(વ)ડવું અન ક્રિટ જુઓ અડવડવું મમતાલ, (૨) દોષની જવાબદારી અડબ(–વીડિયું ન લથડિયું; ચકરી આ અબનૂસ ન.(૨)મુશ્કેલી (૩)અડકાવ અડબંગવિનાદાન (૨) મૂખં; અવિચારી અમજાતનું કાળું "ાં જણાયેલું અડબાઉ વિટ ફાવે તેમ થયેલું કે કરેલું.
૩) પાન ન -અવયવમાં દૂધ કાટલું નર અટેળકાટલું [થાપટ અમીટર(ખ) ન૦ લિ.
અડબેત(થ) વિઅડબંગ(૨) સ્ત્રી લ;
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
અડધું ખયું
અડવડવું
૧૨ અડવડવું અત્રક્રિ. ફિ. મઢવાળ] લથડવું
(૨) આમતેમ રડવું અડવડિયું ન અડબડિયું; લથડિયું; ચકરી અડવાણું વિ૦ લિ. અનુપાનé) પગરખાં વગરનું અડવું
[બગાડવું અડવાળવું સત્ર કિં. મિશ્રણ કરવું (૨) અડવું વિ. [જુઓ અડવાણું) ભારહિત,
બેઠું (૨) ઉઘાડપગું અડવું સત્ર કિo [i. મદ્દો અડકવું, સ્પર્શવું (૨)[. આ નવું; વચ્ચે આવવું રોકાવું (૩) ઘસાવું પડવું; ખાધ-નુકસાન લાગવું (૪) અ૦િ કિ. ગામ લગોલગ થવું; પહોંચવું (૫) મંડયા રહેવું (૬) (ડાએ) અટકવું અડ ! ભવાઈને વાણિયાને વેશ અડસટ્ટો પુત્ર અંદાજ; શુમાર અડસઠ વિ. સિં. શ્રવણ ૬૮ [તીર્થો અડસઠ તીરથ, તીથલપ્રબધાં હિંદુ) અડસર સ્ત્રો મોભ (૨) પાટડી અઠંગે [હિં. મા ધામ (૨)
કુસ્તીને એક દાવ [(૩) હઠ અડી સ્ત્રી મગરૂરી; તેર (૨) આડંબર અડા સ્ત્રો આધાર છે. દેવી = મચક
આપવી કે માનવું અડાઅડી સ્ત્રી અડવા ન અડવાને વિવેક ન રહેવો તે (૨) કટોકટી (૩) નજીક હેવું તે (૪) અ જોડાજોડ; અડી અને અડાઉ વિટ વગર વાગે ઊગેલું અડાકડી સ્ત્રી, જુઓ અકડાઅકડી અડાડવું સત્ર ક્રિટ [અડવું નું પ્રેરક)
અડકાડવું (૨) ભેગું ઉમેરવું; ધુસાડવું અડાણિયું વિ૦ જુઓ અડાળું [કા.] અડાણું વિ. ગોરે મૂકેલું [કા. અડાણે પુત્ર સંગીતમાં એ નામને એક રાગ અડાબીડ વિ૦ ભય ઉપજાવે તેવું મોટું ()
ખોડખાંપણ વગરનું [પાટિયાંની ભીંત અડામી સ્ત્રી ભીંત સાથે જડેલી ફડતાળ; અડાયું ન૦ સુકાયેલો પોદળે અડાવવું સત્ર ક્રિટ [‘અડવુંનું પ્રેરક) ગ૫
મારવી (૨) ઘણું ખાવું (૩) ઘુસાડવું (૪) ધમકાવવું વઢવું અડાસે અવ નજીક પડખે ઢાળ અડાળ ડાળ ન ભની બન્ને બાજુને અડાળી સ્ત્રી હિં. મ1િ ) એક જ
ભીંતવાળી છૂટી ઓસરી • અિડાળી અડાળી પડાળી સ્ત્રી આગળ પાછળની અડિયલ વિ. અડી બેસવાના કે અડી
જવાના સ્વભાવનું – હઠીલું (૨) ઘુસણિયું. ૦ ૦ હઠીલું માણસ અવુિં ના સેનીનું એક એજર અહિંગે. ૫. અડંગો; ધામ અડી સ્ત્રી સનીનું એક એજાર (૨)
કટોકટી વખત અડીઓપટી સ્ત્રી અડચણ; ભીડ; આપત્તિ અડીખમ વિ. શૂરવીર; ખમે તેવું અડીજડીને અા ખંતથી અડીનું વિત્ર અડ; નજીકનું અડી વેળા સ્ત્રી કટોકટીને-ભીડને સમય અડ–દ), વિ૦ દટા વિનાનું અડુ(-ડેડાટ અવે હડેડાટ; તડામાર કરીને અડૂકદ અoઘડીમાં અહીંને ઘડીમાં તહી અકદડૂકિયું વિ. બન્ને પક્ષમાં હોય તેવું
(૨) અસ્થિર અડેડાટ અ જુઓ અડાટ અડે (ડો) પં. ગાડાનું આગલુંટે કણ,હડો અોઅડ અર બરાબર અડીને અડાઅડી અડેલ વિ. ન ડેલતું (૨) અચળ અડેલી સ્ત્રી રાશને છેડે ભરવવામાં
આવ નાનો લાકડાને કટકે; માંકડી અડેશપડેશ મું જુઓ આડોશ” અડોશપડોશી નવજુઓ આડે ” અડળ કાટલું નકશા ડાળ
પથરે (૨) વિ૦ નકાર અહો પું. હિં. મા રે પડ્યા રહેવાની રે
વ્યાપક અસર અડચું વિ૦ ૨ કે ખડી -
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩
અઢળક
અણિશુદ્ધ અઢળક વિ. પુષ્કળ
અણદીઠ(હું) વિ. દીઠેલું નહિ તેવું અઢાર વિ૦ કિં. યથારા પ્રા. પટ્ટાર] ૧૮ અણધાર્યું વિ૦ જુઓ અચિંતવ્યું અઢાવવું સર ફિર હેરને ચરવા મોકલવા અણનમ વિ. નમે નહિ એવું અદી વિ. સં. ગયો રા
અણુનામી વિનામ વગરનું (૨) અપ્રસિદ્ધ અઢીકા પંક ઢબુ [ગઠિયું; પાકું [લા.) (૩) સ્ત્રી નનામી; ઠાઠડી (૪)ન, બ્રહ્મ અહીહથ્થુ વિ. અઢી હાથનું; ગટ્ટ (૨) અણબનાવ પં. બનાવ નહિ તે; કજિયે અલવું સ૦ કિટેક દે
અણુમણું(–નું) વિ. મન વિનાનું; ઉદાસ અણ વુિં. અન] નકાર અને નિષેધવાચક અણમાનીતું વિ૦ માનીતું નહિ એવું ઉપસર્ગ. ઉદાઅણબનાવ(ર), અણમૂલ વિ૦ અમૂલ્ય પુનું સ્ત્રી બનાવતો પ્રત્યય. ઉદાબી અણવટ પુત્ર સ્ત્રીનું પગના અંગૂઠાનું ઘરેણું જોબણ (૩) [f. સની ક્રિો પરથી નામ અણવણ વિ. જુઓ અડવું બનાવતો પ્રત્યય. ઉદા. હરણ; જમણુ અણવર પેલું.અનુવરપહેલી વાર સાસરે (જુઓ અણી, આણું પ્રત્યયો પણ) જતાં વર અથવા કન્યા સાથે મોકલો અણઆવડ(ત) સ્ત્રી ન આવડવું તે ' સેબતી (૨) વરની સાથે કોઈ એકાએક અણકી સ્ત્રી રમત અંગે વાંકું બોલવું તે પરણે તે અણવરપણું (૩) અણવર અણફ(કે), પૃ. જુઓ અન્નકૂટ અણવરિયું વિટ અણવરને લગતું (૨) નવ અણખ સ્ત્રીઈર્ષા [કા.]
અણુવાણું વિ૦ જુઓ અડવું, અડવાણું અણખત(લ) સ્ત્રી અણગમે (૨) ઈર્ષા અણીયું વિવ વધ્યા વિનાનું (૨) નહિ અણગણ(નયું) વિ૦ અગણિત
નાઘેલું (૩) ખસી કર્યા વિનાનું અણગમો નાપસંદગી (૨) કંટાળો અણસમજ(ણ) સ્ત્રી સમજને અભાવ અણગળ(નવું) વિ૦ ગાળ્યા વગરનું અણસમજણું, અણસમજુ વિ. સમજ અણગાર વિનિં. મનનાર ઘરબાર વિનાનું અણઘટતું વિ૦ અઘટિત
અણસાર પં. (સં. અનુસાર) મળતાપણાને અણઘડ વિ. ઘડાયા-કેળવાયા વિનાનું - અંશ (૨) સૂક્ષ્મ અસર [ગણસારે અણચાલ્ય(–લત) અ૦ નાછૂટકે અણસાર(-) ઇશારો સંકેત (૨) અણચિયું વિ૦ અણી કરતું
અણુનું વિત્ર ન હોય તેવું અણુચિંતવ્યું, અચિંત્યે) વિ. અણહણું વિ૦ નહિ હોનારું નહિચિંતવેલું–નહિ ધારેલું એવું(૨)ઓચિંતું અણાવવું સત્ર ક્રિ. “આણવું નું પ્રેરક અણુચી સ્ત્રી, જુઓ આણકી
અ(િણ) લિ.) સ્ત્રી વસ્તુને ઝીણે, અણછ સ્ત્રી (સં. મનિષ્ણ] નામરજી કાય એ છેડે (૨) ટોચ; શિખર (૩) છે સ્ત્રી છે; ટેવ
અવધિ; અંત (૪) કટોકટીને સમય ટાં વિટ છતું નહિ એવું; ગુપ્ત અણિ(-)દાર વિ૦ અણીવાળું ૨ ૦ છણકે; તિરસ્કાર અણિમા સ્ત્રી સિં.) યોગની એક સિદ્ધિ
.સ્ત્રી છીખ્યા વગરની સૂમ સ્વરૂપ ધારણ કરવાની શક્તિ મનાલી
સ્ટાયા, વણછો પુત્ર અણિયાળું વિ૦ આણીદાર [(૨) આડું અમાસ ન કસાન કરે એવો છો અણિયું નવ [જુઓ અણી) હેલ્ડરની ટાંક અમજાતનું કાળું "ણ નથી તેવું (૨) અણિયેલ વિ. અશ્યિાળું
૩) સપાન ન દેજનો અભાવ અણિશું શુદ્ધ વિ. સાવ અખંડિત અમીર(ખ) ન૦ લિ. નં (૨) અતુલ્ય (૨) સંપૂર્ણ દેષરહિત
- માન ૧
• -
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
અણી
૧૪
અતિપરિચય અણી સ્ત્રી.] જુઓ અણિ (૨) વુિં. અતર્યા વિ. સં. તર્ક-કલ્પનામાં ન
અને ક્રિ પરથી નામ બનાવતો કૃત આવે એવું પ્રત્યય. ઉદા. વાવણી
અતલ કિં. (–ળ) વિ૦ તળિયા વિનાનું અણીદાર વિ૦ જુઓ અબિદાર * ઊંડું (ર) નવસાત પાતાળમાંનું એક અણુશુદ્ધ વિ. જુઓ અણિશુદ્ધ અતલગનું વિછેક નજીકનું સગું) અણુ વિ. સં.] જરા જેટલું; અતિ સૂકમ અતલસ સ્ત્રી [.] એક રેશમી કાપડ (૨) ૫૦ (સમયનો કે કદનો) નાનામાં અતવખ(–ષ) નવ જુઓ અતિવિષા નાને ભાગ (૩) પદાર્થને તેના ગુણધર્મો અતસિ(સી) સ્ત્રી ]િ અળસી (૨) જાળવી રાખીને થઈ શકે તે નાનામાં શણનો છોડ નાને ભાગ; “મોલેકયુલ” [૫. વિ.] અતલ વિ(૨) નટ જુઓ અતલ (૪) એક જાતનું ધાન્ય; કાંગ
અતળી વિ. સં. પ્રસ્તુત અતુલ આણુક વિ. હિં. અતિશય નાનું (૨) ૫૦ અતળીબાણ વિ.સં. ઋતુ+વાની બહુ પરમાણુ
જ મોટું (૨) બિહામણું અણુગતિ સ્ત્રી અણુઓની ગતિ; “મેલે. અતંત્ર વિ૦ [] તાર વિનાનું વાદ્ય (૨) ક્યુલર મિશન” [. વિ.)
- નિરંકુશ (૩) તંત્ર વિનાનું અવ્યવસ્થિત અણુબોંબ ! પરમાણુને તેડવાની અતંદ્ર(દ્વિત) વિ. નિ.) સાવધ; જાગ્રત વૈજ્ઞાનિક યુક્તિ વાપરીને તૈયાર થતે અત: અ લિં. તેથી કરીને (ર) અહીંથી અતિ વિનાશક બોમ્બ
(૩) આજથી આણુમાત્ર વિ૦ (૨) અ બિલકુલ થોડું અતઃપર અવે સં.) હવે પછી અણુરચના સ્ત્રી આણુનું બંધારણ; અતાઈ વિર વગર ગુરુએ ભણેલે –બાહોશ મોલેક્યુલર સ્ટ્રક્ટર' [પ. વિ.]
(ગ ) અણુવાદ પું[૪. પરમાણુવાદ
અતાગ વિ૦ તાગ વિનાનું બહુ જ ડું અણુવ્રત ન૦ કિં. (ગૃહસ્થોનું) નાનું અતિ વિ૦ (૨) અ સિં.] અતિશય; ઘણું સુગમ વ્રત (મહાવ્રતથી ઊલટું)
(૨) “અતિશય', “હદપારનું', “–થી આણું હિં. બને ક્રિયાપદ પરથી નામ આગળ જતું એવા અર્થને ઉપસર્ગ
બનાવતે કૃત પ્રત્યય. ઉદા. દળણું અતકમ પં[૩. ઓળંગી જવું તે (૨) આણુ (--ણે) જો પુત્ર લિ. નુથો] કરી- (કાળનું) પસાર થઈ જવું તે - ગરને રજાને દિવસ
અતિકમણનસિં.) અતિક્રમ કરવો તે અતએવ અ સિં. તેથી જ
અતિકાંત વિ૦ કિં. ઉલ્લંધન કરેલું અતડું વિ૦ ભળી જાય નહિ એવું(માણસ) અતિચાર પુત્ર લિ. ઉલ્લંઘન કરવું તે અતનું વિ૦ લિ.) અશરીર; નિરાકાર(૨) અતિતૃત વિ૦ [પ.વિ. અતિ તૃપ્તિ પં. અનંગ; કામદેવ સિં.
(દ્રાવણ; “સુપરસેપ્યુરેટેડ'. - િ... અતમી વિતમા વિનાનું (૨)શેખર ઊકળબિંદુઓ ઓગળેલો દારુ અતરડી સ્ત્રોત્ર નાની કાનસ
દ્રાવણ કરવા છતાં કે અતરડે પુત્ર માટી કાનસ
ઘટના સુપરસેચ્યું અતરંગ વિલં. તરંગ કેમ વિનાનું અતિથિ છું. [. + શાંત (૨) [] અધર ટેકા વિનાનું ભિક્ષુક. સરકા (૩) અલગ; ઇલાયદું
અતિપરિચય અતરાપ(પુ) વિન્નાહિત અજાયું;પરાયું બહાર–વ.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
અકિમ
અતિપ્રશ્ન
૧૫ અતિપ્રશ્ન પુ. .અધિકાર કે મર્યાદા અતૃપ્તિ સ્ત્રી .િ) તૃપ્તિને અભાવ બિહારને પ્રશ્ન (૨) તકની છેવટની હદે અને ભ્રષ્ટ તતભ્રષ્ટ વિન. અહીં તહીં–
જઈને વિચારાતે અંતિમ પ્રશ્ન બંને ઠેકાણેથી ભ્રષ્ટ;નહિ ઘરનું નહિ ઘાટનું અતિપ્રસંગ પુ.પં વધારે પડતો સંબંધ અતેલ વિજુઓ અતુલ અતિભૌતિક વિ. સિં. ભૌતિકથી પર અત્તર ન [એ. ત્ર] પુષ્પાદિક સુગંધીદાર
મેટાફિઝિકલ [‘સુપરમેન” પદાર્થને અર્ક (૨) અ[. અત્રે અહીં અતિમનુષ્ય પું. લિ.) અલૌકિક પુરુષ; અત્તરગુલાબ ન બ વવ (સમાનમાં અતિમાનુષ (સં.) (-પી) વિ. અલૌકિક, અપાતા) અત્તર અને ફૂલ
મનુષ્યથી પર તેના ગજા ઉપરનું અત્તરઘડી આ અબઘડી; હમણાં જ અતિવેગ પં. [. રેલછેલ; અતિશયતા અત્તરદાની સ્ત્રી અત્તર રાખવાનું પાત્ર અતિરથ(થી) j[સં. જબર–શ્રેષ્ઠ પદ્ધો અત્તર૫ગલે એ જુએ અત્તરઘડી અતિરિક્ત વિ. સં. શૂન્ય; બાલી (૨) અત્તરમતું, અત્તરસાખ શ૦ પ્ર૦ જુઓ શ્રેષ્ઠ (૩) ભિન્ન વ્યતિરિક્ત
અત્રમતું અતિ(–તી)રેક . લં] અતિશયતા (૨) અત્તરસાત અરજીઓ અત્તરઘડી ચડિયાતાપણું
અત્તરિ, અત્તી ૫૦ અત્તરવાળે; તે અતિવાદ ડું વિં. બહુ બોલવું તે (૨) બનાવનાર કે વેચનાર
અંતિમ હદે તકને લઈ જઈને કરાતો વાદ અસારી પંકિ.મત્તાર] જુઓ અત્તરિ અતિવૃષ્ટિ સ્ત્રી [.] હદ બહારની વૃષ્ટિ અત્યય કું. લિ. જુઓ અતિક્રમ (૨)નાશ અતિવ્યાપ્તિ સ્ત્રીર્થ. લક્ષ્ય ન હોય એવી અત્યંત વિ[.] ઘણું જ; હદ બહારનું વસ્તુને સમાવેશ થવો તે ન્યિા.. અત્યાગ્રહ ૫૦ [] અતિઆગ્રહ; હઠ અતિશય વિ. ઘણું જાર)પુ વિશેષતા અત્યાર ! [i.) અધર્માચરણ(૨) બળા અતિશક્તિ સ્ત્રી અયુક્તિ,વધારીને કાર. -રી વિ૦ લિ.) અત્યાચાર કરનાર
બેલિવું તે(૨)એનામનો અલંકારકા. શા. અત્યાર સ્ત્રી [. Aત્ર વાર]ચાલુ ઘડી આ અતિશૂદ્ર ૫ . ભંગી; ચમાર
સમય. - અર હમણાં જ; આ ઘડીએ અતિશે વિ૦ જુઓ અતિશય
અત્યાવશ્યક વિટ (સં.) અતિ આવશ્યક અતિ(~તી)સાર , ઝાડાને રોગ અતિ જરૂરી અતીત વિલં, –ને વટાવી ગયેલે (૨)ગત; અત્યાહાર .]હદ ઉપરાંત આહાર વીતેલું
અયુક્તિ સ્ત્રીકિં.] જુઓ અતિશયોક્તિ અતીત પું+જુઓ અતિથિ
અત્યુત્તમ વિ૦ [૩. અતિ ઉત્તમ, શ્રેષ્ઠ અતીરેક પુd.] જુઓ અતિરેક અ અ [.] અહીં તીવ વિ.) અત્યંત
અત્રત્ય વિ. [] અહીંનું સાર j[.) જીઓ અતિસાર અત્રમવું, ચાખ શB૦ અહીંમતું કે જ એ વિ.અગોચર ઇન્ડિયાતીત સાખ કરવી (એવા અર્થમાં દસ્તાવેજમાં)
મા. વિ. તુલના વગરનું અને અ [. 22] અહીં મનાલાલ વગરનું; ઘણું જ અથ અલં. હવે (૨) આરંભ તેમ જ આ અબનૂસ ન. (૨) તૂટે નહિ એવું મંગળવાચક શબ્દ [પૂરેપૂરું અમજાતનું કાળું "તુષ્ટ (૨) વિશેષ અથઇતિ અ૦ પહેલેથી છેલ્લે સુધી; અતિ;
૩)સપાન ન૦ નવાળું દ્રાવણ; અથક વિ૦ જુઓ અથાક અમીટ રક(-ખ) ન૦ લિ.
અથકિમ અ સિં.] હા; એમ જ ,
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
અથચ
અદાવતિયું અથચ અ૦ લિં) અને વળી
હાથ કેણીથી વાળી સામસામી કેણી અથડવું આ ક્રિટ જુઓ અથડાવું
આગળ ગોઠવીને કરાતી મુદ્રા અથડાઅથડી સ્ત્રોત્ર અથડાવું-ટિચાવું તે અદબદ વિઅસ; સંશયવાળું (૨) રખડપટ્ટી; (૩) લડાઈ
અદબસર અ[.]અદબથી; વિનયપૂર્વક અથડાઉ વિ૦ ૨ખડાઉ
અદસ્થ વિ. [.] દબાય નહિ કે દાબી ન અથડાટ ૫૦ અથડાવું તે (૨) તરંગ શકાય એવું પરસ્પર અથડાવાથી નબળા કે જોરદાર અદય વિસં.] નિર્દય
બને છે તે ઘટના; “ઇન્ટરફરન્સ” પિ.વિ.] અદ-ધીરકવું સકિંગ જુઓ અધરકવું અથડામણ(પુ) સ્ત્રો રખડપટ્ટી; અદરસ છું આદાનો રસ ચિામણ (૨) તકરાર; લડાઈ
અદરાવું અકિ. “આદરવું'નું કર્મણિ (૨) અથડાવું અ. ક્રિટિચાવું અફળાવું (૨) વિવાહ-સગાઈ થવી (પારસીઓમાં) રખડવું; ભટકવું (૩) ફાંફાં મારવાં લિ. અદશ વિલિં]નહિ દેખાતું ન દેખાય તેવું (૪) તકરાર થવી
અદ–૬)લ વિ. [...] બરાબર; ખરું. અથર્વ(કણ, વેદ) પં. લિએ વેદ ને કાંટે = ન્યાય. ને ઘંટ અથવા અ લિં. કિંવા કે
= ન્યાય માગવા આવનારે વગાડવા માટે અથાક વિ. થાકે નહિ તેવું; અથક
(જૂના વખતમાં) રખાતે ઘંટ અથાક(ગ) વિ. અથાહ પાર વિનાનું અદલ કિં.] (-ળ) વિ. દલ-પાંદડી વિનાનું અથાણું ન૦ મીઠા કે મસાલામાં આથી (૨) જાડાઈ વિનાનું (૩) દાળ ન પડે એવું રાખેલાં ફળ, મૂળ ઇ . કરવું = અથાણું અદલદલ વિ૦ શરીરે જાડું –ગોળમટોળ
બનાવવું (૨) નકામું રાખી મૂકવું લા.) અદલબદલ અ૦ ફેરબદલ હેરફેર અથાણું અક્રિ[‘આથવુંનું કર્મણિમીઠું અદલાબદલી સ્ત્રી, અદલબદલે ૫૦ કે મસાલે બરાબર ચડવાં (૨) આ ફેરબદલી આવવો; “ટુ ફેમેન્ટ રિ. વિ.
અદવારકું અવ અબઘડી અથાહવિલં.મસ્તા]થાહ વગરનું અથાગ અદહનીય વિન બળી શકે તેવું; “ઇનકમ્બઅથેતિ અ૦ લિ.] અથથી ઇતિ; સંપૂર્ણ સ્ટીબલ' [૨. વિ.] અદક વિ૦ કિં. અધિળ) અદ; વધારે અદળ વિ. જુઓ અદલ અદકજભુ વિર બહુબેલું બટકબોલું અદા સ્ત્રી- [ અંગચેષ્ટા; નખરાં (૨) અકડું વિ. દેઢડાહ્યું
અભિનયની છટાફ અંગવિન્યાસ; પોઝ” અદકપાંસળું(ળિયું) વિભાટપ પિસે કે (૩) [. અને પૂરું ચૂકતે વાત ન જીરવી શકે એવું
અદા સ્ત્રી જુએ અદાવત અદકુ વિ૦ અધિક; વધારે
અદાચિઠ્ઠી સ્ત્રીવેરને કાગળ જાસારિ અદકેરું વિ૦ અદકું [૫]
અદાપ પુન,પિ પુ. ગાતા અદત્ત વિ. નહિ આપેલું (૨)નશાસ્ત્ર બળાપ [(૨) વા વિરુદ્ધનું દાન
અદાયાદ વિલં વારસ છે. અદત્તા વિ૦ સ્ત્રી હિં. અવિવાહિતા અદાયિક વિ. [] અદત્તાદાન ન૦ લિ. ચેરી
વારસાને નહિ લાં અદન નવ લિં. ભેજન; ખાવું તે
અદાલત સ્ત્રીઓ * અદના [પ્ર.) (-નું) વિર મામૂલી; રાંક અદાવત સ્ત્રી
અદબ સ્ત્રી [.] વિવેક, મર્યાદા(૨)બને અદાવત ?
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
અદિતિ
૧૭
અધરામૃત અદિતિ સ્ત્રી કિં. દેવોની માતાનું નામ છે એવો મત જગતનું મૂળતત્વ એક જ અદીઠા-ડું)વિ . ય દીઠેલું નહિ તેવું છે એવો મત, વેદાંત. તાનંદ ૫૦ લિ.] અદાંટ વિ. જુઓ અડટ
અદ્વૈત - બ્રહ્મનો આનંદ; પરમાનંદ અદુ:ખનવમી સ્ત્રી “હં. ભાદરવા સુદમ, અધ વિ૦ કિં. ૩] અધું. કેરા વિ૦ જ્યારે સ્ત્રીઓ દેવી પૂજા કરે છે
અર્ધપધું કરેલું (ર) કાચું પાકું (૩) અદગડું વિ૦ જુઓ અધૂકડું
અધવધરું [લા.. ખાયું વિ. અધું અદશ્ય વિ. સં.દેખાય નહિ એવું ગુપ્ત ખવાઈ ગયેલું (૨) ભેગવાળી (ધાતુ). અદષ્ટ વિજિં.) દીઠેલું જણાયેલું નહિ તેવું(૨) ખેલું વિ૦ અડધું ખૂલેલું. ગારિયું નવ ભાગ્ય. પૂર્વ વિ. સં. પૂર્વે નહિ નમાટી અને છાણનું મિશ્રણ, ઘડી દેખાયેલું; તદ્દન નવીન
સ્ત્રોત્ર અધી ઘડી ઘડીવાર અદેખાઈ સો બીજાનું સારું દેખ્યું નખમાય અધડૂકું વિ૦ જુઓ અધૂકડું એવી લાગણી ઈર્ષા
અધધધ અરુ આશ્ચર્ય અને બહુપણું અદેખિયું, અદેખું વિ૦ અદેખાઈવાળું દર્શાવતો ઉગાર અદેય વિ૦ 4િ.]ન અપાચ એવું
અધપડિયાળી વિ. સ્ત્રી અધીમીંચેલી; અદ પુંછે આ દાદો (૨) “ઉદય હો! જ્ય મસ્તીભરેલી (આંખ)
હો” એવા અર્થને પકાર. ભવાની અપાંસળિયું વિ૦ જુઓ અદકપાંસળિયું શ૦ પ્ર ભવાનીને –માતાને ઉદય થાઓ! અધમ વિ. [i. નીચ (૨) ધિક્કારવા યોગ્ય (૨) હીજડે [લા.
અધમણ પુત્ર અર્ધા મણ. -ણિયે, અદ્દલ અને જુઓ અદલ બરાબરફ સટ - પં. અધમણનું કેટલું અદભુત વિ.સં.]આશ્ચર્યકારક, અલૌકિક અધમાધમ વિ૦ કિં.] અધમમાં અધમ (૨) ન ચમત્કાર; આશ્ચર્ય
અધમાંગન (ઉં. નીચલું અંગ; પગ અધ અહિં. આજ (૨) હમણાં. વતન વિ અધમૂઉ વિ અધું મરેલું.
હિં. આજનું વર્તમાન (૨) છેલ્લામાં છેલ્લું અ દ્ધાર ૫૦ લિં] અધમ - પાપીને . “અપ-ટુ-ડેટ'.- પ અ[.]હજુ પણ ઉદ્ધાર (૨) તે કરનાર ઈશ્વર અદ્રક નર સિં. મા આદુ
અધરવિ સિં. નીચેનું(૨)પું કહેઠ(નીચલ) અદ્રવ વિ૦ કિં. પ્રવાહી નહિ તેવું (૨) અધર અ૦ જુઓ અધ્ધર ઓગળે નહિ તેવું
અધરકણ ન અખરામણ; આધરકણ અદ્રાવ્ય વિ. સિં. ઓગાળી ન શકાય તેવું અધરકવું સત્ર કિ. આખરવું; આધરવું ઈનસોલ્યુબલ' ૨. વિ.]
અધરણ ન જુઓ આધણ; આધારણ અદ્ર પુંલિં.)પર્વત. ૦૪ વિ૦ [.) પર્વતમાં અધરતાલ વિ. જુઓ અધરતાલ ઊપજેલું. વજા સ્ત્રી - (સં.હિમાલયની અધરતું વિઅધવચ બંધ પડેલું પુત્રી-પાર્વતી, પતિ, ૦રાજ પુર લિ.) અધર૫ાનન(સં.)નીચલા હોઠ ઉપર ચુંબન પર્વતોને રાજા - હિમાલય. સાર પં. અધરરસ ૫૦ લિં) અધર ઉપરને રસ " મા ડ. ૦સુતા સ્ત્રી (સં.) પાર્વતી અમરવટ અ અર્ધાર; અંતરિયાળ
બનાલય સં.અજોડ; અનન્ય ' જસુધા સ્ત્રી લિ.] જુઓ અધરામૃત આ અબનૂસ ની એકતા(૨) જીવાત્મા અને અધરાત સ્ત્રી અધી રાત (૨) ભારે અગઅજાતનું કાળું તા (3) ઐશ્ન. ભાવ વડને વખત લા.. મધરાત અ૦ રાત્રે
૩) નૂસપાન ન. : અભાવ. ૦૧દ ખૂબમડે-ગમે તે વખતે(૨)અગીને વખતે અમીટ રક–ખ) ન૦ . માત્મા એ જ અધરામૃતન[i]અધરના રસરૂપી અમૃત
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮
અધરેષ્ઠ
અધિયારી અધરે(ર)ષ્ઠ પું. ઘર નીચલો હોઠ અધિ લિં] ઉપસર્ગ. નામ પૂર્વે આવતાં અધર્મ પં. [૩. ધર્મ નહિ તે પાપ “મુખ્ય” “છ” “અધિક” એ ભાવ
અનીતિ (૨) અન્યાય (3) અકર્તવ્ય (૪) બતાવે. ઉદા. ‘અધિરાજ'; “અધિકમણ” શાસ્ત્રવિરુદ્ધ કર્મ કે વર્તન-ર્માચરણન, અધિકવિ. વધારે વધારાનું (૨)અતિ-ચાર પું.) ધર્મ વિરુદ્ધ વર્તન. શક્તિ જેવો એક અલંકાર (કા.શા.]. -મી વિ૦ લિં] ઘર્મવિરુદ્ધ વર્તનારું.
તિથિ સ્ત્રી જેમાં બે સૂર્યોદય આવી -જ્ય વિ. હિં] અધર્મવાળુ; ધર્મવિરુદ્ધ
જતા હોય તેવી તિથિ. ૦માસ પુત્રવધારાઅધવચ સ્ત્રી મધ્યવચ (૨) અ મધ્યમાં ને મહિને; પુરુષોત્તમ માસ
વચ્ચે (3) પૂરું થતા પહેલાં અંતરિયાળ અધિકારણ ન. કિં.] અધિકૃત કરવું તે અધવચઢવિ વચ્ચે લટકતું (૨) અધવચ (૨) સ્થાન; આશ્રય (૩) સાતમી
આવીને અટકેલું (૩) જુએ અધવધર વિભક્તિને અર્થ વ્યિા. અધવચાળ અને જુઓ અધવચ , અધિકાર ૫૦ કિં.] સત્તા હમ્મત (૨) અધવધવિઅર્ધદગ્ધ કાચી સમજવાળું પદવી (૩) પાત્રતા; લાયકાત (૪) હક અધવાયું વિ૦ [.ગષ્યવાહh] ગાડાં ભાડે (૫) પ્રકરણ (૬) મુખ્ય નિયમ, જે ફેરવનારું (૨) ન તે છે
બીજા નિયમો પર અધિકાર ચલાવે છે અધ(–)વા ગાડાં ભાડે ફેરવનાર વ્યિા.) (૭) શબ્દને વાક્યમાં સંબંધ. (૨) ઢેરને વેપારી
-રી વિ૦ લિ. પાત્ર; લાયક (૨) હકદાર અધવાર પુંઅવાર(માપ)(ર)અઅર્ધ (3) Sોગ્યતાવાળે પુરુષ(૪)અમલદાર
કરીને આપવું તે અિઅર્ધ કરવું અધિકું વિ. અધિક [૫] [સત્તાવાર અધવારવું અક્રિટ અધું થવું(૨)સક્રિય અધિકત વિલં. નીમેલું(ર)સત્તાવાળું (૩) અધવારિયું વિ૦ અધું કરેલું (૨) નવ અધિગત વિહિં. જાણેલું (૨) મેળવેલ
જુઓ અધવારે (૩) અધું કરેલું કામ અધિગમ ૫૦, ન ન. [સંપ્રાપ્તિ (૨) અવાર ન બે સ્થળે રહેવાનું રાખવું તે અભ્યાસ; જ્ઞાન (૩) સ્વીકાર. - વિ.
(૨) અડધે ભાગે ભાગિયો રાખવો તે લિ.જાગ્યા કે મેળવવા યોગ્ય અબવાલી સ્ત્રી અર્ધાવાલનું–ના રતીભારનું અહિત્યકા સ્ત્રી [.} ઊંચાણ પર આવેલે
વજન-કાટલું(૨)અડધી પાલીનું એક માપ પ્રદેશ, “ટેબલલૅન્ડ’ અવાવ વિઅધું વાપરેલું બચેલું અધિદેવ [ શ્રેષ્ઠ દેવ; પરમેશ્વર (૨) અધસસ વિ. અધમૂવું
રક્ષક દેવ (૩) મુખ્ય અધિષ્ઠાતા દેવ અલઃ અ હિં. નીચે. સિમાસમાં નામ કે અધિનાફ ડું વિં. મુખ્ય નાયક વિપૂવે “નીચે ‘નીચેનું એવા અર્થમાં. અધિનિયમj.]સરકારી કાયદો ઍકટ
પતન ન૦, ૦પાત પં . નીચે પડવું અધિપ પુર નિં. રાજા; ઉપરી; સૂબે તે (૨) અધોગતિ
અધિપતિ છું. [i.] જુઓ અધિપ (૨) અધાતુ સ્ત્રી [૨. વિ. ધાતુ નહિ તે ન- વર્તમાનપત્રને તંત્રી જિડ સછિ .
મેટલ'. ૦૪ વિ૦ ધાતુ ન હોય એવા અધિભૂત નહિં. શ્રેષ્ઠ--પરમત વાત પદાને લગત નમેટલિક
અમાસ ૫૦ કિં. એ દ* અધાધુંધ, અધાધું(-)ધ-ધી, સ્ત્રી, કેન્સર જુઓ અંધાધૂંધી
અધિયજ્ઞ ડું [. છે અધાધૂ(-ધો)મ અને સાવ; નાતાળ અધિયારી સ્ત્રી
અધાધૂધ(-ધી) સ્ત્રી, જુઓ અંધાધૂધી કે માથાઝીક
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
અધિયા અધિયારું નવ વિયાય ત્યાં સુધી હેરને અધેરી સ્ત્રી શેરડીને ઉકાળેલો રસ
પાલવવા લાગે આપવું-અધવારું કરવું તે અધર્ડન મૂએલા હેરના બદલામાં ચમાર અધિરાજ સિં.) (-જા) પં. સમ્રાટ; તેના માલિકને જે ચામડું આપે તે રાજાને રાજા
બેિસવું તે અધતું ન વપરાયેલું કે જાણે વસ્ત્ર અધિરેહણન.] ચડવું તે () ગાદીએ અધોમુખ વિ. [i] નીચા માં વાળું (૨) અધિવેશન ન. [સં.) (સભા ઈરાની) બેઠક નવ નીચું મેં અધિષ્ઠાતા છું. [૪] મુખ્ય' કરીને સ્થાપ્યા અધોલેક ] નાગલોક; પાતાળલેક
હેય તે (દેવ, રાજા વગેરે) (૨) નિયામક અધેવા ૫ જુઓ અધવા અધિકાન ન. [ઉં. મુખ્ય સ્થાને રહેઠાણ અધોવાહિની વિ. પાંદડાએ તૈયાર કરેલ (૨) આધાર (૩) સત્તા; પ્રભાવ
ખેરાક વહ જનાર (નળીઓ); “
ફએમ અધિછિત વિ. [i.) સ્થાપેલું; નીમેલું (૨) [વ, વિ. ઉપરી થઈને રહેવું (૩વસેલું અધ્યયન
અધેળ ન અઢી રૂપિયાભાર વજન.-ળી અધીત વિ. . જાણેલું; ભણેલે (૨) ના સ્ત્રી અોળનું માપવું કે વજન-કાટલું. અધીન વિ૦ [.] વશ; તાબેદાર
--ળું ના અધેળનું કાટલું અધીર વિ૦ [i] ઉતાવળું; ચંચળ (૨) અધર અને અધર; હવામાં લટકે એમ; ટેકા
સ્ત્રી અધીરાઈ. -રાઈ સી.,-રાપણું વિના (૨) અનિશ્ચિત ન ધીરજનો અભાવ. હું વિ અધીરે; અધ્ધરતાલ અ. લટકતું; અનિશ્ચિત ધીરજ ખાઈ બેઠેલું
અધરપદદ્ધર અ૦ તદન અધર અધીશ (ધર) પુંa] સમ્રાટ (૨) ઈશ્વર અધ્યક્ષ ડું [ઉં. ઉપરી મુખ્ય અધિકારી અધુના અ [ā] હમણાં
(૨) (સભાન) પ્રમુખ. ૦૫, ૦૨સ્થાન અધૂકડું વિ. [છું. તો જુઓ અદૂગડું; નવ અચક્ષની જગા
ભે પગે બેડેલું કે બરાબર બેડેલું નહિ તેવું અધ્યયન ન. [ā] ભણવું તે અધૂરિયું વિ. અધૂરું અપૂર્ણ અધ્યવસાય ૫૦ [.] પ્રચત્ન; મહેનત (૨) અધૂર વિ અપૂર્ણ; બાકી; ઊણું. -રામાં નિશ્ચય (૩) ખંત
પૂરેશ પ્રવાસે અઘરું બાકી હોય ને પૂરું અશ્વત વિ.આરોપિત માની લીધેલ કરાતું હોય એમ(બળતામાં ઘી જેવું).-રે અધ્યાત્મ વિ. સં.) આત્મા–પરમાત્મા જવું = કસુવાવડ થવી [પુંઅડધો પસ સંબંધી (૨) નવ બ્રહ્મજ્ઞાન; આત્મજ્ઞાન. અધેલી જી. અડધો રૂપિ. લો
ને ન બ્રહ્મજ્ઞાન. ૦ગ ૫૦ મનની અ અ [i. અધઃ; નીચે (અધનું ઘોષ વૃત્તિઓને બાહ્ય પદાર્થોમાંથી પાછી ફેરવીને
વ્યંજન પહેલાં સમાસમાં થતું રૂ૫). આત્મામાં જોડવી તે. વિદ્યા સ્ત્રી આત્મ૦૩ શ્રી. બીજમાં દાળ નીચેની દાંડી; વિદ્યા; બ્રહ્મવિદ્યા. શાસ્ત્ર નવ અધ્યાત્મ, હાઈ કોટીલ” વિવિ..ગત વિપતિત; ગ ઇત્યાદિનું શાસ્ત્ર [આધ્યાત્મિક અવનત(૨) નરકમાં પડેલું. ગતિ સ્ત્રી અધ્યાત્મિક વિ . અધ્યાત્મને લગતું; ' મતિ ; પડતી (૨) નરકમાં પડવું અધ્યાપક ૫૦ લિ. શિક્ષકફેસર અબતાલ. ગામી વિ૦ નવે-પતન અધ્યાપન નસિં. ભણાવવું તે. મંદિર આ અબનૂસ ન૨) વિ. વિ.) દાડી તરફ ન૦ શિક્ષકોને તાલીમ આપનારી શાળા
જાતનું કાળું રે', ૦ વિ૦ અધ: અયાવિફા સ્ત્રી હિં. સ્ત્રી-અધ્યાપક ૩) પતૃસપાન ન થયેલું (છોડફળ); અધ્યાય પં. સિં] પ્રકરણ અમીટ રક(ખ) ન૦ લિ. ,
અધ્યાર અ [વું. મધ્યાહાર) અધ્યાહાર
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
અધ્યારી
અનહદનાદ
રખાયું હોય તેમ; અનુક્ત; બાકી અધ્યારી સ્ત્રીજુઓ અધ્યારુ અધિયારી;
ફેગટની પંચાત; ખાલી માથાઝીક અધ્યારુ શું કિં. ર્વી જુઓ અધ્વર્યું(૨) મહેતાજી;માસ્તર(૩)તરિયો(૪)પારસી
ઓને મેબેદ (૫) એક બ્રાહ્મણ અટક અધ્યાપ ૫૦,૦ણન સં.) ન હોય તેવા ગુણધર્મોનું આરોપણ કરવું તે (૨) ભૂલ
ભરેલું જ્ઞાન અધ્યાસ પુi. જુઓ અધ્યારેપ (૨) મિથ્યા આરોપણ(૩)નિરંતર રહેતું લક્ષ કે
ઊંડું ચિંતન અધ્યાહાર કું. લિ.અર્થ સમજવા અનુક્ત
પદ અથવા અર્થનું ઉમેરવું–લાવવું તે અધ્યાહુત વિ૦ લિ.) અધ્યાહાર રાખેલું અશ્વેતા નિં. વિશિષ્ટ વિદ્યાભ્યાસ કે સંશોધન માટે વિદ્યાપીઠ તરફથી ચૂંટાયેલ સ્નાતક (૨) વિદ્વાનોના મંડળના સભ્ય; ફેલ'. -ત્રી સ્ત્રી સં.) સ્ત્રી અધ્યેતા અધવ વિ. હિં.] અરિથર અશ્વ ! (ઉં. અશ્વન અધ્યા રસ્તે. ખેદ
સિં. મુસાફરીને થાક. ગ ડું સિં] મુસાફર અવર પુંસં. યજ્ઞ. | ડું [ā]યજ્ઞક્રિયા
કરાવનાર, યજુર્વેદ જણનારો બ્રાહ્મણ અવા પું[] માર્ગ; અશ્વ અન સિં.) સ્વરથી શરૂ થતા શબ્દની પૂર્વે,
અભાવ,નકાર કે નિષેધ ઇત્યાદિ બતાવવા વપરાતો પૂર્વગ (જુઓ અ) અનગળ વિ. [. | જુઓ અનગળ
(૨)[અણુ-ગળવુંઅણગળ અજગર [ઉં (રિક) વિ. ઘર વિનાનું
(૨) પુત્ર સાધુ, સંન્યાસી અનગ્નિ વિ. સં.] અગ્નિહોત્રી નહિ તેવું (૨) સન્યાસી
દિષરહિત અનઘ વિ. [ä.]અઘ–પાપ વિનાનું, નિષ્પાપ અનઘડ વિ. અણઘડ અસંસ્કારી અનધિકારી વિ૦ [.] અધિકાર વિનાનું
અપાત્ર
અધ્યાય પું. [4] અભ્યાસમાંથી છુટ્ટી અન()નાસ ન [પ. એક ફળ અનન્ય વિ૦ લિ.) અન્ય-જુદું નહિ તેવું (૨) અજોડ (૩) એકનિક. ૦ગતિ સ્ત્રી સિં. એક જ માર્ગ. ભાવ jઅનન્યતા (૨) એક (ઈશ્વર) ઉપર જ ભક્તિ હોવી તે અનપેલ વિલિં. અપેક્ષારહિત, (૨) કશા પણ સંબંધથી પર; “ઍબ્સલૂટ-ક્ષિત વિ. [] અપેક્ષિત નહિ એવું માગ્યું અનભિજ્ઞ વિ. લિ.) અજાણ (૨) મૂઢ અનભે વિનિમંચ અનલ વિ. [સં. વાદળાં વગરનું; સ્વચ્છ અનમનું વિ૦ જુઓ અન્યમનું અનરથ પુંછ + અનર્થ; ખોટી વાત અનરાધાર વિ૦ મુશળધાર અનગલ [i] (ળ) વિ૦ રુકાવટ-અંકુશ વિનાનું (૨) અપાર; પુષ્કળ અનર્થ વિ. વિ.] ખોટો અર્થ (૨) ખોટું
કામ (૩) જુલમ. ૦૭ વિ. નિરર્થક અનલ સિં.) (–) પુત્ર અગ્નિ (૨) ગુસ્સો
અનલહક(ક) શિવપ્ર .(હું હક–ખુદા
છું) “અહં બ્રહ્માસિમ' જેવું સૂફી મહાવાકથ અનવરિછા વિ.] અવચ્છિન્ન નહિ
એવું; એક-અખંડ અનવઘ વિ. [ä. સુંદરખડખામી વિનાનું અનવરત વિ૦ (સં. સતત; નિરંતર અનવસ્થા સ્ત્રી [ઉં. અવ્યવસ્થા ગોટાળે (૨) નિર્ણય અથવા છેડે ન આવે એવાં કથનની પરંપરા(એક હેત્વાભાસ)ન્યા..
દેાષ પુત્ર અનવસ્થાયુક્ત તર્કદોષ અનવસ્થિત વિ. સં.] અસ્થિર અનશન ન [i.) આહાર બંધ કરતે.
અનસૂયા સ્ત્રી.] અસુય
(૨) અત્રિ ઋષિની અનહદ વિ૦ હદ અનહદ વિર
નાદ જ
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનળ
૨૧
અનાવૃત્તિ
અનળ ૫૦ જુઓ અનલ અસંખ્ય નહિ એવું. મધ્યાંત વિ. લિ. આદિ, અનેક વિ૦ કિં.] અંક-આંકડા વિનાનું; મરી કે અંત વિનાનું. સિદ્ધ વિ અનાદિ અનંગ વિ. સં.] અંગવિનાનું(ર)પું કામ- કાળથી સ્થાપિત થયેલું (માનિત
દેવ સિં. શત્રુ પુંસિં. મહાદેવ સં.] અનાદુત વિ. સં. અનાદર પામેલું; અપઅનંત વિ. નિં. અંત વગરનું અપાર(૨) અનાવના વિ. લિ.] આદિ કે અંત પં. વિષ્ણુક બ્રહ્મા; શેષનાગ; બળરામ; વિનાનું, સનાતન (૩) આકાશ (૪) જૈનેના ચૌદમા તીર્થ. અનામ [i] (મી) વિ. નામ વિનાનું કર. (૫) “ઇફિનીટ’ ગિ. ચતુદશી, નનામું (૨) નામના વગરનું (3) અવણ
ચૌદશા(સ) સ્ત્રી ભાદરવા સુદ ચૌદશ. નીચ; ઉત્તમ (૪) પં. પરમેશ્વર દોરે અનંત ચૌદશને દિવસે જમણે અનામત વિર. મને સાચવી રાખવા હાથે બાંધવામાં આવતો ચૌદ ગાંઠવાળે સેપેલું(ર)સ્ત્રીનઅનામત વસ્તુથાપણ. રેશમી દોરો. મૂલન (ઉં.એક ઔષધિ; અનામય વિ.નીરોગી (ર)નઆરોગ્ય ઉપલસરી [અર પછી; ત્યાર બાદ અનામિક વિ૦ [.નનામું (૨)પુંઅંત્યજ અનંતર વિ૦ લિં. નજીકનું; પછીનું (૨) અનામિકા સ્ત્રી લિ. ટચલી આંગળી અનંતત્રત ન અનંત ચૌદશનું વ્રત
પાસેની આંગળી (૨) વીંટી અનંતા સ્ત્રી [સં. પૃથ્વી (૨) પાવતી (૩) અનામી વિ૦ (૨) ૫૦ જુઓ અનામ એક ઔષધિ; ગળે
(૩) સ્ત્રી ઠાઠડી અનાગત વિ. ]િ અત્યાર સુધી નહિ અનાયાસ પં. [] આયાસ–શ્રમને.
આવેલું; ભવિષ્યમાં આવનારું-થનારું અભાવ (૨)આળસ (૩)સહેલાઈસુગમતા અનાગાર–રિક) વિ. (૨) ૫૦ જુઓ (૪)કરાર આરામ(૫)વિમહેનત વિનાનું;
અનગાર વિવુિં. દુરાચારી સહેલું. –સે અવે આયાસ વિના; સહેજે અનાચાર j[i.]દુરાચાર અધર્મ. -રી અનાર ન [.દાડમ. ૦૭ળી સ્ત્રી અનાજ ન [સં. મન્ના ધાન્ય; દાણા દાડમની કળી અનાડ પેટ બગાડનુકસાન (૨) અડચણ અનારનું ન ચોખાના લોટનું પકવાન (૩) વિર જુઓ અનાડી
અનાય વિ. [. આર્ય નહિ તેવું કે તેને અનાડી વિ. અજ્ઞાનમૂર્ખ, ગમાર (૨) લગતું (૨) અસભ્ય (૩)આચને અનુચિત હડી, જી. વેડા બ૦ વર અનાડી (૪) પં. આય નહિ તે જેવું વર્તન
અનાવડ(ત) સ્ત્રી આવડતને અભાવ અનાત્મ વિ. સં. આત્મા વિનાનું જડ(૨) અનાવતી વિ. સં. ફરી ફરી ન આવે તેવું પુત્ર આત્મા નહિ તે-નાશવંત દેહ, વવાદ અનાવશ્યક વિ. [. આવશ્યક નહિ એવું j૦ જવાદ. -મા પુલ.) અજ્ઞાની પુરુષ અનાદ્ધિવિનં. અણવીંધ્યું અનાથ વિ. નિરાધાર(ર)સ્ત્રી-ળદર. અનાવિલ વિ. [વું. દોષરહિત; સ્વચ્છ થાલય ન૦, થાશ્ચમ પં; ન. (૨) એ નામની એક જ્ઞાતિનું
માની પાળી પિવી કેળવનાર સંસ્થા અનાવૃત વિ૦ કિં. ઢાંક્યા વિનાનું . મનાલોને રહેવા ખાવાનું સ્થાન
ઉઘાડું (૨) અરક્ષિત. બીજ વિ. જેનાં આ અબનૂસ ન
બીજ ઉધાડાં હોય એવી (વનસ્પતિ); અમજાતનું કાળું અવજ્ઞા અપમાન જીમ્નોસ્પર્મ” વિ. વિ.
) 'નૂસપાન ન. (અનાદર યોગ્ય અનાવૃત્તિ શ્રીસિં.ફરી પાછા ન અમીટર(ખ) ન૦ સિ. બ (૨) પહેલું આવવું–થવું તે (૨) મુક્તિ
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુંદર
અનાવૃષ્ટિ ૨૨
અનુક્ત અનાવૃષ્ટિસ્ત્રી [.) વરસાદ નહિ પડવો તે અનિલ ! [i] પવન અનાશ્રિત વિ૦ કિં. આશ્રય વગરનું અનિવાર () વિ. ]િ નિવારી ન અનાર નવ મિ. સનાલિ] ઇસ્લામ શકાય તેવું
અક્કસ પ્રમાણેનાં આતસ, પાણી, પવન અને અનિશ્ચિત વિ૦ લિ. નિશ્ચિત નહિ એવું; પૃથ્વી એ ચાર મૂળતા અનિષ્ટ વિ. વિ.) નઈ (૨)ન ઈચ્છવા અનાસ્થા સ્ત્રી વિ.] આસ્થાને અભાવ જેગ; બૂરું (3) ના ભૂંડું. -છાપત્તિ અનાહત વિ. સં.) નહિ મારેલું (૨) ન સ્ત્રી [4. નહિ ઈચ્છેલું આવી પડવું પહેરેલું નવું (૩) આપાત વિના એની તે (૨)અસિદ્ધધારીને સિદ્ધ કરવા માટેની મેળે થતો-અનહદ (ધ્વનિ). નાદ! દલીલ રીડકશીઓ એડ એબ્સર્ડમ” [..] યોગીઓને સંભળાતો એ વનિ અનિંદિત વિ. [] નહિ નિંદાયેલું (૨) અનાહારી વિન્]ઉપવાસી(૨)આહારમાં સુંદર . ન ગણાય એવી (વસ્તુ) જૈિન
અનિંઘ વિ. નહિ નિંદવા યોગ્ય (૨) અનાહત વિ૦ [i] અણબોલાવ્યું (૨) અનીક ન [a. લશ્કર (૨) યુદ્ધ અ ફાંસુ; નાહક
અનીઠ વિ અખૂટ અપાર (૨) [āનિટ) અનિકેત વિ. લિ.] ઘર વિનાનું
અશુભ
[અન્યાય અનિછ વિ. લિં] ઇચ્છા વિનાનું, નિઃસ્પૃહ અનીતિ સ્ત્રીલિં. નીતિ નહિ તે પાપ (૨) (૨)નાખુશ. -૨છા સ્ત્રી [. ઇચ્છાને અનીતિ વિ. .) અનિચ્છિત
અભાવ (૨) નાખુશી.છિત વિ. ને અનીશ વિ.ઉપરી વિનાનું(૨)અસમર્થ ઈચ્છેલું, છુ (ક) વિ૦ કિં. જુઓ અનીશ્વર વિ૦ લિ. ઈશ્વર વિનાનું (૨) અનિચ્છ
ઈશ્વરમાં ન માનનારું અનિત્ય વિ. [i] અવ; નશ્વર (૨) અનુ સિં.) ઉપસર્ગ. (5) પછી, પાછળ, વિકારી; “વેરિયેબલ” [..]
: “સાથે, સાથેસાથે”, “ને મળતું, -ને ગોઠતું અનિદ્ર વિલિ. નિદ્રા વિનાનું જાગતુંદ્રા એ અર્થ બતાવે. ઉદાઅનુગામી;
સ્ત્રી. .] ઊંઘને અભાવ (૨)એને રોગ અનુકંપ અનુરૂપ (૨) નામ પૂર્વે અનિમિત્ત વિ. સં. કારણ વિનાનું વારંવાર અર્થમાં. ઉદા. અનુશીલન (૨) ન અપશુકન
(૩) અવ્યવીભાવ સમાસમાં પ્રત્યેક, અનિસિ(-)ષવિ-[i.]પલકારા વિનાનું; “ક્રમશઃ' એવા અર્થમાં. ઉદા. અનુદન સ્થિર (ર) વિર (૩) ૫. જેની આંખ અનુકરણ ન. લિં] નકલ. શીલ વિ. ઊઘડે કે મીંચાય નહિ તેવું (દેવ, માછલું અનુકરણ કરવાના વલણવાળું. રણય ઇત્યાદિ)
[અનિશ્ચિત વિટ અનુકરણ કરવા યોગ્ય અનિયત વિ૦ [.] અનિયંત્રિત (૨) અનુકંપા સ્ત્રી લિં] દયા અનિયમિત વિ. નિયમિત નહિ એવું અફલ કિં. (–ળ) વિર બંધબેસતું (૨) નિયમ વગરનું
ફાવતું (૨) હિતકર (૩) સંમત અનિયંત્રિત ન લિ. નિરંકુશ
અનુકૃતિ સ્ત્રીલિ. અનું અનિરુદ્ધ વિ. સં. રાકેલું-રોકાયેલું નહિ અનકેશ પં. બે રે તેવું (૨) પં શ્રીકૃષને પત્ર [] એક જ બાજુના રૂપ અનિદેશ્ય વિશે વુિં. નિદેશ ન કરી ખૂણાનાં યુગ્મ " શકાય તેવું
[અવર્ણનીય અનુક્ત વિ અનિર્વચનીય, અનિર્વાચ્ય વિ. [i] તેવું (પક
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનુક્રમ
અનુક્રમ પું॰ [i.] એક પછી એક આવવું તે; ક્રમ (૨) પદ્ધતિ; ધારા, ણિકા,૰ણી સ્ત્રી[i.] સાંકળિયું, –માંક પું૦ અનુક્રમ ભુતાવતા અંક; ક્રમાંક અનુક્ષણુ અ॰ [i.] ક્ષણે ક્ષણે અનુગ વિ॰ [ñ.] પાછળ ચાલનારું (૨) • અનુચર (૩) ‘પૂર્વાંગ’થી ઊલટારાષ્ટ્રને પાછળ લાગતા પ્રત્યય. ઉદા. નાક, વાન, માન, ગર, પણું ઈ॰ [વ્યા.]. ત ત્રિ॰(સં.}પાછળ ગયેલું . ૦૫ પું॰i]જીએ અનુગમન (૨) આચારવિચાર શ્રદ્ધાદ્રિની અમુક ધર્મ પ્રણાલિકા; રિલિયન'મન ન॰ [i.] પાછળ જવું તે. “ગામી વિ॰ [છું. અનુગમન કરનારું; અનુયાયી અનુગૃહીત વિ॰ [ä.] અનુગ્રહ પામેલુ અનુગ્રહ પું [સં.] કૃપા (૨) ઉષકાર અનુચર પું [સં.] પાછળ ચાલનારા;ચાકર.
રી સ્રી [સં.) દાસી; ચાકરડી અનુચિત વિ॰ [i.] અયોગ્ય [અનુક્ત અનુચરિત વિ॰ [Í.] નહિ ઉચ્ચારેલું; અનુજ વિ॰ [i.] પુછી જન્મેલું (૨) પું૦
નાના ભાઈ. જાવિ॰ સ્રી॰ [i.] પૂછી જન્મેલી (ર) સ્ત્રી॰ નાની બહેન અનુજીવી વિ॰ [i.] આશ્રિત અનુજ્ઞા સ્રો॰ [i.] પરવાનગી અનુતાપ પું [ä. પશ્ચાત્તાપ; પસ્તાવે અનુત્તમ વિ॰ [નં.] જેનાથી ઉત્તમ-ચડિયાતું
ખીન્તુ નથી એવું; શ્રેષ્ઠ (૨) ઉત્તમ નહિ એવું; અધમ
અનુત્તર વિ॰ [i.] નિરુત્તર (૨) જેનાથી ઉત્તર-ચડિયાતું નથી એવું; ઉત્તમ અનુત્પાદક વિ॰ [i.] ઉત્પાદક નહિ એવું અનુદક વિ॰ [i.] નિળ (૨) જેને કાઈ
બાલા અગલિ આપનાર ન હોય એવું ખનાલ૰ સ્રી૦ લિ. હુ] કોદરી; આ અનૂસ નાળી અસી જાતનુ કાળુ ઉદાત્ત નહિ એવું(ર)નીચા
૩) સપાન નં૦ રના ત્રણ ભેદોમાંના અસીટ રક(ખ)ન૦ [i. - અને સ્વરિત)
૨૩
અનુએ ધ
અનુદાર વિ॰ [i.] ઉદારતા વગરનું (ર) વિ॰ પું॰ પત્નીથી દોરવાતું અનુદ્રિત વિ॰ [સં.] નહિ ઊગેલું (૨) નહિ ઉલ્લેખાયેલું (3) અનુવાદ કરાયેલું અનુદ્દિન અ॰ [સં.] દરરોજ અનુદ્યોગ પું॰ [i.] ઉદ્યોગનેા અભાવ (૨) જુએ અશુદ્ધે અનુદ્વેગ પું [સં.] ઉદ્વેગના અભાવ અનુધાવત ન॰ [i.] પાછળ દોડવું તે અનુનય પું॰ [É.] વિનવણી અનુનાદ પું॰ [સં] રણકાર; પડધા અનુનાસિક વિ॰ [ä.]નાકમાંથી ઉચ્ચારાતું (૨) પું॰ અનુનાસિક વણ [બ્યા.] અનુપ વિ॰ [સં. અનુવ] અોડ; શ્રેષ્ઠ અનુપદ ન॰ [સં.] શુદ; ટેક અનુપત્તિ શ્રી [સં.] લાગુ ન પડવું તે (૨) સિદ્ધ ન થવું તે [ન્યા.] (૩) નિય કે દલીલને અભાવ અનુપપન્ન વિ૦ [i.] અટિત (૨) અસ ંગત અનુપમ વિ॰ [i.] જેને ઉપમા નથી એવું;
સર્વોત્તમ. -ય વિ॰ [i.] ઉપમા ન આપી શકાય તેવું; અદ્વિતીય [અયોગ્ય અનુપયુક્ત વિ॰ [i.] અનુપયેાગી (ર) અનુપલધ સ્ત્રી॰ [ä.] ન મળવું તે;
અપ્રાપ્તિ (૨) પ્રત્યક્ષ ન હેાવું તે અનુપસ્થિત વિ॰ [i.] ઉપસ્થિત નહિ
એવું; ગેરહાજર
અનુપળ સ્ત્રી [સં. ઋતુ પળના સાઠમા ભાગ (ર) અ॰ પળે પળે અનુપાતીવિ॰[સં.]પરિણમવું:અનુસરતું(૨)
એકસરખું (૩) પરસ્પર સમાન ખૂણાવાળી (આકૃતિ); સિમિલર’ (ફિગર્સ') [ગ.] અનુપાન ન॰ [ä.] ઔષધિની સાથે લેવાતી તેને મદદરૂપ વસ્તુ અનુપાલન ન॰ [સં.] પાલન કરવું તે અનુ પૂતિ (-) સ્રો॰ [સં.]હંમેશ; ધૃતિ અનુપ્રાસ પું×.] એકના એક અક્ષર જેમાં
વારવાર આવે એવા શબ્દાલ કાર અનુબંધ પું [i.] સબંધ (૨)(શાસ્ત્રમાં)
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનુબોધ
૨૪
અનુસરવું
વિષય, પ્રજન, અધિકારી ને સંબંધ અનુરાગ કું. લિ. પ્રેમ, આસક્તિ; રઢ.
એ ચારને સમૂહ સ્મિરણ -ગી વિ૦ [.] અનુરાગવાળું અનુબોધ પંકિં.] પાછળથી થયેલું જ્ઞાન (ર) અનુરાધા સ્ત્રી-લિ.વિશાખા પછીનું નક્ષત્ર અનુભવ પં. કિં.] પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન જાતે જાણવું અનુરૂપ વિ૦ લિ. –ના જેવું ૨) યોગ્ય કે ભેગવવું તે. ગયે વિલ અનુભવથી અનુરોધ ! [4] આગ્રહભરી વિનંતી સમજી શકાય તેવું. છેવું સર્કિટ કિં.રૂમ અનુલક્ષગું સકિટ [લં. અક્ષ ઉદેશ અનુભવ કરવો. સિદ્ધ વિસં.) અનુ- લક્ષમાં રાખવું ભવથી પુરવાર થયેલું. -વી વિ. [i] અનુલેખન નહિં.] કતલેખન ડિકટેશન” અનુભવવાળું
અનુલોમ વિ. [૪] ઊતરતા વર્ણની સ્ત્રી, અનુભાવ પું[] પ્રભાવ (૨) મને ગત સાથે વિવાહ). વજ વિત. અનુલેમ
ભાવને બાહ્ય વિકાર. વકતા સ્ત્રી વિં] સંબંધથી ઉત્પન્ન થયેલું સમજશક્તિ, જ્ઞાન [[.] અનુભવ અનુલંઘનીય વિ૦ઉલ્લંધન ન કરી શકાય અનુભૂત વિ. [4. અનુભવેલું.-તિ સ્ત્રો તેવું (૨) ઉલ્લંધન ન કરવા જેવું અનુમત વિ૦ કિં. સંમત મંજૂર રાખેલું અનુવર્તનન[.] અનુસરણ –વું સક્રિ
કે થયેલું(૨)ન, -તિ સ્ત્રી હિં.] સંમતિ (ઉં. મનુવૃત) અનુવર્તન કરવું અનુમાન ન. [૪] ન્યાયશાસ્ત્રમાનાં ચાર અનુવાદ ૫૦ [] કહેલી વસ્તુફરી કહેવી પ્રમાણમાંનું એક-અનુમિતિનું સાધન(૨) તે (૨) તરજુમ; ભાષાંતર. છેક પં. લિ.] અટકળ(૩)એ નામને અલંકાર[કા.શા.. અનુવાદ કરનાર. -દિત પું, અનુવાદ ચિહુનના તેથી' એવો અર્થ દર્શાવનારું કરાયેલું. –દી વિ(૨)૫૦ સિં.વાદી અને ચિહ્ન (..)[... વાક્યન અનુમાનમાં સંવાદી સ્વરોમાં ભળી જતો વાદીથી ઉપગી પંચાવયવ વાક્ય ન્યા.
ત્રીજે સ્વર સિંગીત અનુમિત વિ. [4] અનુમાન કરેલું. --તિ અનુવૃત્તિ સ્ત્રી [.] અનુસરણ (ર)પુનરા
સ્ત્રીલિં. એક જ્ઞાનના સાધનથી થયેલું વૃત્ત (૩) આગળ આવી ગયેલા અર્થનું * બીજું જ્ઞાન અનુમાન પ્રમાણથી થયેલું જ્ઞાન અનુસંધાન વ્યિા.] અનુમેય વિ.અનુમાન કરવા યોગ્ય અનુશાસક પુત્ર કિં. અનુશાસન કરનાર. કે કરી શકાય એવું
-ના નહિં.] ઉપદેશ (૨) નિયમ કાયદો અનુમોદક વિ અનુમોદન આપનાર (૩) અમલ કરવો તે રાજ્ય ચલાવવું તે અનુમોદન ન. 4િ.] સંમતિ; ટેકે (૪)(કેઈ વિષયનું વિવરણ કે સમજૂતી અનુવાચિની વિસ્ત્રી (ર) શ્રી તિ અનુલિન નલિ. સતત અને ઊંડે અનુસરનારી સ્ત્રી
અભ્યાસ અનુયાયી વિ. [. અનુસરનારું () અનુષંગ કું. લિં] નિકટ સંબંધ (૨) પંથનું મતનું (૩) પુંઅનુસરનાર વ્યક્તિ આસક્તિ (૩) અવસ્થંભાવિ પરિણામ પંથનું માણસ [દર્શાવનારું વ્યિા. અનુછુપ(-) હિંઅનુકુમ એ જ છે અનુયોગી વિ૦ કિં. જેડનારું; અન્વય અનુછાતા વિ૦ | અનુરક્ત વિ. સં. રંગાયેલું (૨)આસક્ત. અનુષ્ઠાન ના [.} ક્રિયા
-ક્તિ સ્ત્રી [i] રંગાવું તે; આસક્તિ કોઈ પણ ધાર્મિક ક્રિય અનુરણન નવ લિં] સામો રણકાર થવો તે અનુસરણ ના સિં.) અનુરત વિ. [૪] રત; આસક્ત
સક્રિટ લિં. અનુરંજન ન૦ લિ. ખુશ કરવું તે ઉપદેશ પ્રર "
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનુસંધાન
'અન્યમનસ્ક અનુસંધાન ન. [f. આગળની વસ્તુ અનૈતિહાસિક વિ૦ લિ.) ઐ તહાસિક
સાથેનું જોડાણ કે તેમાં આવતી વસ્તુ નહિ એવું (૨) ચ્ચે સંબંધ (૩) બારીક તપાસ અનેખું (ને) વિર ભેગું સહિયારું (૨) અનુસાર પુંલિં.) અનુસરણ (૨)અ૦ મુજબ છે. વિવું] નોખું-નિરાળું જ; અનેરું અનુસ્નાતક વિ૦ કિં. સ્નાતક થયા અનેડી સ્ત્રી, તાલ આપવા તબલા પર પછીનું; પોસ્ટ-ગ્રેજ્યુએટ
જેરથી દેવાતી થાપટ અનુસ્મરણન[.] વારંવાર યાદ કરવું તે અને પ(મ) વિ૦+ અનુપ; અનુપમ અનુસ્યુત વિ. નિં. -ની સાથે જોડાયેલું, અનોચિત્ય નહિં.] ઔચિત્યને અભાવ ગૂંથાયેલું
અનૌરસ વિ૦ કિં. રસ પુત્ર ન હોય અનુવાર પું; ન [] સ્વરની પાછળ તેવું વાંઝિયું (૨) ઔરસ નહિ તેવું; દત્તક
ઉચ્ચારાતો અનુનાસિકવણ કે ચિન(') અન્ન ન [સં.) (રાંધેલું) અનાજ ખોરાક, અખળ(7) પંડિં. )(લાકડાનો) ફૂટ અણકૂટ; ઠાકોરજી આગળ ખાંડણિયો
નૈવેદ્ય તરીકે ગોઠવવામાં આવતો અનેક અનૂછ ન૦ સીતાફળ.ડી સ્રો. સીતાફળી વાનીઓને ઢગલો. ક્ષેત્ર નવ જ્યાં અન્ન ડું વિ૦ કિં. અનુત્ય અનેખું; અપૂર્વ અન્નદાન અપાતું હોય તે સ્થળ, છત્ર અનૂહ વિ. [.] અવિવાહિત. -હા વિ૦ નઅન્નક્ષેત્ર, સદાવ્રત, જલ(ળ)ન શ્રી. કિં. અવિવાહિતા
દાણાપાણી (૨) લેણાદેણી; ભાગ્ય [લા.. અનૂત (નૂ) ન૦ જૂઠહરામખોરી [૨]. દાતા વિ૦ ખાવાનું આપનાર(૨)આશ્રય અનૂરી સ્ત્રી સીતાફળી -૨ નગ સીતાફળ આપનાર. દાન ન. અનનું દાન. અન્ન (–ણું) વિ. [૪] અત્રણ
દેવ પું, દેવતા મુંબ૦૧૦ અન્નરૂપી અવૃત ન [.) અસત્ય
દેવ. ૦પાણી ન અન્નજળ; ખાવુંપીવું; અને નૈ) અ બે વાક્યો કે શબ્દને નિર્વાહનું સાધન. પાનનો અન્નજળ.
જેડનારું ઉભયાન્વયી અવ્યય) ને; તથા પૂ સ્રો. અન્ન પૂરનારી – પૂરું અનેક વિ. [૪] એક નહિ-બહુ. ૦ધા પાડનારી દેવીસ.. પ્રાશન નવ નાનાં અo [i.અનેક રીતે. ૦૫નીકવ છોકરાને છઠ્ઠું અથવા આઠમે મહિને અનેક પત્ની હેવી તે (૨) તેવી લગ્ન- પહેલવહેલું અન્ન ખવડાવવાને સંસ્કાર. પ્રથા. વચનનસં.બહુવચન વ્યિા.. ૦મય વિ. અન્નનું અન્નથી ભરેલું (૨) વર્ણવિ[.]એક કરતાં વધારે અવ્યક્ત અન્નથી બંધાયેલું (શરીર). મેયકોશ અક્ષરવાળાં (સમીકરણ) [ગ. વિધ (૫)પુંસ્થૂળ શરીર, વસ્ત્ર ન ખોરાક વિ૦ કિં. અનેક પ્રકારનું. --કાંત વિ૦ અને કપડાં ખોરાકી પોશાકી. સત્ર ૧૦ [.. અનેક બાજુવાળું (૨) અનિશ્ચિત. અન્ન છત્ર. -જોદક નર અન્નજળ -કાંતવાદ પંકિં.) સ્યાદ્વાદ; દરેક વસ્તુનું અનૈયું વિટ સં. બચાવ અન્યાયી; એનાં પાસાં પરત્વે જુદી જુદી રીતે જ્ઞાન અણચિયું - ૧ એ જૈન તત્વજ્ઞાનનો સિદ્ધાંત. અન્ય વિ૦ (સં. બીજું (૨) ભિન્ન. ૦ગામી પબનાલ વિ. પુંકેસરે જોડાઈને અનેક વિસં. વ્યભિચારી. છેતરવિન્ડં. એમાંનું ઓ મબન્સ ન હોય તેવું; “એડલ” એક (૨) બીજું (૩) ભિન્ન. ૦2 અo અમી જાતનું કાળું
કિં. બીજે ઠેકાણે. ૦થા અ લિં.] ૩) સપાન ન૦ પિક ફળ; અનનાસ બીજી રીતે(૨)આડું ઊલટું. ભૂત(તા) અમીટર (ખ)ન) [, w૬ (૨) અપૂર્વ સ્ત્રીસં. ન્યતા) કોએલ. મન .],
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
અન્યમનું
અપભ્રંશ મનું વિ૦ મન અન્ય ઠેકાણે હેય અપકાય પુંબવ [. પાણીના જીવ એવું; વાનરહિત.- સ્ત્રી નિં. પરસ્ત્રી અપાર છું. લિં] હાનિ; અનુપકાર (૨) અન્યાય ૫૦ લિં. ન્યાયવિદ્ધ કર્મ. –ચી કૃતઘતા. જે નવ ખરાબ કાર્ય વિ૦ લિ.] અન્યાયુક્ત (૨) અન્યાયથી અપકીતિ-ત્તિ) સ્ત્રી ]િ બદનામી વર્તનારું. ને વિ૦ લિં] ન્યાએ અપકૃત્ય ન [. ખરાબ કામ; દુરાચરણ નહિ તેવું
અપકૃષ્ટ વિ. સં.) અધમ, હલકું અન્યારી સ્ત્રી બાળવાનાં લાકડાંની હેલી અપકમવું અ ક્રિટ ઉત્ક્રાંતિથી પાછા ફરવું; અક્તિ સ્ત્રી .એકઅર્થાલંકાર.બલવું “ટુ ડીલ્ડ” [૧ીવોલ્યુશન
અમુકને ઉદ્દેશીને અને લાગુ પાડવું કેઈ અપાતિ સ્ત્રી અપક્રમવાની ક્રિયા; બીજાને એવી વાણુની ચાતુરી; સ્તુતિના અપડેવ વિ. લિ. પકવ નહિ તેવું કાચું શબ્દોમાં નિંદાને નિંદાના શબ્દોમાં સ્તુતિ અપચય પુંસિં] ક્ષય; હાનિ; ઘટાડે દર્શાવવી તે [કા. શા.
અપવું. બદહજી અજીરણ અ ન્ય વિ૦ (૨) અ લિં] પરસ્પર અપાય વિ. સં. નઠારી છાયાવાળું
એકમેક, -ન્યાય ૫૦ [૬] પરસ્પર (૨) ૫. જેનો ઓળો ન પડે તે દેવ ઈ૦ આશ્રય; ટેક (ર) થી વ સિદ્ધ કરવો અપછરા સ્ત્રી [સ. મશ્નર + અસર
અને પાછો ૨ થી બે સિદ્ધ કરવો તે દેશ અપશ(–) પં. અપચશ; અપકીર્તિ અન્વય પુંહિંસંબંધ(૨)પને પરસ્પર અપ(૫)ટ અ રોજ; હમેશ
ગ્ય સંબંધ વ્યિા. (૩) કારણ હોય અપ(-૧૫) વિવુિં. મારું મૂખ, બેવકૂફ ત્યાં કાર્યનું હોવું તે નિયમ (૪) વંશ. અપટી સ્ત્રી ]િ નાટકને પડદો. વક્ષેપ -થી વિ લિં] અન્વય-સંબંધબતાવનાર પુ. . પડદે ખસેડી એકાએક રંગભૂમિ (૨) અન્વયવાળું (૩) વંશનું વંશવાળું. ઉપર આવવું તે
નુકસાન -ચે અવ અનુસાર પ્રમાણે
અપટી સીન વ્યવહાર–વેપારમાં પટીઅવથ (ક) વિ. સિં] અર્થને અનુસરતું અપ વિન પટેલું – અભણ અવિત વિ. સિં.] યુક્ત (૨)ગ્રસ્ત સપડાયેલું અપત્ય ના સિં. સંતાન; બાળક અધીક્ષણ ન, અવીક્ષા સ્ત્રી લિ.] અપત્રિપ સ્ત્રીકિં.] લજજા કુપ બારીકીથી જેવું-તપાસવું તે
અપથ્ય વિ. [ā] પથ્ય નહિ એવું (૨)ન અવીત વિ૦ લિ. જુઓ અન્વિત અપદેવતા ૫૦ લિ.] ભૂતપ્રેતાદિ અષક વિ૦ લિં] તપાસનાર (૨) ૫૦ અપદેશ ૫૦ [i] ઉલ્લેખ કરવામાં હિસાબ તપાસનાર; “ઓડીટર'.-ણ ન આપવું તે (૨) બહાનું યુક્તિ (૩) કારણ [.] તપાસ; શેાધ; સંશોધન
આપવું તે ન્યા. • અપ.] ઉપસર્ગ. શબ્દને લાગતાં નીચેનું, અપદ્યાગદ્ય વિ. સં.) નહિ ગદ્ય કે નહિ ‘તરતું', “હન”, “ખરાબ” વગેરે ભાવ પા એવું (૨) નટ એવી કાવ્યરચના બતાવે છે
અપઠાર નવ સં. પાછલું બારણું (૨) ગુદા અપ ન. સિં. ] પાણી
અપર્વત પંસિં.) અધ: અપઈ વિ૦ જગતું; સમાય એવું અપનાવવું સત્ર ક્રિપિતાની અપકમ ન. સિં. જીઓ અપકૃત્ય અપભ્રષ્ટ વિ. [ä. પટેએ અપકર્ષ પં. સિં.) પડતી. ૦ણ ન . અપભ્રશ ૫૦ સિં પાછા પાડવું–નીચે પાડવું તે (૨) ઘટાડે વિકૃત થવું તે
સંસ્કૃતમાંથી
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
અપમાન
અપમાન ન॰[i.]માનથી ઊલટુંતે;અનાદર, તિરસ્કાર. “નિત વિ॰ અપમાન પામેલું અપમૃત્યુ ન॰ [ä.] કમાત અપયશ પું॰ [i.] અજરા; બદનામી અપર વિ॰ [i.] ખીન્નુ; ભિન્ન (૨) પાછળનું (૩) એરમાન; સાવકું. મા, માતા સ્ત્રી સાવકી મા
અપરસ પું॰[શે. પરવ] (વવામાં અડકાય નહિ એવું હોવું તે અપરસ પું[j.મ+રસ] અધમપ્રકારના રસ અપરચ અ॰ [i.] વિશેષમાં; વળી અપરંપાર વિ॰ અપાર; પુષ્કળ અપરા વિ॰ સ્ત્રી [સં.] નિકૃષ્ટ; ઊતરતી (૨) બીજી; ભિન્ન. વિદ્યા સ્ત્રી॰ [સં. નામરૂપાત્મક વિદ્યા;બ્રહ્મવિદ્યા સિવાયની વિદ્યા અપરાજિત વિñ પરાજિત નહિ એવું.
તા સ્ત્રી॰ [i.] એક ઔષધિ (૨) દુર્ગા અપરાધ પું॰ [સં.] દેખ; ગુના (ર) પાપ અપરાધણ, અપરાધિની [સં.] વિસ્રી॰
‘અપરાધી’નું સ્ત્રીલિંગ અપરાવિદ્યા જીઓ ‘અપરા’માં અપરાહણપું [i.] પાછલા પહેાર અપરિગ્રહ પું॰[સં.] પરિગ્રહ ન રાખવેા તે. વ્રત ન૦ અપરિગ્રહી રહેવાનું વ્રત. હી વિ॰ પરિગ્રહ ન રાખનારું અપરિચિત વિ॰ [મં.] અનણ્યું અપરિચિત વિ॰ [6.] અમાપ અપરિસેય વિ॰ [i.] માપી ન શકાય એવું અપરિહાય વિ॰[i]ટાળી ન શકાચ એવું અપણા સ્રી [i.] પાવ`તી [સ] અપલક્ષણ ન॰નડારું લક્ષણ (૨)દુરાચરણ અપાપ પું॰ [i.] છુપાવવું તે; ખરી વાત ઉડાવવી તે
યાત્રા સ્રી॰ દૂબળી સ્ત્રી (૨) ફૂવડ સ્રો મનાલ પું [i] મેાક્ષ
આ તમસ નહ્યું.] સામાન્ય નિયમમાં ખાધ અત્રીજાતનુ કાળું માળ
૩)’સપાન નં૦ ૧૫ (ખોટા શબ્દ) અસીટ ૨૭(ખ) ન૦ [i, ; અશુદ્ધ
૨૭
પચ
અપવ્યયપું [i.] ખાટું ખરચ; બગાડ અપશકુન પું॰ [સં. જીએ અપશુકન અપશબ્દ પું [i.] ગાળ; (ર) નિયમ વિદ્ધના શબ્દ [વ્યા. અપ(-)શુકન પું [સં. અપાવુન] માટે શુકન (૨) અશુભ ચિહન. નિયાળ, તિયું વિ॰ જેના શુઘ્ન ખરાખ હોય તેવું અપસવ્ય વિ॰ [i.] જમણું (૨)ઊલટું (૩) અ॰ જમણી તરફ (જનાઈ જમણે ખભે લાવી દેવી તે) અપસિદ્ધાંત પું॰ [ä.] ભૂલભરેલા સિદ્ધાંત અપસ્માર પું॰ [સં.] ફેફર અપહરણ ન॰ [સં.] ઉપાડી જવું તે. વું
સક્રિ॰ ઉડાી મૂકવું; ‘એલીમીનેટ’ [ગ.] અપહાર હું હરવું તે (ર) ઉડાવી મૂકવાની ક્રિયા; ‘એલીમીનેશન ’ [ગ.] અપતિ સ્રી॰ [સં. છુપાવવું તે (૨) જેમાં વસ્તુના અસલ ધર્મને છુપાવી ખીજા ધર્મને આરેાપ કરવામાં આવે તે અલંકાર [કા. શા. અપંગ વિ॰ [સં. ભવાન] પાંગળું; કાઈ અ'ગની ખેાડવાળુ (ર) લાચાર [લા.] અપાત્ર વિ॰ [i.] અયોગ્ય અપાદાન ન॰ [ä.] છૂટા પડવું તે (૨) પાંચમી વિભક્તિને અર્થ [વ્યા.] અપાન પું[i.]પાંચ પ્રાણ (પ્રાણ, અપાન, વ્યાન, ઉદાન અને સમાન)માંના એક જે ગુદા વાટે નીકળે છે. બ્વાયુ પુ॰ અપાન અપામાર્ગ પું [i.] અધેડા અપાચ પું [i.] આફત (૨) નુકસાન અપાર વિ॰ [i.] પાર વિનાનું; ખૂબ અાવરણ ન॰[સં.] ધાડવું-ખુલ્લું કરવું તે અપાસરા પું[i. ઉપાશ્રય] જૈન સાધુઓને રહેવાનું સ્થાન. અપાસરે દીવા શ૫૦ (અપાસરે દીવે! ન જ કરાય તે પ્રથી)
અશક્ય વાત
અપાંગ પું [.] આંખના ખૂણા (૨) ટીલું (૩) વિ॰ પાંગળું; અપંગ
અપિ અ॰ [ä.] પણ; વળી, ૦ચ અ॰ વળી
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮
અપિતુક અપિ(પ)ક વિ. લિ.) બાપ વિનાનું
(૨) વડીલોપાર્જિત નહિ એવું અપીલ સ્ત્રી હિં. આગ્રહભરી વિનંતી (૨) નીચલી અદાલતના ચુકાદા સામે ઉપરની અદાલતને અરજી. કેટ સ્ત્રી અપીલ સાંભળનારી ઉપરની અદાલત અપુષ્પ વિ. [.) જેને ફૂલ ન બેસે એવી
(વનસ્પતિ); “ક્રિોગ્રામ વિ. વિ. અપૂજ વિ૦ પૂજા વગરનું; ન પૂજાતું અપૂ૫ ૫૦ લિં] માલપૂડે (૨) મધપૂડો અપૂરતું વિલ પૂરતું નહિ એવું અપૂર્ણ વિસં. પૂર્ણ નહિ એવું. –ણુંક પુત્ર અપૂર્ણ આંકડે; “ઐરિથમેટિકલ
ક્ષન” [ગ.] અપૂર્વ વિશ્4) અવનવું;પૂર્વેન બનેલું એવું અપૂશ સ્ત્રી દાટે (કપડું વીંટીને કરેલો)
(૨) દમ ભીડેલો રાખવા તે લિ.] અપૂ–પ)શન લિં.માવાનભેજનને
આરંભે અને અંતે જે આચમન કરે છે તે (૨)ભજનને આર પીરસાતે શેડો ભાત અપેક્ષણીય વિ. હિં. ઇચ્છવા જેગઅપેક્ષ્ય અપેક્ષા સ્ત્રી હિં. ઇચ્છા (૨) અગત્ય (૩) આકાંક્ષાવ્યા..-લિત વિ. [૩] જેની અપેક્ષા હોય તેવું. (૨) -હ્ય વિ. [.] અપેક્ષા રાખવા જેવું કે રાખવી જોઈએ એવું અપેખ વિ૦ અદશ્ય અપેય વિ. સં.) ન પી શકાય એવું અપૈતૃક વિ. [. જુઓ અપિતૃક અપાશણું ન જુઓ અપૂશણ અપરિષ(બેય) વિર નિં. બાયલું (૨)
મનુષ્યકૃત નહિ એવું (૩) નટ બાયલાપણું અસરંગી વિ તરંગી; ચંચળ
૫ટ વિ૦ (૨) અજુઓ “અપટ અપ્રક્ટ વિ. લિ.) અપ્રસિદ્ધ (૨) છાનું અપ્રકૃત વિ. સં. અપ્રસ્તુત અપ્રગટ વિ. જુઓ અપ્રકટ આપણુત વિ. સં.) સંસ્કારહીન (૨)
પ્રત-રચેલું નહિ એવું અપ્રતિ(તી)કાર j[.]વિરોધ-સામને
અફરામણ નહિ કરે તે (૨) વિ. જેને પ્રતિકારઉપાય નથી એવું. -રી વિ૦ પ્રતિકાર ન કરનારું; “પેસિવ” [એવું અપ્રતિષ(–ષિત) વિ૦ કિં.] પ્રતિષ્ઠિત નહિ અપ્રતિહત વિશ્a.] અટકાવ વિનાનું (૨)
અટકાવી વા હણી ન શકાય એવું અપ્રતીકાર કિં.) -રી વિ૦ જુઓ
“અપ્રતિકારમાં અપ્રમત્ત વિ લિં] પ્રમત્ત નહિ એવું; જાગ્રત અપ્રમાણિક વિ. જુઓ અપ્રામાણિક અપ્રશસ્ત વિ. સં.) સિંધ કીર્તિ વિનાનું
(૨) હલકું; ઊતરતું અપ્રસન્ન વિ૦ [.) પ્રસન્ન નહિ તેવું અપ્રસંગ કું. લિંસંબંધ કે સંગને
અભાવ (૨) કવખત અસ્થાન અપ્રસિદ્ધ વિ. [૬] પ્રસિદ્ધ નહિ તેવું અપ્રસ્તુત વિ. [] પ્રસ્તુત નહિ તેવું અપ્રાપ્ત વિ. [j.નહિ મળેલું; ન આવેલું. ૦કલ સિં] (–ળ) વિ. કવખતનું (૨) પ્રસંગને અનુચિત (૩) વચમાં ન આવેલું (૪) પં. કાસમકવખત(૫)અપ્રસ્તુત
કથનનું એક નિગ્રહસ્થાન ન્યિા.] અપ્રાપ્ય વિ૦ કિં.] પ્રાપ્ય નહિ એવું અપ્રામાણિકવિ.પ્રામાણિક નહિએવું અપ્રાસંગિક વિ. [] પ્રાસંગિકનહિ એવું અપ્રિય વિ. [૩] પ્રિય નહિ એવું (૨)
અનિષ્ટ. વાદી વિ. સં. અપ્રિય-માઠું લાગે એવું બોલનારું અભાવ, વેર અપ્રીત(-તિ) સ્ત્રી હિં. પ્રીતિ પ્રીતિને અસર સ્ત્રી લિં. સ્વર્ગની વારાંગના; પરી અફઘાન વિ. (૨) [] એ નામની એક પ્રજાનું; કાબુલી.-નિસ્તાન પેવ;૧૦
અફઘાનેને મુલક સિ.] અફર વિ. નિશ્ચિત; ફરે નહિ અફરાતફર સ્ત્રી [પ્ર.રૂરત
ગોટાળા (૨) આઘું પાછું અફરાતફરી સ્ત્રી |
ઊથલપાથલ (૨) અફરામણ સ્ત્ર
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
અકરાવું ૨૯
ૌલા અફરાવું અ૦ કિ. વધુ ખાવાથી અકળાવું અબરૂ સ્ત્રી [f. a) આંખની ભમર; બ્ર અફરાંટુ વિ. ઉપશટું
અબલ [4.3, --ળ વિ૦ બલહીન: નિર્બલ અલ જિં.(-ળ) વિ૦ ફળ વિનાનું અબલા તિ], -ળા વિ. સ્ત્રી અલ્પ અફલાતૂન પું. [પ્ર.) ગ્રીસનો મહાન તત્વ- બળવાળી (૨) સ્ત્રી સ્ત્રી જ્ઞાની–લે (ર) વિજુઓ આફ- અબલક(–કી -ખ-બી) વિ . ] લાતૂન.ની વિગ પ્લેટને લગતું (૨) સુંદર ચિત્રવિચિત્ર; કાબરચીતરું અફવા સ્ત્રી-ઝ.]ઊડતી ખબર; ગામગપાટે અબસાત અ[fહં. +મ. સાબ=કલાક અફસ પું. [A] પસ્તા (૨) અ૦ આ ઘડીએ; હમણાં અત્તરસાત અરેરે !
અબળ વિ૦ જુઓ અબલ અફળ વિ. નિષ્ફળ; નકામું
અબ(ભીખા સ્ત્રી, - ૫ હિં. અફળાટ ૫૦ અફળાવું તે; તેને અવાજ મોટાપI] ઇચ્છા; ઓરિયો (૨) દેહદ અફળાવું અક્રિટ અફાળવું'તું કર્મણિ અબળા વિ૦ જુઓ અબલા અફાટ વિ. (૨) ખૂબ વિશાળ અબાબ ૫૦ મિ. સવવાવ) કરકરિયાવર અખલિત
અમારું ન૦ અંધેર; અંધાધૂંધી અફાળા સ્ત્રીધમપછાડા (૨) માથાકૂટ અબાંધવ વિ. લિ. સગાસાગવાં વિનાનું અકાળવું સરકિટ [.યા૧/૮] પછાડવું અબા અ [fછું.] અબઘડી; હમણાં જ અફીણ ન. [l. અપૂન, લું. બનિ અબીર ચિ. (લ) ના એક સુગંધીદાર
એક ઝેરી-માદક પદાર્થ. -ણિયું,ણું ધળી ભૂકી. ગુલાલ ન૦ અબીલ અને વિક અણના વ્યસનવાળું (૨) સુરત; * ગુલાલ એકી લા.
અબુ(બે) વિ. સિં] અણસમજુ અબ અ૦ [હિં. અત્યારે
(૨) ભૂખ (૩) દુનિયાના જ્ઞાન વિનાનું અબપોરે j૦ જુઓ આબોરે અબુજ વિ૦ બુજ - કદર વગરનું અબઘડી અ. હમણાં જ; આ ક્ષણે જ અબૂઝ વિ. લિ. યુદ્ધ જીઓ અબુધ અબજ વિ. (૨) પું[. અન્ન અબૂરોહબૂલ ! એક રમત સંખ્યા. પતિ ૫૦ અબજનો માલિક અબે એ હિં. ઓ; અલ્યા (તિરસ્કારથી અબતર વિ૦ [.] ખરાબ બગડેલું તુંકારમાં). તબે સ્ત્રી“અબેતવાળી અબદાગીરી સ્ત્રી વિ. માવતારી ભાષા-હિંદી (૨) તુચ્છકાર
છત્ર (રાજામહારાજા ઇનું માનસૂચક) અખા મુંબ૦૧૦ વરને ખવરાવવાનાં અબદલી ૫૦ મિ.) ધર્મ પુરૂષ (૨) ખાંડખા (૨) અભાવો; અરુચિ જગતને ટકાવી રાખનાર સિત્તર ઓલિયા અમેર ૫૦ રસોઈની અને જમવાની જગાને ઇસ્લામમાં મનાય છે તે દરેક
છાણમાટીથી લીંપવી તે (૨) શુદ્ધ અથવા અબદુલ્લા ૫૦ [..] ખુદાને બંદો અભડાયા વિનાની દશા (૩) નાહ્યા વિના અબ વ ત મું[, અવધૂત) વેરાગી; જયાં જવાય કે અડકાય નહિ એવું સ્થળ. બાવો (૨) વિર મસ્ત શણગાર -ટિયું નવ રસોઈ કરતી કે જમતી વખતે બનાલ સ્ત્રી (ા. તરવારની મૂઠ પરનો પહેરવાનું રેશમી, શણનું કે ઊનનું વસ્ત્ર અબનૂસ ના મિ. કાનૂવો એક ઊંચી અબેલ વિ. [4] જુઓ અબુધ જાતનું કાળું લાકડું
અબાલ વિ. બેલી ન શકાય તેવું (૨) 5) નૂસપાન ન. તેિલુગુ ટિંબર
મૂંગું; ચૂપ (૩) બેભાન રક(ખ) નવ વુિં. અગ્રો] એક ધાતુ અબોલા પંબવ રિસાઈને ન બોલવું તે
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦
અજ
અભિચાર આજ વિ૦ લિ.) સો કરોડ (૨) પં. અભરામ અ [ઉં. મમ્રમ] ભ્રમ વિના,
તેટલી સંખ્યા (૩) ન જલજ, કમળ કુલન-દાવા, નાદાવા [અઝમનૈ+ આઇબ્દ પુંછન [G] વાદળ (૨) નવ વર્ષ ચિપ (દસ્તાવેજમાં લખાય છે) ભ્રમ વગર
(૩) નાગરમોથ. સાર પં. [ä. કપૂર અલ-હોશિયારીમાં કરેલું હોવાથી કાંઈ અગ પં[.] ફેર પાણીથી રક્ષાયેલે લેવાદેવા કે હક ઇલાકો ન હોવો તે કિટલે
અભd કા સ્ત્રી, કિં.ધણી વિનાની સ્ત્રીઅધિ j૦ કિં. સમુદ્ર
વિધવા કે કુંવારી તેિ (૩) નાશ અબા [મ, હિં, . ઉપરાંત બીજી અભવ કું. લિ.) મેક્ષ (૨) અસ્તિત્વ નહિ
સેમેટિક ભાષાઓમાં સમાન રૂ૫ મળે અભળખા સ્ત્રી-ખો પંજુઓ અબળખા છે.) બાપા. ૦જાન [.] ૫૦ પિતાજી અભંગ વિ૦ લિ.] આખું; અખંડ (૨) પુત્ર (પ્રેમવાચક)
એક મરાઠી છેદ અખા સ્ત્રી મા (૨) ડેસી (૩) શૂઈ અભાગણ(ત્રણ) વિન્સી .સમાજની અબાસી વિ૦ [.) એ નામના વંશને હીણભાગ, કમનસીબ
(ખલીફ) (૨) જાંબુડિયા વાદળી રંગનું અભાગિયણ વિ. સ્ત્રી અભાગી સ્ત્રી અબ્રણય વિ. [] બ્રાહ્મણને ન છાજે અભાગિયું વિ૦ જુઓ અભાગી એવું (૨) ના પાપકૃત્ય
અભાગી વિ[] કમનસીબ(૨)નાલાયક અભક્ષાભક્ષ છે જુઓ અભક્ષ્યભક્ષણ (૩) ભાગ વિનાનું (વારસામાં) અભક્ષ્ય વિ. વિ. ન ખાવા જેવું શાસ્ત્રમાં અભાવ ૫૦ [iu] અસ્તિત્વ ન હોવું તે (૨)
જે ખાવાને નિષેધ હોય તેવું. ભક્ષણ અણગમો ન તેવું ખાવું તે માંસાહાર
અભાવા મુંબવ દેહદ અભિગ વિ૦ લિ.] અભાગી
અભાવે પુંછ અભાવ; અણગમો અભડાવું અતિ અસ્પૃશ્યને સ્પર્શ થ અભિ.િ] ઉપસર્ગ પાસે–તરફ','ની ઉપર (૨) (સીએ) દૂર બેસવું
એવા ગતિવાચક અર્થમાં ઉદાર અભિઅભણ વિ. નહિ ભણેલું નિરક્ષર મુખ; અભિક્રમણ (૨) સ્વતંત્ર શબ્દ જોડે અભદ્ર વિ૦ . અશુભ (૨) ખરાબ શ્રેષ્ઠ', “અધિક' એવા અર્થમાં ઉદાર અભય વિ૦ સિં] નીડર (૨) ૫૦; ન. અભિધમ; અભિનવ ભયને અભાવ (૩) સંરક્ષણ આશ્રય. અભિષે . પરસ્પર છેદાતી બે રેખાદાન ન સલામતી બક્ષવી તે; અભય- ઓએ બનાવેલા ગમે તે ખૂણાની બરાબર વચન. ૦૫દન ભયરહિત સ્થિતિ; મોક્ષ. સામેનો ખૂણ; વર્ટિકલ એન્ગલ” [ગ] કવચન ન સંરક્ષણનું વચન-ખાતરી. અભિકમ ૫૦ [] આરંભ (૨) ચડાઈ *-ચા સ્ત્રી વિ.) દુર્ગાનું એક રૂપ૨)હરડે અભિક્રમણ ન [vi] ચડાઈ [(૩) નિંદા અભર વિ. લિ. ખાલી (૨) ગરીબ. રે અલિકોશ ૫૦ લિં] વિલાપ (૨) ઠપકે
ભવું = પુષ્કળ ભરવું; સમુદ્ધ કરવું અભિગમન નવ તરફ -સામે જવું તે અભર(–) ૫જુઓ અબળખો (૨) સંભોગ [(૨) ભગવનાર અભરાઈ સ્ત્રી છાજલી
આમિગામી વિ. –ની પાસે જનાર અભરાભરણ ન. સિં.) વિર ગરીબનું અભિયસ્ત વિ. [.] ઘેરાયેલું સપડાયેલું ભરણપોષણ કરનારું (૨) નવ ગરીબનું અભિચાર પુત્ર [ઉં. મેલાં કામો માટે મંજ ભરણપોષણ [મૂળ પુરુષ સિ.) પ્રવેગ કરો તે (તંત્ર પ્રમાણે છે ,
અભરામ પં. મિ. હિમ] યહુદીઓને અભિચાર છે – મારણ, મોહન, સ્ત્રી,
*
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
અભિચારક
૩૧ વિષણ, ઉચ્ચાટન અને વશીકરણ). ૦ક
જારમારણ કરનાર અભિજન કું. લિ. સંબંધી જન (૨) વતન (૩) વંશ, કુળ [શ્રેષ્ઠ (૩) શિષ્ટ અભિજાત વિ. [i] ખાનદાન (૨) સુંદર; અભિજિત મું. [] એક નક્ષત્ર (૨) - દિવસનું આઠમું મુહૂર્ત અભિજ્ઞ વિલં] અનુભવી(૨)માહિતગાર. -જ્ઞાતવિ[.ઓળખેલું જ્ઞાનનલિં]
સ્મૃતિઓળખ(૨)ઓળખ માટેની નિશાની અભિતમ વિવુિં] અતિ તપેલું (દુ:ખથી) અભિતાપ ૫૦ લિ.) સંતાપ અભિધા સ્ત્રી સિં.) શબ્દ મૂળ અર્થ (૨) એ અર્થની બેધક શબ્દશક્તિ અભિાધાન ન [i] નામ; ઉપનામ (૨) શબ્દ (૩) શબ્દકોશ (૪) કર્તા માટેનું વિધાન [વ્યા.] અભિધેય વિ. જિં.કહેવા યોગ્ય (૨) નામ દેવા ગ્ય (૩) અક્ષરાર્થ (૪) વિષય બલવાનો) અભિનય પં. હિં. મનેભાવદર્શક હલન- ચલન અથવા મુકા(ર)વેશ ભજવવો તે.
કાર પં. નટ [શિખાઉકાચું અભિનવર્સિ.]-j) વિર તદ્દન નવું;(૨) અભિનંદન ન. ધન્યવાદ (૨) અનુમતિ (૩) સ્તુતિ, –નીયવિ. [.] અભિનંદવા
5.વું સક્રિસં.મનં અભિનંદન કરવું (૨) અકિંગ આનંદવું; રાજી થવું અભિનિવિષ્ટ વિલિ. અભિનિવેશવાળું અભિનિવેશ ૫૦ [.] તન્મયતા (૨)
આસક્તિ (૩) દઢ નિશ્ચય(૪)આગ્રહ હઠ અભિનિષ્ક્રમણ ન. સિં] બહાર જવું
તે (૨) સંન્યાસ અભિનેતા પું[. અભિનય કરનાર;નટ અભિન્ન વિ. [G] અખંડ (૨) જુદું નહિ 1. તેવું એક;એકસરખું(૩) પૂર્ણ(અંક)[..]
ભિપ્રાય પં. લિં.] મત (૨) હેતુ; મતલબ * મપ્રેત વિ૦ કિં.] મનમાં ધારેલું; ઇષ્ટ
અભિપ્રેક્ષણ નવ લિં] મંત્ર ભણીને પાણી
છોટવું તે અભિભવ છું. [.] પરાજય (૨) અનાદર અભિભૂત વિ.] હારેલું (૨) અપમાનિત અભિમત વિ. [.] ઇષ્ટ (૨) સંમત અભિમાન નપું [.. અહંકાર; ગર્વ.
–ની વિ૦ લિ.) અભિમાનવાળું અભિમુખ વિ૦ [. -ના તરફ મુખવાળું
સંમુખ (૨) સામેને (ખૂણો) ગિ.] અભિયુક્ત વિકિં.રોકાયેલું(૨) નિમાયેલું (૩) શત્રુથી ઘેરાયેલું (૪) પુંડ આપી ; પ્રતિવાદી અભિગ ૫૦ .] નિકટ સંબંધ (૨) ખંત (૩)વિદ્વત્તા (૪) હલ (૫) આપ; ફરિયાદ.-ગી વિવુિં.] અભિગ કરનારું અભિરક્ત વિ૦ કિં. નિમગ્ન, અભિરત અભિરત વિ૦ [] અત્યંત આસક્ત અભિરામ વિલં.]આનંદમય (૨)મનહર અભિરુચિ સ્ત્રી લિ. રૂચિશેખપ્રીતિ અભિરૂ૫ વિ૦ લિં. અનુરૂપ; મેગ્ય (૨) રૂપાળું (૩) માનીતું અભિલષિત વિ૦ લિ.) ઇચ્છેલું અભિલાખ ૫૦ હિં, મારા મન કામના (૨) ઉત્કટ ઇચ્છા અભિલાષ પું, –ષા સ્ત્રી [i] અભિલાખ.
વી વિસં.] અભિલાષાવાળું અભિનંદન નર, ના સ્ત્રી સં. નમસ્કાર (૨)આસકા નીયવિઅભિનંદવાયોગ્ય. નવું સક્રિ. સં. વિં] અભિવંદન કરવું અભિવંઘ વિ. સં. અભિવંદનીય અભિવાદ પં. નમસ્કાર (૨) આરોપ (૩) વાદવિવાદ. વન ન [.નમસ્કાર અભિવૃદ્ધિ સ્ત્રી હિં. વધારે (૨) ઉન્નતિ અભિવ્યક્તિ સ્ત્રીબૂલ.]વ્યક્ત–પ્રગટ થવું તે અભિશાપ ૫૦ કિં. શાપ (૨) સામો શાપ અભિષિક્ત વિ૦ [.] અભિષેક કરાયેલું (૨) તખ્તનશીન થયેલું અભિષેક પું. [4. જલસિંચન કે તેને વિધિ (મૂતિ અથવા નવા રાજા ઉપર)
૩) ) સ્વીકારેલું
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨
અભિસરણ
અમલ અભિસરણ ન. [વં.] પાસે જવું તે (૨) મહાવરાવાળું(૨)ઉદ્યમ(૩)૫૦ વિદ્યાથી ફરવું તે
(૪) પંડિત [તે (૨) ઉત્કર્ષ અભિસાર પું[ä. સંકેત અનુસાર પ્રેમી અભ્યથાન ન. [4] માનાર્થે ઊભા થવું એનું મિલન (ર) પ્રેમીને મળવા જવું તે. અભ્યદય ! [4] ઉન્નતિ (૨) શ્રેય -રિકા સ્ત્રી હિંસંકેત પ્રમાણે પ્રેમીને અબ નો કિં વાદળું . મળવા જતી સ્ત્રી
અભ્રક નસિં.. જુઓ અબરક અહિત વિ. લિ.) આઘાત પામેલું અભ્રભેદી વિ. અશ્વિને ભેદે તેવું અભિહિત વિ૦ [i] કહેવાયેલું
અમ સમરમત,ગ્રા. મહૂ](‘અમે'માં હશ્રુતિ અભીક વિ. સિં.] ભય વગરનું; નિર્ભય છે; ૬િ. a'માં તો સ્પષ્ટ છે. પણ “અમઅભીતિ વિ૦ . ઇચ્છેલું
માં તે લોપાઈ છે.) અમે (૨)અમારું [૫] અભીર પુંલિ.] ગોવાળિયે; આહીર, અમકડું વિ. સં.મમુ અમુક અનિશ્ચિત અભીષ્ટ વિ. [.] ઇડેલું (૨) મનગમતું અમથું વિવેવ્યર્થ(૨)વિના કારણ(3)મફતનું અભુત વિ૦ મિ.) નહિ ભોગવેલું (૨) અમત ન [4. મ] શાંતિ (૨) સુખચેન. નહિ જમેલું
મન નવ મોજમજા [શાન વિનાનું અભૂત વિ૦ લિં.] નહિ થયેલું. પૂર્વ વિ૦ અમન વિ .મન (ઈદ્રિય) વિનાનું(૨)
સિં. પૂર્વે કદી નહિ થયેલું અપૂર્વ અમર વિલં.] મરે નહિ એવું (૨) પુદેવ અભેદ વિલં, ભેદરહિત એકરૂપ; અભિન્ન અમરખ કું. લિં. મધું ક્રોધ (૨) અસ(૨) પુંછ એકરૂપતા; અદ્વૈત ૦માગ ૫૦ હિષણુતા (૩) અદેખાઈ અંતપંથ. ૦વાદ અદ્વૈતવાદ. - અમરપટ ૫૦ અમરપણાનું વરદાન-લેખ વિ૦ લિં.] ભેદી ન શકાય એવું
અમરપતિ પું[૪] ઇન્દ્ર અક(ગ) ૫૦ લિં. ગ્રામો આભેગ; અમરફળ ન૦ અમરપણુ આપનારું ફળ
ધ્રુપદને ત્રણ ભાગમાં છેલ્લો સિંગીત] અમરલોક પુત્ર [સં. સ્વર્ગ (૨)કવિના નામવાળી કાવ્યની છેલ્લી ટૂંક અમરવેલ સ્ત્રી (વાડ, ઝાડઇત્યાદિ પર) જ્યાં અભ્યર્થના સ્ત્રી લિ.) પ્રાર્થના, વિનંતી નાખો ત્યાં વગર પાણીએ થતી એક વેલી અલ્યસનીય વિ૦ [૩] અભ્યાસ કરવા અમઈ સ્ત્રી સે. માર ITનો આબાવાડિયું જેવું કે માટેનું
અમરાપુરી, અમરાવતી (ઉ.ર૦ઇદ્રની અભ્યસ્ત વિ. લિં] વારંવાર કરી જોયેલું રાજધાની (૨)મહાવરાવાળું ટેવાયેલું(૩)અભ્યાસથી અમરાંગના સ્ત્રી હિં. દેવાંગના અપ્સરા જાણેલું કે અભ્યાસ કરાયેલું
અમરીખ પુંઅંબરીષપ.[ એક ઘરેણું અત્યંગ પુર્ણ ] શરીરે તિલાદિ સુગંધીદાર અમરીચમરી સ્ત્રી માથે ઘાલવાનું સ્ત્રીઓનું પદાર્થો ચોળાવવા તે
અમત્ય વિ૦ લિ. અમર [(૩) ધણું જ અત્યંતર વિ[.]અંદરનું(૨)નઅંદર અમર્યાદ વિ. Gિ.] નિરંકુશ (૨) નિર્લજ્જ
ભાગ(૩)અંતરમન(૪)અવઅંદર;મનમાં અમર્ષ પું.) અસહિષ્ણુતા (૨) ક્રોધ અભ્યાગત વિ. સિં] પાસે આવેલું (૨) (૩) અદેખાઈ
૫અતિથિ; પરોણે (૩) ભિક્ષુ અમલ [.) (-ળ) વિ. નિર્મળ; શુદ્ધ અભ્યાસ .પુનરાવૃત્તિ (૨) ભણવું તે અમલ ૫૦ [1] સત્તા, અધિકારહમ (૩) મહાવરે; ટેવ. ૦૬ વિટ (૨) . (૨) કારકિદ વહીવટ (3) કેફ કે જુઓ અભ્યાસી. કમ ડું ભણવાની વસ્તુ અફીણ (૪) સમયને શુમા
નિયત રૂપરેખા કે યોજના. -સી વિ. વ્યવહારમાં–આચરણમાં મૂકવું તે
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
અમલદાર
- અમૃતમંથન અમલદાર પુંઠ અધિકારી. ૦દારી સ્ત્રી, અમદષ્ટિ સ્ત્રી મીઠી નજર; મહેરબાની અમલદારનું કામ કે પદ, પાણી ન૦ અમીન વિ૦ [.] વિશ્વાસુ(૨) એક અડક અફીણને કસૂબે. બજાવણું સ્ત્રી. (૩) ૫૦ ટ્રસ્ટી; વાલી (૪) લવાદ (૫) (જેમ કે, અદાલતને હુકમ) અમલ કરવો ગામને માટે અધિકારી. ગીરી, દારી કે બજાવતે. -લી વિ૦ અમલમાં મુકા- [], -નાત [..], -ની સ્ત્રી [...] યેલું અથવા મૂકવાનું સક્રિય (૨) વ્યસની અમીનને હેદો (૨) અમીનનું સાલિયાણું (૩) સુસ્ત; એદી. - લો [પ્ર. અમીર ૫૦ ચિ. સરદાર; ઉમરાવ (૨) અમલદારને બેસવાની જગા કાર્યાલય, રાજકતાં (અફઘાનિસ્તાનને)(3)ખાનદાન કચેરી (૨) ઇમ; ઇમારતી બાંધકામ કુટુંબને કે પૈસાદાર માણસ. જદી સ્ત્રી અમસ્તક, અમસ્તુ વિ. જુઓ અમથું અમીરની દીકરી. જાદે પુંછ અમીરને અમળ વિ૦ જુઓ અમલ
દિકરે. શાહી સ્ત્રી, અમીરપણાને અમળાટ ! આમળે; વળ (૨) પેટમાં દોર (૨) જેમાં અમીર ઉમરાવોની ગૂંચળાં વળવાં તે આંકડી (૩) કરડાવું હમત ચાલતી હોય એવી રાજ્યપદ્ધતિ તે (૪) મિજાજ (પ) વકતા; વેર “ઍરિસ્ટોકસી” [મીઠો રસ અમળાવું અને કિં. “આમળવું’નું કર્મણિ અમીરસ પુત્ર સુધારસ; અમૃત જે
(૨) પેટમાં દુખવું (૩) દુમાવું અમીરાઈ (ત) સ્ત્રી અમીરપણું (૨) અમંગલ [i] (–) વિઅશુભ (૨) - અમીરપણા માટેનું સાલિયાણું નવ દુર્ભાગ્ય
અમીશ વિ. અમીરના જેવું () સ્ત્રી અમાત્ય ૫૦ લિં] પ્રધાન મંત્રી
અમીરપણું અમાન ન [.] અભય રક્ષણ. વાત સ્ત્રી અમુક વિ૦ લિં.) વિશેષ અર્થમાં મુકરર [.. જુઓ અનામત. વતદારી સ્ત્રી, કરેલું ચોક્કસ ફલાણું (૨) અનિશ્ચિત [i. ટ્રસ્ટીપણું વાલીપણું(ર)પ્રમાણિકતા (૩) સર અમુક (જણ). તમુક વિ૦ (૩) થાપણ સાચવવી તે
ફલાણું ઢાંકણું
[અકળાવું અમાનિતા સ્ત્રી, -7 નો કિં. અને અમુઝાવું અ ક્રિ. [.યા +] મૂંઝાવું; ભિમાનિતા; નમ્રતા
અમૂઝણ સ્ત્રી અમુઝાવું તે - અમાનુષ(બી) વિસં. દેવી(૨) મનુષ્યને અમૂત(-7) વિ૦ [G] આકારરહિત
શોભે નહિ એવું (૩) કર; રાક્ષસી અમૂ(–મો)૯ વિજુઓ અમૂલ્ય અમાપ વિ. [સં.) બેહુદ; પાર વિનાનું અમૂલ(ક) વિ. મૂળ વિનાનું (૨) અમારિાષણ સ્ત્રી [૪] હિંસાના આધારહીન (૩) ઉપાદાનકારણરહિત
નિષેધની હિંસા કરશે મા એવી ઘોષણ અમૂ (-)લખ, અમૂ-મેલું વિ૦ અમારું (મા') સ જુિઓ અમે] “હું” નું હિં. અમયા જુઓ અમૂલ્ય છઠ્ઠી વિભક્તિનું બહુવચન
અમૂલ્ય(૦૭) વિ. [. જેની કિંમત આંકી અમાવ(વા)સ્યા લિ., અમાસ સ્ત્રી ન શકાય એવું; ઘણું જ કીમતી અંધારિયાને છેલ્લે દિવસ
અમૂંઝણ સ્ત્રી- જુઓ અમૂઝણ અમિત વિ. લિ.) અમાપ (૨) નહિ માપેલું અમૂંઝાવું અકિટ જુઓ અમુઝાવું અમિત્ર ૫૦ લિં] મિત્ર નહિ તે; શત્રુ અમૃત વિ. સં.) મૃત નહિ તેવું (૨) અમર અમી ન [સંગત) અમૃત (૨) મીઠાશ (૩) નવ અમર કરે એ માનેલો એક (૩) કૃપા (૪) ઘૂંક (૫ રસકસ રસ. વનતં] અમરપણું. સ્કૂલન
અમીટ વિ૦ મીટ વિનાનું અનિમેષ સિં] જુઓ અમરફલ.૦મંથનન [i.]
elirinteelle et ili znam
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪
અમૃતસંજીવની
અરબી અમૃત માટે (સમુદ્રનું) મંથન, સંજી. અ ગ્ય વિ[૪] અઘટિત (૨)નાલાયક વની સ્ત્રી મરેલાને જીવતું કરવાની વિદ્યા. અયોનિ (જ) વિ. [.) નિ દ્વારા ન
સાર પંસિં.) ધી. –તા સ્ત્રી એક જન્મેલું (૨) સ્વયંભૂ. રાજા વિન્ની [ä.] વેલ ગળો (૨)હરડે (૩)અતિવિષની કળી નિ દ્વારા ન જન્મેલી(૨)સીતા(૩)લક્ષ્મી (૪) આમલી. -તાંશુ પં. લિ.] ચંદ્ર અર ૫૦ ]િ આરે (પડાનો) અમે(-) (મે',મો) સ0 [. કરમ] અરક પુત્ર . મ] અક; સત્વ અમ; હુંનું બહુવચન
અરણ્ય વિ]િ રક્ષણય નહિ એવું અમેય વિ૦ ] અમાપ
અરક્ષિત વિ. લિ.] રક્ષિત નહિ એવું અમેરિકન વિ. [.અમેરિકાનું (૨) અરગજો કું. [ા. અના] એક સુગંધી અમેરિકાના વતની
પીળી ભૂકી અમેરિકા ૫૦ ]િએ નામને પૃથ્વીને ખંડ અરઘટ્ટ(ક) . રંટ.-ટ્ટિકા સ્ત્રી રંટ અમો (મો) સર જુઓ અમે
અરઘવું સક્રિટ . પૂજા કરવી (૨) અમેઘ વિ[૩] અચૂક રામબાણ અકેિશોભવું; ઘટારત હોવું [કા. અમલ(ખ,-) વિ૦ જાઓ અમૂલ્ય અરધયું નવ પૂજાનું એક પાત્ર અજમા સ્ત્રી લિં. ધંધા (દ્રાવિડી ભાષા- અરજ સ્ત્રી ગર્ભવતીના અભાવા
એમાં પણ આનાંરૂપ મળે છે. મ.૩મ)મા અરજ સ્ત્રી [. મને વિનંતી (૨)ફરિયાદ. અસ્લ વિ.ખાટું(૨)નતેજાબ એસિડ દાર વિ. અરજ કરનાર. -જી સ્ત્રી અજ્ઞાન વિ. [] મેલું કે કરમાયેલું અરજ કે ફરિયાદ (૨) તેને કાગળ નહિ તેવું
અર()ળેઅ અધર (૨)અનિશ્ચિત અય નહિં. થય] લેખંડ
અરળ ચણેલી ભીતનું સીધાપણું અય અ [1. હે; અરે
જેવા લટકાવાતું વજન અયનન [સં] પ્રયાણ(૨)[ખ]વિષુવવૃત્તની અરઝળે અ૦ જુઓ અરળે દક્ષિણમાં અને ઉત્તરમાં દેખાતી રસૂર્યની અરડૂસી સ્ત્રી – પં. એક વનસ્પતિ ગતિ (૩) એ ગતિને લાગતો વખત છે –ઔષધિ માસ (૪) ઉત્તરાયણ અને દક્ષિણાયનનું અણિ (ત્રણ) સ્ત્રી [.) એક જાતનું ઝાડ દરમાં દૂરનું બિંદુ “સસ્ટિસ'. ૦વૃત્ત અરણ્યન લિ.] જંગલ. વન ન. સિં.] ન આકાશમાં જે માગે સૂર્ય ફરતો અરણ્યમાં-જ્યાં કઈ સાંભળે નહિ ત્યાં દેખાય છે તે ગોળ રેખા
કરેલું રુદન. ૦વાસ ૫૦ કિં.] જંગલમાં અયસ્કાંત ૫૦ લિ. ચુંબક
રહેવું તે (૨) સંસારત્યાગ અયાચક વિ૦ [ā] યાચન ન કરનારું. અરતિ સ્ત્રી લિ.] રતિને અભાવ વ્યવૃત્તિ સ્ત્રી માખ્યા વિના મળેલા વડે અરથ પુત્ર જુઓ અર્થ [૫] ગુજરાન ચલાવવું તે. વ્રત ન તેવું વ્રત અરદાસ સ્ત્રી[Fા. માત] અરજ અયિ અને [.] હે અર્થનું પ્રેમસંબંધન અદિબેહસ્ત મું. [૪. રવિહિત ઝિંદ) અયુક્ત વિ૦ [] નહિ જોડાયેલું (૨) પારસી વર્ષને ત્રીજો મહિને (૨) અગ્નિ
અયોગ્ય (૩) જેણે ચિત્તને વશ નથી અરધી સ્ત્રી, પાઈ (મુંબઈ) કર્યું એવું
અરધું વિજુઓ અડધું. ૫ર વિઅડધું અયુત વિ. સં.) જોડાયેલું નહિ એવું (૨) પડધું. ધોઅરધ વિ૦ અડધોઅડધ વિ.(૩) ૫૦ દશ હજાર. સિદ્ધ વિજેનું અરબ ડું [.] અરબસ્તાન (૨) આરબ પૃથક અસ્તિત્વ ન હોઈ શકે એવું ન્યિા અરબ ૫૦ (આરબોની) લડાઈ;
WW
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
અરખી
અશ્મી વિ॰ અરખને લગતું (૨) અરખસ્તાનનું (૩) સ્રી અરબની ભાષા અરમાન સ્ત્રી [.] ઉમેદ (૨) આતુરતા અરમાર સ્ત્રી[વો બાલī]દરિયાઈ કાલા. રી વિશ્વ નૌકાસૈન્ય સંબંધી અરમારી સ્ત્રી[પો. ત્રહ્મારિયો] સ્ત્રી॰ જીએ અલમારી {ઉદ્દગાર અ૨૨ અરુચિતા, દિલગીરી,દુ:ખ ખતાવનાર અરવલી(-લી) પું॰ [i.] જેમાં આબુ
પર્વત છે તે પતાની હાર અર્વા પું॰ [૬.અદ્-‘રુહ’નું બ॰ ૧૦] આરવા; આત્મા (૨) અંતઃકરણ અરવિંદ ન॰ [નં.] કમળ અરસસ અ॰ સં. પરસ્પર] પરસ્પર અરસિક વિ॰ [i.]રસ–મા ન પડે એવું;
શુષ્ક (૨) રસ સમજી ન શકે એવું અરસા પું॰ ત્રિ. ઞરક્ષā] મુદત (૨) અવસર અરાખડુ' ન॰ રેખાકૃતિ; છાપ અરાગ વિ॰ [i.] રાગરહિત; નિવિકાર
(૨) પું॰ અપ્રીતિ (૩) અશ્મનાવ અરાજક વિ॰ [i.] રાજા વિનાનું; અંધાધૂંધીવાળુ’(૨) ન૦ રાન્ત ન હોવા તે(૩) અંધાધૂંધી. શ્તા સ્ત્રી [સં.]અંધાધૂંધી અરાતિ પું॰ [i.] શત્રુ અરામ વિ॰ રામ – વ્યાજ વગરનું અશવલિ(−લી) [i.], (–ળિ,−ળી) સ્ત્રી॰ (પૈડાંના) આરાને સમૂહ અરિ પું॰[i.]દુશ્મન (૨) કામ, ક્રોધ, લોભ, મેાહ, મદ અને મત્સર એ છવિકાર(ક) છ માટે કવિતામાં વપરાતી સંજ્ઞા અરિષ્ટ ન॰ [i.]દુર્ભાગ્ય; સંકટ (૨) માતની નિશાની (૩) મદ્ય (૪) અરીઠાનું ઝાડ (૫) પું શત્રુ (૬) સૂચ' (૭) વિ॰ રિ; અશુભ અરિષ્ટનેમિ પું॰i.]બાવીસમા જૈન તીર્થંકર અરિહંત વિ॰નંબર્હિન્તા]દુશ્મનાના નાશ કરનાર (૨)પું॰[સં. અત્] જેન તીર્થકરશ તથા બુદ્ધ માટેની સંજ્ઞા અરીડી સ્ક્રી॰[તં. દિ] એક ઝાડ. “હું”ન અરીઠીનું ફળ. "ૐ પું॰ અરીડી
૩૫
એક વિવાહ
અરીભવન ન॰[i.] કિરણેાનું એક બિંદુમાંથી ચક્રના આરા પેઠે ચામેર ફેલાવું તે અરીસે પું॰ [i. આવશ] આયને; દૃણ અરુ અ॰ [હિં.] અને [૫.] અનુચતુ’વિ॰ ન રુચતું [ન હાવી તે અરુચિ સ્ત્રી॰ [6.] અણગમા (૨) ભૂખ અરુણ વિ॰ [i.] રતાશપડતું (૨) સૈાનેરી (૩) પું॰ સૂચના સારથિ (૪) પરોઢ (૫)પરેટ વખતના આકાશના રંગચિત્ર ન॰ (ધડ વગરના અરુણ જેવું) કમરથી ઉપરના શરીરના ભાગનું ચિત્ર; ‘બસ્ટ’. ॰સ્મૃતિ (--ત્તિ) સ્રો॰ કમરથી ઉપરના ભાગની સ્મૃતિ ૰સારથિ પું॰ [i.]સૂર્યાં. ણા સ્ત્રી [સં. મ (૨) ચણાઠી (૩) નસેાતર.-ણાચલ પું૦ [i.] સૂચ' જેની પાછળથી ઊગે છે તે કલ્પિત પત.
-ણિમા સ્રી॰ [i.] રતારા. “ણું વિશ્લાલ રંગનું. -શાય પું॰ [i.] પાડ અપરું અ[ફં.અરત્ પરત આમ તેમ અરું [સં. માત્] પાસે (૨)આમ અરુંધતી સ્ત્રી[i]વસિષ્ઠ ઋષિની પત્નીનું નામ (૨)સષિના તારાએ પાસે એક અત્યંત ઝાંખા તારાનું નામ. દર્શીતન્યાય પું [i.] સ્થૂલ ઉપરથી સૂક્ષ્મ ઉપર જવું તે અપરું અ॰ નુ અરુપ અરૂપ [i.) (-પી) વિ॰ આકારરહિત અરે અ॰ [H.] આશ્ચય, દુ:ખ, ચિ ંતા, ક્રોધ ઇ॰ સૂચક ઉદ્ગાર (ર) ઉતરતા દરજ્જાના માણસને સાધવાના ઉદ્ગાર (૩) સ્રી ફિકર (૪) હાચ. ૦રાત પું, ૦ટી શ્રી અરે હાવી કે થવી તે. ૦૨ અ॰ જીએ અરર અરડુ' ન॰, ડો સું॰ કપાસનાં જૂનાં જડિયાં ફૂટી નવા કપાસ થાય તે અફ પું॰ [મ.] નુએ અરક
અ પું॰ [i.] સૂર્ય (ર) કિરણ (૩) ઉત્તરા ફાલ્ગુની [યા.) (૪) આકડા. વિવાહ પું॰ [i.] ત્રીજી વારનું લગ્ન
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્ગલ
અર્પણપત્ર કરતાં પહેલાં અનિછનિવારણાર્થે પુરુષનું વિધિઓની સ્તુતિ ઇત્યાદિ કરવી આકડી સાથે કરાતું લગ્ન
તે (૨) સ્તુતિ; તારીફ (૩) અને અગલ છું. [ä. આગળ; ભૂંગળ. –લા જીવનમાં મહત્ત્વ દેનાર વાદ. શાસ્ત્ર (લી) સ્ત્રી હિં. આગળી
નવ લિં] સંપત્તિશાસ્ત્ર (૨) રાજનીતિ. અઘ પુંલિં] કિંમત (૨)ચેખા, દૂર્વા, શાસ્ત્રી પું. તે જાણનારે પુરુષ. કુલ ઈ. પૂજાપ (૩) તેનાથી પૂજા-સન્માન સાધક વિ૦ લિં] અર્થ સાધે એવું કરવાં તે. ૦૫ાદ્ય ન ફૂલ, સુગંધી તથા ઉપયોગી. સિદ્ધિ સ્ત્રી, કિં. ધારેલી પગ જોવાનું પાણી (૨) મોટા માણસો મતલબ પાર પાડવી તે (૨) ધનપ્રાપ્તિ. અથવા દેવને તે દ્વારા આદરસત્કાર થત અ૦ એટલે કે સારી આપવાની એક રીત. -ઘણું વિ. સં. વિ. અર્થને અનુસરતું. ર્થાથી વિ૦ પૂજ્ય; અને ગ્ય
લિં.) ધનલભી (૨) સ્વાર્થી. -ર્થાતર અર્થ વિ. મૂલ્યવાન(ર)પૂજ્ય (૩)નપૂજા નવ બીજો અર્થ (૨) વિષય બહાર અચક વિ. સં.] પૂજનાર (ર)પું. પૂજારી બેલિવું તે. –થી વિ૦ કિં.] ગરજવાળું અચન ન, -ના સ્ત્રીસિં. પૂજા (૨) મતલબી (૨) ચાચક. - અ૦ માટે; કપાળે ચંદન લગાડવું તે. -વું સ0 કિ. વાસ્ત
હિરનાર ( [ સં. ય] પૂજા કરવી
અદન વિ. (૨) ન [.] નાશ કરનાર; અર્ચા સ્ત્રી [સં.) અર્ચના. -ચિત વિ. અધ વિ૦ કિં. અડધું (૨) નવ એકના પૂજેલું; સન્માનેલું
બે સરખા ભાગમાં એક. ગાળ વિ. આજ સ્ત્રી [.] અરજ (૨) ફરિયાદ અડધું ગેળ (૨) પં. (પૃથ્વીના) ગેળાને અને નવ મેળવવું–કમાવું તે
અડધે ભાગ; બહેમિફિયર' (૩) ગોળ અજિત વિહિંમેળવેલું કમાયેલું આકૃતિને અર્ધો ભાગ [..] ચંદ્ર પું અર્ણવ પં. [.] સમુદ્ર
હિં. અડધે ચંદ્ર (૨) હથેલીની અર્ધ ચંદ્ર અથ . હેતુ (૨) માને સમજૂતી જેવી આકૃતિ બચીમાંથી પકડી ધક્કો (૩) ધન સંપત્તિ (૪) ગરજ; પ્રજન મારવા માટે). હજરતીય ચાય પં. (૫) ધર્માદિ ચાર પુરુષાર્થોમાં બીજે. સિં] અર્ધ" આ અને અધું પેલું એમ કામ વિ૦ લિ.) ધનની ઇચ્છાવાળું. કરી અનિશ્ચિત રાખવું તે. ૦૬ કારણ ના આર્થિક તંત્રની વ્યવસ્થા. વિઅડધું બળેલું (૨) અધકચરા જ્ઞાનગાંભીર્ય, ગૌરવ ન [i] અર્થનું વાળું. નારીશ્વર પુ. લિ.] શિવનું ઊંડાણ. ૦ઘન વિ૦ અર્થથી ભરપૂર. એક સ્વરૂપ-અડધું પુરુષ અને અડધું સ્ત્રી.
તંત્રના આર્થિક વ્યવસ્થાનું તંત્ર. માગધી સ્ત્રી, પ્રાકૃત ભાષાનું એક દાસ . પિસાને ગુલામ. પ્રાપ્તિ સ્વરૂપ. વિરામ નવ વાક્યના અર્થસ્ત્રી અર્થની પ્રાપ્તિ કમાઈ લાભ. ગ્રહણની સુવડ સારુ વચ્ચે અમુક ભવું
બંધ પુંલિ. શબ્દોની રચના; તે કે તેનું સૂચક (ક)આવું ચિહન. સ્વર નિબંધ, કાવ્ય ઇત્યાદિ. બુદ્ધિ વિ. ૫. ય, ર, લ, કે વ અક્ષર. - ગના સિં] સ્વાથી (૨) સ્ત્રી ધનની ઈચ્છા સ્ત્રીપતિનું અધું અંગ-ધર્મપત્ની. (૩) આર્થિક રહસ્ય સમજવાની બુદ્ધિ, -ધંગવાયુ પુંલક; પક્ષાઘાત
બેધ ! . (ખરો) અર્થ સમજ અધુ વિ. જુઓ અડધું તે. લક્ષી વિના અર્થને લક્ષનારું. વાદ અર્પણ ન [.આપવું તે(૨)ભેટ કરવું તે.
j[.]વિધિરૂપ વાક્યોમાં રૂચિ કરાવવા ૦૫ર ન બક્ષિસનામું (૨) અર્પણ
TB
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્પણપત્રિકા
૩૭
અલાતચક્ર પત્રિકા. ૦૫ત્રિકા સ્ત્રી ગ્રંથ અર્પણ અલકા ૫૦ [.] ફકીરને ઝબ્બો કર્યાને લેખ. નવું સત્ર કિટ કિં. મ ] અલાઉ વિ. મ. અાદ ]નકામું ફાલતુ આપવું (૨) ભેટ કરવું
અલબત(ા -ત્તાં) અ [મ. અર7€ | અર્પિત વિ. લિં] અર્પેલું અપહેલું ખચીત; બેશક; જરૂર અબુદ ૫૦ કિં.] વાદળ (૨) આબુ પર્વત અલબેલું વિટ ફાંકડું (૨) દક્કી .
(૩) દશ કટિ સંખ્યા (૪) એક રોગ અલભ-ભ્ય) વિ. સં. અઢી અપ્રાપ્ય અલંક પં. [] બાળક , અલમ અ૦ લિ.) બસ; પૂરતું જોિરાવર અર્યમા ડું [i] સૂર્ય (૨) પિતરોમાં અલમસ્ત વિ]િ મસ્તાન (૨) પુષ્ટ અને
મુખ્ય તે (૩) ઉત્તરા ફાલ્ગની [...] અલમારી સ્ત્રી, ોિ. અજીમારિયો કબાટ અર્વાચીન વિ. લિ.) આધુનિક
(૨) અનેક ખાનાંવાળું નાકું (૩) છાજલી અશ ૫૦ [.] એક રોગ, હરસ
(૪) ખાનાંવાળી ઘોડી અહ(હ)ત ૫૦ સિં. પરમ જ્ઞાની બુદ્ધ અલવણ વિ. [i] અલૂણું; મીઠા વિનાનું તીર્થકર જૈિન, બૌદ્ધ
અલવવું અ૦ કિ. મૂગા રહેવું અ વિ (સં.) સ્તુત્ય(ર) પૂજ્ય (૩) ઉચિત અલવાઈ વિ. સી. નાના બચ્ચાવાળી અલ અને લિ. એમ્]+ખચીત (૨) બસ (ગાય, ભેંસ ઈ) અલક સિં] વાળની લટ (૨) કેશ અલવાનન[] રવિનાની શાલકામળી અલકમલક ૫૦ દેશવિદેશ
અલવે અ લીલાઓ; લહેરથી અલકા સ્ત્રી [.] કુબેરની નગરી. કપિ , અલવેસર વિના પુત્ર અલબેલો -કેશ પં. [૪. કુબેર
અલશ સ્ત્રી જુએ અલછ સ્ત્રિીમંદગતિ અલક્ત(ક) પંકિં.લાલ લાખ(૨)અળતો અલસ વિ.સં.] આળસુ (૨) મંદ ગતિ અલક્ષિત વિ. નિં. નહિ જોયેલું અલસાવું અ ક્રિટ લિ. ગ] આળસવું અલક્ષ્ય વિ૦ લિ.] અદશ્ય(૨)નેમ વિનાનું અલંકાર ! [.] ઘરેણું (ર) શણગાર (૩) અલખ વિ. [છું. અa] અફેય (૨) શબ્દ અથવા અર્થની ચમત્કૃતિવાળરચના પુત્ર બ્રહ્મ
અલખતવાળું (૪) તાન કે આલાપમાં વપરાતી સ્વરેની અલખત સ્ત્રી દોલત; ઘન. -તિયું વિટ મધુર ગૂંથણી સંગીત. શાસ્ત્ર નવ અલખનિરંજન અય નિર્ગુણ બ્રહ્મ અલંકારનું શાસ્ત્ર; કાવ્યશાસ્ત્ર અલખવાદી વિ૦ (૨) . બ્રહ્મવાદી અલંકૃત વિ. [.] શણગારેલું અલગ વિ(૨)અ) [. #] જુદું(૨)દુર અલંગઝલંગ અવ અધ્ધર, વગર ટેકે સિ.] અલગત સ્ત્રી અગત્ય (૨) ઘડે; ઉદાહરણ અલંધનીય, અલંદય વિ૦ કિં. લાંધી – અલગાર સ્ત્રી [ . શ્રીર] પંક્તિ એળગી ન શકાય એવું અલગારી વિ. કા. શોખીન (૨) મસ્ત અલંબુદ્ધિ સ્ત્રી[] છે એટલું બસ છે અલગુ વિ૦ + અળગું જાતનું વાદ્ય એમ માનવાની વૃત્તિ; સંતોષ અલગેજ ન [. ] પાવાની સલા સ્ત્રી[. માત્ર આબાદી અલજી સ્ત્રી [ સં. ] ગરીબાઈ અલાઉ વિ. જુદું (૨) અજાણ્યું અલડ (લ') વિજુઓ અલ્લડ
લાવું અ ક્રિટ ઊંટનું ગાંગરવું અલતી [. મસ્તા] જુઓ અળતો અલાણી સ્ત્રી કૂવાનું એલાણ અલપઝલપ વિ અસ્પષ્ટ સિ
અલાણુંફલાણું વિટ આ અને તે અલપવું સરકિટ [સં. ગાઢ આલાપવું ગાવું અલાતું ન ખેરાણું (૨) મશાલ.૦ચક અલપ(પા) અકિટ લપાવું છુપાવું ખરણે જોરથી ફેરવતાં ભાસતું વર્તુલ
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
અલાદ
37
અપાહાર
અલાદ વિ. મ. સારું નિધન; દીન અલેખું વિ૦ લેખા વિનાનું (૨) નકામું અલાન ન૦ કિં. આ હાથી બાંધવાને અફળ. -ખે અ અફળ એળે(ર)પુષ્કળ
ખંભે, દોરડું ઇ [કરાવવું તે અલેચે ૫૦ જુઓ અલાયો અલાપચારી સ્ત્રી પાછળ રહીને તોફાન અલેણુભાવ ૫૦, અલેણું ન લેણાદેણી અલાબલા સ્ત્રી ડઝપટ; નડતર ન હેવી તે અણબનાવે અલાબુ(ભૂ) સ્ત્રી હિં. કડવી તુંબડી(૨) અલેતું (લે) વિ૦ હલેતું કરવાદ સંન્યાસીનું તુંબડું
અલેપ વિ૦ કિં.] જુઓ અલિપ્ત અલાયચી સ્ત્રી એક જાતની ડાંગર
અલેલ (લે')વિ અધેરવાળું () ઉપરટપકે અલાયચે જુઓ અલાયચી (૨) કથાસ કર્યો હોય તેવું પુવિ અટકળે [તુ. માય) એક જાતનું કાપડ
ઠોકનાર; ગપાટિયું અલાયદું (લા) વિ[ગ.અાહિતીલાયદું;
અલિયાબલિયાં ન બ૦ વર ઓવારણાં
અલકી વિ + અલૌકિક ભિન્ન; જુદુ અલાયે વિપુંડ આંકેલો, હર(સાંઢ)
અલક્ષ્મ વિ.) અદશ્ય (૨) અલૌકિક
(૩) પરલેક બગાડે તેવું અલાર (લા') સ્ત્રી અલગાર; લંગાર "
અલેપ વિ અદશ્ય; લુપ્ત અલાવ મેહરમને અને આસપાસ
અલેલ અરવ] જુઓ અળળળો નાચવા સળગાવાતો અગ્નિ કિરવાં તે
અલૌકિક વિ૦ કિં. અભુત (૨) દિવ્ય અલાવડાવેડા બ૦ વ૦ અલાવડાં કર્યા અલાવડું વિસાચજૂઠાં કરનારું(૨)ધાયેલાં
અકલી પેટ પાણીમાં ઓગળીને રાતા
લીટમસને લીલે બનાવવાનો ગુણ ધરાકરનારું (૩)નવ સાચું જૂઠું (૪)ધાપલું
વતો પદાર્થ (૨) અકલીના ગુણવાળું અલાવા અ [..] તે સિવાય; ઉપરાંત
અલલોઇડ ૫૦ અકલીના જેવા ગુણદોષ અલાહિદુ વિ૦ જુઓ અલાયદું
ધરાવનાર વનસ્પતિજન્ય ઝેરી પદાર્થ અલિ-લી) પું[૪] ભમરે
અલ્પ વિ[4. (૨)ક્ષુલ્લક. ૦કાલિક અલિપ્ત વિ[સં.) લિપ્ત નહિ તેવું અલિયાની વિ૦ આલા-ઊંચા ખાનદાનનું
વિડ વખત રહેનારું-ટકનારું જીવી અલિંગ(—ગી) વિ. લિં] જાતિરહિત (૨)
વિથ્થડે વખત જીવનારું (૨) ચેડા વડે
જીવનારું. ૦ઝ વિ. થોડું જાણનાર. શરીર હિત (૩) પુંપરમાત્મા
તમ વિ. ઓછામાં ઓછું મિનિમમ” અલી ડું .] જુઓ અલિ
ગિ.]. પ્રાણુ વિ૦ [i] જેનો ઉચ્ચાર અલી સ્ત્રી [3.એસ્ટિીવાસખી (૩) અ.
કરતાં શેડે શ્વાસ જોઈએ તેવા(અક્ષર) એક સ્ત્રીવાચક સંબોધન
વ્યિા. (૨) નમાલું બુદ્ધિ વિ૦ .] અલી ૫૦ [.) ઇસ્લામના એક ખલીફ
ડી બુદ્ધિવાળું મૂર્ખ(૨) સ્ત્રી થોડી બુદ્ધિ, અલીક વિ૦ કિં.] અપ્રિય (૨) ખોટું
ભાથી વિવુિં. ડાબેલું. ૦મતિ અલીલખ વિ. સંખ્યાબંધ
વિ. જુઓ અલ્પબુદ્ધિ વિરામ ન અલુખડું ન જુઓ “અળખડું
અર્થગ્રહણની સગવડ ખાતર વાક્યમાં અકે ફેરે અ આ ફેરે [ક]
થોડું થોભવું છે કે તેનું સ્થાન બતાવનારું અલૂણું વિ૦ લૂણ—મીઠા વિનાનું (૨) નવ (,) આવું ચિહન. ૦સંખ્ય વિ૦ અલૂણું ખાવાનું વ્રત. –ણ નબવ એ
અલ્પસંખ્યાવાળું. વસંતુષ્ટ વિ. ડાથી વ્રતના દિવસ
સંતુષ્ટ થઈ જાય એવું. -ત્પાત્મા ૫૦ એલેક (લે) પુંજુઓ અહાલેક હંકારવું તે અલ્પ માણસ (“મહાત્માથી ઊલટું). અલેક ન. [મ. સુકાન સીધું રાખીને અલ્પાહાર કું. સિં. થોડું ખાવું તે
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
અલ્યા
૩૯
અવતાર
અલ્યા(-) અ. એક તુંકારાભમ્ અવગાહ વિ. કિં. નિમગ્ન; ગરક થયેલું પુરુષવાચક સંબોધન (તુચ્છકારમાં (૨) નીચું ઊંડું અલ્યાં” નબવરૂપ પણ સાંભળવા અવગાહ ૫૦,૦નન સિં] ડૂબકી મારવીમળે છે. જુઓ “અલી સ્ત્રીસંબોધન) ગરક થવું તે (૨) સ્નાન. ૦વું અકિ. અલકદલક અઅધરધર(૨) સ્ત્રોત્ર હિં. ગવI] નાહવું (૨) ડૂબકી મારવી
છોકરાંની એક રમત [ઉચશૃંખળ અવગુણ ૫૦ લિં] દોષ; દુર્ગણ (૨) ગેરઅલ્લડ (લ') વિર અલેતું; નાદાન (૨) ફાયદે (૩) અપકાર. -ણિયું -ણી વિ૦ અલ્લા ૫૦ કિ.) ખુદા ઈશ્વર. ચેટલી, કૃતઘ (૨) દુર્ગણી કચેરી સ્ત્રી બાધાવાળા છોકરાને હજામત અવગુંઠન ન. [1] આચ્છાદન (૨)બુરખે કરાવતાં જે થોડા વાળ આગળ અથવા અવગુહિત વિ૦ ર્સિ. આચ્છાદિત બોચી ઉપર રાખે છે તે. તાલા પુત્ર અવયહ ૫ કિં. નિગ્રહ (૨) નડતર (૩) [..] ખુદાતાલા. ૦ની ગાય, ગાવડી સંસ્કૃતમાં નો લોપ સૂચવતું(S)આવું ચિહ્ન શપ્ર. રાંકગરીબ વિભાવનું માણસ. અવધડ સ્ત્રી મુશ્કેલી (ર) વિર મુશ્કેલ
હુ અબર શ૦ પ્ર[2.ઈશ્વર સહુથી અવધેષણ સ્ત્રી [.]ઢહેર અિનિંદ્ય મહાન છે
અવચનીય વિ[.]ન બલવા ગ્ય (૨) અલ્લા ૫૦ જુઓ ઓળાયે
અવચિહન ન. સિં] અશુભ ચિત અલૈચાંબલૈયા ન બ વવ જુઓ અવચ્છિન્ન વિ૦ લિં] જુદું પડેલું પાડેલું અલિયાબલિયાં
(૨) મર્યાદિત [ (૪) વિશેષતા અવ અ. હવે [૫]
અવરછેદ પુંલિં.]ભાગ(૨)મર્યાદા (૩) છેદન અવ [i] ઉપસર્ગ, “ખરાબ”, “ઓછું', અવાજશ ૫૦ જુઓ અપચશ
નીચું', “તુ” એવા ભાવમાં. ઉદા. ' અવાજોગ પુત્ર અશુભ મુહુર્ત અવયોગ અવગુણ, અવકૃપા, અવગણવું, અવતાર અવજ્ઞા સ્ત્રી લિ.) અનાદર (૨) નિશ્ચિતતા બતાવે, ઉદાઅવઘોષણા, અવટંક સ્ત્રી અડક અવધારણા
અવટાવું અ૦િ જુઓ અટવાવું (૨)ચૂક અવકરા(–ળા) સ્ત્રી જુઓ અવક્રિયા આવવી (૩) ઘૂંટાઈને એકરસ થવું અવકળા સ્ત્રી, વ્યાકુળતા (૨) અવકરા અવડ (વ) વિ૦ હવા; અવાવરું અવકાશ ૫૦ લિ.] આકાશ ખાલી જગા અડચવડ વિ. કાચરકૂચર
(૨) પ્રસંગ; તક (૩) ક્ષેત્ર (૪) કુરસદ અવઢવ ના ઢચુપચુપણું (૨) સ્ત્રી ઓરતો અવકીર્ણ વિ૦ [ઉં. વીખરાયેલું (૨) અવાણ વિ. [૬. માર્ગ ચાર વર્ણ બહારનું ચૂર થયેલું
નીચું; ઊતરતું [ક] અવકૃપા સ્ત્રી [i.] ઇતરાજી; કફ મરજી અવતરણ ન[સં. નીચે ઊતરવું તે (૨) અવકિયા સ્રોલિં] ઊલટી અસરફનુકસાન અવતાર; જન્મ (૩) ઊતરતે ઢાળ (૪) અવગણના સ્ત્રી [...] ઉપેક્ષા; અવજ્ઞા ઉતારા; ટાંચણ. ચિત ન ઉતારો અવગણવું સ૦િ લિ. વાળ] લેખામાં દર્શાવતું (“ ') આવું ચિત. -ણિકા
ન લેવું [અવગતિ પામેલું સ્ત્રી [.) પ્રસ્તાવના ઉપઘાત. નવું અવગત વિ. વિ.) આવડેલું; જ્ઞાત (૨) અકિ.મવત નીચે ઊતરવું (૨)જન્મવું અવગતિ સ્ત્રી [.] ખરાબ દશા; (મરણ અવતંત્ર પુંજન સિં] કાનનું એક ઘરેણું
પછી) ભૂત-પ્રેત થવું તે; નરકમાં પડવું તે (૨) માથાનું ઘરેણું (3) અલંકાર [લા]
અવગતિક(મું) વિ[.અવગતિને પામેલું અવતાર ૫૦ લિ.) નીચે ઊતરવું તે (૨)
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
અવતાર કાય
જન્મ; દેહધારણ (૩) જન્મારા (૪) પૃથ્વી પર અવતરેલા દેવ કે ઈશ્વર. કાય ત॰ ભગવાનના અવતારનું વિશિષ્ટ કાય'. –રી વિ॰ અવતારને લગતું (ર) ઈશ્વરી; દૈવી
અવતીણુ વિ॰ [i.] નીચે ઊતરેલું (ર) અવતાર પામેલું (૩) ઉતારારૂપે લીધેલું અવદશા સ્ત્રી[i.] શા;પડતી (પરાક્રમ અવદાન ન॰ [i.]દેવતાને જમાડવાતે(ર) અવધ વિ॰[i.] ન કહેવાય એવું (૨)નિંદ્ય અવધ (ધ,) સૌ॰ જીએસ અધિ અવધ પું॰ [ä.] અયેાધ્યા પ્રાંત, પુરી
.
સ્ત્રી અાધ્યા
અવધાન ન॰ [i.] લક્ષ; ધ્યાન (૨) સમાધિ. ની વિ॰[i.]ધ્યાન “એકાગ્રતાની શક્તિવાળુ
અવધાર યું॰ [સં.] નિ ય - નિશ્ચય કરવા તે (૨) મર્યાદા બાંધવી તે(૩) અ॰ ખચીત. વણું ન॰, ॰ણા સ્રો॰[i.] નિ ય; નિશ્ચય. •વું સક્રિ॰ [i, બટ્ટ] નક્કી કરવું (૨) ધ્યાનપૂર્વક તપાસવું અવધિ પું; સ્ત્રી॰ [i.] હ૪ (૨) અંત (૩) નિશ્ચિત સમય [ભાષા અવધી સ્ત્રી અવધ-અયેાધ્યાના પ્રદેશની અવધીરણા સ્ત્રી [i.] અનાદર અવધૂત વિ॰ (૨)પું॰ [i.] જીએ અબધૂત અવધ્ય વિ॰ [i.] વધને અયેાગ્ય અવનત વિ॰ [ä.] નીચુ નમેલું. કાણુ પું ‘ૐ ગલ ફ્’ડિપ્રેશન’ [ગ.].“તાંશ પું॰ ‘ડિપ્રેરાન’[ગ.). ~તિ સ્ત્રી[સં.]પડતી (૨) નીચે નમવું તે [ઢલકુ અવનદ્ધ વિ॰ [સં.]બાંધેલુંડ મઢેલું (૨) ન૦ અવનવું વિ॰ [સં. મિનવ] નવી નવી જાતનું
0
(૨) વિચિત્ર; અદ્ભુત અવનિ(–ની) સ્ત્રી॰ [i.] પૃથ્વી. તલ ન॰ [i. પૃથ્વીની સપાટી. પાલ પું [i.]રાન્ત, મ`ડલ ન॰[i.]આખી પૃથ્વી અવનેજન ન૦ [i.] હાથપગ પખાળવાનું પાણી; ચરણેાદક
४०
અવલે ક
અવાત કું॰ [i.] નીચે પડવું-ઊતરવું તે (૨) ખાડા (ખાસ કરીને હાથી પકડવાના) અવમેધ પું॰ [i.] જાગૃતિ (ર) જ્ઞાન અવભાસ પું॰ [સં.] પ્રકારા (૨) દેખાવું તે (૩) મિથ્યાજ્ઞાન અવમાન ન॰, ના સ્રો॰ [i.] અપમાન અવયવ પું॰ [i.]શરીરને ભાગ (૨) આખી વસ્તુને। વિભાગ; અંશ (૩) સાધન (૪) ‘ફૅકેટર’[ગ.]. ~વી વિ॰[i.] અવયવવાળુ અવએગ પું॰ [i.] અવળેગ; અશુભ મુહૂર્ત અવર સ॰ [i.] ઇતર (૨) વિ॰ ખીન્નુ; અન્ય (૩) કનિષ્ઠ; ઊતરતું અવરજવર પું; સ્ત્રી આવા અવસ્થા અ॰ જુએ વૃથા [૧] [૮ કાવું અવરાવું અફ્રિ ‘આવરવું’નું ફણ; અવરેખ અ॰ ખચીત એિક ચાર્ટ અવરે સ્ત્રી ઘણાં વસાણાંવાળા સુવાવડીના અવરાધ કું [i.] અટકાયત(ર) રાજાનું
.
અંત:પુર. ૦૭ વિ॰ [i.] શકનાર અવરાહ પું॰ સં.] ઊતરવું તે (૨) ઊંચા સૂર ઉપરથી નીચા સૂર ઉપર આવવું તે [સંગીત](૩) ‘ડિસેન્ડિ’ગ એંડ ર' [ગ. અવષ્ણુ વિ॰ [É.] ૨ ંગહીન (૨) આંચજ અણુ નીય, અવણ્ય વિ॰ [મં] વણવી ન શકાય એવું
અથલ વિ॰ [ત્ર. મન્વ] પહેલું (૨) ઉત્તમ. કારકુન પું॰ મુખ્ય કારકુન અવલક્ષણ ત॰ [શું. અપલક્ષણ અથલગ્ન વિ॰ [સં.] ચોંટેલું (૨) ચાંટાડેલું અવલમ'જલ સ્ત્રી દફનક્રિયા; પાયદસ્ત અવલસિલક સ્ત્રી॰મહિનાની છેલ્લી તારીખે
જે રોકડ ઇત્યાદિ હાય તે (૨) [વેપાર, પેઢી ઇત્યાદિ શરૂ કરતી વખતની મૂડી અવલ પું [i.) આધાર. નં અવલંબ (ર) મદદ. વું સક્રિ॰ [સં વસ્ત્ર ] આધારે રહેવું (૨) અક્રિ॰ લટકવું અવસિ વિ[i.]ખરડાયેલું(૨)અહંકારી અવલેહ પું છું.] ચાટણ, ચા અવલાકપું [i.] જેવું તે કે તેની શક્તિ
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
અવલોકન
૪૧ ,
અવા
દષ્ટિ. વન ન[૪]. નિરીક્ષણ તપાસ. અવળચંડ વિ. કહે તેથી ઊલટું કરનારું નકાર ડું અવલોકન કરનાર. છેવું (૨) અડપલાર સક્રિટ કિં. સો] અવલોકન કરવું અવળપ સ્ત્રી અવળાપણું અવલોકિતેશ્વર ૫૦ . એક બોધિસત્વ અવળચક ન બેસવે પંચકે કશું અવળું અવશ વિ. સં. પરતંત્ર (૨) લાચાર થઈ જવું તે (૨) વારંવાર (પાચ વાર) અવશન પુહિં. અવનો,-નિયાળ, એવી ને એવી વિટંબણા આવી પડવી
-નિયું વિટ જુઓ “અપશુકનમાં તે (૩) સારું કરવા જતાં ઊલટું થઈ અવશિષ્ટ વિ. હિં. વધેલું; બાકી રહેલું જવું તે લિ.) અવશુકન | નિયાળ, નિયું વિ૦ અવળવાણુ સ્ત્રી વાસ્યાથથી ઊલટે
જુઓ “અપશુકન”માં (૨) ખંડેર અર્થ સૂચવતી વાગી; ગૂઢ વાણી (૨) અવશેષ પં. નિં.] બાકી રહેલ ભાગ અવળું બોલવું તે (૩) અશુભ વાણી અવશ્ય આ૦ , અવશ્યમ] જરૂરફ ખચીત. અવળાઈ સ્ત્રી આડાઈ કહે તેનાથી
મેવ અ ખિચીત જયંભાવિ ઊલટું કરવાની ટેવ (૨) હઠીલાઈ (વા) વિ. સિં.) અવશ્ય બનવાનું એવું અવળાવળ અ. ઊલટસૂલટ અવસગ્ન વિ૦ લિ.) ખિન્ન (૨) મૃત અવળાસવળી સ્ત્રી એક વેલ (૨) ૦ અવસર .તક (૨) સમય (૩) ટાણું. અવળું ને સવળું એ ક્રમમાં
પાણી શપ્ર. દહાડપાણી: ઉત્તરક્રિયા અવળયું ના અંદરપડતું ઢાંકણું અવસર્પિણ સ્ત્રીલિં.)પણે લા સમચ- અવળું વિર ઊંધું; ઊલટું (૨) વાંકું; આડું. ૧૦૦૦,૦૦૦,૦૦૦,૦૦૦,૦૦૦ સાગરવ સવળું વિ. ઊંધુંચતું ચાટે જેટલો કાળ જૈિન
અવળે સ્ત્રી જુઓ અવેરે સુવાવડીને એક અવસાત અ. હમણાં જ (૨) એકાએક અવાક વિ૦ લિં.] મૂક; સ્તબ્ધ અવસાદ ૫૦ લિ.) ખેદ (૨) નાશ + અવાક વિ૦ વાક – સર્વ વિનાનું અવસાન ન. [i.] અંત (૨) મોત અવાચ વિ. સં.] વાયા વિનાનું. ૦૭ વિવ અવતા સ્ત્રી- [ F. ઉસ્ત ] જ્ઞાન (૨) મૂગું (૨) બેભાન. --ચી સ્ત્રી હેડકી; પારસીઓનું મૂળ ધર્મપુસ્તક
ડચકું. - વિ. [સં.] અવણય (૨) ન અવસ્થા સી. [સં. સ્થિતિ; દશા (૨) વંચાય એવું
આયુષ્યના પિટા ભાગ(૩) ઘડપણ. ચતુષ્ટય અવાજ પુત્ર [i. માવાવ ધ્વનિ; શબ્દ નહિં. જીવનની ચાર અવસ્થાઓ તે- (૨) ઘટે; નાદ. જી વિ૦ અવાજવાળું બાહ્ય, કૌમાર, યૌવન અને જશે. ત્રય (૨) પુંછે તોપ બંદૂક ફેડનારું (૩) સ્ત્રી નસિં.) જાગૃતિ, સ્વપ્ન અને સુષુપ્તિ. ગાયકને કંઠ [સ્ત્રી ઓટો રસ્તો દ્વયન સુખ અને દુઃખ. સ્થાંતર અવાટ વિ૦ વાટ પડેલી ન હોય તેવું (૨) નવ સિં] બીજી અથવા બદલાયેલી અવાડું ન આઉ; બાવલું
અવસ્થા–સ્થિત વિ[.] રહેલું; વસેલું અવાડે (વા”) ! જુઓ હવાડો અવહેલન ન9, –ના, અવહેલા સ્ત્રી[સં.) અવાહ વિ. કપાય નહિ તેવું (૨) કાપે
અનાદર; અવગણના. -વું સ૦ કિ નહિ તેવું બુરું વુિં, સવ7 અવગણવું [અવળું અવાહ વિ. શેરડીના વાવેતર વિનાનું અવળ પિત્ર (એલું ભાગ્યે વપરાય છે.) અવાઢ પુના બે ઊભા થાંભલા વચ્ચે અવળકે પુત્ર તરફડિયુ; વલખું
મૂકેલું લાકડું, જેની આસપાસ ચણતર અવળચંડાઈ સ્ત્રી અવળચંડાપણું કરી લેવામાં આવે છે
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
અવાણ
४२
અવ્યભિચાર અવાણુ સ્ત્રી, હીંડછો; ચાલ (૨) ગુણ; અવિભક્ત વિ લિં.] એકરૂપ(૨)મજિયારું જાત. ૦૬ સક્રિ હીંડછા ઉપરથી અવિભાજ્ય વિ. સિં.) વિભાગને પડી શકે પારખ કરવી (બળદની) [વારાફરતી એવું (૨) શેષ રાખ્યા વિના ભગાય નહિ અવારનવાર અપ્રસંગોપાત કદી કદી(ર) એવું ગિ. અવાય વિ[.]વારી ન શકાય તેવું, અટલ અવિયેગવત ન [.] માગશર સુદ ૩ ને અવાવરું વિ૦ બહુ વખતથી વપરાયા દિવસે સ્ત્રીઓ અવૈધવ્ય વ્રત કરે છે તે
વિનાનું અવડ [ નહિ તેવું અવિરત વિ૦ કિં.] નિરંતર સતત અવાસ્તવ(–વિક) વિ[] વાસ્તવિક અવિરામ પં. લિ.) વિરામને અભાવ (૨) અવાળું છું; ન [ અવામાં] દાંતના અ. સતત
પારા – પીટિયાં આવી જતું અવિવાહિત વિ. હિં. કુંવારું અવાંતર વિ ]િ અંદરનું (૨) વચમાં અવિવેક પું[ā] વિચારશન્યતા (૨) અવિકલઉં.)(-ળ)વિ અખંડ(ર)વ્યાકુલ અવિનય.-કી વિઅવિચારી(ર)અસભ્ય નહિ એવું
અવિશ્રાત વિ(૨)અ[.] અથાકસતત અવિકાર વિ૦ . વિકારરહિત (૨) પુત્ર અવિશ્વાસ ૫૦ લિં.) વિશ્વાસને અભાવ વિકારને અભાવ. ૦૭ વિ૦ શબ્દના અવેજ પું. [4. રુવ બદલો સાટા જેટલી અંગમાં ગુણ કે વૃદ્ધિને ફેરફાર ન થાય કિંમતનો માલ (૨) નાણું મૂડી. જી વિ4 એવું પ્રત્યય) વ્યિા..–ી વિ અવિકાર બદલામાં કામ કરનારું (૨) સ્ત્રી –ની (૨) જાતિ કે વચનને લીધે રૂપમાં ફેરફાર જગાએ બદલે હાવું તે ન થાય એવું (પદ) [વ્યા. (૩) કન્સ્ટટ'; અવેડા (વે) જુઓ અવાડે હવે
ઈનવેરિએબલ.” [..]. એ વિ. જેમાં અવેધ વિ૦ કિં. ખોડખાંપણ વિનાનું વિકાર થઈ શકે નહિ એવું
અવેર પં. દેખરેખ; દાબ (૨) કરકસર અવિચલ .] (ળ) વિ ચળે નહિ એવું; અવેર (વે) ૦ [ , મવેર વેરને અભાવ સ્થિર (૨) નિત્ય
પ્રેમ
[ જાળવવું અવિચાર પં. લિ.] વિચાર-વિવેકને ' અરવું સ0 કિ. સુવ્યવસ્થિત રાખવું
અભાવ.-રતા સ્ત્રી મૂર્ખતા અવિચારી- અવેરાટ ૫૦ ગભરાટ પણું. -રી વિ. [સં.) વિચાર ન કરે એવું; અવે વિ. ગભરાટિયું ઉતાવળિયું
અવેવ ૫૦ -- જુઓ અવયવ અવિચ્છિન્ન વિ. સિં] અખંડ (૨) સતત અવેસ્તા સ્ત્રો [જુઓ અવતા] અવસ્તા અવિરછેદ્ય વિદી-ટુન પાડી શકાય તેવું (૨) તેની પ્રાચીન ભાષા અવિદ્યા સ્ત્રી [.અજ્ઞાન(૨)માયાવિદાંતી અવળી સ્ત્રી મેદાને પાતળો શીરે (જૈન) અવિધવા નવમી સ્ત્રી હિં.] ભાદરવા અળું અર કવખતે (ર) અંતરિયાળ વદ ; ડેસીઓની નેમ સૌભાગ્યવતી એવિધ વિ૦ કિં.] વિધિ વિનાનું(૨) શાત્રે મરી ગયેલી સ્ત્રીઓનું શ્રાદ્ધ કરવાને દિવસ માન્ય નહિ કરેલું (૩) બંધારણવિરુદ્ધ અવિનય પં. સિં. અસભ્યતા.–ચી વિ. અવૈર ન [સં.) જુઓ અવેર ન અસભ્ય
અવ્યક્ત વિ. નિં. અસ્પષ્ટ(૨)અદૃશ્ય (૩) અવિનાભાવ j[.]એકબીજા વિના રહી અજ્ઞાત; વિશિષ્ટ સંખ્યા ન બતાવનાર કે હોઈ ન શકે એ ભાવ કે લક્ષણ (રાશિ) [ગ.](૪) બ્રહ્મ પરમાત્મતત્વ અવિનાશ(શી) વિ. હિં. અવિનાશિન] (૫) મૂલ પ્રકૃતિ અમર; અક્ષય; નિત્ય
અવ્યભિચાર પુંલિ.)નિત્ય સાહચર્ચ(૨)
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
અભિચારી
એકનિષ્ઠા; વફાદારી. “રી વિ॰ એકનિષ્ઠ (૩)બધી વખતે એકસરખુ’ અવ્યય વ [i.] ન બદલાય એવું; શાશ્વત (૨) ન॰ જેને જાતિ, વચન કે વિભક્તિના પ્રત્ય ન લાગે તેવે શબ્દ [ગ્યા.] અન્યવસ્થા સ્ત્રી[સં. વ્યવસ્થાના અભાવ; ગેટાળે. -સ્થિત વિ॰ [i.] વ્યવસ્થિત નહિ તેવું [શકે એવું અવ્યાખ્યેય વિ. [É.] વ્યાખ્યા ન થઈ અવ્યાજ વિ॰ [Ē. નિષ્કપટ; સરળ અન્યાયાર પું [સં.] કામધંધાના અભાવ (૨) પેાતાનું કામ નહિ તે [અમે ઘ અવ્યાહત વિ॰ [સં.] વ્યાહત નહિ એવું; અશક્ત વિñિ.]નખળું;કમતાકાત. ભક્તિ સ્ત્રી॰ [i.] શક્તિને અભાવ; નબળાઈ(૨) ગન્તુ તાકાત ન હેાવી તે
અશક્ય વિગ્ નં.] અસંભવિત અશંગ વિ॰ રાગ વિનાનું અશન ન॰ [i.] ખાવું તે; ભાજન અશનાઈસ્ત્રી[].માશા]આશનાઇ; યારી
(ર) અટકચાળુ’ અશનિ સ્ત્રી [i.] વીજળી અશબ્દ વિ॰ [i.] નિઃશબ્દ; નીરવ (ર)
શબ્દમાં નહિ વ્યક્ત થયેલું (૩) ન૦ બ્રહ્મ અશરણુ વિ॰ [.] નિરાધાર, શરણુ
વિ અશરણના શરણરૂપ (પ્રભુ) અશરફી સ્રો॰ [બ.બશ્ર] સેાનામહાર અશરાફ્ વિ॰ [Ā.] ઈમાનદાર. -ફી સ્રી॰ ઈમાનદારી અશરીર(–રી) વિ॰ [i.] શરીરરહિત(૨) દૈવી (વાણી) (૩) પું॰ કામદેવ (૪) બ્રહ્મ અશસ્ત્ર વિ॰ [i.] હથિયાર વિનાનું અશ’ક(-કિત) વિ॰ [i.] શંકારહિત અશાત સ્ત્રી॰ અશાંતિ ના સ્રો॰ અશાંતિ
(૨) ઉલ્લંઘન. –તા સ્ત્રી॰ [i.] અશાંતિ અશાસ્ત્ર-સ્ત્રીય) વિ॰ [i.] શાસ્ત્રવિરુદ્ધ અશાંત વિ॰ [ä.] શાંતિરહિત (૨) તેાફાની (૩) ચંચળ. -તિ સ્ત્રી॰ [સં.] શાંતિના અભાવ (૨) તેાફાન; ખંખેડા
૪૩
અશ્રુતપૂર્વ
અશિક્ષિત વિ॰ [i.] શિક્ષિત નહિ એવું અશિવ વિ॰ [i.] અશુભ; અકલ્યાણકારી (૨) ન॰ અકલ્યાણ અશિષ્ટ વિ॰ [i.] શિષ્ટ નહિ એવું; ગ્રામ્ય અશુચિ વિ॰ [i.] અશુદ્ધ (૨) સૂતકી અશુદ્ધવિ॰ [i.] અપવિત્ર(ર)મલિન(૩) ભૂલભરેલું. ~દ્ધિ સ્ત્રી [i.] મલિનતા (૨) શુદ્વ દ્રવ્યમાં તેના સિવાયના પદાર્થ; ‘ઈપ્યુરિટી’
.
અશુભવિ॰[Ä.]અમંગલ(૨)મરણને લગતું અશુ(-સું) વિ॰[સં.અઁદરી] આવું; એવું. [૫.] અશેષ વિ॰ (ર) અ॰ [ä.] પૂરેપૂરું અશેળિયા પું. એક વનસ્પતિ-ઔષધિ અશે(-ષા) વિ॰ [ા.] પવિત્ર, ઈ સ્ત્રી પવિત્રતા
અશોક પું॰ [i.] હ; આનંદ (૨)લાલ
ફૂલ થાય છે એવું એક ઝાડ (૩) એક રાજા (૪) વિ॰ શેાકરહિત અશાત્મ્ય વિ॰ [સં.] શાક ન કરવા યોગ્ય અશોચ ન॰ [i.] અશુદ્ધિ (૨) સૂતક અશ્કર અ॰ ઘણું કરીને; આખરે અશ્મ પું॰ [i.] પથ્થર. ૦૨ વિ૦ [i.]
થ્થરવાળું; ખડકમય (ર) પું॰ પથ્થર. હરી સ્રી॰ [i.] પથરી (એક રાગ). -શ્મ'તક પું॰ [ä.] એક જાતનું ધાસ (જેમાંથી પ્રાચીન કાળમાં બ્રાહ્મણા મેખલા બનાવતા હતા) (૨) ચૂલા (૩) એક ઝાડનું નામ. –મા પું [.] પથ્થર (૨) પહાડ (૩) વજ..-મારાહ ન૦ વિવાહવિધિના એક ભાગ (જેમાં કન્યાને પૃથ્થર ઉપર પગ મુકાવી પાતિવ્રત્યમાં તેના જેવી દૃઢ થવાનું કહેવામાં આવે છે.) અશ્રદ્ધા સ્રો॰ [i.] અનાસ્થા; અવિશ્વાસ અશ્રવણીય, અશ્રાવ્ય વિ॰ [i.] ન
સાંભળવા યાગ્ય(૨)ન સાંભળી શકાય એવું અશ્રાંત વિ॰ [É.] થાકથા વિનાનું; અટકચા વિનાનું અશ્રુ પું॰ [સં.] આંસુ અશ્રુતપૂર્વ વિ॰ [i.] પૂર્વે નહિ સાંભળેલું
[એવું
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
અશ્રુપાત
અશ્રુષાત પું॰ આંસુ પાડવાં તે અશ્લીલ વિ॰ [i.] બીમત્સ અÀખા–ષા) [i.] સ્રો॰ નવમું નક્ષત્ર અશ્વપું [સં.] ઘેાડા, ગધા સ્રો એક વનસ્પતિ;આસંધ. ચીવ પું॰એક રાક્ષસ (૨)વિષ્ણુના એક અવતાર. ચર્યાસ્ત્રી૦
ઘેાડાની સંભાળ
અશ્વત્થ પું [i.] પીપળે! અશ્વપાલ (ફૅ) [i] ~ળ પું॰ ધાડાનું પાલન કરનાર; ખાસદાર અધમગ પું [i] જેથી ઘેાડા પવનવેગે ચાલે એવા મંત્ર અશ્વમેધ પું[i.]એક યજ્ઞ(જેમાં દિગ્વિજય
કરી આવેલા ધાડા હામવામાં આવતા) અશ્વમેવ અ + [૫,] તુએ અવશ્યમેવ અશ્વવાર પું [સં.] ઘેાડેસવાર અશ્વવિદ્યા સ્ત્રી ઘેાડા પારખવાની, કેળવવાની તથા ચલાવવાની વિદ્યા અશ્વશાલા{i.](-ળા)સ્ત્રીધેડાના તબેલા અશ્વારૂઢ વિ॰ [i.]Àાડા ઉપર સવાર થયેલું અશ્વારે હણ ન॰ [સં.] ધેડા ઉપર સવારી
કરવી તે
અશ્વિની સ્ત્રી [i.] પહેલું નક્ષત્ર(૨)ઘેાડી અશ્વિનીકુમાર પું [i] દેવાના છે. વૈદ્ય અષા(સા)ડ પું॰ [i. શ્રષાઢ] વિક્રમ
સંવતને નવમા મહિના એક નક્ષત્ર અષાઢ પું॰ [i.] અષાડ. “હા સ્રો॰ [i.] અપેા વિ॰[ચરતા] અશા;પવિત્ર (જરથુષ્ટ્ર),
ઈ સ્ત્રી અશાઈ; પવિત્રતા
અષ્ટ વિ॰ [i.] આઠ. ૦૩ ન॰ [સં.] આર્ટના સમુદાય. કર્ણ પું॰ [i. બ્રહ્મા. -કલ્યાણી વિ॰ આઠ શુભ ચિહનાવાળે (વાડા) [ચાર પગ, કપાળ, છાતી, ખાંધ તથા પૂછડી જેનાં ધોળાં હાય તે]. કાણુ પું॰[i.] અ!ઠ 'ખૂણાવાળી આકૃતિ. કાણુ (−ણી) વિ॰ આડ ખૂણાવાળું, ગુણ પું [i.] બ્રાહ્મણેામાં આવશ્યક એવા આઠ ગુણ – દયા, ક્ષમા, અનસૂચા, શૌચ, અનાયાસ, મગલ, અકાણ્ય અને
૪૪
અષ્ટસૌભાગ્ય
.
અસ્પૃહા. દિશા સ્ત્રી ચાર દિશાએ અને ચાર ખૂણા મળીને આડ દિશાઓ. દ્રુશ્ય ન॰ [મં.] યજ્ઞમાં જરૂરી આઠ પદાથ : પીપળા, ઊમરા, પીપળ, ખાખરા તથા વડ એ પાંચનું સમિધ તથા તલ, ખીર અને ધી, ધા અ [સં.] આડ પ્રકારે. ધાતુ સ્ત્રી [i. આ ધાતુ–સાનું, રૂપું, તાંબુ’, કાર, પીતળ, સીસું, લાહુ અને યારે. પદ પું [i.] આઠ પગવાળા તે-કાળિયા, પૂજાદ્રવ્ય ન॰ પૂજમાં ઉપયાગી આઠ ‘પદાર્થો-પાણી, દૂધ, ધી, દહીં, મધ, દ”, ચોખા તથા તલ. પ્રધાન પું॰ આઠ પ્રકારના મત્રી-પ્રધાન, અમાત્ય, સચિવ, મંત્રી, ધર્માધ્યક્ષ, ન્યાયશાસ્ત્રી, વૈદ્ય અને સેનાપતિ. ભુજા સ્ત્રી॰ આઠ ભુજાવાળી મહાલક્ષ્મી. ૦૫ વિ॰ [સં.] આઠમું (ર) સ્ત્રી॰ લાગલાગટ આઠ ટંકના ઉપવાસનું વ્રત; અઠ્ઠમ [જન]. ૰મહારોગ હું આ પ્રકારના મોટા વ્યાધિ –વાત, અમરી, કૃચ્છ, મેહ, ઉદર, ભગંદર, અશ અને સંગ્રહણી. મહાસિદ્ધિ સ્ત્રી॰ આઠ મહાસિદ્ધિ- અણિમા,મહિમા,ગરિમા, લધિમા, પ્રાપ્તિ, પ્રાકામ્ય, શિત્વ અને વિરાવ. મ’ગલ [.] (-Q) વિ જીએ અન્નકલ્યાણી (૨)ન૦ રાજ્યાભિષેક વખતે જરૂરી ગણાતી આઠ શુભ વસ્તુઓસિંહ, વૃષભ, ગજ, પાદક કુંભ, પંખા, નિશાન, વાદ્ય અને દીપ; અથવા બ્રાહ્મણ, અગ્નિ, ગાય, સુવણ, બૃત, સૂર્યાં, જળ અને રાન (૩)પુનલ'સ; નાતરુ'. સી સ્ત્રી[i. આડમ. સ્મૃતિ (-ત્તિ) પું॰ [ik] શંકર; મહાદેવ (પૃથ્વી, જલ, તેજ વાયુ, આકાશ, સૂર્ય, ચંદ્ર અને ઋત્વિજ–એવાં આઠ રૂપવાળા). ૦૨સ પું [સં.] આઠ રસશૃંગાર, હાસ્ય, કરુણ, રૌદ્ર, વીર, ભયાનક, ખીભત્સ અને અદ્ભુત. સૌભાગ્ય ન ૦ ૧૦ સેંથામાં સિ ંદૂર, કપાળે ચાંલ્લા, આંખમાં કાજળ, નાર્ક વાળી, કાને કંઈક,
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
અષ્ટપણું
૪૫
અસંમત કોટમાં કીડિયાર, હાથમાં ચૂડે કે અસર સ્ત્રી [૪વસ્તુને સારો કે માઠો) બંગડી, અને પગમાં અડ્ડાસિયાં-એ આઠ * પ્રભાવ કે છાપ પડે યા ગુણ અવગુણ સૌભાગ્યવતીનાં ચિહને. -કૃપષ્ટ અવે દાખવે તે; પરિણામ; લાગણી. કારક, આડું અવળું; અગડબગડં; ખરું ખોટું હકારી વિ૦ અસર કરે એવું અષ્ટાદશ વિ૦ (સં.અઢાર
અસરાર ન [મ. ખાનગી વાતચીત (૨) અષ્ટાધ્યાયી વિ. સિં.) આઠ અધ્યાયવાળું છુ ભેદ (૩) ઝોડઝપટ
(૨) સ્ત્રી પાણિનિનું વ્યાકરણ અસલ વિ. [. યસ્ટમૂળ(ર) પ્રાચીન(૩) અષ્ટાપદ કું. લિ.] કરોળિયા
ઉત્તમ (૪) ખરું સાચું (૫) અ પહેલાં. અષ્ટાવક્ર વિ. [.] આઠે વાંકાં અંગવાળું; ૦નું, અલી વિ. અગાઉનું પુરાણું મૂળ
દરૂપું, કૂબડું (૨) પુંઠ એક ઋષિ અસવણ વિ. ]િ ભિન્ન વર્ણ જતિનું અછાવું અકિ કષ્ટાવું;પીડાવું (૨) હિજરાવું અસવાર પુત્ર [1] ઘોડેસવાર.-રી સ્ત્રી, (૩) પસ્તાવું
સવારી
[અસહ્ય[૫] અષ્ટાંગ વિ. [ä. આઠ અંગવાળું (૨) ન. અસહ વિ૦ કિં.] ન સહી શકનાર (૨) શરીરનાં આઠે અંગ, જેના વડે દંડવત અસહકાર ૫૦ લિં] સહકાર-સંબંધ ન પ્રણામ કરવામાં આવે છે તે (આઠ અંગે- રાખે તે (૨) અંગ્રેજ સરકાર સાથે બે હાથ, બે પગ, બે ઢીંચણ એ છે અને સહકાર ન રાખવાની ગાંધીજીએ શરૂ છાતી તથા કપાળ કે વાચા તથા મન; * કરેલી એ નામની લડત. -રી [.] વિટ અથવા હાથ, પગ, ઢીંચણું, છાતી, માથું, અસહકારને લગતું (૨) પં. અસહકારમાં મન, વાણી અને દૃષ્ટિ). વેગ પંચમ, જોડાયેલો માણસ નિયમ, આસન, પ્રાણાયામ, પ્રત્યાહાર, અસહાય વિ૦ લિં] સહાય વિનાનું (૨) ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ – એ આઠ નિરાધાર
[અનુદાર અંગયુક્ત યોગ
' અસહિષ્ણુ વિલં] સહન ન કરે તેવું (૨) અઇિફલ (ળ) નઅંદરનું ફળચર્મ કઠણ અસહ્ય વિ૦ લિ.) સહી ન શકાય એવું
હોય એવું ફળ; “પ (કેરી, બોર ઇ.) અસંખ્ય(–ખ્યાત) વિ. [.] અગણિત અસત વિ. હિં] આસક્તિ વિનાનું અસંગ વિ.સંગ-આસક્તિ હિત(૨) અસત વિસં. ન હયાત; કાલ્પનિક (૨) સબત વિનાનું,એલું(૩) પુંઅનાસક્તિ
ખેટું(૩)ખરાબ(૪) ન શ૦(૫) અસત્ય અસંગત વિ૦ કિં. મેળ ન ખાય એવું અસતી સ્ત્રી, સિં. વ્યભિચારિણી સ્ત્રો પરસ્પર-વિરોધી (૨) અનુચિત અસત્ત્વ વિ. નિં. નિ:સત્વ; માલ વિનાનું અસંગર ૫૦ સેબત વિના સરવું તે (૨) નવ અભાવ ન હોવું તે (૩) અસત્ય અસંગી વિ. .) ત્યાગી; વેરાગી (૪) ખરાબમણું દુષ્ટતા
અસંતુષ્ટ વિ૦ (સં.) અસંતોષવાળું અસત્ય વિ૦ [.ખોટુંબૂ હં(૨)કાલ્પનિક અસતેષ પં. નિં. સંતોષનો અભાવ (૩) ન૦ જૂઠાણું
અસંપ્રજ્ઞાત વિ[i] નિર્વિકલ્પ(સમાધિ) અસન (ઉં. વેલ સ્ત્રી એક ઔષધિ અસંબદ્ધ વિ. જિં.) સંબદ્ધ નહિ એવું અસબાબ ૫૦ [.] સરસામાન
(૨) અર્થશૂન્ય (૩) અનુચિત અસલ્ય વિ[સં.) અવિનયી; જંગલી અસંભવ . [1] અશક્યતા (૨) વિ. અસમર્થ વિ. [ā] સમર્થ નહિ તેવું અસંભવિત. -વિત-વિ. અશકચ અસમાન વિલં] સરખું નહિ એવું (૨) . અસંભાવ્ય વિ૦ [ā] અકથ્ય સપાટ નહિ એવું. છતા સ્ત્રી
અસંમત વિ. [ઉં. સંમત નહિ એવું
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
અસંયમ
અસ્ત્રાગારે
અસંયમ ૫૦ સિં. સંયમને અભાવ અસુર ૫૦ લિ. દેત્ય; રાક્ષસ. -રાચાર્ય અસંસ્કારિતા સ્ત્રી લિ.) અસંકારીપણું - ૫૦ અસુરેન આચાર્ય – શુક્રાચાર્ય. અસંસ્કારી વિ. સં. સંસ્કાર વગરનું રાધિપ(તિ) ૫૦ લિં. અસુરોને અસંસ્કૃત વિ૦ (.] અશિષ્ટ, સંસ્કારરહિત રાજા (૨) બલિરાજ અસાડ પંટ જુઓ અષાડ [લોકોત્તર અશું વિ૦ + જુઓ અશું આવું; એવું અસાધારણ વિ. [સં. અસામાન્ય (૨) અસૂમ વિ. સૂમ નહિ તેવું; ઉદાર અસાધુ વિ૦ કિં. દુષ્ટ; ખરાબ
અસૂયા સ્ત્રી૦ કિ.) અદેખાઈ (૨) પારકાના અસાધ્ય વિ૦ .] સાધી ન શકાય એવું ગુણેમાં દેષ શોધવા તે (૩) ક્રોધ (૨)સિદ્ધ ન થઈ શકે એવું(૩)જેનો ઇલાજ અસૂર(-૪) અ૦ કિં. કસૂર=સાંજ) મે
ન હોય તે (રોગ) સિમચ વિનાનું અસૂય વિ. સં. સૂર્ય વિનાનું અસામયિકવિલં.] કવખતનું(૨)નિર્ણત અસૂદ પુંછ એક ઝાડ અસામાન્ય વિ૦ લિ. અસાધારણ અસેમસે અ૦ લિ. મિથ -મસનું દ્વિત્વ) અસાર વિનિં.] ભાર વિનાનું (૨) નિરર્થક કઈ પણ મસે-બહાને [અખંડ
(૩) તુચ્છ (૪) પં. સારને અભાવ અખલિત વિ. કિં] ખલન વિનાનું(૨) અસારે છું. વળ દીધેલ રેશમને તાર અસ્ત ! [i] આથમવું તે () પડતી (૩) અસાવધાન) વિ૦ લિ. રસાવધાન નાશ;મરણ. ૦માન વિ આથમતું સાવધ નહિ એવું
અસ્તરના અંદરનું પડ (ડગલા ઇનું) અસાવળી સ્ત્રી, એક જાતનું વસ્ત્ર અસ્તરિયું ન [ $ સેનામહોર અસહાય, અસા વિ . અસહાય, અસ્તરે ૫૦ [.૩સ્તર) વાળ કાઢવાનું. નિરાધાર
ઓજાર; અસ્ત્રો અભિન્ન; રફેતકે અસાળિયે પુત્ર જુઓ અશેળિયો અસ્તવ્યસ્ત વિ. [. મસ્ત+ક્યસ્ત છિન્નઅસાંપ્રત વિવુિં] પ્રાચીન (૨) અગ્ય અસ્તગત વિ૦ કિં.] અસ્ત પામેલું અસાંસતું વિ૦ ધીરજ વિનાનું, રઘવાટિયું અસ્તાઈ સ્ત્રી હિં, સાસ્થાર્થ ધ્રુપદના ત્રણ અસિસ્રો. લિં. તલવાર
ભાગમાને પહેલો (અસ્તાઈ, અંતરો અને અસિત વિ. કાળું શ્યામ(૨)નીલ (૩) આભેગ) (૨) ઢાળ; રાગ jએકઋષિનુંનામ.તા સ્ત્રી, નાગણ અસ્તાચલ કિં. (–ળ) પં. સૂર્ય જેની અસિદ્ધવિ[.નહિ સધાયેલું અપૂર્ણ(૨) પાછળ આથમે છે તે કાલ્પનિક પર્વત પુરવાર નહિ થયેલું
અસ્તિ સ્ત્રી હિં. હયાતી હસ્તીનવ નવ અસિધારાવત ન૦ (સં.) તલવારની ધાર લિં] અસ્તિ; હયાતી પર ચાલવાજેવું કઠણ વ્રત
અસ્તુ અ, ભલે; ખેર(૨) “તાર માગ્યા અસિપત્રન લિં.) તલવારનું ફળું કે મ્યાન પ્રમાણે થાઓ” એવા અર્થને ઉગાર (૩) ધારદાર પાનાની એક વનસ્પતિ (૩) અસ્તેય ન []ચેરી ન કરવી તે. રાવત શેરડી (૪) એક નરક
ન, અસ્તેયનું વ્રત એક મહાવ્રત અસિલતા સ્ત્રી તરવારનું ફળું
અસ્તેય ૫૦ લિ. ઊગવું ને આથમવું તે અસીમ વિ. [સં.] સીમા વિનાનું બેહદ (૨) ચડતી પડતી લિ.] અસીલ વિ. [મ. જાતવાન; અશરાફ (૨) અન્ન ન [a] ફેંકવાનું હથિયાર (૨) સાલસ (૩) પંકુળ (વકીલ)
હથિયાર. વિદ્યા સીલિં] અસ્ત્ર અસુ ૫૦ [.] પ્રાણ
વાપરવાની વિદ્યા. –સ્ત્રાગાર ન [. અસુખ ન [.] દુઃખ (૨) બેચેની હથિયાર રાખવાનો ઓરડો
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
અસ્ત્રો
અસ્ત્રા પું॰ જુએ અસ્તી અસ્થ ન॰ ઝુઓ અસ્થિ; હાડકું અસ્થાન ન॰ [i.] અયેાગ્ય સ્થળ–પ્રસંગ અસ્થાયી વિ॰ [i.] વિકારી; ચલ (ર) · વેરિયેબલ ’' [ગ.]
અસ્થિ ન॰ [i.] હાડકું (૨) ન૦ ખ૦ ૧૦
શુખને ખાળતાં રહેતાં હાડકાં-ફૂલ અસ્થિર વિ॰[Ē.] સ્થિર નહિ તેવું (૨)
ચંચળ (૩) ઢચુપચુ અસ્થિસમપણુ ન॰ [સં.]રાખને ખાળતાં અવશેષ રહેલાં હાડકાં-ફૂલ કોઈ પવિત્ર નદીમાં પધરાવવાં તે
અસ્થિસાય પું॰ અસ્થિસમણ માટે હાડકાં-ફૂલ એકઠાં કરવાં તે અસ્થિસિંચન ન॰ ચિતાને ટાઢી પાડવી તે; ટાઢી વાળવાની ક્રિયા અસ્પષ્ટ વિ॰ [i.] સ્પષ્ટ નહિ એવું અસ્પૃશ્ય વિ॰ [i.] ન અડકાય એવું (૨) અડીએ તેા અભડાવાય એવું(૩)એવી કામનું માનેલું.॰તા સ્ત્રી.તાનિવારણ ન૦ અમુક કામ અસ્પૃશ્ય છે એ મતનું નિવારણ અસ્પૃષ્ટ વિ॰ [i.] સ્પર્ધા' કે અસર વિનાનું અસ્મિતા સ્રી॰ [i.] અહંતા (૨) પાતાપણાનું – વ્યક્તિત્વનું ભાન અન્ન ન॰ [i.] આંસુ(૨)લેાહી(૩)પું॰ ખૂણા અસ્વચ્છ વિ॰[i.]ગદું; મલિન. તા સ્ત્રી અસ્થતિ વિ॰ ઊંચા અવાજ વિનાનું (૨)
સ્વરિત નહિ એવા ( શબ્દ) અસ્વખ્ય વિ॰ [સં.] સ્વર્ગની પ્રાપ્તિ ન કરાવે તેવું બેચેન;સહેજ ખીમાર અસ્વસ્થ વિ॰ [i.] સ્વસ્થ નહિ એવું (૨) અસ્વાદ પું[i,]સ્વાદને અભાવ(૨)વાદ
ન લેવા તે.॰વત ન॰અસ્વાદ પાળવાનું વ્રત અસ્વાભાવિક વિ[i.] સ્વાભાવિક નહિ ,એવું (૨) કૃત્રિમ
અસ્વીકાર પું॰ [i.] સ્વીકારના અભાવ અહપું [સં. મહેન્] દિવસ અહન પું॰ [i.] + દિવસ [૫.] અહમ્ સ૦ (૨) ન॰ [સં.] જીએ અહ,
४७
અહીયાં
-મહમિકા સ્ત્રી [સં.] સ્પર્ધા; ચડસાચડસી. –મેવ પું॰ અહંકાર [૫.] અહમા પું॰ અજ ંપા (૨) જોરા અહરપું॰ [i.] + દિવસ (૫.) અરહ અ॰ [તું.] દરાજ અહેરામ ન૦ [મ, ામ] જ કરવા ગયેલા કાબાના દન કરતાં સુધી અમુક કામેા ત્યજી,વગર સીવેલાં વસ્ત્રો પહેરે છે તે અરિમાન પું॰ . અમન] અહિંમાન; પારસી ધર્મીમાં વણવેલી, ઇશ્વરથી વિરુદ્ધ, સેતાન જેવી એક શક્તિ અનિશ અ॰ [i] દિનરાત અહસાન ન॰[મ.] ૦મંદ વિ॰ા.]ઝુએ અહેશાન ’માં [સૂચવતા ઉદ્ગાર અહહ અ[સં.]દુ:ખ, આશ્ચય',દચા, ઇત્યાદિ અહં સ॰ [ä.] હું (૨)ન॰ હુંપદ; અહંકાર. કાર પું॰ [i.]અભિમાન; ગઈ. કારી વિ॰અભિમાન.॰તા સ્રી, બુદ્ધિસ્ત્રી અવિદ્યા; અજ્ઞાન; અહ્તા. ભાવ પું અર્જુના ભાવ; અહંતા
"
અહા (૰હા) અ॰ [i.] આશ્રય, ઉત્સાહ, દુઃખ વગેરે દર્શાવતે ઉગાર અહાલેક પું[સં. અક્ષ] ખાખી બાવાઓના ભિક્ષા માંગતી વખતના પાકાર અહાહા અ॰ નુએ અહા અહિ પું॰ [i.] સાપ અહિત ન॰ [i.અલ્યાણ (ર) નુકસાન અહિપતિ પું[i.]સાપના રાજા (શેષનાગ, વાસુકી ઇચૌદિ) નાળિયા ઇત્યાદિ) અહિરિપુ પું॰ [i.] સાપના શત્રુ (ગ ુડ, અહિંસક વિ॰ [સં. હિસક નહિ તેવું (૨)
અહિં’સાવાળું; દાવાન અહિં’સા સ્રી॰ [i.] હિંસા ન કરવી તે.
મક વિ॰ અહિંસાના સિદ્ધાંત ઉપર રચાયેલું, –સ્ર વિ[i.]હિંસા ન કરે એવું અહીર પું॰[i.]આહીર;ભરવાડની એક જાત અહીં' અ॰ [સં. અસ્મિન્ ] અત્ર; આ સ્થળે. તહી અ॰ અહીં અને તહી; આમ તેમ. જ્યાં અ॰ અહીં
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
અણ્ણા
અહુા(-ણાં) અ॰ [શે. મધુના + હમણાં અહેડી પું+જીએ આહેડી-શિકારી અહેતુક વિ॰ [ä.] હેતુ વિનાનું; અકારણ અહેવાલ પું॰ [મ. મહવાō] વૃત્તાંત; હેવાલ અહેશા(સા)ન ન॰ [ મદ્નાન]ઉપકાર;
આભાર. મદ વિ॰ આભારી; કૃતજ્ઞ અહેતુક વિ[ફં.] ર્જોએ અહેતુક અહીઁ અ॰ [i.] અહાહા (૨) સારું, ઘણું દર્શાવનાર પૂગ. ઉદા॰ ‘અહાભાગ્ય ’ અહાનિશ અ॰ [i] અહનિશ; દિનરાત અહાભાગ્ય ન॰ મોટુ ભાગ્ય કે વખાણ અહોભાવ પું॰ આશ્ચયના ભાવ(ર)સ્તુતિ અહે।રાત્ર અ॰ [i.] દિનરાત; અનિર્દેશ અહાહા અ॰ આશ્રય, સ્તુતિ, કરુણા,
ઇત્યાદિ સૂચક ઉદ્ગાર અહિમાન પું॰ ન્નુએ અરિમાન અળખામણું વિ॰ [સં. અર્યમાન]અપ્રિય અળગુ’વિ॰ [તું. બા] વેગળુ (૨)નિરાળું; અનેરુ (૩) ન૦ રજોદર'ન અળગેરુ વિ॰ જીએ અળગું [૫] અળછ(-શ) સ્ત્રી - નિધ નતા(ર)કચરાપૂ જો અળતા પું॰ ઉકાળેલી લાખમાંથી ખનાવેલા લાલ રંગ (સ્ત્રીઓના હાથપગ રંગવા વગેરેમાં વપરાતા) (૨) મેદીના દેો[લા.] અળદાવું અક્રિ॰ થાકીને લોથ થઈ જવું; પિલાવ્યું. “વા પું॰ થાકીને લોથપાથ થઈ જવું તે; સ [ઝાંખું; અલપઝલપ સુ.] અપઝળપ સ્ત્રી હાવભાવ(રવિ ઝાંખુ અળપાવું અક્રિ॰ અલાવું; અલાપ થવું અળવી સ્રો॰ [સં. આ] એક કદમૂળ
(જેનાં પાંદડાંનાં પત્તરવેલિયા થાય છે) અળવીતરું વિ॰ (૨)ન॰ અટકચાળુ અશ સ્ત્રી નુએ અળછ અાશિ(-સિ)યું ન॰ અળશીનું તેલ અળશી સ્ત્રો॰ [સં. શ્રૃતી એક તેલી ખી અળસાવું અકિ॰ આળસી જવું; કટાળવું અળસિયું ન॰ [સં. અમ] ચોમાસામાં
દેખાતા જમીનના એક કીડા અળસિયું ન॰ [i. મતfi] અળશીનું તેલ
४८
અકાડા
અળસી સ્ત્રીજીએ અળશી [ફોલ્લી અળાઈ ી ઉનાળામાં શરીરે થતી ઝીણી અળાવે! પું॰ ફ્રાંસા [કા.] અળાવા પું॰ ઉપકાર
અળાંસવું સક્રિ॰ (માટીના કારા વાસણને રસોઈમાં વાપરતાં પહેલાં) અંદરની બાજી તેલ ચોપડવું [કા.] અજીજી, અળાળાળો અ॰ હાલરડુ ગાતા ખેલાતા શબ્દ [રવ 'ક સ્ક્રી॰ [હૈં. મિ] બાથ; આલિંગન અંકપું [i.) આંકા;ચિહન (૨) સખ્યાનું ચિહન; આંકડા (૩) ડાદ્યેા; કલ’ક (જેમ કે ચંદ્રમાં) (૪) ખેાળા (૫) નાટકના વિભાગ (૬) ટેક. ગણિત ૧૦ આંકડાથી ગણતરી કરવાનું શાસ્ત્ર; ગણિત 'ફાઈ સ્ત્રી॰આંકવાનું કામ(૨) કામણ. “અણુ ન॰, “મણી સ્ત્રી આંકવાની કિંમત અથવા મન્ત્રી અકૃિત વિ॰સિં.]નિશાની અથવા છાપવાળું (૨) અંકાયેલું; પ્રસિદ્ધ (૩) અધીન અકી વિ॰ (સમાસને અંતે) અંકવાળુ ઉદા॰ પંચાંકી (નાટક)
અંકુર પું॰ [ä.} કૃણ્ણા (૨) મૂળ; બીજ [લા.] (૩) રૂઝ. -રિત વિ॰ જેને ફણગા ફ્રૂટથા હોય તેવું અકુશપું॰ [i.] દાખ; કાબૂ (ર) હાથીને કાબૂમાં રાખવાનું લેઢાનું સાધન (-કા)લ ન॰ નુ અ'કાલ
કે અ૦ રકમના આંકડા શબ્દોમાં, ઉદા॰ અકે પચાસ અકામ, અ॰ સાંકળના અકાડ઼ા જેમ એકબીનમાં ખરાબર બેસતા કર્યા હોય છે તેમ (૨) સજ્જડ અફાડી સ્ત્રી નાનો અકાડા કે આંકડા (ર) એવા આંકડાવાળી લાંખી લાકડી (૩) ગળ (માછલાં પકડવાની) અકાડે `પું॰ [સં, એટ] એઉ છેડે વાળેલા ધાતુના કડી જેવા સળિયા; સાંકળના આંકડા-કડી(ર)આંકડી;‘હૂક’(૩)સાણસા
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંકર
૪૯
અંગૂઠી
અંડર ૫૦ + જુઓ અંકુર ફણગો અંકલ પં. સં.એક વનસ્પતિ ઔષધિ.
-હું ન તેનું ફળ અંગ નહિં.શરીર (૨) અવયવ (૩)ભાગ (૪) જાત; તે જાતે (૫) બંગાળના એક ભાગનું પ્રાચીન નામ. ઉધાર વિ૦ (૨) અ અંગત શાખ ઉપર ધીરેલું. કસરત સ્ત્રી કસરત; વ્યાયામ. ગ્રંથ ૫૦ બાર મુખ્ય જૈન ધર્મગ્ર માને દરેક. ૦૪ વિટ [સં. શરીરમાંથી જન્મેલું(૨)૫૦પુત્ર. m વિત્ર સ્ત્રી [i.શરીરમાંથી જન્મેલી (૨)
સ્ત્રી, પુત્રી. છત વિકખાનગી જાતને લગતું અંગદ . વાલીને પુત્ર કે પુત્ર
એ કૂદકે; “હાઈ જંપ. વિષ્ટિ સ્ત્રી અંગદે રામના દૂત તરીકે રાવણ સાથે કરેલી વિષ્ટિ – સમાધાનની મસલત અંગના સ્ત્રી લિં] સ્ત્રી (૨) સુંદર સ્ત્રી અંગનું વિ. પોતાનું અંગત (ર) વિશ્વાસુ
(૩) નજીકનું (સ) અંગન્યાસ ૫૦ ઉચિત મંત્રોચ્ચાર સાથે શરીરના જુદા જુદા ભાગને હાથથી સ્પર્શ
કરે તે અંગમર્દન નવ ચંપી અંગમોડા પુંબ૦૧૦ તાવ આવતાં પહેલાં
શરીરનું ભાંગવું ; કસમડા સિનિક અંગરક્ષક પંડિં. અંગરક્ષા કરનાર ખાસ
ગર સ્ત્રી શરીરની રક્ષા (૨) રાખડી
ગરબી ઢોલ નાનો ગરબો અંગરખું ન , -બે પુત્ર જૂની ઢબને
કસ બાંધવાને ડગલે રિસ અગલ્સ પંપાણી ભેળવ્યા વિના ફળનો અંગરંગ શરીરની કાંતિ; ચહેરે (૨) ભેગવિલાસ
ળિયાં તે રોગ દિ. શરીરે સુગંધી વગેરે અંગવસ્ત્ર નખેસ ઉપરા(૨)ર ખાતલા. અગાઉ વિઅંગને લગતું આગવું; ખાનગી
(૨) જાતમુચરકા ઉપરનું અંગ ઉધાર રંગખરું વિવ અંગાર+ખરું] જુઓ અંગારખું
અંગાર પં. અગ્નિ(૨)સળગતે કોલસે (૩) બળતરા; અગન(૪)કપૂત લા..ક પું [.]નાને અંગારો (૨) મંગળ ગ્રહનું એક નામ (૩) એક છોડ કરેલું તે અંગારખુ નઝીણા અંગારામાં શેકીને ખરું અંગારવાયુ પં. “કાર્બોનિક એસિડ ગેસ અંગારિયું વિ૦ બળીને ખાક થયેલું(૨)
આગિયું પડવાથી બળી ગયેલી જુવાર અંગારી સ્ત્રીનાને અંગારો; ચિનગારી
(૨) શગડી અંગારે પુત્ર જુઓ અંગાર અંગાંગભાવ પુડિં.] અંગ અને અંગીગૌણ અને મુખ્ય પરસ્પર સંબંધ વુિં ન લે. ઠં] ઝભલું. - ૫૦ બાંય વગરને સ્ત્રીને કબજે [ષિ અંગિરસ, અંગિરા ડું [.] એક વૈદિક અંગી વિ૦ લિં] ખાસ પિતાનું (૨) (સમાસને અંતે) અંગ-અવયવવાળું. ઉદા. કમલાંગી” (૩) મુખ્ય; પ્રધાન(૪) સ્ત્રી એક ડગલી. કરણન, કાર પું [1] સ્વીકાર. કૃત વિ૦ કિં.] અંગનુંપિતાનું કરેલું; સ્વીકારેલું અંગી, ગેડી સ્ત્રીજુઓ અંગીઠું શગડી (ખાસ કરીને સેનાની) (૨) પિક પાડવા
માટે તૈયાર કરેલી જગા(૩)ઝાળ; અગન અંગી ડું નસં.અનિધાનજીઓ અંગીઠી અંગભૂત વિ૦ અંગનું થયેલું; અંગરૂપ અંગુર નવું તે. અસુર નવી ચામડી; રૂઝ અંગુલ ૫૦ [i] આંગળ (૨) આંગળી અંગુલિ-લી) 2 [.. આંગળી.
નિર્દેશ આંગળીથી નિર્દેશ કરબતાવવું તે મુદ્દા સ્ત્રો હિં. સીલની વીટી (ર) એની છાપ; મહોર અંગુ છું. વ. અંગૂઠો અંગૂ છે ૫૦ અંગ લૂછવાનો કટકા અંગૂઠિયું વિટ અંગૂઠાના માપનું (૨) નવ
અંગૂઠાનું એક ઘરેણું અંડી સ્ત્રી પગને અંગૂઠે પહેરવાનું સ્ત્રીનું ઘણું(૨)આંગળના રક્ષણ માટેની ખેાળા
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંગૂઠા
અગૂડો પું॰ [સં. અનુ] હાથ અથવા પગનું જાડામાં જાડું પહેલું આંગળ દેખાડવા, અતાવવા = ડિંગે કરવું; અંગ્રે। અમુક ઢબે બતાવી ના સૂચવવી અંગૂર સ્ક્રી॰ [ī] લીલી દ્રાક્ષ અંગે અ॰ [સં. 1] --ની ખાખતમાં; –ને વિષે અગેડી સ્રીજીએ ગીફી અગાળ અ॰ એકેએક અગમાં અગર સ્ત્રી તળાવના સામેના કિનારાની જમીન(ર)ખૂબ પાણી પાયેલી કે અતિશય ફપ જમીન
અંગ્રેજ યું૦ [ પો. હેનો ઇંગ્લ’ડના વતની, - વિ॰ અંગ્રેજ લેકાનું; અંગ્રેજ લોકા સબંધી (૨) સ્ત્રી અ ચેન્નેની ભાષા અધેડો પુર્વ તુઓ અધેડા એક વનસ્પતિ અથાળ ન !. એ હિનાન. ડી સ્ત્રીનાનું અધાળિ(ર)અધેાળ કરવાની એરડી(૩)તાંબાકૂ ડી(૪)વરકન્યાને સ્નાન કરાવતાં ગવાતું ગીત (૫) વરને સ્નાન ફરાવનાર સી. વું અક્રિ॰ નાહવું. -ળિયું નનાહવાનું પાણી ગરમ કરવાનું વાસણ (ર) નાહવા બેસવાનું પાટિયું, મળિયા પુત્ર સ્નાન કરાવનાર ચાકર(૨) નાહવાનું પાણી ગરમ ફરવાનું વાસણ અત્રિપુંડ્યું. પગ અચ ોઈએ ચ [૫] અંચઈ હેતુએ અણો વાંક એલનું તે અચલ [ ં.] (-) પું પાલન અચળવે હું સં ચૈત્ત] નાનાં છે!રાને એઢાડવાનો ભાતીગળ રૂમાલ (૨) તેલમાં ખોળી સળગાવેલી દેરડી
અચળા પું॰ નુએ અચળવે અજન ન૦ [i.] આંખમાં આંજવાના પદાર્થ; કાજળ; સુરમેા ઇ૦ (૨)એક વૃક્ષ. શલાકા સ્ત્રી [ä.] આંજવાની સળી અજના(-ની)સ્ત્રી[સં.]હનુમાનની માતા.
પુત્ર, સુત પું॰ હનુમાન અંજલિ સ્રો॰ [i.] ખાખા; પારા(ર)એમાં ભરેલું હોય તે (૩) માન [લા.]
અંતકાળ
।
અજળ (પાણી) ન૦+ એ અન્નજળ; દાણાપાણીનું નિર્માણ અન્નજળ સ્ત્રી નુએ અલિ 'અ'ામકું [ī] અંત (૨) પરિણામ અંજાવવું સક્રિ‘આંજવું' પ્રેરક;આંખમાં (અજન) લગાડાવવું (૨)‘અાવું’નું પ્રેરક અજાવું કિ॰ તેજને લીધે આંખ મીંચાઈ જવી (૨) ખીન્ન આગળ ઝાંખા પડી જવું (૩) ‘ જવું’નું કમ’ણિ અજીર ન॰ [ī] એક મેવા. -રિયું વિ અંજીરના જેવા રંગનું, “રી સ્રીજીરનું ઝાડ અનુસન ન॰ વાર મડળ; સમાજ અટવાણુ સીં અટવાવુંતે(૨) અટવાતી વસ્તુ. “વું અŕિશ્વચમાં અથડાયા કર (૨) પગમાં દેરડુ’ભરાવાથી ગબડી પડવું અસ હું ઘેર; પાડાખાર સવાનું અવિક એ અટવાવું અટેવાળ અડટમાં આવવું તે; નડતર (૨) ગાય ભેંસને દેહતી વખતે પાછલા પગે સારવામાં આવતી આંટી અટળ વિજ્યાં ત્યાં અવતું(ર)ભારબાજ વિન!નું (૩) નકામું. કાટલું ન ખાટું વજન (૨) નકામું રખડતું-કચાંયે જેને સમાસ ન થતા હોય એવું માણસ [લા. અડ નવશે. મેળ; ગાળી (ગુદાંગની) (૨) ઇટ્ટ', કટાહ પુત્ર સામાન્ય ઈંડાનું અથવા બ્રહ્માંડનું કાચનું, કટ(−૧) પું૦ પેળની કોથળી: ૦૮ ૨ [સં. ઇંડામાંથી જન્મેલું અડદું વિ॰ વગર મહેનતનું; હરામનું. ગટર વિ॰ ખરું ખોટું; એલફેલ અ’ડાકાર, અંડાકૃતિ ૧૦ [i.] ઇંડાના આકારનું; લંબગોળ અડાળ વિ॰ સં, તો ડોલતું [૫. અત પું [i] છેડા; છેવટનો ભાગ (ર) સમાપ્તિ; આખર (૩) હ; સીમા (૪) મરણ; વિનારા. ૦૭ પુંતક; મારા (૨) કાળ; મરણ (૩) યમ વ્હાલ(ળ) પું આખરના સમય (૨) મેાતની ઘડી
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૧
અંતર અંતર અ [.] “અંદરનું “અંદર આવતું
એવા અર્થમાં શબ્દની પૂર્વે અંતર વિ[. અંદરનું ર)નજીકનું (૩)નવ
અંદરને ભાગ (૪) અંતઃકરણ;મન (૫) અવકાશ છે,૬)વચલ કાળ (૭)તફાવત (૮)ભેદ જુદાઈ( સમાસને અને અન્ય', બીજું એવા અર્થમાં.ઉદાહરૂપાંતર'(૧૦) સ્ત્રી (“ખબરડે) સમાચાર. છાલ સ્ત્રી અંદરની છાલ. જામી વિવે(૨)૫૦ જુઓ અંતર્યામી. વષ્ટિ સ્ત્રી અંદરઆત્મા તરફ વળેલી દૃષ્ટિ. નાદ પુત્ર અંત:કરણને અવાજ. ૦૫ટ ન આડું કપડું પડે. બાહ્ય વિ. અંદરનું ને બહારનું વાઈરયું . વારસ)ના શ્રાદ્ધ સરાવતાં ખભા ઉપર નાખવાને લુગડાને કકડે અંતરવાસે ન વુિં. બરવાવ વિવાહ વગેરે શુભ કામોમાં વિધિ વખતે પાઘડીને
છેડે કાઢવામાં આવે છે તે મને ભાવ અંતર ની અંતઃકરણની ઈચછા અંતરવેલ સ ર એક વેલ: અમરવેલ અંતરસ ન જુએ અંતરા પાગી કે
ખોરાકનું શ્વાસનળીમાં પેસી જવું તે અંતરંગ વિ૦ નજીકનું અંદરના ભાગનું (ર) આમીય; દિલેનન (૩) વિશ્વાસ (૪) નટ અંદરનો ભાગ અંતરઈ સ્ત્રી અંતરે; છેટું (૨) જુદાઈ અંતરાયા જીવાત્મા(૨)અંતઃકરણ અંતરમાણ જીવ અંતરાવું તે અંતરાય પં. અડચણ વિશ્વ. ક–ચી
વિ આડે આવતુંવિંધકર્તા અંતરાલન. વચમાં જગ્યા વચગાળો
(૨) અંતર () અવકારી અંતરાવું અક્રિય આંતરવું’નું કર્મણિ
કાવું સપડાવું, ઘેરાઈ જવું અંતરાશ(–) સ્ત્રી ન [. અંતરરાન
જુઓ અંતરસ અંતરાળ ન જુઓ અંતરાલ મિડળ અંતર(રીસન [i] આકાશ; ગગન
અંતઃકરણ અંતરિત વિ૦ કિં. વચ્ચે આંતરાની જેમ
આવેલું (૨) ઢંકાયેલું (૩) આંતરી લીધેલ (૪) છૂટું પાડેલ અંતરિન્દ્રિય સ્ત્રી લિ. અંતઃકરણ; મન અંતરિયાળ અહિં. તરીય અધવચ;
અધ્ધર અંતરીક્ષ નર જુઓ અંતરિક્ષ અંતરે પંસ. તર/] ધ્રુપદના ત્રણ ભાગમાં બીજે; આંતરે; ધ્રુવપદ પછી આવતી દરેક ટૂંક અંતલહ ૫૦ માંહોમાંહે કજિય અંગત વિ. સં. અંદર સમાયેલું અંતગૃહ નર [ ] ઘરનો અંદરનો ખંડ
નિ જ્ઞાનચક્ષુ અંત - વિ. અતરદૃષ્ટિવાળું (૨) અંત( મી વિમવૃત્તિ જાગનારું
(૨) શું પરમાત્મા અંતન નતે અંદર-ગઢ જ્ઞાન(૨)
અંદરનું–સાહજિક જ્ઞાન અંતર્દશા ચી.] અંદરની–ખરી હાલત (ર) અંતરની –-મનની સ્થિતિ(૩) માણસની સિદ્ધિ ઉપર) એક ગ્રહની મહાદશામાં આવતી બી ગ્રહોની ટૂંકી દશા જો.] અંતર સ્ત્રી નિં.] અંતરદષ્ટિ અંતર્ધાન ન. અદૃશ્ય-અલોપ થવું તે અંતરદ અંતરનાદ અંતર્મુખ વિ૦ ] અંદર વળેલું, આત્મચિતનપરાયણ અિંતમી અંતર્યામી વિ૦ (૨) ૫૦ [i.! જુઓ અંતર્વતી વિ . અંદરનું; અંતર્ગત સંતવૃત્તિ સ્ત્રી - અંતરવૃત્તિ અંતહિત વિ . ગુપ્ત, અદશ્ય અંતી - મરણકાળ અંતરિક્ષ વિ૦ (૨) ન જુઓ અંતર્થક્ષુ અંતસ્થ વિ. કિં.] અંદર રહેલું વચમાં રહેલું; અંદરનું (૨) સ્વર અને વ્યંજન બંનેના ઘર્મવાળે (અર્ધવર) [વ્યા.] અંતઃ અ [4 ] શબ્દની પૂર્વે અંદરનું, વચમાં એવા અર્થમાં કરણનj.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતઃકેંદ્ર
પર
અંધારી જ્ઞાન, સુખાદના અનુભવનું સાધન મન, અંદેશ(શે) [fi] સંદેહ; વહેમ બુદ્ધિ, ચિત્ત, અહંકારએ પદેથી ઓળ- અદેલન ન [ઉં.] આદેલન.-વું સ0 કિ. ખાતી અંદરની ઇન્દ્રિય અંતર હદય; લિ. ગંઢોળ્ય) હળવું; લાવવું કનિશ્યન્સ .કેંદ્રનનુંમધ્યબિંદુ અધ વિ૦ [.] આંધળું(૨)વગર સમાજનું ઈન સેન્ટર (ગ.. કેણું છું. [... વિવેકહીને લિા.. કવિ. [૬] ઝાખું; “ઇન્ટીરિયર ઍન્ગલ (૨) ઈંન્ટરનલ ઝળઝળું(૨)ફીકં(૩)! એક રાક્ષસકાર ઍન્ગલ'. પુર ન [] જનાનખાનું. ji.] અંધારું. તામિસ્ત્ર પું[સં.] પ્રવાહ ૫૦ અંદર - વિવાહ. પૂણઅંધકાર(૨)અજ્ઞાન.૫રંપરાસ્ત્રી પ્રેરણા સ્ત્રી જુઓસહજબુદ્ધિ શત્રુ આંધળાઓની હાર (જેય વિચાર્યા વિના પંઅંદર-ઘરને માણસ છતાં શર) ચાલનારાઓની મંડળી). પંગુત્યાય હૃદયમાં રહેલ દુમન (કામક્રોધાદિ. પું આંધળને પાંગળે પરસ્પર સહાયથી
સત્તા વિ૦ સ્ત્રી હિં] સગર્ભા. રથ કામ ઉકેલે એ ન્યાય. પૂજા સ્ત્રી વિ૦ લિં] જુઓ અંતસ્થા
આંધળી પૂજા, ભક્તિ સ્ત્રી, આંધળી – અંતિક વિ૦ કિં. પાસેનું નજીકનું
થાર સમાજની ભક્તિ. શ્રદ્ધા સ્ત્રી અંતિમ વિ૦ કિં. છેલું; જહાલ
આધણી વગર સમજની શ્રદ્ધા, હસ્તીઅંતયું વિ૦ સિં.ચંત) અંતે આવેલું(૨)બહુ જાય છે હાથીને પગ જેનાર આંધળે
જ ખિજાયેલું; જીવ ઉપર આવેલુંલા)(૩) એને થોભા જેવો કલ્પ, કાન જેનાર નબ૦૧૦ અંતે આવેલાએ કરેલું વર્તન સૂપડા જેવો કે હે ન્યાય અંતે અ. હિં. છેવટે આખરે અંધાધૂની સ્ત્રી, જુઓ અંધાધૂંધી અંતેવાસી વિ૦ . પાસે રહેનારું (૨) અંધાધૂંધ (-ધી) સ્ત્રી અરાજક્તા;
પું(ગુરુની સમીપ રહેનાર) શિષ્ય અતિશય અવ્યવસ્થા અંત્ય વિ૦ કિં. છેવટનું છેલ્લું. કમન, અંધાપો ! આંધળાપણું
કયા સ્ત્રીલિં.]અગ્નિસંસ્કાર.૦ વિ૦ અંધાર પું [. T]અંધારું. કેટ ૫૦ લિ.પંચમવર્ણનું અસ્પૃશ્ય ગણાતી વર્ણનું વરસાદને ગેરંભે એથી થતું અંધારું. (૨) પં. એ વણને માણસ. ૦૫દ ન વ્હાટડી સ્ત્રી અંધારી ઓરડી(૨)તુરંગ; ગુણોત્તરનું છેલ્લું પદ; “એકસટ્રીમ ટમ” કેદખાનું. પછેડી સ્ત્રી, પછેડા પુજે. ગિ..ત્યાક્ષરી સ્ત્રીબેલાયેલી કવિતા ઓઢવાથી અદશ્ય કે અછતું રહેવાય એવું ના છેલ્લા અક્ષરથી શરૂ થતી બીજી કવિતા (કાળું કે જાદુઈ) વસ્ત્ર (૨) ગુપ્ત કે બેલવાની રમત. ન્યાશ્રમી વિવે કિં.] અજ્ઞાત રહેવું તે [લા.). પિછોડી સ્ત્રી, સંન્યાસી. યેષ્ટિ સ્ત્રી [.] અંત્યક્રિયા પિછોડે જુઓ અંધારપછેડી. વું અંત્રન લિં] આંતરડું
આ૦ કિગ વાદળાંથી આકાશ ઘેરાવુંઅંદર અ [FI.)માં; મહીં. ખાને(૦થી). ઘનઘોર થવું. -ર ન વ આંખ સ્પષ્ટ અંદરથી; છૂપી રીતે
ન દેખી શકે તેવું થવું તે; ચક્કર; તમ્મર. અંદાજ પુંજા.]અડસટ્ટો; આશરો. ૦૫, રિયું વિ. અંધારાવાળું (૨) નટ જેમાં પત્રકjન (વ્યક્તિ કે સંસ્થાનાં વાર્ષિક ચંદ્ર ન દેખાય એવું પખવાડિય; કૃષ્ણપક્ષઆવક અને ખર્ચને અંદાજી હિસાબ નવી સ્ત્રી આંખઢાંકણી; આંખને દાબડે બતાવતું કાગળિયું, બજેટ. છ વિ. (૨)નીનું એક એજાર (૩) ભૂરકી(૪)
અંદાજથી નક્કી કરેલું સિાંકળ તમ્મર (૫) જેલની અંધારી કોટડી કે
અંદુ(૬)ક સ્ત્રી. હાથીને પગે બાંધવાની તેમાં પૂરી રાખવાની સજા
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૩
અહ
અંધારું અંધારું ન૦ લિ. ધાર] પ્રકાશને અભાવ (૨) અંધેર [લા.) (૩)ગુપ્તતા (૪)અજ્ઞાન (૫) વિ. અંધારાવાળું. ઘોર વિ(૨)ન, . ખૂબ ઘાડું અંધારું અધું વિ૦ [. N] આંધળું અધેર ન [ઉં. મધર અવ્યવસ્થા અરા- જકતા. નાગરી, રીનગરી સ્ત્રી અરાજકતાના ધામરૂપ એક કલ્પિતનગરી; સાવ અંધાધૂંધી
દેિવી અંબન (ઉં. ઠંડુ પાણી(૨)સ્ત્રી[૬] મા; અંબર વિ. [4. ખાટું . અંબર ન [સં.) આકાશ (૨) વસ્ત્ર (૩) કસબી બુટ્ટાવાળી રેશમી સાડી (૪) એક
સુગંધી પદાર્થ થયેલો પુત્ર(ર) મહાવત અંબ9 પું. [.] બ્રાહ્મણથી વણચણને અંબા સ્ત્રી હિં. મા (૨) દુ. જી સ્ત્રી
અંબા ભવાની કે એમનું ધામ (આબુ પાસે)
” [અસર અબાટ ૫૦ ખાટા પદાર્થની દાંતને થતી અંબાડ ! અંબાટક.](૨)આંખમાં તીવ્ર હું ઔષધ નાખ્યા પછી અમુક વખત સુધી
તેની જે અસર પહોંચે છે તે અંબાડાં નબવ સિં. માત્રાત] એક જાતનાં ખાટાં ફળ અંબાડિયું ન છાણને ઢગલો બેિઠક અંબાડી સ્ત્રી [.. અમાર] હાથી ઉપરની અંબાભવાની સ્ત્રી એક દેવી અંબાર ૫૦ મિ. ફુવાર ઢગલે ભંડાર અંબાવું અ૦ ક્રિ. ખટાઈ જવું અંબિકા સ્ત્રી હિં.] અંબા ભવાની (૨)
ધૃતરાષ્ટ્રની માતા અંબુ ન.પાણી. ૦જ વિ[i]પોણીમાં ઊપજેલું (૨)ન, કમળ(૩) પં. ચંદ્ર.૦જા સ્ત્રી [G] લક્ષ્મી. ૦૬, ૦ધર, પુત્ર [ઉ]
વાદળ, ધિ, નિરાશિ કું. લિ.]
સમુદ્ર. ૦ ૦ કિં.) કમળ અંડિયું જુઓ બેળિયું "બેડીનાને અડે. - [.મામ ] માથાના કેશને પાછળ વાળવામાં આવતું બંધ. -રડે ૫૦ અડ[] અંબાળવું સત્ર ક્રિટ ખટાશ લગાડવી (૨)
ઉમેરવું; વધારવું એભ નવ લિં.] અંબ; પાણી. -ભેજ નિ. કમળ. -ભેદ, ધર ૫૦ [. વાદળ. -ભેધિ, ભેાનિધિ પુંલિ.] સમુદ્ર અંબુધિ. -ભેરુહન [.) કમળ અંશ . ભાગ (૨) પરિઘના ૩૬ભા ભાગથી વર્તુલના મધ્યબિંદુએ આંતરાતા ખૂણાનું માપ [..] (૩) અપૂર્ણાંકમાં લીટી ઉપર અંકપૂર્ણ સંખ્યાના છેમાંથી લીધેલા વિભાગ ગ.](૪)ઉષ્મામાન માપવાને એકમ; ડિગ્રો” [૫. વિ.) તક અ. હિં.] કાંઈક અંશે; અમુક દરજજે અંશભાગી વિ૦ (૨) પુત્ર ભાગ પડાવનાર અંશાવતાર પં. લિં. જેમાં ઈશ્વરની વિભૂતિને માત્ર અંશ હોય તેવો અવતાર અંશશીભાવ લિં] અવચવ અને
અવયવીને સંબંધ વ્યિા. આંશિક વિ૦ [i] ડું; થોડા ભાગનું. અંશી વિ૦ લિ.] અંટાવાળું (૨) ભાગ પડાવનારું; ભાગિયું (૩) અવયવી ભાગવાળું.
જન પુત્ર દેવાંશી માણસ અંશુ ન [8] કિરણ અંશુક નશ્ર્વ. ઝીણું કપડું(૨)રેશમી કપડું અંશુમાન(લી) ૫૦ લિ. સૂર્ય અંસ પું[] ખભો અંહ અરિવ૦]કરડાકી વગેરેને ઉદ્દગાર
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૪
આકાશગંગા
આ
આ પુ. વિ.) વર્ણમાળાને બીજે અક્ષર આકડી સ્ત્રી આકડાની એક જાત, સફેદ (ર)વ્યંજનથી શરૂ થતા શબ્દની પૂર્વે –ની આકડે.-ડે પું . એ એક વનસ્પતિ શરૂઆતથી” કે “--એટલે સુધી” એવા આકર પુંલિં] ખાણ (૨) સમૂહ, ગ્રંથ અર્થમાં અવ બનાવે. ઉદા. “આમ, પુંઆકરરૂપ પ્રમાણભૂત ગ્રંથ 'આકંઠ (૩)ઉપસર્ગઃ છાપણું, અલ્પતા આકરણ સ્ત્રી હાક પાડી -ઘાટ પાડીને બતાવેઃ ઉદા. આકંપ. ઊલટાપણું બતાવે લાવવું તે ઉદા. આગમન. –ની તરફ, -ને પાને આકરું વિ૦ સખત (૨) મુશ્કેલ (૩) એવા અર્થમાં: ઉદા. “આકર્ષણ”. ચાર આકળું (૪) મધું તરફ” એવા અર્થમાં: ઉદા. “આવત. આકર્ષક વિ. [.) ખેંચાણ કરે તેવું (૨) ઉપર” એવા અર્થમાં: ઉદા. આરહ (૪ મોહક. -ણન [G] ખેંચાણ (૨) મેહ, સંસ્કૃત વ્યાકરણ પ્રમાણે અકારાન્તવિક નવું સક્રિ. હિં. માથક ખેંચવું (૨)મોહ વિત્રી રૂપ બનાવે. ઉદા. સુશીલ-લા પમાડવું આ સવ (૨) વિ. [ઉં. વયમ] નજીકનું, આકર્ષિત શિક [i] આકર્ષાયેલું
બતાવેલું તે – એ અર્થ બતાવે છે આકલન ન વું] ગ્રહણ કરવું તે (૨) -આ અંકને છેડે લાગતાં તે અંકના (૫૦ સમજવું તે (ક) પ્રણવું તે. શક્તિ
બ૦૧૦માં) “ક કે ઘડિય’ એ અર્થે . સ્ત્રી આકલન કરવાની શક્તિ બતાવે છે. ઉદા. અગિયા, વસા વગેરે આકલિત ! [.સમજાવેલું(ર)ગુંથાયેલું આઇતવાર પુછવું, ચાઢિયવાર રવિવાર આસબાસ નવ આ તે (૨) કાચુંકાર આઇસ ૫ર્થ. બરફ. કીમ ૫૦ વુિં. ખાંડ, આકરિમક વિ૦ લિ.] ઓચિંતું મસાલ વગેરે નાખીને બરફ વડે ઠારેલા આકળવિકળ વિ. [સં. બાપુજીયા]
(દૂધ, આમરસ વગેરે) પ્રવાહીની વાની ગભરાયેલું - આઈ પ્રત્યય વિ ઉપરથી(સ્ત્રી)ભાવવાચક આકળું વિ. [ઉં. મારું અધીરુ (૨) ઝટ
નામ બનાવે છે. ઉદામોટાઈ, ગરીબાઈ, ગુસ્સે થઈ જાય એવું લંબાઈ(૨)ક્રિટ પરથી પણ બનાવે છે. ઉદા. આકંઠ અ [] ગળા સુધી
લડવું–લડાઈ છાપવું-છપાઈ વગેરે આકા ૫૦ મિ. શેઠ આઈ સ્ત્રી [મ) મા (૨) દાદી (૩) દેવી. આકડે(-દો)ડી સ્ત્રી આકડાનું જીડવું હજી સ્ત્રી સાસુ
આકાર ૫૦ [4] આકૃતિ; ઘાટ(૨)વિઘોટી. આઈન પં. [1] કાયદો
૦ણું સ્ત્રી જમાબંધી (૨)કિંમત કરવી આઈન પું[. મન€ આચને અરીસો તે(૩)આંક પાડવાનું ઓજાર.૦વું સક્રિય આઉ ન૦ બાવલું
મૂલવવું (૨)અડસટ્ટો કાઢવો(૩) જમીનની -આઉ પ્રત્યય ક્રિો પરથી (તે ક્રિયાના ગુણ- માપણું કરવી (૪) ઉધારવું. સૌષ્ઠવન,
વાળું એવા અર્થનું) વિ. બનાવે છે. ઉદા. આકારની સુંદરતા ફળાઉ, ઉપજાઉ, કમાઉ *
આકાશ ન. [ઉ] ખાલી શુન્ય સ્થાન આક પું. લિં] જુઓ આકડે. હડિયું સ્પેસ' (૨) ગગન. કુસુમ ન [4] વિક આકડાનું (૨) ન આકડાનું ૩ (૩) આકાશના પુષ્પ જેવી અસંભવિત વાત. આકડાનું દૂધ એકઠું કરવાનું શિંગડું ગંગા સ્ત્રી[૧] આકાશમાં રાતે
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
આકાશગામી
પપ
આખ્યાયિકા
અસંખ્ય ચાંદરણીઓને જે લાંબે સફેદ, આખરવું સત્ર ક્રિડ અધરકવું ચળકતા પટ દેખાય છે તે. ગામી વિના આખર સરવાળે અને છેવટે પરિણામે હિં. આકાશમાં ફરનારું (૨) દિવ્ય. આખરી વિ. આખરનું અંતિમ રે અવ
ભાષિત ન [] રંગભૂમિ બહારની છેવટે (૨) નિરુપાયે કોઈ વ્યક્તિ સાથે જાણે વાત કરતે હેય આખલાઉધામ સ્ત્રીત્ર આખલા જેવું તે રીતે નટે કરેલી ઉક્તિ. વાણી સ્ત્રી, તોફાન; ધિંગામસ્તી સં.દેવવાણી (૨) રેડિયોની વાણી. આખ સાંઢ ખસી ન કરેલો બેલ વાસી વિ૦ લિ. આકાશમાં રહેનારું આખળિયે ૫૦ આડણી (૨) પુત્ર દેવ. શિયું વિ. જેના પાકની આખળી સ્ત્રી, પથ્થર ઘડવાની જગા આધાર વરસાદ ઉપર હોય એવું (૨) ના આખા બ૦ વર લિં. અક્ષા) અક્ષત; ઘઉંની એક જાત
વણભાગેલા ચોખા આકાંક્ષા સ્ત્રી હિં. ઇચ્છા, આશા આખાખાઉ વિ. (વગર હકે) આખું આકીન પં; ન [. વનડે શ્રદ્ધા ખાઈ જવાની વૃત્તિવાળું લોભિયું. આકીર્ણ વિ. સં. વ્યાપ્ત (૨) સંકુલ આખાડયું+જુઓ આષાડ, ભૂતી વિ૦ આકુલસિં.)(-૧), વ્યાકુલ કિં.) (-ળ) અષાઢમાં થયેલું(૨)પુષ્પમાંગી; ધુતાર. વિક ખૂબ ગભરાયેલું
-ડું વિ૦ અષાઢને લગતું આકુંચન નસિં] સંકોચ
આખાબેલું વિટ સાફ વાત કરનારું આકૂલું નવ આકડાનું જીવું; આકાદોડી (૨) કડવાબોલું
મિાં [ક] આકૃતિ સ્ત્રી આકાર (૨) મૂર્તિ (૩) આખિયું ના ચામડાની પખાલનું ઉપલું રેખાથી દોરેલો આકાર
આખિયો છુંપૂરા કદને મોટે પતંગ આકૃષ્ટ વિ. [.] આકર્ષે; ખેચેલું આખિર સ્ત્રી [4. આખર; અંત આક્રમક વિ. હિં.] આક્રમણ કરનારણ આખી સ્ત્રી અક્ષત ઉતારવા તે (૨) દાણા
ન [. ચડાઈ; હુમલ. –ણશીલ, વાળવા તે –ણાત્મક વિ. [.) આક્રમણ કરવાના આખુ છું. (સં.) ઉંદર. કણી સ્ત્રી ઉંદરિયું સ્વભાવવાળું; “અંગ્રેસિવ'
આખું વિ. સં. યક્ષત ભાગ્યા વિનાનું; આકંદ ન [.) રુદન; વિલાપ
અખંડ.૫ાખું ભાગ્યે વિઅધું છું, આકાત વિ૦ લિ.) જીતી લીધેલું (૨) (પગ) નીચે વાટેલું (૩) એળગેલું
આખૂન [ii],છ, આબંદજી પુંગુરુ, આકાશ પુંલિં. ઘાટો પાડીને બોલવું-રડવું તે ઉસ્તાદ (૨) અરબી ભાષાને શિક્ષક આક્ષિસ વિ. ખેંચેલેઝુંટવી લીધેલું(૨) આખેટ પેકિં.]શિકાર મુગયા.૦ક વિન્ડં.] નિંદાયેલું
શિકાર કરનાર(૨) પંશિકારી (૩) કૂતરો આક્ષેપ ૫૦ લિં] આરોપ (૨) નિંદા આખેઘડી(એ) અ. વારંવાર આખડવું અ ક્રિટ લિં. મારું રખડવું આખ્યા સ્ત્રી . નામ(૨)અટક(૩)નામના (૨) ઠોકર ખાવી (૩) લડી પડવું
(૪)અકૂવા. ૦તવિ૦ કિં./વર્ણવાયેલું (૨) આખડી સ્ત્રી બાધા માનતા
જેનાં રૂપાખ્યાન કરવામાં આવ્યાં છે તેવું આખર સ્ત્રી [સ. સાવિર] અંત (૨) અ૦ [વ્યા. (૩)નક્રિયાપદ, તા ]િ આઅંતે. ઘડી સ્ત્રી છેલ્લી ઘડી (૨) પાન કરનાર. ન નહિં. કથા;વૃત્તાંત. તને વખત
નક ન [ā] ટૂંકુ આખ્યાન. -યિકા આખરણ ન મેળવણ; અધરાણ સ્ત્રી. [૬] કથા (૨) વંશાવલીનું વર્ણન
અધકચરું
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
આગ
આગ્રણ આગ પું[. ગ] આવરે આવવું તે, આગળિયે પું, આગળી સ્ત્રી જુઓ આગ સ્ત્રી[. મ]િ દેવતા (૨) બળતરા આગળ (૩) લાય (૪) ક્રોધ વગેરેના આવેશની આગળું વિ[જુઓ આગલું ચડિયાતું શ્રેષ્ઠ
લાગણી [ લા.]. ગાડી સ્ત્રી, રેલગાડી આગળ શું [સં. ૪ બારણું ઉઘાડવા આગતાસ્વાગતા સ્ત્રી આવેલાને આદર- વાસવાની કળ; ઉલાળે સત્કાર; પરોણાચાકરી
આગંતુક વિ. [.] આવી ચડેલું હમેશનું આગદાન ન. અગ્નિપાત્ર આગિયું (૨) નહિ એવું (૨) વગર નેતરે આવેલું (૩) પુણ્યાર્થે અગ્નિસંસ્કાર કરે છે તેનાં પુત્ર અતિથિ (૪) મુસાફર
સાધન પૂરાં પાડવાં તે સ્ટિીમર” આગા ડું [gl] આકા; શેઠ, ખાન આગબેરસ્ત્રી આગશક્તિથી ચાલતું વહાણ; ખેઓને ઘમ ગુરુ બાની વિર આગમ પુર સિં.આગમન; જન્મ (૨) આગાખાનના ધર્મને અનુસરતું શાસ્ત્ર; ધર્મશાસ્ત્ર (૩) પ્રાચીન જૈન ધર્મ. આગાસિક,આગામી વિ.આવનારું ગ્રંથ (૪) મંત્રશાસ્ત્ર (૫) દસ્તાવેજ (૬) ભવિષ્યનું પ્રત્યચ
આગાર ન નિં. ઘર આગમચ(-જ) આ પહેલેથી; અગાઉ આગાહી સ્ત્રી. [૧] ભવિષ્યનું સુચન આગમણુ સ્ત્રીચૂલાને આગલે ભાગ આગિયા ૫૦ એક પક્ષી
(ાં અંગારા કાઢી ઓલવાય છે) આગિયાખડક ૫૦ જવાળામુખી પર્વત આગમન ન. સિં.) આવવું તે
આગિયું વિ૦ જુઓ આગ] આગવાળું આગમનગમ નવ વેદશાસ્ત્ર; શાસ્ત્રો
(૨)જલદ;મિજાજી(૩)નવ જુઓ આગદાન આગર(ણ,) સ્ત્રી લુહારની કઢ કે ભઠ્ઠી (૪) મા મલે ઇંડામાંના દાણા બધી
(૨) સનીની ભઠ્ઠી (૩) હિંદુ ખલાસીની જાય તે રોગ બહુધા જુવારમ) ' સ્ત્રી [ક]
[નાખવા આગિ કું. ‘આગ પરથી ખદ્યોત (૨) આગરવું સત્ર ક્રિો સરખે અંતરે બંધ જુવાર ઇત્યાદિને એક રોગ (૩) એક આગેરે પુત્ર નાણાંભીડને–તંગીને વખત જાતની ધોળી જુવાર (૪) જેને અડકવાથી આગલીપાછલી સ્ત્રી ગઈગુજરી જૂની વાત લાય ન બળે પણ પાક જળી જાય એ આગવું (લ) વિ. [૩. મિ] અગાઉ એક છેડ (૫) વિતાલ બને (૨) મુખ્ય. ૦૫છવું વિવ(૨) ના આ| વિ + આગલું આગળ પાછળનું
આગુ છું. જુઓ આગ આગવા ડું એંજિન ઑઈલરમાં કેલસા આગે અસં. 1) આગળ. કદમ નર, પૂરનારો; “ફાયરમેન
કૂચ સ્ત્રી આગળ ધપવું તે; પ્રગતિ, આગવું વિઇલાયદું; પોતા માટેનું
cવાન વિ૦ આગળ ચાલનાર (૨) ૫૦ આગ(ગુ) અગ્રણી; ભૂમિ નેતા સરદાર વાની સ્ત્રી આગેવાન પણ આગળ અ [f. ] અગાઉ(૨) પાસે આગેતર (-૨) વિ. શરૂઆતનું પહેલાંનું કને (૩) સન્મુખ સામે (૪) હવે પછી. (૨) પાસેનું ૦ઉપર અ. ભવિષ્યમાં. ૫ડતું વિ. આનેય વિ[G] અગ્નિનું (૨) અમિણ. જાહેરમાં આવતું (૨) મોખરે. ૦૫ાછળ સંબંધી.-જાસ્ત્ર નવ અગ્નિ વડે ઉપગ અ આગળ અને પાછળ (સમયને સ્થળ) કરાય તેવું હથિયાર (૨) ચારે પાસે. વેડા પુબ૦ વિ૦ આચયણ ૫૬.]યજ્ઞકાલ(૨)નવર્ષાન્તને વધારે પડતું આગળ પડવું તે
અતે પહેલા પાકની આહુતિ
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
આગ્રહ
આગ્રહ પું॰[i.]ખ ત; નિશ્ચય(ર)હડ, મમત (૩) ઘણી વિત તિ
આગ્રહાયણ પું॰ [સં.] માગશર આયહી વિ॰ આગ્રહવાળુ આઘ ુ’વિ॰ આધુ
આધાત પું [સં.] પ્રહાર (ર) અવાજ થાય એવી રીતે અથડાવું તે (૩) દુ:ખની તીવ્ર લાગણી આધુ વિ॰ દૂર; છેટું (૨) ક્રિ॰ વિ॰ આગળ, ॰બેસવું = દૂર ખસવું; –નજીક નહિ એમએસવું(૨) સ્ત્રીએ દૂર બેસવું;અટકાવ આવવા
આધુ પાકું વિ(સમય કે અંતરમાં) આગળ પાછળ આવતું; અહીં તહીં કાંક હોય એવું; સ્થાનફેર થયેલું(૨)(જગાફેર થયેથી) નજરે ન પડે એવું(૩) ખેાટું ખરું આધે અ॰દૂર; વેગળે. ૰થી અક્રૂરથી. નું વિ॰ દૂરનું (ર) ભવિષ્યનું. ૐ વિજ્ આધું [૫]
આધાણુ ન॰ સં.] સૂધવું તે (ર) તૃપ્તિ આચકવું સ૦ ક્રિ॰ આંચકા સાથે લઈ લેવું આચકી શ્રી આંચકી; તાણ. કે પું
આંચકા; ધક્કો (૨) સાચ; આનાકાની [લા.] (૩) ધ્રાસકે! (૪) ખેટ આચમન ન૦ [ñ.] જમણી હથેલીમાં ઘેાડુ પાણી લઈ પી જવું તે (ર) પ્રવાહી પ્રસાદ, ~ની સ્રી॰ આચમન માટેની ચમચી. નું સક્રિ॰ [સં. માધમ] આચમન કરવું આચરચરવિ॰ પરચૂરણ(ર)ન॰પરચૂરણ
ખાવાનું(૩)પરચૂરણ સરસામાન આચરણ ન૦ [ä.] ચાલચલગત; વ ણુક (ર)ચારિત્ર; લક્ષણ (૩) વ્યવહાર; અમલ. ણીયવિ॰[i.] આચરવા ચેાગ્ય. હું સક્રિ॰ [i.a] કરવું; પાળવું (ર) અકિ॰ વવું; ચાલવું આચાર પું૦ [i.] વર્ત'ન (૨) સદાચરણ(૩)
વિધિ(૪)ધમ શાસ્ત્રમાં કહેલા આચરણના નિયમેના (૫) શિષ્ટ સ`પ્રદાય. જડ વિ॰ જડની પેઠે વિચાર વિના માત્ર આચારને
૫૭
આજમ
વળગી રહેતું (૨) આચારને વળગી રહીને વિચારશૂન્ય બનેલું,ભ્રષ્ટ વિ॰ આચારથી ભ્રષ્ટ; પતિત, વિચાર પુંખ૧૦ વન અને વિવેક (૨) ધામિક રીતરિવાજ અને માન્યતાએ
લાવેડા
આચારી વિ॰ આચાર પાળનારું-ચુસ્ત આચાય પું॰ [i.] ધર્માધ્યક્ષ (૨) વેદાદિ વિદ્યા શીખવનાર (૩)મત્રોપદેશ કરનાર (૪) મુખ્ય શિક્ષક; ‘પ્રિન્સિપાલ’(૫) ગેાર (૬) વિદ્વાન આચ્છાદન ન॰ [i.] ઓઢવાનું કે ઢાંકવાનું જે હોય તે (૨) સ’તાડવું તે. વું સ૦ કિ [સં, બાર!] ઢાંકવું આચ્છાદિત વિ॰ [સં.] છવાયેલું; ઢંકાયેલું આછ સ્ત્રી- જીએ! આથી એછાપણું (૨) છાશનું પાણી (૩) પાતળાપણુ આછકલાઇસ્રો,-લાપણુંન, પુંમ્બવ આછકલું વર્તન આછકલું વિ॰ છીછરા મનનું (૨) ફૂલણજી આઋણજીણુ ન॰ વરણાગિયાપણુ આછર પું॰ પેાશાક (૨) પાથરણું (૩) સ્રી૦ ગધેડાની ગૂણ નીચેની ગાદી આછરવું' અક્રિ॰ સરવુ (૨)નરમ પડવું (૩) પાથરવું આછિયું ન૦ પાથરણું(૨)ગધેડાની આછર આછું વિઠ્ઠું છૂટું (ર) ઘેાડુ'(ક) પાતળુ (૪) ઝાંખું. રૂપાતળું વિ॰ ઘેડુ ઘણું (૨) જેવું તેવું. “છે વિ॰ આછું. વિ॰ ઘણું જ આછું; સ્વ૫ આજ અ[ä. 7] આજે (ર) સ્રો॰ આજને દિવસ
તરું
આજકાલ અ॰ આજે અથવા કાલે; ઘેાડા વખતમાં (૨)હમણાં; હાલ (૩)સ્ત્રી॰ આજ અને કાલના દિવસ. નું વિઠ્ઠમણાંનું જ; ઘેાડા વખતનું (૨) અર્વાચીન (૩) કાચી ઉંમરનું [જિંદગીભર જન્મ અ[i] જન્મથી જ (૨) આજ(-z)મ વિ॰ [મ. અાજ્ઞમ] મેટું (૨)
માનનીય
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનમાંહુ
જાન(-g)ભુજ
.
આજાન (–નુ) મહુ, વિ॰ [ä. આજ્ઞાનું + વસ્તુ, મુળ] ઢી ંચણ સુધી પહોંચે તેવા લાંબા હાથવાળું આજાર પું[ા.] મંદવાડ (૨) ઉપદ્રવ.-રી વિ॰ દરદી; રાગી [માની મા આજી સ્રો [‘આજો'નું સ્ત્રી, સં. માર્યા . આજીજી સ્ત્રી [મ. માનિઽ1] કાલાવાલા આજીવન વિ॰ [i.] જીવન પ``તનું(૨)અ૦ જીવન પત [સાધન આવિષ્કા સ્રો॰[i.]ગુજરાન(૨)ગુજરાનનું આજી(-)મજી(-ર્જા) અ॰ આસપાસ; ચારે બાજી આ કુ વિ॰ આજનું આજે અ॰ [સં. મથ] આજ; આ દિવસે આજો પું॰ {સં. મા] માનેા બાપ, પડવા પું॰ તેનું શ્રાદ્ધ કરવાને દિવસ; આસા સુદિ એકમ
આજ્ઞા સ્રી [i.] હુકમ (૨) રજા. ૦ધીન વિ॰ આજ્ઞાને આધીન; આજ્ઞા પ્રમાણે જ વનારું. પક વિ॰ [i.] આજ્ઞા કરનાર. પત્ર ન॰ રાજાને લેખી હુકમ કે તેના કાગળ (ર) હુકમનામું. પત્રિકા સ્ત્રી આજ્ઞાપત્ર(ર) સરકારી ‘ ગૅઝેટ ’. પત ન॰ હુકમ; ફરમાન. ૦થ પું॰ ક્રિયાપદના રૂપમાંથી આજ્ઞાને અથ નીકળવા તે [વ્યા.]. -જ્ઞાંકિત વિ॰ આજ્ઞા પ્રમાણે વનારું; તાબેદાર
આજ્ય ન॰ [i.] ધી (૨) યજ્ઞદ્રવ્ય આમ વિ॰ જીએ આજમ સ્વિતંત્રતા આઝાદ વિ॰ [l.] સ્વતંત્ર. –દી સ્ત્રી॰ આટ પું॰ વણકરનું એક એન્નર (૨)સ્ત્રી૦
ઉપર મૂકેલું વાસણ પડી ન જાય એવી છાણાની ગાઠવણ (૩) ક્રિ॰ પરથી નામ બનાવતા એક પ્રત્યય, ઉદા॰ મરડાટ [વ્યા.] આટઆટલું' વિ. આટલું આટલું; આટલું બધું [લાકડું આટ(ન્ડ)કાઢ પું॰ સાગ સિવાયનું ખીજી આટલાંટિક પું॰ [Ë.] એક મહાસાગર આટલું વિ॰ [સં. શ્યđ, તાવđ] અમુક
૧૮
આડકતરાતુ
દેખાડેલા કદ, જથ્થા, પ્રમાણ જેટલું આટલું સ॰ ક્રિક[સં. અટ] છૂંદી ગૂદી એકરસ કરવું (૨) નામ કેક્રિને લાગતાં વારવાર થવાપણું’ના 'નાઅથ નું ક્રિષ્મનાવે છે. ઉદા॰ ડાંગાટલું’;‘ગે ખાટવું’ [ચા.] આટાપાટા પું૦ ૧૦ ૧૦ એક રમત આતાપાણી ન૦ ખ૦ ૧૦ લાટ અને પાણી; ખારાક(૨) આજીવિકાનાં સાધન [લા.] ટાલૂણ ન॰ આર્ટ ને લૂણ (ર) ધૂળધાણી [લા.] આટિચાંપાટિયાંન′૦૧૦એક બાળરમત આટિયું નળ્વટીમાંથી લોટ વાળવાનું લૂગડુ અથવા નાળિયેરનું ખેડુ આટીકીટી સ્રી ધરમાંની ઝીણામાં ઝીણી
વસ્તુને જેમાં સમાવેશ થાય તે [કા.] આટોપું [હિં. મારા) લેટ (૨) ભૂકા આટોપ પું[i.] આડંબર આટોપવું સ૦ ફ્રિ સલવું (૨) પતાવવું આઠે વિ॰ [સં. મ] ૮. ૦૩ પું॰ આઠના આંકડા(ર)વતી વેળા તાણી ખેંચાયેલી રહે તે સારુ કરાતા બચ્ એન્તર આěણું ન દોરડુ ભાગતાં વળ દેવાનુ આòપેજી વિ॰ આઠ પૃષ્ઠ જેટલા કદનું; ‘કદેવેશ’ [તિથિ આઝમ (,) સ્ત્રી॰ પખવાડિયાની આઠમી આયખું ખ૦૧૦ આઠના ઘડિયા આર્ફિયા હું ખ॰ ૧૦ આઠ ટેકાવાળે
રાસના પ્રકાર આર્ટિયું વિ॰ ઠગ; લુચ્ચુ આહું'ન॰ આના સમૂહ (આંકમાં) આઠોડ સ્ત્રી॰ છેડ પર ઊભાં કણસલાં ખંખેરી (કાપીને નહિ) એકઠી કરેલી જીવાર
આ પું॰ (કપાસનાં કાલાં ૪૦ની) વખાર આડ સ્રી॰ [હૈ. મğ] પિચળ (ર) હઠ (૩) આર્ડ હોવું તે (૪) આડે જે હોય તે વસ્તુ (૫) હરકત (૬) ‘ગૌણ’ અર્થ બતાવતા ઉપ જેલે પૂગ. ઉદા॰ આડકથા. તરાતુ વિ॰જરા કતરાતું – વાંકું જતું.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
આડકતરું
કતરું વિ॰ વાંકુંચૂકું. (ર) પરોક્ષ; અપ્રત્યક્ષ. કથા સ્ટ્રીટ વાતમાં આવતી બીજી વાત; ઉપકથા (૨) વાત કરતાં વિષયાંતર કરવું તે. કાટ(-4) પું; ન આટકાટ. ખીલ(લી) સ્ત્રી, ૦ખીલા પુંવા (૨) આગળી. ગીરા પું ગીરવાયેલી વસ્તુ ફરી ગીરવવી તે. ધરણે અ॰ આડગીશ તરીકે. ચ સ્ત્રી આડે હેવું તે કે જે હોય તે વસ્તુ આપણી સ્ત્રી રોટલી ઇત્યાદિ વવાની [દલાલી આહત સ્ત્રી- ના વતી કામ કરવું તે (૨) આડતિયા પું॰ દલાલ; ‘એજન્ટ’ જોવા તે આડતાળ. પું॰ ઊલટી રીતે જવાબ મેળવી આડત્રીસ વિ॰ [સં. અત્રિરાત) ૩૮ આડદાવા પું॰ સામે દાવે આધધા હું ગૌણ ધો આહનામ ન॰ [f.] અડક; ઉપનામ આડપાયું(સે) અ॰ એક બાજુએ આડકેડિયું, આડકેતુ વિ અવળુ;
ત્રિપાઈ
મા બહારનું
આડબંધ પું॰ ખાવા લાગ માલકાંકણી કે બીજા કાઈ વેલાને ક દારા પહેરે છે તે આડભી'ત સ્ત્રી॰ વચમાં ચણેલી ભીંત; બારણા સામે ચણેલી પડદાની દીવાલ. -તિયું ની તની જોડે લી ત ભરી લઈને બનાવેલા ગુપ્ત કોઠાર; પડભીતિયું આડશ સ્ત્રી (જીએ આડ આંતરા; પડદે આડસર પું; સ્ત્રી; ન॰ પાણી અટકાવવાની પાળ (૨) મેાભ આડસાલ સ્ત્રી॰ એકાંતરું વ આસાડ સ્રી”, “ડિયું ન॰ સેાડમાં ધાલવાની ચાદર (૨)છાતીની આડે આવે એમ કહુઁ ઓઢવાની રીત આહ'બર પું॰[i.]લાંબુ પહેાળુ છવાઈ રહેવું તે; ખટાટાપ (૨) ઠાઠ; દબદ (૩) ખાટા ડાળ(૪)અહ’કાર. રીવિ॰આડંબરવાળુ આડાઈ સ્રી॰ વાંકાપણું (૨) હ; દુરાગ્રહ આહાઝુંડ વિઝુ અવળુ પથરાયેલું;ગીચ
૫૯
આક
આડાલુ વિ॰ ખેાટાળેલું આડાસાઈ વિ॰ સ્ત્રી॰ જિદ્દી તનમનિયું આડિયારસણ સ્ત્રી એક વનસ્પતિ; આડિયું ન॰ કરવત (૨) કપાળમાં આડ
કરવાનું ખીલ્યુ (૩) લી’ટ કાઢવાને બદલે ગદાં કરાં આડા લપેડ કરે છે તે (૪) એક માપ વેચનાર આડિયા પું॰ કાલાં લઈ તે ફાલાવી કપાસ આડી સ્રો॰ આડે મૂકવાની વસ્તુ (ર) આડસરથી પાતળું લાકડું (૩) માધા; આખડી (૪) હઠ (૫) સીમા (૬) કુરતીના એક દાવ (૭) આડ; આડું તિલક આડીતર સ્ત્રી હોડીથી નદી વગેરેની પાર જવું તે આડીવાડી સ્રી કુટુંબકબીલેા આડુ' વિ॰ સીધું નહિ તેવું (૨) ઊભુ` નહિ તેવું (૩) વચ્ચે પડવુ હોય કે આવે તેવું (૪)હઠીલું(૫)વાંધાખારિયું (૬)આડકતરું (૭) વાંકુ' (૮) વિરુદ્ધ; વચ્ચે આવતું (૯) અ॰ આડી બાજુએ (૧૦) ન॰ ગાડાનું ખલવું (૧૧) મેલું; ભૂત ઇત્યાદ્રિ અવળુ' વિશ્ર્)અ॰ ઊ'ધુંછડું(૨)ઢ'ગધડા વિનાનું |લા.] (૩) ખરુ ખાટું, દેહુ’ વિ॰ આડુ અવળુ (૨)ન॰ તેવી વાત આડે અ॰ વચમાં (૨) સામે; વિરુદ્ધમાં. દ્રુહાડે અ॰ અમુક દિવસ સિવાય ખીજે કાઈ વખતે (૨) ટાણા કે તહેવાર સિવાયના હરકાઈ દિવસે. ધડ(-V) અ॰ ધડા રાખ્યા વિના; જેમ આવે એમ આ પું॰ વિરાધ (ર) હઠ આ આંક પું॰ સીમા; અવધિ આડોડાઈ સ્રો॰ [કા.] જીએ આડાઈ આશપાડોશ પુંઆસપાસના રહેઠાણના ભાગ–લત્તો (૨) આસપાસ રહેનારાએને સમૂહ [ રહેનારું તે આડોશીપાડેાશી પુન॰ આડેશપાશમાં આઢ પું॰ ઢગલા (ર) પૂછ (૩) રસાઈ માટે કરેલા છાણાંના કકડાના ઢગલા આઠેક સ્ત્રી તુવેર
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ
આહેવું અક્રિ॰ ચરવા–રખડવા જવું આઢિયા પું॰ રૂની વખાર રાખનાર વેપારી (ર) ગાવાળિયે [‘ગુણાઢચ’ આઢચ વિલં. ધનવાન(૨)ભરપૂર.ઉદા૦ -આણુ પ્રત્યય. ક્રિ॰ પરથી ન॰ મનાવે. ઉદા જૅડાણ; લખાણ આણુ (,) સ્ત્રી [સં. આશ] આજ્ઞા(ર) મનાઈ (૩)ઢઢા. ૦૬ાણુ સ્રી દા–કર વસૂલ કરવાની સત્તા (૨) અધિકાર આપાણ સ્ત્રીઆના, પા આનેા ઇત્યાદિ દર્શાવનારી આડી ઊભી લીટીઓ. ઉદા
이!!!
આણવું સર્કિ [i. i] દ્રથી લાવવું આણાસુખડી સ્રો ણા વખતે અપાતી
C
મીઠાઈ વગેરેની ઘેટ ગેારાણી -મણી સીલિંગને એક પ્રત્યય ઉદાગારઅણ્ણા સ૦ આ. ફૅર, ગલ, વ્હેરફે ૦ આ બાજુ, પાર્અ॰ આ પાર કે ખાન્જી. પાસ આ ખાતું. પેર અ આ રીતે. બાજુ, મગ આ ખાતું આણું ન॰[ાં. મનયન]પિયરથી વહુને વિધિસરે સાસરે વળાવી આવી તે; તેડું (ર) કન્યાને સાસરે વળાવતાં કરાતી રીત; કરિયાવર
૬૦
આણે (આણે,) સ॰ આ માણસે (ત્રીજી વિભક્તિ, ઉદા॰ આણે મને માર્યા.)(૨) આનાથી (કરણ અર્થે આ’ની ત્રીજીવિ (ખ॰ ૧૦ આમણે) આતતાયી વિ॰ [i.] મહાપાપી (૨) ખૂની આતપ પું॰ [i.] તાપ. ત્ર ન॰ છત્તર; છત્રો આતમ પું. આત્મા [૫]. ॰મૂળી સ્રો॰ એક ઔષધિ; ધમાસા. ૦૨ામ પું॰ પેાતાના આત્મા. શૂય ન૦ એક વનસ્પતિ; શતાવરી. “મા પું॰ આત્મા [.] આતવાર પું॰ [જીએ આદિત્યવાર] રવિવાર આતશ(સ)પું [ા. મતિરા] અગ્નિ(૨) બળતરા (૩) ક્રોધ. ૦પરસ્ત વિ॰ અગ્નિપૂજક (૨) પું॰ પારસી, અહેરામ [I, વરામ] પું॰ પારસીએની અગિયારી. .
આત્મા મહ
માછસ્ત્રી॰ દારૂખાનું ફોડવાની વિવિધ બનાવટો, -શિ(-સિ)યું વિ॰ આતશઅગ્નિના રંગનું. શિ(સિ)યા પું॰ આગિયા.-શી(-સી) વિ॰ અગ્નિયુક્ત; ગરમ (૨) ગરમ સ્વભાવનું (૩) સખત આગ સહન કરી રાકે તેવી (શીશી) આત’કૅ પું॰ [i.] વ્યાધિ; રોગ આતાજી પું॰ જુએ. આતે+છ] દાદાજી આતિશ્રેય, આતિથ્ય ન॰ [i.] પરાણા
ચાકરી
આતી (-શ્રી) પોતી (-થી) સૌ॰ અથ; પૃછા હશે વસ લગાટી શ ૨૦ પૂજી હાર ચેટી ને વધુ હાવાનો મળ કરવા (એ ભાવમાં ખેલાય છે.) આતુર વિ॰ [સં.] ~થી પીડાતું (૨) અધીરું; આકળું (૩) ઉત્સુક આવે હું [સં. આમન્] આત્મા જેવે! પ્રિચ પુત્ર (ર) પાટવી પુત્ર (૩) દાદો આત્મ સં.તત્પુરુષ સમાસના પૂર્વ પદ તરીકે ‘આત્મા’ કે પેાતાની જાત’ એવા અર્થમાં આવે. ૐ વિ [ä, બહુવ્રીહિ સમાસને અને ‘નું બનેલું’ –ના સ્વભાવનું” ‘--તા ગુણધમ વાળુ`'એવા અર્થાંમાં ૬૦ વણ - નામક. કથા શ્રી પાતાની વનકથા. ૦તવિ॰ સં.] મનમાંનું (૨) અ સ્વગત.ઘાતપુ[ર્ષ, આપઘાત,રિત ન॰ આત્મકથા. વચન ન આત્મા ચિંતન. ૮ વિ [ä. પોતામાં કે પેાતાનાથી ઊપજેલું (ર) પું॰ પુત્ર (૬) કામદેવ. જન પું; ન॰ સ્વજન. ૦ વિ॰ સ્રી॰ [i.] પેાતામાંથી- પેાતાનાથી ઉત્પન્ન થયેલી (પુત્રો) (૨) સ્ત્રી બુધ્ધિ. ॰જાત વિ॰ (૨)j[R]જીએ આત્મજ, જ્ઞાન ન॰ [સં.] પેાતાના સંબંધી જ્ઞાન (ર)અધ્યાત્મજ્ઞાન; આત્માને સાક્ષાત્કાર. તત્ત્વ ન॰ [É.] આત્મારૂપી તત્ત્વપદા (૨) આત્માનું તત્ત્વ-સત્ય-રહસ્ય. દુન ન॰ [i.] આત્મસાક્ષાત્કાર; આત્મજ્ઞાન. નિગ્રહ પું॰ પેાતાની વાસના
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
આમનિમજજન .
આથર ઓને નિગ્રહ-સંયમ. નિમજજન, હે તે; જાતને નિગ્રહ. સાક્ષાત્કાર નિરીક્ષણના પિતાની જાતનું નિરીક્ષણ. ૫૦ આત્માને સાક્ષાત્કાર-જ્ઞાન થવું તે. નિવેદન ની લિંક પોતાની જાતને તથા સાત અ૦ તદ્દન પિતાના જેવું–પિતાનું પિતાનું બધું ઈશ્વરના ચરણમાં સમપી હેય એમ; એકરૂપ. સિદ્ધિ સ્ત્રી, દેવું ; ભક્તિના નવ પ્રકારોમાને એક આત્મસાક્ષાત્કાર; મોક્ષ. સુખ ન૦ (૨)પોતાની તરફ ખુલાસે. નેપદન આત્મામાંથી ઉદ્ભવતું સુખ. સ્તુતિ
સં.) સંસ્કૃત ધાતુઓના બે પ્રકારોમાંને સ્ત્રી આપવખાણું. હત્યા સ્ત્રી આપઘાત એક. ૦૫રીક્ષણ નવ આત્મપરીક્ષા આત્મા ડું વિં.છવજીવનતત્વ(૨)વ્યષ્ટિ કરવી તે. ૦૫રીક્ષા સ્ત્રી પોતાની જીવ જીવાત્મા (૩) તત્ત્વ-સારભૂત તત્ત્વ જાતની પરીક્ષા.બલ(ળ)નવ આત્માનું (૪) પરમાત્મતત્વ (૫) મૂળ સ્વભાવ પ્રકૃતિ બળ મનનું કે હૃદયનું બળ. ૦બુદ્ધ (૬) અંતઃકરણ(૭) પિતાની જાત. નંદ સ્ત્રી પોતાની સ્વતંત્ર સમજણ (૨) ' પુત્ર આત્મામાંથી પ્રાપ્ત થતે આનંદ; પિતાપણાની બુદ્ધિ (ક) મતલબિયાપણું. આત્મજ્ઞાન કે સાક્ષાત્કારને પરિણામે
બે આત્મજ્ઞાન(૨)જાતને-જીવને મળતું સુખ. ભિમાન ન હંમદ (૨) ઉપદેશ. ભાવ ૫૦ ગર્વ; હુંપદ (૨) વિમાન. ભિમુખ વિ૦ આત્મા તરફ પિતાના રક્ષણ અને ઉન્નતિની ઇચ્છા (3) વળેલું; અંતર્મુખ. રામ વિ૦ કિં.] આત્મભાવના. ભાવના સીપોતાના આત્મા એ જ જેને આનંદનું સ્થાન કે જેવો જ આત્મા બધામાં વસે છે એવી સાધન છે તેવું (૨) પં. સાક્ષાત્કાર માટે ભાવના. ભૂ વિ. [4. સ્વયંભૂ૨) ૫૦ પ્રયત્ન કરતો ગી (૩) જીવન્મુક્ત ગી બ્રહ્મા (૩) કામદેવ (૪) પુત્ર. ૦રક્ષણ (૪)આત્મા પરમાત્મા થી વિ૦ આત્મ૧૦,૦રક્ષા સ્ત્રી હિં. પિતાનું રક્ષણ- કલ્યાણ ઇચ્છનાર, -ત્મિક-મીય વિ. સંભાળ. લક્ષી વિ. પિતાને લક્ષીને આભાનું(ર) પોતાનું(૩)સગુ. - તિ રચાયેલું સ્વાનુભવરસિક સજેકિટવ'. સ્ત્રી આત્માની ઉન્નતિ. -ૌપચ્ચ ન વત્ વિ૦ લિં. પોતાના જેવું. વંચના બધાને પિતાના જેવા ગણવા તે સ્ત્રી. . જાતને છેતરવી તે. વિદ્ આત્યંતિક વિ. વુિં. અનંત; સતત (૨) છું. આત્માને જાણનાર; બ્રહ્મજ્ઞ વિદ્યા ખૂબ (૩) સર્વશ્રેષ્ઠ (૪)આખરી; અંતિમ. સ્ત્રી અધ્યાત્મવિદ્યા; બ્રહાવિવા, વિલે- -કી વિન્ની આત્યંતિક એવી પન ન પોતે શૂન્યવત્ થવું કે તેમ આવી સ્ત્રી [.] અત્રિ ઋષિની પત્ની; વર્તવું તે. વિશ્વાસ મું જુઓ આત્મ- અનસૂયા શ્રદ્ધા. વૃત્તાંત પુંછન [.પિતાને અહે માથ(થા) સ્ત્રી એ. અર્થ પૂછ; થાપણ વાલ; આત્મકથા. વેજા પુત્ર આત્મવિદ. આથડ સ્ત્રી રખડપટ્ટી; અથડામણ. ૦વું
શકિત સ્ત્રો. લિ. આમબળ. શુદ્ધિ ક્રિટ રખવું ભટકવું(૨)આખડવું લડવું સ્ત્રી (સં. આત્માની પોતાની જાતની આથડિયાં નબવ ફાંફાં (૨) ગોથાં; શુદ્ધિ, શ્રદ્ધા સ્ત્રી આમાની પોતાની લથડ્યિાં શક્તિ ઉપર વિશ્વાસ. દલાઘા સ્ત્રી આથણું ન૦ અથાણું (૨) આથવાની ક્રિયા []આપવખાણ. સમર્પણ નવજુઓ આથમણું વિ આથમવાની દિશા-પશ્ચિમ આત્મનિવેદન. સંભાષા નવ સ્વગત તફનું
દિશામાં આવવું ઉક્તિ; સેલિલ કી'. સંયમ પં. [.] આથમવું અક્રિ અસ્ત પામવું; (૨) પડતી
પિતાન-ઉપર-મન ઈન્દ્રિય ઉપર સંચમ આથર ઘાસનો થર (૨) પછેડી પાથર;
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
આથરણું.
}ર
મેાદ (૩)ગધેડા ઉપરનાખવાની.ડળી. વણ ન॰ ચાદર; એછાડ (૨) પથારી; ખિસ્તરી આથરવું સ૦ કિ॰ [સં. અસ્તુ] પાથરવું(ર)
ગજી કરવી (૩) આચ્છાદન કરવું આથવણ ન॰ આથા લાવનાર પદાથ (૨) પાચનમાં ઉપયેાગી પદાર્થ; એન્ઝાઈમ’[ર, વિ.]
આથવું સક્રિ॰ મીઠુ મસાલા ચડે તેમ કરવું (ર) ખમીર ચડાવવું [પૂજી આથા,આથીપાથી સ્રી॰ જીએ આથ; આધા પું॰ અથાવું-ખમીર ચડવું તે (ર) અથાવા નાખેલી વસ્તુ આર્દ્ર વિ॰ આદ્ય; આદિ આદ્ભુત સ્રી [.] ટેવ; મહાવરા આદમ પું [૬] સૃષ્ટિનો સૌથી પ્રથમ જન્મેલા પુરુષ (૨) માણસ. ખાર વિ માણસખાઉ, જાત સ્રો- માણસજાત આદૅસી પું૦ મિ.) માસ આદર પુંસં.]સન્માન. ણી સ્ત્રી વેવિશાળ થયા પછી કન્યાને વરપક્ષ તરફથી લૂગડાં, ઘરેણાં ઇત્યાદ્રિની અપાતી ભેટ; વસત, ૰ણીય વિ॰આદર આપવા યેાગ્ય. ભાવ પું॰ માનની લાગણી. હવ્યું [. બા+દ આર ભવું; સત્કારવું (૩) સવનન કરવું આદર્શ પું [સં.) દર્પણ (૨) નમૂના (૩) ધ્યેય (૪) વિ॰ નમૂનેદાર. બ્લાઇ પું આદશ'નું જ પરિપાલન કરવું ોઈએ એવે વાદ; ‘આઍિલિઝમ ' આદુવેર ન॰ જૂનું વેર (ર) હાડવેર આદાનપ્રદાન ન લેવુંદેવું તે; આપલે આદાપાક પું॰ આદાના પાક (૨)માર[લા.] આદાબ પું [મ.] અદૃશ્ય, સલામ; વિવેક આદા(-ધા)શીશી સ્ત્રી [સંબંધ-ધર્]
અડધું-એક બાજુનું માથુ' દુખે એ રાગ આદિ વિ॰ [i.) પ્રાર’ભનું (ર) મુખ્ય (૩) જીએ આદિક (૪) પું॰ પ્રારંભ;શરૂઆત (૫) મૂળ કારણ (૬) પહેલું પદ [ગ.] આદિકવિ વગેરે; ઇત્યાદિ (બહુવ્રીહિ સમાસને અતે)
આધાપલીનું
આદિકર્તા(-તાં) પું॰ [સં.] બ્રહ્મા આદિકવિ પું॰ સૌથી પહેલા કવિ (૨) બ્રહ્મા
(૩) વાલ્મીકિ આદિકારણ ન॰ [i.] મૂળ કારણ (૨) વિશ્વનું –સૃષ્ટિનું મૂળ કારણ આદિકાલ(-૧) પું॰ આર ંભકાલ (૨ સૃષ્ટિની શરૂઆતને કાળ આદિકાન્ય ન[i.] સૌથી પહેલું રચાયેલું કાન્ચ (ર) રામાયણ (સંસ્કૃતમાં) આદિગ્રંથ પું॰ પહેલા મૂળ ગ્રંથ(૨)શીખ લેાકેાનું ધમ પુસ્તક; ગ્રંથસાહેબ આદિત્ય પું॰ [i.]સૂર્યાં; રવિ (૨) અદિતિના બારે પુત્રોમાંના કોઈ પણ (૩) બારની સજ્ઞા. વાર ૐ' આતવાર; રવિવાર આદિપુરુષ પું[Ä.] મૂળ પુરુષ (ર) વિષ્ણુ; બ્રહ્મા; સર્જનહાર
"
આફ્રિય વિ॰ [i.] પ્રારંભનું, મૂળ, અસલ જાતિ સ્ત્રી. આદિવાસી તિ આદિસ્કૂલ ન૦ બીજમાં રહેલા છેડના એક ભાગ, જે ખીજ ઊગતાં મૂળ થાય છે; રેડિકલ વિ. વિ.] આદિવણપતિ સ્ટો॰ સૃષ્ટિની શરૂઆતમાં ઉદ્ભવેલી સાદી એક કાશી વનસ્પતિ; · પ્રાર્ટીફાઈટા” વિ. વિ. આદિવાસી વિદેશમાં આદિકાળથી વસેલું આદું ન॰ સં. શા] એક કદ, જેની સૂડ બને છે.
આદેશ પુંü. આજ્ઞા (ર)ઉપદેશ (૩) ફેરફાર; એકને બદલે ખીજો વણ આવે તે [ન્યા.)(૪) ઉત્થાપન; ‘સટિટયૂશન’[ગ.] આદ્ય વિ॰ [i] પ્રથમનું; મૂળ આશ્ચત અ॰ {Ä.] આદિથી તે અંત સુધી આન વિ॰ [ä,] અડધું આધ(૦૨)ગુ ન૦રાંધવા માટે એકલું પાણી પહેલેથી તપવા માટે મુકાય છે તે આધાન ન॰ [i.] મૂકવું (૨) ધારણ કરવું તે (ક) ગભ ધારણ; ગ` (૪)અગ્નિહાત્રોનું પ્રાથમિક ક્રમ આધાપલીત(-g) વિ॰ અડધું ગાંડુ
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
આધાર
આપણે આધાર પુi.ટેક (૨)આશ્રય(૩)પુરાવો આનાવારી સ્ત્રી કેટલી આની પાક પાક્યો (૪)જેને આધારે ઉચ્ચાલક ફરે છે તે બિંદુ તેનો અડસટ્ટો કાટ તે; ઉત્પન્ન ફક્કમ પિ. વિ.]. ગ્રંથ પુંઆધાર- અડસટ્ટો ળિો ભાગ [લા. પ્રમાણભૂત ગ્રંથ, બિંદુ ન પોઈન્ટ આની સ્ત્રી એક આના સિક્કો (૨) ઓફ સસ્પેન્શન” [. વિ.
આનુ પૂવી સ્ત્રી [i] અનુક્રમ : આધાશીશી સ્ત્રી, જુઓ આદાશીશી આનુવંશિક વિલ.વંશપરંપરાથી ચાલતું આધિ પં. [.] માનસિક પીડા આનુષગિક વિ૦ કિં.] અમુકના સંબંધઆધિક્ય ન [a.]અધિકતા વધારેપણું વાળું; સહવત (૨) ગૌણ આધિદૈવિક વિ૦ વિ.] ભૂતપ્રેતાદિથી આનું (આનું)વિ “આ સવ)નું છઠ્ઠી વિનું
ઊપજેલું (ખ) (૨) દેવકૃત (સુખદુઃખ). રૂપ. (બ. વ. આમનું) આધિપત્ય નસિં.) અધિપતિપણું આનુષ્ય ન.અનુણ-કણમુક્ત થવું તે આધિભૌતિક વિ. સં. પ્રાણીઓને લગતું આની પંકિં.
આચાર પૈસાની કિંમતનું (૨) પંચમહબૂત સંબંધી(૩)શારીરિક નાણું
(૨)આત્મવિદ્યા આધિવ્યાધિ પંશરીરને મનની પીડા આશિકી વી[.] તર્ક-ન્યાયશાસ્ત્ર આધીન વિ૦ જુઓ અધીન; વશ આપ ન. વુિં. –મા પાણી આધુનિક વિ. લિ. હમણાંનું; અર્વાચીન આપ ન ઉં, ચાર , પ્રા. ઘ] પોતાપણુ; આધેડવિઅડધી ઉંમરે પહેલું પોઢવચનું અહંતા (૨) પોતાનું શરીર (૩) સ તમે આધેય વિ. [૬] આધાર આપવા લાયક માનાર્થે] (4) પિતે (સમાસમાં). ઉદા. આધ્યાત્મિક વિ૦ કિં. આત્મા સંબંધી આપખુશી છે. આપણું વિ. પિતઆનન ન. [.) મુખમાં (૨) ચહેરે પિતાનું. આપમાં અવે અંદરોઅંદર; આનમાન વિ૦ + ન માની શકાય એવું મહામહે. કમાઈ સ્ત્રી જાતે કરેલી આનય પં; ને નવ સિં.) આણવું તે (૨) કમાણી. કમી વિપોતાના જ પુરુષાર્થ
ઉપનયન સંસ્કાર પ્રિાચીન નામ પર આધાર રાખનારું. ૦કી સ્ત્રી આનત(-7) પં. [ā] કાઠિયાવાડનું આપે આવડે એવી કળા. ખુદ વિર સર્વ આનંદધું.]હર્ષ; પ્રસન્નતા(ર) પું; નવ સત્તા સ્વાધીન રાખી–ગણી વર્તના બ્રહ્મ. કંદ પુર આનંદનું મૂળ (૨) બ્રહ્મ; ૦ઘાત ! આ મહત્યા. સાલ સ્ત્રી પરમાત્મા. ૦ઘન વિઆનંદથી ભરપૂર આપમેળે થતી ગતિ; “ મટિક મુવ(૨) પં. બ્રહ્મ; પરમાત્મા. ૦૫યવસાયી મેન્ટ”.વ.વિ.૩.૦ઝલું વિ૦ આપબળે ટકી જેને અંતે આનંદ હોય એવું; આનંદમાં રહેતું; સ્વાશ્રયી [કા. પરિણમે એવું. મીમાંસા સ્ત્રી (કલાના આપણુ પું. [] બાર; ચૌટું ઉપભેગથી થતા) આનંદ વિષે વિચાર આપણ સ0 [. ગામન, . બqળ] કરનારું શાશ્વ; “એસ્થેટિકસ'. નું અવ (સામાન્યત: પદ્યમાં) હું કે અમે અને તું કે કિં. લિં. મારૂ આનંદ કરો; ખુશ થવું. તમે બોલનારને સાંભળનાર બધા (ગદ્યમાં
સમાધિ સ્ત્રી આનંદપૂર્ણ સમાધિ(૨) આપણે પ્રાય: વપરાય છે). –ણું સ આનંદથી થયેલી સમાધિ.-દાસ્ત્રી આપણે”નું છઠ્ઠી વિભક્તિન,એન્વરૂપ. ભાંગ. –દાન આનંદનાં આંસુ. -દિત –ણે સર જુઓ આપણ (૨) હું (જેમ કે, વિ[] ખુશ.–દી વિ૦ [.] ખુર- ‘ભાઈ, આપણે એમાં માનતા નથી. (૩) મિજાજી માજી
તમે; આપ. ઉદા.“આપણે કારભાર કરે આનાકાની સ્ત્રી હા ના કરવી તે
ત્યારે સરત રાખજે” (સરસ્વતીચંદ્ર)
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
આપત
६४
આબદારખાનું આપત સ્ત્રી[] જુઓ આપત્તિ નિહાળ કહેતો હોય તે વસ્તુ જાતે જોઈ હોય-જાણી
પું. આપત્તિને સમય મુિશ્કેલી હેય એવ-પ્રમાણભૂત માણસ. કામ આપત્તિ સ્ત્રી (ઉં.આફતસંકટ(૨)દુઃખ; વિ૦ લિ. જેની ઈચ્છા ફળી હોય એવું આપદ(દા) સ્ત્રી હિં, જુઓ આપત્તિ સંતુષ્ટ. વજન ૫૦; ન સગું નેહી (૨) આપદષ્ટિ સ્ત્રી સ્વાથી દૃષ્ટિ
- વિશ્વાસુ માણસ; અંગત માણસ. વાક્ય આ પદ્ધમ પું, આપત્તિના સમયને ધર્મ; નસિં.) આપનું વાક્ય વિશ્વાસ મૂકવા મુશ્કેલીની વેળાએ નછૂટકે જે કરવાની યોગ્ય વાક્ય ધર્મશાત્રે રજા આપી હોય તેવું કામ આફણ સ્ત્રી આપત્તિ (૨) ફેણ (૩) અડ આપન વિ. [i] મળેલું (૨) આપત્તિમાં જુઓ આફણીએ પિ. એિકાએક
આવી પડેલું | [આત્મસંતોષ આણુએ અ[૫] પિતાની મેળે (૨) આપન્યા સ્ત્રી પોતાની સ્થિતિનું ભાન(૨) આફત સ્ત્રી [..] જુઓ આપત્તિ આપપરભાવ ૫ ભેદભાવ; મારાતારાપણું આફતાબ ૫૦ [A] સૂર્ય આપભગ ૫૦ સ્વાર્થ ત્યાગ સ્વિાથી આફરડું અવ+જુઓ આફગીએ આપમતલબિયું, આપમતલબી વિ૦ આફરવું અકિટ આફરો ચડવો આપમતિયું, આપમતીલું વિ. પિતાની આફરીન અ[fi]કુરબાન,ફિદા ખુશખુશ; જ મતિ અનુસાર ચાલનારું
વારી ગયું હોય તેમ (૨) ધન્ય; શાબાશ આપમુખત્યાર વિપતાની મરજી પ્રમાણે (ઉદ્ગાર) (૩) સ્ત્રી શાબાશી કરવાની સત્તાવાળું
આફરે ૫૦ પેટ ચડવું તે(૨)ઘણું ખાવાથી આપમેળે અવ આપોઆપ પોતાની મેળે થતી અકળામણ આપરખું વિપિતાનું જ સાચવીને બેસી આફલાતૂન વિ(૨) પુંછે જુઓ અફલાતૂન રહે એવું [કા.
આફળનું અ કિહિં, મારાષ્ટ્ર, પ્રા. આપલે સ્ત્રી આપવું અને લેવું તે લેવડદેવડ આખા ટિચાવું અફળાવું(૨)અફળ જવું આપવડાઈ સ્ત્રી પિતાની વડાઈ–મેટાઈ આડું-૨) અ૦ જુઓ આફણીએ
દેખાડવી તે જાતે પોતાનાં વખાણ કરવાંતે આકૃસ સ્ત્રી [. આરો ] કેરીની એક આપવીતી સ્ત્રી પોતાને વીતેલું તે (૨) જાત (૨) તે જાતની કેરી આત્મકથા
આડું અ + જુઓ આફગીએ આપવું સક્રિ[, અપવું (૨)પવું આફ્રિકન વિવ હિં] આફ્રિકાનું (૨) પુંછ આપુશાહ ૫૦ શાહુકાર
આફ્રિકાનું વતની ખિંડમાનો એક આપૃછા સ્ત્રી [.] ખબરઅંતર પૂછવી આફ્રિકા પં; નટ [છું. પૃથ્વીના પાંચ તે (૨) પડપૂછ (૩) જિજ્ઞાસા
આફ્રિદી વિ. [પુસ્તુ હિંદની સરહદ ઉપર આપે એ આપે આપ
એ નામની એક ટેળીનું નામ (૨) ૫૦ આપે ૬૦ [૨. ] બાપ; પિતા (૨)
૫. પિતા (૨) એ મળીને એક માણસ વૃદ્ધ માણસઃ વડીલ લિા. રીતે આજ ન [I ] પાણ; જળ (૨) તેજ; નૂર આપોઆપ અખુદ જાતે (૨) સ્વાભાવિક (૩) ધારની તીણતા.૦કારી સ્ત્રી વિ. આપિશાન ન. સિં.) જમતાં પહેલાં અને દારૂ ગાળવાનું કામ (ર) દારૂ વગેરે કેફી
પછી બોલવાનો મંત્ર (૨) જુઓ અપૂશણ ચીજો પર લેવાતો કર(૩) વિર એને લગતું. આમ વિ. [i.) સમું (૨) વિશ્વાસપાત્ર ખોરી સ્ત્રી ટેયલી; લેટી. ખરે સિમાચાર ઈત્યાદિ (૩)વિશ્વાસુ માણસ] પં. [. માવવોર૯) લોટે. દારખાનું (૪) મેળવેલું (૫) પુંપોતે જે વસ્તુ વિષે નવ પણિયારું
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
આબરૂ
આમરણાંત આબરૂ સ્ત્રી[] કીર્તિશાખનામના (૨) આભૂષણ ન [i] ઘરેણું
સ્ત્રીની લાજ[લા..દાર વિઆબરૂવાળું આલેસ [ગ. હૃH) સઢ આખા ડું [.) આપે; પિતા (૨) દાદ આ ગ કું. લિ.) ભોગવવું તે () ઘેરાવો આબાદ વિ. [fi]વસ્તીવાળું (૨)ભરપૂર (૩) પદના ત્રણ ભાગમાં ત્રી[સંગીત]. સમૃદ્ધ (૩) ખેડાયેલું; ફળદ્રુપ જમીન (૪) સાપની ફેણ [(૨) ખાનગી (૪) સલામત સુખી(૫)સરસ (૬) અચૂક આત્યંતર વિ.] -રિક) વિ. અંદરનું (૭) અ ચૂક્યા વિના. -દાન વિ આમ ૫૦ લિ.] કાચો મળ;જળસ (૨)મરડે આબાદ. –દાની, દી સ્ત્રી આબાદ- આમ સ્ત્રી હિં. મા કેરી સમૃદ્ધ હોવું તે વિદ્ધ પર્યત આમ અત્ર આ પ્રમાણે(૨)આ તરફ અહીં આબાલવૃદ્ધ અ [] બાળકથી માંડીને આમ વિ. [..] સામાન્ય; ખાસ નહિ એવું આબિ(બે)દ વિ. [પ્ર.) ધાર્મિક; પવિત્ર આમથું ન આંબેળિયું (૨) કોકમ(૩)કેઈ આબેહયાત ન [.] અમૃત
પણ ખાટા ફળની સુકવણું આબેહુબ વિ. [મ. કૂવે) બહુ તાદશ આમચૂર ના કેરીને છુંદે, એનું અથાણું આહવા સ્ત્રી |. હવાપાણી આમજનતા સ્ત્રી સાધારણ લોક (અમીર આદિક વિીિ વાર્ષિક (૨) નવ વર્ષે ઉમરાવ નહિ) પ્રગટ થતું સામયિક
આમ વિ. ખાટું. -રી સ્ત્રી મિ. (દખણી આભ ન૦ [ઉં. મ] આકાશ (૨) વાદળું ઢબની) આમલીના પાણીની કઢી કે દાળ આભડછેટ સ્ત્રી અભડાવું તે(૨)અમુકના આમણ (ણ, સ્ત્રી આંતરડાને છેડાનો ભાગ;
સ્પર્શથી અભડાઈ જવાય તેવી માન્યતા આમળ (૨) પિડાને એક ભાગ (૩) રજસ્ત્રાવ અટકાવ (૪) પ્રસવ સમયે આમણ(ત્રણ) કુપ્રત્યચ : ક્રિટ પરથી અનુએર, લેહી ઇત્યાદિ નીકળે છે તે
ક્રમ ન.ને સ્ત્રી બનાવે. તે ક્રિયા કે તેની આભડવું અ૦ કિ. અભડાવું (૨) અડવું મહેનત-મજૂરી એવો અર્થ બતાવે છે. ઉદા. (૩) કેઈની ઉત્તરક્રિયામાં જવું
પીંજામણ,–ગી આભરણુ ન [4.] અલંકાર; આભૂષણ આમણે (આમ) સર આ માણસે (ત્રીજી આભલું નવ આકાશ આભ (૨) વાદળું વિ. “આણેનું બટ વ૦) (૩)દર્પણ (૪)નઝીણે ગોળ કાચ (કાઠી આમતેમ અવ અવ્યવસ્થિત રીતે ગમે તેમ
સ્ત્રીઓ વગેરે વિશ્વમાં ચડે છે તે) [ક] (૨) અહી તહીં. ૦થી અવ ગમે તે રીતે આભા સ્ત્રી હિં. દીપ્તિ (૨) શોભા
(૨) ગમે ત્યાંથી; અહીંથી તહીંથી આભાર ! ઉપકાર અહેસાન. દશક આમથી અ આ બાજુએથી " વિ૦ આભાર દર્શાવતું. દર્શન ન૦ અમદ(૦ની-દાની) સ્ત્રી [.] આવક આભાર માનવે તે
(૨) પેદાશ; ઊપજ (પરસ્પર આભાલાડુ પે (કલ્પી લીધેલ) માટે આમનેસામન અસામસામે મહેમાંહે, નફે –ફાયદો (૨) મેટી વાત; આશા આમનું વિ. આ બાજુનું (૨)[આમ] સવ (કલ્પી લીધેલી) (૩) અશક્ય આશા ‘આ’નું સરનું બ૦૧૦ સભ્યતા આભાસ પું[] ભ્રમ; ખટે દેખાવ(૨) આમન્યા સ્ત્રી આજ્ઞાપાલન (૨) મર્યાદે; ઝાંખા પ્રકાશ
આમપ્રજા સ્ત્રી- જુઓ આમજનતા, આભિજાત્યન [.) કુલીનતા (૨) શ્રેષ્ઠતા આમય પું[] રોગ આભીર ૫૦ [.) ગોવાળિયો; ભરવાડ આમરણ(–ણત) (૩) અ. જિંદગી
આભુ વિ. [ä. અમુચકિત; દિંગ પર્યત (૨) વિ૦ મરણ પર્યત રહેનારું
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
આમરસ
–આર
આમરસ પું. [i] પેટને કાચો મળી આય (આચ) સ્ત્રી શક્તિ (૨) હિંમત આમરસ પુંછ આમ્ર--કેરીને રસ આયખું નહિં. માયુષ્ય આવરદા આમલસારે ગંધક ૫૦ સ્ફટિકમય આયત વિ. [.] દીધ; લાંબુ
ગંધક; “રેમ્બિક સલ્ફર” [૨. વિ.] આયલ સ્ત્રોમ.) કુરાનનું વાક્ય આમલી સ્ત્રી [વં.મા]િ એ નામનું ઝાડ; આયતન ન [i] રહેઠાણ; સ્થાન
આબલી (૨) તેનું ફળ. પીપળી સ્ત્રી, આયતારામ આયતા – મફતના પર એક રમત
(વર્ગ-સમૂહ જીિવનાર
[મફતિયું આમવગર આમ-સાધારણ લોકોને આયતું વિ૦ અનાયાસે આવેલું–મળેલું આમસભા સ્ત્રી આમવર્ગના લોકોની આ વિ૦ [4] અધીન; તાબે
સભા (૨) તેમના પ્રતિનિધિઓની સભા આયદો ! ભાગિયાને ભાગ આમસરા સ્ત્રી [આમસરા]ધર્મશાળા(૨) આયન ન૦ [૬.] [૨. વિ.) વીજભારવાળું
મહોલ્લા વચ્ચેની ટી સાર્વજનિક જગા પરમાણુ, અણુ કે સંજનનું અંગ છવું આમા સ્ત્રીને આંતરડાને છેક નીચલો સર કિટ આચન છૂટા પાડવાની ક્રિયા ભાગ (૨) જનનનાળ; આંબેલ
આયને ૫૦ [.. બાન અરીસો આમળવું સક્રિટ વળ દે; મચડવું આયપત સ્ત્રી આવક (૨) ના વારસે. આમળિયું ના બાળકનું પગનું એક ઘરેણું વેરે આવકવેરે આમળી સ્ત્રી હિં. મામ]િ આમળાનું આયર વિ. [É, આહિર) એ નામની જાતિનું ઝાડ. -ળું ન [. ગામડે એક ફળ
(૨) એ જાતિને પુરુષ આમ ૫૦ વળ (૨) ટેક (૩) દ્વેષ
આચંદે અ [૧] હવે પછી (૨)સરવાળે આમંત્રણ ન [i] બોલાવવું તે; નેતરું.
આ વ્યય ૫૦ લિ.) આવક અને ખર્ચ ૦૫ત્રિકા સ્ત્રી આમંત્રણ આપવા માટે
આયા સ્ત્રીનુin.] છોકરાને સંભાળનારી બાઈ મોકલેલી પત્રિકા –કાગળ. -વું સત્ર કિ.
આયાત વિ૦ કિં. બહારગામથી કે (ઉં. યામંa) બેલાવવું; નેતરવું
પરદેશથી આવેલું (૨) સ્ત્રી. બહારગામના
માલને આવશે આમંત્રિત વિ. ]િ આમંત્રેલું
આચાત [.સ્ત્રીબવકુરાનની આયાત આમલ પં. [.] અમલદાર અધિકારી
આયાસ | કિં.] કષ્ટ; મહેનત (૨) પ્રયત્ન (૨) સિંધની એક હિંદુ જાતનો માણસ
(૩) થાકપીડા આમિષ ન. [i] માસ (૨) લાલચ
આયુ ૧૦ ] આયુષ્ય (૨) ઉંમર આમીન અ [હિં, મ. તથાસ્તુ (અંતનું
આયુધ ન [i] હથિયાર આશીર્વચન)
આયુર્વેદ પં. સિં] આર્યોનું વૈદક શાસ્ત્ર. આમુખ નહિં. પ્રસ્તાવના; ઉપઘાત
-દિક વિ૦ [.] આયુર્વેદને લગતું આમુત્રિક, આ મુમિકવિ.પારલૌકિક
આયુષ(–ષ્ય) નટ કિં.] આવરદા. -૦માન આમેજ વિ. [i.) સામેલ; ભેળવેલું
- વિ.સં.આયુષ્યવાળું જીવંત(૨)દીર્ધાયુષી આમદ કું. લિ.) આનંદ (૨) સુગંધ
આયોજન ન [.] વ્યવસ્થા કરવી તે (૨) આખાય પં. [. વેદ, શ્રુતિ (૨)
તેને માટેની સાધનસામગ્રી. -ના સ્ત્રી સંપ્રદાય; મત (૩) શિષ્ટાચાર, રૂઢિ
વ્યવસ્થા; સંગઠન આમ્ર ૫૦ લિંને આંબે
આયોડીન ન [.. એક તત્ત્વ [૨.વિ.]. આય ન જુઓ આચખું [૫]
-આર પ્રત્યય લિ. R] વસ્તુને લાગતાં તે આય સત્ર (૨) વિ. આ [પારસી
કરનાર' એ અર્થનું નામ બનાવે છે. ઉદા. આય પૃ૦ [લાભ (૨) પેદાશ
લુહાર, કુંભાર, ચમાર,
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
આર. ૬૭
આરે આર પુંપાણીને વેગ- તાણ
આરંભાશર(-૨)વિક્ષણિક ઉત્સાહવાળું આર સ્ત્રી [ઉં. યારા) લેઢાની) અણી(જેવી આરંભમાં શરતા બતાવી પછી શિથિલ
કે પની ) (૨) પરેણું (૩) મોચીનું થઈ જાય તેવું ટેચણું
આહાર આરાધક વિ૦ કિં.] આરાધના કરનારું. આર (આર) પું, હિં. આa] કાંજી (૨) -નn.]પ્રસન્ન કરવુંતે(૨)આરાધના. આરક્ત વિહં.રતાશ પડતું (૨)રું લાલ -ના સ્ત્રીન્સ પૂજા સેવા–વું અ૦ કિ. આરગણું નવ આર; મોચીનું ટાંચણું કિં. મારા પ્રસન્ન કરવું (૨) પૂજવું; આરજા સ્ત્રી . મા] જૈન સાધ્વી ભજવું આરજૂ સ્ત્રી [૪] ઇચ્છા (૨) આશા (૩) આરાધ્ય વિ. [.] આરાધવા ગ્યા આતુરતા
રામ પં[i] બગીચો આરડવું અ૦ કિ. [ä. મામ, પ્રા. માર] આરામ પં. [A] થાક ખાવે તે (૨) ગળામાંથી ખેંચીને અવાજ કાઢ (ાર શાન્તિ (૩) દુઃખ માંથી મુક્તિ (૪) ઇત્યાદિનું) (૨)મોટે અને બેસૂરે અવાજ કવાયતમાં આરામથી ઊભા રહેવાનો કાઢવો લિ.]
[અનિશ્ચિત હુકમ. ખુરશી(-સી) સ્ત્રી આરામ આરણકારણ ન. બહાનું (૨) વિ. માટે જેમાં બેસી કે લાંબા થઈ શકાય આરણ્યકવિ.અરયને લગતું વગડાઉ તેવી ખુરશી. ગાહ સ્ત્રી આરામનું સ્થળ (૨) પંવનવાસી(૩) વેદોમાંના ધાર્મિક (૨) કબર [ખાવામાં વપરાય છે અને તાત્વિક ગ્રંશેનું નામ
આરારૂટ ન૦ કિં. એક કંદ જેને લેટ આરત વિવુિં. áી પીડિત (૨) ભીડમાં આરાવ(વા)લા, આરાવાર પુંબ૦
આવી પડેલું (૩) અગત્યનું (૪) આતુર વત્ર શ્રાદ્ધના દિવસો આરત સ્ત્રી હિં, મત] પીડા; ભીડ (૨) આરાસુર ડું. અરવલ્લી પર્વતનું-આબુનું એરિયે.-તિયું વિ૦ આરતવાળું
એક શિખર. -રી વિ. સ્ત્રી આરાસુર આરતિયું નવ આરતી ઉતારવાનું પાત્ર ઉપર વસનારી (દેવી અંબાજી) આરતી સ્ત્રીકિં. રાત્રિા, ત્રા.મારતિય આરિયાં નવ બ. વ. વિ. બારિયા) હેડી,
દેવની મૂર્તિ સમક્ષ દીવો ઉતારો તે | વહાણ વગેરેના સઢઉતારી–પાડી નાખવા તે (૨) તે વખતે ગવાતું પદ (3) જુએ આરિયું નર ટેપ ચિ.] આરતિયું (૪) એક છંદ
આરિયું ન કાકડી; ચીભડું આરા સ્ત્રી [. માત્ર આર્કા નક્ષત્ર આવી સ્ત્રી નાની કરવતી (ર) મચીનું એક આરપાર અ[. સારવાર સેંસરું ઓજાર આરબ પું[.અરબસ્તાનને વતની આરીકારી સ્ત્રી, ચતુરાઈ (૨) દાવપેચ આરમાર સ્ત્રી [gો. સારા] મનવાર આરૂઢ વિ. [i] –ની ઉપર ચડેલું, બેઠેલું આરવા ૫૦ [૩. ) આત્માનું મન આરેડું વિગ તોફાની (૨) જકી (૩) નવા આરસ (પહાણ) પુત્ર સંગેમરમર સાત મણનું એક માપ કે વજન આરસી સ્ત્રીસિં. સોનાને અરીસે. આરેતારે અo લગભગ કિનારે પહોંચતાં
ગરે પુર આરસીને કારીગર. - લગભગ પૂરું થવા વખતે; આખર વખતે ૫૦ અરીસો
આરે ૫૦ કિં. માર: કિનારે (૨) છેડે આરંભ j[. શરૂઆત તયારી. કવિ (૩) છૂટવાને ઉપાય લા]
લિં] આરંભ કરના. ૦વું સક્રિ. આ પુ (સં. મર, ચાર પૈડાને નાભિથી
[સં. માર] શરૂ કરવું (૨) તૈયારી કરવી પરિઘ પર્ય તને કકડો
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
આરે
આરા પું॰ છાણાનો ઉખાળે! (૨) નિયત કાલાવધિ જૈિન] (૩) ચૂના અને રેતીના મિશ્રણના કાલના ખાડાવાળા ઢગલા [કા.] આરેગલ' સ॰ ક્રિ [ૐ. મારો] જમવું આરેગ્ય ન॰ [i.] તદુરસ્તી. ધામ ન॰ દરદીઓને સાજા થવા માટે સારી આખેહવામાંબાંધેલું સ્થળ; ‘સંનેટારિચમ’પ્રદ વિ॰ આરોગ્ય આપનારું. ૰વિજ્ઞાન ન, વિદ્યા સ્રી, શાસ્ત્ર ન॰ આરોગ્ય સંબધી જ્ઞાન; તંદુરસ્તીને લગતા નિયમેનું શાસ્ત્ર
આરેપ પું॰ [i.] આક્ષેપ (૨) આરેાપવું તે. ૦ણું ન॰ આરેપવું તે(ર)આક્ષેપ; તહોમત (૩) સ્થાપના (૪) રોપવું તે. બ્લુ સક્રિ એકના ધમ બીજાને લગાડવા (૨) આળ ૐ આક્ષેપ મૂકવે! (૩) ધાલવું; પરાવવું; મૂકવું; લગાડવું; નાખવું (વરમાળા આરાવી, મન પ્રભુમાં આરેાપવું ૪૦) આરાપી વિ॰ જેના પર તહેામત હેાય
એવું (૨) પું॰ તહેામતદાર આરે વારા પું. છૂટકા (૨) છેવટ આરેાહ પું॰ [i.] ચડાણ; ચડાવ (ર) રાગ ખેચવા તે. (૩) ચડતી ગેાઠવણી; ‘ ઍસેન્ડિ`ગ આ ર’ [ગ.] ૦ણું ન ચડવું તે (ર)સવારી કરવી તે(૩) ઉપર બેસવું તે આવ ન॰ [i.] ઋદ્ઘતા; નિખાલસતા
(ર) પ્રામાણિકતા (૩) વિનવણી આત(-ત્ત) વિ॰ (સં.] પીડિત; દુ:ખી. ત્રાણુ વિ॰ પીડિતાનું રક્ષક (૨) ન૦ પીડિતનું રક્ષણ, ત્રાતા પું॰ પીડિતનું રક્ષણ કરનાર પુરુષ આત (-ત્ત)થ વિ॰ [i.] ઋતુને લગતું (z)
રજસ્રાવને લગતું (૩)ન૦ રજ; રજસ્રાવ આત્(-ત્ત)સ્વર પું॰ દુઃખના પાકાર આતિ(-ત્ત) સ્ત્રી॰ [i.] પીડા; દુઃખ આર્થિક વિ॰ [i.] નાણાં સબંધી
આ વિ॰ [i.] ભીનું (૨) મૃદુ(૩) માયાળુ આર્દ્રક ન॰ [.] આદું આર્દ્ર સ્રી॰ [i.] છઠ્ઠું નક્ષત્ર
}e
આલમ
આય વિ॰ [i.] કુલીન (૨) આય* લેાકેાને લગતું (૩) પું॰ એ નામની પ્રજા (૪) સદાચારી માણસ. પુત્ર પું॰ [i.] પતિ; સ્વામી.સત્ય ન આવે –મુદ્દે બતાવેલાં ચાર મહાન સત્ય:-દુ:ખ, સમુદ્રય, માર્ગ અને નિરોધ. સમાજ પું;સ્રીસ્વામી દયાન દે સ્થાપેલા ધમ સપ્રદાય આર્યો સ્રો॰ [ä.] કુલીન સ્રી (૨) એક છંદ આર્યાવત પું॰ [i.] આર્યોનું રહેઠાણ; હિમાલય અને વિધ્યાચળ વચ્ચેના પ્રદેશ જેમાં આર્યો. આરંભમાં આવી રહ્યા કહેવાય છે તે (ર) ભરતખંડ આ વિ॰[i.] ૠષિ સંબ’ધી (૨)પવિત્ર; દિવ્ય(૩)પું૦ એક પ્રકારના વિવાહ, જેમાં કન્યાના બાપ વર પાસેથી માત્ર એક કે એ ગાચની જોડ લઈને કન્યા આપે છે. પ્રયાગ કું॰કેવળ ઋષિએએ જ કરેલા અતિ પ્રાચીન પ્રયાગ આલ પ્રત્યય એ ‘-આળ’ આલપાકા પું॰ [. માલ્પા] એક જાતનું ઘેટું (ર) એના ઊનનું ખનાવેલું કાપડ આલપાલ સ્ત્રી॰ સેવાચાકરી(ર) માવજત (બાળકાની) સાચવવા માટેની વહી આલખમ ન॰ [Ë.] ફાટાએ અને સહી આલબેલ સ્ત્રી૦ [. મેં જ વેજી] બધું સલામત
છે એમ સૂચવતા ચાકીદારના એક પાકાર આલમ શ્રી॰[,]દુનિયા. ૦ગીર વિ॰ા.]
દુનિયાને જીતનારું (૨) પું॰ ઔર ગઝેબનું ઉપનામ. ૦પનાહ વિ॰ [ī.] આલમનું રક્ષણ કરનારું (૨) પું॰ પાદશાહ આલય ન॰ [i.] ઘર; સ્થાન; રહેઠાણ આલવું સ॰ ક્રિ॰ [પ્રા. અવિ] આપવું આલસવીલસ અ॰ તરસથી પીડાતું આલસાલ વિસાલાલિચું;ઢીલાં–બરાખર નહિ બેઠેલાં સાલવાળું
આલસ્ય ન॰ [i.] આળસ, આળસુપણું આલ’કારિક વિ॰[i] અલંકાર સબંધી;
અલંકારયુક્ત
આલમ પું{i] આધાર (ર) લંબરેખા.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
આલંબન
આવરે હત ના આધાર; 2કે. ૦૬ સત્ર કિટ આલેશાન વિ૦ [4. મારા પ્રતિષ્ઠિત; [૬. ગા] આધાર લેવો; રંગાવું ઉત્તમ (૨)ખૂબ મોટ(૩)ભભકાદાર ભવ્ય આલા વિ. [4. સૌથી ઊંચું; ઉત્તમ આલન નહિં.) આલોકવું તે. એવું સત્ર આલાત ન [.] જુઓ અલાત. ૦ચક ક્રિહિં. મોકા જેવું (૨)અવલોકન કરવું ન જુએ અલાતચક્ર
આલોચન ન૦, ૦ના સ્ત્રી [.]અવલોકન; આલાપ ૫૦ કિં. વાતચીત (૨) ગાયનની નિરીક્ષણ વિગેરે વનસ્પતિ પૂર્વે તેની તૈયારી રૂપે અને વચ્ચે રાગની આલાપાલો પંઝાડનાં પાંદડાં, મૂળિયાં ધૂનમાં આ આ’ એમ ગાવામાં આવે છે આલયણ ન. સિં. શાસ્ત્રોનો વિચાર(૨) તે (૩) ગુંજન આિલાપ સાથે ગાવું દોષોની કબૂલાત કરીને પ્રાયશ્ચિત્ત લેવું તે; આલાપવું સક્રિd, મા બોલવું(૨) આલોચના જૈન આલાબાલાં નબળ્યું. બહાનાં આલેલ વિ. [૩] હાલતું (૨) ક્ષુબ્ધ આલિત–લી સ્ત્રી, કિં.] સખી (૨) હાર આવી સ્ત્રી આવક; આયાત આલિમ વિ. [] પંડિત, વિદ્વાન આવક સ્ત્રી આવવું તે(૨) ઉત્પન્ન; પેદાશ; આલિંગન ન[] છાતી સરસું ચાંપવું તે કમાણી. જાવક સ્ત્રી આવવું અને આલિગવું સક્રિ. (સં. મ|િ| ભેટવું જવું તે () ઊપજ-ખર્ચ (૩)તેની વહી. છાતી સરસું ચાંપવું
વેરે પુત્ર કમાણી ઉપરનો કર (૨) આલી સ્ત્રી ]િ જુઓ આલિ
આયાત થતા માલ ઉપરની જકાત આલી વિ. [] ઉચ્ચ; ઊંચું; ભવ્ય આવકાર પુર આવ-પધારો એમ કહેવું આલીગારું વિ. આળીગાળું; અટકચાળું તેનું સ્વાગત. ૦૬ સક્રિઆવકાર આપવો આલીજનાબ વિ. [1] મોટી-ઊંચી આવચીબાવચી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ કે
પદવીવાળું ફિળ; સમૃદ્ધ એનાં બીજ; તુકમરિયાં આલીલીલી વિ. સ્ત્રી તાજી લીલી; આવજા (વ) સ્ત્રી આવવું અને જવું તે આલીશાન વિ૦ જુઓ આલેશાન -આવક કૃતપ્રત્યચક્રિ પરથી સ્ત્રી બનાવે. આલીહજરત વિ. [1] જુઓ ઉદા. બનાવટ છણાવટ આલીજનાબ
આવડ (ત) સ્ત્રી આવડવું તે; કુશળતા. -આલુ કિં] પ્રત્યય. જુઓ –આળુ” ત્રેવડ સ્ત્રી ઘરકામની વેતરણ; કરકસર આલુ ન [ જુઓ આળ] ખોટો આરોપ આવડવું અકિ. હિં. માપ ની જાણ આલુ નઆલૂ (બેઉમાં)
હોવી-નું વાકેફ હેવું; ની કુશળતા હેવી આલૂ ન . એક મે; જરદાળુ આવડું વિ. આ કદનું આટલું આલૂ નહિં. માલૂ= ખાદ્ય કંદ]બટાટે આવતાની સ્ત્રી, જુઓ આમદની આવક ૫૦ જુઓ અહાલેક
આવરણ નસિંઆચ્છાદન (૨) વિદ્ય આલેખ j[.]લખાણ(૨)ખત; દસ્તાવેજ આવરદા પું; સ્ત્રીન. [સં. મયુરાય) (૩) સનદ (૪) મહેર; સીલ” (૫)“ગ્રાફ આયુષ્ય (૨) જિંદગાની (૬) ચિત્ર. નનવ લખવું તે લખાણ(૨) આવરવું સત્ર ક્રિટ લિં. માતૃ] ઢાંકવું (૨) ચિત્ર; (૩) ચીતરવું તે; ચિત્રકામ વ્યાપવું (૩) ઘેરવું આલેખવું સત્ર કિ. , મા]િ આવરે (આ) પુંડ (માંદગીમાંથી ઊઠયા
દોરવું રેખા કાઢવી (૨)ચીતરવું (૩)લખવું બાદ થતો) ખાવાને ભભડાટ કે લાલસા આલેખ્ય વિ૦ કિં.] આલેખવા યોગ્ય (૨) આવરે [, માવાર માસિક આવકનવ ચિત્ર (૩) લખાણ
જાવકની ખાતાવાર નેંધથી
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
આવરે
૭૦
આશંક આવરે ૫૦ આવક. છાવરે પેટ આ વારઅર આવખતેસમયે(૨)આ ફેરા અવરજવર (૨) આવકજાવક
આવાસ ૫૦ [.) ઘર (૨) એરડે આવત પુ . ચકરી; ભમરી (પાણીની). આવાહન ન. સિં.) આમંત્રણ (૨) દેવની ૦૭ વિ. સં.ફરી ફરી આવતું-આંટી પ્રતિષ્ઠા કરવી તે ખાતું (૨) “રિકરિંગ' [ગ.](૩)૫૦ જુઓ આવિર્ભાવ ૫. સિં.) બહાર નીકળવું કે આવર્ત. ૦૪ નગોળ ફરવું તે(ર)વારંવાર પ્રગટવું તે (૨) અવતાર, જન્મ ફરી ફરી કરવું તે (પારાયણ).
આવિષ્કરણન, આવિષ્કાર ! [4] આવેલ ન૦ તાજું પીજેલું રૂ–પોલ
પ્રગટ-ખુલ્લું કરવું તે આવેલાં ના બવ ફાંફાં (૨) કેસ, વરત આવિષ્કૃત વિ૦ લિં] દેખાડેલું; બતાવી ઇત્યાદિ પાણી ખેંચવાનાં સાધન
આપેલું; ખુલ્લું કરાયેલું – થયેલું આવલિ(–લી) [.] (ળિ-ળી) સ્ત્રી
આવું (આવું) વિ. આના જેવું હાર; પંક્તિ (૨) પરંપરા
આવૃત વિ. આવરેલું; ઢાંકેલું(૨)વ્યાપ્ત આવવું અહિં . માયા) દૂર હોય ત્યાંથી
આવૃત્તિ સ્ત્રી [.] ચક્રાકારે ફરવું તે (૨) પાસે પહોંચવું (૨) સ્થાન છે. ઉદાહ
પાછું આવવું તે (૩) વારંવાર થવું–કરવું અમદાવાદ ગુજરાતમાં આવ્યું. (૩) હેય
તે (૪) પુસ્તકનું પ્રકાશન; એડિશન ને જન્મવું કે દેખા દેવી કે ફળવું ફૂલવું.
આવેગ પું[.] જુસે(૨)ોભ; આવેશ ઉદાર આંબે કેરી આવી; તાવ આવ્યો(૪)
(૩) ઉતાવળ; દોડાદોડી (કપડું કે પિશાકની ચીજ) બરોબર
આવેદન ૧૦ [i] નિવેદન (૨) ફરિયાદ. બેસવું (૫) (કઈ ભાવ કે વસ્તુ)
૦૫ત્ર નવ ફરિયાદ કે અરજીને કાગળ નીપજવી, બનાવી. ઉદા. ઘાટ આળ્યો,
આવેશ ૫૦ સિં.] જુસ્સ; ઊભરો(૨)ગુસ્સો દયા આવી. (૬) થવું, હિસાબે ઊતરવું.
આવેઝન ન૦ કિં.] વીંટી વળનારી વસ્તુ ઉદાખર્ચ આવવું. (૭) માવું સમાવું
(ગલેફ, રેપર ઇ) ઉદા. આ કપડામાં કેટલું આવશે? (૮)
આશ સ્ત્રી, જુઓ આશા [૫] શરીરનું અંગ ફૂટવું કે કામ દેતું થયું કે તેનું
-આશ પ્રત્યય. વિન પરથી સ્ત્રી નામ દરદ થવું. ઉદા. દાંત આવવા; આંખ
બનાવે છે. ઉદાકડવાશ; પીળાશ આવવી (૯) બીજા ક્રિયાપદના સહાયકારી
આશક ૫ [5. મારા પ્રેમી (૨) વિવે પણામાં તે ક્રિયાનું ભૂતકાળથી ચાલુપણું
પ્રેમવશ; માહિત; ક્રિા. ૦માશૂક નવ બતાવે. ઉદા. રિવાજ ચાલ્યો આવે.
બ૦ વ૦ વહાલે વહાલી (૧૦) સહાયકારી ક્રિટ તરીકે બીજા ક્ર.
આશ(સકા સ્ત્રી- દેવની આરતી, ભસ્મ સાથે આવે છે. (ત્યારે કેટલાંક ૦િમાં તે
ઇત્યાદિ લેવાં તે પિછાડવું [૫] અણધારી થવાને ભાવ આપે છે) ઉદા.
આશટવું સત્ર ક્રિટ જુઓ આછટવું; આવી ચડવું. આવી બનવું = ભારે
આશનાઈસ્ત્રી જા.કાશનભાઈબંધીયારી સંકટ કે મરણની ઘાંટી આવવી
આશય સં.) મનની ધારણા; ઇરાદો આવશ્યક વિ [.] જરૂરી. છતા સ્ત્રી -આવહ વિ.] આણનારું; ઉપજાવનારું
(૨) ના સ્થાન (૩) પાત્ર (૪) કરેલાં
- કર્મોના સંસ્કાર કે તેમને સમૂહ (સમાસને છેડે. ઉદા. ભયાવહ). આવળ પં; સ્ત્રી એક વનસ્પતિ
આશરે અ. શુમારે લગભગ આવળિ(-ળી) સ્ત્રી- જુઓ આવલિ
આશરે ૫૦ લિ. ગાય છત્રછાયા (૨) આવાગમન નવ આવવું ને જવું તે (૨)
આધાર (૩) અડસટ્ટો. આિશંકા અવતરવું અને મરવું તે
આશંક છું. [૪] આંચકે શરમાવું તે (૨)
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૧
આશંકા
આસામી આશંકા સ્ત્રી [.] શંકા વહેમ. -કિત આશ્વિન કું. [i] આસો માસ વિ૦ લિં.] આશંકાવાળું
આષાઢ પું. [] અષાઢ માસ.-ઢા સ્ત્રી આશા સ્ત્રી નિં.] ઉમેદ (૨) વિશ્વાસ લિ.વીસમું અને એકવીસમું નક્ષત્ર (પૂર્વાઆશા(વા) . હિં. ગાયa] વિક્રમ ષાઢા અને ઉત્તરાષાઢા)
સંવતને મો મહિને અષાઢ આસો સ્ત્રી જુઓ આશકા. આશાબંધ પુ. વિ.] આશાનું બંધન; આસક્ત વિ[.] માહિત; અનુરક્ત -ક્તિ આશાને તંતુ
સ્ત્રી ]િ અતિશય સ્નેહ; મોહ આશાવરી પુંછ એક રાગ
આસનન. બેસવાની જગા (૨) બેસવા, આશાવાદી વિ. જે થાય છે તે સારા સૂવા કે ઊભા રહેવાની ઢબ (૩) આસ
માટે-નિરાશ થવાપણું કદી નથી–એવા નિયું; બેસવાની વસ્તુ (૪) પડી અથવા વાદમાં માનનારું રિક્ષાને પ્રસાદ પત્રકને કેડે; ખાનું સિરભરા આશિકા સ્ત્રી- સાધુ કે દેવને કે ચણાની આસનાવાસના સ્ત્રીઆશ્વાસન (૨) આશિષ વી. સિં.) દુવા આશીર્વાદ આસનિયુંન આસન માટે પાથરવાની વસ્તુ આથી વિ[ā] ખાનારું (સમાસમાં નામને આસન વિ. લિ. નજીક આવેલું. કેણું અંતે). ઉદાર ફલસૂલાશી (૨) સ્ત્રી ૫૦, એડજેસન્ટ એંગલ[ગ નજીકમાં સર્પની દાઢ
આસપાસ(૦માં) અ આજુબાજુ (૨) આશીર્વચન ન. [૩] આશીર્વાદ આસમાન ન[.] આકાશગગન. ની આશીર્વાદ ૫૦ લિ.) દુવા
વિક આકાશના જેવા રંગનું (૨) દેવી; આશીવિષ ૫૦ લિં] સર્પ
કુદરતી (૩) સ્ત્રી દૈવી આફત-કેપ. આશુ વિ. વિ.]શીવ્ર ઉતાવળું. તેષવિત્ર -ની સુલતાની સ્ત્રી દૈવી તેમ જ રાજાએ નિં.] જલદી સંતુષ્ટ થઈ જાય એવું (૨) પં. ઊભી કરેલી બેવડી આફત એવા દેવ-શંકર
આસવ j[૩] ઔષધિઓમાં આથો લાવી આશ્ચય નવ ]િ નવાઈ; અચંબો (૨) તૈયાર કરાતું પેય (૨) ગાળેલ દારૂ. આશ્ચર્યકારક બનાવ; ચમત્કાર
વું સક્રિ. ગરમીથી પ્રવાહીનું વાયુરૂપ આશ્રમ ૫૦; ન [.વિસામાનું સ્થાન કરી તેને ફરી ઠારીને પ્રવાહી બનાવવું રહેઠાણ (ર )વિશ્રાંતિ (૩) સાધુને નિવાસ; “ડીસ્ટીલ” [૨. વિ.] પર્ણકુટી (૪) જીવનને વિભાગ (બ્રહ્મચર્ય આસંગ ૫૦ લિં, આસક્તિ ગૃહસ્થાદિ ચાર વિભાગમાં કઈ પણ) આસંબો (દ્રો) ૫૦ . રમંતા એક ઝાડ (૫)રાષ્ટ્રીય ચા ધાર્મિક હિલચાલનું મથક. જેનાં પાન બીડી વાળવામાં ખપ લાગે છે
વાસી વિ૦ આશ્રમમાં વસનારું.૦૦- આસંદિ કું. લિં] નાનું આસન નાની વસ્થા સ્ત્રી આશ્રમની-જીવનના વિભા- ખુરસી ગની વ્યવસ્થા :
આ સંદ્રો પુજુઓ આમંત્રો આશ્રય પુંલિ.] આશરો (૨) શરણું. આસંધ સ્ત્રી હિં. અશ્વગંધા એક ઔષધિ
સ્થાન ન આશરો લેવાનું સ્થાન આસાએશ સ્ત્રી [f. મારી] આરામ આશ્રિત વિ. લિ.) આશ્રયે રહેલું આસાન વિ. [] સહેલું નરમ. કેદ આશ્લેષ પં. હિં.] આલિંગન ભેટવું તે સ્ત્રી સાદી કેદ. -ની સ્ત્રી સહેલાઈ આશ્લેષા સ્ત્રી હિં] નવમું નક્ષત્ર આસામી ૫૦૦ મિ. ગામ) માણસ, આશ્વાસન નસિં], –ના સ્ત્રાવ દિલાસે; વ્યક્તિ(૨) દેણદાર(૩)પૈસાદાર-પ્રતિષ્ઠિત સાંત્વન; હિંમત
માણસ (૪) ઘરાક; અસીલ
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
આસિસ્ટંટ
આસિસ્ટેટ વિ॰ હિં. ઐસિસ્ટંટ] મદદનીશ (૨) પું॰ એવી વ્યક્તિ આસુર(–રી) વિ॰ [i.] અસુર સબધી; રાક્ષસી; જંગલી, વિવાહ યું૦ કન્યાવિક્રચવાળા વિવાહ આસૂ(-સાં)દરા પું॰ જુએ આસત્રા આસા પું॰ [ä. બાષિર્] વિક્રમ વા છેલ્લા મહિના [તાર બનાવાય છે આસાપાલવ પું॰ એક ઝાડ, જેનાં પાનનાં આસમંદરા પું॰ જુઆ આસત્રો આસ્તર પું, ૦ણુ ન॰ [i.] પાથરવું– બિછાવવું તે (ર) પાથરણું, ગાલીચા આસ્તિક વિ॰[i.] ઈશ્વર અને પરલાકના
અસ્તિત્વમાં માનનારું (ર) શ્રદ્ધાળુ આસ્તે અ॰ [ાગાહિસ્તT] ધીમે(ર) ‘ઊભુ
રાખા’‘ધીમું કરા’એમ સૂચવતે ઉદ્ગાર આસ્થા સ્ત્રી [i.] આદરમાન (૨) શ્રદ્ધા;
પાત્ર (સમાસને અ ંતે). ઉદા॰ શાભાસ્પદ આસ્ફાલત ન[×.]અકળાવું કે અફાળવું તે આસ્ટ્રેટ પું, ન ન॰ [É.] થાબડવું;
પેલે હાથે ઢાકવું તે (ર) ઊપવું તે (૩) પ્રગટ – જાહેર કરવું તે (૪) ભડાકાધડાકા સાથે ફૂટવું તે આય ન॰ [ä.] મુખ (ર) ચહેરા આસવ પું॰[i.] દુઃખ;પીડા(૨) સ્રાવ (૩) [જન કર્મ'નું આત્મામાં દાખલ થવું તે(૪) તેના નિમિત્તરૂપ પાષપ્રવૃત્તિ માણવું તે આસ્વાદ પું॰[ñ.]ચાખવું-સ્વાદ લેવા તે(ર) આસ્વાદ્ય વિ॰ [i.] આસ્વાદ લેવા યાગ્ય આ સ્ત્રી-હાય;નિસાસા(૨)[i]અરે! આહત વિ॰[i.] ઈજા પામેલું; જખમી(૨) હણાયેલું(૩)વગાડેલું વગાડવાથી નીપજતું આહરડવું સક્રિ॰ [સં. માહત] સડાકાની સાથે ખાવું (પ્રવાહી)[પું હેમને અગ્નિ આહવનીય વિ॰[સં.] હેામવા યાગ્ય (૨) આહા(હા) અ॰ આશ્ચય, દુ:ખ આદિ સૂચવનાર ઉદ્ગાર
પર
આવાહન(૪)હાજર થવાના હુકમ; સમન્સ આળ ન॰ ખોટા આરોપ; લંક(૨)આળપંપાળ; એઠું' (૩) શ્રી૰ અટકચાળુ આકીન (૩) મૂડી; પૂછ –આળ [તું. વાહ) પ્રત્યય. નામને લાગતાં આસ્પદ ન॰[i.]સ્થાન;જગા(૨)વિલાયક; ‘વાળુ`'અ'નું વિ॰ નાવે. ઉદા
k
-આળુ
આહારપું॰[i.] ખારાક (૨) ખાવુંતે; ખાનપાન. વિહાર પું॰ આહાર અને વિહાર આહાહા અ॰ જીએ આહા આહીર
પુંછું.બાર]ભરવાડ,રબારી,ડી, હણ, તણી, રાણી શ્રી આહીરની સ્ત્રી આહત વિ॰[i.] હેામેલું; બલિરૂપે અપાયેલું આહુતિ સ્ત્રી॰ [i.] હેમવું તે (૨) હોમવાનું દ્રવ્ય–વસ્તુ; બલિદાન આહેડી પું [ત્ત. લેટા શિકારી; ભીલ આહાતુ ન॰ દૈનિક ક્રિયા; રાજનું કામ આનિક વિસઁ.] દૈનિક (૨)ન॰નિત્યક્રમ આહ્લાદ પું [i.} આનંદ; હ. ફૅ વિ
આહ્લાદ કરાવે તેવું આહવાનન[i]આમત્રણ(૨)પડકાર(૭)
શરમાળ, ઊઁચાળ આળપંપાળ વિ॰ મિથ્યા (૨) સાચુ′ નહિ એવું (૩) પટામણું (૪) ન॰ આશ્વાસન (૫) ભૂતપ્રેતાદિ
આળવીતરું વિ॰ મસ્તીખાર; તાફાની આળસ સ્ત્રી; ન॰ [સં.અસ્ય] એદીપણું; સુસ્તી. “સુ વિ॰ આળસવાળુ આળાલુ બે પું॰ સસારની આશાતૃષ્ણા આળિયું ન, યા પું॰ બખેાલ; ખાડ
(ખાસ કરીને કૂવાની દીવાલમાં) આળી સ્રો [સં. માô1] સાનીની અગીઠી
મૂકવાની ઊંચી એટલી આળીગા વિ॰ અટકચાળું; તાફાની “આળુ [i. બાહુ] પ્રત્યય. નામને લાગતાં
‘વાળું” અંનું વિ॰ ખતાવે. ઉદા॰ દયાળુ આળુ વિ[સં. મા; કે. આરુ]લીલું; ભીનું(૨)
તાજ્જી ઉતરડેલું; કાચુ (ચામડુ) (૩)જરા અડકવાથી દુખાવાય એવું (૪)નરમ; પાચુ “આળુ પ્રયત્ય. નામને લાગતાં ‘વાળું’ અમાં વિ॰ મનાવે છે. ઉદા॰ દુધાળુ
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
આગળ
આળું ભોળું આળું ભેળું વિર ભેળું (૨) ન૦ બાળક આળે અવ એળે આલેખવું સત્ર ક્રિટ જુઓ આલેખવું આરિવું અકિટ વિંગ સૂઈને એક ઠેકાણેથી બીજે ઠેકાણે એમ ગબડવું, લેટવું (આ)અ[રવ૦] હાંઓ (૨) ઠીક, ભલે, વારું ઇત્યાદિ અર્થ બતાવત ઉગાર આંક(૧)j[ઉં.] સંખ્યાની નિશાની (૨)
ભાવમૂલ્ય(૩)જાડાઈ કે પાતળાઈને હિસાબ સૂિતરન] (૪) નિશાની (૫) અડસટ્ટો(૬)
સીમા; હદ (૭) પુંબ૦૧૦ ઘડિયાપાડા આંક (૦) ૫. અક્ષ] ધરી [ચાળણી આંકચાળણી (૨) સ્ત્રી ઝીણા છિદ્રવાળી આંકડાવહી (0) સ્ત્રી ભરતિયાં નેધવાની
આંકડાશાસ્ત્ર (0) નવ હકીકતના આંકડા
એકત્ર કરવાની અને તેનો ઉપયોગ કરવાની વિદ્યા સ્ટેટિસ્ટિક્સ આંકડી ( સ્ત્રી છેડેથી વાળેલો સળિયે (૨)ગળ (૩) આંતરડામાં થતી પીડા; ચૂક (૪) તાણ રોગ] (૫) સખત વાલા.
કડી સ્ત્રી આંટીઘૂંટી આંકડ (0) પંછેડેથી વાંકે સળિયો (૨)મળ(૩)(વીંછીને ડંખ(૪)(મૂછને)
આંકડો પડેલો વળ આંકડે (2)પંકિં.ચં] સંખ્યા; સંખ્યાની નિશાની(ર)લેણદેણનેહિસાબ-કાગળ(૩) બિલ(૪)વરને આપવાને ચાંલ્લે; પરઠણ આંકણ (0) નવ આંકવું તે (૨) ઊપણતાં સારું સારું અનાજ જુદું પાડવું તે. –ણી સ્ત્રીઆંકવાનું–લીટીદોરવાનું સાધન (૨) કસ-કિંમતને અડસટ્ટો કાઢવો તે. નશું ન આંકવાનું ઓજાર (તારી) (૨) દાગીના પર ચીતરવાનું સોનીનું ઓજાર આંકલું () નવ કલાનું ફળ, - ૫૦
જુઓ અંકલ આંકવું (૯) સક્રિ[. મં] આંકે કે નિશાની પાડવી. (૨) લીટી દોરવી (3) કલ્સ કિંમતને અડસટ્ટો કાઢ (૪)
ડામીને નિશાની પાડવી જેથી ઓળખાય (૫)ખાસ કામ માટે નામ પાડી ફંડ કે રકમ
અલગ કરવાં; “ઇચરમાક (લા.) આંકે (૧) પું. [સં. મં] નિશાનીની લીટી
(૨) અડસટ્ટો (૩) હદ; નેક આંશિયાં (૨) ના બવવવ પાંસળા (૨)
સખત પ્રયત્ન (૩) એથી ઊપજતો શ્વાસ આંખ (૨) સ્ત્રીસં. અક્ષી] ચક્ષુ; નેત્ર (૨) લિ.] જવાની શક્તિ; નજર (૩) નિવા ધ્યાન દેખરેખ(૪)(કઈ ચીજનું આંખ જેવું) નાનું કાણું છિદ્ર (૫) બીજની ગાંઠ (જેમ કે શેરડીની). ૦આવવી = આંખ દુખવી (૨) પશુના બચ્ચાની આંખ કામ કરતી. થવી. ચાંદલો ચાંલ્લો પુરૂડે અવસરે સ્ત્રીઓને ગાલે કે કપાળમાં લગાડાતી ટીપકી. કચેરી સ્ત્રી અણગમતી વસ્તુ ઉપરથી આંખ ખસેડી લેવી તે (૨) જોયું હોય છતાં નથી જોયું તે દેખાવ કરવો તે. ઢાંકણી સ્ત્રી આંખનો ડાબલો (ડા વગેરેને), (-મિ-મી) ચાર પુત્ર પલકારે (૨) આંખથી કરેલી ઇશારત. મિ(–મીંચામણું ન જોયું ન જોયું કરવું તે. મિ(–મીંચામણ નબળ વવ એક બાળરમત(૨)જોયું ન જોયું કરવું તે (૩) ઇશારત (આંખ મીંચોને કરેલી) આંખિયું () નટ આંખઢાંકણી (૨) સૂમદર્શક કે દૂરદશકને આંખતરફ રાખવાને છેડે અગર તે ઠેકાણે બેસાડેલ લેન્સ; “આઈપીસ” [પ વિ.] આંખિયાં (૨) ન બ૦ વ૦ મૂચ્છ (૨)
ડોળા કાઢવા તે (૩) ઝળઝળિયાં આંગડી () સ્ત્રીલિં, અંગરખી;ઝભલું આંગણુ-ગું) (0) નવ લિં. ગંગાળ] ઘરના
મુખ્ય દ્વારે સામેની ખુલ્લી જગા આંગણ () સ્ત્રી કૌવત; જેર (૨)
જુઓ આગમણ આગમવું (0)સકિ.|-ની સામે થવું આંગલું (0) સિં. ] ઝભલું આંગળ (૦) ૦ [ä.મં] આંગળી (૨)
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
આંગળિયાત
:
૭૪
આંતરી
આંગળજેટલી લંબાઈતસુ(૩)દશની સંજ્ઞા આંજિયું () જુવારને એક રોગ આગિયું આંગળિયાત,આંગળિયું(૦)વિ (૨) ન આંબે () પુંકૂવાથંભની બે બાજુના આગલા ધણીનું (બાળક)
સઢ બાંધવાનાં મોટાં દોરડાં આંગળી (૨) સ્ત્રી (ઉં, ચંગુ]િ હાથપગના આંટ (0) સ્ત્રીઆંટી; ગૂંચ (૨) કીને વેર પંજા આગળના પાંચ અવમાને દરેક (૩) શાખ; આબરૂ (૪) હશેટી (૫) હાથઅવચવ
આંગળી થવી તે કામમાં કે બોલવા લખવામાં હોશિયારી, આંગળી દેખામાગું (0) ના ફજેત; ઝડપ(૬) અંગૂઠા ને તર્જની વચ્ચેનો ભાગ આંગળું () નવ જુઓ આંગળી કે જ્યાં કલમ ટેકવીને લખીએ છીએ આંગિરસ વિ[ફં. અંગિરસઋષિને લગતું (૭) તાકેડિયાપણું ચેટ ચિહ્ન (૨) પં. બૃહસ્પતિ
આંટણ (0) નવ (ચામડી પર) ઘસારાનું આંગી (૨) સ્ત્રી ઉં,પિરણનાર પુરુષને આંટવું () સક્રિય તાકવું (૨) પી જવું
સાળ તરફથી મળતું એટયા વિનાનું કોરું આંટી () સ્ત્રી, ગડ; ગાંડ; ગૂંચ (૨) કાંતેલ વસ્ત્ર(૨)માતાની મૂર્તિને બદલે મુકાતી રંગ- દેરાની કરાતી ગડી (૩) કીને [લા.) (૪) બેરંગી ધાતુઓના પતરાની તકતી (૩) ફાસે; પેચ, પ્રપંચ (૫) કોયડો (૬)શાખ; હનુમાનની મૂર્તિ ઉપરનું તેલસિંદૂરનું પડ આંટ, ઘૂંટી સ્ત્રી દાવપેચ(૨) છળકપટ (૪) મૂર્તિના શણગારજન](૫) ધીથી આટા (૨)પુંવળ (૨)ફેર ધક્કો(૩)અંટસ. ચડ ધૂળનો ગોટે
ફેરે ૫૦ ટે અને ફેરો (૨) ફેરફાંટે આંગ્લ વિ. [છું. મેં પરથી સં.રૂપ આપ્યું છે આંતર વિ. [.] અંદરનું; મહેમાંહેનું
અંગ્રેજોને લગતું. દેશ ૫૦; અંગ્રેજોને આંતરજન્ય વિ૦ જેમની વૃદ્ધિ અંદરથી દેશ ઇગ્લેંડભાષા સ્ત્રી અંગ્રેજી ભાષા શરૂ થાય છે. એન્ડજન્સર વિ. વિ.] આંચ () સ્ત્રી હિં. ] ઝાળ(૨) દીપ્તિ; આંતરજીવી વિ. છોડની અંદર રહી રૂઆબ (૩) ધમકી (૪) ઈજા
તેમાંથી પણ મેળવી જીવનારું એન્ડોઆંચક્યું(૨)સક્રિરજોરથી એકદમ ખેંચવું ફાઈટિક’ વિ. વિ.] આંચકી (૧) સ્ત્રી તાણ; (૨) હેડકી આંતરડી (૯) સ્ત્રી દિલહૃદય આંચકે (૦) પુંઠ જુઓ આચકે આંતરડું (૦) ૧૦ સિં. યંત્ર પેટમાંના આંચણી ()સ્ત્રી બોલતાં અચકાવું તે(૨) અત્તરસને પચાવી મળને બહાર કાઢનાર વાતચીતમાં વારે વારે બોલવાની ટેવ હોય નળના આકારને અવયવ એવા નિરર્થક શબ્દો તે
આંતરરાષ્ટ્રિીય વિ. સર્વ રાષ્ટ્રોને આંચવું () વિ. દેઢડાહ્યું અિગ્ર ભાગ કે તેમના પરસ્પર સંબંધને લગતું આંચળ ()[. ચંચપશુમાદાની આઉને આંતરવિગ્રહ પૃ. એક સમૂહના લોકોમાં આંચળી (૨) સ્ત્રી હિં, ગં છેડે પાલવ અંદર અંદર વિગ્રહ-યુદ્ધ; સિવિલ વોર આંછ () સ્ત્રી ઝાંખ (૨) આંખની છારી આંતરવું (0સક્રિ. (સં.અંતરિ-મંતર] આંજણ (0) નવ અંજન; કાજળ(૨) છળ (વાડ કરી કે પડદે ભરીને) જુદું પાડવું આંજણ (0) સ્ત્રી પાંપણના મૂળ આગળ (૨) ઘેરવું (૩) રસ્તે રિક થતી ફેલ્લી
હનુમાન આંતરસી(-સે), આંતર (2) પું આંજનેય પુત્ર કિં.] અંજનાને પુત્ર અંદરનું સીવણ સીવેલા કપડાને બંધઆંજવું () સર ક્રિ. સં. શં આંખમાં બેસતું કરવા માટે અંદરથી ભરેલો દેરે લગાડવું (૨)અતિ પ્રકાશથી આંખનું તેજ આંતરિક વિ૦ કિં. અંદરનું (૨) હૃદયનું
હરી લેવું(૩)રોહમાંનાખવુંછકકરીદેલા. આંતરી (૯) સી કાપડના વગર વણેલા
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
આંતરે
૭૫
ઈચ્છાફળ છેડા (૨) પાલવ(૩) કાપડ-ચોપડીઓમાં સ્ત્રી એક રમત [એકિ ખટાઈ જવું પડતી એક વાત (૪) વહાણની કિનાર આંબવું (૧) સત્ર ક્રિટ પકડી પાડવું (૨) (૫)સુ ખાવાના પાનની નસ(૬)ફણસનાં આંબળી (૨) સ્ત્રી , –નું ન જુઓ ચાંપાને વળગેલા રેસા
“આમળામાં આંતરે()[,તરાયગાળા(ર)અંતર- આંબાગાળે (૦) ૫૦ કેરીની મોસમ
પટ (૩) ભેદ (૪) ધ્રુપદને બીજો ભાગ આંબામર () પુંઆંબાને મોર (૨) (૫) બેલીટીઓથી કપાયેલી ત્રીજી લીટીને ડાંગરની એક જાત ભાગ; “ઈન્ટરસેપ્ટ” (ગ.].
આંબાવાડિયું ()ન, આંબાવાડી સ્ત્રો, આંતે (૦) પુંઠ ત્રણ સેરોને દર ભાંગતાં આંબાનું વન; અમરાઈ
પહેલી બે સે ઉખેળવી તે આંતરડું આંબાશા-સાખ () સ્રો. આંબા આંત્ર વિ૦ (ઉં.] આંતરડાને લગતું (૨) નવ ઉપર કુદરતી રીતે પાકેલી કેરી આદેલ ૫૦ [.] આંદોલન, ડેલન (૨) આંબાહળદર (૦) સ્ત્રી એક જાતની હળદર વિ. કંપયુક્ત (સ્વર). ન ન [.]હાલવું આબેલ નવ . યંવસ્ત્ર, માર્યાવિસ્ટ એક તે (૨) હિલચાલ ચળવળ
ટંક અલૂણું જમવાનું વ્રત જિન) આંધણ(0) નવ કિ.! જુઓ આધણ આંબેલ (૦) સ્ત્રી જનનનાળ; આમળ આંધળિયું (૦)નસાહસ અવિચારી કર્મ (૩) પં. હિં. માત્ર] આમ્રવૃક્ષ; કેરીનું આંધળી ચાકણુ(–ળ,-ળણુ) (૨) સ્ત્રીબે ઝાડ (૨) કરાંની એક રમત મુખવાળો એક સાપ
આંબાઈ () સ્ત્રી હૂંટીને રગોની ગાંઠ આંધળું(૦) વિ. [. ] ન દેખતું (૨) જેવો અંદરને ભાગ જ્ઞાનહીન (૩) અંધારું ધબ, ભીંત આંબેસું (૦)નસૂકું આલૂ (૨) સૂકી દ્રાક્ષ વિ. છેક આંધળું
આંબધિયું (0) ન૦કાચી કેરીની સૂલી આંધી () સ્ત્રી દિશાઓ ધૂળથી પુરાઈ ચીરી
જાય એવું સખત વાવાઝોડું (૨) અંધાપો આંસ (૦) ૫૦ લિ. યક્ષ) ધરી આંબટ વિ. ખાટું
આંસુ (૦) નહિં. આંખોમાંથી દુઃખ આંબલિયે (૧) પુંઠ અબો [૫]
કે હર્ષ વખતે ટપકતાં ટીપાં આંબલી (૧) સ્ત્રી (સં. મ|િ આમલી આંહાં (0) અવનકાર બતાવતો ઉદ્ગાર (૨) આંબલીને કચૂક કિ.]. પીંપળી અહીંકણે (૧) અ અહીંયાં [ક]
ઈ સ્ત્રી [સં. સંસ્કૃત કુટુંબની વર્ણમાલાને ઈફ્તાક પુંલિં] સૂર્ય વંશનો આદિ રાજા ત્રીજે અક્ષર એક સ્વર
ઇખલાસ ૫૦ મિ. સંપ; દોસ્તી ઇકબાલ ન૦ [.] નસીબ (૨) આબાદી ઇરછનધારા સ્ત્રી [. વિધિાર અતૂટ
(૩) પંએક પ્રસિદ્ધ ઉર્દુ કવિ ધારા; ચાલુ પ્રવાહ (૨) અભિષેકમાત્ર ઇકરાર પંચ.) હા પાડવી તે (૨) એકરાર. ઇચ્છવું સક્રિટ કિં. રૂપૂ ] ઇચ્છા કરવી
નામું ન પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક કબૂલાતન (૨) આશા રાખવી લેખ; “એફિડેવિટ
ઇચ્છા સ્ત્રી વિ. મરછ (૨) આશા (૩) ઇતરે વિ૫૦ વિ. સં. ૧૮૭૧ને દુકાળ કામના. કનુસાર અ મરજી મુજબ. ઇકેતેર વિ. સં.
ઇતિ ) ૭૧; એકેતેર, પૂર્વક અ૦ ઇચ્છા મુજબ (૨) જાણી ઈશુ સ્ત્રીવ સિં. શેરડી :
જોઈને; ઇરાદાપૂર્વક ફલ(ળ)નઇચ્છા
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઈચ્છાવર
૭૬
ઈનામો પ્રમાણે મળવું થવું (ર) ત્રિરાશિમાં ઈચ્છિત ઇતરવાચન નવા અભ્યાસક્રમ ઉપરાંતનું ચોથું પદ; હિસાબને જવાબ [ગ.]. શ્વર વાચન ૫૦ જાતે પસંદ કરેલે વર. શક્તિ સ્ત્રી, ઇતરાઈ સ્ત્રી આછકલાઈફ મિથ્યા મોટાઈ સંક૯૫ બળ. -રછોક ૫૦ ઇઝરાશિ ઇતરાજ વિ. [૪. રૂરિ ] નાખુશ. -જી ત્રિરાશિનું ત્રીજું પગ.] -ચ્છિત વિ. સ્ત્રી નાખુશી; અવકૃપા
છેલું. છુ(ક) વિ. [ā] ઈચ્છાવાળે ઈતરાવવું સત્ર ક્રિટ “ઈતરાવું નું પ્રેરક ઈજન ન [4. ફડની નેત; આમંત્રણ ઇતરેતર વિ.(૨) સ[] પરસ્પર. દ્રુદ્ધ ઈજનેર ૫૦ [. બેન્નિનિયર બાંધકામ ઈત્યા- ૫૦ લિ.) દ્વ સમાસને એક પ્રકાર
દિની યોજના કરનાર આદમી (૨) યંત્ર- ઇતવાર પું, જુઓ આતવાર; રવિવાર વિદ્યા જાણનાર. -રી વિ. ઇજનેરને – ઇતસ્તતઃ અ સિં. અહીં તહીં; આમ તેમ ઇજનેરના કામને લગતું (૨) સ્ત્રી ઈજનેરી ઇતઃ અ લિ. અહીંથી કામ કે વિદ્યા
ઇતિ અo [i.) આ પ્રમાણે (૨) સમાપ્ત; ઇજાજત સ્ત્રી અ.) પરવાનગી; રજા પૂરું થયું એમ બતાવે છે (૩) સ્ત્રી સમાપ્તિ. ઇજાફત સ્ત્રી [.] વધારે ઉમેર(ર) જોડી ક(-)થતા સ્ત્રી હિંગ અવશ્ય
દેવું તે; ખાલસા કરવું તે. ગામ ન કરવા ગ્ય કામ (૨) કૃતકૃત્યતા. વૃત્ત ઈનામી ગામ કે વતન
ન[.)બનેલી હકીકતનું ખ્યાન,ઇતિહાસ, ઈજાર સ્ત્રી (4) સુરવાળ સુંધી
શ્રી સ્ત્રી સમાપ્ત. સિદ્ધમ અ૦ ઇજારદાર ! [] ઈજારો ધરાવનાર “ક્યુ. ઈ. ડી.” [..] ઈજરબંધ પુ. ઈજારનું નાડું, કમરપટો ઈતિહાસ ૫૦ લિં] તવારીખ; ભૂતકાળનું ઇજારવું અકિક સંતાપ કરો; દુઃખી થવું વૃત્તાંત. કાર પુઈતિહાસ લખનાર ઈજારાપદ્ધતિ સી. ઇજારો આપીને કાર્ય ઇત્તિફાક ૫મિ.] એકમતી (૨) સંપ (૩) વ્યવસ્થા કરવાની પદ્ધતિ
બનાવ; સંજોગ ઈજારે ૫૦ મિ. ઠરાવેલી શરત પ્રમાણે ઈત્યલમ અ [. હવે બસ કેઈ હકને એકહથ્થુ ભગવટે કરાર ઇત્યાદિ(ક) [.) વગેરે કે ઠરાવ (૨) સનંદી હક
ઈદમ સ. [4] આ ઈજત સ્ત્રી 1િ.] આબરૂ (૨) શિયળ. ઇદંતૃતીયમ વિ. હિં. ધાર્યા કરતાં નવું વેદાર વિટ આબરૂદાર; પ્રતિષ્ઠિત
જ --જુદું જ (૨) નવ અવનવું જ કંઈક ઈઝરાયલ વિ. [ણિ ચહૂદી લોકોને લગતું ઇધર અ [. અહીં. ઉધર, તિધર (૨) પં. યહુદી લોકોને એક મૂળ પુરુષ અ [હિં] અહીંતહીં (૩) યહૂદીઓને દેશ
ઇનકાર કું. [મ. ]મના(૨)અસ્વીકાર, ઇતિર વિ . મછલ]િ ૭૮; અઠ્ઠોતેર ૦વું સક્રિટ ઇનકાર કરવો ઇચાશી(સી) વિ. [સં. સાતિ) ૮૮ ઈનસાફ-સી) જુઓ ઇન્સાફમાં ઇડરિયે વિઠ પુ. ઈડરને (૨)ઘણો મજબૂત ઇનામ ન[.બક્ષિસ; યોગ્યતાની કદરમાં
- છત મુશ્કેલ (ગઢ) [લા.) * મળતી ભેટ. અકરામ નવ બક્ષિસ(૨) ઇંડા સ્ત્રી હિં. ત્રણ નાડીઓમાંની જમણી બક્ષિસ અને માન. ૦દાર વિ૦ ઇનામ
બાજુની નાડી(ઈડા, પિંગલા અને સુષુમણા) મેળવનાર (૨) ઇનામી જમીન કે ગામઇતબાર ! [મ. વિશ્વાસ [(4) તુચ્છ વાળું (૩) ૫૦ એક અટક. ૦દારી સ્ત્રી, ઇતર સ૦ (ર) વિ[ઉં.અન્ય (૩)ભિન્ન ઇનામદારની પદવી. પટે(-દો) ૫૦
ઇતરડી સ્ત્રી ઢેરના શરીરે વળગતું એક જંતુ ઇનામી જમીન કે ગામને લેખ- સનદ.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઈને મસલામી
9૭
સલામી સ્ત્રી, સલામી દાખલ થર્ડ ઇલા સ્ત્રી. [i] પૃથ્વી (૨)પુરૂરવાની માતા. મહેસૂલ ભરવું પડતું હોય એવી ઇનામી ૦વૃત્ત ન.](પ્રાચીન આર્ચ ભૂગોળમાં) જમીન. -મી વિ૦ ઇનામને લગતું (૨) જંબુદ્વીપના નવ ખંડ પિકીને એક ખંડ ઇનામમાં મળેલું()જેમાં ઇનામ મળે એવું ઇલા અમિ. સૂઢારી] ચા ખુદા ઈલા ઇનાયત સ્ત્રી [.] એનાયત; ભેટ
કરાવવી = તાબા – ત્રાહિ ત્રાહિ ઈનિંગ સ્ત્રી [.) ક્રિકેટના કઈ પક્ષને પકરાવવું
રમવાને દાવ વિરે આવકવેરે ઇલાકે(ખ) પં[.] પ્રાંત (૨) હકૂમતને ઇન્કમટેકસ ૫૦ જિં.) આવક પર લેવાતો પ્રદેશ (૩) હક; લાગતું વળગતું તે ઇન્કાર ૫૦ મિ.] મન (૨) અસ્વીકાર. ઇલાજ પં. મિ.) ઉપાય (૨) ઉપચાર
૦ સક્રિટ ઇન્કાર કરે ધિનું જીવો ઇલાયચી સ્ત્રીન[તું. તામિઢા) ઇનિલાબ ઝિંદાબાદ શ૦ પ્ર]િ ક્રાંતિ
એક તેજાને ઈશાઅલ્લાહ શ૦ પ્ર૦ મિ. ઈશ્વરેચ્છા
ઇલાયચો ૦ જુઓ અલાયો ઈસાન પેન[.માણસ(ર)માણસજાત.
ઈલાયદુ વિ૦ [..] જુઓ અલાયદું -નિયત સ્ત્રી માણસાઈ; સજ્જનતા
ઇલાહી વિ. [1. ખુદા-ઈશ્વર સંબંધી(ર)
વંદનીય ઇ-સાફ ૫૦ કિ.) ન્યાય (૨) ચુકાદો.ફી
ઇલેક્ટ્રિકવિ૬. વીજળીને લગતું (૨)ઝડપી વિઇન્સાફને લગતું(૨)ન્યાયી [નાર
ઇશક, બાજી, –કી જુઓ ઇચ્છમાં ઈ-પેક્ટર ૫.નિરીક્ષક દેખરેખ રાખ
ઇશારત સ્ત્રી ]િ સાફ સંકેત ઇબાદત સ્ત્રી.] ભક્તિ; સ્તુતિ, ખાના
ઈશારે પું[.] ઇશારત (૨) સૂચના ન, વગાહ સ્ત્રી ઉપાસના મંદિરમસ્જિદ, મંદિર વગેરે ઢિબ, શિલી
ઈફ છું. [. પ્રેમ (૨) કામવિકાર (૩)
રાગ; આવેશ. બાજી સ્ત્રી પ્રણઇબારત સ્ત્રી [મ. (બાલવા લખવાની)
વ્યાપાર; ભેગવિલાસ. મિજાજી સ્ત્રી, ઇમામ પુ.મુસલમાનોને વડધર્મગુરુ
લહેરીપણું; લાલાઈ.-8ી વિપ્રેમી (૨) (૨)ઉપદેશક યા કુરાન વાંચના મુલ્યાં;
ફિક્કડ; છેલ. –કી ટકે ન ઇશ્કબાજ, કાજી ( 3) તાજિયાની આગળ રાખવામાં
વ્યભિચારી કે કામી માણસ-મિજાજી આવતો ઝંડે (૪) માળાને મેર
પુત્ર કેવળ કામવાસના. -શ્કેહકીકી પું, ઇમારત સ્ત્રી [..]મોટું મકાન હવેલી,-તી
ખ - દૈવી પ્રેમ વિ૦ ઇમારતને લગતું (ર) ઇમારતમાં જરૂરી ઇત્તેહાર ન. [૪] જાહેરનામું; ઘોષણ ઈતિહાન પું[મ. પરીક્ષા તપાસ
ઇશ્ય ૫૦ ફિં.] (અદાલતમાં કેસના) વાદને ઇયત્તા સ્ત્રો લિં] આટલાપણું (૨) પ્રમાણ; પરિમાણ (૩) સીમાં
ઇષ પું[.તીર (૨) પાંચની સંખ્યા ઇયળ સ્ત્રી, કિં. રૂ]િ એક કીડ
(૩) ઉ&મજ્યા; “વર્ડસાઈન [...] -ઈયું નામ પરથી વિ૦ બનાવત તદ્ધિત ઈષ્ટ વિ. [ā] ઇચ્છવું (૨) પ્રિય; મનગમતું પ્રત્યય. વાળું, -ને લગતું, -ની ટેવવાળું (૩) કપેલુંગિ] (૪) ગ્ય (૫) હિતાવહ
એવા અર્થમાં. ઉદાત્ર ભૂમિથું ભર્યું (૧) ચન્ન વડે પૂજેલું (૭) નવ ઇચ્છા (૮) ઈરાદે પં. [.] ઉદેશ; આશય
અગ્નિહેત્ર (૯) યજ્ઞ ઈત્યાદિનું પુણ્ય ઇલકાબ ૫૦ ) ખિતાબ
ઇષ્ટદેવ પું, છતા પુંબવ [.)(૨)સ્ત્રી - ઇલમ ૫૦ કિ. મ] વિદ્યા (૨) જાદુ (૩) પ્રિય પોતાની આસ્થાને દેવ (૩) કુળદેવ
મેલી વિદ્યા(૪)ઉપાય, બાજ -મી વિ૦ ઇષ્ટ-ષ્ટિ)ક સ્ત્રી [.] ઈટ (૨)વેદી ચણવા ઇલમ જાણનારું (૨) કાબેલ |
માટે વપરાતી ઈ.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઈચ્છરાશિ ઇઝરાશિ સ્ત્રીલિં.૨g+કાપેલી સંખ્યા ઈગલીટિંગલી સ્ત્રી એક રમત
ઉપરથી ખરે ઉત્તર કાઢવાની રીત [..] ઈંગળા સ્ત્રી ઇડા નાડી ઈષ્ટાપત્તિ સ્ત્રી [i] ઇચ્છિત બનવું તે () ઈંગાર પંકિં. ર અંગારે વિરુદ્ધ પક્ષ તરફથી અનુકૂળ કાર્ય કે દલીલ ઈગિત નહિં ઇશારે; સંકેત (૨) મને
ન્યિા. ઇિત્યાદિકરાવવાનું પુણ્યકર્મ વિકારનું બાહ્યચિહન-ચેષ્ટા(3) મનનીવાત ઇષ્ટ પૂતન .] યજ્ઞયાગ અને વાવ, કૂવા ઇંગુદી સ્ત્રી, સિં. એક વનસ્પતિ; ઈગરી ઇષ્ટાથે ૫૦ ]િ ઇશ્કેલી વસ્તુ (૨) મન- ઈરી સ્ત્રોત્ર,રિયે પંત.] ઈગુદી.
પસંદ અર્થ [દિવસે કરાતું શ્રાદ્ધ - નવ ઇંગુદીનું ફળ; હિંગોરું ઇષ્ટિ સ્ત્રી [G] ઈચ્છા(૨)યજ્ઞ (૩) અમાસને અંગ્રેજ પું[.] અંગ્રેજ. -છ વિ(૨) ઇષ્ટિકા સ્ત્રી- જુઓ ઇષ્ટકા
સ્ત્રી, જુઓ અંગ્રેજી ઇસપ(અ)ગૂલ, ઇરસપ(અ) ળ નવ ઇંગ્લંડ ૫૦; ન [.] અંગ્રેજોને દેશ
[i. રૂ૫(ગો) ઊંટિયું જીરું ઈંગ્લિશ વિ. [૪] જુએ અંગ્રેજી ઇસમ પું[. રૂમ માણસ; વ્યક્તિ ઈંચ પું. જિં] તસુ જેટલું અંગ્રેજી માપકૂટને ઈસેટ ૫૦ લાકડાની નિસરણીનું પડખાનું ૧૨મો ભાગ
[પાદરી. લાકડું, જેમાં પગથિયાં ઘાલેલાં હોય છે ઇંજલ ! [ ] બાઈબલ સમજનારે ઈરામત સ્ત્રી [5.] માલમતામિલકત ઇંજિન ૧૦ જુઓ એજિન ઇચ્છેતરિ, ઇસ્કતરે ૫૦ વિ. - ઈજીલ ન૦ [.] ખ્રસ્તીઓને ધર્મગ્રંથ; ટોરિયો] નાની પેટી
બાઈબલને નવો કરાર ઇરફ [૬. ઋ] ગોળ આંટાવાળા ખીલ ઇતિ(–)ખાબ પં. મિ. ચૂંટણી: ચૂંટી ઇસ્ટોપડી સ્ત્રી છું. સ્ટાર] બારીબારણું ચૂંટીને કરેલો સંગ્રહ (૨) સાર ઇત્યાદિ બંધ કરવા માટે તેના ઉપર ઈંતેજામ પં[. ફંતના બંદોબસ્ત
જડવામાં આવતી ચાંપ-ડેસી; “સ્ટોપર ઇંતેજાર વિ[4. ફંતિજ્ઞા આતુર અધી. ઇસ્તકબાલ પુંમિ. સામે લેવા જવું તે; -રી સ્ત્રી આતુરતા આદરસત્કાર
ઇંદિરા સ્ત્રીસિં] લફમી ઇસ્તરી સ્ત્રી સ્ત્રી, સફાઈ અથવા કડકપણું ઈદિન-દી)વરનí. વિષ્ણુ (૨) ભૂરું કમળ
લાવવા માટે હૈયેલાં કપડાં પર ગરમ ઇંદુ પુર્વ.ચંદ્ર, ૦મતી સ્ત્રીલં. પૂર્ણિમા ગરમ ફેરવવાનું સાધન
ઇંદ્ર પુંહિં. દેવોને રાજા (૨) સમાસમાં ઇસ્તિ(સ્તી)ફા ! [1] રાજીનામું નામને અંતે તેમાં શ્રેષ્ઠ એવો અર્થ બતાવે ઇસ્તેમાલ ! [1] ઉપયોગ; વાપર છે. જેમ કે માનવેન્દ્ર,ગજે.૦ખીલ પું ઇસ્ત્રી સ્ત્રી, જુઓ ઇસ્તરી
હાથીના ઘસારાથી નગરદ્વારને બચાઇસ્પિતાલ(ળ) સ્ત્રી છુિં. હોસ્પિટ](ગી- વવા આડે રખાત મજબૂત થાંભલે.
એને રાખીને ઉપચાર કરવા માટેનું) ગે૫ લિં] ચોમાસાનું એક જીવડું. દવાખાનું
૦ચાપ ન૦ |િ મેઘધનુષ્ય. ૦૧ ૫૦ ઇલાયેલ વિ.(૨)પું.] જુઓ ઇઝરાયેલ કહુ નામના ઝાડનું બીજ. જાલ હિં] ઈસ્લામ ૫૦ .મુસલમાની ધર્મ.-મી (–ળ) સ્રો. જાદુ; નજરબંધી (૨)હાથવિ૦ ઇસ્લામને લગતું (૨) ઇસ્લામનું ચાલાકી (૩) કાવતરું; છળકપટ, જિત અનુયાયી
પં.રાવણને પુત્ર ૦ધનુ(૦ષ,૦ષ્ય) ઈહ અ[i] અહીં. લેક પુંક આ દુનિયા. નવમેઘધનુષ્ય નીલ ૫૦ નીલમ પુત્ર -હાં અ + અહીંયાં
૫.jદ્રને પુત્ર જયંત (૨) અર્જુન
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
દ્રપુરી
૧૭૯
પુરી સ્ત્રી અમરાવતી ઈદ્રની રાજધાની. લેક પંકિં.] સ્વર્ગ. ૦વજી સ્ત્રીને એક છદ વારણું ન.ચંદ્રવાળવા દેખીતું જેટલું સુંદર તેટલું જ કડવું એવું એક ફળ (૨) ફૂટડું પણ દુર્ગુણ-કપટી માણલા .. દ્વાણ સ્ત્રી [i] ઇદ્રની સ્ત્રી. -દ્વાણું ન સિં. ઇંદ્રાળી) ઇદ્રવારણુંને વેલે -દ્રાયુધનસિ.) વજ.-દ્રાસન નä.] ઇકનું સિંહાસન-પદ ઈદ્રિય સ્ત્રી [.) જ્ઞાન તથા કર્મનું (બહારનું કે આંતર)સાધન (ત્વચા, ચક્ષુ, કાન, જીભ અને નાક તથા વાચા, હાથ, પગ, અપાર અને ઉપપેંદ્રિય એ પાંચ અનુક્રમે જ્ઞાને-
ઈર્ષ્યાખોર કિતથા કપ્રિય છે.)(ર) જનનેંદ્રિય. ગ,
૦ચર સિં] વિ. ઈદ્રિથી જાણસમજી શકાય તેવું પ્રત્યક્ષ. ગ્રામ પં[] ઈદ્રિયોને સમૂહ, ચાદા વિ. ઇદ્રિયગમ્ય. જન્ય વિ. ઈદ્રિયો વડે ઊપજતું–થતું. કજિત વિ. ઈદ્રિને જીતનાર. નિગ્રહ ૫૦ .િ ઈદ્રિને વશ રાખવી તે; સંયમ. સુખ ન [.] ઈદ્રિયોથી અનુભવાતું સુખ(૨)વિષયસુખ. વાતીત વિ. ઈદ્રિયોથી અતીત-પર;
અગોચર-ચારામ વિ. [. વિષયાસક્ત ઇંધક ન૦ કિં.] જુઓ ઈથર ઇંધન ન [i] ઈધણ; બાળવાનું લાકડું
ઈ સ્ત્રી [.) સંસ્કૃત કુટુંબની વર્ણમાળાને ઈતરાવું અતિ બડાઈ મારવી એ અક્ષર – એક સ્વર
ઈથર પું[૩] એક અતિ સૂક્ષ્મ તત્વ જેમાં -ઈ [ā] સ્ત્રી ને પ્રત્યય. ઉદા. “ઝી થઈને પ્રકાશનાં મોજાનો સંચાર થાય છે
મહેતા' (૨) નિં. ] નામને લાગતાં, “ના (૨) એક પ્રવાહી રસાયણ સંબધી, “કરનાર, વાળુ”એવો અર્થ ઈદ સ્ત્રી [૪. મુસલમાનોને એક તહેવાર બતાવતો પ્રત્યય. ઉદાકપટી’ (આ પ્રત્યય (૨) ખુશાલીને દિવસ. ગાહ સ્ત્રી ઈદ બેવડા અર્થમાં ભૂલથી પણ વપરાતો મળે ઊજવવાની જગા છે. જેમકે, નિર્વિકારી, સેશ્વરી,ધંધાદારી ઈદડું ન જુઓ ઈડલી ઇ) (૩) વિશેષણ પરથી નામ બનાવતિ ઈદશ વિ. .) આવું; આ પ્રકારનું ફારસી પ્રત્યચ. ઉદાઆપખુદ આપખુદી ઈન મીન ને (સાડે તીન શ૦ પ્રત્ર જૂજ; ઈક્ષા સ્ત્રી [.] નજ૨(૨) જેવું–વિચારવું તે સંખ્યામાં થોડું ઈચવું (ઈ) સક્રિો ઠાંસીને ખાવું નિદાથે) ઈસા સ્ત્રી [i] ઇચ્છા
(૨) દંડાથી ગબીમાની મેઈને ઉછાળવી ઈધિસત વિ. સિં] ઇચ્છેલું (૨) ન ઈચ્છા ઈજત સ્ત્રી,દાર વિજુઓ 'ઈજજત માં ઈબક વિ. [1] છ આંગળીવાળું (માણસ) ઈજા સ્ત્રી કષ્ટ (ર)(શારીરિક નુકસાન ઈબક સ્ત્રી હબક; ડર સિ] ઈજાબકબૂલ ન [2] મુસલમાનોમાં લગ્ન ઈમાન પુત્ર; ન [] આસ્થા, શ્રદ્ધા (૨) કબૂલ હોવાની વરકન્યાની પ્રતિજ્ઞા
ધર્મદીન(૩)અંતઃકરણ (૪)પ્રમાણિતા. ઈડલી સ્ત્રીચોખાની ઢંકળા જેવી વાની વેદારવિવઈમાનવાળું પ્રમાણિક૦દારી (મદ્રાસી)
સ્ત્રી પ્રમાણિકતા.ની વિઈમાનવાળું ઈડલી પીડલી સ્ત્રી ઈડિયું નઈડીપીડી પ્રમાણિક
સ્ત્રી વરકન્યાને નજર ન લાગે તે માટે ઈરખા, ઈર્ભા સ્ત્રી - ઈર્ષા તેમની પર ઉતારીને ફેંકી દેવાતી ભીની ઈરાન ૫. [] ઈરાન દેશ. –ની વિ૦ રાખેડીની ગળીઓ; પખવામાં વપરાતી (૨) ૫૦ ઈરાનનું; ઈરાનને લગતું
ઈષ(~ર્થો) સ્ત્રી [.] અદેખાઈ. ખેર
એક વસ્તુ
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધણુધરી ઈસા મસીહ [], ઈસુ ખ્રિસ્ત) ૫૦
ઈર્ષાળુ વિ. ઈર્ષા કરવાની ટેવવાળું છું વિ૦
ઈર્ષાવાળું અદેખું ઈવ સ્ત્રી [ હિત્ર.] (બાઈબલ પ્રમાણે)
આદ્ય સ્ત્રી; આદમની જેડિચણ ઈશ ૫૦ સિં. ધણી; માલેક (૨) પરમેશ્વર
(૩) મહાદેવ; શિવ (૪)અગિયારની સંજ્ઞા ઈશાન સ્ત્રી [ઉં.] ઉત્તર અને પૂર્વ વચ્ચેની | દિશા કે ખૂણે (૨) પુંઠ મહાદેવ દુિર્ગો ઈશાની વિ.િ ઈશાન દિશાનું (૨) સ્ત્રી ઈશિતા સ્ત્રીત્વ નવ ]િ એક મહા
સિદ્ધિ (૨) સર્વોપરીપણું [ પુરુષ ઈશુ(સુ), ખ્રિસ્તપંખ્રિસ્તી ધર્મને આદિ ઈશ્વર ૫૦ લિં] પ્રભુ; પરમેશ્વર (૨) સ્વામી;
માલેક (૩) રાજા. દત્ત વિ. ઈશ્વર તરફથી મળેલું કુદરતી પ્રણિધાન ન હિં. ઈશ્વરનું ધ્યાન ધરવું તે(૨)કર્મફળને ત્યાગ; પિતાનાં કર્મ ઈશ્વરને સમર્પણ કરવાં તે. પ્રીત્યર્થ (-) અત્ર ઈશ્વરની પ્રીતિ માટે પિતે ફળપ્રાપ્તિની ઇચ્છા રાખ્યા વિના.-રાધીન વિ. લિં] ઈશ્વરને આધીન.-રી વિઈશ્વરસંબંધી (૨) સ્ત્રી [ā] દુર્ગા (૩) દેવી. છા
સ્ત્રી ઈશ્વરની ઇચ્છા ઈપણ સ્ત્રી વિ. ] વાસના (૨) સ્ત્રી,
પુત્રાદિ પ્રત્યેની આસક્તિ ઈષત અહિંગુ જરા ઈસ સ્ત્રી, ખાટલાના પાયાને જોડતાં બે લાંબાં
લાકડાંમાંનું દરેક ઈસપ પં. પ્રાચીન ગ્રીસને એક હબસી
ગુલામ જેની કથાઓ જાણીતી છે. ઈસવી વિ. નિ.) ઈસુખ્રિસ્તનું.સન પં;
સ્ત્રી ઈસુના જન્મથી ગણાસંવત(ઈ.સ.) ઈસાઈ વિ. [] ઈસુનું અનુયાયી; ખ્રિસ્તી
(૨) ઈસુને લગતું
ઈસુ વિ૦ + [. ફ્રેશ આવું ઈસ્ટર ન[ફં. એક ખ્રિસ્તી ઉત્સવ -તહેવાર ઈરવી વિ. [.] જુઓ ઈસવી. સન ;
સ્ત્રી- ઈસવી સન ઈહા સ્ત્રી હિં.] ઇચ્છા (૨) આશા ઉમેદ ઈગલી ઢીંગલી સ્ત્રોકરાંની એક રમત જવું(૯)સક્રિટ અર્પણ કરવું આપી દેવું (૨)અગિયારીમાં અગ્નિની સ્થાપના કરવી (૩) અભિષેક કરો (૪) પ્રસન્ન કરવું (૫) તેલ ઊંજવું ઈટ(૦) સ્ત્રી છપ્રા. ફટ્ટા ઘર ઇત્યાદિ ચણવામાં વપરાતું માટીનું પહેલું ચોસલું. બંધી વિ૦ ઈંટનું બાંધેલું (૨) ઈંટનું બાંધકામ,૦વાડે મુંબઈટ પકવવાને ભઠ્ઠી. -દાળ(-ળું)વિત્ર ઈંટનું બનેલું, ઇટવાળું. -વાળી સ્ત્રી ઈંટો મારી મારીને દેવાતો દંડ-સજા.-રાળ વિ૦ જુઓ ઈંટાળ. રાળા પુત્ર પ્રા.દેટ્ટ) ઈંટનો કકડો (૨) ઈટ બનાવવાનું ઓજાર. -ટેરી(લ) વિ. ઈટબંધી ડાળ () સ્ત્રી ઇંડાં લઈને જનારી કીડી
નીહાર(૨)ઝીણાં ઝીણાં ઈંડાને જથ્થો (૩) છોકરાની ધાડ-લૂંજરવાડ લિ.] ઇડું (૦) ન૦ કિં. ) બે (૨) શિખર
પર કળશ ઈઢણું () સ્ત્રી જુઓ ઉઢાણી ઈતડી (૩) સ્ત્રોએક જીવ; ઇતરડી ઈ ધ ણું) (૦) ૦ [કં. રૂંધની બળતણ ઈધણુધરી () પું, બળદ (૨) ભાર
વહેનાર આદમી (૩) વિ. બળદિયા જેવો; મૂખ
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
પું [i.] સંસ્કૃત કુંટુંબની વણ માળાના પાંચમા અક્ષર – એક મુખ્ય સ્વર – ક્રિયાપદને લાગતાં તે ક્રિયા કરનારું’ એ અથ માં વિ॰ બનાવતા પ્રત્યય. ઉદા૦ ઉતારુ, ફાડુ, ખાઉ ઉકરડી સ્રો૦ [૩. ૩૧ર૩ નાના ઉકરડા (ર) વિવાહના સમયમાં કચરા પૂજો નાખવાની જગા (૩) એક મલિન દેવતા ઉકરડો પુછાણ અને પૂજાને ઢગલા;
ઉશ્કેરા (ર) ગ ંદું સ્થાન, ગંદવાડા [લા.] ઉરાં પુ॰ આવેશ (ર) તાલાવેલી લાવવું સક્રિ॰ ‘ઊલવુ’તુ પ્રેરક ઉફળત ન॰ ઊકળવાની ક્રિયા [૨. વિ.] ઉકળાટ(-તાં) પું ધામ; કાશ (૨) ગુસ્સા (૩) સ ંતાપ
ઉકાળવું સ॰ક્રિ [‘ઊકળવ’નું પ્રેરક] ઊકળે એમ કરવુ (૨) લાભ કરવા; સારું કરવુ [લા.] .(૩) બગાડવું (કટાક્ષમાં) ઉફાળા પું॰ ઉકાળવું તે (ર) વનસ્પતિ, એસડિયાં કે તેનાને કાવા (૩) ધામ; ખાફ (૪) કઢાપા; સતાપ કાંચળી વિન્ગ્રી॰ કાંચળી પહેર્યા વિનાની ઉફાંટા પું॰ કરાંટા (ર) ખકારી (૩) અભાવાની લાગણી (૪) કપારી (૫) અવાવરુ કિનારા કાંસણ(-સું) ન॰ ઉઠાંસવું તે ઉકાસવું સર્કિ॰ [સંજ્યું] ખાદી કાઢવું; બહાર કાઢવું (ર) ધ્યાન પર લાવવું; ભુલાયેલું તાજુ કરવુ [લા.] (૩) ઉશ્કેરવું કેરા પું॰ [સં. ર] તુ ઉકરડા ઉકેલ પું; સ્ત્રી॰ સૂઝ; સમજ (૨) રસ્તા. ઋણી સ્ત્રી ઉકેલવુ’-નિકાલ કરવા તે. હવું સક્રિ॰ ગૂંચ કાઢવી; વળ કાઢવે; ખાધેલું કે ગૂંથેલું પાછું છૂટું કરવુ (૨)વાંચવુ (૩)પૂરું કરવુ’-નિકાલ કરવા(૪)ઉઘાડવું; ખુલ્લું કરવુ. –લાવવું સક્રિ॰ –કાવું
૮૧
€
ઉગામવું
અગ્નિ ‘ઉકેલવુ’નું અનુક્રમે પ્રેરક અને કમણિ
ઉક્ત વિ॰ [i.] કહેલું; ખેલેલુ ઉક્તિ સ્ત્રી॰ કથન [ઉખેડાવવુ ઉખડાવવું સક્રિ॰ ઉખાડવું'નું પ્રેરક; ઉડિયા પું॰ તવેથા ઉખરાંડુ' વિ॰ ઢાંકળ્યા વિનાનું; ઉઘાડું ઉખરાટ પું॰ધાતુના વાસણ પરના એધરાળ ઉખાડ઼ પું॰ ઉખાડેલું હોય તે (ર) ખાડા ઉખા(–ખે)ડવું સ૦ ક્રિ॰ [ત્રા. જીવવા] ‘ઊખડવું’નું પ્રેરક(ર)મૂળ ખેંચી નાંખવું (૩) પટ્ટચ્ચત કરવુ[લા. (૪) નારા કરવા. ઉખા(-ખે)ડાવવું સર્કિ,ઉખા(–ખે) ડાવું અક્રિ॰ તેનાં પ્રેરક અને કણિ ઉખાણુ ન॰, “હા પું॰ [સં. જીવાણ્યાન]
સમસ્યા; કોયડા (ર) કહેવત; દૃષ્ટાંત ખાલપખાલ સ્ત્રી॰ ઊલટી અને ઝાડા ઉખા(“એ)ળવું સ॰ ક્રિ॰ [ત્રા, લાō] ઉખાડવું (૨)ઉકેલવું (૩) ભુલાયેલું તાજી કરવું; ઉકાંસવું[લા.].ઉષ્મા(ખે)ળાવવું સક્રિ॰, ઉષ્મા(-એ)ળાવું અકિ॰ તેનું અનુક્રમે પ્રેરક અને કમણિ ખેડ વિ॰ ખેડવાને અયેાગ્ય (૨) અણ
ખેડેલું; વેરાન (૩)પું॰ સ્ત્રી॰ ઉખાડ;પાપડી ઉખેડવું સક્રિ॰ાએ ઉખાડવુ.ઉખેડાવવું સક્રિ॰, ઉખેડાનું અકિ॰ તેનાં પ્રેરક ને કર્મણિ [‘ઉખાળવુ’માં ઉખેળવું, ઉખેળાવવું, ઉખેળાવું જુએ ગટણું ન॰ પીડી; ઊગઢ
ઉગમ પું॰ [સં. કામ] ઊગવું તે; ઉદય (૨)
મૂળ;આરંભ.ષ્ણુ વિ॰પૂવ* દિશા તરફનું ઉગાડવું સ॰ ક્રિ॰ ‘ઊગવુ”નું પ્રેરક; ઊગે એમ કરવું, ઉગાડાવવું સ॰ ક્રિ॰, ઉગાડાવુ’ અક્રિ॰ ‘ઉગાડવુ”નું અનુક્રમે પ્રેરક ને ક ણિ [ઉપાડવુ’ ગામનુ સ૦ કિ॰ [સં. રમ] મારવા
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉગાર
૮૨
ઉચ્છિષ્ટ ઉગાર પુત્ર [ઉગારવું] બચાવ; છૂટકે (૨) ઉચાટ પુ. ચિંતા; ફિકર (૨) અધીરાઈ બચત; લાભ
ઉચાટિયું વિઉચાટ કર્યા કરતું ઉગારવું સત્ર ક્રિ. “ઊગરવું”નું પ્રેરક; ઊગરે ઉચાપત સ્ત્રી બેટી રીતે ઉપાડી-ઉઠાવી
એમ કરવું; રક્ષણ કરવું; બચાવી લેવું જવું તે; ઓળવવું તે (૨) બચત કરવી
ઉચારવું સત્ર ક્રિટ જુઓ ઉચ્ચારવું. ઉગારે ૫૦ જુઓ ઉગાર
ઉચારાવવું સક્રિ (પ્રેરક).ઉચારાનું ઉગારે પુત્ર ચોમાસામાં ઊગતા નાના,
અ૦ કિ(કમણિ) છેડેને સમૂહ; ઉગા
ઉચાળવું સ૦ કિ. ઊચલવું; ખાલી કરવું ઉગા પુત્ર ઊગવું તે; ફૂલવુંફાલવું તે (૨) ઉચાળા પૃ૦ ઘરવખરી. ઉચાળા ભરવા માસાને ઉગારો [તા સ્ત્રી
=ઘરબાર ખાલી કરીને નીકળી જવું (૨) ઉચ વિં. જલદ (૨) ધી (૩) બિહામણું. નેકરીમાંથી જતા રહેવું ઉઘડાવવું સર ફિ. “ઊઘઉંનું પ્રેરક
ઉચિત વિ૦ કિં. ગ્ય; ઘટિત ઉઘરા(ત) સ્ત્રી મહેસૂલ, સાંવ, દેવું
ઉ ધેડવું સત્ર ક્રિટ લિં, ઉન્નટિન ઈવની વસૂલાત કરવી તે
ઉડવું; (છાલ) ઉતારવી ઉઘરાણિયો પં. ઉઘરાણી કરનાર
ઉચેલ પુ. પાલવ (૨) કંઠીને છેડે ઉઘરાણી સ્ત્રી લેણાની વસૂલાત(ર)તકાદો
ઉરચ વિલિં] જુઓ ઊંચું
ઉચક વિઊધડું; ઊંચક ઉઘરાણું ન લખણ; ફાળે ફેડ. -ત
ઉચ્ચતમ વિ. સૌથી ઉચ્ચ; ઊંચામાં ઊંચું. સ્ત્રી ઉઘરાઈ. -તદાર વિ૦ ઉઘરાતનું કામ
-ર વિવ વધારે ઉચ્ચ કરનાર. –વવું સક્રિટ લિ..
ઉચ્ચરવું સત્ર ક્રિો [ઉં. ] બેલવું ઠેકઠેકાણેથી મેળવી એકઠું કરવું
ઉચ્ચાટન નહિં. એક અભિચાર;(મંત્રઉઘલાવવું સઃ ક્રિટ ઊઘલવું નું પ્રેરક
તંત્રથી) ઉચાટ કરાવવો તે ઉઘાડ ૫૦ કિં. રૂ] આકાશ વાદળાં
ઉચ્ચાર ૫. સિં] મોંમાંથી બેલ કાઢવો તે વિનાનું થઈ તડકો નીકળે તે (૨) ઉદય;
(૨) તેમ કરવાની ઢબ. ૦ણ ન ઉચ્ચાર લાભ લિ.]. ૦૫નું વિ૦ જેડા વિનાનું.
. (૨) કથન. ૦વું સકિ. (સં. એન્વાર્] બારું વિ. ચેરને ફાવે એવું; ઉઘાડું
ઉચ્ચારણ કરવું (૨) બેલવું (૨)નટનાઠાબારી; નાસી છૂટવાને વરતે.
ઉચાલક પુંઉચ્ચાલન ક્રિયાનું મુખ્ય વાસ સ્ત્રી ઉઘાડવું અને બંધ કરવું તે.
સાધન; લીવર” [૫. વિ. ૦વું સકિo [i, ૩ઘા] ઊઘડે એમ
ઉચાલન ન. [] ઊંચું કરવું તે (૨) કરવું; ઉઘાડું કરવું; ખેલવું. -ડાવવું
ઉચ્ચાલક વડે બળ વાપરવાની એક સવ ક્રિ, ડાવું અ કિં. “ઉઘાડવુંનું
યોજના [૫. વિ.] (૨) નાનુંમોટું " અનુક્રમે પ્રેરક ને કમણિ
ઉશ્યાવચ વિ.] ઊંચુંનીચું અણસરખું ઉઘાડું વિ૦ જુઓ ઉથાવું ખુલ્યું નહિ
ઉચ્ચ શ્રવા પુત્ર હિં] ઈકને ઘોડે (ચૌદ ઢાંકેલું,વાસેલું કેબિડાયેલું(૨)નહિ એટેલું,
રત્નોમાંનું એક) પહેરેલું કે શણગારેલું (૩) ચોખ્ખું સ્પષ્ટ ઉ ચ્ચ વિ. [૪] ઉચ્ચતમ (૪) પ્રગટ; જાહેર (૫) અરક્ષિત ઉચ્છવ ૫૦ ઓચ્છવ; જુઓ ઉત્સવ ઉધાડું પુગાડું વિ૦ સાવ ઉઘાડું-નાણું ઉછ(ઈ). પું. જુઓ સિંગ; ખેળો ઉચકામણ ના, –ણું સ્ત્રી ઊચકવાનું ઉચ્છિન્ન વિન્ડં.તેડી નાખેલું નિર્મૂળ કરેલું મહેનતાણું
ઉચ્છિષ્ટ વિ. [f. એઠું (૨) ખાતાં વધેલું ઉચકાવવું સત્ર ક્રિટ “ઊચકવું”નું પ્રેરક (૩) ન છાંડણ
kinlaipedojum
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૩
ઉછુખલ ઉછંખલ કિં.)(ળ) વિર ઉછાંછળું; ઉદ્ધત ઉદ પંકિં.] જડમૂળથી ઉખાડી નાખવું તે;
સમૂળે નાશ. ૦૭ વિ૦ ઉછેદ કરનાર. વન ના ઉછેદ કરો-થો તે. છેવું
સકિ. હિં. ઉષ્ટિ ઉચ્છેદ કરો ઉછેદિયું વિટ વંશ કે વારસ વિનાનું ()
ઉચ્છેદક (૩) નવ નિર્વશની મિલકત ઉછેષણ નહિં શોષણ સુકાવું–ખેંચાઈ
જવું તે ઉ સન ન [G] શ્વાસ બહાર મૂકે તે ઉચ્છવસિત વિ. [ઉં. પૂણ ખલેલું ઉચ્છવાસ ૫૦ કિં. શ્વાસ લેવો મૂકવે તે
(૨) આશા (૩) પ્રકરણ (૪) જાળિયું ઉછરંગ પુંડ આનંદ કે તેને ઉછાળે.
-ગી વિ. હર્ષઘેલું ઉછળાટ પુત્ર ઊછળવું તે; ઉછાળે ઉછળામણી સ્ત્રી હરીફાઈ (૨) હરાજી ઉઈક(-ખ)ળ વિ૦ જુઓ ઉછંખલ ઉછંગ કું. કિં. રંગ] ખોળે ઉછાનીક નવ + બાળક પાસું ફેરવતું થાય
ત્યારે કરાતી ઉત્સવક્રિયા ઉછાળ સ્ત્રી ઉછાળે. ૦વું સત્ર ક્રિ | કિં. રૂાટુ) ઊંચે ફેવું (૨) ઉપરતળે કરવું (જેમ કે શાક ઇ૦) (૩) (ગમે તેમ) ખરચવું; વાપરવું. -ળા કુદકે; છલંગ (૨) એકાએક વધારે (૩) આવેશ (૪)
હમલે (૫) ઊબકે; બકરી ઉછાંછળાવેડા પુ. બ૦૧૦ ઉછાંછળું વર્તન ઉછાંછળું વિ૦ ઉદ્ધત (૨) લાજ વિનાનું ઉછીd(–નું) વિ. થોડા દિવસ પછી પાછું
આપવાની શરતે આપેલું લીધેલું (વ્યાજ ઈત્યાદિ આપ્યા લીધા વિના) ઉછેદિયું વિ૦ (૨) નટ જુઓ ઉદિયું ઉછેર ૫૦; સ્ત્રી ઉછેરવું તે (૨) કેળવણી ઉછેરવું સત્ર ક્રિટ [ઉં. દછુિં, બા. ૩ઝેર
પાળીપિવી મોટું કરવું (૨) સંસ્કારવાળું કરવું કેળવવું.ઉછેરાવવું સક્રિ(પ્રેરક),
ઉછેરાવું અ ક્રિમ (કમણિ) જિમ(–વણી સ્ત્રી [ઉં. ૩ઘાઘરો ઊજવવું
તે (૨) ઉજાણી
ઉટકાવવું ઉજમ(વણું ન વ્રત વગેરેની સમા
પ્તિની ઉજવણી ઉજમાળે વિ. ઉમંગી (૨) ઊજળું ઉજરડું ન ભરભાંખળું; અરુણોદય ઉજવણી સ્ત્રી (જુઓ ઉજમણ ઊજવવું
તે (૨) ઉજાણી ઉજવણું નવ જુએ ઉજમણું ઉજવાવવું ( ક્રિય “ઊજવવું નું પ્રેરક ઉજળિયાત વિ૦ જુઓ ઊજળું] ઉચ્ચ
વર્ગનું * ઉજાગર વિ. ઉજજવળ; ભપકાદાર ઉજાગરો શું જાગરણ (૨) ચિંતા ઉજાડ શ્રી. કેિ. વગર ઉજજડપણું પાય
માલી. દણ વિ. ઉજજડ કરનારું (૨)
અપશુકનિયું. વુિં સક્રિ. ઉજજડ કરવું ઉજાણ સ્ત્રી [સં. ૩થાન ઉપરથી, બા,
૩ળાાિં વન, મંદિર ઇત્યાદિ સ્થળે ઊજવાતું જમણ; વનભોજન () જાફત; મિજબાની ઉજશ(-સ) પું અજવાળું પ્રકારો ઉજાસક પુત્ર પ્રકાશ આપનારે પદાર્થ;
“ઇલ્યુમીનંટ (૨. વિ. ઉજાળનું સત્ર કિહિં, ૩ નવરું ઊજળું
કરવું (૨) સારું કરવું, ભાવવું [લા. ઉજિયાર(૪) વિ૦ સુંદર; ઊજળું ઉજેશસ) ૫. જુઓ ઉજાશ ઉજજડ વિ૦ ]િ ઊજડ વેરાન ઉજજન ન૦, ઉજજય(વિ)ની સ્ત્રી Gિ.] માળવામાં શિપ્રા નદીના કિનારા ઉપર
આવેલું પ્રાચીન હિંદુ રાજનગર વિલ કિં. (–ળ) વિદેદીપ્યમાન ઉઝરડવું સક્રિ. નખ વગેરેથી ઘસરડીને ઉખાડવું સેરવું. ઉઝરડાવવું સક્રિ (પ્રેરક). ઉઝરડાવું અ૦િ (કમણિ) ઉઝરડો પુત્ર ઉઝરડાવાથી થતા લિસેટે ઉટક છું[. ટો] એક વનસ્પતિ ઊટકામણુ નવ (વાસણ) અજવાળવામાં
વપરાતી વસ્તુ (ર) ઊટકવાનું મહેનતાણું ઉટકાવવું સત્ર ક્રિટ “ઊટકવું નું પ્રેરક
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
માર્ગ
ઉટપટંગ - ૮૪
ઉતરામણી ઉટપટું(-ટાંગ વિ. (૨) ન જુઓ ઉટંગ ડે પં. અધ્ધર ઊડે તે ઘડે; ઉકવણું ન [ä. કૂર્તન શરીરે ચોળવાની પવનપાવડી (૨) પવનવેગી ઘડે
ખુશબોદાર ચીજોનું મિશ્રણ;ઉવટણ ઉપટણું ઉડામણું સ્ત્રી મશ્કરીમાં ઉડાવવું તે ઉ–ાંગ વિ. આધાર વગરનું, તરંગી ઉડાવવું સત્ર ક્રિ. [. ઉજ્ઞા, પ્રા. રઘુવો
(૨) ન આધાર વગરની વાત; ગયું ઊડે એમ કરવું; ચગાવવું (જેમકે પતંગ) (3) તરંગ; બુટ્ટો
(૨) વાપરી નાખવું; વેડફી નાખવું (૩) ઉરંગી વિ૦ ઉપજાવી કાઢેલું (૨) ગપ્પી (વાત, ગપ ઇ૦) ફેલાવવું (૪) જવાબઉટાંગ વિ૦ જુઓ ઉટંગ
માં ચાલાકી કરવી (૫) મશ્કરી કરવી ઉટાંટિયું ન૦, ૫૦ એક રેગ તિ (૬) દ–તપાસ કરવું (જેમ કે પરીક્ષામાં) ઉઠમ(–વણું ન મરણ પ્રસંગે બેસવા જવું ઉડાવું અ ક્રિ. ઊડવું"નું ભાવે પ્રગનું ઉઠાઉ(ગી૨) વિ. નજર ચુકાવી પારકી રૂપ; ઊડવાની ક્રિયા થવી વસ્તુ ઉડાવનારું-ચરનારું
ઉડુ ૫૦ સિં.તારે (૨) ગ્રહ (૩) નક્ષત્ર. ઉઠાડવું સત્ર ક્રિટ “ઊઠવુંનું પ્રેરક; ઊઠે
ગણું છું. તારાઓને સમૂહ; તારાઓ. એમ કરવું (૨) જગવવું (૩) ઊભું કરવું.
૫તિ, રાજ પં. ચંદ્ર ઉઠાડાવવું સકિ (પ્રેરક). ઉઠાડાવું
ઉડ્ડયન ન. સિં] ઊડવું – ઊંચે ઊડવું તે અ૦ કિ(કર્મણિ) -
ઉધરાણું ન ઊઢણ; ઉણું ઉઠમણું ન જુઓ ઉઠમણું
ઉદાણિયું નવ ઇંઢણું ઉઠાવ ! ઊઠવું – પસવુ તે (૨) ઊંચાઈ ઉદા(-4)ણ સ્ત્રી નાનું ઘેલું ઉઢાણું (૩) ઉપાડ; ખપત (૪) કલ્પના; બુટ્ટો
ઉઠા(જેણુંના માથા ઉપર વજન ઊંચતી (૫) દેખાવ; ભભક. કડાવવું સક્રિ
વખતે વચ્ચે મૂકવામાં આવતો લૂગડા
| ઇત્યાદિને વીટે “ઉઠાવવું'નું પ્રેરક. દાર વિ. સારા
ઉતડાવવું સક્રિ. ‘ઊતડવું નું પ્રેરક ઉઠાવ-દેખાવવાળું. ૦રાવવું સત્ર કિ.
ઉતપત (ત,) સ્ત્રી જુઓ ઉત્પત્તિ ઉઠાવડાવવું. ૦વું સત્ર ક્રિ[સં. હત્ + વસ્થા] ઊચકવું; ઉપાડવું (૨) ધીમેથી
ઉતરડ સ્ત્રી ઢિ. વિ]િ વાસણ ઉપર
વાસણ – ખાસ કરીને એક એકથી નાનાં ઉપાડી જવું–ચોરવું (૩) (ખૂબ) ખાવું (૪)
- એવી ગોઠવણી ઉઠાડવું; જ ગાડવું (૫) ઊભું કરવું અસ્તિ
ઉતરડવું સક્રિ ઉડવું સીવણ ઉકેલવું; ત્વમાં આણવું; તિયાર કરવું (૬) પાળવું;
ટાંકા તેડી જુદું કરવું (૨) (છાલ-ચામડી માનવું; બજાવવું (જેમ કે, હુકમ, ચાકરી ઇત્યાદિ ઉતારવી. ઉતરડાવવું સક્રિ ઈ)-વાવું અક્રિ ઉઠાવવું”નું કર્મણિ
(પ્રેરક). ઉતરડાવું અo કિં(કર્મણિ) ઉઠાવુંઅ૦િ “ઊઠવું”નું ભાવે પ્રસંગનું રૂપ ઉતરડિયું ન ઉતરડવાનું ઓજાર ઉટ પુંડ બનાવટી વાત (૨) ખપત
ઉતરણુ સ્ત્રીવ; નવ ઢાળ (૨) ઉતરાય એવું ઉઠાંતરી સ્ત્રી ચાલ્યા જવું તે
હેવું તે (૩) એ નદીને ભાગ. –ણું ઉડતાળીસ વિ૦ જુઓ અડતાળીસ; ૪૮ સ્ત્રી ઊતરવું – પાર જવું તે ઉડાઉ વિ૦ ઉડાવનારું; અતિ ખર્ચાળ ઉતરાણ સ્ત્રી જુઓ ઉત્તરાયણ મકરઉડા(૮)ડવું સક્રિટ જુઓ ઉડાવવું (૨) સંક્રાંતિ (૨) એ દિવસે પળાતો તહેવાર (પાંખવાળે છવ) ઊડી જાય એમ કરવું ઉતરાણન. [ઊતરવું) ઉતાર; ઉતરણ
(જેમ કે માંખ ઉડાડવી. “ઉડાવવી” નહિ) ઉતરાતું(૬) વિ૦ ઉત્તર તરફનું ઉડાણ(–ન) વિ. [.૩યન, કુળ] ઊડે ઉતરામણ ન, –ણ સ્ત્રી ઉતરાવવું તે
એવું; પવનવેગી (૨) ન ઊડવું તે. (૨) તેનું મહેનતાણું કે ખર્ચ
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉતરાવવું
ઉત્તરાવવું સક્રિ॰ ઉતારે એમ કરવું (ર) ‘ઊતરવું'નું પ્રેરક (૩) (માથેથી વજન નીચે ઉતારવામાં મદદ કરવી (ખેડુ', ટેલે ઉતરાવવા) ઉતરેવડ સ્રો જીએ! ઉતરડ ઉતાર - પું॰ ઊતરાય એવું હોવું તે કે તેવું (નદી ઇશ્યું) સ્થાન (૨) એટ (૩) (કૈફ, ઝેર, ખરાબ અસર, કડક દવા વગેરેને) ઉતારવાના –દૂર કરવાને! ઉપાય (૪) ભૂતપ્રેતની અસર કાઢવા માટે માથેથી ઉતારેલું હેાય તે (૫) તદ્દન નકામું અથવા ભૂંડામાં ભૂ’ડુ' માણસ કે તેવાનું જૂથ [લા.] ઉતારવું સક્રિ॰ [i. અવતā] ઊતરે એમ કરવું; ‘ઊતરવું'નું પ્રેરક (ર) ઉપરથી નીચે મૂકવું (૩) ઘાટ કાઢવા (જેમ કે, ભમરડો સાડા પર ઉતારવા; કુંભાર ઘાટ ઉતાર) (૪) ધાર કાઢવી (૫) લખવું; નકલ કરવી (૬) ઝેરની અસરથી મુક્ત કરવું (૭) પાર લઈ જવું (૮)* વળગાટ કાઢવા માથે ફેરવવું. ઉતારાવવું સક્રિ (પ્રેરક). ઉતારાવુ ́ અ॰ ક્રિ॰ (મ*ણ્િ) ઉત્તારુપું પ્રવાસી; મુસાફર (૨) ઉતારા કરનાર વીશી ધશાળા ઇ ના) ઉતારા કુંîતરવાના મુકામ(૨)કશામાંથી
ઉતારેલું લખાણ, અવતરણ ઉતાવળ સ્ત્રી [ā. ઉતાવ] વરા; તાકીદ. ળિયું વિ॰ ઉતાવળ કરનારુ-કરાવનારું (૨) ઉતાવળુ; અધીરું. -ળી સ્ત્રી॰ (ઝટ થતી) એક જાતની જીવા૨ કે ડાંગર. -જી' વિ॰ વેગી; ઝડપી(ર) અધીરું ઉત્તાનુ' અ ક્રિ॰ ‘ઊતર્યું’નું ભાવે ઉત્તેડવુ' સક્રિન્તુ આ ઊતરડવું, ઉત્તેડાવવુ સ૦ ૦ (પ્રેરક). ઉત્તેતાલુ' અ॰ ક્રિ (ક)
.
ઉત્કટ વિ॰ [સં.તીત્ર; જલદ; પ્રખળ (૨) મત્ત (૩) વિષમ (૪) મુશ્કેલ. ॰તા સ્ત્રીઉત્કૃષપું [i.] ઉપર ખેંચાવું તે; ઉન્નતિ (ર) અભિવૃદ્ધિ ઉલન ન॰ [સં. ૩
ઉપરથી ] ઊકળવું
૮૫
ઉત્તર
તે. ખિન્દુન, નાકપું જ્યાં સુધી ગરમી . પહેાંચવાથી પદાથ ઊકળવા માંડે એ સીમા (૨) તેના માપને ક ઉત્કૃષ્ઠ વિ[i] કંઠ ઊંચા કરેલા હોય એવું (૨) અતિ ઉત્સુક; આતુર ઉત્કંઠા સ્રી [i.] તીવ્ર ઇચ્છા; આતુરતા (૨) આશા. “કિંત વિ॰ [i.] આતુર ઉત્કેપ પું॰ [Ē.] ધ્રુજારી; ક્ષેાભ છીણ વિ॰ [É.] આલેખેલું; કાતરેલું ઉત્કૃષ્ટ વિ॰ [i.] શ્રેષ્ઠ; ઉત્તમ ઉલ્કે દ્ર વિ[i. મધ્યબિંદુથી આધુ (૨)એક કેન્દ્રવાળુ નહિ એવુ (૩) વિલક્ષણ ઉમપું [i] ઊલટા ક્રમ (૨) ઉલ્લંધન (૩) ક્રમિક વધારા; ઊંચા ક્રમ. હ્યુ ન॰ [i.] ઊલટું જવું – ઉલ્લંધન કરવું તે (૨) ક્રમે ક્રમે ઊંચા જવું તે; ખિલવટ ઉત્ક્રાંત વિ॰ [É.] એળગી ગયેલું (૨) ઉત્ક્રાંતિ પામેલું (ઉત્ક્રાંતિવાદના નિયમાનુસાર), સ્મૃતિ સ્રી॰[i.]વિકાસ; ખિલવણી. -તિવાદ પું॰ જાતિવિશેષો (‘સ્પીશીઝ’) એકદમ નવા સર્જાયા નથી પણ અગાઉ પ્રચલિત એવા આકારો પરથી ધીમે ધીમે વિકાસ પામીને અન્યા છે એવે મત ઉક્ષિપ્ત વિÉઉત્કૃષ્ટ પામેલું [દેવું તે ઉત્સેપ પું॰ [i] ઉપર ફે કવું તે (૨) ફેંકી ઉષ્માત વિ॰ [i.] ખાદી કાઢેલું (૨)ઉખાડેલું ઉત્તપ્ત વિ॰ [É.] ધણું ગરમ થયેલું (૨) ક્રોધાયમાન
ઉત્તમ વિ॰[i.] સૌથી સારું; શ્રેષ્ઠ પુરુષ પું॰ [i.] શ્રેષ્ઠ આદમી (ર) પરમેશ્વર (૩) પહેલા પુરુષ ા.]. “માંગ ન॰ [ä.] માથુ(૨)મુખ. -એત્તમ વિ॰ [તંત્તમ+ ઉત્તમ ઉત્તમમાં ઉત્તમ
ઉત્તર વિ॰ [É.] પાલ્લું; બાકીનું (ર) પછીનું (૩) વધતું; વધારે (૪) ડાબું (૫) પું; ન॰ જવાબ: પૂછ્યા કે કહ્યા સામે કહેવું તે; રિદેયા (૬) બચાવનું કથન (૭) સ્ત્રી૦ ઉત્તર દિશા (૮) પું૦ ગણિત--શ્રેઢીમાં એ સંખ્યાની વચમાંનું અંતર (૯) પું વિરાટ રાજાના પુત્ર (૧૦) અ॰ પછી.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉત્તરક્રિયા
૰ક્રિયા સ્રી॰ [i.] મરણ પછીની અંતિમ ક્રિયા. ધ્રુવ પું॰ પૃથ્વીની ધરીના ઉત્તર તરફના છેડે (૨) ઉત્તર દિશામાં સ્થિર દેખાતા તારા. પક્ષ પું॰ [i.] બચાવપક્ષ; પ્રતિવાદી (૨) પ્રતિવાદીના જવાખ (૩) અધારિયું (૪) સમીકરણ ઇત્યાદિની જમણી બાજુ [ગ.]. ૦પત્ર ન॰; પું પરીક્ષાના પ્રશ્નપત્રના ઉત્તરની વહી ૦૫થ પું॰ [i.] હિમાલય ઉપર ઊંચે ને ઊંચે જતા ઉત્તર દિશા તરફના મા; દેવચાન (ર) મૃત્યુની તૈયારી તરીકે કરવામાં આવતાં તપ અને બત્રાએ, પદ્મ ન॰ [i.] (સમાસનું) છેલ્લું પદ (૨) સેકન્ડ ટફ એ રશિયા’ [ગ.). ૰મીમાંસા સ્રી [i.] મીમાંસા દૃનના પાછલા ભાગ, વેદાંત. વય સ્ત્રી [સં.] ઉત્તરાવસ્થા. વહી સ્ત્રીજીએ ઉત્તરપત્ર. શ્રેઢી સ્રો ‘જ્યોમેટ્રિક્સ પ્રેગ્રેશન’ [ગ. શ્રેણિ (-ણી) સ્રો॰ ‘જ્યોમેટ્રિક્સ સીરીઝ’[ગ.]. રા સ્રો॰ [i.] ઉત્તર દિશા (૨) અભિમન્યુની પત્ની (૩) ઉત્તરાફાલ્ગુની નક્ષત્ર. –રાખંડ કું [i.] હિમાલય પાસેના ઉત્તર હિંદના પ્રદેરા; ઉત્તરખડ –રાધિ કાર પું॰[i.] પાછળથી-ભવિષ્યમાં મળનારા અધિકાર; વારસાને અધિકાર. –રાધિકારી વિ॰ [શે.] ઉત્તરાધિકારબાળુ; પછીથી અધિકાર પર આવનારું, –રાપથ પું[i]વિધ્ય પર્વતની ઉપરના હિંદ. રા ફાલ્ગુની સ્રો॰ [i.] બારમું નક્ષત્ર. --રા ભાદ્રપદા સ્ત્રો॰ [i.] ૨૬મું નક્ષત્ર. રાષાઢા સ્ત્રી [F.] ૨૧મું નક્ષત્ર. “રાયણુ ન॰ [i.] સૂર્યનું ઉત્તર તરફના રાશિષટ્કમાં જવું તે(૨) ઉતરાણ. -રાધ ન॰; પું॰[i.]છેવટનાપાછલા અર્ધા ભાગ. -ાવસ્થા સ્ત્રી [i. ઉત્તરપ્રવસ્થા] ઘડપણ. “રીય ન૦ [છું.] ઉપવસ્ત્ર. -ત્તરાત્તર અ॰ [i.] વધારે ને વધારે; દિવસે દિવસે; ક્રમરા:
-
e
ઉત્પાત
ઉત્તસ પું॰ [i.] માથે પહેરવાનું એક આભૂષણ (૨) કાનનું એક આભૂષણ ઉત્તાન વિ॰ [É.] ચત્તુ (૨) પહેાળુ પથરાચેલું; છીછરું
ઉત્તાપ પું॰ [i.] સંતાપ; ચિંતા ઉત્તીષ્ણુ વિ॰ [i.] તરી પાર ઊતરેલું(૨) પાસ થયેલું (પરીક્ષામાં) ઉત્તુંગ વિ॰ [i.] ઊંચું ઉત્તેજક વિ॰ [મં.] ઉત્તેજન આપે તેવુ (૨) ઉત્સાહ-હેશ પ્રેરે તેવુ .નન॰[i.]ઉત્સાહ આપવા-પુષ્ટિ આપવી તે (ર) [ખરાખ અથ માં ઉશ્કેરણી. “ના સ્રો॰ [i.] ઉશ્કેરણી; આવેશ. -૩ સ॰ ક્રિ॰ [તં ત્તિજ઼] ઉત્તેજન આપવું ઉત્તેજિત વિ॰ [É.] ઉત્તેજન કે ઉદ્દીપન
પામેલું (૨) ઉશ્કેરાયેલું ઉત્થાન ન॰ [Ē.] ઊડવું–ઊભા થવુ તે(ર) ઊગવું તે (૩) ઉદય; જાગૃતિ (૪)ઉત્સાહ (૫) ટેકા; મદદ
ઉત્થાપક વિ॰ [i.] ઉથલાવી નાખનારું; ઉખાડનારું (૨) ઉશ્કેરનારું (૩) ઊભું’ કરનારું. ન ન॰ [i.] ઉત્થાપવુ’ તે (ર) [મંદિરમાં] દેવનું સુઇને ઊડવુ તે(૩)એકને ઉઠાવી એ જગાએ બીજી મૂકવું તે; · સન્સ્ટિટયશન’ [ગ.]. નમત્ર પું॰ ધી પ્રિન્સિપલ ઑફ સન્સ્ટિટચરાન [ગ.].— સ્રો॰ ઉત્થાપવું તે. -જ્યું સ૦ ક્રિ॰[સં.ત્યાત્] સ્થાપ્યું ન સ્થાપ્યું કરવું; ઉખાડી નાખવું (ર) ઉથાવું; ન માનવું (૩) ઉઠાડવું; જાગ્રત ફરવુ
ઉત્પત(ત,) સ્રી॰ + ઉત્પત્તિ; ત્બુએ ઉતપત ઉત્પત્તિ સ્ત્રી॰[i,] પેદાશ(ર)જન્મ (૩) મૂળ ઉપથ પું [F.] ખોટા માગ ઉત્પન્ન વિ[i.]જન્મેલું (૨) નીપજેલું; બનેલું (૩) ઊગેલું (૪) ન॰ પેદાશ; નીપજ (૫) કમાઈ (૬) નફા ઉત્પલ ન॰ [f.] કમળ ઉત્પાત પું [i.} કૂદવું તે (ર) ધાંધલ (૩) આપત્તિનું ચિહ્ન (૪)વિનાશકારક
11
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉત્પાતિયું
૮૭
ઉદયાચલ આપત્તિ. -તિયું-તી વિ જંપીને ન ઉથલાવવું સત્ર ક્રિો “ઊથલવું'નું પ્રેરક બેસે એવું. (૨) તોફાની મસ્તીખોર (૩) ગબડાવી દેવું ઊંધુંચતું કરી દેવું (૨) ઉત્પાત કરે એવું
પદગ્રુત કરવું (૩) ફેરવવું. ઉથલાવાવું ઉત્પાદક વિ. [૯] ઉત્પન્ન-પેદા કરનારું અ૦ કિં. (કર્મણિ) ઉત્પાદન ન. [૪] ઉત્પન્ન કરવું તે (૨) ઉથાપ ૫૦ ઉથાપવું–ઉલટાવવું તે (૨)સામી
પેદાશ; ઉત્પત્તિ (૩) ફળ કિરાય એવું થાપ. વન ન૦, ૦ના સ્ત્રી, કિં. રૂસ્થાન, ઉત્પાઘ વિ. [i] ઉત્પન્ન કરવા યોગ્ય કે –ના જાગ્રત કરવું તે (૨) મંદિરમાં દેવનું ઉપીડન નહિં.) એકબીજાને દબાવવું તે સૂઈ ઊઠવું તે(૩)ઉથાપવું તે. નવું સક્રિ
(૨)પીડા કરવી તે (૩) પીડા (૪) સ્પર્ધા હિં. ત્યા૫] બદલી કે કાઢી નાખવું (૨) ઉઘેલા સ્ત્રીકિં.] ધારણા; કલ્પના (૨) ઉલટાવવું(૩) માનવું. -પાવવું સક્રિ
એક અલંકાર, જેમાં ઉપમેય અને (પ્રેરક). -પાવું અકિટ (કર્મણિ) ઉપમાન કેટલીક બાબતોમાં મળતાં આવતાં ઉથામવું સક્રિ. [મપceત્યનિય=ઉથામેલી હોવાથી વસ્તુતઃ એક જ છે એવી આમથી તેમ ઊચવું ને મૂકવું;
સંભાવના કરવામાં આવે છે કા.શા.] ઉપાડા ઉપાડ કરવું (૨) ફીદવું; ઊંચુંનીચું ઉલવ ૫૦ [] કુદકે
કે આમ તેમ કરી નાખવું (૩) ઉત્કલ વિ. લિ.] ખીલેલું (૨) વિકસેલું મિથ્થા મહેનત કરવી (૪) આમ તેમ ઉત્સર્ગ કું. [i] તજી દેવું તે; ત્યાગ(ર) ખોળવું, ઉથામાવવું સર્કિટ (પ્રેરક)
સમર્પણ(૩)શરીરમાંથી મળમૂત્રાદિ કાઢવા ઉથામાવું અ૦ કિં. (કર્મણિ) તે (૪) સામાન્ય લાગુ પડતો કાયદો કે ઉથા પુત્ર ઉથામવા-ઉપાડવાનો પ્રયાસ નિયમ(અપવાદથી ઊલ)[વ્યા. જૈન (૨) જુઓ ઉધામ નવ તજી દેવું તે (૨) ઉપવીત બદલવાની ઉદ ન૦ લિં] પાણી [પદ્ય કે સમાસમાં વાર્ષિક ક્રિયા (3) વેદાધ્યયન મુલતવી ઉદકન (ઉં. પાણી. કકિયા સ્ત્રી મૂએરાખતી વખતે કરવાની ક્રિયા (૪) મળ- લાની પાછળ કરાતી જલના તર્પણની ક્રિયા મૂત્રનો ત્યાગ કરે તે
ઉદય વિવિ.]ઊંચી ટચવાળું(૨)ઊંચું(૩) ઉ૫ણ ન લિં] ઊંચે સરવું –જવું તે આગળ પડતું પ્રસિદ્ધ (૪) મોટી ઉંમરનું ઉત્સપિણું સ્ત્રી-[i]અવસર્પિણીના જેટલો ઉદધિ j૦ કિં.] સમુદ્ર. ૦કન્યા, તનયા .
લાંબો પણ ઉન્નતિ તરફ વળતે સમયજૈિન સ્ત્રી [4] સમુદ્રની કન્યા, લક્ષમી (ચૌદ ઉત્સવ ૫૦ લિં.) આનંદને દિવસ તહેવાર રત્નોમાંનું એક). મેખલા (સં.)(–ળા)
(૨) આનંદનો મેળાવડે; ઓચ્છવ સ્ત્રી પૃથ્વી. સુતા સ્ત્રી હિં] લક્ષ્મી ઉસંગ કું. લિ.] ઉઠંગ ખેળ ઉદની સ્ત્રી 1. ઢું +વર્તી અગરબત્તી; ઉત્સાર, વિ. દૂર કરનારું; ખસેડનારું. ઊદબત્તી –ણા સ્ત્રી [સં. ખસેડવું તે
ઉદપાનન[.] જળાશય(૨)હવાડે કે પરબ ઉત્સાહ પું[.] હેશ (૨) આનંદ (૩) ઉદ(ધ) માત કું તોફાન મસ્તી-તિયું,
ખંત (૪) વીરરસને એક સ્થાયી ભાવ- નું વિ. ઉદમાત કરનારું દઢતા [કા.શા..-હીવિ.] ઉત્સાહવાળું ઉદય [.] ઊગવું તે (૨) ઉન્નતિ ઉસુકવિ[.]આતુર(ર)અધીરુતા સ્ત્રી (૩) પ્રાગટય ઉદ્ભવ (૪) કર્મોનું ફળ દેવા ઉભેક પુંલિં.) છાંટવું તે (૨) –ને વધારે તત્પર થવું તે જૈિન).ગિરિj.જેની થ – ઊભરાવું તે
પડેથી સૂર્ય ચંદ્રાદિ ઊગે છે એવો કલ્પિત ઉથડકવિબંધબેસતું કે એટતું ન હોય તેવું પર્વત; મેરુ. -વાચલ .(૧) ૫૦
.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉદ્દયાત
ઉદયગિરિ;મેરુ. –ચાત વિ॰ જેમાં સૂર્યોદય આવતા હોય તેવી (તિથિ). "યાસ્ત પું ઉદય અને અસ્ત (૨) ચડતીપડતી ઉદર ન॰ [સં.] પેટ(૨) ગર્ભાશય (૩) ખખાલ (૪) આજીવિકા [લા.] (૫) અંદરના ભાગ. રનિર્વાહ પું॰ આજીવિકા; ગુજરાન. પટેલ ન॰ છાતી અને પેટની વચ્ચેના પડદારૂપ એક અવયવ; ‘ડાર્યક્રમ’ ઉત્તરસ સ્ત્રી[ચ.]ત્તુએ ઉધરસ [અકરાંતિયું ઉત્તર’ભરિ વિ૦ [i.) પેટ ભરી જાણવું (૨) ઉદ્દેવુ' અ॰ ×॰ [ä, ઢિ]+ ઊગવું ઉદ અર(–રે) પું૦ [જીએ ઉદુબર] ઉમરડા (૨) ઊમા (ધરનેા) (૩) હીજડા ઉદાત્ત વિ॰ {i.] ઉચ્ચ; ઉન્નત (૨) ઉદાર; સખી દિલનું; દાતાર (૩) ઊંચા સ્વરવાળુ (૪) પું॰ સ્વરના ત્રણ ભેદમાંના પ્રથમ (ઉદાત્ત, અનુદાત્ત અને સ્વરિત) ઉદાન પું[i] પાંચ વાયુમાંના એક,
જે ગળા તરફ ઊ ંચે ચઢીને માથામાં જાય છે ઉદાર વિ॰[i.]સખી દિલનું;દાનશીલ;ત્યાગશીલ(૨)ખુલ્લા મનનું; નિખાલસ; સરળ. હરિત વિ[H.]ઉદારચરિત્રવાળું તા સ્રો. ॰સતવાદ પું॰ સ્થિતિચુસ્ત ન રહેતાં નવા સુધારા માટે મન ખુલ્લું રાખવાને વાદ; ‘લિમ્બરલિઝમ’
ઉદાસ વિ॰ [i.] નિરપેક્ષ: તટસ્થ; બેફિકર (૨) વૈરાગી; વિષય તરફ અપ્રીતિવાળુ (૩) ગમંગીન:ખિન્ન.સી વિ॰ [i.]ઉદાસ(ર) પું॰ ઉદાસીપંથના સાધુ(૩)સ્ત્રી॰ ઉદાસીનતા.-સીન વિ૰[i. ઉદાસ;રસ ન ધરાવનારું; તટસ્થ. સીપંથ પું॰ શીખધમી સાધુઆના એક પથ ઉદાહરણ ન॰ [i.] દાખલા; દૃષ્ટાંત ઉદાહત વિ॰ [i.] કહેવાયેલું (૨) નામ
દર્દને બેલાયેલું (૩) દૃષ્ટાંત રૂપે અપાયેલું ઉદ્વિત વિ॰[i.]ઊગેલું (૨)ખીલેલું(૩)ખેલેલું ઉદીચા સ્ત્રી[ફં.] ઉત્તરદિશા. ન વિ॰[i.] ઉત્તર તરફનું. -ય વિ॰[i.]ઉત્તર દિશામાં આવેલું (૨) પું॰ ઉત્તર ગુજરાતમાં
८८
ઉદ્દીપક
સરસ્વતી નદીની ઉત્તરે અને પશ્ચિમે આવેલા પ્રદેશ ઉદીયમાન વિ॰ [i.] ઊગતું; ઉદિત થતું ઉર્દુ ખર પું॰ [i] જુએ ઉદૃબર (૨) બ્રાહ્મણાની એક જાત (૩) એંશી રતીનું એક વજન
ઉદેપું॰ + જીએ! ઉદય
ઉદેતી વિ॰ સ્રી જે તિથિમાં સૂચ ના ઉદ્દય
થતા હોય તેવી; ઉયાત,ઉદયવાળી(તિથિ) ઉદ્યો ઉદ્યો શ॰પ્ર॰ સિંઘ ઉત્સ્ય ઉદ્ય] ઉદય હા,
ઉદય હો; જય હે, જય હેા
ઉર્દૂ [i.] ઉત્સર્ગ', સ્થાન, કક્ષા, મોંત્ર ઇમાં ઊંચે કે ઉપર'; અથવા અમુકમાંથી ‘અલગ’ કે ‘મહાર’, એવા અથ બતાવે છે. ઉદા॰ ઉદ્ગમ; ઉદ્ભવ; ઉીવ (૨) ‘નારું’ કે ‘ખાટુ’ એવા અય'માં નામ પૂર્વે, ઉદા॰ ઉન્માગ
ઉગત વિ॰ [i.] ઉપર ગયેલું; ચડેલું (૨) બહાર નીકળેલું (૩) ઊગેલું (૪) ઊંચું ઉદ્ગમ પું॰ [સં.] ઊંચે જવું – ચડવું તે (ર) ઊગવું – બહાર નીકળવું તે; ઉત્પત્તિ (૩) ઉત્પત્તિસ્થાન; ઊગમ (૪) ફગા; પીલા ઉum પું॰ [i.] સામવેદની ઋચાએ
ગાનાર બ્રાહ્મણ
ઉદ્ગાર પં॰ [i.] ઉચ્ચાર; ખેલ; શબ્દ ચિહ્ન ન॰લાગણીભર્યો ઉદ્ગાર સૂચવતું !' આવું ચિહ્ન ઉીલ વિ॰ [i.] ઊંચી ડોકવાળું; ઉત્કંઠ ઉદ્ઘાટન ન॰ [É.] ખેાલવું તે; કૂંચીથી
ઉઘાડવું તે (૨) સ્પષ્ટ કરવુ–સમાવવુ તે (૩) ઉઘાડવાનું સાધન (કૂંચી વગેરે) (૪) ૐ: ક્રિયા સ્રો૦ પહેલપ્રથમ કાંઈ ઉગાડવાની ક્રિયા —વિધિ ઉદ્દંડ વિ॰ [i.] નિરકુરા ઉદ્દામ વિ॰ [સ.] અંકુશ કે બંધન વિનાનું (૨) ઉચ્છ્વ ખલ (ક) જહાલ. પક્ષ પું જહાલ પક્ષ [(૩) ધારેલું ઉદ્દિષ્ટ વિ॰ [સં.] બતાવેલું (૨) ઉદ્દેશાયેલું ઉદ્દીપક વિ॰ [i.] ઉદ્દીપન કરનારું
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉદ્દીપન
ઉદ્દેપન ન॰ [i.], –ના સ્રી પ્રજ્વલિત કરવું તે (ર) ઉશ્કેરણી (૩) ઉત્તેજના ઉદ્દીપ્ત વિ॰ [i.] સળગાવેલુ –પ્રજ્વલિત
કરેલું (૨) ઉત્તેજિત થયેલ; ઉશ્કેરાયેલુ ઉદ્દેશ પું॰ [i.] હેતુ; ઇરાદો. ૩” સ॰ ક્રિ [નં. ૩ [ ] નામ દઈને—અનુલક્ષીને ખેાલવુ --કહેવું. શ્ય વે॰ [i.]ઉદ્દેશવાવિચારયા યેાગ્ય; લક્ષ્ય (૨) ન॰ જેને ઉદ્દેશીને કઈ કહેવાયું હોય તે; ર્તાપક્ષ [વ્યા.]. શ્ય વર્ધક ન॰ ઉદ્દેશ્યના અમાં વધારો કરનાર શબ્દસમૂહ [ગ્યા.] ઉદ્ધૃત વિ॰[સં.] ઉચ્છંખલ. “તાઈ ચોર ઉષ પું [i. કૃષ્ણના કાકા અને ભક્ત ઉદ્ધાર પં॰ [i] મુક્તિ (૨) સારી સ્થિતિ
થવી તે. ૩ સ॰ ક્રિ॰ [i. દ્ઘાર] ઉદ્ધાર કરવા [ઉદ્ધારેલું; ઉગારેલુ ઉષ્કૃત વિ[Ē.]અવતરણ તરીકે લીધેલુ’(૨) ઉદ્વસ્ત વિ॰[i.]જડમૂળથી નાશ પામેલુ ઉદ્બોધન ન॰ [É.] જાગ્રત થવુ' તે(૨)ચાદ
આવવુ તે.--અ ક્રિોાધન કરવું ઉદ્ભવ પું [i.] જન્મ; ઉત્પત્તિ (૨) મૂળ.
ત્રુ અ॰ ક્રિ॰ સં. મૂ ] ઉત્પન્ન થવું ઉદ્ભાવિત વિ॰ [સં.] માનેલ; કલ્પેલ ઉભિન્ન ન॰ [i.] વનસ્પતિ ઉભિન્ન વિ॰ [i.] ઉત્પન્ન થયેલું (૨) ફૂટેલું; ખીલેલું
ઉદ્ભૂત વિ॰ [i.] ઉત્પન્ન થયેલું; પ્રગટેલું ઉદ્શાન્ત ત્રિ॰ [i.] ગાભરું; વ્યાકુળ ઉદ્યત વિ॰ સં.] ખંતીલુ (ર) તત્પર ઉદ્યમ પું॰ [સં.)યત્ન (૨) ઉદ્યોગ. સ
વિ॰ [i.] મહેનતુ (૨) ઉદ્યમમાં લાગેલુ ઉદ્યાન પું; ન॰ |છં.] ગીચે; વાડી ઉદ્યાન ન તું. ધર્માંકમ-વ્રતાદ્રિની સમાપ્તિની વિધિ
ઉદ્યોગ પું॰ [i.] ધંધા; રાજગાર (૨) કામ (૩) મહેનત. ૦ધંધા પું॰ ધંધા-રોજગાર; પ્રવૃત્તિ. ॰મંદિર ન॰, ૦ાલા(-ળા) સ્ત્રી જ્યાં ઉદ્યોગે! શીખવાતા હોય તેવી શાળા; કલાભવન. –ગી વિ॰[નં.] મહેનતુ
ટ
ઉધ્ડ
ઉદ્યોત પું॰ [સં. પ્રકાશ ઉદ્વિગ્ન વિ॰ [i.] વ્યાકુળ; ખિન્ન; દુ:ખી ઉદ્ભક પું॰ [i.] પુષ્કળતા (૨) ચડિયાતાપણું ઉદ્વેગ પું॰ [સં.] વ્યાકુળતા(ર)ચિંતા(૩)દુ:ખ ઉધડ(-૨)કન્નુ' અ॰ ક્રિ॰ (હૃદયનું) થડકવુ';
ધડકવું; ધ્રૂજવું (૨) ઝબકવું; ચાંકવુ ઉધડિયું વિઊધડ રાખેલું-આપેલ (કામ) (૨) ઊધ ુ કામ કરનારું (૩) બેપરવાઈથી કરેલું [લા.] [‘ઉદ્દમાત’માં ઉપમાત પું॰ –તિયું, “તી વિ॰ જુએ ઉધરવું' અ ફ્રિ જીએ ઉધડકવું ઉધરસ સ્ત્રી॰ ઉદરસ; ખાંસી ઉધરાવવુ સક્રિ॰ ‘ઊધરવુ’નું પ્રેરક ઉધાન ન॰ ઊંચે ચડવું તે(ર)એક રાગ; દમ (૩)મોટી ભરતી (૪) પશુની કામભેાગની ઇચ્છા(૫)ત્રણની સખ્યાને વેપારી સંકેત ઉધામા પું॰ પ્રયત્ન (૨) વલખુ ધાયેલુ વિ॰ ઊધઈથી ખવાયેલુ ઉધાર વિ॰ [ત્રા. ઉદ્ઘાર] પૈસા આપ્યા વિના નામે લખાવીને, દેવા કરી લીધેલું કે આપેલું (ર) ભરપાઈ નહિ થયેલુ એવું (૩) દમ વગરનું; ખેારૂપ [લા.]. નોંધ સ્ત્રી વેચેલા માલ નોંધવાના ચાપડા. પામ્યું ન॰ ચેપડામાં જ્યાં ઉધાર રકમ નોંધાય છે તે પાસું, વહી સ્ત્રી ઉધાર નોંધ. ૦૩ સ૦ ક્રિ॰ [7. ૩દ્ધાર્=ઉધાર આપવું] નામે લખવુ' (ર) ઉદ્ધારવું (૩) ઉછેરવુ (સુ.]. “રાવવુ સક્રિ॰ (પ્રેરક). -રાવું અક્રિ॰ (ક'ણિ). -રિયું વિ॰ વારવાર ધારે ખરીદ કરનારું.-રિચા પું॰ ઉધારે લેનાર આદમી. “ૐ વિઉધાર. – પું॰ ઉધાર હિસાબ (ર) વાયદા (૩) વિલબ; ઢીલ (૪) સાંસા; ખાટ ઉધેઈસ્રી (કે. રૂદિયા] ઊધઈ; જમીનમાં
રહેતું એક જીવડું ઉધેડવુ સક્રિ॰ (છાલ ઉતારવી) ઉધેડાવવું સક્રિ(પ્રેરક)ઉધેડાવું અક્રિ॰(કર્મણિ) ઉધેરવુ સક્રિઘંટીમાંથી લાટ વાળવા કાઢવા ઉધડ વિ॰ [સં. હત] નુએ ઊધડ
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉનામગિયું
: ઉપણાવવું ઉનામળુિં , ઉનામણું (ના) ન નાહ- ઉપકૃત વિ[.] આભારી. --તિ સ્ત્રી [4]
વાનું પાણી ઊનું મૂકવાનું વાસણ આભાર; પાડ ઉતારવું (ના)અ ક્રિટ ઓિ ઊનું ગરમ ઉપકણ હિં. જુઓ આસનકણ
પાણીથી (જુવારને) લેટ બાંધવો સુ] ઉપકમ ૫૦ કિં. આરંભ (૨) જના. ઉનાવું અ કિં. હિજરાવું; શૂરવું
કણિકા સ્ત્રી [.] પ્રસ્તાવના (૨) ઉનાળુ (ના') વિ. ઉનાળામાં વવાતું–પાકતું • અનુક્રમણિકા [‘કેઈફિશન્ટ” [..] (૨) ઉનાળાને લગતું
ઉપગુણ ! હિં. મુખ્ય નહિ એ ગુણ(૨) ઉનાળે (ના') પં. [ä. ૩wા, અપ. ઉપગ્રહ પૃ. [.મુખ્ય ગ્રહની આસપાસ
૩) ફાગણથી જેઠ માસ સુધી ફરનારે ચંદ્ર જે નાને ગ્રહ (૨) ગરમીને સમય
આકાશમાં આવેલા નાના ગ્રહમાંને ઉન્નત વિ. [.] ઊંચું (૨)ટટાર(૩) ઉન્ન- દરેક (ધૂમકેતુ, રાહુ, કેતુ ઈત્યાદિ ઉપગ્રહ તિવાળું કેણ પું“ઍન્ગલ ઓફ એલિ- કહેવાય છે.) વેશન” [ગ..-તિ સ્ત્રી ચડતી (૨) ઉપચય પુi.]સંચય વધારે(૨)ઢગલે મહત્તા–તેદરકેણુ પં. બે કાટખૂણા (૩) આબાદી (૪) લગ્નકુંડળીમાંના ૩, ૬,
કરતાં મટે ખૂણે કોસએન્ગલ'ગ. ૧૦ને ૧૧મા સ્થાને માંનું કોઈ પણ એક ઉન્મત્ત વિ૦ લિ.] ગાંડું (૨) છાકટું (૩) ઉપચાર ૫લિં] સારું કરવા જે ઉપાયગર્વિષ્ઠ; ઉદ્ધત
[ખિન સારવાર, ઓસડ-વેસડ ઇત્યાદિ કરવાં તે ઉમનું વિલિ, ઉનત અધી; આતુર; (૨) પૂજાવિધિ (૩) સેવાચાકરી (૪) ઉમાદ પં. [સં.) ઘેલછા (૨) મદ (૩) એક બીજાને ખુશ કરવા કરેલું મિથ્યા કથન. રેગ (૪) તોફાન. ૦૭ વિ. નિં.] ઉન્માદ કવિ ચિકિત્સક(ર)પુંસેવક–રિકા
કરાવનારું [(૨) અનીતિનો માર્ગ સ્ત્રી ઉપચારક સ્ત્રી; નર્સ’ ફિળદ્રુપ ઉન્માગ કું. (ઉં.] ખટે કે ઊધે રસ્તા ઉપજાઉ વિ. ઊપજ કરનારું ઉત્પાદક (૨) ઉમીલિત વિ૦ લિં] ઊઘડેલું(૨) વિકસેલું ઉપજાતિ સ્ત્રી [i] પુંએક છંદ ઉમુખ [.], -ખું વિટ ઊંચા મુખવાળું ઉપજાવવું સત્ર ક્રિટ “ઊપજવું'નું પ્રેરક
(૨) નારાજ (3) તત્પર; આતુર પેદા કરવું; જન્મ આપ (૨)બનાવવું ઉમૂલનન [ā] જડમૂળથી કાઢી નાખવું તે ઊભું કરવું; કલ્પવું ઉમેષ ૫૦,૦ણન[ફં. પલકારે, આંખની ઉપજીવન ન., ઉપજીવિકા સ્ત્રી [.]
ઉઘાડવાસ (૨) ફુરણ (૩) વિકાસ આજીવિકા; ગુજરાન જીવનારું ઉપ લિ.] ઉપસર્ગ. “પાસે, નજીક” એ ઉપજીવી વિ૦ (૨) પં. [i] -ના આધારે
અર્થ (‘અપથી ઊલટો) બતાવે છે. ઉદા. ઉપટણ(મું) ન [ જુઓ ઉટવણું] ઉપગમન (૨)નામની સાથે “ગૌણ,ઊતરતું નહાતાં પહેલાં શરીરે ચેપડવાનું સુગધી
એવા અર્થમાં. ઉદા. ઉપકથા; ઉપનામ દ્રવ્ય; પીઠી, ઉવટણ ઉપથા સ્ત્રી લિં] મુખ્ય કથામાં આવતી ઉપટામણું સ્ત્રી, વેવાઈની આગળ નાની કથા; આડકથા
વાંચવામાં આવતી કન્યાનાં સગાઓની ઉપકરણ ન. સિં.) સાધનસામગ્રી
ચાદી (૨) લગ્નને દસ્તાવેજ; લગ્નખત ઉપફાર . લિં] ભલું કરવું તે (૨) મદદ ઉપટાવવું સક્રિટ પટવું’નું પ્રેરક; ઝાંખું (૩) પાડ. ૦૭ વિ. સં.] ઉપકાર કરનારું કરવું (૨) દિલગીર કરવું પ્રેરક (૨) સહાયક ઉપયોગમાં આવે તેવું. ઉપડાવવું સક્રિટ ‘ઉપાડવું, પડવુંનું
-રી વિ૦ લિં] ઉપકાર કરનારું ઉપણવવું સકિ“ઊપણવુંનું પ્રેરક
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
હ૧
ઉપર
ઉપણિયું ઉપણિયું ન ઊપણવાનું સાધન ઉપભોક્તા ૫૦ [] ઉપભેગ કરનાર(૨) ઉપતંત્રી મું. સિં.) મદદનીશ તંત્રી માલિક (૩) વારસ ઉપત્ય સ્ત્રી લિં] તળેટીની-નીચાણની ઉપગ ૫૦ [.] ભેગવટે (૨) અનુભવ જમીન
રિગ; ચાંદી (૩) માણવું–મજા લેવી તે. ઇગ્ય વિ૦ ઉપદંશ પું[.) કરડવું તે ડંખ (૨) એક સિં] ઉપભોગ કરવા યોગ્ય ઉપદેશ પુંસિં.)શિક્ષણ(૨)બેધશિખામણ ઉપમંત્રી મું. લિં. મદદનીશ મંત્રી
સલાહ(૩) પાસેને દેશ. ૦૭ વિ૦ (૨) ૫૦ ઉપમા સ્ત્રી સં.) સરખામણી(૨) મળતા[i] ઉપદેશ આપનાર. ૦વું સક્રિ. [. પણું (3) એક અર્થાલંકાર–જેમાં ઉપઢિી ઉપદેશ આપે કરે
ઉપમેય તથા ઉપમાનભેદ કાયમ રાખીને ઉપદ્રવ પું[i] પજવણી(ર)ત્રાસઉ પાધિ
તેમને સમાન ધર્મ બતાવવામાં આવે (૩)સંકટ.વી વિ.િ]ઉપદ્રવ કરનાર
છે. [કા. શા.. ટન ન. સિં. જેની સાથે
સરખામણી હોય તે (૨) ચાર પ્રમાણે ઉપધાતુ સ્ત્રી. લિં) હલકી ગૌણ ઘાતુ
માંનું એક પ્રસિદ્ધ વસ્તુના સાધમ્યથી (૨) મિશ્ર ધાતુ
અનાજ
સાધ્ય સિદ્ધ કરવું તે ન્યિા. ઉપધાન્ય ન સિં.) ખડધાન; હલકી જાતનું
ઉપમેય ના સિં. જેને ઉપમા આપવામાં ઉપનગર નવ લિં] મુખ્ય નગરનું એક પરું; આવી હોય તે બેિસતું (૨) ઉપયોગી સબબ
ઉપયુક્ત વિ૦ કિં.] છાજતું; ચુ; બંધઉપનયન ન [G.) જોઈ દેવું તે; તેને ઉપયોગ કું. નિં.]કામ; વાપરવપરાશ (૨) ઉપનામ ન૦ કિં.] બીજું નામ (લાડ, ખપ જરૂરિયાત (૩) ધ્યાન; સાવચેતી અડક, મશ્કરી વગેરેનું)
જૈિન. –ગિતા સ્ત્રી હિં] ઉપયોગીપણું ઉપનાયક પુસિં.વાર્તા, નાટકાદિમાં મુખ્ય ઉપયોગી વિ. ઉપયોગમાં આવે તેવું
નાયક પછીનું બીજું પાત્ર [કોલોની ઉપર અ [ઉં૩પરિ] પર; ઊંચે (૨) સ્થાન ઉપનિવેશ પું. [ā] સંસ્થાન; વસાહત; કે કમથી જોતાં નીચે કે પાછળ નહિ પણ ઉપનિષદ સ્ત્રી; ન૦ કિં.] વેદનો અંતર્ગત એથી ઊલટું(૩)-ના કરતાં વધારે ઉપરાંત. ગણાતો અને તેના ગૂઢ અને સ્પષ્ટ કરતો, ઉદાસે ઉપર ખર્ચ થશે (૪)-ના કરતાં) બ્રહ્મવિદ્યાનું પ્રતિપાદન કરતો તાત્વિક ગ્રંથ ચડિયાતું કે આગળ આવે એમ. ઉદા. ઉપવાસ ૫૦ કિં.] થાપણ (૨) નવલકથા વર્ગમાં તે ઉપર રહે છે (૫)અગાઉ;પૂ. . (૩) ખ્યાન
ઉદા. વિદે હજારો વર્ષ ઉપર લખાયા’ ઉપપતિ ૫૦ લિં.] ચાર (૨) દિયર
(૬) (કઈ ભાવની સાથે છે. પ્ર. માં) ઉપવની સ્ત્રી હિં.] મુખ્ય નહિ એવી –ની પ્રત્યે. ઉદા“પશુ ઉપર દયા' (૭) પત્ની (૨) રખાત
-ના આધારે, –ને લઈને, –ને કારણે. ઉપપદ સમાસ પું[i] ધાતુસાધિત શબ્દ ઉદા. “શા ઉપર આ કૂદાકૂદ છે?” (૮)
-કૃદંતની સાથે થતે નામને સમાસ. –ની આડથી; –ને આધારે. ઉદા. “ઘર ઉદા. કુંભકાર; ઘરભે વ્યિા
કે માલ ઉપર પિસા ધીરે છે” (૯) કૃ૦ ઉપપા વિ. સિં] ગ્ય; સુસંગત (૨)
સાથે આવતાં, તે ક્રિયા થયે કે થાય સાબિત-સિદ્ધ થયેલું ગિૌણ પુરાણ ત્યારે કે ત્યાર પછી કે થાય એટલે. ઉપપુરાણ ન૦ કિં. મુખ્ય નહિ એવું ઉદા. તેના આવવા ઉપર સભા મુલતવી ઉપપ્રમુખ પૃ૦ લિ. મદદનીશ પ્રમુખ રાખી' (૧૦) વિષે બાબતમાં. ઉદા. ગાય ઉપપ્રશ્ન પુત્ર; નહિં. પ્રશ્ન પરથી નીકળતા ઉપર નિબંધ લખો' (૧૧)-ના કિનારા 'પ્રશ્ન (૨) ગૌણ પ્રશ્ન
ઉપર, -ને કિનારે. ઉદા. “તે નદી ઉપર
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
----
----
ઉપરઉપરથી
ઉપસંગ ફરવા ગયો' (૧૨) –ની લગોલગ. ઉદા ઉપ(-) (૦) વિ. પાસાભેર એવું (૨) ‘તેઓ મારામારી ઉપર પહોંચ્યા' (૧૩) બાજુ ઉપરનું; સામેનું (૩) ઊભું (૪) સાતમી વિભક્તિનો ભાવ બતાવે. ઉદા. અવળું; ઊંધું કામ ઉપર ગયો'. ઉપરથી અત્રે ઉડા- ઉપરાંત અવધારે; વિશેષમાં (૨) સિવાય; ણમાં ઊતર્યા વિના (૨) સહેજસાજ. વળી ઉપરનું વિ. ઉપરચોટિયું. વોટિયું, ઉપરી ! ઉપરને અધિકારી(ર)વિ ઉપરનું. છવું(- લું) વિ૦ છીછરું; ઉપલકિયું. ૦૫ણું ના ઉપરી હોય એવું વર્તન વટપકે અવે ઉપર ઉપરથી (૨) ચોપડામાં ઉપ-ફે) વિ. લિ.૩રપાસાભેર (૨) રીતસરલખ્યાવિના.૦નીચે થવું=અધીરું ઊભું (જેમ કે ખાટલો ઉફરે કરો) થવું. ૦૫ડવું હરીફાઈમાં ઊતરવું (૨) ઉપ(-)ક્ત વિ. લિ. વારિ૩વ7] ઉપર
રૂપગુણ ઈમાં મળતું આવવું. ઉદા. કહેલું–જણાવેલું * “એ એના બાપ ઉપર પડ્યો છે.' પિલ ૫૦ [i] પથ્થર; શિલા (૨) રત્ન ઉપરણું સ્ત્રી હિં. વાવાળ ઓઢણું ઉપલક વિ૦ ઉપરાંટિયું (૨) ફાલતુ (૩) ઉપરણું નર, નણે પં. ખેસ; પિછોડી ચોપડામાં (કોઈ ખાસ ખાતે) નહિ નેધેલું ઉપરાતિ સ્ત્રી [.] વૈરાગ્ય (૨) વિરામ; એવું કયું વિ૦ઉપર ઉપરનું; ઉપટિયું અટકવું તે
ઉપલક્ષણ ન૦ [.ચિહન; વિશેષ લક્ષણ ઉપરવટ સ્ત્રી અનધિકારપણે દાખવવું તે ઉપલબ્ધ વિ૦ મિ. મળેલું, મેળવેલું (ર) (૨) ઉલ્લંઘન અવગણના(૩)વિત્ર વિરુદ્ધ; જાણેલું ધિસ્ત્રી વિ.) પ્રાપ્તિ (૨) બોધ
અવગણતું (૪) પે એવું; સરસાઈ કરતું ઉપલભ્ય વિવિં.મેળવી-જાણી શકાય એવું ઉપરવટjખલને બત્તાવાટવાનો પથ્થર ઉપલાણ વિ. ઉપરનું ઉપરના ભાગનું (૨) ઉપરવાડ સ્ત્રી [સં. ૩પરિક્વાટ ઘર, ફળિયું ન ઉપલો ભાગ અથવા બાજુ કે ગામની નજીકને ભાગ; પરવાડ (૨) ઉપલિયું ન એક રોગ, ઉટાંટિયું ઘરની વાડ-સીમાંત દીવાલની બે બાજુને ઉપલી સ્ત્રી (ઉં. ૩પ૮ પરથી જમીનમાં ભાગ. –ડિયે પુંઉપરવાડે રહેનાર; દાટેલી ખાંડગી ખાંડણિયે [ક જણાવેલું આશ્રિત માણસ (૨) પાસેના ગામની ઉપલું (લું,) વિ૦ઉપરનું (૨)આગળ આવેલું ખેતી કરનાર ખેડૂત
ઉપવન નસિં. બગી; વાડી ઉપરવાસ અ૦ પવન કે પાણીના વહનની ઉપવસ્ત્ર ન. વિ. અંગવસ્ત્ર; ખેસ વિરુદ્ધ દિશાએ ઉપલે ભાગે
ઉપવાસ પુલ કિં.] વ્રત કે નિયમ તરીકે ઉપરવાસ ૫૦ મેડાને વાસ
ન ખાવું તે.-સીવિ4.] ઉપવાસ કરનાર ઉપરવાતિ પં. ભંગી
ઉપવિષ ન [.] બનાવટી ઝેર (૨) મુખ્ય ઉપરવાસે મેડાને વાસ
વિષથી જુદાં-આકડાનું દૂધ વગેરે ઝેર ઉપરાઉપર,ઉપરાઉ(-છા)પરી અએક ઉપવીત ન [.] જનોઈ પછી એક; લાગલાગટ
ઉપવેદ પું. નિં.] વેદોમાંથી નીકળેલી ગૌણ ઉપરાણું(Gળું) નવ પક્ષ લેવો તે વિદ્યાઓ જેવી કે, આયુર્વેદ, ધનુર્વેદ, ઉપરામ પં. [.] નિવૃત્ત-વિરક્ત થવું તે ગાંધર્વવેદ અને સ્થાપત્ય શાસ્ત્ર (૨) વિરામ, અટકવું તે
ઉપશમ ૫૦. વન ન. [ä. શાંત પડવુંઉપરામણું સ્ત્રી તફાવત ઠરાવેલી કિંમતથી વિરામ લેવોતે(૨) શાંતિ(૩) સાંત્વન૦વું ઉપરનું જે હોય તે
અક્રિ [ઉં. કાશ શાંત- નિવૃત્ત થવું ઉપરાળું ન જુઓ ઉપરાણું; તરફદારી ઉપસર્ગ કું. લિ.] આફત, સંકટ (ર)
S S ભાગ
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉપસંહાર
ઉફરાટ ધાતુઓ કે ઘાત ઉપરથી બનેલાં નામની કારણ, સમવાયી કારણ (૩) જેમાંથી આગળ જોડાતે તથા તેમના મૂળ અર્થમાં કઈ પણ વસ્તુ બનાવાઈ હોય તે દ્રવ્ય વિશેષતા આણત શબ્દ કે અવ્યય. (પ્ર, ઉપાદેય વિ૦ કિં.લઈ શકાય એવું (૨) . પરા, અપ, સમ્, અનુ, અવ, નિસ્ અથવા સ્વીકાર્ય (૩) પસંદ કરવાનું (૪) ઉત્તમ નિ, દુસ અથવા દુ૨, વિ, આ, નિ, ઉપાધિ સ્ત્રી [સં.] પીડા આપદા(૨) ાળ; અધિ, અપિ, અતિ, સુ, ઉત-૬, અભિ, પંચાત; ચિંતા (૩) ખાસ લક્ષણ (૪) પ્રતિ, પરિ, ઉ૫) [વ્યા.]
પદવી; “ડિગ્રો” ઉપસંહાર ૫. સિં. એકત્ર કરવું તે (૨) ઉપાધયાય [.]. ઉપાયો પુત્ર શિક્ષક
સારાંશ (૩) ટૂંકામાં આટોપી લેવું તે (ર)પુરોહિત (૩) બ્રાહ્મણોની એક અટક ઉપસાગર ૫૦ કિં. પહેલા મુખનો અખાત ઉપાન ન. [૪. રૂપાન] પગરખું; જોડે ઉપર ઊપસવું તે (૨) (૩)કુલા ઉપાય શું કિં.] ઇલાજ; સાધન(૨)ચિકિત્સા ઉપસાવવું સત્ર ક્રિ ઉપસવું નું પ્રેરક ઉપાર્જનન,ના સ્ત્રી હિં. પ્રાપ્તિ કમાઈ ઉપસિદ્ધાંત ! (સં. મુખ્ય સિદ્ધાંતમાંથી ઉપાર્જિત વિઇ (ઉં.] મેળવેલું (૨) વાર
સીધી રીતે ફલિત થતો સિદ્ધાંત; કેરો- સામાં મળેલું લરી” [ગ]
ગુિલ્વેન્દ્રિય ઉપાલંભ ૫૦ લિં] ઠપકે સ્થાન ઉપસ્થ નવ [.] પુરુષ અથવા સ્ત્રીની ઉપાશ્રય પું, લિ.) અપાસરે (૨) આશ્રયઉપસ્થાન ન [ ] દેવની સન્મુખ પૂજા ઉપાસક ૫૦ લિં. ભક્ત (૨) સેવક માટે મંત્ર કે સ્તુતિ બોલતા ઊભા રહેવું ઉપાસણ ન. (ભુલાયેલ કે શાંત પડેલ તે; પૂજા - [હાજર; રજૂ બાબતને) ફરી ઉપાડવી કે તાજી કે ઊભી ઉપસ્થિત વિ. [.] નજીક ઊભેલું; કરવી તે; ઉશ્કેરણી; સળી કરવી તે
પહસનીય વિ. સં.] ઉપહાસને પાત્ર ઉપાસન ન૦કના સ્ત્રીસિં] આરાધના ઉપહાર ૫૦ કિં. ભેટ; બક્ષિસ (ર) પ્રજાને સેવા; ભક્તિ
સામાન [હાસ કરવા રાચિત્ર ઉપાસવું સત્ર ક્રિો [. ૩જાણો આરાધવું ઉપહાસ પુંલિંગ મશ્કરી. ચિત્ર નવ ઉપ- ઉપાસિકા સ્ત્રીસિં] ઉપાસક સ્ત્રી ઉપાખ્યાન ન. સિં.) નાનું આખ્યાન ઉપાસ્ય વિઉ.) ઉપાસના કરવા યોગ્ય ઉપાડ ૫૦ ‘ઉપાડવું, ઉપસાટ; (૨) ઉપહાર ૫ [ā] નાસ્તો. ગૃહન હટલ
ભરાઉપણું (3) જુર (૪) આરંભ (૫) ઉપાંગ નવ નિં.] અંગનું અંગ (૨) વેદાંગ કોશિશ (૬) મૂકેલાં નાણામાંથી પાછું લેવું જેવાં ચાર શાસ્ત્રો-પુરાણ, ન્યાય, મીમાંસા તે (૭)પાછી લીધેલી રકમ (૮)ખપત;માગ અને ધર્મશાસ્ત્ર ઉપાડવું સત્ર ક્રિટ લિંક કરવાનું પ્રો. ૩૩] ઉપાંત ૫૦ લિ.) નજીકનો પ્રદેશ (૨) કેર; “ઊપડવું’નું પ્રેરક;ઊંચું કરવું નીચેથી ઉપર છેડે.ત્ય વિ૦ કિં. છેલ્લાની પહેલું લેવું (૨) માથે લેવું વહોરવું (૩) મૂળમાંથી ઉપેક્ષા સ્ત્રી હિં] અનાદર (૨) ત્યાગ ખેંચી કાઢવું (૪) નાણાં મૂકેલાં હોય (૩) ઉદાસીનતા (૪) બેદરકારી ત્યાંથી લેવાં (૫) ચેરી કરવી (૬) શરૂ ઉપેદ્ર ૫૦ લિં] વિષ્ણુ કરવું; માંડવું. ઉપાડાવવું સત્ર કિં ઉપેન્દ્રવજા સ્ત્રી [.] ! એક છંદ (પ્રેરક). ઉપાડાવું અ કિ (કર્મણિ, ઉપદ્યાત હિં. આરંભ (૨) પ્રસ્તાવના ઉપાડે ડું જુઓ ઉપાડ (૨) ઝરડાં ઝાંખ- ઉપષણ નહિં.] ઉપવાસ ને વાઢીને કરેલ જ
ઉફણાવવું સત્ર ક્રિ. ઊફણવુંનું પ્રેરક ઉપાદાન ન. સિં.] અંગીકાર; સ્વીકાર (૨) ઉફરાટ ૫૦ ગર્વ કરવો તે; હુંપદ
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉફરાંટું
ઉમેદવારી ઉફાંટું વિ૦ જુઓ ઉપરાંટું
ઉભરણું ન ભરે (૨) આશો ચડવો તે ઉક વિ૦ જુઓ ઉપરું
ઉભરાટ પુંઊભરાવું તે ઉફાંત(૬) સ્ત્રીહુંપદ (૨) શ્રીમંતાઈને ઉભરામણ ન ઉભરણ, ઊભરે (૨) આડંબર (૩) ઉડાઉપણું
ઊભરાઈને જે બહાર નીકળી ગયું હોય તે ઉબળક વિ૦ ઉપલક [ળવું”નું પ્રેરક ઉભરાવવું સત્ર ક્રિ. “ઊભર(રા)વું ઉબ(ભ)ળાવવું સત્ર કિં. ઊબ(ભ)- ઉભારવું નું પ્રેરક ઉબક વિ. ઉપલક; ઉબળક
ઉભળાવવું સક્રિટ જુઓ ઉબળાવવું ઉબાટ પું. ઊબ; ઉબાવાથી વળતી ફૂગ કે ઉભાળ વિ૦ ઉભેડું (૨) ઢાળ પડતું(૩)સ્ત્રી થતું પરિણામ
ચડાવ : ઉબાડિયું ન [કે. સાહિત્ય] (હાથમાં ઉભેડું-૨) વિઊભું હોય એવું; ઉભાળ લીધેલું ને એક છેડેથી શગ વગર) બળતું ઉભેળવું સત્ર ક્રિટ જુઓ ઉબેળવું (૨) પાતળું લાકડું કે સાડી સળેખડું; ખોરિયું ડાંગરની કરડ કરવી (૨) જુઓ ઉબડિયું સિ]
વિભેળે પુંછ કરડઅધી ખંડાયેલી ડાંગર ઉખાવું અ ક્રિટ ફૂગવાળું બનવું; કોવાવું ઉમદા (૬) વિ. [મ. સાર; શ્રેષ્ઠ (૨) ઉકાળું નતાપડિયું; ગૂમડું
ખાનદાન (૩) કીમતી ઉબાળે પંબાફ (૨) ઊભરે (૩) ઉમર સ્ત્રી [મ. ધ્રો ઉંમર; વય ઉશ્કેરણી; રોષ (૪) હેહા તોફાન ઉમરડું ન લિં. ૩૮વર ઉમરડાનું ફળ (૫) બળતણ, છાણાં (૬) કલ્લે (એકી- -ડે એક ઝાડ; ઉમરે "
સાથે બાળી ભડકે કરવા જેટલી ઉમરદરાજ વિટ [.] દીર્ધાયુ ઉમેતર ન ઉનાળામાં કૂવાના પાણીથી ઉમરલાયક. વિ. પુખ્ત વયનું કરેલો પાક (૨) લગ્નમાં નેતરે આવેલા ઉમરાવ ૫૦ [.. ઉમર] અમીર(૨)શ્રીમંત. ઓને રજા આપવી તે
જાદી [મ. વાવ) સ્ત્રી ઉમરાવની પુત્રી, ઉબેર સ્ત્રી હળમાં કેશને બેસાડવા માટે જાદે ! ઉમરાવને પુત્ર મારવામાં આવતી ફાચર
ઉમળકે પુંવહાલ-હેનને ઊભરો ઉભેલો પંચૂંક સાથે ઝાડાની હાજત ઉમંગ ૫૦ હેશ (૨) આનંદ. -ગી વિ. થાય તે (૨) ચૂંક
ઉમંગવાળું . ઉબે-ભે)ળવું સત્ર ક્રિ. વળ ઊકલે એવું . ઉમા સ્ત્રી લિં] પાર્વતી
કરવું(૨)વાવેલું ઉખેડી નાખવું(૩)ગઈ- ઉમાડ(ડિયું)ન, ડે પંગતે માહિત્ય)
ગુજરી સંભારવી નિરાંતે નહિ બેઠેલું જુઓ ઉબાડિયું; ખેરિયું ઉભડ(-) વિ. અધું ઊભું; ઊભું (૨) ઉમાધવ,ઉમાપતિ પુંલિ.]શંકર મહાદેવ ઉભય વિ[૬] બને. ૦ચર વિ[G]પાણી ઉમામહેશ્વર નબ૦૧૦ ઉમા અને મહેશ્વર
અને પૃથ્વી બંને પર ચાલે એવું. ત. (૨) મરી ગયેલાંની પાછળ પરણેલાં જેડાને અર્થઉં. બંને રીતે.૦થા અ[ઉં.]ઉભયતા. અપાતું દાન.-રી વિકબેરંગી, ગંગાજમની લિંગી વિ. વિ. વિ.] નર અને નારી ઉમિયા સ્ત્રી જુઓ ઉમા. ૦ધીશ,વર પુ. એમ બંને પ્રકારનાં ફૂલ બેસે તેવું (વૃક્ષ); ઉમાપતિ, મહાદેવ મનેઈશિયસ' (૨) નર અને નારી ઉમેદ સ્ત્રી [૪] આશા (૨) ઇચછા. કવાર એ બંને અંગ હોય તેવું હરમેડાઇટ', વિઉમેદ રાખનારું (૨) પુંછ કરી -સાવચી વિ.ઉભય (પદ અથવાવાક્ય - માટે અરજદાર અથવા નવું કામ શીખ
ને અન્વચ કરનારુ-ને જોડનારું વ્યિા] નાર આદમી. વારી સ્ત્રી ઉમેદવાર
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉમેરણ
ઉલેચવું ઉમેરણ ન ઉમેરણી(૨)અખરામણ-૭ ઉભાગ ૫) [8. ઉદેશ
સ્ત્રી ઉમેરવું તે; વધારો (૨) વધારીને કણ ન. [૪] જુઓ ઊણ. નાભ ૫૦ કહેવું-ઉશ્કેરવું તે લાગુ
[] કળિયે [(૨) તેની લિપિ ઉમેરવું સક્રિટ હેય તેમાં બીજું મૂકવું, ઉ૬ સ્ત્રી તિઉત્તર હિંદની એક ભાષા નાખવું, રેડવું, વધારવું (૨) મેળવવું; ભેગું ઉ(-) અ [મ.) ઉરફે કરવું(૩)ઉશ્કેરવુંલા..ઉમેરાવવુંસક્ર ઉવી સ્ત્રી [] પૃથ્વી (૨) જમીન (પ્રેરક). ઉમેરવું અ૦િ (કર્મણિ) ઉર્સ ના [..] જુઓ ઉરસ ઉમેરે ૫૦ વધારો (૨) મેળવણી
ઉલટાવવું સક્રિ. “ઊલટવુંનું પ્રેરક ઉમેશ ૫૦ લિં] ઉમાપતિ; શંકર ઉલ(લે)મા પું[.) ઇસ્લામી પંડિત ઉમેળવું અવ ક્રિક આમળીને મૂળમાંથી ઉલસાવવું સક્રિ“ઊલસર્વનું પ્રેરક ઉખેડી નાખવું
ઉલંધવું સક્રિ[ઉં. વસ્ત્ર ઓળંગવું ઉપર ઉર ન [૪] હદય (૨) છાતી
થઈને જવું; પાર કરવું (૨) અનાદર કરે ઉરગ પં; ન [] પેટે ચાલે તે-સાપ ઉલાણ (લા) વિ. પાછળના ભાગમાં વધારે ઉરજ પં; ન જુઓ ઉરોજ ' પ્રેિરક વજનવાળું જુઓ ઉલાળી રિઝાવવું સક્રિઊરઝાવું, ઊરગવુંનું ઉલાળ (લા) વિ. ઊલળતું (૨) પં. ગાડા ઉરદ સ્ત્રી જુઓ ઉર્દૂ
ઇત્યાદિના પાછળના ભાગમાં વધારે વજન ઉરકે અવ બીજે નામે; કિંવા; ઉર્ફે હેવું તે. ૦૬ સક્રિ. “ઊલળવુંનું પ્રેરક ઉરમંડલ(ળ) ન ઉરને – છાતીને ભાગ ઊલળે એમ કરવું (૨) ઉછાળવું(૩)અધવચ (૨) સ્તનમંડળ
મૂકી દેવું (૪) બંધ કરવું; દેવાળું કાઢવું. રિવર ન૦કમળનું બીજ; કમળકાકડી [૫]. -ળિયું ન૦ ઉલાળવું તે. -ળિયે પું રિવલ્લી સ્ત્રીદૂરીથી છાતી તરફ જતી ઉલાળવું તે(૨)જુઓ ઉલાળ (૩) સ્ત્રીઓનું
વેલ જેવી રુવાંટી (૨) પેટ પર વાટા પડે એક ઘરેણુકા] (૪) દેવાળું કાઢવું તે છે તે; ત્રિવેલી
(૫) વિનાશ ઉરસ પુલિયાની મરણતિથિને ઉત્સવ, ઉલાળ (લા') j[ઊલળવું]ઊભો આગળ એરસ (૨) લગ્નનું જમણ
(જૂની ઢબને લાકડાનો હોય છે તે) (૨) ઉરસ્ત્રાણ નહિં.) છાતીનું બખ્તર
ઉછાળ, ઊબકો રિસ્થલ કિં. (ળ) છાતીને ભાગ ઉલાળ (લા) પુપ્રિ. ૩૪ઢા=એક છંદો ઉરરી સ્ત્રી + હરીફાઈ [ઉડાડવું કાવ્યના અંતનું વલણ; ઊથલે ઉરાડવું સક્રિ. ઊડવું'નું પ્રેરક; જુઓ ઉલાંટ સ્ત્રી ઊલટાઈ જવું–ગુલાંટ ખાવી તે. ઉરાંગઉટાંગ j[છું. મોરેના મૂળ મઢયો ગુલાંટ સ્ત્રી ગેટીમડું (૨) એક રમત
ઊભો ચાલી શકે તેવો એક જાતને વાંદરે ઉલૂક પું; ન [.) ઘુવડ ઉર વિ૦ કિં. વિશાલ (૨) મેટું (૩) ઊંચું ઉલૂખલ કું. [i.) જુએ ઊખળ (૪) ઉમદા કીમતી
ઉલેખે આલેખેનકામું ઉરેકઅંડી સ્ત્રી વણાટની રેખાથી ત્રાંસું ઉલેચણિયે પુંપાણી ઉલેચવાનું પાત્ર વેતરીને કરાતા એક પ્રકારના સીવણવાળી (૨) પાણી ઉલેચવાની એક યુક્તિ
બંડી પેટે ચાલતું પ્રાણી (સર્પાદિ) ઉલેચણું (લે) સ્ત્રોના ઉલેચણે. –ણે ઉગામી વિ. હિં. પેટે ચાલતું (૨) ન૦ ૫૦ જુઓ ઉલેચણિયો . ઉરેજ પું, ન [.) સ્તન (૨) કામદેવ ઉલેચવું સક્રિ [ઉં. ડર્ +રિવું] સકિ.
ઉદેશ j[ઉ]ટની ઉપરના ખાડાને ભાગ છેડે થડે બહાર કાઢવું (પ્રવાહી માટે) :
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉલેમા
ઉસાસ ઉલેમા ૫૦ જુઓ ઉલમા [(૨) ઊંચું - ઉશ-સેટલું સક્રિહિં. ઉક્ષિી (તિર
લેર (લે) વિ. ઊંચા વધવાના વલણવાળું સ્કારથી કે કાળજી વિના ગમે તેમ) ફેકવું ઉકા સ્ત્રી [6.) રેખાના આકારે પડતે ઉશ્કેરણું સ્ત્રી ઉશ્કેરવું તે
તેજનો ઢગલો; આકાશને અગ્નિ(૨)ખતે ઉશ્કેરવું સક્રિર આવેશમાં આવે એમ કરવું તારે (૩) ખરિયું (૪) જ્વાલામુખીમાંથી (૨) ભભરવું. [ઉશ્કેરવું નું કમણિ ઊડેલો અગ્નિ. ૦૫ાલ પુંસં. ૧૯કાનું પડવું ઉશકેરાટપુ આવેશઉશ્કેરણ.-વું અક્રિ તે(૨) મહા અનર્થ–ઉત્પાર્તાલા]. મુખ ઉધાસ ! + જુઓ ઉચશ્વાસ સમય ન[.] જવાલામુખીનું (૨) ખેરિયાને ઉષાકાલ .] () ૦ ઉષા મળસકાને
બળને છેડે (3) પુત્ર અગ્નિમુખી રાક્ષસ ઉષાસ્ત્રી [i.jપરેઢ(ર)મળસકાનું અજવાળું ઉલકત સ્ત્રી [4] દોસ્તી મહેબત ઉષીર ન[] જુઓ ઉશીર [ઊંટડી ઉલ્લર વિ૦ જુઓ ઉલેર [ઉલ્લાસવું ઉષ્ય ન[ફં.]ઊંટ-ટ્ટિકા,-બ્દી સ્ત્રી[૩] ઉલસવું અ૦ કિ. [સં. ૩ જુઓ ઉણ વિ૦ લિં] ગરમ. કટિબંધ પુત્ર ઉલ્લસિત વિ. [i] હર્ષથી પ્રકુલ્લિત વિષુવવૃત્તથી ર૩૩ અંશ ઉત્તર અને ર૩] ઉલંઘન નહિં.] ઓળંગવું તે (૨)અનાદર અંશ દક્ષિણ વચ્ચેને ભાગતા સ્ત્રી [.] કરે તે; વિરુદ્ધ જવું–ન માનવું તે (૩) ગરમી; ઊનાપણું, છતામાનનગરમીની
અપરાધ.-૬ સ. કિ. જુઓ ઉલંઘવું સપાટીનું માપ; ટેમ્પરેચર. તાવહન ઉલલાસ પં. લિં) આનંદ (૨) પ્રકાશ (૩) ન ગરમી વહન કરવી તે. વતાવાહક
પ્રકરણ. Aવું અક્રિ. [૩, વસ્ત્રાપું વિ૦ (૨) ગરમી વહન કરનાર
હરખાવું (૨) પ્રકુલ્લિત થવું (૩) પ્રકાશવું ઉમા સ્ત્રીલિં] ગરમી (૨) હુંફ(૩)વરાળ. ઉલુ વિ૦ મૂરખ; ગમાર
ક્ષર ૫૦(વ્યા.) શ, ષ, સ, ને હું એમને ઉલ્લેખ ૫૦ [૬] નિર્દેશ કથન (૨)વર્ણન. કોઈ પણ વ્યંજન, મેઘ વિ. પ્રકાશમાન
૦વું સક્રિ[4. ઉરિજી લખવું કરવું ગરમી વહન કરવાના ગુણવાળું. ૦માન . (૨) ઉદ્દેશીને લખવું; નિર્દેશ કરવો ગરમીની સપાટી; ટેમ્પરેચર' પિ. વિ.. ઉલહાદ ૫૦ + આહલાદ, ઉલ્લાસ [૫] ૦માપક - ગરમીની સપાટી માપવાનું વિટાણુ ન૦ ઉપણું; લેપ કર-ચળવું તે યંત્રઃ થરમિટર'. કમાંક [+, ગ્રંથા]
(૨) શરીરે ચેળવાનું એક સુગંધી દ્રવ્ય ૫. કેઈ પણ પદાર્થની ગરમી ગ્રહણ કર(૩) ઊટકવાના કામમાં આવતી વસ્તુ વાની શક્તિનું, પાણીની તેવી શક્તિ સાથેનું –ણે ૫૦ ઉવટણ તરીકે વપરાતું દ્રવ્ય(૨) ગુણોત્તર; “સ્પેસિફિક હીટ [૫. વિ.] જુઓ ઉપરવટણે
ઉસરડવું સક્રિો એકઠું કરવું ૨) કચરો ઉવાટ વિ. [ઉં. ક્વાટ) આડું; ખોટું(૨) (દૂર કરવા કે ફેકી દેવા માટે, જેમ કે ગંદકી, સ્ત્રી આડે રસ્ત; બેટો રસ્તે
એઠવાડ ૮૦) વાળી ઝૂડીને એકઠા કરો. ઉખવું સત્ર કિકિં. રૂક્ષ ઉપેક્ષા કરવી ઉસરડાવવું સક્રિક(પ્રેરક). ઉસરડાવું
(૨)અનાદર કરે; અવગણવુંતુચ્છકારવું અક્રિ (કર્મણિ) [(૨)કચ્ચરઘાણ શાપ પં. શાપનું નિવારણ, તેના ઉતારને ઉસરડે ૫૦ ઉસરડીને એકઠી કરેલી વસ્તુ માર્ગ
ઉસવણુ(મું) ન ઊસનું ખારવાળું પાણી ઉશીક- સું) ન ઓિ ઉશીસુઓશીકું ઉસાર પંઓ એસાર થ(૨)હઠવાને ઉશી(બી)ર ન [i] એક વનસ્પતિ; અવકાશ ધિસીને ઉસરડી લેવું વરણને વાળે
ઉસારવું સત્ર ક્રિટ સિં. ૩ઉપાડવું (૨) ઉશીસું ન. શીર્વ) ઓશીકું ઉસાસ યું. [૪. વારો ઊડે શ્વાસ
M"
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉસેટનું
ઉસેટલુ સક્રિ॰ જીએ ઉશેટવું; ફેંકી દેવું. ઉસેટાવવુ સ૦ ક્રિ॰ (પ્રેરક). ઉસેટાનુ’ અ૦ ક્રિ॰ (કમ*ણિ) ઉસેડવુ, ઉસેડાવવું, ઉસેડાયુ' જીએ ઉસરડવું’માં
સેવ ન॰ જુએ ઉસવ; ઉસેવવા માટેનું ખારનું પાણી સેવવુ' સ॰ ક્રિ સૂતર અથવા રેશમને રગ ચઢાવવા માટે પહેલાં ઊસના ખારવાળા ઉકાળામાં ખાળી રાખવું (ર) ખાફ આપવા; ધાવું (૩) સેવવું; પરિશીલન ફરવું
ઉસ્તાદ વિ॰ ાિ.] કાબેલ; પહેાંચેલું (૨)પું૦ ગુરુ (૩) વિદ્યા′; આચાય; તા. –દી વિ॰ ઉસ્તાદની ઢબનું(૨)સ્રી॰ ઉસ્તાદપણું;
ઊ પું [i.] સંસ્કૃત વણ માળાનો છઠ્ઠો અક્ષર–એક સ્વર
ઊકંટા પું॰ દુખતી આંખની એક દવા ઊકડું વિä, પ્લુટ]જુએ ઉભડક,અધૂકડું' ઊકલવું અક્રિ॰ ગડી કે ગૂંચગાંઠનુ ખૂલવું;
ગૂચગાંઠ વિનાનું–સરળ કે સીધું બનવું (૨) (અક્ષરા કે લખેલું) વાંચી શકાવું (૩) પાર પડવું ઊકળબિંદુ ન॰ કાઈ પણ પદાથ જે ટેમ્પરેચરે ઊકળે તે; ખાઇલિ’ગ પોઇન્ટ’ [૫. વિ.]
ઊકળવું' અક્રિ॰પ્રવાહીનું ઊભરા કે ઉછાળા આવે એટલું ગરમ થવુ (ર) ગુસ્સે થવું ઊખડવુ' અક્રિન્તુિએ ઉખાડવું] (વળગેલું
કે ચાંટેલું હોય ત્યાંથી ) છૂટુ પડવુ' (ર) જડમૂળથી નીકળી જવું (૩) [લા. ગુસ્સે થઈ જવુ' (૪) વંઠી જવું ઊખડેલ વિ૦ વહેલ
ઊખર વિ॰ [É. પર] ખારાવાળું (ર) સ્ત્રી જેમાં કાંઈ પાકે નહિ એવી જમીન; ખારાટવાળી જમીન
૯૭
ઊ
ઊઘલવું
કાબેલિયત (૩) ચાલાકી; યુક્તિપ્રયુક્તિ કરવાની હેાશિયારી ઉળખળા પું [નં. રજૂલર] ખાંડણિયા ઉંદરે પું॰[ત્ત, ઉંટુર, પ્રા.]ઊદર. કયુિં, ન કણી સ્ત્રીઉં દરિયું. ડી સ્ત્રી ઉંદરની માદા (૨) નાના ઉંદર. ડૅા પું॰ નર ઉંદર (૨)મેાટા ઉંદર, વાઈ સ્રો॰, “રિયું ન॰ ઊંદર પકડવાનું પિંજરુ ખર પું॰ ઊમર; ઘરના ઉમરે 'ખર પું॰ [i. “ કુંવર] એક ઝાડ; ઉમરડી, -રી સ્ક્રી॰ ઉમરડા. “રું' ન૦ ઉંમરડું, -રા પું॰ ઉમરડા ખરા પું॰ ધરના ઊમરેશ ઉભી સ્ત્રી॰[.]ઘઉં, જવ, ઇ॰ ધાન્યનું હૂંડું ઉમર, દરાજ, ાયક જીએ ઉમર’માં
ઊખળ ન॰, –ળી સ્ત્રી, −ળુ' ન॰ [i. ઉર્દૂલ) ખાંડણિયા (૨) ચાર ખળાવાળા ગાાના એ આગળના અળદનું ધૂસર" ઊખળા પું॰ ઊખળ; ખાંડિયા ઊગઢ સ્રી॰ ઊભેલા ગાડી–ગાડાના પૈડાની
આગળપાછળ મુકાતું અટકણ (૨) ગટણું ઊગરી પુંજીએ ઊકટા [શરૂઆત ઊગમ પું ઊગવુ તે (૨)ઉદ્ગમસ્થાન (૩) ઊગરવું અક્રિ॰ ખચવુ' (ર) બાકી રહેવુ' ઊગવુ અં૦ક્રિ॰ [i. કામ] આગળ અંકુર થવા; વધવું; ફ્રૂટવુ (બીજમાંથી) (૨) ઉદેચ થવા (જેમ કે સુરજ,ચદ્ર) (૩) (મનમાં) ફરવુ ઉત્પન્ન થવું (૪) ફળદાયી થવુ'; પરિણામરૂપે નીપજવુ [લા.] ઊઘડવું અક્રિ॰ [i. ઘટ્] ઉધાડું થવું; ખૂલવુ (૨)ખીલવુ’; પ્રફુલ્લ થવુ (જેમ કે, ફૂલ, કળી ઇ૦); નસીબ [લા.] (૩) સાફસ્પષ્ટ થવું (જેમ કે રંગ, આકાશ ૪૦) (૪)નવેસર શરૂ થવુ' (જેમ કે, નિશાળ) ઊઘલવું અક્રિ॰ પરણવા (વરઘેાડામાં) નીકળવુ' (૨) ફજેત થવુ [કટાક્ષમાં]
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઊચક
ઊડવું
ઊંચક અ૦ ઊધડું; ઉચ્ચક
ઊટ(ડ)વું સક્રિટ માં જવું અજવાળવું ઊચકવું સક્રિટ ઊંચું કરવું; માથે લેવું (૨) ઊટેટ કું[ટેનું ધિત્વ) અનાજને ઠક્ષકો આપ; ધમકાવવું લિ.]. ઊચ- ખાંડ્યા ઝાટક્યા પછી રહેલાં ફોતરાં કાવું અક્રિ. (કર્મણિ)
ઊઠ(–) [. અર્થાતુ, પ્રા. યુદ્] વિ૦ ઊચકી સી. વાધણી; હેડકી
સાડાત્રણગણું ઊચડવું સકિ ઉચેવું; ઉખાડવું ઊઠબેસ સ્ત્રી ઊઠવું અને બેસવું તે (૨)એવી ઉચમૂચ અ. અચાનક
કસરત (૩) એવી શિક્ષા (૪) વારે વારે ઊચરવું સક્રિટ લિ. ઉજ્વર) ઉચ્ચારવું; ઊઠવું અને બેસવું તે
બેલવું. ઊચરાવું અકિ (કમણિ) ઊઠવું અ૦િ કિં. રા] ઊભા થવું (૨) ઉચલાચલ-લી) સ્ત્રી ઊંચકાઊંચકી જાગવું અને પથારી છોડી ઊભા થવું (૩)
(ર) ડાદોડી (૩) અશાંતિ [બંધ થવું જાગવું; સાવધ થવું; તયારકે ખડું થવું (૪) ઊચી જવું અ૦િ (ર)વસૂકવું દૂધ દેતું એકાએક ઓચિંતું ખડું થવું, આવી ઊછરવું અક્રિ. પાલનપષણને સંભાળથી લાગવું, બનવું (જેમ કે બંડ બૂમ) (૫) પૂરું
મેટા થવું. ઊછરવું અદ્ધિ (મણિ) કરીને ઊભા થવું (જેમ કે, સભા, અદાલત) ઊછરેલ પારેલ, ઊછર્યું પાછયું વિ. (૬) ખીલવું; બરાબર ઊઘડવું સ્પષ્ટપણે - ઊછરીને મોટું થયેલું (બાળમરણમાંથી પરિણમવું (જેમ કે, છાપ,રંગ) (૭) દિલ) બચીને)
ઊતરી જવું ઉછળવું અક્રિ. [. ૩૪] ઊંચે જવું ઊઠવેઠ સ્ત્રી સેવાચાકરીમાં હાજરને હાજર • ફેકાવું (૨) ઉછાળા માર (૩) છલંગ રહેવામાં પડતા શ્રમ (૨) ઠરૂપ શ્રમ
મારવી; કૂદવું (૪) છૂટે હાથે વપરાવું ઊઠાંનબ૦ જુએ ઊઠ) સાડાત્રણના (લાકડી, તલવાર, વસ્તુ ઇત્યાદિનું) (૫) ગુણાકારવાળા ઘડિયા. ૦ગણાવવાં, ખૂબ વધી જવું (જેમ કે ભાવ)
ભણાવવા= રમાડી જવું; ભરમાવવું; ઊજડ વિ. જુઓ ઉજજડ વેરાન. નેમ છેતરવું-હું વિ૦ જુઓ ઊઠ સ્ત્રો અષાડ સુદ ૯
ઊડકવું અકિટ જુઓ ઊટકવું ઉજમ પંકિં. રૂચ, .] હશ;ઉમંગ ઊડઝૂડ અ ઊંધું ઘાલીને; આડુંઅવળું; ઊજમાવું ક્રિય ઊજમમાં આવવું વિવેકવિચાર વિના. –ડિયું વિ. ઊડઝૂડ ઊજવવું સત્ર ક્રિટ પ્રા. ઉન્નાવ (તનું) થતું (૨) તેમ કરનારું ઉદ્યાપન કરવું (૨) ઉત્સવ કરે; કોઈ ઊડણ વિ. [ઊડવું] ઉડે એવું (૨) ચેપી પ્રસંગ વિધિસર પૂરો કર (૩) ફજેત (૩) સાધારણ ઉષ્મામાને ઊડી જાય તેવું કરવું [ કટાક્ષમાં
(તેલ ઈ); “લેટાઈલ” [૨.વિ.]. ઉજવાવું અક્રિો ઊજવવુંનું કમણિ ખાટલી સ્ત્રી ઉડે એવી ખાટલી બલૂન. ઊજળાઈ સ્ત્રી ઉજાશ (૨) સ્વચ્છતા (૩) ખિસકેલી સ્ત્રી ઉડતી ખિસકેલી.
સંસ્કારિતા (૪) પૈસેટકે સુખી હોવાને છે સ્ત્રી ચંદન ઘોડે ઉડાડે.
દેખાવ સ્ત્રિીય ઊજળાપણું ૦દંડ પેટ ઊડી શકે એવી જાદુઈ લાકડી. ઊજળાટ , –મણુ સ્ત્રો; ન, શે ઠફળ ન રેસાને આધારે બીજ ઊડીને ઊજળું વિ૦ કિં. રૂક્ય] ઘેલું (૨) • ફેલાય તેવું ફળ; “સમારા’ વિ. વિ.
ચકચકતું (૩) નિમંળ (૪) ઉજળિયાત ઊડવું અકિo [i. ૩] હવામાં અધ્ધર (૫) રીતભાતે સુઘડ (૬) પિસેટકે સુખી; જવું (૨) જોરથી ચાલવું; દોડવું (૩) ફીકું સારું રૂડું
પડવું અને જતું રહેવું (રંગ ઈત્યાદિ) (૪)
-
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઊનતા.
ઊડાઊડ
ખપી જવું(વસ્તુ, માલ ઇત્યાદિ)(૫)ફેલાવું; અસર પૂરી થવી (જેમ કે પતી ઊતરી) પ્રસરવું (૬) ધસી જવું; લડવા કૂદી પડવું (૧૧) (મું) ફર્ક પડવું; વિલાવું (૧૨) (જેમકે, તેનો શો વાંક કે તેના પર તમે (રંગ)વાથી નીકળ (૧૩) (મન, હૃદય, ઊડ્યા) (૭) (પરીક્ષામાં નાપાસ થવું. ધ્યાનમાં) બરાબર જવું;સમજાવું ગમવું; (તકરાર અધ્યાહાર રહીને સ્ત્રી માં). ઠસવું (૧૪) (વાળ માટે) ખરી પડવું; ઊડવી = તકરાર કે લડાઈ થવી; વાંધો નીકળી જવું (૧૫) સક્રિટ પાર કરવુંપડ.ઊડી જવું =વાયુરૂપે હવામાં જતું ઓળંગવું (નદી, પુલ ઇ.) .
રહેવું (ગંધ કપૂર, સ્પિરિટ ઇનું) ઊતરાવું અ૦ કિ. ઊતરવાની ક્રિયા થવી ઊડાઊડ(ડી) સ્ત્રી ઉપરાછાપરી ઊડવું તે (“ઊતરવું'નું ભાવે) ઊડેલ(હું) વિ ચંચળવૃત્તિનું (૨) ફાટેલું; ઊતરી સ્ત્રી, ગળાનું એક ઘરેણું
વહેલું (૩) ઢેર પણ ન ખાય એવું બગડેલું ઊતરેલું વિ૦ વાપરવામાંથી દૂર કરાયેલું ઊઠણ ન જુઓ ઉઢાણું
(જેમ કે કપડું); સેકન્ડ હેન્ડ ઊણુ વિ. ની ઊણું (૨) સ્ત્રી ઊણપ; ઊતવું અ ક્રિપાણી કે હવા લાગવાથી
ઓછપ ખેટ (૩) અપૂર્ણતા (૪) ખોડ. (લાકડું) વાંકુંચૂકું થવું હવું સકિવણાટમાં ઊણું હોય તે પૂરવું. ઊતળું વિટ ઊંડું નહિ એવું તૂણવું. -શું વિ ઓછું ભરાયેલું; અપૂર્ણ; ઊથલપાથલવિ. ત્યજીત્યા ]ઊંધું
ખૂટતું; કમી ચિક્રિ (કર્મણિ, ચતું (૨) સ્ત્રી ઊંધુંચતું થવું તે ઊતડવું સક્રિજુએ ઉતરડવું. ઊતડાવું ઊથલ(લા)વું અક્રિટ ઊંધા થઈને પડવું; ઊતરચડ સ્ત્રીઊતરવું અને ચડવું તે ઊંધુંચતું ઉપરતળે થવું ઊંધું કે ઊલટું થવું ઊતરતી ભાંજણ સ્ત્રી ભારે કિંમતની ઊથલે પૃ. [૩. સ્ટા] ઊંધાચતા થઈને સંખ્યાને ઓછી કિંમતની સંખ્યાનું બીજી બાજુ પર પડવું તે (૨) ગયેલો રૂપ આપવાની રીત [..]
મંદવાડ પાછો આવે તે(3)વલણ(કાવ્યમાં) ઊતારતી શ્રેઢી સ્ત્રી ગણિતની એક રીત; જે (૪) સામો જવાબ
હારમાં એક પછી એક ઊતરતી સંખ્યાની ઊથફ ૫૦ નાની મોટી કચુંબર (૨) રકમે મુકાય તે [..] .
નકામી મહેનતનું પરચૂરણ કામ ઊતરવું અ૦િ કિં. રૂર્ +ઉપર કે ઊદબત્તી સ્ત્રી જુઓ ઉદબત્તી, અગરબત્તી
ચેથી નીચે આવવું (૨) નીચે આવવું; ઊધ સ્ત્રી[ફે. દ્વિ) ઊધ; (ગાડાને)ોરિયો કમી થવું (જેમ કે, વસ્તુના ભાવ) (૩) ઊધઈ સ્ત્રી જુઓ ઉધેઈ (ગુણ, સ્થિતિ, સ્વભાવમાં) ઓછું નીવડવું; ઊંડ વિ. જુિઓ ઉઘડ] ભાવતાલકે વજન બગડવું (જેમકે, કેરી)(૪) (તેલમાં) આવી કર્યા વગર એમનું એમ આપેલું-રાખેલું રહેવું; બરોબર થવું (“શેરનાં છ રીંગણ કે અંદાજે ઠરાવેલું (જેમ કે, ઊધડ ભાવ, ઊતર્યો”) (૫) થવું; નીપજવું; ફળ તરીકે માપ, ખરીદી).-ડું વિ૦ ઉધડ (૨) નવ હાથ આવવું-મળવું (જેમકે, પાક ઊતરવો) જુઓ ઊધડે. ઊધડું લેવું=ખૂબ વઢવું, (૬) ઉતારો કે મુકામ કર (જેમ કે તેઓ સખત ઠપકો આપ. પું. ઊધડું કામ વીશીમાં ઊતર્યા) (૭) બરબર આબેહૂબ ઊધરવું અ કિડ જુઓ ઉદ્ધરવું (૨) દૂર થવું, પાર પડવું (જેમ કે નકલ, છબી)(૮) થવું ટાળવું (૩) ઊછરવું (સ્પર્ધા, નાટક, ઇમાં) સામેલ થવું (૯) ઊધર(-૨)વું અ ક્રિટ ઉધાર ખાતે લખાવું (કોઈ અંગ કે હાડકું) પિતાને સ્થાનેથી ઊન વિ૦ કિં.] ઊણું (૨) ઊણપવાળું હઠવું-ચળવું (૧૦) (ગ્રહ કે દશ) –ની ઊનતા સ્ત્રી જુએ ઊણપ
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઊનવા
૧૦૦
ઊમડઘૂમડ ઊનવા (ન.) ૫. એક મૂત્રરંગ Gજ ૦૯) ૧૦ જરાક ઊંચું હોય એવું ઊભું ઊનું (નું) વિન્ડં. U]ગરમ (૨) તાવભર્યું ઉભડ પું, મજૂર, દહાડિયે (૨) અસ્થિર ઊપજ સ્ત્રી પેદાશ(૨)આવક મળતર (૩) વાસવાળ આદમી. પું. બિનખેડૂત નફે. નીપજ સ્ત્રી ઉત્પન્ન અને વૃદ્ધિ(૨) ઉપર લેવાતે કર પેદાશ (૩) ચેખી આવક. ૦વું અ૦ ઉભડું વિ૦ જુઓ ઊભું કિં. [. ૫૩] ઉત્પન્ન થવું; પેદા થવું
ઊભણી સ્ત્રી ઘરના પરથારથી મેડા લગીની જનમવું (૨) નીપજવું નીવડવું (૩)મળવું;
ઊંચાઈ (૨) ઘરને પરથાર, ઘરની બેસણી સધાવું; મળતર કે આવક થવી (૪)કિંમત
ઊભર(રા)વું અ ક્રિ. ગરમીના જોશથી તરીકે મળવું. ૦રે પુત્ર આવકવેરે.
ઊંચે આવીને બહાર નીકળવું(૨) માવાથી ઉપરવું અ૦ કિ. ઝાંખું પડી જવું
બહાર આવવું–છલકાવું (જુ બહુ ઊપટો પુત્ર જુએ ઊકટે
ઊભરાઈ જાય છે)(૩)અતિ મેટી સંખ્યામાં ઉપડવું અ૦ કિહિં. ૫૩] ઊપસવું; ટેળે વળવું ઊંચું થવું (૨) ઊંચકાવું(૩)પ્રયાણ કરવું; ઊભરે ૫૦ ઉભરણ (૨) લાગણીને ઉછાળે. નીકળવું (૪) એકાએક શરૂ થવું (દુઃખ, ઊભવું અ૦ કિ. જીિઓ ઊભું] ઊભા રહેવું રેગ ઇત્યાદિનું) (૫) ચરાવું; ઉપાડાવું –થવું (૨) થંભવું (૩) ટવું; સામે (૬) નાણાં ઉપાડાવાં; ઉપાડ થ (૭) ટક્કર ઝીલવી ખપવું વેચાવું (જેમ કે, “હમણાં ખાદી ઊભળવું અ૦ કિ. જુઓ ઊબળવું ખૂબ ઊપડે છે.) (૮) ધસવું; કુદી પડવું " ઉભાઉભ સ્ત્રીઊભા ને ઊભા રહેવું તે (ઉદાત્ર તે એને મારવા ઊપડ્યો.) (૨) અર બેઠા વિના; નિરાંત વિના; ઊભાં ઉપણવું સત્ર ક્રિ[ä. 7-[] (અનાજને) ઊભાં (૩) ઝપાટામાં પવન નાખી ચેખું કરવું
ઊભું વિ૦ કિં. કાર્ચ, 2. ૩] ઊભેલું (૨) ઉપણવું અવ ક્રિટ ઊપણવું”નું કમણિ થંભેલું; શેભેલું; ચાલતું બંધ થયેલું (જેમ ઉપણું(-) ના ખાટલાના માથા અથવા કે ગાડી ઊભી છે) (૩) ટટાર; (૪) સીધાપાંગથ આગળનું લાકડું ,
એકદમ બહુ ઢાળના ચડાણવાળું(જેમ કે ઊપનવું અઉિત્પન્ન થવું (૨)જન્મવું[૫] ઊભી ભેખડ) (૫) અપૂર્ણ; ચાલુ; આગળ ઊપસ(-સા)વું અક્રિટ બહાર નીકળવું; ચાલવાની કે પૂરું થવાની વાટ જોતું કે પૂરું
ઊંચું થવું (૨) ફૂલવું (૩) સેજો આવવો કરવાનું બાકી (જેમ કે, આ કામતે હજી ઉપલું ન જુએ ઊયણું
ઊભું છે; ઊભે પાક =લણવાને બાકીઊફર્સ વિ૦ જુઓ ઉપરું
ખેતરમાં ઊભેલ પાક)(૬) સીધું આખું ઊબ સ્ત્રી, ફૂગ; ઉબાટ ઉછાળે એક લાંબા પટમાં પડેલું (ઊભો રસ્ત; ઊબક સ્ત્રી કે પુ. બકરી; ઊલટી થવાને ઊભેબરડેબેલગાવવી જોઈએ.) (૭)હયાત; ઉબટ વિ. ઉબાઈ–બગડી ગયેલું (૨) ખરું મેજૂદ (ઊભે ઘણી) (૮) સપાટીને લંબ ઉબડું વિ અધૂકડું અધ્ધર બેઠેલું; ઉભડક દિશાએ આવેલું (જેમ કે ઊભી લીટી; (૨) ઊંધું (સુ)
ઊલટું-આડી લીટી) ઊખવું અક્રિ જુએ ઉબાવું; ઊબ લાગવી ઊમગવું અ૦ કિ. સ્ફરવું; ઉત્પન્ન થવું ઊબળ પુંઊલટે વળ
ઉમટ(s)વું અકિoઊલટભેરધસવું, એક ઊબ(-)ળવું અ૦ કિ. (વળનું) ઊકલી સામટા જથામાં આગળ આવવું(૨)પાકવું;
જવું (૨) (રૂઝ વળ્યા પછી અથવા મટવા ફળ ઊતરવું જેિવું છવાઈ જઈને
આવ્યા પછી) ફરી ઊપડવું; ઊથલે ના ઊમડધૂમડ અ ચંદરવા જેવું, આકાશ
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઊહ.
ઊમડવું
૧૦૧ મડવું અ૦ ક્રિટ જુઓ ઊમટવું
સ્ત્રી પ્રતિપક્ષી તરફની (સાક્ષીની)તપાસ. ઊમર પું[૩. ઉમર) ઉંબરે ઘરને ઊમરે ૫(પૂ)લટ વિઅવળાસવળી; ઊલટ[પ.. -ર ૫૦ ઉંબરો (ધરો)
સૂલટ(૨) અવ્યવસ્થિત (૩) સ્ત્રી ઊલટઉમરે ડું એક ફળઝાડ, ઉમરડે પાલટ તપાસ (5) અવ્યવસ્થા ઊમલવું અ૦ ક્રિટ લિં. ૩૪] ખીલવું, ઊલટભ(બે) અ ઉમંગભેર; હેશભેર વિકાસ પામવું (૨)ઢિારનું વિયાવાનું ઊલટવું અ૦ કિ. ઊલટથી કરવું (૨) ધસી થવું (૩) પલળીને ભૂકે થવું (કળીચૂનાનું આવવું (૩) હુમલો કરે (૪) ઊંધું થઈ રઝાવું અ કિડ મૂંઝાવું
જવું (૫) ફરી થવું, પાછું થવું ક્ષરવા ૫૦ બદનામી
ઊલટસવાલ પુંસામો સવાલ ઉર પુહિં. જાંઘ
ઊલટસૂલટ વિ. અવળાસવળી (૨) ઊંધુંઊર્જસ્વી વિ. સિં] જબરું બળવાન ચતું; આડુંઅવળું; તળ ઉપર એવું ઊર્જિત વિ. વિ.] જબરું; બળવાન (૨) ઊલટાસૂલટી વિ. જુઓ ઊલટસૂલટ
ઉમદા; સુંદર (૩) મહાન; ભવ્ય ઊલટી સ્ત્રી, જુઓ ઊલટું ઓકવું તે ઊણ ન [.] ઊન (૨) તરફ તંતુ (૩) ઊલટું વિ. [ ૩જી ઊલટ; ઊંધું અવળું કરોળિયાનું જાળું. નાભ(–ભિ)j.] (૨) વિરુદ્ધ; આડું (૩) સામું વિપરીત કરોળિ. -ણું સ્ત્રી સં. ઊન (૨) ઊલવું (લ)અકિ(મોસમનું) ખલાસ થવું આંખની ભમરો વચ્ચેની વાળની રેખા. ઊલસવું અ૦િ [4. વરૂ] જુઓ - યુ વિ. [. ઊનનું (૨) પં ઘેટે ઉલ્લાસવું(૨)એકાએકઊભા થવું,ઊભરાવું (૩) કળિયો
ઊલળવું (લ)અક્રિ[í. ૩+] નમી ઊર્વ વિ૦ (૨) અo [i] ઊંચું કરેલું જવું; લળી પડવું (૨) ગાડા ઇત્યાદિનું
ઉનત. ૦ગામી વિ૦ [.7 ઊંચે જનારું આગળથી ઊંચું થઈ જવું (૩) ઊલટાઈ (૨) ઉન્નતિ તરફ જનારું [લા.. રેત જવું (૪) કૂદવું (૫) જતું રહેવું નાશ (તા, સ) વિ. [.જેના વીર્યનું પતન પામવું (૬) હોંશભેર ઘસવું-ઊંચા ને થતું નથી એવું (૨) નિત્ય બ્રહ્મચર્ય . ઊંચા રહેવું લિા.. પાળનારું. લેક ૫૦ લિં. સ્વર્ગ. ઊલિયું નવ ઊલ ઉતારવાની ચીપ હવાહિની સ્ત્રીમૂળે ચૂસેલા રસને ઉપર ઊવટે સ્ત્રી આપદા (૨) અડચણ; પીડા લઈ જનાર નળી; ઝાલેમ વિ. વિ. ઊષર વિ૦ (૨) સ્ત્રો .િ જુઓ ઊખર ઊર્મિ સ્ત્રી નિં.] તરંગઃ મેજું (૨) પ્રવાહ ઊષા સ્ત્રીલિ.] જુઓ ઉષા (૩) લાગણીને તરંગ-ઉછાળો. કાવ્ય, ઊષ્મા સ્ત્રી[], ૦ક્ષર પું, ભેદ્ય વિ, ૦ગીતનઊર્મિથી ભરેલું-રચાયેલું કાવ્ય -માંક ૫૦ જુઓ ઉષ્મા'માં કે ગીત, લિરિકા. ૦લ વિલાગણી પ્રધાન; ઉસ ! [. ) એક ક્ષાર
તરંગવશ - વિળતી છારી ઊસ સ્ત્રી, શેરી ઊલ સ્ત્રી, ફિ. ૩(મો) સ્ત્રી જીભ ઉપર ઊસરપાટ પંવિનાશ(૨)સંપૂર્ણ નિકંદન ઊલક (લ') સ્ત્રી ઊલટી; એકવું તે ઉસરવું અ ક્રિટ પ્રિા. ૩રૂર] ટળવું;જતા ઉલક ના ખાલી બુમરાણથી નાસભાગ રહેવું (૨) નાશ પામવું; નિકંદન નીકળી ને ગભરાટ થવો તે
જવું (૩) સરવું; ઓછું થવું. ઉલઝવું અ૦ કિ. ગૂંચવાનું
ઊહ ! [.) તક; કલ્પના (૨) પરીક્ષણ ઊલટ સ્ત્રી હોંશ ઉમંગ
(૩) અધ્યાહાર થવું. ઊલટ વિ. ઊલટું અવળું પાછું. તપાસ ઉહ અ૦ રિવ9] મશ્કરી, ચેષ્ટા, તિરરકાર
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઊંહકારે
૧૦૨
અને ગર્વ સૂચકધ્વનિ(૨) હુંપણાને ઉગાર. લંબાવેલ (સૂર કે અવાજ) (૪) જં૫,
રે પં દીર્ઘ નિઃશ્વાસ; નિસાસે (૨) નિરાંત કે શાંતિ-સમાધાન વગરનું સાંભળું છું, ઠીક છે, સ્વીકારું છું, ઇત્યાદિ અણબનાવવાળું (મન, શ્વાસ, જીવ). દર્શાવનારે ધ્વનિ (૩) ગર્વને અને નીચું વિટ ખાડાખયાવાળું
અનાદર કે તુચ્છકારને ઉગાર ઊંચે અ૦ સપાટીથી ઉપર ઊંચી-ઊંચાણઊહાપોહ પુર ]િ ચર્ચા
વાળી જગાએ; ઊંચી દિશામાં, માથા ઉપર ઉગ(–જવું,ઊગા–જા)વું,ઊંગા(જ) ઊંજણ ન ઊંજવું તે (૨) ઊંજવાનું દ્રવ્ય વવું જુઓ ઊંજવું”માં
- તેલ, દિવેલ ઇત્યાદિ. –ણું સ્ત્રી મંત્ર ઊંઘ સ્ત્રી ઊંઘવું તે; નિદ્રા
ભણીને કપડાના, સાવરણી ઇ.ના છેડાથી ઊઘટિયું, ઊંઘ વિ. ધમાં ભરાયેલું રેગ કે ભૂતને દૂર કરવાની ક્રિયા. –ણું ઊંઘણી સ્ત્રીઉધેવું તે (૨) બહુ ઊંધવાની ન રાજકુમારી કે રાણીને રસાલો
ટેવ. કશી વિ. ઊંધ્યા કરવાની ટેવવાળું ઊંજવું સકિત [પ્રા. ર =સીંચવું] તેલ (૨) આળસુ, એદી
નાખવું-પૂરવું (૨) રોગ કે ભૂત કાઢવા ઊંઘરેટ વિ. ઊંઘમાં ભરાયેલું
ઊંજણી નાંખવી. ઉજાવવું સકિ. ઊંઘવું અકિટ [પ્રા. ઘી નિદ્રા લેવી (૨) (પ્રેરક). જાવું અ૦િ (કમણિ)
આળસુ થઈને પડ્યા રહેવું (3) અજાણમાં ઊંટ ન૦ [, ૩ષ્ટ્ર, પ્રા. ફટ્ટ રણમાં ખૂબ –અજ્ઞાનમાં રહ્યા કરવું (લા.
ખપનું એક ઊંચું પડ્યું. કડી સ્ત્રી સાંઢ; ઊઘાડવું સક્રિય છે એમ કરવું (૨) સાંઢણી; ઊંટની માદા(૨) નીનું ઓજાર. પડતું મૂકવું; શાંત પાડવું
વડે ઊંટ (૨) જુઓ ઊટિ. વૈદ ઊંધાવું અત્રિ ઊંધવાની ક્રિયા થવી પં. ઊંટને માણસની દવા કરવાને ઊંધાળવું) વિ. ઊંઘણશી; બહુ ઊંધનારું નાલાયક એક લેભાગુ વૈદ. વૈદુ ન૦
(૨) સહેજ સહેજમાં ઊધી જાય તેવું ' ઊંટવૈદનું કામ; રાક્ષસી ઉપચાર ઉઘેટું વિ૦ ઊંઘટિયું
ઊંટિયા (યું) કરું ન એક ઔષધિ; ઊંચ વિ૦ કિં.૩ન્ન ચડિયાતું (૨) ઉમદા ઊંચકવું સત્ર કિટ કિં. ૩ થૈ નીચેથી ઊરિ વિ. ઊંટ જેવો ઊંચે (૨) . ઊંટ
ઊંચું કરવું; ઉપાડવું (૨) હાથ પર લેવું; (૩) મંદબુદ્ધિ ને આળસુ માણસ (૪)
(બેજ) માથા ઉપર લેવું; ઉઠાવવું ભારે વજન ઉપાડવાનું (ઊંટની ડોક જેવું ઊંચકામણ ન૦, –ણી સ્ત્રી ઊંચકવાનું લાગતું) યંત્ર (૫) અ [વસ્તુ મહેનતાણું
ઊડળ સ્ત્રી બાથ (૨)બાથમાં ભરાય તેટલી ઊંચકાવવું સક્રિક, ઊંચકાવું અકિ. ઊડળ સ્ત્રી [.૩] પેટને ગોળ-ચૂંક.
ઊંચકવુંનું અનુક્રમે પ્રેરક અને કર્મણિ ગૂડળ નર ગોળ; પિંડાળે (૨) પેટમાં ઊંચનીચભાવ ૫૦ અમુક ઊંચું અને ગોળે ચઢ ચૂંક આવવી (૩) અમુક નીચું એ ભેદભાવ
ઢંગધડા વગરબલવું તે (૪) અ. અવળ- ' ઊંચાઈ સ્ત્રી ઊંચાપણું (૨) તેનું માપ સવળ; ગોટાળા થાય એમ ઊંચાણના ઊંચાઈ ()ઊંચી જગા ટેકરી ઊંડાઈ સ્ત્રી ઊંડાપણું (૨) તેનું માપ ઊંચું વિ૦ લિ. ઉન્નો સપાટી કે બેસણીની ઊંડાણ ન જુએ ઊંડાઈ (૨) નીચાણ
ઉપર ઊભું આવેલું કે ઊઠતું (“નીચેથી ઊંડું વિ૦ [.૩૪ સપાટીથી નીચે ઊતરતું ઊલટુ) (૨) ઉચ્ચ; ચડિયાતું ઉમદા (કદ, (૨) છીછરું નહિ એવું; ઘેટું (૩) અંદરથી
પ્રમાણ ઇમા) (૩) અતિ તાણેલ, લાંબું-દૂર સુધી અંદર ને અંદર વિસ્તરતું
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઊંદર
૧૦૩
ઋતુસ્નાન (૪) ઘાડું ગીચ (જેમ કે વન) (૫) ગહન ઉપર પગ જેવા આસનનું (૨) આડું; ગંભીર;ન પામી શકાય એવું લા.]
અવળું; સીધા કે વળાથી સાવ ઊલટુંઊંદર ૫, ૦ણયું ન૦, કર્ણી સ્ત્રી, વિરુદ્ધ ખોટું. ઊંધી પાઘડી મૂકવી= હવાઈ સ્ત્રી જુઓ “ઉંદરમાં
દેવાળું કાઢવું ઊંધી પૂતળીનું વિ૦ જેની ઊંદરી સ્ત્રી માથાની ચામડીને એક રેગ કીકીમાં ઊંધું પ્રતિબિંબ પડતું હોય એવું. ઊંઘ સ્ત્રી અડા અને માંચડાને સાંધતો ચ(છ)વિઊંધું અને ચતું;
ગાડાને ભાગ; ઊધ કરનારું આડુંઅવળું લિ.] ઉધકરમ્ વિ. અકરમી (૨) ઊંધાં કામ ઊંબાડિયું ન૦ જુઓ ઉબાડિયું ઉમાડિયું ઊંધખેદિયું વિટ ઊંધાં કામ કરનારું ઉબેલ પુ. ઝાડાની હાજત થાય તેચૂંક ઊંધાંધ વિ૦ [ફે. ઉ¢વ]િ ઝાંખું (૨) ઊંહ અ૦ વિ૦] દુઃખ, તુચ્છકાર કે અભિચૂંખડું(૩)
મૂકા .](૪) ઉડાઉ [ખાણું માનને ઉગાર: ૦કારે ૫૦ ઊંહએ ઊંધિયું નઅમુક રીતે બાફેલા સીંગ કંદનું ઉગાર
[ઉગાર ઊંધું વિ૦ અવળું ઊલટું નીચે માથું ને ઊહું અ રિવ૦) ઇનકાર કેદ દર્શાવતો
૪ ૫૦ લિ.] વર્ણમાળાને સાતમો અક્ષર- પૂર્વજન્મને ત્રણાનુબંધ. અણુ પું; એક સ્વર (દીર્ધારૂપ ૪) "
ન૦ક્ષણ છેડે [૫. વિ... –ણમક વિ. વાકચ,-ચા) સ્ત્રીલિ. વેદ (૨) નેગેટિવ' [ગ., પ.વિ.-ણાનુબંધ પું વેદને મંત્ર
લેણાદેણી. -શુત પુ. (વીજળીના) ત્રણ પુંનહિં.) રીંછ(૨)નક્ષત્ર; તારે (૩) પ્રવાહને કણ છેડે [પ વિ.. -ણિયું,
પૌરાણિક ભૂગોળના સાત પર્વતમાને એક –ણું વિ૦ [.] વાળું ખિ પુંઠ + ઋષિ, ગુરુ
હત નવ લિં. સત્ય(ર)નક્કી અચળ નિચમ; બાદ ૫૦ [.] ચતુર્વેદમાં પહેલે વેદ. દેવી નિયમ(૩)પાણી. -તભર પું, લિં]
સંહિતા સ્ત્રી હિં.] *દની આચા- સત્યને ટકાવી રાખનાર તે-ઈશ્વર. ઓને વ્યવસ્થિત સંગ્રહ
-તંભરા વિ૦ સ્ત્રીસિં] વિપર્યાસ કદી વિ૦ .] ઋગ્વદને જાણનારું (૨) વિનાની, સત્ય (પ્રજ્ઞા)
વેદ જાણનાર બ્રાહ્મણોના કુળમાં જન્મેલે તુ ૫૦ [.જુઓ ઋતુકાલ(૨) અડકાવ; (૩) પુંડ ત્રવેદી બ્રાહ્મણ
રજસ્ત્રાવ (૩) સ્ત્રી બે મહિનાને નિયત ત્રક(-ચા) સ્ત્રી હિં. જુઓ ત્રક
કાળ (ષડગતુ શબ્દ જુઓ) (૪) મોસમ ઋજુ વિ. વિં. સરલ; સીધું (૨) અનુકુળ લિ.) (૫) હવાપાણી. લલિ. (-ળ) નરમ ભલું. છતા સ્ત્રી[]
પુગમાંધાનને સમય. ગામી વિ[. જાણ ન૦ [.] દેવું(૨) આભારને ભાર(૩) તુલે જ સંગ કરનાર. દશન ન વિ. જુઓ ત્રણાત્મક ગિ, ૫. વિ.. અડકાવનું દેખાવું તે. દાન ન ગભૉધાન,
ત્રય ન દેવઋણ, ઋષિઋણ અને ધર્મ પુત્ર ત્રતુદર્શન પ્રાપ્તિ સ્ત્રી પિતૃત્રણ; અથવા અતિથિસણ, મનુષ્ય- ઋતુદન.-મતીવિત્ર સ્ત્રીલિં]રજસ્વલા. કણ અને ભૂતઋણ. ૯ભૂત વિ૦ ઋણ- ૦૨ાજ ! [4] ઋતુઓમાં શ્રેષ્ઠ એવી વિવૃતથી ભરેલું [૫. વિ.. વિદ્યુત સ્ત્રી ઋતુ-વસંત. સ્નાન નહિં . અડકાવ
ઋણ વિજળી પિ. વિ.. સંબધ ૫૦ પછી (ચોથે દિવસે) નાહવું તે
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
તે
૧૦૪.
એકનું તે અ[.]સિવાય સિવાય કે [પુરોહિત માને બીજે સ્વર (૩) ઉત્તમ શ્રેષ્ઠ ઋવિજ પું િચન્ન કરાવનાર બ્રાહ્મણ (સમાસમાં છેડે) રદ્ધિ સ્ત્રી ઉં.વૃદ્ધિ, સમૃદ્ધિ(૨)આબાદી, ઋષિ પુર્વ મંત્રણાનવું દર્શન પામનાર
ઉત્કર્ષ (૩) સિદ્ધિ (૪) લક્ષમી પાર્વતી પુરુષ (૨) મુનિ તપસ્વી. પંચમી સ્ત્રી, ઋષભ ૫૦ [૬] ખલે (૨) સ્વરસપ્તક- કિં.] ભાદરવા સુદ પાંચમ; સામાપાંચમ
[નાગરી વર્ણમાળાના આ બે અક્ષરે સંસ્કૃતમાં આવે છે. ગુજરાતીમાં એમનાથી થતો કે તે અક્ષરવાળો શબ્દ નથી. પ્રાકૃત ભાષાઓમાં તેમને લોપ થયો છે.]
એ ૫૦ .વર્ણમાળાને દશમો અક્ષર એકકોશી વિ. આખું અંગ એક જ કેસ - એક સ્વર
હોય એવું મને સેલ્યુલર’ [વ. વિ.] એ સ[, ; an.] (દર્શક) તે; પેલું એકખુરી વિ. એક અખંડ ખરીવાળું (૨)વર અથવા વહુની સંજ્ઞા (હિંદુઓમાં) (પ્રાણી) (૨) નવ શર્વેદનું એક શસ્ત્ર (૩) વિર પેલું સૂિચક ઉગાર એકગાંઠ સ્ત્રી સં૫; મેળ; મિત્રી એ અe [G] “અરે, ઓ, હે” આદિ એકઘાતપદી સ્ત્રી બધી ફસ્ટ ડિગ્રી ઑફ એ ત્રીજી કે સાતમી વિભક્તિને પ્રત્યચ. એકસ્પેશન” [ગ.]
(રાજાએ હુકમ કર્યો છાપરે ચડ્યો) એકઘાત સમીકરણ ન. સુરેખ સમીએક વિ૦ લિં] ; સંખ્યામાં પહેલું (ર) કરણ; લીનિયર ઇકવેશન” [..]
અજોડ, અદ્વિતીય (જેમ કે ઈશ્વર એક છે) એક(કે)ચક અવ એકચકે; એક જ (૩) કેઈ અમુક તદ્દન ચેકસ નહિ એવું જણના હાથમાં બધી સત્તા રાખીને (“એક રાજા હતો.) (૪) એકસરખું; એકચકવિ. [4] ચક્રવતી. -કી વિ. એક સમાન (‘તમે અમે સૌ એક છીએ) (૫) પિડાવાળું (૨) ચક્રવતી (૩) સ્ત્રી એક એક મતનું એકતાવાળું (બધા પક્ષે એક પિડાની સાઇકલ-અ જુઓ એકચકવે ન થયા') (૬) સંખ્યાવાચક શબ્દને છેડે એકચિત્ત વિ. [] એકાગ્ર તલ્લીન (૨) આવતાં “આશરે “શુમારે એવો અર્થ નવ દયાન; એકાગ્રતા બતાવે. ઉદાત્ર પાંચેક, એક (૭) “ફક્ત; એકછત્ર વિએક રાજાવાળું (૨) નટ માત્ર જે ભાવ બતાવે છે. જેમ કે, એક કુલ અધિકાર એક જ હાથમાં હોય એવી પિતાના વચનને સારુ એક કમિક શાસનપદ્ધતિ.- અ એક જ રાજાના એક એક વિએકી સાથે એક(ર)એક પછી અમલ તળે એકક્ષિક સમીકરણ નવ ઇવેશન એકજ(–) અએકસાથે એક ઠેકાણે ઓફ ધી ફર્સ્ટ ઓર્ડર [..]
એકજાતવિએક જ જાતનું-વર્ગનું સરખું. એક તાર ફિંગ કવાયતને. એક કતાર કે -તીય વિ .] એક વર્ગનું કે કુટુંબનું(૨)
પંક્તિમાં થવાનું કહેવાન, હુકમ કે બેલ એક જ જાતિનું (નર કે માદા) એકકેસરી વિ. જેમાં એક જ પુંકેસર કે એકછવ વિજીવ મળી ગયા હોય તેવું; સ્ત્રીકેસર હોય તેવું(લ); મનેકાર્વેલરી'; , પરસ્પર ભેદભાવ વગરનું લિંગડું મેને પીસ્ટીલરી વિ. વિ.]
એકદંગિયું, એકનું વિ. એકપણું (૨)
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૫
એકમ
એકટાણું, એકટાણું ના એક ટંક જમવું તે એક હિં. કરણી એકત્રિત ભેગું (૨) અ. એક જગાએસાથે એકડિયાં ન બ૦ વ એકડે બગડે શીખ-
વાને બાળપોથીને વગ; બાળવર્ગ એકડે ૫૦ [. એકની સંજ્ઞાસૂચક
આંકડે – ૧ (૨) સહી (૩) કબૂલાત (૪) જ્ઞાતિને ગોળ એકઢાળિયું વિ. એક જ બાજુ ઢળતા
છાપરાવાળું(૨)નએવું મકાન કે ઓસરી એકતરફી વિ૦ એપક્ષી; એક બાજુનું એકતંત વિ૦ એિકતંતુ આગ્રહી (૨) પુંછે આગ્રહને અ સાથે મળીને એકરાગથી (૨) લાગુ રહીને; ખંત ને આગ્રહથી એતંત્ર વિ. [ +તંત્ર બધાની સંમતિ- વાળું (૨) તૂટ પડ્યા વિનાનું (૩) એક વ્યવસ્થા નીચેનું (૪) ના એક સરખી વ્યવસ્થા તે (૫) સર્વાનુમતિ : એકતએ અ [એક+પ્રા.તંત્ર (ઉં. સ્તવુ)]
એક સાથે સંપીને એક જૂથમાં એકતા સ્ત્રીનિ.) સંપ અર્થ એક્તાન વિ૦ (૨)ન[.જુઓ એકચિત્ત એકતાર વિ.એક તારવાળું(૨)એકસરખું (૩) એકરસ(૪)એકચિત્ત. – પંએક તારવાળે તંબૂરો એકતાલ ૫૦ લિ. જેમાં એક જ તાલ આવે એ રાગ (૨) સંગીતને એક તાલ (૩) એક્ટ (૪) વિ.એક તાલવાળું એકતાળીસ વિ૦ કિં. દયત્વરિત]૪૧ એક્તા પુત્ર મણના એકતાળીસ શેર
થાય એવું માપ એકતી –ત્રી) વિ. [૪. ત્રિરાત] ૩૧ એકત્ર અ૦ .] એક જગાએ; સાથે (૨)
એકંદર.-ત્રિત વિ૦ એકત્ર કરેલું એકઠું એકત્રીસ વિ૦ જુઓ એકતીસ એકદમ અ [એક કે . ચામ] તાબડતબ (૨) સાવ; તદ્દન (એકદમ કાળુ) એકદળ વિ૦ જેની દાળ પડતી ન હોય તેવું “મોનાકેટીલેડાન” વિ. વિ.]
એકદંડિયું વિ૦ એક થાંભલા ઉપર રચેલું એકદંડી ૫. [ઉં. એક પ્રકારનો સંન્યાસી; * હંસ (૨) વિર એક જ માટી મધ્યરેષા
હેાય તેવું (પાન); યુનીકે સ્ટેટ વિ.વિ.] એરંડા ૫મરતી વેળા ઊપડતે સાસ એકદંત વિ. [. એક દાંતવાળું (૨) ૫૦
ગણેશ (૩) એક દાંતવાળો હાથી એકદા અ[.] એક વખતે (૨) અગાઉના
વખતમાં જૂની કંઠી; મંગળસૂત્ર એકદાણિયું નવ એકસરખાદાણા-મણકાએદાણું વિટ બધા દાણા સરખા હોય
તેવું (૨) એક કદનું; એકસરખું એકદિલ વિ. જેના દિલમાં જુદાઈ નથી
એવું એકજીવ.—લી સ્ત્રી એકદિલ હેવું તે (૨) મનને મેળ; સંપ એકદેશી(વ્ય) વિ૦ [] એક જ દેશનુંવતનનું (૨) એક દેશ-ભાગને લાગુ પડતું
એકતરફી એકેન્દ્રિય (૩)સંકુચિત મર્યાદિત એકધારું વિ. એકસરખું ફેરફાર વિનાનું એકનિશ્ચયી વિ. [] કરેલા નિશ્ચયને
વળગી રહે તેવું; દઢ એકનિષ્ઠ વિ૦ લિ.) એક જ નિષ્ઠાવાળું એકપક્ષી વિ૦ લિ.) એકતરફી. એWગેઅઅધીતલપાપડ થતું હોય એમ એકપત્નીવ્રત ન [G] એક જ પત્ની
કરવાનું વ્રત [મિયલ” [.] એકપદી વિ. લિં] એક પદવાળું; “મનેએપાઠી વિ૦ એક જ વખત વાંચવાથી
અથવા સાંભળવાથી યાદ રાખી શકે એવું એકપુપી વિએક બીજકોશવાળું;
“યુનિલક્યુલર.” [ ન્કરંટ ગિ} એબિંદુક વિ૦ એક બિંદુમાં મળતું એકબુક્ત વિ૦ કિં.] એક ટંક ખાનારું (૨) ન૦ એક ટંક ખાવાનું વ્રત એકમ ૫૦ ગણતરી વગેરે હેતુઓ માટે એક અને આખી પૂર્ણ માનેલી વસ્તુ અથવા સમૂહ; યુનિટ’ (૨) એકડે (૩) સંખ્યાલેખનમાં જમણા હાથથી પહેલા સ્થાનને આંકડે (૪) સ્ત્રી પડે
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
એકમત
એકમત વિ॰ એક મત – - અભિપ્રાચવાળું; સર્વાનુમત. –તી સ્ત્રી॰ બધાના સરખા મત હાવા તે એક જ એકમાત્ર વિ॰ [i.] એકનું એક; ફક્ત એકમાગી વિ॰ એક જ માને વળગી
રહેનારું (ર) સરળ; સોધે માગે જનારુ એકએક અ॰ પરસ્પર;માંહેામાંહે [માપ એકર પું॰[.૪૮૪૦ ચેારસવાર જમીનનું એકરગિયું વિ॰ જક્કી એસ વિ॰ [સં.] ખરાબર મળી-પીગળી ગયેલું (૨) ગુલતાન એકરાગ પું॰ એકમતી; સ૫; સ્વાદ એકરાર પું,નામું નન્નુએ‘ઇકરાર’માં એકરાશ વિ॰ એક રાશિનું – એકસરખું; સમાન ગુણવાળુ (૨) સ્ત્રી મળતાપણું (૩) સપ સરખા દેખાવનું એકરેખિકવિએકજ રેખા ઉપર ચાલનારું;
૧૦૬
‘કાલિનિયમ' [ગ.] એકરૂપ(-પી)વિ॰ [i.]એક જ આકારનું; એલ વિ॰ [ત્રા. 4] એકાકી; એકલું એકલક્ષી વિ॰ એક જ લક્ષ કે હેતુવાળું એકલડે(દા)કલ વિ॰ એકલું; સેાબત – સગાથ વિનાનું અથવા એકાદ સંગાથવાળુ) એકલપેડુ વિ॰ આપવાથી એકલમલ્લુ પું૦ અદ્વિતીય મલ્લ-કુસ્તીબાજ (૨) ધણા જખરા માસ (૩) એક્કો (૪) વિ॰ અજોડ (૫) એકમાગી એકલમૂડિયું, એકલમૂ ડુ' વિ॰ સ્રો, પુત્ર આદિ પરિવાર વિનાનું; એલેએકલું એકલવાયું વિ॰ એકલું; એક્લદોકલ એકલવીર પું॰ એકલે હાથે ઝૂઝનાર વીર એકલપૂરું વિ॰ એકલું; સેખત વિનાનું
(૨) એકલપેટું એકલિયુ' ન॰ એકને સુવાના માપનું ગોદડું એકલિંગ પું॰ [i] મેવાડના રજપૂતા વગેરેના કુલદેવ એવા મહાદેવ (ર)એર. “ગી વિ॰ વિ. વિ.] નર અને નારી એ બેમાંથી એક જ પ્રકારનાં ફૂલ બેસે તેવા
એકાક્ષ
(છેાડ); ‘ડાયાશિયસ’ (૨) નરફૂલ અગર નારીફૂલ જેમાંફક્ત પુંકેસર હેચ અગર ત સ્ત્રીકેસર હોય એવું (ફૂલ); ‘ડાઇક્લીનસ’ એકલુ` વિ॰ કાઈના સાથ વિનાનું; એકાકી એલેાહિયુ' વિ॰ એક લેાહીવાળુ ‘-એક કુળમાં જન્મેલું
એકગુ' વિ॰ (૨) અ॰ એકસાથે – એકમાજીએ હે!ચ એવુ' (ક) એકજથે એક્યુચન ન॰ [É.] એક જ વસ્તુના આધ કરે તે [વ્યા.]. “ની વિલ્બેર્લ્સે પાળે એવું એકવડ વિનામ્બુક-નબળા બાંધાનું (૨) એક પડવાળુ
એકવાથતા સ્ત્રી [i.] એકસમાન કે સમાન્ય મત કે અભિપ્રાય હોવા તે
એકવારિયું ન॰ એક વાર ખાંડેલી ડાંગર;કરડ એકવીસ વિ॰ સં. વિત્તિ) ૨૧ એસડ વિનિં. ાટ] ૬૧ એસત્તાક વિ॰ એકહથ્થુ સત્તાવાળુ એકસરખું વિ॰ સમાન; બધી રીતે સરખુ એકસરી વિ॰ એકસેટું (૨) સ્રો॰ એવું કાટનું એક ઘરેણું એસળુ' વિપાકયા બાદ એક જ રેખાએથી
ફાટનારું (ફળ); ‘ફાલી કલ’ [વ. વિ. એસપ વિ॰ એકસ’પીવાળુ (૨) પું॰ એચ) સપ
એસાથે અ॰ સૌ સાથે મળીને; એકીવખતે એકસે† વિ॰ એક સેરવાળુ એકસે` (-સેના) વિ૦ ૧૦૦ [હાય એવું એકહથ્થુ (થુ) વિ॰ એક જ હાથમાં એક દર વિગ્બધું મળીને થતું; કુલ. –ર(રે) અ॰ સામટી રીતે; બધી બાબતાના વિચાર કરતાં એકાએક અ॰ એચિંતું; એકદમ એકાકાર વિ॰ [i.] એક આકારવાળું; એકરૂપ (૨) સેળભેળ એકાકિતા સ્ત્રી એકાકી હાવું તે. ફિની વિ॰ સ્રી॰ એકાકી
એકાકી વિ॰ [i.] એકલું (૨) નિરાધાર એકાક્ષ(-ક્ષી) વિ॰ [i.] એક આંખવાળુ (૨) કાણુ (૩) પું॰ કાગડી
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
એકાક્ષર
એકાક્ષર વિ॰ [i.] એક અક્ષરવાળુ (૨) પું॰ એક અક્ષર (૩) એવા ગૂઢ મત્ર— એકાક્ષી જીએ એકાક્ષ એકાગ્ર વિ॰ [i.] એકલક્ષી (ર) તલ્લીન એકાણું(નશું) વિ॰ [સં.નતિ] ૯૧ એકાત્મ વિ॰ [i.] પેાતાના ઉપર જ આધાર રાખનારું; એક્યું(૨) એ ક–સમાન આત્માવાળું. તા સ્ત્રી, ભાવ પું૦ આત્મકથ એકાદ(-હું) વિ॰ કાઈ એક (૨) એક અથવા બે (૩) ભાગ્યે એક એકાદશી સ્ત્રી [F.] અગિયારસ એકાદુ' વિ॰ જ્જીએ એકાદ એકાવળ હાર પું॰ એક આવલી-સેરને હાર એકાશ(-)(-ણું) ન॰ [સંચારન] એક ટંક ખાવું તે
એકાશી(-સી) વિ॰ [સં. હ્રાતિ] ૮૧ એકાસણુ(-ણું) ન॰ જીએ એકારાણ એકાસૂધ દરેકેદરેક; તમામ એકાંકી વિ॰ એક અંકવાળુ (નાટક) એકાંગી વિ[i.] એકતરફી (૨) એકત્રિય)
એક વાતને પકડી રાખનારું; હઠીલું એકાંતવિ॰ [i.] કાઈના અવરજવર વિનાનું
(૨) એકલું; એકાકી (૩) ખાનગી (૪) એક જ માન્તુ અથવા વસ્તુને લગતું; અનેકાંતથી વિરુદ્ધ એવું (૫) ન॰; સ્ત્રી॰ જ્યાં કાઈ ન હેાય એવી–કાઈના અવરજવર વગરની – એકાંત જગા એકાંતર વિ॰ [i.] વચમાં એક આંતરા પડે એવું(ર)દર ત્રીજે દિવસે આવતું. પ્રમાણ ન॰ ‘ઑલ્ટરનેન્ડા’ [ગ], વૃત્તખ's jo ઑલ્ટરનેટ સેગ્મેન્ટ ઓફ એ સક [ગ.] એફ઼ાંતા (૦) અ॰ એક+આંત] એકને આંતરે; વચમાં એક મૂકી દઈને. -રિયું વિ॰ એકાંતર. -રિચા પુ॰ એક એક દહાડાને આંતરે આવતા તાવ. ૐ વિ એકાંતર. "રે અ॰ જુએ એકાંતરા એકાંતવાસ પું॰ એકાંતમાં રહેવું તે (ર)
છૂપી રીતે રહેવુ તે એકાંતિક વિ॰ [i.] એક જ હેતુ, માણસ
એખરા
કેસિદ્ધાંતને વળગી રહેનારું (૨) (સિદ્ધાંત જેવું) છેવટનું; ‘ઍબ્સેાચૂંટ એકી વિ॰ [ii] એ વડે નિઃશેષ ન ભાગી શકાય એવી (સ‘ખ્યા) (૨) સ્રો॰ એકતા (૩) પેશાબની હાજત [લા.] એકી વિ॰ એક જ (પ્રાયઃ એકી સાથે જેવા અ॰ પ્રયાગમાં આવે છે)
એકીકરણ ન॰ [i.] અનેકને એક ફરવાં તે એકીકલમે અ॰ એકી સાથે એકીટશે(-સે) અ॰ એકી નજરે; ટગરટગર એકીભવન ન॰, એકીભાવ પુ॰ [i.] અનેકનું એકરૂપ થવું તે એકીસાથે અ॰ એક સાથે; સૌ સાથે લઈને એકૂક' વિ॰ [જીએ એકેક] એકએક (૨) એક પછી એક
૧૦૭
એકે (-ક) વિ॰ એક પણ
એકેક વિ॰ એક એક (ર) છૂટું; નાખું (૩) અ॰ એકી વખતે એક એમ એકેક' ૧૦ એક પછી એક એકેચકવે અ॰ એકચકવે એકેશ્વરવાદ પુ॰ ઈશ્વર એક જ
એવા મત [ભાનવાળુ; એકાંગી એકેન્દ્રિય વિ॰ એક ઇન્દ્રિયના- બાબતના એકાતર વિત્તુએ ઇકોતેર; ૭૧ એડ વિ॰એકલું રહેવાના સ્વભાવનું; એકાંતપ્રિય એક્કે વિ॰ જીએ એકે એક્કો પુ॰ ['એક' પરથી) રમવાનાં પાનાંમાંનું એક સંજ્ઞાવાળું પત્તુ (૨) એક બળદ કે ધાડાથી ખેચાતું વાહન (૩) એકતા; સ'૫ (૪) સૌથી બાહેરા અથવા કુશળ આદમી; શ્રેષ્ઠ પુરુષ [લા.] એકયાશી(-સી) વિ॰ એકાશી; ૮૧ એકસ્પ્રેસ વિ[...] ઉતાવળના (તાર) (૨) સ્ત્રી॰ મેલ પેઠે વેગવાળી ને મેટાં સ્ટેશના જ કરતી ટ્રેન-ગાડી એખ રે (ઍ) પુ′૦ [ilહ્યુઃ એક ઔષધિ (૨) એના બ્રેડ (૩) કચરાપ્ન જેવે માલ [લા.]
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
MR
એખલાસ ૧૦૮
એલળવું એખલાસ ૫૦ જુઓ ઇખલાસ દેતી સ્ત્રીન, શોભા આબરૂ (૬) અણીને એજન અ [મ. એ જ; ઉપર પ્રમાણે વખત *
[બક્ષિસ એજર ! [૬] આડતિયે; મુનીમ (૨) એનાયત સ્ત્રી [જુઓ ઇનાયત આપવું તે; પ્રતિનિધિ મુખત્યાર -સી સ્ત્રી આડત એનિમા સ્ત્રી [૬] બસ્તી; ઝાડે કરવા માટે (૨) આડતની દુકાન (૩) અંગ્રેજોના અપાતી પિચકારી કે તેનું ઓજાર વખતમાં સરકારી એજન્ટની હકુમત એપ્રિલ પૃ. [{.] અંગ્રેજી વર્ષને ચોથો નીચેને દેશી રાજ્યમાં) પ્રદેશ
મહિને [(૨) દૂષણ; કલંક એટએટલું વિ૦ એટલું એટલું બધું એબ (ઍ) સ્ત્રો [4] ખોડખાંપણ ખામી એટલુંવિર્ષ,તાવ,પ્રા.ત્તિ જણવેલા એમ (એ) અ [સં. પવન્] એ રીતે; એ માપ કે સંખ્યાનું
પ્રમાણે. નૃવિએ બાજીએ રીતનું એવું એટલે અવ અર્થાત(ર)તેથી એ ઉપરથી(૩) એમોનિયા ૫૦ [૬. એક વાયુ એ જગાએ; ત્યાં સુધી (જેમ કે, વાત હવે એરણ(ત્રણ) (એર) સ્ત્રી પ્રા. શ્રી
એટલે આવી છે) (૪)એ વખતે; એટલામાં અમુક પ્રકારનું ખંડનું ગચિયું, જેના એડ (એ) વિ૦ કિં.9િ] એઠું (૨) સ્ત્રી ઉપર સની, લુહાર વગેરે ઘડવાનું ઘડે છે એઠવાડ. વાડ(ડો) ૫૦ ખાવાપીવાથી એરંડિયું નવ દિવેલ
તો ગંદવાડ(એઠું વાસણ, છાંડણ વગેરે) એરડી સ્ત્રીઉં. ઘટ) નાની જાતને દિવેલ ૨) કચરોપૂજે મલિનતા. -હું વિ૦ (૨) દિવેલી. ડે ૫૦ દિવેલ જમતાં વધેલું ઉચ્છિષ્ટ (૨) ખાઈ પી કે એરિયલ ૫૦ [] ધ્વનિઈ વહન કરનારું
અડીને બેટેલું કે બેટાય એવું (૩) એઠ- મેજાને પકડવા માટે રેડિ વગેરેને રાથી ગંદુ (૪)નએઠું કે તેવું થાય એવું હવામાં ઊંચે રાખવામાં આવેલ તાર બન્નહું ૐ વિ. એઠું (૨) ન૦ એરિંગ નડુિં. રૂારરિા કાનની બૂટનું એક છાંડણ એઠવાડ
- ઘરેણું સિાપ વગેરે ઝેરી જાનવર એડલ–ડી) સ્ત્રી પાનીને છેડે(૨)બૂટની એડી એરું (એ) પં. સાપ. ઝાંઝર (જં) ૦
(૩) ત્યાં લગાડાતી ઘેડાને મારવાની આર એરેમ ન૦ ]િ વિમાની મથક, જ્યાં એડે (ઐ) પુંઠ નડે; સ્નેહ
વિમાને ચઢે ઊતરે, વિમાનોનું સ્ટેશન અંકેટ ૫૦ [.] વકીલ; ધારાશાસ્ત્રો એરપ્લેન ન૬િ. વિમાન હવાઈ જહાજ
એ સ્ત્રી જુઓ હેડ [પેલી એલચી ડું gl] એક રાજ્યને બીજ એણી (ઍ) દશક સ [એનું સ્ત્રી) એક રાજ્યમાં મોકલેલે પ્રતિનિધિ- વકીલ એણ કેર, એણી ગમ, એણું પા અવ એલ(ળ)ચી નવ; સ્ત્રી જુઓ ઇલાયચી.
એ બાજુએ ' [પ્રમાણે વડે દોડે ૫૦ ઇલાયચીના દાણાને એણું પેર(-૨) (ઍ ઍ) અ. એ રીતે એ પિપટે. –ચે પુંછ એક જાતની મોટી એણીમગ અ એ બાજુએ . * એલચી (૨) એક જાતનું ઝાડ એતાન પત્રની જૂની શલીમાં શરૂમાં વપરાતો એલફેલ(એફે) વિ. ફિલ પરથી આડું.
શબ્દ. “એલાન શ્રી ગામ. . . થી લિ૦. ' અવળું; ગમે તેવું (૨) અવિચારી; ગાંડુંએદી (ઍ) વિ[. મારી પ્રમાદી; આળસુ ઘેલું(૩)અસભ્ય (૪) ના નખરું; તેફાન એધાણ (એ)ન, ણી સ્ત્રી [ઉં. મનિશાન (૫) અસંબદ્ધ-મિથ્યા પ્રલાપ
(ઓળખવા માટેની)સંજ્ઞા નિશાની ચિહન એલળવું (એલ) અ૦ કિ. બ્રિા. લિસ્ટમાં એન (એ) વિ. [૪] ખરું; અસલ(૨)ખાસ; ઉપરથી એસરવું પાણુ છૂટવું (હાથ મુખ્ય (૩) સુંદર (૪) ઠીકઠીક [કા.) (૫) મીઠું ઇમાંથી)
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
એલા
૧૦૯
એકાત એલાસ્ત્રી[.લાયચીને છેડ(૨) ઈલાયચી અસોસિયેશન ન. [૬] મંડળ એલાયચી નવ; સ્ત્રી, જુઓ ઇલાયચી એહ વિ. [ઉં. ફંદ, ઘg] પેલું (૨) એલ્યુમિનિયમ ન ફિં. એક હલકી ધાતુ સ. એ; તે [૫] એવડું વિ૦ કિ. ૪૩ ] એટલા કદનું (૨) એલચીન; સ્ત્રી ઇલાયચી એટલું બધું
એળિયે ૫૦ કુંવારના પાઠાને સૂકવેલ એવામાં અએટલામાં
ગર્ભ; એક ઔષધિ એવું (એ) વિ૦ કિ. ] એ રીતનું એળે, વળે (એ; ) અ. ફેકટ; વૃથા - પ્રકારનું (૨) એના જેવું - સરખું. -વે
(૨) વગર મહેનતે; સહેજમાં અ. એ વખતે
ઍચવું (એ) સર ક્રિો ઈચવું; નાખવું; એશ (એ) સ્ત્રી (અ.] મેજમજા સુખચેન કેવું (લટી ઇ) (૨) ખેંચવું (પતંગ) ૦આરામ પં. ભોગવિલાસ; સુખચેન
(૩) હીંચવું એશિયા ૫૦; ન [૬] પૃથ્વીને એકમેંટ એંજિન ન૦ ]િ વેગ આપનારુ યંત્ર
ખંડ. ૦ઈ વિ. એષણ સ્ત્રી [ā] ઇચ્છા; વાસના
ઇજિન. -નિયર ૫૦ ઈજનેર અંસરવું (ઍ) અવક્રિ.૩;ા. કરણ
ઍટ () સ્ત્રી મમત; દ (૨) આંટ; એલળવું (૨) સરવું (૩) પાછું વળવું.
સાખ (૩) ટેક. ૦૬ અ. કિ. ગર્વ ઊતરી જવું નીકળતો વાયર.વિ. કરો (૨) જાક કરવી ઍસિટિલીન ૫૦ [૬] કાર્બાઈડમાંથી ઍ, વાડ, ડું (ઍ) જુઓ એઠ, ઍસિડjન[. એકરસાયની તત્ત્વ અસ્ત
વાડ,-હું
એધાણ એસેટિક એસિડ ૫૦ [] એક તેજાબ
એંધાણ (૦) ન૦, શું સ્ત્રી જુઓ [૨. વિ.]
એંશી(સી) (ઍ૦) વિ. [લ.રીતિ ૮૦
એ સ્ત્રી [.] વર્ણમાળાને અગિયારમે વર્ણ – એક સ્વર એકાંતિક વિર (ઉં.) એકાંતનું; એકાંતને
લગતું (૨) જુઓ એકાંતિક ઐક્ય ન૦ કિં. એકતા મિરજિયાત ઐછિક વિ૦ [4. પિતાની ઈચ્છાનું-ખુશીનું; ઐડ વિ આડું, જિદ્દી. ૦૪તર વિ. સાવ આડું - એડ
ઐતિહાસિક વિ૦ [.) ઇતિહાસને લગતું અરાવણ(–) ૫૦ [.] ઈકને હાથી
(ચૌદમાંનું એક રત્ન) ઐશ્વર્યાન[8] ઈશ્વરપણું(૨) સર્વોપરીપણું
(૩) મોટાઈ; સાહેબી (૪) વિભૂતિ, સંપત્તિ એહલૌકિક વિ૦ કિં. આ લોક સંબધી ઐહિક વિ૦ લિં] સાંસારિક; આ લેક ' સંબંધી
ઓ
ઓ પં. [.] વર્ણમાળાને બારમે અક્ષર એક (ઓ) સ્ત્રી [. વિક્રમી ઊલટી; - એક સ્વર
બકારી. છેવું સત્ર ક્રિટ ઊલટી કરવી (૨) એઇયા (ઓ)અશ્વ]ઓડકાર આવતાં [લા.1 લીધેલું પાછું આપવું(૩) કહી નાખવું
થત-કરાતો સંતોષજનક ઉગાર (૨) ઓકળી સ્ત્રી વુિં, ક]િ લહરી (૨) નવ ઓડકાર કે તેને અવાજ (૩)પચાવી લીપણની લહરી જેવી દેખાતી ભાત પડવું – પાડવું તે :
એકત (ઓ) સ્ત્રો [.] જુઓ ઓખાત
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
એકારી
૧૧૦
- ઓછું એકાદી () સ્ત્રી ઓકબકારી; ઊલટી ઓગાળવું (ઓ) સ૦ કિ. “ઓગળવું'નું એકાવવું (ઓ) સ કિ. “ઓક્વનું પ્રેરક પ્રેરક (૨) ધીમે ધીમે-વાગોળતા જાણે એકબર પૃફિં.ઈ.સ.ને દશમો મહિને -ખાઈ જવું
કસવણી સ્ત્રી [૨. વિ. કિસજન એઘ j[.]પરનું પાણી પ્રવાહ (૨)ઢગલો સાથે રાસાયણિક સાજન થવાની ક્રિયા ઓઘડ (ઓ) વિ. અણઘડ; ભટ; બેથડ
ઓકિસડેશન.”-સત્ર ક્રિ. તે ક્રિયા (૨)લાગણી વગરનું; ભયના ભાન વગરનું. કરવી; એકિસડાઈઝ'
નાથ પુંએઘડ માણસ ઓકસાઈડ વિ. ૫૦ [.] ઓકિસજન એઘરાળ(ઓ) વિ. એ ઘરાળાવાળું - ભળેલો સંયુક્ત પદાર્થ વિ. વિ.]
૫૦ પ્રવાહી ખોરાક પીરસવાને પહોળા કિસજન [] એક વાયુ દૂર.વિ.] ઊંડામેને અને ટૂંકા દાંડાને એક ચમ; એખર (ઓ) નટ (ઉં. અવર] નરક ડ્રો (૨) ઓગાળને ડાઘ રેલા જેવો ડાઘ ગંદવાડ. ૦વાડે ઉકરડે; ગંદવાડ. એઘરી સ્ત્રી કપડાને છેડે સ્ટારહેલા તાંતણા;
સત્ર કિટ (રે) ખર કરવું– આંતરી; ઝૂલ મળમવાદિ ગંદવાડ ખાવીરા(--વાડે ઓઘલો ૫૦ જુઓ ઓઘો મુંએખરવાડે [પત્ની – ઉષા દે ! [ઉં. ચોથ] ઘ ગંજી (૨) ગે; ઓખા (ઓ) સ્ત્રી હિં. ૩૫] અનિરુદ્ધની ફગરંગતા વાળને જ (૩) જમણ જમ
ખાત(-દ) (ઓ) સ્ત્રી જુઓ ઓકાત) નારાને મોટે સમૂહ (૪) રણજૈન] તાકાત; ગુંજાશ (૨) વિસાત
આચર(રિયું) (ઓ)નવ બિલ આધારરૂપ એગટ(8) (ઓ) પું; નહિં. મતિ; (હિસાબી) કાગળ; દસ્તાવેજ વાઉચર
. વિ]િ ઢેરનું છડેલું અને પગ ચરવું (ઓ) સ0 કિ. હિં. વેન્ચર] તળે રળેલું ઘાસ
- (૨) ઉચ્ચરવું; બાલવું [૫] ઓગણ [.gોન એક એછું એ અર્થમાં ચરિયું ન જુઓ આચર , સંખ્યાંકને લાગે છે. જેમ કે, ઓગણ- ઓચિંતું ) વિ૦ અણચિંતવ્યું(૨)અને ચાળીસ-૩૯
અણધારી રીતે એકદમ ઓગણીસ વિ. હિં, ઘોવિંશતિ] ૧૯ એગણેતર વિ [જુઓ અગણોતેર) ૬૯
એચછવ (ઓ) પુંલિં. સરસવ ઉત્સવ;
ઉજવણું (આનંદકે ખુશાલીના કે સપરમાં એગણ્યાએંશી (સી) વિ. જુઓ
દિવસની) (૨) (મંજીરાં મૃદંગ ઈ. સાજ અગણયાએંશી ] ૭૯
સાથે કરાતું) ભજનકીર્તન એગલ (ઓ) હું ગલકું (૨) નામું (૩)
એછ (૦૫) સ્ત્રી છાપણું ઓટ રાંધવામાં રહી ગયેલો એક તરફનો
ઓછાડ (ઓ) ૫. [ઉં. ગવાય; પ્રા. કાએ ભાગ ઓગસ્ટ ૫૦ ]િ ઈ.સ.ને મે મહિનો
ઓઝા] ઢાંકવા-પાથરવાનું વસ્ત્ર; ચાદર ઓગળવું (ઓ) અક્રિો [.aq ; પ્રા.
(૨) ઓઢે. વું સક્રિટ ઢાંકવું; ઓઢાડવું મોરા)ઘનનું પ્રવાહી થવું (૨) (શરીર)ગળી
(૨) છાવું; છાંયડે થાય એમ કરવું જવું (૩) નરમ થવું; દયા લાવવી લિ.]
ઓછાગેલું વિટ ઓછું બોલનારું - ઓગાટ (–5) (ઓ) પં; ન ગટ;
ઓછા (ઓ) પં. હિં, માવો છાયો; ઢેરનું છાંડયું ઘાસ
પડછાયો (૨) સંકેચ લાજ એગાર(ળ)(ઓ)પું [i. ] ઓગાટ છાવું અક્રિઓછું થવું (૨) હલકુંએગાળ (ઔ) ૫૦ [કા. શાસ્ત્રી ચાવીને નઠારું થવું રસ બનાવેલી વસ્તુ
ઓછું વિ૦ [૬. ૩] જઈ એ તેથી થોડું Jain Education international
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
*;*
*
*
ઓછુંવતું ૧૧૧
આતણું કમી (૨) અધૂર;ઊણું(૩) ઊતરતું હલકું. દેવી જૂઠું બોલવું (૨) મૂવું ગોઠવવું (૩)
હવત્ત વિ ઓછું કે વધારે ડું ઘણું - ચાંપીને ખાવું એજન્સ ન [.. શુક્ર ધાતુમાંથી તસ્વરૂપે એઠગવું સક્રિો જુઓ અહિંગવું
કાંતિ ને પ્રભાવરૂપે વિરાજતી શરીરની એડંગિયું, એઠિન-ડીગણ ન જુએ ધાતુ (૨) પ્રકાશ તેજ (૩) બળ; પ્રતિભા; અઠિંગણ પરાક્રમ (૪) ચૈતન્ય. -સ્વિતા સ્ત્રી એ કું (ઓ) વિ. ભેટું; ઝાંખું (૨) ન [] ઓજસ્વીપણું, સ્વી વિ૦ [.] પડદે આંતર(૩) આંતરાને લીધે અંધારું ઓજસવાળું
અને એકાંત હોય તેવી જગા (૮) છુપાવાની એજાર (ઓ) ૦ [..] રાચ; હથિયાર; કે આશરે લેવાની જગા (૫) ઓળે (૬) કાંઈ કરવા માટેનું યંત્ર - સાધન
ડા; ડબકે (૭) બહાનું (૮) નમૂને; એઝટ(ડ) સ્ત્રી ઓછા (૨) ઝપટ; બીબું (૯) ડું (૧૦) મહેણું અડફટ (ભૂતપ્રેતની)
એડ વિ૦ (૨) . રૂિ. ૩૬] (દવાનું ઓઝણું (ઓ) નવ દાયકન્યાને પિતા કામ કરનારી)એનામની જાતનું (માણસ) તરફથી મળતી સંપત્તિ કે દાસદાસી (૨) એડ (ઓ) પુંપવન રેવાનો પડદો ગરાસિયાની કન્યાને પરણને તેડી લાવવા ઓડ (ડ) સ્ત્રી [. ચવવું] બોચી માટે જતી ખાંડા સાથેની વહેલ
ગરદન. એઝપવું અકિટ સંકેચ આવો ઓડકાર (ઉં.૩ર) પું, પેટને વાયુ એઝબ સ્ત્રી, જુઓ એઝટ
મોંમાંથી નીકળતાં થતો ડકાર એઝલ (ઓ) ૫૦; સ્ત્રી; ન પડદે એડણ સ્ત્રી ઓડ જાતની સ્ત્રી બુર (૨) જના.૦૫-૨)દે ! એડનું ચેડ (ઓ; ચે) વિ. કેવાનું કેવું ! સ્ત્રી-પુરુષની બેઠક જુદી પાડનાર પડદે - વિચિત્ર; ઊંધું અવળું જ (૨) લાજ કાઢવાનો રિવાજ
એડિયાં (ઔ) નબવ એડ–બચી ઓછી સ્ત્રી કુંભારણ. - j૦ કુંભાર પરના વાળ ઓઝોન ૫૦ [.] એક વાયુ ૨. વિ.] એવું ન [3. ગવરમ ખેતરને ચાડિયે એટ પુસ્ત્રીલિં. માવઠ્ઠો ભરતીનું ઊતરી (૨) કામચલાઉ છેટી રીતે ઊભું કરેલું
જવું તે (૨) એવું; પડદો (૩) પડતી [લા. નકામું માણસ (૪) અ પરવ; વળતું
એણન - સ્ત્રી, -નું રે. મોઢળ] એટણ ન ટવું તે (૨) બખિયે. શું (સ્ત્રીઓ અને છોકરીઓનું) ઓઢવાનું
સ્ત્રીએટણ(૨)ઓટાઈ જુઓ એટે પહેરવાનું એક વસ્ત્ર. -વું સકિ. શરીર એટલી સ્ત્રી, નાને એટલે. -લો ! કે માથું ઢાંકવું; શરીર કે માથા પર એવું સક્રિ. બખિયે દેવે કપડાંની ધારણ કરવું (૨) [લા.] વહેરવું; માથે
કિનારી અંદરવાળાને સીવવું (ર) ઉકાળી, લેવું (૩) દેવાળું કાઢવું ઘસી કે હલાવીને એકરસ કરવું , ઓઢાડવું ઓઢાડેલું તે; ઢાંકણવું સત્ર એટી શ્રી[૩૩] કમ્મર ઉપરના ક્રિ. “ઓઢવું"નું પ્રેરક વિશ્વનું વાળીને બંધ જેવું કરાતું પડ એ ! જુઓ ઓઢાડ એટો પુંએટલે બેઠક તરીકે વપરાય એણુ (ઓ) અ૦ કિં. મધુના . મદુi]
એવી ઘરને અડીને કરાતી ઊંચી જગા આ સાલમાં (૨) ચાલુ સમયમાં. -શૂકે એઠ (ઓ) ૦ ૩. રો] હઠ
વિ આ સાલનું એકવવું (ઓ) સક્રિો ખેતી વસ્તુગોઠવી એતણી સ્ત્રી એતવું તે (૨) તવાનું
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
આતપ્રાત
પાત્ર (૩) એતવાની કળા; ભરતનું કામ (૪) ધાતુ ગાળવાની ભઠ્ઠી (૫) એતવાનુ મહેનતાણુ એતપ્રાત વિ[સં. એકબીનમાં પરાવાયેલું; એકબીજા સાથે મળી ભળી ગયેલુ (ર) તલ્લીન; તન્મય એતરગ (આ) પુ′૦; ન॰ [i.si] બારસાખની ઉપલેા ભાગ ઓતરાચીતરા નł૦વ૦ ઉત્તરાફાલ્ગુની
અનેચિત્રાનક્ષત્રના અતિશય તાપનાસમય એતરાતુ(-દુ) (આ) વિ॰ [ä. ઉત્તર] ઉત્તર દિશાનું; ઉત્તર તરફનું એતવુ સક્રિ॰ ધાતુનુ ભરતનું કામ કરવું આથ સ્રો૦ આશા (ર) મદદ
થસીર પું૦ ‘ભૂખ' અર્થમાં ‘અક્કલને’ જોડે જ આવે છે, જીએ ‘અક્કલમાં’ આથાર(આ)પું૦ ભય કર સ્વપ્ન; સ્વપ્નમાં કોઈ છાતી ઉપર ચડી બેઠું હોય એમ લાગવુ [અÜ) આયુ (આ) ન॰ જુએ એન્ડ્રુ’ (૨,૩,૪,૫, આથા (આ) પું॰ એથ (ર) વચ્ચે આવવું તે (૩) છાંયેા
એઠન પું; ન॰ [સં.] રાંધેલા ચોખા એદ્ધ(-)વ પું॰ જુએ ઉદ્ભવ આધ ન॰ [સં. શ્નો) અડગ; બાવલુ (ર) સ્ત્રી॰ વ’રા; કુળ (૩) વારસે આધવ (આ) પું॰ જુએ ઉદ્ભવ આધવા પું [જીએ એ] એલાદ; સ ંતતિ [રહેવા તે આધાન (આ) ન॰ [É. મજ્જાન] ગભ આધાર (ઓ) પું૦+ઉદ્દાર –રી, હોદ્દો આલ્બેદાર, “રી. એધ્ધા જુએ હોદ્દેદાર, આપ પું. મોળ, કોપિત્ર – ઘસીને
આપેલું] ચળકાટ; ઢાળ (૨) સફાઈ; શાભા એપટી સ્રી॰ (સં.આપત્તિ] અડચણ્; મુશ્કેલી
(ર) અટકાવ; ઋતુ (૩) સુવાવડ આપણી સ્ત્રી. આપ (૨) આપ ચડાવવાનું ઓજાર
આપવુ આર્કિ॰ [જીએ આપ’] શાલવુ
૧૧૨
•
રવણી
અમલદાર
(૨)સક્રિ॰ માંજી ઘસીને ચળકતું કરવું (૩) [સાનારૂપાના] ઢોળ ચઢાવવા ઑફિસ સ્ત્રી॰[k.] કાર્યાલય. ૦૨ પું॰(મોટા) [(૨) નદીના કાંપ આમાળ(4) પું ઉખાળે; ખળતણ આભા સ્ત્રી॰ મુશ્કેલી; ઉપાધિ; પીડા. ૰મણુ (~ણી) સ્રી. એભાવુ તે. વુ અક્રિ મુશ્કેલીમાંથી–પ્રસૂતિની પીડામાંથી છૂટવાને વલખાં મારવાં (ર) અમૂ ઝાવુ સલવાવુ ઉપાધિ કે પંચાતમાં આવી પડવુ આમ પુ॰ [સં.] વેદનો પહેલા અને પવિત્ર
ઉચ્ચાર; પ્રણવ; . કાર પુ॰ [i.] આમ, પ્રણવ (૨) એક્ એવા ઉચ્ચાર ઓર સ્ત્રી॰ ઉરાકરી; ચડસાચડસી(૨) પું૦ [ક] પાણીની એટ
આર (આ) વિ॰ [સં. અવર, મા. અવર] અન્ય; બીજી' (૨) નિરાળું; વિચિત્ર
આર (આ) સ્ક્રી॰ ગલ'ના રક્ષણ માટે તેના
ઉપર રહેતું પાતળી ચામડીનું પડ (૨) કરીને પાકવા નાખવી તે
આરડી સ્ત્રી૦ [સં. અવર] નાના એરડા. –ડા હું મેટા–મુખ્ય ખંડ કે કોઈ પણ ખંડ (ર)ઘરની પરસાળ પછીના ખંડ [ચ.] (૩) ઘર (૪) અંતઃપુર [લા.] ઓરણી સ્ત્રી॰ એરવું તે (૨) એરણીના સમય (૩)ચાવડું (૪) દળવાની ઘંટીનું માં, જેમાં દળણું મેરાય છે. (૫) માંમાં એરવું -ખા ખા કરવું તે (તુચ્છકારમાં). -હ્યુ ન॰ જુએ ‘એરણી’ ૧,૩,૪ અર્થા (૨) આરવાની વસ્તુ ( અનાજ, ખી ઇત્યાદિ ) (૩)માંમાં આવવાનું, ખાવાનું તુચ્છકારમાં) આરત (આ) સ્ત્રી॰ [ત્ર.] સ્ત્રી; ખરી આરતા (આ) પું॰ [i. અસ્તુત્વ] એરિયા; લહાવાની ઉમેદ
એરપેા પું લી'પણની એકળીએની એક ઊભી હાર કે પટ [ચ.] એરમાઈ(ન,ન્યું) (ઓ)વિ॰ [નં. અવરમાતૃ, પ્રા. અવરમાઙ ]સાવકું (મા કે બાળકો માટે ) [ ક વાંસ એરવણી સ્રો॰ એરવવા માટેની દેારી
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
આરવવું
આવવુ સક્રિ॰ છૂટુ છૂટુ કરીને સૂકવવું (વસ્ત્ર વગેરે) (૨) ( ખેતરને ખેડવા પાચુ કરવા) પાણી પાવું(૩)ભી જવવું; કરમાવવું આરવું સક્રિ॰ –માં નાખવું; દરેડ કરવા (જેમ કે ઘંટીમાં દળવાનું અનાજ) (૨) (બી) વેરવાં; એરણીથી (ખેતર) વાવવું (૩)(રાંધવા માટે)દાણા આધણમાં નાખવા (૪) માંમાં નાખવું; ખાવું (તુચ્છકારમાં) એશિયા પુંવે. મોરિસ] સુખડ ઇત્યાદિ ઘસવાના પથ્થર આરસ પું॰ જીએ ઉરસ આરસ* ન॰ કાસ અને વરત એ એને જોડનારા લાકડાના કકડા- ખીલા ઓરસિયા પું॰ જુએ એશિયા એરાઢવુ' સ૦ ક્રિ॰ જુએ એઢાડવું એરિયા (આ) પું॰ જુએ એરતા (૨) કાંઠા ઉપરના કૂવા
૧૧૩
એરી સ્ત્રી૦એક ચેપી રાગ(બાળકાના પ્રાચ:) આરું (3) વિ॰ નજીક; પાસે આર પું૦ [ä] હુકમ; આજ્ઞા (૨) (માલ
કે હાર્ટેલની ચીજ) ખરીદવા જણાવવું તે ઑર્ડિનન્સ પું; ન॰ [.] ધારાસભાની
સમતિ વગર તાત્કાલિક કરાતા કાયદો -વટહુકમ આલપાવવુ સક્રિબ્સ તાડવુ;એળવવું[૫] ઓલવવુ (લ) સક્રિ૰[ા. મોલ્લેવ]ભૂઝવવું એલાણુ (લા’) ન॰ એલવવુ તે એલાણ(નણું) (ઍ) ન૦ [É. કૌલાના] કાસ ખેંચતા બળદોને ઊતરવાના ઢાળવાળે ખાડા એલાણું (લા’) ન॰ એલવવું તે ઓલાદ (આ) સ્ત્રી૦ [મ.] સંતતિ (ર) કુળ આલાં નખ વ૦ કરા એલિયણ (આ)વિ॰સ્રી ‘એલિયું’નું સ્ત્રી॰ આલિયું (આ) વિ॰[મ.ભાળિયું;નિખાલસ; ઉદાર (ર) ભક્ત. ચાપું એલિયા આદમી (૨) ખુદાના ખદા; ભક્ત એલુ'(-યુ) વિ॰ [કાર] પેલું, પેલુ વિ॰ આ અને તે; કુટકળ
.
આય
આલા (આ’) પું॰ [૩. ઉત્ની/ ચૂલાની સાથે જોડેલા નાના ચૂલા આલ્યું, પેલુ' વિ॰ જુએ એલું’માં આવરસિચર પું॰ [...] ખાંધકામ ઇમાં દેખરેખ રાખનાર, નાના દરજ્જાને ઇજનેરી અમલદાર ઓવારણુ' ન૦ અશુભ તથા દુ:ખનું વારણ કરવા માટે આશીર્વાદ આપવાની એક રીત એવારવુ' સક્રિ[i, અથવાય, મા. અહેવાર]
એવારણાં લેવાં (૨) વારી નાખવું આવારવુ' [છું. અવતાર, પ્રા. મોબાર] [ત્રાક
ઉપરનું સ્તર] ફાળકા પર ઉતારવું આવારા પું॰ [તું. મવતાર, 7. ઓમ ] કિનારા; નાહવાધાવાના ઘાટ આવાળવુ' સક્રિ॰ દુઃખ-સ’કટનું વારણ ફરવા થાળીમાં સળગતી દિવેટ તથા પૈસે મૂકી માણસના માથા ઉપર ઉતારવું (૨) આરતી ઉતારવી (૩) અણુ કરવું આશરી (આ) સ્રી [3. ગેસરિયા] અડાળી;માંડવી (૨) ઘરના શરૂના – પરસાળમાં જતાં પહેલાંના ખુલ્લા(આંગણું પૂરું થતાં શરૂ થતા) ભાગ [કારમાં) આશલા પું॰ છાતી (ર) રેટલા (તુચ્છઆશિયાળ વિ॰ જુએ એશિયાળું (૨)
સ્ત્રી; ન॰ આશ્રય, ઉપકાર કે ગરજને લીધે પરાધીનતા કે દીનતા
એશિયાળુ' વિ આશ્રય, ઉપકાર કે ગરજને લીધે . પરાધીન-દખાયેલું (૨) શરમિંદુ (ક) ન॰ એશિયાળાપણું એશિ’કળ, એશિ’ગણ (ઍ) વિ
આભારી
એશિ’જાળુ વિ॰ અવડ (૨) ન૦ અવડ જગા (ક) અવડ જગામાં બાઝતું જાળું ઓશીકું ન॰ ઉશીકુ આશિાળુ એશી જાળુ વિ॰ (૨) ન॰ બ્રુ ઓષધિ (સઁધી) સ્ત્રી॰ [i.] જીએ? ઔષધિ એક પું॰ [F.] હાઠ એચ વિ॰ [i.] હા સમધી (૨) હોઠથી જેના ઉચ્ચાર થતા હોય એવું (૫’ વગ'ના વ્યંજન) (વ્યા.]
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૪
એસ
ઓળંડવું એસ પું; સ્ત્રી ]િ ઝાકળ (૨) મૃગજળ (૨) શ્રેણ; વર્ગ (૩) ગલી; શેરી એસડ ન[ä. મૌષધદવા (૨) ઉપાય; એળ સ્ત્રી ઉપસાગર અગર અખાતના
ઇલાજ લિ.). વેસડ ન. દવાદારૂ. મેં ઓગળ તણાઈ આવેલે કાદવ -ડિયું ન. દવાના ગુણવાળી વનસ્પતિ એળ સ્ત્રી. સ્ત્રી ઊલ કે તે ઉતારએસરવું (ઓ) અક્રિ. વુિં. મારું, પ્રા. વાની ચીપ મોર) પાછા હઠવું, સંકોચાવું (૨) એાછું ઓળખ સ્ત્રી ઓળખાણ (૨) અડક (૩) થવું; ઘટવું (૩) સુકાવું (૪) શરમાવું ઓળખવાનું ચિહન-સાધન.૦૫ત્ર ૧૦ ઓસરી (ઓ) સ્ત્રી જુઓ એરી આ એ જ માણસ છે એવું પ્રમાણપત્ર. સલો પુત્ર જુઓ એશલે
કપાળખ સ્ત્રી ઓળખ અને પરીક્ષા ઓસવવું સક્રિટ જુઓ ઓસામણું ઓળખાણ. ૦૬ સક્રિ. [1. મીવિવું ટાણે ચડી જાય એટલે વધારાનું પાણી (ઉં. ૩ક્ષિત)] જાણવું પિછાનવું. નિતારી નાખવું
-ખાણ (પાળખાણ) સ્ત્રી; ન એસવાવું અક્રિ. એસ(સા)વવું; પિછાન; પરિચય(૨)ઓળખવાનું ચિહન
કમણિ (૨) (દાણાનું) ચડવું બફાવું સાધન (૩)ઓળખીતા માણસની ખાતરી (૩) શેષાઈ ઓછું થવું (૪) મનમાં દુઃખ ઓળખાવવું સક્રિય “ઓળખવું'નું પ્રેરક
પામવું (લા] (૫) શરમાવું; સંકોચાવું એાળખાવું અક્રિઓળખવુંકર્મણિ એસાણ(ન) (ઓ) ૧૦ (કટોકટી (૨પરખાવું; સારાખોટા જણાવું (૩) વેળાની) હિંમત; ધીરતા
પ્રસિદ્ધ થવું (સારે કે બેટે કારણે) ઓસામણ ના પ્ર. વસાવ સાવ એળખીતું (પાળખીતું) વિ. ઓળવાથી નીકળેલું પાણી (૨) દાળના પાણીની ખાણવાળું; પરિચિત; જાણીતું '
એક વાની સ્ત્રિી ઓથ રક્ષણ એળળ અવ માથે ફેરવીને – ઉતાએસાર () ભીંતની જાડાઈ (૨) રીને (કા.)
ચિળવું તે એસાર () પં. કિં. રાપર, 2. તારો એળચળ (ઓ'; બેઉ ળ.) સ્ત્રી ઓળવું
સરવું-ઓછું થવું તે; સંકોચાવું તે એળછળ અ. ઓળે છળે (૨) પાછા હઠવું તે (૩) ખસેડવું, દૂર ઓળપટિયું વિટ ઢીંચણ વાળીને ઢીંચણ
કરવું તે (૪) બીક નબળાઈ; પિચાપણું અને કેડની ફરતે ખેસ બાંધીને બેઠેલું એસારે ૫૦ ઓસરી જેવી મેટી ખુલ્લી ઓળખે ૫૦ જુઓ ઓર , એમળી અડાળી
[પડવું તે એળવવું સક્રિટ ખોટી રીતે લઈ લેવું; એસાર પુત્ર સંકેચ કે શરમથી પાછા પચાવી પાડવું (૨) છુપાવવું; સંતાડવું એસાવવું અ ક્રિટ જુઓ ઓસવવું ઓળવું (ઓ) સકિ (કેશને) કાંસકીથી એસાંક છુંજે ઉષ્મામાને ઝાકળ પડ- સાફ અને વ્યવસ્થિત કરવા; હળવું.
વાનું શરૂ થાય તે ઉથ પોઈટ” [૫. વિ.] એળવું સ૦િ (માથું-કેશ) ચોળીને એસિંજાળ વિ૦ (૨) ન શિંજાળું દેવું અને કાંસકીથી સાફ કરવું એસી-સું) નવ જુઓ ઉશીકું ઓળસવું સકિ. એનાંસવું
સીંજાળું વિટ (૨) નવ જુઓ ઓળંગવું સક્રિ. સિં. ૩૧] પાર જવું;
એસિં જાળું [ખંડેમાંને એક ઉપર થઈને જવું વટાવી જવું (૨) કૂદી ઓસ્ટ્રેલિયા ૫૦ [૬] પૃથ્વીના પાંચ જવું (૩) ઉલ્લંઘવું અવગણના કરવી; એહિયાં અo [રવ૦] જુઓ એઇડ્યાં લેપવું ળિગીને જવું ચિ.
એળ (ળ) સ્ત્રી (રે. બો] હાર; પંક્તિ એળડવું સક્રિ. [પ્રા. ઓરંદ (ઉં. વર્જ)
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઓળખે
માળ પું [સં. બવરુંનન, પ્રા. મોરુંવા] કડિયાનું એક એજાર
મળભા પું [સં. હવામ] ઠપકા (૨) ફરિયાદ; રાવ (૩) મશ્કરી; ડ્રો મેળા પું॰ ખ૦ ૧૦ લીલા ચણાના પાપટા; * યાપટા સાતી એના છેાડવાની ડીઓ(ર) ચણાના શેકેલા પાટા એક હારમાં માળાળ અ॰ હારબંધ (ર) એ ક પછી આળાયા (ળા') પું॰ આવું ચિહ્ન ‘)’ આળાંડવું સ॰ ક્રિન્તુએ એળડવું આળાંસવું (૦) સ॰ ક્રિ॰ માલિસ કરવું;
ચેાળવું (૨) ખુશામત કરવી [લા.] ઓળિયાપટી (-ફ્રી) સ્ત્રી॰બૂચ કે ડાટા બરાબર મેસાડવા આજુબાજી વીંટેલી (કપડાની) પટી
૧૧૫
ઓ પું॰ [i.] સ ંસ્કૃત કુટુંબની વણ માળાના તેરમા અક્ષર-એક સ્વર ઔચિત્ય ન॰ [i.] ઉચિતપણું; યોગ્યતા ઓવય ન[ફં.]ઉજ્જવલતા (૨) પ્રકાશ ઔસુચ ન॰ [6.] ઉત્સુકતા ઔદ્યારિક વિ॰ [સં.] ઉત્તર-પેટ સંબ'ધી (૨) અકરાંતિયું ઔદાય ન॰ [i.] ઉદારતા ઔદાસીન્ય ન॰ [i.] ઉદાસીનતા ઔદીચ(સ્ય) વિ॰[i.]ઉત્તર દિશા તરફનું (ર) પું॰ એ નામની જ્ઞાતિના બ્રાહ્મણ ઔદ્ધત્ય ન॰ [નં.] ઉદ્ધૃતપણું ઔદ્યોગિક વિ॰ [સં.] ઉદ્યોગને લગતું ઔપચારિક વિ॰ [É.] ઉપચારને લગતું
એળિયુંન॰ ગાળ વીટાળેલા લાંબા કાગળ; ભૂંગળું (૨) ટીપણું; પંચાંગ ઓળીપા પું॰ એકળી (લી પત્ની) [કા.] એળેછાળે અ॰ સૂપડે ને ટેલે; છૂટે હાથે આળા પું॰ ચણાના પાપટાના પાંક; એળા આળા પું॰ પડછાયા (૨) સહેજ સ્પ કે સંબંધ [લા.] (૩) રક્ષણ; આશ્રય [કા.] જણું (૦) ન॰ [કા.] દે”નશીન ગરાસિયણ વહેલમાં બેસીને જતી આવતી હોય તે (૨) એઝણું (૩) ગરાસિયાની પરણેલી કન્યાને તેડી જતું વહેલડુ આંતાવું (૦) ૦ ક્રિ॰ ઠરડાવુ; માપમાંથી
આધુ પાછું થવું (ઉદા॰ ચામાસામાં ખાટલા આંતાઈ ગયા)
ઔ
ઓ
•
(૨) ઉપચાર પૂરતું જ (સાચું નહિ) ઔરસ(-સ્ય) વિ॰ [i.] પેાતાની પરણેલી
સ્ત્રીથી પેદા થયેલું (સંતાન) ઔષધ ન॰ [શે.] એસડ; દવા. -ધાલય ન [નં. પૌષધ + ત્રાજ્ય) દવાખાનું (૨) દવાઓનું કારખાનું; ‘ફા’સી’ ઔષધિ(-ધી) સ્ત્રી॰ [i.] વનસ્પતિ (૨) એસડ; દવા. પંચામૃત નસ્ડ, કાળી મૂસળી,ગળાનું સત્ત્વ,શતાવરી અને ગે ખરું - એ પાંચ ઔષધિએનું મિશ્રણ ઔચ વિ॰ [i.] જીએ એચ ઔંસ પું; ન.] એક અંગ્રેજી વજન [રતલના સેાળમા કે બારમા ભાગ એમ બે જાતનું છે]
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
કચકચિયું
ક પું[.] કંઠસ્થાની પહેલ વ્યંજન (૨) (પ્રાયઃ બહુવીહિ સમાસને અંતે અર્થ વૃદ્ધિ કર્યા વગર આવે છે) તહિંસાત્મક કલેશમૂલક (૩) નામ કે વિ૦ ને લાગત તદ્ધિત પ્રત્યય-અલ્પતા, વહાલ બતાવે છે; નકામો પણ આવે છે. દા.ત. બાલક; જરાક ક લિ. નઠારું, અમ્ય ઇત્યાદિ અર્થસૂચક
પૂર્વગ. ઉદા. કપૂત; કિજોડું ક પ્રશ્નાર્થક પદ સાથે બહુધા લાગતાં તેના
અર્થમાં અનિશ્ચિતતા સૂચવત પ્રત્યચ. ઉદા. કોક, ક્યારેક અવસર ૫૦ લિ. + અવસર) કવખત કઈ સ. (૨) વિ. સ્ત્રી ક્યુનું સ્ત્રીલિંગ કરતુ સ્ત્રો ખરાબ-અગ્ય ઋતુ (૨)
અસાધારણ કે મોસમ વગરને સમય કકડતું વિ રિવA] ઊકળતું (૨) એમ્બે
અને ઇસ્ત્રીવાળું (કપડું) (૩) આકરી- ધ્રુજાવે એવી (ટાઢ) કહેવું અ કિં. [રવો] કડકડ એ
અવાજ કરવો (૨) દાંત કકડે એટલું ધ્રુજવું (૩) કડકડ થાય એટલું ઊકળવું કકડાટ પું[૧૦] કડકડવું તે; કડકડ
એ અવાજ (૨) અ ઝપાટાબંધ વેગભેર (૩) એકસરખી રીતે; અટક્યા વગર કડી સ્ત્રી છેક નાને કકડા કકડીને અવે સખત રીતે કકડે બચકે અને છેડે ઘડે કરીને કકડ પું. એક ભાગ; ટુકડે કકણવું, ફકણુટ-ટે) જુઓ “કણ
કણવું'માં કકરાવવું સત્ર ક્રિટ કાકર કઢાવવા
૨ વિ. [ઉં. કાર્યર] લીસું નહિ- કરકર
લાગે એવું (૨) આકરા સ્વભાવનું લા] કલા(~ળા)ણ ન[. ] કળકળવું
તે; કલ્પાંત (૨) બુમરાણ
કકળવું અ૦ ક્રિકલ્પાંત કરવું, જીવ બાળ
(૨) બબડવું (૩) ઊકળવું કકળાટ ૫૦ કજિયે; કલેશ; રડારોળ (૨) બુમરાણ. -ટિયું વિકકળાટ કરે –
કરાવે એવું; કજિયાખોર કક્કાવારી સ્ત્રી કક્કાને અનુક્રમ કો પં. ક અક્ષર (૨) મૂળાક્ષરોની
આખી જના (૩) કક્કાને દરેક અક્ષર લઈ બનાવેલી કાવ્યની એક રચના (૪) પ્રાથમિક જ્ઞાન [લા.]. ખરે કરવો = પિતાને મત કે જીદ બીજા પાસે સ્વીકારાવવાં [પડખું કક્ષ છું. હિં] બગલ, કાખ (૨) પાસું કક્ષા સ્ત્રી લિં] ગ્રહને આકાશમાં ફર
વાને માર્ગ (૨) સ્થિતિ; શ્રેણી; તબક્કો (૩) કેડફ પડખું (૪) કાછડી (૫) એરડે;
ખાનગી ખંડ ખવા ૫૦ બગલમાં થતી એક ગાંઠ કખાય પં. ઘં. વાવાય ભગ રંગ (૨)
મને વિકાર (૩) વિ૦ તૂરું; કસાણું (૪)
કષાય; ભગવું કગરવું અક્રિ. અત્યંત દીનતાપૂર્વક
આજીજી કરવી – કાલાવાલા કરવા કેગે . કાળો કાગડો [૫.] કચ પં. [i.] માથાના કેશ; એટલે (૨) * પં. બૃહસ્પતિને પુત્ર ' કચ સ્ત્રી લિ. ઉપરથી કંચક્ય કચકચ સ્ત્રી [+] ટકટક નકામી
માથાડ(૨) કજિયોતકરાર ૦વું અ ક્રિકચકચ કરવી (૨) કચકચ એ અવાજ થ. - ચાટ પુત્ર કશ્યકચ કરવી તે (૨) “કચકચ એ અવાજ કે તે. -ચાવવું સક્રિ. “કચકચવું'નું પ્રેરક (૨)રથી ખેંચીને બાંધવું(૩)હેરાન કરવું. -ચિયું વિકજિયાખેર(ર)માથાફડિયું
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
કચક
કચક ન, ડો સું॰ કાચબાની પીઠનું હાડકું, કચબ ચડવું સક્રિ॰ જીએ ચરવું કચડાચડ(–ડી, ખેરી) સ્ત્રી કચરાઈ જવાય એવી સખત ભીડ
.
ફચખડું ન॰ કેરીનું ગાળચું – ચીરિયું (ર) કાચબાનું હાડકું
૧૧૭
કચાશ સ્ત્રી॰ કાચાપણું (૨) ન્યૂનતા કચિયાણ ન॰ ભીડ; ગરદી કચિયું વિ॰ કચકચિયું
સ્રી કચરવું અને ફૂટવું તે . કચુંબર સ્ત્રી; ન॰ ઝીણી કઠંડીએ કચૂકા પું॰ ચિચૂકા; આંબલીના ઠળિયા કચૂડચૂડ અ॰ [રવ એવા અવાજ થાય તેમ ચૂમર સ્ત્રી॰ કચુંબર કચૂરા પું॰ [ત્ત. પન્નૂર:] ઝેરકુંચાલું કચેરી સ્રી॰ કાટ (૨) આફિસ; કાર્યાલય (૩) દીવાનખાનું કચારી સ્ત્રી॰ ખાવાની એક બનાવટ કચારી પું॰ કપૂરકાચલી જેવું સુગી દ્રશ્ય (૨) જીએ કચૂર [કંકાવટી ચાલુ' ન॰ [ગાવી ચલાણું (૨) ફચર વિ॰ કચરાઈ દાઈ ગયું હોય એવું (૨) લેહી ન નીકળ્યું હોય પણ અંદરથી સખત ઈન્ન થઈ હોય એવું. ફૅટ સ્રી જુએ કચરકૂટ. ૦ાણ પું પૂરેપૂરું ચરાવું- દાવું તે;પૂર્ણ પાયમાલી ચાંબાં ન ખ૦ ૧૦ છેાકરાયાં કચ્ચું, વિ॰ કાચું; અનુભવ વિનાનું કચ્છ પું [ä.] કઢેાટા; લગાટ (ર) કાચબેા (૩) કિનારે; કિનારા પરનો પ્રદેશ (૪) હંમેશ જ્યાં પાણી રહે એ દેશ (૫) પું; ન॰ કાઠિયાવાડની ઉત્તરને! એ નામને દેશ કચ્છપ પું [ä.] કામે કચ્છ પું॰ કાટા; લગેટ કાઢી સ્ત્રી [સં. જ્ન્મ] લંગાટી (૨)એમાં બધા અવયવ. અધ વિર લગેટઅધ; બ્રહ્મચારી (૨) પુરુષવાર (નેતરાં). ટા પું કચ્છે; કાછડા (૨) કચ્છમાં અધાતા અવચવ
ર
કચભાર પું૦ ચોટલા; અખડી
ચર (૨) મહેનત કચરપચર વિ॰ કાચુ કાર
કચરવું સક્રિ॰ ચગાવું (ર) છુંદેલું (૩) છૂટા કરવા [સખત ભીડ કચરાચર(–રી) સ્રો॰ કચડાચડી; કચરાપટી (ટ્ટી) સ્રી॰ કચરા; પૂજો (૨) કચરાપૂજાના ઢગલા
કચરાપેઢી સ્ત્રી૦ કચરા નાખવાની – ભેગા કરવાની પેટી તિલભર્યો ચૂંટા કચરિયું ન? કચરેલું તે; તેલી બીન્નેના કચરુ ત॰ [ä. ઘર = ગદું; છે. વાર]
નકામા કચરા, “રે હું નકામું ફેંકી દેવા જેવું તે (મૂળ, તરણાં, વિણામણ ૪૦) (૨) ખરાબમાં ખરાબ માણસ; ઉતાર [લા.] [માટી કચરા પું[ફે ટર] કાદવ (૨)ચણતરની ફચવવું સ૰ક્રિ॰ દિલ દુખવવું (અસ તાષથી) કચવાટ પું॰ મનનું કચવાવું તે; અસતાષ (૨) અણબનાવ (૩) કચકચા; માથાકૂટ. ટિયું વિ॰ કચવાટ કરનારું'. -ષ્ણુ ત૦ ચૂંથાઈ જવું તે; ભેળસેળ; ખરાખી (૨) ગભરાટ; અભૂષણ (૩) મન કચવાવું તે (૪) વણખેાલાગ્યા વચમાં ખેલવું તે. થવું સ॰ ક્રિ॰ કચવાય તેમ કરવું. =વું અક્રિ॰ દિલગીર થવું; મનમાં મૂંઝાણું (અસતાષથી) ચાચ સ્ત્રીજીએ કચકચ (૨) કાઈ વસ્તુ કપાચાના એવા અવાજ (૩) અ॰ કચકચ - ઝપાટાબંધ કપાય એમ ફચાત વિ॰ જિદ્દી (૨) પું॰; સ્ત્રી॰ ફચફચ
કટા
(૩) છઠ્ઠ (૪) કચવાટ; મૂ ́ઝવણ. –ટિયું વિ॰કચાટ કરવાની આદતવાળુ ચાલ પું॰ ખાટો ચાલ – રિવાજ (૨) સ્ત્રી॰ ખરાબ વર્તણૂક (૩) કુટેવ. àા પું॰ કુરિવાજ
'
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
કછોરુ ૧૧૮
કટાહ ક રું) નવ નઠારું છે
(૩) અ. કટકટ અવાજ થાય એમ કજલી સ્ત્રીજુઓ કાજલી
(૪) વ્યવસ્થિતપણે પણ વેગથી. ઉજળ(–ળા)વું અ૦ કિ. [‘કાજળ'ઉપરથી] -રાટ-ર) કટકટ-કટક કરવી તે. રાખથી ઢંકાવું; ડરી જવું એલવાયું -ટાવવું સત્ર ક્રિ(દાંત) કટકા કરવા. (અંગારાનું)
-ટિયું વિ૦ કટકટિયું (૨) કજિયાખોર કજા સ્ત્રો [4] કિસ્મત (૨) આફત, હાણ ટકણું વિટ કટ દઈને-ઝટ ભાગી જાય એવું
(૩) મોત (૪) અશુભની આશંકાલા • કટકબટકના કટકે બચકું શેડું ઘણું કાંઈક કિજા સ્ત્રીબુક્તિકતદબીર. ગરુવિભુક્તિબાજ (ખાવું તે) ઉજાગરું વિ૦ નુકસાનકારક (૨) મૃત્યુ કટકિયું વિ૦ કટકણું બરડ - નિપજાવે એવું કિબ નીચ કટકિયું ન [સં. રો] છાપ (૨) માળ,મેડા કજાત વિ૦ [ ક + જ્ઞાત (જન્મેલું) હલકા કટકિયું વિ૦ કટક – સિન્યને લગતું. - કારજા સ્ત્રી [. ના + યાકિર્દી દિવને ૫૦ સિનિક કેપ, આક્ત (૨) મોત
કટકી સ્ત્રી ના કટકે-ટુકડો કજાવો ! [1] એક પ્રકારનું ઊંટનું કટકે ! [. ટુકડે બટકે પં
પલાણ, જેની બંને તરફ બેસાય છે બટકું ભરતાં મેમા આવે એટલે ભાગ કજિયાખોર વિકજિકરવાની ટેવવાળ કટલું ન[. શટ ઉપરથી] નાનું ઝુંપડું કજિયાદલાલ કોર્ટમાં કજિયાલડવાની
(૨) કડતલું
રાકટા–ટી) સ્ત્રી જુિઓ ‘કટ્ટા'] મારાગોઠવણું કરી આપનાર દલાલ (૨) [તિરસ્કારમાં વકીલ (૩) કજિયા કરાવીને
મારી; ઝપાઝપી (૨) જીવલેણ દુશમનાવટ અથવા કરનારાઓને મધ્યસ્થ બનીને
(3) તીવ્ર હરીફાઈ (૪) જાઓ કટોકટી કમાઈ ખાનાર આદમી
કટાક્ષ પું;ન. [ä. પ્રેમ, સંકેત કેકજિયાળ વિ. કજિ કર્યા કરનારું
- ભરી વિકષ્ટિ(૨)વક્તિ કટાક્ષકથન[લા.] કજિયો ! [1] કંકાસ તકરાર;
કટાણું વિ૦ કટાયેલું (૨) કાટના જેવું કડું નવ સ્વભાવ, રૂપકે ઉમ્મર ઇત્યાદિમાં
" બેસ્વાદ (૩) બગડેલું (મે); અણગમા
ભર્યું (૪) ન૦ કવેળા અસમાન – અમ્ય (વરવહુનું)
ક્ટામણું વિટ કાટ ચડાવે એવું (૨) કટાઈ કજજ ના ત્રિા.+ કાર્ય
જાય એવું (૩) કટાણું કાજલ ના સિં. મેશ (૨) કાજળ
ક્ટાર સ્ત્રી [.વિરાજ)વર્તમાનપત્રનું કલમ કજજલી સ્ત્રી [.] ગંધક અને પારાનું
કટાર(પી) સ્ત્રી.વાટ્ટાર એક બેધારું શસ્ત્ર એક મિશ્રણ
કટાવ ૫૦ [i. જાd, પ્રો. =કાટવુંપત્તાંની કટ સ્ત્રી [.] કટિ કેડ (૨) ઘાસની સાદડી
રમતમાં અમુક પત્તાં ન હોવાં તે (૨) ર સ્ત્રી જુઓ કા] કટ્ટી
કોતરણી; કલમ કરવી તે (૩) પતંગેના . કટ સ્ત્રીન્કં. રો] કંકણ (૨)પર્વતની ધાર પેચ થવા-કરવા તે કટ અ રિવO] તરત (જેમ કે “કટ દઈને) 'કટાવવું અ૦ ક્રિય કાટ ચડે એમ કરવું કટ ૫૦ [૬] કાપ; વેતરવાની રીત (પશાક) કરાવવું સત્ર ક્રિો [કાટવું ઉપરથી કપાવવું કટક નર્વસ (૨) છાવણી (૩) હુમલે (૪) ફટ; કડું, કંકણું (૫) કેટલું (૬) કટાસણું ન [ઉં, ન ઊન કે ઘાસકટ; પર્વતની ધાર
દર્ભનું આસન કટાસ્ત્રીરવીએક કંટાળાભર્યા અવાજ ફરાહ ૫૦ [] કાચબાની પીઠનું કેટલું
(૨) ટકટક ચીડ ચડે એવી ટેક કજિયે ઢાલ (૨) સ્ત્રી પણ
ચડવ
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૯
કડડકડડ કટિ-ટી) સ્ત્રી [R. કેડ; શરીરનો મધ્ય કઠેડી સ્ત્રી, નાને કઠેડે. -ડો-ર) પું
ભાગ. અદ્ધ વિ. કેડ બાંધીને ઊભેલું; બારી, અગાસી, દાદર ઇત્યાદિ સ્થાએ તૈયાર.બંધ પુત્ર કમરપટો (૨)(ગરમી પડી ન જવાય તે માટે કરેલી આડ તથા ઠંડીને ખ્યાલ આવવા) પૃથ્વીના (૨) ગોખ; ઝરૂખે ગોળાના બતાવાતા પાંચ ભાગમાને કઈ કોડિયું, કઠેડી સ્ત્રી નાનું કઠેડું પણ ભૂ... મેખલા(–ળા)સ્ત્રીકરે. કઠેડું ન૦ કિં. વાઇIDE] મસાલો
સ્નાન ન કેડ ને તેથી નીચેના ભાગનું રાખવાની ખાનાવાળી લાકડાની પેટી; ખાન; એક કુદરતી રોગોપચાર
લક્કડિયું કટુ(ક) વિ૦ [ ] કડવું (૨) તીખું (૩) કઠેડે પં ખ(૨)વહાણને પાછલે ભાગ અપ્રિય લિ.). વતા સ્ત્રી
કહેર વિ. [i.]કર્કશ(૨)કઠણ (૩) નિર્દય કટેવ સ્ત્રીને જુઓ કુટેવ
કઠળ નવ દાળ પડે એવું – દ્વિદલ અનાજ કટેશ(-સીરી ન૦ ગળાનું એક ઘરેણું ક ડ સ્ત્રી એક વાર ખાંડેલી ડાંગર; કરડ કટોકટીસ્ત્રી કટોકટીઅગીને બારીક સમય (૨) ગણીને અપાતી વસ્તુ ઉપર સેંકડે કરી સ્ત્રી જોરાવાડી – પુંવાડકો અપાતો વધારો ટ્ટર વિ૦ લિ. 9 (પ્રા. પટ્ટ) + કર] ઘણું કડ અ૦ વિ૦] એવો અવાજ કરીને
સખત (૨) ચુસ્ત (૩) જીવલેણ કડક વિ૦ વિ૦] બડૂકો બોલે એવું (૨) કા(દીસ્ત્રીલં કૃત્ત,ઘાયદોસ્તીને ભંગ કઠણ; આકરું (૩) કાચું; અપરિપકવ કહું વિ૦ જુઓ કટ્ટર
કડકડ અ [વ૦] એવો અવાજ કરીને. કક સ્ત્રીને કઠારે, બફાર (૨) આંતરિક તું વિ૦ જુઓ કકડતું. ૦વું અ કિ. પીડા; અમુંઝવણ (૩) કઠણાઈ
જુઓ કકડવું. -ડાટ પું(૨) અ.. કઠણ વિ.સં. શનિ ઝટ ભાગે નહિ કે પિચું જુઓ કકડાટ. –ડાતી સ્ત્રી, જુઓ
નહિ એવું; સખત (૨) અઘરું મુશ્કેલ. કકડાટી(૨)અકકડાટ કરીને. -ડાવવું છતા સ્ત્રી સાબુમાં ફીણ નવળવા દેવાને સક્રિકકડાવવું. ડિત વિ. કકડેલું; પાણીને ગુણ પિ. વિ.), ણઈ સ્ત્રી કડક (૨) સફાઈબંધ; ઇસ્ત્રીબંધ. –ડીને મુશ્કેલીને-કઠણ સમય
અ૦ જુઓ કકડીને (૨) ધસારાબંધ; કઠપૂતળી વિ૦ કાષ્ટની પૂતળીની પેઠે
ઘણું જ જેલમાં બીજાની દોરવણથી વર્તનારું કહબંગાળી વિ સાવ ખાલી –નિર્ધન. કઠવું અક્રિનિં. પણ, ગ્રા. પટ્ટો દુ:ખ થવું; કડકાઈ(શ) સ્ત્રી કડક્તા(ર)નાણાંની તાણ મૂંઝાવું (૨)બફારો મારો લાગ (૩) કડકા બાલુસ વિ. જુઓ કડક બંગાળી ખેંચવું
કડકિયું નવ પુરુષના કાનનું ઘરેણું કઠ ૫૦ થી તેલ ભરવાને ગાડ (૨)
કડકી સ્ત્રો. કકડી કૂવામાં બેસાડાતું લાકડાનું ચોકઠું
કડક ૫૦ કકડા(૨)વિ૫૦ કડક બંગાળી કારે ૫૦ કિઠવું ઉપરથી બફાર (૨) જુઓ કઠેડા
કડકાચલી સ્ત્રોત્ર કરચલી; કરચલી કઠિન વિ૦ [.] કઠણ
કડછી સ્ત્રી જે. ડછું રસોઈ હલાવવા કે કઠિયારણ, કઠિયારી સ્ત્રી કઠિયારાની પીરસવાનું છેડે વાડકી જેવું લાંબી દાંડીનું
સ્ત્રી (૨) કઠિયારાનું કામ કરતી સ્ત્રી એક સાધન. - j૦ મેટી કડછી કઠિયારું ન કઠિયારાને છે. -રો કડછલ પુંસતાર, બીન જેવાં વાદ્યોમાં
પં. [. પાણહાર] લાકડાં કાપી વેચવાને પડખે હેત તાર નિો અવાજ ધ કરનારે
કકડ (કડડ) અરવ4ટવા કે કરડવા
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
કડડડ ૧૨૦
કઢંગું કડડડ અ [રવO]. ભૂસ જુઓ કકડભૂસ માટે) અંકિત કરાયેલું; –ને યોગ્ય; –ને કડ(-4)ણ સ્ત્રી [ ] કરાડ (૨) માટેનું. ઉદા. “આ અનાજ તરાના કેસની કાબી (૩) આદત; લઢણ
કડાનું છે.' કડતલું ન જુઓ કટલું કપાસની કડાબીડ અ કડાડ
સાંઠીઓને ગૂંથેલે પડદે [કાટલું કડાબીન સ્ત્રી [તુ. વાવની એક નાની કહેદ પું છું આપવું તે (૨) ભેગ (૩) ટૂંકી બંદૂક કહપ ! જુઓ કર૫(૨)સ્ત્રીજુઓ કડબ કડા(દા)યું નવ મેટી કડાઈ – પેણે કડપલું ન છોડને કાપી કાપીને ખેતરમાં કડાસન ન[ફં. ક્ષટાન] દર્ભનું આસનિયું;
ડે છેડે અંતરે ઢગલા કરવા તે સાંઠા ઘાસની ચટાઈ કહબ સ્ત્રી વુિં. ડ] જારબાજરીના સૂકા કડિયાકામ નવા ચણવાનું કામ કડલી સ્ત્રી (ઉં. વાર હાથનુંએક ઘરેણું; કડિયાળી વિ. સ્ત્રી કડીવાળી (ડાંગ)
કલી. -હું નવ પગનું એક ઘરેણુકલું - કડિયું ન [જુઓ કડક કેડ] જુઓ કેડિયું કડવાટ સ્ત્રી કડેસ્વાદ (૨)લાગણીઓ- કડિયે ૫૦ છેવા ચણવાનું કામ કરનાર
ની- સંબંધની કટુતા [લા.]. શ ગ્રીડ કારીગર કડવાપણું
કડિંગધન અ [વ૦] એવો અવાજ કડવી સ્ત્રી એક વેલ; ગળે
કડી સ્ત્રી હિં, હરસ] આંકડી; હૂક' (૨) કડવું ૧૦ લિં. વેરવવાનું એક જ રાગના ગોળ વાળેલો તાર કે સળિથે (૩) કાનનું
કાવ્યની કેટલીક કડીઓને સમુદાય એક ઘરેણું (૪) બેડી ૫) કવિતાનું પદ; કડવું વિ. લિ. ૧૯] કરિયાતાના સ્વાદ ચરણ (૬) આળ; હાર (૭) બારણાની
જેવું, કટુ(૨)અપ્રિય. -ઝેર, વન વિ. આંકડી–સાંકળ. તેડ વિવેકડી અથવા ઝેર– વિષ જેવું - ખૂબ કડવું
સાંકળ તોડે એવું (૨) મજબૂત બદ્ધ, કડ ૫૦ કરવડે; નાળચાવાળો લેટે બંધ વિહારબંધ(૨)સાંકળરૂપે ગાયેલું કડ પુરપાટીદારની એક જાતને માણસ કડ ન [ઉં. હુ] એક વનસ્પતિ–ઔષધિ કડસલો પુત્ર પડભીતિયું
કડું નહિં. ] ગેળ વાળેલો ધાતુને કહા ! એક જાતની ડાંગર– ખા - સળિયે મેટી કડી (૨)હાથનું એક ઘરેણું કડા પં. કિં. ટ] કડે
કશું વિ૦ કડવા જેવા સ્વાદનું કડા સ્ત્રી હિં. વાઢ] તળવાનું વાસણ કડેટાટ અ [વળ] સપાટાબંધ
પેણી (૨) ચરું, કઈ સ્ત્રી પેણી . કડેધડેઅરવOધમધેકાર બહુ સારી રીતે કડા અ [રવA] કડાક એવો અવાજ કડે ૫૦ [ઉં. કુટગ એક વનસ્પતિ; ઈટ
જિવનું ઝાડ કડાકડ અ રિવ] કડાકડ એવા અવાજ કડફ નવ ચકમક અને દેરીનું દેવતા
સાથે. -ડી સ્ત્રી, ચડસાચડસી(ર)સખત પાડવાનું એક ઓજાર બેલાબેલી મારામારી(૩) કડાકલાંધણ કઠણ વિ૦ જુઓ કઢણિયું (૨) સ્ત્રી જુઓ કડાકૂટ સ્ત્રી માથાકૂટ -ટિયું વિ૦ માથા- કડણ (૩) વાંસી સિ] (૪) નમસા
ફેડિયું; કંટાળાભરેલું. - ૫૦ કડાકૂટ લાવાળું ઓસામણ.-ણિયું વિન્ચીડિયું; કિલાકે ૫૦ વિ૦] કડાકા એ મોટે કઢાપો કરવાના સ્વભાવવાળું.નું
અવાજ (૨) નકેરડો ઉપવાસ; લાંઘણ સક્રિ. [. વય, પ્રા.વઢ] ખૂબ ઉકાળવું કડાગૃહ અવ ધમધોકાર
(૨) અ ક્રિટ કઢાપ કર; ઊકળવું કડાનું વિ૦ [ઉં, ત,. વાડ+ ](કોઈને કઢંગું વિ૦ ઢગ વગરનું, બેડળ -
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
કા
દ્રા(॰ઈ) સ્રો॰ જીએ ‘કડા’માં કઢાપો હું॰ [ કઢવુ''] ધામ (૨) કલેશ (૩) કઢી (તિરસ્કારમાં)
દામ ન॰ ઘેાડા અને બળદને લાટવાનું ત્રકાણ ચોકઠું' કઢાયું ન॰ [સં. લટાઇ] મેાટી કડાઈ કુઢિયલ વિ॰ કહેલું'; ખૂબ ઉકાળેલુ કઢી સ્ત્રી॰ [જીએ કઢવું] ખાવાની એક વાની. ~ પું॰ જીએ કાપા ૨, ૩ (ર) કાઢા
કણુ પું॰ [સં.] દાણા (ર) ઘણા નાના ભાગ; પરમાણુ (૩) બ્રાહ્મણ કે અભ્યાગતને આપેલુ ભિક્ષાન્ત [લા.] કણ(૩) પ્રત્યય. ક્રિને લાગતાં ‘તે ક્રિયા કરનારું',તેની ટેવવાળુ’ એ અર્થનું વિ॰ અનાવે. ઉદા॰ બીકણ ફણુક વિ॰ કડક; જરા કાચુ ભિક્ષાત્ર ફણુક સ્ત્રી [સં. રળિ] બાંધેલા લોટ (૨) ફણ્ણ સ્રી [રવ૦] કણકણાટ. ૰વું
અ॰ ક્રિ॰ દુ:ખ અથવા અસતાષને લીધે ગળામાંથી અસ્પષ્ટ અવાજ કાઢવે; ઝીણું રાવું. “ણાટ શું કણકણવું તે કણુકવું અક્રિ॰[નં. ૫] કચૂડ કચૂડ થવું ફણુકી સ્રી [સં. )િ ચાખાના ભંગાર (૨) ઝીણેા કણ. દાર વિ॰ દાણાદાર ફણુજિયું ન॰ જીના બીનું તેલ કણુજી સ્રી [સં. રેલ] એક ઝાડ કણજી ન॰ કણજીનું ખી [અનાજ ફણતું ન॰ [‘ કણ’] દરમાયા તરીકે અપાતું કણુપી3 શ્રી દાણાપીઠ કણબી વિ॰ [નં. ટુસ્વિત્] એ નામની
એક જ્ઞાતિનું (૨) પું૦ એ જ્ઞાતિના માણસ વટ(–ઢિયું,–ત) ન॰ [i, ળ + વૃત્તિ] ભિક્ષાથી ભેગું કરેલું પરચૂરણ અનાજ. પ્રતિયું વિ॰ ભિક્ષા ઉપર જીવનારું કણવું અ॰ ક્રિ॰ [ä. I] કણકણવું ફેબ્રુસલુ' ન॰ [સં. નિરા] હૂં'તું; કણસ સવું અ॰ ક્રિ॰ દુ:ખના જોરને લીધે ઊંહકાર કરવા –થવેા
•
1ર1
કતિષય
કણાયતુ' ન॰ જીએ કણાતું ણિક પું; સ્ત્રી॰ [i.] કણસવું (૨) કણ; કરચ (૩) કણક .
.
કણિકા સ્ત્રી [i.] છેક ઝીણા કણ; ઝીણી કરચ (૨) આંટણ; કાશી [ફડિયા કણિચા પું॰ [' કણ ’] અનાજ વેચનારે; ફણી સ્ત્રી [સં.] જીએ કણિકા (૨) તેલધીમાં કઈ વસ્તુ તળ્યા પછી જે ઝીણી ભૂકી રહે છે તે. નાણું ન॰ [i. ળ] નાના કણ દાણા (૨) જીએ કણિકા (૩) તુએ કંણ(-:) કણેર સ્રી॰ [i.] કરેણ કણા પું॰ ઘેાડા દિવસનું જન્મેલું સાપનું બચ્ચું (૨) ફેટા (૩) ટિયાની ધરી (૪) ચરખાની આંકાવાળી લાટ કણાતુ ન જુએ કણતું; કણાયતું ફત સ્રો॰ [ત્ર. ત] ક્લમને કાપ કત ન॰ [g. h] ભાંગ ખાંડવાના લાકડાના દસ્તા (૨) કૃતકું તરોડ વિ॰ વળગ્યું છૂટે નહિ એવું; જિદ્દી (ર) અ॰ ઝાડની જેમ કતરણી શ્રી॰ નં. તેની] ધાતુનાં પતરાં કાપવાની કાતર કતરાતુ(-યુ) વિત્રાંસું; આડુ જતું. યુ અક્રિ॰ નં. વૃત્ ઉપરથી] આડુંત્રાંસું જવું (૨) વિરુદ્ધ જવું (૩) કપાવું (૪) ગુસ્સાની નજરે જોવું તાંશ(૦) પું॰ આડાપણું;ઠરડ (૨) દ્વેષ તલ સ્રી૦ [ત્ર. ho] કાપાકાપી; ખૂનરેજી, ખાનું ન॰ કતલ થતી હોય તે જગામકાન. ની રાત સ્રી મેહરમની આગલી રાત (૨) ખૂબ કટોકટી કે તડામારના વખત; કાઈ કામ કે સજોગને પહેાંચી વળવા માટેની, તાકડા ઉપરની પૂર્વ તૈયારી કે તેની ધમાલ કતાર સ્ત્રી૦ મિ.લ્તિાર)અલગાર (ર)લડાઈ ફતાલ(−ળ) પું; સ્રો॰ [ક+તાલ] કજિયા (ર) રડારાળ
.
કતિષય વિ॰ [i.] કેટલું ક; અમુક
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
કલેઆમ ૧૨૨
કધાવણ કલેઆમ સ્ત્રીત્ર.)કશા અંકુશ કે વિવેક પહેલા આવનાર અને ગરીબ (પારસીના
વિનાની કતલ; આમ કતલ, ખૂનરેજી બે વિભાગ–કદમી ને શહેનશાહી--માંના કથન ન [.} કહેવું તે.-ની સ્ત્રી કથા; એકનું) *
તિ; ભૂજ વાત (૨) કહેવાની રીત; કહેણી (૩)
કદર સ્ત્રી [ ] ઘટતી કિંમત કરવી કુથલી. -નીય વિ૦ કિં.] કહેવા જેવું
દરજ વિ. [ઉં. ] કંજૂસ (૨) પાજી
(૩) કદરૂપું કથરેટ સ્ત્રી હિં. વાસણ વાટી) મોટે થાળ
કદરદાન વિ. કદર જાણે એવું ગુણજ્ઞ. ની થવું સક્રિટ લિ. ) કહેવું બોલવું (૨) કથા-વાત કરવી (૩) ટીકા કે
સ્ત્રી કદરદાન હોવું તે; કદર જાણવી તે - વિવેચન કરવું
કદર(૨)વું અક્રિ[ કજળવું ઉપરથી]
એલવાવું; બુઝાવું (દીવાનું કે દેવતાનું કથળવું અકિ [. ૩+ ] ઊતરી જવું (હાડકું ઇત્યાદિ) (૨) બગડવું
કદરૂપું વિ૦ કિં. ] કૂબડું બેડોળ કથા સ્ત્રી લિં.વાર્તા કહાણી (૨) ઈશ્વર
કદલી [.) (-ળી સ્ત્રી કેળ. નાલ(–ળ) કે ધર્મ સંબંધી ભાષણ, કીર્તન કે
સ્ત્રો, કેળના થડની અંદરને સુવાળે ભાગ. વાર્તા કરવી તે (3) વૃત્તાંત; ચરિત્ર.
પુપ ન૦ [] કેળનું ફૂલ. કુલ કાર પુંકથા કહેનાર (૨) વાર્તા
(–ળ) નવ કેળું. વન ન કેળનું વન;
કેળે જ્યાં ઘણી હોય એવી જગા. બનાવનાર. કનકન[સં.) કથાને ભાગ
તંભ ૫૦ કેળને થાંભલો -હિરો (૨) આડકથા; ઉપકથા
કદંબ ન. [૪] એક ફૂલઝાડ; કદમ કથિત વિ૦ લિં] કહેલું; વર્ણવેલું
કદા અ [વં] કયારે (ર) કેઈ સમયે; થીર ન ઉં. વર્તાર) કલાઈ અને
કદાચ. ૦ચ અ દેવગે; રખેને (૨) . સીસાની મેળવણીથી બનેલી ધાતુ
કઈ વાર (સંભવ બતાવવા).ચિત અ. જસત (૨) હલકી – તુચ્છ વસ્તુ [લા.]
હિં. કેઈ વખતે; કયારેક; કદી. કપિ થીરી સ્ત્રી એક જીવડું. -રે પુંડમોટી
અ૦ કિં.] કદાચિત(૨) કેઈ દહાડે પણ; કથીરી
હરગિજ આિકૃતિવાળું (૨) મજબૂત કોલ સ્ટ્રીટ [ક સ્થલ સારા લાગને
કદાવર [1. વરમોટા કદ અથવા | અભાવ (૨) કથળવું તે. -લ(-લું) વિક
કદી અ. કદાપિ; કથારેચ પણ (૨) કોઈક (૨) કઠેકાણાનું (૨) લાગ વિનાનું
વેળા. ૦૭ અ૦ જવલે; કોઈક જ વાર.. અગવડ ભરેલું
કદી અ. કેઈ કોઈ વાર કથ્થાઈ વિ. કાથાના જેવા રંગનું
કદુવા સ્ત્રી [ક + દુવા) શાપ કદ સિં. જર] કુ-ખરાબ, સિંઘ એ અર્થ
ક૬ પૃ. [ જરૃ] દૂધી (૨) લિ. બત્તો; બતાવતો (નામ પૂર્વે આવતા) પૂર્વગ કે જાડો તે મજબૂત લાકડાનો દંડ ઉદાકદરૂપું
(૩) ધેકાણું કદ ન [4. વ શરીરની ઊંચાઈ (૨) ક સ્ત્રી હિં. કશ્યપ ઋષિની સ્ત્રી; નાગપ્રમાણ વિસ્તાર, આકાર
કેની માતા. કુમાર પં. નાગ કદત ન [.] મારવું તે; વધ(૨) દુઃખ કપ [.] (૫) વિ. કૂબડું; કદરૂપું કદમ ન. [1. પગ (૨) પગલું; ડગલું. ક ટું(ણ) વિ૦ [ક + ધોયું, ધણું વસ વિચરણ ચૂમનારું (૨) નમ્ર; કાણું. - સ્ત્રી લબે વખત ચીજ આજ્ઞાંકિત. બેસી સ્ત્રી, ચરણ ન ધેવાથી થતી એની ગાઢ મેલભરી
ચૂમવા તે (૨) દંડવત પ્રણામ,નમસ્કાર સ્થિતિ (ખાસ કરીને કપડાની)–ણું-તું, કદમ વિ૦ [મ. ચીન] પ્રાચીન (૨) –વણ વિજોયું દેવાય નહિ એટલે મેલું
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
કનક ૧૨૩.
કપાસ કનક ન૦ [f. સેનું(૨)ધન; દેલત (૩) વિઠય કન્યા દેવા બદલ પિસા લેવા ધંતૂરકૂલ ન૦ સેનાનું ફૂલ (૨) તે. શાળા સ્ત્રી છોકરીઓની નિશાળ
કાનનું એક ઘરેણું (૩) ધંતુરાનું ફૂલ ૫ . [૪] ખ્યાલ (૨) હરીફાઈના કનકવી સ્ત્રી નાની પતંગ. - ૫૦ પતંગ વિજેતાને મળતું પ્યાલા જેવું ઇનામ કનકાચલ કિં. (–ળ) ૫૦ મેરુપર્વત ૭૫ ૫૦ જામગરી, કફ [પથ્થરને ભૂકો કનડગત સ્ત્રી કનડવું તે; હેરાનગતિ કપચી સ્ત્રી સડક પૂરવાને પથ્થર (૨) કનડવું સક્રિટ દુખ દેવું; પજવવું કપટ ન. [ઉં.] છળ; પ્રપંચ. રૂ૫ વિ૦ કનકૂલ ન૦ કાનનું એક ઘરેણું
કપટી રૂપવાળું; ઠગારું. ૦વેશ પું. [૪] કનસ્તર નવ ફિં. નિસ્ટર) વાંસ કે ઘાસની જોડે બનાવટી વેશ; સેગ. -ટી વિ.
ચીપોની ટપલી કે કરંડિયે (૨) શીખી [4. કપટવાળું કપટભર્યું (પડિયાની) (૩) ટિનના પતરાને ડઓ કપડછાણ વિકપડાથી ચાળેલું (૨) કપડાકનાઈ ૫૦ લિંકૃwi] + કનેકહાન [૫]
માં સીવી લઈ છાણમાટીથી લીંપેલું (૩) કાત સ્ત્રી [.) તંબૂની કપડાની ભીંતા
કપડાથી ચાળવું તે
કપડમઠ્ઠી સ્ત્રી હવા ન પેસે તે માટે, (૨) જાડા કપડાને પડદે કનિષ્ઠ વિ. લિ.] ઉસ્મરમાં સૌથી નાનું (૨)
કપડાં અને માટી વડે ડાટે મારે કે સૌથી નાનું (૩) છેક ઊતરતું હલકામાં
કપડું લપેટી માટીને લેપ કરવો તે હલકું. નૈષ્ઠિકા સ્ત્રી, કિં.]ટચલી આંગળી
પડાંલત્તાંનબવ પહેરવાનાં લુગડાંલત્તાં
કપડું ન [. કાપડ, લૂગડું (૨) (૨) વિનાની (બહેન) કની અવ કે નહિ?” એ અર્થમાં
પહેરવાનું લૂગડું-વસ્ત્ર
કપત(–ળું) ન છાલ, છેતરું (કેરી, દૂધી કને અ. હિં. [] પાસે
વગેરેનું) (૨) ગાબચું ડગળું કનૈયે ડું સિં. W) કૃષ્ણ; ઉનાઈ
કપરું વિ૦ ફિ. aq]મુશ્કેલ; અઘરું (૨) કન્ના સ્ત્રી [સં. 1, પા. જન્ન] કન્યા; (ઊડવા
વસમા-કડક સ્વભાવવાળું (૩) ખાપરું; માટે) પતંગનાં ઢઢ્ઢા અને કમાન સાથે
ભારે પહોંચેલું કિંમતનું નાણું બંધાતી દેરીની જના.૦૬
કપર્દિકા સ્ત્રી[૬] કેડી (૨) છેક હલકી એક બાજુ નમતું રહેવું; ગિન્નાવું
કપાટ ન [.] કમાડ બારણુ (૨) કબાટ (પતંગનું). -લી સ્ત્રી, કિન્નાતી ઓછી
કપાતર વિ૦ જુઓ કુપાત્ર કરવા માટે પતંગને છેડે ચેડાતી પૂંછડી
પાલ [.](–ળ)ન, ભમરની ઉપરને અને (૨) નાની પતંગ
- માથાના વાળની નીચેના મેહાને ભાગ કચકા સ્ત્રી [.] નાની કુંવારી છોકરી
(૨) ખોપરી(૩) ભાગ્યલા...લીપું [i.] કન્યા સ્ત્રી, જુઓ કન્ના
ખોપરીને હાર રાખનાર-મહાદેવ; શિવ કન્યા સ્ત્રી વિં] કુંવારી છોકરી (૨) પુત્રી
(૨) એક જાતને અઘોરી બાવો-શિવ(૩) એક રારિ (૪) પાવતી. કાળ
ભક્ત.—લી વિદ્યા સ્ત્રી અઘોરીની વિદ્યા ૫૦ કુંવારાપણાને સમય (૨) કન્યાને
પશિયું વિ. જેમાં કપાસને પાક થતો પરણાવી દેવાને સમય. કુમારી સ્ત્રી
હોય એવું - ૫૦ કપાસનું બી (૨) કિં.હિંદુસ્તાનના દક્ષિણછેડાની ભૂશિર(૨).
પાકેલા ગૂમડા, ખીલ ઇત્યાદિમાંથી દુર્ગા. ૦દાન ન [] કન્યાને વિધિપૂર્વક નીકળતે ગંઠાયેલે દાણે પરણાવવી તે (૨) તે વખતે અપાતી કપાશી સ્ત્રી (પગની) કણ આંટણ પહેરામણી. ૦રાશિ વિ. સ્ત્રીના જેવા કપાસ પુંહિં. જા] કપાસને છોડ (૨) ગુણવાળું બાચલું (૨) સ્ત્રી એક રાશિ. બી સાથેનું રૂ
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
કબાડી
કપાસિયું
૧૨૪ કપાસિયું–થો) જુઓ કપાસિયુંમાં કાપડ ન૦ કિં. ]િ કાપડ કપાસી સ્ત્રો જુઓ કપાશી, કચ્છી સ્ત્રી ગોઠવેલી ગરગડીઓનું એકઠું કપાળ સ્ત્રી જુઓ કપાલ. છૂટ સ્ત્રી પુંછે [૩] આયુર્વેદ પ્રમાણે શરીરની
માથાફેડ, મગજમારી. કૂટિયું, હું ત્રણ ધાતુમાંની એક શ્લેષ્મ (૨) ખાંસી; વિ. માથાફેડિયું; કટકટ કરતું (૨) ઘણું ઉધરસ (3) ગળફે; બળ
મગજમારી કરાવે એવું ફjકપાળકૂટ કફ ૫૦ ચકમકના તણખા ઝીલવાનું રૂક કપિ ૫૦ [G] વાંદરો
જામગરી; કપ કપિલ વિ. [ઉં. ઘેરા બદામી રંગનું (૨) કફન ન. [૪., છું. કેફિન શબને ઓઢાડ
૫સાંખ્ય દર્શનના પ્રણેતા ઋષિ ' વાનું લૂગડું (૨) શબ મૂકવાની પેટી. કપિલા વિ. સ્ત્રી. [૬] ઘેરાબદામી રંગની -ની ફકીરનું કુડતું; ફકીરને વેશ (૨) (૨) સ્ત્રી ઘેરા બદામી અથવા તદ્દન ટૂંકી બાયનું લાબું પહેરણ કાળા રંગની ગાય (૩) તદ્દન એક કફ વિ. [l. વI) ખા; ક્રોધાયમાન; રંગની ગાય (૪) કામધેનુ
નાખુશ. ૦મરજી સ્ત્રી નાખુશી; ઇતરાજી કપિલાષછી સ્ત્રી, ભાદરવા વદ છઠ, હસ્ત કડું વિ૦ [કડ]વિષમ, વિપરીત (૨) નક્ષત્ર, વ્યતિપાત અને મંગળવાર, એ કઢંગું; મુશ્કેલ ગવાળે દિવસ
કબજાગીરે ૫૦ મિ. (જ્ઞા. જિ. કર્ષિજલ ન૦ લિ.) તેતર (૨) ચાતક મિલકતને કબજો આપીને તે ઉપર વ્યાજે કપૂત કુંલિં. લુપુત્ર] ખરાબ -નામ બળે નાણાં લેવાં તે એ પુત્ર
કબજિય-યાત સ્ત્રી [૪. નિયત કપૂર ન હિં, જીર એક સુગંધી પદાર્થ. રોકાણ; અટકાવ (૨) બંધકોશ મળા
કાચરી(લી) સ્ત્રી એક સુગંધીદાર વરોધ; એક રોગ મૂળિયું. ૦ચીની સ્ત્રી એક ઔષધિ કબજે ૫૦ [મ. તા; હવાલે; ભાગ(૨) ચિનાઈ સાકર. -રિચાં નબવહ વટ (૨) દબાણ; પકડ (૩) બાંય વગરનું
પૂરી પાન (૨) કાચી કેરીનાં લાંબાં અથવા ટૂંકી બાંયનું બદન (૪) ચાળી ચારિયાં. -ર વિ. કપૂરના જેવું સફેદ કબર સ્ત્રી. શત્ર] કબ્ર; ર (૨) (૨) એ નામની જાતનું (નાગરવેલનું મડદું દાટી તેના ઉપર કરેલું ચણતર. પાન)
કસ્તાન ન [] મડદાં દાટવાની કપટી સ્ત્રી,-તું ન પાપડી (ટલા, જગા રેટલી ઇત્યાદિની) (૨) પાતળી છાલ; કબરી સ્ત્રી [i] ચેટલો વેણું ઝીણું પડ
કબંધ પું; નહિં. માથા વિનાનું શરીર કપત નવ [.] કબૂતર (૨) હેલે. હની, (૨) (૩) એક રાક્ષસ
-તિની,-તી સ્ત્રી, કિં.] કપાતની માદા કબજી સ્ત્રી[કમ્બાજી ઊધો ધંધે કપિલ [] -ળ) પં. ગાલ. કપિત કબાટ પુનઃ વસ્તુઓ મૂકવાની ખાનાંવિ. પાયા વિનાનું કલ્પી કાઢેલું; આકાશ- વાળી એક બનાવટ પુષ્પ જેવું
કબડ વિ. કદરૂપું; દુષ્ટ (૨) ૫૦ ઘાસને કસ્તાન પું[] આગેવાન; વડે-ઉપરી - ભેર (૩) નો ઈમારતી લાકડું. -ડિયું
અમલદાર (૨) ટહેલ વહાણ કે આગ- વિ૦ જાડું અને જેરવાળું (૨) કબાડી. બેટને ઉપરી (૩) પલટણને કે કઈ -ડી વિ૦ કબાડ કરનારું () પું
ટુકડીને ઉપરી (જેમ કે ક્રિકેટનો) ઈમારતી લાકડાને વેપારી (૩) કઠિયારે.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
કબડું
૧૨૫
કમલલ - વિ૦ બેડોળ, કઢંગું, કદરૂપું (૨) કમકમાટ પું, -ની સ્ત્રી, કમકમવું તે;
નઠારું; દુષ્ટ વ્યભિચારી (૩)નો તેવું કામ. કમકમી (૨) ત્રાસ (૩) જુગુપ્સા કબાબ ૫૦ [.] માંસનું મૂઠિયું-ભજિયું કમકમાં નબળવ૦ નરી કંપારી કબાબચીની સ્ત્રી, એક ઔષધિ મમી સ્ત્રી કંપારી(૨)સૂગ [કાંચળી કબાલે પૃ. [1.] સાટું (ર) સાટાને કરાર કમો ૫૦ [1. મેણા પરથી] કાપડું; (૩) વાયદે નાણાં આપવાના કરારથી કમરે અ૦ [કમજરે એને બરબાદ કરેલી ખરીદી
કમજાત વિ૦ કિમ+જાત) રાંડના–રાખેલીકભી અહિં. કાશી] કબૂ ; કદી
ને પેટનું [રી સ્ત્રી અશક્તિ બીર વિ. [૪] મહાન; મોટું (૨) ૫૦ કમજોરવિ [કમજોર]કમતાકાત, દુબળ. ભાટ; કવિ (૩) પ્રસિદ્ધ ભક્તકવિ કમઠ ૫૦ કિં.] કાચબે (૨) વાંસ. -ઠાડું અને જ્ઞાની. - ૫૦ કબીરપંથીઓનું નવ ખપાટિયું (ખાસ કરીને વાંસનું) બહોળા માંનું ભિક્ષાપાત્ર; કરો (૨) કમઠાણ ન મેટા ખટલે, રસાલે (૨) ઇસ્લામી શરેહ પ્રમાણેને મહા અપરાધ વાખરે; સરસામાન (૩) ઢંગધડા વગરની બાલે ૫૦ [.] બૈરાંછોકરાં (ર) કુટુંબ કે ખાલી મોટી રચના પરિવાર
કમઠા પુર બાંધકામને સારે અનુભવી કબુલાવવું સક્રિટ, કબુલાવું અળક્રિડ મિસ્ત્રી શિલ્પી
કબૂલવું નું પ્રેરક ને કમણિ કમઠાળ સ્ત્રી ચિતાળ; ફાડેલું લાકડું કબૂ અ [હિં. મૂ]કદી; કઈ વાર કમતર વિ 1િ. વામસ્તર વધારે ઓછું કબૂતર નવ [A] એક પંખી. ૭ખાનું ઊતરતું. -વીન વિ. [+[. ત] સૌથી નવ કબૂતરે રાખવાનું પીંજરું (૨) ઓછું ઊતરતું નાનાં નાનાં ઘણાં ખાનાંવાળું એવું કમતાકાત વિ. કમજોર
કબાટ (લા) (૩) ગંદી જગા. -રી સ્ત્રી કમતી વિ. કમ; એ કબૂધ સ્ત્રી કબુદ્ધિ. –ધિયું વિકુબુદ્ધિ- કમન ન [ક + મન] અપ્રીતિ; અભાવ
કમનસીબ વિ. દુર્ભાગી (૨) નવ દુર્ભાગ્ય. કબૂલ વિ૦ મિ.) મંજૂર; માન્ય. તે સ્ત્રી -બી સ્ત્રીદુર્ભાગ્ય [(૨)સુંદર;મજેનું
કબૂલવું તે. તનામું ૧૦, તપત્ર કમનીય વિન્ડં. ચાહવા-ઈચ્છવા યોગ્ય પું કબૂલાતને લેખક કરારનામું. મંજૂર કમબખત વિ. [1. કમનસીબ (ર) વિ૦ કબૂલેલું મંજૂર થયેલું – કરેલું. ધૂત; બદમાશ. -તી સ્ત્રી [T] કમ૦૬ સક્રિટ હા પાડવી સ્વીકારવું (૨) નસીબી (૨) ધૂર્તતા; બદમાશી કબૂલાત આપવી
- કમબખ્ત,-તી જાઓ “કમબખતમાં કબૂલાત, નાડ્યું, ૫ત્ર,જુઓ કબૂલમાં કમર સ્ત્રી [૪] કમ્મર કેડ કબ્ર.), સ્તાન [w.] જુઓ કબરમાં કમરક(ખ) ન૦ [ઉં. મે એક ખાટું
ભારજા સ્ત્રી કુભારજા; કશા સ્ત્રી ફળ. -ખી સ્ત્રી- કમરખનું ઝાડ કઠું વિ૦ [
કહું ધયું છેવાય નહિ કમરપટે, કમરબંધ ૫૦ કમરે - કેડે એવું
બાંધવાને પટેલ કમ વિ. [.]ઓછું(૨)ખરાબ. અલ કમલ ન૦ લિ.) એક ફૂલ; કમળ (૨) ગર્ભા
વિ. ઓછી અક્કલવાળુ; મૂર્ખ(૨) સ્ત્રી શયનું મુખ (૩) સ્ત્રીકેસરને અગ્રભાગ;
ઓછી અક્કલ (કંપારી ખાવી “સ્ટીશ્મા' વિ. વિ.]. ૦જા સ્ત્રીલહમી. કમકમવું અ ક્રિ[સં. ] પૂજવું, વાતુ પુંકમળને રેસે. બદલ ન૦
વિાળું
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
કમલનાડી
૧૨૬
કરકરિયાવર કમળની પાંદડી. નાળ સ્ત્રી કમળની અને સંવાળું કરવું (૨) કમાવુંનું પ્રેરક દાંડી (૨) સ્ત્રીકેસરને વચલે કેસરવાળે કમાણી કરાવવી; રળાવવું ભાગ; “ટાઇલ” [વ.વિ.૫ત્ર ન૦કમળ- કમાવીસદાર ! [મ.જુઓ કુમાવીસદાર દલ. ૦૫ત્રાક્ષ વિ. કમલદલ જેવી કમાવું સત્ર કિટ પેદા કરવું; રળવું આંખવાળું. લા સ્ત્રી[ઉં.] વિષ્ણુની કમિટી સ્ત્રી હિં] સમિતિ પત્ની; લક્ષ્મી (૨) સુંદરી. લાકર ૫૦ કમિશન ન [] દલાલી; હકસાઈ (૨) હિં.] કમળોનો સમુદાય(૨)કમળનું તળાવ નિયુક્ત તપાસપંચ (૩) અખત્યાર- સરોવર. -લાક્ષ વિ; લાક્ષી વિ. નામું; સનંદ (૪) અખત્યાર; અધિકાર. સ્ત્રીકિં.] કમળ જેવી સુંદર આંખવાળું. એજટ ! ]િ દલાલ. ૦૨ ૫૦ -લાપતિ j[.]વિગુ.લાસન ૫૦ અંગ્રેજી રાજ્યને એક અમલદાર; સૂબો બ્રહ્મા. -લિની સ્ત્રી (ઉં.] કમળની વેલ (૨) ખાસ કામ માટે નિમાયેલ માણસ . (૨) તેથી ભરપૂર તળાવ
કમી વિ. [Fા. જામકમ ઓછું (૨) ઊણું; કમળ ન જુઓ કમલ. કાકડી સ્ત્રી, અધૂરું (૩) સ્ત્રી[1] ઓછપ, ઊણપ.
કમળનું બીજ, કેશ(–ષ) પં. કમળના જાતી વિ. ઓછુંવત્ત. ફૂલને ડેડે, તંતુ પુંજુઓ કમલતંતુ. કામીન વિ૦ (ા. હલકા મનનું. -ના ૦નાી સ્ત્રી, જુઓ કમલનાળ. પૂજા સ્ત્રી [i] ઓછપ બેટ.-નું વિ૦ [I. સ્ત્રી કમળ ચઢાવીને પૂજા કરવી તે (૨) વામનë કંગાળ; પામર; હલકું જેમાં દેવને મસ્તક ચડાવાય છે એવી કમુરત નઅશુભ મુહૂર્તત નબવ પૂજા. –ળા, –ળાપતિ,-ળાસન જુઓ કમુરતવાળા દિવસે
કમલા, કમલાપતિ, કમલાસન કમત ન અસ્વાભાવિક મોત. -તિયું કમળી સ્ત્રી[. લામા એક રોગ, -બે વિક કમોતે મરેલું (૨) કમોતે મરે તેવું
એક રોગ (૨) વિકૃત દષ્ટિ [લા.]' (૩) સાહસિક [લા.] કમંડલુ ન [.] સંન્યાસીનું જલપાત્ર(૨) કદ સ્ત્રી એક જાતની ડાંગર -દિયું વિ૦
એક ધાતુપાત્ર (પીરસવાના કામનું) જેમાં કમોદ પાકતી હોય એવું(૨)કમોદનું કમંડળ(–) ન૦ જુઓ કમંડલું કમોસમ સ્ત્રીત્ર કg; કવખત કમાઈ સ્ત્રી કમાણી. –ઉ વિરળતું કમાતું કમર સ્ત્રી, જુઓ કમર કમાડ ન. સિં. પાટે બારણું [કમાઉ કડું ન જુઓ કરડું] માંદાને કે સુવાકમાણ સ્ત્રી રળતર; કમાઈ. તલ વિ. વડીને આપવાની એક રાબ કમાન સ્ત્રી [.]કામઠું ધનુષ(૨)કામઠાને કયામત સ્ત્રી [..] જુઓ ક્યામત
આકાર; એ આકારની કઈ પણ રચના કયું સ૦ (૨) વિ૦ (ત્રી કઈ) કે શું મહેરબ (૩) સ્થિતિસ્થાપક ગુણવાળું (પ્રશ્નવાચક) ચૂંછળું; સ્પ્રિંગ
કર ! [.] હાથ (૨) વેરો મહેસૂલ કમાલ વિ. મ. સંપૂર્ણ (૨) ઉત્કૃષ્ટ ઘણું જકાત (૩) લાગો (૪) કિરણ (૫) સૂંઢ
સારું (૩) સુંદર (૪) સ્ત્રી હદ; પરાકાષ્ઠા (૬બેની સંજ્ઞા કમાલ ૫૦ નપુંસક ચંડળ કરકટિયે વિ૦ બખ્તરધારી કમાવતર નબવ માવતરના સ્વાભાવિક કરતી સ્ત્રી, ઠાઠડી
ગુણ વિનાનાં-છોકરાંનું ભૂંડું કરે એવાં કરકરો[. રિઝીણી કાંકરો.-રાવવું માબાપ
સ0 કિ. કાકર કઢાવવા કમાવવું સક્રિ. (ચામડુ) કેળવવું સાફ કરકરિયાવર પંકિ+કરિયાવર) લગ્ન ઈ૦
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરકરું
પ્રસગે કરેલા આપલેના ઠરાવ; પહેરામણી; રીત
કરનું વિ॰ કકરું; ઝીણી કાંકરી જેવું લાગતું કરકસર સ્રીજરૂરી ખર્ચે જ કરવું થવા
દેવું તે. -રિયું વિ॰ કરકસર કરનારું કરફ જીયાય પુંલ્લિં]કેડમાં કરું અને ગામ ઢૂંઢે એવા ન્યાય
કરકાચલી સ્રી॰ કરચેાલી; કરચલી ફરકેલવું સ॰ ક્રિ॰ ધીમે ધીમે કાતરી ખાવું કરગરવું અ॰ ક્રિ॰ જીએ કગરવું કરચ સ્ત્રી છેક નાની પાતળી કકડી કરચલી સ્રીં કાઈ સુંવાળી સાફ વસ્તુ સકાચાવાથી એમાં પડતી રેખા ફરચલી સ્રો॰ કરચલાની માદા. -૩ ન॰, લા પું[.વિદ્ધ]એક જળચર પ્રાણી કચળી સ્રો॰ કરચલી; કરચાલી કરચાલુ'અ॰ કિં॰ કરચે પડે એમ થવું –
•
કપાવ્યું; કરચ કરચ થઈ જવું કરચો પું॰ સાફ ન સૂડાચાથી આછા કેશ
રહી જાય તે; ખૂપરા કરચાલી(-ળી) સ્ત્રી કરચલી; કરચળી કરજ ન॰ [બ. ગ] દેવું; ઋણ. દ્વા૨ વિ દેવાદાર.--જાઉવિકરજે લીધેલું;વ્યાજી કુ ફરાળી સ્ત્રી [સં. ગણ્ડ ઉપરથી]મેશ પાડવાનું કાડિયું (૨) ધુમાડિયું ૩૨૫ સ્ત્રી॰ [i. –ફોતરાં કાઢવાં ડાંગરનું એકવારિયું-ભરડીને કાઢેલા દાણા કરડ સ્ક્રી॰ ડંખ; કરડેલું તે(ર)કરડવુંતે; ચૂંટ કરડ સ્રો કેળાં કરી ઇબ્ની ખરીદી પર સેકર્ડ અપાતા છૂટના વધારા કડકણું વિ॰ રડવાની ટેવવાળું કરડે કરડ અ [વ૦] (કરડવાના અવાજ) કરડપાંચમ સ્રીશ્રાવણ સુદપાંચમ(સ્ત્રીએ
.
કરડની ખીચડી તે દિવસે જમે છે) ફરવુ' સ॰ ક્રિ॰ડખવું; બચકું ભરવું; દાંતથી કાપવું (ર) ખાવું (તુચ્છકારમાં) (૩) તીવ્રપણે ખૂંચવું [લા.] કરડાકી(ગી) સ્ત્રી [કરડુ”](વાણીની) વક્રતા; કટાક્ષ; માર્મિકતા (ર) છેલાઈ;
૧૨૭
કરપવું
અકડાઈ (૩) કડકાઈ; સખ્તાઈ. “તે પું, -શ સ્ત્રી॰ કરડાપણું [નિચ રડુ વિ.≈ આકરું:સખત(૨)કઢેર; કરડુ' ન॰ સ્ત્રીએના કાનનું એક ઘરેણું ફરડા પું॰ [i. h] આંગળીએ ધાલવાના સેાનારૂપાનાં આમળાવાળા વી’ટલા (૨) સાનીનું એક એન્ટર
કરણ ન॰ [ä.] કારણ; હેતુ (૨) કોઈ પણ ક્રિયાનું સાધન (૩) ઈંદ્રિય (૪) કરવું તે; ક. હાર વિ॰ કરનારું [૫] કરણી સ્ત્રી[નં. વરળ] કરતૂક;આચરણ(૨) કડિયાનું એક એન્નર (૩) ચમત્કાર; જાદું કરણીય વિ૦ [i.] કરવા જેવું કરતલ ન॰ [સં.] હથેળી. ૰ગત વિ॰ [i.] હથેળીમાં હોય તેવું. ભિક્ષા સ્રો॰ હુંથેળીમાં માય તેટલી જ ભિક્ષા લેવાનું વ્રત કરતાર પં॰ જીએ કિરતાર; કર્તા કરતાલ [i.] (વળ) સ્ત્રી॰ હાથ વડે તાળી
પાડવી તે (૨) કાંસી–જોડાં; આંત્ર કરતાં અ॰ – થી; થકી (તુલના સૂચવવાના અર્થાંમાં)
કરતુ ન૦ + કૃત્ય; કર્મી કરતુ કારવતું વિ॰ કર્તાહર્તા; મુખ્ય; આગેવાન; ચલણવાળું; કારભારી કરતૂક(ત) ન॰ |સં. ૧૬] કૃત્ય; કરણી (ર) વર્તણુક; આચરણ (ખરામ) કરન્યાસ પું॰ [i:] મત્ર ભણીને કર આદિ વિભાગા ઉપર ઝુદા જુદા દેવનું સ્થાપન કરવું તે
કરપ પું॰ કડપ; દાખ; ધાક; અંકુરા કપુત્ર ન॰ [i.] કરવત કરપણું ન॰ ઊડળ (ભાલમાં) ફેર-પલ્લવ કું [i.] પજો; પહોંચા (૨) હાથરૂપી પલ્લવ (૩) કામળ હાથ. –વી સ્ત્રી॰ હાથના – આંગળીએના ચાળાથી વિચાર જણાવવા – સમજાવવાની વિદ્યા (ર) હાથના ઇશારા – સ`કેત કરપવું સ ફ્રિ મિં ] થાડુ થાડુ કરડવું, કાપવું કે કારનું
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૮
કરપી
કરા કરપી સ્ત્રી [‘કરવું] રાંપડી
કરડ સ્ત્રી કરડાવું તે; લચક. વું કરપી વિ. [સં. શાળ] કસ સક્રિટ મરડવું (૨) કરાવવું. -ડાવું કરપીડન ન. સિં] પાણિગ્રહણ
અ૦ કિલચકાવું; મરડાવું કરપીણ વિ. કમકમાટીભર્યું; નિર્દય કરમો(વ)વું સક્રિ સહેજ પ્રવાહી સાથે કરપુટ કું. લિં] નમસ્કાર માટે હાથ ભેળવવું -મસળવું જેડવા તે (૨) ખે
કરવડું ન [i. ; પ્રા. વરવી નાળચું. કરબ ડું [.. | જુઓ કર૫
-ડે પં. નાળચાવાળો લેટે કરબડી સ્ત્રી કરપીરાંપડી (૨)પંખીઓને કરવત સ્ત્રોન ફિં. વરપત્રો લાકડાં વહેરચણ નાખવા ટીંગાવેલું શીકું
વાનું એક ઓજાર. -તિ ૫૦ કરકરબદરવત અ૦ લિં] હાથમાં રહેલા વતથી કામ કરનાર વહેરણિયે. તો • બેરની પેઠે બરાબર જાણી શકાય તેવું સ્ત્રીવનાનું કરવત(૨) નીનું એક ઓજાર કરવું સત્ર ક્રિ. કરબડી-રાંપડી દેવી કરવટું વિ. ઓછા પાવાળું (વર્ષ) (૨) કરભ પં. હિં. હાથીનું બચ્ચું; નાને - ના ખરડિયું; નાને દુકાળ
જુવાન હાથી (૨) ઊંટ; ઊંટનું બચ્ચું કરવાલ સ્ત્રી [.]ન તલવારખડગ કરભાગ j૦ કરરૂપે આપવાને ભાગ કરવું સત્ર કિ. નિં. ] આચરવું; બનાકરભાર પું[i] કરવેરાનો ભાર – બે વવું; જવું; ઘડવું; ઉપજાવવું વગેરે (૨) કરભૂષણ ન૦ કિં.] હાથનું ઘરેણું (૨) અન્ય ક્રિક સાથે આવતાં તે ક્રિયામાં પતિ (૩) દાન
બીજી આનુષંગિક ક્રિયાઓને ભાવ - કરમ ન [સં. યમ] કૃત્ય (૨) કુકમ (૩) ઉમેરે. ઉદાર જેવું કરવું. (૩) ક્રિટના
નસીબ વિધાતા. ૦ના લેગ (પુંબઇ ભૂતકાળના રૂપની સાથે વપરાતાં સાતત્યવ૦) શ» પાછલાં કર્મનાં ફળ; સર્જિત ને ભાવ બતાવે. ઉદા. જયા કરવું. કરમ સ્ત્રી [..]ઉદારતા(૨)કૃપા એિક જીવ કારવવું સત્ર કિ. સાગપાંગ કરવું કરમ પુંજુઓ કિરમ) કૃમિ, પેટમાં થતા (૨) ક્રિયાથી બધી રીતે પરવારવું કરમથા સ્ત્રી [કમ + કથા વીતક કરૂ છું. જુઓ કરવડે કરમકલ્લો ૫૦ ]િ એક શાક; કેબી કરવયે ૫૦ કરી જાણનારે; કરનારો કરમકહાણી સ્ત્રી કરમકથા
કરશણુ ન હિં. થળ] ખેતી(૨)વાવેતર; કરમક્ટ સ્ત્રી, નકામી મહેનત; માથાફેડ મોલ (૩) હૂડું
(૨) એકની એક વાતનું પીંજણ કરસંપુટ પું; નવ લિં] જુઓ કરપુટ કરમજ, કરમજી જુઓ કિરમજી (૨) વચ્ચે પોલાણ રહે એમ હાથ કરમદી સ્ત્રી, - પું. (. રમા એક ઉપર હાથ રાખે તે
ફળઝાડ. -દુ ન કમરદીનું ફળ કરંક પં; ન [i] હાડપિંજર (૨) કરમલડે, કરમલો (-) પુત્ર સાથ; મડદું શબ લિ.]
કુલેર (૨) જુઓ કરમે આધીન કરંજ ન૦ કિં.) એક ઝાડ; કણજી કરમા ધરમી, કરમાધ વિ૦ ભાગ્યને કરજો [1. જાવંત્રી કુવારે કરમાવું અ૦ કિo [.) ચીમળાવું; વિલાવું કરંડ, સ્ત્રીલિં.]કરંડિયે.-ડિકા સ્ત્રી કરમિયે ૫૦ જુઓ કિરમ; કૃમિ ના કરંડિયે. –ડિયે પુંકંડિયે કરમી વિ૦ નસીબદાર (૨) ધનાઢય કરદુ વિ૦ કરે એવું; ઉદ્યોગી કરમે ૫૦ [ઉં. ] દહીં તથા મીઠું કરા પુંબવ (સં. ) આકાશમાંથી નાખેલા ભાતનું માતાનું નૈવેદ્ય
પડતા કુદરતી બરફના કકડા
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરાખી - ૧૨૯
કર્કટી કરાખી સ્ત્રી સીવણમાં વળણના ભાગે કરીને અહ –ને લીધે; કારણે (૨) નામે (જેમ કે બગલ) આગળ મુકાતી ત્રિકેણું (જેમ કે દશરથ કરીને એક રાજા હતા.) કાર કાપલી
કરીમ વિ૦ મિ.) દયાળુ; ઉદાર કરાડ સ્ત્રોત્ર ખડક (૨) ઊંડા ખાડાની ઊભી કણ વિ. લિ.) દયાજનક; શોકકારક. કેર; ભેખડ (૩) પર્વતની ખે
૦ પ્રશસ્તિ સ્ત્રી પ્રશસ્તિ કાવ્યને એક કરાડી સ્ત્રી પર્વતની સાંકડીને ઊંચી ફાટ; પ્રકાર; “એલીજી'
બે (૨) ધરો (૩) નદીને ભેખડવાળે કરુણ સ્ત્રી (ઉં.) દયા; અનુકંપા કર કાંઠે (૪) સોનીનું એક ઓજાર
વિ. [+માજર) દયાનિધિ; દયાળુ કરાડે ! જુઓ કરાડ ૧,૨ (૨)જે આડા કરુણત વિ. કરુણ અંતવાળું (૨) ૦
લાકડા ઉપર વહેરવાનું લાકડું મુકાય છે તે એવું વસ્તુઃ “ટ્રેજેડી કરાણું વહાણને નિરીક્ષક, કારકુન કરૂ૫(૫) વિ૦ કદરૂપું કે ભંડારી
કરેટું ન જુઓ ખોટું (૨) ધીમાંની છાશ કરાબીન સ્ત્રી [gl] કડાબીન; બંદૂક કડી સ્ત્રીને જુઓ કડી કરામત સ્ત્રી [.કારીગરી; કસબ (૨) કઠું ન જુઓ કરેટું હિકમત, ચાતુરી (૩) બનાવટ (૪) કરેણ સ્ત્રી (ઉં. વ8] એક ફૂલઝાડ
ચમકાર; જાદુ. -તી વિ૦ કરામતવાળું કરેણુ(ગુ) પું[.] હાથી (૨) સ્ત્રી કરાયું (૨) નવ જુઓ કયું-ચણતર હાથણું કરાર પં.કબૂલાત; ઠરાવ(૨)દુઃખની કરેણે પું, જુઓ કરેણ ક્રિોધની ઝાળ
શાંતિ; નિરાંત, આરામ. દાદ j[+ . કરેળી સ્ત્રી, કળેળી; ચીસ (૨) ક્રોધ; ઢાઢ] કબૂલાતને કાગળ(૨) સુલેહશાંતિની કયું રે) ન મોભારાની બંનેમાંની કોઈ અરજ. નામું, ૫ત્ર ન૦ ઠરાવપત્ર; પણ એક બાજુના કરાનું ઢાળપડતું ચણતર દસ્તાવેજ (૨) સંધિપત્ર,
(રા') પુ. વેધરની બાજુની દીવાલ કરાલ વિ. [i] ભયંકર; બિહામણું (૨) કરેચળી સ્ત્રી જુઓ કરચળી ઉગ્ર; તીવ્ર(૩)ઊંચું. નલિની સ્ત્રી દુર્ગાનું કરેઠ સ્ત્રીના શરીરનું પાસું
એક ભયંકર સ્વરૂપ(૨)ભયંકર સ્ત્રી. ૧ી કરે હું નવ રાંટું; આડું - વિ૦ કરાલ
કરોડ ૫૦ કોટિ સો લાખ કરાંજ સ્ત્રી કરાંજવું તે. ૦વું અકિ ઝાડે કરેડ સ્ત્રી હિં. શો) બરડાની ઊભી ફરતાં ગુદાને જોર આપવું (૨) ઘણા હાડમાળા (૨) બરડો જોરથી બેલિવું
કરેહપતિ પુંડ કરેડાધિપતિ કરાં (રા') ૧૦ જુઓ કરેટું; ખરેટું કરેડરજુ ડું કરાડમાંથી પસાર થતું કરાંડી સ્ત્રી સાડી,કપાસ, તુવેરની સુકીટી જ્ઞાનતંતુનું દોરડું [આસામી કરિણું સ્ત્રી (ઉં. હાથણી
કરેલાધિપતિ પુંછ કરોડ રૂપિયાને કરિયાણું ન ગાંધીને ઘેર મળતું એસિડ, કળિયો લિં. લૌત્રિ એક જીવડું મસાલ વગેરે (૨) ગાંધિયાટું
(૨) ચામડીને એક રેગ - કરિયાતું ન [. હિરા] એક ઔષધિ કા પંઉં.કરચલે (૨) એક રાશિ કરિયાવર ૫૦ પહેરામણુ; રીત કદ(ક) ૫૦ [] જુઓ કઠ, કી કરી ૫ [] હાથી
સ્ત્રી. નિ.) કરચલાની માદા કરી સ્ત્રી, ચરી; પથ્થ; પરહેજી (૨)અણૂજે કર્કટિરી) સ્ત્રી [6) કાકડી કરી અવ ને લીધે, કારણે
કર્કટી સ્ત્રી કરકટી, ઠાઠડી
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
,
૧૩૦
કર્મમીમાંસા કરી સ્ત્રી [.] કરચલાની માદા કર્તવ્ય, તા, નિષ્ઠ, ૦૫રાયણ, બુદ્ધિ કકર વિ. લિં] કઠણ
જુઓ “કર્તવ્યમાં કરેખા સ્ત્રી વિષવવૃત્તની ઉત્તરે કર્તા હર્તા-સ્ત જુઓ “કર્તા માં-ત્રી
૩૩ ર૭” અક્ષાંશની ગોળ રેખા * સ્ત્રી [i] કર્તાનું સ્ત્રીલિંગ કર્કવૃત્ત ન કરેખાનું વર્તુલ કદમ ૫૦ લિ. કાદવ કીચડ કર્કશ વિ. લિં] આકરું (૨) કડવાબોલું કપટ નવ લિં] કાપડ, કપડું (૨) ચીથરું
(૩) નિર્દય. શા વિ. સ્ત્રી વઢકારી કર ન [G] પરી (૨) કલેડું ઠીકરું કરું છું. ]િ કાન(૨)કાટખૂણત્રિફેણમાં કપૂર ન૦ [. કપૂર
કાટખૂણાની સામેની બાજુ ગિ] (૩) કર્મ ન [.] યિા; કામ (૨) પ્રવૃત્તિ; સુકાન (૪) કુંતીને સૂર્યથી થયેલ પુત્ર. ધંધ. ઉદા. વિશ્યકમ (૩)આચરણ; કટુ, કઠેર વિ. કાનને કટુ-કઠાર ધમકર્મ (૪) કરમ;નસીબ પૂર્વજન્મનાં લાગે એવું. ૦ધાર પું[] સુકાની; કમ લા] (૫) કર્તવ્ય (૬) કુકમ, પાપ, નેતા. ૦૫ટલનકાનને પડદો. પાલી (૭)જેની ઉપરે ક્રિયા થતી હોય તે વ્યિાં.]. સ્ત્રી [i] કાનની બૂટ. ફૂલ નકાનમાં કથા સ્ત્રી, જુઓ કરમકથા. ૦કાર પહેરવાનું ફૂલ; સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું -રી) પું િકામ કરનાર કાર્યકર્તા કણિકા સ્ત્રી [.] કળ; બીજકોશ (૨) (૨) મજૂર (૩) કારીગર (૪) લુહાર (૫)
હાથીની સૂંઢની અણી (૩) વચલી આંગળી બળદ. ૦કાંડ નવ લિં] ધર્મક્રિયાઓ કણેન્દ્રિય સ્ત્રી લિં] સાંભળવાની ઇટિય; અને ધમકને લગતો વેદને ભાગ
કાન [બીજા કાને, એમ ફરતું (૨) એમાં બતાવેલી ધાર્મિક ક્રિયાઓ કર્ણોપકર્ણન-ણિ) અ [i] એક કાનેથી અને કર્મો. ક્ષેત્રનહિં. જુઓ કમકતને નવ લિં] કાપવું કે કાતરવું તે ભૂમિ. ચંડાળ પૃ[.] કમને ચંડાળ; કરિપ્રયાગ ૫૦ [6.] જેમાં ક્રિયાપદ અધમી, દુરાચારી. ૦૭ વિ. [.] આહ
કર્તા પ્રમાણે જાતિ અને વચન લેતું હોય નિક કર્મમાં ચુસ્ત; કર્મનિષ્ઠ (ર) બાહ્ય તેવો પ્રયોગ વ્યિા.]
આચારમાં આગ્રહી કર્તવ્ય વિ”.]કરવા યોગ્ય(ર)નકામ; કમણિ વિ.કમ પ્રમાણે જાતિવચન . કમ(૩)ફરજ(૪)વર્તન. છતા સ્ત્રી.]. ઈલેનારું વ્યિા.. પ્રયાગ ૫૦ નિષ્ઠ,૦૫રાયણ વિ. પોતાનાં કતિ- જેમાં કર્મ પ્રમાણે ક્રિયાપદ જાતિ અને માં પરાયણમંડલું રહેનાર. બુદ્ધિ વચન લેતું હોય એવો પ્રગ
સ્ત્રી- કર્તવ્યની ભાવના કે સમજ કમય વિ. ઉિં.] કુશળ (૨) નટ ઉદ્યોગ કર્તા વિ૦ લિં] કરનારું બનાવનારું કમધારય પુ. વિ. જે તપુરુષ સમા(૨) ૫૦ કરનાર-બનાવનાર માણસ. સમાં બન્ને પદે સમાનાધિકરણ હોય તે
ભુજ ૫૦ ઉચ્ચાલકમાં આધારબિંદુ સમાસ. ઉદા. મહારાજા [વ્યા.] કે ટેકાથી બળ લગાડવાની જગા સુધીનું કમનિષ્ઠ વિ[i] કર્મ કાંડમાં આસ્થાઅંતર પિ.વિ... ૨ પૃ૦ કિરતાર, ભ્રષ્ટા. વાળું ચુસ્ત (૨) કર્તવ્યપરાયણ
હર્તા(-ર્તા) પુંસરજનાર અને નાશ કમભૂમિ સ્ત્રી [i] કમ કરવાનું ક્ષેત્ર કરનાર (ઈશ્વર) (૨)સર્વોપરી સત્તા ધરા- (૨) ધમકર્મ કરવાને દેશ (ભારતવર્ષનું વનાર પુરુષ; મુખ્ય ધણી
એક વિશેષણ) ક વિ૦ (૨) ૫૦ [i] જુઓ ર્તા. સ્વ કમમીમાંસા સ્ત્રી લિં.]કમની ફિલસૂફ
ન કરવાની-રચવાની શક્તિ(૨)કર્તાપણું કમસંબંધી વિચારણ(૨)પૂર્વમીમાંસા
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
કર્મયોગ, ૧૩૧
કલમી કમગ ૫૦ [.] કમભાગની સાધના કલતા સ્ત્રી [] સમજણ; ગ્રહણ (૨) (૨) નસીબને જેગ. –ગી પુંકમર અડસટ્ટો (૩) પિછાન ગને સાધક
‘કલપ ૫૦ મિ. = પર પડતા કર્મવાદ ૫કમને લગતે વાદ (૨) પ્રાર- ડાઘ] વાળ રંગવાની એક બનાવટ
બ્ધવાદ, દેવવાદ. કદી વિ૦ (૨) ૫૦ કલપવું અઝિઝૂરવું(૨)રડવું કલ્પાંત કરવું કર્મવાદમાં માનનાર '
કલપવું સક્રિ[ઉં. જા ઉપરથી સારવું કર્મવિપાક ! [] કર્મનું ફળ-પરિણામ (શ્રાદ્ધ); મરનાર વસે પુણ્ય કરવું કર્મવીર વિટ કર્તવ્ય કર્મ કરવામાં વીર- કલક પુંછ જુઓ કલપ
બહાદુર(ર)jએવો માણસ [તાકડે કલકત સ્ત્રી [.] વહાણનાં પાટિયાં કમસંગ ૫૦ ભાવિને યોગ; નસીબને બરાબર બેસાડી કથાચ હવા કે પાણી કમહીણું(Gણું)
વિઅભાગિયું; કમનસીબ પેસી ન શકે એવું કરવાની ક્રિયા કમિઝ વિ. શૈલ.કર્મ કરવા પર પ્રીતિ- કલબલ સ્ત્રી વુિં. શરુ ઉપરથી વાતચીતથી વાળું (૨) કાર્યકુશળ
આછો થતો ઘેધાટ (૨) ન સમજાય તેવું કામી વિ. [ā] નસીબદાર (૨) ઉદ્યોગી બેલિવું તે. -લાટ પું, ઘાંઘાટ કમેન્દ્રિય સ્ત્રી [ā] સ્થળ કામ કરવાની કલમ સ્ત્રી [મ, લં] લેખણ (૨) દરકત ઈદ્રિય (જુઓ ઈદ્રિય”માં)
(૩) ચિત્રકામની પીંછી (૪) લેખનકર્ષ ૫૦ [] એક પ્રાચીન તેલ (૨) શક્તિચીતરવાની છટાલા.)(૫) કલમની ખેંચાણ, ૦૭ વિ૦ [૩] ખેંચે–આકર્ષે પેઠે ત્રાંસી કાપીને રોપવાને કરાતી ઝાડની એવું (૨) પુંખેડૂત. ૦ણ નવું સિં.] ડાળી (૬) કંડિકા લખાણમાં પહેલે
ખેડ; ખેતી (૨) ખેંચતાણ (૩) આકર્ષણ ક્રમિક ભાગ (જેમ કે, કાયદાની કલમ) કલ પું. એક અવાજ; ગુંજન(૨)કળા; (૭) કરારની શરત (૮) ભાષા કે લિપિ
માત્રા [પિંગળ]. ૦કલ પું[.] પક્ષી- [લા. ઉદા. ત્રણ કલમ જાણનાર, એને કલરવ (૨) ગુંજારવ (૩) કલબલ; કશ વિ. [w.] લેખણ વાપરી જાણમનુષ્ય યા પશુપક્ષીઓને મિશ્ર ધ્વનિ નારું (૨) ૫૦ લહિયે (૩) લેખક કલકલાટ ૫૦ કિં. વાસુ ઉપરથી ઘાટ કુશળ લેખક મુસદી. કશી સ્ત્રી કલમ કલકલાણ ન જુઓ કકલાણ
વાપરવી તેનું સુંદર છટાદાર લખાણ કલકલિયે ૫૦ એક પક્ષી
કરવું તે. વેતરાશ ૫૦ [૫] કલમ કલકો પુંહિં. જી ઉપરથી શેરબર ઘડવાને ચપ્પ (૨) કલમ ઘડનાર કલગી સ્ત્રી gિ] મુગટ અથવા મસ્તક આદમી. ગ્રોસ વિ૦ કલમની માફક
પર મૂકવાને એક શણગાર; મંજરી ત્રાંસું. દાન(-નિયું) નવ કલમ રાખ(૨) ફૂલેને ગેટે વિચ; બાંટ વાની ભૂંગળી–પેટી. બંદી સ્ત્રી કલમકલગર સ્ત્રી એક કીમતી રેશમી
વાર–પેરે પાડીને કરેલું ચોક્કસ લખાણ કલજુગ ૫૦ જુઓ કલિયુગ
(૨) ઢાંચ; જમી (૩) જપ્ત કરેલી વસ્તુ કલર ના [.] વહુ, પત્ની
એની યાદી (૪) કોઈ પણ ભાગની કલદાર વિ. અંગ્રેજી ચલણનું (નાણું) વ્યવસ્થા કે કામકાજનું ધારણ બતાવતી કલન ન. કિં.] કળી જવું–સમજવું તે તપસીલ (૫) કેલકરાર. ૦વાર અ૦ (૨) પકડવું-ઝાલવું તે (૩) ગર્ભાધાન દરેક ક્ષમ-ફકરાના ક્રમથી કે તે પ્રમાણે થયા પછીની ગર્ભની શરૂઆતની સ્થિતિ, કલમી પંઢિં. કામ ઉપરથી એક જાતના ઝાઈગેટ
ચોખા(૨)વિકલમ કરીને ઉગાડેલું(ઝાડ)
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
કલમી
૧૩૨ કલમી. ન સ્ત્રી, વહાણની ડેલકાઠી; કશીશી સ્ત્રી તી ગરવા પરથી સમય નાને સઢ
જેવાની શીશીનું યંત્ર કલમેશરીફ ૫૦ જુઓ કલામેશરીફ કલાકાર j[G.] ક્લાયુક્ત રચના કરનારે કલમે ૫૦ [.) કુરાનનું મૂળ સૂત્ર-ફર. પુરુષ (કવિ, ચિત્રકાર ઇ) માન; ઇસ્લામનું દીક્ષાવાક્ય
કલાકૌશલ્ય નવ કળાની આવડત (૨) કલરવ પં. [i] મધુર ધ્વનિ (ખાસ હુન્નરઉદ્યોગની આવડત જુઓ કલેડું કરીને પંખીઓનો)
લાડી (લા') સ્ત્રી નાનું કલાડું. -ડું ન કલરેળ પં. ઘંઘાટમોટો કલબલાટ કલાધર j[. મોર(૨)ચંદ્ર(૩)કલાકાર
(ર) કલરવ; મધુર અવાજને સમુદાય કલાપ ! [ā] સમૂહ(ર)મોરનાં પીછાંને કલવવું સ૦ કિખીજવવું
સમૂહ (૩) ભાથે (તીરને) (૪) ઘરેણું કલો ડું સિં. વાજ્ય; પ્રા. લિવર (૫) મ્યાન (૬) ચંદ્ર
કવલકેળ (૨) પરણવા આવેલા કલાપી ! [.] મેર નરને ઊઘલતાં પહેલાં કન્યાપક્ષ તરફથી કલાપી, સ્ત્રી, કિં. ૪ +પીટ (પીટવું) મેકલાતે કાચ કંસાર–ખાવાનું
શેરબકોર (૨) રડારોળ કલશ પં. કિં.] કળશ લેટ (૨) દેરા' કલાલિ નવ કાનનું એક ઘરેણું ઉપર મુકાતું ઘડાના આકારનું ધાતુ કે કલા પુંમિ. યુઝાવે€બાંયને કાપ(૨)
છાનું શિખર-ટચ મિધુર શેર બે છેડા સાંધવા વચ્ચેનખાતી લેઢાની કડી કલશોર ૫૦ લિં. ૪. રો] કલરવ; કલાભવન નવ હુન્નરકળાની શાળા કલહ ૫૦ [i] કજિયે; કંકાસ; લડાઈ કલામ સ્ત્રી [ ] વાણી; વાક્ય શબ્દ કલહંસ પું. હિં] હંસ
(૨) કડી; ફકર (૩) લખાણ કલંક ના લિં] ડાઘ; લાંછન (૨) આળ. કલામેશરીફ jo [fi] કુરાન
-કિત વિ. [.] કલંકવાળું કલંક કલાર (લા) પુત્ર; ન. (જેમ કે બેડિયે પામેલું. -નિી સ્ત્રી [i] કલંકવાળા. કલાર) એક વનસ્પતિ [દુકાનદાર
-કી વિ૦ કલંકવાળું (૨) પં. ચંદ્ર કલાલ પું. [સં. સ્થા, પ્રા. શાસ્ત્રોદારૂને કલંકી(-ગી) [. 1] જુઓ કચ્છી કલાવતી વિ. સ્ત્રી [.] કળા કાંતિવાળી કલંદર [.) એક જાતને ફકીર (૨) (૨)નૃત્યાદિ કળા જાણનારી(૩) સ્ત્રી વીણા નિસ્પૃહ માણસ (૩) મદારી (૪) વર્ણ- કલાવવું, (૦૫ટાવવું) સર ક્રિ. કળથી સંકર આદમી
સમજાવવું કલા સ્ત્રી.કેઈ પણ વસ્તુને એક ભાગ કલાવંતી વિશ્વનૃત્યાદિ કલા જાણનારી (૨) ચંદ્રને સોળમો ભાગ (૩) મિનિટ; કલાવાન વિ૦ કિં.] કળા જાણનારું; ડિગ્રોને સાઠમો ભાગ ગ.](૪) કાલમાન કળાવાળું (૨) ૫૦ ચંદ્ર (૫) યુક્તિ; હિકમત (૬) હુન્નર, કસબ(૭) કલાવિધાન ન૦ કલાનું સર્જન-રચના
સૌદર્યયુક્ત રચના કે તેવી હિકમત કલાવિધાયકવિ૦૫. કલાવિધાન કરનારું કલાઈ સ્ત્રી હિં. વાવી કોણીથી કાંડા કલાંકેલાં આ સંપૂર્ણ ખીલેલું હોય એમ જેટલો હાથ.
કલાંઠ વિ. લાંઠ; તોફાની અને લખ્યું કલાઈ સ્ત્રી [.] એક ધાતુ (૨) વાસણ કલાંઠી સ્ત્રી, પાંસળી (૨) પાસું; કરેઠી પર ચડાવાતું કલાઈનું પડ. ગરે, કલિ પું [.] ટટ (ર) યુદ્ધ (૩) કળિયુગ
૦વાળે વાસણની કલાઈ કરનાર (૪) કળિયુગને અધિષ્ઠાતા પુરુષ-અસુર ફિલાક ૫૦ ૬૦ મિનિટ જેટલો સમય. (૫) પાપની બુદ્ધિ (લા] .
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
કલિકા
૧૩૩ ,
કવણ
કલિકા સ્ત્રી હિં. અણખીલેલું ફૂલ, કળી કલ્પવૃક્ષ નહિં. જુઓ કલ્પતરુ કલિકાલ(ળ) પં. કળિયુગને સમય કલ્પાંત ૫૦ ]િ કલ્પને અંત; જગતને કલિયુગ પું. હિં] ચાર યુગમાં એટલે પ્રલયકાળ (૨) ન રડારોળ, અતિશય
યુગ; અધર્મને સમય (જુઓ યુગ) રડવું–શેક કર તે કલિંગ નર [ઉં. પ્રાચીન ભારતને એક કપિલ વિ. [ઉં.] કલ્પેલું (૨) જોડી કાઢેલું
પ્રાંત; ઓરિસા (તડબૂચ ખોટું (૩) નઇ કલ્પેલ વસ્તુ કિલિંગડ(s) ન[. ] કાલિંગડું કમષ પુંજ નહિં. મેલ કાળાશ(૨) પાપ કલિંદ ૫૦ ]િ એક પર્વત જેમાંથી ' કમેશરીફ ૫૦ મિ. થાનેરારીf] કુરાન,
કાલિંદી-યમુના નીકળે છે [પાપી કલમેશરીફ કલુષિત વિ. [f.] કાદવવાળું; મલિન (૨) કલ્યાણ ન [. સુખ; આબાદી (૨) શ્રે; કલેક્ટર ૫ [. જિલ્લાને વડે મહેસૂલી કુશળ. ૦કારી વિ. કલ્યાણ કરે એવું. અમલદાર
–ણું સ્ત્રી લિ.) કલ્યાણ કરનારી દેવી ક્વેજુ ન. [૪. વાયરા. નાગિ] પિત્ત (૨) સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી . ઉત્પન્ન કરનાર અને શિરાઓમાંનું લેહી કલી સ્ત્રી, નાને કલ્લો (૨) હાથની
સાફ કરનાર એકમટે માંસલ અવીવ; આંગળીઓ વડે (તિયા કે સાડી જેવા કાળજું (૨) હૃદય [લા
કપડાની) કરાતી ગડી કલેડી સ્ત્રી [. હિં] નાનું કલેડું.. કલી સ્ત્રી [કડલી' હાથના કાંડાનું એક
ડું ન રોટલા શેકવાની માટીની તાવી. ઘરેણું-લુંન સ્ત્રીના પગનું એક ઘરેણ લેવર ન [] શરીર; ળિયું ક હાથમાં માય એટલો જથ્થો ક૬ ૫૦ કિં.) બીજને ચંદ્રમાં
કલાલ પુંસિં] મેજું; ઘેાડે(૨)આનંદ કલેલ પું, જુઓ કલ્લોલ .
આનંદથી ઊભરાવું તે. ૦૬ અ. ક્રિ કલક પુતિં વાટીને બનાવેલો ;લૂગદી કિલ્લોલ કરવો
(ઔષધ વગેરેની) છિલ્લે અવતાર કલહાર ન૦ જુઓ હુલાર કહિક-કી) .] વિષ્ણુને દશમે અને કવ અ લિં. વા] + ક્યારે કલ્પ ૫૦ કિં. બ્રહ્માને એક દહાડો, અર્થાત વખત પું; સ્ત્રી અગ્ય સમય
૪,૩૨૦,૦૦૦,૦૦૦ વર્ષોને સમય (૨) કવચ ન. [૪] બખતર (૨) તાવીજ; ઘર્મ કર્મને વિધિ (૩) આચાર(૪)એક (૩) મૂઠળેટથી શરીરનું રક્ષણ કરતો વેદાંગ, જેમાં યજ્ઞક્રિયા ઇત્યાદિને ઉપદેશ મનાતે મંત્ર છે (૫) ઔષધપ્રયોગ (૬) શબ્દને અંતે કવચ સ્ત્રી (ઉં. વિજ્] એક વનસ્પતિ
જેવું, દશનાઅર્થમાં(ઉદાય દ્વીપકલ્પ) કવચ. -શું ન કવચનું બીજ કલ્પતરુ, કટપકુમ નહિં. નીચે બેસનાર કવણ સ0 [B] જુઓ કોણ; કર્યું [૫]
જેને સંકલ્પ કરે તે વસ્તુ આપનારું કવન ના હિં. કવિતા કરવી તે (૨) સ્વર્ગમાંનું એક કાલ્પનિક ઝાડ
કવિતા. ચિત્રી વી. સ્ત્રી કવિ કલ્પના સ્ત્રી [.નવું ચિંતવી કે ઉપજાવી કવર ન [.) પરબીડિયું
કાઢવાની શક્તિ (૨) ધારણા; ખ્યાલ કવર વિટ વાંકું; તીણ; કટુ (વચન) (૩)તરંગ; બુદ્દો. સૃષ્ટિ સ્ત્રી કલ્પનાની કવરાવવું સ૦ કિ. કાવડું-કાયર કરવું સૃષ્ટિ; મને રાજ્ય
હેરાન કરવું કલ્પલતા સ્ત્રો [4] જુઓ કલ્પતરુ વગ ડું ક,ખ, ગ, ઘ, એ પાંચ અક્ષરો કહ૫વું સ0 કિ. કલ્પના કરવી
કેવલ ૫૦ સિં. કેળિયે; ગ્રાસ
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
કવલું ૧૩૪
કસણવું કવલું નવ નળિયું (૨) મેભારિયું કશું (૨)વિઠકોઈ કાંઈ(અનિશ્ચિતાર્થક) કેવું સત્ર કિ. [ઉં. વરૂ] કવિતા કરવી ૦૭ સ૦ (ર) વિકોઈક; કાંઈક
(૨) સ્તુતિ ગાવી (૩) વર્ણવવું કમલ વિલં] ખરાબ ગંદું(૨)નામોશીકિવી ૫૦ જુઓ કવલ; કેળિયે
ભરેલું (૩)નવ પા૫(૪) દુઃખ; ઉદાસીનતા કવા પુત્ર પ્રતિકૂળ પવન (૨) પ્રતિકૂળ સંજોગ. કશ્યપ ૫૦ લિં) કાચબે; કચ્છપ (૨)એક પેસ = (શરીર) બગડવું
ઋષિ (દેવ, દાનવો ઈરાના પિતા) કવાણું નક+વાન ખેડખાંપણ લાંછન. કષણ સ્ત્રી[. ] કટી(૨) કટીની
-નણંવિકવાણવાળું(૨)ના ખેડખાંપણ વેળા આપત્તિ (૩) પિસા ભરવાની કલાએ ૫૦ કલાલ માંસનું ભજિયું-મૂઠિયું
લાંબી, કેડે બંધાય એવી કોથળી કવાયત શ્રી. મિ. a] ડ્રિલ લશ્કરી
હરી કષાય વિ. [] જુઓ કષાયિત (૨) પું તાલીમ; પરેડ (૨) તાલીમ. -તી વિ.
કા ઉકાળે (૩) તૂરો સ્વાદ (૪) ગેરુ કવાયત પામેલું
-ભગ રંગ(૫) કાટામેલ કાલપ(૧) કવારે અવ અશુભ દિવસે કે સમયે
પાપ (૭) ક્રોધ, માન, માયા, અને લેભા કવાલ પુંજુઓ કવાલ.લી સ્ત્રી ગઝલ
એ ચારમાંનું કોઈ પણ જેન]-યિત વિ. કવાવું અકિરા શરીરમાં કયા પેસ શરીર
કિં.રંગેલું રંગવાળું થયેલું (૨)ભગવું(૩) બગડવું (૨) કથળવું (૩) વસૂકી જવું(૪)
કસાણું બેસ્વાદ (૪) કષાય-વિકારવાળું ધોવાવું
મેળવણનું પય ,
- છન [G] મહેનત; શ્રમ (૨)દુઃખ સંતાપ કવાસ સ્ત્રી, જવ, મધ અને મીઠાની
પ્રદ વિ. કષ્ટ આપે એવું. સાથે વિ. કવિ j[ā]કાવ્ય-કવિતા કરનાર(૨)ભાટ,
હિં.] કષ્ટથી સધાય એવું. છાવું અક્રિ) on એક જાતની કવિતા (મનહર છંદ).
દુઃખ પામવું; પીડાવું (૨) પ્રસવની પીડ eતા સ્ત્રી [.) કાવ્ય (૨) પદબંધ (૩)
-વેણ આવવી. -ષ્ટિ સ્ત્રી વિંજુઓ કષ્ટ કાવ્યને ગુણવત્વન[.]કાવ્ય રચવાની
કટો સ્ત્રી લેણા પેટે આપવાને હપતે સક્તિ (૨) કવિપણું (૩) કાવ્યને ગુણ.
* કસ છું. [.] કમેટી ઉપરથી નક્કી કરેલો ૦વર પુ. શ્રેષ-ઉત્તમ કવિ. -વીશ્વર
સેનારૂપાના ભાવને આંક (ર) કટી [+ થર], વીંદ્ર + ] ૫૦ સૌથી
કસ j૦ [. વન] સાર; માલ; સર્વ
(૨) બળ; જોર મોટે કવિ
:
કસ સ્ત્રી, જુઓ કશ કવેણુ ના અઘટિત વેણ; અપશબ્દ
કસકસ સ્ત્રી ખૂબ કસીને બાંધવાથી થતો કવેળા સ્ત્રી કવખત
અવાજ. તું વિ૦ ખૂબ ખેંચીને બાંધેલું કળન[.]પિતૃને આપેલપિંડ, ભેજનઈ
(૨)પરાણે બરાબર બેસતું થતું જવું અ૦ કિદવાલ ૫૦ [] કવાલી ગાનારો. -લી
કિટ ખૂબ ખેંચાવું (૨) પરાણે બંધબેસતું જી. જુઓ કવાલી
થવું (૩) સક્રિટ ખૂબ ખેંચીને બાંધવું કરી સ્ત્રી, oણ નહિં . વર] અંગરખું,
કસકાગળ પં. રાસાયણિક પ્રક્રિયા દેખાબંડી વગેરે ભીડવાની નાની દેરી હેય
ડનાર કાગળ ટેસ્ટ પેપર રિ. વિ. છે તે (બટનને બદલે)
કિસટિયો પં. એકના સવાયા કરનારોકાલે અચ, ભીડ (જેમ કે, ઘરમાં
માલ ઘરાણે લઈ પિસા ધીરનાર આદમી કામને કશાલ બહુ પડે છે)
સણ ન જુઓ કશું કસ કશીદ કુંવ ઈટ અથવા નળિયાને ખૂબ કાસણુ સ્ત્રીજુઓ કષણ તપવીને તેના રસને બનાવેલે કી
કસણવું સક્રિટ લિં.
વળ] ચોળી મસળીને કશીદ કું. [] જરીનું ભરતકામ
એક કરવું; ગૂંદવું; કેળવવું
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
કસણી
૧૩૫
કસુંબે કરૂણ સ્ત્રી [ā] નાનાં છોકરાંને થતો કસવાડે ! હળપૂણીને ચવડામાં બરાબર કફ કે શ્વાસને એક રંગ
- બેસાડવા માટે વપરાતી લાકડાની લાંબી કરૂણી સ્ત્રી, જુઓ કષણી (રહેતું મેખ ફાચર કસતું વિ. પરાણે બેસતું થતું (૨) એછું.
કસવાણ સ્ત્રી. કિન્સવાણુમાંદગી,બેચેની કસનળી સ્ત્રી કસ કાઢવા વપરાતી શીશી કસવું સકિo [. નjખૂબ ખેંચવું જેવી નળી; "ટેટ ટયુબ” [૨. વિ.
સખત બાંધવું કસબ પે ભરતકામ, વણાટમાં વપરાતો કસ સ૦િ [ઉં. ૫] કટી કરવી; સેનારૂપાને બારીક તાર
અજમાવવું (૨) મહેનત આપવી; રગડવું
(૩)પીડવું; સતાવવું(૪)એાછું આપવાને કસબ ૫૦ [. વસ્ત્ર ધંધો રોજગાર;કામ
પ્રયત્ન કરે (૨)હુન્નર; કળાકારીગરી(૩)કળાકુશળતા;
કસાઈ પું[. વાસ્તવ] પશુઓને મારીને નિપુણતા. ૦ચેર પિતાને હુન્નર
તેમનું માંસ વેચવાનો ધંધો કરનાર; બીજાને ન દેખાડે એ આવડ સંતાડનાર
ખાટકી (૨) ગળકટ્ટોખૂની આદમી (૨) ધંધામાં ઠગાર વેિશ્યા
કસાસ(-સી) સ્ત્રી રસાકસી કસબણ, કસબાતણ સ્ત્રી [‘કસબા]
કસાણું વિસં. થી કાટના સ્વાદવાળું; સબાતી વિ. [] કસબામાં રહેનારું
કટાણું બેસ્વાદ. –ચેલું વિટ કટાયેલું (૨) મુસલમાનેની વધુ વસ્તીવાળું
કસાયેલું વિ[‘કસાવુંપલેટાયેલું અનુભવી કસબી વિ. કળાકુશળ નિપુણ (૨) કસબ
કસાવું અક્રિટ અનુભવથી કે પરિશ્રમથી વાળું (૩) પંકારીગર '
ઘડાવું કસબ ૫૦ [.] મુસલમાની વિશેષ
કસદા ૫૦ જુઓ કશીદે (બેઉમાં) વસ્તીવાળું ગામ (૨)મોટુંગામ(૩)ગામને સીદ પુત્ર. કાવ્યને એક પ્રકાર,સ્તુતિમુસલમાનવાડે
પ્રશંસા કરવાને માટે લખાયેલું કાવ્યો કસમ ડું બ૦ વ૦ [અ.) સેગન. ૦નામું
કસુતર(-૨) વિ૦ સુતરનહિ એવું મુશ્કેલ નવ સેગંદનામું “ફિડેવિટ
(૨) બગડી ગયેલું (૩) આડું વાં કસમેડા બ૦૧૦ [કસવું+મેડવું]
કસુવાણ સ્ત્રી જુઓ કસવાણ અંગ મરડવાના ઉકાંટા આવવા તે (૨)
કસુવાવડ સ્ત્રી ૦ [ક+સુવાવડ] ગર્ભનું તેના પ્રસવ વખતનું શરીરનું દુખવું ને આંકડી
નિયત સમય પહેલાં ગરી જવું તે - વેણે આવવી . છેવું અ૦ કિ. '
કસુંબગર ૫૦ કસુંબાને રંગ ચડાવનાર કસમોડા ખાવા
કસુંબલ(હું) વિ. કસુંબાના રંગનું, લાલ કસર સ્ત્રી [. #] ઘટ; ખેટ(૨) કચાશ
કસુંબી વિ. [ä. સુમ] કસુંબલ (૨) સ્ત્રી અપૂર્ણતા(૩) ખામી; કસૂર (૪) કરકસર કસુંબાના ફૂલને રંગ (૫) નુકસાન
કસુંબ ૫૦ (ઉં. [1] એક વનસ્પતિ કસરત [મ. વત] સ્ત્રી વ્યાયામ (૨) (૨)એના ફૂલમાંથી નીકળતો રંગ(૩) એ
અભ્યાસ. આજ વિકસરતીકસરતના રંગનું કપડું (૪) પાણીમાં ઘેળેલું અફીણ શેખવાળું શાળા સ્ત્રી વ્યાયામશાળા, કે તે મિષે મેળાવડા(જેવાકે, અમુક
-તિયું, –તી વિ. કસરત કરનારું જ્ઞાતિમાં લગ્નવેળા) કસરાવું ['કસર] અ ક્રિટ તાવ આવે કસૂર સ્ત્રી [..] ખામી; ભૂલચૂક વાંકગુને એવું લાગવું
કસુંબગર, કસુંબલ(હું), કસુંબી, સવાટ ન ઘાણીમાંનું આંટાવાળું એકઠું, કસું એ જુઓ કસુંબગર, કસુંબલ,
જેમાં થઈને તેલ બહાર આવે છે કસુંબી, કસુંબે
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
કસોજ
૧૩૬
- કળપવું કસેજ(જી) વિ. [+સેજુ બગડી કહેવું (કુહે) સક્રિ[. , . બેલવું, ગયેલું, કસુતર
જણાવવું (૨) સમજાવવું (૩) શિખામણ સેાટી બ્રોકિં. રાતદિવI] સેનાને કસ આપવી(૪)આજ્ઞા કરવી(પ)ઠપકો આપ જોવાની પથરી (૨) કસ કાઢવાની રીત; (૬) નામ આપવું
પરખ (૩) કડક તપાસ-પરીક્ષા કહાગરું વિ૦ કહ્યું કરે એવું; આજ્ઞાંકિત કાર ન. [૩. તણખલું; રજ; કચરો કહ્યું નવ કહેલું તે; વચન; શિખામણ કસ્તર ઉં. વસ્તીર= કલાઈ] કંસારા લોકો કલાર ન૦ [] ઘેલું કમળ; કલ્હાર
રાંધવાના વાસણને જે લેપ કરે છે તે કળ સ્ત્રો. પેટી વગેરેને જડેલું યંત્ર, જેમાં કસ્તી સ્ત્રી. [૧] પારસીની જનઈ કે તે ફ્રી ફેરવવાથી તે વસાય ઉઘાડાય છે(૨) દેવાને સંસ્કાર
યંત્રની ચાવી;ચપ(૩)યુક્તિ કરામત[લા.] કસ્તુરિક,મૃગ કિં.] જુઓ કસ્તુરિકામાં કળ સ્ત્રી એકદમ (વાગવા વગેરેથી) થતું કસ્તૂરિકા, કસ્તૂરી નિં.] અમુક જાતના તીણ કે સતત દુઃખ(૨)તેથી આવતી મૂઈ
હરણના પૂંટામાંથી મળતો એક સુગંધી કળ ૫૦ 2િ1. ધ = કાદવ) કળી જવાય પદાર્થ; મૃગમદ. મૃગ પુજેના હૂંટામાંથી એવી જમીન; કળણ કસ્તુરી મળે છે તે હરણ
કી સ્ત્રી. લિ. ૧૪] અટકળ, સમજ કરમલ ન. (૨) વિ૦ [.] જુઓ કશ્મલ' કળકળ સ્ત્રી હિં. વાઝ ઉપરથી] કળકળાટ કહાણી (ક) સ્ત્રી (ઉં.વાયાન, ગા.નહાળો (૨) ટિટિયારો; માથાઝીક (૩) પંખીને વાર્તા; દંતકથા (૨) કહેવત
કલરવ – કલકલ. ૦૬ અ૦િ જુઓ કહાન(-) (ક) પું [4. UI] કૃષ્ણ કકળવું. –ળાટ પુંજુઓ કકળાટ. કહાર ૫૦ ઢિ. વાઢE) ભેઈ; મ્યાને - -હીણ ન. જુઓ કકલાણ : પાલખી ઊંચકનારે
કળજ(–). . જુઓ કલિયુગ કહાવવું સક્રિ. [. જય, પ્રા. ]િ. કળણુ ના જેમાં પગ મૂકતાં કળી જવાય
કહેવું નું પ્રેરક; સંદેશ મોકલો એવી જમીન-જગા. કહીં અને [. હે, હિ]ક્યાં; કઠેકાણે કળણ ન કળવું-જાણવું તે; સૂઝ, સમજ (પ્રશ્નાર્થ ક). ક અ ક્યાંક. ૦કહીં કળતર ન કળી જવાય એવી જમીન
અ. કેટલેક સ્થળે; ક્યાંક ક્યાંક કળતર નવ શરીરની અંદર થતી પીડાકહેણુ (કહે) નવ કહેવરાવવું તે; સંદેશે ' કળ-વેદના (૨)હુકમ(૩) વેણકવચન(૪)તેડું નોતરું. કળતર ન ગણતરી; અટકળ; અંદાજ -ણું સ્ત્રી કહેવત (૨)કહેવું તે; કહેવાની (પાકને).-તરુ ૫૦ પાકને અંદાજ કરનાર
રીત (૩) કહાણી (૪) કાપવાદ; ષ. કળતાણું નવ પાકને અડસટ્ટો-કળતર " નશું ન કહેણ
પિવાદ કાઢવાનું મહેનતાણું (૨) આનાવારીવખતે કહેતી . કહેવત (૨) કહાણ (૩) લોકા- ઘણો ઓછો પાક થયેલે જણાતાં ખેડૂતને કહેવડાવવું (કહે) સક્રિો કહાવવું (૨) મળતી રાહત કહેવું નું પ્રેરક
કળત્ર નવ + જુઓ કલત્ર [કઠેળ કહેવત (કહે) સ્ત્રી લોકોક્તિ (૨) દષ્ટાંત, કળથી સ્ત્રી [સં. યુસ્ટ)એક જાતનું હલકું
ઉદાહરણ (૩) ઉખાણો (૪) કહેવરામણ કળપવું સક્રિ [ઉં. વધુ મૂએલાને નામે કહેવરામ(વ)ણ (કહે) ન૦કહેવાપણું, દોષ" સંકલ્પ કરી દાન આપવું (૨) ખપવું; કહેવરાવવું સક્રિટ જુઓ કહેવડાવવું ઉપગમાં આવવું
કહેવાપણું ન૦ કહેવું પડે એવું હેત;ખામી કળપવું અક્રિજીઓ કલપઝૂરવું રડવું
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
કળપી ૧૩૭
કંકાયું કાપી સ્ત્રી કરપી; રાંપડી, કળીચૂને ૫૦ વિશુદ્ધ કરેલો ચૂને કળબ સ્ત્રીમોટી સંપડી. છેવું સરકિટ ફાળું (૮) વિ. [‘કળવું ઉપરથી]માટીરાયડી દેવીફેરવવી
કાદવવાળું કળવ(વિ)કળ સ્ત્રી, યુક્તિ તદબીર (૨) કળે કળે, ફળે વળે અક [કળ વળ] ચેન; શાતા (૩) સૂઝ; સમજ
યુક્તિપ્રયુક્તિથી; સમજાવટથી કળવું સકિ લિં. સમજવું(૨)કલ્પવું; કળવું અ ક્રિટ કળકળવું
ધારવું અટકળ કરવી; હિસાબ કે અંદાજ કળી સ્ત્રી કરેળી; કળળવું તે કાદવ
કળે ૫૦ કલહ કળવું અકિં. દુખવું; કળતર થવું
કળેટી(ડી) સ્ત્રી એક જાતની સફેદ રેતી; કળવું અક્રિટ બ્રિા. ] કાદવમાં ઊતરી
સાથિયા પૂરવાની ભૂકી (આરસ વગેરે જવું; ખૂટી જવું
- પથ્થરની) કળશ પં. [ä. સ્ટ] એક વાસણ, લેટે
કંઈ અવાક્યમાં પ્રશ્નાર્થ વાચક ને નકાર(૨) મંદિરના શિખર તરીકે મુકાતા ઘાટ;
સૂચક ઉપયોગ. ઉદા. “કંઈ મારાથી ધૂમટની ટોચ; કલશ. ૦લી સ્ત્રી ટી.
જવાય ? ” શિયે ૫૦ લોટ (૨) ઝાડો (રોગ)
કઈ અ9 ચિ.] કહ્યાં. છેક અવ ક્યાંક કળશી સ્ત્રી સેળ (કાચા) મણનું માપ
કંઈ વિ૦ (૨) સ૦ (અનિશ્ચિતાર્થ, પ્રશ્નાર્થ કળશો પુત્ર હિં, રા] લેટે કળસલી સ્ત્રી, જુઓ કળશલી; લેટી
તથા નકારાર્થમાં મુખ્યત્વે વપરાય છે) કળા સ્ત્રી, જુઓ કલા (૨) (મોરબી) કળા
કાંઈ; અમુક; કશું. ૦૭ વિ. (૨) સહ - કલાપ ફેલાવે તે
કશુંક; કાંઈક (નિશ્ચયાર્થી ને હકારાર્થમાં કળાઈ સ્ત્રી કલાઈ; કોણીથી કાંડા સુધીને
વપરાય) હાથને ભાગ
કંઈ વિ૦ (૨) સ [, વાતિ, પ્રા. વર અનેક
(ઇ. કળાકાર, કળા કૌશલય જુઓ કલાકાર
(ઉદા. “તમારા જેવા તે કઈ આવી કળાણ ન કળણ – કાદવવાળી જગા
ગયા!). ૦૭ વિ. (૨) સકેટલુંક થોડુંક કળાધર જુઓ કલાધર
કંઈક જુઓ ત્રણે “કંઈ ૨, ૩, ૪ કળાપો પુત્ર કળપવું તે રડારોળ(૨)કઢાશે કે ૫૦ [.) જેની પાંખમાંથી શરપંખ કળાભવન જુઓ કળાભવન
થાય છે તે પંખી (૨) બગલો (૩)પીંછાળું કળાયેલ વિ. કળા કરેલી હોય એ(મેર).
તીર (૪) નામધારી બ્રાહ્મણ (૫) યુધિષ્ઠિરે કળાવ(-વં)તી, કળાવાન,કળાવિધાન,
વિરાટ રાજાને ત્યાં ધારણ કરેલું નામ કળાવિધાયક જુઓ કલાવતી ઈવ
કકણ નવ 4િ.] કાંગરાવાળી ચૂડી-બંગડી કળાવું અતિ “કળવુંનું કર્મણિ, પ્રતીત
. (૨) કંકણદોરે. દરે ૫૦ લગ્નવિધિ થવું દેખાવું
શરૂ કરતાં વરકન્યાને કાંડે બંધાતું મીંઢળ કળિ, કાળ, યુગ જુઓ “કલિ” ઇ
અને લાલ રે; કાંકણદોરે. –ણકાર, કળિયે પં. જુિઓ કળી'] ઠળિયો (૨)
–ણાકૃતિવિઝાધાર, માત]કંકણના 'ડેડ (૩) દાડમના દાણા
આકારનું[ખગ્રાસગ્રહણ માટે];એન્યુલર'. કલિંગડ(ડું) નવ કલિંગડું; તડબૂચ
- સ્ત્રી કાંગરીવાળી સેનાની બંગડી; કળી સ્ત્રી [.] અણખીલ્યું ફૂલ; કલિકા કાંકણી (૨) ઘૂઘરીઓવાળે કરો (૨) છૂટો મોતીચુર (૩) અંગરખાને કે કંકર ૫૦ કિં. વળ] કાંકરે;નાને પથ્થર પહેરણની અમુક ઢબને સીવતાં બગલ (૨) મરડિયા
સિાપ આગળ કરાતું સીવણ
કંકાયુ ૫૦ ગ્રા.શવ એક જાતને પાણીને
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાલ
કંકાલ ન॰ [i.] હાડપિંજર, લી પું કપાલી;શિવ(ર)શિવભક્ત [પ્યાલી કુંકાવટી સ્રી॰[i. કુંમતિ કફ રાખવાની *'કાસ પું૦જિયા; કલેશ !' વિશ્વ કાસ કરે એવું.-સિયણ વિજ્રી ક કાસિયા સ્વભાવની. -સિયું વિ॰ક કાસણા
સ્વભાવનું
કંકુ ન॰ [સં. વુમ] ચાંલ્લા ઇ॰માં વપરાતું લાલ દ્રવ્ય, કુંકુમ. ૦પડી સ્ત્રી, પું॰ કંકુનું પડીકુ
પડી
ૐ કાડી સ્રી [સં. વોટી] કંકાડાની વેલ (૨) સૂતક કાઢવા માટે સ્નાન વખતે માથામાં નંખાતી એક ભૂકી, “ડું ન ક કાડાનું શાક ફળ ફ'કાતરી, કૅફાત્રી સ્રી॰ [નં. વુંમપત્રિòા] લગ્નાદિ શુભ પ્રસંગની આમત્રપુત્રિકા (ર)(વ્યંગમાં) ન ગમતું નાતરું કે ખબરની ચિઠ્ઠી
કંકાલ પું॰[i.]એક ઔષધિ; ચિનિકબાલા કૂંગણુ ન૦ જીએ કંકણ ફેશન ન॰ [હિં.] કોંકણ, ની સ્રીવ્કાંસકી ઢગવા પું॰ [ાં. ત] કાંસકી ફેંગાલ(ળ) વિ॰ છેક ગરીબ (૨)રિદ્રી; તુચ્છ (૩)૨સકસરહિત. -લિ(−ળિ)યત · સ્ત્રી॰ અત્યંત ગરીબી; દીનદા ફ્રેંચન ન॰ [જીએ ‘કાંચન’]ચેાપ્પુ' સાનું (ર) ધન; દોલત
ફ્રેં'ચની સ્ત્રી॰ કળાવતણી; ગણિકા ફ્રેંચવા હું લિંગ વુ] કાંચળી કચક પું॰[i.] કાંચળી;કમખા(ર)સાપની
કાંચળી (૩) મુખ્વર. “કી સ્ત્રી૦ કાંચળી (૨) પું॰ [i.] જનાનખાનાના ચાબદાર કુંજ પું॰ [i.] બ્રહ્મા (૨) ન॰ કમળ કુંજક'(=ઝ)રી સ્ત્રી॰ એક વનસ્પતિ કંજૂસ વિ॰ અતિશય - વધારે પડતી કરકસર કરે એવું; કૃપણ; પાછ, સાઈ સ્રી કસપણુ [(માછલાં પકડવાના) ફ્રુટક પું॰ [i.] કાંટા;ફાંસ (૨)આંકડાÇગલ #ટારિયું ન॰ શખ ઉપરનું કપડું
૧૩૮
કુંડાળ
ફટાળવું અ॰ ફ્રિ કંટાળા ચઢવેા-આવવા કંટાળી વિ॰ સ્રી કાંટાવાળી (૨) સ્ત્રી [હૈ. ટારી] હાથિયા ઘેર; ચારી કંટાળુ વિ॰ [i. ઘંટાલુ] કાંટાવાળું (૨) ભૂરું કાળું [જતા અણગમા ફંટાળા પું॰ અવિવિધતા કે થાકથી ઊપકૅટિયું ન ઠંડું ભૂિખ્યાં રહેવું તે કુટિયા પું॰ ભારે જમણને ખીજે દિવસે ફૅટી સ્રો॰ ડૂંડામાંના ખારીક કણ (૨) હૂંડું (૩) તાજી ડાંગર ફ'ટીવાળા પું૦ ચૂલે ચડાવવાના વાસણને બહારની બાજુએ કરાતા માટીના લેપ કંકું ન॰ ખરેલું કટવાળા પું॰ જીએ કટીવાળા' ફ"ટેસરી સ્રી॰ ગળામાં નાંખવાનું એક ઘરેણું કૅટાડિયું ન॰ઉકરડાનેા-કચરાપૂ ોનાંખવાના ખાડા (૨) અધણું ખાડ કટાલી (-ળી) સ્ત્રી [કે. ટો] એક
વેલા; કટકાડી. “લુ” (ઝુ) ન॰ કેકાડુ ફૅટ્રાટ પું॰ [ ચૅાવવટ] કરારથી કરવાનું
કામ; ઠેકા. ૦૨ પું॰ ફેકેદાર કંટ્રોલ પુ॰ [...] કાબૂ; નિયમન ફă પું॰ [i.] ગળું (૨) હૈડિયા (૩) ક'ઠમાંથી નીકળતા અવાજ; સૂર (૪) કાંઠે- કાંઠલા (૫) કિનારી. વ્યથિ સ્રી કંઠમાં આવેલી એક ગ્રંથિ; થાયરૉઈડ ગ્લૅન્ડ’, ॰મણિ પું॰ [i] કંડીમાંના હીરા (ર) હૈડિયા (૩) અત્ય ́ત પ્રિયજન [લા,]. ૰માથું ન૦કઠના અવાજની મધુરતા, માળ સ્રી॰ ગળાના એક રાગ. સૂત્ર ન॰ કડી; મંગળસૂત્ર(ર)ગળામાં પહેરવાનું ધરેણું. સ્થ વિ॰ [i.] ક૩–મેઢ–ચાદ હાય તેવું (ર) કંઠસ્થાની (વ્યંજન), સ્થાની વિ॰ કંઠમાંથી ખેલાતા (વ્યંજન). –ડાભરણ ન॰ [i.] કઠનું ઘરેણું; ગળચવા, છડા કાર(-ળ) સ્ત્રી॰ દરિયાના કાંઠે; કિનારી ફડાળ સ્ત્રી કથાર (૨) વાસણ ભરવાના કાથળા (૩) ચીતળ (લાકડાની)
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
' ૧૩૯
કંપાઉડ
કંઠી સ્ત્રી [4] ડાકનું એક ઘરેણું (૨) કંથારિયા | નાગર બ્રાહ્મણની નાતમાં
કંઠમાં પહેરવાની ગુરુએ બંધાવેલી માળા એક અટક [ લાદવાની ગૂણ (૩) અિંગરખાના] ગળા આગળના ભાગ ઉથાળ સ્ત્રી ઘોડા ગધેડા ઉપર માલ ઉપરનું શેભીતું સીવણ કે ભરતકામ. કંદ પુત્ર; નવ લિં. જેમાં ગર હોય તેવું ૦૫ગલું = વિગુના પગલાની ચકતી- મૂળ સૂરણ, બટાટા ઇ૦ (૨) મૂળ કારણ વાળી કંઠી. કે પંહાર; મેટા મણકાની (સમાસને અંતે) ઉદાત્ર આનંદકંદ,
માળા(૨)જુઓઝંડી ૩ [કંઠસ્થાની કલી સ્ત્રી કેતકી વગેરેમાં દાંડા ઉપર કંચ વિ. નિં.] કંઠનું કંઠ સંબંધી (૨) ઊગતી કળી, જે જમીનમાં દટાતાં કડ ૫૦ કુંડ (૨) ફ઼ ચણવાની વાંકી ઈંટ ન છોડ ઉત્પન્ન કરે છે; બબિલ. કંડાર છું. [કંડારવું] નકસી કોતરણું ૦મૂલ [] (–ળ) ના કદ તથા મૂળ
(૨) આલેખ; ચિત્રકામ કિરવી કદર ન૦, રા સ્ત્રી-[i]ગુફા; બાલ કંડારવું સક્રિા .પંકાઈ] કોતરવું નકસી કંદપ ૫૦ લિં] કામદેવ (કંડલ'માં કંડિકા સ્ત્રી ]િ નાનું પ્રકરણ (૨) કંદીલ ન [.. -લિમ્ નવ જુએ
વેદની સ્થાઓને સમૂહ (૩) ફકર કંદુક ૫૦ [ā] રમવાને દડે; દડી કડિયો . [ઉં. વાંસની ચીપોની કદ પૃ. કુદે બંદૂકને હાથ ઢાંકણવાળી ટોપલી
કઈ . શાંવિલમીઠાઈ બનાવનાર કડી ૫૦ [ઉં. દિન) કરંડિયામાં સાપ તથા વેચનાર આદમી; સુખડિયા લઈને ફરનારો મદારી
કદેરાબંધ વિ. કંદરે પહેરનાર-પુરુષ કંડીલ ન [ જુઓ કંદીલ] દીવ કરવાને કાચને પ્યાલે; હાંડી (૨) કરી સ્ત્રી, નાને કરે. -રે ૫૦ ફાનસ.-લિયું ન દીવાદાંડી (૨) દીવાને કિરિ દેરો] કમરે પહેરવાને કાઈ પવન ન લાગે તેમ રાખવાને બનાવેલુંનાનું પણ દોરો કે સેર (સૂતર, સોનારૂપા
માટીનું વાસણ ખસ, ખૂજલી વગેરેને) (૨) ભીંતમાં ચણેલી ઈટની કડુ) સ્ત્રી હિં] ચળ, ખજવાળ (૨) કિનારી (૩) કે; લીટા કંતાઈ સ્ત્રી કાંતવાનું મહેનતાણું કંદ્રપ પુત્ર + જુઓ કંદ૫] કામદેવ કંતાન ન શણનું કપડું (૨) ગુણપાટ ધ સી. હિં. ધ] ખભે(૨)ભાર વહેવાર કંતામણુ નવ, સ્ત્રી જુઓ કંતાઈ પશુઓની ખાંધ – બોચી કંતાવું અ ૦િ કાંતવુંનું કર્મણિ (૨) કંધર(રા) સ્ત્રી હિં.] ડાક; ગરદન
પાતળું થવું; સુકાવું (3) ઓછું થવું કહેવું ન જુએ “કાધું] ખેડવા માટે કંથ ૫. કાંત; પિયુ પતિ
અમુક શરતે ઢોર ભાડે રાખવું તે કંથ ૫૦ [ઉં. તથા + વહ) કંથાધારી કંપ ૫૦ [G] કંપારે; ધૃજારો. ન ન
વેરાગી; બા(૨)અત્યંત ગરીબ માણસ હિં] કંપવું તે કંથ પ્રા. થી ચોમાસામાં થતું એક કંપની સ્ત્રી, ફિં] ટોળી; મંડળ (૨) નાનું જીવડું
ભાગીદાર મેળવીને કાઢેલી પેઢી કે મંડળી. કંથા જી. હિં] ચીંથરાનું બનાવેલું વસ્ત્ર સરકાર સ્ત્રી એક વખત હિંદને (૨) ગદડી. ધારી ૫૦ [.] કંથ; રાજવહીવટ કરતી કંપની ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંથા પહેરનાર; સાધુ; યોગી
બિવું; ડરવું કંથાર ન૦,-રી સ્ત્રી [.], - એક કંપવું અક્રિ[, gબ્રજવું થરથરવું(૨) વનસ્પતિ. -હેન એનું ફળ-બી કંપાઉંડ ના હિં, મૂળ મરાય] ઘર કે
૧૧ના
કંપની
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
કંપાઉડર
૧૪૦
કાકલૂદીવેડા મકાનની ચોતરફની આંતરી લીધેલી કાક ૫૦ [૪] કાગડે જમીન; વડા
કાકડી સ્ત્રી [8. ટી] આરિયું, ચીભડું કંપાઉંડર ૫૦ ]િ દાક્તર કહે તે દવા- (૨) ચીંથરાને વળ દઈ બનાવેલી દવાનું મિશ્રણ તૈયાર કરી આપનારે તેને દિવેટ. - પં. ચીંથરાની મોટી મદદનીશ
ધિાતુની તુલા કાકડી (૨) ગળાની બારીની આસપાસનો કંપા (ણ) સ્ત્રી એક જાતને કાંટે; એક અવયવ; ચેળિયો (૩) પડજીભ કંપાયમાન વિ. [i.) પ્રજતું કાપતું (૨) કાકતાલીય વિ. [i] કાગનું તાડ પર અસ્થિર; ચલિત
બેસવું અને અકસ્માત તાડફળનું પડવું થાય કંપારી સ્ત્રી, - પું[ ] ધ્રુજારી; એવું અણધાર્યું; ઓચિંતું કમકમી
કફદષ્ટિ સ્ત્રી કાગડાના જેવી ચંચલ કે કંપાર્ટમેન્ટ નવે ફિંઆગગાડીના ડબાનું
છિદ્રાવેષી દૃષ્ટિ કંપાસ ૫૦ ફિંહોકાયંત્ર (૨) વર્તુળ કાકપક્ષ કું. ]િ જુઓ કારિયાં
દોરવાનું યંત્ર કંપિત વિ. લિ. કંપેલું
કાફપદ ન [i] જુઓ હંસપદ પઝીટર છું. [હું છાપખાનામાં બીબાં
કાકબ ૫૦ [ 4 ગોળ કે મહુડાની ગોઠવનારે માણસ
રસી (તમાકુ બાંધવામાં વપરાય છે તે) કમલ પે લિં] કાળી (૨) ગાચબળદની
કામ પું ાિએ કાકબ] પ્રવાહી ગોળ ગંદડી-ગરદન નીચે લટકતી જાડી ચામડી
જેવો થાય ત્યાં સુધી ઉકાળેલો શેરડીનો રસ કઆ સ્ત્રી[. મી) વાંસની ચીપ (૨)
કાકર ૫૦ કિં. થર ઉપરથી દાંત;દંકૂશળ સુતારને ગજ.
(સૂવરાદિ પ્રાણીના) (૨) કરવતને દાંતે કબુ ૫૦;ન[ā] શંખ(૨) શંખની બંગડી (૩) ચામડીમાં પડેલ કઠણ ચીરે કબુજ ૫૦ કાજ; શંખ
કાકર ૫૦ કિં. રy ઠળિયે (૨) કાંકરે કઈ સ્ત્રી (ઉં. વોર્નt] એક વનસ્પતિ કાફર સ્ત્રી પીંજણને છેડે તાતની નીચે કબેજ પું[.] શખ .
રહેતી ચામડાની અક્કડ કરી પટી કંસ ૫૦ જુઓ કૌસ
કાકરણ સ્ત્રી [‘કાકર'] કાનસ; અતરડી કંસાર પં. [.] એક ખાવાની વાની કાકરવું સત્ર ક્રિટ કરવતના કાકર કાઢવા કંસારી સ્ત્રી. [૩] એક જીવડું
-તીર્ણ કરવા (૨) ઉશ્કેરવું; મમત પર કંસારે ૫૦ કિં. ધાતુનું વાસણ
ચડાવવું (૩) ધીરે ધીરે ખેતરીને ખાવું ઘટવા-વેચવાનો ધંધો કરનારા પરષ કાકરિયા પુંવબશ્વ અંદર ચણા મગફળી કાઇ(ન્ય)દેઆઝમ પુર મેટે
વગેરે –કાકર-રાખી લેટગાળની બનામહાન નેતા કે આગેવાન
વેલી એક નાની-ગોળીઓ ફાઈલ સ્ત્રી. ફિ. યવસ્જિી શેરડીનો રસ કાકરિયા કુંભાર એક કલગીદાર પક્ષી કાઢવાની માટી કઢાઈ
કાકરી સ્ત્રી નાના દાંતાવાળી ધાર (૨) કાઉ ૫૦ રિવ) કાગડો
નાને કાંકરે (૩) કરકર; રેતી. રે કાઉન્સિલ સ્ત્રી, ફિં.) વિચાર કે વહીવટ ૫૦ (ચ) કાંકરો (૨) ડચકું (જેમ કે
કરનાર મંડળ (૨) તેની બેઠક-સભા ડુંગળીનું) (૩) ધારાસભા [લા.
કાકલી વિ. [i] કોમળ ને મધુર કાઉવાઉ અરિવ૦) ગરબડાટભર્યું અને કાકલૂદી સ્ત્રી [. વાળ] દયા ઉપજાવે
ન સમજાય તેમ (૨) સ્ત્રી, એકસામટાં એવી આજીજી, કાલાવાલા. વેડા !
ઘણું માણસે બેલાબેલી કરે તે બ૦ વ૦, કાલૂદીભયું વર્તન
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાકવંઝા
૧૪૧
કાચલું
કાકવંઝા,-હ્યા [] સ્ત્રી એક જ વાર અથવા ચોપડા ઇ. બાંધનારો, વેપારી. ફળનાર વનસ્પતિ (૨) એવી સ્ત્રી
૦ચલણ ન કાગળનું ચલણ કાકશિખંડ પૃ. [સં.) બાબરી
કાગવાશ (શ, સ્ત્રી, કિં.ર+વારા=બોલવું કાકા (કા-કા)અ[૧૦]કાગડાની બેલી બેલાવવું] શ્રાદ્ધને દિવસે પિતૃનિમિત્તે કાકા મુંબવવા .=મોટે ભાઈકાકા- કાગડાને બલિ નાખતી વખતને ઉદ્ગાર
નું માનવાચક રૂ૫ જિાતને પોપટ (૨) એ બલિ કાકાકૌ ૫૦ [મઢાય ક0માં એક કાગળ ૫૦ જુઓ કાગજ. ૦૫૪૨,૦૫ત્ર કાકાજી(સસરા) ૫સસરાના ભાઈ; ૫૦ ચિઠ્ઠીચપાટી કે ટપાલને પત્ર. -ળિયું કસસ (માનવાચક)
'નવ કાગળને કટકે (૨) ચલણી નોટ, કાકી સ્ત્રી કાકાની સ્ત્રી
લેન, હૂંડી અને શેર જે- જેનાં નાણાં કાકીડો ૫૦ કિ. વિંડ, થિયર) કાચડે થાય તેવો કાગળ કાકીજી(સાસુ) સ્ત્રી કાકાજીની સ્ત્રી કગાનીંદર સ્ત્રી કાગડાના જેવી, ઝટ ઊડી કાકુ ૫૦ કિં. દુઃખ, ભય, ક્રોધથી સ્વરમાં જાય એવી ઊંધ
[ગરબડાટ પડતો ફેર (૨) કરડાકીમાં કે ચંગમાં કાગળ પૃ(કાગડા જેવી) રેકડળ(૨) બોલવું તે
કાચ ૫૦ [i] રેતી અને ખારવાળી માટી કાક ૫૦ કીકે (ભાટિયા લેકમાં) ઓગાળીને બનાવાતા એક પદાર્થ (૨) ફાફ ડું [] રામ
દર્પણ (૩) પાસાદાર, ચળતી મિશ્રધાતુ ફાકે ૫૦ [જુઓ “કાકા બાપને ભાઈ (૪) નિર્મળ કે ક્ષણભંગુર એવી ઉપમા (૨) પિતાનું સંબોધન કરવામાં વપરાય આપતાં વપરાય છે; જેમ કે- કાચ જેવું છે (૩) દુશમન ચિંગમાં
પાણ; કાચનું વાસણ કાંદિર, ફોકલ ૫૦ લિં] સાય કાચકી સ્ત્રી કાંચ; એક વનસ્પતિ (૨) કાકેસસરે ૫૦ કાકાજી
ગળાની બારી આગળ થતો એક રેગ કાખ સ્ત્રી લિ. યાક્ષા] બગલ. બલાઈ (૩) સંકડામણ મુશ્કેલી.-કુંને, કે
બિલાડી સ્ત્રી બગલમાં થતું એક પુત્ર કાચકીનું ફળ ગૂમડું; બાલી. ૦લી સ્ત્રી કાનબગલ. કાચડ સ્ત્રી [કાચું ઉપરથી ગૂમડાની ૧લી ફૂટવી = આનંદમાં આવી જવું. આજુબાજુને સૂજેલે ભાગ -ખી સ્ત્રી અંગરખાકે કાપડાની બગલની • કાચબી સ્ત્રી કાચબાની માદા (૨) એક
કરાખી. -ખું ! કાખને વાળ રેગ; કાચકી. -બે !૦ કિં. છE]. કાગ ! [ ] કાક, કાગડે.
એક જળચર પ્રાણી કાગજ-ઝ) (મ.) –ી ૫૦ વસ, ઘાસ, કાચર સ્ત્રી કકડી. છૂચર નવ પરચૂરણ
ધાગા ઇમાંથી કરાતી લખવા વગેરેના ખાદ્ય વસ્તુઓ (૨) પરચૂરણ ભાંગીતૂટી કામની એક બનાવટ (૨) પત્ર; પત્રિકા વસ્તુઓને સમૂહ. નવી સ્ત્રી મીઠામાં કાગડી સ્ત્રી કાગડાની માદા (૨) ગાડાની આથેલી ફળની –શાકની કકડી સુકવણી.
બે ઊની પિત્તળથી જડેલી અણી - નવ ચીરિયું; કકડી કાગડો પુ(સં. ) કાક; એક કાળું કાચલી સ્ત્રી [સે. શ્વI] શાકની – ખાસ
પક્ષી (૨) ચાલાક લુચ્ચું પ્રાણી લિા] કરીને કેઠમડાની સુકવણી કાગદી વિ. [i] પાતળી છાલવાળું (જેમ કાચલી સ્ત્રીલિં. વાવ ઉપરથી]નાળિયેરનું કે લીંબુ) (૨) તકલાદી (૩) ૫૦ કાગળ ભાંગેલું કેટલું. નવું નાળિયેરનું ભાંગેલું
બનાવનાર કારીગર (૪) કાગળ વેચનારે કેટલું (૨) કઈ પણ ભાગેલું અર્ધગોળ
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાચલું
૧૪૨
- કાટખૂણે જેવું કઠણ કેટલું. ઉદા. ડીબ' (૩) કાછો ! જુઓ કછોટે. ટી સ્ત્રી જુઓ એ વાડકે
“કછટી. ૦ મું જુઓ કછોટો કાચલું ન નદીના ભાઠાની ખેડેલી જમીન કાજ ન [. વાર્થી કામ (૨) કારણ; કાર્ચ(-ચિં, ચી)ડે ૫૦ [જુઓ પ્રજન. ૦ગણું વિટ શક્તિવાળું; કાબેલ
“કાકીડ] ઘરેળના જેવું એક પ્રાણી (૨) જુવાનજોધ; તરુણ (૩) ઘણું પ્યારું; કાચું વિ. પાકેલું નહિ એવું (કાચી કેરી) માનીતું લાડકું (૪) નાજુક તકલાદી (૨) બરાબર નહિ, પકવેલું કે રંધાયેલું કાજળ ન [ઉં. મેશ (૨) આંખમાં (કાચી ચાસણી; કાચી માટલી; કાચો આંજવાની મેશ. કફ ન બ૦ ૧૦ ભાત) (૩) શેલું - રાધેલું નહિ એવું (સૌભાગ્યવતીના શણગારના) કાજળ ને (કાચી સેપારી, ચણા ઇ.) (૪) કથા 'કંકુ. ૨ાણ સ્ત્રી કાજળી ત્રીજ. o સંસ્કાર ન કરાયેલું – કુદરતી સ્થિતિમાં અક્રિટ કાજળ –મેશ વળવી (૨) કજળી હોય એવું (કા માલ, કાચી ધાતુ) (૫) જવું; ઓલવાવું. -ળી સ્ત્રી મેશ (૨) તકલાદી; મજબૂત કે ટકાઉ નહિ એવું રાખવું પડ(૩) કાળી ફગ(૪)મેશ પાડવાનું (કાચી સડક, કા રંગ) (૬) નાદાન; કેડિયું(૫)ગાય પૂજવાનું સ્ત્રીઓનું એકત્રત બિનઅનુભવી (માણસ, જ્ઞાન, ઈ) (૭) (શ્રાવણ માસમાં). -ળી ત્રીજી સ્ત્રી અધૂરું; અપૂર્ણ (કાચું કામ, કાચી બુદ્ધિ) શ્રાવણ વદ ત્રીજ, કાજળરાણી (૮) કામચલાઉ છેવટનું નહિ એવું(કાચ કાછ ૫૦ કાઝી; ઇસ્લામી ન્યાયાધીશ હિસાબ ૮૦) (૯) પોચું; નરમ (કાચા (૨) ઇસ્લામી વિદ્વાન -પંડિત કાળજાનું) (૧૦) બારદાન ઈ સાથેનું કે કાજુ ૫૦ મિજાય જાવું એ ક સૂકો મેવો. અંદાજી(વજન, માપ)(૧૧)પાકુ-બંગાળી ળિયા પુંબવ૦ કાજુ(૨)સાકરિયા નહિ, તેથી અડધા વજનનું (શેર, મણ
કાજે અ [જાઓ કાજ] માટે વાસ્તે ઇવજન) (૧૨) નવ કચાશ; કસર;
કાઝી પું[] જુઓ કાજી અધૂરાપણું. હવાઈ વિ. કાચી વયનું અને અવિવાહિત. ૦૪ વિ. નહિ
કાટ !૦ . કિટ્ટી ધાતુને લાગતો મેલ
કે તેને વિકાર (૨) નકામો ભારરૂપ ઉતાર રાંધેલું અને લખું. નચ વિસાવ કાચું.
કે મેલ [લા] પાર્ક વિ૦ કંઈક કાચું અને કંઈક
કાટ પું[ઉં. વB] ઇમારતી લાકડું પાકું એવું; અર્ધદગ્ધ. પોચું વિવ•
કાટ !૦ (દાવો કાપવા) સામે મંડાતે અનુભવ અને હિંમત વગરનું; ભેળું
દવે પ્રતિકાર (૨) (૨) સ્ત્રી ગંજીફામાં કાચેક પુંછેવટને બાકી રહેલે ભાગ
અમુક ભાત ન હેવી-કાપતું હેવું તે કાછ ૫૦ જુઓ “કાછડે
કટ કાંટે; નડતર; આડા વિઘ. ઉદા. કાછડી સ્ત્રી [જુઓ કછોટીકાછડાની રીતે શત્રુને કાટ કાઢો પાછળ બેસેલે ધોતિયાને એક ભાગ. કટકા સ્ત્રી કાપવું અને ફટવું-ખાંડવું ટીચવું ૦ વિ૦ ૫૦ વ્યભિચારી. -ડો પુંછે તે (૨) તૂટેલો ફૂટેલો સરસામાન (૩) ધોતિયું કે સાલ્લે ઊંચે લઈ બે પગની . મકાનના બાંધકામને માલ વચ્ચેથી પાછળ ખસો તે; તે રીતે કટકે ૫૦ ઓિ કડાકે મેટી ગર્જના ખેસેલે વસ્ત્ર ભાગ
કાટખૂણુ પં. નેવું અંશનો ખૂણો (૨) એ કાછિયણ સ્ત્રી કાછિયાની સ્ત્રી
માપનું કડિયા-સુતારનું ઓજાર. ત્રિકેણું કાછિયો ૫૦ શાક વેચવાનો ધંધો કરનાર પુંકાટખૂણાવાળો ત્રિકોણ - ૫૦
આદમી (૨) એ જ્ઞાતિને માણસ કાટખૂણ
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાટછાંટ
૧૪૩
કાતર
કાટછાટ સ્ત્રી [હિં. કાપકૂપ, સુધારાવધારે કાટપીટિયો ૫૦ કાટ-ઇમારતી લાકડાંને
વેપારી કાટમાળ પુકાટ-
કાનુંનવું પરચૂરણ ઇમારતી લાકડું (વળી, વાંસ ઇ૦) કારડે ! (ઉં. વિટ્ટ] કરેલો કચરો
પ્રવાહી વસ્તુને મેલ (૨) કટાઈ–બગડીને ખરાબ થઈ ગયેલ માલ નકામો રદ્દી
સરસામાન ઈ. કાટલું નવ વજન; અમુક નક્કી વજનનું તલવાનું સાધન (૨) સુવાવડમાં સ્ત્રીઓને અપાતું ગુંદર વગેરેનું વસાણું (૩) ઓછું કરવું તે; કાપી લેવું તે. કાઢવું=
આડખીલી દૂર કરવી (૨) મારી નાખવું કાટવું સત્ર ક્રિ. હિં. કા. શક્કાપવું
છેદવું (૨) કરડવું (૩) છેતરવું કાટવું વિકાટના રંગનું. - પં શેકને
કાટવા રંગને સાલ્લો ' કાટાકા, સ્ત્રી કાપાકાપી (૨) કતલ (૩)
અંટસ અદાવત કાટેડે ૫૦ જુઓ ‘કાટરડે' (૨) ચકમક (૩) કાચી ધાતુમાંથી લોઢું કાઢી લીધા
પછી ભઠ્ઠીમાં રહેતે અવશેષ : કાઠ વિ. [કાઠું-કઠિન ધૂત; પહેલા કાઠ પું. [ઉં. 8) કાષ્ઠ (૨) ઇમારતી કાટ (૩) કાઠડે (૪) હેડબેડીનું એકઠું; હેડ. કડી સ્ત્રીનાને કાઠડે. ડું ન૦, ડો ૫૦ ઊંટ વગેરે જાનવરની પીઠ પર મુકાતું
લાકડાનું આસન [વાતું ઘરેણું કાલે ૫૦ કન્યાને પરણાવતા પહેલાં ચડા કાઠા વિ૦ (બ૦૧૦) લાલાશ પડતા એક
જાતના (ઘઉ) કાઠિન્ય ન [a] કઠિનતા (૨) કઠોરતા કાઠિયાણું સ્ટ્રીટ લાડી સ્ત્રી કાઠિયાવાડ પં; ન ગુજરાત પાસેને
એક પ્રદેશ સૌરાષ્ટ્ર-ડી વિવેકાઠિયાવાડનું -તે સંબંધી (૨)૫ કાઠિયાવાડને રહીશ કાડી વિ૦ (૨) પં. કાઠિયાવાડની એક
અસલી જાતનું (માણસ)
કાડી સ્ત્રી [. ] બાળવાનું લાકડું (૨)
જમીનનું એક માપ (૪૦૦ કાઠી વીધું) (૩)લાકડી; દંડે; વાંસ(૪)કાઠું (શરીરનું) કાઠું વિ. [ä. જદિન] કઠણ; આકરું (૨) : કઠેર (૩) કંસ (૪) ખરાબ માઠું કા હું ન [. 8 પરથી] કલેવર શરીરને
બાધ (૨) ખોખું (ઢેલ, ડફ ઈત્યાદિનું) આકાર (૩) કાઠડા (૪) કેર ચડવાની હેચ એવું સાલાનું કપડું કાઢવાલ (ઢ, લ,) સ્ત્રી કાઢવું ને ઘાલવું તે કાઢવું સત્ર કિં. [ä. , પ્રા.) (હેચ ત્યાંથી કે અંદરથી બહાર ખેંચવું-લાવવું
લેવું–મેકલવું (૨) અલગ કરવું; છૂટું પાડવું (૩) રદ કરવું (“આ શબ્દ કાઢે તો લખાણ મંજૂર છે.) (૪)આલેખવું દેરવું (જેમ કે અક્ષર, ચિત્ર ઇ.) (૫) કહેવું બેલવું; ઉચ્ચારવું (જેમ કે અવાજ, સાદ ૪૦) (૬) સ્થાપવું; નવું ખોલવું; શરૂ કરવું (જેમ કે, નિશાળ, દુકાન ઇ.) (૭) ગણી કાઢવું; ગણતરી કરવી(જેમ કે,ભાવ, મા૫) (૮) જાહેરમાં બહાર આણવું (જેમ કે નામ, આબરૂ, દેવાળું) (૯) અંદરને સાર કે અમુક ભાગ અલગ કર(જેમ કે મલાઈ કાઢવી; “તેણે પ૦૦ રૂ. આ ખાતે કાઢડ્યા.”(૧૦)કમાવું; મેળવવું જોગ કરે (દુકાનમાંથી રોટલે કાઢવાનો છે.”) (૧૧) બીજા કિ. સાથે, તે ક્રિયા પૂરી કરી દેવી, પતવવી, એવો ભાવ પ્રેરે છે. (જેમ કે
એણે આખું ખેતર ખોદી કાઢયું) કાઢો ૫૦ લિ. વિવા] કાવે, ઉકાળે કાણ, એકાણ (ણ, સ્ત્રી મરણ પાછળ
રાવું, કૂટવું અથવા લૌકિકે જવું તે.
-ણિયું વિ૦ કાણ કરનારું કાણિયું વિ. [‘કાણું' એક આંખવાળું કાણું વિ. [૩. શાળ] વેહ-છિદ્રવાળું (૨)
એક આંખવાળું (૩)નવ વેહ; છિદ્ર; બાકું તડી સ્ત્રી [. ક્ષત્તિ] ચામડી કાતર વિ. [.] બીકણ, કાયર(૨)દુઃખી
ભયભીત (૩) કતરાતું; વાકે
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાતર
કાતર સ્ત્રી [સં. તર] કાતરવાનું એજાર (ર) વાળ ખરી પડવાના જાનવરને એક રાગ (૩) કાતરના જેવી ધારવાળી પાતળી ઠીકરી, પતરું ઇ, વણુ ન૦ કાગળની કપાયેલી પડીએ. છણી સ્રી॰ કાપવું તે; કાપવાની રીત (ર) કાતર (૩) કરસણ કાપી લીધા પુછી ખણુ' કરતી વખતે બ્રાહ્મણાને જે ભાગ આપે છે તે કાતરવું સક્રિ॰ [Ē. ત] કાતરથી કાપવું (ર) કાપવું; કરડવું (૩) એછું કરવું (૪) ખેતરવું; ખણવું (૫) ઘસાતું ખેલવું [લા.] કાતરિયું ન॰ છેક છાપરાની નીચેના નીચે મેડા (૨) લાકડાનું એક બેધારું અસ્ત્ર (૩) દીવાલ કાચવાનું ચારનું એક એજાર (૪) એ' ચૂડીની વચમાં પહેરાતું પાતળી ચીપનું કંકણ (૫)ભેન્તુ (૬) કટાક્ષ; કરડી આંખે જોવું તે (૭) સ્લેટને ભાગેલા મોટા ટુકડા કાતરી સ્રી॰ [ત્રા. રિમ] પાતળી, ચપટી કંકડી
૧૪૪
કાતરી પું॰ ચપટું,લાંબુ ને વાંકુ' ફળ. ઉદા॰ આમલીના કાતરા (૨) એને મળતા આકારનું એક દારૂખાનું (૩) એક જીવડા (એ ઊગતા અનાજના છેાડ કાતરી ખાય છે) (૪) દાઢીની બંને બાજુ રખાતા વાળના લાંબા થેાભિયામાંના પ્રત્યેક ફાતળી સ્ત્રી જુએ કાતરી ફાતળું ન॰[' કાતરી’] જાડી ચીરી ગામચું (ર) ગડેરી (૩) મોટા ખેડાળ કકડી કાતિલ વિ॰ [૬.] કતલ કરનારું – કરે એવું (૨)પ્રાતક(૩)મમ વેધી [દગે[લા.] ફાતી સ્ત્રી [સં. હ્રૌં] છરી (૨)કરવતી(૩) કાતુ ન॰ [કાતી] ખૂટી છરી – પાળી કાત્યાયન [i.] એક ઋષિ (ર) એક વૈયાકરણી (૩) ન૦ નિકંદન કાત્યાયની સ્ત્રી [i.] પાવ તી -દુર્ગા. વ્રત નઇચ્છેલા પતિ મેળવવા કન્યાએ કાત્યાયની દેવીને ઉદ્દેશી કરે છે તે વ્રત કાથાફમલા હું બ૦ ૧૦ કૂથલી; સાચાંજૂડા(ર)નકામી ભાંજગડ; નથ્વી તકરાર
ફામ
ફાથિયું વિ॰ કાથાના રંગનું (૨) ન૦ કાથીનું દોરડુ (૩) કાથીની સાદડી (૪) કાથીનું બનાવેલું પગલુંછણિયું કાંથી સ્રો [મ, બાયો] નાળિયેરનાં છેાડાંના પૈસા કે તેની દેરી
કાથા પું॰ ખેરની છાલનું સત્ત્વ કાથા પું॰ જીએ કાથી કાદર વિ॰ [મ. વિર] શક્તિમાન કાદવ પું॰ [i. વર્તમ]ધૂળ મટાડીમાં પાણી મળીને બનતા ગારી; કીચડ. કીચડ પું ખૂબ કાદવ કાદ'ખરી સ્ત્રી [i.] બાણકૃત સુપ્રસિદ્ધ કથા (૨) તે કથાનું મુખ્ય સ્ત્રીપાત્ર (૩) નવલકથા [લા.]
ફાન પું॰ [સં. વ] સાંભળવાની ઇંદ્રિય (૨) લક્ષ; ધ્યાન [લા.] (૩) નાખું; છિદ્ર.
ખારાપું [i. વનું=વીછી ધણા પગવાળા એક જીવડા, ચિડિયું ન૦ વાગોળ (૧) ચામાચીડિયું. અેરિયાં ન
મઃ ૧૦ કાન ઉપરના વાળના ગુચ્છા. ટોપી સ્રી કાન ઢકાચ તેવી ટાપી કાનડી વિ॰ સં. બાર) કર્ણાટકનું –ને લગતું (૨) સ્ત્રી॰ કર્ણાટકી ભાષા કાનન ન૦ [i.] વન; જંગલ કાનપટી(–ટ્ટી) શ્રી કાનની કાર કે બૂટ. ૦૫કડવી=ભૂલ કબૂલ કરવી(ર)સામાની ભૂલ બતાવવા તેને સાનમાં લાવવા કાત ઝાલવેા (નાર સાધુ કાનફેંટો. પું॰ કાનમાં મેટું કુંડળ-કડું પહેકાનાફૂંકું વિ બહેરું કાનાફૂસિયાંન॰ ખ૦૧૦ કાનભ ંભેરણી.
ન્યું વિ॰ કાન ભંભેરનારું (૨)ચુગલખાર (૩) ન॰ ભભેરણી કે ચુગલી કરવી તે કાર્ફાડિયું વિ॰ કાન ફાડે એવું (મેટા અવાજ કરીને)
ફાનભભેરણી સ્રી॰ કાન ભંભેરવા તે;
કાંઈનું કાંઇ કહી ઊંધી દોરવણી કરવી તે કાનમ (ન’)સ્ત્રી॰{સં. 1ભૂમિ,ગા. મૂન,
હમ કાળી જમીન (૨) ન૦ વાદશ અને ભરૂચ વચ્ચેના પ્રદેશ
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાશિયાં
કાનશિયાં, કાનશેરિયાં ન॰ખ ૧૦
કાનøરિયાં
૧૪૫
કાનસ સ્ક્રી॰ એક એજાર; અતરડી (૨) ઘરની મેડાની આગલી પાટડી ઉપર ગેાઠવવામાં આવતા ખીને નાના પાટડી કાનસિયાં ન બ૦ ૧૦ કાનછેરિયાં કાનીન વિ॰ [É.] કન્યાનું, -ને લગતું કાનુડા પું॰ [i.] કહાને કૃષ્ણ [પુરુષ કાનૂગે પુંાિ. ાનૂનો) કાયદો જાણનાર કાનૂન પુ॰ [ત્ર.] કાયદા; નિયમ(૨) ધારા; રિવાજ, ભુંગ હું કાનૂનના કાયદાના ભંગ. “ની વિ॰ કાનૂનને લગતું નેફાન અાદા જીદા કાને થઈને (૨) ખુદ પેાતાના કાનથી
કાના (કા”) પું॰ [i. ] લિપિમાં ‘આ’તું ૧’ આવું ચિહ્ન (ર) વાસણની કાર કાનકાન (કા) અ॰ [વાસણના] કાના સુધી (૨) કાનેકાન કાન્યકુબ્જ પું; ન॰ [i.] કનાજ કાપ પું॰ કાપવું તે (૨) કાપવાથી પડતા કા; વાઢ; કાપા; (૩)સ્રીએના કાનનું એક ઘરેણું (૪) કાપવાની – વેતરવાની રીત, ખૂબી. પ સ્ત્રી નુ કાપાષ કાપડ ન॰ [તું. ટ] કાઢું કંડુ, “ડિયા પું॰ કાપડ વેચનાર. –ડી પું॰ કાપડિયા (૨) વિ॰ કાપડને લગતું [સંન્યાસી કાપડી પું॰ [સં. વૅટિ] કાટિક; સાધુકાપડી સ્ક્રી॰ સર૦ કાપલી] નાનું કાપડું, – ન॰ સ્ત્રીઓનું છાતીએ પહેરવાનું વસ્ત્ર; કાંચળી કાપણી સ્ત્રી
[સં. બલ્બની) કાપવાની રીત (૨) પાકેલા અનાજને કાપવું તે; લણણી (૩) પતરાં કાપવાનું એન્તર; કાતર કાપતુ’ વિ‘કાપવું’નું વ′૦; મોટી રકમમાં
નાની સમાવાને ગણાતું (વ્યાજ) કાપલી સ્રી [‘કાપવું] નાના કાપલા. લા પું॰ કાગળ કે કપડાના કકડા કાપવું સ॰ક્રિ॰ [ત્રા. — વાઢવું; વાઢી જુદુ યાડવું (૨)ઘટાડવું(૩) દૂર કરવું; ફેડવું (૪)
કાબૂ
[ગજીફાની મતમાં] ચીપ્યા પછી પાનાં વહેચતાં પહેલાં અધ્ધર અમુક ભાગ ઉઠાવવા (૫) રમાતી ભાતનું પત્તું ન હોય તે હુકમનું પાનું ઊતરવું; કાટલું કાપાકાપ(-પી) સ્ત્રી એક ખીજાને સામસામે કાપી નાંખવું તે; કતલ, ખૂનરેજી ફાપાપ (-પી) સ્ત્રી ઘેાડુ ધણું કાપવું
ઘટાડવું તે (૨)સુધારાવધારા (૩) ફરકસર કાપાલ(–લિક) હું (સં.] જુએ ‘કપાલી’ કાપુરુષ પું. [સં.] ખાયલા માણસ (૨)
અધમ-તુચ્છ મા× [ચીશ; કાપ કાપા પું॰ [કાપવું] આંકા; લીટા; છેકા (૨) કાફર વિ॰ [ત્ર, વારિ] મુસલમાની ધમને
નહિ માનનાર; નાસ્તિક, અધમી' (૨) લુચ્ચું; હરામખાર (૩) જ ંગલી (૪) પું॰ આફ્રિકાની મૂળ વતની જાતના માસ્ કાલા પું [બ. વાદિ] સમુદૃાય; સંધ (ર) લડાચક વહાણને સમૂહ કાફી સ્ર એક રાગિણી કાફી સ્રી [Ë. ાળી] બુંદદાણામાંથી અનાવાતું એક પીણું કાફી વિ॰ [મ.] પૂરતું; જરૂર જેટલું કાબર સ્ત્રી॰ એક ૫ખી (૨) ચકચિચણ સ્ત્રી [લા.]. કલહ સ્રી કાખરાના કલહુ (ર) ખેલાચાલી-ઝઘડા; કચ કચાટ [લા.] કાબરચીતરુ' વિ॰ [i. ğર + ચિત્ર] ચિત્ર
વિચિત્ર;તરેહવાર રંગનું [કાબરચીતરું કાખરિયું વિ॰ [ સં. ર ] ૨'ગબેર'ગી; ફામરી સ્રી કસૂંબીલી (૨) ફામરચીતરા
ધાળા અને કાળા રંગની તલી કાખરું વિ॰ કાખરિયું
કાળા કું॰ [મ. મહ] મક્કામાં આવેલું મુસલમાનોનું એક જાત્રાનું સ્થાન કાબુલ ન॰ [f.] અફઘાનિસ્તાનના એક પ્રાંત (૨) અફધાનિસ્તાનનું પાટનગર. લી વિ॰ કાબુલનું, –ને લગતું (૨) પું॰ કાબુલના વતની; અફધાન; પઠાણ કાબૂ પું [તુif] સત્તા; અખત્યાર (ર) અંકુશ (૩) કબજો (૪) વજન; વગ
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાબેલ
૧૪૬
કામભોગ કાબેલ વિ. [.વિ પહોંચેલું, હેશિયાર, કામજિત વિ. [.) વિષયવાસના જીતનારું (૨) પ્રવીણ; બાહેશ.-લિયત સ્ત્રો [મ. કામગ(મું) વિ. કાર્ય પૂરતું
વિચિત] કાબેલ હોવાને ગુણ કામધૂર પુત્ર તીવ્ર વિષયવાસના કાબે પુત્ર કચ્છ તરફ વસતી એક લુટારુ કામઠી સ્ત્રી [સં. ૧ઠ=વાંસનાનું કામ
અને ચાંચિયા જાતને આદમી; લૂંટારે સાદું ધનુષ્ય (૨) કાઠીવાળે માણસ (૨) વિ૦ ૫૦ કાબેલ; પક્કો :
લીલ. - હું ન૦ ધનુષ કામ પુર લિં.] ઈચ્છા; વાસના (૨) ચાર કાગડી વિ. [. મા = વાંસ નબળા
પુરુષાર્થોમાંને એક(૩) ઈદ્રિયસુખવિષય- બાંધાનું સુકલકડી (૨) સી. વાંસની સુખ; મિથુનેચ્છા (૪) કામદેવ; મદન
- ચીપ. -ડું વિ૦ (૨) નટ જુઓ કામડી કામ ન. સં. મે, પ્રા. શર્મા કર્મ; કૃત્ય કામઠું વિ. કામ કરે એવું કર્તવ્યનિષ્ઠ
(૨) નોકરચાકરનું કામ (જેમ કે કામ (૨) મહેનતુ કરનારી)(૩) કર્તવ્ય (૪)વ્યવસાય, ઘધે કામણ નહિં. વાળ વશીકરણ માહિની (૫) જરૂર; ખ૫; ઉપગ (૬) કેસ,
લગાડવી તે(૨)જંતરમંતર;ટુચકે.ગારું મુકો (ઉદા. એના ઉપર કામ ચલાવવું વિ. કામણ કરે એવું; મોહક. ભ્રમણ જોઈએ)(૭)અ) કાજે માટે(“શું કામ?”). નવ કામણ અને બીજા ટુચકા; ૦આવવું = ઉપયોગી થવું (૨) (યુદ્ધમાં) ધંતરમંતર ખપી જવું
કામદ વિ૦ કિં.] મનોકામના પૂરી કરનારું કામકાજ નવ નાનું મેટું કોઈ પણ કામ;
(૨) ઈશ્વર (૩) કાતિકસ્વામી વ્યવસાય (૨) ધંધો રોજગાર કામકામી વિવ [.] વિષયસુખની
કામદા વિ. સ્ત્રી [i] કામદ (૨) સ્ત્રી
કામધેનુ (૩) નાગરવેલ ઇચ્છાવાળું
(અનિરુદ્ધ કામકુમાર, કામકુવરપું પ્રદ્યુમ્નને પુત્ર
કામદાર ૫૦ કારભારી; દીવાન (૨) કામ
કરનાર- નોકરિયાત માણસ અથવા કામકેલિ(લી) સ્ત્રી [.] સ્ત્રીપુરુષની કામવાસના પ્રેરિત રમત (૨) સગ;
માર. ૫ક્ષ છું. મજૂરોને પક્ષ. સંધ મિથુન અંગે કરવાનું કામ
પુંકામદારોને સંધ. -રી સ્ત્રી કામગીરી સ્ત્રી નોકરી ચાકરી (૨)નોકરી
'કામદારપણું
કામદુધા સ્ત્રી. [૬] કામધેનુ કામગરું વિકાસમાં મચ્ચે રહેનારું;ઉદ્યોગી
કામદેવ ! ] કામવાસનાને કલ્પત કામગાર વિકામ-મહેનત મજૂરી કરનાર
દેવ; મદન
જિગાર (૨) ૫૦ કામદાર, મજૂર કામગીરી સ્ત્રી કામગરી
કામધંધે કામ અને ધંધે; વેપારકામગુણ .શબ્દાદિ પાંચ વિષય
કામધેનુ સ્ત્રી[.મનોકામના પૂરી કરનારી કામચર વિ૦ [૩] સ્વચ્છંદી
એક કપિત ગાય [ઇચ્છા; અભિલાષા કામચલાઉ વિ. કામ ચલાવવા પૂરતું જ
કામના સ્ત્રી [] વાસના; મનેભાવ (૨) હોય એવું (૨) કાયમીથી ઊલટું; હંગામી
કામની સ્ત્રી, હિં. જામિની] કામ-પ્રેમકામચાર ૫૦ [.] સ્વચ્છેદ-રી વિ.
હેત રાખનારી સ્ત્રી (૨) સુંદરી 1 [G.) સ્વચ્છંદો
કામબાણ ન કામદેવનું બાણ(અરવિંદ, કામચર વિપિતાને સેંપાયેલું કામ બરા- અશોક, આમ્ર, નવલિકા અને નીલે
બર નહીં કરનાર – હાડકાંનું આખું ત્પલ) (૨) નેત્રકટાક્ષ (૨) પં. એ આદમી (૩) કસબર. કામભાવ પુંડ કામવાસના -રી સ્ત્રી કોમારનું કામ
કામગ ૫૦ લિ.) વિષચલેગ
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
કામરૂ
૧૪૭
કાય કામરૂ ૫૦ કિં. જામe] કામરૂપ દેશ. કામું ન [ જુઓ “કામ કામ; કાર્ય (૨)
૦૫ વિ૦ લિ.) ઇચ્છામાં આવે એવું રૂપ વ્યાપાર; કિયા ધરનારું(૨)સુંદર મેહક (૩)૫૦ આસામ કામેચ્છા સ્ત્રીલિં.]કામની-વિષયભેગની દેશના એક ભાગનું પ્રાચીન નામ. પી ઈચ્છા. - વિ૦ કામેચ્છાવાળકામુક વિ૦ લિંકામરૂપ
કામેશ્વર પું[૪] વિષચવાસના પર કાબૂ કામવશ વિલિં. કામવાસનાને વશ થયેલું મેળવનાર પુરુષ (૨) મહાદેવ, શિવ -રી કામવાસના સ્ત્રી કામગની ઇચ્છા . સ્ત્રી હિં. પાર્વતી [પરાક્રમ કામવિર પુ. કામવાસનાને લીધે થત કામો “કામ” ઉપરથી બહાદુરીનું કામ;
મને વિકાર [(૨) મેળવવું; કમાવું કાર્ય વિ૦ કિં.] ઇચ્છા કરવા વૈશ્ય (૨) કામવું અ૦ કિ. કામના -ઈચ્છા કરવી કામનાથી-ઇચ્છાથી કરેલું (૩) સુંદર કામશર ૫૦; ન [ā] કામબાણ કાય સ્ત્રી- સિં.) શરીર. ૦ષ્ટ ન૦ કાચાનું કામશાસ્ત્ર નવ ]િ કામગનું શાસ્ત્ર કષ્ટ (૨) ત૫ આદિથી દેહનું દમન કરવું કામસર અા કામને માટે–અંગે
તે (૩) શારીરિક કામ–મહેનત. કરી કામસૂત્ર નવ લિં] કામશાસ્ત્ર નિરૂપત વિ. કાયકષ્ટ કરનારું
વાસ્યાયન મુનિએ રચેલે ગ્રંથ કયટિયો ૫૦ કાયટું કરાવનાર બ્રાહ્મણ કામળ –ી) સ્ત્રી[જુઓ કાંબળ]ઊનની કાયટું ન લિં. વાટ, રે. દ્રો મરનારના
ધાબળી. પુ ધાબળેટી કામળી અગિયારમાને દિવસે કરવામાં આવતી કામા સ્ત્રી હિં. મિની સુંદર સ્ત્રી - ક્રિયા કે જમણું કામાક્ષી વિ. સ્ત્રી[ફં. વિષયી આંખવાળી કાયદાબાજ વિ૦ કાયદાની ઝીણવટ જાણ
સ્ત્રી (૨) સ્ત્રી તંત્રો પ્રમાણે દેવીની એક નાર; કાયદાની આવડવાળું મૂર્તિ (૩) દુર્ગાનું એક નામ
કાચદાભંગ ૫૦ કાયદો તોડ તે કામાગ્નિ પં. [i.] કામવાસનારૂપી અગ્નિ કાયદાશાસ્ત્રી પુંકાયદાને જાણકાર; કામાતુર વિ૦ લિ.] વિષયેરછાથી આતુર ધારાશાસ્ત્રી
બનેલું ' ' [કામાગ્નિ કાયદાસર અ૦ કાયદા મુજબ કામાનલ [. (–ળ) પં. કામરૂપી અનલ કાયદે આઝમ ૫૦ જુઓ કાઈદે આઝમ કામાયુધ નવ લિં] કામબાણ
કાયદેસર અ૦ કાચદાસર કામાત(-) વિ. [૬. કામવાસનાથી કાયદે પું[મ. નિયમ;ધારે (૨) સરકારી
આત –પીડિત જુિસ્સે કાનૂન (૩) ઘેડાના ચેકડા સાથે સંબંધ કામાવેશ ૫.] વિષયેચ્છાને આવેશ- રાખતી દેરી, જે તેની ડેકની હાંસડીના કામાસક્ત વિ૦ લિં] વિષયાસક્ત. -તિ આંકડામાં ભેરવાય છે સ્ત્રી, વિષયાસક્તિ
કાયમ વિ૦ મિ.] સ્થિર; ટકે એવું (૨) કામાસ્ત્ર ન [ā] કામબાણ.
હમેશ માટેનું સ્થાયી; કામચલાઉથી ઊલટું કામાંધ વિ. [૯] કામાવેશથી આંધળું (જેમકે નેકરી)(૨)મંજૂર; બહાલી
બનેલું. છતા સ્ત્રી [વિશ્વી કામી વિવ હમેશ માટેનું સ્થાયી; નિત્ય કામિની સ્ત્રી [.] જુઓ કામની (૨) કાયર વિ. [સં. શાતર; 2.] નાહિંમત; કામી વિ. [ઉં.) વિષયી; વિષયાસક્ત ડરકણક બાયેલું કામુક વિ[ફં.] ઇચ્છુક(૨)વિષયી; કામી કાયર(-૨)(કા) વિ. મિ. હિસ્ટસુરત]. (૩) ૫૦ ચાર (૪) કામી પુરુષ. -કે કામથી કંટાળી જાય એવું આળસુ (૨) વિ. સ્ત્રી ]િ કામી (સ્ત્રી)
થાકી-કંટાળી ગયેલું
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૮
કાય
કારવાં કાય વિ. કાયર; ડરકગ; બાયલું કારગત સ્ત્રી શક્તિનું કૌવત(૨)વગ ચલણ કાયા સ્ત્રી સં. શાયઃ] શરીર. કલ્પ પું (૩) કામ; અર્થ (૪) કામમાં આવવાપણું
વૃદ્ધ કે અશક્ત શરીરને નવું તાજું કરવાને કારજ ન૦ કિં. ] કામ (૨) વિવાહ કે એક ઔષધ ને ચિકિત્સાને વિધિ. ૦ણ મુત્યુ સંબંધી (ખર્ચ) પ્રસંગ : ન, ૦ષ્ટિ સ્ત્રી ત૫; વ્રતાદિ અર્થે કારટિયે,કારટું જુઓ કાયટિ, કાયટું શરીરને કષ્ટ આપવું તે (૨) દુઃખ; પીડા. કારન નવ ઝું.) મજાક કે ઠેકડી યા કટાક્ષ ૦૫લટે પં. શરીરની ફેરબદલી; ન ઈટ કરવા માટે રાતું-નર્મસૂચકચિત્ર; અવતાર લેવો ને (૨) બાહ્ય દેખાવની ઠઠ્ઠાચિત્ર; નમચિત્ર –વેશની ફેરબદલી
કારણું નહિં. કાર્યની ઉત્પત્તિ કે પ્રવૃત્તિનું કાયિક વિ. [૪] કાયા-શરીરને લગતું; મૂળ -બીજ; સબબ (૨) હેત; ઉદ્દેશ (૩) શારીરિક
જરૂર; ગરજ (૪) ભૂત, પ્રેત, મૂઠ ઇત્યાદિથી કાર પું[6. ક્રિયાનું કાર્ય (૨) નિશ્ચય (૩) જે વ્યથા થાય તે (૫) અ. કારણ કે. યત્ન (૪) સંબંધ, વ્યવહાર (પ) વક્કર; અવતાર ધું. અમુક નિશ્ચિત કાર્ય શાખ (૬) ગજું (૭) ફેરફાર
કરવાને સારુ ઈશ્વર જે અવતાર લે છે તે. -કાર ૫૦ લિ.) એક અનુગ. નામને અંતે કે અવે એટલા વાસ્તે કે કેમ કે. દેહ
કરનાર એવા અર્થમાં. ઉદા. “ચિત્રકાર પુંકારણુશરીર. ૭ભૂત વિ. કારણ(૨) વર્ણને અને તે વર્ણ કે તેના ઉચ્ચાર” સાધનરૂપ બનેલું. રૂ૫ વિ૦ કારણભૂત એવા અર્થ માં.ઉદારકાર?(૨)રવાનુકારી (૨) ના બધાં રૂપોના મૂળબીજરૂ૫ શ્રેષ્ઠ શબ્દ અંતે તે રવ એવા અર્થમાં. ઉદા. રૂ૫.૦વશાત એ કારણને લીધે. શરીર કુત્કાર; હુંકાર, આવકાર
૧૦ [i] સ્થૂલ સૂક્ષ્મ શરીરના મૂળ કાર [r]કાર્ય; કામ(૨)કામકાજ કારણરૂપ (અવિદ્યા શક્તિરૂપ) દેહ વિદાંત] કાર સ્ત્રી [૬.) મિટરગાડી (ખાનગી (૨) લિંગદેહ. સર અ૦ –ના કારણથી માલકીની પ્રાય:)
કારતક ૫૦ કિં. જાતિ વિક્રમ સંવતને કારક વિ. [] કરનારું – કરાવનારું પહેલું મહિને. -કી વિ૦ કારતકનું
(સમાસને ડે.)ઉદાસુખકારક” (૨)ન- કારતૂસ સ્ત્રી વિ.) બંદૂક ઇમાં ભરી વાક્યમાં નામ અને ક્રિયાપદ અથવા એની ફોડવાની ટેટી જેવી બનાવટ * સાથે વિભક્તિને સંબંધ ધરાવતા શબ્દો કારભાર ૫૦ [. કારીવાર; . # T] વચ્ચેનો સંબંધ [વ્યા.) (૩) પદવિન્યાસ કારોબાર; વ્યવસ્થાનું કામ (૨) એકાદ કારણે સ્ત્રી[1.Jકારભાર દરમિયાન- મોટા કામને વ્યવસાય.૦ણ સ્ત્રી કારભાર
ને સમય (૨) અમલ દરમિયાનમાં કરેલું કરનારી સ્ત્રી (૨) કારભારીની સ્ત્રી.-રી કામકાજ; વહીવટ પણ વિભક્તિ પં. કારભાર કરનાર વ્યવસ્થાપક કારક વિભક્તિ સ્ત્રી છઠ્ઠી સિવાયની કોઈ પ્રધાન-૨ ન૦કારભારીનું કામ;પ્રધાનવટું કારકિદી સ્ત્રી 1િ.) જુઓ કારગી કારમું વિ૦ લિ. શામ) ભયંકર (૨) કૂટ કારકુન ! [1] ગુમાસ્ત; મહત. -ની સ્વરૂપવાળું અદ્ભુત (૩) દેવી; સુંદર - સ્ત્રી કારકુનનું કામ
કારવવું સત્ર ક્રિટ કિં. ર, બીજા ક્રિ કારખાનદાર ૫. કારખાનાને માલિક સાથે વપરાતાં તેમાં ઇત્યાદિને ભાવ ઉમેરે કારખાનું ન૦ [r] જ્યાં હુન્નર ઉદ્યોગનું છે. ઉદા. જેઈકારવીને, કરીકારવીને
કામ થતું હોય તે મકાન (૨) કેઈ પણ કારવા ૫૦ આબરૂ, પ્રતિષ્ઠા મેટા કામકાજનું ખાતું
કારવા ૫૦ [.! કાલે
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
કારવા
કારવા પું॰ એક તરેહના નાચ – કરમા(૨) રબા વખતે ગાવાના રાગ કારસ્તાન ન॰ [[.] પ્રપંચ; લુચ્ચાઈનું કામ (૨) તેક્ાન; મસ્તી. –ની વિરુ કારસ્તાન કરનારું [ભાગ ફાર’જ(-જો) પું૦ ફુવારા (ર) કુવારાવાળા ફાર'ડવ ન॰[i.]એક જળચર પક્ષી – બતક કારાગાર ન [É.] કેદખાનું કારાગૃહ ન॰ [É.] કારાગાર; કેદખાનું કારાવાસ પું॰ [i.] કેદખાનામાં રહેવું તે કારિકા સ્રી॰ [É.] ક્લેાકબદ્ધ વ્યાખ્યા કે વિવરણ –ફારિણી વિ॰ સ્રો॰ [i.] કરનારી –કારી વિ॰ [i.] કરનાર, કરે એવું એ અર્થમાં સમાસને અંતે, ઉદ્દા॰ સુખકારી ફારી વિ॰ કારનું; દારુગ (ર) ધાતક; મારક કારી અ॰ યુક્તિ; તઃખીર કારીગર પું॰ [ō.] હાથની કારીગરીમાં
પ્રવીણ માસ (ર) ચત્રાદિ ચલાવી જાણનાર (૩) કાઈ પણ કળામાં કાળ –હોશિયાર માણસ; ઉસ્તાદ કારીગ(-ગી)રી સ્રો॰[,] કારીગરનુ ક્લાત્મક કામ; રચના (૨) કળાકૌશલ્ય ચતુરાઈ [કારીગર-શિલ્પી કાર વિ॰ [i.] કરનારું; બનાવનારું(૨) પું૦ કાણિક વિ [ä.] કરુણાવાળું (૨)
કરુણાજનક
કારુણ્ય ન॰[i.] કા ણકતા; કરુણા કારૂન `પું.] એક પ્રખ્યાત કેતૂસ ધનિક કારેલી સ્રો [સં. વાવેલ] કારેલાના વેલા.
-લુન॰શાક તરીકે વપરાતું એક કડવું ફળ -ફારા પું॰ [i, hાર] જીએ‘-કાર’. ઉદા૦
જાકારા, દેકારો; તુકારા; હુંકારા કારોબાર પું૰ [...] કારભાર, ૦૨ ડળી
સ્ત્રી કાર્યવાહક સભા.-રીવિકારોબારનું, –ને લગતું (૨) સ્ત્રી૦ કારોબારી સમિતિ ફાડ` ન॰ [.] ટપાલનું પત્તુ' (ર) પેાતાના નામનું પત્તુ કાર્ડિનલ પું॰ [ż.] ખ્રિસ્તી ધર્મીમાં એક
૧૪૯
કાર્યવાહક
ઊંચી પદવી ધરાવતા પાદરી કે ધર્મગુરુ કાર્તાતિક પું॰ [i.] જેશી
ફાતિક પું, –કી, વિ॰ [i] જી કારતક, કી
ક્રાતિ કચ પું॰ [i.] મહાદેવના પુત્ર કાપ (ટિક) પું॰ [i.]સન્યાસી; ચીંથરેહાલ ચાત્રી; કાપડી કાપય ન૦ [સં.] કૃપણતા; દૈન્ય ફાન પું॰[.] એક રસાયણી તત્ત્વ (ર) જુએ ‘કાબન-પેપર’પેપર પું [...] નકલ કરવા માટે વપરાતા શાહીવાળા ખાસ બનાવાતા કાગળ, “નિક વિ કાનને લગતું [ર. વિ.] કાર્બાઈડ ન રૂં. કોઈ પણ ધાતુનું કાર્યંત
સાથેનું સયેાજન [ર. વિ.] ફાર્મેનિક વિ[ફં.] કાનનું; તે સંબંધી -મિશ્રિત, ॰ઍસિડ ગૅસ પું॰[.] શ્વાસ વાટે પ્રાણીઓ બહાર કાઢે છે તે વાયુ ફાર્મેનેિટ પું॰[.] કાર્બનિક ઍસિડને ક્ષાર ફાર્મલિક સાબુ પું॰ [. ાવૃ+િસાબુ] નાહવાનો એક જ વિનાશક સાબુ કાર્બોહાઇડ્રેટ ન [...] સ્ટાર્ચ અગર સાકરવાળુ દ્રવ્ય . વિ.]
કાક
ન૦(સં.]ધનુષ્ય(૨)વાંસ(૩)ધનરાશિ કાર્ય ન॰ [i.] કરવાનું હોય તે; કામકાજ (૨) પ્રયેાજન; હેતુ (૩) વિધ સામે કરવું પડતું બળ [૫. વિ.]. કૅર વિ॰[i] કામકાજ કરનારું – કરે એવું(૨) અસરકારક.૦ર્તા(–ો) પું[ફં.] કાચ કરનારા(૨)સંચાલક, ફૅારણભાવ પું [સં./ કા' અને કારણ વચ્ચેના સબંધ. કારી વિ॰ જી કા કર. કુશલ [F.](-ળ)વિ॰ કા*તિપુર્ણ ક્ષમ વિ કામમાં ધીરજ રાખે એવું (૨) કાર્ય કરી શકે એવું; પાવરધું.ક્ષેત્ર ન॰ કામકાજનું ક્ષેત્ર. દક્ષ વિ॰ કા′નિપુણ નિપુણ વિ॰ કાર્યો કરવામાં હેાશિયાર–પાવરધું; કામની આવડવાળુ,૦પદ્ધતિ સ્રીકા - કામ કરવાની પદ્ધતિ. વાહક વિ
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાર્યવાહકસભા ૧૫૦
કાલિમાં કારોબાર કરનારું (૨) ૫૦ કારભારી. કાલપણન. કાલાપણું કાલા થવું તે વાહકસભા સ્ત્રી કાર્યવાહકેનું મંડળ. કાલાપાશ પું[] યમને ફસે વાહી સ્ત્રી કાર્ય ચલાવવાની રીત; કાલપુરુષ ૫૦ લિં] યમરાજા “પ્રેસીજર (૨) કાર્યક્રમ.શક્તિ સ્ત્રી કાલબલ ન૦ સમયનું બલ કાર્ય કરવાની શક્તિ. સાધક વિ૦ [ā] કલબૂત ન૦ [1. જેડાની અંદર કાર્ય સાથે–પાર પાડે એવું. સાધક ઠવાને લાકડાને પગને ઘાટ (૨) ઘાટ; સંખ્યા સ્ત્રી મંડળનું કાર્ય કરવાને બીબુ (૩) પા; એઠું (કજિયાનું) જરૂરી (સભ્યની) નાનામાં નાની સંખ્યા; કલમાન ન૦ લિં] સમચનું માપ (૨) કોરમ. સિદ્ધિ સ્ત્રી [.) કાર્યની, સમય-સંજોગોની વેચાયેગ્યતાની ગણસિદ્ધિ; કામ પાર પાડવું તે. ર્યાલય ના તરી. પયંત્ર ન સમયને માપવાનું [+આલય) કામ કરવાની જગા ફિક્સ ચંદ્ર; “ડોનેમિટર કાલ (લ) સ્ત્રી [૬. ; 7િ ચાલતા કાલરાત્રિ(–ત્રી) સી. લિં] ઘેર અંધારી દિવસની આગળ કે પાછળને દિવસ (૨) રાત(૨)કાળરૂપી રાત્રી; જગતના નાશની અ૦ ગઈ કાલે અથવા આવતી કાલે (૩) રાત્રી (૩) ૭૭ વર્ષે આવતી આસો સુદ હમણું થોડા દિવસ ઉપર કે પછી લા] આઠમ કે શ્રાવણ વદ આઠમની રાત (૪) કાલ [.] સમય; વખત (૨) સમયનું કાળીના જન્મની રાત (૫) ચમરાજાની માપ વેળા (૩) મોત નાશ (૪) મોસમ બહેન
સાથે મેળવી ઘૂંટવું તુ. ફૂટ ન. સિં] હલાહલ ઝેર ફેલવવું સત્ર ક્રિટ ફિ. વિધ્ય પ્રવાહી (૨) અફીણ (૩) સમુદ્રમંથન વખતે કાલવિપર્યાસ પુંકાલક્રમોષ નીકળેલું અને શિવે પીધેલું તે – હલાહલ. કાલબુકમ ૫૦ કાલકમદેષ કમ ૫૦ લિં.] વખતનું જવું તે (૨) કાલસિદ્ધ વિ. કાળની કસેટીએ ઊતરેલું કાળગણનાની ક્રમિકતા. કેમેષ પું કાલાગ્નિ પં. કાલરૂપી અગ્નિ પ્રલયાગ્નિ કાળની કમગણનામાં કે સમાજમાં દોષ કાલાતિકમદાષ પુંકાલક્રમેષ એનેક્રોનિઝમ'. ક્ષેપ ૫૦ [4] વખત કાલાતીત વિ. [.) કાલથી અતીત પર ગુમાવે તે; વિલ બ કરે તે. ૦ગ્રસ્ત (૨) વીતી ગયેલું (૩) જૂનું થઈ ગયેલું વિ. કાળને ગ્રાસ થઈ ગયેલું જૂનું કાલાનુકમ પુંકાલક્રમ થયેલું; ઓબ્સોલીટ'. ૦ચક નહિં. કાલાપણું ન જુઓ કાલ પણ કાળનું ચક્ર-પિડું (૨) દુલા ભાગ્યનું ચક્ર, કાલાવાલા મુંબવત્ર કરગરવું તે આજીજી જિંદગીના વારાફેરા (૩) મોટી આફત. કાલાષ્ટમી સ્ત્રી જાતિ ક વદ ૮ ૦ વિ૦ કિં.] કાલને-સમયની ગ્યા- કાલાં ન બ૦ વ. કાલપણ યોગ્યતાને જાણનારું (૨)પુંજોશી. કવર કાલાંતરે અo [i. કાઠાંતર) ઘણા લાંબા ૫. કાળરૂપ જવર; મોત નિપજાવે એ સમયના - યુગના અંતર પછી(૨)કેટલોક તાવ. ત્રય નક્કં. ત્રણે કાળને-ભૂત, કાળ વીત્યા પછી (૩) કદી પણ લિા. ભવિષ્ય અને વર્તમાનને સમૂહ, દેષ કાલિક વિ૦ [G] કાલ-સમયને લગતું પં. સમયનો દોષ(૨)કાલવ્યુત્ક્રમ. ધર્મ કાલિકા સ્ત્રી વુિં.) ચડિકા કાલી પુલિં] સમયને યોગ્ય એ ધર્મ-ક્ત- કાલિદાસ પું[ā] સંસ્કૃત ભાષાને એક વ્યકમને માર્ગ (૨)સમયને ધમ-ગુણ પ્રખ્યાત કવિ -નિયમ (૩) મોત. નિદ્રા સ્ત્રી કાલિમા સ્ત્રી [i] કાળ૫(૨)અંધારું(8) મતની નિદ્રા
કલંક (૪) છાયા
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાલિય
કાલિય પું[i]શ્રીકૃષ્ણે નાથેલા કાળીનાગ કાલિ’ગડુ' ન॰ [સં. વામિ ઉપરથી લિંગડ; તડબૂચ કાલિંગડા કું॰ [નં. ાનિ] એક રાગ કાલિદી સ્ત્રી [i.] કલિંદ પ`તમાંથી નીકળતી – યમુના નદી ફાલી સ્ત્રી [સં.] કાળી; કાળકા “કાલીન વિ॰[i.](અમુક)સમય સ’બધી (સમાસમાં), ઉદા॰ તત્કાલીન ફાલીગડું ન૦ જીએ. કાલિંગડું કાલી'ગડે પું જુએ કાલિ ગટે કાલુ પું; સ્રી દરિયાઈ ખડક (૨) એક જાતની મેાતી બનાવનારી માછલી કાલુ વિ॰ બાળકની વાણી જેવું, ભાંગ્યું તૂટયુ અને મધુરું (ર)તે તળુ (૩)ખાલિશ;
અસમજી
કાલુ ન॰ [તું. બા] કપાસનું જીંડવું કાલે અ॰[ાં. વૃષ્ટિ, લ્યું] જીએ‘કાલ’ અ કાલ્પનિક વિ॰[i.]સાચું નહિ એવું; પેલું કાવડ સ્ત્રી [કે.] ખાંધે ખેો ઉપાડવાને બનાવેલી તુલા કાડિયુ' ન૦ પૈસા કાડિયા પંăિ. વાસ્તુમ]કાવડ ઊંચકનારો કાવડી સ્ત્રી॰ જીએ કાવડ. હું ત॰ કાવડનું લાકડું [કાવતરુ ક્રરનારું કાવતરાખાર, કાવતરામાંજ વિરુ કાવતરું ન॰ છળ; પ્રપંચ; કારસ્તાન (૨) ગુપ્ત અને કપટપૂર્ણ યાજના કાવરું, ખાવનું વિ॰ બેબાકળુ કાવલુ વિ॰ ઘણું નાજુક અને શેાભીતું પણ [પાતળુ' પડ કાવળી સ્ત્રી॰ પાણી, દૂધ ઇત્યાદિ પર તરતું. કાવાદાની સ્રી॰ [ા. હવઢવાની] કાવા કરવાનું વાસણ; કીટલી
તકલાદી
૧૫૧
કાવાદાવા પુંખવ૰ળપ્રપંચ;કપટમાજી કાવું ન॰ છાપરા ઉપરની નળિયાંની એળ (૨) ખાટલાની પાટીના આંટા [સુ.] કાવું અક્રિ॰ કટાળવું; કાયર થઈ જવું કાવા પુંજા વ] બુંદદાણાના ઉકાળા (ર) ઉકાળા; કાઢી
કાળજાં
કાવ્ય ન॰ [છું.] કવિતામાં જે ક્લાત્મક રસનું તત્ત્વ હોય છે તે (ર) રસાત્મક વાકચ કે પદબંધ(૩)પદ્ય; કવિતા, ૰મય વિ॰ કાવ્યથી આતપ્રાત થયેલું. શાસ્ત્ર ન॰ [i.] કાવ્ય - કવિતાનું શાસ્ત્ર કાશ(-સ) પું; ન॰ [i.] એક ધાસ (૨) ન॰ એનુ' ફૂલ
કાશ(-સ) પું॰ [સં. હ્રાસ] ખાંસી, ઉધરસ કાશ (સ) સ્ત્રી॰આડખીલી(ર)ચીકણારા; ચાળાચાળ [ચ.] કાશ'ડી(–દી, શ્રી) સ્ત્રી॰ (કાશીની મનાવટના) મેટા પેટના પડધીવાળા લોટા કાશી સ્ત્રી॰ [i.] ચાત્રાનું પ્રસિદ્ધ સ્થળ; વારાણસી કાશ્મીર શ્રી [i.] એક જાતનુ કપડુ (૨) ન૦ કેસર (૩) સુખ(૪)પું; ન॰ હિંદુસ્તાનની છેક ઉત્તરનાં આવેલા એક દેશ. –રી વિ॰ કાશ્મીરનું; કાશ્મીર સબંધી (ર) સ્ત્રી॰ કાશ્મીરની ભાષા કાષાય વિ॰ [i.] ભગવું(ર)ન॰ ભગવું વસ્ત્ર કાઇ ન॰ [i.] લાકડું (૨) કાઠી; ખળતણ્ કાસ જુએ કાશ ત્રણે
કાસદ પું॰ [બ. નાસિĀ] સંદેશા- કાગળ લાવનાર લઈ જનારું આદમી; ખેપિયા. —દિયું ન॰ કાસદ. (૨) વિ॰ એ કામ
કરનાર (કતર). “દુંન॰ કાસદનું કામ કાસળ ન૦ આડખીલી; નડતર કાસાર પું; ન॰ [i.] રેવર; તળાવ ફાળ પું॰ જુએ ‘કાલ’(૨)દુકાળ(૩)ક્રોધ કાળકા સ્ત્રી જુએ કાલિકા કાળફૂટ ન॰ કાલકૂટ કાળચક ન૦ ફાલચક્ર
[ચોઘડિયું કાળચાઘડિયું ન॰ નુકસાનકરક – ધાતક કાળજાતૂટ વિ॰ કાળજી તૂટી જાય એવું
આકરું [ચીવટ ફાળજી સ્ત્રી હ્રદયપૂર્વક સભાળ – ચિ’તા કાળજીભુ વિ॰ કાળ જેવી નુકસાનકારક – ઘાતક જીભવાળુ
કાળજી ન જુએ કલેન્તુ (૨) અંતર; . અંદરના જીવમન દિલ[લા.]
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાળજાનું ૧૫ર
કાંકરો કાળાનું વિ૦ કાળ જેટલું - અતિ જૂનું કાળીચૌદશ-સ) સ્ત્રી આસો વદ ૧૪ પુરાણું
કાળીટીલી સ્ત્રી, કલંક; લાંછન કાળક્વર પુ. કાલાવર; જીવલેણ તાવ કvપનાગ પં. કાળો નાગ-સાપ (૨)જુઓ કાળનિદ્રા સ્ત્રી કાલનિદ્રા (૨) ગાઢ નિદ્રા કાલિય
[વાસી લો કાળ૫ સ્ત્રી કાળાપણું (૨) કલંક કાળીપરજ સ્ત્રી. દૂબળા વગેરે આદિકાળપુરુષ પુ. યમરાજ
કાળીટી સ્ત્રી માલપૂઓ કાળબળ નવ કલબળ
કાળીળી સ્ત્રી ળકળી–સાંજને વખત કાળભૈરવ પુંઠ મહાદેવ
કાળું વિ૦ લિ. શા મેશના રંગનું (૨) કાળમાપક યંત્ર નઇ કાલમાપક યંત્ર લિ.) નઠારું; દુષ્ટ; અઘોર, અનીતિમય કાળમીંઢ વિ. ઘણું જ કાળું (૨) નિષ્ફર (જેમ કે કાળું કામ, બજાર ૮૦) (૩) (૩)૫૦ એક જાતને ધણું કઠણ અને કાળે વસમું, સખત, કારમું છે. ભાવવાળું પથ્થર
(જેમ કે કાળા ચેર, કાળી મજૂરી).ધેલું કાળમુખું વિ કાળના જેવા વાળું ન ખરાબ કામ. શ્વાણું ન દેશનિકાલ; કાળમૃતિ (ત્તિ) વિ. કાળના જેવી મતિ- જન્મટીપ. બજાર ન છાનુંમાનું ચાલતું
વાળું (૨) સ્ત્રી શરીરધારી કાળ પોતે ગેરકાયદે નફાખોરીનું બજાર-વેચાણ ને કાળોગ પં. સમયને યોગ; સંજોગ ખરીદ. ભમર વિ૦ ભમરા જેવું ખૂબ કાળરાત્રી સ્ત્રી કાલરાત્રી સિંધ્યાકાળ કાળું. મેશ વિ૦ મેશ જેવું કાળું કાળવેળા સ્ત્રી, ભયંકર વખત (૨) કાળે કામણગારે પુશ્રીકૃષ્ણ કાળાબજારિયે ૫૦ કાળું બજાર ચલા- કાળે કાયેદ પુંછ ખૂબ અકારે જુલમી વનાર માણસ કે વેપારી
કાયદે (૨) પહેલા વિશ્વયુદ્ધ બાદ અંગ્રેજ કાળાગ્નિ ૫૦ જુઓ કાલાગ્નિ
સરકારે હિંદમાં લાગુ કરેલ જુલમી કાળાટ ૫૦ કાળાપણું. -શ સ્ત્રી કળાટ કાયદે-રેલેટ એકટ ખેિપિયો
(૨)સહેજ કાળાપણું [અંજન સુરમ કાળાતરિયે પુંકાળેતરી લઈ જનારો કાળજન ન. સિં. શાસ્ત્ર + કંગન] કાળું કાતરી સ્ત્રી , યાત્રિો] મરણના કાળાંતરે અ૦ જુઓ કાલાંતરે
સમાચારની ચિઠ્ઠી.-૨ વિ. કાળું.-રે કાળાધોળાં ન બ૦ ૧૦. કારસ્તાન બદ- ૫૦ કાળો નાગ; ફણીધર
ચાલ (બ૦ વ૦ માં વપરાય છે. જુઓ કાળેત્રી સ્ત્રી, જુઓ કાળોતરી કાળું ધળું)
કાં (૧) અ જુઓ કેમ (૨) કિંવા; કાંત કાળિદાસ પું, જુઓ કાલિદાસ કઈ(૦૭) (૯) વિ૦ (ર) સહ જુઓ કાળિયાર હરણના ટેળાને મુખી- કંઈ, ૦ક કાળે નર
કાંકચ (૦) ૫. કાચકી; એક વનસ્પતિ કાળિયું વિ. કાળા રંગનું (૨) નવ કાંકરાળું, કાંકળુિં , કાંકરિયું () કાળી માંડી (૩) અફીણ (૪) કાળિય. વિ. કાંકરીવાળું -ચો પુત્ર કાળી તમાકુ
કાંકરી (૧) સ્ત્રી (જુઓ કાકર,-રી) ઝીણે કાળી વિ૦ સ્ત્રી કાળા રંગની સ્ત્રી (૨) કાંકરો (૨) રેતી; પથરી (૩) એ નામને
સ્ત્રી કાળી છાપવાળી ગંજીફાના પત્તાની રોગ ચાળો પં. કેઈના પર મશ્કરીમાં એક જાત (૩) કાલિકા
કાંકરી નાખવી તે કાળીકડી, કાળીગાંઠી સ્ત્રી, હિં. તત્ત્વ- કાંકરે (૦) પું[‘કાકર”]ઝીણો પથ્થર (૨)
ઘંટા) સ્ત્રીઓની કેટનું એક ઘરેણું કઈ પણ કઠણ પદાર્થને નાને ગાંગડ(૩)
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાક
કંટક; ફ્રાંસ, નડતર (૪) શંકા; વહેમ; ખટકા (૫) ખીલ (આંખમાં થતા) ઢાંકે (૦) અ॰ કેમ જે; કારણ કે કાંક્ષા સ્રી [i.] આકાંક્ષા, ઇચ્છા. ક્ષિણી વિસ્રો આંકાંક્ષા રાખનારી. ક્ષી વિ॰ [i.]ઇચ્છા કરનારું (સમાસમાં અતે. ઉદા॰ દરા'નકાંક્ષી) કાંગ પું॰; સ્ત્રી[સં. ધંધુ] એક જાતનું ધાન્ય કાંગડું’(૦) ન૰[પ્રા. તુમ] ગાંગડુ દાણે! કાંગરી (૦) સ્ત્રીજીએ કાંગરા)દાંતા જેવી હાર-ભાત (૨) કાર; ધાર કાંગ (૦) પું॰ [ાર ભંગુરī] દાંતા (૨) શિખર (૩) કાટની કારણ ઉપરનું એક ચણતર (૪) મેટા દાંતાની કાંગરી (૫) ભરત ભરવાની એક તરેહ કાંગવુ' (♥) વિ॰ તુએ કાંગુ કાંગારૂ ન॰ [.] એક ચાપણુ પ્રાણી ફાંગાવેડા પું॰ મ૦ ૧૦ કાંગાપણું કાંશુ' (૦)વિ॰ રાંક કાચર કાંચન ન॰ [É.] સાનું (ર) ધન; દોલત. નિગિર પું૰ મેરુ પ`ત કાંચળી (૦)સ્રો॰[i, વંન્તુળ] કાપડુ,કમખા
(૨)સાપે ઉતારી દીધેલી ચામડી – ખેાળ ોંચ(ચી) સ્રો॰ [i.] ઘૂઘરીવાળા કોરા
(૨) દક્ષિણમાં આવેલુ' હિંદુએનું એક પવિત્ર બ્રામ
કાંજી (૦) સ્ત્રી[i.]રાખ(ર)લાહી (ક) મેળ માં જે (૦) અ॰ કેમ જે; કારણ કે ફાંટ સ્રો॰(૦) કાંટાવાળાં વૃક્ષાની ગીચ ઝાડી કાંટાદાર (૦) વિ॰ પાણીદાર; જીસ્સાવાળુ કાંટાળુ (૦) વિ॰ કાંટાવાળુ કાંટિયુ (૦) ન॰ મડદા ઉપર નાખવાનું કપડુ (૨) સંડાસ
કાંટિયા (૦) પું‘િકાંડિયા’]સંડાસ; જાજરૂ કાંટિયા (૦)પું॰ કાંટા-અંટસ રાખનારો કાંટુ (૦) ન૦ માલ આપવા લેવાની ગાઠવણ - કરાર (પ્રાય: અણછાજતા)(૨)કઢાળનાં પાંદડાં ડાંખળાં ઇના ભૂકા; ગાતર કાંટા (૦) પું॰ [i. ટ] કેટલીક વનસ્પતિ
૧૫૩
કાંડિયું
પર ઊગતા કઠણ અણીદાર સીધા કે વાંકા 'કુર; શૂળ (૨) એના જેવા આકારની કાઈ પણ વસ્તુ (ડિયાળના કાંટે) (૩) યુરોપી એ જમતાં વપરાતું દાંતાળુ, ચમચા ઘાટનું સાધન. ઉદા॰ છરીકાંટા (૪) તાલુ કરવાનું ચત્ર; કપાણ ૪૦ (૫) નાકે પહેરવાનું સ્ત્રીઓનું એક ધરેણું (૬) રામાંચ [લા. (૭) નડતર; કાંસ (૮) અટસ; કીને (૯) વહેમ, શ’કા (૧૦) જુસ્સા; પાણી (જેમ કે કાંટાદાર માણસ) (૧૨) ટેક; મમત ફાંડલી (૦) સ્ત્રી॰ સ્ત્રીઓના કંઠનું એક ઘરેણું; હાંસડી (ર) વાણાના તાર તાણામાં નાખવાનું વણકરનું એક એન્તર; કાંઠલે કાંઠલા (૦) પું॰ [સં. જંz] ગળાને બેસતા આવતા અગરખાના કાપ (ર) પાટને કઠે કાળુ' વતુ`લ હોય છે તે (૩) જીએ કાંઠલી (૪) ઘડા, ગાગર વગેરેના પેટાની ઉપરના–કઠના ભાગના ગોળ કાંઠા (૫) ઘાટ; કિનાશ કાંટિયું ન, -ચેા પું, કાંડી (૦) સ્ત્રી
એક જાતનું જાજરૂ, ડઢણ કાટા (૦) પું॰ કિનારા; તટ; ધાટ (૨) અ ંત; ઈંડા (૩) ઘડા, ગાગર, કૂવા ઇની છેક ઉપરના વર્તુલાકાર ભાગ કાંડ કું॰ [સં.) પ્રકરણ; વિભાગ (ર) હેડની
એ ગાંઠ વચ્ચેના ભાગ; પેરી (૩) ડાળી કાંડાઘડિયાળ (૦) સ્રો॰ કાંડે પહેરવાની
ઘડિયાળ; ‘રિસ્ટવોચ’ કાંડાછાડ (0) વિ॰ગમે તેવું સખત પકડેલું કાંડુ' છેાડવી નાંખે એવું;બળવાન(૨)કાંડાખળની રમત (૩)ચડસાચડસી; હુંસાતુંસી કાંડાખળ (૦) ૧૦ કાંડાનું – હાથનું બળ કાંડાબળિયું (૦) વિ॰ કાંડાના બળવાળું;
મજબૂત
કાંડાવછેડ વિ॰ જીએ કાંડા છેડ કાંડિયું (૦) ન॰ સ્ત્રીઓનું કાઢે પહેરવાનું ધરેણું (૨) ખમીસ ઇને કાંડા આગળના ભાગ
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાંડી
૧૫૪
ત્તિો
કડી (૧) સ્ત્રી દીવાસળી કે તેની પેટી એક ઘરેણું (૨) કેસના મેને કાંઠલો (૩) (૨) જુઓ કાંડું
સારણગાંઠ દબાવવાને કરો કાંડું (૦) ન૦ [ઉં, શાë] જ્યાં હાથને કાંશિયા (2) નબવ જુઓ કસીડ પજે જેડાયેલો છે તે ભાગ
કોસ (૦) પાણી લઈ જવાને બનાવેલી કત વિ૦ [i.) ઈચ્છિત; પ્રિય (૨) મજેનું નાની નહેર (૨) પાણી વહી જવાને માટે
અનુકૂળ (૩) સુંદર; મનહર (૪) પું કરેલી નીક; ગટર પ્રીતમ (૫) વર; પતિ (૬) ચંદ્ર કસકી (૯) સ્ત્રી લિં. વાતિ ; . તી] તણ (૯) નવ કાંતવું તે; કાંતવાની ક્રિયા વાળ ઓળવાનું એક સાધન. કે ૫૦ કાંતવું (0) સક્રિ[. q] વળ દઈને
વાળ ઓળવાની મોટી કાંસકી - તાર કાઢવો (૨) ઝીણી – નકામી ચર્ચા કસવું (૧) અ ૦િ (સં. શાસ] ખાંસવું કરવી લા.) *
(૨) ખારવું (૩)હવું; ફેંફે કરવું (૪) કતા સ્ત્રી [.) પ્રિયા(૨)સુંદર સ્ત્રી(૩)પત્ન સ. કિ. ઠાંસવું; ચગદીને ભરવું સિ] કતાર ન. [ā] મોટું કે નિર્જન જંગલ કેસ () નવ બ૦ વ૦ કાંસીજેડ. (૨) દુર્ગમ માર્ગ
કસિ (2) પું, પિત્તળની કડછી (૨) કાંતિ સ્ત્રી હિં. શોભા સૌંદર્ય મનોહરતા કાંસાને મેટ વાડકો-તાંસળું (૩)કાંસકે
(૨) તેજ; નૂર; દીપ્તિ (3) ચહેરાનું તેજ કાંસી(ડ) સ્ત્રી, કાંસીજોડ (૦) ૦ કાં તો (૧) અ૦ અથવા; અગર તો (બહુવચનમાં) કાંસાની બનાવેલી મોટી કાંદે (૨) મું. [ઉં. ચંન્દ્ર) ડુંગળી (૨) કંદ ઝાઝ; કાંસાનું છબછબિયું
હરકેઈ વનસ્પતિના મૂળની ગાંઠ – જડ કોલ્સ (૦) ન[. hસ્થjતાંબુ, જસત અને (૩) લાભ; ફાયદે લિ.]
કલાઈથી બનતી એક મિશ્રધાતુ કાં (૧) સ્ત્રી (ઉં. ધંધો ખભે(૨)ખાંધ; કાંસ્ય નવ લિં] કાંસું. કાર પુંકંસારે ધૂસરીનું આંટણ. ધાખત ન હપતા કિકલાવવું સત્ર ક્રિ. કલાવુંનું પ્રેરક પ્રમાણે દેવું ભરી દેવાનું લખત. -ધા- કિકિયાણ ન રિવA] એકસામટા ઘણા પાંજર ન બ૦ વર કરેલાં કાંધાં ચૂક્ત મેટા તીણા અવાજે થવા તે ન થાય તો વ્યાજ સાથે તેનાં કરી કાંધાં કિકિયારી સ્ત્રી, રિવO] તીણી કારમી કરવાં તે.-ધિયે ૫૦ ખભા ઉપર ભાર ચીસ. - ૫૦ મોટી કિકિયારી ઉપાડનાર મજૂર (૨) બળદ (૩) મુડ૬ કિચૂકે ! કચુકે; આમલીને ઠળિયે ઊંચકનાર આદમી (૪) કાંધાખત કરી કિચૂડ અ [૨૦] તે અવાજ થાય તેમ નાણાં ધીરનાર આદમી (૫) સાગરીત. (જેમ કે કેસના ચાકળાનો) .
શ્ન ના હપતા પ્રમાણે ભરી દેવાની કિચૂ-ચે) પુંકિચૂકે (૨)કિચૂડ કિચૂડ રકમ હપતો. ધેવાળિયે મું. મેં થતો અવાજ (૩) નાને ચકડોળ
કરે; ઘરને ભાર વહેનાર દીકરો (૨) કિતવ પુર [ઉ] જુગારી(ર)કપટીઠગારો સાથી. - ૫૦ જુઓ કાંધું ક્તિાબ સ્ત્રી [..] પડી; ગ્રંથ. ૧ખાનું કાંપ (૧) પુંકાળ-ચીકણે ઠરેલ કાદવ નવ ગ્રંથભંડાર; પુસ્તકાલય. ૦૫રત કાંપ (૧) પુંકંપ; કંપારે. છેવું અ૦િ વિ૦ ચોપડીચુંબક
હિં. લં) કંપવું; પ્રજવું (૨) ભયથી ધ્રુજવું કિરો પં. [.તિમ =તેણે કાપ્યું ઉપરથી) કાબળ (જી) (૯)સ્ત્રી [સં.
વ8] કામળી. જાડા કાપની કલમ-લેખણ (૨) સારો - ૫૦ ધાબળેકામળો
લખેલો ખરડો-નમૂને(૩)ખેતરને કકડો કાંબી (૯) સ્ત્રી હિં. વી] સ્ત્રીઓના પગનું -વિભાગ (૪) અએનું એ જ એજન
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
કિનખાબ
કિનખાબ પું૦ [ા. વાવ] જરીબુટ્ટાના વણાટનું એક જાતનું કાપડ(ર)સખ કિનાર(રી) સ્ત્રી॰[1.] ધારના ભાગ;કાર (ર) વસ્ત્ર પર મૂકવાની કાર (૩) કિનારા. - પું॰ કાંઠે; તટ કિન્નર પું॰ [i.] એક જાતના દેવ; કુબેરના ગણ. ૩૩ ૧૦, ફૅડી વિ॰ સ્ત્રી કિન્નર જેવા મધુર કંઠવાળી. “રી [i.] કિન્નરની સ્ત્રી (ર) સારંગી કિન્નાખોર, કિન્તાજીએ કીનાખેર, કીના કિફાયત સ્ત્રી॰ [મ.] બચત (ર) વિ॰ જીએ
સ્રો
કિફાયતી. તી વિ॰ ફાયદા પડતું; સરતું કિયું વિ॰ (૨) સ॰ કર્યું ફિરકાલ(–ળ) વિ॰ [i.] પરચૂરણ (૨) અષ્ટક; થાટે થાડે કરીને કિરણ ન॰ [i.] પુ'; તેજની રેખા; રશ્મિ. માલી પું॰ [i.] સૂચ [- સ્રષ્ટા ફિરતાર કું॰ [i, f] સૃષ્ટિના કરનારી કિરપા સ્ત્રી જુએ કૃપા [૫.] કિરપાણ સ્ત્રી॰ [નં. વાળ] (શીખે. ધમ*
ચિહ્ન તરીકે રાખે છે તે) એક હથિયાર રિઅન્ટ પુંત્ર, મિન] એક જાતના કીડા (૨) એમાંથી નીકળતા કિરમજ-રાતા રંગ અને દવા. -જી વિ॰ કિરમજના ર’ગનું; ઘેરુ’ લાલ કિરાત પું॰ [i.) પહાડી જંગલી લેાકાની એક જાત (ર) એ જાતના માસ; ભીલ. *તી સ્ત્રી કિરાતની સ્ત્રી; ભીલડી (ર) પાવ*તી; દુર્ગા કિરાયાદાર વિ॰ કિરાયે – ભાડે રહેનારું
૧૫૫
-રાખનારું (૨) પું૦ ભાડૂત કિરાયું ન॰ [મ.] ભાડું ફીટ પું [i.] મુગટ. ટી વિ॰ કિરીટવાળુ' (૨) પુ′૦ રાજા (૩) અર્જુન કિલ અ॰ [ä.] ખરેખર કિલકાર પું॰[રવ॰] આનંદભર્યાં કલબલાટ (૨) આનંદની કિકિયારી. ॰વું અ॰ ક્રિ કિલકાર કરવેશ. –રી સ્ત્રીજીએ કિલકાર (ર) તીણી ચીસ કે પાકાર
કિશ્ત
ફિલફિલ સ્ત્રી॰ [i.] [રવ૦] પક્ષીએ એક઼ીસાથે ખેલવાથી થતા કિલકિલ એવા હષ ભા.અવાજ. લાટ પું॰ પક્ષીઓનું લિકિલ એમ કરવું તે (૨) હતિ કિલાવ હું હ્રિા. ∞ાવા] હાથીને ગળે
લટકતું દોરડુ, જેના ગાળામાં પગ ભેરવીને મહાવત હાથીને ચાલવા વગેરેના ઇશારા કરે છે. ફિમિષ [i.], ફિમિષ [૫.] ન॰ પાપ
(૨) અપરાધ (૩) રાગ કિલ્લી સ્ત્રી,દારપું॰ જીએ કીલી, દાર કિલ્લુ' ન॰ [i. ીટ+લું]અનાજમાં પડતું એક જીવડું; ભેટવું કિલ્લેદાર પું૦ કિલ્લાના ઉપરી અમલદાર (૨) કિલ્લાના કબજો ધરાવનાર કે તેનું રક્ષણ કરનાર સનિક ફિલ્લેખ દી⟨-ધી) સ્ત્રી॰ શત્રુની સામે રક્ષણ મળે એવું બાંધકામ – કિલ્લો કરવા તે (૨) કિલ્લાનું બાંધકામ ફિલે પું॰ [મ. અિહ] કાટ; દુ કિષિ ન૦ [i.] જીએ કિલ્મિષ કિશોર વિ॰ [i.] નાની ઉંમરનું; સગીર (૨)પું૦ ૧૧થી ૧૫ વર્ષ સુધીની ઉંમરના છેાકશ. “રાવસ્થા સ્ત્રી શિર વચ કે સ્થિતિ. –રી સ્રો॰ [i.]કુમારી; ૧૧થી ૧૫ વર્ષની છે.કરી
કિશ્ત સ્રી॰ [f.] શેતરંજના એક દાવ; શેહ (ર) ખેતી; વાવેતર કિશ્તી સ્ત્રી [ī] હોડી કિષ્કિંધા સ્રી॰[i.] સુગ્રીવની રાજધાની ફિસ [હિં.] + કોણ ? શું ? [પ્રાયઃ પં.] કિસમ સ્ત્રી [મ. શિક્ષ્મ] જાત; પ્રકાર;રીત કિસમિસ સ્ત્રી॰ [ા. રિમા]. નાના દાણાની એક જાતની સૂકી દ્રાક્ષ કિસલય ન૦ [i.] કૂંપળ કિસાન પું॰ [હિં.] ખેડૂત ફિસ્ત સ્રી॰ [ī.] મહેસૂલ વગેરેના હપતા (૨) મહેસૂલ; કીસ (૩) ખ’ડણી; ક૨ (૪) જીએ કિરત
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
કિસ્તી
- ૧૫૬
કીમિયે કિસ્તી સ્ત્રી, જુઓ કિશ્તી
કીટ ૫૦ [R. વિટ્ટી મેલ; કાટ (૨) કચર; કિમત ન [4] નસીબ
કસ્તર; કીઠું (૩) ગઢો; ગાંઠ કિસ્સે ૫૦ મિ.) કહાણી; અદ્દભુત કથા કીટ(ક) પુંઠ [ā] કીડે; જંતુ -બનાવ (૨) કલ્પિત વાર્તા
કીટલી સ્ત્રીહું ચાદાની કિહાં આ જુઓ ક્યાં [૫] [ચાકરડી કીરિયંવિકીટીવાળું(૨)ના લાકડાની ચીપટ કિંકર ૫૦ લિં.] ચાકર. -રી સ્ત્રી [.] કીટી સ્ત્રી.શિઝિરૂમાં જે (કપાસિયાની કિંકર્તા(-)ક્યતા સ્ત્રીકિં.] કર્તવ્ય કરચ કે પાંદડીને ભૂકે ઇ.) કસ્તર
શું છે તે પ્રશ્ન ઊઠે એવી દશા. -મૂહ વળગી રહેલું હોય તે જિામતો કચરો [વિ૦ કિ કર્તવ્યતાથી મૂઢ – મૂંઝાયેલું કીટું ન [ä. વિટ્ટ ધીને તાવ્યા પછી નીચે કિંકિણાટ ૫૦ કિંકિણીના જેવો અવાજ કી (૦૩) ૫૦ કિં. કિટ્ટ) Vટે કેનળિયાં કિંકિણું સ્ત્રી લિં] નાની ઘંટડીધૂઘરી- પકવતાં પીગળીને ગઠ્ઠો થઈ ગયેલી માટી
વાળે કંદરે કાંચી (૨) કંકણ; કાંગરા- (૨)બળી–પીગળીને ઠરલ કઈ પણ કરે વાળું વલય
(૩) ધાતુના પદાર્થો, ઘણા તાપથી રસરૂપ કિંગલાણ નકિંગલાવું તે(૨)કિંગલાવાને
થઈ બંધાઈ જાય છે તે (૪) બાવળના હર્ષધ્વનિ –વું અ ક્રિ આનંદમાં આવી
લાકડાને ગાંઠવાળ કકડે જવું ખૂબ ખુશી થવું
કીડ સ્ત્રી [સં. ] કીટ; ઊધ (૨) એક કિંચિતવિ૦ કિં.] ડુંક (૨) અ સહેજ;
રેગ; દાદર, ઉંદરી ઇત્યાદિ (૩) જરા. વકર વિ. [] કિંચિત કરે એવું.
ખજવાળ; ચળ ૦માત્ર વિ૦ (૨) કિં.] અ કિંચિંત જ
કીડિયારું ન૦ કીડીઓનું દર કિંડરગાર્ટન ન. [મન] ગમ્મત સાથે
કીડિયાર સ્ત્રી કીડિયાની સેર-કઠી જ્ઞાન આપવાની બાળશિક્ષણની એક પદ્ધતિ
કોડિયું નવ ખૂબ નાને કાચને મણકે કિંતુ અ૦ લિં] પરંતુ; તોપણ
કીડી સ્ત્રી, સિં. વાટિકા એક ઝીણો છવ - પુિરુષ ૫૦ લિં) કિન્નર (૨) પ્રાચીન
જતુ. વેગ ૫૦ કીડીના જે-ધીમે કાલની એક જંગલી જાતને પુરુષ (૩)
[નાને જીવડે વર્ણસંકર-નીચ-તુચ્છ માણસ
કીડે પંકિં. ર ગ્રા. ] પેટે ચાલનારે કિંબહુના અહિં વિશેષ (કહેવા)થી શું?
કીધ સક્રિ૦ કીધું; કહ્યું [૫] [ રૂ૫) કિંમત સ્ત્રી[જુઓ કીમત] મૂલ્ય; બદલે
કીધું સક્રિય્ (કરવુંનું ભૂતકાળનું એક વળતર (૨) કદર; બુજ; લેખું કિંવદંતી સ્ત્રી લિં.] કવાયકા; અફવા
કીધું સત્ર ક્રિટ કહ્યું (“કહેવું ને ભૂતકાળ કિંવા અ૦ લિ. અથવા,
માટે વપરાતું એક રૂ૫) કિંશુક છું. [.] ખાખરો (કિંગલાવું કીનાર વિ૦ કીને રાખે એવું; દેશીલું કીલાવું અ૦ કિ. લિ. વિવાઢ પરથી.
કીને ! [1] વેર; અંટસ કીલી સ્ત્રીનાની કીકી.લો પુનાનો કીકે
કીમત સ્ત્રી [..] જુઓ કિંમત –તી કીકી સ્ત્રો. પ્રિ. યા] આંખની પૂતળી
વિ૦ 1િ.] ભારે કિંમતનું કીકી સ્ત્રી નાની બાળકી. કે ૫૦ નાને
કીમિયાગર પુછે [i] કીમિયો કરી
જાણનારે આદમી (૨) કળાવાન-યુક્તિકીચ,(૭) ૫૦ કાદવ
બાજ આદમી (૩) ધુતારે કીજે કરવામાં આવે; કરે(વિધ્યર્થ રૂ૫)[૫] કીમિયે ૫૦ મિ. મિયા) હલકી ધાતુને કીટ વિ. બરાબર પાઠ-મેઢે કરેલું (૨) કીમતી બનાવવાની ગુપ્ત રસાયણવિદ્યા પૂરું માહિતગાર; કાબેલ
(ર) લિ.] ઇલમ યુક્તિ (૩) સહેલાઈથી
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૭
કુતૂહલ ઘણું દ્રવ્ય મળે અથવા ફાયદો થાચ એ ફફટ કું. લિં) કુકડે ઇલમ-ધંધો અથવા વસ્તુ
કુક્ષ—ક્ષિ) સ્ત્રી હિં] કૂખ કીર પું[; રે) પોપટ
કુચ પું[.] સ્ત્રોની છાતી; સ્તન કીરચ સ્ત્રીકરચ ઘણે નાનો કકડે કચાલ સ્ત્રી કચાલ; ખરાબ વર્તણુક (૨) સગીન; “બોનેટ'
કચેષ્ટા સ્ત્રી, નૈષ્ઠિત ના લિં] કીરત સ્ત્રી, જુઓ કીતિ પિ. ન જુઓ
ટી
આ ખરાબ ચેષ્ટા કીર્તન. નિયાં ન બ વવ કાંસીજોડ;
કઈ પું. લિં] ખરાબ છંદ-વ્યસન કે કીર્તન કરવાનાં છબછબિયાં. વનિ પું
ચસ;િ લંપટપાગું કીર્તનકાર કીત-ન કિં.] યશોગાન; ગુણ
કુરવાર ૫૦ લિ.) મંગળવાર કીર્તન (૨) ગાયન અને સંગીત સાથેનું
કુોગ ૫૦ કુગ ઈશ્વરનું ગુસ્વર્ણન, કાર ૫૦ કીર્તન કુટેજ છે (સં.) એક ઝાડ; કડે કરનાર આદમી; હરદાસ. -નીય વિ. કુરામણ ના કટાવું તે; ટિચામણ સિં] વખાણવા જેવું
કુરા પુંકૂટામણ(૨)માથા પંચાલિ.] કીતિ–ત્તિ) [f. સ્ત્રી ખ્યાતિ; નામના. કુટાવવું સ૦ કિં. “કૂટવું નું પ્રેરક
કર વિ. ખ્યાતિ કરનારું. રાત વિ[]. કુટાવું અરક્રિટ “વુંનું કમણિ(૨)ટિચાવું પ્રખ્યાત; જાણીતું. વિજ પું, કીર્તિરૂપી અથડાવું(૩) સૂઝન પડવી;કટારોથલા ] ધજા. ૦માનવિ કીર્તિવાળું. -વંતવિ કુટિ સ્ત્રી લિં] ઝુંપડી કીતિ'માન, લેખ પુંકીર્તનું સૂચન કે કુટિલ વિ. [.. વાંકું વળેલું (૨) હઠીલું વર્ણન કરતો લેખ. સ્તંભ પું, કીતિ (૩) છળવાળું કપટી. છતા સ્ત્રી કરવા (કે કાયમ રાખવા) માટે રોપેલો કુટી(૦૨) સ્ત્રી લિં] કુટિ પડી
કે ચણેલે સ્તંભ મિનારે સ્મરણતંભ કુટુંબ ન૦ કિં.] એક બાપને પરિવાર – કીલ ૫૦ (ગાડાની) મળી
વંશ (૨) બૈરી, છોકરાં વગેરે ઘરનાં માણકીલ ! [4] અખ; ખૂટે; ઢેર બાંધવાને સેને સમૂહ (૩) બરીછોકરાને સમૂહ.
ખીલે. છેક ન મેખ; ખૂટે (૨) ઢેર બીલો પુત્ર કુટુંબ અને કબીલે. બાંધવાને ખીલે (૩) ધરી. કાસ્થિ ૦૫રિવાર પુત્ર કુટુંબ અને પરિવાર, ન જેની વચ્ચે કરોડરજજુ હોય છે -મિની સ્ત્રી [૬] કુટુંબી સ્ત્રી.-બી વિ. તે કરોડની હાડમાળાને બીજે મણકો [૪] કુટુંબનું (૨) કુટુંબવાળું (૩) નવે; કીલી સ્ત્રી, કિં. લિસ્ટમેખ ફેંચી (૨) ૫૦ કુટુંબનું માણસ તિજોરી; નાણાંની પેટી. ૦દાર ૫૦ જેની કુટેવ સ્ત્રીનઠારી ટેવ – આદત પાસે ફચી રહેતી હોય (કિલ્લો, તિજોરી, કુણું [], -ની કિ. સ્ત્રી કૂટણી
ઇત્યાદિની) તે આદમી, દિલ્લીદાર કુઠાર મું લિ.) કુહાડે (૨) ફારસી કીશ પં. [f. વાંદરે (૨) સૂર્ય કુડતું ન પહેરણ કીસ સ્ત્રી[.વિસ્ત]મહેસૂલ;સરકારભરણું કુણ સ + ણ કે અક [i] નામ પૂર્વે આવતાં “ખરાબ કુતર્ક ન gિ jતથા] ડફણું બધું હલકું, નિદિત, પાપી એવો અર્થ સૂચવે. કુતરિયું ન૦ એક ઘાસ; કૂતરી
ઉદા. કુમાર્ગ (૨) સ્ત્રી પૃથ્વી કુતર્ક ૫૦ [.] ખટે તક(૨ખરાબ વિચાર કુકરેક ન૦ [રવ૦] કુકરેક
કુતુબ ૫૦ [સ. પુર્વ ઘટીને ખીલડે (૨) કુકમ ન [.] ખાટું-ખરાબ કમર્મી ધ્રુવતારે. હનુમાન. [૪] હોકાયંત્ર * વિ૦ કુકમ કરનારું
કુતૂહલ ન૦ ]િ અમુક વસ્તુ-નવી વસ્તુ
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
કુત્તી
૧૫૮.
કુરકુર જોવા જાણવાની ઉત્કંઠા; કૌતુક (૨) કુજા વિ. સ્ત્રી ઉં.] ખૂધી -કબડી (૨) નવાઈભરી વસ્તુ
સ્ત્રી કેયીની દાસી-મંથરા (૩) કૃષ્ણની કુતી સ્ત્રી ]િ કૂતરી. - પંકૂતરા કૃપાપાત્ર કંસની એક દેસી કસિત વિ. [i] ધિક્કારવા યોગ્ય નિંદિત કલારા સ્ત્રી [+મા) નઠારી સ્ત્રી
(૨) નીચ; નઠારું; અધમ (૩) મેલું ગંદું (૨) કજિયાર સ્ત્રી કર્કશા (૩) કૂવડ કુથ પં. [] હાથી ઉપર નાંખવાની ફૂલ કુભાંડ નહિં. ૩+) જૂ હું તહોમત(૨)
(૨) સાદડી; શેતરંજી (૩) કંથા તરકટ. -ડી વિ૦. ઢોંગી; વેષધારી તરકટ કુદકારે ૫૦ ફટકો
કરનાર (૨) ખોટો આરોપ મૂકનારું. કુદકુ ન૦ જુઓ કુતર્ક
કુમકે સ્ત્રી (1) મદદ કુદરત સ્ત્રી [.] ઈશ્વરી શક્તિ; નિસર્ગ; કુમકુમ ન જુઓ કુંકુમ કંકુ પ્રકૃતિ(૨)જાતિસ્વભાવ (૩) જોર; તાકાત. કુમતિ સ્ત્રી હિં.] નઠારી મતિ -તી વિ. કુદરત સંબંધી; નૈસર્ગિક કુમળાશ સ્ત્રી કુમળાપણું સ્વાભાવિક :
કુમળું વિ૦ લિ. મ] જુઓ કોમળ કુદાવવું સે, કિ, કુદાવું અ૦િ અનુ- - કુમાતા સ્ત્રીન્ાં.ખરાબ માતા સંતતિ પ્રત્યે
કમે કૂદવુંનું પ્રેરક અને કર્મણિ વાત્સલ્ય કે ફરજના ભાન વિનાની માતા કુદણિ સ્ત્રી લિં] ખોટે મત–કલ્પના (૨) કુમાર પંકિં.પાંચ વર્ષની ઉમરને બાળક
ખેટા – ખરાબ ખ્યાલથી જેવું તે (૨) યુવાવસ્થા અથવા એની પહેલાની મુધાન નવ હલકા પ્રકારનું ધાન્ય
અવસ્થાવાળે છોકર(૩)પુત્ર(૪) રાજપુત્ર. કુવારે મું. ખરાબ રિવાજ (૨) સુધારાથી મંદિરના પ્રાથમિક કેળવણીની શાળા
વિરુદ્ધ એવી બેટી દિશામાં ગતિ કુમારિકા, કુમારી સ્ત્રી.] બાર વર્ષ કુનેહ સ્ત્રી. [. ન્હ) હિકમત (૨) ચતુરાઈ સુધીની કન્યા (૨) કુંવારી કન્યા (૩) કપથ પું. .] ખરાબ-અનીતિને માર્ગ. રાજકુંવરી (૪) પુત્રી ગામી વિ. કુપથે જનારું
કુમાર્ગ પુ.નઠારો – આડે રસ્તો(૨) કપશ્ય વિર લિં] પશ્ય નહિ તેવું; આરે- અધર્મ (૩) કુછદ
ગ્યને માફક ન આવે એવું(૨) પરેજી- કુમાવિસદાર ૫મિ. માવસાર) મહેસૂલ કરી ન પાળવી તે
ઉઘરાવનાર આદમી મહેસૂલી અમલદાર; કુપાત્ર વિ૦ લિં.] નાલાયક, અધિકારી મહાલકારી (૨) બેઅદબ, છકી ગયેલું(૩)ના ખરાબ કુમાશ સ્ત્રી.સુંવાળપ નરમાશ વાસણ (૪) કુપાત્ર માણસ '. (કપડાની) (૨) સફાઈદાર વણાટ કુપિત વિ. [] કોપેલું ક્રોધે ભરાયેલું મિત્ર . લિં] નઠાર-મિત્રધર્મથી કુપુત્ર પું. [i] કપૂત [૫૦ કુલ્લું ઊલટે ચાલનાર મિત્ર કમ્પી સ્ત્રી, કિં. પી] ના કુખે – કુમુદ ન [.] ધળું કમળ; પિયણું કફેર ન [મ. કુ. નાસ્તિકતા; કાફરપણું નાથ, ૦૫તિ, બંધુ પું. ચંદ્રમા. કુફરાન ન૦ મિ.) કુફર (૨) ખોટું તહેમત; . -દિની સ્ત્રી[] કુમુદના ફૂલને વેલો (૨) આળ (૩) ધાંધળ; તેફાન
ઘણા કુમુદવાળી જગા-પુષ્કરિણી ઇ કુબજા સ્ત્રી કુજા (૨) ખરાબ સ્ત્રી ફગ પુંલિં] (ગ્રહને ખરાબ વેગ) (૨) કબુદ્ધિ સ્ત્રી, કિં.] નઠારી બુદ્ધિ, લુચ્ચાઈ કવખત કબેર ન [i] ઈદ્રના ધનને ભંડારી ફરફર પું. પ્રિા. (ર) કુરકુરિયાને કુરજ વિ૦ [ā] ખંધું- કૂબડું
બેલાવવાને ઉદ્ગાર (૨) દાંત વડે ડું
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
કુરકુરિયું
ઘેાડું કરડવાથી અવાજ થાય છે તે -રિયું ન॰ [ä. યુર] કૂતરાનું નાનું ખચ્ચું, ભટાળિયં કુતું ન॰ [હિં.] પહેરણ કુરન(ધ્વનિ)સ સ્રી [સ્તુઓ નિરાનમીને – ફૂંકીને સલામ કરવી તે કુરબાન વિ॰[ત્ર.]બલિદાન તરીકે સમપેલું (૨) ચેછાવર;ફૂલ. ની સ્રીન્કુરબાન થવું કે કરવું તે; અલિદાન [સી ટિટાડી કુરર પું॰ [સં.) એક પોંખી; ટિટાડી. “રી -કુરંગ પું॰[સં.] હુંરણ; મૃગ. રુડ્ડી,ગી[સં.]
.
સ્ત્રી॰ હરણી; મૃગી
કુરાન ન॰[.]મુસલમાનાના મુખ્ય ધર્મગ્રંથ. ૦(–ને)શરીફ ન॰ કુરાન (માનવાચક) કુરુ પું॰ [i.] પાંડવકૌરવાના પૂર્વજ (૨) અર્વાચીન દિલ્હીની આન્મુખાજીના પ્રદેશનું પ્રાચીન નામ. ક્ષેત્ર ન॰ [સં.] દિલ્હીની પાસે આવેલું એક વિશાળ મેદાન, જ્યાં પાંડવ કૌરવા વચ્ચે યુદ્ધ થયું હતું કુરુન્દમ, પું [સં. વિશ્ર્વ ] એક સખત ખનિજ પદાર્થ જેમાંથી ઝવેરાતનાં નગ બનાવવામાં આવે છે [.વિ.] કુરૂપ વિ॰ [i] કદરૂપું. તા સ્ત્રી કૅનિશ સ્ત્રી॰ [તુñ] કુરનિસ કુલ વિ॰ [મ, વુi] થાય એટલું (ર) તમામ
.
એક દર; બધું મળીને
કુલ [નં.] ન॰ કુટુ ંબ; વંશ (૨) ખાનદાની; કુલીનતા (૩) ટાળું; જૂથ (૪) અસીલ (વકીલના) કુલકણી પું॰ [મ.) જીએ કુળકણી કુલકુલા વિ
૫૦ કુલ અખત્યાર ભાગવતું (૨) અગત; ખાસ (૩) અ॰ કુલ અખત્યાર સમેત
કુલક્ષણ ન॰ [i.] અપલક્ષણ; ખેાડ (૨)
કુટેવ. છું વિ॰ કુલક્ષણવાળુ કુલગુરુ પું॰ કૌટુંબિક કે વંશપર’પરાના ગુરુ કુલઘ્ન વિ॰ [i.] કુલના નાશ કરે એવું કુલઝપર્ટ અ॰ બધું મળીને; કુલ કુલટા સ્ક્રી॰ [i.) ખરાબ ચાલની સ્ત્રી
કુલ્લે
કુલડી (લ') સ્રી [મૈં. યુજીē] કસલી જેવું નાનું માટીનું વાસણ; ચડવેા(ર)સાનુંરૂપું ગાળવાનું એવું પાત્ર (૩) ગુદાના ભાગ (જેમાંથી મળ બહાર આવે છે) કુલદીપક પું॰ [i.]કુલને દીપાવનારા પુરુષ (૨) પુત્ર
કુલદેવ પુ॰, તા [i.] પું॰ ખ॰ ૧૦; સ્ત્રી॰ કુળના ઇષ્ટદેવ. થી સ્ત્રી॰ કુળની ઇષ્ટદેવી કુલધર્મ પુ॰ [i.] વંશપર પરાથી ચાલતા આવેલા વિશિષ્ટ ધ આચાર કુલનાયક પું॰ કુલપતિથી બીજા ક્રમના વિદ્યાપીઠના અધિકારી; વાઈસ ઍન્સેલર’ કુલપતિ પું [સં.] કુટુંબના – કુળના વડા
(૨) ૧૦,૦૦૦ શિષ્યાને ખવાડનાર અને ભણાવનાર ૠષિ(૩)વિદ્યાપીઠના મેાટામાં મોટા અધિકારી ચૅન્સેલર’ કુલપત કું॰ [સં.] ત્રુએ કુલાચલ કુલફી સ્રી॰ [f.] બરફમાં ઠારેલ દૂધની
એક બનાવટ કુલવધૂ સ્ત્રી [i.] સારા કુટુંબની વહુ –સ્રો કુલવત ન॰ [i.] કુળનું વિશિષ્ટ વ્રત કુલહીન વિ॰ કુળ વિનાનું; કુલીન નહિ એવું કુલાચલ [ä. | (ળ) પું॰ મુખ્ય પત (મહેન્દ્ર, મલય, સહ્ય, શક્તિમાન, ઋક્ષ, વિચ અને પરિચાત્ર એ સાત) કુલાચાર પું[i.]કુલધમ';કુળના આચાર કુલા પું॰ ભૂશિરની જમીન(૨)માંચના [અભિમાન કુલાભિમાન ન॰ [i.] પોતાના કુળ વિષેનું કુલાલ પું॰ [i.] કુંભાર [સ્ત્રી કુલાંગના સ્રી॰[i.] કુલીન ઘરની (સુશીલ) કુલાગાર પં॰ [i.] કુળમાં અંગાર જેવા
કાપ
૧૫૯
.
નીવડેલ આદમી
કુલિશ ન॰ [i.] ઇંદ્રનું અસ્ર - વજ કુલી પું [તુર્થાં] ભાર ઊઁચકનારા; મન્ત્ર કુલીન વિ॰ [i.] ઊંચા કુળનું; ખાનદાન: હતા શ્રીફ
કુલીશ ન॰ [i.] ઇંદ્રનું વ કુલે(લે) અ॰ [મ. ગુણ] એકદરે
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
કુલેર
કુલેર (લે') સ્ત્રી [7. ૭રી] ધીગાળ સાથે ચાળેલા બાજરી વગેરેના કાચા લેાટ – એક ખાદ્ય
કુલેાદ્ધાર પું॰ [શે.] કુલના દ્દાર – ઉત્ક કુલ્યા સ્ત્રી [સં.] સુશીલ સ્ત્રી (૨) નાની નદી, નહેર અથવા ઝરણું ખુલ્લી (ક) સ્ત્રી નુએ કુલડી (૨) નાનું કુલ્લું. “હલ્લુ ન ધીતેલ ભરવાનું ચામડાનું મેટું પાત્ર કુલ્લે અ॰ જુએ ‘કુલે’ કુવચન ન॰ [i.] ગાળ (ર) કડવું વેણ કુવલય ન॰ [ä.] ભૂરું કમળ – પાયખું વાકય ત॰ [i.] કુવચન; ગાળ કુંવાહક વિ॰ ગરમી અગર વિદ્યુતને પરાણે પરાણે વહી જાય તેવું [૫. વિ.] કુવિચાર પું॰ [i.] ખરાબ વિચાર કુવેણુ ન॰ જીએ કુવચન કુવેતર ન॰ કૂવાવાળી જમીન [આદમી કુવૈતી પું॰ કૂવા પરના – કાસ હાંકનારો કુવ્વત ન [ા.] કૌવત કુશ પું॰ [i.] એક જાતનું ધાસ; દલ' (૨) રામના એક પુત્ર
કુશકા પું॰ ખ૦ ૧૦ [૧.(-)સ] ડાંગર, કાદરા ઇત્યાદ્રિનાં છેડાં.કી ગ્રી॰ ખાંડેલા ચાખાનું ઝીણું ઝટકામણ કુશલ [સં.](–ળ) વિષ્ણુભ(૨)આરાગ્યવાન (૩) પ્રવીણ (૪) ન॰ કુરાળતા, ક્ષેમ વિ-સુખી અને આરાગ્ય (૨)ન૦ આબાદી અને તંદુરસ્તી કુશાગ્રબુદ્ધિ વિ॰ [સં.] તીવ્ર બુદ્ધિવાળુ કુશાદા વિ॰ [ī] ખુલ્લુ' (ર) વિશાળ; સગવડવાળું (૩) નિખાલસ કુશીલવ પું॰ [i] ભાટચારણ (૨) ગવૈયા (૩) નટ; નાટકના ખેલાડી (૪) વાલ્મીકિ (૫) પું॰ ખ૦ ૧૦ કુરા અને લવ ક્રુષ્ઠ પું; ન॰ [i.] કાઢ. “શ્રી વિ॰ કાઢીલું કુસંગ પું [ä ] નઠારા સ’ગ; ખરાબ સેાખત કુસંપ પું. [ä. +૫] સંપ નહિ તે;
અણબનાવ
૧૬૦
કુંજડી
સુમ ન॰ [i.] ફૂલ; પુષ્પ ધન્વા [i.], માણુ પુ॰ [i] કામદેવ. માર પું [i.] વસ તઋતુ (ર) ખાગ; બગીચા -માયુધ પુ॰ [i.] કામદેવ. “માંજલિ સ્રો॰ [i.] કુસુમેાની અંજલિ, -ત્રિત વિ॰ [É.] ફૂલવાળું; ફૂલથી ભરેલુ કુસુ'બી(-બે) જીએ સુબી, કુસ્તી સ્રો॰ [TM.] અંગકસરતની એક રીત (૨) બથ્થ’બથ્થા. ૦આજ વિ॰ કુસ્તીમાં પ્રવીણ ખરાબ સેવા કુસેવા સ્રો॰ [i.] સેવાથી ઊલટું આચરણ; ` કુહર ન॰ [É.] ગુફા; ખખેાલ કુહાડી સ્ત્રી સં. હરિ; ત્રા.} નાના કુહાડા ૐ પું॰ લાકડાં કાપવાનું–ફાડવાનું એક હથિયાર; પરશુ કુળ ન॰ જીએ કુલ [i.]
કુહ, કુલ્લૂ, કાર પું॰ [રવ॰] કાયલના એવા ખેલ [અટક કુળકણી પુ॰ [F.]તલાટી (૨) એક મરાઠી કુળગુરુ, કુળગોર પું જુએ કુલમૂરુ કુળતારક વિ॰ કુળને તારે એવું કુળદીપક, ફળદીવા પુ’” તુએ કુલદીપક કુળદેવ, કુળદેવતા, કુળદેવી, કુળવ
જીએ કુલદેવ, કુલદેવતા, કુલદેવી, લખમ કુળવધૂ સ્રો॰ જીએ કુલવધૂ કુળવત વિ॰, ખેતી વિ॰ સ્રી॰ કુદ્દીન કુળવાટ સ્રી॰ [કળ+વાટ] કુળની રીત કુળવાન વિ૦ કુલીન કુળહીજી(૨) વિ॰ કુલહીન કુકુમ ન॰ [i.] કુમકુમ; કકું. ૰પત્રિકા સ્ત્રી કાતરી
કુંજ સ્ત્રી [i.] ઝાડ અથવા વેલાનાં પાંદડાંથી થયેલી ઘટા; લતામડય. એકાદેશી સ્ત્રી ફાગણ સુદ ૧૧. ૰ગલન [૫.], ગલી સ્ત્રી જમાં થઈને જતા સાંકડા માર્ગ (૨) સાંકડા અને છાયાવાળા ગીચ વનમાગ (૩) વૃદાવનની પ્રાચીન કુંજગલી, જેનું સ્થાન યાત્રરૂપ ગણાય છે. ડી સ્ત્રી એક પક્ષી, કૂ જડી
.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
કુંજડું ૧૬૧
કુંવારી (૨)નાની કુંજ કુંજગલી. -ડેન એક કદ ૫૦ [૫] દંડૂકે કે(૨)લાકડી અથવા પક્ષો.બડો ૫૦ કાછિયે (૨) માળી (૩) બંદૂકને ભાડે છેડે એક પક્ષી.બિ(વિ)હાડી વિ. કુંજમાં કુલ ૫૦ [ઉં.] ઘડે(૨)હાથીના માથા ઉપર વિહાર કરનારું (૨) પુંકૃષ્ણ
બે બાજુ ઊપસી આવેલો ભાગ, ગંડસ્થળ કાર પંસિં.] હાથી (૨) હસ્ત નક્ષત્ર (૩) એક રાશિ ફિંધી રાખવો તે
કાળ પૃ૦ કુંજરને કાળ – સિંહ કુંભક ૫૦ લિં] પ્રાણાયામ કરતાં શ્વાસ કુંજરાવું અકિત ખીલતું અટકવું; બટકું કુંભકર્ણ ૫૦ કિં. રાવણને એક ભાઈ.
અને અણખીલ્યું રહી જવું (૨) અંતરમાં ૦ની ઊંઘ શ૦ પ્રવ લાંબી ને ભારે ગાઢ બળવું
(છ મહિનાની) ઊંઘ કંજાર વિ. કુંજ જેવું, ઘટાદાર કુંભકાર ૫૦ [.) કુંભાર કે જો ૫૦ ફૂ; ભેટ; ચંબુ
કુંભમેળાપુંકુંભમેળ] મોટે મેળે (૨) કંઠિત વિ. [. બૂ હું ખાંડું (૨) રૂંધાયેલું દર બાર વરસે ભરાતે એક હિંદુ મેળે કુંડ કું. [.] જમીન ખેડી બાંધેલો ખાડે કુંભસ્થલ(–ળ) ન૦ જુઓ કુંભ” (૨) (યજ્ઞ માટે); વેદી (૨) પાણી માટેનું કુંભાર (2) j[8.jમશR] માટીનાં વાસણ પાકે પગથિયાંવાળે હજ (૩) કુંડના ઘડનાર એક જ્ઞાતિને માસ(૨)અણઘડ આકારનું પાત્ર (૪) બલિ આપવાની જગા અથવા ભૂખે માણસ [લા. (૫) ઈંડી; નાને હવાડે (૬) ખાડે. કુંભિયે ૫૦ જુઓ ભિ કંડલ ન [G] કાને પહેરવાનું એક ઘરેણું ફેલી સ્ત્રી [. કુમળ] કૂંભીથાંભલા નીચેની
-લિની સ્ત્રી [ā] મૂલાધારમાં સુષમ્યા પથ્થર અથવા લાકડાની બેસણ (૨) નાડીની જડની નીચે રહેતી મનાતી એક મકાનને થાંભલે (૩) ચાર વર્ષે ભરાતો સર્પાકાર શક્તિ, જેને જાગ્રત કરવી એ નાને કુંભમેળે
ગીઓને એક મહાપુરુષાર્થ ગણાય છે. કંલી સ્ત્રી [i] ના કુંભ-ઘડે (૨) -લી સ્ત્રી. [૬] નાનું કુંડાળું (૨)લાકડી, નાનું કુલું (મશાલમાં તેલ પૂરવા માટે) ભાલા વગેરેને છેડે ઘલાતી ધાતુની ખેાળી ૦૫ાકડું [4] એકનરક (૨) મારફ ઠેક (૨) ગ્રહ વગેરેની ગણતરીનું ખાનાંવાળું કુંવર(૦) ૫હિં. )કુંવારે છોકરો (૨) ચોકઠું કે ચકરડું [ો .]
રાજકુમાર (૩)પુત્ર-લાડકે પુત્ર.૫છેડો કુંડળી જુઓ કુંડલ. –ળી જુઓ કુંડલી ૫૦ રાજકુટુંબમાં સંતાન જન્મે તે પ્રસંગે કંત . લિં] ભાલો
રાજ્યને અપાતી ભેટ કિ.]. -રી સ્ત્રી, કુંતલ ૫૦ [.] માથાના વાળ; જુલકું હિં. કુમારી] કુંવારી કન્યા(૨) રાજકુમારી (૨) હળ
(પાંડની માતા, (૩) દીકરી; લાડકી દીકરી [ઔષધિ કુંતા, કુંતી [.) સ્ત્રી પાંડુરાજાની સ્ત્રી; કુંવાર(0)સ્ત્રી [. કુમાર] એક વનસ્પતિકંદ પુંજન [.] એક જાતને મોગરે (૨) કુંવારકા (૯) સ્ત્રી હિં. મારા કુંવારી એનું ફૂલ
કન્યા(૨)સમુદ્રને મળતી ન હોય એવી નદી કુંદન ન૦ શુદ્ધ સેનું '
કુંવારડું (૦) ૦ [i.કુમાર ઉપરથી નાના કદી સ્ત્રી, [[] ધોયેલાં કપડાંને ટીપીને બાળકના મરણ પાછળ અપાતું ભેજના 'સફાઈદાર કરવાનું એકઓજાર; લાકડાની કુંવાર(૦નું)પાઠું ()નકુંવારને બરછી મેગરી (૨) ધોયેલાં કપડાને સફાઈદાર ' જે શણગે (આમાંથી એળિયે કરવાની ક્રિયા (૩) ટીપવું–મારવું તે. બને છે.) પાકે મારફ ઠેક
કુંવારી () વિવેચી [ઉં, કુમાર સમુદ્રને
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
કુંવારું ૧૬૨
કૂટિયું નહિ મળતી નદી). સંવિ[ઉં. મારો રૂચી સ્ત્રી (ઉં. ચા, ૩] કુચી. - નહિ પરણેલું
૫૦ કચરાવાથી અથવા ચવાવાથી જેના ફઈ સ્ત્રી લિં. વૃષી, પ્રા. રૂકા) નાને કૂવો રેસેરેસા જુદા થઈ ગયા હોય એવી વસ્તુ ફક ન૦ [૨૦] કૂકડીકૂક (૨) એંજિનની (૨) જુએ ચડે ૧,૨ (૩) પ્રવાહીની 'સિટીને અવાજ. ગાડી સ્ત્રી આગ- નીચે કરેલો કચરો અથવા અણુઓગળેલી ગાડી (બાળભાષા)
કુચા જેવી વસ્તુ (૪) [લા. વારંવાર ફૂકડાં નબ૦૧૦ [૪, સુટ) મરઘાં બતકાં કહેવાયેલી– સત્વહીન થઈ ગયેલી વાત વગેરે; પેસ્ટ્રી
(૫) પૂરી સમજી વિચારી લીધેલી વસ્તુ કડી સ્ત્રી. રી] મરધી.ફક અ. (૬) નિંદા [વાસણ વેચનાર રિવ૦] સંતાકૂકડીની રમતમાં કરાતો કૂજડે ! [જે ઉપરથી ] માટીનાં અવાજ. ડેક ન૦ [૨૦] કૂકડાના ફૂજન ન. [સં.) કૂજવું તે. -વું અ ક્રિય બોલવાને શબ્દ
સિં. ) મધુર શબ્દ કરવ; મધુર ગાવું ટૂકડે પું[ઉં. ફુટ) મરઘો
રૂજિત નવ લિ.] ફજન કૂકર ! [પં. વેર) કૂતરો
ફૂજો ! [] ભેટ, ચંબુ ટૂંકર . [] રાંધવાનું એક ખાસ પાત્ર ફૂટ વિ[] ન સમજાય કે ન વંચાય એવું કકી સ્ત્રી, હળમાં મારેલી ફાચર (૨) (૨) ભેદ અથવા ગૂંચવણભર્યું (૩) જો હું;
ગુરખાઓનું એક છરા જેવું શસ્ત્ર [કાંકરી ડભયું (૪) ૫૦; નવ ફૂડ; ઠગાઈ; ફૂરી વુિં. શર] સ્ત્રીના કેફ રમવાની છેતરપિંડી (૫) પર્વતની ટોચ; શિખર કૂકછૂક ન જુએ કૂકડેક કુકરેક (૬) ઢગલો (૭) ન સમજાય એવું જે કાંઈ કૂકો ૫૦ વિ૦] મરનારને નામે પુરુષો હેય તે (રહસ્ય, કોયડ ઇત્યાદિ) શિષ્ટાચાર ખાતર રહે તે
ફૂટ સ્ત્રી કૂિટવું કડાકૂટ (૨) ભંગાર ફ્રકી સ્ત્રી, નાને કૂકે
ફૂટણખાનું ન ટિણખાનું વેશ્યાગ્રહ ફર્ક ન કતર (બાળભાષા) ગિોળ કકડે ફટણ ન બ વવ કરતી વખતે બેલવાના ફક પું, પથ્થરને ગોળ કાંકરે (૨) ઠીકરીને બેલ; રાજિયા (૨) માથાઝીક; કડાકૂટ ફૂખ સ્ત્રી [સં. કુક્ષિ પેટનું પડખું (૨) લિ.] ફૂટણુ સ્ત્રી (સં. ની] અનીતિના કામમાં
ગર્ભાશય; પેટ (૩) સંતતિ.-બિયે ૫૦ દલાલું કરનાર કે ફૂટણખાનું ચલાવનાર
સ્ત્રીઓના કબજાને કૂખે ઢાંકતો ભાગ સ્ત્રી. શું ન ભડવાઈ કૂચ સ્ત્રી [...] રવાના થવું-મુકામ ઉપાડી ફૂટણું ન ફિટવું પરથી મરણ પાછળ કૂટવું
ચાલતા જવું તે () લશ્કરી ઢબની ચાલી તે (૨) તેવો પ્રસંગ કૂચ ૫૦ કિં.] કુચ: સ્તન
ફૂટપ્રશ્ન પુછ કુટ એવો પ્રશ્ન કોયડા કૂચડી સ્ત્રી [સં. વી નાને કૂચડો; જાડા ફૂટવું સક્રિ. [ä. ) મારવું; ઠોકવું (૨) વાળની પીંછી, ડો ! વાસણને અંદરથી ખાંડવું (૩) મૂએલા પાછળ છાતી પીટવી માંજવાને એક છેડે કૂચાવાળે લાકડાને ફૂરસ્થ વિ. ટોચ પર – ઊંચામાં ઊંચા કકડ (૨) ધોળવા માટે બનાવેલ ભીંડી સ્થળે ઊભેલું(૨) શ્રેષ્ઠ(૩)સર્વ કાલે એકરૂપે કે મુંજના રેસાને ઝૂડે (૩) વણાટમાં રહેનારું; અચળ (૪) પુત્ર પરમાત્મા 'પવાયત વખતે વપરાતું એક સાધન છૂટાફૂટ સ્ત્રી, ઠોકાઠોક (૨) મૂએલા પાછળ રૂચાપાણી વિ૦ કૂચા અને પાણી જેવું; ખૂબ ટવું તે
એકરસ નહિ થયેલું એવું(ર)નવ બ૦ રૂટિયું ન વુિં] માર (૨) બાજરીને " કુચા અને પાણી(૩)સત્વહીન વસ્તુઓ[લા] ખાંડીને કરેલી એક વાની
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૩
ફૂલી કટી સ્ત્રી કુકરી કરી
ફૂપું [#I. મગરીકો-કાંકરેટવાળી ફટ કુંફિટવું] કચરાયેલું – ખંડાયેલું . • જમીન; રથ્થડ(૨) તે ટીપવાનું લાકડાના
હોય તે; ભંગાર ભૂકે (૨) માર ઠાક કે લોઢાના વજનદાર ડચકામાં લાકડી ફૂડ ન૦ [૩. કુટ) કપટ ઠગાઈ (૨) વાંધો- ખોસી બનાવેલું સાધન
વચકે. કપટ ન દફટકે છલપ્રપંચ ફૂર પુ. [.] ભાત; રાંધેલા ખા. --રિયે ફૂડું વિટ ફૂડવાળું; કપટી (૨) વાકું (૩) પું, જુવારને મોટી મોટી ભરડીને બનાનવ વાંધાવચકો (ખાસ કરીને દેવીને કે વાતી એક વાની (૨) જુવારને પક માતાને પડે તે)
(૩) જુવારના ઠોઠા (૪) ચોખા કૃણપ, કૂણાશ સ્ત્રી કુણાપણું કૂચ પુ. સિં] માથું (૨) દાઢી (૩) કૂચડે. કૂણું વિ. કુમળું
- પું, હાડકાંના સાંધા પર દેરી કૂતર્ક ન [ 0 ]] ] કુતકું ડફણું
જેવો બંધ કૂતરાની ટેપી સ્ત્રી, કૂતરાને કાન ૫૦ ફૂમ પુત્ર [.] કાચ. -ıવતાર ! ઉકરડામાં અથવા ભીની જગામાં થતી હિં. કાચબારૂપે વિષ્ણુને એક અવતાર
એક છત્રાકાર વનસ્પતિ, શિલિંધ્ર ફૂલ પે લિ. કિનારે ફતરી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ (૨) એની ચમરી ફૂલે પૃ. [૪. યુસ્ડ ધગડો ફરી સ્ત્રી કૂતરાની માદા. -રે ૫૦ એને કૂવાથંભ પૃવિમર્થંભ વહાણના વચલા નર
[શ્વાન સતને થાંભલો કૂતરું ન. [સં. ર, રે. ] એક પશુ; હૂ ૦ ( ઉં. પ] જમીનમાંથી પાણી કથલી સ્ત્રી હિં. થ પરથી નિંદા કાઢવા માટે ખેલે ખાડે થલો, કૂ . લિ. યુથ પરથી]ગરબડ ફૂ પું, જુઓ કૂવાથંભ ગેટ; ગૂચવાડે (૨) કડાકૂટ (૩) ચો શું વિ૦ જુઓ ફેં, કુમળું (૪) કૂથલી; નિંદા
કૂંચી (2) સ્ત્રી. [f. જૂવિI] ચાવી (૨) કૂદકુ ન૦ જુઓ કુતકું
લિ.] ઉપાય (૩) રહસ્ય જાણવાનું સાધન કૂદકે ! ફિદવું ઠેકડે; છલંગ કૂંજડી () સ્ત્રી વુિં. કુંગ ઉપરથી] એક દવું અક્રિ. [ä. છલંગમારવી;&કડા પક્ષી કુંજડી.–ડું ન એક પક્ષી, કુંજડું મારે (૨) ગજા ઉપરવટને ભપક- ક્રૂજાવું (૦) અહિ જુઓ કુંજરાવું ખર્ચ કરવો [લા.)
ફ્રેંડલી(–ળી) (૨) સ્ત્રી, જુઓ કુંડલી ફદફદા(દી), કૂદાકૂદ સ્ત્રી, વારંવાર કૂદવું કૂંડાળી સ્ત્રી નાનું કુંડાળું તે (૨) [લા. વલવલાટ (૩) હદથી જ્યારે કૂંડાળું (૦) ન૦ લિ. કું] ગોળ આકૃતિ ખર્ચવું તે
(૨) ગોટાળે [લા] પ ૫૦ લિં) કૃ. ૦મંડૂક ૫૦ સિં] પંડી () સ્રો. [. ઉપરથી] કુંડ જે કૂવામાને છે (૨) ખૂબ સંકુચિત નાને ખાડે (૨) પહોળા મેનું નાના કુંડ દૃષ્ટિવાળો આદમી [લા.]
જેવું વાસણ (૩)નાને હવાડ (૪)વીની ફપી સ્ત્રો [i] નાને પ. પે ૫. " સંખ્યાને સંકેત (૫) ગબી. –ડું નવ ફૂલેલા પેટનું અને સાંકડા મેંનું ચામડાનું કુંડ જેવું પહેલા મેંનું નાનુંમોટું શકરું
પાત્ર; કુલ્લું (૨) એ ઘાટને કાચને શીશે (૨) ફૂલઝાડ વાવવાનું એવું પાત્ર(૩)કૂંડાળું કૂબડું વિ. [. ૩૬] કદરૂપું
શુપ, રંણાશ સ્ત્રી કૂણાપણું ફૂબે પુત્ર. કુર્દ ઘુમ્મટ] પક્ષીએ બાંધેલ રંણું (૯) વિજુઓ શું લિટું માળો (૨) ઘુમ્મટવાળું ઘાસનું ઝુંપડું, કૂદી () સ્ત્રી સાંબેલાને છેડેલગાવેલુંગળ
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૪ દવું (૨) સ૦ કિ. કુંદી કરવી કુદત પુજન [R] ધાતુને કાળ કે અર્થ દ(-ધોવું () નટ ઘાસની ગંજી. નવો વાચક પ્રત્યય લાગવાથી બનતું અપૂર્ણ j૦ ફૂદવું (૨) લાકડાને ઢગલે
અર્થવાચક રૂ૫. જેમ કે, કરતું કરનારું, કૂંપળ (૯) સ્ત્રી [ઉં. કુમ કુમળું –નવું કરેલું છે. [વ્યા]
ફૂટતું પાંદડું [j૦ જુઓ કુ કૃપણ વિ. લિં] કંજૂસ. છતા સ્ત્રી ફૂપી (૦) સ્ત્રી [પ્રા. રૂપથીજુઓ પી-પે કૃપા સ્ત્રી ]િ મહેરબાની (૨) દયા કભિ (૦) ૫૦ કિં. કુંમા) થાંભલા કૃપાણ ડું લિ.તરવાર; ખડ્ઝ નીચે મુકાતે ઘડેલે પથ્થર
પાદષ્ટિ સ્ત્રી [G]કૃપાભરી દૃષ્ટિ રહેમનજર ભી (2) સ્ત્રી જુઓ કુંભી [[વાડિયે કૃપાનિધાને નવ, કૃપાનિધિ ! કૃપાને વાડિયે (૦) એક વનસ્પતિ-છોડ; ભંડાર તે
[કાગળ {ળું (૦) વિ[ઉં. વો] કુમળું; કૂણું કૃપાપાત્ર પું; નવ (વિવેકની ભાષામાં)પત્ર; કૃ૨છું વિ૦ લિં] કષ્ટ પડે એવું (૨) પં. કૃપાપાત્ર વિ૦ (૨) નવકૃપાને ગ્ય હોય તે
કઇ (૩) પ્રાયશ્ચિત્ત; વ્રત. ૦ચાંદ્રાયણ કૃપાલુ હિં] (-ળ -) વિ. દયાળુ ન ઘણા કટે થાય એવું એક કૃમિ કિં. કીડ(૨)પેટમાંને એક જીવ; પ્રાયશ્ચિત્ત-વ્રત
કમિ કૃત વિ૦ કિં.] કરેલું બનાવેલું(૨)પું કૃતયુગ કૃશ વિલ.]દુર્બળ સૂકં(૨)પાતળુનાજુક. (૩) નકર્મફળ (૪) ચારની સંખ્યા. -શાંગ વિલં.]કૃશ અંગ - શરીરવાળું. કૃત્ય વિ૦ [ā] પિતાની ફરજ પૂરી કરી -શાંગી વિ. સ્ત્રો [R.-નાજુક ચૂક્યું હોય એવું (૨) તેના સંતોષવાળું. શરીરવાળી. શેરીવિત્ર સ્ત્રી [ઉં. કુરા ૦ઘ(ઘી) વિ૦ કરેલો ઉપકાર ભૂલી જાય +૩) પાતળી કેડવાળી પિં. ખેડૂત એવું નિમકહરામ, જ્ઞ વિ. [૩. કરેલા કૃષિ સ્ત્રી Hિ.ખેતી. કj [ā], કાર ઉપકારની કદર કરનારું; નિમકહલાલ. કુરીવલ ૫૦ [ā] ખેડૂત નિશ્ચય વિ. [i] નિશ્ચય કરી બેઠેલું. કૃષ્ટ વિલં.] તાણેલું; ખેંચેલું; ખેંચી કાઢેલું
યુગ પું(સં.સત્યયુગ. –તાથ વિ. (૨) આકર્ષાયેલું (૩) ખેડેલું [ā] કૃતકૃત્ય. -તાંત ૫૦ કિં. યમ(૨) કૃષ્ણ વિહિં. શ્યામ; કાળું (૨) ૫૦ કાળ; મૃત્યુ
વિષગુને આઠમો અવતાર.૦પક્ષ પું; કૃતિ સ્ત્રી] કાર્ય; કામ (૨) રચના ૧૦ કિં.] અંધારિયું. અસાર . [], 'સર્જન (૩) આચરણ; કરણી
કાળિયાર, મૃગ. -હણ સ્ત્રી લિ. કૃતી વિ. [. કૃતકૃત્ય (૨) ભાગ્યશાળી દ્રૌપદી (૨) દક્ષિણ હિંદની એક નદી. કૃતિકા સ્ત્રી હિં. ત્રીજું નક્ષત્ર
- ગર(૨) ન[સં. શાપુ કાળું કૃત્ય ૫૦ [8. ધાતુને લાગી ન રાબ્દ અગરુ ગણાપણ ન [+ ૪. મળ]
બનાવ પ્રત્યય. જેમ કે, અક (મારક), કૃષ્ણ ભગવાનને અર્પણ કરવું તે. આમણું (ડરામણું) ૪૦ વ્યિા.]
-છણાવતાર ! [+ છું. અવતાર] વિષ્ણુને કૃત્ય નહિં. કાર્ય; કામ (૨) આચરણ (3) આઠમો અવતાર.-૧ણાષ્ટમી સ્ત્રી સં.]
ભૂમિતિમાં રચના કરવાને અંગે કૃષ્ણની જન્મતિથિ; શ્રાવણ વદ ૮ સિદ્ધાંતપ્રેબ્લેમ' ગિ]
કે અ [.. વિ અથવા યા વા (૨) - કૃત્યા સ્ત્રી લિં] મેલી દેવી (૨) ડાકણ આકાંક્ષાસૂચક ઉભયાન્વયી. ઉદા. મેં
(૩) જાદુ કરનારી સ્ત્રી(૪) કર્કશા શંખણું એને કહ્યું કે આવ; કારણ કે જેમ કે, કેમ કે કૃત્રિમ વિલિં] બનાવટી
(૩) વાક્યને અંતે આવતાં પ્રશ્નાર્થ સૂચક,
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૫
ઉદા. કહ્યું કે? (૪) નિરર્થક સંબંધક કેદાર !; નવ; [૩] ખેતર (૨) પું જે સત્ર આગળ આમ વપરાય છે: “નળ હિમાલયનું એક શિખર-એક યાત્રાસ્થાન રાજ, કે જેને વનવાસ ભોગવવો પડ્યો કેદાર(-) ૫૦ [] એક રાગ. કેદારે હતે, તે ...” (૫) એટલે, એથી તરત. કરવો =મોટું પરાક્રમ કરવું(૨)ભગાના ઉદાર વહનું જરાક કાંઈ કહીએ છીએ કે ભાઈ જેવું કરવું; બાફવું [લા.]
ચાટ ચઢે છે ... [વાની – મીઠાઈ કે દી અ કયે દહાડે? કયારે ? કેક સ્ત્રી. [૬] વિલાયતી ઢબે કરાતી એક કેદી (૬) વિ. કેદમાં પડેલું (૨) કેદ કરેલું કેક સ્ત્રીસિં] કેકારવ
(૩) ૫૦ કેદ કરેલે માણસ; બંદીવાન કેકાણુ પં. રિવ] ઘાટ (ર) ઘડે કે વિ. કનું? કેકારવ ૫૦ કિં. જે ફેરવ)મેરનો ટહુકાર કૅવાસ ન [૬] એક જાતનું જાડું કપડું કેકાવલ [i] (ળ) ડુંમર, લિ-લી) કેપ્ટન ૫૦ ]િ જુઓ કપ્તાન
સ્ત્રી ઢિં. + આવત્રિોમેરના ટહુકારની કેફ (8) પું; સ્ત્રી [.] નશે; ઘેન પરંપરા
કેફિયત (કે) સ્ત્રી[] અધિકારી આગળ કેકી પું[. મેર
રજૂ કરાતી હકીકત કેટલું વિ૦ [f. જિય) (માપ, સંખ્યા કે કેફી વિકેફવાળું, કેફ ચઢે એવું કદમાં શા માપનું-પ્રમાણનું (પ્રશ્નાર્થ કો. કૅબિન સ્ત્રી. [૬] નાની ઓરડી (જેમ કે,
એક, કવિ. અમુક માપ કે પ્રમાણનું આગબેટની) (અનિશ્ચિતાર્થક). કેટલું બધું, વ્ય કેમ (કં) અ. હિં. ]િ શા માટે ? (૨) વિડું કે સાધારણ નહિ પણ અનિશ્ચિત કેવી રીતે? (૩) પ્રશ્નાર્થસૂચક અવ્યય. છતાં પ્રમાણમાં ઘણું (માપ,સંખ્યા કે કદ)
તમે જશો, કેમ?” કેહ (ડ) સ્ત્રી કિં. ર,પ્રા. શરીરને કેમ કે કેમ જે અ કારણ કે
મધ્ય ભાગઃ કમર(૨)કમક પીઠબળ લિ.1 કેમ રે અ૦ (ધમકાવવા માટે) કેમ અલ્યા? કેડ સ્ત્રી જુઓ કેડે; પીછે ડૂઠ બિંડી કેમેરા ૫૦ [૬] ફેટે પાડવાનું યંત્ર કેડિયું (ક) નવ કેડ સુધી આવે એવું બદન કેર ન૦ કિં.] બાજુબંધ બેરખો કેડી સ્ત્રી, સાંકડે પગરસ્તો; પગથી કેર (કે”) ! [4. ૬) જુલમ; ગજબ કેડે અર પૂઠે પાછળ
કેરખી સ્ત્રી કાંગરી (૨) સેનાની ગોળ કેડો છું. પગરસ્તે (૨)પીછે; પૂઠ(૩) છેડે, ટીપકીઓની હાર
અંત (૪) સતામણી લા] કિઈ બાજુ કેરડી (કે) સ્ત્રી વિ. ) એક વનસ્પતિ. કેણગમ, કેણુપા કેણીમગ(ગા)અo -ડુ નઇ તેનું ફળ; કરું. -ડે ! કેરડી તક મું. લિ.J એક વનસ્પતિ, કેવડો (૨) કેર (8) પુંછ એક નાચ; કાર (૨) અબેડા પર બેસવાનું એક ઘરેણું, કી એમાં ગવાતું ગાચન (૩) એને રાગ
સ્ત્રી [.એક ફૂલ ઝાડ(૨)એ ઝાડનું પાન કેર [.. વા] સુગધી ગંદર જેવો. કેતન ન [.) ચિહન (૨) ધજા (૩) ઘર એક પદાર્થ (તેના પારા ફકીરે રાખે છે.) કેતુ પુંલિં.]એકગ્રહ ધૂમકેતુ(૨)ધજા નિશાન કેરલ [. (-ળ) મલબાર પ્રાંત કૅથલિક વિ૦ (૨) ૫૦ ફિં. એ નામના કેરી (કે) સ્ત્રી આંબાનું ફળ. ગાળે !
એક ખ્રિસ્તી સંપ્રદાયનું (માણસ) કેરીની મોસમ કેદ (કે) વિ. [..] બંધનયુક્ત (૨) સ્ત્રી કેરું (કે) નવ કેરડીનું ફળ
એવી સ્થિતિ. ૧ખાનું ન જેલ કારા- કેરું [૩. વેર) નું (છઠ્ઠી વિભકિતને અર્થ ગાર; તુરંગ
બતાવે છે) [૫]
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
કેરાસીન
૧૬
કેરોસીન ન॰ [] ગ્યાસતેલ [ચના કેલકું [સં. વ્ = કેળવવું ઉપરથી]કેળવેલા કૅલરી સ્રો॰ [Ē. એક ગ્રામ વજનના પાણીને શૂન્ય ડિગ્રી(સેટી૦)થી ૧ ડિગ્રી સુધી લાવન વામાં આપવી પડતી ગરમી. ૦સીટર ન॰ તે ગરમી માપવા વપરાતું પાત્ર કેલિ(-લી) સ્ત્રી॰ [i.] રમત (ર) મૈથુન કેલીપર પું॰ [] જુએ. પરકાર લેમલ ન૦ [.] પાશ અને ક્લોરીનનું સચેાજન,ઝુલાબ તરીકે વપરાય [વિ.] કૅલ્શિયમ ન[ફં. એક ધાતુ - તત્ત્વ[.વિ.] કેવડિયું વિ॰ કેવડામાં રાખેલું; કેવડાની સુગ’ધીવાળુ
વડુ' વિ॰ [સં. યિત્](માપ,કદ કે વચમાં) કેટલું મેાટું? કવિ આશરે કેવ ું? ન્ય વિ॰ અનિશ્ચિત છતાં પ્રમાણમાં મેટું કેવડો પુ[સંત]એક ઝાડ(૨)એના ડાડા કેવલ વિ[ફં.] શુદ્ધ (ર) ફક્ત (૩) એકમાત્ર(૪)અ૦ સાવ; છેક. જ્ઞાન ન॰ ભ્રાંતિન્ય,વિશુદ્ધ જ્ઞાન. ગામ ન॰ [i.] મુક્તિપદ લાદ્વૈત પું [+સું. અદ્વૈત] શકરાચાયે સ્થાપેલા જીવ અને બ્રહ્મના અદ્વૈતના સિદ્ધાંત. લી વિ॰ [i.] [જંત] કેવલાદ્વૈતમાં માનનારું (૨) કેવલજ્ઞાન જેને પ્રાપ્ત થયું હેાય તે (૩) સ્રી॰ ચેતન અને અચેતનની એકતાના સિદ્ધાંત કેવળ વિ॰(૨)અ॰, જ્ઞાન વ, ધામ ન॰ જુએ ‘કેવલ’માં, પ્રયાગી વિ૦ કેવળ ઉદ્ગાર દર્શાવતા (અવ્યય) [વ્યા.. *ળી વિ॰ જીએ કેવલી કેવું વિ॰ કચા પ્રકારનું ? (પ્રશ્નાર્થંક કે ઉદ્ગારવાચક).૦૭ વિ॰ કેવું ? (પ્રશ્નાથ*ક કે કાઈક અનિશ્ચિતાથ‘વાચક), ન્ય વિ અજ્ઞાત-અનિશ્ચિત પ્રકારનું કેશ પું॰ ખ॰૧૦ [i.] વાળ. કલાપ પું [i.] કેશના સમૂહ (૨) અખેડા; વેણી. નળી સ્ત્રીવાળ જેવાબારીક વેહવાળી નળી [૫. વિ.] પાશ પુ॰ [H.] વેણી; ચેટલા. ભાર પું૦ અખાડા, ચેટલા
કેસૂડા
કેશર ન॰ લિં.]જીએ કેસર. “રી વિ॰પું॰ કેસરના રંગનું; પીળુ કેશરી પું॰ [i.] કેસરી; સિંહ કેશલું ચત ન॰ વાળ ખૂંટી કાઢવા તે કેશવ પું॰ [i.] શ્રીકૃષ્ણ ઉપરના કેશ કેશવાળી સ્ત્રી॰ સિંહ કે ઘેાડાની ગરદન કેશાષણ ન॰ કેશવાહિનીમાંનું (પ્રવાહી
પટ્ટાથનું) આકષ ણ – ખેંચાણ [૫. વિ.] કેશાશિ અ॰ [i.] સામસામા વાળની ખેંચાખેંચી કરીને
કેશિની સ્ત્રી॰ [i.]સુંદર લાંબા કેશવાળી સ્ત્રી કેશી પું॰ [i] સિંહ(ર)ઘેાડા (૩) શ્રીકૃષ્ણે સહારેલા એક રાક્ષસ. નિષદન પું [i.] શ્રીકૃષ્ણ
કેસ ન॰ [.] મુકદ્દમા; કામ (ર) દરદી કે તેના વિષેની હકીકતના દવાખાનામાં કરાતા કાગળ (૩) કાઈ અમુક બાબત ૐ કિસ્સા ચાતે સ બધમાં આવતી વ્યક્તિ કેસર ન॰ [i.] એક વનસ્પતિ (ર) તેના
ફૂલની અંદર વચ્ચે ઊગતા સુગધીદાર રેસે –તંતુ (૩) હરકાઈ ફૂલની અંદર થતા તંતુ (૪) સ્ત્રી૦ ચાળ કેસરપપ્પુ વિસ્હેજમાં વચકાઈ –રિસાઈ ાચ એવું (૨) નેતા વિનાનું; ગાંડિયું (૩) ભટકતું (૪) પું॰ રસાળ માસ (૫) મદ્રાસ તરફના ચાળા .કરી ભીખ માગતા બ્રાહ્મણ
કેસરભીનું' વિ॰ કેસરિયાં કરીને નીકળેલું કેસરિયા ન॰ ખ॰૧૦ કેસરી વાધા પહેરીને
ચા તેા છેલ્લા કસૂએ પીને મરણિયા થઈને લડવું તે કરિયુ' વિ॰ કેસરી રંગનું; પીળું (૨)
રંગીલું; ઉમ’ગી; આન’દી(૩)ન॰ સ્ત્રીઓને પહેરવાનું કેસરી રંગનું વસ્ર કેસરી વિ॰ કેસરના રંગનું; પીળુ કેસરી પું॰ [i.] સિંહ; કેશરી કેસ(ડાં) ન′૦૬૦ [નં. વિષ્ણુ, શ્રા, ધેનુમ] કેસરી રંગનાં એક જાતનાં ફૂલ; ખાખરાનાં ફૂલ ડી સ્રી, ડો સું॰ ખાખરી
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાકા
૧૬૭ કેહ વિ. (૨) અ કણ? [૫] કૈલાસ પં. લિ.) હિમાલયનું એક શિખર કેળ સીધું. જેને કેળા બેસે છે તેઝાડ (૨) શિવનું નિવાસસ્થાન. ૦વાસ ૫૦ કેળવણી સ્ત્રી કેળવવું તે (૨) વ્યવસ્થિત કલાસમાં રહેવું તે (૨) મૃત્યુ. વાસી
ઉછેર, ખિલવણી અને શિક્ષણ(૩)શિક્ષણ વિકૈલાસમાં વસનારું (૨) મૃત્યુ પામેલું (૪)ભણતર;વિદ્યા. કાર ! કેળવણીના કૈવત ૫૦ લિ.] માછી સિદ્ધાંતને તેના શાસ્ત્રને જાણકાર કૈવલ્ય નવ [ā] કેવળરવરૂપ - બ્રહ્મસ્વરૂપ અથવા તેને અમલ કરનાર પુરુષ
થવું તે (૨) નિલિંપણું; મોક્ષ કેળવવું સક્રિ. [a. ઢાય) વ્યવસ્થિત કેસહિંદ ૫૦ [..] એક ઇલકાબ રીતે ખીલવવું, ઉછેરવું-સુધારવું-તાલીમ કે સર (૨)વિ. જુઓ કઈ (પ.(૩) કેણ આપવી (૨) (કણક – લોટ) ગૂંદીને (૪) પં. હેલાના બેલવાને શબ્દ રિવ૦] તૈયાર કરવું; (૩) (કાચા ચામડાને પકવી કેઈ સ. (૨) વિ૦ કિં. વડ]િ ગમે તે નરમને સફાઈદાર બનાવવું (૪) પલટવું (જણ કે વસ્તુ માટે, અનિશ્ચિતાર્થ વાચક) કેળસેપારી ન૦; સ્ત્રી ઊંચી જાતની એક (એ)ક વિ૦ (૨) સ ગમે તે એક સેપારી
કેઈનું નવ સરપણનાં લાકડાં ચીરવાનું શસ્ત્ર. કેળિયું ન૦ કેલ-કેળવેલ ચૂનો ભરવાનું અને પુત્ર નાળિયેરની છાલ ઉખેડવાને ' - ઊંચકી જવાનું લોઢાનું વાસણ; તગારું મટે છે
(૨) કાનનું એક ઘરેણું [ક] (૩) એક કેક વિ૦ (૨) સર જુઓ કઈક હલકી જાતનું રેશમી વસ્ત્ર
કિક પુંફિં. કાર્બનને એક પ્રકાર [૨.વિ.] કેળું ન કેળનું ફળ
કદી વિ. [. ગુજરી રૂની એક જાત, કેચી (કે) સ્ત્રીનુffકાતર(૨) છાપરાના (૨) એની બનેલી (ખાદી)
આધાર માટે મુકા/ત્રિકોણાકાર ચોકઠું કકડાવું અ૦ કિ. કોકડું વળવું કેંદ્ર ન. (સં.) મધ્યબિંદુ (૨) મધ્ય- મુખ્ય કેકડિયો કુંભાર ૫૦ એક પક્ષી
સ્થાન (૩) ઇષ્ટ લગ્નથી ગ્રહનું પહેલું, ચોથું કાકડી સ્ત્રી નાનું કોકડું (૨) ચામડી વળી અને દશમું સ્થાન [.]. ૦ગામી વિવે ચડી જાચ તે કરચલી (૩) સૂકવેલું રાયણું, કેન્દ્ર તરફ જતું; સેપિટલ'. ત્યાગ -ડું-શંકુ આકારમાં વીંટાળેલા સૂતરને વિ. કેન્દ્રમાંથી વિખેરાતું સેન્ટિટ્યૂગલ. કે કોઈ દોરાને દડે (૨) ચામડીનું કે
વતી વિકેંદ્રમાં રહેતું રહેલું. સ્થ શરીરનું વળી–ચડી જવું કે સંકોચાવું તે વિ૦ કેંદ્રવતી. સ્થાન ન કેંદ્રરૂપ (૩)ગૂંચવણભર્યું કામકાજ કે મામલેલિ.]
સ્થાન; મધ્ય-મુખ્ય સ્થાન. –કાસારી કેકમનો એક ખાટું ફળ. નું ઘી,૦નું તેલ વિ. કેંદ્રને અનુસરના કંદ્રગામી. નવ કેકમનાં બીમાંથી કઢાતું તેલ (શિયા-દ્વાપગામી વિ૦ જુઓ કેંદ્રત્યાગી. ળામાં ચામડી ન ફાટે તે માટે વપરાય છે) -દ્વાભિમુખ વિ૦ કેદ્ર તરફ મુખ છે કે કરવરાણું, કેરવાયું વુિં, વા ( + જેનું એવુ. -દ્વિત વિર કેંદ્રમાં રિત ૩M)= ડું ઊનું+સ્વળ] જરાતરા ઊનું કરેલું. -દ્રીકરણ ન કેન્દ્રિત કરવું તે કરવું સત્ર ક્રિટ છેતરવું; ફેસલાવવું (૨) કેક(કે)થી સ્ત્રી [.] દશરથની એક પત્ની; નવ કાનનું એક ઘરેણું [કામશાસ્ત્ર ભરતની માતા
કેકશાસ્ત્ર નવ (ઉં.] કોપંડિતે રચેલું કેતવ ન [G.) શરતમાં મૂકેલી વસ્તુ (૨) કેબી ન કેકમનું ઝાડ -જામા જુગાર (૩) જૂઠાણું (૪) છળકપટ (૫) કેક પું. બ. વ. સારાં ને કીમતી કપડાં જુગારી (૬) ધુતારે, ઠગ (૭)ધરે કે સ્ત્રી બેકી; ચુંબન
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રાકા
કાકા સ્રી [.] એક વનસ્પતિ, જેમાંથી કાર્ડન અને છે.
કાલિ પું॰ [i.] કાયલના નર. –લા સ્રો૦ [છું.] કાલિની માદા; કાચલ કાકીશું ન॰ કામઠાના છેડા-ગાળે, જેમાં પછ ચડાવાય છે(ર)જીએ કાસીસું (૧) કોકેન ન॰ [] એક કૅફી ઔષધિ કાકા પુ॰ [...] નાળિયેરની જાતનું એક ઝાડ (૨) તેનું બીજ (૩) પીણા માટે કરાતી તેની ભૂકી (૪) તેનું પીણું ફાફા પુ॰ ઝભલું (૨) સુખન; કાકા કાગળિયું (કા) ન॰ ઝાડા અને ઊલટીના એક રાગ, કાલેરા
કાગળો (ક) પુ॰ માં ભરાય એટલું પાણી -કાઈ પણ પ્રવાહી વસ્તુ (૨) તેને મેાંમાં હુલાવી બહાર કાઢીનાખવું તે તિ;કાણું ફાચ ન॰ [‘કોચવું’ઉપરથી] કાચાઇને થયેલું કેચ પું॰ []સુખાસન; સાફા(૨)છત્રપલંગ (૩) સુખાસનવાળી ચાર પૈડાંની ગાડી. મન પું॰ કાચ ગાડી હાંકનારી કોચરાની સાલ શ્રી॰ [જીએ કાચરું]ધણું જૂનું વ કાચરી સ્ત્રી સ્ત્રી (તિરસ્કારમાં) કાચરું વિ॰ કોચાઈ ગયેલું; છિદ્રવાળું (૨) ઘણું નું. રાપું॰વૃદ્ધ પુરુષ(તિરસ્કારમાં) કોચલું' ન॰ [i. વ] કાટલું; કઠણ છેાડું (ફળ, ઈંડાં વગેરે ઉપરનું) કાચવવુ' સ॰ ક્રિ॰ દુભવવું. કોચવું સક્રિ॰ કાણું પાડવું (ર) [ધરમાં ખાતર પાડવું (૩) દિલ દુખવવું [લા.] કાચુ' વિ॰ સુકાઈ સકાચાઈ ગયેલું (ર)
સત્રહીન (૩) સડી ગયેલું કાજાગરી સ્રી [સં. જોનાર ઉપરથી] માણેકઠારી (પૂનમ)
કાઢપું [i.]કિલ્લાની દીવાલ;રક્ષણ માટે કરેલી ભીંત (૨) શત્રુ ન ભેદી શકે એવી વ્યૂહરચના(૩)વડા(૪) કાટની અંદરના
ભાગ
ફાટ પું॰ + જીએ કાટ; કરોડ
૧૬૮
કાટીલે
કાટ પું॰ [k.] ડગલા (૨) એકદમ સાત હાથ કરી લેવા અને સામાને એકે ન કરવા દેવા તે (પાનાની રમતમાં) કોટ સ્રો [૩. હ્રોટ્ટા] ડાક; ગળુ’ કોટડી સ્ક્રી॰ [સં. જોઇ પરથી] એરડી. – ન॰ નાનું – પીંઢેરી ધર (૨) દીવાલ ફીટર ન॰ [Ä.] ઝાડની ખખાલ કાટલુ' ન॰ [સં. જોઇ ઉપરથી] કઠણ છેાડું; કાચલું(૨)જેની અંદર કંઈ સાર ન હેાચ તેવી ચીજ [લા.] [પટારા(ર)કાઠાર ફાટલા પું [i. જોઇ] માટીના બનાવેલા કોટવાલ(૭) પું [7. યોટ્ટ + ૫ – . વાહ] કાટના – શહેર કે ગામના દોબસ્ત રાખનાર અમલદાર(૨)એક અટક.-લી (-ળી) પું; સ્રો॰ કાટવાળનું કામ કાટાકાટ વિકરાયા કોટાનકોટ(–ટિ,રી) વિ॰ [É. ોટિ+ અનુ + ોટિ] કરાડી ફાતિ સ્ત્રી[સં.]કરાડ; સા લાખની સ’ખ્યા (ર) કમાનને છેડા (૩) તકરારના પ્રશ્નની એક બાજી– પૂવ પક્ષ (૪) વ; પ્રકાર(૫)ઊંચામાં ઊંચું ખિદુ; અતિમતા (૬) [ગ.] કાટખૂણ ત્રિકાણની પણ સિવાયની માજી (૭) ‘ઍક્સિસ્સા’. ફૅ વિ॰ [i.] કરાડી; અગણિત. કાણુ પું પૂરા કાટખૂણેા બનાવનાર પૂર્તિરૂપ ખૂણેા; ઍપ્લિમેન્ટરી ઍન્ગલ' [ગ.]. સ્ત્રી॰ [i.] ‘કાસાઈન’ [ગ.]. ૰ધ્વજ હું કરોડપતિના ઘર પર ફરકતી ધા (૨) કરાડાધિપતિ
જ્યા
કાટિયું ન॰ હોડકું; મછવા (૨) મેાઈ દડાની રમતના એક દાવ (૩) જાનવરના ગળામાં બંધાતું ગાળ લાકડુ
કાટી સ્રી॰ [જીએ કાટ (ગળુ)] આલિંગન કાઢી સ્ત્રી॰ [i.] જીએ કાટિ કોટીલી સ્ત્રી કાળાં ર'ગેલાં કપડાં પર ટીંક
વાનું છીપાનું એક બીબુ કાઢીલા પું પીજવા માટે પીજણની તાંતને થડકાવવાનું એાર; ગેાટીલા
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
કોટું
૧૬૯
કેણું
કેર્ટ (કો) ને સામે છેતરાય ને આપણને ઈત્યાદિનાં નાણાં ભરવાની જગા (૧૦)
ફાયદો થાય એવો પેંતરો–બાજી (૨) રખડતાંઢરપૂરવાનેબે(૧૧)ન્યૂહરચના
તકરારી-ખટપટનું વચ્ચે ઊભું કરેલું કામ (૧૨) કોષ્ટક; આંકને પાડે (૧૩) અંગરકેટયક્ષ ૫૦ [.૩ કરેડ આંખવાળ-ઇક ખાને ગળાની આસપાસને ભાગ કેટયવધ વિ૦ કિં.] કરાડોથી ગણાતું હોય કેહવું. [. એવું મનેભાવ; અંતરની ઉમેદ એવું (૨) અપાર
-હામણું વિ૦ કડવાળું; કોડીલું (૨) કેલી સ્ત્રી, (ઉં. વોઇ ઉપરથી નાની કેહી વરણાગિયું
(૨) ના કોઠલો. – પંમાટીને કેડિયું ન.િ હિમ માટીનું નાનું શકે બનાવેલો પટારો (ખાવાની વસ્તુઓ (૨) એ આકારનું દીવો કરવાનું પાત્ર મૂકવાને) (૨) કે ઠાર
કેડી (ક) સ્ત્રી [સં. શાળા, જે. રાવgિ] કેઠાયુદ્ધ નવ કોઠામાંનું – ચકરાવામાંનું – એક જાતનું દરિયાઈ જીવડાનું ઘરશંખલી અટપટા દાવપેચવાળું યુદ્ધ
(૨) એક હલકું ચલણ(૩)વીસની સંજ્ઞા કેકાર [. છાપાર] અનાજ ભરવાને કેડીલું વિ૦ કડવાળું
એરડે (૨) બૅય કે ચાર ભીતવાળી કેડું (કો) વિ. ડું; રીતભાત વગરનું ચણેલી ચી કેઠી (૩) ભંડાર, વખાર કેડું (ૉ) ન૦ કિડી] શંખલી. -ડે ! (૪) ખજાને
શંખલે કેઠારિયુંનાનાને કોઠાર.-રી પુંકાહારને કેદ્ર પું. [ä. 8] ચામડીને એક રોગ
ઉપરી (૨) એક અટક (વાણિયાની) કેદ (કૅઢ) સ્ત્રી (ઉં. વોઝ] ગમાણ, હેરને ઠાવિરામ પં(ઉં. વોઝ+ગરિરામ] જુદી બાંધવાની જગા (૨) કારીગર લેકોને જુદી પ્રકૃતિને જુદું જુદું ખાવાનું અનુકુળ ક્રમ કરવા બેસવાની જગા. તારું, આવવું તે
-ઢિયું નવ ઢેરની કેટ , કેડી સ્ત્રી વુિં. છે ઉપરથી માટીને (કે કેઢિયું –ચેલ) વિ. કઢના રોગવાળું
ધાતુને) ઊ એ નળે (૨) વખાર (૩) કેદી (ક) સ્ત્રી કુહાડી વેપારીની પેઢી-દુકાન (૪)થાણું(૫)કેઠીના કેદી(કું) વિકેટના રેગવાળું આકારનું એક દારૂખાનું
કે (ક) પં. [ચ૦] જુઓ કુહાડે (૨) કેડી (ક) સ્ત્રી છેઠાનું ઝાડ
વિ. પું. વાડ; કોદાળ પલા.] કેઠીમડી સ્ત્રી એક વેલે. -ડું ન કોઠી- કેણ ૫૦ કિં.] ખૂણે મેડીનું ફળ
કેણ, (ક) સ૦ (૨) વિ. [a. જવળ કર્યું કેઠીંબડી સ્ત્રી કેઠીમડી.ડુંના કેઠીમડું (પ્રશ્નાર્થક બહુધા માણસ માટે). જાણે કે ડું (કે) ન જાઓ કે પ્રપંચ પેતરે = શી ખબર? હું નથી જાણતો એ અર્થકે (ક) નવ લિંગ પર એક ફળ માં. માત્ર વિ. જેનો હિસાબ નહિ એવું કે હું (કે) ના ચહેરે; મેં
કેણમાપક વિ૦ કેણ - ખૂણો માપનારું કે પું[. B] પેટ (૨) શરીર શરીરની (૨) ન. એ માટેનું એક ઓજાર -
અંદરને કઈ પણ કેષરૂપ ભાગ (૩) કેણાકાર વિ. કેખૂણાના આકારનું મન; અંતઃકરણ (૪) ખાનું. ઉદા. કોઠો (૨) પુંઠ કેણને આકાર પાડીને લખવું(૫)(ગટાં ઇત્યાદિ બાજીનું) કેણિયાટવું (ક) સક્રિટ કેણીએ મારવું ઘર; ખાનું (૬) મટી કેઠી; વખાર (૭) કેણું (કો) સ્ત્રી ઢિ. ] ખભા નીચેને મટે છે. (૮) કિલ્લાને બુરજ (૯) હાથને (પહેલે) સાંધે (૨) એ સાંધાનું
સુધરાઈની મુખ્ય ઓફિસ, મહેસૂલ,વેરો અણીદાર હાડકું
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાણે
કાણે (કૉ) સ॰ કોઈએ પણ [૫.] કાતર ન॰ [તું. જો] જમીન કે પવ તમાં ઊડા પહેાળા ખાડા કે બખાલ કાતરકામ ન॰ કોતરીને કરેલું નકશીકામ કોતરણી સ્રો॰ કાતરવું તે (૨) કાતરવાની
* (૩)કોતરકામ; નકશી(૪)કેતરવાની મજૂરી (૫) કાતરવાનું એનર કાતરણું ન॰ [કાતરવું] જીએ ખેતરનું કાતરવું સ॰ ક્રિ॰ આછું આછું ખાવું; ખાતરવું; કારવું
૧૭૦
કાથમી(૦૨) સ્ત્રી નિં. સ્તુવર; પ્રા. જ્યુંમર1] ધાણાની ભાજી કાથળી સ્ત્રી [હૈ. જોય] થેલી(૨)અડકાષ (૩)હજારની સના. છેડામણ ન કરજે રૂપિયા આપતા પહેલાં સાહુકાર જે વ્યાજના રૂપિયા પ્રથમથી કાપી લે છે તે. સાંથ સ્રી॰ જમીનદારના, ગરાસિયાના અથવા સરકારના ભરણામાંથી અપાતા વટાવ. -ળા પુષ્ઠ થેલા કાટ્ટુરા પુંł૧૦ [સં. જોવાઃ] એક ધાન્ય.
રી સ્રી॰ તે ધાન્યના દાણા કાદુડ ન॰ [સં.] ધનુષ્ય; કામઠું કાઢાળ (કા) ૧૦ કાદા જેવું; જાડી બુદ્ધિનું કાદાળી (ક) સ્રો॰ [સં. વુદ્દા] ખેાદવાનું એક એન્નર. -ળા પું॰ માટી કાઢાળા ફા દી અ॰ કાર્ય દિવસ;કચારે; કેદી [૫.] કાદુ' (ક) ન॰ ધરડી કે થાડુ' યા નહિ જેવું દૂધ દેતી ભેંસ
કાદા (ક) પું॰ કાદાળ આદમી કાનું (āt) સ॰ કેનું ? કંઈ વ્યક્તિનું ? [‘કાણ’નું ષષ્ટોનું રૂ૫] (૨) કાઈનું [૫] કૉન્સ્ટેબલ પું [Ë.] પેાલીસના સિપાઈ કાપ પું॰ [i.] ક્રોધ; રાષ (૨) નાશકારક
આફત; ગજબ
ફોઁપરખરાસ ન૦ [ ૉવકાસ ] તાંબું
અને પિત્તળ મળીને બનતી એક ધાતુ કોપરાપાક પું॰ કાપરાના ખમણની મના
વેલી એક મીઠાઇ (૨) [કટાક્ષમાં] માર કોપરું' ન॰ નાળિયેરની અંદરના ગર}ટોપરું
કારટ
ફાપરેલ ન॰ કાપરાનું તેલ કાપવું અક્રિ॰[i.વ્] કાપ-ગુસ્સા કરવા કોપાયમાન, કાપાવિષ્ટ, કાપિત વિ॰[i.]
કાપેલું; રહેલું [કરીને સંન્યાસીની) કોપીન ન॰ [સં. યૌવન] લગેટી (ખાસ કૉપીરાઈટ પું॰ [.] લેખક પ્રકારાકાદિને
પેાતાની કૃતિ પર મળતા કાનૂની હક
કાફી સ્રી [ż.] શેકેલા બુંદદાણાના ભૂકા (ર) તેનું પીણું કાખાડ વિ॰ મૂખ
કોબાલ્ટ ન॰ [.] એક ધાતુ-તત્ત્વ[.વિ.] કોબી (૦૪) સ્રી; ન॰ [. વેલ] એક શાકભાજી- કરમલ્લે
કામ સ્ત્રી [મૌન] એક જ નામથી એળખાતા લોકસમૂહ (જ્ઞાતિ, ધર્મ કે જાતવારના)
કામલ વિ॰ [સં.] કુમળું; મુલાયમ (૨) સુકુમાર; નાજીક (૩) નરમ; મૃદુ (૪) મધુર (૫) દયાળુ, “લાસ્થિ ન॰ [+ સં. ]િ કુમળું હાડકું; જેનું વખત જતાં હાડકું બને છે તે પટ્ટા. “લાંગી વિસ્રી॰ [ +અંગી ] કામળ શરીરની કામવાદ પું॰ કેવળ કામના જ સાંકડા હિતાહિતની દૃષ્ટિને મત ફામળ વિ॰ જુએ કામલ ફાસી વિ॰ કામનું; કામ સુખધી કાય સ॰ [સં. હોવિ] કાઈ [૫.] કાયડા (ક) પું જુએ કારડી કાયલ (કૅા) સ્રો॰ [i, જો]િ એક પક્ષી; કાક્લિા [બળતરા થવી તે કાયલી (કા) સ્રી॰ ગળાના એક રાગ (૨) કાયલા (ક) પું૦ [. જોા] કાલસા (૨)
..
ઠારેલા કાલસા (૩) અંગારેશ ફાર સ્ત્રી વસ્તુના છેડા; કિનાર (ર) ત્યાં મૂકવાની ભાત કે પટ્ટી (૩) બાજી (૪) બાજી પરના કડા, થોડાક ભાગ કાર સ્ત્રી [કુંવર' ઉપરથી] સ્રોએના
નામને છેડે મુકાતા રાખ્યું. ઉદા॰ જેકાર કારટ (કા) સ્રી [. જોર્ટ] અદાલત
.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
કેર
૧૭૧
કોશ કેરડુંવિ[કભીનાશ વિનાનું(૨)ગાંગડું કરાર ૫૦ કેલ અને કરાર પાળવાનું રડે ડું ગૂંથેલો ચાબકે; સાટકે (૨) વચન આપ્યું હોય એવું કબૂલાતપત્ર (૨) [લા] દેર; સત્તા (૩) ત્રાસ; જુલમ સંધિપત્ર; તહનામું ચૂિડામર સખ્તાઈ (૪) ઝટન ઉકલી શકે એ પ્રશ્ન કેલટા(તા) ૫ [૬] ખનીજ કોલસાને કારણ સ્ત્રી બાજુ (૨) વસ્તુને છેડા પર લળ્યોર ન [ એક પ્રવાહી દવા ભાગ; કોને કે સીમા (૩) ધૂળનું વાવા- કલમ પુંસ્ત્રીસિંકદમ ડાંગરની એક જાત ઝોડું; આંધી
કૉલમન) [{.] વર્તમાનપત્ર ગ્રંથઈત્યાદિના કારણિયે ૫૦ કેરીને કરેલી ભણ- પાનાના લખાણની ઊભી ઓળ; કટાર
ખાંચ (૨) કરવાનું કામ કરનાર (૩) (૨) વિભાગ ખાનું; કઠો
શરીર કેરી ખાય તે તાવ, હાડજવર કલર પું[] કપડાને ગળા માટેના સીવકેરણી સ્ત્રી કરવાનું ઓજાર (૨) કરવાની ણને ભાગ (૨) (અંગ્રેજી લેબાસમા)ગળે રીત-કારીગરી
પહેરાતી કાંઠલા જેવી એક બનાવટ કોરમ નવ વુિં.] સભા-સમિતિનું કામ શરૂ કોલસી (ક) સ્ત્રી [ ક રું. જો] કરવા કે ચલાવવા માટે સત્યેની જરૂરી કેલસાને ભૂકે (ખાસ કરીને બળેલા આંકેલી કાનૂની સંખ્યા
ખનિજ કેલસાને).-સે પુંછ એક જાતનું કેરમું ન૦ દાળને ભૂ-સૂરે
બળતણ કેરયંક વિ૦ એક કેરથી વાંકુ ઢળતું લાબે જાઓ કુલાબે કરવું અક્રિટ પ્રિ. વોરળ) વિધવું; કાણું કેલાહલ ૫૦ ]િ શોરબકેર; ઘઘાટ
પાડવું (૨) અંદરથી છેતરવું આછું ખોદવું કેલુ (લુ) ન૦ મિ. થોટુમ] શેરડી પલકેરડું-શુંણું) વિ. કે; સૂકું વાને સંચ કેરી સ્ત્રી આરે રૂપિયાની કિંમતનું કેલું (લુ) ન. [. ૩૯, લોસ્ટ્રમ) શિયાળ એક કચ્છી રૂપાનાણું
કોલું (ક) વિ. ઘઉંવર્ણ ગોરું કેરુ વિ૦ ભીનું નહિ એવું; સૂકું (૨) લૂખું કલેજ સ્ત્રી [૬] મહાવિદ્યાલય ઉચ્ચ શિક્ષણ
(૩) વાપર્યા વિનાનું તદ્દન નવું (કાપડ) માટેનું વિદ્યાલય. -જયન ૫૦ ૬િ.] તેને (૪)લખ્યા વિનાનું (પતું, કાગળ ઇત્યાદિ વિદ્યાથી એિક ચેપી રોગ, કાગળિયું (૫) રાંધેલું નહિ એવું (સીધું અનાજ). કેલેરા (ક) ૫ [૬] ઝાડા અને ઊલટીને કવિ તદ્દન કરું. કડકડતું વિ૦ કેલે (ક) ૫. ખૂણો; કોણ તદ્દન નવું (વસ્ત્ર). ૦ધાડ(-૨) વિ. કેવડામણ(કૅ) સ્ત્રી કેવડાવેલી વરતુ સડે તદ્દન કરું. રવિ તદ્દન નવું વાપર્યા કેવડા(રા)વવું (ક) સક્રિ. “કેહવું. કે ઉકેલ્યા વિનાનું
નું પ્રેરક [રહે છે તે લાકડુ કેરેકેરું ન તદન કરું
કેવાડ (ક) પૃજેના આધારે કેસનું પિડું કોન્ટાઈન ન૦ [] જુઓ કૉરેન્ટીન કેવાડ (ક) વિ. કુહાડીની ધાર જેવી(ભ,
() સ્ત્રી જિં. ન્યાયમંદિર; ઈન્સાફની વાણી) (૨) કેદાળ; જાડી બુદ્ધિનું-ઝટ અદાલત, કેરટ. ફી સ્ત્રી. [] કેર્ટના મારફાડ કરી બેસે એવું (માણસ) કેસના ખર્ચની સરકારને ભરવી પડતી કેવાવું (ક) અ ૦િ સડવું "કેહવુંનું રકમ-સ્ટેમ્પખર્ચ
કર્મણિ) વિદ્વાન પંડિત કેન ન. [૪] જુઓ ચક્રવ્યુહ કેવિદ વિ[૪] જાણકાર; પ્રવીણ (૨) કેલ ૫૦ કેલ; ચૂનાની મેળવણીને ગારે કેશ (કેશ,) સ્ત્રી [ઉં. ઉપરથી] કેલ (ક) ૫૦ [.] વચન,કબૂલાત;ખાતરી. દવાનું એક ઓજારફનરાજ(૨)હળપૂર્ણ
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
કેશ
૧૭૨
કૌટિલ્ય
કેશ પુ. વિ.] કઈ પણ વસ્તુ સંઘરવા- હવ(-વા)ણુન,કેહવાટ(રો) (ક)
સાચવવાનું પાત્ર; ખાનું, આવરણ અથવા પં કહ; સડે સિડવું(૨)કેહ થો ઘર (૨) મંડળ; ખજાનો (૩) શબ્દકોશ કેહવું (ક) અ૦િ (સં. યુથ; પ્રા. વાહ) (૪) મ્યાન (૫) કૂવામાંથી પાણી કાઢવાનું કોહિનૂર ૫૦ [.] તેજને પર્વત (૨) ચામડાનું પાત્ર કેસ (૬) જીવતા પ્રાણીના એક ઘણે તેજસ્વી હીરે સિડેલું શરીરને અણુ જેવો મૂળ ઘટક (જેની કહેલું વિ૦ જેને કાહ થયો હેચ એવું (૨) પેશી, માંસ ઇવ બને છે). કાર પું, કે હું વિ૦ કિહવું] સડેલું [i] શબ્દકોશ બનાવનાર આદમી. કેશ કેળ ૫૦ [ઉં, વો મોટો જાડો ઉદર. પુંકેશના તંતુઓ “સિલિક” વિ. વિ.). - વાઈ સ્ત્રીઉંદરિયું -શાધ્યક્ષ પું[૬] કેશને અધ્યક્ષ કેળવું (ક) અ વિ ખીલવું ફૂલવું; ખજાનચી; ભંડારી
પાંગરવું (૨) ફેલાવું કૂિલાવું શિ-એ) પં. કોસ ચલાવનાર- કેળાવું (ક) અકિવ હર્ષ કે અભિમાનથી
હાંકનાર, (૨) પાણી કાઢનાર કેળિયું (ક) વિ. [૪. વાવ ઉપરથી ]. કેશિશ સ્ત્રી [1] પ્રયત્ન કિકડું ઊંડળમાં માય એટલું; થોડુંક. - કેશે પંડિં. રેશમના કીડાનું ઘર- ૫ માં એક વાર લેવાય એટલો છેષ [ā] કાર(ઉં.] -ષાધ્યક્ષ[ઉં.] જુઓ રાક - ગ્રાસ કેશ, કાર, વ્યાધ્યક્ષ
કેળી વિ૦ કિં. વોઝ ઉપરથી ઠાકરડાની કેષ્ટક ન [૬. છ આડી અને ઊભી જાતનું (૨) પુંઠાકરડે. નાળી વિ. સમાંતર લીટીઓ દોરવાથી જે ખૂણી
અનાર્ય - શક જાતિનું (માણસ) આકૃતિ પડે તે; કઠે (૨) તોલ માપ,
કોળી (કે) સ્ત્રી હિં. કુp] કેળાને નાણાં વગેરેના હિસાબે સહેલાઈથી કરી
વેલે.–શું ન. શાક તરીકે વપરાતું એક ફળ શકાય એ માટે તૈયાર કરેલે એમના
કે ળ(બે) લઈનેeખૂબ ખડખડાટ
(હસવું) પરિણામને કેડે
કોંકણું . [૬] સહ્યાદ્રિ પર્વતની પશ્ચિમે કેષ્ટ પું[] પેટ કોઠે૨) પેટને નીચલે
આવેલું એક પ્રદેશ. ૦૫દ્દી સ્ત્રી, ભાગ; મળાશચ (૩) કોઠાર
કોંકણને (કિનારાને પટ્ટી જેવ) મુલક. કેસ ૫૦ [ઉં. ઢોર] ગાઉ અથવા દેઢ
સ્થ વિ. કોંકણ પ્રદેશમાં રહેનારું (૨) માઈલનું અંતર
મહારાષ્ટ્રી બ્રાહ્મણની એક જાતિનું (૩) કેસ પેકિં. રા] કૂવામાંથી પાણી કાઢ
પું તે જાતિને માણસ –ણી વિકંકણનું વાને ચામડાનો કોથળો
(૨) સ્ત્રી, મરાઠીની એક બેલી સંબી સ્ત્રી[૬. રાવ .] એક કોગ્રેસ સ્ત્રી. [અખિલ ભસ્તીય રાષ્ટ્રીય પ્રાચીન નગરી (વત્સ દેશની રાજધાની)
મહાસભા. -સી વિ૦ કોંગ્રેસનું કે તેને સિયે ૫૦ જુઓ કોશિ છે, શિયો
લગતું (૨) ૫૦ મહાસભાવાદી કેસીસું ન [સં. પિN) કોટમાંથી બંદૂક, કંટાઈ (ક) સ્ત્રી મગરૂરી
તીર ઇમારવાનું બાકું કે કશું (૨) કોટી () સ્ત્રી તરવારને મ્યાન સાથે
કોટ ઉપરનું ભાનું નાનકડું શિખર બાંધી રાખવાની દેરી અથવા સાંકળી કેસું ન [, કુરા ઉપરથી] બાજરી, જુવાર ૮ (ક) નવ કેપ્યું; પેંતરે
ઇત્યાદિના ગાંઠામાંથી ફૂટેલો ફણગો (૨) કેટે (ક) પં. હિં. ઘંટા ફણગો
બાણને છેડે નિ એક રોગ કૌટિલ્ય કું. લિં. કુટિલ રાજનીતિજ્ઞ કેહ (ક) પુંકેહવું તે; સડે (૨) ચામડી- ચાણક્ય (૨) નવ કુટિલતા
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રાંતિ
કૌટુંબિક
૧૭૩ . કૌટુંબિક વિ[] કુટુંબનું કુટુંબને લગતું ક્યારી સ્ત્રી, નાને ક્યારે (૨) પાણી પાવું ફોતક ન + જુઓ કૌતુક
પડે તેવી જમીન(૩)પાણી ભરાઈ રહે એવી કૌતુક ન૦ લિં] કુતૂહલ(૨)કુતૂહલ જાગ્રત જમીન (૪) ખેડાણ જમીન
કરે એવું ગમે તે (૩) નવાઈ; અજાયબી કયારે અ[પ્રા. દિવાન કયે વખતે ક (૪) ટીખળ, પ્રિય વિ૦ કૌતુકના શોખ- અકેઈક વખતે. ય અ ગમે ત્યારે વાળું.કાચાર છુંવિવાહવિધિને એક (૨) કદી પણ ભાગ, જે દરમિયાન કેટલીક રમતોતેમજ ક્યારે [ઉં, વારક્યારડે(૨)ઝાડ, મીંઢળ બાંધવાનું વગેરે કરાય છે છોડ વગેરેની આજુબાજુ પાણું ભરવા કૌતૂહલ ન. [] કુતુહલ; તેજારી માટે કરેલો ખાડો કૌપીન ન૦ લિં] લગેટી; કેપીન ક્યાસ પું. મિ. રિયા અટક; ધારણા કૌભાંડ નવ કાવતરું; તરકટ
(૨) કિંમતની આંકણી; અંદાજ કૌમાર ન [ઉં.] કુમારપણું. વ્રત ન ક્યાં અવ કઈ જગાએ? ક અ કેક કુમાર દશામાં કરવાનું વ્રત (૨) કુંવારા જગાઓ. ૦૨ અ. કેઈ પણ જગાએ રહેવાનું વ્રત. -ન્ય નવ કૌમાર
કનુ પુંડ કિં.] યજ્ઞ કૌમુદી સ્ત્રી. લિ.] ચાંદની
કમ ૫૦ કિં.] એક પછી એક આવે એવી કૌરવ પું. [] કુને વંશજ () ધૃત- વસ્તુસંકલના (૨) શ્રેણી હારમાળા (૩) રાષ્ટ્રના પુત્રોમાં દરેક
ડગલું; પગલું (૪) ધારે; રિવાજ (૫) કૌલ વિ૦ લિં] વામમાગી; શાક્ત આક્રમણ હુમલો. બવિનિયત કમકૌવચ સ્ત્રી; નો એક વનસ્પતિ (૨) એને વાળું. ભંગપુંલિં.]ક્રમ-નિયમને ભંગ. ખજૂરીવાળે ફાફડા
વાર અવે હારબંધ; અનુકમ પ્રમાણે, કૌવત ન [મ. કુશ્વત] તાકાત
શઃ અ૦ કિં. નિયત ક્રમ પ્રમાણે ક્રમ ફૌ પું. કાગડો
પ્રમાણે એક પછી એક (૨) કમેક્રમે; કૌશલા-ત્ય) ન.] કુલપણું,પ્રવીણતા હપતેથી. -માગતવિ૦ [. વંશપરંપરા કાશલ્યા સ્ત્રી વિ.) રામચંદ્રની માતા પ્રમાણે ઊતરી આવેલું અથવા મળેલું. કૌશિક પં. હિં] વિશ્વામિત્ર (૨) ઈદ્ર
-માનુસાર અo [.] ક્રમવાર. -માંક સિલ્યા સ્ત્રી લિં] કૌશલ્યા
પું અનુકમ પ્રમાણેને નંબર. --મિક કૌસ્તુભ પુંલિ.]એક જાતને મણિસમુદ્ર
વિ૦ લિં.] એક પછી એક –ક્રમ પ્રમાણે મંથનથી નીકળેલાં ચૌદ રત્નોમાંનું એક આવે એવું (૨) વંશપરંપરાગત કસ j[.શૌકસલખાણમાં વપરાતું ય ૫૦ [i] ખરીદવું તે; ખરીદી
કંદન નવ લિં] રડવું તે; રુદન (), [], { } આવું ચિહ્ન
કાઉન વિ. જિં] (છાપવાના) કાગળના એક ક્યમ અ + જુઓ કેમ? [૫.]
માપનું; ર૦"x૩૦” (૨) ૫૦ એક અંગ્રેજી ચહું અ + ક્યાંય પણ [૫]
નાણું–રા શિલિંગ ક્યામત સ્ત્રી [મ. શિયામi] મરણ બાદ કાંત વિલિ.] અતીત, વીતેલું (૨) આકાંત, ખુદા આગળ ઊભા થઈને જવાબ આપવાને વેદશી વિ. [ .] અતીત, અનાગત દિવસ; ઈશ્વર આગળને ઇન્સાફનો દિવસ તથા સૂમ પદાર્થ જોઈ શકનારું (૨) કથારડી સ્ત્રી, નાને કચારડે.ડો વસ્તુનું રહસ્ય જોઈ શકનારું (૩) સર્વશ જેમાં પાણી ભરાઈ રહે એવું પાળ બાંધેલું કાંતિ સ્ત્રી લિં] એક સ્થાનેથી બીજે સ્થાને ખેતર (ડાંગર વગેરેનું)
જવું તે; ગતિ (૨) (ધરમૂળથી) ફેરફાર;
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રાંતિકર
પરિવર્તન; ઊથલપાથલ. ફૅર, કારક, ફારી વિ॰ ક્રાંતિ-પરિવતન કરનારું. શ્રૂત્ત ન॰[i.]સૂર્ય'ની ગતિથી જે ગાળાકાર રેખા ખગાળમાં થતી કપાય છે તે; સૂર્ય`માગ [ખ.] [બૅટની રમત ક્રિકેટ સ્રી [i,]એક અંગ્રેજી રમત; બાલક્રિયમાણુ વિ॰ [É.] કરાતું; થતું; બનતું (ર) ન ં ક્રિયાકમ'; ધમ સસ્કારવિધિ (૩) નસીખ; ભાગ્ય ક્રિયા સ્રી॰ [i.] કાય'; કમ(ર) સરકારવિધિ; ક્રિયમાણ (૩) કામ કરવાની રીત; કૃત્તિ;અમલ. કાંડ પંક્રિયા–ધમ'વિધિને લગતા વેદશાસ્ત્રના ભાગ (જીએ કમ કાંડ). તિપથ પું॰ ક્રિયાપદનું સાંકેતિક ભવિષ્યકાળનું રૂપ. ઉદા॰ જો વૃષ્ટિ થઈ હાત, તા સુકાળ થાત. મક઼વિ॰ અમલી (ર) પ્રયોગાત્મક. નાથ પું॰ ક્રિયાપદનાં લિ’ગ,વચન વગેરે જેના પર આધાર રાખે છે તે પદ [વ્યા.]. ૦પ૬ ન૦ [i.] ક્રિયા બતાવનારું પદ [બ્યા,]. ૰પૂરક વિ ક્રિયાના અથ' પૂરો કરનાર (પદ કે પદ) [વ્યા.]. યેાગ પું॰ [i.] ક્રિયાપદ સાથેના સંબંધ [વ્યા.](૨)ઉપાયેા યાજવાતે(૩) દેવતાનું આરાધન; દેવમંદિર બનાવવાં ઇત્યાદિ પુણ્યકર્મ (૪) યાગના અભ્યાસ થઈ શકે તે માટે કરવાનાં સાધનરૂપ કર્યું. વાચક વિ॰ [તું.] જેનાથી ક્રિયાના ખાધ થાય એવું. વિરોષણ (૦અવ્યય) ન૦ [i] ક્રિયાપદના વિશેષણ તરીકે વપરાતા રાબ્દ[વ્યા.]. વિશેષણ વાચ ન૦ ક્રિચાવિશેષણનું કામ કરતું ઉપવાકય[વ્યા.]. શક્તિ સ્ત્રી॰ [H.] ક્રિયા–કામ કરવાનું ખળ(૨)ઈશ્વરની એ શક્તિ,જેથી બ્રહ્માંડની ઉત્પત્તિ થયેલી મનાય છે. શીલ વિ કાંઈ કર્યાં કરવાના સ્વભાવવાળુ ક્રીડન ન॰ [i.] ખેલવું તે ક્રીડવુ અ॰ક્રિ (નં. જ્] ખેલવું ક્રીડા સ્રી॰ [i.] ખેલ; રમતગમત, ભૂમિ (-સી)સ્રો॰,ડાંગણ ન૦ ક્રીડા કરવાનું
લીબ
ક્ષેત્ર-સ્થળ; રમતગમતની જરા કે મેદાન યુદ્ધ [ભં.], બધિત વિ॰ ક્રોધે ભરાયેલું ક્રુસેડ સ્ત્રી[.]મુસલમાના પાસેથી પેાતાનાં ધર્મસ્થાન પાછાં મેળવવા ખ્રિસ્તીઓએ આદરેલું. ધમ યુદ્ધ (૨) ધમ યુદ્ધ; જેહાદ ક્રૂર વિ॰ (સં.] નિ`ચ, તા સ્રી॰ ભેંસ પું॰ જીએ ક્રાંસ કોડપત્ર ન॰ [i.] પૂર્તિ; વધારા ક્રોડ વસા અ॰ [ કરોડ + વસા ] જરૂર ક્રોધ હું॰ [સં.] ગુસ્સા. ધાયમાન વિ
[તં. ધ્યાન ] ક્રોધે ભરાયેલું; ખફા. -ધાવેશ પું॰ ક્રોધના આવેશ. “ધાળ વિ॰ [i. યોયા”] ક્રોધવાળુ –ધિક વિભું [i.] ભારે ક્રોધી; તામસી, “ધી વિ॰ [છું.] ક્રોધવાળું ક્રોમ ન[į.] ચામડું કેળવવાના એક પ્રકાર (તે ર ંગવાળુ બને છે), કે તેવી રીતે કેળવાયેલ ચામડું કે તેની જાત ક્રોમિયમ ન॰ [.] એક ધાતુ-તત્ત્વ ક્રોશ પું॰ [સં.] દોઢ માઈલનું અંતર; કાસ કૌંસ પું [.] ચેકંડી-ધાટને વધસ્તંભ (૨) ખ્રિસ્તી ધર્મચિહ્ન
૧૭૪
ક્રોસિંગ ન[ફૂં.] પગરસ્તામાં વચ્ચે આવતા રેલમાંગ ને એળ ગવા રખાતા રસ્તા (ર) એ રેલગાડીઓનું એક જગાએ સામસામેથી આવીને મળવું તે કૌચ પું [i.] બગલા જેવું એક પક્ષી (૨)
પુરાણેામાં વર્ણવેલા સપ્તદ્વીપામાંના એક (૩) હિમાલયમાંના એક પવ ત. -ચી સ્ત્રી [i.] ક્રૌચની માદા
ક્લબ સ્ત્રી [.] મનેારજન તથા મળવા
કરવા માટે કઢાતું મંડળ (ર) સ્વતંત્ર વ્યવસ્થાથી એકરસેટે જમતું મંડળ કે તેનું રસેડુત
લાંત વિäિ. થાકેલું, “તિ સ્ત્રી [i] થાક ક્લિષ્ટ વિ॰ [i.] પીડિત (૨) સમજતાં મહેનત પડે એવું;અથ'ની ખેંચતાણ કરવી પડે તેવું; સ્પષ્ટ નહિ તેવું [લા.] ફ્લીમ વિ॰ [i.] નપુંસક; નામ
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
કલેદ ૧૭૫
ક્ષીરાદિક કલેદ પું[] ભેજ; ભીનાશ (૨) દુઃખ. હિં. જેને ધર્મ પ્રજાનું સંરક્ષણ કરવાને
વન નભીનું કરવું તે () પરસે છે તે વર્ણને (પુરુષ). -ત્રિયાણું સ્ત્રી આણ તે
કંકાસ [G] ક્ષત્રાણી. -ત્રી પુંકિં.] ક્ષત્રિય. કુલેશ કું. લિં] પીડા; દુઃખ(૨) કજિયે, -ત્રીવટ સ્ત્રી હિં. ક્ષત્રિય +વૃત્તિUક્ષત્રિય વખ્ય ન [.] કલબમણું નામદઈ જાતિનું બિરદ કરવણું સ્ત્રી [૨.વિ.] કલેરવવાની ક્રિયા. ક્ષપણુક [.] બોદ્ધ યા જૈન સાધુ
-વું સક્રિત કરીને વાયુને પાસ દે ક્ષમા બ્રીટ લિં] રાત્રિ કલોરાઈડ કું. [$.]૨.વિ.] જેમાં ઋણાયન ક્ષમ વિ૦ [] સહન કરી શકે એવું (૨)
તરીકે કરી હોય તેવો પદાર્થ (૨) કેઈ સાધી શકે એવું (૩) સમર્થ; શક્તિમાન
પણ ધાતુનું કલેરીન સાથેનું સંયોજન (૪) યથાર્થ; યોગ્ય(૫)ધીરજવાળું. છતા કોરીન [
ફએક વાયુ-તત્વ [૨.વિ. સ્ત્રી ]િ લાયકાત (૨) સહનશક્તિ (૩) લોફોસ નો [. શસ્ત્રક્રિયા માટે
સામર્થ્ય દરદીને અચેત કરવા વપરાતી એક ઔષધિ
ક્ષમા સી. [ઉં.) દરગુજર કરવું તે; માફ. કવચિત અ લિં] કદાપિ કદી;કેક વખત
વધર કુંડ પર્વત (૨) પૃથ્વીને ધારણ કવાથ ૫૦ લિં.) ઉકાળે; કાઢે
કરનાર શેષનાગ. પાત્રન ક્ષમાને ગ્ય
ક્ષય વિ૦ કિં.] ક્ષમા આપી શકાય એવું ફિનાઈન, કિવનીન ન. જિં.) સિંકને
ક્ષય કું[.] ક્ષીણ થવું – ઘસાઈ જવું તે નામના ઝાડની છાલનું સર્વ; તાવની એક
(૨) નાશ (૩) ક્ષય રેગ. તિથિ સી. કોટીન સ્ત્રી; નવ જિં] રેગચાળાને
જેને લોપ થતો હોય તે તિથિગ ૫૦
હિં.] એક રોગ ફેલાતો રોકવા માટે રોગના શકમંદ
સર વિ. હિં. નાશ પામે એવું વહાણ, મુસાફર, કે રેગીની અવરજવર
સંતવ્ય વિ. લિ.] ક્ષમ્ય; ક્ષમા યોગ્ય ઉપર મુકાતો અમુક વખતને પ્રતિબંધ
ક્ષાત્ર વિ. સિં] ક્ષત્રિયનું, –ને લગતું (૨) કે મનાઈ નિટ એકસ- ક્ષ ! [.] ક + ષને જોડાક્ષર. કિરણ
ન, ક્ષત્રિયનું કર્મ (૩) ક્ષત્રિયપણું (૪)
ક્ષત્રિયોને સમૂહ; ક્ષત્રિય જાતિ [તત્વ ક્ષણ પં; સ્ત્રી [.] વખતનું એક માપ,
ક્ષાર વિ.] ખારું (૨) પુંખારાશવાળું સેકન્ડને મેં ભાગ(ર) છેક જ જૂજ સમય
ક્ષાંતિ સ્ત્રી, કિં.] ક્ષમા, સહિષ્ણુતા [લા... જેવી વિ. ક્ષણ સુધી જ જીવે
ક્ષિતિ સ્ત્રી. [૬] પૃથ્વી કે ટકે એવું. ૦ભર આ ક્ષણને માટે;
ક્ષિતિજ સ્ત્રીલિં] આંખને પૃથ્વી આકાશ ક્ષણવાર.૦ભંગુર વિ.[. ક્ષણમાં નાશ
સાથે મળતી જણાય છે એ કલ્પિત રેખા; પામે એવું; નશ્વર. -ણિક વિ૦ લિં.]
દૃષ્ટિમર્યાદા ક્ષણનું ક્ષણભંગુર
ક્ષીણ વિ. લિં] ઘસાઈ ગયેલું; સુકાયેલું શણુ સ્ત્રી + ક્ષણ
નબળું. વીર્ય વિ. જેનું વીર્ય-પરાક્રમ ક્ષત વિ. હિં] ઈજા પામેલું, જખમી (૨) ક્ષીણ થયેલું છે એવું નમાલું
ઓછું થયેલું (૩) ન માને છેદઘા.-તિ શીર નહિં. દધ (૨) પાણી (૩) ખીર (૪) - સ્ત્રી [.]નુકસાનહાનિ(૨)ઊણપ, ખોડલ ઝાડનું દૂધ-રસ. સાગર પું[૬] (૩) કલંક (૪) ક્ષત; ઘા
(પુરાણપ્રસિદ્ધ) દૂધને સમુદ્ર, દક ક્ષત્ર ૫૦ [.] ક્ષત્રિય. છેવટે સ્ત્રી જુઓ
ન [+ ૩) દૂધ જેવું સફેદ પાણી (૨) ક્ષત્રીવટ.-રાણું સ્ત્રી ક્ષત્રિય જાતિની
ક્ષીરસાગર (૩) એક જાતનું ધળું રેશમી સ્ત્રી; રજપૂતાણું. -ત્રિય વિ. (૨) પું, વસ્ત્ર, ખીરેક
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુરણ ૧૭૬
ખખરી શુeણ વિ. [i] ખાંડેલું; દળેલ(૨) પગ તળે ન ક્ષેત્રને વિસ્તાર(૨)જમીનની લંબાઈ
વટાયેલું (૩)અભ્યસ્ત; બરાબર વિચારેલું પહોળાઈનું માપ એરિયા'. સંન્યાસ ક્ષુદ્રવિલં]નજીવુંgષામર,ઘંટાળી, ઉં. બીજાં બધાં ક્ષેત્રને છોડી એક જ
ઘટિકા (સં.) સ્ત્રી ઝીણી ઘૂઘરીઓવાળી ક્ષેત્રને-સ્થાનને વળગી બેસવું તે [પતિ મેખલા કરે
ક્ષેત્રિય ક્ષેત્રી પુંલિ.ખેડૂત(૨)આત્મા(3) સ્ત્રી- [] ભૂખ. તુર વિ. [૬] ક્ષેપ છું[ઉં.] ફેકવું–નાખી દેવું તે (૨) ભૂખ્યું; ખાવાને તલપી રહેલું. (7) ગાળવું – ગુમાવવું તે (સમયનું). કવિ વિ. [] ભૂખે પીડા તું. -નધિત વિ. | []ધુસાડેલું; પાછળથી ઉમેરેલું (૨) પું [સં. ભૂખ્યું
નાખનાર પુરુષ (૩) ઉમેરે પાછળથી સુધ વિ૦ લિં] ડોળાયેલું અસ્થિર (૨) ઉમેરેલી વસ્તુ. ૦ણન લિંક્ષેપ કર
#ભ પામેલું; ખળભળેલ(૩) આકુળવ્યાકુળ તે (૨) નિદા; અપવાદ (૪) ડરેલું
ક્ષેમ વિ. લિં] સુખશાંતિ આપનારું (૨) ક્ષભિત વિ. [ā] ક્ષોભ પામેલું(૨)ડહેલું સુખશાંતિવાળું; આબાદ(૩)નસુખશાંતિ સુર પં. લિં. અસ્ત્રો (૨) જાનવરના પગની (૪) કલ્યાણ; શ્રેચ (૫) આરોગ્ય. કર
ખરી. નરી કું, લિં] હજામ નિજીવું વિ (ઉં.] કલ્યાણકારક, કુશલ(ળ) ફુલક વિ૦ [] થોડું; અલ્પ(૨)તુચ્છે; વિ. સુખશાંતિ અને આરોગ્યવાળું ક્ષેત્ર ન૦ કિં.] જમીન; ખેતર (૨) સ્થાન; (૨) નવે તેવી સ્થિતિ કે તેના સમાચાર.
જગા (૩) કાચ કે ધંધાને અવકાશ; મંકર વિ. મકર મોકળાશ (૪) શરીર; દેહ (૫) જાવાનું . (િણ) સ્ત્રી [ä. પૃથ્વી ઠેકાણું; તીર્થ (૬) રણાંગણ (૭)સ્ત્રી. જ્ઞ ક્ષેભ કું. લિં] મનને ગભરાટ વ્યગ્રતા વિ. [ઉં.] ક્ષેત્રને જાણનારું; જ્ઞાની(૨)ડાહ્યું; (૨) એસારે ખાવ-શરમાવું તે (૩) ચતુર (૩) પં. આત્મા (૪) પરમાત્મા. ખળભળાટ.-લિતવિશુ. ક્ષોભ પામેલું ૦૫ાલ (ઉં.)(-ળ) ખેતરને રખેવાળ; ક્ષૌર(કમ)ન.]હજામત,મુંડન-રિક ખેડૂત(૨)ખેતરનું રક્ષણ કરનાર દેવ (૩) ૫ .) હજામ. -રી ૫૦ લિ.] અસ્ત્રો સાપ(૪)સ્વામી; રાજા. ફલ [] -ળ) ફર્ભા સ્ત્રી [ā] પૃથ્વી
ખ ખ પું. [ā] કંઠસ્થાની બીજે વ્યંજન (૨).
કરવો (૨) [લા] ધમકાવવું (૩) મારવું નવ પિલાણ આકાશ
(જેમ કે છેલ) ખઈ ૫૦ + ક્ષયરોગ (૨) ખાઈ
ખખરવખર અવ ખખળેલું – દળું હોય ખખ વિ. ખખળી ગયેલું જીર્ણ
એમ (૨) આમ તેમ વિખરાયેલું પડયું ખખડધજ વિ૦ (ખખળેલું – વૃદ્ધ છતાં) હોય એમ
મજબૂત બાંધાનું (૨) દમામદાર; ભવ્ય ખખી સ્ત્રી [રવ] ગળામાં બાઝેલો કફ ખખડવું અ ક્રિ. [૨૦] ખડખડ એ કે ખાધેલી વસ્તુને ભાગ (જેનાથી અવાજ અવાજ થે
ખોખરે થાય છે) (૨) ગાતી વખતે સૂર ખખડાટ પુત્ર રિવA] ખખડવાથી થતો કંપાવે તે (૩) સૂર; અવાજ (૪)
"અવાજ.નવવું સક્રિટ ખડખડ અવાજ ચિંતા; ચટપટી
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખખરે ૧૭૭
ખટકમ ખખરે ૫૦ [૨૫] શોક; સંતાપ (૨) ખચિત વિ૦ કિં. જડેલું; બેસાડેલું
પસ્તા; પશ્ચાત્તાપ (૩) શક; અંદેશો ખચીત અ૦ જરૂ૨; અવશ્ય ખખળતું વિ. [‘ખખળવુંનું વકૃ] ખૂબ ખચૂક ખચૂક અ૦ વિ૦) ખદુખદુક;
ઊનું; ઊકળતું (૨) ખળખળ કરતું વહેતું ઊછળતું અને ધીરું ચાલતું હોય તેમ ખખળવું અ કિ. વિ૦] ખૂબ ઊનું (ઘોડાની ચાલ માટે) [ખીચોખીચ થવું;ઊકળવું (૨)વહેતાં ખળખળ અવાજ : ખખચ અ[જુઓ ખભભચ(૨) કર (૩) બાંધાનું હાલી ઊઠવું ખખ- ખર્ચ અ૦ જુઓ ખચ જીર્ણ – અશક્ત થવું
ખચ્ચર ના ઘડે અને ગધેડું એ બંનેની ખખળાવવું સત્ર ક્રિટ ખખળવુંનું પ્રેરક ' મિશ્ર જાતિનું પ્રાણી ' (૨) ઘણા પાણીથી ધોવું
ખજવાળ સ્ત્રી.ઉપરથી ખંજવાળ. ખગ પુર્ણ ] પક્ષી(૨) સૂર્ય (૩)દેવ. ૦૫તિ ૦વું સક્રિય ખંજવાળવું [કોષાધ્યક્ષ પું [i] પક્ષીઓને રાજા-ગરુડ(૨)હંસ. ખજાનચી પું[fi] ખજાનાને ઉપરી; વાહન પુંવિષ્ણુ
ખજા(જી)નો ૫૦ [૫] નાણું રાખવાની ખગેલ [.] (-ળ) પં. ગગનમંડળ. જગા; ભંડાર (૨) ધન; દેલત [લા].
વિદ્યા સ્ત્રી હિં] ગ્રહનક્ષત્ર ઇત્યાદિ (૩)હથિયાર ભરવાની ખેલ કેબાકાવાળે સંબંધી શાસ્ત્ર. વેત્તા, શાસ્ત્રી પું. પટો (૪) બંદૂકમાંનું ગળી ભરવાનું ખાનું ખગોળવિદ્યાને જાણકાર
(૫) ચલમમાં ગડાકુમૂકવાને ખાડે (૬) ખગ્ન ન ખગ તરવાર પૂિર્ણ ગ્રહણ * મીઠું પકવવાને અગર ખગ્રાસ પુલ.સૂર્ય, ચંદ્ર કે કોઈ પણ ગ્રહનું ખજૂર નહિં . નૂર) એક ફળ, જે સુકાખચ અ. લિં. = ખેંચી બાંધવું] વાથી ખારેક બને છે. પરાં કરવાં ખેચીને સખત રીતે(૨)અંદર પેસી જવા (બાળકને પીઠ પર લઈ ખજૂર ટેપરાં કે ભોંકવાને કે તેથી ઊલટી ક્રિયાને રવ વેચતા હોઈએ એમ રમતકે ખેલ કર. (ખચ દઈને પેસી ગયું)
ખજારિયું વિખારી-ખંજવાળ લાવે તેવું ખચકાવવું સત્ર ક્રિઢ ખચ દઈને બેસી દેવું ખરી સ્ત્રી [સં.વા .amખંજવાળ ખચકાવું અ૦ કિ. ખિચકા] અચકાવું લાવે એવા નાના નાના કાંટા(૨) ખંજવાળ (૨) પાછા પડવું
ખજારી સ્ત્રી ખજૂરનું ઝાડ(૨)એક મીઠાઈ. ખચકે ૫૦ સપાટી પર પડેલા ખાડે-ખાંચો -ના ખજૂરીની જાતનું ઝાડ, જેમાંથી (૨) અટકાવ; અંતરાય
તાડી નીકળે છે ખચાખચવું અ૦ કિ. [ખીને વિર્ભાવ) ખારે ૫૦ કિં.વગૂં] - કાનખજૂર ખીચોખીચ ભરાવું; ભિડાવું
ખટ વિ. [ઉં. ઘ છે. ખચર ન ખચ્ચર. -રી સ્ત્રી, ખચ્ચરની ખટ ૫૦ [. રાઠ] ઠગ; લબાડ આદમી માદા. - નવ નિર્માલ્ય-ખચ્ચર જેવું ખટ અ [વ કશું ઠોકાવાને અવાજ ઘોડું (૨) વિ. ઘરડું નબળું
ખટખટક અ[રવખટ ખટ અવાજ ખચ નવ જુવાનનું મરણ
ન થાય. એમ ખચવું સત્ર ક્રિ. [ઉં. લેન્ ઉપરથી જડવું; ખટકરમ, ખરકમનબવ [ä. +
બેસાડવું (૨) ખીચોખીચ ભરવું–લાદવું મં] બ્રાહ્મણે કરવાના છે ધર્મકાર્યો ખચાખચ અ રિવ૦) ખચ ખચ (૨) (ચજન, સાજન, અધ્યચન, અધ્યાપન,
ખીચોખીચ [ગિરદી; ભીડ દાન અને પ્રતિગ્રહ) (૨) ધર્મ સંબંધી ચામડી , ખચીત અવશ્ય(૨) સ્ત્રી નિત્યકમ
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
g
ખટકવું ૧૭૮
ખડક ખટકવું અશ્ચિ[રવ,પ્રા.વાકાંકરીની ખટરાગપુ. [ä.
પરાગ] છ રાગ (એક * પેઠે ખૂચવુંકાવું; સાલવું (૨) અંદરથી મત પ્રમાણે ભેરવ, માલકેશ, હિડાળ, લાગવું; પશ્ચાત્તાપ થે
શ્રીરાગ, કેદાર અને મલા૨) (૨) કજિયે; ખટકે પુંછ ખટકવું તે કે તેને અવાજ અણબનાવ (૩) સાંસારિક જંજાળ. ચા પીડા (૨) હરકત; નડતર (૩) શક; -ગી વિ. કજિયાખોર (૨) જંજાળી
અદેશે (૪) ચાનક; કાળજી ખટલે કુટુંબકબીલે પરિવાર, રસાલો ખટખટ સ્ત્રી[40] ખટ ખટ એવો (૨) સરસામાન; સરંજામ (૩) મુક
અવાજ (૨) હરકત,નડતર (૩) પંચાત; (૪) ગૂંચવણવાળું–મુશ્કેલ કામ માથાકૂટ.-દારે ૫૦ કંટાળો આવે એવી ખવવું સક્રિ. ખટાશ ચડે એમ કરવું માથાઝીક; કચકચાટ
(૨) “ખાટવું”નું પ્રેરક ખટાવવું ખટગુણ ૫૦ બ૦ વિ૦ કિં. પર્ + ગુણ છે ખટશાસ્ત્ર નબવ૦ કિં. ઘટ+શાસ્ત્ર ગુણ (ઉદ્યોગ, સાહસ, ધેર્ય, બળ, બુદ્ધિ જુઓ ખટદર્શન ને પરાક્રમ)
ખટાઈ સ્ત્રી, ખાટાપણું (૨) ખાટી વસ્તુ ખરચ ન બ૦ વર હિં, %] ગિ ] ખટાઉ વિ. ખટાવે – લાભ કરાવે એવું
શરીરની અંદરનાં છ ચક્રો (આધાર, ખટાખટ અ [રવી. (ટી) સ્ત્રી લિંગ, નાભિ, અનાહત, કંઠ અને મૂદ્ધ) ખટાખટ એ અવાજ (૨) કજિયે; ખટદર્શન નબળવ૦ . રૂદ્રશન તકરાર [લા.] હિંદુ તત્ત્વજ્ઞાનનાં છ શાસ્ત્રો-દર્શને ખટાપ પુ. આડંબર; (બોટ) મોટે (સાંખ્ય, ગ, ન્યાય, વૈશેષિક, મીમાંસા દેખાવ જરા સરખા કામની જગાએ ભારે અને વેદાંત).
કડાકૂટનું તોસ્તાન થવું તે તિકરાર ખટપટ સ્ત્રી રિવ૦] યુક્તિપ્રયુક્તિથી કામ ખટાપટી સ્ત્રી[ખટપટી ગરબડ(૨)કજિય;
સાધી લેવાની તજવીજ પ્રાથમિક ગોઠવણ ખટારે ભાર ભરવાનું ગાડું (૨) (૨)ગેઠવણ (૩) કડાકૂટ; પચાત. –ટિયું તેના જેવું મોટું કઈ વાહન, ભારની વિ. ખટપટવાળું, કડાકૂટિયું (૨) ખટપટી; “મોટર-લેરી” (૩) કર્કશ અવાજ કરે કારસ્તાની. -ટી વિ. ખટપટિયું એવું–ખરાબ વાહન [લા. (૪) ઘરવખરો કારસ્તાની
ખટાવવું સક્રિટખટાવું, ખાટવું”નું પ્રેરક ખટપદ ૫૦ કિં. + gઢ) છ પગવાળાં ખટાવું અકિક ખટાશ ચડવી, ખાટું થવું પ્રાણીઓને વર્ગ (૨) ભમરો (૩) (૨) “ખાટવું”નું કર્મણિ મધમાખ (૪) જૂન
ખટાશ સ્ત્રી [સે. લેફ્ટઃખાટું ઉપરથી] ખટમધુર(-ઢ) વિ૦ કિં. રાટ, રે. વૈદૃ+ જુઓ ખટાઈ [૨] અણબનાવ લા] મધુર કંઈક ખાટા અને કંઈક મીઠા ખટુંબડું, ખટુંબડું વિ૦ ડુંક ખાટું સ્વાદવાળું
ખડ વિ૦ [૩. = મોટું] સમાસના ખટમલપું [હિં.માંકડ [આવતું, છમાસી પૂર્વ પદ તરીકે મોટું એ અર્થમાં ખટમાસી વિ[ . ઘમાસ] છ મહિને ખડ નવ લિં. વટ–; ઘાસ; કડબ (૨) ખટમીઠું વિ[,.ટ્ટમીઠું] ખટમધુરું ખેતરમાં ઊગેલું નકામું ઘાસ; નીંદામણ ખટરસ પુંબ૦૧૦ [ઉં ટુ+ રસ) છ સ્વાદ ખડક ૫૦ [ સ્થાણુ) પાણીમાં (ખાટે, ખારે, કડ, તૂરા, તીખે અને કે જમીન ઉપર પથ્થરને ટેકો (૨) ગો) (૨) વિ. છ રસ-સ્વાદવાળું; ખરા; ધારદાર ભેખડ. બધા રસવાળું
ખડક પં. એક પ્રકારની ચૂડી ચિ.]
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખડકલા
ખડકલા પું૦ ખડકેલી થીોને જથ્થા; ઢગલા ખડવુ'સક્રિ॰ઉપરાઉપરી ગાઠવવું; સીંચવું ખડકી સ્ત્રી [સં. લડવી] ધર આગળની ખાંધેલીમાંરણાવાળી છૂટી જગા,ડેલી(૨) એ અથવા વધારે ઘર આગળની એક સામાન્ય દરવાજાવાળી ગલી કે શેરી (૩) એવી જાતની–દરવાજાવાળી રચના અથવા એની ઉપરની ડેલી
૧૭૯
ખડખડ અ૦ [વ૦] ખડખડ એવા અવાજ કરીને (હસવું) (ર) સ્ત્રી॰ એવે અવાજ (૩) [લા.] ખટપટ; ડખલ; પીડા; ઉપાધિ (૪) તકરાર, ખટપટ. તુવિ॰ ખડખડ અવાજ કરતું (ર) ન॰ સૂકું નાળિયેર (૩) ખરતરફ થવુ તે [લા.]. ખડખડતુ આપવું = કાઢી મૂકવુ ભડભડ અ॰ ભડભડ એવા અવાજ કરીને (૨) સ્ત્રી॰ એવા અવાજ (૩) ગરબડ. ત્રુ' અક્રિ॰ ખડખડ અવાજ થવા. -ડાટ પુ॰ ખડખડ એવા અવાજ (૨) અ॰ એવા અવાજ કરીને (હસવુ). –ડાવવુ સક્રિ॰ જુએ ખખડાવવુ. –ડિયુ' વિ॰ (૨) ન॰ ઝુ ખડખડતું. (૩) વસાય ખેાલાય એવી નાનાં નાનાં પાટિયાંની બારીબારણામાં મુકાતી રચના (૪) અ॰ ખાવાની વાની [શિંગડું ખડગ ન૦ ખડ્ગ; તલવાર (ર) ગેંડાનું ખડગ પું॰ ખડક; ચૂડી ખડચપા પુંકે. હનુ=માટચ'પા]એક જાતના ચા [હાડકાંનું; આળસુ ખડણ વિ॰ [‘ખડવું” ઉપરથી] હરામ ખડતર(–લ) વિ॰ [ સેં. વરત] દુઃખ ખમી શકે એવું; ખરવાણ (૨) મહેનતુ (૩) મજબૂત બાંધાનુ (૪) તુચ્છ ખડતાલ(−ળ)વું સ૦કિ॰ ખરી વડે તાડવું ટેકવું -ખેાદવું (જમીન) ખડતુ (–તૂસ)ન૦ ખડખડતું; રજા; ખરતરફી ખડદું ન ખડક્ષુ'; પ્રવાહી પદાથ નું જામેલું ચાસવુ ખડદું ન॰ ખૂધરું; છિદ્ર; દેષ
ખડા
ખડધાનન૰[ખડ’જેવુ ધાન’]વગર ખેડશે: ઊગતું –ખેડચા કે વાગ્યા વિના થતું ધાન (સામા, મશ્કી વગેરે) (૨) હલકી જાતનું અનાજ ખડધાયેલુ, ખડધાલ વિ॰ [ખધરાવું] ચાઠાં, ખૂજલી ઇત્યાદિ થવાથી ખરાબ થયેલું; કીડ પડી હોય તેવું; ખવાયેલું (૨) ખરડાયેલુ; મેલુ' (૩) ધસાયેલુ'; નબળું ખડપવું સક્રિ॰ [જીએ ખડવું]ખાતરી– ઉખેડી કાઢવું; સેારવુ ખડપુ ન[ખૂરપી]ખડપવાનું ઓજાર, –પે પું જુએ ખરપે, ખરપડી [નીચુ ખડબચડુ' વિ. ખાડાખેંચાવાળુ, ઊંચુ ખડબાદાર વિ॰ ખડખાં નીકળે એવુ ખડ ન॰ જામી ગયેલા પ્રવાહીનું ચાસવું; ખડ
ખડબૂચ ન૦ [શે. રથુન, ા લğગદ્] એક જાતનું ફળ; તરબૂચ. “ચી સ્ત્રી તેના વેલા; તરબૂચી. ચુ' ન॰ ખડબૂચ ખડભડ સ્ત્રી [ત્ર૦] એવા અવાજ (૨) ઞરખડ; ધાંધલ (૩) કજિયા; એલાખાલી (૪) દખલ. ૩ અક્રિ॰ ખડભડ અવાજ થવા (ર) આલાખાલી થવી. પાટવું. ખડભડ અવાજ (૨) ગરબડ; ધાંધલ ખડમા(-માં)ડી સ્ત્રી એક જીવડુ ખડમોસાળ નવે. વઝુ + મેાસાળ ] માનું કે બાપનું મેાસાળ [માપ ખડવેવાઈ પું॰ [૩. લઘુવેવાઈ ]વેવાઈના ખડવું સક્રિ॰ [ત્રા. હજુ = મર્દન કરવું] ખરડવું, લેપ કરવેા (ર) ડાઘ લગાડવા (૩) સÎાવવું; આળ મૂકવું (૪) નઠારા કામમાં સામેલ કરવું ખડવું અગ્નિ [વે. લિંગ] અટકવું; કાવું; થભી જવું (ર) હાથપગ ઇ૦ અવયવ ઊતરી જવા (૩) આખડી પડવું; પડી જવું
ખડગ અ॰ [૧૦] એવા અવાજ કરીને ખડા સ્ત્રી મેઘધનુષ્ય
ખડા શ્રી પાડી; ચાખડી. ૰ઉતાર વિ॰
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખડાઇ
જોડા ઉતારતાંવેત- તરત સ્વીકારાય એવી (હૂંડી)
ખડાઈ સ્ત્રી॰ [ખટ' =શઢ)રાતા; કામચારી ડાઉ સ્ત્રી પાવડી; ચાખડી ખડાખડ અ [વ૦] એને અવાજ થાય એમ (૨) ઉતાવળથી ખડાખાટ ન૦ [i: વક્ + 5x] જયાતિષમાં છ અષ્ટકવાળા ચેગ (જે બે માણસા વચ્ચે આ ચેાગ આવે તેમને અને નહિ - અણબનાવ રહે એમ કહેવાય છે). -ટકું મળ્યું,“સટુ નન્નુએ ખડાખાટ ખડિયાખડખડ વિ૦ [રવ॰]સખળડખળ; ખખળી ગયેલું; જીણ (૨)સ્ત્રી॰ ભાંગીતૂટી હાલત (૩) જંજાળ; માથાફોડ ખડિયાત પું॰ તળાવમાં ઊતરવાની, ઢાળ પડતી પણ ખસી ન પડાય એવા ચણતરવાળી, એળીબ`ધ રચના ખડિયું ન॰ [સ્તુઓ ખરડિયું] સુકવણું (૨) સુકાવાથી તડ પડી ગઈ હોય તેવી જમીન (૩)ચામાસામાં કેટલાક દિવસ વરસાદ ન પડવાથી જે તાપ પડે છે તે
ખડિયું ન॰ [ખડુ”] બાજીમાં છેવટની ફૂંકી ઘરમાં બરાબર પહોંચે એથી વધારે દાણા પડતાં તેણે બહાર નીકળવું પડે તે ખડિયું ન॰ ચિત્તો; વાઘ (૨)જીવાન ભેંસ મડિયા પું॰[‘ખડી’નું પાત્ર]લખવાની શાહી રાખવાનું પાત્ર (૨) દીવેા કરવાના નાના ડા(૩)ઘણા પડવાળી ઝાળી;ખભાની એ તરફ લતા નખાય એવા કાથળા (૪) ખલતા; વાટવા
૧૮૦
ખડિયા ખાર પું॰ [ખડી’ + ક્ષાર] એક જાતના ક્ષાર; ટંકણખાર ખડિં’ગ અ [વ॰] એવા અવાજ કરીને ખડી સ્રો॰ [i.] ખડી માટી(૨) રરતા પર
ન ખાય છે એવા પથ્થરના કાંકરા-મરઢિયા ખડી સ્ત્રી॰વગર વિચાયેલી ભેંશ [લશ્કર ખડી ફેજ સ્રી [ખડુ’+ ફાજ] કાયમી ખંડી બાલી સ્ત્રી [હિં] (દિલ્હી પાસેની— પશ્ચિમી) હિંદી-હિંદુસ્તાની ભાષા
2
ખતરી
ખડીમાટી સ્રી. ખડી: એક જાતની ધોળી માટી
ખડી સાકર સ્ત્રી એક જાતની સાકર ખડુ વિ॰ઊભું’(૨) તત્પર (૩) ખડિયું નં. ૨ ખડેઘાટ વિ[ખડુ”+ ઘાટ]ભઠ્ઠીમાં બાફ્યા વગર ધાયેલું ( કપડું')(ર) અ ટાર; મગરૂર રીતે સજ્જ; તત્પર ખડે ચોક અ॰ ચોક; જાહેર રીતે ખડે જોડે અ॰ ઊભે ઊભે; આવતાંવેત ખડ્રગ ન॰ [i.] જીએ ખડગ ખણ સ્ત્રી [ખણવું] વલૂર; ચળ;ખજવાળ ખણખણ અ॰ [૧૦] ખણખણ અવાજ થાય એમ. વું અ॰ ક્રિ॰ [મા, વળવળ] ખણખણ અવાજ થવા. ણાટ પું ખણ ખણ અવાજ, —ણિયાં નખ॰૧૦ ખણુખણે એવી નાની નાની ધૂËરીએ કે કાંસીજોડ જેવાં પતરાં (થ ઇત્યાદિનાં) (ર) કાંસીજોડ; છબછખિયાં. શુ વિ॰ ખૂબ શેકાયેલું; ખરું થયેલું; ખૂબ તપેલું ખણખાજ (–ત, “તર, ૪) સ્રો॰ [ખણવુ
+ ખેાજવુ', ખાતરવુ, ખાદવુ] ખારીક તપાસ –શેાધ (૨) કોઈના દોષ શેાધ્યા – કાઢવા કરવા તે;નિંદા કર્યાં કરવી તે[લા,], -દિયું વિ॰ખણખાદ કરવાની ટેવવાળુ =ળ સ્ત્રી ખણખાજ ખણજ સ્ત્રી ખંજવાળ; વલૂર; ખણ ખજીવું સક્રિ॰ [શે. હન્,પ્રા. વળ] ઉઝરડવું; ખાતરવું(૨)ખેાદવું (૩)વલૂરવું; ખંજવાળવું (૪) ચીમટી ભરવી (ચૂંટી ખણવી) ખણુ ન+ક્ષણ. ખણુ અ॰ ક્ષણે ક્ષણે ખત ન॰ [મ.] લેખ; લખત; દસ્તાવેજ, પુત્તર, પુત્ર ન॰ ખત કે તેને લગતાં કાગળિયાં
તમ અ. .[મ. લક્ષ્મ] ખલાસ; સમાપ્ત ખતરવટ અ॰ આગ્રહુંપૂ કે; અદ્રપૂક ખતરિયાવટ શ્રી + જીએ ક્ષત્રીવટ ખતરી વિ॰ [ä. ક્ષત્રિય] ક્ષત્રિયની એક
ાતનું (ર) કાપડ વણવાના ધંધા કરતી એક ન્યાતનું (૩) પું॰ એ ન્યાતના માણસ
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખતરું ૧૮૧
પડી ખતરું ન [જુઓખતરો] અડચણ આફત ખધ્યા સ્ત્રી + સુધા; ભૂખ (૨) વારંવાર ખતરે નવ ખૂધરું; ખેડ; છિદ્ર
ખાવાની વૃત્તિ તપાસ; ખણખેદ ખતરે ! [] ભય (૨) અંદેશો ખનખન સ્ત્રી ઈદ વ્યસન (૨) ખંત(૩) ખતવણું સ્ત્રી ખતવવું તે
ખનન નવ લિં] ખોદવું તે મતવવું સત્ર ક્રિ. (જમેળમાંની રકમની) ખનિ સ્ત્રી હિં.] ખાણું. હજ વિવ ખાણખાતાવાર નેધ કરવી
માંથી નીકળેલું, જમીનમાંથી ખાદી ખતા સ્ત્રી [.] નુકસાન (ર) ચૂક કાઢેલું(૨)નતેવી ધાતુનું,લટું વગેરે) ખતીબ ૫૦ મિ.) ઉપદેશક; વ્યાખ્યાતા ખનિત્રન) [.] દવાનું ઓજાર, કોદાળી ખત્તા સ્ત્રી, જુઓ ખતા, તે ઠોકર ખની સ્ત્રી, ૦જ વિ૦ (૨) નવ [ .] (૨) ધપે
જુઓ ખનિટમાં ખત્રાણુ સ્ત્રીવ ખત્રીની સ્ત્રી
ખપ પું[ખપવું ઉપરથી] વપરાશ (૨) ખત્રી વિ૦ (૨) ૫૦ જુઓ ખતરી
અગત્ય (૩) તંગી; ખોટ (૪) ખપત (૫) ખદખદ અ૦ [૨૦] એ અવાજ થાય પ્રયત્ન. શું વિ૦ ઉપયોગ પૂરતું. તે તેવું. ૦૬ અ. ક્રિય ખદખદ થવું (૨) સ્ત્રી, વેચાણ; ઉપાડ. ૦૮ વિ૦ વપરાય ખદખદ અવાજ સાથે ઊકળવું
એવું ઉપયોગી (૨) વેચાય એવું (૩) ખદડવું સત્ર ક્રિટ ખૂબ દેડાવવું; તગેડવું વ્યવહારમાં ચાલે એવું; લેવાય-ખવાય (૨) ફેરા ખવડાવવા; અથડાવવું (૩) એવું. નું વિત્ર ઉપયોગી ખૂબ મહેનત આપવી
ખપરડી સ્ત્રીના ખપરડે (૨) ખપેડી. ખદડામણ સ્ત્રી ખદડવું કે ખદડાવું તે – પંવાંસની ચીપોની સાદડી-ટટ્ટી ખદડુક ખદડુક અ[રવ૦]એ અવાજ ખપવું અ ૦િ [ઉં. ] વેચાવું; ઉપાડ કરીને (ખૂબ દેડવાને અવાજ, પ્રાયઃ હે (૨) વપરાવું; ખરચવું; ખતમ થવું ઘોડાને)
[(કપડું) (૩)લેખા; ગણાઉ (8)લેઉવારસા અપડ ખદડું વિ૦ [૩, ઉદય] ઘટ પતનું જાડું હોવું (૫) જેવું કામ લાગવું ખદબદ અ રિવA] ખદબદ કરતું સડતું ખપાટ સ્ત્રી કામડું; વાંસની-લાકડાની હેય –કીડાઓથી તળેઉપર થતું હોય એમ. ચીપ. -ટિયું ન ખપાટે; વાંસની ૦૬ અ૦ ક્રિટ ખદબદ થવું
ચીપ (૨) વાંસનું-લાકડાનું ફાડિયું ખદબદિયાં ન બ૦ વ૦ (સુખી સ્થિતિ, ખપાડવું અક્રિટ ખપવું નું પ્રેરક
મોજ મજા એ અર્થમાં વપરાય છે.) ખપુષ્પ ન [.] આકાશકુસુમ; મિથ્યા ખદિર પુંલિ.) ખેરનું ઝાડ. ૦સાર પુંછ કલ્પના ]િ ખેરફાર
ખપૂસવું અક્રિખંતથી પાછળ લાગવુંખદુક() ખદુક (શ) અ [૧] - મંડવું; એકધ્યાન થવું (૨) સક્રિ
ખદડુક ખદડુક, ટૂંકે ડગલે ઘોડું ગધેડું મારવું; ઝૂડવું ચાલે તેમ
ખપેડી સ્ત્રી ઊગતા છોડ ખાઈ જનારું એક ખદેડવું સત્ર ક્રિટ જુઓ ખદડવું
જીવડું (૨) છોડું; પિપડે (૩) ગૂંગું ખડ વિ૦ જુઓ ખદડું
ખપેડે પુત્ર ખપરડે; વાંસની કઢી (૨) ખદ્યોત પૃ૦ કિં.] આકાશમાં તેજ કરે તે પાલખમાં વપરાતો વાંસને ત્રા
આગ, તારે, સૂરજ વગેરે ખપેટી સ્ત્રી પિાપડી; ભિંગડું (૨) ખધરાવું અ ક્રિલે. વધ = ખાધેલું] કપટી.-ના પાતળું છોડું; ભિંગડું.
સપાટી પરથી ખવાવું–ખરબચડું થવું -ડી સ્ત્રી ખોટી
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખં૫ર. ૧૮૨
ખરચપાણી ખપર ન [. ર) જેમાં આવેલું બધું સકિ. છીણવું. -શું સ્ત્રી ખમણવાનું નાશ પામે એવું પાત્ર (દેવીનું) (૨) ઝેરી ઓજારફ છીણી નારિયેળનું કે બીજું કઈ પણ ભિક્ષાપાત્ર ખમતલ વિ. ખમના સહન કરનારું ખફગી સ્ત્રી [.ખફાપણું નાખુશ; રોષ ખમતીધર વિખમતું(૨)સધ્ધર; પિસાદાર ખફા વિ. [૪] નાખુશ ક્રોધાયમાન ખમતું વિ૦ ખમી શકે એવું (૨) ગજા ખબખખ અને રિવ૦] ખદુકખદુક ' પ્રમાણેનું (૩) સધ્ધર; પિસાદાર ખબડ વિ૦ જાડું; ઘટ્ટ (ઉદા. દૂધ) ખમવું સકિo [. ક્ષમ] સહન કરવું ખબડદાર વિ૦ જુઓ ખબરદાર.-રી સાંખવું (૨) ક્ષમા કરવી જિન] (૩) સ્ત્રી- ખબરદારપણું
અ૦િ ભવું ખબડું ન૦ જાડું પડ કે થર–ખર્ટ ખમા સ્ત્રી હિં. ક્ષમા ક્ષમા (૨) સબૂરી ખબર ૫૦ બ૦ વસ્ત્રી [મ. સમાચાર; (૩) અ૦ જુએ ખમ્મા બાતમી (૨)સંદેશે; કહેણ (૩)જાણજ્ઞાન; ખમાર પં. [. ઉમર] દારૂ ગાળનારે ભાન (૪) નજર સંભાળ. અંતર પું ખમીર ના.ખટાશ કે આથે ચડાવનારું બવે સ્ત્રી માહિતી સમાચાર (૨) , તવ (૨) ખટાશવાળું ઉભરણ (૩) તબિયતના સમાચાર. ૧દાર વિ શિ- જેશ; તાકાત ચાર; કાબેલ (૨) સાવધ (૩)અ. “સાવધ ખમીસ ના એક જાતનું પહેરણ રહે, ચાદ રાખો' એવા અર્થને ઉગાર, ખમા અ જુઓ “ખમા) ક્ષેમકુશળ દારી સ્ત્રી. ૦૫ત્ર ૫૦ ખબરઅંતર કે. રહે-દુઃખ ન થાઓ” એવું બતાવતો કાગળપત્ર (૨)ખબર દેતો પત્ર, ૦૫ત્રી પુંછ ઉદ્દગાર (છાપામાં) ખબર મેકલનાર; રિપોર્ટર ખયાલ ૫૦ [.] ખ્યાલ ખખાખબ અ રિવ] ઘાટ – ઘાંટાઘાટ ખર ૫૦ લિં] ગધેડે
થાય એમ (૨) સ્ત્રી ઘોંધાટ, ધાંધલ ખર વિ૦ કિં.] તીક્ષણ (૨) કઠેર (૩) ઘાંટાઘાંટ તકરાર, બેલાબેલી ખરકલા ! ખડકલો; ઢગલે ખબૂસવું સક્રિટ જુઓ ખપૂસવું ખરખબર ૫૦ બ૦ વ; સ્ત્રીખબર; ખબેડવું સક્રિય ગમે તેમ ખૂંદવું
સમાચાર ખાબડ વિ૦ જુઓ ખબડ
ખરખર સ્ત્રી જુઓ ખરખરી (૨) અવ ખભળવું અ ક્રિટ રિવ૦] ખળભળ એક પછી એક ખરતું હોય એમ
અવાજ થ(૨)હાલી ઊઠવું તળેઉપર થવું (); સપાટાબંધ (૩) મનમાં અજંપે ગભરાવું [લા.] ખરખરાજાત સ્ત્રી પરચૂરણ ખર્ચ (૨) ખભળાટ ૫૦ જુઓ ખળભળાટ
ઘટ; ખાધ; નુકસાન [બખરે ખભો ૫૦ .િ હવય ધડ ને હાથ જ્યાં ખરખરી સ્ત્રીજુઓ ખખરી – પુંજુઓ જોડાય છે તે અવયવ
ખરખલા પુત્ર ખર; ઢગલે ખમચ(ચા)વું અકિંઇ ખંચાવું; અટકવું ખરગેશ(સ) ન૦ [.) સસલું ખમણ ન છીણીને કરેલો છુંદે (૨) ખરચ નવ; પુત્ર ખર્ચ; વાપર (૨)કિંમત; ખમણકળાં. કાઠી સ્ત્રી ખમણું લાગત (૩) મોટી રકમ વાપરવાને સારે શકાય એવી કાકડી (૨) નાળિયેરનું નરસે અવસર. ખૂટણ ના પરચૂરણ ખમણ (દાળિયા અને મરી મીઠું નાંખી -ફાલતુ ખર્ચ (૨) અવસર વખતે કરે છે તે). ૦ળાં નબવ એક કરવાનું ખર્ચ વ. પાણી ના ખાવાની વાન; ખમણવાળાં ઢંકળા. ૦૬ ખરચીપાણી (૨) વરે, જમવાર ઇ.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખરચવું
માં છૂટથી ધન ખરચવું તે. કું॰ સક્રિ॰ ખ' કરવું; વાપરવું. -ચાઉ(-ળ,જી) વિ॰ ખચ કરે એવું; હાથનું છૂટું (૨) માધુ...ચી સ્ત્રી॰ ખરચવાને માટે જોઈતી રકમ; ગુજરાનનું ખરચ. –ચીપાણી ન॰ ખરચી; (૨) પરચૂરણ ખરચ ખરચુ ન॰[l.qd]ઝાડે જવું તે; મળત્યાગ. પાણી ન॰ ખરચુ ખરચો પું. જીએ ખચ ખરચો પું॰ ખાંપેા (વાળના કે છેડના) ખ૨જ પું॰[સં.વન]ષજ--સા સ્વર(સંગીત) ખરજ સ્ત્રી॰ [i.ā] ચામડીના એક રીંગ
(૨)ખજવાળ, ૰વું ન॰ચામડીના એક રાગ ખરડ સ્રી॰ [ખરડવું] જાડા રગડાના લેપ [ત્રા. હર૩] ॰વું સ॰ ક્રિ॰ લેપ કરવે (ર) ખરાબ – મેલું કરવું; બગાડવું(૩)સડાવવું; લખાવવું [લા.] ખરડાવું અ॰ ક્રિ॰ ‘ખરડવું'નું કમ’ણિ ખરડિયું ન॰ [વે. હિમ] સુકવણું; દુકાળ જેવું વર્ષ
ખરડે પું॰ [ખરડવું] ધૂંટવાના અક્ષરાના કાગળ (ર) કાચું લખાણ; મુસદ્દો (૩) યાદી (૪) ખરડ; લેપ [ [વ. વિ.] ખરતલ વિ॰ ખરી પડે એવું; ‘ડેસિડન્યુઅસ’ ખરડી સ્ત્રી॰ ખરપવાનું એજાર. –ડો
પું॰ મેટી ખરપડી (૨) માટા તવેથા (૩) એંજિનની આગળનું પાટા પર ઘેાડું ઊંચુ રહેતું ખરપી જેવું તે (૪) ચામડાં ઉઝરડવાનું એજાર (૫) કમઅક્કલ ગામડિયા; ગમાર માણસ [જીએ ખડપવું ખરપવું સ॰ ક્રિ॰ [ત્રા. સુરવ્ ઉપરથી] ખરપી સ્રો॰ જી ખૂરપી. -પેા પું જીએ ખરપડે
ખરબચડું' વિ॰ ખડબચડુ
ખરરર, ખટ અ॰ [રવ૦] ઝપાટાબંધ ખરે તેમ (જેમ કે તારા)
ખરલ પું॰ [હિં.] જીએ! ખલ પુંક ખલ વિ॰ જી ખવ
ખરવડ સ્ત્રી વિ. હરહિમ =સૂકું; તતડેલું ]
ખરી
ઝાડની છાલ ઉપરના સુકાયેલા ભાગ (૨) (ભાત દૂધ ઇ૦ માં) નીચે દાઝીને વળતું ખખડું; ખરેટા (૩) તળાવ સુકાઈ ગયા પછી તળિયે બાઝી જતી કાદવની પાપડી ખરવા પું॰ પશુઓની ખરીમાં કીડા પડીને યતા એક રાગ [કરાય છે ખરવાડ સ્રી ગામનું પાદર, જ્યાં ખળાં ખરવાણુવિ॰ખડતલ; દુ:ખ ખીં શકે એવું ખરવું અ॰ ક્રિ॰ [i. ] ઉપરથી નીચે પડવું (ર) સુકાઈને પડી જવું; ગરવું (૩) હારીને દૂર થવું–જતા રહેવું [લા.] ખરસઢ વિ॰ ખરબચડું; બરછટ ખરસલી સ્રીં પશુઓને ખાવાનું ઝીણું સૂકું ઘાસ; ખસલી
૧૮૩
ખરસલુ' ન૦ મસલું; ઘાસ કે તેનું પાન ચા તણખલું [એક વનસ્પતિ ખરસાણી, ખરસાંડી સ્ત્રી॰ [સં. હરસોનિ] ખરસૂર'(૩) વિ॰ જરા ખારું' તે ખરાખર અ૦ નક્કી; ખરેખર. –રી સ્ક્રી
ખરાપણું; સચ્ચાઈ (૨) સાબિતી (૩) સ'કટવેળા; ખારીક વખત [લા.] ખરાજાત સ્રો॰ [અ. અલાનાત] મજૂરી કે
બગાડને કારણે માલ પાછળ થતું ખર્ચ ખરાદ સ્ત્રી [ા. હવ]લાકડું, હાથીદાંત વગેરેના ધાટ ઉતારવાનું ચત્ર; સધાડી. હવું સ॰ ક્રિ॰ ખરાદીકામ કરવું. −ઢી પું॰ ખરાદથી ઘાટ ઉતારનારા કારીગર ખરાપણું ન॰ ખરું હોવાપણું ખરાબ વિ॰ [ત્ર.] (કાઈ ખાખતમાં)સારું' નહિ તેવું; નઠારું (ર) અનીતિમાન; ભ્રષ્ટ. •ખ્રસ્ત(=સ્તા [1.] ) વિ॰ અત્યંત ખરાખ; પાચમાલ થયેલું.–ભી સ્રી॰ [ī.] બગાડ; નુકસાન(ર) નાશ; પાયમાલી
ખરા
પું [hī.] પાણીથી ઢંકાયેલા ખડક (૨) ખરાબ – ખેડવા લાયક ન હાય તેવી જમીન
ખરાખાલુ' વિ॰ સાચાખેલું ખરાવાડ વિ॰ જીએ ખરવાડ ખરી સ્ત્રી[ત્ત. ઘુ] કેટલાંક ચાપગાં પ્રાણી
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખરીતે ૧૮૪
ખવળવું એને પગનાં આંગળાને ઠેકાણે જે આખા ખરેંટી () સ્ત્રી, ટુન જુઓ ખરી ' કે ફાટવાળા નખ હોય છે તે છે. ખરેખર અ જુઓ ખરેખર ખરીતે ૫૦ [મ. સરકારી કાગળિયાને ખરેણી સ્ત્રી એક જૂની લિપિ લખેટ – થેલે (૨) ખલી
ખર્ચ [], ખૂટણ, વવું,-ઉ(૦ળ, ખરીદ શ્રી. [A] ખરીદી; ખરીદવું તે. -ળુ) જુઓ ખરચરમાં
નારું વિટ ખરીદ કરનાર. વુંસક ક્રિટ ખવ પું ] હજાર કરોડ(૨)વિ ડીલું [. વરીનો વેચાતું લેવું. -કાવવું અપંગ અધૂરું (૩) વામન ઠીંગણું સ૦ કિ., -જાવું અય ક્રિ અનુક્રમે ખલ ૫૦ ઔષધ વગેરે કરવાને કે
ખરીદવુંનાં પ્રેરક ને કમણિ,દી ઘૂંટવાને ખાડાવાળો ઘડેલો પથરો સ્ત્રી ખરીદવું તે માટેનું ઉઘરાણું ખેલ વિ. [ઉં.) શઠ, ધૂત ખરીપટ્ટી સ્ત્રી ગામને દેવામાંથી મુક્ત કરવા ખલક સ્ત્રી [મ. જગત; દુનિયા (૨) ખરીફ સ્ત્રીF. ચોમાસુ પાક
માણસજાત; સંસાર ખરું વિ. સાચું; “ખેટુંથી ઊલટું; યથાર્થ; ખલકે પું[.
લિફકીરને લેબાસ;કંથા જેવું હોય તેવું (હિસાબ, વાત, ઇ.) (૨) ખલતો પું[.ત€ ખાનાખાનાંવાળી શુદ્ધ; નકલી કે બનાવટી નહિ એવું; જેવું થેલી મોટે વાટ ખિલ અને બત્તો હેવું જોઈએ તેવું; અસલ (ખરે રૂપિયે) ખલબત્ત પુંખલને બનો ઉપરવટણા(૨) (૩) સાચાબેલું; ઈમાનદાર (માણસ)(૪) ખલલ સ્ત્રી; ન [૪] હરકત; અડચણ શેકીને કડક કરેલ કેથયેલું (ખરી રોટલી) ખલવું સક્રિટ ખરલ કરવું; ખલમાં ઘાલીને (૫) પાકું બરોબર; ઊણપ વગરનું ધૂટવું–બારીક કરવું (ખરા બપોર)(૧) આશ્ચર્યના ઉદ્દગારને ખલવું ન ગાડાનાં પાંજરાં ટેકવવા માટે (“ભલું બરાબર’ જેવો ભાવ બતાવે છે માંચડામાં ઘલાતે લાકડાને ટોયો (૨) (“તમે તો ખરી વાત કાઢી!') (૭) અ૦
- ક્રિકેટમાં રોપાતો દાંડિયે; “અં૫ “અહા,હા-સાચું, વારુ, અલબત્ત, જેવા ખલાસ વિ. [૪] સમાપ્ત; પૂરું અર્થને ઉગાર સૂચવે છે.) ખરું, ખરું!” ખલાસ(સી) ૫૦ [] ખારો જો ખરું નેઇ). લે ન લાદ.
ખલિત વિ૦ + સ્તુલિત; ખરી પડેલું - અ. સાચે ખરેખાત (૨) ની. ખલી સ્ત્રો [í. લેટ્સ ખળું (૨) કઠોળની -રેખર સાચે (૨) ખચીત. -રેખર દાળ કરવાની જગા વિ. સાચેસાચું.-રેખાત અ સાચે ખલીત મું. [1] લખોટે; પરબીડિયું (૨) ખચીત
જમીન ખલીફ(ક) ૫૦ [..] મહંમદ પૈગંબર ખરેટી શ્રી કાદવ સુકાઈ ફાટી ગયેલી પછી ઇસ્લામ ધર્મને વડે; ધમરક્ષક ખરે(હું) નકરે;તરત વિયાયેલી ગાય- ખલુ અ સિં] જરૂર; નક્કી
ભેંસનું દૂધ(૨)[દેવને વાંકું- ડું પડવું તે ખલેચી સ્ત્રી [.વીત ઉપરથી] ખાનાખરેટે ૫૦ ઓઘરાળ; રેલાને ડાઘ (૨) વાળી કોથળી; થેલી દાઝી ગયેલા અન્નને પડે ,
ખલેડી–ડી) સ્ત્રી ખિસકેલી ખરેડી સ્ત્રી [૨૦] ગરગડી
ખલેલ સ્ત્રી નવ જુઓ ખલેલ ખરેરી સ્ત્રી રિવO] ખખરી (૨) ગળામાં ખલેક સ્ત્રી [.] જુઓ ખલક ખરખર થવું તે
ખવડા(રા)વવું સક્રિટ ખાવું'નું પ્રેરક ખરેરે (ર) પુંઠ ઘેડા, બળદ વગેરેની ખવળવું અ૦ ક્રિભેચ, બિછાના પર માલિસ કરવાનું ઓજાર
આળોટવું (૨) વરવું (૩) ખળભળવું,
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૫
ખવાડવું
ખંખોળિયાં ખવાડવું સત્ર કિટ ખવડાવવું
ખળકે પુઉં. વ = એકઠું કરવું] ઉચ્ચક ખવાબ ૫૦ જુિઓ ખ્વાબ સ્વન રકમ;અમુક સંખ્યા (૨) જશે, સમૂહ ખવવું અક્રિય ખાવું"નું કર્મણિ (૨) કાટ ખળખળ અ રિવA] ખળખળ અવાજ કે સડો લાગ; ક્ષીણ થવું
થાય એવી રીતે (૨) સ્ત્રી; ની ખેળખવાસ વિ૦ [.] સેવાચાકરીને ધંધે ખળાટ. તું વિ૦ જુઓ ખખળતું. છેવું કરતી એક જાતનું (૨) તે જાતને અ૦ કિં[સં. ઉર્વીય] જુઓ ખખળવું. માણસ (૩) હરિય. (૪) ચીજની -ળટ અળ ખળખળ અવાજ સાથે ખાસિયત; પદાર્થ ને ધમ (૫) રવભાવ; અટકળ્યા વગર વહેતું હોય એમ (૨) ૫૦ મિજાજ વણ(ત્રણ),-સી સ્ત્રી દાસી એવો અવાજ (૨) ખવાસની સ્ત્રી [(૨)રાક્ષસ ખળભળ સ્ત્રી[. કાછિય ] ગડબડ; ખવીસ ! [4] એક જાતનું ભૂત-પ્રેત ઘઘાટ (૨)મનને અજંપો ગભરાટ. ૦વું ખશિયાણું વિટ ખિશિયાણું; છોલ્યું
અ. ક્રિટ જુઓ ખભળવું. વળાટ મુંબ ખસ સ્ત્રીસિં] ચામડીને એક રેગ
ક્ષેભ ગભરાટ (૨) ગરબડ, કલાહલ ' ખસ સ્ત્રી [...] વરણને વાળો ખળવું અઘક્રિસિં. સ્વરું અચકાવું અટકવું ખસકવું અ૦ ક્રિટ જુઓ ખીસકવું ખળાવાડ સ્ત્રી ખળું કરવાની જગા ખસકે પુર જુિઓ ખચકે] ખાંચે ખળાંહળાં અવ ખળાં ઊભરાઈ જાય એમ ખસખસ સ્ત્રી [4. વસ્વત] અફીણને પુષ્કળ છત હોય એમ
છેડો (૨) એ છોડવાનું બીજ તિમ ખળી સ્ત્રી, જુઓ ખલી ખસડફસડ અ [રવ૦] (૨) ઘસડાતુંય ખળું ન [. a) કણસલાં ગૂદીને કે ખસમ ૫૦ [. વેસ્મ) પતિ; ધણી ઝૂડીને અનાજ કાઢવાની જગા ખસર સ્ત્રીનાને ખસકે. કે ૫૦ લીટે; ખળળો વિ૦] દદૂડે
ખચકે(૨)ઉઝરડે;કાપ ખિરસલી ખંખ વિ. ખાલી (૨) ઓખા જેવું નકામું ખસલી સ્ત્રી-પશુને ખાવાનું ઝીણું સૂકું ઘાસ; (૩) ધનહીન ખસલું ના ઘાસ કે તણખલું
ખંખવું સક્રિય જરાતરા ચોપડવું ખસલું વિ. ખસના રેગવાળું
બંખળાવવું સત્ર ક્રિટ ઝબકેળીને ધોવું ખસવું અ૦ કિ. રૂિ. ] સરકવું; આઘા ખંખાળવું થવું (૨) લપસવું (૩) કરાર, મત, ખંખારવું અ કિખારવું માન્યતા, કથન ઇ૦ માંથી ફરી જવું ખંખાળવું સઈ કિપાણીમાં ઝબકેળીને ખસિયાણું વિ૦ ખિસિયાણુ
અને હલાવીને ધોવું; પાણી વડે ખૂબ ખસિ(ચેલ) વિ. ખસના રોગવાળું ઘેવું-સાફ કરવું(ર)પાણીના કેગળા કરી ખસી સ્ત્રી [..] અડ-વૃષણ પર ઉપચાર (મે) ખૂબ સાફ કરવું
કરી તેમને નિરુપયેગી કરવા તે ખંખેરવું સત્ર ક્રિટ ખેરવી નાખવું (૨) ખસૂસ (૦ન) અ [.] ખચીત; જરૂર(૨) ઝાટકણી કાઢવી, ધમકાવવું [લા.] ખાસ કરીને
દૂર કરવું ખંખેરવું સત્ર ક્રિટ ખેરવું કરવું? ખસેડવું સત્ર ક્રિ. [“ખસવું” ઉપરથી) (દેવતા) (૨) વેરી નાખવું, વીંખી નાખવું ખસ્સી સ્ત્રી, જુઓ ખસી
(૩) નખ વતી. ખેતરવું ખળ વિ. જિઓ ખલ) શઠ, ધૂર્ત ખંખેાળા મુંબવ, -ળાં ન બ૦૧૦ ખળકવું અ૦ કિ. ભવું; દીપવું ખેળ ખોળા
ખળવું અ૦ કિ. રિવ) ખડખડવું ખંખે ળિયાં નબશ્વ પાણીથી નવાડવું
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૬
નંગ
ખાઉધર તે(નવડાવ્યા પછી વધેલું પાણી એકીસાથે ઉપરી ખાંડવું તે (૨) ખડખંડી બાળકના માથા પર રેડતી વખતે મા આ ખંડાખંડી સ્ત્રી, સિર૦ પ્રા. લિંદા]િ શબ્દ બેલે છે)
કચરંકચરા; ભીડાભીડ મંગ ૫૦ ખરકલે; ઢગલો(૨)દાઝ; વેર(૩) ખંડાવવું અકિત્ર ખાંડવું, “ખંડવુંનું પ્રેરક બદલે (૪) ખંત, ખાંત
ખંડાવું અખિાંડવું, “ખંડવુંનું કર્મણિ બંગ વિ. જુિઓ ખંજ] વિ૦
(૨) નુકસાનમાં આવવું (૩) પીડાવું; મંગળાવવું સ૦િ જુઓ ખંખળાવવું ભીડમાં હેરાન થવું બંગાળવું સ0 કિ. જુઓ ખંખાળવું ખંડિત વિ૦ કિં.] ભાંગેલું; ખાંડું . ખંચાવું અ૦ ક્રિટ ખમચાવું; અટકવું ખંડિયું પ્રિ. વૈદિક = પરાજિત] ખંડણી ખેજ વિ. ]િ લંગડું; લું
ભરનારું; તાબેદાર (૨) ખંડિત ખંજન ન[ઉં.] એક પક્ષી
ખંડિયેર ન. લંકિત,પ્રા. હંમ પરથી) ખંજર ન [] કટાર જેવું, બેધારું ભાંગીતૂટી ઇમારતપડી ગયેલા ઘરનું બેખું એક શસ્ત્ર
નિગારી – ડફ ખંડેર ન જુઓ ખંડિયેર ખંજરી સ્ત્રી [હિં. ઘૂઘરીઓવાળી નાની ખંત સ્ત્રી, ચીવટપૂર્વક લાગ્યા–મંડ્યા ખંજવાળ સ્ત્રી [ . લેન + ધં. કa] રહેવાને ગુણ (૨) ચીવટ, કાળજી, તી, ચામડીને એક રેગ; લુખસ; શૂટ (ર) તાલું વિ૦ ખંતવાળું
ચળ; વલૂર. વું સત્ર ક્રિટ વરવું ખધ ! [.સ્વધ; બી.]+ખભે ખાંધ ખળવું સ૦ કિજુઓ ખંજવાળવું બંધાઈ સ્ત્રી [ ખંધું] લુચ્ચાઈ ધૂર્તતા ખંડ ૫૦ કિં.] ભાગ; કકડે (૨) થ; ખંધું વિ૦ લુચ્ચું, ધૂર્ત [૫ જેટી
સમૂહ (૩) પ્રકરણ (૪) એક ચોળી કે ખપાલી(–ળી સ્ત્રી ખેતીનું એક ઓજાર; કાંચળી થાય તેટલું મોળિચાં સાથે વણેલું ખંભ ! કિં. રૂં; કા.] થાંભલ; સ્તંભ કપડું, (૫) ઘરને એક ભાગ; ઓરડે ખંભાતી વિ૦ (મૂળ ખંભાતમાં બનતું) (૬)પૃથ્વીના પાંચ મોટા ભાગોમાંનો પ્રત્યેક એક મજબૂત જાતનું (તાળું) (એશિયા, અમેરિકા, આફ્રિકા, યુરોપ ખો ૫૦ જુઓ ખંભ અને ટ્રેલિયા) (૭)વિત્ર વિભાગવાળું ખા અ૦ [ખાવું ઉપરથી વારતાં છતાં (૮) નાનું ટૂંકું. કથા સ્ત્રી લિં. ન માને ને નિષ્ફળતા મળે ત્યારે કટાક્ષ નાની – ટૂંકી વાર્તા. વાક્ય ન લિં] બેલ; “લે જા” નાનું કાવ્ય (૨) અનેક છંદવાળું કાવ્ય ખાઈ (ખા) સ્ત્રી [સં.aira] ખાણ; ઊંડે ખંડણી સ્ત્રી ખંડિયું રાજ્ય ઉપરી રાજ્યને ખાડે (૨) કોટને ફરતી ખાડી (૩) ગામનું જે રકમ દર વર્ષે ભરે તે
પણું જવા ખોદેલે કાંસ [સાધન ખંડન ના લિંગ તોડવું તે (૨) દલીલ કે ખાઈ શ્રી ખાવાની ચીજ; આજીવિકાનું વાદને તોડી પાડે – રદિયે આપ તે. ખાઈખ પૂસીને અવે ખંત અને એકાગ્રતાથી મંડન ન. તેડવું અને માંડવું તે (૨) ખાઈપીને અા ખાઈખપૂસીને ચર્ચામાં વાદને તેડવો અને માંડવો તે ખાઈબદેલુ વિ[ખાવું + બદવું] પહેચેલ; ખંડવું સક્રિટ લિ. ; .] તેડવું; પાકું; યુક્તિપ્રયુક્તિ વગેરે પામી ગયેલું કકડા-વિભાગ કરવા (૨) માગતા પેટે ખાઉ વિ. ખાનારું, સહન કરનારું, એવા અમુક ઓછું આપી પતાવવું (૩) અર્થમાં નામને છેડે વપરાય છે. ઉદા. સામટે ભાવ ઠરાવીને સેંઘામાં ખરીદવું “ભાજીખાઉ'; (૨) ન ખાવાનું ખાવું. ખંડ ખંડા સ્ત્રી [ખાંડવું” ઉપરથી] ઉપરા- ૦ધર વિ૦ ખાખા કરનારું; ખાતાં ધરાચ
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખાઉધરાવેડા
૧૮૭
ખાણું
નહિ એવું (૨) લાંચિયું. ૦ધરાવેડા ખાટખટ્ટમડું વિગ ખાટખટુંબડું મુંબઇ ખાઉધરાપણું કરવું તે. ધરું ખાટલાવશ વિ. સુવાવડ કે સખત વિ, ખાઉધર
માંદગીથી પથારીવશ ખાએશ સ્ત્રી [.શિઇચ્છા અભિલાષા ખાટલી સ્ત્રી, નાને ખાટલે માંચી (૨) ખાક સ્ત્રી ]િ રાખ; ધૂળ (૨) મારેલી ઠાઠડી. લા ! સૂવાને ખાટ; માંચો; ધાતુ (૩) નાશ; પાયમાલી
ચારપાઈ (૨) [લા] મંદવાડ (૩) પ્રસૂતિ ખાકટી સ્ત્રી, -૮ ના કરીને માર ખાટવું સકિ0 ફાયદે મેળવો ખાસાર વિ. [1. પગની રજ જેવું ખારસવાદિયું, ખાટસવાદુ વિપિતાના તાબેદાર; નમ્ર (૨) પામર; અધમ (૩) સંબંધ વિનાની નકામી વાતમાં રસ લેનાર એક રાજદ્વારી મુસલમાની સંઘને સભ્ય ખાટિયું ન ખાટું, પ્રવાહી શાક (૨) કાચી ખાકી વિ કિ.) ખાખવાળ; રાખડી કરીને બાફીને બનાવાતી પ્રવાહી વાની ચળનારું (૨) રાખોડિયા રંગનું (૩) ઘેરા ખાટીમીઠી સ્ત્રી, ખટમધુરી ખાવાની પીળા રંગનું (૪) ઐહિક [લા.
ચકતી કે ગોળી; પેપરમિંટ” ખાખ સ્ત્રી- જુઓ ખાક
ખાટું વિલિ. રાટ રે.ટ્ટ ખટાશવાળું(૨) ખાખર પં.િ વર) એક ઝાડ, જેનાં - કચવાયેલું નારાજ. ચડ; ચરડ,ચૂના પાનનાં પતરાળાં થાય છે
જેવું,ડ, અડચ—સ) વિ. એકદમ ખાખર ૫૦ રિવO] (ગાતા તરીકે ઢેર ખાટું [(લગ્નને આગલે દિવસે)
ખાય તે) તુવેરની સૂકી પાંદડી.વી સ્ત્રી, ખાટું વડું ન છોકરાના લગનની નાત નાના ખાખરો (૨) રોટલી (૩) તંબાકુનાં ખાડી સ્ત્રી, એક જાતની ખાટી ભાજી સુકાઈ ગયેલાં પાતરાં; સૂકે. -રે પું ખાડ સ્ત્રી બ્રુિઓ ખાડો ખાઈ .િવેસ્વર શેકીને કડક કરેલી રોટલી ખાવાજાજરૂ ન ખાડા ઉપર ગોઠવાતું ખાખરે ૫૦ જુઓ ખાખર નં. ૧
ફેરવી શકાય એવું જાજરૂ ખાખરેહવું સક્રિટ જરાતરા ચેપડવું ખાડી સ્ત્રી [ખાડે દરિયાની ભરતી પહોંચે ખાખસૂસ અવ ખસુસ; ખચીત
ત્યાં સુધી નદીને ભાગ (૨) જમીનમાં ખાખાવીખી વીંખાવું] વિછિન્નભિન્ન ગયેલ દરિયાને સાંકડો પ્રવાહ (3) (૨) દુઃખી; હેરાન (૩) સ્ત્રી પાયમાલી; ગટર; મેરી ધૂળધાણી
ખા ન૦ ભેંસનું ટેળું ખાખી વિજુઓ ખાક (૨) ખાલી; નિધન ખાડે ડું [. ai] ખાધર જમીનમાં (૩)નખાખી રંગનું લુગડું. બંગાલી દાણ (૨) ખોટ; નુકસાન. ખડિયો, (-fiી) વિ. ખાલી હાથે ફક્કડ થઈને ખિયો પુત્ર ખાડો કે ખાધરે ફરનાર.આ પુરાખળનારબાવો ખાણું (ણ,) સ્ત્રી[. હાનિ ખનીજ ખાજ ન. સિં. વાવ) ખાદ્ય (૨) ખાતું પદાર્થો કાઢવા માટે દેલ ખાડે (૨). ખાજ સ્ત્રી વુિં. વં] ખૂજળી; ખંજવાળ તેવા પદાર્થો ખેદતાં મળી આવે તેવું ખાજલી સ્ત્રી નાનું ખાનું એક ખાવાની સ્થળ – છૂપે ભંડાર (૩) જેમાંથી બહાર
વાની-લું ન ખાણું(૨)ચકરડુંડાળું ન નીકળાય તેવો ઊંડે ખાડે (ઉદા ખાનું ન [પ્ર. વૈજ્ઞ] એક ખાવાની વાની નરકની ખાણ) (૪) અખૂટ ભંડાર (૫) ખાર સ્ત્રી વુિં. દ્વા] હીંડોળાખાટ
અનાજ ભરવા માટે બનાવેલું ભોયરું; ખાટકી ૫૦ લિ. વ]િ કસાઈ
ભંડાર (6) ઉત્પત્તિસ્થાન (૭) ધારવાળી ખાટખટુંબ વિ. ખટમધુરું
વસ્તુની ધારમાં પડેલે ખચકે
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખાણ
૧૮૮
ખાનખાનીને ખાણ ન. સિં.વાન; પ્રા] ઢેરને ખાવાનું , આવકખર્ચની જાતવાર જમે-ઉધારને અનાજ કે તું
હિસાબ (૨) લેણાદેણીનું લખાણ (૩) ખાણિયે પુંછ ખાણને માર
વિષય; પ્રકરણુ(૪)કામકાજની ફાળવણીનું ખાણ સ્ત્રી ખાણ ઉત્પત્તિસ્થાન (૨)ભંડાર અંગ. ઉદા. “કેળવણી ખાતું”, “ઇન્સાફ ખાણું પીણું સ્ત્રી ખાવાપીવાનું ખાનપાન ખાતું. ૦૫ડ્યું ન લેવડદેવડ (૨) લેણખાણું નવ જમણભજન (૨)મિજબાની દેણને લગતું લખાણ સાધનવાળું
(૩)(ખાવા પીવામાં પળાતો)મરણને શોક ખાતું પીતું વિ૦ ઠીક ઠીક ગુજરાતના ખાતા વિલિંદેલું, મુરત, મુહત ખાતૂન સ્ત્રી[1] મોટા ઘરની સ્ત્રી બેગમ ન બાંધકામને પાયો નાખવાને મંગળ ખાતે અવ સ્થળે; મુકામે. ઉદા. મુંબાઈ સમય કે તેને વિધિ
ખાતે ભરાયેલી સભા ખાતમે ! [aતિમ છેડો (૨) મોત ખાતેદાર ! સરકારના મહેસૂલી કે ઈના ખાતર સ્ત્રી [.વારિર ચાકરી; બરદાસ; ખાનગી ચોપડે ખાતાવાળે
સરભરા (૨) તરફદારી (૩) અર માટે ખાદી સ્ત્રી [૬]હાથે કાંતેલા સૂતરનું હાથે ખાતરન ફિ.વા] ખેતર સુધારવા સારુ વણેલું કાપડ. ૦કાર્યાલય ન ખાદીનું તેમાં નખાતાં છાણ, કપ, લીંડી વગેરે કામ કરતું દફતર. કેન્દ્રના ખાદીનું કામ પદાર્થો; તે બીજો રસાયણી પદાર્થ કરનારું મથક. ફેરી સ્ત્રી, ખાદી વેચવા ખાતર ન [ ] રે ભીંતમાં પાડેલું નીકળવું તે. ભંડાર ૫૦ ખાદીની દુકાન બાકું (૨) ચેરી. ૫ડે, પાડુ ૫૦ ખાદ્ય વિ. [i] ખવાય એવું; ખાવા યોગ્ય ખાતર પાડનાર; ચેર
(૨) ન ખાવાનું ખાતરપૂજો ખાતરમાં કામ આવે એ ખાધ સ્ત્રી [ખાધરો] બેટ નુક્સાન(૨)
પૂજ; ઘાસ, છાણ, વાસીદું વગેરે કચરો ખેડખાંપણ (જેવી કે હીરા મોતીમાં) ખાતરઅરદાસ(સ) સ્ત્રી Jિ. તિર+ ખાધ (ધ,) સ્ત્રી[. સુધારાક આહાર. વાત આગતાસ્વાગતા; સરભરા
ખેરાકી સ્ત્રી ખાધાખોરાકી. ૦૪ ખાતરિયું નહિં. વીત્રો ઘર કોચવાનું ચેરનું વિ. ખાઉધરું; ખાઉં ખાઉં કરનારું - હથિયાર
ખારે છું. ઊંડે ખાડો (૨) નુક્સાન ખાતરિયે ! [ જુઓ અખંતર] મેલી ખાધાખરચ,ખાધાખચ,ખાધાખાઈ,
વિદ્યામાં પ્રવીણ માણસ; ભૂવાને સાથી ખાધાખોરાકી સ્ત્રી, ભરણપોષણ માટે ખાતરી સ્ત્રી [.તિ ભરોસે; પતીજ જરૂરી રકમ (૨)નિઃશંકપણુંકસાઈ (૩)સાબિતી; ખાધાવેધ પું; સ્ત્રી શત્રુવટ; વેર પ્રમાણ.દાર વિખાતરીવાળું.૦પૂર્વક, ખાધાળું વિખાધ-ખડકેનુકસાનીવાળું બંધ અવ ખાતરથી
ખાધુ સક્રિ. [ ]*ખાવુંનું ભૂતકાળ. ખાકાબંધી સ્ત્રી [. હેત + વંઢિરા ] -ધેલ ભૂકૃ૦, -બેલ પીધેલ વિ૦, * જમીન મહેસૂલની રૈયતવારી પદ્ધતિ -ધેલું ભૂળ કુ. ખાધેપીધે સુખી (૨) ખાતાબાકી સ્ત્રી ખાતે બાકી નીકળે તે માતેલું; હષ્ટપુષ્ટ ખાતાવહી સ્ત્રી ખાતાવાર હિસાબ ખાન ! [.] શાહજાદા, અમીર ગૃહસ્થ નોંધવાની વહી-ચોપડી
વગેરેને અપાતું મુસલમાની ઉપનામ. ખાતાપીતાં અક્રિનિર્વાહનું ખર્ચ કાઢતાં ખાના, ખાના વિ૦ [fi] ખાનના ખાતાપિતાં નબવ હિસાબકિતાબ ખાન -સૌથી મોટા ખાનને ઇલકાબ
ખાતું ન [. ai] આસામીવાર અથવા ધરાવનાર
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખાનગી
૧૮૯
-
ખારું
ખાનગી વિ. [1] પિતકુંઅંગત (૨) ખાચિયું નપાણીથી ભરેલેનાને ખાડા જાહેર નહિ એવું; ગુપ્ત
ખામણિયું નવ નિચે ખામણા પર રહેતું ખાનદાન વિ. [1] સારા ઘરનું કુળવાન કોસનું દોરડું; વરત (૨) પ્રતિષ્ઠિત (૩) નટ કુટુંબકુળ. –ની ખામણું ન. (પાણિયારા વગેરેમાં) વાસણ
વીરખાનદાનપણુકુલીનતા(૨)સજજનતા મૂકવા સારુ કરેલી બેસણી (૨) છછરો ખાનપાન ન[૩. ખાવુંપીવું તે (૨) તેની , ક્યારે [ઝાડને) (૩) ખામું કદ (૪) વસ્તુ
ધિરાવનાર વિ૦ ઠીંગણું ખાનબહાદુર વિ૦ (૨) ૫૦ એ ઇલકાબ ખામી સ્ત્રી[] ખેડખાંપણ; કસર; ખાનસામા પું[૪] (મુસલમાન અને ઊણપ (૨) બેટ ઘટ (૩) ભૂલ દેષ - અંગ્રેજ ઘરમાં) રસોઈ વગેરેને કારભારી ખામુખા અ [1. વાહવાહ ઈચ્છાએ ખાનસાહેબ વિ૦ (૨) ! એ ઇલકાબ કે અનિચ્છાએ; નછૂટકે; અવશ્ય (૨) ધરાવનાર
ખાસ કરીને (૩) જાણીજોઈને ખાનાખરાબ વિ૦ [૧] સત્યાનાશ પામું નવ આકાર; કદ
વાળનારું. -બી સ્ત્રી સત્યાનાશ ખામોશ અ [] સબૂર થોભો, શાંત! ખાનાનંગી સ્ત્રી [.] ઘરમાં-આપસ- એ અર્થને ઉગાર આપસમાં લડવું તે
ખામોશ(–શી) સ્ત્રી [1] સબૂરી:ધીરજ ખાનાશુ(સુ)મારી સ્ત્રી [fi] ઘરેની ખાયકી સ્ત્રી પેદાશ; મળતર (૨) કોઈનું (વસ્તીની) ગણતરી
છાનું ખાવું–મેળવવું તે ખાનું ન [૪] ઘર ઘરને ભાગ; ખંડ(૨) ખાર ૫૦ [1] કાટે (૨) વેર (૩) ઈર્ષા ભંડાર નિધિ(૩)પેટીપટારો કે મેજ,કબાટ ખાર ૫. હિં, ક્ષાર;al.] ખારાશવાળે વગેરેમાં વસ્તુ મૂકવા કરેલ વિભાગ (૪) પદાર્થ; ક્ષાર. પીટ પુનઃ ખારવાળી લખાણ માટે અલગ પડાતાવિભાગ કે કઠો - જેમાં મીઠું પાકતું હોય એવી જમીન ખાપ સ્ત્રી, કિં. ર ઉપરથી દર્પણ(૨) ખારવા નબશ્વત્ર વરસાદને અભાવે અબરખની પતરી
ભારબાજરીન ખેંચી લીધેલા સાંઠા ખાપરિયેનકં.રીઆંખનું એક ઔષધ ખાર ૫. વુિં, ક્ષાર વહ ખલાસી;
(૨) બાળકને આપવાનું એક ઔષધ વહાણ ચલાવનારે (૨) સંચારે (૩) ખાપરું વિ. સિં. ઉપર] ગાંજર્યું ન જાય - ખારાટવાળે ગોળ
એવું બહુ જ પહેચેલું કપરું. -રે ખારાટ પુત્ર સહેજસાજ ખારાપણું, શ કેડિયો ૫૦ એકબીજાથી ઠગાય નહિ સ્ત્રી ખારાટ (૨) અણબનાવ [લા.. એવા બે ધૂર્તોમાંને એક (૨) સમાન ખાણ્યિ વિ. ખારવાળું (૨) ખારીલું (૩) હરીફ. -ર ઝવેરી મું. ચાંપાનેરને નવ મીઠું ચડાવેલે ચીભડાને કકડે એક પ્રાચીન, મહા કાબેલ અને ધૂર્ત ખારી સ્ત્રી ખારવાળી માટી કે જમીન, ઝવેરી (૨) લિ.] મહા ઠગ (૩) (૨) ખારાશવાળી એક ભાઈ હીરાને હેશિચાર પારખ
ખારી સ્ત્રી [] એક વજન (દેઢ મણ) ખાપવું સક્રિો ખાંપવું થોડું થોડું સેરવું ખારીલું વિ૦ [ખાર ઉપરથી] વીલું ખાબ પું[F, વાવ ઊંધ (૨) સ્વપ્ન વેરઝેર રાખનારું [જાતનું વસ્ત્ર ખાબકવું અક્રિ. [૨૦] ઊંચેથી ટપકવું ખાઈ શ્રી. વિધવાને પહેરવાનું એક
(૨) વચ્ચે બેલી ઊઠવું લિ.] ખારું વિ૦ [ખાર” ઉપરથી મીઠા જેવા ખાબડખૂબ વિ૦ ખાડાખેંચાવાળું સ્વાદનું (૨) મીઠામાં આથેલું; મીઠું
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખારુંઅગર ૧૯૦
ખાસું. ચડાવેલું(ઉદાખારી સુંઠ)(૩) ખારવાળું ખાવ વિ. ખાઉધરું [પતિ(૩)ઈશ્વર ખારીલું. અગર, ઊસ, દવ વિ૦ ખાવં(વિંદ ૫ [] માલિક; શેઠ(૨) એકદમ ખારું
ખાવું સક્રિટ લિ. a] અન્ન લેવું; ખારેક સ્ત્રી [૩. હારિવા] સૂકવેલું ખજૂર. જમવું (૨) વેઠવું ખમવું (ઉદા. “માર
કપરા શ૦ પ્રનબ૦૧૦ હેળીના ખાવો”) (૩) વાપરવું; ભેગવવું (ઉદા. તહેવારે કન્યાના સાસરેથી કન્યા માટે
હવા ખાવી) (૪) લેવું; ખર્ચ કરાવવું; મોકલાતી ભેટ.-કી વિ. ખારેક જેવું કે
ખર્ચ તરીકે કઢાવવું (ઉદા. “આ મકાને [પાપડખાર
સે રૂપિયા ખાધા; “આ કામે બહુ દહાડા. ખારે ૫૦ [ઉં. ક્ષાર] એક ક્ષાર; સચારા;
ખાધા') (૫)વગર હકે લેવું; ચોરીછુપીથી ખારેડ વિ૦ ક્ષારવાળું (જમીન ઇ માટે)
લેવું (ઉદા. “ઘણા પિસા ખાઈ ગયો) ખારાપાટ પુંખારપાટ (૨) એક રમત
(૬) દમ, છીંક, બગાસું, ઉદરસ ઇ. ખાલ(ડી) સ્ત્રી [. ચામડી (૨)
સાથે વપરાય છે-શરીરથી તે ક્રિયા છાલ. પી સ્ત્રી, ચામડિયણ. પે
કરવી કે થવી, એ અર્થમાં (૭) નવ ૫. ચામડિયો
પકવાન (૮) ખાવાની ચીજ; ભાથું ખાલવવું સક્રિટ ખાલી કરવું ખાલસા વિ. [. વાલિદ ] પિતાની કુલ
(ઉદા. ખાવું બંધાવવું)
ખાશ સ્ત્રી. [ખાવું ઉપરથી ખાવાની માલિકીનું આગવું (૨) સરકારના વહીવટનું સરકારી (૩) ગુરૂગોવિંદસિંહે
શક્તિ (૨) ખાવાને જ
ખાસ વિ. [2] પિોતીકું; અંગત (ઉદા. શીખોમાં જે નવું વિધાન પ્રવર્તાવ્યું તેને અનુસરનારું
ખાસ માણસ')(૨) વિશિષ્ટ; અસાધારણ ખાલિક ૫૦ [૫] સજનહાર
(૩) ખરું; અસલ (ઉદા. “ખાસ માલ, ખાલિસ વિ[] શુદ્ધ(૨)કૂડકપટવિનાનું
ખબર’)(૪)અમીરી(ઉદા-દીવાનેખાસ). ખાલી વિ. [મ.] ઠાલું કશું ભર્યા વગરનું
૦ગત, ગી [1] વિ. પોતાનું અંગત (૨) નિધન; ગરીબ (૩) સ્ત્રી, લોહીનું
(૨) ખાનગી ગુપ્ત (૩) અગત્યનું મુદ્દાનું ફરવું બંધ પડી જવાથી અંગ ઝણઝણે
ખાસડિયું વિ૦ ખાસડાના જેવું (૨) એક તે; ઝણઝણી (૪) સંગીતના તાલમાં
હલકી જાતનું (કેળું) તાળી ન આપતાં હાથ છૂટા પાડવા તે
ખાસડું ન જૂ તું જેડે (૨) ઠપકે. [લા] કે તેવું સ્થાન (૫) અ અમથું; વ્યર્થ
અમર્થ ખાસદાર છુંસેવકહજૂરિયે (૨) (૬) માત્ર; ફક્ત. ૦ખમ,ખંખ વિ.
ઘોડાની ચાકરી કરનાર; અશ્વપાલ, તદ્દન ખાલી; ઠાલુંઠમ. પીલી અર
ખાસબજારનમે--મુખ્ય બજાર વગર કારણે અમથું [ચામડું
ખાસબરદારપું [૧] સરદારનાં હથિયાર ખાવું ન [ખાલ”ઉપરથીજેડાનું ઉપલું
લઈ સાથે ફરનાર; અનુચર ખાઉંન[ખાલીઉપરથી] વાણાની કેકડી
ખાસિયત સ્ત્રી [.. સ્વભાવ પ્રકૃતિ (૨) ભરવાને નેતર કે બરુને પલે કકડે
વિશિષ્ટ ગુણધર્મ (૩) આદત (૨)ખળાના અનાજ ઉપર ઢાંકવાનું ઘાસ
ખાસિયું ન ગધેડા ઉપર લાદવાની. બે (૩) પડતર રાખેલું ખેતર (૪) ક્યારે
પાસિયાંવાળી ગૂણ (૨) તેની નીચે મૂકેલી (ઉદા. તમાકુનું ખાતું)
ગાદલીગોદડી; આછર ખાવટી સી. શાહુકાર કે ધણિયામાને ખાસું વિ૦ [.. વાહ રૂડું; મજેનું સુંદર;
ત્યાંથી ખાવા માટે ઉછીનું લેવાનું અનાજ બરોબરાગ્ય(૨)અઠવાહ; શાબાશ (૩) (૨) જિવાઈ
સુંદર! બેશ! બરાબર
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખાંપવું
ખાળ
૧૯૧ ખાળા પં; સ્ત્રી [. aa] મેલા પાણીના ખાંડફૂટ () સ્ત્રી ખાંડવું ટવું તે; ખાંડવા | નિકાલ માટે નળ –નીક(૨)ખાળવાળી કરવાનું પરચૂરણ કામ (૨) મૂંઝવણ;
૦ પંખાળનું પાણી જેમાં છોડાતું હોય અકળામણુ; આજે પ [લા] તેવો ઊંડો ખાડે-કૃવો (૨) જાજરૂ માટે ખાંડણિયું (૨) ન૦ ખિાંડવું ઉપરથી કરેલો કૂવો. ડી સ્ત્રી, ખાળના મેલા સાંબેલું. –ચો પુત્ર અનાજ કે બીજી ચીજ પાણીની હૂંડી
રિોકવું ખાંડવા માટે બનાવેલું લાકડા કે પથ્થરનું ખાળવું સક્રિખળવુંનું પ્રેરક; અટકાવવું; સાધન-પાત્ર ખાં ૫૦ મુસલમાન ગૃહસ્થ વા અમીરને ખાંડણું (૯) સ્ત્રી, નાને ખાંડણિયે. બોલાવવાને માનવાચક શબ્દ (૨) ૦૫રાઈ સ્ત્રી ખાંડણી ને પરાઈ ઉસ્તાદ; બૂજ જાણનાર
ખાંડણું (0) નવ ખાંડવું તે (૨) ખાંડવાની ખાંખત(-દ) ૨) સ્ત્રીઊંડું, ઝીણું કુતૂહલ વસ્તુ (૩) ખાંડવાનું કામ (૪) ખાંડવાનું
(૨) ચીવટભરી ખંત (૩) અણગમે સૂગ સાધન; સાબેલું ખાંખાટવું(૨)સકિડું થોડું પડવું ખાંડવું (૨) સક્રિ. [ઉં. ફેતરાં જુદાં ખાંખાંખોળા (4) પં. બ. વ. [ખાંખાં
કરવા ટવું (ડાંગર વગેરેને). (ફાફ) + ખોળા (ઓળવું)] ખૂણેખાંચરે ખાંડિયું () વિ[ખાંડું પરથી] ખંડિત ખૂબ ખળખળ કરવી
થયેલું,ખોડખાંપણવાળું (૨) નવ ભાગલાં ખાંગ(૦)પંકૂકો(૨)અતિ ગરમીથી પીગળી શીંગડાંવાળું ઢેર (૩) ભેંસ, પાડું
ગયેલો ઈંટ કે નળિયાને કડકે; કીટ એિકવચનમાં વપરાય છે. ખાંચ (૦) સ્ત્રી ખાના ખાડે-કાય ખાંડી (૨) સ્ત્રી [. હિમા] વીસ કાચા (૨) સાંકડ; ગૂંચવણ (૩) બેટ; તેટ મણનું તોલ-માપ. બંધ અવ ખાંડીને (૪) આંચકે (૫) જમે ઉધારને તાળ હિસાબે-જથાબંધ નહિ મળવો તે; વધઘટ કે પુંછ ખા ખાંડું () વિ૦ ખંડિત; ભાગેલું (૨) આંચકે. ખંચ સ્ત્રી નાનીમોટી ખાંડ (0) નવ નિં. વર) સામાન્ય કે ખેડખાંપણ (૨) ઝીણવટ.-ચાખૂંચી બેધારી તલવાર (૨) વરને બદલે એનું સ્ત્રી, નાને ખાખે; ખૂણો-ખાંચરે ખાંડું લઈને ગયેલી જાન [લા.] (૨) ગલીચી. -ચે પુંછ એકસરખી ખાંત (1) સ્ત્રી જુઓ ખંત (૨) હેશ; ધાર, સપાટી અથવા લીટીમાં પડતો ઉમંગ (૩) લાલસા, તૃષ્ણા. –તીલું વિટ કાપ, ખાડે કે વાંક (૨) સાંકડા રસ્તે; ખાંતવાળું
ગલી (૩) ખૂણે (૪) વાધે; હરકત [લા ખાંધ (૯) સ્ત્રી . ધંધ] ખભે (૨)પશુની ખાંજણ (૧) સ્ત્રી જ્યાં દરિયાનું પાણી ગરદન (૩) ભાર વહેતા પશુની ગરદન
આવી ભરાઈ રહેતું હોય એવી જગા; . પર પડતું આંટણ. ધિયો ખાધે ભાઠાની જમીન (૨) ખાડી સિ.]
ચડાવી લઈ જનારા; મુડદું ઊંચકનારે ખાંજરું (૦) ના ખૂણે ખૂણે પડતું- જાહેર (ર) મદદ કરનારા સાથી(૩) ખુશામતિયે. નહિ તેવું સ્થળ (૨) કુટણીનું ઘર; કૂટણ
ધી વિ. ખાંધવાળું (૨) પં. બળદ ખાનું(૩)અનાજ સંઘરવાની જગા કે ઠાર ખાંધુ (૯) નવ કાંધું હપતિ ખાંટ ) () વિપક્ક; ધૂર્ત
ખાંપ (૦૭) (૨) સ્ત્રી ખામી; ખડક એબ ખાંડ (૨) સ્ત્રી વુિં. લઇs એક ગળે ખાંપણ (2) સ્ત્રી[૩. લપાય = વસ્ત્ર]
પદાર્થ, ખાવી = વધારેપડતું સારું કે મુડદા ઉપર ઓઢાડવાનું કપડું કફન રાજી થવા જેવું માની લેવું
ખાંપવું() સર કિ0 કાઢી નાખવા સેરવું;
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખાંપા
(ર) ઘેાડુ થાડુ ખેાદવું; પાવડાથી (ઢગલામાંથી લઈ) આમતેમ ફેરવવું ખાંપા (૦) પું॰ [ખૂંપવું] કાપ્યા પછી રહેલું અણખાદાયેલું જડિયું(૨)ભાગેલી ડાંખળીનું થડને વળગી રહેવું ઠૂંઠું (૩) કાઈપણ સપાટી ઉપર રહી ગયેલા કરચા; ખૂપરા (૪) ખાંપ; ખેાડ; ખામી (૫)રાભા [લા.] ખાંભ (૦) પું॰ [સં. રમ] થાંભલા. ભી સ્ત્રી॰ પાળિયા; સ્મરણસ્તંભ (૨) ખેાભણ; પાટિયાં બેસાડવા લાકડામાં પાડેલી ખાંચ. “Àા પું॰ સીમાડાની હદ બતાવતા પથ્થર (ર) ખાંભી; પાળિયા
સવું (૦)અક્રિ॰[i.ાય]ખાંસી ખાવી ખાંસી (૦)શ્રી॰[ત્રા. લાત્તિ]ઉધરસ; ઠાંસા ખિચડિયું વિ[‘ખીચડી’ઉપરથી]ષ’ચરાઉ;
ભેળસેળ (ર) ખીચડીના કામનું ખિજમત સ્રી॰ [ત્ર. વિજ્ઞત] સેવાચાકરી;
૧૯૨
તહેનાત. ગાર ખું॰ સેવક;નાકર; ચાકર ખિજવણી સ્ત્રી॰ ખીજવવું તે ખિજવાટ પું૦ ખિજાવું તે; ગુસ્સા; ક્રોધ ખિજાવવું સ॰ ક્રિ, ખિજાવું. અ ક્રિ ખીજવું’નું પ્રેરક અને કમણિ ખિડકી સ્ત્રી॰ [હિં.] ખારી ખિતાએ પું[ત્ર]ઇલકાબ [ખિજ્રમત'માં ખિદમત સ્રી, ગાર હું જુએ ખિન્ન ત્રિ॰ [કું.] દિલગીર; ગમગીન ખિન્ની સ્ત્રી[સં. ક્ષારિř]રાયણ [(ઢાર) ખિરાયું વિ॰ ન॰ [i. ક્ષીર = દૂધ] દુધાળ ખિલકોડી સ્રો॰ ખિસકોલી; ખિલાડી ખિલખિલ અ॰ [રવ૦] ખિસકોલીના રવ (ર) ખૂબ હસવાના રવ ખિલવત(–ણી) સ્ત્રી- ખીલવવું તે ખિલાફ વિ॰ [મ.] વિરુદ્ધ [સત્તા ખિલાફત સ્ત્રી[. ખલીફની ગાદી અથવા ખિલાવવું સક્રિ॰ ખીલે એમ કરવું ખિલાવટ શ્રી ખિલવટ ખિલાવું અ॰ ક્રિ॰ [જુએ ખીલે] ઊંચે અટકી રહેવું; ભરાઈ જવું; ઢગાવું ખિલાડી શ્રી જુએ ખિલકાડી
ખીરાદક
ખિલેણું (લે) ન રમકડું ખિસકાવવું સ॰ ક્રિ॰ ‘ખીસકવું”નું પ્રેરક ખિસકોલી સ્રી. એક જનાવર;ખિલકાડી ખિસિયાણું વિ॰ ખસિયાણું, ઝંખવાણું ખિસ્સાકાતર, ખિસ્સાખર્ચ, ખિસ્સાખર્ચ, ખિસ્સું જુએ ખીસાકાતરું, ખીસાખરચ, ખીસાખર્ચ, ખીસું, ખીખી અ॰ એવા અવાજ કરીને(૨)સ્ત્રી ખાખી હુસવું તે
ખીચ વિ॰ ગીચ; ભરચક ખીચડી સ્ત્રી॰ [નં. દરાર; કે. વિશ્વ] એક ખાવાની વાની. ખાઉ વિ॰ ખીચડી ખાનારું,હલકી પ’ક્તિનું. હું ન॰ ખીચડી (તુચ્છકારમાં). –ડૉ પું॰ આખા મગ ને ચેાખાની અથવા આખા ધ′ ને દાળની ખીચડી(ર)ખીચ ુ(૩)ગાટાળા; સેળભેળ તે [લા.] [ચક; ઠાંસી ઠાંસીને ખીચા(-ચા)ખીચ અ॰ ગીચોગીચ; ભરખીજ સ્ત્રી[ફે લિનિમ] ચીડ; ગુસ્સા
(૨) ખીજવવા માટે પાડેલું નામ ખીજડો પું॰ [નં. વિર] એક ઝાડ; સમા ખીજવવું સ॰ ક્રિ॰ ખીજે એમ કરવું;
ચીડવવું. ખીજવાવું અ॰ ક્રિ॰ (કમ'ણિ) ખીજવું અ॰ ક્રિ॰ [i. વિ; પ્રા. લિન્ગ]
ગુસ્સે થવું(૨) સ૦ ક્રિ॰ ડાટવું; વઢવું ખીણ સ્ત્રી એ ટેકરીઓ વચ્ચે આવેલા
સાંકડા માગ (૨) પર્વતના એ ઊંચા ભાગ વચ્ચેના પ્રદેશ
ખીમણું ન॰ નંગની બેસણી (૨) વાળા
કે તથમાં જડેલું નગ ખીમા પું॰ [મ. મિ] માંસના છૂંદો ખીર સ્ત્રી [સં. ક્ષીર] દૂધભાતની એક વાની (૨) + ક્ષીર; દૂધ. – ન॰ લેટ અને પાણીને અડવાળી કરેલા રગડા (પૂડા, ભજિયાં ઇ ખનાવવા) (૨) ખમીર ચડાવેલા આથેા (જલેબી ઇને) (૩) એક જાતની કુમળી કાકડી (૪) એક જાતનું જાડુ કાપડ રદક ન॰ જુએ ક્ષીરાદક (૨) એક ધાળુ` રેશમી વસ્ર
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખીલ ૧૯૩
ખુરદો ખીલ ૫૦ [G. જુવાનીમાં મોં પર ખીતે પુંઠ ખૂટે; ખીલ; મેખ થતી ફેલ્લી (૨) આંખના પોપચાં પર ખુટાડવું સક્રિટ ખૂટે એમ કરવું; ઘટાડવું થતી લેહી માંસની ગડી(૩)ઘંટીને ખીલડો. (૨) પૂરું કરવું.
ગેટલો ૫૦ ઘંટીને ખીલડે. ડે ૫૦ ખુડદે પું. [. લુહ) મેટા સિક્કાની ઘટીને હેડલા પડમાં વચ્ચેવચ આવેલી કિંમતના નાના સિક્કા તે; પરચૂરણ ખીલી, જેના પર ઉપલું પડ ફરે છે. મા (૨) કકકકડા; ભૂકે [લા.] (–માં) કડી સ્ત્રી ઘંટીના ઉપલા પડિયાની ખુણિયાળું વિ૦ ખૂણાવાળું વચ્ચે વચનું લાકડું,જે ખીલડામાં પરોવાય ખુતબે પું[૪. યુવા] તારીફ પ્રશંસા છે (૨) ખીલ અને માંકડી
(૨) જુમાને દિવસે નમાજ વખતે ખીલવવું સત્ર ક્રિટ ખેલે એમ કરવું () પઢાત ખાસ સ્તુતિ-પાઠ ખીલવું ફાંટવું; સીવવું (ધાબળા ફાળના
ખુતાડવું સ૦િ તવુંનું પ્રેરક - બે પાટ પેઠે)
ખુદ વિ[+]અસલ શુદ્ધ(૨)સપોતે જાતે. ખીલવું અ ક્રિટ ફૂલવું ફલિવું; વિકસવું
અખત્યારી સ્ત્રી પોતાને કાબૂ હે (૨) શોભવું; દીપવું (૩) ખુશીમાં આવવું;
તે. કાશ્તા(સ્તા) વિ. [1] જાતે ગમ્મતે ચડવું(૪)ચગવું;ઉશ્કેરાવું; વીફરવું
ખેડેલું. કશી સ્ત્રી [૪] આપઘાત. (૫)સક્રિ (ફાળ, કામળાઈને વચ્ચે)
ગરજી વિના [.] સ્વાથી; આપબખિયા દઈને સીવવું; ફાંટવું; ખીલવવું
મતલબી (૨) સ્ત્રી આપગરજીપણું ખીલાઉપાડ અને જડમૂલથી; નિર્વશ થાય
ખુદા ૫૦ [૫] ઈશ્વર પ્રભુ. કઈ વિ. એવી રીતે બનાવવાનું ઓજાર
ઈશ્વરનું ઈશ્વરને લગતું (૨) પવિત્ર (૩) ખીલોપાટી સ્ત્રી- પેચ પાડવાનું – સ્ક
કુદરતી દૈવી (૪) ભેળું [લા.) (૫) સ્ત્રી ખીલારખું વિ૦ અમુક ખીલેજ બંધાવાની
ઈશ્વરપણું (૬) સૃષ્ટિ. તાલા પું[] આદતવાળું (૨)બહાર ચવા નહિ જતાં
મહાન પ્રભુ. ૦૫રસ્ત વિ. પ્રભુપરાયણ; ઘેર ખીલે બાંધ્યું રહેવાની ટેવવાળું
આસ્તિક.વંત(–દ )વિ ઈશ્વતુલ્ય ખીલી સ્ત્રી ના ખીલે, ચૂંક ખટકે
(સાહેબ, અન્નદાતા છે. જેમાં રાજારાણી ૫. ખીલી ખૂંચવા જેટલી પીડા; ઈજા;
કે માલિકને સંબોધનરૂપે). હાફેજ હરકત(૨)અડચણ વિ. ૦૫ખિત-સિં
શ.... [4. હાજિન – રક્ષણ કરનાર યારાં નબવ ખીલી અને સિયારાં
પ્રભુ તમારું રક્ષણ કરે (કલ્લો, સાંકળોન) ખીલો [ä. t] ખૂટ; મેખ (૨)
ખુદી સ્ત્રી [.] હુંપણું; હુંપદ; ગર્વ
ખુનામરકી સ્ત્રી (ખૂન + મરકી ખૂનરેજી છક્કા પંજાના જુગારમાં સિાની હેડ લાગે તે લેનારો મધ્યસ્થ જુગારી લા]
ખુન્નસ સ્ત્રી, ન. ખૂનસ; વેરઝેર ખીસકવું અક્રિ. [૩. વિલ] લપસવું
ખુપાવવું સત્ર ક્રિક, ખુપાવું અ કિ. ખીસાકાતરુવિ ખીસું કાતરી ચોરી કરનાર
ખપર્વનું અનુક્રમે પ્રેરક અને કર્મણિ ખીસાખરચ, ખીસાખ પં. સામાન્ય ખુફિયા વિ૦ મિ.] ગુસ; ૫. પોલીસ ખરચ માટે ખીસામાં રાખવાનું નાણું
સ્ત્રી છૂપી પોલીસ (ર)પસંદ પડતી બાબતમાં વાપરવા મળેલું
ખુમારી સ્ત્રી [..] આંખમાં દેખાતો નશે, - ખાસ ખરચનું નાણું
ઘેન; મસ્તી (૨) ધન, વૈભવ, એપ્પા ખીસું ન [f. a] ગજવું; ખિસ્સ વગેરેને ગર્વ ખીંટી સ્ત્રી, નાને ખી. (૨) કપડાં ખુર સ્ત્રી [i] ખરી ભરવવા ભીંતમાં જડેલું ટેકણ
ખુરદ પુંછ [] જુઓ ખુડદે.
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખુરમું - ૧૯૪
ખૂપાવવું ખુરમું ન૦ [fi] એક જાતની મીઠાઈ ખુશાલ વિ. [“ખુશહાલ ઉપરથી] ખુશ ખુરશી સ્ત્રી ચિ. એક જાતનું આસન હાલતમાં હોય એવું; સુખી (૨) કુશળ;
(૨) માનવું કે પદયા અમલનું સ્થાન [લા તંદુરસ્ત. -લી સ્ત્રી, ખુરશેદ પું. [૪] સૂરજ
ખુશી સ્ત્રી [.](૨)વિ હર્ષ (૩)મરજી; ખુરસી સ્ત્રી જુએ ખુરશી
ઇચ્છા (૪) વિ. ખુશ રાજી . ખુરાસાની વિન્w.jઈરાન દેશમાં આવેલા ખૂજલી(-ળી સ્ત્રીન્કં. નૂ] ચળ; વર;
ખુરાસાન નામના પ્રદેશનું કે તેને લગતું ખંજવાળ (૨) ચામડીને એક રેગ (૩) ખરી સ્ત્રીજુિઓ ખુરી ખરી
જે લાગવાથી ખંજવાળવું પડે તે; ખજૂરી ખુલાસાવાર અવ ખુલાસા સાથે ખૂટ સ્ત્રી બેટ; ઘટ (૨) છાપખાનામાં ખુલાસે ! [1.) સ્પષ્ટીકરણ; ચેખવટ બીબાં ગોઠવતાં ખૂટતાં બીબાં (૨) સાર; ભાવાર્થ (૩)નિકાલ; રસ્તો(૪) ખૂટલ વિ. પ્રામાણિક; બેટાબેલું [ક] મેકળાશ (૫) દસ્ત; ઝાડે [લા. ખૂટવું અ૦િ ?િ. ઓછું થવું; ઘટવું ખુલ્લંખુલ્લા અવ ખુલ્લેખુલ્લી રીતે (૨) પૂરું થવું ખુલ્લું વિ. [4.] ઉઘાડું(૨) નિખાલસ ખણિયું વિ૦ ખૂણાવાળું (૨) ન સાલને એમ્બે(૩)સ્પષ્ટ(૪)નાણું ઢાંકેલું નહિતેવું મજબૂત કરવા લગાડાતી લોઢાની કાટખૂણ (૫) છૂપું નહિ–જાહેર (૧) અસભ્ય (૭) - આકારની ચીપ
અણઘેરાયેલું (૯) ઘેરું નહિ - આછું ખૂણેખાંચરે અવે કઈ ખૂણામાં–ખૂણાખુલે ખુલ્લું વિ૦ સાવ ખુલ્લું
પડતી અપરિચિત જગાએ ખુવાર વિ . સ્વા] અતિ દુઃખી હેરાન ખૂણે પું. પોળ] જ્યાં બે દિશા કે
(૨)પાચમાલ.-રી સ્ત્રી [તંદુરસ્ત લીટી મળતી હોય તે જગા કેણ, ખાં. ખુશ વિ. [1]આનંદીહર્ષિત,પ્રસન્ન(૨) ખાંચરે પું, ખૂણે કે ખાંચે; ખૂણા શકી સ્ત્રી, [1] જમીનમાર્ગ
પડતી કે ખાંચામાં આવી જતી-ઓછી ખુશખુશાલ વિ. તંદુરસ્ત તેમ જ ખુશ; જાહેર-જગા ખૂબ ખુશ
રમણીય નૃતવું અકિરિ. ] જુઓ ખંતવું ખુશનુમા વિ૦ [W. ધુરા +7મા] સુંદર; ખૂદ–ધો ન ખોતરણું દ્વેષ ખાતર ખુશબખતી, ખુશળતી 1િ.] સ્ત્રી કાઢેલી ભૂલ; વધાવચકે; છિદ્ર
સદ્ભાગ્ય (૨) ખુશાલીની ભેટ - બક્ષિસ ખૂન ન૦ [i] લેહી (૨) ખૂનની–વેરની ખુશબો (ઈ) સ્ત્રી[ફા. પુરાવ્] સુગંધી. તરસ; ખૂનસ (૩) જીવથી મારી નાખવું કદાર વિ૦ સુગંધીદાર
તે; હત્યા. ખરાબ ૫૦ [+ ખરાબ ખુશમિજાજ પુંસાર–આનંદી સ્વભાવ (ા. વાવ)] મારફાડ. ૦ખાર વિ૦ (૨) વિ. ખુશમિજાજવાળું
[.) લેહી રેડાય એવું (૨) ઘાતકી; ખુશહાલ વિ૦ -લી સ્ત્રી [] જુઓ ખૂની. ઉરેજી સ્ત્રી [ +T. જેની) લેહી ખુશાલ”માં
રેડવું તે; કાપાકાપી; કતલ (૨) લોહી ખુશામત, [1] સ્ત્રી સ્વાર્થ માટે કરેલાં રેડાચ એવી-ખૂનખાર મારામારી હદ બહારનાં વખાણ; પળશી; હાજી હા. ખૂનસ સ્ત્રી ન૦ ખૂનની –વેરની તરસ;
ખેર વિ. ખુશામતની ટેવવાળું. ખુન્નસ [ખૂન કરનારું; હત્યા ખુશામતિયું. -તિયું વિ. ખુશામત ખૂની વિ. ખૂન કરે એવું; ઘાતકી (૨) કરનારું –દ સ્ત્રી ખુશામત. –દખેર વિ ખૂપાવવું સત્ર ક્રિટ ખૂપવુંનું પ્રેરક (૨) ખુશામતખેર
બરાબરોઠવવું;જમાવવું (જેમકે દુકાન)
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૫
ખૂપવું
ખેડહક ખૂપવું અ૦ કિ[ar. યુq] ખૂંપવું; ઊંડું ખૂટડું ન ખૂટવાનું ઓજાર ઊતરવુંભોંકાવું(૨)કળી જવું અંદર ઊતરી ખૂટવું સક્રિ. મૂળ સાથે ખેંચી– ટૂંપી ચાટી જવું; ખૂતવું
કાઢવું (૨) ચૂંટવું; ટૂંથવું ખૂબ વિ. [A] સારું સુંદર (૨) ઘણું; ખંટિયો ! ખૂટ સાંઢ પુષ્કળ. સૂરત વિ૦ રૂપાળું; ફૂટડું
ખેતી સ્ત્રી [સે. હુંટ] ખીંટી ખૂબી સ્ત્રી [] ખાસ ગુણ રહસ્ય (૨) ખૂટે ૫૦ ખીલ મજા; લિજજત(૩)ચતુરાઈ (૪) સૌંદર્ય ખૂલવું સકિo [. કુંતઃનિમગ્ન] ખૂંપવું ચમત્કાર(૫)ભલાઈ. -દારવિખૂબીવાળું
કાદવમાં ઊતરી જવું–ચોંટી જવું ખૂમચાવાળે પૃખૂમચામાં ભરીને
ખૂદવું સક્રિ[શૌસેન-] પગ વડે વસ્તુઓ વેચનારે ફેરિયા
ગદડવું ગંદવું; કચરવું ખૂમચો ! [. વાન્વિā] ઢળતા કાનાને
ખૂદાખૂદ સ્ત્રી [દવું” ઉપરથી ગંદા ગંદક
ચગદાચગદી (૨) કૂદાકૂદ; ધમાચકડી છાછરે થાળ (૨) વેચવાની વસ્તુઓથી
ખૂધ સ્ત્રી, જુિઓ ખાંધી (પશુના) વાંસા ભરેલ ખૂમચો (૩) એમાં ભરેલી વસ્તુ
પર હેત ઢેકા (૨) વાંસે વળી જવાથી ભેટની વસ્તુ ખરપી સ્ત્રી [. સુર] ખરપડી
થતો ઢેક માણસને. –ધિયું - વિ૦
વસે ખૂધવાળું (માણસ) ખૂલતું વિ૦ ખૂિલવું ખુલ્યું કે પહેલું;
ખૂ૫ ૫૦ પરણવા જતાં વરને પહેરવાને ભીંસાતું – તંગ નહિ એવું (૨) ઊઘડતું
ફૂલને એક શણગાર ખલવું અ ક્રિ. [“ખુલ્લું ઉપરથી ખુલ્લું ખપ ન ખપે. - j૦ (ઝાડ-છોડ થવું; ઊઘડવું (૨) ખીલવું (ફૂલ) (૩)
કાપ્યા પછી રહેલું) જડિયું; ખાંપ (૨) દીપવું; શેભવું (રંગ)
હજામત કરતાં રહી ગયેલા ખાંપા જેવાવાળ ખંખારવું અ૦ કિ. [૨૦] ખંખેં અવાજ ખપવું સક્રિ. (૨) અ૦િ જુઓ ખૂપવું. કરો (૨) (અમુક અવાજ કરી) ગળું
ખૂપ(પા)વવું સત્ર કિ. (પ્રેરક) સાફ કરવું (૩) હણહણવું (૪) (પોતાની
ખેડે ૫૦ કિં. લિો કરચલો
એક હાજરી, મરદાઈ કે બડાશ બતાવવા) ખેચર વિ૦ કિં.] આકાશમાં ફરનારું (૨) ખૂંખારાથી અવાજ કરે
નવપક્ષી (૩) ભૂતપ્રેતાદિ (૪) પુંઠ તારા, ખૂંખારે છું. [રવ૦] ખૂંખારવું તે (૨)
ચંદ્ર, ગ્રહ ઇત્યાદિ(૫)દેવ.-રી સ્ત્રી દેવી; ખૂંખારવાને અવાજ નિ) અવાજ
ભૂતડી; જોગણું (૨) પંખિણુ સમડી (૩) ખંખે નરવ૦)(ખૂંખારવાને કે ખાંસી એક ગમુદ્રા ખેંચ (ખાંચ) સ્ત્રી ખૂણે ખાંચો (૨) ખેટ ન[૬] ખેડ; ગામડું (૨) ૫૦; નવ ખેંચવાની અસરક(૩)[લા.]લાગણી; શિકાર. છેક શિકારી (૨) ન૦ નાનું અસર (૪) દાઝ; વેર (૫) બારીક સમજ ગામડું. ૦કી પું. શિકારી (૬) વાંધાવચકા [‘લેવું. ક્રિટ સાથે ખેડ સ્ત્રીવ ખેતી (૨) ન બેટ; ગામડું ખંચવવું સક્રિટ ખેંચીને લઈ લેવું બહુધા ત્રણ વિ. ખેડનારું (ઉદા. રથખેડણ). ખંચવું અ૦િ નડવું, ભાંકાવું(૨) મનમાં ૦ણહાર ૫૦ ખેડૂત(૨) હાંકેડુ. ૦વું સત્ર
ખટકવું દુખવું (૩) બંધનમાં પડવું ખૂંપવું ક્રિ. વિ. ) જમીનને હળ વડે ખેદી, ખેંચાવવું સક્રિ. ખૂંચવી લેવું; ફેંટી લેવું ચાસીને પોચી કરવી(૨)સધારવું કેળવવું ખૂટ પું, આખલે સાંઢ(૨) સ્ત્રી જમીનની લિ.(૩) (સાહસ કે વેપારધ) કરે
હદ બતાવતે પથ્થર (૩) અ. બરાબર (૪) મુિસાફરી]કરવી(૫) ચલાવવું હાંકવું. માપસર, પૂરેપૂરું
હક(-) પુંછ ખેડવાને હક્ક
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખેડાણ ખેડાણ વિ. ખેડેલું, ખેડાતું હોય એવું(૨) ખેરવવું સ કિટ ખરી પડે એમ કરવું
ન ખેડેલી –ખેડાતી હોય એવી જમીન ગેરવવું(૨)ખસેડવું દૂર કરવું; કાઢી મૂકવું ખેડુ વિ. ખેડનારે (૨) પુંઠ ખેડૂત ખેરસલ્લા (ખે) સ્ત્રી [.. રિસાદ ખેડ નાં નિં. ર) ગામડું
સુખરૂપતા સુલેહશાંતિ(૨)અખેર, હશે, ખેડૂત પુત્ર ખેડવાને ધધ કરનાર (૨) તે બળ્યું, એ મન વાળવાને ઉદ્ગાર વર્ગને આદમી .
ખેરસાર()(ખે) ૫૦ ખેરના લાકડામાંથી ખેત ન [ઉં. ક્ષેત્ર] ખેતી માટે જમીનને નીકળતો પદાર્થ ટુકડે.૦૨ ના ખેત (૨) ક્ષેત્ર.૦પાદર ખેર (-) પુત્ર ખેર; રજ; ધૂળ નસ્થાવર મિલકત. ૦૨પાળ ખેરાત (ખે) સ્ત્રી [4] દાન પુણ્ય; [+પા ખેતરનું રક્ષણ કરનાર દેવ (૨) સખાવત.-તી વિ. ખેરાત માટે કાઢેલું. ગ્રામદેવતા. (૩) સાપ. ૦રાઉ(હું) વિ. ધર્માદાનું (૨) ખેરાત કરે એવું
ખેતરનું – ને લગd(૨)ખેતર વચ્ચે થઈને ખેરિયત (બે) સ્ત્રી [મ. સુખરૂપ- ક્ષેમ' જત (માર્ગ)
કુશળ હેવું તે
[પાપડી ખેતી સ્ત્રી. જમીનમાં અનાજ વગેરે પકવવા ખેરી સીખે રજ (૨)દાંત ઉપરબાઝતી માટે કરવાનું કામ. વાડી સ્ત્રી ખેતર ખેરી ૫૦[. =પરચૂરણ ઉપરથી) અને શાકભાજી કે ફળફળાદિની વાડી (૨) પરચૂરણ ચીજોને ડાબડા ખેડૂતને કામધધ [ગીરી (૨)થાક ખેરીજ વિવ મિ. રિજ્ઞ] વધારાનું; અંદર ખેદ ૫૦, ૦ના સ્ત્રીલિં] શોક સંતાપ,દિલ- આવી ગયેલું ન હોય તેવું (૨) અવિના; ખેદાનમેદાન (ખે, મેં વિસ્તારાજ;પાયમાલ સિવાય; વધારામાં પેટીવ [. aa] મિસરને રાજા ખેરે (ખો ૫૦ ગૂંથીને બનાવેલ દેરીઓને ખેદ(ધ) ૫૦ કેડે; પીછે
જાળીદાર થેલે – ઝેળી એિક રેગ ખેન (ખ) નો કંટાળો આપે એવું માણસ કે ખેરે પુ. ગેરે; ભૂકે (૨) ડાંગરના ઠંડાને
કામ; પીડા(૨) મુસીબત; વિપદ ખેલ પુ. હિં] રમત (૨) તમાસે; જેવાનું ખેપ સ્ત્રી[. T] ભાર લઈને કોઈ દૂરની નાટક; ભવાઈ (૩) રચના; લીલા [લા.] જગાએ જઈ આવવું તે; આંટા ફેરે (૨) ખેલદિલી સ્ત્રી, દિલમાં ખેલ કે રમતને લાંબી મુસાફરી સફર(૩)ફેરનું મહેનતાણું પ્રસન્ન ભાવ હવે તે (૪)વેપારની વસ્તુનું એક દેશથી બીજે દેશ ખેલવું અક્રિટ [ ] રમવું ગમ્મત આવવું તે(૫) પછવાડે લાગવું તે; ખંત(૬) કરવી (૨) યુક્તિ કે પ્રપંચથી કાર્ય કરવું હપતે; વાર [(જેમ કે દોડવું) ખેલાડી વિ. રમતમાં કામ કાઢી લે એવું; ખેપટ અવે મૂડીઓ વાળીને; ઝપાટાબંધ ચતુર; મુત્સદ્દી (૨) ૫૦ ખેલ કરે– રમત ખેપાની (ખે) વિફાની (૨)યુક્તિબાજ રમે તે; નટ ખેપિયે પેટ [એપ” ઉપરથી દૂત; કાસદ * ખેવટ [f. (-ટિયો) પુત્ર માર્ગદર્શક નેતા ખેમકુશળ (બે) વિ(૨)નજુઓ ક્ષેમ. (૨) સુકાની. -૮ નવ સુકાનીનું- હેડી
હંકારવાનું કામ વહાણવટું ખેર (ખે) ન૦ લિ. વિા) એક ઝાડ ખેવના સ્ત્રી કાળજી ચાનક; સંભાળ ખેર (ખે) અમિ.] ભલે; હશે; ફિકર ખેસ પુંખભે નાખવાનું વસ્ત્ર; દુપટ્ટો નહિ (૨) સ્ત્રીવ ખેરિયત
ખેસવવું. સર્કિટ [ખસવું ઉપથી]ખસેડવું ખેર સ્ત્રીધૂળખેરે શુભેચ્છક બેસિયું ન બેસતરીકે ચાલે એવું વસ્ત્ર પ્રેસ
એરખાહ (ખે) વિ૦ [.ભલું ચાહના ખેહ સ્ત્રી ]િ ધૂળ રજ
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખેહ ૧૯૭.
ખોટા ખેહ ૫૦ [ઉં, ક્ષય ઉપરથી] ક્ષય ખનું ન૦ કિં. શુ અંદરથી પોલને સાર ખેળ (ખે) સ્ત્રી લાહી, આર; કાંજી . - ગર કાઢી લીધેલું જે કાંઈ હોય તે(૨)માલ બેંકડે ૫૦ એકડે કરચલો
કાઢી લીધો હોય તેવી ખાલી તકલાદી પેટી; ઍખલી (ઍ) વિ૦ [ રેં ખેં ઉપરથી] હલકી બનાવટની પેટી (૩) કાગળ અને
ખવાઈ – ખળખળી ગયેલું અત્યંત અશક્ત લૂગડું શાહીથી ચોપડી બનાવેલ પાઘડીને ખેં (ઍ) અ. (૨) સ્ત્રી ઉધરસને આકાર કકડાઓની બનાવેલી પાધડી(૪) અવાજ રિવO]
ભરપાઈ થઈ ગયેલ હૂડીને કાગળ (૫) ખેંચ (ખે) સ્ત્રી [વા. દં= ખેંચવું છે. નમૂને; બીબું (૬) કાચું લખાણ; મુસદ્દો ખેંચાણ; તાણ(૨) આગ્રહ(૩)તંગીતાણ. (૭) કલેવર; હાડપિંજર તાણ સ્ત્રી ખેંચાખેંચ(૨)આગ્રહ[લા.
સ્ત્રી એક રમત છે ૦૬ સક્રિક પિતા તરફ આણવું; ખોગીર ન [] ઘોડા ઉપર મૂકવાની આકર્ષવું; તાણવું (૨) કસવું નંગ કરવું
ઊનની ગાદી; જીન (૩) આગ્રહ કરવા આગ્રહથી વળગી રહેવું ખેચરું (ખે) વિ. પિલું (ર) ખાંચાવાળું (૪) શેષી લેવું; ચૂસવું. ચંખેંચા સ્ત્રી. (૩) નવ બે (૪) ને જમાને તાણુતાણા. -ચાખેંચત-ચી) સ્ત્રી બોચરે (ખ) અ. ખૂણે, ઝટ ધ્યાન ન પડે તાણાતાણ (૨) આગ્રહ. ચાણું ન
તેવી જગાએ જુઓ ખેંચચતાણ સ્ત્રી ખેંચાખેંચ જ સ્ત્રી [મ. સૌ તપાસ શોધખોળ. બડ સ્ત્રી [ખરડિયું પાણી ન પાવું–સુકાવા ૦૬ સક્રિખેજ કરવી; ખોળવું
દેવું તે (૨) સુકવણું; સૂક. ડિયું વિ૦ વિ૦ [. સ્વાગë ] હિંદુમાંથી પાણી વિનાનું; નીક કે નહેર ઇત્યાદિથી મુસલમાન બનેલી એક જાતનું (૨) પું જેને પાણી ન પવાનું હોય તેવું (ખેતર) એ જાતિને પુરુષ (૨) ન૦ સુકવણું; ખરડિયું
ખેજ પું. [૪. વોન€) ચંડળ; હીજડે; છે (ખ) સ્ત્રી . ] ટેવ આદત (૨) જનાનખાનામાં સ્ત્રીઓની તહેનાતમાં
ખાર; દ્વેષ; વેર ખિીણ; કોતર રહેનાર નપુંસક ને કર ખો (ખ) સ્ત્રી [ જુઓ બેહ] ખાઈ; ખટ સ્ત્રી [ખૂટવું' ઉપરથી]ઘટએ છાપણું ખે (બ) સ્ત્રી વિ૦] એક રમત (૨) અપૂર્ણતા (૨) નુકસાન; ગેરલાભ (૩) ખોખો રમતને એક બેલ
ભૂલચૂક (૪) નાની ભરતી (ઉધાનથી ખાઇયું ન... જુઓ બેયું
ઊલટા પ્રકારની) બોઈ સ્ત્રી બાળકને સુવાડવા માટે કરેલી ખેટક(કા)વું આ ક્રિ. [તું. વોર
કે બાંધેલી ઝોળી હિોય તે લંગડાવું ઉપરથી ] અટકવું; અચકાવું ખાખ નવ મોટા કદનું પણ ખાલી ખોખું બેટાઈ સી. [‘હું ઉપરથી] જૂઠાપણું ખરાટ પું, ખોખરાપણું
અસત્યતા (૨) હરામીપણું; આળસુપણું ખરું વિ૦ વિ૦]ોને પેલે અવાજ ખેરાલુ વિ. ખોટું બોલે તેવું બને નીકળે એવું(૨) અડધું પડધું ભાંગેલું-ફૂટેલું ફરી જાય એવું રિાખનો ગેટ ખે ખલી સ્ત્રી [બેખું” ઉપરથી] ઘરડી ખેરારે પુછાણ બળી ગયા પછી રહેલ શિયાળ (૨) પડી ગયેલા દાંતવાળી વૃદ્ધા. ખટારું વિ. [ટું” ઉપરથી] જૂઠું (૨) -લું વિખખળી ગયેલું વૃદ્ધ (૨) ઉધરસ ભૂંડું ખોટું (૩)નવ જૂઠાણું (૪) તરકટ ખાતું- ઉધરસઠાસે(૨)વૃદ્ધ- કારે ઈંટને કકડે; પપિયે (૨) ખખળી ગયેલે આદમી
અંગારે લાળે
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખોટી
૧૯૮
બરણી ખોટી અ વિલંબ ઢીલ થાય એમ નકામું (૩) ખોતરવાનું સાધન (૪) ખૂધરું; દેષ
ભી રહેવું પડે-વખત બગડે એમ(૨) ખેતરવું સક્રિ. જુિઓ કેતરવું] આછું સ્ત્રીવાર; વિલંબ
આછું ખોદવું; ખણવું (૨) પાયમાલ કરવું ટીપે પુ. બેટી થવું તે; રોકાણ (કેઈનું) ભેદવું લિ.] ખાટીલું વિ૦ [ બેટું ઉપરથી આખા ખેતરામણ ન. ખેતરવાનું મહેનતાણું
હાડકાંનું; આળસુ (૨) ખેડવાળું (૩)ન ખેદકામ ન ખોદવાનું કામ(૨) કોતરકામ નિ:સંતાનને ઘણું વખત બાદ થયેલું- દણું સ્ત્રી ખોદવું ઉપરથી] ખણખોદ; ખેટીનું બાળક
નિંદા, બદગઈ [લા) : છેટું વિ૦ દઉં,અસત્ય(૨)ભૂલચૂકવાળું દવું સત્ર ક્રિ; અક્રિભેચ ઉખાડવી; (૩) ખરાબ નઠારું (૪) ફરી જાય એવું; ખણવું (૨) કોતરવું નકસી પાડવી (૩) બેવફા (૫) ૦ નુકસાન; અન્યાય; ખોટું દગી કરવી [લા.. કામ (ઉદા“કાઈનું ખોટું કરવામાં ખોદાણ ન દાવું કે ખોદવું તે; ખોદકામ આપણને શો લાભ?').
(૨) પાણીના જોરથી ખદાયેલી જમીન ખેડ (ડ) સ્ત્રી છે; આદત; કુટેવ (૨) ખેપરી સ્ત્રી, કિં. વર] માથાનું પેટી જેવું શારીરિક ખામી (૩) ભૂલ ખામી; કલંક; હાડકું, જેમાં મગજ છે તે લાંછન (૪) નખેડશું. ખાંપણ સ્ત્રી ખોફ (ખો) ૫ []ડર (૨)ગુસ્સે નાક બેડ કે ખામી
વિ૦ ભયાનક ખેડવું સક્રિઉં. ક્ષો =હાથી બાંધવાને ખોબલે, બે પં. બે હાથ છતા થાંભલો = સીમાકાણ-તે ઉપરથી] જોડવાથી બનતે પાત્રને આકાર; પિશ દાટવું (૨) રેપવું ઊભું કરવું
(૨) તેમાં માય તેટલું માપ ખેહસું નવ મોટું લાકડું - કૂણકું ઝાડનું ખોભણ(ત્રણ) સ્ત્રી ખે; ગુફા (૨) જૂનું થડિયું
કેતરની બે બાજુને ખાંચે (૩) ખાડે પીંગ(ગા)વું, ખેડાવું અ ક્રિ. [ઉં. (ઠેસ, ચાંપ કે ઉલાળ અટકે એવો) વોટુ લંગડાવું; ખડું ચાલવું
ભળે ૫૦ ઢીલ - કદ કરતાં મોટેખેડિયું વિ૦ ખેડવાળું અપંગ
ગલેફ (૨) એવું પહેરણ વગેરે લિ.] . ખેડીબારું નટ [લાકડાં ખેડીને કરેલું ખોયણી (ખે) સ્ત્રી વઘાર
બારું ખેતરમાં જવા આવવા માટે બે પ્રેયણું (ખે')નબળતું લાકડું કે સળેખડું પાંખિયાવાળું લાકડું ઘાલી કરવામાં (૨) જામગરી (૩) ચાંદવું; ઉશ્કેરણી [લા.] આવતો રસ્તો - છીંડું
ખેયું નઘેડિયાની બેઈ (૨) ઘડિયું બેડલું વિ૦ ખેડવાળું; ખોડિયું ખેરે વિ[fr] ખાનારું, “–ની ટેવવાળું, ખે વિ[i. a] ખોડિયું (૨) લંગડું ખાઉ એવા અર્થમાં પ્રાયઃ નામને અતિ
(૩) સ્વર વિનાનું (અક્ષર માટે) (અનિષ્ટ ભાવ સૂચવે છે). ઉદાહરામખેડા () ૫૦ [તું. āિ] માથાની ખાર; દગાર
ચામડી પર બાઝતો એક મેલ(૨)માથાની ખોરડું ન ઝુંપડુંમાટીની ભીતનું નાનું ચામડીને એક રોગ (૩) સંહાર; નાશ ઘર (૨) ખેલી ઓરડી ખોતરણું સ્ત્રી. [ખેતરવું” ઉપરથી] દાંત ખરણ ન. [રવું” ઉપરથી હલવાઈ
ખેતરવાની સળી (૨) ખરપડી(૩) કેતર- ગયેલું જે હોય તે (૨) ખેરવાનું સાધન વાનું ઓજાર, ટાંકણું (૪) કતરણ; ખેરણી સ્ત્રી, ખરવું તે (૨) ઉશ્કેરણી નકશીકામ, નમું નવ ટાંકણું (૨) ખરપડી (૩) બેયણી
માડવું:
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખારણું
ખારણુ ન જુએ ખેાયણુ ખેરવાવુ' અ॰ ક્રિ॰ [‘ખારવું' ઉપરથી] વેરવિખેર થઈ જવું; તૂટી પડવું ખારવુ' સક્રિ॰ (દેવતાને સતેજ કરવા કે ખળતાને જલદી માળવા) ખ ંખેરવું – તળે ઉપર કરવું. એને ઠેકાણે ખરચે અઠું ખૂણેખાચરે; નિકાલ ન થાય ખારાક હું૦ [ા. રઘુરા] ખાવાના પદાર્થ (૨) જેનાથી કાઈ વાતના નિર્વાહ થાય તે [લા.]. -કી સ્ત્રી. ખેારાક; ગુજરાનની વસ્તુ (૨) તેનું ખરચ. કીપેાશાકી સ્ત્રી॰ અન્નવસ્ર (૨) તેનું ખરચ ખારાત (ખા) કું, “શ સ્રો॰ ખેારાપણું ખરિયું ન॰ ખાયછું; ઉબાડિયું મારું (ખા) વિ॰ જૂનું થવાથી ખેસ્વાદ ખાલ સ્ત્રી [વે. હોજ, લોક]ખામી;કરચલી; પેાલાણ (૨) ઊતરી ગયેલી જીણ ચામડી (૩) સાપની કાંચળી (૪) ખેાળા (૫)ખાળ; ગાદી તકિયા વગેરેનું ઉપૂટું પડ ખોલકી સ્ત્રી [. હો] ગધેડી. “કું ન॰ ગધેડાનું નાનું બચ્ચું'. કા હું ગધેડા ખોલવુ' સ॰ ક્રિ॰ [ન્નુએ ખુલ્લું] ઉઘાડવું
૧૯૯
(૨) કાઢવું;સ્થાપન કરવું ખાલી સ્ત્રી [સં. લો:િ] ખાળી ખાલી સ્ત્રી॰ [દ્દે. ઘુટ = કુટીર] એરડી ખાવડા(-રા)વવુ સક્રિ॰ ‘ખાવું’નું પ્રેરક ખાવાળુ' અક્રિ॰ ખાવુંનું કણિ એવુ' સક્રિ॰ [i. ક્ષવું] ગુમાવવું(૨)ગેરલાભ થા [ધાલવું; ધાચવું ખાસલુ' સ॰ ક્રિ॰ોરથી દાખલ કરવું; માહ સ્ત્રી [નં. નો] ખા; કોતર; ખીણ ખાળ સ્રી॰ જુએ ખેલ ર થી ધ ખાળ (ખા) પું॰ [કે. લો તેલ કાઢી લીધા
બાદ રહેતા તેલી ખીના ફૂંચા ખાળ (ખા)સ્રીતપાસ ોધ. વું સક્રિ શેાધવું; તપાસ કરવી; ક્રૂ’ઢવું [ખાળ ખેડળ ખેાળા (ખો)સ્રી શેાધારો ધ; ખેાળા
ખ્વામી
ખેાળા(-ભા) પું॰ વિલંબ; ઢીલ ખેાળાખાળ(–ની) (ખા)સ્ત્રી ખેાળ ખેાળા માળાનાળા (ખો) પુંખવ॰ ખેાળાખેાળ; ખૂબ ઢૂંઢવું તે ખેાળાધર (ખા) ૫૦ [ખેાળા + ધરવા] જામીન. “રી સ્ત્રી જામીનગીરી ખેાળાભરણુ' (ખા) ન॰ [ખાળા+ભરવું] સીમત; અધરણી ખેાળાખ ખેાળા, ખેાળાંખાંખાં (ખા) નખવ॰ [ખાળવું] ખૂબ બારીક તપાસ ખાળિયું ન॰ [સં. લોજિ] ગેાદડાં વગેરે
ભરવાના આઢા (૨) શરીર; કલેવર ખાળી સ્ત્રી [સં. લો:િ] વસ્તુના રક્ષણ માટે છેડા ઉપર ગેાડવેલું ઢાંકણ (જેમ કે લાકડીને)
માળા (ખા) પું॰ [સં. હોળ: ] પલાંઠી મારી બેસતાં અને જાંધ ઉપરની ચૂંટણ લગી થતી આસન જેવી જગાના ભાગ(ર) એ ભાગ ઉપરના વજ્રને (તેમાં કાંઈ લેવા) ઝાળા પેઠે કરાય છે તે. ભરવા= સીમત કરવું ખાંખારવું(ખા)અકિ તુએ ખૂ’ખારવું મે ખારા (ખા) પુંજુએ ખૂખારા ખ્યાત વિ॰ [સં.] પંકાયેલું; નામીચુ’ (૨) સ્ત્રી॰ ખ્યાતિ; કીતિ [૫.](૩)ન॰ કથન. -તિ સ્ત્રી॰ [É.] પ્રસિદ્ધિ; કીતિ (ર) પ્રતીતિ; જ્ઞાન. પન ન૦, ૫ના સ્ત્રી૦ [i.] જાહેરાત (૨) કબૂલાત ખ્યાલ પું૦ [જીએ ખચાલ] ત; સ્મરણ (૨) કેડા (૩) એક જાતનું ગાયન. લી વિ॰ તર’ગી (૨) ખ્યાલ–લાવણી જોડનારું ખ્રિસ્ત પું॰ [ગ્રીન-હિસ્ટોત્ત] જીએ! ઈસુ. -સ્તી વિ॰ ઈસુ સંખ ́ધી; ઈસુના ધમ નું (૨)પું૦ એ ધમ માનનારા માસ્ ખ્વાબ પું; ન॰ [ī] ખાખ; સ્વપ્ન. “બી વિ॰ સ્વપ્નનું; તે સંબંધી(૨)સ્વપ્ન રચ્યા કરનારું; સ્વપ્નશીલ, તરંગી
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૦
ગજત
ગ ૫૦ [ā] કંઠસ્થાની ત્રીજી વ્યંજન (૨)
ગંધાર સ્વરની સંજ્ઞા -ગ [i] [સમાસને અંતે જતું ચાલતું
એવા અર્થમાં. ઉદા. ખગ; ઉરગ ગઈકાલ સ્ત્રી આજની પહેલા દિવસ (૨)
અ૦ ગઈકાલે. -લે અ૦ આજની પૂર્વેના દિવસે; કાલે (૨)બહુ જૂના કાળમાં નહીં
- તાજેતરમાં લિ.] [હકીકત ગઈગુજરી સ્ત્રી બની ગયેલી–ભૂતકાળની ગગડવું અ૦િ વિ૦) ગાજવું ગગડાટ ૫૦ ગડગડ એવો અવાજ (૨)
અવ સપાટાબંધ વગર હરકતે. -વવું સક્રિ ગડગડે એમ કરવું (૨)ઝપાટાબંધ -અટક્યા વગર કામ ચલાવવું (જેમ કે વાચનનું) ગગણવું અ૦િ [૨૦] ગણગણએ
અવાજ કરો (૨) નાકમાં બેસવું (૩) પિતાની નામરજી અસ્પષ્ટ રીતે બતાવવી લિા.) (૪) સ૦ ક્રિટ મનમાં બબડવું,
ગગણતા કહેવું ગગણાટ પુત્ર ગગણવું તે ગગન ન. [i] આકાશ; આભલું. ૦ગામી વિગગનમાં જનારું. ગાંઠિયાપુંબવત્ર એક મીઠાઈ, ઘઉંના લોટના ચાસણી પાયેલા ગાંઠિયા. ચુંબિત, ચુંબી વિ. આકાશને ચુંબતું; બહુ ઊંચું ભેદી વિક ગગનને ભેદે એવું મોટું (અવાજ કે નાદ). વિહાર પુંઆકાશમાં વિહાર (૨) બહુ ઊંચા ઊંચા ખ્યાલે કરવા તે લિ.]. વિહારી વિવું. ગગનવિહાર કરનારું.
પશી વિ. આકાશને અડે એવું; બહુ જ ઊંચું ગગરી સ્ત્રી[. રી] નાને ગગ.-રે
૫. ધાતુને ઘડ [ઉપર આવેલું ગગળું વિહં.રિત] ઢીલું; દીન (૨)પાકવા
ગગા સ્ત્રી (બાળભાષા) બાળકનું ઝબલું ગગી સ્ત્રી છેડી; દીકરી. -ગે પુંડ કરે;
દીકરો ગચ અવ ઘાંચાવાનો અવાજ ગચકડું, ગચકિયું ન [રવ૦) (ડૂબતાં)
તરફડિયાં મારવાં તે (૨) ગચરકું ગચરક ન૦, કે ૫૦ [૨૫] ખાટે કે
તીખો ઓડકાર, ઘચરકું ગચિયું ન [ગ” ઉપરથી] ઢેકું; ચોસલું (જેમ કે ઈંટ ચૂનો ઈનું) (૨) આડ
નડતર [લા.] ગચ અ [વ૦ ગ(૨)સજડી તૂટે છૂટે
નહિ એવું. -ચ્ચિયું ન જુઓ ગચિયું ગી સ્ત્રી (ા. નવો માટી, ઈ, કાંકરા
અને ચૂને વગેરેનું બાઝી જવું તે. ઉદા' ચૂનાગી (૨) અગાસી; ધાબું (૩)
બંધ જમીન ગમ્યું ન જુએ ગચિયું ગરછ કિં.] સમુદાય; જો ગછની સ્ત્રી[સંસ્કૃપિરથી)નાસી જવું તે ગ૨છી સ્ત્રી, જુઓ ગી ગજ પું., ઉં. લંબાઈ ભરવાનું વીસ તસુનું માપ (૨) બારણાની ભૂંગળ (૩) ધાતુને નક્કર સળિયો(૪)બંદૂકની નાળમાં દારૂ ઠાંસવા માટે વપરાતે સળિયે (૫) તંતુવાદ્ય વગાડવાનું ધનુષ્ય જેવું સાધન ગજ પુંસં.]હાથી.૦ષ્કરણ, કરું હાથીનો કાન(૨)દરાજ;દાદર(૩)ગણપતિ, ગતિ સ્ત્રીલિં] હાથીની ચાલ (૨)તેના જેવી ડેલતી ને મગરૂર ચાલ. ગામા,
ગામિની (ઉં.] વિ. સ્ત્રી ગજગતિથી ચાલનારી. ૦ગામી વિ૦ .] ગજગતિથી ચાલનારું.–ચાહ પુંટગ ઓફ વોર'; પક્ષ પાડીને દેરડું ખેંચવાની રસાકસીની રમત. દળ ના હાથીનું લશ્કર. ૦દંત
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગજમ
પું॰[i.] દંતાળ (૨) ગણપતિ (૩) ખીંટી ગજબ પું૦ [.] કેર (ર) માટું દુ:ખ (૩) આશ્ચય'. નાક વિ[l.]ગજબ કરનારું; કેર વર્તાવનારું
ગજર પું॰ પહેાર પહેારને આંતરે ઘડિયાળાં વગાડવામાં આવે છે તે; ગુજ્જર (૨) ચાડિયાં
ગજરું ન કાંડે કે અખાડે ધાલવાના ફૂલના હાર(ર)કાંડે પહેરવાનું સ્ત્રીનું ઘરેણું ગજરા પું॰ ગજરું ૧ જીએ ગજલ સ્રો॰,—લિસ્તાનન॰બ્રુઆ‘ગઝલ’માં ગજવઙેત્ર, ગજવદન પું॰ [ä.] ગણપતિ ગુજવવું સક્રિ॰ ગાજે એમ કરવું ગજવાકાતનું પું॰ ખીસાકાતરુ; ખીસાચાર ગજવું ન॰ [સં. સુધ] ગૂજી, ખીસું ગજવેલ સ્રો॰ ખરું લે!ઢું; પેલાદ ગજાનન પું॰ [i.] ગણપતિ ગજાર સ્ક્રી॰ [ગાઝાર (રસેાડા કે ભંડાર તરીકે વપરાચ એવે!) મુખ્ય એરડાની ખાન્નુન ખડ
ગજાવવું સ॰ કિંતુઓ ગજવવું; ‘ગાજવું’નું પ્રેરક [કાર ગજિયાણી સ્ત્રી ગછ પનાનું એક રેશમી જયું વિ॰ એક ગજ માપનું (૨) ૧૦ નડા સૂતરનું (બહુધા ગજી) કપડું' ગજી વિ॰ ગજિયું (ર) સ્ક્રી ગજિયાણી ગળુ ન॰ ગુજારી; શક્તિ ગજેન્દ્ર પુ॰ [i.] ઉત્તમ હાથી(૨)ઐરાવત ગજ્જર પું [ગજધર] વડા સુતાર;મિસ્ત્રી (૨) વડા મુકાદમ
ગજ્જર પું॰ અમુક વખત થયા એવું દર્શાવ
નારા ટકાર; ગુજર (ર) સમચ; કાળ ગઝનવી વિ[l.]ગિની નામના શહેરનું,
ને લગતું (૨)પું॰ એક મુસલમાન અટર્ક ગઝલ સ્ત્રી [મ.] એક ફારસી રાગ;રેખતા (ર) એ રાગનું કાવ્ય. -લિસ્તાન ન॰ ગઝલાના સંગ્રહ
ગઢકાવવું સ૦ ક્રિ॰ ગટગટ કરતાં પીવું કે ખાઈ જવું; એહિયાં કરવું ગટગટાવવું સ૦ ક્રિ॰ ગટગટ
૨૦૧
ગામડવું
ગટર શ્રી [...] ગદું પાણી જવાની નીક ગટરપટર અ[રવ॰]ગમે તેમ આડુ અવળું ગટિયું વિ॰ જાએ ગટ્ટે [ગળા ગઢથી સ્ત્રી [સં. યુહૂÎ] એક વનસ્પતિ, ગટ્ટી(--) વિ॰ [સં. પ્રયિત = ગંઠાઈ ગયેલું] ઢીંગણું (૨) ખટકું' અને જાડુ ગઢડી સ્ત્રી [હિં.] પાટલી; ખચકી ગઠન ન॰ [ઘું. ગ્રંથન] ગાંઠનું – બાંધવું તે; એકત્રિત કરવું તે ગઠિયણ વિ॰ સ્રો॰ [ગઢિયું] લુચ્ચી; પાકી ગઠિયું [સં. ગ્રચિત] લુચ્ચું, પાકું ગઢો પું [સં. ગ્રંચિ] ગાંગડા; ગચિયું; ખાત્રી ગયેલા જશે
ગડ ન૦ [તું. ૐ = ગાંઠ કે છે, ૧૩ =મેટા પથ્થર] ગાંઠ (ર) ગૂમડું; ગેડ (૩) સ્ક્રી॰ જીએ ગડી (લૂગડાની)
ગડગઢ અ॰ [રવ॰] ગબડતું હોય એમ. હવું, ડાટ, “ડાવવુ' તુ ગગડવું, ગગડાટ, ગગડાવવું
ગડગૂમડ ન૦ નાનાં મેટાં ગૂમડાં (ર) તે ઈને થતા ચામડીના રોગ ગડગૂઢી સ્ત્રી॰ ગડગૂદાનું ઝાડ ગડગ્’” ન॰ એક ફળ;મોઢુ ગૂંદુ, બ્લ્યૂ દે પું॰ ગડગૂઢી [જોતોતામાં ગહેડગર્ફ અ [વ૦] ગરડગફ; ઝટ; ગડકાગડદી સ્ત્રી ગડદાથી મારામારી (૨)
ભીડાભીડ
ગડદાટવું સક્રિ॰ ગડદાવવું ગડદાપાટુ નખ્વ્॰ ગડદા ને પાટુ (૨) હાથપગથી મારામાર ગડદાવવું સર્કિ ગડદે ગડદે મારવું ગડદા પું॰ [સ૨૦ ૩. શુલવાત્રિ =(મારીને)
પિંડા કરી નાખેલું] ઢાંસા; ધીબકા ગડમ સ્ત્રી॰ ગડ; ગાંઠ; સાજે ગડબડ સ્રી॰ [વે. વડ; રવ॰] ઘાંઘાટ (૨) અવ્યવસ્થા; ગેટાળે. [લા.] ગોટો પું॰ ગેટાળા; અવ્યવસ્થા (૨) હિસાબમાં ઘાલમેલ, તફડ ંચી ગડબડવું અફ્રિજીએ ગબડવું
[પી જવું કરતાં-ઝટ
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગડબડસડબડ ૨૦૨
ગણિકા ગડબડસડબડ અ૦ ગડબડગોટે (૨) ગણું છું. લિં] ટાળું; મંડળ (૨) જાતવર્ગ ધમાલ; ઘંઘાટ
(૩) શિવને સેવક સમુદાય (૪) ઈદગડબડાટ ૫૦ ગરબડ
શાસ્ત્રમાં ત્રણ અક્ષરને ખંડ (ઉદા. ગડબડિયું વિ૦ ગડબડ કરે તેવું ધાંધલિયું ચગણ, મગણ ઈ૦) (૨) ન અડબડિયું ગયું
ગણક પું[i] જોશી ગડબવું સત્ર કિ. ગડબ) દાબીને ભરવું; ગણકારવું સત્ર ક્રિટ ગણતરીમાં લેખામાં
ઠાંસવું (૨) મારીને અધમૂઉં કરવું લેવું; દરકાર કરવી; માનવું ગડમથલ સ્ત્રી મહેનત ફાંફાં ઘાલમેલ ગણગણ અવગણગણતું હોય એમ. રાવું, ગડવું અક્રિટ રિવ૦] અંદર પેસવું-જવું; =ણાટ જુઓ ગગણવું, ગગણાટ
ગરવું (૨) ગબડવું (૩) ગડગડવું ગણતર વિ[‘ગણવું ઉપરથી ગણી શકાય ગડ પં. કિં. રૂડું: ઘડાના જેવો ગોળ એવું ગયુંગાંડ્યું (૨) નો જુઓ ગણતરી પડધીદાર લેટ (૨) ગાડ
ગણતરી, સ્ત્રી ગણવું તે (૨) ગણવાની રીત ગહાકુ પું; સ્ત્રી ગાળ કે કાકબ ભેળવી (૩) ગણુને કાઢેલી સંખ્યા (૪) અંદાજ. કરાતી તમાકુ
ઉદાગણતરી બહારનું ખર્ચ (૫) માન; ગડિયું ન [‘ગડ” ઉપરથી] તમાકુનાં પાન પ્રતિષ્ઠા; લેખું [લા.]
આમળીને વાળેલી ઝડી(૨)ગડાને ગળે ગણતંત્ર ન૦ જુઓ ગણરાજ્ય -નાને ગડે (૩) ન૦ પાલી કે માણાના ગણતી સ્ત્રી, જુઓ ગણતરી સેળમા ભાગનું માપકા)
ગણધર કું. લિ.] વર્ગ અથવા સમૂહને ગડિયે ૫૦ જુઓ ઘડિયે
મુખી (૨) એક પ્રકારને આચાર્ય જે ગડી સ્ત્રી [ગડો ગાંઠ; આંટી (૨) ગેડ તીર્થકરને શિષ્ય હોય છે જેન].
(જેમ કે કપડાની) (૩) ગરેડીને ખચકે ગણના સ્ત્રી (સં.] ગણતરી [(૨)શિવ ગડી પું[] દક્ષણ ચાકર; ઘાટી ગણનાથ પુi.] ગણેને ઉપરી ગણપતિ ગડુડાવવું સક્રિટ “ગડવું નું પ્રેરક ગણનાયક પું[] ગણપતિ (૨) શિવ ગડડડ અ રિવ4] (ગબડવાનો) ગણપતિ પુંલિં] મહાદેવના નાના પુત્ર ગચી સ્ત્રી હિં. ગુહૂ] એક વનસ્પતિ, ગણરાજ્ય ન.] ગણતંત્ર પ્રાચીન હિંદનું
ગયી ગળે અવાજ કરે ગાજવું એક પ્રકારનું પ્રજાસત્તાક રાજ્ય ગ()ડવું અકિટ [રવ ગફૂડ એ ગ ણવત(૫) જુઓ “ગણેતરમાં ગડેડાટ અ૦ (૨) ૫૦ રિવ ગડગડાટ ગણવું સક્રિો [. ] સંખ્યા કાઢવી ગડેરિયે ૫૦ ગાડરાં સાચવનાર-ભરવાડ (૨) હિસાબ કે ગણિતને દાખલ કરે ગડે ૫૦ કિં. ૧) કાંકરે માટે ગાંગડો (૩) લિ.) લેખામાં લેવું માનવું, આદર
(૨) તમાકુ – ગડાનું મોટું ગડિયું કરો (૪) સમજણ કે ડહાપણ મેળવવું ગઢ ૫૦ [૩] કિલ્લે; પર્વત પરને કોટ. (જેમ કે ભર્યો પણ ગણ નહિ)
૦વી પુ. ગઢને રખેવાળ (૨) ચારણ ગણવેશ ૫૦ આખા સમૂહને એક સમાન ગઢવું ન વુિં. ઘટિત, પ્ર. વઢિગ] ઘડવું; પહેરવેશ; “યુનિફોમ”
માટલું ગેળનું) એિવી જમીન, બીડ ગણસારે પુરવO]અણસારે અવાજથી ગઢાણ ન જ્યાં એકલું ઘાસ થતું હોય ચેતવણી આપવી તે [(૨) ગણપતિ ગદી સ્ત્રી નાનું ગઢવું-માટલું
ગણાધિપ પં. [.] ગણને અધિપતિ ગઢી સ્ત્રી ના ગઢ
ગણિક ૫૦ + ગણક; જોશી ગરે ડું [ધરડુમેટરો- મુખ્ય માણસ ગણિકા સ્ત્રી [.] ગુણકા
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગણિત
[સમૂહ
ગણિત વિ॰ [F.] ગણેલું (૨) ન૦ ગણિતવિદ્યા (૩) તેની ( ખાસ કરી અંકગણિતની ચાપડી. વિદ્યા સ્રી, શાસ્ત્ર ન૦ ગણિતનું જ્ઞાન કે શાસ્ત્ર. –તી પું॰ [i.] ગણિતશાસ્ત્રી ગણિપિટફ ન॰ [ä.] જૈન ધમગ્રાને ગણું વિ॰ [Ē. શુળ] .—થી ગુણતાં આવે તેટલું (ઉદા॰ ચાર ગણું ) ગણેશ પું [i.] ગણપતિ. -ચતુથી, ચાથ સ્રી ગણેશ પૂજનના દિવસ; ભાદરવા સુદ ચેાથ [હથિયાર ગણેશિયું ન॰,“ચા પું॰ ખાતરપાડુનું એક ગણાત સ્ત્રી;ન॰ [સં. ળ + પત્ર] ગણવત; સાંથ (૨) ગણેાતનામું. નામું ન, પટા(–ટ્ટો) પું૦ જમીનદાર અને ખેડૂત વચ્ચેના સાંથના કરાર-દસ્તાવેજ-તિયે પું જમીન ગણાતે રાખનાર-ખેડનાર; સાંથીડા
1
ગણ્ય વિ॰ [i.] ગણનામાં લેવા જેવું મુંગાંશુ વિ॰ ગણતર; ઘેાડુ'ક ગત વિ॰ [i.] ગયેલું (૨) ભૂતકાળનું; વીતી ચૂકેલું (૩) મરી ગયેલું (૪) અ॰ સુધી, દા॰ ત॰ પૈસા પેઢીએ ગત કાઈના પહોંચતા નથી.” (૫) [સમાસને અંતે] –માં આવેલું’, ‘-’, ‘-તે અંગેનું કે લગતું” એ અથ'માં. ઉદા॰ વ્યક્તિગત, અતગત ગત (ત,)
સ્ત્રી [સં. તિ] જીઆ ગતિ (ર) વાદ્ય પર વગાડવાની (કાઈ રાગના) સ્વરીની રચના [મશ્કરી ગતકડું ન॰ નવાઈના બનાવ (ર) ટાળ; ગતાગત વિ॰ [i.] ગયેલું અને આવેલું
(૨) ન॰ અવરજવર; જન્મ ને મરણ ગતાગમ સ્ત્રી॰ ગતિ+ગમ] સમજણ; જ્ઞાન ગતાનુતિક [i.] વિ॰ ચીલે ચાલનારું;
ગાડરિયું.
ગતિ સ્ત્રી[i.] ચાલ (૨) ઝડપ (૩)પ્રવેશ; પ્રવેશ કરવાની બુદ્ધિ-શક્તિ (૪) સમજ; મતિ (૫) શક્તિ; ખળ; (૬) સ્થિતિ; દશા
૨૦૩
ગધયા
(૭) મૂઆ પછીની હાલત (૮) રસ્તા; મા', ચક્ર વિરુ વેગ આપનારું, વેગનું ખળ સંગૃહીત કરનારું અથવા વેગનું નિયમન કરનારું પૈડું. ૰ઞાન વિ॰ [i.] ગતિવાળુ' (ર) ન॰ ગતિ–વેગનું માન – પ્રમાણ, શાસ્ત્ર ન॰ ગતિની ગણિતવિદ્યા; • ડાઇનેમિક્સ ’ [૫. વિ.] ગત્યથ કવિ॰[i.] ગતિના અથ વાળુ [વ્યા.] ગદકુ ન॰ બહાનું; મિષ ગદગદ વિ૦ (૨) અ॰ જુએ ગગદ ગઢગઢિયા ન૦ બ૦ ૧૦ [રવ॰] ખાનપાન, નાણાં, કે આનંદની રેલછેલ (૨) ગલીપચી થવી તે [ગયેલું ગદગદું વિ॰ [ગદગદ] પાણીપેાચુ” (૨) કાહી ગદડવું સક્રિ॰ (પગ વતી ) દેખાવવું (ર) હેરાન કરવું [લા.] ગદ્દમંદ વિ॰ [રવ૦] ખદખદ ગઢદિયાં નખ॰૧૦ જીએ ગદગદિયાં ગદા સ્ત્રી [સં.] લડાઈનું એક હથિયાર. શ્વર પું [i.] ગદા ધારણ કરનાર (૨) વિષ્ણુ [થકવવું ગદાવવું સર્કિ॰ દડ કે રેતીમાં દોડાવવું; ગઢિયાણા [i. થાળ ]ર્ધા તાલાનું વજન ગદેલું ન॰ ગાદલું (ર) નડી ગાદી ગદ્ગદ વિ॰ [i.] ગળગળુ' (ર) અ ગળગળા કંઠે. -દ્વિત વિ॰[સં. ગદ્ગદ થયેલું ગદ્ય ન॰ [i.] ગવાય નહિ એવું, પદ્યથી ઊલટું-સાદું લખાણ. ફાવ્યું ન॰ કાવ્યની શૈલીમાં લખેલું ગદ્ય ગધાડિયું ન॰ જે ચપટા અને મેટા લાકડામાં ગાડીના પેંડાના લઠ્ઠા ધલાય છે તે (ર) વિ॰ જાડું; ગધૈયા જેવું (જેમ કે કપડુ) (૩) મૂખ ગધાડી સ્ક્રી॰ ગધાડાની માદા, ડુ ન [સં. કેમ] એક પશુ. –ડે પું૦ નર ગધેડુ (૨) મૂરખ [લા.] ગધેડિયું ન॰ જીએ ગધાડિયું ગધેડી(-ટુ', ડૉ) જીએ ગધાડી’માં ગધૈયા પું॰ એક પ્રાચીન સિક્કો; ગધૈયું
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગધા પચીશી - ૨૦૪
ગભર, ગાપચીશી-સી) સ્ત્રી. ૧૬ થી ર૫ ગફલત સ્ત્રી [..] બેદરકારી, (૨) ભૂલ. વર્ષ સુધીનો સમય, જ્યારે માણસમાં ત્વતિયું, તી વિ૦ ગફલત કરનારું ગધ્ધાપણાનું જોર હેચ છે
ગફૂર વિ. [મ. દયાળુ ગધાષા, સ્ત્રી; ન ગધામસ્તી . ગફ ! રિવો] ઉતાવળમાં–ગપ દઈને ગચ્છામસ્તી સ્ત્રી મૂર્ખાઈભર્યું અતિશય ભરેલો મેટે કાળો-બૂકડા તેફાન; લાતંલાતા
ગબ અ [ જુઓ ગપ અ૦] ઝટ; ચટ. ગદ્ધાવૈતરું ન૦ સખત વૈતરું (૨) લાભ - કાવવું સક્રિજીએગપકાવવું. ગબ વગરની - નકામી મહેનત
- અ ટપોટપ (દાધારંગું; મૂર્ખ ગધી સ્ત્રી ગધેડી
ગબડગંડ(ડું) વિ. [ગરબડિયું + ગાંડું) ગધૈયું ન જાડી બેડોળ વસ્તુ (૨) એક ગબડગંદુ વિ[ગરબડિયું ગંદુ ] ગંદુ , પ્રાચીન સિક્કો; ગધે
અને અવ્યવસ્થિત ગધેયું ન [f. મ, પ્રા. T](દાણામાં ગબડવું અક્રિો [ જુઓ ગડબડવું] તળે - પડતું) એક જીવડું
ઉપર થતા સરવું (૨) આળોટવું (૩)(વગર ગધેડુંગધેડે (૨) મૂખ લિ.] વધે કે વિદને) ચાલી કે નભી જવું, ગનીમત સ્ત્રી [.] ઈશ્વરકૃપા, સદ્ભાગ્ય આગળ વધવું લિ.]. ગાપ સ્ત્રી. [A] ઊડતી વાત; અફવા (૨) ગબડી(રડી) સ્ત્રી [‘ગબડવું ઉપરથી બેટી વાત; હિંગ
એકદમ દોડી જવું તે ગાપ અ [વળ] ગબ; ઝટ, કાવવું ૩૦ ગબરુ વિ૦ જુઓ ગભરુ
ક્રિટ ગપ દઈને લઈ લેવું કે ખાઈ જવું ગબગબ અ [વ૦] ગબગબો ટપટપ. ગપાળ પં. [ગપ+ગળો] ગપાટા -બી સ્ત્રી મુકામુકી (૨) બેલાબોલી ગપતાળીસ વિ૦ (“અધ્ધર અનિશ્ચિત ગબારે ડું [.. ગુવાર નાનું બલુન (૨) સંખ્યા” એમ સૂચવે છે.) ઉદા. સાઢી હવાઈ; હવામાં ઊંચે જઈ ફૂટે એવું ગપતાળીસ
એક જાતનું દારૂખાનું ગપસપ સ્ત્રી [‘ગપ” ઉપરથી] ગપ્પાં; આડી ગળી સ્ત્રી, લાટી કે મેઈટંડાની રમતમાં અવળી નવરાશની વાત
કરા નાને ખાડે ગપાગ૫ અ[રવ૦] ગપગપ [j૦ ગપ ગબે પુત્ર [ ] મૂરખ; રાજે ગપાટી વિ૦ ગપાટા હાંકનાર; ગપ્પી.ટે ગબગબ અરિવO] ગબગબઉપરાઉપરી ગપાવવું સક્રિ. “ગપાવું નું પ્રેરક . ગબે પું, જુઓ ગપગોળો (૨) ભવાડે ગોપાવું અક્રિટ લિ. ગુq] ચુપચાપ કે ગબર ૫૦ [સં. હિર) અંબાજી પાસે છાનામાના ઘૂસવું
એક (ચડવામાં કઠણ) ડુંગરે (૨) ગપોષ્ટક ન૦ ખેટા તડાકા; ગપ
વિટ જબરું પડશંખ પુંગપ્પીદાસ
ગબે પુત્ર ગબે મૂરખ ગડું ન૦, ડો પુત્ર ગણું
ગભરાટ પુ“ગભરાવું ઉપરથી ગભરામણ. ગલિયું નહિં. ગુજ્જુ ઉપરથી કશામાંથી -ટિયું વિ૦ ગભરાટવાળું ગભરાટના
ટકી જઈને ભરાઈ બેસવું તે (ખાસ સ્વભાવનું. -મણ સ્ત્રી અકળામણ, કરીને નિશાળમાંથી) (૨) વ્યભિચાર મૂંઝવણ (૨) ભય. –વું અ૦િ ગૂંચાવું; ગીપી વિ૦ ગપ્પાં મારે એવું. -દાસ પું મૂંઝાવું; કષ્ટાવું (૨) બીવું
ગયા મારવાની આદતવાળા માણસ ગભરુ વિડગાભલા જેવું ગેરું અને માંસલ ન ગપ; ગપાટે
. (૨) નિર્દોષ, ભોળું
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગભાણ
ગરબો
ગભાણ સ્ત્રી (ઉં. વાની) ઢેરના નીરણ ગર ૫૦ [] ઝેરી અધાર; ગલા
માટે આવું લાકડું રાખી કરેલી જગા. –ગર [fi] “કરનાર' એ અર્થ સૂચવતે
ગામના પાદર પરની ગેચર જમીન; ચરે પ્રત્યય. ઉદાર સેદાગર'; કારીગર ગભારત-રે) મું[. Thiાર મંદિરની ગર ૫૦ જુઓ ગીર. ઉદા. કેશવગર
અંદરને ભાગ જુઓ ગંભીર ગરક વિ૦ કિ.] ડૂબેલે (૨) મગ્ન; લીન. ગંભીર વિ. [i] ઊંડું (૨) ઘાડું (૩) ૦વું અક્રિકળી –ખૂપી જવું (૨) ડૂબી ગમ સ્ત્રી [સં.રામ ઉપરથી બાજુ (૨) મનનું જવું (૩) મગ્નલીન થઈ જવું. -કાવ
વલણ (૩) ગતિ; પ્રવેશ (૪) સૂઝ વિ. ગરક; મશગૂલ ગમ સ્ત્રી [.] શેક; દુઃખ (૨) ખામોશી. ગરગડી સ્ત્રી, ગિડગડ” ઉપરથી ફરે તેવું
ગીત વિ. ખિન્ન, ઉદાસ. ગીની સ્ત્રી નાનું પૈડું (૨) દેરાની ગરગડી; રીલ [fi] ગમગીનપણું
ગરજ સ્ત્રી [2] ખ૫; જરૂર (૨) સ્વાર્થ ગમચાં નવ બ. વ. [૨૦] બેલતાં ગરજવું અકિટ [. ની ગર્જના કરવી;
બેલતાં અચકાવું તે (લાગણું વિચાર કે ગાજવું (૨) મોટેથી બરડવું; તડૂકવું ‘નામરજીથી)
ગરજાઉ, ગરજિયું, ગરછાલું), ગરજુ ગમત સ્ત્રી [ગમવું ઉપરથી] વિનોદમા; વિજ ગરજવાળું; સ્વાથી
આનંદ. -તી-વિ વિનેદી (૨) આનંદી ગરજે ! ફણગે; અંકુર(૨) કોટેઊભું ગમન ન [.] જવું–ચાલવું તે (૨) ચાલ; ખીલો (૩) ખૂપરે દિઈને અચાનક ગતિ (૩) સ્ત્રીસંગ
ગરહગપ-ફ) અ [રવ૦) ગાડગક ઝટ ગમવું અકિં. સં. મ્] મનને સારું . ગરડવું સક્રિ. [સં. વર્ષ) (અક્ષર) ઘૂંટવા
લાગવું; ગોઠવું (૨) પસંદ પડવું ગરણી સ્ત્રીઉં. ગુહ ઉપરથી] સ્ત્રી ગુરુ ગમાણ સ્ત્રી જુઓ ગભાણ સ્ત્રી -ણિયું (૨) ગરણુજી. જી સ્ત્રી- [જી માનાર્થે] ન આડું લાકડું
જૈન સાધવી ગમાર વિ. વિ.અણસમજુ (૨) ચું ગરથ . નાણું, પિસે ગમે તે સ(૨) વિ. કોઈ કે કશું પણ ગરદ સ્ત્રી [1. ધૂળ(૨)વિત્ર ભિડાયેલું; (૩) રુચિ કે ઈચ્છા મુજબનું
સાંકડમાં આવેલું; દટાયેલું ગમે તેમ અ૦ રૂચિ મુજબ ઇચ્છા પ્રમાણે ગરદી સ્ત્રી ગિરદી ભીડ ભૂકો, જરદે
(૨) કોઈ બંધન કે મર્યાદા વગર, નિરંકુશ ગરદે ૫૦ [i. જે તમાકુનાં પાંદડાને ઉઠ્ઠલ રીતે (૩) અવ્યવસ્થિત રીતે . ગરનાળ સ્ત્રી [. નૈa) છરાના ગેળા ગમે ૫૦ ગમવું તે; રુચિ
ભરવાની, ખાંડણી જેવી તેય “ ગમત સ્ત્રી જુઓ ગમત; ગંમત - ગરનાળું નવ ગર(ગરવું)નાળું] પાણી ગમ્ય વિ૦ લિં] જવાય – પહોંચાય એવું કે આવવા જવા માટે બાંધેલો સાંકડે
જવા ધારેલું તેવું (૨) સમજાય એવું માર્ગ, નાળું ગયવર ત્રિા, ઉં. વર] + મેટે હાથી ગરબડ, ગટે, વું, સડ(-૨)બહ, ગચંદ પંબ્રિા. ગનેન્દ્રો + હાથી પિડે -ડાટ, ડિયું જુઓ “ગડબડ’ વગેરેમાં ગયાવ(વા)ળ પં. [હિં, નવાવી ગયાને ગરબી સ્ત્રી સ્ત્રીઓના રાગમાં ગાવાની એક
ગયું હિં, ત] “જવુંનું ભૂતકાળનું રૂ૫ (૨) જાતની કવિતા. ભટ ૫૦ ગરબીઓ • વિગયેલું વીતેલું ભૂતકાળનું(૩)મરી ગયેલું ગાનારે બેરોને રાગ તાણનારે બ્રાહ્મણ ગર પં. [ઉં. ] ફળની કે ઝાડના થડની (૨) વિપુ રાંડવો લા] અંદરને ગર્ભ (૨) મનને ભેદ; મમ લિ.] ગરબે નેરતામાં અથવા માતા વાવે
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગરભ
૨૦૬
- ગર્જત
છે તે પ્રસંગની કાણાવાળી માટલી જેમાં ગરાસ પં. [.ગ્રા ગામનું રક્ષણ કરવાની ચાલુ ઘીને દીવો રખાય છે તે(૨)દીવા કે બદલામાં કાઢી આપેલી જમીન અથવા માંડવીની આસપાસ ફરતાં ફરતાં તાળીઓ ઊચક રકમ (૨) ગુજરાન માટે આપેલી
પાડીને ગાવું તે (૩) મેટી ગરબી, રાસડે જમીન (રાજવંશીઓને). ૦ણ, ૦ણી ગરભ ૫૦ [] જુઓ ગર્ભમાં. ૦છાંટ સ્ત્રી ગરાસિયાની સ્ત્રી (૨) ગરાસિયા.
સ્ત્રી છરા ભરેલ દારૂને ગળે (૨) જાતિની સ્ત્રી. વેદાર વિ૦ ગરાસ ધરાવગરનાળ. સુતરાઉ, સૂતર વિ૦ નારું. -સિયણ, સિયે સ્ત્રીજુઓ તાણામાં રેશમ અને વાણામાં સૂતરના ગરાશિમાં વણાટવાળું દિધિ ડેડે ગરિમા સ્ત્રી (ઉં.) મેટાઈ, પ્રૌઢતા (૨) ગરાળું નહિં . જર્મ પરથી] મકાઈને ઈ...છા પ્રમાણે ભારે થઈ જવાની ગની ગરમ વિ. [. m] ઊનું (૨) શરીરમાં એક સિદ્ધિ ઉષ્ણતા પેદા કરે-વધારે તેવું (૩) જેસમાં ગરિએ પં. [‘ગરવું ઉપરથી ભમરડે[.] કે ક્રોધમાં આવેલું લિા.]. ૦મસાલે ગરિક વિ. લિ.] ભારેમાં ભારે (૨) સૌથી પું તજ, લવિંગ ઈત્યાદિ ગરમ તેજા- વધુ અગત્યનું નાને ભૂકો
. ગરીબ વિ. [૫] નિર્ધન, કંગાલ (૨) ગરમર સ્ત્રી; નો એક વનસ્પતિ (તેનાં બાપડું; દુઃખી (૩) નમ્ર; સાલસ, રાંક મૂળનું અથાણું થાય છે)
[લા.. ૦ગ(ગુ)૨મું ન [મ. કરવા ગરમાગરમ વિ. ગરમ ગરમ; ઊનું ઊનું. –ગરીબનું બ૦] ગરીબ અને કંગાલ -મી સ્ત્રી, ઉશ્કેરાટ ઝઘડે
માણસ. વન–નિ)વાજ વિ. [+નવાન ગરમાટે(-) પુંડ ગરમી; ઉષ્ણતા (w)] ગરીબ પર રહેમ રાખે–ગરીબનું ગરમાળાને ગેળ ૫૦ ગરમાળાની શીંગ- પોષણ કરે એવું. ૦૫રવર વિ૦ [+0. માંથી નીકળતા ચક પદાર્થ
પરવર) ગરીબને પાળનારું. -બઈ, -બી ગરમાળે ૫૦ [ઉં, તમારું એક ઝાડ [] સ્ત્રી નિર્ધનતા, કંગાલિયત (૨) ગરમી સ્ત્રી [...] ઉષ્ણતા; તાપ (૨) નમ્રતા; સાલસાઈ
ગરમી -ચાંદી કે પરમિયાને રેગ ગરીયસી વિન્ની [.ગૌરવશાળી મહાન ગરમી સ્ત્રી માપસર આંક પાડવા માટેનું ગરુડ પું; ન૦ [] એક પક્ષી (૨)
સુતારનું એક એજાર [વાડક કશ્યપને વિનતાથી થયેલે પુત્ર; વિષગુનું ગરખું ન તપેલી જેવો પડધી વિનાને મેટે વાહન. ૦ગામી ૫૦ વિષ્ણુ, વજ ગરલ ન૦ લિં] વિષ; ઝેર
૫. ધજા પર ગરૂડના ચિહનવાળા વિષ્ણુ ગરવ ૫૦ [. વૈ] ગર્વ અહંકાર ગરુડ પુત્ર હિં. ગુરુ પરથી] ઢેડને ગોર ગરવું વિ૦ [ સં. ગુર] ગૌરવવાળું ગઢવિ બનાવતે પ્રત્યય. ઉદા. કામગરું, ગરવું અક્રિ [ઉં. જી] ખરવું પડવું (૨) કહ્યાગરું ધીરે રહીને અંદર પેસવું
ગરૂર વિ. [. ગુર=અભિમાન] મગરૂર ગરાડી વિ. બંધાણુંભાંગ, અફીણ કે ગરૂવું વિ+ગરવું
ગાજે વગેરેને વ્યસની . ગરેડી સ્ત્રી, રિવO] ગરગડી ગરાશિયે પુત્ર ગરાસ ખાનારે (૨) ગરાસ ગરેડે ૫૦ જુઓ ગરુડે ઝેિરી જનાવર
ખાનારે રજપૂત; રાજવંશી ભાચાત (૩) ગળી (૨) સ્ત્રી[ફેવરીટી)ઘળી એક કઈ પણ રજપૂત-એક જાત. –ચણ ગર્જન ન૦, -ના સ્ત્રી લિં] ગજવું તે સ્ત્રી ગરાશિયાની સ્ત્રી
(૨) એને અવાજ. નવિ ગજેd[.]
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગજેવું
ગલી ગજવું અ૦િ જુઓ ગરજવું ગર્ભા સ્ત્રી (ઉં.] નિંદા.-હિત વિ [.] ગ૨ પું]િ લોખંડને પાટડે . નિંદિત. – વિ. [ā] નિંદ્ય ગત પું; ન [i] ખાડે; ખાણ ગલ પે લિં. વાઢ=ગળું] માછલાં પકડવાને ગથ પુંડ + ગરથ
આંકડે(૨)લાંચ;લાલચ(૩)વાત બાતમી ગઈ સ્ત્રી [.] ધૂળ; રજ [ગધેડી (૪) ગર; મા ગર્દભ ૫૦ [. ગધેડે –ભી સ્ત્રી [.] ગલ ૫૦ લિ. ગઢ= ખરવું] ગરઝેરી અઘારગધવ ! જુઓ ગર્દભ
લાળ(૨)બત્તીને મોગરે(૩)પિવાઈ ગયેલી ગર્ભ પુંહિં. માના પેટમાં રહેલું જીવનું બળી ગયેલી ચલમમાંની ગડાકુ રૂ૫(૨) ગર;અંદરનો માવો(૩) કઈ પણ ગલકંબલ ૫૦ લિં] ગાય – બળદને ગળે વસ્તુને અંદરને ભાગ (૪) નાટકની એક લટકતી ગોદડી જેવી ચામડી સંધિ. કેશ() પુંલિં.]ફળેલે અંડ- ગલકી સ્ત્રી, શાકને એક વેલો. - નવ કોશઝાઈગેટ વિ. વિ.] ગૃહન સિં] ગલકીનું ફળ મકાનની અંદર ભાગ (૨) ગભાર. ગલખેડ ૫૦-ડી સ્ત્રી અછોડે કે હેરને જોગી પુંશુકદેવ. દ્વાર ન મદિરનો ગાળિયે ઘાલેલે મોઈના આકારને છેક અંદરને ભાગ; ગભાર. ૫ાત વિ. લાકડાને કકડો હિં.] ગર્ભનું પાડવું – પડવું તે. મંદિર ગલગલિયાં નબવ, ગલગલી સ્ત્રી, ન ગભાર. ૦વતી[],વંતી વિ. સ્ત્રીના ગલી ગલી; ગલીપચી સગર્ભા (૨) સ્ત્રી. ગર્ભિણી. વાસ ગલગેટે ૫૦ [ગલ(ગુલ) + ગોટો) એક [.ગર્ભને ઉદરમાં વાસ. શ્રીમતવિત્ર ફૂલને છોડ (૨) તેનું ફૂલ ગર્ભથી-જન્મથી પિસાદાર; શ્રીમંતને ઘેર ગલ વિ૦ ઘરડું; વૃદ્ધનું મોટું [કા.] જન્મેલું. ૦રપેર પુત્ર સમાન જાતીય ગલઢેરે ૫૦ [‘ગલઢુ=મેટું, વૃદ્ધ ઉપરથી) કોશના સંગથી બનેલે ર; “ઝાયગે- કાઠી ગરાસિયે [કા.] સ્પોર. વિ. વિ. સ્ત્રાવ j[4] ગભ ગલત વિ૦ [..] ભૂલભરેલું; ન હું. તી સવ – ગળી જવું તે; ગર્ભપાત
- સ્ત્રી ભૂલ ચૂક (જુઓ ગળથુથી ગર્ભાગાર પં; ન [ā] ગર્ભાશય (૨) ગલથુથી સ્ત્રી [ગળથૂથી (ધૂળે)- પૂમડું]
અંદરને ખાનગી – સૂવાને ઓરડે (૩) ગલપ(-) સિં. + પટો ગળે મંદિરને ગભાર-અંદરને મૂર્તિવાળે ભાગ
વટવા પટે; ગબંધ ગર્ભાધાન ન [ā] ગર્ભ મૂકવો તે (૨) ગલબે j[. ગુર્જનનો એક ફૂલઝાડ ગર્ભ ધારણ કરવો તે (૩) એક સંસ્કાર
ગલ સ્થલ નો [. Wો ગળું, ગર્ભાશય ન [ā] સ્ત્રીશરીરમાં ગર્ભ
ગલ સ્થલ ન૦ જુએ ગળસ્થળ રહેવાની જગા - તે અવયવ
ગલિત વિÍä.]પડેલું ટપકેલું(૨)ગળી ગયેલું ગર્ભિણી સ્ત્રી, હિં. સગર્ભા સ્ત્રી
ગલી સ્ત્રી સિર૦ સે. ગોસ્ટિંગ] જુઓ ગભિત વિવુિં.) જેના ગર્ભમાં-ઊંડાણમાં
ગલીપચી કઈ બીજી વસ્તુ, અર્થ કે ભાવ રહેલે
ગલી સ્ત્રી [હિં.] સાંકડી વાટ-શેરી. હે તેવું છૂપું ગવ . લિં] અભિમાન; ગુમાન. વિત
(-)ચી સ્ત્રી [+. é) ગલી[ä.]. -વિષ્ઠ, નવી, -નીલું વિ૦ : આમાના આડાઅવળા અને સાંકડા માગ ગર્વવાળું અભિમાની
ગલગલી સ્ત્રીજુિઓ ગલી ગલીપચી ગણુ નાણું સ્ત્રી (ઉં.] નિંદાણીય ગલીચ વિ. [૪. વાવગંદુ - અતિ ગંદુ વિ. [i] નિંદ્ય, તિરસ્કરણ) ગલીચે પુંછ જુઓ ગાલીચે
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગલીપચી ૨૦૮૦
ગળચું ગલીપચી સ્ત્રી, શરીરના અમુક ભાગમાં -શી, સિં, સીંગ સ્ત્રી, ગવારની
સ્પર્શથી થતા સળવળાટની મજેદાર અસર સીંગ [નિંદાવું ફજેત થવું [લા. ગલૂહગલુર અ. જાણે ગબડતું હોય તેમ ગવાવું અ૦ કિ. ગાવુંનું કમણિ (૨) (ચાલવું)
' ગવાહ ! [1] સાક્ષી પૂરનાર; સાક્ષી. ગલૂડિયું ન ભટળિયું
સ્ત્રી સાક્ષી પુરા ગબંદ(-ધ) [. ગુલં] ગલપટ્ટો ગવાળે ! સરસામાન વગેરેને પરચૂરણ ગલેફ છું. મિ. ]િ ગાદીતક્યિા વગે- ઢગલો (૨) એ ભરવાને કોથળો
રેની ખેલ : [–ગર્ભ ગષક વિ૦ [H] અનવેષક. ૧ણ નવ ગેલેલી સ્ત્રી, તાડનાં ફળની અંદરને ગર લિં], –ણ સ્ત્રી લિ.) અન્વેષણ ગોટિયું ન જુએ ગુલાંટ ગેટીમડું ગયો ૫૦ ગાનારે; ગાવામાં ઉસ્તાદ ગલે ડું(કું) ન૦ ગાલ નીચેને મોની ગવ્ય નગ [ā] ગાયમાંથી નીપજતું દૂધ, અંદરને ભાગ
દહીં, ઘી, છાણ, મૂત્ર વગેરે ગલોલ સ્ટ્રીટ ગોફણ જેવું ગલેલા ફેંકવાનું ગત(સ્ત) સ્ત્રી [fi] રોન ચોકીપહેરે
એક સાધન(૨)તેના વડે ફેંકાતો ગલેલો. ગહન વિ. [] ઊંડું; ગાઢ (૨) દુર્ગમ; -લી સ્ત્રી ના ગલેલો. -તો પું દુર્ભેદ્ય (૩) અકળ; ગૂઢ [. જાત્રુઠ્ઠ ગલોલ વડે મારવાને ગોળ ગહિરગંભીર વિ. હૈિ. ગુfહર = ઊંડું+
કાંકરા કે પથરે આનાકાની ગંભીર ગહન અને ગંભીર; ઊંડાણ ગલ્લાંતલાં નવ બવ [રવ] બહાનાં; અને ગંભીરતાવાળું
ગુિફા ગલે ૫૦ [તુ –ગુરુ અથવા . ગહુવર ન[.)પહાડની અંદરની બખોલ;
ગુર્જરંદ્રાનો નાણું રાખવાનું કામ-ખજાનો મળ સ્ત્રી જુઓ ગલ (૨)પરચૂરણ વકરાનુંનાણુંનાખવાનું પાત્ર ગળકાં નબ૦૧૦ જુઓ ગળું] ડૂબકી; ગવડાવવું સત્ર ક્રિટ “ગાવું’નું પ્રેરક ડૂબતી વખતનાં ડસકાં ગવત ન [૬. “પાવર'એક જાતને સાલે ગળકે પુંએક વાર ચાખેલી વસ્તુને ગવરાવવું સત્ર ક્રિટ જુઓ ગવડાવવું રહી ગયેલો સ્વાદ (૨) ચસકે ગવરી સ્ત્રી[. નૌરી ગાય (૨)વિત્ર સ્ત્રીના ગળગળું વિ૦ [. રાજા - ] પાણગૌરી; જોળી ને સહેજ લાલ ધાબાવાળી , પાચું ઢીલું (૨) દુ:ખથી કે લાગણીથી
હૈયું વા કંઠ ભરાઈ જવાથી થાય એવું ગવાર ૫૦ ]િ રાજ્યને વડે હાકેમ ગળચક ન૦ જુઓ ગચકડું (૨) સાઈકલને હાથે (૩) એંજિનમાં ગળચટું વિ૦ જરા ગળપણના સ્વાદવાળું જનારી વરાળનું નિયમન કરનારે ભાગ ગળચવાં નબવત્ર ગૂંચવાઈને બાત જેવા [પ.વિ.]. જનરલ ડું .] વડે ગવર્નર ઊભા રહેવું કે બેલતાં અચકાવું તે ગવલી(-ળી) પું[. વી] ગોવાળિયા ગળચવું સકિ. ગળા સુધી ઈચવું
(૨) ઢોર રાખનાર અને દૂધ વેચનાર ગળચવો પુત્ર પુરુષનું ગળાનું એક ઘરેણું (મુંબઈમાં)
ગળચિયું વિ૦ ગળા સુધી આવે એટલું ગવાક્ષ પં. હિં] બાકુંજાળિયું
(૨)૧૦ જુઓ ગળચી(૩)ડૂબતા માણસનું ગવાનિ(ને)ક નવ લિં. વા]િ જમતાં ઉપરનીચે આવવું તે; ડૂબકાં ખાવાં તે
પહેલાં ગાયને માટે જુદું કાઢેલું અન્ન ગળચી સ્ત્રી [ગળું+ચું (ા. લધુત્વગવાર ૫. એક વનસ્પતિ, ગુવાર (૨) વાચક)] ગળું; બેચી. -શું ન ગળું
- તેની શીંગ અને બીજ, ફળી, શિં (તિરકારમાં)
(ગાય)
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગળણી
ગળી સ્ત્રી ગાળવાનું છિદ્રવાળુ’ સાધન, -ણું ન॰પાણી ઇ॰ગાળવાના કપડાના કકડા ગળતી સ્ત્રી [સં. નહતી] જેમાંથી ટીપે ટીપે પાણી ગળ્યા કરે એવું શિવલિંગ ઉપર લટકાવાતું વાસણ ગળથૂથી સ્ત્રી॰ [ગલથી] તરત જન્મેલા બાળકને આપવાનું ગાળ, ધી તથા પાણીનું મિશ્રણ ગળધરી, ગળધાઈ, ગળધી સ્ત્રી [ગળું
+ સં. રાહ] પિત્તવિકારથી ગળું મળવું તે; અન્નનળની બળતરા
ગળપણ ન૦ ગળ્યા સ્વાદ (ર)ગાળ ખાંડ જેવી ગળી વસ્તુ
ગળફે પું॰ ગળામાંથી જે કફ માંમાં આવતાં થૂકીએ છીએ તે; ખળખા
ગળમધુ પું॰ જુએ. ગળ્બ ધ ગળમાણું ન એક ગળ્યું પેચ ગળવાઈ સ્રી તૈયાર થયેલાં ગાળનાં
માટલાં રાખવાનું ખળાવાડ જેવું સ્થાન ગળવુ’ સક્રિ॰ [i, વિરુ] ગળામાં ઉતારી
જવું (ર) ગાળવું; શુદ્ધ કરવું
ગળવુ અ॰ ક્રિ॰ [i. | ઝમવું (૨) એગળવું (૩) ઢીલું થવું; પાકવું (૪) અંદર ઊતરી જવું; કળવું
ગળસૂણું ન॰ ગળું સૂણી–સુજી આવવું તે ગળસ્થળ ન॰ [સં. રત્નુંT] ગાલ ગળાદ્રા પું ગળું ટૂ’પી–દબાવીને મારી નાખવું તે
ગળાફાંસ। પું॰ ગળે ફાંસા ખાવેા-દેવે તે ગળાબૂડ વિ॰ ગળુ ખૂડે એવું ગળામણુ ન૦ (સાનું રૂપું ઇ૦) ગાળવાની રીત કેતેનું મહેનતાણું(૨)ગાળતાં ના કળેલા રા
ગળાવવુ' સર્કિ૦ ‘ગળવું”, ‘ગાળવું’નું પ્રેરક ગળિયા પું॰ [ગળી + સં. ૬] ગળીથી કપડાં સૂતર વગેરે રંગનારા ગળિયું વિ॰ [É. હ ઉપરથી] ખેડૂ” ઊઠે નહિ એવું (૨) [લા.] નિર્માલ્ય (૩) જક્કી ગાળચેલ વિ॰ ગળીના રંગનું; નીલું
ગજીકાક
ગળી સ્ત્રી॰ એક વનસ્પતિ (૨) એનાં પાંદડાંમાંથી કઢાતા નીલા રંગ ગળુ' ન॰ [સં. :] શરીરનું એક અંગ (૨) અવાજ; સૂર. -ભૂખ ધ પું૦ ગળાનું એક ધરેણું, -ળેપડુ વિ॰ પારકી વસ્તુ ખથાવી પડનારું(ર)ખાટે આપમૂકનારું ગળા સ્ત્રી [સં. જીવૃત્તી; ત્રા. જો]એક વેલ ગયું વિ॰ [સં. હ્ય પરથી] ગેાળ સાકરના જેવા સ્વાદવાળું; મોઢું ગગ સ્રી ગગા નદી ગગરી સ્રીગળે ખંધાતી સગડી(કાશ્મીરમાં) ગગા સ્ત્રી [i.] હિંદુએની પવિત્ર નદી; ભાગીરથી (૨) ગંગાજળ [લા.]. ૰ગાળી સ્ત્રી ગંગા જેવી પવિત્ર ગાળી (જે ગાળીમાંથી એટલે વાસણે જ કાઢીને પાણી પિવાય છે. તેને એમ મશ્કરીમાં કહે છે). છાપ વિ॰ વચમાં મૂળ અને તળે ઉપર ટીકા છાપી હાય તેવું (મુદ્રણ). ૦૪મની વિ૦ એ બાજુ જુદી જુદા રંગવાળું (૨) જુદી જુદી ધાતુનું મનેલું. ૦૪ળી ન॰ ગંગા નદીનું પાણી. નળી સ્ત્રી॰ ગંગાજળ રાખવાનું વાસણ (૨) તાંબાકૂંડી. પૂજન ન૦ ગંગાચાત્રા કરી ઘેર ગગા લાવે ત્યારે કરાતા પૂજનવિધિ -વર. વતરણ ન॰ ગગાનું પૃથ્વી પર અવતરણ થવું તે. સ્વરૂપ વિ॰ પવિત્ર (વિધવાના નામ આગળ માનાથે વપરાતું ગ’. સ્વ.’ વિશેષણ) ગંગાત્રી સ્ત્રી॰ ગંગા નદીનું મૂળ–એક તીથ ગંગાઢક ન॰ [É.] ગંગાજળ
૨૦૯
ગજ પું॰ [il., સં.] ઢગલા (૨)એ ક જાતની એકબીજામાં એસતી વસ્તુએની ઉતરડ ગજાવર વિ॰ [ા.] છું માટું ગજિયું ન॰ ગંજમાંનું એક પાત્ર; છાલિયું ગજી સ્ત્રી॰ [જીએ ગજ] ઘાસના ઢગલેા; આધા. ના કૃતરા શ॰પ્ર૦ ખાય નહિ ને ખાવા દે નહિ એવા અદેખા માણસ ગજીરાફ ન॰ [ગજી+દું. બૅ]િ શરીરે ચપટ આવી રહે એવું ગૂંથેલું બદન
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગુજકે
ગજરે પું॰ [ા.] રમવાનાં પાનાંના જથા ગજેટી(રી) વિ॰ [ગાંન્ત’ ઉપરથી]ભાંગગાંજાના વ્યસની
ગાવું અક્રિ॰ ગાંઠનું'નું કમ*ણિરૂપ (૨) વધતું અટકવું [લા.] ગઠિયું વિ॰ [સં. ગ્રંથ (ત્રા. iz) = દુષ્ટ હાવું] ઠગ (૨) ખીસાકાતરુ
ગા પું॰ કાટે પહેરવાનું એક ગાડેલું ઘરેણું; કડા (૨)દાબીને ખાંધેલી ગાંસડી (૩)આઠ ફ્રૂટની લંબાઈનું માપ (૪) ગાંઠિયા ગઢોડા પું॰ [ગાંઢવું' ઉપરથી] સ્ત્રીના પગનું એક ધરેણું (૨) હાથનું સેનાનું સાંકળુ (૩) પીપરીમૂળ; એક ઔષધિ ગડ પું॰ [i.] લમણા (૨) ગાલ(૩)ગાલ ને લમણા સહિત ચહેરાની એક બાજી(૪) ગાંઠ; ગેાડ. માળ સ્રી કડમાળ, સ્થૂલ [i.] (−ળ) ન॰ (હાથીને) લમણાના ભાગ; કુંભસ્થળ (૨) ગાલ ગ ુ વિ॰ ગાંડિયું; ગાંડું ગંડૂષ કું [É.] કાગળા ગડેરી સ્રી [વ. ચંઢીરી] છેલેલી શેરડીના કકડા (૨) લાકડાના ગેાળવા ગટ્ટુકી સ્ત્રી [. રાંચી] ગદવાડ ગ’દવાહ પું; સ્રી, ડે પું॰ [ગંદું વાસ મારતા કચરાપૂજો અથવા મળમૂત્ર (ર) અસ્વચ્છતા [ગોખરું વિ॰ ગદ ગંદું" વિ॰ [ા. મંત્રા] ગદકીવાળું, મેલું, ગલ પું॰સ્ક્રી॰ [i.] સાડ; વાસ (ર) દુગ ંધ (૩) સુગંધી પદાર્થ'; ચંદન (૪) તિલક; ચાંલ્લા (૫) [લા.] મિથ્યાભિમાન (૬) અણગમેા (૭) (જરા પણ) સહવાસ; નિકટતા,ઉદા॰ મારે એની ગંધ ન જોઈએ’ ગધક પું॰ [i] એક ખનિજ પદાથ ગધગજ પું॰ [મં.] ઉત્તમ જાતના હાથી ગધદ્રવ્ય ન॰ [i.] સુગધી પદ્મા ગ'શિખરા પું॰ એક વનસ્પતિ; એરો ગધવ પું॰ [i.] સ્વગ ના ગવૈયા. નગર
ન॰ [i.] ગંધર્વોની કાલ્પનિક નગરી (૨) મૃગજળ [લા.]. લગ્ન ન॰, વિવાહ
ગાઝી
[છું.] પું॰ વિવાહના એક પ્રકાર, જેમાં વરકન્યા પાતાની મેળે છાની રીતે પરણે છે. વેદ પું [સં.] સંગીતશાસ્ત્ર ગધવા પું૦ [ગધવા] સહવાસ; સાખત (ર) ખાડખાંપણ કાઢવાની ટેવ ગધસાર પું[i.]સુગંધીવાળી વસ્તુઃ અત્તર (૨) સુખડ ગધાક્ષત પુંખ૦૧૦[i.]ચંદન અને ચોખા ગંધાર પું॰ [i.] હિં...દુસ્તાન અને ઈરાન વચ્ચે આવેલા દેશનું પ્રાચીન નામ(હુાલનું કદહાર)
૨૧૦
ગધાર પું૦ ગાંધાર – ” સ્વર (સંગીત) ગ’ધાતુ' અ॰ ક્રિ॰ [શે. ષ ઉપરથી] ગ’ધ -
ખદર્ભે મારવી (૨) કાવાનું ગ’ધીલુ' વિ॰ [‘ગ’ધ’ ઉપરથી] વાસ મારતું (ર) [લા.] અદેખું' (૩) ક કાસિયું (૪) અતિશય ચીકણા સ્વભાવનું 'ગ'ભીર વિ॰ [i.] ઊંડુ' (૨) અહેભાવ ને માન ઉપાવે તેવું; પ્રૌઢ (૩) પુખ્ત; ઠરેલ; વજનદાર (માસ, વિચાર વગેરે) (૪) ધીર; સહનશીલ (સ્વભાવ) ગંમત સ્રી જુએ ગમ્મત ગાઉ પું॰ [i. દ્યૂત; ત્રા. ૧૩] તરનું એક પરિમાણ (દોઢેક માઈલ) ગાગર સ્ત્રી॰ [સં. 1] સાંકડા માંનું પાણી ભરવાનું વાસણ; અમુક ધાટન ઘડા (૨) હળના વચ્ચેના જાડા ભાગ [ચ.]. મેડિયું ન॰ બેત્રણ ગાગરોની ઉતરડ. રિયા ભટ પું॰ માણભટ ગાન્ત પું॰ [. રૉલ] ખરિયું ઘાલવાનું નાકુ ગાજર પું; ન॰ [i.] એક વનસ્પતિ તથા તેનું કંદ. -રિયું ન॰, રિચા પુ॰ ગાજરના આકારનું મોટું ઊભું ટીલું [લા.] ગાજવીજ સ્ત્રી [ગાજ + વીજ] વાદળાંની
ગજના અને વીજળી, ગાજવું' અક્રિ॰ [સં. 7[] ગરજવું (ર) જાહેર થવું; નામના થવી [લા.. ગાજી(ઝી) વિ[ગ.] ધર્મને માટે લડનાર કે મરનાર વીર
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગાડવું
(ર) હારેલું
ગાઢવુ' અક્રિ ઠગાલુ; છેતરાવુ' ગાડુએ પું॰ + ગઠિયા ગાડું વિ॰ [ä. ઘૃષ્ઠ} ઘસાયેલું; નબળુ પડેલું ગાડર ન॰[i. ng]ઘેટું; મે તુ રિયું વિ॰ ગાડરને લગતું(ર)ગાડરની જેમ–આંધળા રીતે અનુસરતું; ગતાનુગતિક [લા.]. -ૐ ન૦ ગાડર ખાડા કરીને દાટવું ગાડવુ સક્રિ॰ [ä ã; પ્રા. રાજુ ઉપરથી] ગાડવા પું॰ ઘડા જેવું વાસણ (ધી-તેલ ભવાનું) [ હાંકેહુ ગાડાખેડુ પું ગાડું ચલાવનારા; ગાડાના ગાડી સ્ત્રી॰ [ત્રા, ૩. ની] એક વાહન (રેલ-ગાડી, મેટર–ગાડી,બ્રેકડા-ગાડી ઇ૦). ત(થાન) પુંગાડી હાંકનાર.− ુ ન॰ એક વાહન(૨)ઘરસંસાર;રાજગાર [લા.] ગાઢ[i.](-g)વિધટ્ટ;ધાડુ (૨)અત્યંત;ઘણું
(અજ્ઞાન, અંધારું)(૩)ભારે; ધાર(નિદ્રા) ગાણું ન॰ [i.ગાયન] ગાવું તે (ર)ગાયન;ગીત ગાતડી સ્ત્રી [સં. પાત્ર] વગર સીવેલું કપડું એઢીને ગળે વાળેલી ગાંઠ ગાતરન૦:૧૦ [i.ાત્ર]રારીરના અવચવ ગાત્ર ન૦ [i.] શરીર(૨)શરીરને અવચન
.
ભાગ. સૌષ્ઠવ ન॰ ગાત્રાની સુંદરતા ગાથા સ્રી॰[i.]કથા(ર) દેબદું વાર્તા(૩) શ્લોક (ઉદા॰ ખૌધ્ધ ગાથા) (૪) એક પ્રાકૃત ભાષા ગાદલું ન॰ ખૂબ રૂથી ભરેલું ગાદ ુ ગાદી સ્રી॰ એસવાના માપનું નાનું ગાદલું (૨) શેડ કે મોટા માણસ કે મહંત ઇ॰નું આસન કે પદ(૩)રાજાનું તખ્ત; સિ’હાસન. તક્રિયા પું॰ ગાદી અને તકિયા (ર) આરામઅનેસુખનીસ્થિતિ[લા.].નશીન વિ॰ ગાદીએ આવેલું; ગાદી પર બેઠેલું. પતિ પું॰ રાજા (૨) ગાદીના વારસ ગાધિ(-ધી)મુત પું॰ [i.] ગાધિના પુત્ર
વિશ્વામિત્ર
ગાન ન॰ [i.] ગાવું તે; ગાયન. તાન ન
ગાવું બાવવું તે (૨) ચેનબાજી [લા.) ગાપચી સ્ત્રી॰ યુક્તિભેર કાઢી કેનીકળી જવું
ગામડું
તે. -ચુ' ન॰ ગાપચી (ર) ડગળું; દળદાર મુક્ત ગાફ(-કે)લ વિ॰ ત્રિ. ōિ] અસાવધ ગાફેલિયત, ગાફેલી સ્ત્રી॰ ગાફલપણું ગામથી સ્રી ચુન॰ જુએ ગાપચી–ચ્ ગામડગૂમડ ૦ ૦ ૧૦ નાનાંમોટાં પરચૂરણ ગાબડાં ગાખડી સ્રી॰ કાણું (૨) નાના ખાડા (ઉદા૦ ગાબડીદાર રૂપિયા) (૩) ગાપચી [લા.]. -ડુન॰ બાકું; કાણું (૨) ખાડા (૩) નુકસાન; ખાટ [લા.] ગાલ પું॰ [મં. ગમ] ગભ` (પશુની માદાના). ૦ ન॰ જીએ ચિરાડી (૨) વિ૦ સ્ત્રી ગાભણી. ૰ણી વિ॰ શ્રી॰ [સં. મળી] ગ વાળી (પશુની માદા) ગાભરુ વિ. ગભરાયેલું ગાભલુ' વિ॰ [i.ગર્મ ઉપરથી] નરમ; પાચું (૨)ન૦પીજેલા રૂના પેાલ(૩)વાદળના જથા ગાભાચૂંથાપું ખ૦ ૧૦ [ગામે+ચૂંથા] રદ્દી કાગળ કે કપડાંના ડૂચા-ગાભા ગાલા પુંલ્લિંગનમ] જેનાથી વસ્તુની અંદરનું પેાલાણ પૂરવામાં આવે તે (ર) પાઘડીનું ખેતાનું (૩) ઘરેણાની અંદરના તાંમાપિત્તળના સળિયા (૪) અંદરના ગર–ગરભ (૫) રદ્દી કડુ ડૂચા
ગામ ન॰ [સંગ્રામ] માણસના વસવાટનું સ્થળ (બહુધા શહેરથી નાના પાંચા પરનું) (ર) વતન; રહેઠાણુ. ૰ઈ વિ॰ આખા ગામનું, –ને લગતું. ૰ગરાસ પું॰ રાજાએ બક્ષિસ આપેલી જમીન (ર) ગામ કે જમીનની આવરૂપી આવિકા (૩) ગામ કે ગરાસ; માલમિલકત, ટાણુ ન॰ [નસ્થાન જેની પર ગામ વસ્યું હોય તે જમીન કે સ્થળ. ડી વિ॰[+Ē. T]ગામડાનું, –ને લગતું (૨) ગ્રામ્ય; ગામડિયું [લા.]. ડિચણ સ્ત્રી॰ ગામડિયા શ્રી. ૰ડિયું વિ ગામડાનું, –ને લગતું (૨) તેવી રીતભાતનું; ઊંચા જેવું; પ્રાકૃત [લા.]. ડિયે પું ગામડાને પ્રાકૃત માણસ. ડું ન॰
૨૧૧
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગામતરું
૨૧૨
ગાશિ ત્રિા. ગામ નાનું ગામ. તરું ન ગાર પં+ ગૌરવ ગર્વ હિં. ગ્રામ સ્તર એક ગામ છેડી બીજે ગામ ગારિયું ન [‘ગાર” ઉપરથી] ગૂંદીને ગાર જવું-ગ્રામાંતર કરવું તે. વખો પુત્ર કરવા છાણમાટીને કરેલા ગોળ(૨) રાધેલું [+વખો (વિખૂટા પડવું)) ગામને વિયોગ અન્ન ઢાંકવાનું ટાયલા જેવું માટીનું કામ (૨) તેનું દુઃખ (૩) આખા ગામ સાથે ગારુડી પુ.પાટિલ મદારી (૨) સાપને લડાઈટ ટે.સ(–સા)રણી સ્ત્રીઆખા મંત્ર જાણનાર (૩) જાદુગર ગામને જમાડવું તે; ગામે
ગારે છું. કાદવ કીચડ (૨) ચણતરમાં ગામાત વિ. [ગામ'ઉપરથી] જુઓ ગામઈ વાપરવા કરેલી તિયાર માટી (૩) કેલ ગામી ૫૦ કિં. રામ, ઘા, મગ] ગામને ગાગી સ્ત્રી, કિં.] ઉપનિષદમાં પ્રસિદ્ધએવી માલિક (૨) મુખી
'બ્રહ્મવાદિની સ્ત્રી ગામી કેિ. ગિ] માળી
ગાડ કું. [૬] (લશ્કરી) પહેરેગીર રક્ષક ગામી વિ. [i] (સમાસને અંતે) જતું;
(૨)આગગાડીને સંભાળીને હુંકાવી જનાર પહોંચતું” એવા અર્થમાં. ઉદા ક્ષેત્રગામી
ગાહપત્ય પંકિં.) હિંદુ ધર્મશાસ્ત્ર પ્રમાણે ગામેતી પું[.ગ્રામપતિ ગામને મુખ્ય
ગૃહસ્થ રાખવાના ત્રણ અગ્નિમાં એક
ગાહેશ્ય નહિં. ગૃહસ્થાશ્રમ માણસ; મુખી(૨)ગામને રખવાળ[ક]
ગાલ પું[ઉં. ] માણસના મેની બે ગામેરું ન આખા ગામને જમાડવું તેમોટો વરે (૨) ગામ
'બાજીને ભાગ. ૦૫રિત્રળિ)યાં ન ગામોટ વિ. [‘ગામ ઉપરથી ગામનું (૨)
બ૦ કાકડા કે ળિયા ફૂલવા તે. મગ્ન ગામડિયું (૩) ૫૦ ગામને ગોર. ૦૮ી પું
(સૂ)રિયું ન [í. મા -ઓસી)
ગાલ તળે રાખવાનું શરૂ ઇનું નાનું ગળ ગામેટ.-૮ નવ ગામનું ગોરપદું
ઓશીકું ગામતર ૫૦ કિં. ગ્રામ+૩ત્તર) ગામને
ગાલિપ્રદાન ન [ઉં.નાસ્ત્રિ + ગાન ગાળ બહારવટિયો
આપવી-ભાંડવી તે [પાથરણું ગામેત નવ જુઓ ગામતરું
ગાલીચે પું[1] ઊનનું એક જાતનું ગાય સ્ત્રી[ઉં. દૂધ દેતું એક ચેપનું
ગાડું ન ગલકું ગલકું ગાયક પું. [.] ગાનારે; ગયે
ગાફલો સ્ત્રી નાનું ગાલ્લું (ભારનું કે વાહનનું) ગાયત્રી સ્ત્રી હિં.] એક વૈદિક છંદ (૨) એક
(૨) એક પરિમાણ; ત્રીસ મણનું માપ. વૈદિક મંત્ર. પુરશ્ચરણ ન. સવા
-લું ન૦ ગાડું લાખ ગાયત્રીને વિધિપૂર્વક જપ
ગાવડી સ્ત્રી ગાય ગાયતે ન [] ગાવું તે(૨)ગાવાની ચીજ. ગાવડેલ પુંમુખ્ય કૂવાથંભ વાદત ન ગાવું બનાવવું તે
ગાવલી સ્ત્રી[હિં. દલાલી;કમિશન. કાઠી ગાયબ વિ. [1. Ta] ગેબ; અલેપ જવું = કામના બેજામાંથી છટકી જવું. ગાયિકા સ્ત્રી [.) ગાનારી સ્ત્રી; ગાયક સ્ત્રી
હું નવ ગાવલી કાઢી જવું તે ગાર સ્ત્રી, લીંપવા માટે બનાવેલો છાણ- ગાવી ૫૦ ગાવડોલ ઉપર ચડાવેલ શઢ માટીનો ગાર
[(ઠંડુંગાર) ગાવું સક્રિ [ઉં. સુરેલ અવાજ કાઢ; ગાર વિ(પ્રાયઃ ઠંડુ સાથે) ઘણું ઠંડું સંગીતમાં બલવું (ગીત વગેરે) (૨) [લા. ગાર વિ. [૪] “કરનાર એવા અર્થને
વખાણ કરવાં (૩) એકની એક વાત તદ્ધિત-નામને લાગતો પ્રત્યય (ઉદા. વારંવાર કહેવી મદદગાર)
ગાશા(શિ) [.] પં. ઘડાની પીઠ ગારત(-) વિ. [..] જે મૃત્યુવેશ ઉપર નાખવાની ડળી; ઘાસિયા
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગાસ ૨૧૩
ગાંઠવું. ગાસ(હું) ૫૦ ઘાણીની આસપાસને બળદ ગાંગાલલાં () નબવ રિવો] જુઓ
નીચે વટલે કચરે (૨) તુવેર, મગ ગલ્લાતલ્લાં ઇત્યાદિનાં ઝીણું છોડાં
ગાંગું (૦)વિગાંગલું] કાંગુનમાલું રાંક ગાળ સ્ત્રી (ઉં. જા]િ અપશબ્દ ગાંગેય પુત્ર લિં] ગંગાના પુત્ર-ભીષ્મ ગાળ ૫૦ ગાળતાં નીકળેલો કચર.૦ણન ગાછો (૦)પું વાંસફોડે વાંસની ચીપનાં
ગળાઈને આવેલું પ્રવાહી (૨) ગાળવાની ટોપલા–ટાપલી ગૂંથનારે કિયા [૨.વિ.|
ગજવું () સક્રિટ લિ. નિત-ગાં ગાળવું સરકિટ [ä. I] કચરો કાઢી
ફેસલાવવું (૨)હરાવવું (૩) બદવું ગાંઠવું શુદ્ધ કરવું (કૂવે, પાણી ૮૦) (૨) ઓચ ગાંજિ-જી)વધવા,ગાંજિ-જીવપાણિ દઈ ઓગાળવું (ધાતુ ઇ.) (૩) શોષવું;
૫૦ કિં. રાંડીવ ધન્ધા, ળિ] ગાંડીવ ઓછું કરવું (૪) વિતાવવું પસાર કરવું
ધનુષ્યવાળે અને ગાગાળા(-ળી), ગાળાગાળી સ્ત્રી મા (4પં. દિgi, Taો એક છેડ
પરસ્પર ગાળ દેવી તે ગળિયું ન [જુઓ ગાળ] ઢેરને બાંધવાનું
અથવા તેની કળી (તેને ચલમમાં પીવાથી
નશો ચડે છે) ગાળાવાળું દેરડું (૨) કામને બેજે; જવાબદારી[લા. (૩)ગળી
ગજે () પુંઠ બાંધે; કદ
(૪) ગાળતાં નીકળેલે કરે
ગાંઠ () સ્ત્રી [ઉં. ગ્રંથિી આંટીવાળે ગાળી સ્ત્રી[‘ગાળે' પરથી પર્વતે વચ્ચે
બંધગ્રંથિ(૨)ઝાડને જ્યાંથી ડાળાં ફૂટે છે સાંકડા માર્ગ ખીણ
તે ભાગ (૩) લાકડામાંને ભમરાવાળે ગાળે ! જુઓ ગળું] સરકાવી જવાય
ગંઠાઈ ગયેલે ભાગ (૪) મૂળના ગઠ્ઠા જે એવું નાડું ફાંસ (૨) અમુક સમય (૩) ભાગ (જેને વાવવાથી ફણગો ફૂટે છે) (૫) મોસમ. ઉદા. કેરીગાળે(૪)ઘરને વિભાગ; શરીરમાં લોહી ગંઠાઈ જઈ બાઝેલી ગળી ખંડ (૫) બે સ્થળ કે કાળ વચ્ચેનું અંતર
(૬)એક રેગ; પ્લેગની ગાંઠ (૭) લિ.] (૬) પહોળાઈ; પને (૭) અમુક જગા; અંટસ કીને (૮) સં૫. કંદ પું; નવ પ્રદેશ (૮) દળણું ઓરવાનું ઘંટીનું મેં સૂરણ કે અળવી જે જમીનમાં થડ (૯) બંગડીને વ્યાસ (૧૦) શરીરને બાંધે ફૂલીને થયેલ ક. ૦વાળવી = નિશ્ચય (૧૧)મેટી ગાળી; ખીણ (૧૨) ફેરફ વટાવ કરવો [લા.. ગળફો પં. ગાંઠ કે (૧૩) પેટમાં ગળાઈને જામેલો મળ (૧૪) રૂને દો સૂતરના તારમાને) (૨) સ્ત્રીને પહેરવાનું એક જાતનું વસ્ત્ર
ખટકે; સંશય. ડી સ્ત્રી ગાંસડી (૨) ગગડી (૨) સ્ત્રી, નાને ગાંગડે
ઘન; સંપત્તિ. પુ. મોટી ગાંઠડી; ગાંગડું (0) વિ. [f. લાટ પ્રા શકુ. ગાંસડે. નસાંધે (૨) બે તારને
ન પલળે અને ન બફાય એવું (૨) પું જોડતી ગાંઠ (૩) ગાંઠવાના દેરા (૪) પલાળવા કે બાફવા છતાં નરમ ન થાય ગાંઠવાની ઢબ - કળા. નું વિ૦ ખાસ એવો દાણે. -ડો ૫૦ વસ્તુને બાઝી પોતાનું પદરનું ગયેલે નક્કર કકડે-કાંકરો (૨) નહિ ગાંઠવું () સક્રિ. [. મણકા કે ફાટેલું કપાસનું કડવું
એવી વેહવાળી વસ્તુને દોરામાં પરવી ગાંઠ ગાંગરવું (0) સક્રિટ બરાડવું (ઊંટનું) વાળી એકબીજા સાથે ગૂંથવું(૨)દેરી, તાર ગગલું () વિટ[રવ૦] કાંગલું નકામું (૨) વગેરેને એકબીજા સાથે ગાંઠવાળીને બાંધવું ન ગણગણાટ (૩) આનાકાની (૪) (૩) ગાંઠે કરવું; મેળવવું (૪) તાબે રહી બડબડવું-ફરિયાદ કરવી તે
હુકમ માન; બદવું
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગાંઠાળું
૨૧૪ ,
ગિરમીટિ ગાંઠળું, ગાંઠિયું (૯) વિ૦ ગાંઠવાળું ગાંધીવટું(૦)ન, – પં. ગાંધીને વધે ગાંઠિયે (2) પં[‘ગાંઠ ઉપરથી] સૂકવેલી (૨) બધી બાબતોનું શેડું જ્ઞાન હળદરને કાંકરે(૨) ચણાના લોટની એક હેવું તે [લા.] તળેલી વાની (૩) મોટી ગાંઠ (૪) વિ- ગાંધીવાદ (૦) સત્ય અને અહિંસાના ગાંઠ સાથે સંબંધવાળું
પાયા પર આખી સમાજવ્યવસ્થા તથા ગાંઠી (0) સ્ત્રી (ઉં. વાટિ] એક ઘરેણું માનવજીવનની ગાંધીજીએ બતાવેલી ગાંઠે () અક પાસે; કબજામાં
દૃષ્ટિ કે ફિલસૂફી (તુવેરને દાણે ગાંઠે (૦) ૫૦ મેટી ગાંઠ, પેરાઈ આગળને ગાનું (0) નવ (રાગથી) ગંઠાઈ ગયેલ
ભાગ. ગળફે પુત્ર જુઓ ગાંઠગળફે ગાંભીય ન૦ કિં.] ગંભીરતા ગાંડ (0) સ્ત્રી [૩. ટૂંક = અપકાર ગાંય (ગા) ૫૦ [. Tલ્સ) વાળંદ (૨) (અશિષ્ટ પ્રયોગ) ગુદા (૨) કશાયની ટચાક માણસ [લા.!
બેસણી – બૂઠું સ્ત્રિીગાંડાપણું ગાંસડી (૨) સ્ત્રી [ગાંઠડી] અનેક વસ્તુ ગાંડછી () સ્ત્રી, પણ ન૦, ગાડાઈ એકઠી બાંધી કરે ; પિટલી. ગાંડિયું () વિ૦ ગાંડું, ગાંડા જેવું -ડે ૫૦ મેટી ગાંસડી; પિટલે * ગાંડિવ ન૦ .િ 'અર્જુનનું ધનુષ્ય, ગિગલાવવું સક્રિો “ગીગલાનું પ્રેરક
૦ધવા, ૦૫ાણિ ૫૦ અર્જુન ગિદરડું ન [. દુર પરથી] ઘેટાનું ગાંડી () સ્ત્રી [‘ગાંડું” સ્ત્રી બાજીમાં બચ્ચું [ક] અવળી ચાલે ચાલતી કુટીર
ગિડ વિ. [સં. વૃદ્ધો સુસ્ત ભારે (ઘણું ગાંડીવ,ધવા,પાણિ જુઓ ગાંડિવ'માં ખાધાથી) (૨) ન શિયાળ ગાંડું (૦) વિ. ઘેલું; અણસમજુનાદાન;
ગિનતી સ્ત્રી [હિં. ગણતરી;હાજરી લેવી તે મગજનું ચસકેલું (૨) નટુ ગાંડું કામ કે ગિની સ્ત્રી [.) જીઓ ગીની વર્તન (૩) બાજીમાં અવળી થાલે કુટી ગિન્નાવું અo કિ [ ગિન્ની', ઉપરથી ચારવાનું રમવું તે. ઘેલું વિ૦ ગાંડા *
" (પતંગનું) એક બાજુ નમતું – કતરાતું જેવું. તૂર + આતુર (ઉં.) છેક ગાંડું
રહેવું (૨) રિસાવું ગાંદરું () નવ, - ૫૦ ગદગામનાં
ગિળી સ્ત્રી [હિં. ચક્કર ખાવું-ખવરાવવું તે ઢેર ઊભા રહેવાની ભાગોળ પાસેની જગા
ગિરજા સ્ત્રી ગિરિજા; પાર્વતી (૨) ગામની ભાગોળ : ગાંધર્વ વિ. [f.] ગંધને લગતું(૨)પું,
ગિરજા, ૦ઘર ન [ો. બ્રિનિયા ખ્રિસ્તી ૦નગર ન૦, ૦લગ્ન ન, વિવાહ ૫૦
દેવળ; “ચર્ચા જુઓ “ગંધર્વમાં એિક-“ગ”
ગિરની સ્ત્રી [ ભીડ [શ્રીકૃષ્ણ
ગિરધર, ગિરધારી પુંલિ.શિરિરૂપ,વારી] ગાંધાર સગીતના સાત સ્વરમાં ગવાર ! [. ગંધાર દેશ.-રી સ્ત્રીલિં]
ગિરનાર પુંકાઠિયાવાડને એક પર્વત ગાંધારના રાજાની પુત્રી –ધતરાષ્ટ્રની પત્ની
ગિરફતાર વિ4 [ નિરિકતા પકડાયેલું ગાંધિયાનશું () જાઓ ગાંધીવટું
(૨) તલ્લીન. -રી સ્ત્રી કેદ પકડાવું તે (૨) ભેળસેળ ગૂંચવાડે (લા.
ગિરમીટ ન [૬. વિન્ટેટ) છેદ પાડવાનું એક ગાંધી (૧) ૫૦ કિં. રાત્વિા: કરિયાણું એજાર, સારડી
વગેરે વેચનાર વેપારી (૨) એક અટક ગિરમીટ સ્ત્રી. [૬ ગ્રીમેન્ટ) હિંદ બહાર ગાંધીજી(૦) ૫૦ મેહનદાસ કરમચંદ ગાંધી; સંસ્થામાં મજૂરી માટે લઈ જવાતા મહાત્મા ગાંધી. -ટેપી સ્ત્રી, ખાદીની મજૂરો પાસે કરાવી લેવાતું કરારપત્ર. સફેદ લાંબી ટેપી
-ટિયે પંગિરમીટથી બંધાયેલો મજૂર
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગિરવી
૨૧૫
ગુજરાન ગિરવી સ્ત્રી જુઓ ગરવી
ગીર [.એક પ્રત્યય. “વાળું, “ઝાલનાર, ગિરા સ્ત્રી [.] વાણી (૨) ભાષા
એવા અર્થમાં નામને અંતે. ઉદા. ગિરિ ૫૦ [ઉં. પર્વત. કંદર-રા) સ્ત્રી જહાંગીરે; દસ્તગીર [મિલ [. પર્વતની ગુફા. ૦જા સ્ત્રી.પાર્વતી. ગીર સ્ત્રી [] યંત્રથી ચાલતું કારખાનું;
જાપતિ લિ.] જાવર ૫૦ મહાદેવ. ગીરવવું સત્ર ક્રિટ ગીરે-ઘરેણે મૂકવું. હજાસુત ૫૦ કિં.] ગણેશ. તનયા સ્ત્રી ગીરવાવું અક્રિટ (કર્મણિ) પાર્વતી. ધર, ધારી ૫૦ શ્રીકૃષ્ણ. ગીરવી અ ાિ. શિવ ગીરવેલું; ઘરેણે
રીશ ૫૦ કિં.] મહાદેવ (૨) હિમાલય -ગીરી -ગીરનઈ] સ્ત્રી નામ બનાવતા ગિરે અ૦ (૨) પં. [fi] જુઓ ગીરો' પ્રત્યચ. ઉદાહ ગુમારતાગીરી; ગુંડાગીરી ગિલતાન ૫૦ ભવગેરેને ત્રિશલાકાર ટેકે ગીરે અ [વા. નિરો] ગરવી (૨) ૫૦ મૂક્વામાં આવે છે તે (૨) ફહેતાલ જતાં ગીરવવું તે દેવા પેટ આડમાં કાંઈ મૂકવું તે. માંડવીમાં પાટી ઉપર મુકાતી બીજી બે ખત નવ ગીરો મૂક્યાનું ખત-લખાણ ચીતરેલી પાટડીઓમાંની પહેલી
ગીર્વાણુ . કિં. દેવ; સુરે. ભાષા સ્ત્રી ગિલેટ પં. [૪. ]િ ઢાળ (સેના ઇનો) ગિલી સ્ત્રી, મેઈ (૨) ગડગૂમડકે બીજા ગીલી સ્ત્રી, દડે ૫૦ જુઓ ગિલ્લીમાં
દરદને લીધે આવતે સેફ વેળ. દડ ગીસ સ્ત્રો [. જીરા =નઠારાપણું] ચેરી. ૫૦ મોઈ ને દંડે કે તેની રમત
પડવી =બેટ જવી; નુકસાન થવું -ગી એક ફારસી તદ્દભવ તદ્ધિત પ્રત્યચ.વિ ગુગપુથ અ [વ૦] ગુસપુસ છાની રીત પરથી ભાવવાચક નામ બને છે. ઉદા. કોઈ સાંભળી ન જાય એમ(૨)એકમેકમાં
માંદગી પસંદગી કિંગલાવું ખુશ થવું ગૂંચવાતું ગયેલું હોય તેમ અસ્પષ્ટ (લખાણ) ગીગલાવું અળક અકળાવું ગભરાવું (૨) (૩) સ્ત્રી એમ કરેલી વાત. -ચિયું વિક ગોગી સ્ત્રી નાની છોકરી; કીકી. -ગે પુત્ર અસ્પષ્ટ; ગુચપુચહેય એવું-છઅજુઓ નાને કરે; કીકે
| ગુચપુચ [વાળને જળે-જુલકું ગીચવિ પાસે પાસે સંકડાઈને આવી રહેલું. ગુછ સિં.(છો) ગેટ, કલગી (૨)
-ચોગીચ અવ ખીચોખીચ ભીડ-ગરદી ગુજ૨ સ્ત્રી [1] ગતિ; પ્રવેશ ન થાય તેમ(૨)વિખૂબ ગીચ [ગાણું ગુજરડાંગેરમટીસ્ત્રી ગુજરડુનેગોરમટી; ગીત નહિં. ગાયન(૨)અવસર પર ગવાતું તે લાવવાને લગ્નને એક વિધિ ગીતા સ્ત્રી [સં. કેટલાક ધાર્મિક પદ્યગ્રંથને ગુજરડું નગણપતિ આગળ મૂકવાનું માટીનું
આપવામાં આવેલું નામ.ઉદાશિવગીતા'. વાસણ (૨) ગારાની ગાજર જેવી આકૃતિ, પરંતુ ખાસ કરીને તે નામથી ભગવદ્ગીતા જે માંગલિક પ્રસંગે વેદી ઉપર મૂકવામાં જ ઓળખાય છે. કાર ૫૦ગીતા રચનાર; આવે છે શ્રીકૃષ્ણ જયંતી સ્ત્રી, ભગવદ્ગીતા ગુજરવું અ૦િ [i. ગુત્તર ઉપરથી જવું કહેવાયાના દિવસને ઉત્સવ (એક મતે, વહી જવું (૨) વીતવું માથે આવી પડવું
માગશર સુદ અગિયારશ) , (૩) સક્રિટ જતું કરવું; દરગુજર કરવું. ગીધ ન[ફં. પૃએકમેટુંમાંસાહારી પક્ષી ગુજરી જવું = મરી જવું ગીની સ્ત્રી[. સેનાને એક બ્રિટિશ સિક્કો ગુજરાત પંડ્યો નહિં.ગુર્જરત્રા)ગૂજરાત. ગીર પં. [ä. ગિરિ.(સાંઈની એક જાતના વતી વિ. ગુજરાતનું, –નેલગતું (૨) સ્ત્રી. નામને અંતે વપરાય છે) (૨) ગિરનારને ગુજરાતી ભાષા(૩)પું ગુજરાતને રહેવાસી ગિરિપ્રદેશ
ગુજરાન ન [૬] નિર્વાહ ગુજારે
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગુજરી
ગુજરી સ્રી॰ સ્રીના હાથનું એક ઘરેણું ગુજરી સ્રી॰ [7. ગુજ્ઞર] શહેર-કસબામાં ભરાતું બજાર
ગુજારવુ સક્રિ॰ [ીં. ગુજ્ઞાન] નિ`મન કરવું; ગાળવું (૨) રજૂ કરવું; દાદ માગવી (૩) માથે નાખવું; વિતાડવું ગુજારા પું॰ [f. IfR] નિભાવ; નિર્વાહ ગુજ્જર વિ॰[i.ગુગર; પ્રા.]સુતાર, વાણિયા, અહીશ ને ક્ષત્રિયાના એક ભેદ ગુઢકા પું॰ [સં. શુટિા] ધણી એછી લંબાઈ પહેાળાઈની જાડી ચાપડી
શુદ્રપુ(“સુ)ર્ટ અ॰ ખરાખર એઢી કરીને (સૂવા માટે); ગેટપેટ
ગુટિકા, ગુટી સ્રી॰ (સં.] ગાળી (દવાની) ગુરૂ પું [Ē.] ગેાળ
૨૧૬
ગુડગુડ અ॰ [રવ૦] એવા અવાજ કરીને (ર)ધીરે ધીરે, ગબડતું હેાય એમ(ભેટીલાં કે બાળક ચાલે એમ) ગુડાકેશ પું [i.] અર્જુન (૨) શિવ ગુડાવવું સક્રિ॰, ગુડાવું અ૰ક્રિ॰ ગૂડવું'નું અનુક્રમે પ્રેરક અને કર્મણિ ગુણ પું॰ [i.) જાતિસ્વભાવ; મૂળ લક્ષણ; ધ*(૨) સદ્ગુણ (૩) પ્રકૃતિના ત્રણ ધમ - સત્ત્વ, રજ, તમ-તે(૪)અસર;ફાયદા (૫) ઉપકાર [ઉદા॰ ‘અવગુણ ઉપર ગુણ કરવા’] (૬) પણછ (૭) દેરી; દારા; દોરડું (૮) દેકર્ડ; ‘માક’ (૯) સ્વરાના એ ફેરફાર – ગુણ, વૃદ્ધિ – માંનેા પ્રથમ [વ્યા.] (૧૦) કૃતિનું રસપ્રદ લક્ષણ (રૌલી,લાલિત્ય વગેરે)[કા.શા.](૧૧)વિ॰સ ંખ્યાને અંતે સમાસમાં] ગણું. ॰કે પું॰[i.] ગુણનાર અંક – સખ્યા –રકમ [ગ.] ગુણુકા સ્ત્રી. ગણિકા; વેશ્યા ગુણકારક,ગુણકારી વિ॰ ફાયદો કરે એવું ગુણગાન ન॰ [i.] ગુણ ગાવા તે; વખાણ ગુણગુણ અ [વ॰] ગણગણ ગુણગ્રહણ ન॰ [i.] ગુણની ખૂજ – કંદર કરવી તે
ગુણગ્રામ ન॰ [સં.] ગુણાના સમૂહ
.
ગુપ્ત
ગુણગ્રાહક વિ॰ [i.] ગુણજ્ઞ ગુચિહ્ન નગુણ્યાનું આવું(×)ચિ[ગ.] ગુણુન વિ॰ [સં.] ગુણ જાણ્નારું; કદરદાન ગુણત્રય ન[i.] સત્ત્વ, રજ અને તમ એ ત્રણ ગુણને સમૂહ ગુણદોષ પું॰[i.] ગુણ અને દોષ; સારાસાર ગુણધમપું [i.] વસ્તુસ્વભાવથી પ્રાપ્ત થયેલા ગુણ–ધમ ઉત્તમતા; શ્રેષ્ટતા ગુણવત્તા સ્ત્રી[સં.] ગુણવાળા હાવું તે (૨ ગુણવંતી વિ॰ સ્રી ગુણવાળી ગુણવાચક વિ॰ [i.] ગુણ ખતાવનારું (વિશેષણ) [ગ્યા.]
ગુણવું સક્રિ॰ [સં. ઝુળ] એક સંખ્યાને ખીજી સખ્યા જેટલી વાર વધારવી ગુણાકારપુંગુણવુંતે(ર)એથી આવતીરકમ ગુણાદ્રચ વિ॰ [i.] ગુણથી ભરપૂર ગુણાતીત વિ॰ [i.] સત્ત્વ વગેરે ત્રણ ગુણાને – તેમનાં કાર્યોને એળગી ગયેલું; પરમજ્ઞાની [આસક્તિ કે આદર
ગુણાનુરાગપું [i.] બીજાના ગુણા પ્રત્યે પું॰ ગુણાન્વિત વિ॰ [i.] ગુણવાળું; ગુણી ગુણાંક પું॰ [i.] ગુણાકાર કરવાથી આવેલી રકમ ગુણિયલ વિ॰ સદ્ગુણી ગુણી વિ॰ [i.] સદ્ગુણી (૨)પું॰ ગુણવાન પુરુષ (૩) કલાકાવિદ (૪) જંતરમંતર જાણનાર. ૦જન પું૦; નં૦ કદરદાન,ચતુર માણસ (૨) સજ્જન; ગુણિયલ માણસ ગુણીભૂત વિ૰[i.]ગૌણ બનેલું (૨) ગુણરૂપ– ભૂષણરૂપ બનેલું – કરેલું ગુણાત્તર પું; ન૦ [i.] એ રકમ વચ્ચેનું પ્રમાણ; ‘રશિયા’ [ગ.] [દ્વાર ગુઢ્ઢા સ્રી॰ [i.] શરીરમાંથી વિષ્ટા નીકળવાનું ગુનેગાર વિ॰ ગુના કરનારું; અપરાધી. રી શ્રી॰ ગુનેગારપણું' ગુના(ના’) પું॰[ા. અપરાધ;વાંક; તકસીર ગુપચુપ અપ (ગુપ્ત)+ ચૂપ] ચુપચાપ; છાનુંમાનું ગુપ્તવિ॰ [i.] છુપાવેલું; સંતાડેલું (ધન વગેરે)
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગુચર
૨૧૭
ગુલઝાર (૨) છાનું ગૂઢ (વાત વગેરે). ૦ચર ૫૦ વડીલવર્ગ(માબાપ,શિક્ષકઈત્યાદિ).તમ [] જાસૂસ. દાન ન૦ કિં. રૂપું દાન સાધારણ અવયવ પં. ભાજગ.]. ગુસી બ્રાઉં. ગુલાકડીની અંદરગુપ્ત-છૂપું ત્વના [.] ગુરુપણું (૨) મેટાઈ ગોરવ રહે એવું એક અણીદાર સળિયા જેવું (૩)ભારેપણું. વકેન્દ્ર, સ્વમધ્યબિંદુ હથિયાર
કાતર; ગુહા ન જે બિંદુથી વજનનું સમતોલપણું થતું ગુફા સ્ત્રી [સં.ગુહા] પહાડની બખેલ– ઊંડું હોય તે; “સેન્ટર ઓફ ગ્રેવિટી' [૫. વિ.]. ગુફત(–ફતે)ગેશ્વી[.વાતચીતમસલત ત્વરેખા(ષા) સ્ત્રી ગુરુત્વકેન્દ્રના ગુબારે. ૫૦ જુઓ ગબારો
આકર્ષણની લીટી ચા દિશારેખા. ગુમ વિ. [૪] ખેવાયેલું
ત્વાકર્ષણ ન ભારનું પૃથ્વીના કેન્દ્ર ગુમસૂમ અ૦ સૂમસામ; ગુપચુપ
તરફ ખેંચાવું તે; “ગ્રેવિટેશન'. દક્ષિણ ગુમાન ન. [A] અભિમાન; ગર્વ. -ની સ્ત્રોત્ર સિં.) અભ્યાસ પૂરો કર્યા પછી વિ. અભિમાની
ગુરુને આપવાની દક્ષિણ. ૦દાસ વિ૦ ગુમાવડા(રા)વવું સત્ર ક્રિો [જીઓ પું ભલે બાધ (કટાક્ષમાં). ૦૫ની ગુમાવવું ખવડાવવું
સ્ત્રી [i.]ગુરુની પત્ની. પૂજા સ્ત્રી વિ. ગુમાવવું સક્રિ. [.. ગુમ ઉપરથી] ખેવું ગુરુની પૂજા-આદર-માન. ૦બંધુ, ભાઈ (૨) ધૂળધાણી કરવું; ઉડાવી દેવું
એક ગુરુને શિષ્ય સહાધ્યાયી. મંત્ર ગુમાસ્તાગીરી સ્ત્રી, ગુમાસ્તાનું કામ; ૫૦ ગુરુએ આપેલે મંત્ર (૨) છૂપી સલાહ; મહેતાગીરી
શિખવણી લિ.]. મુખ વિ. ગુરુના ગુમાસ્તી સ્ત્રી, ગુમાસ્તાગીરી. સ્ત ! મોંએથી મળેલું (૨) મનસ્વી નહિ પણ [f. ગુમાસ્ત કારકુન; મહેતે
દીક્ષિત-ગુરુના બેધને અનુસરનારું (૩) ગુમ છું. [રવ] મુકી
૧૦ ગુરૂનું મુખ. મુખીવિગુરૂના મુખનું ગુર નેપાળ દેશને વતની
(૨) સ્ત્રી શીખેમાં શરૂ થયેલી પંજાબની ગુરગુર અ [રવ૦] એવો અવાજ થાય તેમ એક લિપિ. ૦વાર પું[] અઠવાડિયાને ગુરદો . મૂત્રપિંડ (કિડની
એક દિવસ ગુરુ વિ. [ā] મેટું (૨) ભારે (૩) દીર્ધ (૪) ગુર્જર વિ[ā]ગુજરાતનું (૨) ૫. ગુજ્જર
શિક્ષક (૫) પુરે હિત; ગોર (૬). જાત (૩)ગુજરાત (૪) ગુજરાતને વતની. એ નામને ગ્રહ; બ્રહસ્પતિ (૭) ગુરુવાર. -રી સ્ત્રી [ ]ગુજરાતણ (૨) રબારણ; ૦૫ []આવો મોટો કંસ. કિલી ગોવાળણી (૩) એક જૂને ગુજરાતી રાસ
શ્રી ગુરુચી. કુલ(ળ) નવ ગુરુને (૪) રાગની એક ઢબ (૫) ગુજરાતી ભાષા રહેવાનું ઠેકાણું જ્યાં વિદ્યાર્થીઓને રાખીને (૬) ગુજરાત રૂપી દેવી (૭)વિત્ર ગુજ૨તે શિક્ષણ આપે છે (૨) તે પદ્ધતિને ગુજરાત દેશને લગતું અનુસરતી શિક્ષણસંસ્થા. ૦ચી સ્ત્રી,
ગુલ ન. [] ફૂલ (૨) ગુલાબનું ફૂલ (3) અનેક તાળોને લાગુ પડે એવી ફેંચી; બત્તી ઉપરને બળેલો ભાગ મોગર લિ.]. માસ્ટર-કી' (૨) ગમે તેવા સંજોગોમાંચ કંદ પું[] ગુલાબની પાંખડીઓને કામ દે એવી યુક્તિ, ઉપાય, સાધન છે. * સાકરનો મુરબ્બે. છડી સ્ત્રી, એક [લા.. કેjકાટખૂણાથી મોટેખૂણો ફૂલઝાડ (૨) તેનું ફૂલ (૩) ગુલાબનો ગોટે ઍન્ટસએંગલ'ગ.]. ગય વિગુરુ અથવા તેરા(૪)એક ઘરેણું.જા(ઝા) દ્વારા જ સમજાય એવું. ૦ચર્યા સ્ત્રી [.] પં. [1] ગુલાબની વાડી, ફૂલવાડી (૨)
ગુરુની સેવા. વજન ૫૦; નબવ[ઉં. વિમનહરફ સુંદર
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગુલતાન
ગુલતાન વિ॰ [ા.] મશગૂલ; તલ્લીન ગુલતારે પું[ગુલ+અ. તુŘT]ગુલાબના ગોટા --ગજરા (૨) એક ફૂલઝાડ ગુલદસ્ત પું॰ [7.] ફૂલના ગાટા-તારા ગુલદાન ન૦ [ા.] ફૂલદાની ગુલદાવદી(-રી)ગ્રી[ા.3fs()તાતૂટી]
એક ફૂલઝાડ (૨) તેનું ફૂલ ગુલનાર પું॰ [ા] દાડમ ગુલબાસ ન॰[ગુલ+{.અન્યાસ એક ફૂલછેાડ
-
(૨) તેનું ફૂલ ગુલમગ ન[[,]શારખકાર(૨)આનંદની – ઠઠ્ઠામશ્કરીની વાત (૩) ગામગપાટા ગુલમોર (મૌ’) સ્ત્રી॰ [hī. ગુરુમુહૂ] એક ફૂલઝાડ (૨) તેનું ફૂલ ગુલશન ન॰ [í.] ગુલિસ્તાન ગુલામ ન[ા.]એક ફૂલઝાડ(ર)તેનું ફૂલ. જળ નગુલાખની ખુશખેવાળુ પાણી. ॰જા બુન॰એક મીઠાઈ.॰દાન ન॰[ૉ.], દાની સ્રી॰ [hī.] ગુલાબજળ છાંટવાની શિરાઈના આકારની ઝારી.શ્રી વિ[7.] ગુલાબના ર ંગનું (ર) મીઠું; મજેદાર (ઉદા॰ઊંધ,સ્વભાવ) (૩) સ્ત્રી॰ ગુલાબના જેવા રાતા ર’ગ ગુલામ પું॰[.] ખરીદ કરેલા ચાકરલુડી (૨)પરવશ--પરતંત્ર માણસ[લા,]. ૦ખત ન૦ ગુલામ તરીકેના વેચાણનું લખત(ર) પરતંત્ર ખનાવે એવું લખાણ-કરાર,ગીરી સ્ત્રી॰ [[.] જીએ ગુલામી. ડી સ્રી ખરીદ કરેલી દાસી – લૂ'ડી. બ્હાર પું ગુલામના યિામે1. –સ્રી સ્રો॰ [hī.] ગુલામપણું (૨) ઘણી હલકી તાબેદારી (3) પરાધીનતા [સુગંધીદાર ભૂકો ગુલાલ પુંન એક રાતા રંગના સહેજ ગુલાંટ સ્ક્રી॰ વિ. પુત્તુત્ય (પટ્ટ)] ગેાટીમડુ (૨) ઊલટુ ફરી જવું તે [લા.] ગુલિસ્તાન ન॰[ા.]ગુલશન,ફૂલવાડી;બાગ ગુમ ન॰ [F.] ગાળાના રોગ (૨) ગાંઠ (૩) ઝુંડ; ઝાડી ગુલર ન॰ ગૂલર; ઉમર
ગુરિયું
ગુલ્લુ' ન॰ [જીએ ગૂડલ] પાપડની કણકના એ; ગૂલ ગુવાર ૦ફળી,૰શિ(-શી,-સિ,-સી)ગ જીએ ‘ગવાર’માં
૨૧૮
ગુસપુસ સ્ત્રી॰[રવ૦]ગુચપુચ;છાની વાતચીત ગુસલ ન॰, ખાનું ન॰ જીએ ‘ગુસ્લ’માં ગુસ્તાખી સ્ત્રી[ા.] બેશરમી; અસભ્યતા ગુસ્લ ન॰[મ.]સ્નાન, ૦ખાનું ન॰નાહવાની આરડી
ગુસ્સે પું॰ [મ.] ક્રોધ ગુહા સ્ત્રી [સં.] ગુફા
ગુહ્ય વિ॰ [નં.] છૂપું; છુપાવવા યાગ્ય (૨) ન॰ રહસ્ય; મમ (૩) છૂપી વાત ગુહ્યક પું॰ {É.] દેવાના એક વગ; કુબેરના અનુચર
ગુ'ગl;i.]–ગુ', વિ॰ જુએ ગૂગુ’વિમાં ગુજ પું, ન ન॰[i.] ગણગણાટ ગુજવુ અ॰ ક્રિ [મં. શુન] ગણગણવું; ગુજાર કરવા
ગુ′ાલ [i.] ~ળ, ન૦ ચનાઠી ગુંજાર(વ) પું॰ ગુંજવાના અવાજ
અવ્યક્ત મધુર અવાજ [લા.] ગુજાશ સ્ત્રી [વાનાĪ] ગા; તાકાત (૨) સમાવવાની શક્તિ ...ગુટેન ન॰ [i.] ઢાંકવું – છુપાવવું તે (૨) ચાપડવુ' લગાડવું તે ગુ'ના પું॰ [k. Gunter–એક જણનુંનામ. તેની સાંકળ માપમાં લેવાતી તે પરથી જમીનનું એક માપ (એકરના ૪૦ મે ભાગ; ૧૧×૧૧ ચારસ વાર)
ગુંડાગીરી સ્રો॰ ગુંડાપણું;ગુંડા જેવું વતન ગુડા વિ૦ જબરદસ્તીનાં કામ કરનારું; બદમાશ; દાંડ (૨) પું॰ એવા આદમી ગુંદ(૦૨)પું॰કેટલાંક ઝાડમાંથી ઝરતા ચીકણા રસ (૨) ચેટાડવાના કામમાં આવતા તેનેા બાવળના રસ. ૦૫ાક પું॰ ગુંદર ભેળવીને બનાવેલું વસાણું (૨) એક મીઠાઈ (૩)માર [લા.]. ૦રિયુંન॰ પલાળેલા ગુંદર રાખવાનું પાત્ર (ર) લફરું; કંટાળા આવે
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગુંદિયું
૨૧૯
'ગૂંચળું તેયનખસેએવું-ચટણવૃત્તિનું માણસ. ગૂધ (ધ) સ્ત્રી ગૂમડું મટે રહેતું ચિહન
[લા.. દિયું નવ ગુંદરનું પાત્ર; ગુંદરિયું - ખાડે [૨] ટિટા જેવો ગઠ્ઠો • ગુંફિત વિ ]િ ગૂંથેલું
ગૂમડ(ડું) નવ શરીરે ઊઠત ફેલ્લે – ગુંબજ ! [1. વઢ) ઘૂમટ
ગુમૂતર ન મળમૂત્ર ગૂ ન [] વિષ્ટા; મળ
ગૂરજી ૫૦ એક જાતનું પુષ્કળ વાળવાળું ગૂગળ પં. હિં. ગુaો એક ડુંગરી ઝાડને ઠીંગણું કૂતરું
[‘ગુર્જરીમાં ગુંદર (તે દવાના તેમ જ ધૂપ કરવાના ગૂર્જર વિ. (૨) પુંવ, નરી સ્ત્રી, જુઓ કામમાં આવે છે)
ગૂલર ન૦ ગુલ્લર; ઉમરડે(૨) ઉમરડું (૩) ગૂગળી વિ૦ (૨) ૫૦ ઓખામંડળના કાનનું એક ઘરેણું. -રું ન જુઓ બ્રાહ્મણની એક જાતનું
ગૂડલો પાપડને લૂઓ (૨) જુએ ગૂલર ગૂજ સ્ત્રી [. ગુહ્ય ગુપ્ત વાતનું રહસ્ય (૨) (૩) ઘડિયે લટકાવવાનું એક લાકડાનું
બે બાજુ અણુવાળે (પાટિયાં જોડવાને) રમકડું. -રે ૫૦ ઉમરડે ખીલ (૩) વિ. ગુહ્ય; ગુપ્ત
ગંગણું વિ૦ [. ] નાકમાંથી બેલતું ગૂજરાત, ૦ણ, તી (ઉં. સૂત્રો] જુઓ ગૂંગળામણ ના સ્ત્રી ગૂંગળાવું તે ગુજરાતમાં
ગૂંગળાવવું સકિગૂંગળાવુંનું પ્રેરક ગૂઝ સ્ત્રી, જુઓ ગુજ
ગૂગળાવું અકિo [Ī ઉપરથી રવ) ગૂડલું ન૦ લિં: ચૂટ = દડે ગુલું હવાની ખોટ કે અટકાયતને લીધે ગૂડવું સત્ર કિટ કાપવું (૨) ખોદવું
અમૂંઝાવું; શ્વાસ રૂંધાવો ગ્રહાલાકડી સ્ત્રી, એક પ્રકારની જૂની ગૂંગાડા બવ ગૂંગાના જેવું વર્તન સજા – રિબામણી
–ચાળા:ગૂંગાપણું(૨)કેઈ કામમાં ચીકાશ ચૂડી સ્ત્રી (જ. ગુ (નરી ગુર=ધવજ) કર્યા કરવી તે (૩)વગર આવ કામમાં ઉત્સવને દિવસે ઊભે કરેલો ઝુંડે માણેક- ચૂંથણાં કરવાં. તે થંભ. ૦૫ડ પુંચૈત્ર સુદ પડવો ગૂગું વિહં. ] નાકમાંથી બેલતું ગૂગણું ગૂડ ૫૦ સિર૦ સે. મોઢ= પગોચિ. પગને (૨) મૂંગુ (૩)ન, નાકના મળને બંધાઈ
નળે (૨) બળ, શક્તિ; હાંજા [લા ગયેલ પોપડે. -ગે ! (નાકમાંનું) ગૂઢ વિ. [ā] ગુહ્ય; છાનું (૨) ન સમજાય ગૂંગું (૨) એક જાતને જીવડે એવું; ગહન (૩) ઇઢિયાતીતમિસ્ટિક. ગૂંચ સ્ત્રી (દરા વગેરેનું) ગંઠાઈ જવું તે વાદ ૫૦ વસ્તુ ગૂઢ હાઈ સ્વાનુભવને જ (૨) આંટીઘૂંટી; મુશ્કેલી [લા. ૦૧ણું વિષય છે એ તત્વજ્ઞાનને વાદ મિટિ- સ્ત્રી ગૂંચાઈ જવું તે (૨) જેમાંથી ઉકેલ સિઝમ ,
કાઢવો મુશ્કેલ થઈ પડે એવી પરિસ્થિતિ. ગૂણ સ્ત્રી વુિં. ગોળ] થેલે કોથળો (૨) વણિયું વિ૦ ગૂંચવણવાળું. ૦વવું
છાલ (ગધેડા વગેરે ઉપરનું) (૩) ચાર સક્રિ. ગૂંચવણમાં નાખવું. વાડિયું મણનું માપ. ૫ાટ નવે શણ કે સૂતળીનું વિ. ગૂંચવાડાવાળું. વાડે ! જુઓ વણેલું તાપડું; ટાટિયું(૨) નમ્બવ તેનાં ગૂંચવણ. વાવું અક્રિ. ગંઠાવું (દેરા વસ્ત્ર કે તે પહેરવાની જેલશિક્ષા. -ણિયું વગેરેનું)(૨) [લા.]સપડાવું; ઉકેલ ન સૂઝ ન ગૃપાટને બનાવેલો થેલે -ણિયો (૩) મૂઝાવું; ગભરાવું. ળિયાર્થ વિ. પુંતાંબાને ઘડો (૨) થેલે ગૂણ (૩)૫૦ ગૂંછળીવાળું. વળી સ્ત્રી દરાની અટેરીને
કાટખૂણો (કારીગરને) [કામી કરેલી આંટી કે ગેળે. વળું ન ગળ ગૂધ વિ. [. , ગુ] રમતિયાળ (૨) આકારમાં વળેલું કે વરેલું હોય તે
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગૂંચાવું
ગૂ’ચાલુ' અકિ॰ જીએ। ગૂચવાનું ચૂછળિયાળુ, શૂ'છળી(જી) જુઓ ગૂંચળિયાળ', ગૂગૂંચળા(-g) ગૂજી(ઝુ) ન[Ä. Ü; મા. ચુલ્લ] ગજવું ગ્રતા પું॰ ગૂંચ(ર)વાંધા; રા કા(૩) કલંક ગ્રંથણ ન॰ ગૂંથવું તે (ર)ગૂંથવાનું કામ (૩)ગૂંથવાની કળા. —ણી સ્ત્રી॰ ગૂથવાનું કામ(ર) ચૂંથવાની કળા કે આવડત (૩) ગ્રંથામણી
ગ્રંથનુ સ૦ ક્રિ॰ [શંગૂ] દોરી કે સેરને આંટી પાડી પાડીને સાંકળવું – જાળીદાર રચના કરવી [ મહેનતાણું ગ્રંથામણુ ન॰, “ણી જો ગૂંથવાનું a'થાવત્રુ' સ૦ ક્રિ॰, ગૂંથાવું અ॰ ક્રિ
‘ગૂંથવું’નાં અનુક્રમે પ્રેરક અને કમણિ Q'દેવુ' સ॰ ક્રિ ખૂ; પગ તળે કચરવું
૨૨૦
(ર) દાખી મસળીને નરમ કરવું (૩) મારવું; કશું [લા.] [માર [લા.] ગૂઢાપાક પું॰ [ગ્દુ] એક મીઠાઈ (૨) ગૂંદાવવું સક્રિ॰, ગૂંદાવું અકિંચૂદવું’
નાં અનુક્રમે પ્રેરક અને ભાવે રૂપ ગૂદી સ્ત્રી [સં. ગુરૂ] એક ઝાડ. પાક પું જુઓ ગૂંદાપાક ગ્રે'હું' ન॰ ગૂદીનું ફળ ગૃધ્ર ન॰ [i.] ગીધ
ગૃહ ન॰ [i.] ઘર(ર)છાત્રાલચ (૩)જગા; આલય;મકાન કે એરડા(અંતે સમાસમાં, જેમ કે રાયનગૃહ, ભેજનગૃહ). ૦ •ઉદ્યોગ પું॰ ફાલતુ સમયમાં ઘેર બેઠાં થઈ શકે તેવા ઉદ્યોગ (ઉદા૦ રેંટિયાના ઉદ્યોગ). કાય ન॰ [i] ઘરનું કામકાજ (ર)ઘેરથી કરી લાવવાનું લેસન. દેવતા સ્રી॰[i]ધરની દેવી (૨) પું૰ખવ૦ ઘરના દેવા (કુલ ૪૫ છે). પતિ પું॰ (નં.] ગૃહસ્થ(૨)છાત્રો પર દેખરેખ રાખનાર શિક્ષક, પ્રવેશ પું [i] ધરમાં વિધિપૂર્વ*ક પ્રવેશ કરવેા તે (૨) ખીજાના ધરમાં કે હદમાં રજા વિના પેસવું તે; ‘ટ્રેસપાસ’. લક્ષ્મી સ્ત્રી સુશીલ, સચ્ચરિત સ્રો. સચિવ પું૦
ગેરકાયદે
દેશની આંતરવ્યવસ્થા સભાળનાર પ્રધાન; હેમ-મેમ્બર’. સંસાર પું૦ ઘરસંસાર; ધરખટલા. સ્થ પું [i] બ્રહ્મચર્યાશ્રમ પૂરી કરી ગૃહસ્થાશ્રમમાં દાખલ થયેલા માણસ(ર)સારા ખાનદાન માસ; સજ્જન. ૦૨સ્થાશ્રમ પું [i.] બ્રહ્મચર્ચાશ્રમ પછીના ખીને આશ્રમ. ૦થી વ॰ ગૃહસ્થને લગતું (૨) સ્ત્રી॰ [હિઁ.] ગૃહસ્થાઈ; ગૃહસ્થાશ્રમનું કામકાજ વગેરે. “હિણી સ્રો॰ [i.] ગૃહસ્થની સ્ત્રી; ધરધણિયાણી. નહી પું॰[i.] ગૃહસ્થાશ્રમી (૨) ઘરધણી
ગૃહીત વિ॰ [i.] ગ્રહણ કરેલું (ર) માની લીધેલું. [ચહીતા પું॰ (‘ગૃહીતા’ ખેાટું છે) જીએ તેના ક્રમમાં]. “તાગમાં સ્રી [xëત્ત + આરામ] કલે યુનિવર્સિટીની બી, એ.ને મળતી પદવી કે તે ધરાવતી સ્ત્રી ગૃહ્ય વિ॰ [સં.) ગ્રહનું; ગૃહ સંબંધી. સૂત્ર
ત॰ [i.] ગૃહધમ સબંધી સૂત્રોના સંસ્કૃત ગ્રંથ
ગૅડ (ગ) સ્ત્રી॰ ગડ; પડ; ગડી (કપડાની) (૨) સળ (કાગળને) (૩) મેળ બેસવું તે; યુક્તિકતા [લા.]
ગેડી સ્ત્રી [ā. પેડ્ડી] ગેડીદડાની રમતમાં વપરાતી છેડેથી વાંકી લાકડી. દંડા પું ગેડી અને દડે કે તે વડે રમાતી રમત ગેણિયું, ગેણું (ગૅ) ન॰ [સ૨૦ ફે. = બળદ ઠીંગણા પણ વેગથી ચાલનાર એક જાતના બળદ
ગેમ (ગ) વિ॰ [મ.] ન દેખાય એવું;
અદૃશ્ય (૨) ન૦ ગેમ હોય તે; અદૃષ્ટ. -શ્રી વિ॰ ગુપ્ત; અદૃશ્ય; ગૂઢ ગૅસેટ પું॰ [...] જાતીય કારા [વ. વિ.] ગેય વિ॰ [É.] ગવાય એવું કે ગાવા જેવું.
તા સ્ત્રી, બ્લ્યૂ ત્
ગેર પું॰ [ગરવું’ઉપરથી] ગરેલા ભૂકા શેર (ગ) [l.] ‘નિષેધ, અભાવ, ખાટું એવા અથ દર્શાવનાર પૂગ.૦ઇનસાર, ઇન્સાફ પું. અન્યાય. કાયદે વિ
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગેરકાયદેસર ૨૨૧
ગેખવું (૨) અ [i] કાયદા વિના કાયદા એંગું (ગે) વિ. [૧૦] સહેજમાં રડી વિરુદ્ધ કાયદેસર અo ગેરકાયદે; પડે એવું; ગાંગુ કાયદા પ્રમાણે નહિ. ફાયદે પુંગેર- ગંગાટ (ગે) પુત્ર રિવO] ભારે શોક લાભ. મુનાસ(-સિ)બ વિ૦ ગેર સેંઘટ (ગે) વિર ચકચૂર મસ્ત વાજબી. રસ્તે અ ટીરીતે એકાયદે. ગુંડી (ગે) સ્ત્રીગેંડાની માદા. -ડે ! લાભ પંત ખોટ નુકસાન (૨) ખેટે . રાંદલ એક જંગલી જાનવર લાભ. વર્તણૂક સ્ત્રી ખરાબ રીતભાત- ગેંદ (ગે) સ્ત્રી (ઉં. તુ] દડી (ખાસ વર્તન. રાવલે અ [. વી પરથી કરીને ફૂલ કે રેશમની) જ્યાંથી ન જડે એવી જગાએ; બેટી ગે સ્ત્રી હિં] ગાય (૨) ઈદ્રિય (૩) વાણી જગાએ
ખંખેરવું | (૪)પૃથ્વી (૫)આકાશ. કણ પૃ. હિં.] ગેરવવું સક્રિ. ગિરવું ઉપરથી પાડવું ગાયને કાન (૨) અંગૂઠાથી અનામિકા ગેરવહીવટ (ગે) પુંઠ અવ્યવસ્થા; અંધેર સુધીના વિસ્તારનું પ્રમાણ(૩)એક જાતને ગેરવાજબી(ગે) વિર અગ્ય; અઘટિત મુગ(૪)ન, એક ધોળું ફૂલ(૫) દક્ષિણમાં ગેર ! જુઓ ગેર] ઘઉંના પાકમાં આવેલું શિવનું એક પ્રસિદ્ધ તીર્થ. કશી
થતો એક રોગ ાિટી સમજ સ્ત્રી વધી ગેરસમજ(-જૂત-જૂતી) (ગે) સ્ત્રી રોકળ આઠમ સ્ત્રી [. જો] શ્રાવણ ગેરહાજર (ગે) વિ૦ હાજર નહિ તેવું. વદ આઠમ, કૃષ્ણની જન્મતિથિ -રી સ્ત્રી,
રોકળગાય સ્ત્રીચોમાસામાં થતું એક ગેરુ પુજન. [f. રિલ) એક જાતની લાલ લાલ અને સુંવાળું જીવડું; ઈગેપ (૨) મટોડી (૨) જુઓ ગેરે. (-) શિંગડાંવાળું એક જીવડુતને પરમેશ્વરની ૫૦ ગેરુને – ભગવો રંગ
ગાય પણ કહે છે) ગેરેજ ન [કું. મેટર રાખવાનું મકાન એકળગાંડું વિ૦ ગોકુળની ગોપી જેવું ગેરે ૫૦ [‘ગરવું” ઉપરથી] ગરેલો ભૂકે શેર ગાંડું સાવ ભાન વગરનું ગેલ (ગે) ના લાડ(૨)લાડભર્યો ખેલ, રમત બેકળિયું નવ ગોકુળ (લાલિત્યવાચક) (૨) ગેલન પું[] પ્રવાહીનું વિલાયતી માય વિ. ગોકુળનું, –ને અંગેનું (આશરે દશ શેર)
શેકી ૫૦ શોરબકોર; ઘઘાટ ગેલરી સ્ત્રી[, એક પછી એક હાર ઊંચી કુલ કિં], (–ળ) ન૦ ગાયોનું ટોળું (૨) - ઊંચી ગઠવી હોય એવી બેઠક (નાટક- મથુરા પાસેનું, કૃષ્ણ જ્યાં ઊર્યા હતા તે - શાળામાં હોય છે તેવી) (૨) છાનું ગામ.-ળિયે રેગ કું. વિરહને લીધે ગેલી સ્ત્રી[] (છાપખાનામાં) ગોઠવેલાં (ગોકુળની ગોપી જેવો) થતો રેગ
બીબાના ચોકઠાને મૂકવાનું લંબચોરસ ગેખ (ગે) પું. વાક્ષ) છાનું ઝરૂખે પતરું કે પાટિયું (૨) ગેલી પ્રફ લિ.]. પ્રફ (૨) ગોખલે નહિં.] ગેલીનાં બીબાં પરથી કઢાતું પ્રફ શેખણ નાખવું તે. ૦૫ટ્ટી સ્ત્રી ગોખી ગેસ પું[૪] વાયુરૂપી પદાર્થ (૨)કોલસા- પાડવું તે. -ણિયું વિ. ગોખી પાડનારું
માંથી કઢાતો બળે એવો વાયુ.એંજિન ગેખરુ પુંકન[. જીલ્લt] એક વનસ્પતિ ન તેલ કે તેના ગેસથી ચાલતું એંજિન (૨)એનું કાંટાવાળું બીજ ગેસુ પું[.] વાળની લટ; જુલકું ગેખલી (ગે) સ્ત્રીનાને ગોખલ. - ગેસુ ૫૦, ડી સ્ત્રી, ધૂળ; જેહુ
૫૦ ગેખ; તાકું [ બેલિવું ગેહ નીં.] ઘર.-હિની સ્ત્રી.] ગૃહિણુ શેખવું સક્રિ. (મેઢે કરવા) વારંવાર
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગોખાવું
રરર
ગોતરજ શખાટવું સક્રિટ ગેખ ગેખ કરવું ગેર્ટીમડ, ગેટીલ ન૦ ગુલાંટ
ગળે પં હડપચીની નીચેને ગળા ગેરીલો ૫૦ [ગોટી'] પીંજણની તાતને તરફ લચી પડતા ભાગ (૨) ઊંટ થડકાવવાનું ઓજાર (૨) નક્કર ગળે; મસ્તીમાં આવે ત્યારે મોંમાંથી જીભની દ(૩) કાંઠલે(૪)કપડાને વણેલે સાટકે
પાછળથી તાળવાને ભાગબહાર કાઢે છે તે ગેટે ૫૦ લિંગોટી' પરથી ગોળ; પિંડે ગેનું વિ. માલ વગરનું (૨)આવડ વગરનું (૨) ફૂલને તેરે કલગી (૩) ગલગોટે (૪) ગેચાસ ૫૦ લિં] જમતા પહેલાં ગાયને વાદળા જેવો ગેછે (ધૂળ, ધુમાડાને) (૫)
માટે જુદું કાઢેલું અન્ન; ગવાનિક ફળની અંદરની ગેળ ચીજ; ઉદાળ નાળિબેચર વિ. [4] ઈદ્રિયગમ્ય (૨) નવ યેરને ગોટે (૬) છબરડ; ગોટાળે [લા]
ગૌચર; ચર. -રી સ્ત્રી ભિક્ષા શેઠ(8) સ્ત્રી [.] છાની-અંતરની બેચલું ન [ગૂંછળું] વર્તુલાકારમાં એકઠા વાતચીત; ગુંજ (૨) મિજબાની; ઉજાણું થવું તે. ગેલાં ગણવાં = પાર ન (૩) મશ્કરી; ટેળ (૪) મિત્રતા (૫) ભેટ મૂકવો - ગૂંચવાયા કરવું
(ખાસ કરીને હેળીના દિવસોમાં ગુલાલ ગેજું વિ૦ ગંદુ
ઈ૦ છાંટનારને અપાતી). કડી સ્ત્રીને છાની. ગેઝાર સ્ત્રી [ઉં, જીહ્યા જુઓ ગજાર - અંતરની વાતચીત (લાલિત્યવાચક). ગેઝાર્ડ વિ૦ કિં. નો હત્યારું ગાયની ત્રણ સ્ત્રી ગાધ્યિણું હત્યા કરનાર પાપી (૨) જ્યાં હત્યા થઈ ગણું છું. જુિએ ઘૂંટણ ઢીંચણ હોય એવું અપવિત્ર. - ૫૦ ગોહત્યા શેઠણ સ્ત્રી [ગોઠવું” ઉપરથી ઉતરડની કરનાર (૨) હત્યારો
બેસણ; ઈંટણી; સૂથિયું (૨) ગોઠવણ ગેટ પુંડ ગેટ (ધુમાડાને)(૨)ધંટડે.(૩) બેઠવણ(-) સ્ત્રી ગોઠવવું છે કે તેની
બેર તથા છોકરાને હાથે પહેરવાનું એક રીત; રચના(૨) સગવડ; બાબત.વું ઘરેણું (૪) બીજા રંગના કપડાને એટીને સક્રિટ વ્યવસ્થિત બંધબેસતું મૂકવું કે
મૂકેલી કિનાર તિ (કટાક્ષમાં) કરવું(૨)નેકરીમાં કે કામધંધામાં રાખવું ગેટપીટ ન [૨૦] અંગ્રેજી કે તે બોલવું - રખાવવું [આવવું; ગમવું ગેટપે-મેઈટ અગેટ] જુઓ ગુટપુટ બેઠવું અક્ર. (ગોઠ) ઉપરથી] અનુકૂળ ગેટલી સ્ત્રી, નાને ગોટલ (૨)ગોટલાની ગેઠિવણ સ્ત્રી ગિોઠ] સ્ત્રીમિત્ર; સખી
અંદરની મીજ (૩) કામમાંથી ગપલિયું ગેઠિયે ! [ગોઠ' ઉપરથી મિત્ર, સ્ત લિ.). બાજ વિકામર; ગેટલી ગેહીમડું ન જુઓ ગેટીમડું મારવામાં હેશિયાર. ગેટલી મારવી= ગેહ (ગે) નગ [H. ; ig] શરીર ઉપર કામમાંથી ગાલિયું કરવું. લો ૫૦ થતી ગાંઠ; ઢીમણું . ફળની અંદરનું કેટલાવાળું બીજ (૨)કઠણ ગેડ સ્ત્રીગાડવું તે. છવું સક્રિ. દવું માંસપિંડ. ગેટલા ચડ = સ્નાયુ ડાઉન સ્ત્રીનું નવ ]િ માલ ભરવાની ઉપર તાણ આવતાં સખત કળતર થવું વખાર ગોદામ સાથે, સેબતમાં ગેટાવું અ૦િ [ ગોટ' પરથીગળગળ ગેડે (ગે) અ [ કા.] પેકે; જેમ(૨)–ની
ગોટા વળવા (૨) ધુમાવું (૩) ગૂંચાવું ગત સ્ત્રી [ગોતવું ઉપરથી શોધખોળ ગેટાળે પુગેટઅવ્યવસ્થા છબરડો(૨) ગેટ નહિં. પત્ર] + કુળ ગૂંચવણ(૩)હિસાબકેસિાની બાબતમાં) ગેતર (ગે) ન ગિ]] કઠોળની શિંગનાં
ગરબડ કે ઘાલમેલ યા અફરાતફરી ફેતરાં અને પાંદડાને ભૂકે (ઢેરનું ખાણ) ગેરી સ્ત્રી [સં. ગુર] ગાળી(૨)નાની ગાંઠ ગોતર નવ + ગોત્ર; કુળ. ૦જ પું; સ્ત્રી
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગતરડું ૨૨૩
ગોપાલી જુઓ ગોત્રજ. વડું ન ગતરજની ગેદાટવું સકિવદા મારવા(૨)વારંવાર પૂજા માટે આપેલી માટી અથવો વસ્તુ કે કહ્યા કરવું ટેકવું લિ.] તે લાવવાનો સમારંભ (લગ્નમાં મંગળ દાન ન [.] ગાયનું દાન (૨) કેશ તરીકે કરાય છે)
કપાવવાને સંસ્કાર–વિધિ તવું સત્ર ક્રિટ રેિ. પુત્તિ (ધેલું) દામ સ્ત્રી ન૦ [. નોટાન] ગોદી ઉપરથી] શોધવું; ખેાળવું
ગોદાવવું સત્ર ક્રિગોવું નું પ્રેરક (૨) તું (ગે) ન [. વત્તeઘાસ) ઢેરને ગોદો માર(૩) ટેકીને જાગ્રત કે સતેજ માટે બાફેલું ખાણ(૨)ગમે તેમ રાંધેલું કે કરવું લા.. ટાઢું ને વાદ વગરનું અન્ન [લા. બેદી સ્ત્રી અંદર પાણી કઢાય ઘલાય એવી શેત્ર નવ [G] વંશ કુલ; “ટ્રાઈબ” (કેઈ સવડવાળું, વહાણો બાંધવાનું અને ઊભાં
ખાસ મુનિથી શરૂ થતું). ૦૪ વિ. [૪] રાખવાનું બંદર (૨) ગોડાઉન ગેત્રમાં જન્મેલું (૨) પુસ્ત્રી કુલદેવતા, ગેદ પું. ગોદાવે - ખૂચે ચા ભેંકાય એવું
ગેતરજ. -ત્રીય વિ. એક ગોત્રનું ઊપસેલું તે (૨) મુકો, ઠોંસો (૩) ખોટ ગેથ (થ) સ્ત્રીનિ. ગોત€ = ડૂબકી] ઊધે નુકસાન [લા] - માથે ફરી જવું તે; ગુલાંટ (પતંગની) (૩) ગેધણ નવ [જુઓ ગોધન) ગાયનું ટોળું ભૂલથાપ; ગોથું લિ.] .
ગેધન નવ [i.) ગાયો રૂપી ધન દોલત ગેથણે પુંસરી નાડવાને ખલે (ર) ગધણ થાવું સક્રિો ગેાથે ગેથે મારવું ગેધલિયું નનાને ગોવાછરડે લિગ્ન
થાવું અકિ. ગોથાં ખાવાં ગેધા લગન ના ગેધૂલિ–સમીસાંજનું ગથું ન [જુઓ ગોથ] માથું નીચે ય ગેધુમ મુંબ૦૧૦ [.] ઘઉં
તેવી શરીરની સ્થિતિ(૨)ગુલાંટ (૩)માથું ગોધુલગન ન. જુઓ ગોધાલગન મારવું તે (૪) [બવ૦] નકામાં ફાંફાં (૫) ધું ન જુઓ ગેધલિયું ભૂલથાપ લિ.]
ધૂમ ૫૦ બવ [.) ગોધુમ; ઘઉં ગેજ સ્ત્રી મેળે
ગેલિક [.], ગેધૂળિક વિગેરજગેદ (૨) સ્ત્રીગિદવું] વારંવાર ટક્યા સમી સાંજનું લગ્ન [કરેલો બળદ કરવું તે ડબલ અંતરાય
ગે પુત્ર [. ]આખલો ખસી નહિ દડિયું વિ[ગોદડું” ઉપરથી] ખડબચડું ગેપ પુંછ જુઓ ફ] (પુરુષનું) કોનું ને જાડું(૨)ગોદડીમાં હોઈએને થતું–રાતનું
એક ઘરેણું (ગ્રહણ) (૩) પાસે માત્ર ફાટેલી ગોદડી કે ગેપ jo [i.) ગોવાળિયો. કાવ્ય ન ચીંથરાં રાખનાર (બા, સાધુ) (૪) નવ ગ્રામ જીવન વર્ણવતું કાવ્ય; પરલી
એક જાતને શીતળાને રોગ – એરી ગેપદ ન૦ લિં] ગાયનું પગલું ગષ્પદ ગેરડી સ્ત્રી નાનું ગોદડું(૨)લૂગડાંના કકડા શેપન ન૦, ના સ્ત્રી લિં] સંરક્ષણ(૨) વગેરે ગોઠવીને કરાતું હલકું પાતળું ઓઢણ ગુપ્ત રાખવું તે
યેિગ્યા કે પાથરણું (૩) ગાયની ડોક નીચેની ગેપનીય વિ૦ કિં.] ગે; ગુપ્ત રાખવા લબડતી ગોદડી જેવી જાડી ચામડી. ડું ગેપવવું, ગેપવું સક્રિલિં.ગુપૂઉપરથી] ન. [૩. શ રૂ ભરીને કરાતું મોટું - સંતાડવું, છુપાવવું [ધરેણું ઓઢણ કે પાથરણું
ગેપહાર ૫. ગિફ) (સ્ત્રીનું) કોટનું એક ગજવણું સ્ત્રી ગોદ, દખલપજવણી ગેપાલ (૦૭)j[ā] ગોવાળિયો (૨) રાજા ગેદવું સકિ. ગેડવું; ખેદવું
(3) કૃષ્ણ.લિકા,-લી સ્ત્રી લિ. ગેપી
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગે પાષ્ટમી
ગોપાષ્ટમી સ્રી॰ [ä.] કારતક સુદ ૮ ગાપિકા, ગે પી સ્ત્રી [સં.] ગાત્રાળણ (૨) વૃંદાવનની કૃષ્ણભક્ત ગાવાળણ ગોપીચ’દન ન॰[i.] ટીલું કરવામાં વપરાતી એક પીળી માટી. (ગાંઠનું) ગેપીચંદન ફરવું=(ગાંઠના) પૈસા બગાડવા; (જાતે) નુકસાનમાં ઊતરવું ગાપુર ન॰ [i.] શહેરના કે મદિરને દરવાજો (ર) મુખ્ય દ્વાર
ગાતા પું [É.] રક્ષક; વાલી ગાષ્યવિ॰[ä.]ગુપ્ત રાખવા યોગ્ય,ગેપનીય ગાર્ફ પું॰ [સં. જીલ્લ] કાટનું એક ઘરેણું (૨) હાથનું એક ધરેણું (૩)રાસ રમતાંનીસાથે હાથમાંનાં રંગબેરંગી દોરડાં ગૂંથાતાં જાય છે તે રમત ગાફણુ સ્ત્રી[ફે.મેળા]ગાળા-પથરા ફેંકવાનું નેતર જેવું સાધન. –ણિયું વિ॰ ગાણના કામનું; કઠણ (પથ્થર) (ર) ઘેાડા ધીના કઠણ (નાના લાડુ). -ણિયા પુંગાણમાં ફેકવાના ગાળા (૨) લાડુ (વ્યંગમાં) [લા.]. ઋણી સ્ત્રી અાડે લટકાવવાનું સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું. “ણે। હું જીએ ગાફણી (૨) તુગા પર જડેલા લાકડાના એક ભાગ
ગામર ન॰ [કે. ગોવર] (ગાયનું) છાણ(૨) છાણાંના ભૂકા [ગાડયું ગોખરુ પું॰ એરી; એક જાતની શીતળા; ગોખરું વિ॰ [ગામર]ગદું (૨)ન૦ ગાખર ગેબરા પું॰ધૂંસરી બાંધવાની હળની દાંડી ગોખાવું અફ્રિ॰ ગેમે પડવે ગોખા પું॰ પછડાયાથી ધાતુની બનેલી વસ્તુની સપાટીમાં પડતે ખાડી ગાબ્રાહ્મણપ્રતિપાલ [ä.], −ળ વિ॰ (૨)
પું ગાય ને બ્રાહ્મણના રક્ષક (રાજા) ગામય [સં.], -ળ ન॰ ગાયનું છાણ ગોમંડલ [સં.], = ન॰ પૃથ્વીના ગાળાકાર
-
ગેમાસ ન॰ [ઉં.] ગાયનું માંસ ગેામુખ ન॰ [નં.] ગાયનું માઢું (ખાસ
ગેરમટી
કરીને પથ્થર વગેરેમાંથી બનાવેલું (૨)એ ક જાતનું નગારું. “ખી સ્ત્રી॰ [i.] માળા જપવાની ગેમુખના આકારની કોથળી ગોમૂત્ર ન॰ [i.] ગાયનું મૃતર; ગૌમૂત્ર ગોમેધ ॰ [É.] જેમાં ગાયના ભાગ આપવાના હેાય તેવા યજ્ઞ ગાયણી (ગા) સ્રો॰ ગેારાણી થાયણી (ગા) સ્રી [સં. ગૌત્ ઉપરથી] સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી(ર)વ્રત નિમિત્તે જમવા એલાવેલી સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી ગાયરા (ગા) સ્ત્રી॰ [નં. ગૌરી] ગેરમાનું વ્રત ગેર પું॰ (છાણાના) ભૂકા; ગેરા ગાર (ગો) પું॰ [સં. શુ] પુરાહિત (ર)પા ગાર સ્ત્રી॰ (ગૌર,) જીએ ગારમા ગારક્ષા સ્ત્રી॰ ગાયાનું રક્ષણ ગારખ વિ॰ [નં. ગોરક્ષ] ઇંદ્રિયાને સ્વાધીન રાખનારું, સંચમી (૨) પું॰ શિવમાગી સાધુઓના એક પ્રકાર(ક)પું॰ મત્સ્યેન્દ્રના પ્રસિદ્ધશિષ્ય ગોરખનાથ. [આગે આગે ગારખ જાગે આગળની વાત આગળ જોવાશે; સૌ થશે–વખત આવ્યે કાંઈક જડશે – એવા ભાવ.] આમલી, ૦આખલી સ્રી॰ એક ઝાડ(ર)એનું ફળ. ધંધા પું॰ ગેઞરખયથી રાખે છે એવું એક ચત્ર(ર)એકના એક કામનું નિરથ ક પુનરાવર્તન [લા.] ગારજ સ્રી॰[i.]ગાયાના ચાલવાથી ઊડતી રજ – ધૂળ (૨) સમીસાંજ [લા.]. લગ્ન ન॰ સમીસાંજનું લગ્ન [ધર્મોપદેશક ગારજી (ગા) પું[i. ગુરુ + છ] જૈન સાધુ – ગેટ,(ટિયું,“ટુ વિસંગ]ગારુંગારાઢ ગરણી (ગા) સ્રી જી ગાયણી નં૦ ૨ ગેારતા (ગૌર,) પું॰ [સં ચૌ† ઉપરથી]
સૌભાગ્યવતી સ્ત્રીએ નેજમાડવાનું એક વ્રત ગોરધન પું॰ જીઓ ગેાવધન ગોરપદુ' (ગા) ન॰ [સં. ફ્ + પ]યજમાનવૃત્તિ; ગારનું કામ
ગેરમતી સ્ત્રી [સં. ગૌરવૃત્તિના] લાલ
પીળી માટી; મટાડી
૨૨૪
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગારમાં ૨૨૫
ગેસ ગેરમા (ગેર)) સ્ત્રી હિં, નૌરી + માતા ગેલાં નવ બ૦ વિ૦ [ગેલ] જનાનખાનાનાં
ગરી; પાર્વતી (૨) કુમારિકાઓનું ગૌરી, હલકા દરજજાનાં દાસદાસી. –લી સ્ત્રી, પૂજનનું વ્રત
ગેલણ(૨)વડારણ [ફેરિકલ [..] રસ ન [સં] દૂધ, દહીં વગેરે (૨) તે ગેલીય વિ. ગોળાકાર; ગેળને લગતું; રાખવાનું પાત્ર; ગોરસી. ડું ન૦ જુઓ ગેલો ડું [ઉં. ગોઢા ) એ નામની ગેરસું. સિયું વિ. ગોરસવાળું (૨)
જ્ઞાતિને માણસ(૨)જનાનખાનાને નેકર નવ જુઓ ગોરસ.સી સ્ત્રી,-લું ન
(૩)ગંજીફાનું એક પત્ત સ્થાન દહીં દૂધ રાખવાનું માટીનું વાસણ દેણી લોક પુંલિં.]વિષ્ણુ વા કૃષ્ણનું નિવાસગેરંભ(ભા)વું અને ૦િ [. ઘોર+માવો લે [. જો ઉપરથી] વાછરડે (૨) ઘનઘોર થવું (વાદળાંથી આકાશનું) (૨) માતાને ચુસ્ત ભક્ત (૩) ગંજીફાને ગેલે ધુમાવું (૩) સૂઝ ન પડવાથી ગૂંચવાયું એક પાનું ગેરંભે ૫૦ ગોરંભાવું તે; ગૂંચવણ (૨) ગવ પં. [ā] ગાને વધ ઘેરે (૩) વાદળાં ચડી આવવા તે
એવરું નવ ગેબરું; એરી શેરાટ વિ૦ જુઓ બોરિટ
ગવર્ધન પું[] વૃંદાવનમાં આવેલ ગેરા(ડું) વિ. ઉિં. મોર ઉપરથી પચી,
- એક ડુંગર.૦ધર, ધારી ડું [i] કૃષ્ણ રેતાળ અને લાલાશ વા પીળાશ મારતી
વંશ હું. [i.) ગાયની ઓલાદ, બળદ (માટી વા જમીન) ગેરાણું (ગો) સ્ત્રી ગોરની સ્ત્રી (૨)
ગેવારું નહિં. 1 + વૃંગાર–ઠેરનું ટેનું ગુરુપત્ની કે સ્ત્રીગુરુ [દેહવાળી સ્ત્રી
ગેવાલી સ્ત્રી (ઉં. વર્જિની ગોવાળણ ગેરદે, ગેરી સ્ત્રી વુિં. જો] ગોરા
ગેવાળ . વાઢગાય-ઠેર ચરાવ
નારે. ૦ણુ(7) સ્ત્રી ગોવાળની સ્ત્રી. ગેરીલા ડું ફિં. એક જાતને માટે વાંદરો ગેચંદન નવ જુઓ ગેરેચન
-ળિયે પુંગવાળ.–શું નવગેવાળને
ઘધે. – પં. ગેવાળ . [પાદર ગેરું વિ૦ કિં. ર] ઊજળા રંગનું. ગફ,
ગેવાંદડું (૦)ન[.ગોવૃંદ્ર ઉપરથી ; ગફાક, વિ૦ એકદમ ગોરું, - ગોરી ચામડીને પરદેશી (યુરેપ, અમેરિકા
ગેવિંદ ૫૦ [.] કૃષ્ણ વગેરેને) માણસ
ગેછંદ નસિં. ગાયનું ટેળું ગેરેચન ૧૦, -ના હિં. સ્ત્રી ગાયના
ગેવજ ન.]ગાયને બાંધવાનેવાડે(૨) • માથામાંથી મળતી કે તેના પિત્ત ચા મૂત્ર
ગાયોને ચારવાની જગા(૩)ગાયનું ટોળું માંથી બનાવાતી એક ઔષધિ " ** શપેચ વિ. 1િી કાન ઢાંકી દે તેવું ગેલ પુ[](ફૂટબેલ વગેરે રમતમાં) પોયું (પાઘડી માટે) ગેલ વિ. [૩] વર્તુલના-દડાના આકારનું
ગેશાલા કિં.3, -ળા સ્ત્રીજુઓ ગૌશાળા (૨) પુંઠ મેળ આકાર
ગેશીતલા સી [ગો + શીતલા] શીતલા. ગેલક ૫૦ લિં] ગળે (૨) નવ ઈદ્રિયનું ગેરત ન૦ [ii] ગેસ, માંસ
અધિષ્ઠાન -જે દ્વારા તેનું કામ થાય છે ગેષ્ઠ પુલ.]ગાયને વાડે(ર)ભરવાડવાડે તે જગા
ગિલ્લે-પેટી ગેઝિ(છી) સ્ત્રી [.] વાતચીત; ગોઠડી(૨) ગેલક ૫૦ [ii. ગુરુ પૈસા નાખવાને મસલત; છૂપી વાતચીત ગેલમાલપુંલ્ડિં.]ગરબડગોટે અવ્યવસ્થા ગેમ્પ(-૫)દ ન [.] ગાયનું પગલું ગેલવું (ગે) સક્રિ. પગ વડે ખૂંદી નાખવું ગેસ વિત્ર જમણી બાજુનું સુકાન ફેરવવા ગેલંદાજ ! [1 તોપચી [ગોળ વિષે) (૨) ના સઢની નાથનું દેરડું ગેલાધ ! અર્ધોળ (૨) પૃથ્વીને અર્ધો ગેસ ન [. રતો માંસ
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
રરર
ગેસાઈ
ગૌમુખિયું દેસાઈ (૦) ૫. [. શો + ગ્રામ] એક કૃતિ વિ૦ ગોળાકાર (૨) સ્ત્રી ગળ
જાતને સાધુ – વેરાગી (૨) મૂળ ગોસાઈ આકૃતિ. -ઉં ગોલાધ પણ હાલ ગૃહસ્થીમાં રહેતી એક નાત, ગેળિયા કેરી (ગો) સ્ત્રી ગોળકેરી ૦જી પુત્ર જુઓ ગોસ્વામી
ગેળી સ્ત્રી [i. ગુર) કેઈ નાની ગોળ સેવા સ્ત્રી [.ગાય ને તેના વંશની સેવા વસ્તુ (૨) દવાની ગોળી; ગુટિકા(૩)બંદૂક સ્વામી પું[.] વૈષ્ણવોના આચાર્ય કેપિસ્તોલમાં ભરીને મારવાની (સીસાની) (૨) એક અડક
ગેળી (૪) પાણી ભરવાની માટલી (૫) ગેહ સ્ત્રીલિં] ગુફા
દહીં વલોવવાનું ગોળ વાસણ(૬)અંડકોષ. ગેહત્યા સ્ત્રી [i] ગાયને મારી નાખવી . બાર પં. બંદૂકમાંથી કે પિસ્તોલમાંથી તે (૨) તેનું પાપ. ૨ વિ. ગોહત્યા ગોળી છોડવી તે કરનારું (૨) ગેઝારું
ગેળ પં[૪. ગો; . કઈ પણ શેહર પુર હ; ગુફા
ગળ વસ્તુ; પિંડે(૨)કણથી મારવાને ગેળ વિ૦ (૨) મું જુઓ ગોલ (૩) ૫૦ ગળે (૩) તપથી મારવાને ગેળો (૪)
પરસ્પર કન્યાની લેવડદેવડ માટે નક્કી પાણી ભરવાની મોટી ગોળી (૫) પિટને કરેલું નાતીલાઓનું જૂથ
એક રોગ (૬) ગપગેળે (૭) ફાનસને કે ગેળ (ગો) પં. લિ. ગુરુ, ગુરુ શેરડીના વીજળીના દીવાને પોટે
રસને ઉકાળીને બનાવાતું એક ખાદ્ય ગેદ (ગે) ન૦ જુઓ ગાંદ. - પું ગેળકેરી (ગે) સ્ત્રી, ગેળવાળું કરીનું જુઓ ગાંદરો
કિદ કરવું એક અથાણું
ગેધવું (ગે) સક્રિ ધજગામાં પૂરવું; ગળગળ વિ. [ગોલ] અસ્પષ્ટ, ઉડાઉ ગેધળ (ગૌ૦) પં. સેળભેળ, ખીચડે ગળગળ (ગા) વિ. નરમ પૂર્ણ ગેધિયારું (ગે) વિન ગોંધાઈ મરાય એવું રીતે ચડી ગયેલું (૨) જેનું મન પીગળી _બંધિયાર (૨) નવ ઘોલકું ગયું હોય એવું લિ.]
ગૌ સ્ત્રી, કિં. જો] ગાય ગેળચું (ગો) નજેમાં ગોળનું પ્રમાણ ગૌડ કું. લિ. બંગાળાને એક પ્રાચીન વધારે હેય એવું અથાણું
_ વિભાગ (૨) વિ. ગોડ- બંગાળને લગતું ગેળધાણું (ગે) બ૦ વર ગોળ સાથે ગૌડિયે પં. [‘ગોડ' ઉપરથી] ગાડી;મદારી
મેળવેલા ધાણ (માંગલિક અવસરે ગૌડી સ્ત્રી લિં] ગૌડ પ્રાંતની સ્ત્રી (૨)એક વહેચાય છે)
સિખડી બોલી (૩)ળમાંથી કાઢેલો દારૂ ગેળપાપડી (ગે) સ્ત્રી એક મીઠી વાની; ગૌણ વિ. હિં.] મુખ્ય નહિ એવું; પેટામાં ગેળમટોળ વિ. બરાબરગોળ (૨)હષ્ટપુષ્ટ આવતું ગેળમેજી વિ.(૨)સ્ત્રી ગોળમેજને ફરતા ગૌતમ પું[.] બુદ્ધ ભગવાન(૨)ન્યાયબેસીને ભરાતી (પરિષદ)
દર્શનના સંસ્થાપક (3) કૃપાચાર્ય ગેળવા ૫૦ બ૦ વ૦ ગિળ ઉપરથી ગૌતરાટ, ગૌત્રાટ ન લિં. -વિરાત્ર]
સ્ત્રીઓનાં હાથનાં સેનાનાં કડાં (૨) તેવા ત્રણ રાત પાળવાનું ગૌપૂજનનું સ્ત્રીઓનું ઘાટની કાચની બંગડી(૩)લાકડાના ગોળ એક વ્રત (ભાદરવા સુદમાં) ટુકડા. – પં. ગોફણ વડે ફેંકવાને ગૌદાન ન૦ ગાયનું દાન ગોળે (૨) ટૂંકો અને ગોળ મોભિયાને ગૌબ્રાણપ્રતિષાલ(–ળ) વિજ્ઞાન અને કકડે (૩) ગેળ; ગોળ આકૃતિ
બ્રાહ્મણનું પાલન પોષણ કરનાર (રાજા) ગેળાઈ સ્ત્રી મેળાપણું. -કાર વિગેળ. ગૌમુખ ન જુએ ગેમુખ. -ખયું વિવે
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૭
ગૌમુખી
ગ્રામદેવતા દેખીતું ગાયના મેં જેવું -દીન મુખવાળું. કારણે થતી મનુષ્યની ભલી કે બૂરી -ખી સ્ત્રી, જુઓ ગોમુખી
અવસ્થા (૩) દુર્દશા [લા. ગૌમૂત્ર નવ ગાયનું મૂતર
ચહદાન નવ ગ્રહની નઠારી અસર મટાડવા ગીર વિ. [] ગેરું [(૩) આદર માટે અપાતું દાન [માઠી અસર ગૌરવ નટ [.] ભાર; વજન (૨) મહત્તા ચહબલ (ળ) નવ ગ્રહનું જોર – સારી ગૌશંગ વિ. ગો અંગવાળું (૨) પં. ચહમંડલ (-ળ) નવ ગ્રહોનું મંડળ
ચૈતન્ય. -ગિની વિ. સ્ત્રી(૨) સ્ત્રી ચહગ ૫૦ ગ્રહને યોગ; સંજોગ ગેરી સ્ત્રી
ચહવું સક્રિ[ઉં, પ્રફુ) લેવું, પકડવું (૨) ગૌરી સ્ત્રીલં. પાર્વતી (૨) આઠ વર્ષની સમજવું
બાળા (૩) સ્ત્રીઓના નામ સાથે માનાર્થે હશાંતિ સ્ત્રી (તે)કનક કઈ પણ વપરાતો એક શબ્દ.ઉદા. “વિમળાગૌરી'. મંગળ કાર્યની શરૂઆતમાં ગ્રહોની માઠી પૂજનના પાર્વતીની પૂજા(૨)એક વ્રત, અસર નિવારવા માટે કરાતી ધાર્મિક
શંકર, શિખરન હિમાલયનું એક ક્રિયા _ઊંચું શિખર
ચહીતા ૫૦ કિં.] ગ્રહણ કરનાર, ગ્રહનારો ગૌશાલા(–ળા) સ્ત્રી ગાય રાખવાનું ગ્રંથ | [] પુસ્તક કર્તા, કાર ૫૦ મકાન અથવા વાડે (૨) દુગ્ધાલચ
] પુસ્તક રચનાર. ૦૪ ન૦,૦નાસ્ત્રી ગૌહત્યા સ્ત્રી, જુઓ ગેહત્યા
[4] ગૂંથણ; ગંઠણ (૨) પુસ્તક રચવુંગ્યાસતેલ ન૦ જુઓ ઘાસતેલ
લખવું તે. ૦પાલ (૧૧) પું પુસ્તકાલયથથન નહિં.] જુઓ ગ્રંથન.-વું સક્રિ માં પુસ્તકોની રક્ષા અને આપવા, લેવાની
હિં. ઝ] ગૂંથવું ગાંઠવું (૨) રચવું; લખવું વ્યવસ્થા કરનાર; “લાઈબ્રેરિચન”, ગ્રથિત વિ૦ કિં.] ગ્રંથેલું
૦માળા સ્ત્રી ગ્રંથોની માળા. સંગ્રહ રસવું સત્ર ક્રિ [ઉં.pપકડવું(ર) કેળિયે પું પુસ્તકાલય. સાહેબ ! શીખ
કર ખાવું(૩) સૂર્યચંદ્રને રાહુએ ઘેરવું લકોને ધર્મગ્રંથ, સ્થ વિ. ગ્રંથમાં સિત, ગ્રસ્ત વિ. [સં. પકડાયેલું; ગ્રાસ રહેલું. -થાર્પણ ન [+ ગ્રંથનું
અર્પણ કરવામાં આવે છે તેથાલય ન ચહ ધું. [] (પ્રાચીન વ્યાખ્યા પ્રમાણે) [+મારું પુસ્તકાલય. -થાવલિ'-લી)
સૂર્ય, ચંદ્ર, મંગળ,બુધ,ગુરુ,શુક્ર, શનિ, સ્ત્રી+બાવ]િ ગ્રંથમાળા. -થાવલોકન રાહુ અને કેતુ એ નવમાને એક (૨) ન [+ગવાન પુસ્તકના ગુણદોષનું [અર્વાચીન વ્યાખ્યા પ્રમાણે સૂર્યની અવલોકન થાવળિ(-ળી સ્ત્રીભ્રંથાવલિ આસપાસ ફરતે આકાશીય ગેળે (ઉદાર ચંથિ સ્ત્રી [સં. ગાંઠ (૨) સાંધો બુધ, શુક્ર, પૃથ્વી વગેરે) (૩) ગ્રહવું તે; ચથિત વિ. [] ગ્રથિત; સંકળાયેલું ગ્રહણ(૪)પૂર્વગ્રહ(૫)ભાગ્ય નસીબલા ચથિલ વિ. [i] ગ્રંથિવાળું ચહણન[.]લેવું-પકડવું તે (૨) સમજ ચાર સ્ત્રી[ફં.] મદદ તરીકે અપાતી રકમ (૩) સૂર્ય અને પૃથ્વી વચ્ચે ચંદ્રના થામ નલિ.] ગામ; ગામડું (૨) સમૂહ. આવવાથી કે સૂર્ય અને ચંદ્ર વચ્ચે ૦ઉદ્યોગ પું. ગામડામાં ને તેના અર્થપૃથ્વીના આવવાથી સૂર્ય અને ચંદ્રનું નીતિની દૃષ્ટિએ કરીને ખીલવી શકાય ઘેરાવું-પ્રસાવું તે [.. શીલ વિ એ ઉદ્યોગ-ધંધે; “વિલેજ ઇન્ડસ્ટ્રી.
ગ્રહણ કરવાના સ્વભાવનું; “રિસેપ્ટિવ” દેવતા ૫૦ બ૦ વ૦ [] ગામનું રક્ષણ ગ્રહદશા સ્ત્રી ગ્રહોની સ્થિતિ (૨) તેને કરનાર દેવતા (૨) સ્ત્રી ગામની ઈષ્ટ
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
રામપંચાયત
૨૨૮
ઘટવાંક દેવતા. ૦પંચાયત સ્ત્રી ગામને વ્યવહાર ચીક વિ૦ [૬. ગ્રીસ દેશનું(૨) પુંગ્રીસને ચલાવનાર પંચાયત, સંગઠન નવ વતની (૩) સ્ત્રી ગ્રીસની ભાષા ગામડાના આખા જીવનનું સંગઠનકામ. રીવા સ્ત્રી- [ઉં. ગરદન ડેક
રાધાર પુંછ ગામડાના આખા જીવનને થીમ પુંજી.] (છતુમાંની)ગરમીની સુધારવું તે. સેવક ૫૦ ગ્રામસેવા મસમ'(જેઠ અને અષાઢ), ૦વગ ૫૦ કરનાર. સેવા સ્ત્રી ગામડાંઓની સેવા. ગ્રીષ્મ –ઉનાળાની રજાઓમાં ચલાવવામાં -મીણ વિ. સિં.) ગામડાનું – ને લગતું આવતે શિક્ષણને વર્ગ (૨) પં. ગામડિયો. -મેઘોગ પં જુઓ એજ્યુએટ ૫૦ [છું. યુનિવર્સિટીને સ્નાતક ગ્રામ ઉદ્યોગ
(બી.એ., બી. કોમ.ઈ. કોઈ પદવીવાળા) ચાફેન ન[૪.] થાળી ચડાવીને વગાડ- શ્રેન . [છું. એક ઘણું નાનું વજન વાનું એક વિલાયતી વાજું
| (ચેખા કે જવ–ભાર જેવું) ગ્રામ્ય વિ[i.જુઓ ગામડિયું(૨)અલીલ ગ્રેફાઇટ ૫૦ [] એક કાળે ખનિજ ચાસ પુ. સં. ળિયે (૨) ગ્રહણને લીધે પદાર્થ જેમાંથી પેન્સિલની અણ બને
સૂર્યચંદ્રને ઘેરાયેલે ભાગ વાહ j[.] ગ્રહણ; પકડ(૨)મગર ચેસ ન [.] બાર ડઝન-૧૪૪ ચાહક વિ.]ગ્રહણ કરનારું; સમજનારું ગ્લાનિ સ્ત્રી, થાક (૨) અનુસાહ; ખિન્નતા (૨) ૫૦ ઘરાક (૩) ગ્રહણ કરનાર
(૩) ધૃણા, અણગમો ગ્રાહી વિ૦ કિં., ગ્રહણ કરનારું (સમાસને ગ્લાસ પં. [.] કાચ (૨) કાચને ખ્યાલ
અંતે). ઉદાગુણગ્રાહી (૨) કબજિયાત (૩) ઊભો અને લાંબે કઈ પણ ખ્યાલ કરનારું
લસરિન ન. [૬] વનસ્પતિ તેલમાંથી ચાહ્ય વિ. [] ગ્રહણ કરવા ગ્ય
નીકળતો મધ જેવો પદાર્થ [૨. વિ.]
ઘ છું. [] કંઠસ્થાની એથે વ્યંજન ઘટ (ટ) સ્ત્રી ઘટવું તે; ઘટાડે (૨) બેટ ઘઈ સ્ત્રી જુઓ ઘાઈ
ઘટ વિ૦ જુઓ ઘટ્ટ થિ અવાજ) ઘઉં બ૦ વ૦ [,ગોધૂમ; ઈ. તુમ એક ઘટ અર્થવ (પ્રવાહી ગળતાં ગળામાંથી
અનાજ, કુંવાણું વિઘઉં જેવા રંગનું ઘટ ૫૦ [i.ઘડે(૨)શરીર(૩)હદયમન ઘઘરાણું નવનાતરું
ઘટક વિ૦ લિ.વસ્તુના અંશરૂપ (૨) ઘચ,(ક) અ [વ] (ભકાવાને રવ) યોજના રચનારુ(૩)૫૦ વસ્તુને અંગઘચડવું સત્ર કિ. [રવ કચડવું, ભીડવું ભૂત અવયવ; યુનિટ; કોમ્પોનન્ટ ઘચડાઘચડ(–ડી) સ્ત્રી વિભીડાભીડ ઘટક અક્રવO](પ્રવાહી ગળતાં ગળામાંથી કચડાકચડી
થતે અવાજ). ૦ઘટક અ૦ વિ૦). ઘચરક નર, કે ૫૦ [૩૦] ગચર -કાવવું સક્રિટ ઘટક ઘટક-ઝટપી જવું ઘચરડવું સક્રિજીઓ ઘચડવું એિમ) ઘટતું વિ. [‘ઘટવુંનું વઋગ્ય વાજબી ઘચા ઘચ અ [રવ૦](ઉપરાઉપરી બેકાય (૨) કમી ખૂટતું ઘર્મલ વિ. [ ધૂમ] ઘચૂમલાવાળું ઘટત્વ ન ઘટ્ટ ઘનફળના એકમ જેટલા
(૨) સ્ત્રી ઘચૂમશે. - j૦ જુથ; ઝેલું પદાર્થનું વજન 3 સીટી'. -વાંક પુત્ર (૨) ગૂંચવાડે અવ્યવસ્થા
કઈ પણ પદાર્થ પાણ કરતાં કેટલો ભારે છે
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધટના ૨૨૯
ઘડિયો તે દર્શાવનાર ગુણોત્તર સ્પેસિફિક ગ્રેવીટી ઘડતર ન [ઘડવું” ઉપરથી] ઘડીને - ઘટના સ્ત્રી (સં.) રચના; બનાવટ (૨) ટીપીટીપીને કરેલી બનાવટ (૨) ઘડવું – બનાવ (૩). કારીગરી
રચવું કે બનાવવું છે કે તેની રીત (૩) ઘટમાન વિર્ગ.] બનતું થતું(૨)બને એવું; ઘડામણ (૪) કેળવાઈને તૈયાર થવું તે; સંભવિત (૩) યોગ્ય; ઘટતું
કેળવણી (૫) વિ. ઘડીને - ટીપીને થતું ઘટમાળ સ્ત્રી રેટમાં ગોઠવેલી ઘડાની હાર | (સર) ભરતર) (૨) કમ; પ્રણાલી
ઘડપણ ન [ઘરડુ” ઉપરથી વૃદ્ધાવસ્થા ઘટવું અ[િ. વર્ગ્ય હેવું છાજવું(૨)
'ઘડભાંગ(જ) સ્ત્રી, ઘડવું અને ભાંગવું તે બેસતું આવવુંલાગુ પડવું પ્રેરક ઘટાવવું)
(૨) વિચારોનું ડામાડોળપણું લિા. ઘટવું અને કિવ છું કે કમી થવું (૨)
ઘડમથલ સ્ત્રી [ઘડવું+મથવું] જુઓ (કપડું) ચડી જવું (પ્રેરક ઘટાડવું)
ગડમથલ . ઘટસ્થાપન ન૦ [. નવા ઘરમાં વસતા
ઘડવું ન જુઓ વડલો ગોળને ગાડે પહેલાં ત્યાં પાણીને ઘડે મૂકવાની ક્રિયા(૨)
ઘડવું સત્ર કિટ [સં. ઘ] ઘાટ – આકાર નવરાત્રિના દિવસેમાં ઘડા દ્વારા માતાજી
આપવો (૨) બનાવવું; રચવું (જેમ કે, ની સ્થાપના કરવાની ક્રિયા
દાગીને, ખુરશી ઇ૦)(૩)ગોઠવવું, સંકલન ઘટફોટ ૫૦ મડદાને બાળી ચિતા છાંટવા
કરવી (૪) ટીપવું(જેમ કે ધાતુ) બરડે પછી છેલ્લી વાર તે તરફ મોં ફેરવી ઘડે
તૈયાર કરવો (જેમ કે ઠરાવ, અરજી, ફેડી નાખવો તે (૨) હંમેશ માટે સંબંધ
યેજના, મુસદ્દો ઇ.) (૬) કેળવીને તૈયાર તેડી નાખવો તે [લા. (૩) તેડ; નિકાલ
કરવું લા] (૭) મારવું (૪) છુપી વાતને ભેદ ભાગી નાખો તે
ઘડો ૫૦ કિં. ઘર ઘડાના ઘાટને લાટે ઘટા સ્ત્રી [i.જમાવ ઝુંડ સમૂહ (ઝાડ,
ઘડાઈ સ્ત્રી ઘડામણ
ઘડાઉ વિ૦ હાથ વડે ઘા ઘાટ ઘડી , વાદળો વગેરેનો) ઘટાપ [સંચારે બાજુ ઢંકાઈ જાય
શકાય તેવી પ્લાસ્ટિક (ધાતુ) [૨ વિ.] તેવી ઘટા(ર)તેવું ઢાંકણ(૩)આડંબરભપકે
ઘડાબૂડ વિ. ઘડે બૂડે એટલું ઊંડું (પાણી) ઘટાડવું સક્રિ ધટવું ઓછું થવું)નું પ્રેરક
ઘડામણન, શું સ્ત્રી ઘડવાનું મહેનતાણું ઘટાડે ૫૦ ધિટી કમીપણું ઘટ
ઘડાયેલું વિઘડવુંનું ભૂકુળ]અનુભવથી
પાકું થયેલું [લા. ઘટારત વિલં. ઘટતા ગ્ર; ઘટતું
ઘડાવું અત્રિ ઘડવું”નું કમણિ (ર)અનુઘરાવવું સક્રિ. [ઘટવું નું પ્રેરક બેસતું
ભવથી પાકું થવું; કસાવું [લા. કરવું; લાગુ પાડવું (ઉદાર શ્લોકને અર્થ
ઘડિયાળ સ્ત્રી; નવ ગ્રિા. ઘરમાય ઘટાવવો)
(નં. વરસ + ઘાન્ય) ઉપરથી! વખત ઘટિકા સ્ત્રી [G] ઘડી; ૨૪ મિનિટ જેટલો
જણાવનારું યંત્ર (૨) કાંસાને ગોળ વખત (૨) ઘડી માપવાનો વાડકે. યંત્ર
સપાટ ઘંટ; ઝાલર. – પં. ઘડિયાળ સ્ત્રી ઘડી માપવાનું યંત્ર
વેચનાર તથા દુરસ્ત કરનાર ધિઓ ઘટિત વિ. લિ. યોગ્યઉચિત
ઘડિયું ના તાડી ઝીલવાને(લાંબી ડેકનો) ઘટી સ્ત્રી [ā] જુઓ ઘટિક
ઘડિયું લગન. ન ગમે તે ઘડીએ થતું અથવા ઘટેન્કચ પંડિં. ભીમસેનને હિડિંબાથી
વિવાહ અને લગ્ન સાથે થાય તેવું લગ્ન થયેલો પુત્ર
(બહુધા બહુવચનમાં) ઘટ્ટ વિ૦ [at] ઘાટું; ઘાડું
ઘડિયે | પ્રા. દિમ (ઉં. ) પરથી ઘડઘડાટ ૫૦ ઘડઘડ અવાજ
આંકને પાડ; ગડિયા
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૦
ઘરકૂકડી ઘડી સ્ત્રી, કિં. ઘટી જુઓ ઘટી (૨)[લા] કક્યુબિક મેઝરર. મૂળ નાં .ઘનમૂa]
ક્ષણ (૩) તક; પ્રસંગ. ૦ઘડી અટ અકબરૂટ [..]. વાદ્ય નવ ઘંટ મંજીરા ઘડીએ ઘડીએ; વારંવાર હરઘડી. તાળ વગેરે નક્કર વાદ્ય. શ્યામ વિના લિં] મેઘ અ મરવાની અણી પર. ભર અર જેવું કાળું(૨) પં. કૃષ્ણ. સમીકરણ એક ઘડી સુધી; ડી વાર. સાધ અ૦ નવ “કબિક ઈકવેશન” (ગ). સાર ઘડતાળ
૫૦ કિં.] કપૂર (૨) પાણી (૩) પારે (૪) ઘડાટ ૫૦ રિવ4] ઘડડડ અવાજ ચંદન. -નિઝ વિ૦ લિં] સૌથી ઘનઘડૂહ ઘડૂડ અ૦ વિ૦]
ગાઢ. -નીકરણ ન ઘનરૂપ કરવું તે. ઘલિયો ! જુઓ ઘડૂલે
-નીભૂત વિ. [ā] નક્કર કે ઘટ્ટ બનેલું ઘડૂલી સ્ત્રીના ઘડૂલે. - પં ઘડ [૫] ઘમ અ [રવO]. એ અવાજ થાય તેમ. ઘડો ૫૦ કિં. ઘટ) ધાતુ કે માટીનું પાણી કયું અ&િ૦ [૨૦] ઘમઘમ અવાજ ભરવાનું પાત્ર. ઘાટપુર નિકાલ ફેંસલે. થ (જેમ કે ઘૂઘરાના). કાર(-૨), લાડો પુત્ર મડદાને બાળ્યા પછી ૦ પૃ. [૨૦] ઘમકવાને અવાજ. સ્મશાનમાં લાડવાવાળે ઘડે ભાગે તે ૦ઘમાવવું સક્રિર ઘમ દઈને જોરથી (૨) નિકાલ ફેંસલે લા]
મારવું
[અવાજ જેમ ઘણુ ૫૦ લિ. ઘન માટે ભારે હાડે ઘમરઘમરે અ રિવ ગોળ ગોળ ગતિના ઘણું છું. ઘુળ] લાકડામાં થતો એક કોડે ઘમસાણ ન [ar. પૈસાન (ઉં. ઘર્ષ)] ઘણુ ઘણું સ્ત્રી ઘણે નેહ; ગાઢ સંબંધ રમણભમણું; તોફાન (૨) ભયંકર યુદ્ધ 'ઘણું વિહં. ઘન] બહુખૂબ પુષ્કળ. ૦૭ (૩) વિનાશ (૪) લોકેની ભીડ
વિટ (ધણુંથી જરાક ઓછું એ અર્થ ઘમંડ પુંડ અહંકાર; ગવ (૨) ટે. બતાવે છે). બહું અવ બહુધા મોટે દેખાવ; ડાળ. -ડી વિ૦ ઘમંડવાળું ભાગે. ય વિ. (ઘણુંથી વધારે અર્થ ઘમેલું ન તગારું; તબાહ
બતાવે). તેણે રે વિ૦ ઘણું [પ. ઘમ્મર એ ગોળ ગતિના ઘોર અવાજની ઘન વિલિં.] નક્કર(૨)ઘાડું ગીચ(૩) ઘણું જેમ. વઘતી સ્ત્રી, મોટી ભારે ઘટી. પુષ્કળ ૪)લંબાઈ, પહેલાઈ અને ઊંચાઈ ૦ઘાઘરે ૫૦મટે-ખૂબઘેરવાળે ઘાઘરે. વાળું; “ક્યુબિક” [ગ. (૫) ૫૦ કેઈ ૦વલેણું ન મેટું ભારે વલોણું સંખ્યાને તેનાથી જ બે વાર ગણવાથી ઘર નહિં.) (માણસ કે પશુપંખીનું)રહેવાનું આવતો ગુણાકાર કબ” [ગ. (૬) છે ઠેકાણું મકાન (૨) ગૃહ; એક કુટુંબનું સરખી બાજુઓની આકૃતિ (૭) ચુંબન નિવાસસ્થાન (૩) વસ્તુને રાખવાનું કે વાદળું. ઘટા સ્ત્રી વાદળાંની ઘટા ઘેર રહેવાનું ખું, ખાનું, ઘેડી, ઠેકાણું વગેરે વિ૦ ગાઢું (જેમ કે, વાદળ) (૨) ભયાનક (ઉદાર “ચશ્માંનું ઘર”, “સોકટીનું ઘર) (જેમ કે, અવાજ, યુદ્ધ). ૦ચકર વિ. (૪) ગ્રહનું જે રાશિમાં સ્થાન હોય તે મગજનું ચસકેલું. ૦૬શફ નવ એક [ ] (૫) કુટુંબ (કે લક્ષણાથી તેની જાતનું યંત્ર, જેમાં બેવડી છબી મૂકી આબરૂ, સુખ સંપત્તિ, વ્યવહાર ઇ.) (૬) જેવાથી પદાર્થની ઊંડાઈ જાડાઈ પણ ઘરસંસાર (લક્ષણાથી સ્ત્રી, પુત્ર ઇ.) (૭) આબેહુબ દેખાય છે; “સ્ટીરિયાપ”. ખાનદાન; કુળ. ૦આંગણું નવ ઘરનું
લવિં.](ળ)નવ વસ્તુના કદનું માપ; આંગણું (૨) અતિ પરિચિત - પાસેનું “વલ્હેમ ગિ. ભૂમિતિ સ્ત્રી “સોલિડ સ્થાન લિ.]. કાજ(–મ) ન. ઘરનું
જ્યોમેટ્રી ગિ. માન, માપ ન૦ સાધારણ કામકાજ કડિયું, કડી
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઘરાકી
ઘરખટલે
૨૩૧ વિ. ઘરમાં ઘરમાં ભરાઈ રહેનારું. ઘર છે ! ઘરને લગતું કામકાજ ટખટલે ૫૦ ઘરને લગતે સરસામાન; ઘરાવર્ડ વિ. વડીલોની પૂંજી પર જીવનારું ઘરવાપરો (૨) સંસારવહેવારનું કામ (૨) નિરુદ્યમી [ કામકાજ કાજ (૩) સ્ત્રી, છોકરાં વગેરે સમુદાય. ઘરધણું સ્ત્રી ઘરનાં કપડાંલત્તાં છેવાનું
ખરચ, ખર્ચ પું; ન ઘર ચલા- ઘરનું વિ. પોતીકું પિતાના ઘર જેવું ખાનગી વવામાં થતા ખરચ. ખૂણે અવ ઘરને ઘરપ્રવેશ ૫૦ જુઓ ગૃહપ્રવેશ ખૂણે ખાનગીમાં. બોદુ વિ. ઘરનું જ ઘરફાડુ વિ૦ ઘર ફાડીને ચેરી કરનારું, ખોદનાર-બગાડનાર. ગતુ(શુ-થુ) ખાતર પાડનારું વિ. જેની ઉત્પત્તિ કે વપરાશ ઘરમાં જ ઘરબાર ન ઘર; રાચરચીલું, માલમિલકત હોય તેવું (૨) વેચવા માટે નહિ કરેલું વગેરે (૨) કુટુંબકબીલો. રી વિ૦ ઘર(૩) ખાનગી. ઘાલુ વિ૦ ઘર ઘાલે એવું; બારવાળું (૨) સંસારી પિતાના જ ઘરને નુકસાન પહોંચાડનારું ઘરળ વિ. ઘરને બળે – બેઆબરૂ કે (૨) ખરચાળ (૩) દગાબાજ
પાયમાલ કરે એવું ઘર ન સ્ત્રીઓને પહેરવાનું એક ઘરભંગ પં(સ્ત્રી મરવાથી) ઘર ભેગાવું
રેશમી વસ્ત્ર (રહેનાર જમાઈ તે (૨) વિ. તેવી દશામાં આવેલું ઘરજમાઈ ૫. સસરાને ઘેર સંસાર માંડી ઘરભેદ વિ. પિતાના ઘરને ભેદ જાણનારું ઘરડસ્ત્રી [સે ઘટ્ટ રેટ ચીલો (૨)ચાલુ (ર)ઘરનો ભેદ બહાર પાડી દઈ દગો દેનારું પ્રણાલી કે રૂઢિ લિા]
ઘરમેળે અય મહેમાંહે સમજીને (ત્રીજા ઘરડ અ [વ૦], વું સક્રિટ રિવ૦]
પક્ષ પાસે ગયા વિના)(૨)મિત્રતાની રીતે ઘસડાતું ખેંચવું(૨) જોરથી વરવું ઘવડવું
ઘરમોહ્યું વિઘરકૂકડિયું ઘરડા ડું ઘડપણ (૨) ઘરડાના જેવું
ઘરરખુ વિ. ઘરની સંભાળ રાખે એવું ડહાપણ દોઢડહાપલા..-મું વિઘરડું
ઘરવખરી સ્ત્રી, જુઓ ઘરવખરે દેખાય એવું ઘરડાંને યોગ્ય ઘરડિયું વિ. ઘરડુંવૃદ્ધ-ચો પુંછ ઘરડે
ઘરવખે વિ. ઘરની ચાહનાવાળું ઘરમેલું – વડીલ માણસ
ઘરવટ સીવ એક ઘરનાં હેચ તેવો ગાઢ ઘરડિયે ૫૦ [૨૦] ગળામાં બેલતે શ્વાસ
સંબંધ (૨) વિ. ઘર જેવા સંબંધવાળું (ખાસ કરીને મરતા માણસને)
ધરવહુ વિ૦ ઘર પ્રત્યે મમતાવાળું ઘરડું વિ૦ કિં. નપાકી ઉમ્મરે પહોંચેલ; ઘરવખરે ૫૦ ઘરને લગતો સરસામાન;
મોટી વયનું (૨) પુરાણું જૂનું (૩) પાકી, રાચરચીલું ગયેલું; કઠણ. ખખ વિ. સાવ ઘરડું-' ઘરવાસ પુંછ ઘર કરીને રહેવું તે ગૃહસ્થાશ્રમ ખખળી ગયેલું. ઠરચર વિ. સાવ ઘરડું ઘરવાળી સ્ત્રી ઘરધણિયાણી (૨) પત્ની. (તિરરકારમાં).-ડે વિ. ઘરડું; વડીલ - ૫૦ ઘરધણી (૨) પતિ ઘરણ ૧૦ [. pળ) સૂર્યચંદ્રનું ગ્રહણ.
ઘરવૈદુ ન ઘરગથુ વૈદું ઘેલું વિ અધું ગાંડું (ગર્ભવતી સ્ત્રીએ
ઘરસંસાર ૫૦ ગૃહસ્થાશ્રમ (૨) સંસારગ્રહણ જોયું હોય તો તેનું બાળક ગાંડું
વહેવાર. -રી વિ. ઘરસંસારવાળું થાય એવી માન્યતા પરથી)
ગૃહસ્થાશ્રમી (૨) ઘરસંસારને લગતું ઘરધણિયાણી સ્ત્રી ઘરધણીની પત્ની
ઘરસૂત્ર ન જુઓ ઘરસંસાર (૨) ઘરની માલિક; ઘરવાળી
ઘરાક ૫૦; નવ વુિં. પ્રારં] ખરીદનાર ઘરધણ ૫૦ ઘર ચલાવનાર મુખ્ય પુરુષ (ર)ણી પછીના
(૨)ખૂબી પિછાનનાર –કી સ્ત્રી ઘરાકપણું (૨) ઘરને માલિક
(૨)ખરીદનારાને આવરે(૩)ખપત ઉઠાવ
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઘરાણિયાત ૨૩૨
ઘંટાળી ઘરાણિયાત વિઘણે લીધેલું કે આપેલું ઘસરડવું સક્રિય જુઓ ઘસડવું ઘરાણે અ જુઓ ઘરેણે
ઘસરડે પુંઠ ઘસરકો ઉઝરડે(૨)ઉસરડે વેઠ ઘરું ન “ધર” ઉપરથી કઈ વસ્તુ રાખ- ઘસરપસર અ ઘસડાતું પછડાતું જેમ તેમ વાનું ખેડું - ઘર
(૨) પરાણે વેઠ લેખે ઘરૂણું સ્ત્રી ગૃહિણું [૫].
ઘસવું સક્રિટ [ ] એક વસ્તુને બીજી ઘરેક સ્ત્રી જુઓ ઘરડ(૨)કુવા પરના પથ્થર વસ્તુ પર દાબીને જોરથી આમતેમ ખેંચવી
ઉપર દેરડાના ઘસારાથી પડેલો ખાડે (૨)ચોળવું; મસળવું (૩)માંજવું (વાસણ) ઘરેડી સ્ત્રી, [૨૦] ગરગડી (૨) ઘરડ ઘરડ (૪) ઘસીને ધાર ચડાવવી કે ઓપ આપે
એમ બેલ -મરતી વખતને શ્વાસ; ઘસઘસ સ્ત્રી ખૂબ ઘસવું તે , ઘરેડે પુરવ૦] મરતી વખતના શ્વાસથી
ઘસાતું વિ. વિ. કુ ઘસાવું ઉતારી પાડે થતો અવાજ (૨) ઘરડ, ચીલો
એવું (૨) નુકસાનકારક ઘરેણાઉ વિ[જુઓઘરેણે ગીરો સંબંધી
ઘસા૨ ૫૦ ઘસારે. ૦ણ ન ઘસાવું તે; (૨) ગીરો રાખેલું ધિરાણિયાત
ઘસારા (૨) ઘસાવાથી પડેલી રજ (૩) ઘરેણિયાત, ઘરેણિયું વિ૦ જુઓ
ઘસાવાથી લાગતી ખોટ નુકસાન (૪) ઘરેણું ન [. Tળય] દાગીને. ગાંડું
ઘસારવું. ૦વું નર ઘસીને પીવાનું એસડ. ન ઘરેણું ને બીજે ગાંઠે અલંકાર
-રે જુએ ઘસારણ ઘરેણે અ [૨. હૃળ = ગીરો લેવું આંટમાં
ઘસાવવું સકિત્ર ઘસવુંનું પ્રેરક -ગીરો આપેલું લીધેલું હોય તેમ ઘરેરાટ પુંરિવ] ઘરર ઘરર અવાજ
ઘસાવું અત્રિ ઘસવુંનું કર્મણિ (૨) ઘરેઘર અ. ઘેર ઘેર
ઘસારો વેઠવો;ખર્ચ કે ખોટયાનુકસાનમાં ઘરેણું ન૦, (બ) પુંઠ ઘરના જેવો
ઊતરવું
[(મીઠું) ગાઢ સંબંધ; ઘરવટ
ઘસિયું વિ. [ઘસવું] ગાંગડુ નહિ-ભૂકા જેવું ઘોળી સ્ત્રી [3. ઘરો] ગળી
ઘસિયા પંક લોટ શેકીને કરાતી એકવાની ઘમ ૫૦ [i] ઘામ; ઉકળાટ; બફારો ઘાટ સ્ત્રો ધસવું એક સ્વર પરથી ઘર્ષણ નર સિં. ઘસાવું તે; ઘસારે (૨) બીજા સ્વર પર જતાં વચ્ચેનું અંતર
સામસામી અથડામણ, તકરાર [લા.) નાદસ્વરથી પ્રકાશિત કરવું તે (સંગીત) ઘલાત સ્ત્રી ઘાલી કે ઘલાઈ જવું તે; ઘાલિયું નÉà. ધંધ] નકામું, ખરાબ ઘર
નુકસાની; ખોટ (૨) વસૂલ ન આપવું તે – ખોરડું (૨) માથેઢે-ગોટપોટ એટવું ઘલાવું અકિ “ઘાલવું’નું કમણિ તે છે (૩) વિનાશ; ધૂળધાણી લિ.] ઘડી સ્ત્રી એક શાકને વેલે; ધિલેડી ઘંટ પં. માટી ઘટી
(૨)જુઓ ગરોળી–ડું ન જુઓ ધિલોડું ઘંટ લિં, ઘંટા] ધાતુની (કાંસાની) ઊંધા ઘવડવું અક્રિય ખણવું; જોરથી વરવું પ્યાલાના આકારની વસ્તુ (૨)જાડી લેઢી ઘવાવું અક્રિ. [ઘાવ” ઉપરથી ઘાયલ થવું જેવી વગાડવાની વસ્તુ ઝાલર(૩)એના પર ઘસઘસા-સાટ) અ [રવ ગાઢ રીતે વગાડેલોટ(૪)પક્કો ધૂd;ઉસ્તાલા.]. (ઊંચવું તે)
[મહેનત કડી સ્ત્રી છેક નાને ઘંટ; ટેકરી (૨) ઘસડબરે ૫૦ ઘસડવા-લખલખ કરવાની શૂન્ય; કાંઈ નહિ લા] ઘસડવું સકિ[ઉં, વૃ] ઢસરડાતું ખેંચવું ઘંટલ ૫૦ ભરડવાની થાળા વિનાનીઘંટી (૨) ઝપાટાબંધ – ગમેતેમ લખવું કે કામ ઘંટા સ્ત્રી [i] ઘંટ, ઘંટી. ૦રવ ૫૦ કરવું [લા.]
[આંકે ઘંટને અવાજ-રણકો ઘસરકે પું[‘ધસડવું ઉપરથી] કા; ઘંટાળી સ્ત્રી ઉં. ઘંટાર] ધૂઘરીઓની હાર
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૩
ધાલ
ઘંટી ઘંટી સ્ત્રી [R. ઘરડ્ડી] દળવાનું સાધન ઘાણ ૫૦ [. gl] લાકડું કોરી ખાનાર (હાથનું કે યાંત્રિક). ૦ર પં. ચાલાક એક કીડા ચોર (૨) ખીસાકાતરુ
ઘાણુ સ્ત્રી. ધ્રાગંધ બદબ સિાધન ઘટે ૫૦ મેટે ઘંટ (૨) એને ટકેર ઘણી સ્ત્રી. [. વાળ] તેલી બી પીલવાનું ઘા પુત્ર કિં. રાત=સંઘાત; જો] ચોવીસ ઘાત ! [4] ઝટક; ઘા (૨) નાશ; ખૂન કાગળને જ
(૩) પાવર [ગ] (૪) ડિગ્રી ઓફ એન ઘા પુત્ર [. વાત= પ્રહાર; જખમ; પ્રા. એસ્ટેશન” [ગ. (૫) ઈન્વેલ્યુશન (ગ.
વાયો ઝટકે; પ્રહાર;ટ (૨) કાપ; જખમ (૬) સ્ત્રી અકાળ મૃત્યુની ઘાંટી. ૦૭ વિવ (૩) મોટા દુ:ખની ઊંડી અસર [લા. [. મોત નિપજાવે એવું; નાશક. હકી ઘાઈ સ્ત્રી ઉતાવળ; દોડાદેડી (૨) ધાંધલ; વિક ખૂની(ર)શ્નર નિદય. ચિહનન ધમાલ (૩) ભીડ; ભરાવે
આંકડાને તે જે આંકડાથી જેટલી વાર ઘાઘરાપાટ કુંઘાઘરાનું લૂગડું
હેય તે બતાવનાર અંક, ઇન્ડાઈસ'. ઘાઘરી સ્ત્રી ના ઘાર. - ૫૦ -તિની વિ૦ સ્ત્રી હિં. હત્યારી. -તી [. ઘધ્ધર ચણિયે
વિ૦ [. હત્યા-ખૂન કરનાર ઘાટ કું. લિં. ઘર ઉપરથી આકાર; દેખાવ ઘાતેલ ન ઘા ઉપર ચોપડવાનું તેલ (૨) પ્રસંગ; લાગ લિા] (૩) યુક્તિ- ઘા પહાણ પુત્ર ઔષધિ તરીકે વપરા પ્રયુક્તિથી કામ કાઢી લેવાની લેજના; એક પથ્થર એક વનસ્પતિનું ! તજવીજ (૪) રીત; લક્ષણ; શોભા ઘાબાજરિયું ના ઘા પર કામ આવતી ઘાટ પુંલિં] બાધેલે આરે; એવાર(૨) ઘામ ખુંટ કિં. વર્મા તાપ (૨) ઉકળાટ;
પહાડી રસ્તો(૩) સહ્યાદ્રિને પહાડી પ્રદેશ ' બફાર (૩) પરસેવો ઘાટ પં સ્ત્રીઓને પહેરવાનું એક રેશમી વસ્ત્ર ઘામચ(-) વિઘામ–પસીનાથી ઘાટડી સ્ત્રી, રાતા રંગનું બાંધણીની ભાતનું ગંદુ થયેલું (૨) નવ પરસેવો (૩) તડમાં
સ્ત્રીઓને પહેરવાનું રેશમી વસ્ત્ર-ચૂંદડી ' થઈને વહાણમાં ભરાયેલું પાણી (૨)ગાતડી. [ભીડવી=સ્ત્રીએ મહેનત ઘામતડી સ્ત્રી, વહાણમાં પેસતા કે મરદાનગીનું કામ ઉપાડવું.
ઘામચની ફેંકી ઘાટણ સ્ત્રીના ઘાટીની સ્ત્રી
ઘાયક વિ૦ + ઘાતક ઘાટી વિદખ્ખણના ઘાટમાં રહેતી એક ઘાયડમલ(૯) વિ. પહેલવાન; શુરવીર
જાતિનું (૨) પુંછે તે જાતને માણસ ઘાયલ વિ. ઘાવાળું; જખમી ઘાટીલું વિગ ઘાટવાળું રૂપાળું
ઘાયાંપડઘાયાં ઘાયાબૂડઘાંવિઘવાયા, ઘાટું(s) વિ. હિં. ગાઢ ઘટ; લચકદાર બૂડવા વગેરેથી કમેતે મરેલાં (૨) ખીચેચીચ (૩) પુષ્કળ; ગાઢ (૪) ધારણ ન૦ [પ્ર.] ઘોર નિદ્રા (૨) ઊંઘથી કઠણ; સંગીન
ઘોરવું તે (૩) ધ લાવે એવું ઔષધ ઘાડવું ૧૦ [‘ધડો' ઉપરથી ગેળ ભરવાનું ઘારી(પૂરી) સ્ત્રી, ઘારિયા એક મીઠાઈ માટલું. - ૫૦ જુઓ ગાડે
(૨)અડદ કે મગની દાળનું વડું (૩)ટલીઘાડું વિ જીઓ ઘાટું
ની ચારે બાજુએ રાખેલા કેરાનું ચકરડું ઘાણું છું. [.) એક ફેરે રંધાય, તળાય ઘારું નવ રોગથી શરીરમાં પડેલું મારું
કે કચરાય, ખંડાય એટલે જ; આખા ઘાલ (લ) સ્ત્રી સાથે જમવા બેઠેલાઓની
જવાને ભાગ (૨) સંહાર; ખરાબી હાર-ળ (૨) તેમને આ સમૂહ ઘાણj[1.ઘળ, ઘનમેટે હથોડે ઘણુ ઘાલ (લ.) સ્ત્રી [ઘાલવું નુકસાન; ખાધ.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
બાલમેલ
. મેલ સ્રો॰[‘ધાલવું’ + ‘મેલવું’] કાઢયાલ; ગરખડસરડ (૨) પંચાત; ધમાલ (૩) ખટપટ; પ્રપંચ
૨૩૪
ઘાલવું સક્રિ॰ [ત્રા. ઘ] ખાસવું; અંદર મૂકવું (૨) પહેરવું (૩) પ્રસંગે ભેટ તરીકે પહેરાવવું. ઉદા મે’ કન્યાની કોટમાં અછોડા ઘાલ્યેા.' (૪) અંદર નાખવા–મૂકવાનીરીત સૂચવનાર સહાયકારી ક્રિચાપદ સાથે વપરાય છે; જેમ કે, ખાસી ઘાલવું’; ‘ચગદી ધાલવું’(૫) [લા.] નાણાં ખાઈ જવાં (૬) ખગાડવું; પાચમાલ કરવું. ઉદા॰ ઘર ઘાલવું ઘાવ પું [સં થાત] ધા;જખમ(ર)સમસ્યા ઘાસ ન॰ [i.] ખડ; ચાર. ખાવું = માણસની ગણનામાં ન રહેવું. ચાર પું ઢોરનું ઘાસ, ચારે વગેરે ઘાસણી સ્ત્રી॰ ક્ષયરોગ ઘાસતેલ ન૦ [હં. ગૅસ + તેલ] ગ્યાસતેલ ઘાસલેટ ન૦ ઘાસતેલ; બાળવાનું એક ખનીજ પ્રવાહી. –ટિયું વિ॰ હલકા પ્રકારનું [લા.] [ધસાવું ઘાસવુ' સક્રિ॰ ન્તુએ ધસવું(૨) અ ં±િ૦ ઘાસિયું વિ॰ જેમાં ઘાસ નીપજતું હોય
તેવું (ર) ઘાસમાંથી ઉત્પન્ન થતું (૩) સત્ત્વ વગરનું હલકું (જેમ કે ધાસિયું ધી, સાળું) [લા.] [ઘાસ કાપનારી ઘાસિયા પું॰ સાથ; ધાસના યાથા(૨) ઘાસિયા પું॰ જીએ! ગાશિયા’ ઘાસે(સા)ટિયું ન॰ [‘ધાસવું’ ઉપરથી]
ઘરમાં પહેરવાની (સામાન્ય) ચૂડી ઘાંઘરડવુ' (૦) અક્રિ॰ [વ] ભારે ઘાંટા કાઢીને – ખૂબ શણું (ર) આરડવું (જેમ કે પાડીનું) ઘાંઘલુ’(૦)ન૰એવારણું(ઉદા॰બાંધલાં લેવા)
ગાંડા જેવું આચરણ (ઉદાધાંધલાં કાઢવાં) ઘાંધું (૦)વિ॰ ઉતાવળું (૨) ગભરાયેલું ઘાંચ (॰;ચ,) સ્ત્રી [સૂચ' કે ‘ખાંચ’ ઉપરથી] ચૌલામાં પડેલા ખાડા; ખાડા (ર) ગૂંચ; મુશ્કેલી
વીસ
ઘાંચણુ (૦) સ્ત્રી॰ ધાંચી સ્ત્રી ઘાંચી (૦) વિ॰ [૩. વંચિય] ધાણી ચલાવી તેલ કાઢી આપવાના ધંધા કરતી એક ન્યાતનું (૨) દૂધ વેચવાના ધંધા કરતી એક ન્યાતનું (૩) પું॰ તે ન્યાતના માણસ ઘાંચા (૦) ૦ વાંસફોડા; ટાયલા, સાદડી વગેરે બનાવનાર
ઘાંટાઘાંટ (૦) સ્ત્રી॰ [ધાંટે] બૂમાબૂમ ઘાંટી (૦) સ્રો॰ ઘાંટા કે કડડની–પડજીભની
જગા; હડિયા (૨) અવાજ; સૂર ઘાંટી (૦)સ્ત્રી॰ ઘાટ;એ પવંતની કે ડુંગરાની વચ્ચેના સાંકડા રસ્તા(૨)[લા.] મુશ્કેલીના ખારીક સમય હરકત; અડચણ્. ધૂંચી (૦) સ્ત્રી॰ [ઘાંટી-ઘૂટી] આંટીધૂંટીવાળે માગ (૨)મુશ્કેલી કે મુશ્કેલીના સમ[લા.]. “ટો પું॰ માટી ઘાંટી-ડુંગરાળ રસ્તા ઘાંટા (૦)y[i. Üટ્ = ખાલવું]ક :સાદ(ર) મેાટા સામ્મ(૩) ખિજાઈને કાઢેલા સાદ ઘિમેલ સ્રી॰ એક જાતનું લાલ રંગનું
લેડી. -ડુ ન
મકાડાની જાતનું જીવડું ઘિયાળ વિ॰ વધારે ધી આપે એવું(ઢાર) ઘિયા પું૰ ધી વેચનારા ઘિલાડી સ્રીજીએ બિલાડીનું ફળ-લાડુ ઘિસાવવું સક્રિ॰, ઘિસાવું અક્રિ ધીસવું”નું પ્રેરક ને કર્માણિ ઘિસ્સા પું॰ [‘વિસાવું’ ઉપરથી] એકદમ જોરથી પડેલા ધસરકા
શ્રી ન॰ [ઉં. વૃત] ધૃત; તૂપ. કાટા પું જ્યાં ધી જોખાતું, વેચાતુ હાય એ જગા; ધીનું બન્નર. કેળાં ન૦ ૫૦ ૫૦ ધી અને કેળાં (૨) ભારે લાભ [લા.] ધીચ વિ॰ જીએ ગીચ. -ચૈાધીચ વિ॰ ગીચોગીચ
ઘીચાપડ ન॰ ધી ને તેવા ચીકટ પદાથ ઘીતેલુ'ન॰ પાચણીના મૂળમાં થતી ગાંઠ થીસ સ્ત્રી॰ [ા. ત] રાન ઘીસ સ્ક્રી॰ ઘિસ્સા; ધસરકા (૨) ચેરી (૩) માર; ડાક. [૰પડવી=નુકસાન થવું(ર) લાભ થયેા. મારી = ચેરી કરવી. ]
–
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
વીસ ૨૩૫
ધૂમવું ધીસ સ્ત્રી હેળીને વરડે ધિંસરું ઘુક ન૦ .) ઘુવડ ઘીસરું ન [પ્રા. લિક . પ્ર] ઉપરથી ઘર ત્રીજુઓ દૂધરી [૫]. ૦માળ સ્ત્રી ઘીસલું ન [વિસાવું ઉપરથી) જેસલે (બળદને કેટે બાંધવાની) ધારાની માળા ઘસવું સત્ર ક્રિટ ઘસવું
ઘઘી સ્ત્રી [ઉં. ઘરી) ધાતુના પતરાની ઘસાધીસ સ્ત્રીધીસવું' પરથી)ઠોકઠેકા પિલી ખણખણતી ગાળી (૨) સ્ત્રીઓના સરું ન ધીસર; ધૂરું
હાથનું ઘુઘરિયાળું એક ઘરેણું (૩) એક ઘુઘરવટસ્ત્રીધારી+વૃત્તિ]ઘાઘરાના ઘરની રમકડુ, નાને ઘૂઘરે (૪) બાફેલી જારનીચેની ધારીઓવાળી ગુલ (૨) પુંઠ ખૂલ બાજરી વગેરે. - પં. અંદર કાંકરા
પર ઘૂઘરીઓની હાર હોય એવો ઘાઘરો જેવી વસ્તુ ભરીને કરેલો ખખડે તે ધાતુ ઘુઘરિયાળું વિ૦ ઘૂઘરીઓવાળું
વગેરેને પેલે ગેળો(૨) તેવું એક રમકડું ઘુઘવાટ(રો) . [૧૦] ઘધવવું તે (૩) એક વાની (૪) વલોણાને દાંડ ઘુ પું[રવ જુઓ
દૂઘરા જેવા જે ઘાટમાં ફરે છે, ને જે ઘુણ [.]લાકડુંકોરી ખાનારા એક કીડો ગોળીને મોઢે ગોઠવાય છે તે ગેળ ઘાટ ઘુમહાવવું સત્ર ક્રિટ “ઘૂમડ'નું પ્રેરક ઘઘથવું અ૦ કિ[૨૦] “ઘ” એવો અવાજ ઘુમરડવું સત્ર ક્રિટ ઘુમરડી ખવડાવવી કર (૨) ગજેવું ઘુમરડી સ્ત્રી [ધમવું' ઉપરથી) ચક્રાકારે ઘૂઘવાવું અ કિડ ધ ધ અવાજ થ
ફરવું–નાચવું તે; ફૂદડી (૨) ફેરફ ચક્કર ઘઘઅરવO](રેલગાડી, સમુદ્ર વગેરેને રવ) (૩) પકડનારને ચુકાવી દેવા ઘુસી જવું ૫૦; નવ જુઓ ઘુવડ તે (૪) હીંચોળવું તે
ધૂમ અ [f. ગુમ,પ્રા. ગુw] ગરક; લીન ઘુમરાઈસ્ત્રી ઘમરાવું”ઉપરથી] મગરૂરી:ગર્વ (૨) ચકચૂર બેભાન ઇમરાવવું સત્ર ક્રિબ ધૂમરાવું નું પ્રેરક ઘમચી સ્ત્રીધૂમવું” ઉપરથી ઘુમરડી; ઘુમાવવું સક્રિ, ઘુમાવુંઅકિધુમવુંનું ચક્રાકારે ફરી વળવું તે જો; સમૂહ પ્રેરક ને ભાવે
ધૂમ ૫૦ [u. é=પાંદડીઓને જો] ઘુમે પુંઅ [વળ] ગુમે મુકો ધૂમટ જુઓ ઘુમટ.-ટી સ્ત્રી ઘુંમટ ઘુરકાવવું સત્ર કિo “ધૂરકવું નું પ્રેરક જેવી નાની આકૃતિ ઘુરકિયું નવ ઘરકવાને અવાજ (૨)છાંછિયું; ઘુમટે ૫૦ ઘઘટ [(૨)ચકર ચકર ફેરવવું
ગુસ્સાનો બોલ તેિ અવાજ ઘૂમડવું સક્રિ. [ઘુમવું” ઉપરથી]હી ચળવું ઘુરઘુર અ[; રવ-રાટ પુંધૂરકવાને ઘૂમડાવું અ૦ કિં“મડવુંતું કમણિ ઘુવડ પું; ત૦ . ધૂ# શત્રે જ દેખી બૂમડી(ત્રણ) સ્ત્રી [મવું” ઉપરથી; પ્રા.
શકતું એક પક્ષી સ્વિભાવનું ઘુમળ] ઘુમરડી ઘુસણિયું વિગમે તેમ કરીને ઘસનારું તેવા ઘમરાવું એ કિધમવું' ઉપરથી)રીસમાં ઘુસપુસ અ૦ (૨) સ્ત્રી રવ ગુસપુસ મેં ચડવું; ધંધવા (ર) ઘુમરી ખાવી (૩) ઘુસાડવું સકિ[ઘસવું ઉપરથી પેસાડવું; વરસાદનું ચડી આવવું (૪) ડહેળાવું
દાખલ કરવું (વગર રજાએ કે હકે) ઇમરી સ્ત્રી [“ધૂમવું” ઉપરથી] વમળ; ઘુસાવવું સત્ર ક્રિ, ઘુસવું અ કિવ, ભમરે (૨) ઘૂમડી, ઘુમરડી (૩) મદમાં કે ઘૂસવુંનું પ્રેરક ને ભાવે
તોરમાં આંખો ચકળવકળ થવી તે ઘુંમટ ૫૦ [1. વો દેરા અથવા મકાન ઘુમવું અ કિ. [૩. ધૂળ ગોળ ફરવું (૨)
ઉપરનું છત્રાકાર ધાબું; ગુંબજ(૨) ઘુમટ રખડવું લિ. (૩) માટે કારભાર કરે; નીચેને દેરાને અંદરને ભાગ
મહાલવું (૪) મચ્યા રહેવું
Tommee
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઘરે
ધૂમાબૂમ
૨૩૬ ઘમઘમ(મી) સ્ત્રી [ઘુમવું” ઉપરથી * ઘેઘુર વિગાઢ ઘનઘોર (૨) મસ્ત; ચકચૂર હરફર; દોડધામ
- ઘેટી સ્ત્રી, ઘેટાની માદા. હું નવ જેના ઘરકવું અ૦િ [. ઘુરવા;(રવ)]ધુરધુર શરીર ઉપર ઊન થાય છે તે પ્રાણી. -
કરવું (૨) જોરથી ભસવું (૩) ગુસ્સામાં ૫૦ ઘેટાને નર [મદ; અભિમાન ઘાંટે પાડે; તડૂકવું લાગે ઘેન (ઘે) ન [એ. નો નશો કફ સુસ્તી (૨) ઘરઘરકી સ્ત્રી સામસામે ધરકવું તે ઘેબર ન હિં. ઘતપુર; હે. ઘેડ(-૨) એક ઘરકાવું અ. ક્રિ. (પૂરકવુંનું ભાવે) ઘરક- વાની – પકવાન,રિયું વિઘેબરના જેવું વાની ક્રિયા થવી
સ્વાદિષ્ટ, -નો ઘેબર ઘર્ણાયમાન વિ. હિં. ચક્રાકારે ઘમતું ઘેર ઘે) અને ઘરે ઘરમાં ઘર તરફ –ને ઘેલર, નવ, - ૫૦ જુઓ ગૂલરમાં ઘેર ઊઠવીરના નુકસાનમાં પડવું. ઘેર ઘૂસ ૫૦ ઉંદર; કેળ
બેસવું=બેકાર બનવું (૨) બરતરફ થવું ઘૂસણું નવ ઘૂસવું તે; વગર હકને પ્રવેશ (૩) ની સાથે (સ્ત્રીએ) નાતરું કરવું (૪)
(૨) વિ૦ ઘુસણિયું [પેસી જવું , -નું નુકસાન થવું (સેને ઘેર બેઠી).] ઘસવું અ કિજેથી કે ગમે તેમ કરી ઘેર પં. ઘેરાવ; “સર્કમ્ફરન્સ” (૨) સમૂહ; ઘસિયું ન [ઘૂસ’–ઉંદર) ઉદરિયું
ટાળી (૩) સ્ત્રી કેર પરનો ભાગ (૪) ઘેસિયું મધ ન૦ (ઝાડ વગેરેની બખેલમાં જેટલીની આસપાસ રાખેલી ઘારી (૫) ઘૂિસીને બાંધેલા મધપૂડાનું) એક જાતની ઘેરેચાનું ટોળું
ઝીણી માએ બનાવેલું મધ ઘરગભીરું, ઘેરગંભીર વિ૦ + [‘ગહીર ઘૂંઘટ(–) j૦ ધૂમટે; સ્ત્રીઓ માં પર ગંભીર] ઘેરું અને ગભીર;અતિ ગાઢ કપડું ઢાંકે છે તે
જોરદાર વિર ઘેરવાળું (કપડું)(૨) ખૂલતું; ઘૂંટ ૫૦ [રે. ધુટી ઘૂંટડે (ર) ઘટે; કંઠ ચપસીને નહિ એવું (૩) સ્ત્રી (જીવનું) ઘૂંટાવું-ગળાવું તે. ઘેરવું સક્રિ ચારે તરફ વીંટળાઈ વળવું
ડો ૫૦ ગળા વાટે એકી વખતે ઊતરી (૨) (પશુને) પાણી પાવું શકે તેટલું પ્રવાહી પદાર્થ
ઘેરાવ પુર ઘેર; ચારે તરફને વિસ્તાર (૨) ઘૂંટણ પં;,-ણિયું નવું ઘુંટઢીંચણ ઘેરવું તે; રેકાણ; અટકાયત ઘંટવું સક્રિટ લસોટવું; પીસવું(ર) ઘેરવું; ઘેરાવું અ૦ કિ. ધેરવુંનું કમણિ (૨) રિધવું (શ્વાસને)(૩)અભ્યાસથી–પુનરા- સપડાવું; ઘેરામાં આવી જવું(૩) વેરું થવું;
વર્તનથી પાકું કરવું (જેમ કે, અક્ષર,રાગ) વ્યાપવું (જેમ કે આખ નશા કે ધથી; ઘુંટવાવું સક્રિક, ઘૂંટાવું અક્રિ આકાશ કે ચંદ્ર વાદળથી, વાદળ ઘુંટવુંનું પ્રેરક ને કમણિ
કાળાશથી) ઘૂંટી સ્ત્રી, પગની પાટલી અને નળાને ઘેરાવે ૫૦ ઘેરાવ
જોડનાર સાંધા આગળનું હાડકું ઘેરું વિ૦ સિં. યામી ગાઢપાકું (રંગના ઘંટી સ્ત્રી [ઘૂંટવું' ઉપરથી ગળથુથી સંબંધમાં) ઘણી માત્રામાં રંગવાળું (જેમ ઘેઢી સ્ત્રી સિર૦ ઘાંટી'] ગૂંચવણ ભરાઈ કે ઘેરે લાલ) (૨)ઊંડું ગહન(૩)ચકચૂર; પડાય એવી મુશ્કેલી
ખુમારીવાળું (આંખના સંબંધમાં) ઘેટે ૫૦ ઘૂંટીને બનાવેલો (૨) લસોટ- ઘેશ્યા ચૌદશ સ્ત્રી વિરેચા + ચૌદસ)
વાનું સાધન(૩)ઘૂંટવાથી આવેલ એપ ફાગણ સુદ ચૌદશ ઘણુ સ્ત્રી નિં. તિરસ્કાર .
છે. પું. [ઘેર = ટેળ] હેળી ખેલવા ઘલ ન૦ કિં.] ધી
નીકળેલો, ઘેરમાં માણસ
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઘરે
૨૩૭
ધાડ
છેડે ઘેરે ૫૦ ઘેરી લેવું તે (૨) રેકાણ; અટકાવ ઘોડાગાડી સ્ત્રી, ધાડા વડે ખેંચાતી ગાડી
(૩) સમૂહ, ઘમલે (જેમ કે ઝાડનો) ઘોડાગાંઠ (૨) સ્ત્રી બેવડી સૈડકાગાંઠ ઘેલચંદ્ર(-) () વિ. જેની ઘેલછા ચંદ્રનાં (૨) શેતરંજમાં બે ઘોડાને એકમેકના
ક્ષયવૃદ્ધિની પેઠે પાક્ષિક હોય એવું વખતે જેરમાં રાખવા તે ડાહ્યું અને વખતે ગાંડું થઈ જતું હોય એવું ઘેડાગીની સ્ત્રી ઘેડાની છાપવાળી ગીની; ઘેલછા () સ્ત્રી ગાંડપણ (૨) ધૂન
સેનાને એક બ્રિટિશ સિક્કો ઘેલાઈ () સ્ત્રી ઘેલાપણું ગાંડપણ છેડાઘાટડી સ્ત્રી ઘોડે બેઠેલી કન્યાને ઘેલું ) વિ. વિ. ગ્ર િગાંડું; અક્કલ ' વર તરફથી માથે ઓઢાડાતી ચૂંદડી
વગરનું (૨) નગાંડપણ બિરમાં ઘોડાપૂર નર ઘેડાની જેમ એકદમ ધસી ઘેવર ન],-યુિં વિ.-૨ નવ જુઓ આવતું મોટું પૂર(૨)અવે તેની જેમજેશથી ઘૂંઘટ (૦) વિ. ઊંઘ કે કેફથી ઘેરાયેલું ધેડાર (૨) સ્ત્રી ડુિં+સં. ઇIR] ઘોડા (૨) સ્ત્રી વરસાદ અંધાર્યો હોય એવી બાંધવાની જગા; તબેલો. રિયા ૫૦
આકાશની સ્થિતિ વિાની -ભદડકું ઘડારની સાફસૂફ રાખનારે.-સર સ્ત્રી બેંશ-સ) (૨) સ્ત્રી ખાવાની એક હલકી ઘિયું ન [છું. હેર ખાડે; ખાધ ઘડિયાખાતું ન૦કારખાનામાં કામ કરતી
છે સ્ત્રી હિં. 1] ગળીને આકારનું સ્ત્રીઓનાં બાળકો સાચવવાનું ખાતું - એક ઝેરી પ્રાણી
જોડિયાર છું. [ઘોડી' ઉપરથી] મેને ઘાઘર ૫૦ ભારે માથાને જંગલી બિલાડે ટેકવવાનું વિકેણિયું [પારણું (૨) બાળકને બિવડાવવાનો હાઉ (૩) નવા ઘડિયું ન [ઉઘાડી”ઉપરથી) એક જાતનું એક પક્ષી
ઘેડી સ્ત્રીન્an. ઘોડો (ઉં. ઘોટિi)] ઘોડાની ઘર વિરવખરું-ભારે સાદવાળું
માદા (૨) જેની ઉપર કઈ વસ્તુ મુકાયા ઘાઘરે(-) પું[૨૦] ભારે સાદ;
અથવા ગોઠવાય કેટંગાવાય એવી લાકડાઘાંટે (૨) ગળાના જે ભાગમાંથી અવાજ નીકળે છે તે
કે ધાતુની બનાવટ (૩) જેને ટેકો લઈ છે વિ. પુંઅભણ; મૂર્ખ (માણસ)
ચલાય એવી લાકડી (૪) ઊંચે ચડવાની
નિસરણી જેવાં પગથિયાંવાળી બનાવટ. (૨) પં. સાપ (૩) માથું ઢંકાય
(ડીએ ચડવું =નશે કરો (કાળી એમ ઓઢવું તે; ઘઘેલિયું
ઘડીએ= અફીણથી, લીલી ઘડીએ= ઘચ સ્ત્રી ઘાંચવું-ઘચાવું તે; ચાચાની
ભાંગથી, લાલ ઘડીએ =દારૂથી. ડું અસર.૦પણ સ્ત્રી,૦૫ણે ૫૦ જુઓ ઘોંચપરે
નવ ઘોડે અથવા ઘોડી (૨) નાનું ઘોચવું અતિ ઘોંચવું; ભાંકવું
અથવા દુર્બળ ઘોડું, ટટ્ટ (૩) હયદળ; ઘેર પં. ઘૂંટ, ઘૂંટડે
ઘોડાને સમૂહ ઘાટક લિં] ઘડે
છેડે અર પેઠે (કા.). છેડદામણ અ. વારાફરતી
ડેસવાર પુંઘડા ઉપર સવારી કરનારે દેડ (દ) સ્ત્રી ઘોડાઓની દોડવાની માણસ કે સિપાઈ. -રી સ્ત્રી ઘોડેસવાર હરીફાઈ (૨) એને માટેનું મેદાન અથવા
થવું તે
ઘેડ પં. જુિઓ ઘોડી] સવારીનું એક ડાકળ સ્ત્રીઘડિયાળના લેલકની પશુ અશ્વ (૨) નદી કે દરિયાનું મોટું ગતિને ઉપરના એક સાથે જોડતી કળ; મજું; લઢ (૩) ઘોડા જેવા આકારની એસકેપમેન્ટ
જાડી નકશીદાર ખીંટી (૪) ચાપ-કળ
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
થાયરું
(જેમ કે છંદૂકના) (૫) મેટી ઘેાડી; કોઈ વસ્તુ મૂકવા માટે બનાવેલું ઉભેડુ. [ધાડા દોડાવવા શેખચલ્લી જેવા તર ગ દોડાવવા, ઘેાડે ચડવુ’=અગ્રેસર થયું (ર) વરરાજા થવું (૩) ફજેત થયું. [લા.] (૪) તત્પર થયું.] ધાચર (ધા) ન॰ ગાતું બાફવાના ચૂલા ધેાયુ' ન॰ જખમ (૨) ભમરડાની રમતમાં ચડતા દાવ
ધાર વિ॰ [É.] બિહામણું (૨) કમકમાટી ઉપાવે એવું (૩) ગાઢ; અત્યત ધાર પું॰ એવા અવાજ કે રણકા (૨) તબૂરા ઇમાં ખરજ સ્વરના તારના અવાજ કે રણકા
ધાર સ્ત્રી॰ [ા. વોર]મડદું દાટવાના ખાડા; કબર. ૰ખાદિયા પુંધાર ખાદનારા(ર) ઘેાર ખેાદીને મડદાં કાઢી ખાનારું એક પ્રાણી (૩) હીણું કામ કરનારા [લા.]. ખાદુ વિ॰ ધાર ખેાદનારું ઘેરખાદું ન॰ એક પ્રાણી; ધારખેાક્રિયા ધારવું અકિં[ા. થો(સં. ઘુર)](ઊંધમાં)
નસકારાથી શબ્દ કરવે (ર)ધસધસાટ ઊંધવું ધારભ(-ભા)વું અક્રિ॰ ગેધર ભાવું,વાદળાં ચડી આવવાં; ઘેરાવું ધારભા ગુંજીએ ગારભા
ધારી વિ॰ [ધારવું’ ઉપરથી] ઊંઘણશી ધારી પું॰ ઢોરનું ટાળુ' (ચરવા માટે જતું આવતું) ધેાલક(ક) સ્ત્રી, ¬' ન॰ સાવ નાનું અંધારું ઘર, ‘સ્લમ’ [જનારું ચૈલયુ, ઘેલ્લુ વિ॰ વગરનીતરે જમવા ઘાષ પું॰ [સં.] મેાટા ધ્વનિ; અવાજ (૨) ઢઢા (૩) ગોવાળિયાનું રહેઠાણ; ઝૂંપડુ
૨૩૮
s
(૪)મૃદુ વ્ય ંજનના ઉચ્ચારણના બાહ્ય પ્રયત્ન [ગ્યા.]. ણા સ્રોાહેરાત (૨) ઢઢેરા, યંજન પું॰ કામળ, મૃદુ ચ′જન (ગ, જ, ડ...ધ, સ...ઇ)[વ્યા.] ધેાળવું સકિ॰ [તં. વોટ્યૂ]ફરતેથી દાખીને નરમ કરવું (ર) એગાળવું (૩) મેળવવું (૪) જોરથી ધૂમડયું. [ધાળીને પી જવું =ન બન્નેવું; ન ગાંઠવું.] ધેાળાધેાળ(ભી) સ્રી ખૂબ ધેાળવું તે (૨) મનમાં વિચાર ધેાળાચા કરવા તે; મનની અનિશ્રિત સ્થિતિ [લા.] ધોળાવું સક્રિ॰ ‘ધેાળવું’નું કણિ બ્રેન્ગ્યુ વિંધાળેલું-ધૂટેલું (૨) બળ્યું;
મૂક” (ઉદા॰ ધાન્યેા પગાર !) [કા.] ધાંકવું (ધો॰) [જીએ વાચવું’] કાણી કૅ ગોદો મારવા (૨) ધાંચવું ધાંકા (ધા)પું૰[ ધાંકવુ' ઉપરથી કાણીના ગાદે; ઠાંસા (૨) મુક્કો [ગરબડાટ ઘાંઘાટ (ધા) પું॰ [રવ૦] શારખકાર; ધ્રાંચ સ્રો॰ (ધૉ) ચીલામાં પડેલા ઊંડા ખાડા (૨) ભેાંકાવાથી પડેલા ખાડા-ધા કે તેની અસર (૩) નુકસાન [લા.]. ૦પરાણા પું॰ વારે વારે રાણા ભેાંકવા તે. બ્લુ' સક્રિ॰ ભાંકવું, ચાટવું સક્રિ॰ વારંવાર ધાંચવુ. ચાવું અફ્રિ ભાંકાવું {(તુચ્છકારમાં) ધાંટવું (ધૉ) અક॰ ધારવું; ઊંધવું શ્ર્વ વિ॰ [i. હણનારું-નાશ કરનારું (સમાસને અંતે.) ઉદા॰ શત્રુન્ન પ્રાણ ન॰ [સં.] વાસ; ગંધ (ર) નાક, —લ્શેન્દ્રિય સ્ત્રી [સં.] વાસ લેવાની ઇંદ્રિય-નાક
· પું॰ કંઠસ્થાની અનુનાસિક (આ વ્યંજનથી..શરૂ થતા શબ્દ નથી તથા આમેચ
ગુજરાતીમાં તે ઓછે જ દેખાય છે.)
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
'૨૩૯
ચકળવિકળ
ચ પુંહિં. તાલુસ્થાની પહેલ વ્યંજન ચકરચકર અવ ફરતા ચકની માફક (૨) અ અને; વળી
ગેળા ગેળ ચક ૫૦ 1િ ]િ બારણા પર નાખવાને ચકરડી સ્ત્રી [સં. ૨ ઉપરથી ફૂદડી
સળીઓને પડદો, જાળીદાર અંતરપટ (૨) ફેરફ ચકરી (૩) ચક્કર ફરતી ચક છું. (સ્ત્રીઓનું) એક ઘરેણું
ચકતી; ફરકડી (૪) ચકકર ફરે એવું એક ચક છું. [. a] કુંભારને ચાક રમકડું. ભમરડી સ્ત્રીફૂદડી ફરવાની ચકચક [રવ (ચકલાને અવાજ કે એક રમત. -ડું ન ચક્ર (૨) કૂંડાળું નકામે લવારે સૂચવે)
મીઠું (૩) ચકરી પાધડી (તિરરકારમાં) ચકચક અ૦ ચળકતું હોય એમ. ૦૬ ચકરભમર અ ફરતા ચકની જેમ અકિં. લિં. ; પ્રા. વિવિયાય] ચકરવકર અર ચકરી આવવાથી બેભાન ચળકાટ મારફ ઝળકવું. કાટ ૫૦ (૨) ચક્રની પેઠે આમ તેમ ફરવું ને
ચળકાટ.—કિત વિર ચકચકતું; ચળકતું વંકાવું (જેમ કે આંખ) ચકચાર સ્ત્રી પડપૂછ; ચર્ચા; વાતને ચકરા પુંછ ફેરા (૨) ઘેર; પરિઘ . ઊહાપોહ
(૩) કોઠાયુદ્ધ ચક્રવ્યુહ ચકચૂર વિ૦ તલ્લીન; ગરક; મસ્ત (જેમ ચકરી વિ૦ કિં. રં] ગોળ આકારનું
કે. દારૂ કે કેફથી) (૨) અર ચૂરેચૂરા (જેમ કે ચકરી પાઘડી= ગાળ દક્ષિણી ચકડેલ(ળ) પં. લિ. પારણા પાઘડી) (૨) સ્ત્રી ફેર; તમ્મર
જેવી ડાળીમાં બેસીને ગોળ ફરવાને ચકલી સ્ત્રી[ચક રવ ઉપરથી અથવા ઉં. ફાળકે (૨) ફેરફ ચકરી
રા, વશિi] ચક્કાની માદા (૨) [લા.] ચકતી સ્ત્રી, નાની ચપટી ગોળ તકતી (૨) પાણીને નળ બોલવાની ચકલી (૩) ફૂલબેસણીને વૃદ્ધિ પામતો ભાગ; જેમાં પાણીને નળ. -લું ન ચકલીનું નવ
કોઈ વાર મધ હોય છે; ડિક’ વિ.વિ.] રૂ૫(૨) ઈનાનું પંખી (જેમકે, ચકલાં "ચકતું નવ ગોળ કે ખૂણાદાર ચોરસ ઢે બહુ ખાઈ જાય છે.)
જાડું દળદાર ૫ડ (૨) ચકામું [લા. ચકલું નહિં . ચતુષ્પ, ઘા, વડ ઉપરથી) ચકતું વિ. [ચકવું ઉપરથી સાવધ; મહોલ્લા આગળની સ્ટી જગા (૨) ચાર સાવચેત
રસ્તા મળતા હોય એવું નાકું ચકભિલું ન એક રમત
ચલે ! ચકલું કે ચકલામાં બેસતું બજાર ચકમક ૫૦ gિ] એક જાતને પથ્થર ચકલે નર ચકલું; એક પંખી (તેની સાથે લોખંડ અફાળવાથી અગ્નિ ચકવી સ્ત્રી. ચકવાની માદા કરે છે) (૨) સ્ત્રી તણખો (૩) ચમક ચવું વિ૦ [, a] લાગ જોતું બેઠેલું ઝલક (૪) તકરાર; કજિયે લિ.) તત્પર (૨) અક્રિ૦ લાશ જોતાં બેસવું ચકમંડળ નવે ઉપર ચકર ચકર ફરવું (૩) તકાસવું [શ પ્ર. માં) તે(૨)તેમ ફરતી વસ્તુઓને સમૂહ (૩) ચક અવ ચક્રવત પણે (“એકચકવે અતિ ખસ્પટથી વધી ગયેલી અવ્યવસ્થા ચક પું[. ચક્રવા) એક પંખી (૪) મજાકમશ્કરી કરવાને મળેલી ટેળી ચકળવવિ)કળ વિ. (૨) અહિં. ચ
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચકાચક
૨૪ *
ચટ
(ચકિત) + વકળ(ગ્યાકુળ) આકુળવ્યાકુળ અવૃદ્ધિ વિ. [4]મુદ્દેલ સાથે વ્યાજનું પણ ચકાચક અ૦ લિ. વ = પરિતૃપ્ત થવું] વ્યાજ ગણાતું હોય તેવુંગ] [રચના
ભરપટ્ટ; પેટ ભરીને ખૂબ [કે ચાહું ચડ્યૂહ પંચિકાકારે ગઠબેલી સેન્યચકામું(યુ) નવ ચામડી પર પડેલું ચાંદુ ચકાકાર વિ૦ લિ. ચકના આકારનું - ચકારાણા પંચકે ચકલે (બાળભાષામાં) ચકી વિલં.) ચકવાળું (૨) સાર્વભૌમ (૩) ચકાસવું સક્રિટ તપાસીને જેવું . ૫૦ સાર્વભૌમ રાજા(૪)વિષ્ણુ (૫) કુંભાર ચકિત વિ૦ [] છક થઈ ગયેલું આશ્ચર્ય ચકીય કેમ પુત્ર “સાઈકિલક ડર [..] પામેલું .
[ભાષામાં) ચક્ષ નટ [. ) આંખ પ.] ચકી(ભાઈ) સ્ત્રી ચકલી પક્ષી (બાળ- ચક્ષુ ન [.] આંખ. નેચર વિક ચ પુત્ર ચકલો (બાળભાષામાં)
આંખથી દેખાય એવું. -સુથવા પુત્ર ચોતરું નવ, - મેટા લીંબુ જેવું
કિં. આંખથી સાંભળનાર-સાપ. ૦માન એક ફળ; ૫૫નસ
વિ. સિં] દેખતું; આંખોવાળું ચર વિ૦ (ઉં. વઉપરથી] તરત ચેતી
ચરાગ ! [.આંખોની લાલાશ (૨) જાય એવું ચાલાક ચિકેરની માદા
ખે વડે દેખાડાતો રાગ-પ્રેમ ચકેર પં; ન [i] એક પક્ષી. વી સ્ત્રી
ચરેગ કું. લિ.) આંખનો રોગ ચર વિ. સં. ૨ ઉપરથી ગાડું ચસકેલું
ચખ ન. સિં. વૈકું ચક્ષઆંખ [૫] (૨)નચકપિડું (૩) આંટા મારવા-ફરવું
ચખાડવું સત્ર કિ “ચાખવું નું પ્રેરક તે (૪) કૂંડાળું ગોળાકાર (૫) ચકાકાર
ચખાર | (ચોર સાથે વપરાય છે)
ચગડોળ ન જુઓ ચકડળ ગોઠવણમાં મકાન વાડે (જેલ) (૬)
દાબવું ચકરી; તમ્મર (૭) અ૦ ગોળાકારે
ચગદવું સત્ર ક્રિો પગ તળે કચરવું, જેથી ચક્કી સ્ત્રી, (ઉં. ચંત્રિ) ઘટી (૨) ઘાણી
ચોદાવું અ૦ ક્રિય ચગદવુંનું કમણિ રૂ૫ ચક્ક ન જુઓ ચાકુ ચપ્પ :
ચગવું અ ક્રિઢ નિં. ૨ ઉપરથી) આકાચકે નહિં પડું (૨) ધારવાળું એક ગોળ
શમાં– ઊંચે ઊડવું (૨) રંગમાં ચાવવું; હથિયાર (૩) વિષ્ણુનું એક હથિયાર
- ખીલવું [લા.]
[વીને ખાવું
ચગળવું સક્રિોધીમે ધીમે ચાવવું મમળાસુદર્શનચક્ર (૪) કુંડાળું ગેળાકાર (૫) ઘણું મોટું રાજ્ય(૬)સમૂહસમુદાયમંડળ
ચચણવું અક્રિ[૩૦] બળતરા થવી; (૭) તંત્રમાં વર્ણવેલાં ગુદાથી તાળવા
લાય બળવી (૨) ચણ ચણ થઈને બળવું
(૩) મનમાં દુ:ખી થવું-બળવું[લા.. સુધીમાં આવતાં છ સ્થાનેમાંનું કોઈ પણ
ચચણાટ ૫૦ ચચણવું તે; લાચ ધર વિ. [ઉં.ચક ધારણ કરનારું (૨)
ચચરવું અ૦ કિ. [૧૦] બળતરા થવી; . વિબગુ. નાભિ સ્ત્રી વુિં.) ચક્રને
લાય બળવી લિાય બળવી મધ્યભાગ, જેમાં આ બેસેલા હોય છે;
ચચરાટ અ૦ કિ[૩૦] બળતરા થવી; નાયડી. નેમિ સ્ત્રી લિં] ચક્રને
ચકે (ડ)પંકિં.ચિવા આંબલીઉપરથી પરિઘ-ઘેરા. પાણિયું. [i] વિષણું
ચિચૂકે; કચૂકો; આંબલીને ઠળિયે ચકમ ૫૦ ગાંડે – ચક્કર માણસ
ચાર વિક ચાર ચાર ચક્રવર્તિત્વ નવ ચકવતીપણું
ચટ પુ. શ્રાદ્ધમાં દેવને સ્થળે મુકાતી ગાંઠ ચકવતી વિ.)એચકે રાજ્ય કરનારું; વાળેલી દાભની સળી
સાર્વભોમ (૨) પુંતે રાજા ચટ સ્ત્રી વુિં. વ ઉપરથી] કાળજી; ચાનક ચકવાક ! [i] એક પક્ષી, ચક. -કી (૨) છ હઠ (૩) અ. ઝટ ચપટીની સ્ત્રી લિં] તેની માદા
સાથે (૪) તદ્દન સફા (ખાવાનું)
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચટક
૨૪૧
ચડવું ચટક [R.) ચકલે .
ચરિયું વિચટ સ્ત્રી ઉપરથી]જિદ્દી હઠીલું ચટક વિ. વુિં, વરુ ઉપરથી] આંખે બારે ચઢીલું વિ૦ ચટવાળું
એવું દીપતું (ઉદા. લાલ ચટક) (૨) સ્ત્રી ચર્ડ વિ. [“ચાટવું' ઉપરથી ખાધાનું લહેજત; સ્વાદ (૩)ચટકે; ડખચાનક લાલચુ (૨) લાંચિયું [તાબડતેબ લાગણું [લા] ચાંદની સ્ત્રી ઘણું ચચટ(૬) અ. ચિટ અ ઉપરથી સ્વરૂપવાન સ્ત્રી. તું વિ૦ ભપકાદાર; ચ અ૦ જુઓ ચટ. - અ. જુઓ ચટાકેદાર. ૦દાર વિ. સ્વાદિષ્ટ; લહેજત- ચટ; ખતમ; ઓહિયાં દાર (૨) મોહક ચિત્તાકર્ષક (૩) મનમાં ચડઊતર(ત્રી) સ્ત્રી ચડવું અને તરવું તે ડંખે તેવું(૪)લાગણી ઉશ્કેરે એવું (લખાણ, ચડચડ અ રિવ૦] (બળવાને રવ), વવું ભાષણ). ૦મટક વિ ફાંકડું; નખરાં- અ. કિ તતડવું (૨) ચરાડ એવા બાજ (૨) સ્ત્રી વરણાગિયે-નખરાંબાજ અવાજ સાથે બળવું. -ડાટ ૫૦ તતડાટ દેખાવ કે ચાલવાની રીત. વું સત્ર કિ. ચડણ (ડ)ન[ચડવું ઉપરથી] ચડાવવાળે ચટકે ભર (૨) મનમાં ચટકો લાગવા માર્ગ; ચડાવ લા. (૩) અ વિ (ચાંદનીનું) દીપવું; ચડતી (ડ) સ્ત્રી [ચડવું ઉન્નતિ(૨)બઢતી; ખીલવું. -કનું વિ૦ જુઓ ચટકતું. વૃદ્ધિ. ૦૫ડતી સ્ત્રી ચડવું અને પડવું તે; -કાટ સર ક્રિટ ભરવો.-કાવવું અસ્તોદય. ભાજણ સ્ત્રી નાનામાંથી સ૦ કિડંખ માર; કરડવું (૨) મનમાં મેટા પરિમાણમાં રક્સ ફેરવવી તે [..]. ખેંચવું. -કી સ્ત્રી, તીવ્ર લાગણી (૨) શ્રેઢી સ્ત્રી- સરખા ઉત્તરની અથવા ચૂંટી, ચપટી (૩)મોહિની (૪) ખૂલતા સરખા ગુણોત્તરની વધતી સંખ્યાઓને લાલ રંગ. કદાર વિ૦ જુઓ ચટદાર હિસાબ ગણાવાની રીત [..] તું વિ. ૧ થી ૩. કું નવ ટીપું; છાંટે. કે ૫૦ વધતું; ઊંચે જતું (૨) ચડિયાતું દેશ; ડંખ (૨) મનની તીવ્ર લાગણી ચડપ(૦ચડ૫) અ ઉતાવળથી; ત્વરાથી [લા. (૩) સ્વાદ લહેજત; ચસકે ચડપવું સત્ર ક્રિટ જુઓ ઝડપવું ચટચટ અજિાઓ “ચટ અઝટઝટ ચડભડ સ્ત્રી વિ૦; રે. ચડભડવું સપાટામાં
તે. –વુંઅ કિગુસ્સે થવું; ખીજવું; લડી ચટણ સ્ત્રી વિટ્ટનચાટવું ઉપરથી વાટીને પડવું; ઊંચાનીચા થવું.-ડાટ ૫૦ ચડભડ
બનાવાતી એક ચટકદાર વાની ચડવું (ડ) સ૦ કિ; અ૦ કિ. બ્રિા.- ચટપટ અ [રવ૦] તાબડતોબ; ઝટપટ. નીચેથી ઉપર જવું (૨) વધવું; ઊંચે જવું
ની સ્ત્રી, અતિ ઉત્સુક્તા; તાલાવેલી (૨) (ઉદા. ભાવ, રેલ) (૩) સવાર થવું; અકળામણ સંતાપ લાગવી બેસવું; (ઉદાર ઘેડે ચડવું) (૪) ચડાઈ ચટવું અ૦ કિ. હિં. વો દિલ પર ચેટ કરવી (ઉદા. ગુજરાત ઉપર ચડી આવ્યા ચટાઈ સ્ત્રી [સં. શ] સાદડી
(૫) બફાવું રંધાવું (ઉદા. ભાત ચડી ચટાકો ૫૦ [૨. =ભૂખ] ચટકે તીવ્ર ગયો છે) (૬) ગર્વથી ફૂલવું (૭) ગુસ્સે લાગણી (૨) સ્વાદ
થવું (ઉદા. ચડી ચડીને બેલે છે) (૮) ચટાચટ અ ચટચટ; ઝટઝટ
સંકોચાવું ટૂંકું થવું (ઉદા. કપડું ચડી ચટાડવું સત્ર કિ. “ચાટવું નું પ્રેરક ગયું) (૯) –ના કરતાં શ્રેષ્ઠ કરવું (૧૦) ચટાપટા પુંબ૦ વર રંગબેરંગી આડા- -ને નશે કે ખૂબ અસર કે પાસ લાગે અવળા પટા
(ઉદાઅફીણ છે. તથા થાક, ક્રોધ, ચટા૫તી સ્ત્રી ચટપટી
કાટ, રંગ ૮૦) (૧૧)-નીલતમાં કે નાદમાં
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચડે ૨૪ર
ચતુરા - ફસાવું (ઉદાર હઠે ચડવું) (૧૨) (કોઈ ચઢિયાતાપણું ન જુઓ ચડિયાતાપણું
વસ્તુની બાકી) વધવીચૂકતે કે અદા ચઢિયાતું વિ૦ જુઓ ચડિયાતું કરવાનું એકઠું થવું (ઉદા. કામ, ઉઘરાણું, ચણ (ણ) સ્ત્રી, પંખીઓને ચણવા માટે રજા ઇ) (૧૩) લેપ કે અર્ચા થવી (ઉદા. નખાતું અનાજ [પડાની સીવણ હનુમાનને તેલ ચડવું; પીઠી ચડવી) (૧૪) ચણ સ્ત્રી [જુઓ ચીણું કરચલીવાળી નિવેદ્ય ઇતરીકે અપાવું (ઉદા. દેવને ચણુક છું[] ચણે ફૂલ, નાળિયેર ચડવું) (૧૫) –ના ઉપર ચણ ચણ અરવO] “ચણણ થાય એમ. ઢાંકણ કે ગલેફ પેઠે આવવું (ઉદા. ૦૬ અ. કિજુઓ ચચણવું, છુટ પૂ, ગલેફ ઈ.)
પું ચચણાટ (૨) એની રીત ચડવો પુત્ર માટીની નાની લેટી ચણતર ન ચણવું તે; ચણવાનું કામ ચડસ પુંએક માદક પદાર્થ (૨) વ્યસન; ચણભણ અધીમે અવાજે (૨) સ્ત્રી ચસકો લત (૩) મમત. -સાચડસી ધીમે અવાજે ચાલતી લેકચર્ચા [ક] સ્ત્રી હરીફાઈ. -સી૯ વિ. લતવાળું ચણવું સત્ર ક્રિ૦ કિં.ષિ, . ળિ] (ઈટ (૨) મમતી, હઠીલું
- ઈ- વડે) દીવાલ, મકાન વગેરે બનાવવું ચડાઈ (ડા) સ્ત્રી [“ચડવું” ઉપરથી] ચણવું અ, કિં. [. ] વણીને ખાવું લશ્કરી આક્રમણ હુમલો.-ઉકૂિલણજી (પક્ષી માટે)
ક્ષિાર (૨)ઝટ ગુસ્સે થઈ જાય એવું(૩)જમીનને ચણખાર પંડ્યાના છોડ ઉપરથી મળતો માફક એવું ગુણકારી(૪)ચઢવા-સવારી ચણાપણું સ્ત્રી અને પિોપટાવાળે છોડ કરવા યોગ્ય-ઊતર-રીસ્ત્રીજુઓ (૨) તેવા છોડની ઝૂડી ચડઉતર. ચડ(ડી) સ્ત્રી હુંસાતુંસી ચણિયા (ણિ)નજે ખાડામાં ટેકાવાથી સરેસાઈની રપર્ધા. –ણ ન ચડાવ; બારણું ફરે છે તે ચડાવવાળે માર્ગ. –વ પુત્ર ઊંચાણ ચણિયે ૫૦ [૩. વસ્ત્રનો ઘાઘરો (૨) ચડતા ઊંચાણવાળી જગા (૩) તેવો ચણ સ્ત્રી નાનો ચણ ચણાની એક જાત,
માગ (૪) વૃદ્ધિ વધારો (૫) ચડાઈ બેર ન. ચણા જેવું નાનું બાર ચડાવવું (ડા) અ ક્રિટ “ચડવુંનું પ્રેરક ચણે પું[. વળ]એક કોળી
(૨) ઉશ્કેરવું (૩) આરોગી જવું ચડી સ્ત્રી રે. ળિો] એક વેલો(૨) ચડા પેજુઓ ચડાવ (૨) ઉશ્કેરણે તેનું ફળ(૩)વાલના ત્રીજા ભાગનું વજન ચડિયાતાપણું (ડિ) ન ચડિયાતું હોવું તે રતી
જાતનું વાજું ચડિયાતું (ડિવિ. [ચડવું”ઉપરથી વધારે ચતરંગ વિ૦ જુઓ ચતુરંગ(૨)ના એક "સરસ ચડતું
ચતુર વિ૦ કિં. ચાર (સમાસમાં પૂર્વ પદ ચડેડાટ અરિવ] મોટે અવાજે (ફાટવું) તરીકે ઉદાર ચતુર્ભુજ). ચડી સ્ત્રી ]િ અધું પાટલુન; સંધિ ચતુર વિ૦ કિં. ચાલાક, હોશિયાર ચઢઊતર સ્ત્રી જુઓ ચડઊતર ચતુરસ્ત્ર વિલિં] ચખૂણિયું ચઢવું સકિ., અક્રિટ જુઓ ચડવું ચતુરંગ વિ૦ લિં] ચાર અંગવાળું(૨)૫૦ ચઢાઈ, ચઢાઉ, ચઢાઊતર-વી), શેતરંજ. –ગિણું વિ. સ્ત્રી [.) હાથી,
ચઢાચઢ (ટી), ચઢાવ, ચઢાણ ઘેડ, રથ અને પાયદળ એ ચાર અંગજુઓ “ચડાઈમાં
વાળી (સેના). -ગી વિ. હિં] ચતુરંગ ચઢાવવું અક્રિટ જુઓ ચડાવવું ચતુરંત વિ૦ લિં] ચાર છેડાવાળું ચઢાવે ! જુઓ ચડાવે
ચતુરા સ્ત્રી [i] ચતુર સ્ત્રી
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચતુરાઈ ૨૪૩
ચપાટ ચતુરાઈ સ્ત્રી ચતુરપણું; ચાલાકી ચઠી સ્ત્રી, જુઓ ચણોઠી ચતુરાનન કું.ચાર મુખવાળા-બ્રહ્મા ચપ અ૦ વિ૦] ચટ લઈને એકદમ ચતુરાશ્રમ પં. [] ચાર આશ્રમ (બ્રહ્મ- ચપકાવવું સત્ર કિટ ઊભું કરી ચાંપવું (૨)
ચર્ય, ગૃહસ્થ, વાનપ્રસ્થ અને સંન્યસ્ત) ચટાડવું (૩) વઘાર કરવો ચતુર્થ વિલં.શું.-શ્રમ પુંલિ] ચપો પુત્ર ચિપકાવવું” ઉપરથી) ડામ(૨)
ચોથો આશ્રમ-- સંન્યસ્તાશ્રમ. -થશ [લા] મહેણું (૩) મહેણાને ડંખ ૫૦ કિં. ચોથો ભાગ [[વ્યા.] ચપચપ અરવ૦]તે અવાજ(૨)ઝટઝટ ચતુથી સ્ત્રી [ā] થ(૨)થી વિભક્તિ ચપચપુ વિ. ચીકણું અને ભીનું ચતુર્દશી સ્ત્રી [i] ચૌદશ
ચપટ વિ૦ કિં. ચિપ ચાટેલુંચપટું,ચપટ. ચતુર્ભુજ વિન્ચાર હાથવાળું(૨)હાથ -રાવું અ૦ કિ. ચપ્પટ થવું; દબાવું
પાછળ બાંધ્યા હોય તેવું – કેદ પકડેલું (૨) નુકસાનમાં આવવું લિા.. (૩) ચાર ખૂણા કે બાજીઓવાળું(૪) પું, ચપટી સ્ત્રી ગ્રા. વરપુરિયા]હાથનો અંગૂઠો
ચાર બાજુઓવાળી આકૃતિ (૫) વિષગુ અને આંગળી ભીડવાં તે(૨)તેમાં પકડાય ચતુર્માસ પુંબવ૦ કિં.] ચાતુર્માસ (દેવ- તેટલું માપ(૩)તેમ કરીને કરાતોચટ એ
પેઢીથી દેવઊઠી એકાદશી સુધીના) અવાજ (૪)એ અવાજ કરતાં લાગે એટલે ચતુર્મુખ ૫૦ સિં.ચારમુખવાળા-બ્રહ્મા સમય; જરા વાર (૫) પકડ; ચીમકી ચતુયુગ પુંખવું. [. ચાર યુગ (સત્ય, ચપટું વિ૦ [જુઓ “ચપટ] બેઠેલું દબાયેલું કાયર, ત્રેતા, કલિ)
ચપટો ૫૦ મેટી ચપટી ચતુર્વ પં. બ. વ. [i] ચાર પુરુષાર્થ ચપડવું સક્રિ. ટીપીને ચપટું કરવું
(ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ) ચપડાલાખ સ્ત્રી ચપડીને લગડી બનાવેલી ચતુર્વણુ પં. બ૦ વ૦ લિ.] ચાર વર્ણ ચોખ્ખી લાખ
(બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય અને શત) ચપડિયે ૫૦ સેનારૂપાના તાર ચપડનારે ચતુવિધ વિ. [.] ચાર પ્રકારનું ચપ(-ણિયું,ણું) ન૦ ચપ્પણ, શકો ચતુર્વેદ પુંબવ [i] ચાર વેદ(ક્વેદ, બટે? (૨) ભિક્ષાપાત્ર કિકડી
સામવેદ, યજુર્વેદ અને અથર્વવેદ).–દી ચપતરું ન[પતરું (નં.પત્ર) પરથી]કાગળની વિ૦ ચારે વેદ જાણનારું (૨) બ્રાહ્મણની ચપચપર અ જુઓ ચબડ ચબડ
એક જાતનું કિડિલેટરલ” [.] ચપરાસ સ્ત્રી. સિપાઈના પટાની પિત્તળની ચતુષ્કોણ વિ. [] ચાર ખૂણાવાળું (૨) તખતી (૨)મિજાગરું(૩)બડાઈ; પતરાજી. થતુષ્ટય ન [i] ચારને સમુદાય
-સી ડું ચપરાસવાળી-પટાવાળો (૨) ચતુષ્પથ પું[.] ચાર રસ્તા એકઠા થતા સ્ત્રી બડાઈ હોય એવી જગા – ચકલું
ચપલ વિ. [ઉં.] ચંચલ (૨) હેશિચાર; ચતુષ્પદ વિ. [6] ચાર પગવાળું. -દી ચાલાક. છતા સ્ત્રી.. -લા સ્ત્રી [R]
સ્ત્રીકિં. ચાર પંદની બનેલી કડી ચપળ સ્ત્રી (૨) વીજળી (૩) લક્ષ્મી ચતુઃસીમા સ્ત્રી [.] ચાર બાજુની સીમા ચપસ અ૦િ [. વરન] દાબવું; ચતું વિ૦ જુઓ છતું. પાટ વિ. છતૃપાટ જોરથી દાબવું (૨) ચપ દઈને બરાબર ચિત્તોપાટ અ૦ છત્તાપાટ
બંધબેસવું ચતું (પાટ) જુઓ “ચતુ'માં
ચપળતા, -ળા) જુઓ “ચપલીમાં ચનમતિયાં ન બ૦ વ૦ ગદબદિયાં (૨) ચપચપ અ [રવ૦] ઝટઝટ ચેનબાજી; લહેર
ચપાટ અવે સાફ; ચટ (૨) સપાટ
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪)
ચમસ
ચપાટવું ચપાટવું સક્રિસપાટાબંધ ખાવું ચટ કરી
જવું રિટલી (૨) જાડી રોટલી ચપાટી–તી સ્ત્રીલિં. વીચાર પડવાળી ચપેટા–ટી) સ્ત્રી, ચં] ઝાપટ; તમારો (૨) સર્ક; કબજે (ખાસ કરીને ભૂતના વળગણ માટે) (૩) નુકસાન; આફત.
- પં તમારો ચપચપ અ. [૨૦] ઝટઝટ ચપેતરુંનાઓ ચપતરકાગળની કકડી ચપટ વિ. જુિએ ચપટી ચપણે(ણિયું) ૧૦ જુએ ચપણ ચપુ પં; ન જુઓ ચાકુ ચબકવવું સકિ. જુઓ ચપકાવવું ચબકે પુંછ જુઓ ચપકો આવે એમ ચબડબડ અરવચપચપ(ર)મનમાં ચબરકી(ખ) સ્ત્રી[વરખ = પાનું, પત્ર
ઉપરથી કાગળને નાને કકડો ચબરાક વિ૦ [1. ચા ચાલાક, વર્ગ =
ચપળ, તેજ] ચપળ; ચાલાક(૨)બોલવામાં કુશળ; વાચાળન મૂકી ચબરાક ઉક્તિ. -કી સ્ત્રી, ચબરાકપણું ચબાવલું વિટ દોઢડાહ્યું ચમાં અક મેંમાંથી ઉચ્ચાર નીકળતા
હોય તેમ. [ કરવું = ચૂં કે ચાં કરવું; કાંઈ પણ બોલવું (૨) સ્ત્રી જીભ] ચબૂતરી સ્ત્રી, નાને ચબૂતરે; પરબડી. -રે ૫૦ પોલીસથાણું“ગેટ (૨) કર લેવાની ચોકી; નાકુ(૩)ચતર(૪) પંખી
ઓને માટે દાણા નાખવાની જગા; પરબડી ચલા ૫૦બશ્વસામસામે મારેલા ટેણ ચાળવું સક્રિ. ગાળ ચડી દેવી ચભડચભડ અ રિવ૦) (ચાવવાને
અવાજ); ભચડ ભચડ ચભડવું અ કિડ જુઓ ચડભડવું ચભડાટ પુંછ ચડભડાટ ચમક સ્ત્રી બ્રિા. વમ] ચમકારે (૨) ધ્રુજારી-તાણ આવવી તે (૩) તાજુબી; આશ્ચર્યની ચક (૪) ૫. લેહચુંબક. ૦૫થર, ૫હાણુ પું, હબાણ ન
લેહચુંબક (૨), ચકમક. ૦૬ અક્ર ઝબૂકવું (૨)કવું (૩) વંઠી જવું. -કાટ પંચમકારા; ઝબકારે (૨) વાઈને આવેશ (૩) વંઠી જવું તે. કાર(-) ૫૦ [પ્રા. , સં. રમા ઝબકારે (૨) ચમક; કંપારી (૩) ચમચમ થતો અવાજ. -કાવવું સ કિ“ચમવું પ્રેરક (૨) ચેડી દેવું મારવું ચમચમ અ [વ૦] ચમચમે એમ, ૦૬
અક્રિો “ચમચમ' એવો અવાજ થ (૨)તીવ્ર બળતરા થવી. -માટે ૫ ચમ
ચમવું તે . ચમચી સ્ત્રીનાને ચમ [ખાસ કેથી ચમચી સ્ત્રી પાનસેપારી ઇ. રાખવાની ચમચો ડું [g8 ગુખ્ય€; ઉં, . રમ - રઈમાં તથા ખાવાપીવાના કામમાં
આવતું એક કડછી જેવું સાધન ચમડી સ્ત્રી (હિં] ચામડી ચમત્કાર પું ] આશ્ચર્ય;આશ્ચર્યકારક
બનાવ – દેખાવ (૨) કરામત; અલૌકિક ક્રિયા. રિક-સી વિ.િચમત્કારવાળું ચમત્કૃતિ સ્ત્રી હિં] જુઓ ચમત્કાર ચમન પં; ન [] બાગ (૨) આનંદ;
મોજમજા ચમર ૫૦ જુઓ ચમરબંધ અમર સ્ત્રી (ઉં.વેમ=ચમરી)વાળ કે પીછાં
(૨) સ્ત્રી; ન જુઓ ચમ્મર ચમરખું ન વુિં. 4 પરથી પંટિયાની
ત્રાક જેમાં રખાય છે તે (ચામડાનો કકડા) ચમરબંધ ૫૦ . મંબંધ) ચામડાને
પટે. -પી વિ. કેડે ચમરબંધવાળું (૨) શૂરવીર (૩) પં. ચમરબંધી માણસ ચમરી સ્ત્રીકિં. રેસાવાળી ફૂલની માંજર; મંજરી (૨) ફૂલની મંજરીના આકારની રેશમ કે ઊનની બનાવટ (૩) મચ્છર
વગેરે ઉડાડવાની ઘોડાના વાળની બનાવેલી - ચામર. ગાયબ્રીએક પ્રકારની પહાડી
ગાય,જેના પૂંછડાના વાળની ચામરબને છે ચમસ યું. [સં.) સેમરસ પીવાને ચાલે; એક ચન્નપાત્ર
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચમાર
ચમાર વિ॰[તું. ચમેલા ચામડિયાની જ્ઞાતિનું (૨) પું॰ તે જ્ઞાતિના માણસ; ચામડિયા ચમૂ સ્ત્રી॰ [i.] સેના. ૦પતિ પું॰ સેનાપતિ ચમેલી સ્ત્રી॰ એક ફૂલવેલ ચમ્મત વિ॰[Ä. ધર્મ ઉપરથી] ચામડા જેવું ; ઝટ તૂટફાટે નહિ એવું (૨) કૃષણ; કંજૂસ. તાડ વિ॰ કંજૂસ ચસર સ્રી; ન॰નં. અમર]ચમરી ગાયના કે બીજા વાળની ખનેલી ચમરી; ચામર ચય પું॰ [i.] ઢગલા; રાશિ (ર) વધારા
(ક) ‘કોમન ડિનોમિનેટર’ [ગ.] ચર વિ॰[i.] ચંચળ; અસ્થિર; ફરતું (ર) ફરનારું (સમાસને છેડે). ઉદા૦ ‘જલચર; ખેચર’ (૩) પું॰ જાસૂસ; બાતમીદાર ચર પું॰ [સં. વર] હામ નિમિત્તે રાંધેલું અન્ન ચર અ॰ [૧૦] (કપડુ' વગેરે ફાટવાના) ચર સ્રી॰ ખાઈ; નીક (ર) ચૂલ; તમણ ચરક ન॰ પંખીની ચરકલી અવાર ચરક પું॰ [i.] પ્રસિદ્ધ પ્રાચીન વૈદકશાસ્ત્રી ચરકણ(“ણું) વિ॰ ચરચા કરતું (૨)
બીકનું માથુ ચરકી જાય એવું; ડરકણ ચરકલું વિ॰ ચરકણું(૨) ન॰ ચકલું; ચહ્યું ચરકવું અકિ॰ થાડુ’પ્રવાહી જેવું અધવું
(ખાસ કરીને પક્ષી માટે) ચરકુ(“ખુ) વિ॰ સહેજ તમતમું તથા કચ'; બેસ્વાદ
ચશ્મા પું॰ [ા.] કપાસ લેાઢવાના સંચા (૨)મિલ (૩) ખરાદ; સ ધાડા (૪) રેંટિયા (હિંદીમાં)
ચર્ચર અ॰ [રવ૦] ખળવાના અવાજ (૨) ઝડપથી;જલદીથી (૩) સ્ક્રી॰ ચરચર’ એવા અવાજ (૪)ધીમી બળતરા; ચચરાટ (૫) ચિ’તા; ફિકર [લા.]. ૩' સક્રિ॰ જુએ ચચરવું.–રાટ પું॰ જુએ ચચરાટ. રી સ્રી ખળતરા, ચિ’તા ચરચવુ' સક્રિ॰ [તં. વ્ ઉપરથી](ચંદન વગેરેના) લેપ કરવા; અર્ચા કરવી ચરર્ડ અ [વ] કડુ વગેરે ફાટતાં થતા અવાજ (૨) જોડામાંથી નીકળતા
૨૪૫
ચરાવવું
અવાજ. ૦૬ પું॰ ચરડ થતા અવાજ (૨)દ્વિલચિરાય એવી લાગણી;ઉગ્ર ચિ'તા; બ્રાસકા [લા.]
ચરણ પું; ન॰ [i.] પગ (૨) તૂક; કડી (કવિતાની). ૦૨૪ સ્ક્રી॰ પગની રજ – ધૂળ. સેવા સ્રો॰ [i.] પગચપી (૨) ભક્તિના એક પ્રકાર.૦૫ પું॰ પગના સ્પર્શી. -ામૃત ન॰ [i.] ચરણેાદક (૨)દૂધ, દહીં', ધી, મધ અને પાણી વગેરેનું મિશ્રણ, જેના વડે દેવમૂર્તિને સ્નાન કરાવ્યું હોય તે. -ારવિંદ ન॰ [i.] ચરણરૂપી અરવિ≠-કમળ. “ણાદક ન૦ [i.] દેવ,ગુરુ વગેરેનાં ચરણ ધેાયેલું પાણી ચરણયા પું॰ ચિયા; ધાધરા ચરખી સ્રો॰ [7.] પ્રાણીએના માંસમાં
રહેલા તેલી પદાથ*(૨)મદ; અભિમાન[લા.] ચરભક્ષ ન॰ [નં. ચર+રાક્ષ] હેામ માટે રાંધેલું
અન્ન ૧૨કન્યાએ એકબીજાને ખવડાવવું તે; લગ્નને ખીજે દિવસે કરાતી એક ક્રિયા ચરમ ન૦+ [જીએ ચ`] ચામડું' ચરમ વિ॰ [i.] અંતિમ; છેવટનું ચરર(૦૨) અ૦ [વ૦] (કપડુ વગેરે ફાટવાના અવાજ માટે) ચરવું અક્રિ॰ [નં. વર્] ચાલવું; ફરવું (૨) ધાસ, દાણા વગેરે ફરીને શેાધી ખાવા (પશુ પંખીએ) (૩) રળવું; પેદા કરવું ચરસ, “સાચસી, -સીલુ જીએ ચાસમાં
ચર’દુ' વિ॰ [ત્તા. તિ] ચરનારું – ધાસ ખાનારું (૨) ન॰ જાનવર; પશુ ચરાઈ સ્રી ઢાર વગેરે ચારવાનું મહેનતાણું.
~ વિ॰ ચરવા માટે યેાગ્ય; ચરા તરીકે વાપરવાનું (૨) ન૦ ચા ચરાચર વિ૦ [i.] ચર અને અચર; ચેતન અને જડ; સ્થાવર અને જંગમ (૨) ન૦ આખી સૃષ્ટિ
ચરાણુ ન॰ ચરી; ગોચર (૨) ચરામણ ચરામણું ન॰, -ણી સ્રો॰ ચરાઈ ચાવવું સર્કિ ‘ચરવું’નું પ્રેરક
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪૬
ચરિત
ચલિત ચરિત નો કિં.) આચરણ; વર્તન (૨) ચર્ચિત વિ૦ લિં.] ચર્ચાયેલું
જીવનચરિત્ર.-તાર્થ વિ. કૃતકૃત્ય કૃતાર્થ ચર્ષ પું[સં] થપ્પડ, ધોલ (૨) સફળ (૩) પં. નિર્વાહ (૪) ભાવાર્થ ચર્મ ન [i] ચામડું; ત્વચા.૦ચક્ષુ ન ચરિત્ર ન. [૪] જુએ ચરિત (૨) કપટ ભૌતિક – કુદરતી આંખ (જ્ઞાન ચક્ષુથી પાખંડ, કાવાદાવા [લા. ૦કાર પું ઊલટું). - લય ન [ . માર્ચ જીવનચરિત્ર લખનાર. કીત(-)ન ચામડાનું કારખાનું નિરી” નવ જીવનચરિત્રનું ગુણગાન. નિરૂપણ ચર્યા સ્ત્રી [૪] કામકાજ; વ્યવહાર (૨) નવ જીવનનું વર્ણન; જીવન કથા
રીતભાત, વર્તણૂક (૩) સેવા(૪) અંદરને ચરી સ્ત્રી બેહક બેડેલા હેરને ઊભું ભાવ સમજાય તેવો દેખાવ – ચહેરે રાખવાની લાકડાની ઘડી
ચવણ ન૦ લિં. ચાવવું-વાગોળવું તે (૨) ચરી સ્ત્રી હિં. ચર્ચા કરી; પરેજી
મનન [લા
ઉપભેગ ચરુ પું[f. એક પહોળા મોંનું વાસણ ચર્વણ સ્ત્રી [.] ચર્વણ (૨) આસ્વાદ; દેગ (૨) હોમને ચર. ભક્ષણ ન ચવિત વિ. [f. જેનું ચર્વણ થઈ ગયેલું છે જુઓ ચરભક્ષ
એવુંચવણન. એકની એક વાત ફરી ચડાટ અ [રવ] જુઓ ચડેડાટ " કહેવી તે; પુનરુક્તિ [ચલાયમાન ચડે ૫૦ રિવ ધ્રાસકે (૨) ચીરે ચલ વિ. વિ.] ચાલતું; હાલતું(૨)અસ્થિર; અરેરાટ ૫૦ રિવA] ચરેડે ધ્રાસકે (૨) ચલણ ન [સં. વન; પ્રા. ચાલવું તે; ચર એવો અવાજ
અમલ; સત્તા (૨) ચલણી નાણું, કરસી” ચરે ૫૦ ચડે
(૩)ધાર;રિવાજ.—ણુ વિવ્યવહારમાં ચરે (૨) ૫૦ [‘ચરવું” ઉપરથી] ગૌચર પ્રચલિત – વપરાતું હોય એવું
તરીકે ઇલાયદી રાખેલી પડતર જમીન ચલતી સ્ત્રી સંગીતની એક ઢબ, જેમાં ચરોતર નવ મહી અને સાબર એ બે ગાનને પ્રવાહ બહુ ઝડપથી ચલાવવામાં
નદીઓ વચ્ચેનો ગુજરાતનો પ્રદેશ આવે છે ચતુરતા – ૧૦૪ ગામને પ્રદેશ. રિયું, ચલન વિ૦ [.] હાલતું કંપતું (૨) નટ -૨ વિ. ચાતરનું
ચાલવાની ક્રિયા. ૦વલત ન હાલવું ચચ ન [૬. ખ્રિસ્તીઓનું પ્રાર્થનામંદિર ચાલવું તે; હરફરે; ગતિ ચર્ચવું સત્ર કિટ કિં. ] ચર્ચા કરવી ચલમ સ્ત્રી Fિr. તમાકુ વગેરે પીવા
(૨) કુથલી કરવી (૩) ચરચવું, લેપ કરવા માટેનું માટીનું એક પાત્ર ચર્ચા સ્ત્રી [i.) વાદવિવાદ (૨)થલી (૩) ચલવવું સકિ. જુઓ ચલાવવું
લેપ. રાત્મક વિ૦ કિં.] ચર્ચા કરતું; ચલવિચલ વિ. અસ્થિર, ડગમગતું ચર્ચાથી ભરેલું ચર્ચા જગવે એવું (જેમ ચલાઉ વિર ચાલી શકે – નભે એવું
કે, નિબંધ, વાત, મુદ્દો ઇ.). ૫ત્ર નવ ચલાચલ વિ૦ લિં] સ્થાવર અને જંગમ , ચર્ચા કે વિવેચનને છાપામાં આવેલો ચલાણું સ્ત્રી નાનું ચલાણું, નાનું ન પત્ર-લખાણ પત્રી પૃચર્ચાપત્ર લખનાર. પડઘીવાળી નાની પ્યાલી [બદલાતું ૦૫રિષદ સ્ત્રી ચર્ચા કરવાની પરિષદ- “ચલાયમાન વિ૦ કિં.]. હાલતું (૨) ફરતું; સભા. ૦૫ વિ૦ ચર્ચા થાય તેવું. ૦૬ ચલાવવું સક્રિ. “ચાલવું નું પ્રેરક અ૦િ “ચર્ચવું’નું કર્મણિ, સ્પદ વિટ ચલાવું અ ક્રિ ચાલવાની ક્રિયા થવી; [+ ૬. મારપત્રો ચર્ચાને જેમાં સ્થાન હોય ચાલવુંનું ભાવે
અસ્થિર તેવું ચર્ચાપાત્ર
ચલિત વિ. [4] ચળેલું સ્થાનભ્રષ્ટ (૨)
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચલિયું
ચલિયું ન॰ ચહ્યું; એક નાનું પ્’ખી ચલૂડું ન॰ કચાલું; પ્યાલી (૨) માટીની લાટી; લાટું [(આજ્ઞા'રૂપ) ચલા અકિ॰ [હિં.] ચાલા; તૈયાર થાએ ચલું`નચકલાની જાતનું નાનું ૫’ખી;ચકલું ચક્ષુ' ન॰ [છું. પુર્ણ] ચાંગળું; અંજલિ ચવ પું; સ્રી મેતીનું એક તાલ; ટકા (રતી=૧૩ ટકા) (૨) હેાશ; રામ; સકાર (૩) આવડત; ગમ (૪) ઢંગ; ઠેકાણું (૫) સ્વા; લહેજત ચવચન વિ॰ પરચૂરણ; છુટકળ (૨) સ્ત્રી॰ જુદે જુદે ઠેકાણેથી ચૂંટી કાઢેલી-કુટકળ
ખાખતા
૨૪૭
ચવડ વિ॰ મુશ્કેલીથી તૂટે ફાટે કે ચવાય એવું ચવડાવવું સક્રિ॰ ‘ચાવવું’નું પ્રેરક ચવડુ' વિ॰ ચવડ(ર)ન॰ હળના અણીદાર દાંતા, જે ભેાંચમાં પેસે છે ચવરાવવુ' સક્રિ‘ચાવવું'નું પ્રેરક ચવ હું ચ, છ, જ, ઝ, ન એ પાંચ તાલુસ્થાની વ્યંજનાના વર્ગ ચથવુ સક્રિ॰ [ા. વ= કહેલું]
કહેવું
વર્ણવવું [૫.]
ચવળવું અક્રિ॰ સળવળવું; ચળ આવવી ચવળાટ પું૦ ચળ (ર) તનમનાટ ચવાણું ન॰ [સં. વૅળ] કાચું કાઠું કે શેકેલું ખાવાનું (ધાણી, ચણા, મમરાશેવ વગેરે) ચલાવું ક્રિ॰ ‘ચાવવું'નું કમર્માણ (ર) વગેવા; લાકમાં ગવાયું [લા.] ચશ્મ સ્ક્રી॰ [.] આંખ. પાણી સ્ત્રી દીઠું અદીઠું કરવું તે; આંખ આડા કાન કરવા તે. “શું ન આંખે ખરાબર દેખાય તેમાટે પહેરવાના કાચ(પ્રાયઃખ૧૦માં)
મેધમ વિ॰ ચશ્માં વગર ન જ દેખાય એવી આંખેાવાળુ
ચસફ સ્રી॰ (નસ કે સાંધાના સ્નાયુના એકાએક) ચસકવાથી થતું દુઃખ ચૂસવું અક્રિ॰ પકડમાંથી અથવા એકાદા સ્થાનમાંથી ખસવું; છટકવું (૨) ગાંડા થવું; મગજ ઠેકાણે ન રહેવું
ચળવિચળ
ચસકે હું ચસક; સળક (૨) તલખ; ભાવ; ચાસ (૩) લત; ખેા (૪) નખરાંબાજી ચસચસ અ॰ સે નહિ તેમ વું અક્રિ॰ ત’ગ હાવું; જકડાવું (૨) સ૦કિં૦ ચસચસાવવું; ખરાબર ખેંચીને પીવું, સાત અં૦ ચસી ન જાય તેમ – તંગ (૨)સપાટાબંધ (પીવું)(૩)પું॰ તંગ હાવું તે. “સાવવું સક્રિ॰ તંગ કરવું (ર) ઝપાટામાં કે બરાબર પીવું ચસમ પું॰ રેશમના દેરાની ગૂછળી ચસમપેશી સ્ત્રી॰ જુએ ચમપેાશી ચસમું ન॰ જુએ. ચમું [ખસવું ચસવું અક્રિ॰ [સર૦ ચસક] ચળવું; ચસાચસી સ્રી॰ ચડસાચડ઼સી; સ્પર્ધા ચહુ વિ॰ સં. ચતુર, પ્રા. ~૩] + ચાર ક્રિશ અ॰ + ચારે દ્વિરાએ;બધી બાજુ ચહેખચા પું૦ [ા. વહેં] લીલ અને વનસ્પતિથી ભરપૂર હાજ
ચહેરાદાર વિ॰ ઘાટીલું; સુંદર ચહેરા પું॰ [7. સહરદ્દ] માંના ધાટ;શિક્કલ; સુરત (ર) કપાળ પરની એક હજામત ચળ વિ॰ ચલ; અસ્થિર
ચળ (ળ,) સ્રી ખૂજલી, ખજવાળ (૨) અજ ંપા; ચટપટી [લા.] ચળક સ્ક્રી૦ ચળકાટ(ર)ચળકતી ટીકી. હવું અકિ॰ તેજ મારવું; ઝબકવું. “કાટ પું ચકચકાટ; પ્રકાશ. “કારા પું॰ પ્રકાશના ચમકારા,ઝબકારો. કી સ્ત્રી ચળકાટ (ર) ચળકારા મારતી વસ્તુનું છાંટણું (ઉદ્દા॰ કપડા ઉપર ચળકી છટાવી છે) ચળવળ સ્ત્રી [સં. વહ + વ ] ચપટી; અજ ંપા; વલાપાત (ર) હિલચાલ;પ્રવૃત્તિ; આંદોલન. ॰વું અકિ॰ જરા હાલવું; સળવળવું (૨) કંઈક કરવાને ઊંચાનીચા થવું (૩) મનમાં ખેંચવું. -ળાટ પું ચળવળવું તે (૨) તલસાટ; વલવલાટ (૩) ખંજવાળ, ળિયું વિ॰ ચળવળ જગાડવાના સ્વભાવનું; ધમાલિયું ચળવિચળ વિ॰ જીએ ચવિચલ
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચળવું ૨૪૮
ચંદી ચળવું અક્રિય [. ડગવું; ખસવું ભયંકર. -ડા સ્ત્રી [.]ઉગ્ર સ્વભાવની (૨) પતિત થવું ચવવું [લા]
સ્ત્રી (૨) દુર્ગાદેવી ચળાઈ સ્ત્રી [ચાળવું” પરથી] ચળામણી ચંડાલ (ઉં.) (-) વિ. નિર્દય; ઘાતકી ચળાચળ વિ૦ જુઓ ચલાચલ
(૨) પાપી; નીચ (૩) ૫૦ એક જાતને ચળામણ નવ ચળામણી (૨) ચાળતાં અંત્યજ (૪) મારે જલ્લાદ (૫) નીચ
નીકળેલું ભૂસું- કચરે. ત્રણે સ્ત્રી ઘાતકી કર્મ કરનાર પુરુષલા. -ળચક ચાળવાનું મહેનતાણું
ન૦ અનર્થની કે અનિષ્ટની પરંપરાચળાયમાન વિ. જુઓ ચલાયમાન ચક; “વીશિયસ સર્કલ.. -ળચકડી ચળાવવું સત્ર ક્રિ ચળવું, ચાળવુંનું પ્રેરક સ્ત્રી, કાળાં કામ કરનારાઓની ટેળી. ચળાવું અતિ ચાળવુંનું કર્મણિ (૨) -ળણ–ણું) સ્ત્રી ચંડાળ સ્ત્રી (૨) ચળવું'નું ભાવે
ચંડાળની સ્ત્રી ચળ ન૦ કિં. ) હાથમાં પાણી લેવા ચંહિ,૦-ડી સ્ત્રી[] જુઓ ચંડા હથેળીને પાત્રાકાર કરવામાં આવે છે ચંડીપાઠ પુંલિ.) દુર્ગાદેવીનું સ્તોત્ર-સપ્તશતી
તે (જમી ઊઠી હાથ મેં ધૂતી વખતે) ચંડૂલ ૫૦ અફીણનું સત્વ (ચલમમાં ચંગ વિ. [i] સ્વચ્છ (૨) મજેદાર (૩) પિવાય છે) તંદુરસ્ત (૪) પુષ્કળ
ચડેલ(ળ) ૫૦ એક પક્ષી ચંગ ૫૦ ક્રિો મેથી પકડીને વગાડવાનું ચત સ્ત્રી -જુઓ ચિંતા (૨) ના ચિત્ત
એક વાજું; મેરચંગ (૨) વગાડવાની ચેતવવું સત્ર કિર (ઉં. વિત) ચિંતવવું; પિત્તળની તકતી; તાળ (૩) પતંગનું પૂછડું વિચારવું [..] (૪) ગંજીફાની એક રમત (૫) નવ ઘંટ ચંદ વિ. [૪] કેટલુંક ; ભૂજ ચંગી(ભંગી) વિ. ચિંગભંગ (ભાંગ) ચંદ ૫૦ કિં. ચંદ્ર (૨) ચાંલા તરીકે
ભાંગગાંજામાં મસ્ત રહેનાર; વ્યસની (ર) કપાળે ચડવાની ટીકી - વ્યભિચારી
ચંદન ન. [.સુખડનું ઝાડ -લાકડું ચંગુ વિ૦ નીરોગી, તંદુરસ્ત
(૨) સુખડને લેપ (૩) ટીલું; તિલક. ચંચ સ્ત્રીજુઓ ચંચૂ
ગિરિ સ્ત્રી ઉં. જ્યાં સુખડનાં ઝાડ ચંચરી મું. [4.] ભમરે (૨) સ્ત્રી ભમરી થાય છે એ એક પર્વત; મલયાચલ. ચંચલ વિ. [૪] ડગમગતું (૨) અધીરું વધે ૫૦ જુઓ ઊડણ. ૦હાર પુત્ર (૩) ક્ષણિક ફાની (૪) ચર; ચાલાક - સ્ત્રીઓના કોટનું એક ઘરેણું હતા સ્ત્રી. લા સ્ત્રી ]િ ચંચળ સ્ત્રી ચંદની સ્ત્રી [૩. ચંદ્રિન=ચંદ્રિકા સર (૨) લક્ષમી (૩) વીજળી
રે ચળ = ચંદ્રની પત્ની.] ચાંદની (૨) ચંચવાળવું સક્રિ. [ચંચ (ઉં. ૨) ચંદર; છત (૩) એક વનસ્પતિ–
ઉપરથી ચાંચમાં આવે તેટલું થોડું થોડું બારમાસી મેંમાં લઈને મમળાવવું (૨) ઝટ પાર ન ચંદર પં. [પ્રા. ચંદ્રાવ,'ચંદ્રાય) છતનું
આ લિા] (૩) પંપાળ્યા કરવું રંગબેરંગી કપડું (૨) છત; ચંદની ચંચળ, તાળ જુઓ “ચંચલ ઇ. ચંદા સ્ત્રી ચંદ્ર (૨) ચંદની, ચાંદરણું ચચુત ચૂ) સ્ત્રી [8] ચાંચ. પાત, ચંદાવું અકિવન્ચાંદું પડવું; કોહવાણ લાગવું
પ્રવેશ પં. ચાંચ બોળવી તે (૨) પ્રવેશ ચંદી સ્ત્રી ઘોડા કે બળદને અપાતો સૂકો માત્ર; અલ્પ પરિચય લિ.]
દાણો (૨) [લા.] (લશ્કરના વાહનને ચંદી ચંડ વિ. [i] ગરમ (૨) ક્રોધી (૩) રૂપે) ખંડણ (૩) લાંચરુશવત
WWW.jainelibrary.org
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચા
ચા પું॰ [હ. ચન્દ્ર] ચાંદો (૨) ધાતુના પતરા ઉપર લખેલ બક્ષિસનામું (૩) ચહેરા; મુખવટા (૪) ચંદ્રમા જેવા ગાળ આકાર (ટાપીના ચી) (૫) ચાંલેા (૬) મહેાર; છાપ
ચંદ્ર પું॰ [i.] ચાંદે (ર) ઉપગ્રહ (જેમ કે, શનિને અમુક ચદ્ર છે.)(૩) છૂંદણું; ટકું (૪) ચાંલ્લા (૫) એકની સંજ્ઞા. કૅ પું॰[i.]ચાંલ્લા (ર) મારના પીંછાની ટીલડી (૩) મહેારછાપવાળા સિક્કો;બિલા (૪) ચદ્રમા જેવા આકાર. ફૅલા સ્ત્રી *[i.] (−ળા) ચંદ્રની કળા; બિંબને સાળમા ભાગ (ર) એક જાતની સાડી (૩) ચંદ્રનું કિરણ (૪) અએકડાનું એક ધરેણું; ચાક. કાંત પુંછું [É.] એક જાતના મણિ, જેના ઉપર ચંદ્રનાં કિરણ પડતાં તેમાંથી પાણી ઝમે છે. ગૃહણ ન॰ [É.] ચંદ્રનું ગ્રહણ. ચૂડ (–ડામણુિ) પું॰ [i.] શિવ મિ દું ન॰ છું.] અનુનાસિક અવાજની () આવી નિશાની. ૰મણિ પું॰ [i.] જીએ ચદ્રકાંત. મ’ડલ [i.], (–ળ) ન॰ ચંદ્ર અને તેની આસપાસનું કૂંડાળું. મા પું [F.] ચદ્ર; ચાંદે. સુખી વિ॰ સ્રી॰ [i.] ચંદ્રના જેવા મુખવાળી, માંલિ પું॰ [ä.] મહાદેવ. ૦૨(-લે)ખા સ્ત્રી॰ [i.] ચંદ્રની કળા. શેખર પું॰ [i.]મહાદેવ. શ્વાસ પું [સં.] ચકચકતી તલવાર (ર) રાવણની તલવારનું નામ (૩) એક પૌરાણિક રાજા ચદ્રિકા સ્રો॰ [É.] ચાંદની ચઠ્ઠી સ્રી ચંદ્ર [૫.] ચંદ્રોદ્ભય પું॰ [i.] ચંદ્રના ઉચ ચંપક પું॰ [i] ચપે
ચપલ પું૦; સ્ત્રી; ન૦ ઉપર ખેાલ વગરનું એક જાતનું પગરખુ ચંપાવવું સક્રિ૰ ચાંપવું’નું પ્રેરક ચ’પાવું અકિ ‘ચાંપવું’નું કમ*ણિ રૂપ(૨) ગદ્યકીમાં પગ પડવા
૨૪૯
ચાકળણુ
ચપી સ્રી॰ [કે. અંગે=આક્રમણ; દબાવ] મસળવું – દૃખાવવું તે
ચપૂ સ્ત્રી; ન॰ [i.] ગદ્ય અને પદ્ય અનેવાળી સાહિત્યકૃતિ ચ'પેલી સ્ત્રી॰ ચમેલી; એક ફૂલવેલ ચંપા પું૰ [છું. ચંપ] એક ફૂલઝાડ ચબુ પું॰ ભાટવા-ધાટનું એક વાસણ (૨) કૂજે; ભેટવા ચબૂડિયા પું॰ ઊંચા ઘાટને લોટો ચબૂડી સ્ત્રી॰ નાના ચબુ ચમેલી સ્ત્રી॰ જીએ ચંપેલી ચા (ચા) પું; સ્ક્રી॰ [ીના– એક હાડ(ર)તેના પાનનું પીણું ચાઊર ન૦ વાવણી માટે અનાજ એરવાનું એક એન્તર
-૨, રા}
ચાઊસ પું॰ તુર્કી ત્રાપૂરા] લશ્કરમાં ડંકા નિશાન વગેરેની ટુકડીના જમાદાર (ર) આરબ સિયાઈ.
ચાચાળ ન જુએ ચાઊર
ચાફ વિ॰ [gî] તદુરસ્ત; બરાબર તૈયાર (જેમ કે, તબિયત એની ચાક છે.) ચાફ પું [સં. ર, ત્રા. વો (૨) કુંભારનું ચક્ર; ચાકડો(૩)ચક્રની ગાળ ગતિ; ચકર ચક્કર ફરવું તે; ધૂમરી (૪) અખેડામાં લાતું એક ગેાળાકાર બિલ્લા જેવું ઘરેણું ચાક પું॰ [. ચૉળ] એક જાતની ધેાળી પાચી માટી; ખડી [આંધળા સાપ ચાકત સ્ત્રી [. વછંદ એ માઢાના ચાકડા પું॰ [સં. ચ] કુંભારના ચાક ચાકણ (ણ,) સ્ત્રી જુએ ચાકટ ંચાફર પું॰ [ા.] દાસ; નાકર, ડીસ્ક્રી ચાકરનું કામ કરનાર શ્રી. -રિયાત વિ॰ ચાકરી કરનારું(ર)ચાકરિયું(૩)પ્ નાકર; ચાકર. -રિયું વિ॰ ચાકરી પેટે મળેલું. “રી સ્ત્રીચાકરનું કામ (૨)સેવા; સારવાર(૩)ચાકરનું મહેનતાણું(૪)નાકરી સાલા પું॰ કાંચળી ઉપર પાડેલી રેશમ કે કસમની ભાત
ચાકળ(૦૩) (ણ,) સ્ત્રી॰ જુએ ચાટ
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
(
અ
)
ચાકળે. ર૫૦
ચારે ચાકળે પં. આખળિયે આડણી સ્ત્રી પ્રિય લાગે તેવું વાક્ય-વાત.-દક્તિ (૨) કસની મોટી ગરગડી (૩) ગેળ કે સ્ત્રી. [] પ્રિય લાગે તેવું કથન ચોરસ નાની ગાદી (ખાસ કરીને ચાડી સ્ત્રી, નાને ચાટ (૨) કાંટામાં ચામડાની)
નંગ બેસાડવાનું ઘર ચાકી સ્ત્રી (ઉં. ચત્ર ઉપરથી] ખીલા,સ્ક ચર્ડ વિ. [ચાટું] દોઢડાહ્યું; ચબાવલું વગેરે સાથે વપરાતી પેચવાળી કે પેચ ચાદૃર્ડ વિ૦ ચાટણિયું (૨) લાંચિયું વિનાની ચકતી (૨) ગેળ ગાંઠડી (૩) ચાટે [‘ચાટવું” ઉપરથી ચાટણ,ચારણું ગઠવીને કરેલા ઢગલે
ચાહું ના ચામડું; ડાઘચકામું ચાકુ પું; ન ચાફક ચપ્પ
ચાડિયણ વિ. સ્ત્રી ચાડી ખાનારી (સ્ત્રી) ચા ના વુિં. ચં ઉપરથી] ચતું (૨) ચાડિયું વિટ ચાડી ખાનારું. - ૫૦ ગચિયું (૩) ખજૂરનું વાઢિયું
સુકલકડી માણસ (૨) પંખી, વાંદરાં ચા ; ન [B] ચાકુ ચપ્પ
વગેરેને બિવરાવવા માટે કરેલે માણસ ચાખડી સ્ત્રી પાવડી
જે આકાર (3) ગામ-શેરીને નઠારો ચાખવું સક્રિફં. વધુ; બા. ચવવજીભથી માણસ. (૪) વિ૦ પૃ૦ ચાડી ખાનાર
સ્વાદ (૨) જરા-ડુંક ખાવું લિ.] (માણસ) ચાગલું-ળું) વિ. ભૂખ છતાં ચતુર ચાડી સ્ત્રી જુઓ ચાવું] જેમાં ગળે
હોવાનો ઢોંગ કરતું(૨)પ્યાર કે લાડ ચાહતું મુકાય તેવો ગોફણને ભાગ ચાચર પં. ત્યાર બા. ચશ્વર મંડપની ચાડી સ્ત્રી એકની વાત બીજાને કહી દેવીતે.
બહારને ખુલ્લે ચેક (૨) ચાર રસ્તાનું યુગલ સ્ત્રી ચાડી ચુગલી ચકલું (૩) સ્ત્રી ચકલાની દેવી. –રિયાં ચાહું ન [સે. ૨ ગોફણની ચાડી (૨) નબવ વવ ચકલાની દેવીના ગણ
ખાડાવાળું દી મૂકવાનું ચોકઠું (૩) ચાચા [માનાર્થ], ચાચે પુંજુઓ કાકે મેં; ડાચું .(તુચ્છકારમાં) (૪) ખામણું ચાટ વિ. હું શરમિં.
ચાણક્ય પં. [] અર્થશાસ્ત્રને પ્રાચીન ચાટ (2) સ્ત્રી કૂતરા વગેરેને ખાવાનું પ્રસિદ્ધ લેખક – કૌટિલ્ય 1 નાખવાનું કામ(૨)ખાવાનો ચસકે લાલસા ચાણસ વિ. ચતુર; ચાલાક ચાટ સ્ત્રી.વટ ઉપરથી લપડાક તમાચો ચાતક પુત્ર નવ ]િ એક પંખી (તેને (૨) મહેણું ટેણે
વિષે એમ કહેવાય છે કે તે આકાશમાંથી ચાટકે પુંમનમાં લાગતો ચટક
પડતાં વરસાદનાં ટીપાં જ પીને રહે છે) ચાટણ નગ્વાટવું તે (૨)ચાટવાની ઔષધિ. ચાતરવું સક્રિટ ચુપચાપ સરકાવી લેવું -ણિયું વિચાટવા– ખાવાની લુપતા- ચાતુર વિ૦ લિં] ચતુર. નવી સ્ત્રી (સં. વાળું. -શું ન ચાટવાની ઔષધિ
ચતુરાઈ ચાટવું ન દર્પણ. -લે ૫૦ રૂપિયા ચાતુર્માસ ૫૦ બ૦ વ૦ જુઓ ચતુર્માસ (તિરરકારમાં)
ચાતુય ન [i] ચાતુરી; ચતુરાઈ ચાટવું સત્ર ક્રિકે. વટ્ટજીભ વતી અડીને ચાતુર્વર્યન [4.] ચારવર્ણ- બ્રાહ્મણ, વસ્તુને સ્પર્શવી, જીભ તે પર ફેરવવી કે ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, અને શાક(૨)ચારે વર્ણન તે વડે ચાખવું, ચૂસવું કે ખાવું
ધર્મ કે તે પ્રમાણેની સમાજવ્યવસ્થા ચાર પં. [૩. વરૂ (અ)] લાકડાને ચાતુર્વેદ વિવિ. ચાર વેદો કે જ્ઞાનકડછ (૨) હલેસું
શાખાઓવાળું, –ને લગતું ચાટુ વિ૦ લિ. પ્રિય; મીઠું (વચન)(૨) ચાદર સ્ત્રી [i] ઓછાડ (જેમ કે,
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચાદરપાટ ૨૫૧
ચારણી ઓઢવાની, પથારીની, મડદા કે કફનની) ચામુક . [A] પાતળી દેરીને કરડે [એઠવી દેવાળું કાઢવું. એકાડવી ચામ ન [ઉં. વન] ચામડી; ચામડું =વારસદાર ચેલે નીમ.]. ૦૫ાટે ૫૦ ચામડું ન ચાહું; સોળ ચાદર કરવા લાયક કપડાને તા.-૪ ચામડે વિર ચામડા જેવું ચીકણું ન ચાદરથી મોટું અને રંગેલું પાથરણું ચામડિયણ સ્ત્રી ચામડિયાની સ્ત્રી કે ઓછાડ
ચામડિયે ૫૦ ચામડાં ઉતારવાં-કેળવવાનું ચાદાની (ચા) શ્રી ચાની કીટલી કામ કરનાર કે તેની નાતને ચમાર અચાનક સ્ત્રી કાળજી (૨) ચેતવણી (૩)
ચામડી સ્ત્રી, જુિઓ ચામ] ત્વચા (શરીર જાગૃતિ; ચાલાકી
પરની). ચૅર પુંછ, રખું વિકામમાં ચાનકી સ્ત્રી ના રોટલો કે ભાખરી પિતાની જાત સંભાળ્યા કરે તેવું કામ ચાનકું ન જુઓ ચાનકી (૨) નાનું છોકરું
ન કરનારું ચાપ ન હિ ધનગ્ન (૨) આ કે ચામડું ન ઢેરની ઉતારેલી ખાલ (કેળવેલી એ સર્કલ; વર્તેલ-ખંડ [ગ. દીવે
કે ન કેળવેલી (૨) ચામડી (તુચ્છકારમાં) પુંકાર્બનની બે પટ્ટી વચ્ચે થતો
ચામર ૫૦; નહિં. ચમ્મર; ચમરી (૨) વીજળીને દીવ, આર્ક પ’ [પ.વિ.]
એક છંદ
[નાનું પ્રાણું ચાપચીપ બ્રીટ ટાપટીપ (૨) ચીકણાઈ
ચામાચીડિયું નવ વાગોળની જાતનું એક દેઢડહાપણ
ચામાચણ સ્ત્રી છછુંદર (૨) ચામાચીડિયું ચાપટ સ્ત્રી ઉં. ] લપડાતમાચો
ચામોદિયું વિ૦ નખરાખેર (૨)અડપલું; ચાપટ અ [પટ ઉપરથી) પલાંઠી
ચાંદવું (૩) ન નખરું (૪) અડપલું વાળીને બેસવું)
ચાદી સ્ત્રી નખરાખરી (૨) ચાંદ
સ્વભાવ ચાપડે ૫૦ ચપટ-સજજડ રાખે એવો
ચાર પં. [] જાસૂસ (૨) ખેપિયો. બંધ – પટો (૨) ગોળ નહિ પણ ચપટા
ચાર (૨) સ્ત્રી[વા. ચારિ] લીલું ઘાસચારે પત્તા પર વટલે દર (પતંગને)
ચાર વિ[વારિ; સર૦. ચાર]૪ આપણિયું નવ રામપાતર
(૨) ડુ ધણું; કાંઈક ગણનામાં લેવા ચાપલૂસી સ્ત્રી [૪] ખુશામત (૨) ચીપી
જેટલું (જેમ કે તે ચાર પિસા કમાય છે; - ચીપીને બેસવું તે; ચબાવલાપણું
આટલાથી ચાર માસમાં આબરૂ રહી.) ચાપત્ય ની [.] ચપળતા (૨) સાહસ
(૩) થોડું અલ્પ (જેમ કે ચાર દિવસનું અવિચારી કામ
ચાંદરણું). [આંખ થવી, કરવી = ચાપવું નવ્યાપું હાથ કે પગની આંગળીઓ
ચશ્માં આવવાં (૨) ગુસ્સે થવું (૩) વાળો ભાગ(૨) કાનની બૂટ (3) કાનનું
સામસામી આંખે મળવી. ચારે હાથ એક ઘરેણું
હોવા = કૃપાદૃષ્ટિ હેવી.] ચાપાચીપ સ્ત્રી, જુઓ ચાપચીપ ચાર ખૂણિયું વિ૦ ચાર ખૂણાવાળું ચાપાણું (ચા) ના બવ ચા કે ચા ચારટ વિ૦ (૨) અ ખૂટ * સાથે નાસ્તો (૨) સ્વાગત કે વિદાયની
ચારણ વિલિ.] રાજાનાં ગુણકીર્તન અને મિજલસ
વખાણ કરવાને બંધ કરનારી એક ચાપુ નવ ચપ્પ ચાકુ
જાતિનું (૨) પં. એ જાતિને માણસ. ચાપુ(–પુ) ના પગનું ચાપવું
કાય ન “બેલડ’ –ણી વિચારણનું,
–ને લગતું(૨)સ્ત્રીભાટચારણની કવિતાની (૨) અસરકારક-માર્મિક વચન [લા.) ભાષા (૩) ચારણ સ્ત્રી
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચાર ધામ ૨પર
ચાસિયા ચાર ધામ નબવ હિંદુઓનાં ચાર ચાલવું અ૦ કિ. . ચરુ હીંડવું (૨) મુખ્ય તીર્થો-જગન્નાથપુરી, સેતુબંધ કઈ યંત્ર ગતિવાળું કે ક્રિયાવાન થવું રામેશ્વર, દ્વારકા, બદરી કેદાર
(કારખાનું, સંચ)(૩)નિર્વાહ થનભવું ચાર પદાથ પુંબ. વ. જીવનને ચાર (આમ આપણું ક્યાં સુધી ચાલશે?)
મુખ્ય પુરુષાર્થ-ધર્મ, અર્થ, કામ, મેક્ષ (૪) ટકવું; પહોંચવું (આટલા ઘઉં ઘણા ચારપાઈ સ્ત્રી [હિં. ખાટલો ચલાવવું દિવસ ચાલશે) (૫) કહ્યાને અમલ થ; ચારવું સ૦ કિ. (ઢાર) ચરાવવું(૨) ગયું સત્તા હોવી (એનું કંઈ ચાલતું નથી) (૬) ચારસે વીસ વિ. સ્ત્રી, પીનલ કોડની વર્તવું; અનુસરવું (મારા કહ્યા પ્રમાણે, ૪ર૦મી કલમ- છેતરપિંડી, દગાબાજી, ચાલશો, તો સુખી થશો) (૭) બસપૂરતું ઇટ માટે (૨) વિ૦ તેવા ગુના કરનારું થવું (આમાં આટલું દૂધ ચાલશે)(૮)કઈ ચારિત્ર-વ્ય) નહિં.] આચરણ(૨)શીલ પણ પ્રવૃત્તિનું ગતિમાન થવું કે હવું [લા.]
સદાચારબળ ન ચારિત્રનું બળ (અહીં મસલત ચાલે છે)(૯) વ્યવહારમાં– ચારિયું વિજેમાં માત્ર ચાર થતી હોય અત્યારે ઉપયોગમાં લેવું (અહીં આપુરત તેવું(ખેતર)(૨)ફક્ત ચાર-ઘાસ પામનારાં નથી ચાલતું; અહીં બાબાશી રૂપિયા ઢેરનું (ધી)(૩) ના ચાર વાઢી લાવનાર ચાલે છે)
માણસ (૪) ચાર બાંધવાનું વસ્ત્ર ચાલાક વિ૦ [fa] ચતુર; હોશિયાર (૨) ચારુ વિ. [i] સુંદર; મનહર
ધૂર્ત. -કી સ્ત્રી, ચાલાકપણું ચારે પંચરવું” “ચારવું. ઉપરથી પશુ ચાલી સ્ત્રી પાઘડીયને બાંધેલી અનેક
પંખીને રાકભક્ષ ચિલલિ.] ઓરડીઓવાળી ઇમારત ચારે ૫૦ [.] ઇલાજ; ઉપાય(૨) સત્તા; ચાલ વિન્ચાલતું; જારી(૨)હાલનું વર્તમાન ચાળી સ્ત્રી એક સૂકે મે
ચાવડી સ્ત્રી [ચારસ્વાટ) પોલીસથાણું ગેટ ચાર્વાક પં. [] નાસ્તિક મતને પ્રવર્તક ચાવડું નવ અનાજ વાવવા એરવાનું (૨) દુર્યોધનને એક મિત્ર; એક રાક્ષસ સાધન; ચાર
[ચવાણું ચાલ સ્ત્રી, જુઓ ચાલી
ચાવણું ન ચાવવું] કાચુંકેરું ખાવાનું ચાલ પું[ચાલવું પરથી] રિવાજ (૨) ચાવલા ૫૦ બોવ [ વાર ચોખા સ્ત્રીચ્ચાલવાની પદ્ધતિ હીંડછો; ચાલવાની ચાવલાં નબવ નખરા હાવભાવ (૨) ગતિ (૪) (રમતમાં) ફૂટી વગેરે ચલાવવી મલાવડાં [માટે દાંત વતી કચરવું તે કે તેને દાવ (૫)ચાલચલગત વર્તણૂક ચાવવું સ0 કિ[, ] (અન્નને) ખાવા ચાલક વિ[] ચલાવના પ્રવર્તક
ચાવળ વિદેઢડહાપણ કરનારું (૨) ચાલચલગત સ્ત્રી, ચાલચલણ ન. ચાંપલું ચિબાવલું વર્તણૂક (૨) ચારિત્ર; શીલ
* ચાવી સ્ત્રી [.) કંચી (૨) ઉપાય લિા: ચાલણગાડી સ્ત્રીછોકરાને ચાલતાં ચાષ(સ) ૫૦ [.] એક પક્ષી શીખવવાની ગાડી
ચાસ ૫૦ રે. વાત ખેડવાથી પડતો લાંબે ચાલતી સ્ત્રી, ચાલતા થવું તે
કે. ૦ણ સ્ત્રીચાસવાની ક્રિયા ચાલન ન. [4] ચલાવવાની ક્રિયા; એક ચાસણી સ્ત્રી. વારા=શરબત] વસ્તુને એક જગાએથી બીજી જગાએ ઉકાળીને કરાતું ખાંડનું પ્રવાહી(૨) કસેટી
લઈ જવી-મૂકવી તે (૨) હલાવવું તે ચાસન વિ. (૨) અ૦ જુઓ ચાહના ચાલબાજી સ્ત્રી કૂટી ઈ ચલાવવાની રીત ચાસવું અતિ ચાસ પાડવા
કે હોશિયારી (૨) પ્રપંચ; ચાલાકી [લા] ચાસિયા વિ૦ બ૦ વ૦ [ચાસ ઉપરથી)
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચાસિયું
પાણી પાયા વિના ઊગેલા (ધઉ). યુ વિ॰ ચાસના જેવા સળ પડથા હાય એવું; ફ્રાડ' [વ. વિ.]
ચાહપું [‘ચાહવું' પરથી] પસ દગી; ઇચ્છા (ર)ચ્ચાર;હેત. ૦૭ વિ॰ ચાહનાર; હેતાળ ચાહન વિ॰ (ર) અ॰ જાહેર–ઉધાડુ ચાહના સ્રો॰ જ ચાહ [કરવેશ ચાહવું સક્રિ॰ [ા. હેં] ઇચ્છવું (૨) પ્રેમ ચાહે [ચાહવું પરથી] ઇચ્છા મુજબ; મરજીમાં આવે તેમ. (‘ચાહે તે કર’ઇ॰ પ્રયાગમાં) ચાળ સ્રો॰[ ચાળવવું’ ઉપરથી] છાતી નીચેના ઘેર(૨) ચાળવવું તે
ગરખાના
૨૫૩
ચાળણ ન ચળામણ ચાળણી સ્ત્રી [સં. રાની] ચાળવાનું ખારીક છિદ્રોવાળું સાધન. મા પું॰ મેટાં છિદ્રવાળી કે મેાટી ચાળણી ચાળવણી સ્ત્રી ચાળવવું તે ચાળવવું સક્રિ॰ [‘ચાળવું’નું પ્રેરક]અવારનવાર ઉથલાવવું–ફેરબદલ કરવું (૨) સંચારવું (છાપ ુ) (૩) એક ઉપર ખીતુ દેઢવાતું આવે એમ ગાઠવવું કે સીવવું (૪) જુદી જુદી રીતે ઉપયાગ કરવા (૫) ચારવું (બાજીમાં); કૂટી ચલાવવી ચાળવું સક્રિ॰ [સંચાન] ચાળણી વડે ચોખ્ખું કરવું (૨) સંચારવું (છાપરુ) (૩) સારુ માઢું વીણી અલગ કરવું ચાળા પું′૦૦૦ મશ્કરી ખાતર કાઈનું અનુકરણ – નકલ કરવી તે (ર)હાવભાવ;‘ નખરાં; અ’ગચેષ્ટા (૩) અડપલાં; તાકાન. ચસકા હું અવ્ નખરાં; હાવભાવ (૨) આનાકાની
ચાળીસ વિ॰ સ્વત્વરિત] ‘૪૦’ ચાળીસાં ન′૦૧૦ ચાળીસ વર્ષ આવતાં ચશ્માં કે તેવી આંખની સ્થિતિ ચાળા હું ચાળાનું એ॰૧૦ (૬) લક્ષણ; નિરાની; એંધાણ ચાંઇ(૦)વિ॰શરમિંદુ (૨)સ્રી૦ નાના ચાંલ્લા ચાંઉ કરવું, ફરી જવુ =પચાવી પાડવું; અયેાગ્ય રીતે લઈ લેવું – ખાઈ જવું
ચાંદી
ચાંગળું (૦) ન૦ ચાર આંગળાંની અંજલિ ચાંચ (૦) સ્રી નિં. વ] પક્ષીઓનું અણિયાળુ` માં (૨)તેના આકારની વસ્તુ ( પાધડીની ચાંચ ) ચાંચડ (૦) પું॰ એક જંતુ ચાંચય ન॰ [i.] ચચળતા ચાંચવુ (૦) ન૦ ચાંચવાળુ, અનાજમાં પડતું એક જીવડું (ર) વિ॰ બહુ એટલ ખેલ કરતારું
ચાંચવા (૦) પું॰ [‘ચાંચ’ ઉપરથી]જમીન ખેદવાનું હથિયાર; તીકમ ચાંચાટવુ' (૦) અ૪િ૦ ચાંચા, મારવી ચાંચિયા (૦)પું॰[વાંચ=અરબી સમુદ્રના એક એટ] દરિયાઈ લુટારા [ચડાળ ચાંડાલ [i:], (–ળ) વિ૦(૨)પું॰ જીએ ચાંદ (૦) પું॰ {સં. ચંદ્ર] ચાંદે (ર) ચ કૅક; ખિલ્લા. રાત સ્ત્રી સુદ બીજ ચાંદની (૦) સ્ત્રી॰ [જીએ ચંદની] ચંદ્રનો પ્રકાશ (૧) ચંદરવા ચાંદરડું' (૦) ન૦ [ä, ચંદ્ર ઉપરથી] તારાએના ઝાંખા પ્રકાશ (ર) ચાંદની (૩) ઝીણા કાણામાંથી પડતું અજવાળાનું ચાંદુ. -ણી વિ॰ ચાંદરણાવાળી (૨) સ્રી॰ તારા (૩) ચાંદરણું. -શુ” ન જુએ ચાંદરડું ચાંદર (૦) વિ॰ ધોળા ચાંદાવાળું (ર)
નિર’કુશ; મરતાની [લા.] ચાંદલાવહેવાર (૦) પું॰ [ચાંલે+વહેવાર] શુભ પ્રસંગે નાણાંની ભેટ આપવા લેવાના વહેવાર – સંખ’ધ; ચાંલ્લાવહેવાર ચાંદલિયા (૦) પું॰ ચાંદે [૫.] ચાંદલા (૦) પું॰ [‘ચાંદ’ ઉપરથી] ચાંલેા. [ચાંદલે ચોંટવુ' = (સ્રીને) નસીબમાં લખારું; પાલવે પડવું] ચાંદવું(૦)વિન્નુિઆ ચાંદ]અડપલાંખેાર;
અટકચાળુ (ર)ન૦ અડપલું; અટકચાળુ ચાંદાયેલું (૦) વિ॰ કાહવાણ કે ગૂમડાંનાં ચાંદાંવાળું
ચાંદી (૦) સ્ત્રી॰ એક ધાતુ; શુદ્ધ રૂપું ચાંદી સ્ત્રી[ચાંદું] એક ચેપી રોગ
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચાંદુ ૨૫૪
ચિડિયલ (૨) જ્યાંથી ખાલ ખસી ગઈ હોય કે ચોડવાની ટપકી (૩) શુભ પ્રસંગે અપાતી ઊપસી હોય એવું
નાણાંની ભેટ (૪) બરાબર નહિ ગળેલો ચાંદુ ()ના ઘા ચાંદી(૨)ચાંદાને ડાઘ (દાળને) દાણે
ચા (૩)લાંછન; ડાઘ લિ. (૪)છિદ્ર; દેશ ચિક્કાવવું સત્ર ક્રિ “ચીકટાણુંનું પ્રેરક ચાંદુડિયાં (૨) ન બ૦ વિ૦ ચાંદવાં ચિકા ખાઈ સ્ત્રી જુઓ શિકાકાઈ ચાંદે (૧) ૫૦ લિ. | ચંદ્ર (૨) તેના ચિકાર વિ૦(૨)અ૦ જરા ખાલી ન હોય જેવો ગોળ આકાર
એવું; ભરપૂર ચાંદ્ર વિ૦ (ઉં.] ચંદ્રનું ચંદ્રને લગતું. ચિકારડું ના એક જંગલી જાનવર
૦માસ પું, . ચંદ્રની ગતિ ઉપરથી ચિકિત્સક વિ૦ [.) ચિકિત્સા કરનાર ગત માસ. દ્રાયણ ન૦ કિં.] ચંદ્રની (૨) પં. વિદ; હકીમ કળાની વધઘટ પ્રમાણે રોજ કળિયે ચિકિત્સા સ્ત્રી [.] વૈદકને ઉપચાર (૨) વધારતા ઘટાડતા જવાનું એક વ્રત
ગુણદોષ પારખવાની શક્તિ (૩) ટીકા; ચાંપ (૨) સ્ત્રી (જુઓ ચાંપવું કોઈ પણ દેશદશન. ૦ર વિ. ટીકાર; યંત્ર કેયુક્તિને ચાલુ કે બંધ કરવાની કળ; ખણખોદ કરનારું પિચ (૨)નાને ઉલાળે (૩) પૈસાનું પાકીટ ચિકેરી સ્ત્રી [. બુંદદાણા સાથે દળવામાં સિ] (૪) દાબ; ધાક [લા.) (૫) સાન; . આવતું એક છેડનું મૂળિયું (કેફીને ચેતવણી (૬) કાળજી. ૦ણુ સ્ત્રી ચાંપવું બદલે પણ ચાલે છે) - દાબવું તે (૨) ઉશ્કેરણી (૩)અંકુશ; દાબ ચિખલ ૫૦ કિં. વિધિ કાદવ (૪) કળ; જેને દાબવાથી ગતિ અટકે તેવી ચિચરવટે પુત્ર જમીનને લાંબે કકડે
ભણ ‘એક’. ૦ણિયું વિ૦ લાંચ આપ. (૨) પુત્ર પ્રાસ; ફાળ વાની ટેવવાળું(ર)નબારણાના એકઠાનું ચિચરૂકે ૫૦ હીંચકે (૨) ચીચ ઉપલું લાકડું. ૦ણું સ્ત્રીને જુઓ ચાંપણ. ચિચવાવવું સક્રિ(“ચીચવાણુંનું પ્રેરક) oણું ન સાળમાં તાર ઊંચાનીચા ચીસ પડાવવી (૨) ટળવળાવવું
કરવાની પાવંડી ચિતવણી ચિચિયારી સ્ત્રીરિવ૦] (દુઃખ કે ભયની) ચાંપતી () સ્ત્રી ાિઓ ચાંપવું તાકીદ ચીસ કિકિયારી ચાંપતું (0) વિ. જુઓ ચાંપવું] સખત; ચિચૂકે(-) ૫૦ [. વિવા= આમલી આકરું (૨) ઝટ અસર કરે તેવું
પરથી આંબલીને ઠળિયે ચાંપલાવેડા (૦) ૫ બ વર ચાંપલું ' ચિચેટ ૫૦ હિડિયે વર્તન; દોઢડહાપણ
ચિડે પુંછ શેરડીનું કાલુ ચાંપલાશ (૨) સ્ત્રી ચાંપલાપણું ચિટનીસ ૫૦ ચિટનીસ ચાંપલું (૮) વિ. [જુઓ ચાપલૂસી) દેઢ- ચિટનીસ મંત્રી; અવલકારકુન ડાહ્યું; ચિબાવલું
ચિઠ્ઠી સ્ત્રી, થોડી મતલબને નાને કાગળ ચાંપવું (૩) સકિo [. ચં] દબાવવું કે કાપલી (૨) કાળેતરી (૩) ભલામણ(૨)લગાડવુંદઝાડવું(૩)લાંચ આપવી[લા] પત્ર દેરે ભૂત-પિશાચનું વળગણ (૪) ઠાંસવું
દૂર કરવા બાંધવામાં આવતે મંત ચાંપુ (૦) ૧૦ ફણસની પેશી
દેરે કે ચિઠ્ઠી ચાંલ્લાવહિવાર ૫૦ જુઓ ચાંદલાવહેવાર ચિડકણું વિ ચીડિયા સ્વભાવનું : ચાલો ૫૦ [જીઓ ચાંદલો કપાળે કરાતું ચિડાવું અક્રિય ખીજવાવું; ગુસ્સે થવું
(કંકુનું) ગેળ ટ૫કું (૨) તેની ઉપર ચિડિયલ વિ. ચીડિયું
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચિડિયારું
૨૫૫
ચિપાવું ચિડિયારું માટલીમાંથી ઝમતા પાણીને સ્તબ્ધ. વિચિત્ર વિ૦ [i] રંગબેરંગી
ઝીલવા નીચે મુકાતું (માટીનું) વાસચિ.] (૨) વિચિત્ર; વિલક્ષણ. ૦શાલા [.] ચિઢાણું વિટ ચીટવાળું અને વાસ મારતું (-ળા) સ્ત્રી ચિત્રો કાઢવાનું અથવા ચિણગારી સ્ત્રી તણ
કાઢતાં શીખવાનું સ્થાન ચિત ન [.] જ્ઞાન; ચેતના (૨) ચિત્ત ચિત્રા સ્ત્રીકિં.] ચૌદમું નક્ષત્ર (૩)ચતન્ય; જ્ઞાનસ્વરૂપ બ્રહ્મ. ચેર પું
ચિત્રકાર વિ૦ કિં.] ચિત્રવત; સ્તબ્ધ ચિત્તચર. ડું ન ચિત્ત [૫]
ચિત્રાપિત વિ. [4] ચીતરેલું ચિત્રમાં ચિતરામણનચિત્ર (૨)ચીતરવાની ક્રિયા ઉતારેલું [બબ્રુવાહનની માતા ચિતરાવવું સત્ર ક્રિ ચીતરવું નું પ્રેરક રૂપ
ચિત્રાંગદા સ્ત્રી[] અર્જુનની એક પની; ચિતા સ્ત્રી [.મડદુ બાળવા ગોઠવેલી ચિત્રિણી સ્ત્રી [.] ચતુર, સુંદર અને લાકડાની ચોકી; ચેહ
ગુણવાન સ્ત્રી (પદ્મિની,ચિત્રિણી, હસ્તિની
અને શખિની એ ચાર પ્રકારમાંની) ચિતાક પુંગળાનું એક ઘરેણું ચિતાર પં. ચિત્ર (૨) આબેહુબ વર્ણન
ચિત્રિત વિ. [.] ચીતરેલું (ર) રંગબેરંગી ચિતારે પું. ત્રિ] ચિત્રકામ
એ ચિત્રો પુત્ર જુએ ચીતર કરનારો [ચીતળ; ફાચરો
ચિશક્તિ સ્ત્રી હિં. ચૈતન્ય ચિતાળ સ્ત્રી, ચીરેલા લાકડાને કકડે;
ચિસ્વરૂપ ન [.પરબ્રહ્મ ચિકાર પુત્ર [i] ચીસ; ચીત્કાર
ચિથરિયું વિજુઓ ચીંથરેહાલ ચીંથરિયું ચિત્ત નહિં.] અંતઃકરણ; મન (૨) લક્ષ;
ચિદાકાશ ન. સિં.) શુદ્ધ બ્રહ્મ ધ્યાન લા.]. ચાર પુત્ર ચિત્ત ચોરી
ચિદાત્મા છું. [4] ચિંતન્ય સ્વરૂપ પરબ્રહ્મ જનાર-વશ કરનાર, ભ્રમ પું[1]
ચિદાભાસ ૫૦ કિં.) જીવ ઉન્માદ (૨) ભ્રમ. શુદ્ધિ સ્ત્રી [...]
ચિઘન વિ4.]જ્ઞાનથી ભરેલું જ્ઞાનસ્વરૂપ
(૨) ૫૦ બ્રહ્મ ખ્રિસ્તના મેલો- કામાદિ વિકારો તથા
ચિકૂપ વિ૦ લિં] જ્ઞાનસ્વરૂપ વૃત્તિઓની શુદ્ધિ-સફાઈ. -ત્તાકર્ષક
ચિદ્વિલાસ વિ. [સં.) જ્ઞાનમાં જ વિલાસ
છે વિ. ચિત્તને આકર્ષે એવું મનેહર વાઘ જેવું એક પ્રાણી
* ચિત્તો [í. ]િ
છે જેને એવું (૨) પુંપરબ્રહ્મમાં રમણ
(૩) ચિસ્વરૂપ ઈશ્વરની માયા-લીલા ચિત્ર ન [.] ચીતરેલું તે; છબી. કલા
ચિનગારી સ્ત્રી. [૬] જુઓ ચિણગારી (-ળા) સ્ત્રીવચિત્ર દોરવાની કળા. કામ
ચિનાઈ વિ. ચીનમાં બનાવેલું ચીન ન, ચિત્રનું કામ ચિતારાને ધ. કાર
દેશનું (૨) ચિનાઈ માટીનું બનાવેલું ૫૦ કિં.] ચિત્ર દોરનાર ફટ [.]
(૩) તકલાદી; આકર્ષક પણ ટકે નહીં પ્રચાગનજીક આવેલો એક પર્વત, ગુસ
તેવું (૪) સ્ત્રી એક જાતની રેશમી ૫૦ લિં) જીવોનાં કર્મો નેધી રાખનાર
સાડી. મારી સ્ત્રી, એક જાતની સફેદ યમરાજાને સેવક. ૦૫. પું; ન [G]
માટી, જેનાં વાસણ વગેરે ઘાટ બનાવાય જેના પર ચિત્ર દેવું હોય તે કપડું કે
છે. સિં(સી)સ્ત્રી શેકેલી કે મીઠે પાટિયું (૨) પડદે (૩) સિનેમાની ફિલ્મ ફલક ન [i.) ચિત્ર કાઢવાનું પાટિયું. ચિત્રમય વિ. લિં] જ્ઞાનમય (૨) બ્રહ્મ; મંજૂષા સ્ત્રી ચિત્રોના સંગ્રહની વહી; ચિત્માત્ર વિ. [4] જુઓ ચિન્મય (૨) આલબમ. લિપિ(પી) સ્ત્રી સાંકેતિક નવ યુદ્ધ જ્ઞાન ચિત્રોની બનેલી લિપિ. લેખાસ્ત્રી [] ચિપાવવું સક્રિ), ચિપાવું અકિ. ઓખાની સખી. ૦વત અ૦ ચિત્ર જેવું; “ચીપવું’નું પ્રેરક અને કમણિ
પામેલી મગફળી] .
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચિપાસિયું
૨૫૬
ચીચવાડે ચિપાસિયું વિકાસ (૨) વાતનેચળને ચિંગું -સૂસ) વિ. બહુ કરકસરિયું
ચીકણું કરવાની ટેવવાળું; ચીકણું ને કંજૂસ (૨) મોં ' દીર્ઘસૂત્રી
ચિંત બ્રીજુઓ ચિંતા] ફિકર(ર)વિચાર ચિબાવલું વિ૦ જુએ ચબાવલું ચિંતક વિ. [i] ચિંતન કરનારું (૨) ચિબુક સ્ત્રી ]િ હડપચી; દાઢી _પુંવિચારક, ફિલસૂફ ચિળવું સક્રિટ જુઓ ચીબળવું ચિંતનન[] વિચાર; મનન -નાત્મક શિમળાવવું સક્રિઢ બચીમળાવું, “ચીમ- વિ. [૩) વિચાર–મનનથી ભરેલું. -નીય ળવુંનું પ્રેરક
વિક ચિંતન કરવા જેવું ચિમાવવું સક્રિચિમાવુંનું પ્રેરક ચિંતવન ન [ચિંતવનું ચિંતન ચિમાવું અ૦િ ચુમવું; અમુક વસ્તુ ચિંતવવું સકિ હિં. વિત) મનન કરવું; પિતાની પાસે નહિ હોવાથી મનમાં બળવું વિચારવું કે શરમાવું (૨) તે મેળવવાની ઇચ્છાથી ચિંતા સ્ત્રી [i] ફિકર(૨)વિચાર. કુલ તાકીતાકીને જેવું
કિં. (-ળ)વિચિંતાથી આકુળ થયેલુંચિડિયું ન જિગેડે સુ]
ગભરાયેલું હતુર વિ. [+ આતુર ચિંતાથી ચિમેડી સ્ત્રી ચિમેડિયું
વ્યાકુળ, મણિપુ.) ચિંતવેલું આપે ચિર વિ. [.]લાંબું (સમય માટે)(૨)લાંબા તે મણિ. -તિત વિ. [f. વિચારેલું વખતનું (૩) અ. લાંબા વખત સુધી. ધારેલું. -ત્ય વિ૦ [.) ચિંતન
કાલ(–ળી)પું લાંબો સમય. કાલીન ચી [gl] “વાળું” એ અર્થને નામને વિર્ણવ. લાંબા વખતનું–ાનું. સ્થાયી લાગતો પ્રત્યય. ઉદા. મસાલચી; તે પચી વિ૦ સિં] દીઈ કાળ સુધી ટકી રહે એવું. ચીક પં; સ્ત્રી, વનસ્પતિનાં ફળ, ડાંખળાં વસ્મરણીય વિ. ચિરકાળ યાદ વગેરેમાંથી નીકળતું ચીકણું પાણી રાખવા યોગ્ય. -રંજીવ વિલં] લાંબા અથવા દૂધ આવરદાવાળું (૨)૫. પુત્ર.-રંજીવિની ચીટ વિ. ચીકણું (૨) તેલ ઈત્યાદિના વિત્ર સ્ત્રી [i] લાંબા આવઠ્ઠાવાળી - પાસવાળું (૩) નવ; સ્ત્રી, ચીકાશ (૪) (૨) સ્ત્રી, પુત્રી. રંજીવી વિ૦ [] ચીકાશવાળી વસ્તુ (ધી તેલ વગેરે) કે જુઓ ચિરંજીવ. -રંતન વિ૦ કિં.] પદાર્થમાં હતું તેલી તત્ત્વ; ફેટ. રાવું ચિરકાલીન; જૂનું પ્રાચીન
અ કિડ ચીકટવાળું થવું તેલ વગેરેથી ચિરાઈ સ્ત્રી ચીરવાનું મહેનતાણું
ખરડાવું (૨) ચીકટવાળા પદાર્થ ખાવામાં ચિરાગ ! [1] દી; બત્તી (૨) શગ; આવવાથી રાગ કે ગૂમડાનું વિફરવું, - દીવાની જયોત
વિચીકટવાળું ચિરાડે ૫૦ જુએ ચીર
ચીકણાઈ(શ) સ્ત્રી ચીકણાપણું ચિરામણ ન; -શું સ્ત્રીજુઓ ચિરાઈ ચીકણું વિ૦ [. વિM] ચોટી રહે તેવું (૨) ચિરાવવું સક્રિક, ચિરાવું અ કિં લિ. ચિંગૂસ કંજૂસ(૩) ચાપચીપિયું ચીરવુંનું પ્રેરક અને કર્મણિ
દેઢડાહ્યું ચિરૂટ પં; સ્ત્રી[છું. તમાકના પાનને જ ચીકાશ સ્ત્રી, ચીકણાઈ
વાળેલો મટે ટેટ-એક પ્રકારની બીડી ચીકી સ્ત્રીનાની ચક્તી પેડે ગોળ ખાંડની ચિડી ૫૦ એક જાતને પોચો પથ્થર ચાસણીથી કરાતી) એક મીઠી વાની ચિલગેજ ન [.એક મે-ફળ ચીકુ ન એક ફળઝાડ (ર) એનું ફળ ચિત ન [.] નિશાની() સાઈનગ) ચીચવા (-૩) પુરવચીસબુમાટે
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચીચવાનું ૨૫૭
ચીમટે ચીચવાવું અ૦િ [૧૦] ટળવળવું ચીત્કાર પં. હિં. ચિત્કાર; ચીસ. ચીચવું અને ક્રિટ રિવ૦] ચીસ પાડવી; ચીથર્ડ ન. ચીથરું. -રી સ્ત્રી, - નવ, ચી ચી અવાજ કરે
-રેહાલ વિ. જુઓ ચીંથરી છે. ચીચ પુરવ૦] અણીદાર ઊભાલાકડા ચીન પુર્વહિન્દુસ્તાનની ઉત્તરે આવેલ પર એક આડી મૂકી હીંચાતા ગોળ એક દેશ ફરવાનું રમતનું સાધન
ચીનવું(ન) સક્રિજાણવું; ઓળખવું ચીચી અ રિવO] . [ગાયન ચીનાશક નવ ]િ ચીનનું રેશમી કાપડ ચીજ(–) [.] સ્ત્રી વસ્તુ (૨) સરસ ચીની વિ૦ ચીન દેશનું, –નેલગતું (૨) સ્ત્રી ચીટકવું સત્ર ક્રિટ ચેટવું; વળગવું
એક જાતની સફેદ માટી (૩)ચીન દેશની ચીટકી સ્ત્રી વિ૦] ચપટી
ભાષા. ૦કબાલા છું. [+{. કોમ. ચીટું વિ૦ ચીકણું; ચીકટવાળું (૨) ન વાવ) એક વનસ્પતિનાં બીજ – ઔષધિ.
ધી તાવ્યા પછી નીચે ઠરતો કચર-કીટું કામ નથીની માટીનું કામ(ર)કાચનું ચીડ ન હિમાલય તરફ થતું એક ઝાડ કામ. -ને ૫૦ ચીન દેશને વતની ચીડ (ડ) સ્ત્રી ગુસ્સે રીસ (૨) સખત ચીપ બ્રી. [જુઓ ચીપવું લાંબી ચપટી
અણગમે, ૦વવું સ૦ કિ. ગુસે કરવું પડી; ચીપટ (૨) પત્તાં ચીપવાનું કામ કે ખીજવવું. વાવું અવ ક્રિટ ખિજાવું; તેની વારી. ૦૮ સ્ત્રી ચી૫; પટી ચિડાવું. હવું અકિચિડાવું; ગુસ્સે થવું. ચપટી સ્ત્રી જુએ ચપટી. - ૫૦ -ડિયું વિ. સહેજમાં ચિડાઈ જતું (૨) જ મટી ચપટી ચાટે ન છાંછિયું; ગુસ્સે થવું
ચીપડું નવ સુકાઈ ગયેલે આંખને મેલ; ચીડિયું નવ ચકલું પક્ષી
ચીપડે. -ડો પુઆંખને મેલ પી ચીણ સ્ત્રીfજુઓ ચીણવુંસ્ત્રીઓની કેટનું ચીપણ સ્ત્રી. નમું નવ પત્તાની ચીપ
એક જાતનું ઘરેણું (૨) ઘાઘરાના નેફા (કઈક તુચ્છકારમાં) આગળની કરચલીઓ
રીપવું સક્રિ. [૩વિ દાબી ખેંચીને ચીણવું સત્ર ક્રિક (ઉં. વિ ચીણ ભરવી , ચીપ બનાવવી (૨) સફાઈથી ઠીક કરીને
(૨) કણે કણે ખાવું; ચાંચ વડે ખાવું ગોઠવવું (જેમ કે ધોતિયાની પાટલી, ચી ડું ત્રિા. ચંળ) એક જાતનું અનાજ ગંજીફાનાં પાનાં, બેલવાની ઢબ ઇ.) ચીત વિ. પીઠ પર પડેલું; ચત્ત (કુરતીમાં) (૩)ગંજીફાનાં પત્તાંને છૂટાં પાડવાઉપરતળે ચીત ન [. વિત્ત] ચિત્ત. ડું ન ચિત્ત કરવાં (૪) (વાતને) વેળીને લાંબી કરવી ચીતરવું સક્રિટ ચિત્ર કાઢવું; આલેખવું ચીપાચીપ સ્ત્રી, વારંવાર ચીપવાની ક્રિયા (૨) જેમ તેમ લખી કાઢવું
ચીપિચ પું. [ચીપ” ઉપરથી] દેવતા વગેરે ચીતરી સ્ત્રી સૂગ કે અણગમાની કંપારી ઝાલવાની પકડ, ચીમટે ચીતરો (–ળ) પં. વિત્ર ચિત્તો,એક ચીબડી સ્ત્રીરિવ એક પક્ષી
જાતને સાપ; ચીતળે ફાચરે ચીભડું વિ૦ ચીબું; ચપટું ચીતળ સ્ત્રી, જીિઓ ચિતાળ લાકડાનો ચીબરી સ્ત્રી, જુઓ ચીબડી ચીતળ સ્ત્રી સ્ત્રીઓની કીટનું એક ઘરેણું ચીબું વિહં. વિપિચપટું નાકબેઠેલા
(૨) ચપટી પહોળી બંગડી; પાટલી ચપટા નાકવાળું નિએનું ફળ ચીતળી સ્ત્રી, જુઓ ચીતરી
ચીભડી સ્ત્રી. વિ]િએક વેલડું ચીતળે પં. [વા. ત્રિ]િ એક જાતને ચીમટી સ્ત્રી ઢિ. વિq] ચપટી (૨) ચૂંટી. સાપ, ચીતરો
- પું, ચીપ(૨) ચૂટલો (૩)ચીપિયો
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચીમની
ચીમની સ્રી॰ [.] ધુમાડિયું (૨)ફાનસની બત્તીનું રક્ષણ કરનારી કાચની નળી-ગાળા ચીમળવુંસક્રિન્ચી ઓળવું;આમળવું(કાન) ચીમળાવુ' અકિ॰ [‘ચીમળવું’ ઉપરથી] કરમાવું(ર)મનમાં બળ્યા કરવું; સૂવું(૩) ‘ચીમળવું'નું કમ'ણિ
ચીર સ્ત્રો॰ [ચારવુ] ચરી (૨) ફાડ; તરડ ચીર ન॰ [i.] સ્ત્રીઓનું એક રેશમી વસ્ત્ર (ર) વલ્કલ (૩) કાઈ કીમતી વસ્ત્ર (પ્રાયઃ કટાક્ષમાં ) ચીવુ સ૦ ક્રિ॰ [સર૦ સં. શ્રી] ફાડવું; કાપવું (૨) વચ્ચેથી બે ભાગ કરવા,સાંસરું કે આરપાર જાય એમ કરવું (જેમ કે, ચીરીને જવું) (૩) ઘરાક પાસેથી ખૂબ ભાવ લેવા [લા.]
ચારિયાં ન′૦૧૦ કેરીની ચીરીનું અથાણું. ન્યું ન॰ફાડ; ચીરી (ર) (પ્રાયઃ કેરીના) અથાણાના કકડા
ચીરી સ્રી ચાર; નાની પાતળી ફાડ-કકડા ચારે પું॰ લાંબા પાતળા કકડા (ચીરીને પાડેલા) (૨) ક્ાટ; તરડ; કાપ ચીલ સ્ત્રી॰ વનસ્પતિમાંથી દુઝતા ચીકણા
રસ; ચીક (૨) એક ભાજી ચીલ સ્ત્રી [i. વિ] સમડી. ઝડપ સ્ત્રી સમડી પેઠે ઝટ ઝડપવું તે ચીલા(ચા) પું॰ [૩. નિય] ગાડાવાટ ઘરડ (ર) રિવાજ; રૂઢિ [લા.] ચીવટ સ્ત્રી કાળજી
ચીવર ન॰ [i.] વસ્ત્ર; કપડું (૨) ફાટેલુ કપડુ'; કથા (૩) ભિક્ષુઓનું અ’ગવસ્ત્ર ચીસ સ્ત્રી [. રીહાઈ] તીણી ખૂમ; રાડ. -સાચીસ સ્ત્રી ઉપરાઉપરી ચીસે પાડવી તે ચીંચી' અ॰ [૧૦] (ચકલાંના) ચીંથરિયું વિ॰ ફાટાં તૂટચાં વસ્ત્ર પહેર્ચા હાય તેવું
ચીંથરી અ॰ નાનું ચગ્રંથ, ચીંદરડી. -3 ન॰ ફાટી ગયેલું કડુ કે કક. –રેહાલ વિ॰ ફાટચાંતૂટયાં વસ્ત્ર પહેર્ચા હોય એવુ' (૨) છેક જ ગરીબ [લા.]
૨૫૮
ચુંગાલ
ચીંદરડી સ્ત્રી॰લૂગડાની લાંબી પટી. –ડા પું॰ મેાટી ચીંદરડી ચીંદરી સ્ત્રી॰ જીએ ચીદરડી ચીંધવું સ॰ ક્રિનિં. વિઘ્ન; મા. વિધ] આંગળી કરીને દેખાડવું (૨) ફરમાવવું ચીમળવું સન્ક્રિઆમળવું,ચીમળવું(કાન) ચુકાદો પું॰ [‘ચૂકવવું’ ઉપરથી] ફેસલે ચુકવું સદ્ધિ ચુકાવુ અ૰ક્રિ॰ ‘ચૂકવું’નું પ્રેરક ને કણિ ચુગલ વિ[તુર્થાં સુગુરુ; h[. નુપુરુ] ચુગલખાર(ર)સ્રી॰ પીઠ પાછળ કરેલી નિદા. ખેર વિ॰ચુગલી કર્યા કરનારું. લી સ્ત્રી॰ ચુગલ. -લીખાર વિ॰ ચુગલખાર ચુડેલ સ્રો॰ ડાકણ [ઉત્તમ સુનંદા(-દું) વિ॰[ા.] ખાસ પસંદ કરેલું; ચુનાઇ વિ॰ ચૂનાનું; ચૂના સંબંધી. “ૐ ન૦ ચૂનાને કેલ ભરવાનું તગારું. “રે પું॰ ચૂને પકવનાર (૨) ચૂનાથી ધાળનાર કડિયા (૩) ચુનારાની ન્યાતના માણસ ચુના. વિ. ચૂના દીધેલું; ધોળેલું (ર) ચૂનાનું(૩)નકડિયાનું એક એન્નરન્જેલું ચુપ વિ॰ [નં. વ્ = ચૂપકીથી ચાલવું]શાંત કે મૂક (૨)અશાંત કે મૂક રહેવા સૂચવતી નિશાની કે ઉગાર, વકી, શ્કીદી સ્ત્રી૦ શાંતિ; મૌન. ચાપ, -પાચુપ અ કઈ પણ અવાજ કર્યા વિના; છાનામાના મકાવવું સર્કિ॰ ચુંબક બનાવ[૫.વિ.] ઘુમાવુ સક્રિ॰ ચિમાવું;મરજી વિરુદ્ધ શાંત થવું (૨) મનમાં બળવું ચુલેતર ન૦ પાટલીને જડેલી ધારિયાઘાટની પાળી; યૂલિયું. “રે હું કરી કાપવાનું એનર; સૂડા ચુલ્લિકા સ્ત્રી॰ [ä.] ચૂલા ચુસણિયું વિ॰ ચૂસવાના સ્વભાવવાળુ (૨) ન ખાળકને ચૂસવાનું રમકડું; ધાવણી ચુસાડ(-૨)વુ સ૦ ક્રિ॰ ‘ચૂસવું’નું પ્રેરક ચુસાવુ’ અ॰ ક્રિ‘ચૂસવું'નું કમણિ ચુસ્ત વિ॰[ā.]આગ્રહી; દૃઢ(૨)તંગ; સક્કસ સુગ(ગા)લ સ્રી॰ [ા.] પજો (૨) એની કે એવી મજબૂત પકડ; સચા [લા.]
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચુંગી
૨૫૯
ચૂરો ચુંગી સ્ત્રીતમાકુ પીવાની નળીના ચૂડા સ્ત્રી હિં. એટલી (૨) મસ્તક (૩) આકારની ચલમ
શિખર
હિય એવું શૃંગી સ્ત્રી, દાણ; જકાત
ચૂડાઉતાર વિ. ચૂડી પેઠે એકએકથી નાનું ચુંબક વિ૦ લિ.] ચુંબન કરનારું (૨) ચૂડાકરણ, ચૂડાકમ ન [.] મેળ • પિતાની તરફ આકર્ષાનારું (૩) ચુંબક સંસ્કારમાં એક વાળ ઉતારવા તે વસ્તુ. ઉદા. લેહચુંબક (૪) કંસ. -ન ચૂડાદાન નવ પતિને બચાવી સ્ત્રીને ચૂડીઓ નક બચ્ચી. નવું સત્ર કિટ [ ] - સૌભાગ્ય આપવું તે (વૈદ્ય માટે) બચ્ચી કરવી
ચૂડામણિ ૫ [] મુગટમાં જડેલે મણિ ચુંબિત વિ. [6] ચુંબેલું
(૨)(સમાસને છેડે)તે વર્ગમાં ઉત્તમ છે. ચુંમાળાં નબવ ૪૪ વર્ષની ઉમ્મર ઉદા. નરચુડામણિ થતાં આંખે ઝાંખા પડવી-નબળાઈ આવવી ચૂડી સ્ત્રી, [. 9) નાને ચૂડો(૨)ગ્રામતે; ચુંવાળાં. કળીસ વિ. [બા. ૨૩- ફેનની જૂની ચૂડી-ઢબની રેકર્ડ, કરમ માહી; (. ચતુવાશિત)] ૪૪. - ન, પતિનું મરણ થતાં સ્ત્રીના હાથની વિ. ૪૪ શેરને મણ ગણાય તેવું ચૂડીઓ ભાગવી તે. ૦ગર પુર જુઓ ચૂંવાળું (તોલ)
ચૂડગર. - ડું [. – સ્ત્રીઓના ચુતર વિ. જુિઓ ચૂર] ૭૪
કાંડાનું એક ઘરેણું ચૂઓ ૫૦ ઉંદર
ચૂર્ણ સ્ત્રી ચૂિણવું ઉપરથી રાકની ચૂક સ્ત્રી [ ચૂકવું ઉપરથી) ભૂલ કસૂર
શોધ (પક્ષીની)(૨) ચૂર્ણ. ૦વું સક્રિ ચૂકતું વિ૦ ચૂકવી દીધેલું (ઉદા. દેવું). [૪રિ, . JM] જુઓ ચીણવું. –ણી તે અહ ચૂકતું હોય એમ
સ્ત્રી બાંયની કરચલી ચીણ ચૂકવવું સ૦િ ચુકાવવું; ભુલાવવું; (૨)
ચૂત ૫૦ લિં. આંબે પતાવવું (કજિયા દેવું)
ચૂનવું સત્ર કિ. (જુઓ ચૂણવુંવણવું; ચૂક્વાવું અત્રિ “ચૂકવવુંનું કર્મણિ રૂપ
ચૂંટવું (૨) પસંદ કરવું
ચૂનાગરી(છી) સ્ત્રીચૂનાનું મજબૂત ચૂકવું અને ક્રિ. [a.ગુને=ભૂલવું] ભૂલ કે
ચણતર (૨)તેની બનાવેલી અગાસીધાવ્યું ગલત કરવી; ભૂલવું (૨) ચૂકતે થવું; પતવું (જેમ કે દેવું, કજિયે) (૩) બીજા
ચૂની સ્ત્રીહીરાકણી (૨)ચૂનીવાળી નાકની
નાની જડ ક્રિયાપદની સહાયમાં આવતાં તે ક્રિયા કરી અને ના કઠોળ ભરડતાં પડેલો ઝીણે ભૂકે પરવારવું, એવો અર્થ બતાવે છે. જેમ
ચૂને ૫૦ [૪, જૂળ; પ્રા. ગુz] ચણવામાં કે, મારી ચૂક્યો; લખી ચૂક્યો છે. (૪)
વપરાતે પથ્થર મરડ વગેરેને પકવેલો સર કિખેવું (જેમ કે વખત, ગાડી,
ચુપ'માં તક, અણું)
ચૂપ,૦કી, ૦ચાપ, -પાચૂપ અ૦ જુઓ ચૂગવું સક્રિ. (પક્ષી) ચાંચ વડે ખાવું
ચૂમવું સ૦િ લિ. યુવું] બચ્ચી કરવી સૂચવવું અક્રિટ રિવ૦] ચૂસ્ અવાજ ચૂમી સ્ત્રી બચ્ચી કર (પૈડા વગેરેએ)
ચૂર ! [“ચૂરવું પરથી] ચૂરે; ભૂક. ૦ણ ચૂટકી સ્ત્રી, ચપટી
ન ભૂકે ચૂરે (૨) ઔષધિને ભૂકો. ચૂડ સ્ત્રી[૩. આંટી; પકડ (સાપની) મું ન ભેજનની એક વાની – છૂટ ચુડગર પુત્ર ચૂિડી+ગર) ચૂડી વહેરનાર લાડુ. ૦વું સત્ર કિં. . ચૂળપ્રો. નૂર – ઉતારનાર; મણિયાર
ભૂકો કરવે.-રી સ્ત્રી, ચૂર, ઝીણે ચૂરે ચૂડલા ૫૦ જુઓ ચૂડે
(જેવી કે સોપારીની). - j૦ ભૂકો
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચૂણું
ચૂણુ` વિ॰ [É.] ચૂરા થયેલું (ર) ન॰ ચૂરણ ચૂલ (ચૂલ,) સ્ત્રી॰ [ä. પુદ્ધિ] રસાઇ માટે ખાઢેલો મેટા ચૂલા; તમણ ચૂલાશ(-સ)ગ(-ઘ)ડી (સૂ’)સ્ત્રી॰ ચૂલાની પણ ગરજ સારે એવી સાડી ચૂલી (') સ્રી॰ [É, યુત્તિ [1] નાના ચૂલા કે ચૂલ. Àા પું॰ રાંધવા વગેરે માટે ખળતણ ગેાઠવવા કરાતી જગા કે ગાઠવણ ચૂવાચ'દન ન॰ એક જાતની સુખડ ચૂવું અક્રિ॰ [i. Jđ; કા. સુ] ટપકવું; ગળવું (છિદ્રમાંથી) ચૂવે. પું॰ ચૂએ; ઉંદર ચૂવા પું પાણી ચૂકે એવું છાપરામાંનું કાણું (૨)લાકડું કે કાચલી ખાળતાંનીકળતા રસ ચૂસ શ્રી[‘ચૂસવું’ ઉપરથી] ચૂસી ખાવું તે; શાષણ. ॰ણુ ન॰ ચૂસ(ર)વિ॰ ચૂસનારું, વષ્ણુનીતિ, ઋણપદ્ધતિ સ્ત્રી પારકુ ચૂસી ખાવાની પદ્ધતિ;‘ઍકમ્પ્લોઇટેરાન’. ણી સ્રોધાવણી (૨) ચૂસી ખાવું તે ચૂસવું સક્રિ॰ [i. T] માં વડે રસ
ખેંચને (ર) નિઃસત્ત્વ કરવું [લા.] ચૂ' [રવ૦] અ॰ (ઉદરના અવાજ). [ચૂ' કે ચાં ન કરવું = તદ્દન ચૂપ રહેવું; જરા પણ આનાકાની ન કરવી.] ચૂક સ્ત્રી [સં. સુ] પેટની આંકડી (૨) નાની ખીલી; રેખ. નફાનું અ±િ (પેટમાં) ચૂંક આવવી (૨) મનમાં ગુપ્ત વાંધા હોવાના ગમવું [લા.] ચૂ'ખડુ(-ળુ) વિ॰ (તેજથી અંજાઈ જાય તેવા) ઝીણી આંખેાવાળું; મદ દૃષ્ટિનું ચૂ'ચાલુ' અક્રિ॰ મનમાં ચુમાવું ચૂંચળુ વિ॰ જીએ ચૂખડું ચ્ચાં ન॰ [વ૦] ચૂ' કે ચાં-જરા પણ એલવું તે; સામે જવાબ આપવા તે (ર) આનાકાની
૨૬૦
ચ્ચું વિ॰ ન્રુ ચૂંખળુ ચ્ચું' ન॰[રવ॰] ઉંદરને તેવા અવાજ ચૂત સ્ત્રી [જીએ ચૂંટી] ખંજવાળ; વલૂર. ણી સ્ત્રી ચૂંટવું તે; પસ ંદગી (૨)
વેણુ
પ્રતિનિધિને ચૂંટવા તે; ઇલે કરાન’. લી સ્રો॰ ચૂંટી. łા પું॰ મેાટી ચૂટી. ત્રુ’ સક્રિ॰ [i., પ્રા. ચુંટ્] તેાડવું; દ્ન પવું (૨) પસંદ કરવું. −ાવવું સર્કિ, “ટાવું અક્રિ॰ ‘ચૂંટવું’નું પ્રેરક અને કમણિ. “ટિયાનું સ॰ ક્રિ॰ બહુ ચૂંટી ખવી. –ડી સ્ક્રી॰ [૬. ચર્તુતિયા; સં. પુંર્ = કાપવું; છૂટું પાડવું] ચીમટી ચૂથ સ્રો॰ ચૂંથારા -- પીડા, ઋણું ન॰ ચૂંથવું તે. બ્લુ સક્રિ॰ આમ તેમ અસ્તવ્યસ્ત કરીને ચેાળી નાંખવું; ફેવું; ક્રમ કેવ્યવસ્થા ૪૦બગાડી નાંખવાં.' થાય્થ સ્ત્રી ફરી કરીને ચૂંથવું તે. થારા પું॰ ચૂંથાઈ ગયેલી વસ્તુ (૨) શરીરમાં થતું કળતર (૩) ચૂંથાચૂંગ (૪) હૃદય ચૂંથાતું હાય એવી પીડા,ગભરામણ. ચાવવું સક્રિ ચૂંથવું'નું પ્રેરક. થાવુ' અક્રિ ‘ચૂંથવું’નું કર્માણિ રૂપ (૨) (શરીરમાં કે મતમાં) ચૂંથારો થા. ધા પું રાળાયેલા, ચાળાયેલા ડૂચા [ગડું. ચૂંદડી સ્ત્રી એક જાતનું ભાતીગર રેશમી ચૂધળુ વિન્તુ ચૂખડુ રવભાવનું ચૂંધીખાર વિ॰ નકામી ખણખાદ કરવાના ચુંવાળ પં॰ અમદાવાદ, પાટણ અને કડી
વચ્ચેના ૪૦ ગામાને અમુક જથા-પ્રદેશ ચૂવાળાં,–દીસ, જુ જુએ ‘ચુ’માળાં’માં ચૂવેતેર વિ૦ [પ્રા. ચચત્તરી; ચોવ;િ સં.
વસ્તુ:તિ) ચુ ંમેાતર, ૭૪’ ચેક પું॰[...]એક જાતનું ચાકડી ભાતનું કાપડ (૨) બેંકમાંથી નાણાં ઉપાડવાની ચિઠ્ઠી ચેકવુ' (ચં’) સક્રિ॰ જુએ છેકવું એકએકા, એકાએક (ચ’) સ્ત્રી॰ અેકાઅેક ચેકા (ચૅ') પું॰ છેકા (ર) ચેકાવાથી પડેલા લીટા કે ડાઘ્રા ચેતક પું॰ [i.) દાસ; સેવક ચેટક ત॰ ભૂત; વળગણ (૨) જાદુ ચેટિકા, ચેટી સ્રી॰ [i.] દાસી; લાંડી ચેડાં નખ૦૦૦ ગાંડાં(૨)અડપલાં; ચાંદેવાં ચેલુ (ચૅ) ન॰ છછુંદર
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચેતન
૨૬૧
ચાકડું
ચેતન વિ૦ લિ.ચેતનાવાળું; સજીવ (૨) . ખેર વિ. ચેષ્ટા કરનારું ટીખળી.
ન, ચિંતન્ય; જીવનશક્તિ; પ્રાણ (૩)હેશ; * ૦ળી સ્ત્રી ઠેકડી મશ્કરી સુધ. -ના સ્ત્રી લિં] ચૈતન્ય; જીવન- ચેહ (ચ) સ્ત્રી [સર૦ પ્ર. વિમા()] શક્તિ (૨) સમજશક્તિ
- મડદાની ચિતા ચેતવણી સ્ત્રી ચેતવવું તે અગાઉથી ચેચે (ચૈ૦) સ્ત્રી [૨૦] ચીં ચીં (૨) આપેલી ખબર સાવચેતી
કચકચ. પેચે (પૅ૦) અખાનગી ચેતવવું સક્રિય ચેતવું'નું પ્રેરક રીતે; માંહોમાંહે (૨) સ્ત્રી ને આનાચેતવું અક્રિ. નં. વિત] સળગવું લાગવું કાની (૩) બડબડાટ (૨) આગ લાગવી (૩) ઇશારતમાં સમજી ચૈતન્ય ન [.] ચેતન ચેતનાપણું (૨)
જવું(૪)સાવધાન થવું;અગાઉથી જાણી જવું સમજ; જ્ઞાન (3) આત્મા (૪) પરમાત્મા ચેતાવવું સક્રિટ જુઓ ચેતવવું
(૫) બળ; પરાક્રમ (૬) પંએક પ્રસિદ્ધ ચેદિ કું. લિં] બુદેલખંડ પાસેના પ્રદેશનું બંગાળી વૈષ્ણવ સંત. ૦ઘન વિજ્ઞાનથી
પ્રાચીન નામ. રાજ પુંસં.શિશુપાલ ભરેલું. જ્ઞાનસ્વરૂપ (૨) બ્રહ્મ. વદાયી વિ. ચેન (ચે) ન સુખ; આરામ (૨) ગમ્મત ચેતન કે બળ-પરાક્રમ આપનારું ચેન (ચે) ન [ ચિત્તમ ચિહ્નલક્ષણ. ચૈતર પુ. ચૈત્ર માસ - ૦ચાળે પુત્ર નામનિશાન; ચિહ્ન (૨) ચૈિત્ય નહિં. હદ બતાવતો પથ્થર (ર) પં. બ૦ વ૦ હાવભાવ; ચેષ્ટાઓ
સ્મરણતંભ; પાળિયો (૩) દેવાલય (૪) ચેનબાજી (ઍ) સ્ત્રી સુખચેન; મોજમજા બુદ્ધદેવના અવશેષઉપર બાંધેલ મિનારે; ચેપ ૫૦ ૫; રસી (૨) બીજાના રેગ કે બૌદ્ધ મંદિર (૫) દેરાસર (જૈન) સંબંધની અસર
ચિત્ર ૫ [. વિક્રમ સંવતને છઠ્ઠો માસ. ચેપ શું દબાણ(૨)તંત;દુરાગ્રહ, ચીકણાશ -ત્રી વિ. [.] ચત્રનું; ચૈત્રથી શરૂ થતું
વું સક્રિઢ ચાંપવું દાબવું(૨)નિચોવવું વર્ષ (૨) સ્ત્રી ચેત્રની પૂનમ (૩) બેસવું; રે૫વું .
ચૂલ ના .] વસ્ત્ર ચેપી વિ. ચેપ લગાડે એવું (૨) ચીકણું ૨ (ચ) વિશ્વં ચતુર પ્રા. ચો, ૨૩](સમાચૅરમૅન પં.] (સભા કે સમિતિને પ્રમુખ સની શરૂઆતમાં) ચાર એવું બતાવતો ચેરવું (૨) સકિ. છેવું(૨) ખેતરણી પૂર્વગ. ઉદા. તરફ સિાવધ
કરવી; ચર્ચા કરવી. ચૂંથ સ્ત્રી ચેરવું ચેક (ચે) વિ[ચકવું” ઉપરથી સજાગ; ને ચૂંથવું તે ચિરવું તે; એકાએક ચેક (ચા) વિ. [ઉં. ચતુ) પ્રા. ચેરચેર(વા), ચેરાર, (ચે) સ્ત્રી ખૂબ ઉપરથી ચારગણું (આંકમાં) (૨) ૫૦ ચેરી મેરી સ્ત્રી બક્ષિસ
ઘર વચ્ચેની ખંડી ખુલ્લી જગા (૩) ચેરે (૨) પુંજિજુઓ ચેરવું છે આંગણું આગળની ખુલ્લી જગા (૪) ચેલકી સ્ત્રી[.] છેડી (વહાલ તેમજ વસ્તી વચ્ચેની ખુલ્લી જગા(૫)બજાર, તિરસ્કારમાં) (ર)ચેલી(તિરરકારમાં)-કું ગુજરી. [ પૂરવા = ચોકમાં સાથિયા
ન છોકરું. કે ૫૦ છોકરો [શિષ્ય પાડવા (૨) મંગલકાર્ય કરવું (૩) શેખચેલી સ્ત્રી શિષ્યા. – પં. વિ(-)] ચલ્લીના વિચાર કરવા.] ચેવડે . વિપ્રિટ=પૌઆ એક ચવાણું એકઠું (ચ) નવ ત્રિા, ચલી (ઉં.વતુ + . ચેવવું સક, શેકવું ગરમ કરવું (બળતા )] બારી કે બારણાં બેસાડવા ચાર ‘રૂ કે મીણથી)
લાકડાં સાલવીને કરેલે ચોખંડે ઘાટ ચેષ્ટા સ્ત્રી [i] ચાળા (૨) હો મશ્કરી. (૨) એ કઈ ખડે ઘાટ; “કેમ”
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચેકડિયું
(૩) યુક્તિ; ખાજી [લા.] (૪) શેરી કે પાળનું ચકલું –ચાગાન એકડિયુ (ચા)વિ॰ ચોકડીએવાળુ ચોકડી ભાતનું (ર) ન॰ તેવું સ્ત્રીનું વસ્ત્ર ચોકડી (ચા) સ્રી॰ [લં. વતુ; મા.ચા ઉપરથી] × આવી આકૃતિ (૨)ઓરડામાં (સામાન્ય રીતે તેના ખૂણામાં) પાણી ઢાળવા કરવામાં આવતું ખાળવાળુ' કડિયાકામ (૩) ચારની ટાળી, ઉદા૦ ચંડાળચોકડી (૪)ચાર યુગના સમુદાય ચાડુ' (ચા) ન॰ [શં. તુ ઉપરથી] કાનનું એક ઘરેણુ (૨) ગાડા ઉપર માલ ભરવા મૂકવામાં આવતું લાકડાનું પાંજરું (૩) ઘેાડાના માંમાં રહેતા લગામના લેાઢાના ભાગ (૪) ચાકડી × (તુચ્છકારમાં) (૫) લગામ; અંકુશ, દાખ [લા,] ચાલુ' (ચર્ચા) અક્રિતુએ ચાંકવુ ચેાસ (ચા) વિ॰ [સં.તુઃ + [ ] ચાસ; નક્કી; ખરાખર (વસ્તુ) (ર) સાવધાન (માણસ) (૩) ખાતરીદાર (માણસ) (૪) અનક્કી અવશ્ય. “સાઈ સ્રી ચેાકસપણું (૨) ખાતરી (૩) સાવધાની; ખખરદારી. "સી પું૦ સેાનારૂપાના કસ કાઢનાર (૨) સેાનારૂપાના ધંધા કરનાર (૩) એક અટક (૪) સ્ત્રી॰ જીએ ચાકસાઈ ચાકાલમ (ચા) પું॰ રસાઈના ચાકાના– ખાનપાનાદિના નિચમેા વગેરે પાળવા તે કે તેટલામાં મનાતા ધમ ચેાફિયાત (ચા)પુંચેકી કરનાર;રખવાળ ચાકી સ્રી॰ [ત્રા. કે, રૂલિયા; સં. શ્વેતુધ્ધિવા]
રખેવાળને રહેવાનું સ્થાન; ‘ગેટ' (ર) રખેવાળી (૩)તપાસ; સંભાળ (૪)(જકાત લેવાનું) નાકુ’(૫) એક જાતનું ઘરેણું (૬) નાના બાજ, દાર પું૦ ચાકિયાત; રખેવાળ.દારી સ્રી૦રખવાળી.૰પહેરા પું॰ ચાકી અને પહેર; સખત જાપતા ચાકા (ચા) પું॰ [ત્ત. તુ] ચાર ખૂણા
વાળી જગા (૨) રસાઈ કરવા ખાટ કરેલી જગા (૩)મરનારને સુવાડવા લીપી તૈયાર કરેલી જગા
ચોગઠ
ચાકા (ચૉ) પું॰ [i. ચતુ] ચારની સ’જ્ઞાવાળુ ગ ંજીફાનું પત્તું ચોક્કસ જુએ ચાસ ચાકો (ચા) પું૦ ચાકો (ગંજીફાના) ચાખ વિ॰ [નં. ચોક્ષ; કે. ચોવ] ચોખ્ખુ (૨) સ્ત્રી॰ ચોખ્ખાઈ (૩) નિકાલ [લા.]. ઇડિયાત વિશ્વટાળ વિનાનું, ડિયા વેડા પું ખ॰ ૧૦ વટાળ બહુ પાળતા હોઈએ એમ બતાવવું તે. ઋડિયું વિ॰ ચાખલિયાત (૨) શુદ્ધિ કે નીતિને અતિ આગ્રહ રાખનાર.૰લિયાત, લિચાવેડા, લિયું જીએ ચાખડિયાત' ઇ. ન્યૂટ સ્ત્રી ચેખાઈ;પવિત્રતા(૨)સ્પષ્ટતા(૩)નિકાલ; ખુલાસા [લા.] ચાખંડ (ચા) વિ॰ જુએ ચાખડુ (૨) પું॰ ચોખ’ડી આકૃતિ (૩) ચારે ખંડ (પૃથ્વીના). ટુ વિ॰ ચારપૂછ્યુિં (ર) ચેારસ (૩) ચાર ખંડવાળુ ચોખા પુંઅ૧૦ (ડાંગર ભરડીને કઢાતું) એક અનાજ. [મૂકવા જવુ =નાતરું આપવા જવું.]. ૦પૂર વિ॰ એક ચોખા ચોખા જેટલું(માપ કે વજનમાં)(૨)જરાક [લા.]. ભાર વિ॰ એક ચેાખાનાં વજન જેટલું (ર) જરાક [લા.] ચેખાસ' વિ॰ ['ચોખ્ખું” ઉપરથી] જીએ ચાખલિયાત; વટાળ વિનાનું ચાબુ' (ચંટ) વિ॰ જુએ ચાખ્ખુ’’માં ચાખણ(-ણિયું) (ચ)વિચાર ખૂણાવાળુ ચાખૂંટ (ચર્ચા) વિચારે દિશાની મર્યાદામાં આવતું-તમામ(૨)અ॰ ચારે ખૂણાઓમાં ચારે ખા ચોખા પું॰ ચાખાના દાણા ચોખ્ખાઈ સ્ત્રી સ્વચ્છતા; શુદ્ધતા (૨) પ્રામાણિકતા; નિખાલસતા” ચોખ્ખુ વિ[ફે પોલ] સ્વચ્છ. (૨) ભેળ વગરનું (૩) સાચુ'; પ્રમાણિક (૪) ખુલ્લું; સ્પષ્ટ, ચંદ્ર વિ॰ બિલકુલ ચાખ્ખુ ચેાગઢ (ચા) સ્ત્રી ચારે છેડે ગઢાવું તે; લગનની ગાંઠ (૨) ચેરીની આસપાસ બાંધેલી દેરીની ગાંડ
૨૬૨
-
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગડે ૨૬૩
ચોપડાવવું ગડે (ચે) પં. ચારને આંકડે જ ચેડાઈ (ચ) સ્ત્રી, પહોળાઈ રૂપ
ગણું (ચ) વિ ઉં. ] ચાર ગણું ચડાવવું (ડા)સ ક્રિડવુંનું પ્રેરક ચેગમ-૨દમ) (ચ) અ ચિ=ચાર ચોડું (ચ) વિવેપાળું (૨)ચાર પડવાળું; ગમ, કે ગરદમ ( )] ચારે દિશામાં ચેવડું
[ખરકલ ચેમેર
ચેડે (ચ) jએક ઉપર એક વસ્તુઓને ગાન (ચ) ના ખુલ્લી જગા મેદાન
ચોતરફ (ઍ) અ. ચારે તરફ ઘડિયાં (ચ)નવ બશ્વવ્યાર ચાર ઘડીને
ચોતરે (ચ)વિ. રમેટેઓટલે; આંતરે વગાડાતાં નગારાં
ચબૂતરો (૨) પોલીસકી; ચાવડા
(િ૨)મુરત ચોઘડિયું (ચ)ન, ચાર ઘડી જેટલો વખત
ચેતા (ચ) વિ. ચાર તારવાળું ચેજા (ચો) ૫૦ જાવાથી આવતી ચાર
ત્રીસ (ચ) વિ. લિ. ચતુરાd, પ્રા. તેજાનાની વસ્તુઓ -લવિંગ, ઇલાયચી,
વસતી ૩૪’. -સાપુંબવત્રીને તજ અને જાયફળ(૨)ગરમ મસાલે તેજાને
ઘડિયે ચેટ સ્ત્રી હિં. ગુરુ-તોડી પાડવું આઘાત; ચેથ (થા) સ્ત્રી [૬. ચતુર્થ પ્રા. ર૩] પ્રહાર મુકી (૨)દેવ લાગ(૩)એક જાતનું પખવાડિયાની ચોથી તિથિ (૨) જુઓ
જાદુ-મરણમૂડ(૪)નિશાન(તીર,ગોળીનું) ચોથાઈ. -થાઈ સ્ત્રીત્વ ચે ભાગ (૨) ચેકડંડૂક-) (ચૅ)વિચારી રહે- ખંડણી તરીકે આપવાનો મહેસૂલને ચોથો
ખસે નહિ એવું ન ચોટેલી વસ્તુ ભાગ. -થિયું વિ૦ ચોથે દિવસે આવતું એટણું (ચે) વિવટે એવું; ચીકણું(૨) (૨) ચોથો ભાગ (3) નાના બાળકના ચેટદર વિ. ચોટવાળું; તાડું ' મરણ પાછળ થે દિવસે કરાતી ક્યિા એટલી સ્ત્રીe [. વૈો] શિખા (૨) કે ભોજન. -થિયે(તાવ) પુંચોથે નાળિયેરના ઉપરના રેસા (૩) મકાઈ દહાડે આવતો તાવ ચિતરફ * જેવા દેડામાં સ્ત્રી કેસરનું ગુમખું. - ચેદ(–દિશ (ઍ) અ ચારે દિશાઓમાં પુંવેણીઅંબોડો
ચોધરી (ચે) ૫૦ મુખ્ય ગાડીત; સારથિ એટવું () સ૦ કિ[. વઘુ ટેલ) (૨) સીમનું રક્ષણ કરવા બદલ પસાયતું
ચીકાશને લીધે વળગવું(૨) આગ્રહપૂર્વક ખાનાર (૩)જંગલી ડુંગરાઓમાં વસતી વળગવું; આ જમાવવો (લા.. (3) એક કોમ. - ૫૦ પોલીસ પટેલ ગામને અ. ક્રિટ બેસવું (તિરસ્કારમાં)
પટેલ(૨)ચોધરી કેમને પુરુષ ચટાડવું સકિટ ચેટવું નું પ્રેરક રૂ૫ ચોધાર (ચ) વિ૦(૨)અર્બોચારધાર) ચેટી સ્ત્રી, .િ ચીઠ્ઠી] ચોટલી
પુષ્કળ (૩) વિ. ધારું. -શું વિચાર ચાઈ સ્ત્રી એટ્ટાપણું
ધારવાળું એક હથિયાર એ વિ. ચોરી કરવાની ટેવવાળું (૨) ચેપ સ્ત્રી [સર૦ “ચાપ ] અંત(૨)ઉત્સાહ લુચ્ચું
થિમ્પી (3) જુઓ બ ન જાનવર પશુ એડ (ચ) સ્ત્રી [જુઓ ડો વસ્તુઓની ચેપગ(ગુ) (ચ) વિ. ચાર પગવાળું (૨) એહ (ચે) વિ૦ જીિએ ડું] પહેલું . એપટ (ચે) સ્ત્રી સેગટાની રમત (૨) તે, એડવું (ડ) સર ક્રિટ ચટાડવું (૨) રમવાનું કપડું કે પાટિયું
જડવું; બેસાડવું (જેમ કે ખીલી) (૩) ચેપડ ન [. q= પડવું” ઉપરથી) લગાડવું કેવું (જેમ કે સેટી, છેલ) (પડવાનું) ધી. વું સત્ર કિટ લગાડવું; (૪) બરોબર લાગે તેવો સચોટ આકરે લપેડવું. ડાવવું સત્ર કિટ પડવુંનું * બેલ કહેવો
પ્રેરકરૂપ (૨) ગાળ કે અપશબ્દ કહે
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬૪
ચેપડી
વટિયું પડી (ચ) સ્ત્રીપુસ્તક, ચુંબક વિ ચેરણી સ્ત્રી [સર. ઉં. વનીકરન રે. ચોપડીઓમાં મશગૂલ રહેનાર. -ડું વિ૦ : નાચણિયો લેધી; સૂંથણી. –ણે ચિ=ચાર+પડ] ચાર પડવાળું. (૨) નવ સાથળ આગળ ખૂલતો હોય એ ચાર પડવાળી રોટલી
લે (૨) મેટી ચારણી ચેપ (ચો) ૫. હિસાબ લખવાની વહી એરદાનત સ્ત્રીબેટીદાનત અપ્રામાણિકતા ચેપન (ચ) વિ૦ કિં. રતુ:પન્નારા; પ્રા. એરવું સક્રિટ લિ. પારકાનું છૂપી પન્ન] “પ૪'
રીતે લઈ જવું (૨) પૂરેપૂરું કામ ન ચાપણું સક્રિ. જુઓ ચાપવું] ખાસ; દેવું; કસર રાખવી (જેમ કે હાથ પગ રાપવું (૨) ટીપવું (૩) મારવું ઠેકવું
કે મન ચા કામ ચોરવું) પાઈ (ચ) સ્ત્રી હિં. વતુષ્પવી . ચેરસ (ગે) ૫ (ઉં. વતુર; પ્ર. વરરસ્સો વરૂપયા) એક છેદ(૨) ચારપાઈ, ખાટલે
ચારે સરખી બાજુ ને સરખે ખૂણાની ચેપાટ (ચ) સ્ત્રી ચિ + પાટ] જુઓ
ચતુષ્કોણ આકૃતિ (૨) વિ૦ તેવા ચિપટ(૨)સરખી સુધરેલી જમીન ગાન
આકારનું રકવેર[ગ-સી સ્ત્રીોરસ (૩) પરસાળ જેવો બેઠકને ભાગ
આકારની તખતી. -સે પુત્ર જાડા પાનિયું (ચ) નવ ચાર-પાંચ પાનાનું
કાપડને ચોરસ કકડે (૨) વિશેષ પહોળી પતાકડું પેમ્ફલેટ(૨)નાનકડું જાહેરનામું એક પિછાડી (૩) વર્તમાનપત્ર
રાઉ વિર ચોરાયેલું પાસ (ચ) અ ચારે પાસ-બાજુ
રાણુ(મું)(ચ) વિ૦ કિં.ચતુર +નિવરિ; ફાળ (ચ) પં. ચાર ફાળવાળી-જાડી મેટી પિછાડી
પ્ર. ૨૩૩ ૯૪ [ચારે બાજુ
રાશી(સી) (ચે) વિ૦ કિં. ચતુતિ ફેર(-રી) (ચ) અ ચિક્યાર+ફેર)
;
વરરા]િ ૧૮૪' (૨) સ્ત્રી બ્રાહ્મણની ચેબ સ્ત્રી [] નાની લાકડી; દંડૂકે (૨)
ચોરાશી-બધી નાતનું જમણ છડી (૩) તંબૂને વચલે વાંસ. ૧દાર
ચેરી (ચે) સ્ત્રી [૩. વેરા] માહ્યરું; ૫૦ છડીદાર એબવું અક્રિઢ ચાંપવું; ડામવું
વરકન્યા પરણવા બેસે છે તે મંડપ ચેબે પંકિં. ચતુર્વેઢીમથુરા તરફને બ્રાહ્મણ
ચેરી સ્ત્રીચેરવું અથવા ચોરાવું તે (૨) ભીવું વિ૦ [જુઓ છીલું જોયું
ચોરને ધ. ૦ચપાટી સ્ત્રી કોઈ મગ (ચ) અ. ચિ= ચાર + ગમ
જાતની ચેરી અથવા ગુને. છૂપી સ્ત્રી, (વ્યત્યયથી); અથવા મગ (માગ)].
ચારી કે ગુપ્તતા ચોપાસ; મેર
ચેરીફેરા (ચ)મુંબ૦૦૦ ચોરી-માહ્યરામાં એ માસુ (ચ) વિહિં, વાતુર્માસિ] મા- વરકન્યાને ફેરવાતા ફેરા સામાં થતું. -નું નવ વરસાદના ચાર
ચેરે (ચે) ૫૦ હિ. વરર] ગામમાં સહુને મહિના; વર્ષાઋતુ
બેસવાની જગા (૨) પોલીસથાણું; “બેટ મુખ(મું) ()વિચાર,બારણાં (૩) મેટા એટલે કે બાજુઓવાળું [ચારે તરફ ચોવટ (ચ) પું; ન ચિકચાર + વાટ) ચોમેર (ચે) અા =િ ચાર+મેર, ચકલું બજાર; ખુલ્લી જગા (૨) પંચને ચેર પું[.ચેરી કરનાર માણસ; ડુંગે.
નિર્ણયચુકાદ (૩) અ૦ જુએ વાટ ખાનું ન૦ (કબાટ, પેટી ઈ. નું) પું
(૪) સ્ત્રી પંચાત; (લાંબી દેઢડાહી) ખાનું. ચખાર પં. ચેર વગેરે. ટું ચોળાયેળ-ટિયણ વિ. સ્ત્રી દેઢડાહી. વિ૦ ચોઢું
-ટિયું વિટ દેઢડાહ્યું (૨) ન૦ પંચને
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
વટિયો ૨૬૫
ચુત ચુકાદે. નઢિયે પં. ચોરે બેસનાર; ચોળીને કે ઉકાળીને બનાવેલું પેય (૨) આગેવાન પુરુષ પંચ
વિચારની ઘડભાંગ ચેવડું (ચ)વિચાર પડવાળું(૨)ચારગણું
કિં. વો] અંગરખાને કઠો એવાટ(-) () અય ચિ=ચાર (૨) (સાધુ ફકીરે ઢીલ ખૂલતો પહેરે છે વાટ] તરફ; બધી બાજુએ
એવો) એક જાતને ઝો ચોવીસ (ચૅ) વિ. [ä. વતુર્વરતિ . ચાક(૦)સ્ત્રી (ઉં. વમ, પ્રા. ચ = ૩ ] “ર”
ચમકવું] ચવું તે. ૦વું અ ક્રિો - ચેષવું સક્રિટ લિં, ચૂપ ચૂસવું
ભડકવું; ચમકવું ચેષ્ય વિ૦ કિં.] ચૂસવા લાયક (૨) નઈ ચેચલું વિ૦ ઉછાંછળું;તોફાની(૨)ચંખળું
ચૂસીને ખાવાનું ખાદ્ય [૬૪ ચોંટવું (ચ)સક્રિ[જુઓ ચેટવું વળગવું ચોસઠ (ચ) વિ. [ઉં.વતુ: પ્રા.]િ ચૂંટાડવું (ચૌ૦) સક્રિો ચોટાડવું ચેસર (ચો) વિ. [૩. જરૂર જુએ ચૌટું ના બજાર ચેસે (૨) સ્ત્રી ચાર દેરીવાળો ગળચવો ચૌદ વિ[. ચતુર પ્રા.વડ() ૧૪. (૩)ચાર સેરનું ભરત-ગૂંથણ(૪)ગટો ભ(-ભુવન, બ્લોક ૫૦બવભૂલોક, વડે રમાતી એક બાજી (૫) ચારની જેડ ભુવક, સ્વર્લોક, મહર્લોક, જનલોક, *(બળદની)
તપેલેક, સત્યલેક વા બ્રહ્મલોક, અતલ, સલું (ચ)નવ ગચિયું
| વિતલ, સતલ, રસાતલ, તલાતલ, મહાતલ ચેસાર ) સ્ત્રી દાંડીની ચારે બાજુ અને પાતાલ (૨) સમગ્ર બ્રહ્માંડ; આખું બબ્બેની જોડમાં પરસ્પર કાટખૂણે પાન વિશ્વ. વમું વિકમમાં ૧૩ પછી આવે
બેસવાની પદ્ધતિ; ડેક્યુસેટ વિ. વિ.] એવું (૨) ન માણસના મરણને ચૌદમે ચળ વિ. ૩િ. ચોત્ર=મ96] (“રા' અને દિવસે કરાતો જમણવાર. મું રતન
લાલ” સાથે ખૂબ એ અર્થમાં) સીંગ ન, અમૃત (૨) માર; દંડ લા.. રત્ન ચેળ (ચૅળ,) સ્ત્રી જુિઓળા ચાળાની ન બ૦ વ૦ સમુદ્રમંથનમાંથી નીકળેલાં ચેળવું સકિoઘસવું–મસળવું (૨) ચૂંથવું; ચૌદ રત્ન (લક્ષ્મી, કૌસ્તુભ, પારિજાતક, વારંવાર ઉથલાવવું, બગાડવું [લા.
સુરા, ઘન્વતરિ, ચંદ્રમા, કામદુઘા, ચેળા(ચ)મુંબવ્યવવસ્ટએક કઠોળ ઐરાવત, રંભા, સાતમુખી ઘડે, ઝેર, ચળાઈ (ચ) સ્ત્રી એક ભાજી
સારંગધનુષ,પાંચજન્ય શંખ, ને અમૃત). એળળ(-ળી સ્ત્રી [ળવું ઉપરથી વિદ્યા સ્ત્રી પ્રાચીન ચૌદ વિદ્યાવારંવાર ચળવું–ચૂંથવું તે
ચાર વેદ, વેદાંગ, ધર્મ, પુરાણ, ન્યાય ચેળિયા ! બવ ગળાના કાકડા (૨) એ ને મીમાંસા. ૦શ સ્ત્રી પખવાડિયાની ફૂલવાથી થતું દઈ
ચૌદમી તિથિ. શિયો વિMળિયું (ચો)ન[ ૪ =મછઠ ઉપરથી) સતેષી માણસ. ૦સ સ્ત્રી, ચૌદશ ' કાઠિયાવાડી સ્ત્રીઓમાં વપરાતું લાલ કપડું ચૌર ૫૦ લિં] ચર. - નવ લિં) ચેરી ળિયું (ચ)ના એક જાતના કાંકરા ચૌલ (કર્મ) ન૦ [i] જુઓ ચૂડાકર્મ એળી સ્ત્રી. [. ચોરી] સ્ત્રીઓને ટૂંકી યવન ![.] એકત્રષિ (૨) પતન; ભ્રષ્ટતા ' બાંયને કબજે
[કઠોળ ચ્યવવું અ૦િ કિં. ૭ પડવું મ્યુતિ થવી ચળી (ચ) સ્ત્રીચોળાની શીંગ (૨) એક યુત વિ૦ કિં.] પડેલું, ભ્રષ્ટ થયેલું. -તિ એ પં. “ોળવું ઉપરથી પ્રવાહીમાં સ્ત્રી પતન (૨) ખામી (૩) ખલન ભૂલ
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
છડીદાર
છે ! [ઉં. તાલુસ્થાની બીજે વ્યંજન છ વિ. [સં. . ] ૬ છક અવ દિમૂઢ ચકિત છિને જો છકડું ન૦, - j૦ [. ઘ પ્રા. ઇ છકડા ૫૦ કિં. રાવ ગાડું; ખટારે છવું અકિd કિં. ૨ બહેકી જવું
વંઠી જવું છક્કડ સ્ત્રી તમાચ; થપ્પડ (૨) ભૂલથાપ છક્કડ(-હિયે) ૫૦ [ઉં. પ . પ
પરથી છ આંગળીવાળા માણસ છwો પુત્ર કિં. ઘ; પ્રા. દવા) છ ચિહન.
વાળું ગંજીફાનું પતું (૨) છ દાણાવાળે પાસે છિક્કા છૂટી જવા =નાઉમેદ થઈ જવું; હિંમત હારી જવું. ૦૫ને ૫૦ સટ્ટાને ખેલ કે ગંજીફાની એક રમત (૨) જુગાર (૩) દાવપેચ દગલબાજી છખૂણત-ણિયું) વિ. છ ખૂણે કે બાજુ
વાળું (કૈણ) છગ ૫૦ [i] બકરે; છાગ છગડે ! [f. , પ્ર. ૪(T)] ને આંકડે
[જાહેરમાં ચેક (એ) અછડેચક, ખુલ્લી રીતે; છછણવું અક્રિરવ૦] છણછણ અવાજ
કરો (૨) ગણગણવું (૩)ઊકળવું (પાણું) (૪) ગુસ્સે થવું [લા. [ગુર છછણાટ ૫૦ ખણખણાટ (૨) મિજાજ; છછરું વિ. [જાએ છીછરું ઊંડું નહિ તેવું છછુંદર ન [f. હૃદુર) ઉંદરના જેવું એક પ્રાણ (૨) એક જાતનું દારૂખાનું (૩) વિ. અડપલાંખેર, તોફાની [લા.. –રી સ્ત્રી, છછુંદરની માદા. -૨ નછછુંદર છછુંદર, નરી, ૨ જુઓ છછુંદર’ ૪૦ છછોરું વિ૦ છોકરવાદ; બાળક બુદ્ધિનું નાદાન
[વાછટિયું છજાવતી સ્ત્રીછજો ઉપરનું નાનું છાપરું;
છજાવવું સક્રિ. “છાજવુંનું પ્રેરક (૨) છજું કાઢી ઘરને શોભાવવું (૩) છાપરું,
બનાવવું છાજ નંખાવવું છજુ ન પ્રિા. છન્ન છાજવું; શોભવું, કે
સે. ઇન્નિસાછછરી છાબડી ઉપરથી]ઝરૂખો છટ અ [રવી ધુત્કારસૂચક ઉદ્ગાર છટકવું અ૦ કિ. એકદમ છૂટવું-ખસવું (૨) નાસી જવું; સટકવું (લા.] ટકારવું સ૦િ ઇટ કહેવું ધુત્કારવું છટકિયું ન૦ (છડકવું ઠંડક માટે રખાતે
ભીને રૂમાલ છટકુ ન૦ [૧છટકવું ઉપરથી દાવપેચ જાળ છટા સ્ત્રી [i] શોભા કાંતિ(૨)રીત ખૂબી
(૩) જુઓ અર્ચા. ૦દાર વિ૦ છટાવાળું છટાંક ન છિ + ટાંક (ઉં. )) નવટાંક છઠ સ્ત્રી પખવાડિયાની છઠ્ઠી તિથિ.ઠયું ન છઠ્ઠીને દિવસે બાળકને ઓઢાડવામાં આવતું લૂગડું. -ડ્રી સ્ત્રી હિં, ઘર્ષT; પ્રા. છી] બાળકના જન્મ પછીને છઠ્ઠો દિવસ (૨)તે દિવસે કરવામાં આવતી ક્રિયા.-૬ વિહિં. ઘણ; 2. દેટ્ટી ક્રમમાં પાંચ પછીનું છે. સ્ત્રી છડવું તે છડકવું સકિ. છાંટવું છડવું સક્રિ. [રે ઈથર છડેલું ખાંડીને
છેડાં જુદાં કરવાં (૨) [લા. મારવું ઠોકવું (૩) છેતરી લેવું છડા પુંબવ૦ (કંકુના) થાપા મારવા તે
(૨) (સ્ત્રી કે બાળકના) પગનું એક ઘરેણું છડા-મણ) ના છેડવાનું મહેનતાણું
(૨) છડતાં નીકળેલો ભૂક; કુશકી છડી સ્ત્રી સીધી પાતળી સેટી (૨) રાજચિહન તરીકે રાજા આગળ રખાતો દંડ (૩) સળી ઉપર ફૂલ બાંધી કરેલો ગોટે; લગી. [ કારવી નેકી પોકારવી). દાર ૫નેકી પોકારનાર; બદાર
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
છડું ૨૬૭
છપન છર્ડ વિ[, છોડવું, તજવું પરથી) છત્તર ન જુએ છત્ર
એકલું; સાથ વિનાનું (૨) [લા કુંવારું છત્તા(-)પાટ વિ૦ જુઓ છતું પાટ. (૩) છોકરાયાં વિનાનું
છત્ર ન૦ કિં. માટી ભારે છત્રી (૨) રાજછડેચોક અ. છિડું (=જાતે)- ચેક = ચિહન તરીકે વપરાતી છત્રી (૩) રક્ષણ
જાણીબૂજીને ખુલ્લી રીતે જાહેરમાં કરનાર; પાલક (૪) ફૂલ બેસણીને એક છડે છડું વિ. સાવ છઠું મિતીને કંઠે પ્રકાર જેમાં બધાં જ ફૂલ એક જ છડે પું“છડા'નું એવ૦ (જુઓ છડા (૨) સપાટીએ હોય છે; “અબેલ વિ.વિ.. છણકવું,છણકારવું સક્રિછણકો કર; છાયા સ્ત્રી છત્રની છાયા (૨) આશ્રય ગુસ્સામાં બેસવું તરછોડવું (૨) સૂપડા [લા.]. ૦૫તિ ! [૬] રાજા શહેનશાહ. વડે ઝાટકવું
પલંગ પુછપરપલંગ. -ત્રકાર વિ૦ છણકારે ૫૦ છણકે; તોર
છત્રના આકારનું. -ર , તાપ તથા છણકે પું[રવ ગરમ તેલમાં પાણીને વરસાદથી બચવા માથે ઓઢવાનું એક છોટે પડવાથી થતે અવાજ (૨) ગુસ્સાને સાધન (૨) ગાડી, પલંગ વગેરે પર હતી બેલ; ગુસ્સો (૩) તુચ્છકાર તરછોડ. છત–ઢાંકણ
છારો પુત્ર છણકે; ગુસ્સાને બેલ છત્રીશ(સ) વિ. લિ. ઘટર્થિરાવ; . છણછણવું, છણછાટ જુઓ છછણવું, છત્તીસ] “૩૬
બિહાનું છછણાટ
છન્ન ન. [૪] છળકપટ (૨) બનાવટ, ઢેગ; છણવું સક્રિ. [રે. દાળન=ચાળવું કે ગાળવું છનાની સ્ત્રી [રવો ઉપરાઉપરી છન છન તે બારીક કપડાથી ચાળવું કે ગાળવું (૨) અવાજ થયા કરે તે (૨) પિતાની બારીક તપાસ કરવી [લા
રેલછેલ [લા. છણવું સરકિટ [a. (ઉં.ક્ષા)] ખણવું; છસ વિ૦ કિં.] ઢંકાયેલું નખથી વરવું (૨) દબાઈ ગયેલી વાતને છન્નું ) વિ. [4. sumતિ ; પ્રા. છUU ફરી ઉખેળવી છેડવી લા]
(-) ૯૬ [થઈ ગયેલું છgણી, છણાવટ સ્ત્રી છણવું તે છપતરું વિટ છાછરું (૨) ઘસાઈને પાતળું છત સ્ત્રીકિં. સત) હેવાપણું હરતી (૨) છપર ન છાપરું, ખાટ સ્ત્રી, પું પુષ્કળપણું; ભરતી
(મચ્છરદાનીની) છત્રીવાળો પલંગ છત સ્ત્રી, કિં. દેત્ર; પ્રા. છત્ત] ઓરડા ૦૫નું વિર ચાલતાં જેનું જમીન પર મકાનના છાપરાને અંદરને ભાગ - આખું પગલું પડે એવું તે અભાગીનું સીલિંગ'; ચંદરે વિતાન (૨) ધાબું; ચિહન મનાય છે). પલંગ જુઓ અગાશી
છપરખાટ છતાં અ. કિં. રત ઉપરથી તે પણ છપવું અળક્રિડ છુપાવું; સંતાવું છતું વિ . સંત ઉપરથી જીવતું; વિદ્યમાન છપાઈ(–મણ-મણી) સ્ત્રી છાપવાનું કહે (૨) ચત્ત સવળું (૩) સીધું; પાંસરું નતાણું (૨) છાપ (૪) ઉઘાડું; જાહેર
છપાવવું સકિ. છાપવું, છાપવું નું પ્રેરક છતું પાટ વિ. ચતું; ચત્ત પાટ
છપાવું અકિટ છાપવું'નું કર્મણિ (૨) છતે અવ એક નકામો વપરાતો શબ્દ- છાપવાની ક્રિયા થવી; છપવુંનું ભાવે (૩) પ્રયોગ (જેમ કે, છતે તમે ક્યારે [પતંગનું એકદમ નીચે પડવું આવશો?) (૨) “છતું’નું સતિ સપ્તમી” . છપ્પન વિ૦ લિ. પારાવ પ્રા. છquT
પ્રગનું રૂ૫ (જેમ કે છત હાથે લૂલો છું.) (ન)] “પ” (૨) (પદ દેશ, ૫૬ ભાષા ને
યિા !
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
છપ્પનભોગ २१८
છેલ્લે ૫૬ સંસ્કૃત કોશ છે એ સમજ પરથી) છમાસી સ્ત્રી મરણ પછી છપાસે કરાતી ક્રિયા ઘણું; અનેક બહબધું. ભગ ૫૦ છર ! [સં. સુર] અશ્વો (૨) તોર; મદ ઠાકોરજીને ધરાવવાની છપ્પન પ્રકારની (૩) મસ્તી; તાન [ઢળતું (૨) કતરાતું રસોઈ (૨) દુનિયાના બધા ભેગવિલાસ છરતું વિ૦ [૨૨ અવાજ કરતું] આડું; [લા..-નિયો વિ. પંસં. ૧૯૫૬માં છરર(૦૨) અ [વ૦] વસ્તુ છરતી જતાં પડેલે મોટે દુકાળ
' કે કપાતાં થતો અવાજ - સરરર. છપય પુંજુઓ છે [૧છપરમાં છરાયું–ચેલું) વિર [ “છર ઉપરથી છપર, ખાટ, ૫ણું, ૫લંગ જુઓ માતેલું; ફાટેલું. -વું અ૦ કિ. તર કે છપે ૫૦ [ qય) છ પદને એક છંદ
મસ્તીમાં આવવું ફોટવું છબ, (છબ, ક છબક) અ [વ૦]
છરી સ્ત્રી છુરી; પાળી; કાતું
છે પાણીમાં કાંઈ અફળાવાને અવાજ.
છરેલ વિ. છર-મદવાળું; કરાયેલું ૦૭ખાવવું સક્રિય છબછબ” કરવું (૨) છરી મું. માટી છરી (૨) રસીધે જમે તેમ કરતાં કપડું દેવું
(૩) બંદૂકના બારમાં ઊડે એવી ગોળીઓ છબત વિ. છીછરું (૨) ગંદું, ચૂંથાયેલું
(૪) બેલ-બેરિંગમાં વપરાતી ગોળીઓ (૩) ન છપતરું; ઘસાયેલું પતરું (૪)
છલ પં; ન [G] છળ, છેતરપિંડી; કપટ
. (૨) ખોટો વેશ (૩) બહાનું ચૂંથાયેલ કાગળને કકડે
છલક સ્ત્રી છાલક(૨)પાણીનું બેડું(૩)અ છબરડા ડું ગોટાળે; અવ્યવસ્થા; કામ
છાલક વાગતી હોય એમ, છોઈયાં અને કે ફળને નામે મીડું છિબછબિયાં
છલકાતું હોય એમ. -કાવું અ૦ કિ. છલીકાં ન બ૦ વ૦ વિ૦] કાંસા
(હાલવાથી) પ્રવાહી પદાર્થનું ઊછળી છ(બી) સ્ત્રી (જુઓ છવિ] તસવીર
બહાર પડવું કે ઊભરાવું(જેમ કે વરસાદથી (૨) કાંતિક સૌદર્ય.-બીલું વિમેહક
તળાવ છલકાઈ ગયા) (૨) અભિમાનથી છબીવાળું; રૂપાળું
ફુલાવું લિ.] છતરું વિ૦ (૨) ન૦ જાઓ છબત
છલન નવા-ના સ્ત્રી [.] છળવું – છેતરવું તે છમ (૦ક છમક) અરવO]. ૦કલું ન
છલંગ સ્ત્રી ઠેકડે; ફલંગ અટકચાળું ચાંદવું (૨) નાનકડું તોફાન.
છલાછલ અ. [. છુડુમ્બુરુ= છલકાવું, કવું અકિક છમક છમકથવું (જેમ કે,
ઊછળવું છલકાચ તેમ-છેક સુધી (ભરલું) દૂધરીનું)(૨)ઠમકે કરીને ચાલવું. કારવું
છલાવું અક્ર જુઓ છલકાવું સક્રિટ છમ અવાજ કરે જેમકે,ઊની
છડી સ્ત્રી નાનું છાલિયું; નાની વાડકી વસ્તુ પ્રવાહીમાં બળીને). કારે ૫૦
છલે છે એક જાતની ઘૂઘરીઓની વીંટી છમકારવાને અવાજ. ૦૭મ અ [પ્રા.
(૨) લગ્ન વખતે પહેરવાની વીંટી (૩) મચ્છમ=છમછમ કરવું એ અવાજ પૂજાના સામાનની છાબડી કરીને (૨) મદમાં [લા.. oછમાટ ૫૦ છલછલ અ૦ જુઓ છલોછલ છમછમ અવાજ (૨) તેર; મદ [લા.. છ૯લા સ્ત્રી કાનને વેહ વધારવા ઘલાતી
છમિયાં નબવ૦ કાંસીજોડાં (૨) કડી (૨) મુંબવ જુઓ છલ્લો. -ટલાં ઝાંઝરિયાં [સણને છેલ્લે દિવસ નબ૦૧૦ છ૯લા – વીટી છમછરી સ્ત્રી જુઓ સંવત્સરી (૨) પશુ- છલ્લયું ન [. છ ઉપરથી] સાવ ઘસાઈ છમાસિક વિલં. ઘાસિય; પ્રા. ઇમાલિય ગયેલું છડું (૨) છાલ કે લાકડાની ચૂડી
છ મહિને થતું (ખાસ કરીને પરીક્ષા માટે) છલા ૫૦ જુઓ છલો (1,૨ અર્થો બહુધા છમાસિયે પુત્ર જુઓ છમાસી
બ૦ વ તરીકે)
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાવું
છાતીભેર
છવાવું અ૦ કિ. [૩. વિમ= છવાયેલું] છાકવું એ કિ. જુઓ છકવું છલકાઈ
(છાવુંનું કર્મણિ,ઢંકાવુંઘેરાવું (૨)ફેલાવું - કુલાઈ જવું (૨) બહેકી-વઠી જવું છવિ સ્ત્રી હિં.જુએ છબી
છાકે ૫૦ ભારે છાકભર્યો છણકે જીવીશ(સ) વિ. સં. વરુ +
વિત; પ્રા. -તિરસ્કાર, છાંછિયું છત્વ “૨૬
છાગ ૫૦ કિં.] છગ; બકરો છ (-સે) ૫૦ ૧૦ [છો “૬૦૦ છાગળ પૃ. [. શાસ્ત્રો બકર (૨) સ્ત્રી છળ પું; ન જુઓ છલ. ૦કપટ નવા
પાણી ભરવાની ચામડાની બતક પ્રપંચ; દગોફટકો, [– છાલક
છાર સ્ત્રી તાસક છળકો ૫૦ [જુઓ છલક] પાણુની છોળ
છીછર સ્ત્રી પાણીની સપાટી પર છરરકરતું
જાય એવી રીતે કાંઈ ફેંકવું તે. છીપ્રપચ પુ. દગોફટકે; છળકપટ છળવું સક્રિટ લિં. છેતરવું, ઠગવું
છાછ વિ જુઓ છીછરું
છા જ નહિં. છાત્ ઉપરથી] છાપરામાં ઘાસ છળવું અક્રિટ બીકથી ચમકવું; હબકવું છછણવું અક્રિટ જુઓ છણછણવું
પાટિયાં કે વાંસ વગેરેનું કરાતું આચ્છાદન
કે તે વસ્તુઓ. ૦લી સ્ત્રી નાનું છજું છછણાટ ૫૦ જુએ છછણાટ
(૨) અભરાઈ ઈ છેડવું સક્રિ[જુએ છેડવું ચીડવવું
છાજવું સક્રિ[. શા ઉપરથી છાજથી સળી કરવી
ઢાંકવું; છાવું (૨) છવાઈ રહેવું છંટકાવ ૫૦ [ar. = છાંટવું છાંટવું તે
છાજવું સ૦ કિ. [પ્ર. લાયક હોવું છટકેર પું[જુઓ છંટકાવ કરવું તે.
. (૨) સારું દેખાવું ભવું (૩)ઘણે વખત ૦વું સક્રિ છંટકાવ કરવો; છાંટવું (૨)
| નભવું ટકવું (ઉદાર “રાંક હાથે રે, રતન પાણી છાંટી ઓલવવું ,
- ચડવું છાપું નહિ) ફિટવી તે ઈટાવ ધું જુઓ છટકાવ. હવું સક્રિ
છાજિયું નવ શોકના આવેશમાં છાતી છાંટવું નું પ્રેરક. નવું અક્રિટ છાંટવુંનું
છાટ સ્ત્રી, પથ્થરને લાંબે પહેળો કકડે કમણિ (૨) છાંટા ઊડવા; છાંટાથી ભીંજાવું
છાણ ન [.) ગાયભેંસને મળ; ગોબર. (૩) ગાભણું થવું (ગાય ભેંસ ઈત્યાદિનું)
- પૂજે છું. કચપૂજે ઈદ પું[] લત; વ્યસન
છાણવું સત્ર ક્રિ. [૨. છળ] બારીક રીતે દj.]અક્ષર કે માત્રાના મેળ-નિયમથી
ચાળવું (૨) છણવું બનેલી કવિતા; વૃત્ત. બદ્ધ વિ. પદ્યરૂપે
છાણિયું વિ૦ છાણ જેવું; પોચું દમ વગરનું ગોઠવેલું-બનાવેલું. ૦મંગ પુ. ઈદ- (૨) છાણ ખાઈને રહેનારું (૩) નવ વૃત્તને ભંગ. (દ) શાસ્ત્ર નવ વેદના છાણમાટીનું બનાવેલું ટેપલું છ અંગમાંનું એક (૨) પિંગળ
છાણું ન [. છrl] બાળવા માટે છાણને ઈદી(હું) વિ. મોજશોખીન (૨) અમુક થાંપીને સૂકવેલું ચકરડું લતવાળું
છત ન છત્ર; છત્રી [૫] ઈબદ્ધ વિä.] જુઓ છંદબદ્ધ છાતી સ્ત્રીને શરીરને પેટથી ઉપરને પહોળ છેદભંગ કું. [i] જુઓ છંદભંગ ભાગ (૨) [લા. હૈયું દિલ (૩) હિંમત. છાક ૫૦ નશે; કેફ(૨) તેર; મિજાજ (૩) યૂર વિ૦ છાતી સુધી આવે એટલું.
સ્ત્રી દુર્ગધ. ૨(૮) વિ. દારૂ પીને ફાટ અ છાતી ફાટી જાય એમ ખૂબ ભાન ભૂલેલું. . પું. દારૂડિયા લાગણીથી. રાલેર અહિંમતથી (૨) છાકમછળ અવ છળે ઉપર છેને વાગે (ઊંચું ચડતાં) છાતી ભરાઈ આવે-દમ એમ (૨) પુષ્કળતા
ચડે તેમ
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
છાત્ર ર૭૦
છાવરવું છાત્ર પું [.] વિવાથી વૃત્તિ સ્ત્રી જુઓ છાર (છા') પું; સ્ત્રી [G, ક્ષાર) ઈટવાડાને શિષ્યવૃત્તિ. -ત્રાલય નવ છાત્રોને * ભૂકા (૨) ફૂગ (૩) ધૂળ (૪) રાખેડી
રહેવાનું સ્થળ; ડિગ; હેરિટેલ' (૫) છારી છાના છાની સ્ત્રી છાની વાત
છાર પુત્ર [an] મત્સર; અભિમાન છાનું વિ. [ä. છે] ગુમ (૨) મૂગું. છારવું (છા”) સક્રિટ [છાર” ઉપરથી)
છપતું-નું) વિના છુયું કેઈ જાણે બાળીને ખાખ કરવું (૨) છોરું દબાવવું નહિ તેવું; ગુસ. ૦માનું વિ૦ છાનુંછપનું (૩) માંડી વાળવું; છાવરવું (૨) ગુપચુપ
છારી (છા) વિ[ä. ક્ષR) (બવ રૂ૫) છાપ સ્ત્રી. [છાપવું' ઉપરથી એકબીજા પિત્તવાળા તીખા (ઓડકાર) પર દબાવાથી તેની આકૃતિ પડે તે (૨) છારાં (છો) ૧૦ બ વવ છારા જાતિનાં આકૃતિ પાડવાનો સિક્કો(૩)પતંગ છપાવી માણસ (તુચ્છકારમાં) તે (૪) છાપવાની સફાઈ (૫) મન ઉપર છારિયું (છા') નવ સાંકડા મેંનાં વાસણ થયેલી અસર–બંધાયેલ અભિપ્રાયલ ઘસવા માટે વપરાતો કૂચડે [થર (૬) શેહ; દાબ પ્રભાવ. ૦ખાતું ન છારી (છા) સ્ત્રી વસ્તુ પર બાઝતો આછો છાપવાનું થતું હોય તે સ્થળ મુદ્રણાલય. છારું (છા) ન૦ જુઓ છાર” પુસ્ત્રી] ૦ણી સ્ત્રી છાપવાની રીત કે સફાઈ. ઈંટો, માડી અને ચૂનાવાળે ભૂકો
ભૂલ સ્ત્રી છાપવામાં થયેલી ભૂલ છારે (છા) પુંએ નામની એક જિપ્સી છાપર સ્ત્રી વાટવાને મોટો ચપટો પથ્થર જેવી જાતને પુરુષ છાપરી સ્ત્રી નાનું છાપરું (૨) ઝુંપડી [લા.]. છાડિયા (છા') વિવબવ જુઓ છારા -૨નજીઓ છપ્પર મકાન પર કરેલું છાડિયાં (છા') નબળ્યું. મરનારના ઢાંકણ (૨) છાજ (૩) ઝુંપડું
તેરમાને દિવસે ચકલામાં પીળું ઓઢાડીને છાપવું સક્રિબ બબા વડે છાપ-આકૃતિ મુકાતા ત્રણ ઘડા પાડવી
(૨) બીબુ છાલ સ્ત્રી ઉં. છાત્ર ત્વચા (ઝાડની) છાપું ન [‘છાપવું ઉપરથી વર્તમાનપત્ર છાલ (છા) પુંજુઓ ખ્યાલ(૨) કેડેપી છે છાપેલ કાટલુન છાપેલું+કાટલીપહોંચેલ, છાલક સ્ત્રી i. ક્ષારુ ઉપરથી પાણીની છોળ
ખંધા તરીકે પંકાયેલો માણસ [લા] છાલ વિ. [‘છાલક ઉપરથી છાછ, છાપે ૫. [છાપવું”ઉપરથી ચિતહુમલે ઊતળું (૨)આછલું પાછ હલકું [લા.]
() છાપ વડે કરેલું ચિહન(૩)લાગે; વેરો (૩)નવગધેડા ઉપરનાખવાની બે પાસિયાં છાબ,(ડી) સ્ત્રી, ડું ન. છેલ્વે()] વાળી ખુલી ગૂણ (૪)ચાર મણને સંતો વાંસની છાછરી ટાપલી
છાલાં નબ૦૧૦ લિં, છારું ફેતરાં છોડાં છાયેલ સ્ત્ર (છા') નવ [સર૦ ૩, છા (૨) ચામડી પરનાં ભિંગડાં
=સુંદર] એક જાતને છાપેલો સાલ્લો છાલિયું ન પહોળા ની વાડકી છાલું છાયા સ્ત્રી [.] પડછ (૨) આશ્રય; છાલી સ્ત્રીન્નાનું છાલુંવાડકી–વું ન વાડકો
ઓથ (૩) અસર; છાપ [લા.. ચિત્ર છાલું ન [‘છાલ સ્ત્રી ઉપરથી] ઘંટીમાંથી નઇ કેવળ કાચા-ળારૂપે આલેખાયેલું લોટ વાળવાનું નાળિયેરનું છોડું (૨) ચિત્ર, નુવાદ પુત્ર મૂળની છાયાઉતારતો છાલાંનું એવ અનુવાદ; ભાવાનુવાદ. યંત્રનછાયા છાવણું (છો) સ્ત્રી [ફેકાય; છાયળિયા] ઉપરથી વખત જાણવાનું યંત્ર સન-ડાયલ' (લશ્કરી) પડાવ કે મથક [કર છાયે (છાપું [.છાયાછાંયે; પડછાયે છાવરવું (છા)સક્રિઢાંકવું(૨)ઢાંકપિછોડે
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
છાવું
ર૭૧ છાવું (છો) સક્રિટ લિ. છ ઢાંકવું છાંદવું (0)સક્રિ [ઉં. = છાંદવું, લેપવું . છાશ (શ) સ્ત્રીફિ. કાર] દહીં મથી છાંદાથી થેપવું- જાડું લીંપવું
કરાતું પ્રવાહી . હિલકી જાતનું લા] છાંદસ વિ૦ કિં.] વેદ ભણેલું છાણિયું વિ૦ છાશવાળું; છાશ જેવું (૨) છાંદો (૧) પું. છાણમાટીને લેદ () જાડું છાશી વિ. [ä.g૩રd; પ્રા. શા]૮૬ લીંપણ (૩) જમવાની વાનીઓને ભેગે છાસ સ્ત્રી ઓ છાશ
ગૂંદો
જુિઓ છાયા છાસરિયે મુંબ (છાસઠ દિવસમાં તચાર છાંય(ડી) (૨) સ્ત્રી, ડે, – પં.
થતી) પાણે પાઈને ઉગાડેલી જુવાર છિછકલું છિછછું વિ૦ જુઓ આછકલું છાસઠ વિલિં. ; પ્રા. ]િ “૬૬ - તથા છીછરું] આછકલું; ઉછાંછળું (૨) છાસિયું વિટ જુઓ છાશિયું
કરવાદ (૩) મસ્તીખોર છાસી વિ૦ જુઓ છાસી
છિટ અ [વ જુએ છટ છાંઈ () સ્ત્રી જુઓ છાયા
છિટકેરવું સક્રિ. [જુઓ છંટકરવું છાંછવું (0) વિ૦ ઉછાંછળું; ઉદ્ધત (૨) ઝારીથી પાણી છાંટવું છાંછિયું; છણકે
છિટ છિટ અજુઓ છિટ છાંછિયું (0) નવ રિવ૦) રોષ કે તિરરકાર- છિણાવવું સત્ર ક્રિક, છિણાવું અ ક્રિ યુક્ત છણકો કે ઘુરકિયું
“છીણવું નું પ્રેરક ને કર્મણિ છાંટ (૨) સ્ત્રી [સે. થોડા ઝીણા ઝીણા છિદ્ર નવ લિં] કાણું; બાકું નાકું (૨) દેષ; છાંટા ફરફર(૨)ઉપર ઉપરથી કાપતાં પહેલા
ખામી [લા.]. -
દ્વાષણ ન૦ [. કકડા. (૩) ગમ્યું; બડાઈ (લા. ૦ણી
બીજાના દેષ શોધવા તે. -દ્રાવેલી સ્ત્રી છાંટવું તે; છાંટવાની ક્રિયા. ૦ણું વિ[ā] બીનના દેષ શોધનારુંદ્રાળુ ન (કંકુ-કેસર વગેરેથી) છાંટવું તે (૨)
વિ૦ છિદ્રવાળું (કપડામાં, - ૫૨) છાંટાની ભાત
છિનાળ વિ. [૩. દિogiાઢ] છિનાળવું (૨) છાંટવું () સત્ર ક્રિટ [છાંટે ઉપરથી]
સ્ત્રી, વ્યભિચારિણી; કુલટા. છેવું વિ વિખેરાઈને પડે એમ નાંખવું (૨) ઉપર
- વ્યભિચારી.-ળી સ્ત્રી, -ળું ન જારઉપરથી કાપવું (૩) લિ.] ગપ - બડાઈ
કમવ્યભિચાર હાંકવી (૪) લાંચ આપવી છાંટા (૨) પુંબવ્યવ છેડો છાંટા જેવો
છિન્ન વિ૦ કિં. દેલું જુદું પાડેલું. વરસાદ. ભાર વિ. છાંટા જેટલું થોડી ભિન્ન વિ૦ ભાંગીતૂટી ગયેલું (૨) છાંટ (0) વિશ્‘છાંટવું” ઉપરથી] ગપ્પી
અસ્તવ્યસ્ત છોટે (2) j[. જંબુંદ ટીપું(૨) લિ.]
છિપાવવું સત્ર ક્રિા, છિપાવું અક્રિય
છીપવુંનું પ્રેરક ને કમણિ ડાધ; કલંક (૩) સ્પર્શાસ્પર્શ કે ખાવાપીવાને સંબંધ(૪)ડુંક ચપટીક (જેમ
છિપેલી સ્ત્રી, જુઓ છીપ કે, એનામાં છાંટે અક્કલ નથી). ૦૫ાણ
છિયાડી સ્ત્રો [. =ધૂળ; રજ] પવનથી ન દારૂ [લા.]
ઊડીને પડેલી ધૂળ. -ડે પુત્ર પવનથી છાંડણ (0) નવ છાંડવું તે(૨) છાંડેલું અન્ન
ઊડીને પડેલો કચરો છાંડવું (૦) સક્રિટ પ્રિ. છઠ્ઠ, ઇંતજવું
છિલે હું નવ જુિઓ છલટું છોડું; છતરું (૨) ફારગતી આપવી (૩) ભાણામાં પડી છિ: અ૦ કિં. ર૦૦] ધિક્કાર કે તુચ્છકાર રહેવા દેવું
બતાવતો ઉદ્દગાર છાંડી(–ડેલી) (૯) વિ. સ્ત્રી [છાંડવું” છી સ્ત્રી; નવ [જુઓ છિ: ગંદી વસ્તુ (૨)
ઉપરથી]ધણીએ તજેલી-ફારગતી આપેલી (બાળભાષા) મળ મળત્યાગ
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
છી ૨૭ર
છૂટકો છી અને શિવ૦] જુઓ છિ: (૨)ગંદકીસૂચક છીંટ સ્ત્રી એક જાતનું રગિત,ભાતીગર કપડું ઉદ્ગાર
[(વ) કાવ) છટલે . કાંટાને ભારે ઉપાડવાની બે છીએ અરક્રિઅહેવું પ્રથમ પુરુષબ૦૧૦ પાંખિયાવાળી લાકડી છેટલો છીછરું વિ૦ ડી ઊંડાઈવાળું
છીંડી સ્ત્રી[. હિમા, ઈડી] સાંકડી છી છી અ૦ જુઓ પછી અ
ગલી–નવેળિયું (૨) નાનું છીંડું. -ડું છીટ અ [૨૧૦] છટ (૨) સ્ત્રી સુગ, નવ વાડમાં રાખેલું બાકું–માર્ગ (૨) અણગમે; છીત
લિ.) દોષ (૩) બહાનું છીણવું સક્રિ[.છીણી ઉપર ઘસવું છુક છુક અ [વ એંજિનને અવાજ,
ઈદ પાડે(૨) મેળવું સમારવું (શાક) ગાડી સ્ત્રી (બાળભાષામાં) રેલગાડી છીણી સ્ત્રી છીસ્વાનું સાધન (૨) લાકડાં (૨) તેની બાળ-રમત
ફાડવામાં વપરાતી લોઢાની ફાચર (૩) છછકારવું સક્રિ. [૨૦] કરડવા કે પાછળ ધાતુ કાપવાનું લોઢાનું વીંધણું
પડવા ઉશ્કેરવું (કૂતરાને) છીત સ્ત્રી- જુએ છીટ] સુગ
છુટકારો પુત્ર છૂટકે; મુક્તિ; અંત છીદી સ્ત્રી [. ઇિદ્ર ઉપરથી) ટીપકી ટીપકી- છુટાણન છૂટું પથરાઈ જવું તે (અણુઓનું વાળો એક જાતને સાલ્લો
અગર પ્રકાશનાં કિરણોનું); સોશિ. છીનવવું સત્ર ક્રિટ [, છિી ઝુંટવી લેવું - યેશન” [૫. વિ ['છૂટવુંનું ભાવે (૨) છેતરી લેવું
છુટાવું. અકિછૂટવાની ક્રિયા થવી; છીનવાવું અળક્રિટ છીનવવુંનું કમણિ છુટ્ટી સ્ત્રી છૂટી; રજા (૨) નવરાશ છીપ સ્ત્રીલિં. શુ;િ પ્રા.faq) એક જાતની છુટું વિ૦ જુઓ છૂટું માછલીનું કેટલું–ધર, સીપ
છુપાવવું સ0 કિ. [૫વું ઉપરથી છીપર સ્ત્રી પથ્થરની છટા; શિલા
સંતાડવું; ગુપ્ત રાખવું છીપવું અ૦િ શમવું; શાંત થવું(તરસનું) છુપાવું અળકિછૂપવું; સંતાવું (૨) સંતાવું; લપાવું
હુમ(ધુમ) અ [વ૦] (દૂધરી વગેરે) છીપે ૫.દિયોકપડાં છાપનારે છા૫ગર છેરિકા, છરી સ્ત્રી. [] છરી; છરી છીબું ન[હૈ. ઇશ્વ તપેલીનું ઢાંકણુતાસક છુવાવું અક્રિ. “વુંનું કમણિ છીલ ન. [૪] છિલે છો; છતરું છું અ૦િ હોવુંનું પ્રથમ પુરુષ એકવચન છીલવું સ0 કિછોડાં કાઢવાં; છોલવું (વિ. કા૦) છીં અ૦ [૨૦] છીંકવાને અવાજ છ નવ રિવO] સરકી જવું-જતા રહેવું તે છીંકસ્ત્રી [ફે. દિવI) છીં કરીને જોરથી (૨) અ કુતરાને કેઈની પાછળ પડવા
શ્વાસ બહાર ફેંકવે તે. ૦ણું સ્ત્રી. ઉશ્કેરવાને - ધુળકારવાને ઉદ્ગાર . સુંઘવા માટે ઘૂંટીને તૈયાર કરેલી તમાકુ, છુટ (ટ) સ્ત્રી [ટવુંપરથી મોકળાશ હવું અકિક છીંક ખાવી
(૨) રજા; પરવાનગી (૩) છોડી દીધેલી છીંકારડું ન [છીંક ઉપરથી] કાચંડા –જતી કરેલી રકમ (૪) ઊડવા માટે
જેવું એક ઝેરી પ્રાણી, જેની છીંકને પતંગને દૂરથી, ઊડે એમ ઊંચી કરી, વાયુ ઝેરી માનવામાં આવે છે (૨) એક છોડવી તે(૫) ટાપણું વતંત્રતા(૬)તંગી જાતનું નાનું હરણ
કે સખ્તાઈ, સંકોચ ચા મનાઈને અભાવ છીંકારવું ન એક જાતનું હરણ (૨) છુટક વિ૦ છુટું છૂટું (૨) અ૦ જથાબંધ
વિવ વારેઘડીએ ઘણી છીંક ખાનારું નહિ તેમ છીંકારું ના છીંકારવું
છૂટકે . છુટકારે મુક્તિ
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
છેડવું
છૂટછાટ
૨૭૨ છુટછાટ સ્ત્રી (લેણી રકમ) ઘેડી ઘણું જાદુ, જંતરમંતર પ્રગ.[6થઈ જવું=
જતી કરવી તે (૨) છૂટ; મોકળાશ નાસી જવું; ભાગી જવું] છુટવું અક્રિટ [. છુટ બંધનમાંથી છૂટા રિકા, છરી સ્ત્રી (ઉં.] છરી થવું (૨) (એકાએક કે જેરથી) બહાર છૂવું સત્ર કિ અડવું; છેવું નીકળવું(જેમ કે, પરસેવો, દુર્ગધ, બાણું છું નવ બ૦ રૂંછાં વણતાં કે બીજે વા તપ-બંદૂકનો ભડાકે ઈ૦)(૩)પાસેથી કારાણે રહી ગયેલા તારના છેડા જવું કે નીકળવું (જેમ કે, ચમડી તૂટે પણ છું છું ને ડાચું; મોં (તિરસ્કારમાં) દમડી ન છૂટે) (૪) (જવાને માટે) છુટકે છુંદણું સ્ત્રી છુંદવું તે. શું નવ શરીર પર રજા મળવી (જેમકે, ઘારી, સભા,નિશાળ, છુંદીને પાડેલું ટપકું-ચાઠું કે આકૃતિ કચેરી ઇવ છૂટવું, (૫) વટવું; ઊકલવું છુંદવું સત્ર ક્રિટ [. શુ પ્રા. શું ઉપરથી]. (જેમ કે ગાંઠ) (૬) કઈ ભાવ કે લાગણી સોય કે તેવા અણીવાળા હથિયાર વડે એકદમ પ્રગટાવી (જેમ કે ગુસ્સે, દયા, ટેચવું (૨) બારીક કચરવું શૃંદા જેવું લાજ, કમકમાટી) (૭) બીજા કિ જડે બનાવવું [પ્રેરક ને કમણિ સહાયમાં આવી તે ક્રિયા કરી નાંખી છુંદાવવું સક્રિ છુંદાવું અક્રિ દવેનું તેમાંથી છુટચો. એ ભાવ બતાવે છે. છેદ ૫ છુંદી છુંદીને બનાવેલો (૨) (જેમ કે, લખી છૂટયો. હું તો કહી છીણેલી કેરીનું અથાણું છૂટયો, તેને ફાવે તે હવે કરે) છિટી છેક અ[. ()=અંત, પ્રાંત, પર્યત] પડવું=જવાબદારીમાંથી નામકર જવું - તન; સાવ (૨) પુંઠ અંત; હદ [૫] (૨) વ્યર્થ જવું (જેમ કે મહેનત).] છેકણી સ્ત્રી એકવું તે (૨) લખેલું છેકી, છટાછેડા ૫૦ બવફારગતી; લગ્નના નાખવાનું ઓજાર. -વું સક્રિટ ચેકવું;
બંધનમાંથી છુટકારો (૨)બાળકનો પ્રસવ લખેલું રદ છે. એમ જણાવવાને ઉપર છૂટી સ્ત્રી, જુઓ છુટ્ટી
લીટે ખેંચ(૨)લખેલું કાઢી નાખવુંછુટું વિ૦ [ગ્રા. છુટ્ટો બંધન વિનાનું (૨) ભૂસી નાખવું (નેકરી કે કામ ચા કોઈ રોકાણમાંથી) છેડાછેક અ. છેક; તદ્દન ફારેગ; નવ; બરતરફ થયેલું ચા કરાયેલું છેકા છેક(-કી) સ્ત્રી જ્યાં ત્યાં છેકા–લીટા (૩)અલગ જુદું; કેઈ સાથે ભેગું સંધાયેલું કરવા તે; ચેરાર કે ગોઠવાયેલું ચા મુકાયેલું નહિ એવું (૪) છેક પં. છેકવા માટે દેરેલે લીટ ભભ (૫) મોકળું; વચમાં અંતર હોય છેટી સ્ત્રી નાની પિતડી તેવું (૬)ન-પરચૂરણ(નાણાંનું). છવાયું છેટું વિવેગળું; દૂર(૨)નબે જગા વચ્ચેનું વિના અલગ અલગ વેરાયેલું; આછું અંતર(૩)અશક્યતા (પ્રાયઃ બવમાં. છૂતઅછૂત સ્ત્રી પ્રિા. ડુત (. ધ્રુક્ષ) સ્પષ્ટ; ઉદાર પૃથ્વમાં આના જેવી અન્ય જેવી, હે. =અશૌચ અમુકને અડાય અમુકને તેનાં તેં છેટાં જ) ન અડાય એવી અસ્પૃશ્યતાની માન્યતા છેટે અ૦ દૂર; આધે છપવું અ૦ કિ. સંતાવું; છુપાવું
છેડ(૦ણી) સ્ત્રી ડિવું ઉપરથી] ખીજવવું છપાછપ અવ છૂપી રીતે
તે – પજવણી (૨) ખીજ [અટકચાળું છેપીપલીસ સ્ત્રી છે ગુનાની છૂપી રીતે છેડતી સ્ત્રી [૧છેડવું” ઉપરથી] (૨)અડપલું
તપાસ કરતી પોલીસ; “સી. આઈ. ડી.” છેડલો (છે) પુંછેડે (લાલિત્યવાચક) છૂપું વિ૦ ગુપ્ત; છાનું
છેડવું સક્રિટ અટકચાળું કરવું ખીજવવું છુમંતર ન છિ (રવ૦)-મંતર (સં. મંત્ર)] (૨)ટકારવું જરા હળવો સ્પર્શ કરવો(જેમ
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
છેડામાંધ્યુ
[તલાક
કે વીણાના તાર છેડવા, વાત છેડવી) છેડાગાંઠ(–છુ”) (d') ન૦ વરકન્યાના છેડા ગાંઠવાનું વસ્ત્ર છેડાછૂટકા (છે) પું॰ ખ૦ ૧૦ છૂટાછેડા; છેડાછેડ(ડી) (એ) સ્રી॰ વારવાર છેડવું તે; સતામણી છેડાછેડી સ્ત્રી (છે’)(‘છેડા ઉપરથી] વરના જામા સાથે વહુની ઘાટડીની ગાંઠ બાંધે છેતે છેડાવું અક્રિ॰ ખીજવાળું
ઈંડા (છે”)પું॰ [૬. ઢેલો; કે સં. રો] અંતના ભાગ; અંત (ર) હ્રદ; સીમા(૩)પાલવ(૪) આશશ; મદદ [લા.]. [વાળવા=મરણ પાછળ છેડા વાળીને રાવું તે.] છેતરપિંડી, છેતરબાજી સ્રી॰ [છેતરવું' પરથી છેતરામણી; ઠગાઈ છેતરવુ' સક્રિ॰ ડગલું; છળવું છેતરામણ ન॰, “ણી સ્ત્રી॰ છેતરાવાપણું. નણું વિ॰ છેતરી લે એવું છેતાળીસ (ૐ) વિ॰ [નં. વચટ્યવિંશવ, ત્રા. છાયાીમ] ‘૪૬'; છેતાળીસ છેદ પું॰ [É.] કાપા; ચીરા (૨) છિદ્ર (૩) છેદનારી – ભાગનારી સંખ્યા (અપૂછ્યુંફમાં લીટી નીચે લખવામાં આવે છે તે) [ગ.] (૪) નારા. ફૅ વિ॰ [i] છેદનારું - કાપનારું (૨) ભાગનારું [ગ.] (૩) પું॰ જુએ છેદ. ૦૮ ન॰ [i] છેદવું – કાપવું છેદ્યતરેખા, ઈંદનલીટી સ્રી॰ વતુલને
૨૭૪
હૈદનારી લીટી; સીકન્ટ’ છેદવુ' સક્રિ॰ [નં. વિ] કાપવું (૨) છિદ્ર
· કાણું પાડવું (૩) નિકંદન કાઢવું (૪) છંદ રૂપે થઈને ભાગવું [ગ.] છેદશુદ્ધિ સ્ત્રી છેદ ઉડાડી દેવા તે [ગ.] છેર (છે’) સ્રી॰ જુએ છેર ટા; ખેર છેલુ' (છે') અક્રિ॰ પાતળું અધવું છેરટા (છે) પું॰ હેરામણ; પાતળા ઝાડા છેર ટા (છે’) પુંાિએ ખેર?I]ધૂળ;કચરો છેરાટા (છે’) પું॰; –મણુ ન॰; સ્ત્રી॰ છેરવું તે; પાતળા આડા
છેલ (૭) પું॰ [i. દેવ, દેવિ; મા. ટ′′]
છોકરું
વરણાગિયા માણસ, છટાકિયું વિ છેલબટાઉ, જીલું વિ॰ મેાહક ને રૂપાળું છેલછેલ્લુ' (એ’) વિ॰ [‘ઇંટ્યું’ના દ્વિોવ છેલ્લામાં છેલ્લું; સૌથી છેલ્લું; છેલવેલું છેલડ (૭)પું॰ છેલ. –ડી સ્રોવરણાગિયણ સ્ત્રી. –ડૉ પું॰ છેલ. “ગુ સ્ત્રી છેલડી છેલખટાઉ (૭) વિ॰ (ર) પું॰ છેલ; વરણાગિયા છેલછેલ્લું છેલવહેલુ', છેલવેલુ' વિ॰ (છે’) જીએ છેલાઈ (*) સ્ત્રી॰ છેલપણું. “ણી પું॰ છેલ; સહેલાણી છેલ્લુ” (ૐ') વિ॰ છેવટનું, [ છેલ્લે પાટલે બેસવું =જાત કે સ્વભાવ ઉપર જવું (૨) અંતિમ હદે જવુ',]
છેવટ (એ) સ્ક્રીન॰ અત;છેડી. -ટ(-2) અ અતે; છેડે [છેડા ઉપરનું છેવાડુ' (છે’) વિ॰ [જુએ છેવટ] છેલ્લું; છેહ પું॰ દગે; વિશ્વાસઘાત છે ટલી (ૐ૦) સ્રો॰ છાણ વીણવા કરવાની રહી તૂટીફૂટી ટાપલી (ર) તેવી ગંદી ટોપી .(તિરકારમાં અેટલું') [લા.]. àા પું॰ જીએ છીંટલા છેંતાળીસ (ૐ) વિ૦ ‘૪૬’ છૈયાંકરાં નખ ૧૦ હેાકરાંછૈયાં; બાળકા; સ ંતાન કે પરિવાર છૈયું ન॰ છેકરું, યે હું કરી છે. (')સ્રો [સં.સુધા ત્રા. દુહા]ચૂનાને કેલ છે (છા) અક્રિ‘હાલું'નું બીજો પુરુષ અશ્વ વર્તમાનનું રૂપ (૨) અ॰ ભલે છે.કરમત વિ॰ [છેાકરુ મતિ]બાળક જેવી અબુદ્ધિનું કે હઠીલું (૨) સ્ત્રી ખાળક . જેવી હુઠ છેાકરવાદ વિ॰ [હાકરું+વ્રુત્તિ]થેાડી અલનું; છાંછળુ ; અવિવેકા(ર)શ્રી તેવું વર્તન. -ટ્વી સ્ત્રી કરવાદપણું છોકરી સ્રી॰ [૩. ટોવર1] સ્ત્રી જાતિનું છે!કરું (૨) કન્યા; દીકરી (૩) (વ્યંગમાં)નામદ ખરું ન॰ સતાન; ખાળ (૨) નાન
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
છોકરો ૨૭૫
છન્યાસી છોકરે કે છોકરી.-રે પુત્ર નરજાતિનું છે (છો) ૫૦ સિર૦ છોટું ન] વાસણ છોક૬ (૨)નાની વયને-૧૬ વર્ષ સુધીને ધોવાને કૂચડે પુરુષ (૩) દીકરે
છેર (છો) વિ છેતેર છોગલે ૫૦ [‘છોગું ઉપરથી] લુગડાને છે ને (છો) અ. ભલે ને * કકડે; અંગૂછો છિબીલું; ફક્કડ બંધ (છ) વિ છેવાળું છોગાળ(–ળું) વિર છોગાં રાખનારું, છેલ- ભાવું અ કિડ ઉં. ધુમ; પ્રા. શુક્સ છે છોગું નવ લિં ગુ] કલગીની જેમ પરથી] છમું – ખસિયાણું પડવું ખસેલ ઊડ કે ઝૂલો ફેટે–ફાળિયાને છોભીલું, છાશું વિ૦ જુઓ ભાવું]
છેડા (૨) પાઘડીમાં બેસેલે ફૂલનો તેરે ખસિયાણું, ઝંખવાણું શરમિંદું છછ સ્ત્રી, ચોખ્ખાઈ કે આચારની ચટ- છરી સ્ત્રી (જુઓ છે] છોકરી છોડી.
તીવ્ર લાગણી છે. તે સ્ત્રી છોછ -૨(૨) ન છોકરું. - j૦ [. (૨) ખણખોદ
હોય(-૨)] છાકરે' [ઉપરની ત્વચા છેટું વિ૦ [ફે. છુટ્ટ નાનું
છોલ (છો) પુત્રીજુઓ છોલ]વનસ્પતિ છોટુ (છ)ન. દો(રૂ)મા=ોડું+) છેલ પુંસ્ત્રી[“છાલવું ઉપરથી] લાકડાના) છેડિયું (૨) ભીંડીનું ફેલું; રેસાદાર એવી છોલવાથી પડતાં છાલાં લટ (૩) પેંગડાને ચામડાને પેટે છેલવું સક્રિ. [પ્ર. ૪] ઉપર ઉપરથી છેડ કું. રોપ છોડ. ફળ નવસાદ ઉખેડવું (૨) (ફળની) છાલ કાઢવી (૩) ફળને એક પ્રકારનું એકીનિયલ કુટ (લાકડું) ઘડવું ૪) ચંગમાં) અણ આવ
ડતથી કે ખરાબ સાધનથી હજામત છોડ (છ) ન [. ઇવન=ચામડી]; કરવી (૫) સખત ઠપકો આપવો [લા]
સુકાઈને થયેલું હોવું (૨) સુકાઈ ગયેલ છલાટવું સક્રિટ ખૂબ છાલ છોલ કરવું ગર્ભ (૩) નાકમાં બાઝતું લીંટ ઈનું (૨) સખત ઠપકે આપ લિ.] • સૂકું પડ
છોલાવું અક્રિય છેલવેનું કમણિ છોડવવું સત્ર ક્રિટ [છાડવું ઉપરથી] છલાંછ)નબવાિઓડુિં (ડો)) બંધનમાંથી છૂટું કરાવવું
છાલાં રિક; છ કરાવવી છોડવું સક્રિ[í. છોટા . છોડ ઘટે છેવડા(રા)વવું (છે) સકિ. છાવુંનું
એમ કરવું (૨) તજવું; ત્યાગ કર છેવાવું અકિવ છાવુંનું કમણિ છેડ છેડ; રોપ (૨) પિોચા થડવાળો છવું સકિજુઓ છવું અડકવું અડકીને છોડ; “હબ” વિ. વિ.]
- અપવિત્ર કરવું (૨) અક્રિ. અડકવાથી છોડાવવું સક્રિટ જુઓ છોડવવું • અપવિત્ર થવું છેડિયું (છો) [ જુઓ છો] છાલ કે તેને છોવું (છા) સક્રિક(ઘરવગેરેને) છ કરવી કકડા(ર)લાકડાને પાતળે કકડે
છહ પ્રિ. હું = ફેંકવું તે છે છોડી સ્ત્રી, .િ રોહિગનાની છોકરી (૨) વિગ છડું (છો) ન જુિઓ ] છાડિયું છળ (ળ) સ્ત્રી તરંગ; એનું (૨) (૨) છોતરું
છલકાવું તે; છાલક(૩) પુષ્કળપણું [લા.] છત સ્ત્રી જુઓ છો
છળવું (છો) અ૦િ જુિઓ છળ] છેતરું (છો) ન છોડું; ફત; પડ (બાળકે વધારેના) ધાવણની ઊલટી કરવી છોતેર (છો) વિશ્વં. પદ્ધતિ પ્રા. દાત્તર) છતર (૧) વિ[જુઓ છોતેર] “૭૬ ૭૬); છતેર
ચાલી(સી) વિ. જુઓ છાશી; “૮૬
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
२.
જ
જ પું॰ [i.] તાલુસ્થાની ત્રીને અજન (૨)સમાસને છેડે ‘જન્મેલું, ઉત્પન્ન થયેલું’ એવે અથ બતાવતું પદ, ઉદા॰ ‘વાજ’ જ અ॰ [ત્રા. ક્વિઝ, એમ ફ્લેવ; અ. નિ; શૌ. i] વાચના પદ પાછળ આવતાં તેને અંગે મહત્ત્વ, અનન્યતા,નિશ્ચય, ખાતરી વગેરે બતાવે છે. ઉદા॰ ‘આવીશ જ’; ‘ત્યાં જ’ (ર) (કાવ્યમાં) પાદપૂર્તિ માટે
વપરાય છે
જઈફ વિ॰ [ત્ર.] વૃદ્ધ (ર) અશક્ત. સ્ત્રી॰ ઘડપણ (૨) અશક્તિ
જક (જ’) સ્ત્રી॰ t; હે (૨) રકઝક; પંચાત જડ સ્રી॰ જકડવું તે; પકડ; સકો.
વ્રુધ સક્રિમે ચીને-ચસકે નહિ એમ, સખત બાંધવું- પકડવું જકાત સ્ત્રી [મ.) નાકાવે; દાણ (ર) (ઇસ્લામમાં)દાન; ખેરાત(આવકના ૪૦ મે। ભાગ ધર્માદા કરવાની આજ્ઞા). -તી વિ॰ જકાતનું–ને લગતું(ર)જકાતને પાત્ર જકિયું વિ॰ જક્કી; હઠીલું જકુપું [તળુમુન = ૭] મેાઈદડાની રમતના એક દાવ જક્કી વિ॰ જ કરનારું; જકિયું જક્ષ પું॰ જીએ યક્ષ. ॰(-ક્ષિ)ણી સ્ત્રી॰ જીએ ચક્ષણી
જખ (જ') સ્ત્રી [સં. રૂપ = માછલું]માછલી, [॰મારવી = પતાવું, વાંકા રહીને ઠેકાણે આવવું.]
૨૭૬
જખમ પું॰ [ા. નરહ્મ]ધા.-માત્રુ અક્રિ。 જખમી – ધાયલ થવું, –સ્રી વિ॰ [[.] જખમ થયા હોય એવું; ઘાયલ જખંડ વિ॰ સહેલાઈથી ફાટેતૂટે નહિ એવું – મજબૂત (૨) જડસું
જગ ન॰ [સં. અત્] જગત. ૦કર્તા(તા)
હું જગતના કરનાર-ઇશ્વર, જાહેર
જ
જગાવવું
વિ॰ જગતમાં મધે જાણીતું. જીવન પું. જગતના જીવનરૂપ– પરમેશ્વર જગત ન॰ [i.] સૃષ્ટિ; વિશ્વ (૨) દુનિયા; પૃથ્વી (૩) લાકા; લાકમત (જેમ કે, જગત જિતાયું નથી) [લા,],॰જનની સ્ત્રી જગદ ંબા—દુર્ગા. –તી સ્ત્રી॰ [i.] જગત. ત્રય ન॰ [i.] ત્રણે જગત-સ્વર્ગ, મૃત્યુ અને પાતાળ. -પતિ પું॰ [i.] જગતના સ્વામી-પરમેશ્વર. દખા સ્ત્રી૦ [સં.] જગતની માતા—દુર્ગા. -દાત્મા પું૦ [i.] જગતને આત્મા-પરમેશ્વર દાધાર પું [i.] જગતના આધાર – પરમેશ્વર. -દી(-શ્વર) પું॰ [i.] જગતના ધણી – પરમેશ્વર, “ગુરુ પું॰ [i.] આખા જગતના ગુરુ (ર) શાંકર મતના મુખ્ય આચાય'ની ઉપાધિ (૩) મહાદેવ. -દ્ધાત્રી સ્ત્રી [સં.] જગતની ધાત્રી – જગદંબા. દૂધ પું॰ [i.] આખા જગતને વધૃત કરવા યાગ્ય [મારું કામ [લા. જગન પું॰ જીએ યજ્ઞ (૨)અતિ મુશ્કેલ કે જગન્નાથ j[i]જગતના નાથ–પરમેશ્વર (૨) વિષ્ણુના એક અવતાર(3)જગન્નાથપુરીમાં આવેલી એ નામની મૂર્તિ. પુરી સ્ત્રી એક પ્રખ્યાત તીર્થં સ્થળ [કાપડ જગન્નાથી સ્ત્રી॰ એક જાતનું આણું સુતરાઉ જગન્નિય’તા પું॰જગતના નિય ંતા-પરમેશ્વર જગતિ પું॰ જગતના પતિ – ઈશ્વર જગપ્રસિદ્ધ વિ॰ જગજાહેર જગબત્રીશી(–સી) સ્રો॰ લેાકવાયકા જગમાહન વિ૦ (૨) પું॰ જગતને માહ પમાડનાર (પ્રભુ)
જગ્યા સ્ત્રી[ા. છાયાī] સ્થળ; ઠેકાણું(૨) ખાલી જગા(૩)ને કરી(૪)સાધુ ખાવાના મઠ જગાડ(-)વું સક્રિ॰,જગાવું અકિ
‘જાગવું’નું પ્રેરક ને ભાવે
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
જિગુ
૨૭૭
જગુ છુંજુઓ જકુ
જડમૂળ (૨) ખીલી; મેખ (૩) સ્ત્રીઓના જગે સ્ત્રી, જુઓ જગા, જગ અ ઠેર નાકનું ઘરેણું ઠેર; બધી જગાએ સર્વત્ર
જડજ પું[૬. નગ] ન્યાયાધીશ જથ્વી સ્ત્રી હિં. ધ = ખાધેલું કરે જડતર વિ૦ જડાવકામનું,ને લગતું (૨) (તિરસ્કારવાચક). -ધું ન છોકરું. ન જડવું તે; જડવાની રીત; જડાવકામ - ૫૦ કરે
જડતા સ્ત્રી હિં] જાણું જગ્યા સ્ત્રી જગા
જડથું ન [જડ પરથી] અનેક મૂળવાળું જઘન સ્ત્રી; નવ વુિં.] શરીરને થાપાને મેટું મૂળાડિયું ભાગ (૨) જાંધ
છિદ્ધ જહબા()વિ. ઉચ્ચાર કરતાં જઘન્ય વિલં) હલકું કનિષ્ઠ(૨)અંતિમ મુશ્કેલ પડે તેવું (૨) જડબું તેડી નાખે
એવું; સચોટ જજ ૫૦ ૬િ. ન્યાયાધીશ; જડજ જજમાન પું, વૃત્તિ સ્ત્રી જુઓ
- જડબું નવ દાંતવાળો મને નીચેનો ભાગ “યજમાનમાં •
(૨) તે ભાગનું હાડકું “બેન જજિયારે જજિયે ! [4. સિક્ય€ =
જડબેસ(સુ)લાક(ખ) અ. જિડ+બે હૈડિયો મુસલમાની રાજ્યમાં મેટી
=નહીં + સુલાખ (રાવ = કાણું)] ઉંમરના (હેડિયાવાળા) પરધમ
સજજડ; મક્કમ
જડભરત વિ[4] અણસમજુ મૂર્ખ (૨) પાસેથી લેવાતો માથાવેરે
- પુએ નામને એક ગી જટા સ્ત્રી [i] બાવાઓ સાથે રાખે છે તે કે તેવું કેશનું ઝુંડ (૨) અવ્યવસ્થિત
જડમૂળ(-ળિયું) ના મુખ્ય મૂળિયું
જડવાદ પુંછ જગતનું મૂળ જડ પદાર્થ છે, લાંબા વાળ (૩) વડપીપરનાં લાંબાં
- ચેતન નહિ, એ વાદમટિરિઍલિઝમ લટકતાં મૂળિયાં વડવાઈઓ. ૦૦ ૫૦' [લં] જટાને ભારે. ધરલં], ધારી
જાહવું સકિ. બ્રિા. ગરિત્ર (ઉં. નહિત) વિમાથે જટાય એવું (૨) પું, જેગી; "
=જડાયેલું] સજ્જડ બેસાડવું –જેડવું
(જેમ કે, ખીલ, નરમાદા ઈ૦ જડવાં તારવી (૩) શિવ (૪) વડનું ઝાડ
બેસણમાં નંગ ગઠવવું) જટાયુ પુo [i] દશરથ રાજાને મિત્ર
જવું અકિંગ હાથ લાગવું મળી જવું (૩) - ગૃધ્રરાજા
વાયેલું ફરી મળવું અક્કલમાં ઓછું જટિ સ્ત્રી [સં.) જટા (૨) સમૂહ. છત વિ.
જડસુ વિ. સં. ગ] શરીરે મોટું પણ બાઝી-અંદર અંદર ગૂંચવાઈ ગયેલું. વ્યું
જડાઉ(-) જડેલું-બેસાડેલું (૨) પુંઠન નવ વાળની છૂટી કે ગૂંચવાયેલી લટ. વલ
જેમાં હીરામાણેક વગેરે જડ્યાં હોય વિ૦ લિં] જટાવાળું (૨) ગૂંચાયેલું;
તે દાગીને • અટપટું (૩) પુંઠ તપસ્વી (૪) બ્રહ્મચારી. જડિત-ત્ર) વિ૦ જડેલું; બેસાડેલું લતા સ્ત્રી અટપટાપણુંદી સ્ત્રી જટિ
જડિમા પું; સ્ત્રી [i. જડતા જઠર ન [૬. પેટ; હોજરી. ૦૨સ ! જડિયું ન મુખ્ય મૂળિયું; જડ જઠરમાં ઝમતે પાચક રસ, ગેસ્ટ્રિક જડિયે ૫૦ હીરામાણેક વગેરે જડવાનું
જ્યસ'. -રાગ્નિ પં. લિં] ખાધેલું કામ કરનાર; પચ્ચીગર પચાવનારે જઠરને અગ્નિ-જઠરની શક્તિ જડી સ્ત્રી[જડ” ઉપરથી] ઔષધિના જડ વિલિ.જીવ વિનાનું(ર)લાગણ, બુદ્ધિ, ગુણવાળું મૂળિયું. બુદ્દી સ્ત્રી જાદુઈ
ફૂર્તિ વિનાનું લા] (૩) પુએ પુરુષ ગુણવાળી જડી * [આદમી જડ સ્ત્રી [જડવું સકિક ઉપરથી] * જણ પું, ન પ્રિ. લં. પુરુષ; વ્યક્તિ;
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
જતર ૨૭૮
જનરલ જણતર નવ જણવું તે; પ્રસવ (૨) બાળક જાતષ્ઠા અ. હિં. વાતા] આમ તેમ
(૩) એલાદ જન્મ આપ ગમે તેમ બેફામ; ઠેકાણ વગર જણવું સકિ[ઉં, ; પ્રા.(બચ્ચાને જન |[] માણસ (એવ૦માં સામાન્ય જણસ સ્ત્રી બ્રિા. કિન્સ વસ્તુ; ચીજ (૨) રીતે સમાસમાં. ઉદાપ્રજાજન, સ્વજન માલદે (૩) તિલક (૪) ઘરેણું (૫)
પ્રિયજન) (૨) જનતા; લેકને સમુદાય અફીણ. ઠંભાવ સ્ત્રી ના દરદાગીને; (જેમ કે, જનને ઢાંકણું નહિ; સાંભળીએ કીમતી સરસામાન
જનનું, કરીએ મનનું) (૩) સાત લેક જણાવવું સકિ, જણાવું અટકિટ
મનાયે છે તેમાં પાંચમ, જનક જાણવું નું પ્રેરક અને કર્મણિ
જનક વિ૦ ]િ ઉત્પન્ન કરનાર; પેદા જત અ૦ લિ. ય) ‘જત લખવાનું કે” એમ
કરનાર (પ્રાયઃ સમાસને અંતે) (૨) પત્રને મજકૂર લખતાં શરૂઆતમાં
૫૦ બાપ (૩) સીતાજીના પિતાનું નામ. લખાય છે સિંભાળ; સાચવણી
તનયા,-કમજા સ્ત્રીલિ. સીતા જતન ન૦, ના સ્ત્રોત્ર સં. યત્ન, નૂતન
જનતા સ્ત્રી [i] બધા લોકોને સમૂહ; જતરડું નર, નડે ૫૦ જુઓ અંતરડું)
આખો મનુષ્ય સમાજ
જાત ન૦ લિ.] ઉત્પન્ન કરવું તે; ઉત્પનિક સેનારૂપાના તાર ખેંચવાનું એક સાધન
જન્મ, ઉનાળ સ્ત્રી ગર્ભમાં બાળકની (૨) સકંજો ચુંગલ [લા.) ગિરજી જતિ પં[. યતિ] યતિ (૨) જૈન સાધુ;
હૂંટી સાથે જોડાયેલી રોની લાંબી નળી; જતીમતી સ્ત્રી દરેકની જુદી કે સામટી
નાળ. –ની સ્ત્રી [] જન્મ આપનારીસહિયારી જે જવાબદારી તે (કાયદામાં)
માતા, -નેઢિયસ્ત્રી+ન્દ્રિય]ગુલૅન્દ્રિય જતુ સ્ત્રી [4.3 લાખ, ૦મણિ ૫૦ લાખું.
'જનપદ ; ન [R. દેશ ૦૨સ ! જુઓ અળતો
જનમ ૫૦ લિ. નમન] જન્મ અવતરવું જત્રતત્ર અ૦ + [ત્રતત્રો જ્યાં ત્યાં
તે (૨) જનમાર; જિદગી. કુંડળી જથરપ(-)થર વિ. જ્યાં ત્યાં, ક્યાંનું
- સ્ત્રી જન્મ વખતના પ્રસંગને ક્યાં હોય એવું; આમ તેમ ખસી ગયેલું;
બરાબર કાળ લઈને બનાવેલું બાર રાશિઅવ્યવસ્થિત
વાળું ચક્ર જન્માક્ષર. કેદ સ્ત્રી જિંદગી જથા અo [i: ] જેવી રીતે
સુધીની કેદ. કેદી વિ.(૨) . જન્મકે
થઈ હોય એવું (કેદી). ૦ગાંઠ સ્ત્રી જથાબંધ અટક નહિ પણ એકસામટું જથારથ વિ૦+, જથાર્થ વિ. યથાયો
વરસગાંઠ; જન્મતિથિ. ટીપ સ્ત્રી યોગ્ય
જનમકેદ, ૨વું અક્રિ. જન્મવું; પેદા જ
થવું. –મારે પુત્ર જન્મથી મરણ લગીને જૂથ; સમૂહ; સમુદાય
કાળ; આખી જિંદગી; ભવ જથાબંધ અ૦ જથાબંધ
જનમેજય પં]િ પરીક્ષિત રાજાને પુત્ર જો ૫૦ જશે
જનમેજનમ અદરેક. જન્મજન્મજન્મ જદપિ અ [. ] જેકે
જનમતી, જનમત્રી સ્ત્રી જન્મ પછી જદા અસં. વા] જે વખતે. તદા અo
ઉત્તરેતર બનનારા બનાવ ને લાભહાનિ જ્યારે ત્યારે; કેઈ પણ સમયે
જણાવતી જન્મકુંડળી પરથી જોષીએ જદુ ૫૦ કિં. વહુ યદુ, નાથ, પતિ,
બનાવેલી પત્રિકા રાય, ચાદવના સ્વામી - કૃષ્ણ. જનયિત્રી સ્ત્રીલં] જન્મ આપનારી-મા વંશપુત્ર યાદવવંશ
જનરલ ૫૦ [.] સેનાપતિ (૨)એક મોટી જધપિ અ૦ જુઓ જદપિ
જ લશ્કરી પદવી
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક
જનશ્રુતિ
ર૭૯
- જમણવાર જનકૃતિ સ્ત્રી [i.] અફવા
જનમવું. સિદ્ધવિ. જન્મથી જ પ્રાપ્ત જનસમાજ જનતા; જનસમૂહ થયેલું–મળેલું. માક્ષર ૫૦ બ૦ વરુ જનરવભાવ ૫૦ માણસને કે જનતાને [ક્ષર જુઓ જન્મકુંડળી. મારે સ્વભાવ
૫ જુઓ જન્મારે. તમામ સ્ત્રી જનહિત નવ લેકનું હિત
સિ. કૃષ્ણજન્મને દિવસ; શ્રાવણ વદ જના [. ઉના), હકારી [. નિનારી આઠમ.-માતરન [. બીજે જન્મ. સ્ત્રીવ્યભિચાર, છિનાળું
- માંધ વિ. વુિં. જન્મથી આંધળું. જનાજે ૫૦ મિ.] મુસલમાનોમાં મડદુ -જન્મ અ૦ જુઓ જનમજનમ. દાટવા લઈ જવાની ખાટલી (૨) એની -તરી,-ત્રીજુઓ જનમોતરી પાછળ જનારું સરઘસ
જન્ય વિ. હિં.] –થી જન્મેલું; પેદા થયેલું જનાનખાનું ન૦ [..] અંત:પુરકરણવાસ (સમાસને અંતે) જનાની વિ. સ્ત્રીઓને લગતું સ્ત્રીઓનું. જપ | [] નામ, મંત્ર ઇત્યાદિનું ટન -ને ! [1] એઝલમાં રહેનારો જપત વિક્મ. ગત જપ્ત, ગુનાસરદંડરૂપે સ્ત્રી સમુદાય કે તેનું જનાનખાનું
સરકારે કબજે કરેલું (૨) માગતા પેટે જનાબ વિ૦ [.. મહેરબાન; કૃપાળુ કબજે લીધેલું.તી સ્ત્રી જતી; ગુનાના (સંબોધન કે શ્રી પેઠે નામ પૂર્વે આદર દંડરૂપે સરકારે કે માગતા પેટે કોઈએ તરીકે, જેમ કે, જનાબ કુરેશી).-બેઆલી લીધેલો કબજો (૨) ઢાંચ વિનિ.) મેટા મહેરબાન; પરમ કૃપાળુ જપમાલા (ઉં.) (-ળા)સ્ત્રી જપ કરવાની જનાર્દન ! [.] વિષ્ણુ, કૃષ્ણ
માળા-બેર જનાવર ન૦ જુઓ જાનવર; પશુ(૨)ચિત્ર; જપવું સક્રિટ લિં. [] જપ કર; રટવું છબી લા. [બવ જનાવરાં આ બીજા જસ વિ૦, -ની સ્ત્રી, જુઓ જપત-તી અર્થમાં બોલાય છે; એવ૦ જનાવરું. જફા સ્ત્રી- [] જુલમ; જબરદસ્તી
ખાનું ન૦ જનાવરનું સંગ્રહસ્થાન; ફૂ જબ અo [fહં. જ્યારે જનિત વિ. [] જન્મેલું
જબર સ્ત્રી [] જબરું જબ્બર; મોટું; જનેતા સ્ત્રીન્d, (િનય)–જન્મ આપ- ભારે કઠણ(કદ, બળ, સત્તા,ગતિ, ઇમાં નારી –મા
ઘણું) (૨) પં. ઉર્દૂ લિપિમાં વપરાતું એક જઈ સ્ત્રી નä.યજ્ઞોપવીત ઝા, ઝો] ચિહન (તે અકાર બતાવે છે). જસ્તવિત્ર
જીઓ ચાપવીત. ૦૮(ડો), વાહ. જોરાવર જબરું ૦જસ્તી સ્ત્રી બળાત્કાર; વિડ ધડ પર જઈ રહે છે તેની લીટીમાં જુલમ. દસ્તવિ. જબરજસ્તી.દરતી વાદ્યતે (ઘા)
સ્ત્રી જબરજસ્તી. રાઈ નવી સ્ત્રી, જન્નત ન [.] વર્ગજિનત, નશીન જબરજસ્તી મુિશ્કેલ લિ.] વિત્ર જુઓ સ્વર્ગસ્થ
જબરુ વિ. જબર જોરાવર; બળવાન (૨) જન્મ કું. લિ.) જન્મવું-પેદા થવું તે (૨) જબાન સ્ત્રી [.] જીભ (૨) બેલી; ભાષા
જનમારોફંડલી [.] (-ળી, કેદ, જબાની સ્ત્રી [i] જુઓ જુબાની કેદી, ગાંઠ, દ્વીપ જુઓ જનમમાં. જબ આ જુઓ જબાન - * તિથિ સ્ત્રી, દિવસ પુંલિ.જન્મને જમ્બર વિ૦ જુઓ જબરું દિવસ જનમગાંઠ. ભૂમિ સ્ત્રી. કિં.] જમ પું, જુઓયમ.ઠડે પુત્ર જમજમદૂત
જ્યાં જન્મ થયો હોય તે સ્થાન કે જમણુ ન જમવું તે ભેજન(૨)નાતવરે. દેશ; માતૃભૂમિ. ૦વું અક્રિટ જુઓ વા૨ ૫ત્ર સ્ત્રી નાતવર (૨)એને દિવસ
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૦
જમણું
જયઘોષણ જમણું વિ. [વું. વામાનમાં મળ] દેશકાળની, આચારવિચારાદિની અમુક
પૂર્વાભિમુખ થતાં દક્ષિણ તરફનું. સ્થિતિ કે તેને સમય. [જમાનાનું (જમણે હાથ શ૦ પ્ર. મુખ્ય મદદગાર ખાધેલ શ૦ પ્રહ પહોંચેલ; અનુભવી; માણસ]. .
(બાપ પાકુ જમદગ્નિ પું[.] એક ઋષિ-પરશુરામના જમાને સ્ત્રી ખરીદને માલ નેંધવાને જમદંડ કું. અમદંડ
જમાપાસું ન પડામાં (ડાબું) પાસું, જ્યાં જમદૂત પુત્ર યમદૂત
જમા રકમ લખાય છે જમના સ્ત્રી હિં. યમુના] ગંગાને મળનારી જમાબંદી (-ધી) સ્ત્રી જમીન માપી,
એક નદી; કાલિંદી-નેવી સ્ત્રી જમના જાત વગેરે તપાસી કરીને તેનું સરકારનદીનું મૂળ
ભરત આકારવું તે; લેન્ડ રેવન્યુજમપુરી સ્ત્રી, જમરાજાનું નગર
સેટલમેન્ટ જમરૂખ નવ જામફળ. ડી–ખી સ્ત્રી જમાબાપુ–સૂ) સ્ત્રી જુઓ જમાપાસું જમરૂખનું ઝાડ
જમાલ ૫૦ [...] સૌંદર્ય જમવું સક્રિ [ઉં. 7મ ભેજન કરવું ખાવું જમાલગેટે ૫૦ જુઓ નેપાળો
(૨) લાભવું; ખાટવું (વ્યંગમાં) [લા] જમાવ છુંજુઓ જમા; જામવું' પરથી) જમશેદી નવરેજ ૫૦ [A] એક પારસી ભરા; ભીડ. ૦૦ સ્રોટ જમાવવું તે " તહેવાર (૨મી માર્ચ)
(૨) બંધબેસતી મેળવણ-મિશ્રણ જમા વિ૦ [.] એકઠું થયેલું; એકઠું જમાવવું સક્રિટ જામવુંનું પ્રેરક (૨) જમા બાજુનું (૩) સ્ત્રી આવક જમાવસૂલ સ્ત્રી, ન મહેસૂલની ઊપજ ઊપજ; વસૂલ (૪) સરવાળે; જુમલે જમાઈ ૫૦ લિ. ગામાનો દીકરીને વર જમિયત સ્ત્રી [.. નર્મયત સમૂહ; મંડળ જમાઉધારન જમા અને ઉધાર; આવક- જમીન સ્ત્રી [fi] ભય (૨)ખેતર તરીકે
જાવકને હિસાબ [અને ખર્ચ વપરાય તેવી જમીન (૩) ઘા રુઝાવાથી જમાખરચ, જમાખચ પુંજન ઊપજ આવતી નવી ચામડી. દાર' વિ. જમાડવું સક્રિટ જમવું'નું પ્રેરક
જમીનની માલિકીવાળ(૨)જમીનને જમાન સ્ત્રી (એકનાતના કેપંથનાલેન) માલિક (૩) લોટબંધે જમીન માલિક.
સમુદાય સમૂહ (ર) બાવાઓને સમૂહ દારી વિ. જમીનદારનું, -ને લગતું(૨) જમાતી વિ૦ જમાતનું–ને લગતું
ત્રી. જમીનદારપણું. ૦દારી પદ્ધતિ જમાદાર . સિપાઈઓની નાની ટુકડીને સ્ત્રી, મહેસૂલ માટે સીધે ખેડૂત સાથે ઉપરી (૨) ઉપરીપણું કે પ્રભાવ દાખવે વ્યવહાર રાખવાને બદલે જમીનદાર એવું માણસ (ટાક્ષમાં) [લા.]. નવી પાસેથી જ મહેસૂલ લેવાની પદ્ધતિ. સ્ત્રીજમાદારનું કામ- પદ
દસ્ત વિ(ભાંગીતડી) જમીનસરસું જમાદિલ અવલ jમ. નમા૪િ મઢ કરેલું; પાયમાલ
અરબી-મુસલમાની પાંચમે મહિને જમે વિવ(ર) સ્ત્રી [. ] જુઓ જમા જમાદિલ આખર ૫૦ [ અ. નમાવિસ્ટ જય પં. કટાર જેવું એક હથિયાર
યાવિરઅરબી-મુસલમાની છ મહિને જમેર (મે) પૃ. જાહેર, સામુદાયિક જમાન ૫૦ [.. જ્ઞામિન જામીન. વખત આત્મહત્યા. --રિયે ડું જોર કરનાર
ન જામીનખત.-ની સ્ત્રી જામીનગીરી જય પં; સ્ત્રી હિ.] છત; ફતેહ. ૦ષ જમાને પું. [૪] યુગ લાંબા સમય (૨) પું, પણ સ્ત્રી [.) જય મળવાથી
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
જયજય
૨૮૧
જલદેવતા કરેલ પિકાર (૨) જય થયો છે એવું જરાયું ન.] ગર્ભને વીંટળાયેલું પાતળું જણાવતો ઢંઢેરો. જયપુંજયજયકાર પડ; ઓર. ૦૪ વિજરાયુમાંથી જન્મતું (૨) અ જે જે (ઈને સામા મળતાં કે (ઈંડામાંથી નહિ) કિંસનો સસરે
ટા પડતાં બેલા શબ્દ). જયકાર જરાસંધ ૫૦ લિં] મગધ દેશને રાજા; ૫છતની ખુશાલીનો પોકાર. શ્રી જરિયાન વિ[f. a[] જરીનું; કસબી સ્ત્રીલં: વિજયની દેવી. તંભ (૨) નટ સનારૂપાનાં ઘરેણાં [] ફતેહની યાદગીરીમાં ઊભો કરેલ જરી સ્ત્રી [૪. ઝર) કસબ, કસબી માલ સ્તંભ. -યંતી સ્ત્રી [.]મહાન વ્યક્તિને (૨) વિ. કસબ સાથે વણેલું, કસબી - જન્મદિવસ (૨) વિજયને વાવટે. –ચા જરી વિ૦ (ર) અજુિઓ જરા] ; સ્ત્રીસિં. દુર્ગા
લગાર. ૦૭ વિ(૨)અ સહેજ; ડુંક જર .પૈસે નાણું સોનું (૨)કસબ જરીકામ ન કસબી ભરતકામ (સેના-રૂપાના તાર) કે કસબનું વણતર. જરીપટ પેશવાઈમાં લશ્કરી સરદારને
કરસ ! [+[Fા. વાર] નારૂપાને કમરે બાંધવાને કસબી પટક તાર, કસબ, કસી વિ. [૧] કસબી; જરીપુરાણું વિહં. ઝરિન + પુરાળ જૂનું કસબના ભરતવાળું
ફાટી તૂટી ગયેલું ઘણું જૂનું જરખ નવ હિં, તરક્ષ] ઝરખ, એક જંગલી જરૂખે ! જુઓ ઝરૂખે પ્રાણી; ઘરદિયો; તરસ
જરૂર સ્ત્રો [..] જુઓ જરૂરત (૨) અ જરજરિયું વિશ્લે. ઝર] છણ થઈ ગયેલું અવશ્ય; નક્કી; અલબત્ત. છત, રિયાત જ ખમ ન૦ પૈસા વગેરે જખમની સ્ત્રી અગત્ય આવશ્યક્તા; ગરજ;હાજત. વસ્તુઓ
-રી વિ૦ જરૂરનું અગત્યનું જરઠ વિ૦ [4] વૃદ્ધ;ઘરડું (૨) કઠણ જર્જરિત-રિત) વિ. લિં] કર્ણ થઈ ગયેલું જરથુષ્ટ્ર ૫૦ [રતા] પારસીઓના જર્મન વિ. [૬. જર્મની નામના દેશનું ધર્મસંસ્થાપક
(૨) પં તે દેશને વતની (૩) સ્ત્રી ત્યાંની જરથોસ્તી વિ. જરથુષ્ટ્રનું, -ને લગતું (૨) ભાષા. સિલ્વરના એક મિશ્રધાતુ
જરથુષ્ટ્રનું અનુયાયી (૩) ૫પારસી જલ ન. [સં.] જળ; પાણી. કીડા સ્ત્રી દાલુ(7ળુ) ન૦ [. નર્ટ પરથી] એક [i] પાણીમાં રમત. ગરિ ૫૦ સૂકો મેવે; આ
મંદિરમાં ઠાકોરજીની પૂજા માટે પાણી જરદી સ્ત્રી- [RA] ઇંડામાંને પીળો પદાર્થ લાવી આપનારે. ૦ચર વિલંપાણીમાં જરદે પું[૪] તમાકુને ભૂકે
ચાલનારું (૨) નવે પાણીનું પ્રાણ. જ જરવું અ૦િ [સં. . ગરજીર્ણ થવું વિ. [4] પાણીમાં ઉત્પન્ન થતું (૨) ના ઘસાઈ જવું (૨) પચવું; હજમ થવું (૩) કમળ. વાલબંબાકાર અ બધે પાણી પાંખું કે છૂટું થવું [કાંચળી પાણી થઈ ગયું હોય તેવું. તરંગ ૫૦ જરા સ્ત્રી હિં] વૃદ્ધાવસ્થા (૨) સાપની પાણીનું મેણું(૨)(ચલાણામાં પાણી ભરીને જરા વિ૦ (૨) અ૦ મિ.) લગાર; શેડું. જાતું) એક વાઘ. ૦૬ ૫૦[ઉં.વાદળ મેઘ
એક, ૦૭ વિ. (૨) અ થોડું લગાર. જલદ વિ. [f. ગઢ] ઉગ્ર; આકરું તેજ વતરા અ૦ થોડું –નહિ જેવું
જલદી સ્ત્રી [1] ઉતાવળ; ત્વરા(ર) અ જરાયત વિ. જુઓ જિરાતી વરસાદના ઉતાવળથી; ઝટ; સત્વર પાણીથી થતું(ખેતી કે પાક માટે; તેનાથી જલદેવતા મુંબવ; સ્ત્રી [.] જળની ઊલટું બાગાયત-કૂવાના પાણીથી થતું) દેવી; પાણીની પરી
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
જલધિ
૨૮ર
જહાજી
જલધિ, જલનિધિ ૫૦ [i.) સમુદ્ર જવાન વિ૦ (૨) j[fi] જુઓ જુવાન. જલપાત્ર નવ લિં] પાણીનું વાસણ -ની સ્ત્રી જુવાની જલપાન નટ પાણી પીવું તે “ જવાબ ૫૦ મિ.) ઉત્તર. ૧દાર વિ૦ [.] જલપ્રપાત પુત્ર પાણુને ધેધ
જવાબદારીવાળું. ૦દારી સ્ત્રી જવાબ જલપ્રલય પં[. ભારે વરસાદ કે પૂરથી દેવાનું જોખમ અથવા ફરજ; જીમેદારી; નાશ થવો તે
જોખમદારી.-બી વિ[] જેને જવાબ જલમાગ ૫૦ કિં.] જળ ઉપર-વહાણમાં માગેલ હોય એવું (૨) જેના જવાબનું - બેસીને જવાનો રસ્તો (૨) નહેર; વહેળે ખર્ચ ભરેલું હોય એવું (જેમ કે પિસ્ટજલસમાધિ સ્ત્રી પાણમાં કરેલા પ્રાણ- કાર્ડ; તાર) ત્યાગ (જેમ કે સંન્યાસીએ)
જવારા પુંવ૨બ૦ ૩િ. નવર;ગવરજવ જલ પં. આનંદ યા ઉત્સવનો મેળા- વગેરેના નાના – તાજ ઊગેલા અંકુર
વડે (૨) સંગીતને મેળાવડે [રોગ જવાવું અ કિ. જવાની ક્રિયા થવી; જલંદ(ધર)૨ ન. ગર) એક ઉદર- જવું'નું ભાવે
વનસ્પતિ જલાગાર ન [સં. 1 + અTIR] પાણીને જવાસી ૫૦ [૩. યુવા; પ્રા. વાસ] એક હાજ; ટાંકી
સ્થળ જવાહિરન[..]હીરામાણેક વગેરેઝવેરાત જલાશય ન[.]કૃતળાવ વગેરે પાણીનું જવાંમર્દ ! [ બહાદુર; વીર જલેબી સ્ત્રી એક મીઠાઈ
જવું અકિ લિ. યા પ્રા. વા] (તેનાં રૂપે – જલોદર ૫૦ લિં] જલંદર
જાઉં, જાય, જા, જાઓ, જતું, ગયું, ગઈ, જહ૫ પુર્નવં] કથનનું કહેવું તે(૨)બકવાદ; જઈશ ઇટ થાય છે. ગતિ કરવી; ખસવું
લવારો (૩) તત્ત્વનિર્ણયની ઇચ્છાથી નહિ (૨) પાસેથી ખસવું; ઓછું થવું (૩) ઘટવું; પણ પરપક્ષખંડન અને સ્વપક્ષસ્થાપનની નુકસાન થવું; નાશ પામવું (૪) વીતવું; ઈચ્છાએ કરેલ વાન્યા.J. ૦૭ વિશ્વં.] પસાર થવું (૫) અન્ય ક્રિો સાથે આવતાં બકવાદ-લવાર કરનારું. છેવું અકિ. તે ક્રિયા બરાબર ચા ચોક્કસ થવાને કે કિં. ] બબડવું – લવારે કરવો ચાલુ રહેવાને ભાવ બતાવે. ઉદાર નાસી જહલાદ પુi.] ગરદન મારનાર;શિરચ્છેદ જવું; ખાઈ જવું; કરતા જવું વગેરે કરનાર (૨) કસાઈ
જશ ૫૦ કિં. યરા ; પ્રા સો કીતિજવ ૫૦ કિં. ય; પ્રા. એક ધાન્ય (૨) જશનન. [૪. ઝરૂનો ઉત્સવને કે આનંદને
જવ જેટલી લંબાઈ અથવા વજનનું માપ દિવસ (પારસી) જવ ૫. હિં. વેગ; ત્વરા; ઝપટ જશવંત વિ. જશવાળું; યશવંત જવ અય જ્યારે [૫]
જશેદા સ્ત્રી સશેદ-શ્રીકૃષ્ણનાં મા જવખાર ૫. જવને ખાર-ક્ષાર; પિટેશ્ય- જસ પું, જુઓ જશ મને કાર્બોનેટ [૨. વિ. .
જસત નહિંવ. નસ) એક ધાતુ જવનિકા, જવની સ્ત્રી]િ ૫ડદે; ચક જનું વિ૦ [૪. વાદરા પ્રા. ગ) જેવું મળતું - જવર અવર સ્ત્રી, વારંવાર જવું આવવું આવતું તે; અવરજવર
જાદા સ્ત્રી જશોદા; યશોદા જવલે અo કવચિત ભાગ્યે
જહન્નમ ન૦ [૨] નરક; દેખ જવવું અકિટ (ફળ માટે) બેસવું ફળ જહાજ ન [] મોટું વહાણ. જી.
થવું; ઉત્પન્ન થવું. (જેમ કે, ફૂલ બેસે પછી જહાજ ચલાવનારે (૨) વિ. જહાજનું,
સીંગ જવે)(ર)(ફળ કે કશામાં)વં પડવા –ને લગતું
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
જહાત
જહાન સ્ત્રી॰ [ા.] જહાં; દુનિયા; આલમ જહાનઞ ત॰ [જીએ જહન્નમ] નરક જહાલ વિ॰ સર૦ મ. ન, જ્ઞાત્નિ: નાદાન] ઉદ્દામ; આકળું (ઊલટું ‘મવાલ’) જહાં સ્ત્રી॰ [ા.] દુનિયા; જહાન. ગીર પું॰ દુનિયાના જીતનારે (૨) એક મેાગલ બાદશાહ. ગીરી વિ॰ જહાંગીરનું, -ને લગતું (ર) [લા.] આપખુદ; જોહુકમીભયુ (૩) સ્ક્રી॰ જોહુકમી, આપખુદી (૪) અમીરી. ૦પના(૦૯) વિ॰ (ર)પું [hī.] જગતનું રક્ષણ કરનાર (બાદશાહ) જહી’ અ॰ નં. યત્ર; ત્રા. સ૪(-હિ, હિઁ)] જ્યાં; જે ઠેકાણે
જહેમત સ્રી [મ. ગમત} મહેનત; શ્રમ જનુ પં॰[ä.] એક પ્રાચીન રાજા, કન્યા, ॰જા,સુતા સ્રી [i.] ગંગા નદી જળ ન॰ [સં. ન] પાણી. કૂકડી સ્ત્રી એક જળચર પક્ષી. 'ૐ' ન॰ ચંદ્રની આજીબાજી આછાં પાણીભર્યાં વાદળાંને લીધે દેખાતું કૂંડાળું ઘેાડા પું॰ એક પ્રાણી; ‘હિયાાટેમસ’, ચર વિનં જુએ જલચર, જબ માફાર અ જીએ જલજલમબકાર જળજળવું અક્રિ [‘જળવું’ઉપરથી] ખળવું (૨) બળતરા થવી જળજથ્થુ વિ॰ આંસુથી ભરાયેલું (લાચન) જળઝીલણા(-ણી) વિ॰ સ્ત્રી॰ ભાદરવા સુદ અગિયારણ
૨૮૩
જીણુ ન[‘જળવું’ઉપરથી]બળતણ લાકડાં જળદેવતા, જળપાત્ર, જળપ્રલય, ત્રુએ જલ'માં [મખાકાર જળમળ વિ૦ (૨) અ॰ જળજીજળબિલાડી સૌ એક જળચર પ્રાણી જળમાર્ગ પું॰ જલમા [સળગવું જળવું અક્રિ॰ [Ä. H; પ્રા. ન] ખળવું; જળસ ન॰ ઝાડા વાટે પડતા પુરુ જેવા ચીકણા પદા
જળસમાધિ સ્ત્રી તુએ જલસમાધિ જળસેાઇ સી॰ (માળવા કે દાટવાને બદલે) જળમાં સુવાડવું તે (સ’ન્યાસીને)
જ ખરા
જળ(-ધ)૨ જુએ. જલ ધર જળાઉ વિ॰ [‘જળવું’ ઉપરથી] ખાળવાના કામનું (લાકડુ) જળાગાર ત॰ જીએ! જલાગાર જળાતિસાર પું૦ [છું. બૈરુ + અતિભાર]પાણી જેવા ઝાડા થાય તેવેા એક રાગ જળાધારી સ્ત્રી નિં. નાધાર ઉપરથી] જેમાં શિવલિંગ પ્રેસાડવામાં આવે છે તે કચારા જેવા ઘાટ (૨) શિવલિંગ ઉપર ટ’ગાતું નીચે કાણાવાળુ જળપાત્ર જળાપે પું‘જળવું’ઉપરથી ખળાપા;કઢાપા જળાશય ન તુએ જલારાય જળા સ્ત્રી [સં. ગઝૌવા] પાણીમાં રહેતા
એક જીવડા (ખરાબ લોહી ચૂસી લેવા તેને ચામડી ઉપર વળગાડવામાં આવે છે) જળોદર ન॰ તુઓ જલદર જોયું ન ગૂમડું મટી ગયા પછી રહેલું ચાઠું જળચું ન॰ મેડા જડતી વખતે પીઢા ઉપર
પાટિયાં જડે છે ત્યારે તેની તડ પૂરવા નીચે મુકાતી પાતળી ચઢ જઈ પું॰ પસા; દોઢિયું [જાળુ ; ગીચ ઝાડી જ ખજાળ સ્ક્રી॰ [ઝાંખરાં+જાળુ ] આશિજંગ પું॰ [ા.) માટી લડાઈ; યુદ્ધ (ર) ઝઘડા; કંકાસ [લા.]
.
જંગમ વિ॰ [સં.] એક ઠેકાણેથી બીજે ઠેકાણે ખસી શકે એવું (સ્થાવરથી ઊલટું) જંગલન॰ [ä.; હ્રા.] વન. –લિચત સ્ત્રી॰ જંગલીપણું. “લી વિ॰ જંગલનું; રાની (૨) ખેડવા વિના ઊગેલું (૩) સુધારા, સ'સ્કાર કે વિવેક વિનાનું [લા.] જગાલ પું॰ [il in] તાંબાના કાટ જગી વિ॰ [ī] જંગ –લડાઈને લગતું (ર) મેટ્રુ; જખરું (૩) સ્ત્રી કિલ્લાની ભીતમાંનું ત્રાંસું ખાકુ જંઘા સ્ત્રી [i.] જાંધ જંજાળ સ્ત્રી ઉપાધિ; ખટપટ જંજીર સ્ત્રી॰ [l.] સાંકળ (૨) એડી જરે પું॰ [મ, નનીર] પાણીમાં બાંધેલા કિલ્લા (ર) ટાપુ; એટ
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
જત
૨૮૪
ત
જત જુએ જંતુ
એવો પોકાર.[કરવું બેજવાબદારપણે અંતર પું; ન લિ. યંત્ર] તાંત્રિક આકૃતિ નાફૂદ કે ખર્ચ કરવું] (૨) તેવી આકૃતિ કે અક્ષરવાળો કાગળ જાઆવી સ્ત્રી જવું ને આવવું તે; આવા કે પતરું; તાવીજ (૩) જાદુ
જઈ વિ. સ્ત્રી [જાવું - જન્મવું જણ; જંતરડું નહિં . યંત્ર] જુઓ જાતરડું જણેલી (૨) સ્ત્રી, પુત્રી જંતરમંતર પં; નવ જંતર અને મંત્ર જાઈ સ્ત્રી [ઉં.વંતિકા.ગર એક ફૂલની વેલ જતરવું સક્રિટ જંતર કરવું (તાવીજને) જાઓ (જાવ” જેડણે નહિ) જવુંનું જાદુઈ અસર આપવી
આજ્ઞાથ બ૦ ૧૦ જંતુ પુજન હિં] નાનું જીવડું. ૦દ્મ[ā], જાકાર(–) પું, “જાઓ” એ ઉદ્ગાર; ૦નાશક વિ જંતુઓને નાશ કરે એવું. સરકાર ન થવો તે (૨) રુખસત વિદ્યા સ્ત્રી, શાસ્ત્ર નવ બેકિટરિ. જાકીટ નહિં. વેટ એક પ્રકારનું પહેરવાનું યેલો . શુદ્ધ વિ. જીવતાં જીવાણુથી વસ્ત્ર; વાસકોટ મુક્ત કરેલું; “સ્ટરીલાઈઝૂડ' વિ. વિ.] જાગ ૫) [d. યા|] યજ્ઞ જ ન હિં. ત્ર] જુઓ છાયાયંત્ર (૨) જાગ સ્ત્રી રન્નાદે (જવારા)
એક જાતનું તંતુવાદ્ય (૩)પુંજન જુઓ જાગતી જોત વિ૦ સ્રો. જેની પતિજંતર, -ત્રી પુંડ જંત્ર વગાડનાર (૨) શક્તિ જાગ્રત હોચ -તરત પારખું બતાવતી જાદુગર; ખેલાડી (૩) સ્ત્રી જંતરવાનું હોય તેવી (દેવી). તાવીજ (૪) તૈયાર ગણતરીને કોઠે; કોષ્ટક જાગતું વિટ ઊંઘતું નહિ તેવું; જાગ્રત (૨) જંપ (જ”) [. ] શાંતિ; નિરાંત, સાવધાન " [(૨) જાગૃતિ છેવું અક્રિટ નિરાંત વાળવી; શાંત પડવું જાગરણ ન૦ કિં.] જાગવું તે; ઉજાગરો (૨)જરા ઊંઘવું–આંખ મળવી(૩)તોફાન, જાગરિત વિ. હિં. જાગેલું; જાગ્રતા ધમાચકડી, ઈવમાંથી રેકાવું તે બંધ કરી જાગરિયે પુત્ર ભૂવાને સાથી-ડાકલું શાંત થવું
વગાડનાર ' જંબુ ન. (સં.) જાંબુ
જાગરૂક વિ. [૪] જાગતું (૨) સાવધ જંબુક પું; ન [i] શિયાળ
જાગતિ સ્ત્રી જાગવું તે(૨)સાવધપણું જંબુખંડ, જંબુદ્વીપ j[.](પૌરાણિક જાગવું અકિo [ઉં. વાઊંધમાંથી ઊઠવું
ભૂગોળ પ્રમાણે મેરુ પર્વતની આજુબાજુ જાગ્રત થવું (૨) પ્રમાદમાં ન પડવું જાગ્રત આવેલા સાત ખંડમાંને એક (૨) રહેવું (૩) જાગતા હવું (૪) ફરી ઊખડવું;
(બૌદ્ધોની માન્યતા પ્રમાણે) ભારતવર્ષ તાજું થવું (જેમ કે, વાત પાછી જાગી છે.) જબૂ ન૦ [.જાંબુ
(૫) અજ્ઞાનમાંથી નીકળવું જ્ઞાન પામવું જંબૂક ૫૦ નવ કિ.) શિયાળ
જાગીર સ્ત્રી .] સરકાર તરફથી બક્ષિસ જબૂખંડ, જંબુદ્વીપ કું. લિ.] જુઓ તરીકે મળેલી જમીન કે ગામ. અદાર જ બુખંડ
| વિ. જાગીર ધરાવનારું (૨) પુંજાગીરને જબૂર ન ખીલ ખેંચી કાઢવાનું ઓજાર ધણી. ૦દારી સ્ત્રી જાગીરદારપણું. -વી
- એક જાતની પકડ છાકરે વિર જાગીરને લગતું (૨) સ્ત્રી જાગીરદારી જંબૂરિયે ૫૦ [‘જંબૂરો ઉપરથી] નાને જાગૃત વિ૦ કિં. વાઘ પરથી અશુદ્ધ રૂપ જબૂરે પું[] એક નાની તપ (૨). જાગેલું; જાગતું જાગ્રત. -તિ અ૦ જુઓ
બાજીગરને મદદનીશ કરે
જ બે અંબે અર “જય અંબે! જય અંબે!” જાગ્રત વિ. [] જાગતું (૨) હેશિયાર;
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રદવસ્થા
૨૮૫
જાતવાન
સાવધ. -વસ્થા સ્ત્રી- [R. નાગ્રત્વ + માનવું કલ્પવું(જેમ કે, હું જાણું કે તે કરશે). અવસ્થા] જાગૃતિની અવસ્થા (૨) ચિત્તની [જાણું જોઈ (ને), જાણીબૂજી(ને)= ત્રણ દશામાંની એક
જાણતાં છતાં; ઇરાદાથી જાચj[૩. યા], વૃત્તિ સ્ત્રી, -ની જાણીતું વિજ્ઞાન પ્રા.ગાળિઓળખીતું
સ્ત્રી નવું સત્ર ક્રિટ હિં, વાવ જુએ (૨) અનુભવી (૩) પ્રસિદ્ધ ચાચક ઇ
. [પાથરણું જાણે અ લિંગાને પ્રા; લાગે એવું જ જાજમ સ્ત્રીત [તુ] પહે, જાડું એક હેય ને એવી ઉભેક્ષા બતાવતે શબ્દ જાજરમાન વિ. જુઓ જાજવલ્યમાન(૨) (૨) “માને કે એવો ભાવ બતાવતો શબ્દ.
તરત પારખું દેખાડે એવું (૩) કરડા અજાણે અ૦ જાણતાં કે અજાણતાં; મિજાજનું; રુઆબદાર; તેલું
વગર ઇરાદે –ણે કે એક જુઓ જાણે. જાજરું વિ૦ (ઉં. વનર] તરત નાશ પામે -@યે અજાણ્યે અજાણે અજાણે
એવું બિચારું પામર (૨) જરી ગયેલું; જાત વિ. [i] જન્મેલું; ઉત્પન્ન થયેલું પાંખા વણાટનું
જાત (ત) સ્ત્રી, કિં. ગા]િ જાતિવગે જાજરૂ પું; નવ ાિ. નાગહર સંડાસ; (૨) ખાનદાન; કુલ (ઉદા. તું તારી જાત
પાયખાનું [ઝગતું; દેદીપ્યમાન ઉપર ગયે) (૩) નાત, જ્ઞાતિ (૪) પંડ; દેહ જાજવલયમાન વિ૦ કિં.] પ્રકાશથી ઝગ- . (૫) મૂળ સ્વભાવ [લા) (૬) (સમાસના જાહધરું વિવજડ જાડી કે ભાગ્રબુદ્ધિવાળું પૂર્વ પદ તરીકે) “જાતનું-પોતાનું, ‘આપ’ જાહપણું ન૦, જાડાઈ સ્ત્રી જાડાપણું એ અર્થમાં. અનુભવ પં. પિતાને જ જાડિયું વિ૦ જાડું
અનુભવ જાડું વિ૦ દળદાર (૨) ચરબીથી ભરેલું જાતક ન [] જાતકર્મ (૨) જન્માક્ષર (૩) ઘાટું (૪) તીણું નહિ એવું (૫) જન્મકુંડળી (૩)જાતક કથા. કથા સ્ત્રી ખોખરું; ભારે (૬) લિ.] મંદ બુદ્ધિવાળું બુદ્ધ ભગવાનના પૂર્વજન્મની કથા (૭)અશિષ્ટ,ગામડિયું (૮) એાછી ઝીણવટ- જાતકમાઈ સ્ત્રી પોતે-જાતે કરેલી કમાણી વાળું (જેમ કે, એનું કામ જરા જાડું - જાતકમ ન [ā] (જન્મ વેળા કરાત) હેય ખરું). અખંડ વિજાડું ઘટ્ટ સોળ સંસ્કારમાં એક (દુધ માટે). બે–ભ)મવિખૂબ જાડું. જાતનું વિ૦ જતે; જાતિથી (ઉદા. જાતને
૨(રેડ વિગાડા જેવું જાડું – ઘટ્ટ કોણ છે એ?) જાડચ ન હિં. જડતા બુદ્ધિની) તબુદ્ધિ સ્ત્રી પોતાની બુદ્ધિ (પારકાની જાણ વિ. [જાણવું ઉપરથી જાણનાર શિખવણી વિનાની) (૨) ઓળખાણવાળું પરિચિત (૩) સ્ત્રી જતભાઈ પું, જાતિભાઈ જાણવું તે; જ્ઞાન; માહિતી (૪) ઓળખાણ. જાતમહેનત સ્ત્રી જાતે કરેલી મહેનત
કાર વિ૦ (૨) ૫. જાણનાર:૦ણહાર સ્વાશ્રય (૨) શરીરશ્રમ , [થવું તે વિ. [‘જાણવું ઉપરથી] જાણનાર. જાતમુચર ! પોતે જ પિતાના જામીન પિછાણ(ન) સ્ત્રી ઓળખાણપિછાન. જાતર અ. હિં. વાત્રો] વાઘરીઇત્યાદિ પાડાભેદુ વિવ વાતને ભેદ જાણનારુ; બકરાને કર વધ કરી દેવીને ઉત્સવ અંદરની વાત જાણતું
કરે છે તે (૨) જાત્રા જાણવું સક્રિલિં, જ્ઞાા.જ્ઞાન](કશા વિષે) જાતરખું વિ૦ જાત સાચવનારું-સ્વાથી
ખબર, માહિતી, સમજ, જ્ઞાન, આવડ જાતવંત, જાતવાન વિ૦ ઉચ્ચ ખાનદાન
કે પરિચય વગેરે લેવું કે પામવું (૨) કે ઓલાદનું
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
જાયો
જાતવેદા
૨૮૬ જાતવેદ(દા) પું, કિં.] અગ્નિ જાદરિયું ન જુવાર કે ધઉંના પાકને લાડુ જાતસ્વભાવ ૫. જાતિસ્વભાવ; કુળને જાદવ છું. જુઓ યાદવ. ૦રાય ૫૦ -બાપદાદાને સ્વભાવ
શ્રીકૃષ્ણ વાસ્થળી સ્ત્રી જાદવોની જાતિ સ્ત્રી હિં.] કુળ, વર્ણ કે નાત તથા અંદર અંદર થયેલી લડાઈ(૨)એક વર્ગના યોનિના ભેદસૂચક વગે; સમુદાય. ઉદા. માણસની મહેમાંહેની લડાઈ લા.]. મનુષ્યજાતિ'; “આર્ય જાતિ(૨)લિંગભેદ- -નવી સ્ત્રીયાદવી; જાદવાસ્થળી સૂચક વર્ગ [વ્યા] (૩) અમુક વર્ગની જાદી સ્ત્રી [i] દીકરી (જેમકે, શાહજાદી) જુદી જુદી જાતિઓમાં રહેલ સમાનધર્મ જાદુ(૬) [] પં; નવ મંત્રતંત્ર કે [ન્યા.. ઢેષ . જાતિ જાતિ વચ્ચે હાથચાલાકીનું કામ. (-)ઈ વિ૦ જાદુથી દ્વેષ. ધમ ૫૦ [G] દરેક જાતિની થયેલું; ચમત્કારીક વિલક્ષણ. (-)૫ટ વિશિષ્ટ ફરજો (૨) એક આખી જાતિને ન જાદુ અને કપટ. (૬)ગર ૫૦ વિશિષ્ટ સ્વભાવ. ભાઈ પુંએક જ જાદુનું કામ કરનાર. (૬)ગરી સ્ત્રી જાતિ કે જ્ઞાતિને હેઈ ભાઈ. ભેદ પુંછ, જાદુની વિદ્યા(૨)જાદુનું કામ. (૬)ગારું જાતિ જાતિ વચ્ચેનો તફાવત. ભ્રષ્ટ વિ. જાદુઈ અસર કરે એવું; માયાવી, વિ. જાતિમાંથી ભ્રષ્ટ થયેલું; ન્યાત બહાર. મેહક. (૬)ગીરી સ્ત્રી જાદુગરી લક્ષણું નવ જાતિનું લક્ષણ-વિશિષ્ટતા ૦-૬)મંતર જાદુને મંત્ર વહેવાર પુત્ર જ્ઞાતિ જ્ઞાતિ વચ્ચે જાદે વિ. [. નિયાણું) જ્યાદા વધારે ખાધાપીધાનો વ્યવહાર. વાચક વિ૦ જાદે પું[૪] દીકર(જેમ કે, શાહજાદો) [સં.) જાતિ બતાવનારું [વ્યા.]. વિશેષ જાન સ્ત્રી [. ના, નાળ] લગ્નમાં વર પુંઅમુક ખાસ જાતિભેદસ્પીશીઝ' સાથે જનારાઓને સમૂહ [પ. વિ.). વ્યવહાર પુર જુઓ જાતિ. જાન છું[] જીવ, પ્રાણ (૨) પ્રાણપ્રિય વહેવાર. સ્વભાવ ૫૦ [i] જાતિ કે માણસ [લા] (૩) દમ, શકિત કેમને વિશિષ્ટ સ્વભાવ (૨) પિતાને જાનકી સ્ત્રી [i.) સીતા. ૦નાથ પુત્ર રામ સ્વભાવ
જાનનિસાર વિ.] પ્રાણને ભેગે સેવા જાતીયવિલ. તિનું, ને લગતું(૨) સ્ત્રી- કે ભક્તિ કરે તેવું
પુરુષ સંબંધને લગતું સેકસ્યુઅલ જાનપદ વિ. [i] ગામડાંનું–ને લગતું (૨) જાતીલું વિ૦ [‘જાતિ ઉપરથી] પિતાની પુ. ગામડિયે (પૌથી ઊલટે) (૩) દેશ જાતિનું સ્વજાતીય
જાકિસાની સ્ત્રી [૫] પ્રાણાપણ જાતુધાન . રાક્ષસ
જાનમાલ પું, જીવ અને માલમતા જાતે (તે) અ [જાત” ઉપરથી] પિતે પડે જાનવરડી સ્ત્રી જાનમાંની સ્ત્રી - (૨)જાતિથી; જાતિ પ્રમાણે (ઉદા. તે જાતે જાનવર ના [B] જનાવર; પશુ (૨) કોણ છે?)
[અભિમાન વાવરુ જેવું હિંસ પશુ લિા] જાત્યભિમાન ન [.] પોતાની જાતિનું જાની વિ .જાન સમું પ્રિય(૨)જીવલેણ જાત્ય વિ. [] જન્મથી આંધળું જાની ૫૦ કિં. યાજ્ઞિક) યજ્ઞ કરાવનાર; જાત્રા સ્ત્રી [૪, યાત્રા તીર્થોની મુસાફરીએ પુરે હિત (૨) એક બ્રાહ્મણ અટક
જવું તે(૨)દેવ કે મહાપુરુષને નિમિત્તે થતો જાનીવાસે પુંછ જાનને ઉતારે માટે સમારંભ કેમેળા(૩)ભરણપોષણને જાનુ સ્ત્રીલિં] ઘૂંટણ માર્ગ. પું(૨)વિજાત્રા કરવા જનાર જાનેવારી પુત્ર જુઓ જાન્યુઆરી જાથુભૂક) અરહમેશ રહે-ચાલ્યા કરે એમ જાનૈયે ૫૦ જાનમાં જનાર પુરુષ
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
જાનાતર
જાનેાત૨ [સ૨૦ હૈ. અન્નત્તા]સ્રીજાન(લગ્નની) જાન્યુઆરી પું[,]ખ્રિસ્તી પહેલા મહિના જાપ પું॰[i.]જપ. કૅ પું[i.]જાપ કરનારા જાપતા પું॰ [મ. નાળદ] પાકા દોખ્રસ્ત; જાતે; કાબૂ; તકેદારી
જાપાની વિ॰ [. Japan; મૂળ નિવ્નોન =સૂર્યોદય ઉપરથી] નપાન દેશનું કે તેને લગતું (૨) તકલાદી [લા.] (૩) સ્રી॰ જાપાનની ભાષા (૪) પું॰જાપાનના વતની જાતા પું॰ જુએ જાપતા [ઉજાણી જળકૃત સ્રી જીિએ જિયાત] મિજબાની; જાફરાન ન॰ [Ā.] કેસર જાફ્રાં(રિચા) ન॰ ખ૦ ૧૦ લાંબા કેશ (ખાસ કરીને અવ્યવસ્થિત) (૨) ખાખરાં. –રિયું, “ૐ વિ॰ જાફરાવાળું જામ પું;ન૦ [[.] વ્હાલે [ઇલકાબ જામ પુંજામસાહેબ;જામનગરના દરબારને જામ પું॰ [સં. ચામ] એક પહોર
જામ ન ∞મળ
જામગરી સ્રી બંદૂક કે તાપના દારૂને સળગાવવા માટેની કાકડી – લીતેા જામણું ન૦ જામવું – ધાવું તે (૨) અધરકણ; મેળવણ
જામદાર પુ॰ [ા. નામદ્ + વાસ્ ૉ.] જામ· દારખાનાના ઉપરી.૰ખાનું નજવાહિર, દાગીના, રોકડ વગેરે કીમતી વસ્તુએ
રાખવાની જગા
ામની સ્રી॰ [સં. યામિની] રાત જામફળ ન॰ એક ફળ-જમરૂખ. -ળી
સ્ત્રી॰ જામફળનું ઝાડ (૨) તેની વાડી જામકુ' અ॰િ [મ. ગમત્ર પરથી] એકઠું થવું; ાં ાં તત્ત્વાનું એકત્ર થવું (જેમ કે ટાળુ' જામ્યું; કચરા, મેલ જામ્યા) (ર) ઘન થવું; ડરવું; બાઝવું; ખધાવું (જેમ કે દૂધ, બરફ જામવાં) (૩) સ્થિર કે દૃઢ થવું (જેમ કે ખીલા જામવે!) (૪) ખરાખર ચાલવું; પૂરું રંગમાં આવવું; પુરબહાર થવું; મચવું (જેમ કે, મૈત્રી, ધંધા, યુદ્ધ જામવાં)
જારીવિરી
જામાતા(−1,−ત્ર) પું॰ [i] જમાઈ જાસ્મિન પું [ક] ખીન્તની જેખમદારી પાતા પર લઈ તે વિષે કબૂલાત આપનારે.. ૰ખત ન॰ જામીન તરીકેના લેખી કરાર, ગીરી, ની સ્રો॰ જામીન થવું તે; ખાતરી આપવી તે
જામિની સ્રી॰ [ä. યામિનî] ામની; રાત્રી જાાન, ખત, ગીરી, -ની જીએ “જામીન’ઇ
જામે પું॰ [l.] મેાટા ઘેરવાળા ઘણાજ
૨૮૭
નીચેા એવા એક જાતના અંગરખા જાદર ન॰ [૩. ન] એક જાતનું ધાળુ રેશમી કપડુ
જાયદાદ સ્રો॰ [TMા.] માલમિલકત; જાગીર જાયફળ ન॰ [સં. નાતિ] એ ક ફળ-તેજાના જાયા સ્રી॰ [i.] સ્ત્રી; પત્ની. પતિ, પતી
[i.] નબ′૦ પતિપત્ની; દંપતી જાયું વિ॰ 'જાવું’=જન્મવું ઉપરથી; પ્રા.ગાય] જન્મેલું (સ્રી૦ ‘જાઈ'). -ચેક પું॰ પુત્ર (ર) વિ॰ પું॰ જણેલા; જન્મેલા જાર (૨,) સ્રી॰ [ă. જીગરી, ગોવા]િએક અનાજ; જુવાર
જાર પું॰[i]પરસ્ત્રી સાથે પ્રીતિ કરનાર;ચાર. કુર્મ ન॰ વ્યભિચાર. ૦૪ વિ॰ {É.] વ્યભિચારથી જન્મેલું જારણ(-યુ)નહિં.]માણસ રેગી થઈ ાચ તેત્રા મંત્ર-પ્રયાગ (૨) વશીકરણ જારત સ્રી॰ [જીએ જિયારત]મુસલમાનામાં મરણને ત્રીજે દિવસે કરવામાં આવતી ઉઠમણાની ક્રિયા જારબાજરી સ્રી જાર અને બાજરી જેવી એછામાં ઓછી જરૂરિયાત;ભરણ પેાષણ. [॰થઈ જવું=મહત્ત્વ ઘટી જવું.) જારવું સક્રિ॰ [ä. ન—નાર્ય પરથી] છણ કરવું
જારિણી શ્રી [i.] વ્યભિચારિણી જારી અ॰ [.] ચાલુ
જારી સ્ત્રી[સં. નાર્ ઉપરથી]જીએ જારક. વિજારી સ્રો॰ પકડાય નહિ અથવા શક ન પડે એવા અભિચાર
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
જા ૨૮૮
જાળું જરુ અ. મિ. કારી] જારી; ચાલુ જસ્ત વિ. [. જોઈએ તેના કરતાં વધારે જારું નવ નિં. નાર ઉપરથી] જુઓ રકમ -સ્તી વિજુઓ સ્ત(૨)સ્ત્રીજુલમ; જાલ સ્ત્રી [i] માછલાં, પંખી વગેરે જબરદસ્તી
પકડવા માટેની જાળી (૨) ઘણી વસ્તુઓ જાહરે અવ+જ્યારે [૫] ગૂંચવાઈને થયેલું જાળું (૩) ફાંદે, ફરેબ જાહેર વિ. [મ. સાહિ] ગુપ્ત નહિ એવું; જાલમ વિ. જુઓ જાલિમ. ૦ર વિ૦ લેઓને જાણીતું(૨) સાર્વજનિક. ખબર
જુલમ કરવામાં પૂરું -મી સ્ત્રી ક્રરતા સ્ત્રી સૌ કોઈની જાણ માટેની ખબર જાલમપણું
(૨) તેને માટે લખાણ છપાણ વગેરેનું જાલિમ વિ. [.] જુલમી, નિર્દય લેવાતું સાધન. નામું નો જાહેર જવ સ્ત્રી જવાની ક્રિયા. ૦આવી સ્ત્રી ખબરફ ઢંઢેરો. સભા સ્ત્રી જાહેર જા આવ
જગાએ અને સૌને માટે થતી સભા જાવક વિ. [જુઓ જાવ બહાર જતું કે જાહેરાત સ્ત્રી [ કા. શાહરા ] જાહેર
મોકલાતું (૨) સ્ત્રી બહાર મોકલેલું તે કરવાની ક્રિયા પ્રસિદ્ધિ (૨) જાહેરખબર (૩) ખરચ; ઉઘારેલી રકમ. બારનીશી (૩) અ. છડેચોક ચાહન
સ્ત્રી જાવક પત્રોની નેંધપોથી જાહેલ વિ૦ જુિઓ જહાલો ઉગ્ર આકળું; જાવજીવ અ [વું. યાર્નીવજિંદગી પર્યત ઝટ તપી જાય એવું [ભવ જાવત અ૦ લિ. યાવત] જ્યાં સુધી [ચંદ્ર- જાહોજલાલી સ્ત્રી [...]દબદબે આબાદી; દિવાકરી શ૦ પ્ર૦ જુઓ સાવચંદ્ર. જાહનવી સ્ત્રી [i.] ગંગા નદી દિવાકરી] [ભંગુર (૩) નાજુક જાળી સ્ત્રી, જુઓ જાલ (૨) ભમરડે જાવ વિ૦ જીર્ણ, ઘસાઈ ગયેલું (૨) ક્ષણ- ફેરવવાની દેરી જાવલી સ્ત્રી (જુઓ ઝાવલી) ખજૂરીનાં જાળવણી સ્ત્રી (રે. બાવળ] જાળવવું
પાંદડાંની સાદડી .. [પાતળું પડ કાજળી તે સંભાળ; સાચવણી જાવ વિ૦ જુઓ જાવ (૨) ન રાખનું જાળવવું સક્રિટ જુઓ જાળવણી સંભાજાવંતરી, જાવંત્રી સ્ત્રી, જાયફળ ઉપરનું ળવું; સાચવવું
સુગંધીદાર છોડું –એક તેજાને જાળાવાળા વિ૦ અંગ દેખાય એવા આછા જાવા ૫૦ હિંદી મહાસાગરને એક બેટ વણાટવાળું (૨) જરી ગયેલું જાવું અતિ [ઉં. વન પ્રા. શા. જન્મવું; જાળઝાંખરાં નબળજાળ અને ઝાંખરાં (૨) સક્રિ જન્મ દે; જણવું
ળિયું નહિં.મકાનમાં અજવાળા જાસક વિ. પુષ્કળ; જોઈએ તે કરતાં વધુ. માટે મૂકેલું બાકું (૨) જાળીદાર ધુમાડિયું
-કિયાં નવ બ. વ. પુષ્કળતા જાળી સ્ત્રી વુિં. ગા) વચમાં કાણાં રહે જાસાચિઠ્ઠી સ્ત્રી જાસાનું કારણ દર્શાવતી એવી ગૂંથણી કે તેવી બનાવટની વસ્તુ ચિઠ્ઠી
એિક ફૂલઝાડ (૨) તેવી ગૂંથણવાળા વાળાથી કે સળિજાસુ, જાસૂદ(દી, સ્ત્રી પ્રિા. નાનુયT] ચાથી ભરેલું બારીબારણાંનું કમાડ કે જાસૂસ ! [.] શત્રુની છૂપી રીતે બાતમી ભીંતનું જાળિયું (૩) ભમરડાની જાળ જાણી લાવનાર (૨) કાસદ. -સી સ્ત્રી જાળું નહિં. શાસ્ત્રો એકબીજા સાથે ગૂંચાઈ છૂપી બાતમી લાવવાનું કામ
કે ગૂંથાઈને બનેલું કોકડું ઉંચું (જેમ કે જસે પુંછ અંગત વેર વાળવા લેકે પર છેડ વેલા ઇનું) (૨) કરેળિયાનું બાવું કરાતી જબરદસ્તી (૨) તેને માટે અપાતી (૩) આંખની છારી (૪) જાળ; ફાંસલો છૂપી ધમકી
(જેમ કે કપટનું જાળું)
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
જાંગડ
૨૮૯
જિવા પત્ર
જગડ (0) વિ. જેવા દેખાડવા, મૂલ્ય જિમ અ૦-જેમ [૫]
આપ્યા કે સોદો કર્યા સિવાય લીધેલું જિમખાનું ન [૬. નિમવાના સર૦ ૧. જંગલ ૫૦ ગેરે; ટોપીવાળો (કાંઈક નવાના=મોટીશેતરંજી](મેદાની રમતતુચ્છકારમાં) (૨) જંગલી
ગમતની મંડળીને ખેલવાની જગા જાઘ () સ્ત્રી જંધા સાથળ, ધિયો મુંબ જિયાફત સ્ત્રી [મ. જાત; મિજબાની
જાંધ ઢંકાય એવડે તંગિયો-ચઠ્ઠી જિયારત સ્ત્રી [૪] જુઓ ભારત જાંબુ (૦)ન[4. નંa] જાંબુડાનું ફળ. હિયું કિયાવર ૫૦ વરરાજા
વિ. જાંબુના રંગનું. હું વિ૦ જાંબુના જિરાફ ન [૬, મ, આફ્રિકાનું
રંગનું(૨)૧૦ જાંબુ વડે ૫૦ જાંબુનું ઝાડ એક જંગલી પશુ જિકર સ્ત્રી [સ. નિ] કથન; વાતચીત જિરાયત વિ. [] જુઓ જરાયત
આગ્રહ; હડ; મમત [દસ્ત લિ.] જિર્ણો પુત્ર [](સરહદ પ્રાંતની કોમામાં) જિગર નવ [1] હૈયું (૨) દિલોજાના પંચ; પરિષદ સંમેલન જિગીષાઢી [] જીતવાની ઇચ્છા. -જુ જિલકઇ પું[. નિરમા મુસલમાની વિ. [i.) જિગીષાવાળું
૧૧મે મહિને જિજીવિષા સ્ત્રી [i] જીવવાની ઇચ્છા જિલહજ ૫૦ [બ. વિઝિટ્ટ મુસલમાની જિજ્ઞાસા સ્ત્રીલિં.] જાણવાની ઇચ્છા,જ્ઞાન- ૧રમે મહિને
પિદાર્થ પ્રાપ્તિની ઇચ્છા.-સુ વિર્થi]જિજ્ઞાસા- જિલેટીન ન [૬] એક પ્રાણિજ ચીકણો - વાળું [અંતે) ઉદા. ઈદ્રજિત જિલદ સ્ત્રી. [૪] પુસ્તકનું ચામડાનું પૂંઠું જિત વિ. હિં. નિવ) છતનારું (સમાસને (૨) પુસ્તકને જુદે બાંધેલ વિભાગ જિત વિ૦ [i] જિતાયેલું
જિલે પૃ. [૪. નિરુ] વિભાગ (૨) કલેજિતાડવું સક્રિટ જીતવું'નું પ્રેરક _કટરની હકૂમત નીચે મુકાતે દેશને ભાગ જિતાત્મા વિ. હિં] જાતને-પિતાની જિવાઈ સ્ત્રી[વ ઉપરથી] જીવનનિર્વાહ વાસનાઓને છતી હોય એવું
પેટે બાંધી આપેલી રકમ કે જમીન જિતાવવું સક્રિ૦, જિતાવું અ૦િ -ગરાસ બિચાવવું(૨)પોષવું
જીતવુંનું પ્રેરક અને કમણિ જિવાડવું સત્ર ક્રિ જીવતું કરવું; મરતું જિતેંદ્રિયવિન્યું. ઈદ્રિયને છતી હોય એવું જિવારે પું[જીવ ઉપરથી જન્મારે જિદ્ર સ્ત્રી [.]. છ હઠ –દી વિ૦ જકી. જિવાવું અક્રિય “જીવવુંનું ભાવે જિન ન. [૬. કપાસ લઢવાનું કારખાનું જિવાળી સ્ત્રી તબલાંના ચામડા ઉપરનું જિન વિ૦ [G] (રાગદ્વેષાદિ ઉપર) જય કાળું વતુલ (૨) તંબૂરાના ઝારા પર
મેળવનારું (૨) પં. બુદ્ધ (૩) જેન તારને લગાડાતા દેરા (તને લઈને સૂર તીર્થકર (૪) વિષણ. ધમ પું. જેન બરોબર મળે ને રણકે છે) ધર્મ. મંદિર ન જૈન મંદિર. -નેન્દ્ર, જિબણુ પું [ā] ઇદ્ર (૨) વિષ્ણુ (૩) વિ. -નેશ્વર કું. લિં] જૈન તીર્થંકરજિન ફતેહમદ વિજયી
(૨) બુદ્ધ ભગવાન સ્વર્ગવાસી જિસમ ન૦ [મ. ગિw] શરીર જિન્નત નવ જન્નત નશીન વિ. જિસસ(ાઇસ્ટ) ૫૦ ] ઈશુ ખ્રિસ્ત જિસી વિ૦ (૨) પું[] એ નામની જિહાદ સ્ત્રી[૪] જુઓ જેહાદ
એક રખડાઉ જાતનું માણસ જિહવા પું[૪] ઈશ્વરનું યહુદી નામ જિભાળ(-) વિ. [જીભ ઉપરથી] બહ- જિહુવા સ્ત્રી[] જીભ. ૦ચ પુનઃ બેલું અસભ્ય (૨) ભૂરું (શબ્દ-વેણ) લિ.) જીભનું ટેરવું૦૫ન દાંડી અને
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
જિંગડી
૨૯૦
જીવતદાન પાંદડું મળે ત્યાં ઉગતું છભ આકારનું -ભાજડી(-રી-ળી સ્ત્રી બેલાબેલી; નાનું પાન વિ. વિ.]
તકરાર. ભી સ્ત્રી જીભના આકારને જિંડી સ્ત્રી તરાં, ગાય, ભેંસ ઈત્યાદિ વહાણને આગળ ભાગ (૨) દેશી
પશુઓના કાન વગેરે અંગ પર બાઝતો વહાણોમાંના ત્રણમાંને વચલો સઢ (૩) જીવ. -ડું ન જિગેડે (૨) નાનું ઊલ ઉતારવાની ચીપ કે પટી; ઊલિયું
છોકરું લિ.). પં. મોટી કિંગડી જીમી સ્ત્રી વ્યાઘરાને બદલે કાઠી સ્ત્રીઓ કથ્થાઈ જિંજર પુ. આદુના રસવાળું એક પીણું રંગનું જે કપડું પહેરે છે તે [[.] જિંદગાની સ્ત્રી [1. જન્મારે; જિંદગી જીમૂત પુંકન. મેઘવાદળ, વાહન ૫૦ જિંદગી સ્ત્રી [B] જીવન (૨) આયુષ્ય. રણ વિજુઓ જીણ
ભર અ૦ આખી જિંદગી સુધી જીરવવું સક્રિ. પ્રા. (ઉં.3) પચાવવું; જી કુંજંઈ પૈસે (જેમકે, બેજી, અડધે) હજમ કરવું (૨) સાંખવું; વેઠવું જી અત્ર કાવ્યમાં પાદપૂર્તિ માટે વપરાય છે. જીરવાવું અ&િ૦ જીરવવુંનું કર્મણિ જી અ [વં. “ની'; ત્રા. નાગ =ઘણું છો] ઇરાકી સ્ત્રી છરા સાથે આથેલી કેરી “આ રહ્યો, ‘વારુ વગેરે અર્થ બતાવનાર જીરાસાળ સ્ત્રી એક જાતની ડાંગર માનવાચક ઉદ્ગાર (પ્રશ્નાર્થક કે “હારને જીરિયાકેરી સ્ત્રીના જીરા જેવી વાસવાળી કરી નિશ્ચયાર્થક જેમ કે, “જી?”=શું; “છ” = જીરું નહિં . નીર(ર) . ન્ની એક હા, ઠીક) (૨) નામને જોડાતો માનવાચક મસાલો શબ્દ ઉદા. “પિતાજી'
છણ વિ.] એક જૂનું ઘસાઈ કે ખવાઈ. જી સ્ત્રી, બ્રિા. ના માતા; બા. છ સ્ત્રી ગયેલું. વર કું. (.) માલુમ ન પડે
બા (૨) મેટી મા; દાદી. વજીબહેન, એ શરીરમાં રહેતે ઝીણે ધીમો તાવ. ૦જીબા સ્ત્રી મેટી નણંદ. ૦જીમાં -èદ્ધાર ૫૦ કિં. કર્ણ થયેલાને સ્ત્રી ઘરડી મા, દાદીવજો દાદો - સમરાવવું તે
[ઉગાર છણ સ્ત્રી; ન૦ સિર૦ સે. ન= અંગો જીલબે અઠ અતિશયે તાબેદારી સૂચવતે
કરીમાંગેટલી પરનું રુવાંટીવાળું સખત પડ જીવ ! કિં.] શરીરનું ચેતનતત્વ; પ્રાણ(૨) જીત સ્ત્રી [“જીતવું' ઉપરથી ફતેહવિજય પ્રાણ (૩) મન; દિલ (૪) લિા. પૂજી; જીતવું સકિ. હિં. ]િ ફત્તેહ મેળવવી દોલત (૫) દમ સાર (૬) કાળજી; લક્ષ છતૂન નવ જુઓ જેતૂન
ઉદા. “જીવ રાખીને કામ કરવું. ઉકાળો જીતેલું ન [જુઓ ધીતેલું એક ફળ અને પં. બળાપ લેશ. ૦૪ત(g) jના તેમાંનું બીજ
જીવડું. જન વિક અત્યંત વહાલું. ૦ર્ડ જીદ સ્ત્રી- જુઓ જિદ્દ
ન કદમાં નાનું જતુ. ડેમ પુંછ છવ; જન ૫૦ મિ. નિન્નો એક જાતનું ભૂત આત્મા (૨) કીડે સ્વિામી; પતિ જન પં . નીન; પ્રા. વળ] ડાનું પલાણ જીવણ(જી) પું[સં. નીવન જીવનને જીન નવ એક જાતનું જાડું મિલનું કપડું જીવત ન જીવિત; જીવતર. ક્રિયા, ચરા જીને પું. [1.] જુઓ દાદરબારી
સ્ત્રીપિતાના મરણ પાછળ કરવાની જીભ સ્ત્રી છુ. વિવા; પ્રા. નિ] બલવાની ક્રિયા (વરો વગેરે) જીવતાં જ કરવી તે. કર્મેન્દ્રિય (૨) વાચા વાણું (૩) જાગત અ૦ હયાતી સુધી. દાન ન સ્વાદની ઈદ્રિય(૪)ડા પહેરવા વપરાતી આફતમાં સપડાયેલાને કે પિતાના પટીનું સાધન (૫) પાવા ઈછનું મોટું સકંજામાં પડેલાને ન મારવો-પ્રાણનું
દાબવાની પટી. વલડી સ્ત્રી જીભ. દાન-રક્ષણ કરવું તે; જીવિતદાન
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
' વતર ૨૯૧
જુક્તિ જીવતર ન જન્મારે
ચાલો(૨) જીવતું હેવું કે રહેવું; હયાત જીવતું વિ. [જીવવુંનું વકૃ] જીવવાળું હોવું કે રહેવું (૩) જીવન ગુજારવું
જીવનશક્તિવાળું સવ(“મરેલેથી ઊલટું) જીવશેષ પુ. વનસ્પતિ કે પ્રાણીને પૃથ્વીને છવડ વિ. અતિરાગ મહેનત કરાવે એવું પડમાંથી મળી આવતો અવશેષ સિલ” જીવદયા સ્ત્રી છે - પ્રાણીઓ પર દયા જીવસટોસટ અ. જીવને જોખમે જીવન ન. ]િ જીવવું તે (૨) આયુષ્ય; જીવહત્યા સ્ત્રી પ્રાણીની હત્યા જિંદગી (૩) જીવનશક્તિ; પ્રાણ, કથા જીવંત વિ૦ [] જીવતું પ્રાણવાન સ્ત્રીજિંદગીનું વૃત્તાંત. કલહ ૫૦ જીવા સ્ત્રી વુિં.] ધનુષ્યની દેરી (૨) જુઓ જીવનસંગ્રામ. કાય નવ “કર્ડ ઓફ એન આ ગ.] જિંદગીનું મુખ્ય કાર્ય ચરિત(-2) જીવાણુ પુવન.]અણુ જેવડે છવ;(૨) નવ જિંદગીનું વૃત્તાંત. દષ્ટિ સ્ત્રી જીવન વનસ્પતિ સૃષ્ટિમાં નાનામાં નાનો એકમ વિષેની દષ્ટિ - દષ્ટિકોણ. દેરી સ્ત્રી, “બેટિરિયા કિીડાને સમૂહ
જીવનરૂપી દેરી; આયુષ્ય (૨) જીવનને જીવાત સ્ત્રી [‘જીવ” ઉપરથી છવડા કે મુખ્ય આધાર લિ.). નિર્વાહ જીવાત્મા પુંલિ.જીવજીવદશાવાળે આત્મ ભરણપોષણ. ૦૫લટો ! આખા જીવન જીવાદોરી સ્ત્રી, જુઓ જીવનદોરી નમાં થતો પલટો; ક્ષેત્વર્ઝન”. પ્રક્રિયા જીવાંતક ડું [ઉં, પારધી (૨) મારે; ખૂની સ્ત્રી જીવ ટકાવવામાં થતી રાસાયણિક જીવિકા સ્ત્રી સિ.] આજીવિકા ગુજરાન કિયા; “મેટબોલિઝમ. મંત્ર છવ- - સાધન નને મુખ્ય ધ્યાનમંત્ર. ૦મૂળી સ્ત્રી જીવિત વિ૦ લિં] જીવતું (૨)નવ જીવતર જીવનનું મૂળ. શક્તિ સ્ત્રી જીવનની જીવિતવ્ય નવ લિં] આવરદા(૨)જીવવાનું મૂળ શક્તિ. ૦સખી સ્ત્રી સહધર્મ- પ્રજન ચારિણ; પત્ની. સંગ્રામ ! જીવતા
-જીવી વિલિં) (સમાસને અંતે)જીવનારું; રહેવા માટે પ્રાણીઓને કરવો પડતો
નભનારું. ઉદા. “શ્રમજીવી સંગ્રામ; “સ્ટ્રગલ ફૉર એકઝિસ્ટન્સ. આવી સ્ત્રી વુિં. નવા મુંજ વગેરેથી ખાટલે સાફલ્ય નવ જિંદગીની સફળતા.
ભરતાં વચમાં જે બે સેરે વારાફરતી સિદ્ધાંત ૫૦ જીવનને ખાસ સિદ્ધાંત;
બુડાડે છે અને તારે છે તે જીવનમંત્ર. સુત્રો જુઓ વનદેરી જેવું ન[. નિટ) છોડને કેટલાવાળો (૨) જીવનમંત્ર. સ્મૃતિ નસ્મરણરૂપે બીજકોષ [વિક જીથરાવાળું
લખાયેલી આત્મકથા; મિનિસન્સીઝ ઈયર (૦)નબવજુઓ ઝચરા-રિયું જીવન્મુક્ત વિ૦ કિં.] છતે દેહે માયાનાં જુઆ ન૦ કિં. રાતિ પ્રા. ઝૂમ(૩)] જુ બંધનમાંથી મુક્ત. -ક્તિ સ્ત્રી [સં.) જૂગટું. ૦ખાનું નવ જુગારખાનું. ખોર, જીવન્મુક્ત દશા
૫૦ જુગારી છવભક્ષી વિ. જીવને મારી ખાનાર;
જુઆ નવ સંયુક્ત કુટુંબમાંથી છુટા પડી
નવો માંડેલે ગૃહસંસાર કાર્નિવારસ'
ચબરાક
જુઆી ૫૦ ભરતી; ઝાર જીવ વિ. જીવ ઉપરથી] ચાલાક,ચપળ;
જાઓ સક્રિટ જેવુંનું આજ્ઞાથે બીજે જીવલેણ વિ. મૃત્યુ ઉપજાવે એવું .
પુરુષ બ૦ ૧૦ છલક છું. (સં.) મૃત્યુલોક
જીત વિલં-યુવત]જોડેલું(૨)ોગ્ય અનુકૂળ જીવવું અક્રિ. [સં. ની] જીવનક્રિયાઓ શક્તિ સ્ત્રી [સં. યુક્તિ] ઉપાય; કરામત;
કરવાની શક્તિ હેવી; પ્રાણ ધરવા; શ્વાસ તદબીર (૨) રીત; પ્રકાર:
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીંગ
જુગ પું॰ [સં. યુ] જમાના જુગત વિ॰ જુએ નુક્ત જુગત(~તી) સ્રો॰ જીએ સ્તુક્તિ જુગતુ વિ॰ [નં. યુક્ત] » ધબેસતું; યેાગ્ય જુગદાધાર પું॰ જુઓ જગદાધાર [૫.] જુગલ ન॰ [સં. યુ] ોડુ, નકોર પું કૃષ્ણ, જોડી સ્રો યુગલ; જોડી જુગાર પુ॰ [જુઓ જુગારી] નૂગટું; ધૃત. -ચિા પું૰ જીગારી. –રી વિ॰ છે. થતારિન્; મા. ખૂબરિ] જુગાર રમવાની લતવાળું (૨) પું॰ જુગાર રમનારા જુગુપ્સા સ્રો॰ [i.] નિદા (૨) ચીતરી; સખત અણગમે. “પ્સિત વિ॰ [i.] નિદિત (ર) ચીતરી ચડે તેવું જીગ્મ ન॰ [સં. સુક્ષ્મ] યુગલ; તેડુ જીરું' વિ॰ ઝુઓ જૂહું ૧ થી ૩ જીતાવવું સ॰ ક્રિ, જીતાજી' અ ‘નૂતનું’નું પ્રેરક અને કમ*ણિ જુદાઈ સ્રી [il.] જુદાપણું જુદું' વિ॰ [ા. ઝુલા] છૂટું; અલગ; વેગળું (૨) અને ખુ; અસાધારણ [પતિ શુદ્ધ ન॰[Ä, યુદ્ઘ]લડાઈ. પતિ પું॰ સેનાનવર્ટ સ્ત્રી જૂનાપણું; જુનવાણીપણું જુનવાણી વિ‘તૂ નું (૨) જૂના વિચારનું; આર્થોડોક્સ’
જીખાન સ્ત્રી॰ જીએ! જમાન. -ની સ્રો
એલીને જણાવેલી હકીકત; સાક્ષી જુમલા પું[મ. એક ંદર આંકડી;સરવાળા જુમા પું॰ [મ. જીમબદ] શુક્રવાર, મસી. (-સ્જિ)દ સ્ત્રી (શુક્રવારની નમાજ પઢવાની) માટી મસીદ જુમેરાત સ્ત્રી [ન્નુમા + રાત] ગુરુવાર જુમ્મેદા(-થા)૨ વિ૦ [[.] “જોખમદાર; · જવાબદાર. –રી સ્ત્રી॰ [...] જોખમદારી; જવાબદારી [જવાબદારી જુમ્મા પું [૬. નિમ્મદ } જોખમદારી; જીલકું ન॰ [જીએ ઝુલ્ફ] વાળની લટ – ગૂંછળુ
જુલમ પું[મ. ગુલ્મ] જબરદસ્તી;બળાત્કાર
ર
Yv[r
(ર)અત્યાચાર; અન્યાય (૩) કાઈ વાતમાં અતિશયતા કરવી કે ખૂબ કરી નાખવું. એવા ભાવ બતાવે છે.ગાર વિજીલમી. -સાત પું॰ જુલમ. –મી વિ॰ [ī] જુલમ કરનારું; જુલમગાર (ર) જેમાં જીલમ હાય તેવું; જીલમભરેલું જુલાઈ પું॰ [...] ખ્રિસ્તી સનના સાતમા
મહિના
જુલાબ પું॰ [મ. ગુરૂવ] ઝાડા થાય એવું એસડ; રેચ (ર) દસ્ત; ઝાડા જીહ્ન ન॰ [hi.] જીએ જીલકું જીમ પું॰ [મ.] નુએ જુલમ જીવકું ન॰ + [જીએ જીવું] જાગતું જીવતી સ્ત્રી॰ જુએ યુવતી જુવા,ખાનું,ખાર જુએ ‘બ્રુઆ’માં જુવાન વિ॰(૨)પું॰બ્રુએ જવાન; યુવાન. ॰ોધ વિ॰ ભરન્તુવાન (ર) મજબૂત; કદાવર. —નિયાવાળું ન॰ જીવાન સ્ત્રીપુરુષાનું ટાળુ (૨) તાક્ાની કે અતિ સાહસવાળુ ટાળું [લા.]. નિયું વિ જુવાન. ભૂતિયા પુંજ્જુવાન. –ની જીએ યુવાની [અનાજ; જાર જીવાર સ્ત્રી [. ખુમારી, નૌવાર] એક જુવારુ' ન, જુવાર પું॰ જુએ જુઆરું જુવાળ કું॰ [જીએ જીઆળ]ભરતી; ઝાર જીવું ન॰ [ જુવા] જાગડું; જુગાર જુસ્સાદાર વિ॰ જીસ્સાવાળું જુસ્સા પું॰ [જીએ જોશ ઊભરો; જોસ (૨) લાગણીના જીસ્સા (૩) જોમ; અળ જુહાર કું [વે. નોર્] ‘નમસ્કાર', સલામ' એ ભાવ બતાવતા શબ્દ પટોળાં ન૦ ૦ ૧૦ બેસતા વર્ષોંને દિવસે આશીર્વાદ લેવા જીહાર કરવા તે. ન્યૂ સ્ત્રી [સં. યૂ7; મા. નૂ] માથામાં કે ચામડી પર પડતું એક જંતુ જઈ સ્ત્રી [સં. યૂચિા; મા. બ્રૂહિયા,· ભૂદ્દિ] એક ફૂલવેલ જાગટું ન॰
નુ ધૃત; જુગાર જાજ વિ॰ બહુ થાડુ'; જરા. જાન વિ ઘણું થાડું; જરાતરા
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગૂજવું
જ્જૂજવું વિ॰ [અર. નુગંનુમ] જીદુ; નાખુ જૂર પું॰ [i.] (વાળા) 3; સમૂહ ટં ન॰ [. બુઢ્ઢ] જૂઠાણું
તૂટંણ ન॰ [i. જીe; ત્રા. નુઢ્ઢ] અઠવાડ; એઠું; છડામણ [ટાણુ +, “ણુ' ન॰ જૂઠી વાત જ્યૂટાલુ' વિ ાહું ખેલવાની ટેવવાળુ ન્યૂ ૐ વિ॰ [જુએ ઝૂ] અસત્ય, સ્તુઠ્ઠું (૨) કૃત્રિમ;બનાવટી(૩)રહી ગયેલું જડ(અંગ) ન હું' વિલિં. નુટ; ત્રા. નુટ્ટ] અં; એઠું' તૂડીસ્ક્રી॰ [શં. તૂટ] ઝૂડી. –ડે પું॰સાવરણી (ર) ડા [બળદ વગેરે) ભૂતવું સ॰ ક્રિ [મા‚ નુત્ત] ોડવું (ગાડું, ભૂતિયું ન॰, જાતી સ્રો, જૂતુ ન [નં. યુક્ત; ત્રા. સુત્ત પરથી] ખાસડુ; જોડા જૂથ ન॰ [સં. યૂ] ટાળુ સમૂહ જૂન પું॰ [] ખ્રિસ્તી સનના ૬ઠ્ઠો મહિના જૂનું વિ[i, -ન, જૂના, ખુળ] પુરાણું; પ્રાચીન; અગાઉનું (૨) જર્જરિત; છણ (૩) ઘણા વખત વીતેલું (જેમ કે જૂના ગાળ; જૂના મિત્ર); ઘણા વખત વાપરેલું (જેમ કે, નું વાસણ ઇ૦) (૪) રીઢું; નામીચું; અનુભવી (જેમ કે જૂના ચાર, જૂના જોગી, ઇ॰). પુરાણું વિ॰ ગમે તેવું નું; ફાયુ તૂટ્યુ; છણ જૂરી સ્રી [...]ફેસલા આપવામાં ન્યાયાધીશને મદદ કરનારું પંચ જૂવા પું॰ [સં. ચૂ;] ઢારના શરીર પર ચાટતું એક જીવડું [ખાવાં જો ફેવું અક્રિ॰[f. STM] બેઠાં બેઠાં ઝાકાં જાલકાસ્ત્ર ન॰ [i.] રાત્રુને ઊધમાં નાખી “કે તેવું અસ્ર
જે (જે)સ॰ (૨)વિ॰ [નં. યવ્] (‘તે’ સાથે સંબંધમાં વપરાય છે, તેનાં રૂપા- જેણે, જેને,જેનું ઇ॰).(૩) અ૦ + કૈ(વાયના એ વિભાગને જોડતું અપેક્ષાપૂરક અ॰)(ઉદા॰ તેનું કારણ એ છે જે (કે) . > જે (જે) પું॰; સ્ત્રી॰ [સં. ગય] + ફતેહ. જે
.
પું॰ જય જય; વંદન (ર) અ॰ વનસૂચક
૨૯૩
જેરકડી
ઉગાર. જેકાર પું; સ્રી જુએ
હ
જયજયકાર
જેઓ (જે) સ॰ [જેનું ખ૦ ૧૦] (તેનાં રૂપા–જેમનું, “નાથી ઇ૦) જેટલુ’ (જે') વિ॰ [i. યાવળ; ત્રા. ત્તિમ, નૈત્તિ] (‘તેટલું’ના સમધમાં વપરાય. કંદ, સંખ્યા, વજન ઇ॰નું માપ કે મર્યાદા સૂચવે છે.) -લે અ॰ ('તૈટલે' સાથે સંબંધમાં) જેટલે અંતરે, હદે કે મર્યાદા ૪૦માં (૨) જે વખતે; જ્યારે [૫] જેમ પું॰ [É. શ્રેષ્ઠ, પ્રા. બેટ્ટ] વરના માટે ભાઈ (૨)વિક્રમ સંવતના આઠમે મહિના (૩) વિ॰ જીએ જ્યેષ્ઠ. ખેતાણી સ્રી [ત્રા. બિટ્ટાñ] જેઠની વહુ. –ડી વિ॰ જેઠ મહિનાનું, –ને લગતું (ર) સ્રી જેઠ મહિનાની પૂનમ. “ડીપુત્ર પું॰ પહેલા ખેાળાના અથવા વડે પુત્ર જેઠીમધ ન॰[Ä, ટિ (કા. ટ્ટિ) મ] એ ક્ વનસ્પતિ; ઔષધિ
જેણી (જે) સ॰ 'એ'નું સ્ત્રી (‘તેણી’ સંબંધમાં; જૂના પદ્મમાં, કે હાલ મુખ્યત્વે પારસીઓમાં) (ર) વિશ્ત્રી જે, ગમ અ॰ જે તરફ
જેણે (જ) સ૦ ‘જે'નું તૃતીચાનું રૂપ જેતા પું॰ [i.] જીત મેળવનાર વિજેતા જેતૂન (જ)ન॰[.]એક તેલી ખી;‘લિવ’ જે તે સ॰ (૨)વિ॰ ગમે તે કાર્ય (૩)ફાલતુ; સામાન્ય (ઉદા૦ આ કાંઈ જે તે માણસથી ન બને) જેમ પું; સ્રી॰ [4.] ખાસું જેમ પું; સ્રો॰ [ા] શેાભા; સુંદરતા જેમ (જૅ) અ॰ {પ્॰ નિષ(-મ), એમ ] જે રીતે. જેમ કે અ॰ દાખલા તરીકે. તેમ અ॰ ગમે તેમ; હરાઈ રીતે; મુરલીથી
જેમનું (જૅ’) સન્મ॰૧૦ [જે]જેએનું (૨) વિ॰ જે પ્રમાણેનું; જેરીતનું; જેવું (૩) જે ખાન્તુ કે તરફનું
જૈર (૪) અ॰ [ા.] વી; તાએ; પરાજીત. ૦કડી સ્ક્રી॰ ઘેાડાના ચાકડાની કાંટાવાળી
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે=જોઈશે.
વું
વિ. સાધારણ
(૨) ગમે
તે
જેરબંદ
૨૯૪ કડી. બંદ-ધ) ૫ [.]લગામને તંગ જોઈનું અવ કિવ ખપ, જરૂર કે ઈચ્છા સાથે જોડનારી ચામડાની કે જાડી બનાતની હેવી (૨) સામાન્ય કૃદંત જોડે વપરાતાં પટી (૨) ચામડાને કારડો; સાટકે તે ક્રિયા કરવાની જરૂર કે ફરજ હેવી” જે ૫સર૦ શે'] ગરેલ ભૂકે ભૂકે એમ અર્થ થાય છે. ઉદા. તમારે _ (૨) તંબાકુનો ભૂકે; જરદો
જવું જોઈએ. (આ કિટ અપૂણ. છે. જેલ સ્ત્રી [.) કેદખાનું(૨)જેલની સજા કેદ. જોઈએ, જોઈતું, જોઈશે એ ત્રણ રૂપે જ જા(ન્યા)વા સ્ત્રી જેલમાં જવું તે. ૦૨
સામાન્યપણે જોવા મળે છે. સુરત બાજુ પું [કું.) જેલને વ્યવસ્થાપક
જોઈવાનું” રૂપ પણ વપરાય છે. જેમ જેવડું વિ૦ [. નેટ] (તેવડું સાથે
કે, કાલે મારે આ ચોપડી જવાની સંબંધમાં) અમુક કદ કે માપનું જેવર ન [.] અલંકાર; દાગીના જોઈશે જેવુંનું ભવિષ્ય કાળનું રૂપ જેવારે (જે) ૫૦ જયને વારે-વખત
જોકર ! ફિં. ગંજીફામાં આવતું એક પત્ત જેવું (જે). વિ. વિ. નિવ, જેવ) (તેવું
જેકે અવે કિ અગરજ (વિરોધી શરત સાથે સંબંધમાં વપરાય)અમુક જાત, રીત
કે વિધાન બતાવે છે) “છતાં” અથવા “પણ” કે ગુણ - લક્ષણનું. તેવું વિ. સાધારા
સાથે સંબંધમાં વપરાય છે. (જેમ કે, જોકે જેખિકા સ્ત્રી.] લાકડી; સેટી
તમે કહે છે તે ખરું હશે, પણ મને નથી
લાગતું) (૨) બલકેથી ઊલટે ભાવ જેહ સસિર૦ ગ્રાબિટ્ટ, હ) જે [૫] જેહાદ સ્ત્રી [1. વિા) ધર્મ ખાતર કરેલું
બતાવવા (બે વાક્યો વચ્ચે) વપરાય છે
(તેણે આપવા કહ્યું કે એનું મન નથી.) યુદ્ધ; “કસેડ” જેહુ લી. [ ] ધૂળ; રજ
ઓખ ન જોખવાનું કાટલું (૨) જોખવાની જેસલી (જે) સ્ત્રી [સર૦ ધીંસલુંનાને
રીત; તોલ (૩)તાજવું જેસલો (૨) ખેતીનું ચાસ પાડવાનું
જોખમ ન ભવિષ્યમાં થવાના નુકસાનની એંજર, લે પિડાં વગરનું બળદ
ધાસ્તી (૨) નુકસાન કો (૩) જેમાં પલટવાનું વાહન
નુકસાનની ધાસ્તી હેય એક સાહસ (૪) જન વિ. વિ.) જિને (તીર્થ કરે) પ્રવર્તાવેલું
જુમ્મા; જવાબદારી. કારણ, કારી (૨) જૈન ધર્મને લગતું (૩) પં. જિનને
વિક જોખમવાળું જોખમ પહોંચાડે એવું. ઉપાસક; શ્રાવક, પ્રિવર્તક ઋષિ
દાર વિ૦ જુઓ જવાબદાર. ૧દારી જૈમિનિ કું. લિ. પૂર્વમીમાંસાદર્શનના સ્ત્રી જુઓ જવાબદારી જે અ૦ લિ. , પ્ર. ગર (સંશય કે શરત
જોખમાવું અ. ક્રિટ જોખમમાં આવવું બતાવે છે. તો સાથે વપરાય છે)
જોખમ કે નુકસાન થવું જોઈએ જઈવું’નું વ૦ કાનું રૂપ.
જોખવું સક્રિટ તાળવું વજન કરવું (૨) (ઈએ છે = જરૂરનું છે એ અર્થમાં
મનમાં તળીને વિચારી લેવું (જેમ કે, તે. વપરાય છે. બાકી અપૂર્ણ ક્રિટ છે) (૨)
શબ્દો જોખીને વાપરે છે) [લા.] ખપ કે જરૂર ચા ઈચ્છા હોય તેમ-એ
જગ વિવુિં. યોગ્ય, ગ્રા. ] જેગું; ભાવ બતાવે છે વિકાનું રૂ૫) લાયક; છાજતું (નામ કે કિયા સાથે નામજોઈએ (જેવું નું પહેલો પુરુષ બવનું
યેગી અપેઠે વપરાય છે. જેમ કે, લખવા જોઈતું વિ૦ (ઈયુંનું વર કૃ૦) જોઈએ
જોગ બાબત, ખાવા જોગ ફળ, તમારા તેટલું જરૂરી. કરતું, કારવતું વિ.
જોગ કામ (૨) માટેનું, -ના તરફનું જરૂરી; ખપનું ,
(જેમ કે, શાહ જેગ, નામ જોગ હૂંડી)
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
જોગ
જોડી
(૩) અ. પ્રતિ તરફ (જેમ કે ના તંત્રી જોડ. ઉદા. તી ' (૨) એક વસ્તુને જોગ છું. to 8)
બધી રીતે મળતી આવતી બીજી વસ્તુ જેમ પુર જુઓ પેગ (૨) જોગવાઈ (૩) જોડ સ્ત્રી ત્રિ. વોરં=જોડી] બે સરખી (વણાટમાં તાણાના) કમવાર તાર તળે વરતુઓની જોડી (૨) હરીફાઈ કે સરખાઉપર કરી સધાતી ચેકડી જેવી આંટીની મણીમાં બરાબર ઊતરે તેવી બીજી વસ્તુ
જના. જી સ્ત્રી સાધુડી; બાવી (૩) તંબૂરાના ચાર તારમાંના વચલા બે (તુચ્છકારમાં). સ્ટે ૫૦ જેગી; બાવો તાર (૪) સંગતિ, બતક જોડાણ. કશું (તુચ્છકારમાં). ૦ણ સ્ત્રી જુઓ ગિની નવ ગમે તેમ જોડી કાઢેલું ગીત કે (૨) બાવાની સ્ત્રી; સાધુડી. ૦ણ સ્ત્રી કવિતા (૨) જોડી કાઢેલી વાત. કામ ઈશ્વરશક્તિનાં કપેલાં ૬૪ સ્ત્રી રૂપોમાંનું ન જોડવાનું કામ કે રીત. ૦૬ ના દરેક, નિદ્રા સ્ત્રી ગયુક્ત નિદ્રા- એકબીજાની સાથે વળગેલી વસ્તુઓ(૨) અધી ઊંઘની ને અધી સમાધિની જોડે અવતરેલાં બે બાળક (બશ્વમાં) સ્થિતિ (૨) યુગને અંતે વિષ્ણુની નિદ્રા જોડણી સ્ત્રી જોડવાનું કામ કેરીત (૨)શબ્દ (૩) બ્રહ્માની નિદ્રા (જે વખતે પ્રલય ' લખવા અક્ષરને જોડવાની રીત: સ્પેલિંગ'. થાય છે). માયા સ્ત્રી સૃષ્ટિને ઉત્પન્ન કેશ પુત્ર જોડણની શુદ્ધિ અર્થે રચેલે કરનારી ઈશ્વરની મોટી શક્તિ જગતના કે શુદ્ધ, જોડણીવાળો શબ્દકોશ કારણરૂપ ઈશ્વરી માયા (૨) દુર્ગા. ૦વટો જોડવું સક્રિ. [પ્રા. નોટ (સં. યોગ) ૫જોગીપણું સંન્યાસ
જુદી વસ્તુઓનો સંબંધ કરો-સાધવી; જોગવવું સક્રિ. [૪. રોગ જોગ ખવ- ભેગું કરવું; વળગાડવું (૨) છૂટા ભાગે
રાવ; મેળ કરાવ; ગોઠવવું (૨) કે ઘટકને ભેગા કરી એક આખી રચના વિવેકથી ભેગવવું; માણવું; સાચવીને કરવી. (જેમ કે, વાક્ય કે કવિતા જોડવી; કામમાં લેવું
સાઇકલ કે ચંદ્ર જોડવું) (૩) (વાહન કે જોગવાઈ સ્ત્રી ગોઠવણ; બંદોબસ્ત કામમાં) લગાડવું જેતવું (જેમ કે, જગાણ ને ઘોડા બળદ વગેરેને ખાવાનું ગાડીએ ઘડે જેડા) (૪) વાહનને કે અનાજ
ઓજારને બળદ ઘોડો જેતીને તિયાર કરવું ગાજોગ અહિં. ચા + અનુયો જોગ (૫) ખટકે નુકસાન આવે ત્યારે ભરી આવી મળવાથી; બનવાકાળ હોવાથી; આપવું ખૂટતું પૂરું કરી આપવું (૭) સંજોગવશાત
રચવું (જેમકે, પ્રીત જોડવી વાત જોડવી.) જેગિ કું ગી
જોડવું ન જેવું, જોડકું જેગી ! જુઓ ગી (૨) શિવપંથી જોડાક્ષર ૫૦ બે અથવા વધારે અક્ષરે ખાખી બાવે (૩) વળિયે
જોડવાથી બનેલ એક સંયુક્ત અક્ષર જેગું વિજુઓ “ગ” વિ.
જોડાજોડ અજોડેજોડે; પાસે પાસે અડોઅડ જોગેશ પું. [ä. યોરા] મહાદેવ જોડાણન[‘જોડવું” પરથી] સાધે; સંધાન જોજન પં; ન૦ [૩. યોગનો ચાર ગાઉનું (૨)એકઠું કરવું, ભેગું કરી દેવું (૩)એકઠા
અંતર [ જુવાન-પહેલવેતરી ભેંસ થવું, જોડાવું તે(ઉદા. બે રાજનું જોડાણ) જોટડી સ્ત્રી, -નું ન. [૨. સોટ્ટી] ટડી; જેહિયણ વિ. સ્ત્રી જોડે રહેનારી; સાથી જોટલાં-વાંચનબ૦૧૦ પગની આંગળીએ જેડિયું વિડ ઉપરથી] સાથે રહેનારું પહેરવાનાં સ્ત્રીઓનાં ઘરેણાં
(૨)બેની જેડમાંનું એક. – પં. સાથી જેટે ૫૦ [ઉં. થો] બે સરખી વસ્તુની જોડી સ્ત્રી બે સરખી વસ્તુઓની જોડ (૨)
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯૬
જોડીદાર
જ્ઞાતિબંધુ નાનાં છોકરાંનું – નાનું પગરખું. દાર જોરુ સ્ત્રી [હિં. બેરી; વહુ પુંસાથી (૨) બરાબરિયા.હું નવ બે જોવડા(રા)વવું જિવાડ્યુઅલકંઠ વસ્તુઓની જોડી (૨) વરવહુની જોડ (૩) જેવું નું પ્રેરક ને કમણિ ખાસડું. -ડેઅટ સાથે જોડમાં(૨) પાસે; જેવું સ૦િ [પ્રા. , ગોગ, વોવો દેખવું; નજીક. -ડે પૃપગરખું (૨)જુઓ જે - આંખ વડે જાણવું (૨) તપાસવું વિચારવું; જેણું ન જેવું તે (૨) તમારો ફજેતો ધ્યાન આપવું લા] (૩)વાંચવું; અભ્યાસ જે સ્ત્રી જ્યોતિ] તેજ; પ્રકાશ (૨) કરવો (૪) જેશની રીતે અથવા વળગાડ દીવાની શિખા
છે કે નહિ તે તપાસવું (જેમ કે, ટીપણું, જોતજોતામાં ક્ષણમાં પલક વારમાં અક્ષત ખા) (૫)અખતરે કરે પ્રયોગ જેતર ન [ઉં. ચોવેa] ધૂંસરીની સાથે કર, એ અર્થમાં બીજાં ક્રિયાપદો સાથે
બળદને જોડવા પટે. ૦૬ સ. ક્રિ સહાયકારક તરીકે વપરાય છે. જિોઈ જોતર વડે પશુને ધૂંસરી સાથે જોડવું. - લેવું = વિચારી લેવું(ર)મારવાની ધમકી ન જોતર
આપવી). જો(ધ) મું જુઓ છો] લડવે. જોશ [. તિવ,પ્રા.) જ્યોતિષનું
-ધારમલ પુંજબરો અને શૂરવીર; મઈ જ્ઞાન, ગ્રહ, ગ્રહફળ વગેરે જેવું તે જોબન ન. સિં. યૌવન જુવાની. ૦વંતું જેશ પં; ૧૦ [] ઉછાળે; ઊભરા(૨) વિ. જોબનવાળું. શ્વેશ વિ. યુવાન. જુસ્સો (૩) વેગ; જેર
-નિયું ન જોબન (લાલિત્યવાચક) જેશી પુંજેશ જેનારો જબર ૫૦ [૬] તમિલમાં) મજૂરે લાવી શીલું વિ. જેશવાળું; જે સદાર
આપી તેમના કામ પર દેખરેખ રાખનાર જેષ j૦ જુઓ જેશ થી ૫૦ જુઓ જેશી દેખાવું અક્રિટ જે આવક મરણ- જેસ પુંવર ન૦ જુઓ જેશ (f) . ઘાટીમાં સપડાવું
જેસતા(દા)ન ના ગુનાનો પડીઓ જો (જે) પુંછ છવ ઊંડે ઊતરી વગેરે રાખવાની વિદ્યાર્થીની કથળી-પાકીટ
જો– બેભાન થઈ જવું તે; તમ્મર જોસીલું વિ૦ જેશીલું ભાવું અક્રિ. બાવું
જહાકી સ્ત્રી [. ગદ્દા-એક જુલમી જે (જે) મું. જે
પાદશાહ ઉપરથી જોહુકમી જોમ ન [. મમ] જુસ્સો; બળ; શક્તિ જોહુકમ પુત્ર જુલમ; દોર (૨) અવે હુકમ જોર ન [i] બળ; શક્તિ; કૌવત(૨) શ્રમ; , પ્રમાણે. -મી સ્ત્રી જોહુકમ; આપખુદી
મહેનત(૩)વશ; કાબૂ ચલણ (૪) ચડતી; (૨) વિ૦ જેહુકમવાળું તેજી; જેસ; વેગ (ઉદા. “ભાઈ નું કામ કાંઈ જેસે ૫૦ [જુઓ ઝા] ઠપકે [જમેર જેરમાં દેખાય છે!” તાવનું જોર ઇ૦) જેહર ન૦ મિ. સામુદાયિક આત્મહત્યા; [આવવું = મહેનત પડવી. ઉદા. જાહર નવ [.) જવાહિર, ઝવેરાત
ત્યાં જતાં તને શું જોર આવે છે ?']. રૂ ૫૦ લિં] જ, મને જોડાક્ષર (૨) વિ. જબરાઈ જબરી સ્ત્રી [] જબર- જાણનારું (સમાસને છેડે) ઉદા. “સર્વજ્ઞ દસ્તી; જુલમ. જુલમ ૫૦ બળાત્કાર; જ્ઞસિ સ્ત્રી [.] જાણવું તે (૨) બુદ્ધિ જુલમ. કતલબી સ્ત્રી [.] ખંડણી. જ્ઞાત વિ. [ā] જાગેલું. ૦૦ વિ૦ [i. વેદાર વિ૦ જેરવાળું.ભેર અવ જેરથી. જાણવા ગ્ય. -તાપું [.] જાણનારે રાવર વિ[૪] જોરવાળું; બળવાન, જ્ઞાતિ સ્ત્રી ] ન્યાત; નાત. બંધુ -રાવરી બ્રીજજબરદરતી બળાત્કાર પુનાતભાઈ
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________
જ્ઞાન
૨૭
જવાલામુખી, જ્ઞાન ન૦ [] જાણવું તે; જાણ (૨)ખબર વિત્યાને) (૨) પરીક્ષામાં નાપાસ થઈ
માહિતી (૩) ભાન; પ્રતીતિ (૪) સમજ તેના તે વર્ગમાં રહેવું તે લિ.] કે સમજવા જેવી વસ્તુ (એ તો જ્ઞાન ૪ વિ. [] માટે સૌથી મોટું વડું(૨) મને ગમતું નથી...) (૫) બ્રહ્મજ્ઞાન. પુંજેઠ માસ. વિસ્ત્રી જ્યેષ(૨) કાંડ ૫૦ લિં] જીવાત્મા–પરમાત્મા સ્ત્રી અઢારમું નક્ષત્ર સંબંધીના તત્વજ્ઞાનને લગતો (વેદન) જ્યોતિ પુંજ સ્ત્રી [.] જુઓ જોત (૨) વિભાગ. કેશ(૧) પુંબધી જાતના સૂર્ય, ચંદ્ર, તારા વગેરે આકાશના જ્ઞાનના–માહિતીના સંગ્રહરૂપ મોટા તેજસ્વી પદાર્થ. ધ૨ ૫૦ જેતિ ગ્રંથ; “એન્સાઈ કલોપીડિયા’. તંતુ પુત્ર ધારણ કરનાર પ્રકાશ ફેલાવનાર(ખાસ જ્ઞાનેન્દ્રિયોને મગજ સાથે સાંધતો તંતુ, કરીને જ્ઞાનને).મેય વિ. [f. તેજસ્વી. નર્વ. પંચમી, પાંચમ સ્ત્રી મેડલ(–ળ) નવ તારા નક્ષત્રો વગેરેને કારતક સુદ પાંચમ, પ્રકિયા સ્ત્રી જ્ઞાન સમૂહ, લિગન. બાર મુખ્ય શિવનીપજવાની પ્રક્રિયા; એસ્ટિમલોજી'. લિંગમાંનું દરેક વિદ . જ્યોતિ
ભડાર પુત્ર પુસ્તકાલય. ૦મય વિ. વિદ્યા જાણનારે. વિદ્યા સ્ત્રી (ઉં. જ્ઞાનથી ભરેલું. ૦માગ ! જ્ઞાન દ્વારા જ્યોતિશાસ્ત્ર. ૦ ૦ [૪]ગ્રહમંડળ; મોક્ષ મેળવવાને રસ્તો. યોગ j[.] રાશિચક. ૦ષ ન [] જુઓ જાતિશ્રવણ, મનનને નિદિધ્યાસનનાં સાધન- શાસ્ત્ર (૨) વેદનાં અંગોમાંનું એક, ૦ષી વાળો એક . વિજ્ઞાન ન [.] પું [.] જ્યોતિષ જાણનાર. સ્ટેમ સામાન્ય અને વિશેષ બધું જ્ઞાન(૨)બ્રહી- ૫. વિ.) એક યજ્ઞ. ૦મતી વિશ્વ જ્ઞાન ની વિ[૪]જ્ઞાનવાળું, –નેન્દ્રિય [8] તારા અને નક્ષત્રોના પ્રકાશવાળી
સ્ત્રી [.] જ્ઞાન ગ્રહણ કરનારી ઇન્દ્રિય (રાત). ૦માન વિ. [4] પ્રકાશમાન; જ્ઞાપક વિ. [૧] જણાવનારું. -ન ન કાંતિમાન.-તિપુંજ પુંડ નક્ષત્ર સમૂહ. જણાવવું તે (૨)જાહેરાત; ઢંઢેરે
-તિ શાસ્ત્ર નલિ.) ગ્રહોની મનુષ્યની જ્ઞાપિત વિ૦ [i.] જણાવેલું
સ્થિતિ ઉપર થતી શુભાશુભ અસર ય વિ. [i] જાણવા યોગ્ય
જાણવાનું શાસ્ત્ર (૨) ખગોળશાસ્ત્ર જ્યહાં અવ જુઓ જહીં; જ્યાં [૫].
સ્નાત-નિકા) સ્ત્રી સિં] ચાંદની; જ્યા સ્ત્રી[] ધનુષની પણછ– દોરી(૨) ચાંદરણું
વિનાશક “સાઈન” (ગ.]
ક્વેિર પં ] તાવ. ૦વિ[ā] જવરજ્યાદા(–) વિ[4] વધારે
વલન ન. સિં.) બળવું તે (૨) પુત્ર અગ્નિ જ્યારથી અ૦ જે સમયથી. નું વિ૦ જે જ્વલંત વિ. [] બળતું (૨) પ્રકાશમાન; સમયનું
ઝળહળતું (૩) ઉઘાડું; સ્પષ્ટ [લા], જ્યારે આજે વખતે. ત્યારે અકેઈ ને ક્વલિત વિ .] સળગેલું (૨) પ્રકાશિત કઈ વખતે (૨) ગમે તે વખતે
વાલા [G] (-ળા) સ્ત્રી અગ્નિની શિખા. જ્યાં અ૦ [જુઓ જહી] જે જગાએ. ચાહી વિ. સળગી ઊઠે તેવું. ૦મુખ
ત્યાં અહીંતહીં; દરેક જગાએ(૨) નવ જવાલામુખી પર્વતનું મેં. ભુખી મુશ્કેલીથી (૩) કોઈ પણ રીતે
વિ(૨)પું[.] જેના મુખમાંથી જવાલા જ્યુબિલી સ્ત્રી [.] મહોત્સવ(અમુક વર્ષ નીકળે છે એ – બળતો (પહાડ)
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯૮
ઝ
ઝે પું॰ [i.] તાલુસ્થાના ચેાથે વ્યંજન એકઝેલ(−ળ) વિજોજ્ઞહિમ]મશગૂલ (ર) સ્ત્રી॰ રેલછેલ (આનદની) ઝેરૂં આવું ક્રિ॰ ઝૂકવું; લળી પડવું ઝકાર સ્ત્રી॰ [હિં.] પવનમાં ફરફરવું તે (૨) ઝકઝાળ (આનંદની) ઝખ સ્ત્રી જો જખ ઝગઝ(-મ)ગ અ॰ [જુએ ‘ઝગવું’] ખૂબ તેજ મારતું હોય તેમ. ॰વું અ૦ ક્રિ [સર૦ સં. સાક્ષાયતે ઝગઝગ થવું પું ઝગઝગ થતા પ્રકારા ઝગવું અકિÄ. જ્ઞાનને]ઝગમગ થવું ઝગાર(-૨) પું॰ ઝગઝગાટ ઝઘડવું' અ॰ ક્રિ॰ વિ. ન(-૧)=] લડવું;
ગાઢ
ટટા કરવા; સામસામે એકલાએાલી કરવી ઝઘડાખાર વિ॰ ટૅટાખાર; ચડવાના સ્વભાવનું ઝઘડાઝઘડી સ્ત્રી ખૂબ ઝઘડા ઝઘડા પં॰ [વે. ફાઇ] લડાઈ; ઢટા ઝઝણાટ પુર્વ ઝણઝણાટ માટા અણકારા(૨)ઝમઝમાટ; બળતરા(૩)ધમધમાટ ઝઝણી સ્ત્રી [બ્રુઆ ઝણઝણી] ખાલી (૨) ક્રોધ કે રીસની લાગણી; ઝાંઝ ઝુમવું અક્રિ॰ [૩. ધ્રુવળા = પ્રાલબ]. ઉપર લચી પડવું; બહાર કે ઉપરથી ઝુકવું (ર) ટમટમી રહેવું; તેર કર્યા કરવું ઝેટ અ॰ [સં. શિિત] તરત; તાબડતાખ ટફ સ્ત્રી ઝટકો – આંચકા (ર) સપાટા;
ત્વરિત ગતિ (૩) કુસ્તીના એક દાવ. વું સક્રિ॰ ઝટકો – આંચકા મારવા(૨) ઝટકાથી કાપવું(૩)ઝટકવું. -ફાટવું સક્રિ॰ ખૂબ ઝટકાવવું - ઝટકા મારવા. “કામણ ન॰ ઝાટકવાની ક્રિયા(ર)અટકવાથી પડતા કચરી; ઝટકવાનું મહેનતાણું. -કાન્નવું સક્રિ॰ ‘ઝટકવું’નું પ્રેરક(ર)ઝટકા મારવા;
ઝપઝપ
ઝટકાથી કાપવું. “કા પું॰ જોરથી ઉગામી કરેલા કાપ – થા (૨) આંચકા; એરખધ ખેંચ (૩) ધાની માફ્ક થતું દુ:ખ [લા.] ઝટપટ અ॰,−ટી સ્રી॰[સ૨૦ ફે. શવ્વ]
જોશમાં ચાલેલી તકરાર; ખેાલાખાલી ઝટાઝ(-૫)ટી શ્રી ખાલાબેાલી; અટપટી ક્રેટીક્રેટ અ॰ ઝટઝટ
ઝડકા પું॰ [રવ॰] કપડાના ચીરા,ઝરડકા (૨) વલેણું ઝટકા મારીને ફેરવવું તે ઝડઝમક સ્ત્રી એક રાખ્તાલ’કાર ઝડતી સ્ત્રી॰ [ત્રા. જ્ઞT=ઝપટ મારવી]બારીક તયાસ(ર)ઢાંચ;જપતી(૩)પેાલીસની તપાસ ઝડપ સ્ત્રી વિ. ફા] રા; વેગ (૨) ઝડપવાની ક્રિયા(૩)ઝાપટ; અડફટ. ભૈર અ॰ ઝડપથી;સપાટાબંધ. બ્લુ ન શૂટ, ૦૩' સક્રિ[ફૈ. જ્ઞ=q=લઈ લેવું]એકદમ પકડવું; આચિતું ઝૂટવું – લઈ લેવું. -પાઝડપી સ્ત્રી લૂંટાલ્ટ; પડાપડી (૨) અપાઝપી; મારામારી.-પી વિ॰ ઝડપવાળુ ઝડી સ્ત્રી [ā.] એકીસપાટે-જોસભેર વરસવું તે (૨) રમઝટ; ઝપાટા અણુ અ॰ [૨૧]. ફાર(–રા), ૦૯ પું૦ [નં. ર] ઝણ ઝણ અવાજ, શ્રેણ પું; સ્ત્રી ખળતરા; ચરચરે એવી અસર (૨) અ॰ [રવ॰]. ૦ઝણવું અક્રિ॰ [ત્રા. જ્ઞાનજ્ઞાન] ઝઝણી – ખાલીના જેવી અસર થવી; તમતમવું (ર) અકાર કરવેશ. ઝણાટ પું॰ ઝઝણીની અસર;ઝમઝમાટ (ર)ઝણકારી.ઝણાટી સ્રી॰ ઝણઝણાટ; ઝઝણી જેવી તીવ્ર અસર. ઝણી સ્ત્રી ઝઝણી; ખાલી (ર) રીસ ઋણુત્કાર પું॰ [i.] ઝણકાર ઝનૂન સ્ત્રી; ન॰ [બ, નુનૂન] ગાંડા બ્રુસે. =ની વિ॰ ઝનૂનવાળુ
૪૫(૪૫) અ [વ॰] ઝટઝટ
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઝપટ ૨૯૯,
ઝરૂખે ઝપટે સ્ત્રીઝપાટે ઉતાવળ (૨)ઝડપી લેવું ઝમક સ્ત્રી (ઉં. યમ] એક શબ્દાલંકાર
તે; ઝડપ (૩) ભૂતપ્રેત ઇત્યાદિની અડફટ (૨) જુઓ ઝમકાર (૩) ભભક; તેજ. . (૪) અડફટ -રાવું અ૦િ ઝપટમાં ઝેલ(ળ) વિવે આનંદ અને લાલિત્યઆવવું; વચ્ચે આવી જવું (૨) ભરાવું; યુક્ત. ૦૬ અ૦િ [રવ૦] ઝમકારફસાવું [લા] [શાંત રહેવું મધુર રણકાર છે. -કાર(–), કે ઝપવું અક્રિ. (જુઓ જંપવું સપનું – ૫૦ વિ૦] રણકે; ઠણકે ઝપાઝપ(–પી) સ્ત્રી [‘ઝ૫” ઉપરથી] ઝમઝમ . કાબા પાસેને પવિત્ર • મારામારી; ટ (૨) કાપાકાપી; કતલ ઝમઝમ અo [40] રણકે તેમ (૨)ઝીણું કપાટ સરકિટ ઝપાટો કરે(૨)મારવું; ઝીણું બળે તેમ.૦વું અહિ ઝમઝમ થવું;
ઝપાટામાં લેવું (૩) ઝટ ઝટ, ચાંપીને ખાવું રણકવું (૨) ઝીણું ઝીણું બળવું, ચચરવું. ઝપાટો ૫૦ ઝડ૫; વેગ (૨) જેરમાં કરેલો -માટ પુર ઝમઝમવું તે પ્રહાર; સપાટો (૩) અડફટ
ઝમર ૫૦ જુઓ ઝમર; જોહર પેટ સ્ત્રી જુઓ ઝપટ. ૦વું સક્રિય ઝમર(-૨)ખન-જમરૂખ” ઉપરથી. ઊધા ઝપટ ઉતાવળ કરવી. – જુઓ જમરૂખ જેવા આકારનું શભા માટે ઝપાટે
રંગા બિલોરી કાચનાં લેલકેવાળા ઝપઝપ ઝપાટાથી; ઝપઝપ
કાચની હોડીઓને દી; ઝુંમર ઝબ અ. જુિઓ ઝ૫] ઓચિંતું; એકદમ. ઝમવું અક્રિ પ્રવાહીનું જરા જરા થઈને
કે સ્ત્રી ઝબકવું તે. ૦કવું અરિ બહાર કરવું * [ મોર કરનાર ચમકવું, ચકવું (૨)ઝબૂકવું. કારે ૫. ઝમેર પુર જુઓ જમોર. --રિએ પં.
પ્રકાશને ઝબૂકે ઝળવું ઝરખ ન જુઓ જરખ ઝબકેળવું સક્રિય પાણીમાં ભેળવું – ઝરત અ. [4]લૂગડું ફાડતાં થતો અવાજ ઝળકેળા ૫૦બવ ઘણાં ઝબકેળાં. –ળું (૨) સ્ત્રી ઝરડાના કકડા. કે ૫૦ જુઓ
નવે પાણીમાં ઝબકેળવું તે [પહેરણ ઝડકો. છેવું સત્ર ક્રિટ [રવ૦] ઝરડ એવા ઝબલું ન૦ [. ગુઘ નાના છોકરાનું અવાજ સાથે ફાડવું (કપડું). -ડું ન ઝબા ૫૦ ઝબકારો
ઝાંખ; કાંટાવાળું ડાળું ઝબુકાવવું સક્રિ. “ઝબૂકવું'નું પ્રેરક ઝરણ૦ [ઝરવું” ઉપરથી જમીન કે પહાઝબૂક અ૦ સિર૦ “ઝબક] રહી રહીને ડમાંથી ઝરતો પાણીને વહેળે. સ્ત્રી
ચમકે તેમ(૨)સ્ત્રી ઝબૂકે. ૦વું અ૦િ નાનું ઝરણું. -શું ન ઝરણ ઝબૂકઝબૂક પ્રકાશવું. -કે ૫૦ જુઓ ઝરમર ના સ્ત્રીની કોટનું એક સેનાનું ઘરેણું ઝબાકો
તિ; કતલ (૨) સ્ત્રીઓના પગનું એક ઘરેણું (૩) એક ઝબે. સ્ત્રી [. ગઠ્ઠો વધેરવું–ભેગ આપ જાતનું ઝીણું લૂગડું (૪) સ્ત્રી વરસાદની ઝબે પુંમિ. જી લા અને ખલ ફરફર(૫) ઝીણે ઝીણે છાંટે (વરસવું) ડગલે
ઝરવું અક્રિટ [í. ક્ષત્રા. ફાર)(પ્રવાહીનું) ઝબેઝબ અ. ઝપાઝપ
ધીમે ધીમે બહાર નીકળવું; સવવું ઝબેળવું સક્રિટ જુઓ ઝબકેળવું કરાણ સ્ત્રી જુઓ ઝઝણી; ખાલી ઝો ! જુઓ ઝબ
ઝરામણ નવ ઝારવું તે (૨) ઝારવાનું ઝભલું નવ જુઓ ઝબલું
મહેનતાણું (૩) ઝારેલો ભાગ ૧ (- ) ૫. જુઓ ઝબે ઝરૂખે મુંબારી બહાર કાઢેલું ઝઝુમતું બાંધઝમ અ [રવ૦) (રણકવાને અવાજ) કામ, છજું; જરૂખો
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઝરેણી
ઝેરેણી સ્ત્રી॰ ઝઝણી; ખાલી. -ળી સ્ત્રી॰ ધારી; કંપારી (૨) તાવલી ઝરૈળા પું॰ [સ૨૦ ઝાળ] ચામડી બળવાથી ઊઠેલા ફાલ્લે
ઝરા પું॰ [સં. ક્ષર] જુએ ઝરણ ઝ વિ॰ [ા.) પીળું; જર૪ (૨) ફી. –ર્દી સ્ત્રી જુએ જરદી
ઝલક સ્ત્રી [સં. શા] આપ; ચળકાટ, •વું અ॰ ક્રિ॰ તેજ મારવું; ચળકવું (૨) પેાત પ્રકાશવું [લા.]
ઝેલાવું અ॰ ફ્રિ ‘આલવું’નું કમ`ણિ(૨)અક્કડ થઈ જવું; હલનચલન બંધ થવું; રહી જવું (જેમ કે, વાથી અંગ ઝલાય ઇ॰) ઝેલું વિ॰તૈયાર;તપર(સેવાકરવામાં).[ઝલાં ને ઝલાં રહેવું = (સેવામાં) તત્પર રહેવું] જીલરી સ્ત્રી [i.] ઝાંઝ, મજરા ઝવધુ ન॰ ઝીણું ટપકું જીવવું અ॰ક્રિ॰ [સર॰ ઝમવું] ટપકવું ઝવેર ન૦ [મ, ગૌ] જવાહિર (૨) પાણી; દમ [લા.].રાત ન૦ [. નૌદ્દારત] હીરા, માણેક, મેાતી (૨) જડાવ દાગીના (૩) ખળ; સત્ત્વ;g[લા.].−રી હું ઝવેરાતના વેપારી
અષ ન॰ [É.] ઝખ; માછલું ઝળફ સ્ત્રી. [જીએ ઝલક] ચળકાટ, હજું કિજીએ ઝલકવું. “કાર્ટ પું ઝળકવું તે. “કારા હું તેજના ચમકારા. -કી સ્ત્રી ઝળ; ભભક (૨) કાર્ય પણ અસર સહેજસાજ જણાવી તે. ઉદા॰ ‘તાવની ઝળકી'; ‘ટાઢની ઝળકી’, -કા પું॰ એપ; ચળકાટ ઝળઝળી અ॰[ત્રા. ના] તેજથી ઝળકતું હોય તેમ. વું અક્રિ॰ ઝળઝળ થવું (૨) આંછનાંખવું [લા.].−ળા? પું॰ ઝગઝગાટ (૨) અ॰ ઝળઝળ થઈ રહે તેમ. -ળિયું ન॰ આંખમાં ઝમતું પાણી- આંસુ (૨) ઝળઝળુ', ' ન॰ સૂરજ ઊગ્યા પહેલાંનું અને આથમ્યા પછીનું ઝાંખું અજવાળું ઝળમ(–હ)ળ અજીએ ઝળઝળ (૨)
ઝપાવવું
વિ॰ ચળકતું; પ્રકાશમાન. ૩' અફ્રિ ખૂબ તેજ મારવું-પ્રકાશવું ઝળળ(૦ળ) અ॰ તેજથી ઝળકતું હોય તેમ ઝળાંઝ(મ)ળાં (૦) અ॰ ઝળઝળાટ (૨) નખ૧૦ તેજ તેજના અભાર
ઝળળા પું॰ જી ઝરેળા ઝ’કાર પું, ઝંકૃતિ સ્ત્રી॰ [i.] અણકાર ઝંખના સ્ત્રી[જીએ ઝ’ખવું]આતુરતાપૂર્ણાંક રટન; વારવાર સ્મરણ(ર)ચિંતા;ધખારી ઝંખવાણું વિ॰ [‘ઝાંખુ ઉપરથી] ભાંડુ ખસિયાણું ઝંખવાવુંઅકિઝાંખુ પડવું(ર)ભે' પડવું ઝંખવું સક્રિ॰ [ત્રા. લ] ઝંખના કરવી ઝંખા સ્ત્રી॰ ઝંખના [૫.] ઝંખાવું અફ્રિ′ખવાવું(ર)તેજથી અંજાઈ જવું નિકામી પીડા
૩૦૦
ઝે ઝટ સ્રી [મા ફૈજ્ઞા] ઝઘડે; 'ચાત; ઝંઝા સ્ત્રી॰ [É.] પવનને કે વન સાથે
પડતા વરસાદના સુસવાટ. નિલ, જ્વાત પું [i.]વરસાદ ને વટાળિયાનું તાફાન ઝેડ પું॰ [ા. ગિત] એક ભૂત; છત (૨)
વિ॰ અલમસ્ત; માતેલું (૩) લુચ્ચું; મત્સરવાળું
ઝંડાધારી વિ॰ હાથમાં ઝંડાવાળુ (૨) ઝુડા-ઝુંબેશ ઉઠાવનાર [લા.] ઝેડી સ્ત્રી નાના ઝંડા. ડાકું ઝુંડા; ધ્વજ (૨) [લા] ઝુંબેશ (૩) પક્ષ કે તેની આગેવાની કે દેરવણી નંદુ સ્ત્રી[1.]ઈરાનીએની પ્રાચીન ભાષા (જેમાં પારસી ધર્માંત્રંથનાં ભાષ્ય લખાયાં છે).૰અવ(વે)સ્તા સ્ક્રી॰ [+TM. રસ્તા] પારસીએના મુખ્ય ધર્મગ્રંથ ઝ‘પલાવવું અક્રિ[i. i]ચાહેામ કરીને કૂદી પડવું–સાહસ કરવું ઝ'પા સ્રી॰[i.] કૂદકા
ઝ'પાંન સ્રી ડાળી જેવું એક પહાડી વાહન (માણસે તે ઊ ંચકીને ચાલે છે.) ૐ પાપાત પું. એચિતું કૂદી પડવું તે ઝ'પાવવું અક્રિ॰ એ ઝંપલાવવું
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઝાકઝમાકે ૩૦૧
ઝારી ઝાકઝમાપું [ઝમક” ઉપરથી] ઝળક; (૨) દત; જુલાબ (૩) બારીક તપાસ ભપકે
(દેદીપ્યમાન (૪) ઝાડવું-ઊંજણી નાંખવી. પેશાબ ઝાકઝમાળ વિ. ઉજજવલ; ઝગઝગતું; પં શૌચ; મળની ઉત્સર્ગક્રિયા ઝાકમઝોળ વિ. સ્વચ્છ અને સુસ્પષ્ટ (૨) ઝાનમ ન.. જુઓ જહન્નમ પું મહાલવું તે; આનંદ
ઝાપટ ત્રી, જુિઓ ઝપટ] અડફટ (૨) ઝાકળ ત્રી; ન. એસ; તુષાર
ભૂતપિશાચની ઝપટ. વુંસક્રિકપડાની ઝાઝું વિ. પુષ્કળ. -ઝેરું વિત્ર ઝાઝું ઝાપટથી સાફ કરવું (૨) ફટકાવવું મારવું (લાલિત્યવાચક)
(૩) ખૂબ ખાવું [લા. . -દિયું ન ઝાપટીને ઝાટકટ(s)કે, ઝાટકમક(-)ના સાફસૂફ કરવા માટે લાકડાની ટોચે કપડું (દાણાદૂણું વગેરે) ઝાટકી કરીને સાફ બાંધીને બનાવેલી એક બનાવટ. - કરવું તે
[ઝટકામણું નડા સમચ માટે વરસાદનું એકદમ ઝાટકણું નવ ઝાટકતાં નીકળેલો કચરે; તૂટી પડવું તે ઝાટકણી સ્ત્રી ઝાટકવું – સૂપડા વડે સવું ઝાપટ સ્ત્રી, જુઓ ઝાપટ
તે (૨) ઝાટકવાનું મહેનતાણું (૩) સખત ઝામણ ન જુઓ જામણું મેળવણ; ઠપકે લા]
': અધરકણ
એિક રોગ ઝાટકવું સક્રિ. [પ્રા. ફ્રાળ, શાકવા (ઉં. ઝામર ૫. જ્ઞાન] માથા અને આંખને
શાટન) ઉપરથી સૂપડા વડે ઊપણવું- ઝામરી સ્ત્રી ઢિ. સામ = દાઝવુંહથેળીમાં સવું (૨) જોરથી ખંખેરવું; ઝાપટવું(૩) કે પગને તળિયે થતો ફેલ્લે. -રે ૫૦ ખૂબ ઠપકો આપવો [લા..
જુઓ ઝામરી (૨) ચામડીનો એક રોગ ઝાટકે પૃ. જુઓ ઝટકા
(૩) બહુ પાકેલી– દાઝેલી ઈંટને કકડે ઝાડ ન. [પ્રા; . જ્ઞ વૃક્ષ (૨) દારૂ ઝામવું સ૦િ .િ શામ] તપાવેલી ઈંટ ખાનાની એક ચીજ
– ઠીકરી વડે પાણી કે ઓસડ છમકારવું ઝાકઝટ(s)ક ઝાડકઝમક(s) ન. ઝામરીન ૫૦ ફિં.] કાલીકટના રાજાને
જુઓ ઝાટકટક જુિઓ ઝાટકવું ઇલકાબ ઝાડકણ ન જુએ ઝાટકણ-વું સક્રિય ઝાયલ વિ. જુિઓ જાહેલી ઉગ્ર તામસી ઝાડઝૂડ નઝાડવું +ઝૂડવું)વાળઝુડા સાફસૂફ ઝાર ૫૦ [જુઓ જુવાળ] ભરતી ઝાડપાન ન. વનસ્પતિમાત્ર
ઝાર પં. [૬] રશિયાના રાજાને ઇલકાબ. ઝાડવું ૧૦ નાનું ઝાડ
શાહી સ્ત્રીબ્યારના જેવો જુલમી અમલ ઝાડવું સક્રિ. કં. રા.બ. શેર શાળ] ઝારણ ન પ્રિ.શરથ = સોની-ઝારનારો]
ઝાડુથી વાળવું, કચરો કાઢવો (૨)ઝાટકવું રેણ (ધાતુનાં વાસણ સાંધવાનું) (૨) ખંખેરવું (૩) ઊંજણ નાખવી (૪) તેનાથી કરેલું ધાતુનું સાંધણ ઠપકે આપ લા] [(ર) જંગલ, ઝારવું સક્રિય કરવું પરથી] ઊના નાડી સ્ત્રી ઝાડ, વેલા, ઘાસ ઇ.નો ભરાવો પાણુની ધાર વડે દેવું કે શેકવું (૨) ઝાડુ ન [ જુઓ ઝાડવું] મોટે સાવરણ ધીમે ધીમે સિંચન કરવું (૩) નકામાં (જે કે ભંગી વાપરે છે) (૨) સાવરણી ડાળાં કાપી નાખવાં; છાંટવું (૩) ઝાટકણું; ઠપકે; અપમાન; અનાદર ઝારવું સક્રિ. ઝારણ વડે ધાતુના વાસણને [લા.. વાળે ઝાડુ લઈ (રસ્તે) સાંધવું; ઝાળવું વાળનાર કામદાર; ભંગી
ઝારી સ્ત્રી [“ઝરવું ઉપરથી નાળચાવાળી ઝાડે [ઝાડવું સક્રિટ ઉપરથી વિષ્ટા ટચલી (૨) પણામાંથી તળેલી વસ્તુઓ
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઝારે ૩૦૨.
ઝીણ કાઢવાનું તથા જેવું કાણાંવાળું ઓજાર. ઝાંખું () વિ. અસ્પષ્ટ; આછું (૨) ઓછા -રે ૫૦ મેટી ઝારી (૨) (બાગમાં કે પ્રકાશવાળું; નિસ્તેજ જમીન પર) પાણી છાંટવાનું નાળચાવાળું ઝાંઝ(૦) સ્ત્રી [સં. શંશા ] છબલીકાં કાંસીજેડ વાસણ
(૨) ગુ; રીસ ઝાલ સ્ત્રી કાનનું એક ઘરેણું
ઝાંઝર (૦) ૦ [. ક્ષક્ષર) સ્ત્રીઓનું પગલું ઝાલક સ્ત્રી - છાલક છળ
એક ઘરેણું; નૂપુર (૨) બેડી; જંજીરલા.]. ઝાલર ૫૦ એક કઠોળ-વાલ
-રિયાં નવ બ૦ વ૦ જુઓ ઝાંઝર. -રી ઝાલર સ્ત્રી (ઉં. સેડ્ડરી) ઝૂલ; કેર (૨) સ્ત્રી બાળકનું ઝાંઝર (૨) ધૂઘરી બાંધેલી મગરીથી વગાડવાની ઘડિયાળ. -રી લાકડી (જે ખખડાવાય છે.) સ્ત્રી વગાડવાની નાની ઝાલર
ઝાંઝવાં () નવ બવમૃગજળ (૨) ઝાલવું સક્રિટ હાથમાં લેવું, પકડવું; ગ્રહવું તેજથી કે આંસુથી આંખને પડતી ઝાંખપ. (૨) કેદ કરવું; પકડી રાખવું; બંધનમાં [ઝાંઝવાનું જળ શપ્ર. મૃગજળી લેવું (૩) જડવત રહી જાય તેમ કરવું ઝાંપ (૨) સ્ત્રી [પ્રા. =ઢાંકવું] ઝાંખ (જેમ કે, વાએ કાલથી કેડ ઝાલી છે) ઝાંપડી(૦) સ્ત્રી - jએક મલિન ભૂત ઝાવલી સ્ત્રી, નાળિયેરી અને ખજૂરીની ઝાપલી (૯) સ્ત્રી ના ઝાંપે (પ્રાયઃ વાડ સૂકી ડાંખળી (૨) પાંદડાંની ગૂંથેલી કે ખેતરને) સાદડી; ટટ્ટી
ઝાંપ () [પ્રા. ફાંકવું (શેરી, વાડા ઝાવાઈ સી. [31. વારન] “યા હુસેન!” વગેરેને) દરવાજે (૨) ગામની ભાગોળ એવો મેહરમમાં હુસેનના મૃત્યુના શેક- ઝાસ (૧) પુંછે જુઓ જાસે (૨) હઠ; માં કરવામાં આવે તે પોકાર (૨) તેવી ત્રાગું (૩) મહેણું રીતે ઝનૂનમાં કૂદવું અને બૂમો પાડવી ઝિકાવું અ ક્રિટ ‘ઝીકવું'નું કર્મણિ
તે; હતા; તેફાન; દંગો [લા. ઝિકાળે ૫૦ ઈંટ-રડાને ભૂકો ઝાવાળી સ્ત્રી, જુઓ ઝાવલી
ઝિપાવું અ કિ. “ઝાપવું'નું કમણિ ઝાવાં ના બવ ડૂબતા માણસનાં તર- ઝિમેલ સ્ત્રી જાઓ વિમેલ ફડિયાં વલખાં
ઝિયાણું, ઝિયા(રા)યણું ન પહેલી ઝાળ સ્ત્રી, વા જવાલા તેની આંચ સુવાવડ પછી દીકરીને બાળક સાથે વળા(૨) ક્રોધને આવેશ [લા.]
વવી તે કેતે વેળાનું આણું કે કરાતી રીત ઝાળણ ન જુઓ ઝારણ
ઝિલાવું અ૦ કિ. “ઝલવુંનું કર્મણિ ઝાળવું સક્રિય રેણ વડે સાંધવું ઝિંદાદિલી સ્ત્રી [...] હદય જીવતું જાગતું ઝાખ (૦૫) () સ્ત્રી ઝાખાપણું (૨) બટ્ટો ઉત્સાહિત હોવું તે - લાંછન [લા.]
ઝીક સ્ત્રી ઝીંક ઝીંકવું તે. [ઝીલવી ઝાંખરું() ફિ. ફર) કાંટાવાળું ડાંખળું = ટક્કર પછાડ ઝીલવી) ઝાંખવું()સક્રિ. ઝાંખી કરવી (૨) છાનું- ઝીક સ્ત્રી કસબી તારનું ભરત. ચળક
માનું સંતાઈને જેવું (૩) 'અકિરા ઝાંખા સ્ત્રી, ભરવામાં વપરાતા સોનારૂપાના તાર, પાડવું
ટીપકી વગેરે. ટીકડી, ટીકી સ્ત્રી, ઝાંખાશ(6) સ્ત્રી, ઝાંખાપણું
ભરવામાં વપરાતી લેનારૂપાની ગોળ ઝાંખી(૦) સ્ત્રી [ઝાખવું”(સક્રિ)ઉપરથી) ટીપકી પિાડી નાખવું; હરાવવું ઝાંખો ખ્યાલ કે દશન (૨) છાનુંમાનું ઝીકવું સકિ જેરથી ફેકવું- પછાડવું(૨)
જોવું તે (૩) ભાવપૂર્વક દર્શન : ઝીણુ સ્ત્રી [‘ઝીણું” ઉપરથી] ઝીણી રહી
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઝીણવટ
૩૦૩
(જેમ કે પીંજાતા રૂની) (૨) વરસાદની જુઓ, ઝીકવું. ઝીંકવવું (પ્રેરક) ફરફર (૩) કેરીની ગોટલી પર બંધાવા ઝીંકાવું (કર્મણિ) માંડતું જાળીદાર પડ
ઝીંઝી, સ્ત્રી એક ઝાડ (એનાં પાનાં બીડી ઝીણવટ, ઝીણાશ સ્ત્રી બારીકી (૨) વાળવામાં વપરાય છે) ચતુરાઈ; ડહાપણ
ઝીટ (૨) સ્ત્રી; નવ નકામી પીડા; લફરું, ઝીણું વિલિંક્ષા પ્રા.શિળ, [િ]બારીક; સક્રિ. (કાંઈક કાંટાળું-ઝરડું કે નાનું (જેમ કે, ઝીણું કાણું) (૨) તીણું
એના જેવું) વળગાડવું; બઝાડવું (૨) અણુદાર (ઝીણું અણું) (૩) પાતળું; ખડકવું –ાવવું (પ્રેરક).-રાવું(કર્મણિ) બારીક(ઝીણું કપડું) (૪)નાજુકઝીણવટ -૮ નવ ઝાંખરું (૨)નકામી પીડા; લફરું અને સંભાળની જરૂરવાળું (જેમ કે, ઝી થશ(૦) ન બવ માથાના અવ્યવઝીણું કામ; ઝીણી વાત) (૫) (અવાજમાં) સ્થિત અને ક્ટા વાળ ધીમું કે પાતળું; મંદ (જેમ કે, ઝીણું
yકારવું સક્રિો (ઊંટને) બેસાડવું ઝીણું બેસવું) (૬) [લા. ઝીણવટભેર ઝુકાવવું સત્ર કિં નમાવવું (૨) ઝંપલાવવું વર્તનાર- કામ કરનાર (માણસ) (જેમ
- યામ કરવું કે અહીં ઝીણા માણસનું કામ છે) (૭)
ગુડાવવું સકિ, જુડાવું અઢિ “ઝૂડવુંનું
પ્રેરકે અને કમણિ બહુ કરકસરિયું; કંજૂસ જેવું.[કાંતવું
ગુણગુણ અા (૨) ન રિવ૦] (કોઈ કામ કે વાતમાં) ઊંડું ઊતરવું;
ઝુરાપે સૂરણ; કલ્પાંત; વિયોગદુઃખ અતિ બારીકાઈથી તપાસવું
ગુરાવું અ૦ કિ. "પૂરવું’નું ભાવે ઝીણે તાવ ૫. ધીમે પણ ચાલુ આવ્યા
ઝુલણિયું વિઝૂલ(૨) એક ઝૂલતું ઘરેણું કરતે તાવ
ઝુલાવનહાર વિખૂલવું”ઉપરથી]ઝુલાવનારું ઝાપટું ન ઝાપટાનું ફૂલ. - પુંએક
ઝુલાવવું સત્ર ક્રિટ “ઝૂલવું નું પ્રેરક . વનસ્પતિ (એનાં ફૂલ ઝપાટ લાગતાં લૂગડે
yહ ન જુથ; ટોળું ચેટી જાય છે)
ઝંડાધારી વિ૦ જુઓ ઝંડાધારી ઝીપવું સત્ર ક્રિટ જુઓ ઝીલવું ઝીમી સ્ત્રી, (ઉ. સામિત્ર = કાળું એક
ડે ! જુઓ ઝડે
ઝુંબેશ સ્ત્રી [i. બુષિાગતિ હલનચલન) જાતની કાળી સાડી
જેશપૂર્વકની ચળવળ–હિલચાલ ! ઝીલ સ્ત્રી, તંબૂરાને તાર (૨) લાખેલી
ઝુમર ન૦ જુઓ ઝમરખ મોટી બરણી (૩) ઊંડા પાણીની જગા
ઝૂકવું અ૦ ક્રિટનમવું; લચી પડવું, લટકવું (૪) છોળ, છાલક
ઝૂઝ સ્ત્રી ઝવું તે. છેવું અકિટ [ઉં, યુ, ઝીલણ ઝીલવું તે(૨)ઝીલેલું તે (પ્રવાહી)
પ્રા.શુક્સ, સૂમસ્યા રહેવું(૨)જેરથી લડવું ઝીલવું સત્ર ક્રિ. [૨. લિસ્ટિંગ ઝીલેલું
ઝૂડ ન૦ મેટે મગર (૨) મજબૂત પકડ પકડી લેવું, છીપવું (૨) એક જણનું બોલવું
(૩) એક જાતનું ભૂત- ઝેડ કે ગાવું બીજાએ ઉપાડી લેવું
ઝડઝાપટ ન ઝાડઝૂડ; ઝાપટઝુંપટ ઝીલવું સક્રિો [પ્ર. ૩િ =નાહવું નાહવું ઝડવું સત્ર ક્રિટ [. ફો] ધકો કે જળકીડા કરવી
બુધા વડે ઠોકવું (૨) ઝાપટવું; ખંખેરવું ઝીલું ન [ઝીલવું ઉપરથી લટકતાં સૂપડાં ઝડિયું ન જેનાથી ગવાય એવું સેટુંબધું
બાંધી નીચેથી ઉપર (ખેતરમાં) પાણી ઝડી સ્ત્રી ઝુડે; ડી. - j૦ કિં. કૂફ ચડાવવાની એક રચના
પ્રા. શ્s] ઘણી ચીજોને સાથે બાંધેલા ઝીંક () સ્ત્રી ઝીક; પછાડ. ૦વું સ૦ કિ. જશે; જૂડો
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________
3०४
છેલણ
જૂમ વિ. ધૂમ; ઘણું
ફ સ્ત્રી, ૦ણનફવું–કાં ખાવાં તે. ઝમ સ્ત્રી, પું. [‘મવું ઉપરથી ઝુમખું. ૦વું અકિ. જુઓ તૂફીકાં ખાવાં
ખું ન૦, ૦ખો ૫૦ અનેક વસ્તુઓને સારી (૨) સ્ત્રી જુઓ ધૂંસરી. -સંન જ; લુમ
ધુરા; ધૂંસરું મણું સ્ત્રી [મવું” ઉપરથી]એક જાતને ઝણ (ૐ) સ્ત્રી [‘ઝીણું” ઉપરથી] ઝીણ; હાર(એમાં વચમાં પાઈના આકારનું ચકતું ઝીણી રોટી (જેમ કે પીંજાતા રૂની, તમા
હોય છે). શું ન. એક જાતનું ઘરેણું કુન) (૨) વરસાદની ફરફર પાણીની છાંટ - ઝમવું અ૦ કિ. સિર૦ હે. ફુવા =પ્રાલંબ ઝણ (ૐ) સ્ત્રી [ઝઝણ) ધની ધ્રુજારી
જુઓ ઝઝૂમવું (૨) લટકવું; ટિંગાવું (૩) કમકમી પિરસેવાના રેલા પર રેલા આતુરતાથી ટાંપી રહેવું
ઝેબઝેબ, બેઝેબ અ૦ (૨) ન બ૦ વઠ અરણ ન [‘ઝરવું” ઉપરથી] જુઓ ગુરાપે. ઝેર સ્ત્રીજુઓ ઘેર) ઊંચી જગા કે બેઠકની -વું અ૦ કિ. વિ. સૂરવ્યાદ કરવું (૨) ધાર; ઘરની એટલી કે તેની ધાર ઝૂરવું સુકાવું]–ને માટે તલસવું–કલ્પાંત ઝર(ઍ)ન[ww.] વિષ (૨) ઈર્ષો(૩)વેર. કરવું (૨) કલ્પાંતથી ક્ષીણ થવું
કચૂરે(લો)૫૦,૦કલું, કેચલું ઝલ સ્ત્રીભા માટે રાખેલી ઝૂલતી કિનાર; ન . ૩ ] એક કડવું બી-ઔષધિ
ચીવાળી કોર (૨) કવિતામાં (લાવણી ઝેરવું સત્ર ક્રિ. નાની રવાઈથી દહીં વલોવવું - ઇ.માં) આવતે આંતરે (૩) બળદ કે ઝેરીલું) (ૐ) વિ. ઝેર -વિષવાળું (૨) ઘોડાને પહેરાવાત એઢે
અદેખું; અંટસ રાખે એવું [કવાપણું ઝૂલણહાર વિ૦ ખૂલના હીંચકા ખાનારું છે! સ્ત્રી [મૂકવું” ઉપરથી વાંક વલણ ઝલણ ૫૦ ૩. સુક્ઝ] એક છંદ ઝાક પું; ત્રીજુઓ ઝંકઆંખમાં કંઈ ઝલથું ન ઝૂલવું તે; હીંચકા (૨) પારણું ઝપટાવું તે; ગૂંક (૨) નુકસાન (3) ગાવાનું હાલરડું
ઝેકવું સત્ર ક્રિ. ઊંઘમાં ઝોકાં ખાવાં ગુલતું વિ. [‘ઝુલવું” ઉપરથી ઝોલાં ખાતું ઝેન [કવું”ઉપરથી] ઊંઘ કે ઘેનનું ડેલું
લટકતું. -વું અને ક્રિઝાકુર (ઉંટુ)] ઝાક પું. [કવું ઉપરથી] હેલો; હડસેલો • હીંડળે કે પારણે હીંચવું (૨) લટકવું (૨) આંખની ઝોક (૩) ત્રાજવાં બેટાં લે ૫૦ [‘ઝુલવું ઉપરથી] જેમાં ગુલી શકાય નમાવવાની યુક્તિ
ભેંસ તે હીંચકો (૨) નુકસાન; ખાધ [લા. ઝટ(ડી) સ્ત્રી૦,૦ડું ન [.ટ્ટી જુવાન અંક (0) સ્ત્રી જાઓ કાવ) એકાએક ઝેટિંગ ૫૦ [ઉં. ]િ એક પ્રકારનું ભૂત આંખમાં કાંઈ ઝ૫ટાવું તે; ઝક
(૨) મેલું કે રખડતું દાંડ માણસ ઝુંકાવવું (૯) સ૦િ ફૂંકાય એમ કરવું છેતી સ્ત્રી જુઓ ઝાટડી ઝૂકવું (૦) અકિગ્રંક લાગવી છેટું ન૦ જુઓ ઝટ ૮ (૦)સ્ત્રી ઝુંટવી લેવું તે. ૦વવું સક્રિય ઝેડ (ઝ) ન ઝૂડ; વળગણ. ૦ઝપટ ઝુંટવું નું પ્રેરક. ૦વું સક્રિટ ઝડપ મારી સ્ત્રી ભૂતપિશાચાદિની અડફટ; વળગાડા ખંચવી-પડાવી લેવું. – ઝરા-રાટ' બા(ભા)વું, (–) ૫જુઓ સ્ત્રી સામસામેઝુંટ ચલાવવી.-રાવવું જોબવું, જે સ૦િ,-રાવું અને ક્રિઝૂંટવુંનું પ્રેરક યણે પુત્ર જુઓ લણે અને કર્મણિ
ઝલ સ્ત્રી વચ્ચેથી ફૂલી જવું તે પડી(૦) સ્ત્રી, ડું ન[ફ્રેei] ઘાસ, ઝેલણ સ્ત્રી- [જુઓ ઝેળી] ખાનાંવાળી
સાંઠી,છાજ વગેરેથી બનાવેલું છાપરું-ઘર કથળ; ખડિયો. - jમેટી ઝલણી
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________
લવું
૩૦૫ લવું અ૦િ જુઓ ઝુલવું ડેલિવું (૨) ઝલાતી શેલી (૩) બાળકની ઈ. ૦ળે ઝોકાં ખાવાં
પેલો; નમી પડવું તે (૨)મેટી ઝોળી ઝેલું (ઝ) નવ ઝુંડ ટેળું
કેવું () સેઝિકવું; પટકવું ઝેલું નવ લિવું ઉપરથી] ઝોકું ડેલું. કે (૦) ૫૦ જુઓ કે
- ૫૦ ; હિંડળે (૨) હેલે; ઝટ (૯) સ્ત્રી નેંટ ઝડપ. ૦૬ સકિ. હીંચકાને એક ઝેક (૩) ઝલ ઝૂંટવું; ખૂંચવી લેવું ઝાળ (ઝો) સ્ત્રી [સં. શ્વાછો] ઝાળ; જવાલા ઝેસવું (0) સક્રિટ [. =નાખવું ઝળણું સ્ત્રી – જુઓ ‘લણમાં ફેકવું રીસથી – અભાવથી આપવુંઝળી સ્ત્રી, ફિ. ફ્લોકિયા કપડાના ચાર નાખવું કે મૂકવું – પટકવું (૨) ઠાંસીને
છેડો પકડીને ગલતું પાત્રાકાર કરાય છે તે. ખાવું – ગળચવું ઉદા. “શાકની, સાધુની ઝેળા' (૨) ઝૂલતી (૧) પુંજુઓઝેસવું] હડસેલે ધક્કો
આ પુત્ર કિં. ચવગને અનુનાસિક. એથી શરૂ થતે એક શબ્દ નથી, ચન્ગલ, જજાળ
જેવા શબ્દોમાં સંસ્કૃત ઢબે લખવામાં આવી શકે. પણ ગુજરાતીમાં એમ કઈ ભાગ્યે લખે છે; અનુસ્વાર જ મોટે ભાગે લખાય છે.
૮ પં. [.] મૂર્ધસ્થાની પહેલો વ્યંજન ટકે પું[૪. ત્રિલ ત્રણ પૈસા ટક અ [રવ] ટંકાવાથી થતો અવાજ, ટકે ! [.ઢ) રૂપિયે; નાણું (૨)સેંકડાના
ચા ખટ દઈને થતો અવાજ (જેમ કે, પ્રમાણમાં ગણતરી; “પરસેટેજ”
ઘડિયાળને, કેમેરાની કળ) ટકે પું[‘ટક ૨૦૦] ટકો, સાવ બેડુંટક અ [વ સતત ટક ટક અવાજ કેશરહિત માથું
થાય તેમ (જેમ કે ઘડિયાળન) (૨) ટકોર સ્ત્રી[. ટેરોટ કરવું–ોકવું તે,ધીમેથી ટગર ટગર (જેવું) (૩) સ્ત્રી જુઓ ગોદાવવું તે (૨) સહેજ ઇશારો કે સૂચના ટકટકારે. -કા(રા) પુંઠ ટકટક (૩) વ્યંગ કે મરોડમાં કહેવું તે; મીઠી અવાજ (૨) કંટાળે આવે તે નકામે ટીકા; કોક્તિ. ૦ખાનું ન૦ ચોઘડિયાં કે લવારે. -કિયું વિ૦ ટકટક કર્યા કરતું તે વગાડનારને બેસવાની જગા. ૦વું સત્ર ટકવું સક્રિટ લિં. તો લાંબા વખત સુધી ક્રિ. ટકોરો મારવો (૨) ટેકવું; ગોદાવવું
ચાલવું-નવું (૨) એક સ્થળે લાંબે ટકોર કરવી. -રી સ્ત્રી, નાને ટકોરે (૨) વખત શૈભવું
નાની ઘડિયાળ (મેગરી વડે વગાડવાની). ટકાઉ વિ. ટકે - રહે તેવું; મજબૂત. –વ -રે રણકે એમ વાગતો ઠોક (૨)
૫૦ ટકાઉપણું; મજબૂતાઈ; ટકવું તે . ઠકને રણકે ડિામણ સામને ટકાવારી સ્ત્રી ટકા પ્રમાણે ગણતરી; ટક્કર સ્ત્રી [.] ઠોકર પ્રહાર (૨) અર્થ
પરસેન્ટેજ; સોએ કેટલા તેનું પ્રમાણ હો પુંછ ટકે સાવ બેઠું માથું
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________
ટગરટગર
ટગરટ(મ)ગર અ૦ [નં. ૬ ઉપરથી] એકી નજરે; મીટ માંડીને ગુમગુ વિ॰ જીએ ડગુમગુ; ડાલતું (૨) અ॰ ટગુમગુ હાચ એમ
ટચવિ॰ [.]ઊ`ચી જાતનું (૨) પું॰ સેાનાના કસના આંક [જરી વારમાં; અટ ચ અ॰ [૧૦] ચકાના અવાજ (૨) ઢચ ાટ(-)૩’સર્કિટચકે ટચર્ક કાપવું; ટચકા મારીને કાપવું ચકિયું ન॰ કમ્મરથી રહી જવું તે ચકુ ન॰ [જીએ ટોચ] ટેરવું ટુચકા પં૦ ૩. ટા; ર૧૦] ઝટકા; ધા (ર) તેના અવાજ [(તુચ્છકારમાં) ટચર' વિ[જુએ ઢચડ્ડ]અતિ ધરRs-બુઠ્ઠું ટચલી આંગળી સ્ત્રી છેલ્લી, સાથી ટૂંકી આંગળી
૩૦૬
ટચાફે વિ॰ડાળી; આછકલું; શેખી મારનાર ઢગ્રાફ અ॰ [૧૦]. “ક્રિયા, કૈા પું શરીરના સાંધાના કડાકો
ટચૂકડું' વિ॰ ધણું નાનું [ખચ્ચર ટેટવું નટટ્ટુ જેવું નાનું ડીંગણું ધેડું (૨) ટટળવુ' અગ્નિ જુએ ટવળવું] પીડાવું; સરવું
ટેટળાટ ઘુંટળવાનું દુઃખ સશક્ત[લા.] ટેટા(-ટ્ટા)ર વિખરાખર ઊભું; અક્કડ(ર) ટટ્ટી સ્રી [છે. ટટ્ટા = પડદા; હૈં. ટ્ટી=વાડ] કામડાના કે વાંસની ચીપાનેા પડદા (૨) વીરણના બનાવેલા ચક(૩)નજરૂ;સ'ડાસ ટકું પું; ન॰ ઠી’ગણું ધાડુ'(૨) નબળુ ધાડુ' ટડકાવત્રુ સક્રિ॰ તડકાવવું; ધમકાવવું ટડપડ સ્રી, ડાટ પું॰ ખાલી ડંફાસ
– દાતારના દેખાવ, શેખી રઢિયાળુ’ વિ॰ ‘િટાઢ’ ‘ટાઢુ’’ ઉપરથી]ટાઢ વાય એવું (ર) ન॰ એવું વાતાવરણ; ટાઢેડુ (૩) ટાઢાડાવાળું સ્થાન ટહુકા પુંગરવ॰]ખાટું લાગવું – રીસ ચઢવી તે ટાપુ' વિજડ; ગમાર; મૂખ' (એક ગાળ) ટન પું [] એક અંગ્રેજી તાલ (આશરે ૫૬ મણ્) [અવાજ ટેનટન અ૦ [૧૦] (ર) ન॰ એવે ધટના
•
ટપૂસટપૂર
ટપ અ॰ ટપકવાના ૨૧ (૨) ઝટ ટપકું (૦૯૫૭) અ૦[વ૦] ટપકતું હોય એમ ટપકવું' વિ॰ ટપકાંવાળું
ટપકવુ' અક્રિ॰ ટીપે ટીપે નીચે પડવું;ચૂવું ટપકાવવું' સક્રિ॰ ટિપકું” ઉપરથી] ટીપાં પાડવાં (ર) ટૂંકાણમાં લખવું; નાંખ કરી લેવી (૩) ખીજામાંથી નકલ કરી લેવી પકિયું ન॰ [જીએ ટ૫] ૮પ ઈને મરી જવું તે (ર) ટપકું'
ટપકી સ્રો॰[ટપકું]કપાળમાંના નાના ચાંલે; ટીપકી (ર) ટીલડી; મીનાકારી અખરખ કે સેાનારૂપાની નાની ગાળ પતરી. કું ન॰ [ટપ (રવ॰) ઉપરથી] ટીપું (૨) નાનું ગાળ બિંદુ – ચિહન જન્માક્ષર ટપકો પું॰[ટપકાવવું’ ઉપરથીજન્મપત્રિકા; ૮૫ ૮પ અ૦ [૧૦] (ર)ઝટ ઝટ (૩) સ્ત્રી૦ ખડબડાટ (અણગમાના) સપિયું વિ૦ ટપટપ– પાછળથી ખડખડાટ કરનારું (૨) ન૦ જી ટપટપી ટપટપી સ્ત્રી અસ્રો ચડાવવા માટેના ચામડાના કકડા [મારામારી પલાખાજી શ્રી સામસામી ટપલાની ટપલી સ્ક્રી॰ [વ॰] ધીમેથી મારેલી થપાટ (૨) ટાણેા; મહેણું [લા.] ટપલ્લુ' ન॰ [‘ટપ’ પરથી] કુંભારનું હાંલ્લાં ટીપવાનું આન્તર
ટપલા પું॰ [૧૦] મેટી જોરની ટપલી(ર) કુંભારનું ટપણું [થવું [લા.] ટપ્પુ સ॰ ક્રિ॰ કૂદી જવું (ર)વધવું-ચડિયાતું ટપાટપ અ॰ [જુએ! ટ] ઝટપટ (૨) સ્ત્રી
ટપાટપી.-પી સ્ત્રી- ખેાલામાલી; લડાલડી ટપારવુ' સ ક્રિ॰ [‘ટપ’(રવ૦)] મારવું; ટેકવું(ર)વાર વારકહેવું;ટકાર કરવી[લા.] ટપાલ શ્રી॰ [‘ટપ્પા’ઉપરથી]ડાક; પાર ફિક્સ ફ્રી ડાધર; પેસ્ટઑફિસ. •ખ ન॰ ટપાલનું ખ'. વાળા પું ટપાલ વહે‘ચનારા.લી પું ટપાલવાળા પૂસપુસ અ [વ′′] ધીરે ધીરે; ધસડાતું ધસડાતું
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦૭
ટપૂસિયાં
ટંકશાળ ટચૂસિયાંનબવઘસાઈ ગયેલાં ખાસડાં દશ સ્ત્રી મીટ; અનિમેષ નજરે (ઉદા.
(૨) દક્ષિણી ઘાટની સપાટ (૩) અનાજ એકીટશે, ટશે ને ટશે). - ઝાટક્તાં સૂપડાને મરાતે ઠેક ટશર સ્ત્રી [પ્રા. સર એક પ્રકારનું સૂતરો ટપૂસિયું વિ ટપૂસપૂસ કરતું(૨)ધીરે ધીરે તસર; આંખમાં દેખાતી ઝીણી લાલ રંગ ઘસડાતું જતું :
(૨) ટશિ પેરવું સત્ર ક્રિટ જુઓ ટપારવું રશિયે ૫૦ [જુઓ ટશર ઉઝરડામાં કે ટપોટપ અ. જુિઓ ટ૫] એક પછી એક ચીરામાંથી લોહીઝમી આવવું તે તેની રેખા (૨) જલદીથી; તરત જ
રસ સ્ત્રી જુઓટશ. ટસઅ૦ ટગર ટગર; ટપાવાળા પે ટ ફેરવનારો-હાંકનારે ટસે ને ટસે
પુંઠ અમુક લંબાઈને આંતરો (૨) ટસટસ અરવ]ફાર્ટફાટું થઈ જાય તેમ. મુસાફરી મજલ વિસામો (૩) ઘોડા કે વું અકિ તસતસવું ફાટફાટું થઈ રહેવું બળદનું વાહન (૪) સંગીતને એક પ્રકાર ટસર સ્ત્રી, જુઓ ટશર (૨) એક જાતનું (બીજા બે તે ધ્રુપદ ને ખ્યાલ)
રેશમ કે તેનું કપડું; તસર ટબ નવ જિં.) ઘણું પહોળું લાકડાનું અથવા ટહકારjરવ)દુઃખને લીધે થતો ઉદ્ગાર પતરાનું એક વાસણ
ટહુકવું અક્રિ. (મેર કે કોયલ) બેસવું દબકલું ન૦ + ટપકું (૨)વિજુઓટપલું ટહુકાર ૫૦ (કેયલ કે મેરને) ટહુકો ટબકિયું ન જુઓ ટપકિયું
ટહુ ૫૦ [૩. ર૩યા] કાચલ કે મેરને . ટબૂકડું વિ૦ [તું. ટુડું, વ્યત્યય થઈને) બેલવાને અવાજ (૨) કોઈને બેલાવવા સાવ નાનું
દીધેલે લાંબે સાદો ટકે (૩) ચાલતી ટબૂકલું ન૦ ટાઢેડું
વાતમાં હાજિયે પૂર તે; હંકારે ટબૂડી સ્ત્રી, જુઓ ટબૂકડુ) નાની લોટી ટહેલ સ્ત્રી- [જુઓ ટહેલવું ] માગવા જતાં ઢબે પુત્ર પાનાના હાંસિયામાં લખેલી ટીકા જાચક જ સંભળાવે છે તે ઉક્તિ-કહેણ - અર્થ જિન]
(૨) એકનું એક વારંવાર કહેવું કે ધ્યાન મકવું અ૦ કિં. ધીમે પ્રકાશ આપવો પર નાંખવું તે [લા.. વું અક્રિટ આંટા (૨) દૂરથી ઝીણે પ્રકાશ દેખાવો
મારવા આમ તેમ ફરવું (૨) ગામમાં ટમટમ સ્ત્રીવન [હિં.] (ઉત્તર હિંદની)એક ટહેલ નાખવી. લિયે વિ૦૫૦ (૨) ૫૦ પ્રકારની ઘોડાગાડી
| ટહેલ નાખનારે ટમટમવું અ૦ કિ.રિવO] પડું પડું થઈ ટળકવું અ૦િ લલચાવું (૨) વિ. લાલચુ રહેવું (૨) અતુર થઈ જવું
ટળવળવું અ૦ ક્રિટ જુઓ વળવું ટમેટું ના, – પં. ફિં. એક શાફળ ટળવળાટ પુંછ ટળવળવું તે પેન્ટાઈન નવ હું.] અમુક ઝાડેના ટળવું અ કિo [.મિટળેલું દૂર થવું;
ગંદરમાંથી બનતું તેલ [[પ. વિ. ખસવું; હઠવું (૨) આવા જવું; મરવું ટર્બાઈન નવ વરાળચંત્રને એક પ્રકાર (તુચ્છકારમાં જેમ કે, ટળને અહીંથી) હેલ્લો ૫૦ વિ૦) ધક્કો; આઘાત (૨) ફે; ક ૫૦ [૩] છાપ મારેલે સિક્કો; ટકો આંટો (૩) માથાને ટકે
(૨) પસાભાર; ટાંક (૩) સ્ત્રી ની વેળા કવર્ગ .]. ડઢાણ એ પાંચ વ્યંજને -વખત (જેમ કે ખાવાને કે દોહવાને) વળવું અ ક્રિટ [. જે વલખાં – ટંકણખાર ૫. હિં. દંચળક્ષાર] એક તરફડિયાં મારવાં (૨) આતુરતાથી ઝંખવું જાતને ક્ષાર [પાડવાનું કારખાનું -ઝૂરવું (૩) પીડાવું
ટંકશાળ સ્ત્રી[+ રા]િચલણી સિક્કા
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________
ટંકામણ ૩૦૮
ટાણું કામણનાણું સ્ત્રી ટાંકવાનું મહેનતાણું દેરીઓના વણાટનું જાડું કપડું. ૦૫ટી ટંકારä.], વડું ધનુષ્યની પણછને અવાજ (–દ્દી, સ્ત્રી, જુઓ તાડપત્રી સંકરે ટાંકનાર (જેમ કે ઘંટીને) દાટવું ન૦ ટટવું; હલકી જાતનું ઘોડું કાવવું સત્ર કિ. “ટાંકવું નું પ્રેરક ટાટિયાં નબવ [જુઓ ટા) ગાડાનાં કે )ક અ [જુઓ અંક] દરેક ટંકે પાંજરાં (૨) કામડાંનાં બારણાં (૨) બરાબર નિયત સમયે ગ્યવખતે ટાટિયું ન૦ ટાટને કકડે (કપડું)
જ (૩) ટચ સુધી; છલાછલ કાટુન જુઓ ટટ્ટ] કામડાંની ચીપની ઢગ સ્ત્રી, કિં. રંગ] ટાંગે; પગ. કડી સ્ત્રી ગૂંથેલી સાદડી, ભીંત કે ઝાંપ (૨) ટગો; તંગડી (૨) ટાંગાથી મારેલી ડેકર ટાટાનું બનાવેલું ઝુંપડું (૩)જુઓ ટાટવું કે આંટી (કુસ્તીમાં)
ટાટું ન ટાટ= અફીણ ઈવના નશામાં રંગાડ(વ)વું સક્રિ. [જુઓ ટાંગવું ચકચૂર ઉપરથી રાજપૂત કે ગરાશિયો લટકાવવું
લટકાવવું (તુચ્છકારમાં) રંગાવું અક્રિટાંગવું’નું કમણિ ટિંગાવું; ટાઢ સ્ત્રી (જુઓ ટાઢ] ઠંડી. ૦૭ જી
રાખેર વિ ટે કરવાની આદતવાળું ઠંડક (૨) નિરાંત લા.. કિયું નવ ૮ટે કજિયે તકરાર. ક્રિસાદ ૫૦ ઠંડક માટે વપરાતું ભીનું કપડું કે પીણું [+.ટટો-તકરાર
(૨) પાણી ઠંડું થાય તેવું વાસણ, તડકે ટંડેલ પુંવહાણને મુખ્ય ખલાસી-સુકાની ૫૦ સુખદુઃખ; તડકો છાયડ લિ.
(૨) ઊંચું માણસ કે કાંઈ વધારે -હાશ સ્ત્રી ટાઢાપણું.-ઢિ(તાવ) . ઊંચું લાગે તે લિ.] [પાત્ર પુંટાઢ વાઈને આવતે તાવ. હી સ્ત્રી
Gર ન [૬.] એક જાતનું પ્યાલા જેવું મડદાની રાખ; વાની ટાઇપ ૫ [.(છાપવાનું) બીબું, રાઈટર ટાઢી શિયળ, ટાઢી શીળી સ્ત્રી શ્રાવણ
ન.] છાપ જેવા અક્ષરોમાં લખવાનું યંત્ર સુદ કે વદ સાતમને દિવસ; શીતળાટાઇફેઈડ કું. જિં.) એક જાતને (આંત- સાતમ (૨) ટાટું-વાસી ખાવાનું હોવું
રડાને કારણે થતો) મુદતિયો તાવ ' તે (વ્યંગમાં) ટાઈમટેબલન[ફં.]સમયપત્રક(રેલગાડીનું, હા વિ૦ 2િ1. ટટ્ટ (સં. સ્તબ્ધ)=કુંઠિત, શાળાનું ઇ૦)
જડસડ ઉપરથી શીતળ, ઠંડું (૨) વાસી હાઈ સ્ત્રી[૬.] જુઓ નેકટાઈ
(૩) [લા. ધીમું મંદ (જેમ કે ક્રમમાં) ટાઉન હોલ પં. [૬. ગામને સાર્વજનિક (૪) ઝટ ઉશ્કેરાય નહિ એવું, શાંત હૉલ-સભા ઇ માટેનું મકાન
સ્વભાવનું. ટાઢા-ઢે પાણીએ ખસ ચકચક વિ૦ ટુંછવાયું; પરચૂરણ જવી =વગર મહેનતે પીડા ટળવી ટાચકે ૫રિવ] ટચાકો; સાંધાને કડાકે ટાઢો ! [ટાઢું ઉપરથી ટાઢે ડામ;
(૨) ઘડિયે લટકાવાતું ઝૂમખું-રમકડું અંદરથી બાળી મૂકે એવું મર્મવચન (૩) ખોટું લાગવું – રીસ ચડવી તે ટાઢોડિયું ન [‘ટાઢું” ઉપરથી] જુઓ, ટાટ પું[ળાનર તમોટી તાસકનાઘાટની ટાકિયું (૨) જુઓ ટાઢેડું છછરી થાળી (૨)અ સાવ; તદ્દન. ઉદા. ટાઢોડું ન [ટું” ઉપરથી ચાલુ વરસાદને ટાટ, “નામું ટાટ
લીધે હવામાં થયેલી શરદી ટાટ વિ. [શું. ટાર] સજ્જડ; કડક, સસ ટાઢોડે ૫૦ જુઓટાઢે. [
ટાડા દેવા= (૨) મસ્ત; ચકચૂર
મહેણાં મારવાં.] ટાટ ન. [વરાત્રી = શણું શણની ટાણું નવ સારાનરસા પ્રસંગ- અવસર
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦૯ -
ટાંણુંટચકું
ટાંચું (૨) સંધિ લાગ. ટચ નવ વાર ટાંક (૨) સ્ત્રી [‘ટાંકવું–(ઘડવું) ઉપરથી] તહેવારને પ્રસંગ- અવસર
ઘડેલી કલમની અણી(૨)અણિયું નિબ ટાપટીપ સ્ત્રી વ્યવસ્થા સુઘડતા ટાંકણું () [ટાંકવું ઉપરથી કાગળ
(૨) મરામત (૩) ઉપર ભભકો– ઇત્યાદિમાં બેસવાની માથાદાર ઝીણી શિણગાર; ચાપચાપ. પિયું વિટાપટીપ સળી (૨) સુતારનું એક એજાર (૩)
-શણગાર કર્યા કરવાની ટેવવાળું વારંવાર ટેવું તે ટાપલી સ્ત્રી ટપલી
ઢાંકણું (૦) નો કિં. રંક ઉપરથી] ટાંકટાપશી(સી) સ્ત્રી [‘આપ’ (રવ૦)] ચાલતી વાનું એજાર (૨) જેગ; પ્રસંગ (૩) વાતમાં પુરાતે હાજિ
રૂડો અવસર; ટાણું ટાપી સ્ત્રી [રવ૦]ટપલી (૨) છે બેસાડવા ટાંકવું () સકિ. ખણવું, કોતરવું ટીપવાનું ઓજાર
(૨) ટાંકા ભરવા; સાધવું (૩) સાથે જોડવું ટાપુ ! બેટ દ્વીપ
(૪) ઉતારે કરવા; અવતરણ આપવું ટાપુ, ટાપે ૫૦ [ટપ” (ર૦) રોટલો ર બારી (૧) સ્ત્રી, જુઓ ટાંકું] કફેડી રાબેટે પેટપરવળ] હથેળી પર હથેળી દશામાંથી – નીકળી જવાની બારી
અફળી કરેલ અવાજ; તાટે ટાંકી () સ્ત્રી.િ રંજ = ખોદેલું જલારાભાભા મુંબ૦૧૦ જૂિઓ ટે) શય] પાણી ભરવાને બંધ કે લોખંડને
થાગડથીગડ (૨) જખમના ટાંકા કે (૨) નાનું ટાંકું (પાણીનું) (૩) ટાભાટેલી સ્ત્રી ટાભાટેભા કરવા તે ટાંકવાની – કોતરવાની ક્રિયા (૪) ફાયદે રાયડી સ્ત્રીજિઓ ટારડી] નાની ઘડી. – અસર (દવાની) [લા.)
-ડું નવ નાનું ઘેડું. - jનાને ઘોડે ટાંક (0) નવ જુઓ ટાંકી] વરસાદનું ટાયર ના કું] સાઈકલ, મોટર વગેરે પાણી ભરી મૂકવાને જમીનની અંદર વાહનને હેતી રબરની વાટ
બનાવેલ છાબંધ કોઠે (૨) પાણીથી ટાયલું (ટા) ન૦ વગર જરૂરની દેઢડહા- ઠારેલું ધી; એક વાની (૩) ટે ગેખલે
પણની અથવા આપવડાઈની વાત કે ()પુર્વજુઓ ટાંકવું બખિયે સીવણ ટારડી સ્ત્રી [.ટાર =ટટ્ટ નાની – માલ ટાંગ સ્ત્રી, જુિઓ ટગે પગ વગરની ઘોડી
ટાંગવું (0) ક્રિટિક) લટકાવવુંરંગાડવું ટાલ સ્ત્રી વાળ જતા રહ્યા હોય એવો કાંગાળી()સ્ત્રીન્ટાગો+તળવું] ટાંટિયો
માથાનો ભાગ; તાલ. ૦કી સ્ત્રીજુઓ અને હાથ ઝાલી લબડતું ઉપાડવું તે તાલ; તાળવું. ૦૬ ૧૦ જુઓ તાલકું ટાંગામેડ(૦)સ્ત્રીટિગેને તોડવું રખડપટ્ટી ટાવર ન[. ઊંચા મિનારા જેવું (બહુધા વાગે (૦) ૫૦ કિં. રંગા ટાંગ; ટાંટિયો
ઘડિયાળવાળું) એક બાંધકામ હોગે () ઘોડાગાડી; ટપાગાડી ટાળણટેળણ ન. (ચળામણ, ઝટકામણ ઢાંચ (૦) સ્ત્રી, કિં. રં] જપતી (૨) જેવો) ટાળી મૂકલે નકામો ભાગ
કલમની અને ત્રાસ કાપ (૩) ટચ ટાળવું સક્રિ. [જુઓ ટળવું] દૂર કરવું; (૪) ઘટ; બેટ. ૦ણ ન. ટૂંકી નેધ.
નિવારવું(૨) સારું કાઢી લઈ ખરાબ છોડવું ૦ણ સ્ત્રી ટાંચણ (૨) ટાંકણી. છેવું ટાળો ડું ['ટાળવું] વાયદા કર્યા કરવાને સ૦ કિ. ટાંકા મારવા (૨) ખોસવું
(૨) જુદાઈ -અંતર ગણવું કે રાખવું તે ઘાંચવું (૩) કલમની અણી કાપવી (૪) ટાંક (૦) [ ] શેરને ૭ર મોભાગ કરકસર કરવી; ખર્ચ કમી કરવું. -વ્યું
(૨) મેતી તોળવાનું એક વજન-સ્તોલ વિ. ઓછું; ખૂટતું (૨) ન ઉણપ ઘટ
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________
ટાંટિયા
ધિાદુ
ઢાંઢિયા (૦) પું॰ પગ (તુચ્છકારમાં). [ટાંટિયા મળવા=હિસાબનાં પાસાં સરખાં થવાં. ] ટાંડુ' (૦) ન॰ પાડ; વાર (૨) ટાળું; ટાંડા (૦) પું॰ ઢાંઢા; ખળદ ટાંપ (૦) સ્ત્રી; ન॰ વાથમાં વિરામચિહ્ન (૨) પૂણ' વિરામ ઢાંપવું (૦) સ॰ ક્રિ॰ તાકી – તલપી રહેવું ટાપુ(૦)ન॰ મળવા જવું તે(૨)ફેશ; આંટા ટાંપુ હૈયું (૦)નÈશ-આંટા ખાવાનું કામ ટિકાયત વિ॰ [જીએ ટિક્કો) પાટવી; વડુ (૨) પું૦ પાટવી કુંવર
ટિકિટ સ્ત્રી [.] પ્રવેશવા, જવા તથા મેકલવા કરવાના પરવાનાના કાગળ કે પૂના કકડા. કલેક્ટર પું॰ [] ટિકિટ લેનાર કે તપાસનાર કામદાર. માસ્તર પું૦ ટિકિટ આપનાર કામદાર ટિમ્ડ પું॰ [ટિકો] તિક્કડ; જાડા લા વિક્કી સ્રી॰ [ટિકો] સફળતા (ર) લાગવગ; સિફારસ (૩) ટીપકી – ટીલડી ટિક્કો પું [૬. ]િ ચાંલ્લે; મેટું ટીલું (ર) ડામ; ડિંગા [લા.] ચિફારી સ્રી॰ [રવ૦] મશ્કરી; માર્ક; તાફાન. –રા પું॰ ટીચવાના અવાજ (૨) મસ્તી; તાકાન ટિચાવવું સક્રિ॰ ‘ટીચવું’નું પ્રેરક ટિચાવું અક્રિ॰ અકળાવવું; કુટાવું (૨) નકામા ફેરા ખાવા (૩) ટીચવું’નું કમ‘ણિ ટિટિલ્સ પું॰ [i] ટિટાય. “ભી સ્ત્રી ટિટોડી ટિટિયાણ ન॰, “ કલાણઃ કકળાટ; કંકાસ ટિટોડી સ્રી [સં. ટિટ્ટિમી] એક પક્ષો. –ડૉ પું॰ ટિટાડીના નર [‘કટિભ’માં ટિટ્ટિલ્મ યું, “ભી સ્રી॰ [i.] જીએ ટિન ન॰ [કું.) એક ધાતુ– કલાઈ (૨) ટિનના પતરાનું વાસણ, પાર્ટ [. પાટ] ન॰ ડખલું (૨) તેના જેવા તુચ્છ માણસ [લા.]. [ દિનપાર્ટ આપવું = રુખસત
પું॰[ă ટિટ્ટિયાવ]
૩૧૦
ટીખળી
આપવી.] પાટિયું વિ॰ નિપાટ જેવું; તુચ્છ; પામર; નકામું ટિપણિયા પુંટીપણું જોઈ ભવિષ્ય ભાખટિપાંઈ સ્રી॰ જીએ ત્રિપાઈ
[નારા
ટિપાઉ વિ॰ ટીપીને ઘડી શકાય એવું; મેલિએખલ’ [૫. વિ.] ટિપાવવું સર્કિ,ટીપાવું અકિ ‘ટીપવું’પ્રેરક ને કર્માણિ
ટિપ્પણું ન॰, શ્રેણી (–ની) [ŕ. સ્ત્રી॰ સમજૂતી માટે લખેલી નાની ટીકા (ર) ટાંચણ્; ટૂંક નોંધ ટિફિનોક્સ સ્ત્રી॰ [.] ખાવાનું લાવવા – લઈ જવામાં ફાવે તેવું એક પાત્ર ટિલાયત વિ॰ (૨) પું॰ [‘ટીલું’ ઉપરથી] જીએ ટિકાયત
ટિળક પું॰ [F] લોકમાન્ય તિલક હિંગળાવું અ॰ ક્રિ॰ જીએ ટિંગાયું હિંગાટોળી સ્ત્રી નુ ટાંગાટાળી ટિંગાડ(વ)નું સ॰ક્રિ॰ ઝિં’ગાવું’નું પ્રેરક ટિંગાવું અક્રિ॰ ટંગાવું, લટકવું ટિ’ખરવું ન॰ ટિંબરવાનું ફળ. “વા પું [. વિર (*)] એક ઝાડ, જેનાં પાન બીડી વાળવામાં વપરાય છે
કિં’અરું ન॰ જુએ ટિંબરવે વિ પું॰ ટીખ; ટેકરા [ચકતી ટીડી સ્ત્રી [સર॰ ટીકી] નાની ચપટી ઢીકવું સક્રિ॰ [i. 2] તાકી તાકીને જોવું (ર) ટીકા કરવી
ટીફા સ્ત્રી [સં.] સમતૃતી આપવા કરેલું વિવરણ (ર) ગુણદોષની સમાલાચના (૩) નિંદા; વગેાવણી. કાર પું॰ ટીકા કરનાર; વિવેચક. ૰ખાર વિ॰ ટીકાનિંદા કરવાની આદતવાળું ટીકી સ્રી [7. વિધા] સાનેરી કે રૂપેરી ટપકી (૨) ઝીણા ચાંલ્લે ; ટીલડી (૩) નજર ટીકા પું॰ જીએ ટિો
ટીખળ ન॰ આનંદ ખાતર કરેલી મશ્કરી -મજાક —તેાફાન. -ળી વિ॰ ટીખળ કરે એવું; મરકડું
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________
ટીચકું
૩૧૧
ટૂંકાક્ષરીલિપિ ટીચર્ડ વિ. ઠીંગણું (૨)ના નાકનું ટેરવું તીડાં ના એક શાક-ફળ ટીચ સક્રિ દૂરવઠોકવું ટીપવું, છુંદવું ટીબરવું ન૦, - પું, ટીબરું ન ટીપ સ્ત્રી [ઉં.uિળ]યાદી; નેધ (૨) ઉઘ- જુઓ ટિંબરવું વગેરે
રાણુને કાગળ લખણી (૩) કેદની સજા ટી બે ૫૦ ;િ ટેકરો ટીપ સ્ત્રી [ટીપવું] થાબડી, ટીપણી ટુકડાખાઉ, દુહાર વિટુકડા માગીને ટીપકી સ્ત્રી ફિ. ટિળી) સેનેરીકરૂપેરી ટપકી જીવના ભિખારી ટીપણું સ્ત્રી સારી પેઠે ટીપવું-ટીપી બેસા. ટુકડી સ્ત્રી ટાળી [કકડો [લા.] ડવું તે
ટુકડો પુત્ર નાનો ભાગ; કકડ (૨) ખાવાને ટીપણું ન (ઉં. દિqળ] પંચાંગ કુલ સ્ત્રીમોટે પતંગ [લા.] ટીપરી સ્ત્રી, અર્ધા શેરનું માષિયું ટચ ૫૦ રસ ઊપજે તેવી ટૂંકી વાત ટીપવું સક્રિટ કઠણ વસ્તુથી થાબડી મારવી કે વાક્ય (૨) મંતરજંતરને લગતું નાનું - ઠોકવું (જમીન, ચૂનો છે)(૨) ઘડીને વાક્ય કે પ્રયોગ (૩) અણસાર; સંકેત આકાર બનાવવો (લટું, હાંલ્લું ઇ) ટુવાલ પું. [. ] અંગ્રહ (૩) મારવું ઠેકવું (૪) સ ઠોકવી (૫) વાવું અ ક્રિટ (રેશમી કે ગરમ કપડાને
એકની એક વાત પર જ ર દેવું લા. ટૂંવે ખાવાથી) કાણાં પડવા ટીપું ન પ્રવાહીનું ટપકું
' અ [વકેયલના ટહુકાની જેમ. બેક ટીમ સ્ત્રી હિં. ખેલાડીઓની ટુકડી (ક્રિકેટ) (-કાર) - જુઓ ટહુકે; ટહુકાર ટીમ ન૦ નાસ્તો (૨) ભાથું
ટુંકાર (2) પુંછે જુઓ તુંકાર. ૦વું સક્રિ) ટીમરુ ન જુએ ટિંબરુ
ટુંકો કર. - ૫૦ ટંકાર ટીમલું નવ ગચિયું (૨) લાકડાનું ઢીમચું ટુંબે પુત્ર [ફે. ટું] ટાણે; મહેણું ટીલડી સ્ત્રી [ટીલું કપાળે ચોડવાની ટીપકી ટ્રક સ્ત્રી ટચ શિખર (૨) કવિતાની (૨) નાને ચાંલ્લે (૩) મોરના પીંછાની અમુક કડીઓને સમૂહ લૂક આંખ – ચંદ્રક
દ્વટલું વિ૦ [ ટુર=;] કંઠું; હાથની ઢીલવું વિ. ટીલાવાળું (૨)ન, બ્રાહ્મણ
બનાવટ (તિરસ્કારમાં). - ૫૦ ટીલિયે (૨) ટૂથબ્રશ ન [૬]દાંત ઘસવાની પીંછી જેવી ટીલાવાળા (જેમ કે, કૂતર) (૩) ટીલાં દ્રમણન[‘કામણનેકિર્ભાવ કામણમણ) ટપકાં કરનારો (તુચ્છકારમાં જેમકે બા) ધંતરમંતરને ટુચકે (૨)ઓછપનું વાંકું ટીલિયો ૫. ટીલું કરનાર ટીલાવાળે પડવું–રીસ ચડવી તે [ઘી કે તેલ ઢીલી સ્ત્રોત્ર ટીલડી. -વું ન લિ. તિરુ] દ્રમણ ન [ જુઓ ટૂંપણ] કણક ગડવાનું તિલક
દ્ર પું[“ટવું' ઉપરથી] ખાડ; ગોબો ટીશી(-સી) સ્ત્રી અંકુર ફૂંપળ (૨) અણુ- (૨) ઊંડુંદર;નારું (૩) ટપકું; બિંદુ (૪)
દાર કળી (ફૂલની) (૩) શેખી, પતરાજી પાણી ટેવું તે (તમાકુ વગેરેને) (૫) જેના ટીહ ! [૨૦] ડિંગો (લેતા જ, કે વડે ટુવા મુકાય તે; પેલ (૬) ચૂંટલો (૭) બ ” એ ભાવને ઉગાર)
મહેણું (૮) એક જાતનું વડું ટીગળાવું અક્રિટ [ટિંગાવું] લટકવું ટૂંક () સ્ત્રી સ્વમાનની ટેક – લાગણું ઢીંગાળી સ્ત્રી ટિંગાળી; ટાંગાળી દ્રક () સ્ત્રી કવિતાની ટૂંક; તુક ટીંગાડ(વ)વું સત્ર કિજુઓ ટિંગાડવું દ્રક (૧) વિ. જુઓ ટૂંકું. ડું વિ. ટૂંકું; ઢીંગાવું અને કિટ ટિંગાવું; લટકાવું નાનું માંઅડામાં સારાશે.-કાક્ષરી ટીટી (૦) અ રિવ)
(લિપિ) સ્ત્રીટૂંકામાં – ઝડપથી
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાણુ
લખવાની લિપિ; ‘શોર્ટ હેન્ડ', “કાણુ ન ટૂંકું હોવું તે (૨) ટૂકાવવું તે. “કામાં અ॰ ટૂંકમાં. “ફાવવું સ॰ ફ્રિ ટૂંકું કરવું.-૩ વિલાંછ્યુ કે વિસ્તૃત નહિ એવું. -કુંચ વિ॰ ખૂબ ટૂંકું કુલભૂત(૦)વિ॰[જુએ ટૂટલું] ભાંગેલું તૂટેલું * ટલું'() (૦)વિ. ઝુંટ] જીઓ ટૂટલું ટૂંટિયું (૦) ન॰ [સર૦ સં.gg]=નાનું; ૩. કુંટ=[1] કાકડું વળીને સૂવું તે(ર) એક પ્રકારના તાવ; ‘ઇન્ફ્લુએન્ઝા’ દ્ન પણ (૦) ન૦ ['ક્રૂ પડ્યું' ઉપરથી] મૂળમાંથી ચૂંટી નાખવું તે (ર) ની' (૩) ખૂબ ગૂંદવું-મસળવું તે (૪) ટૂંપવાનું ધી કે તેલ; ટ્રમ. -શું ન॰ ટૂંપવું તે (૨) ટૂપવાનું એાર
ગળુ
ટૂં પડ્યું (૦) સ॰ક્રિ॰ મૂળમાંથી ખેંચી નાખવું; ખૂટવું (ર) ને કાલામાંથી ચૂંટી કરવું (૩) (મહેણાંથી) પીખી નાખવું; શરમિંદું કરવું. (૪) મસળીને ગદડવું; કણસવું [ મહેનતાણું ટૂ'પામણ (૦) ન॰ ટૂ પવું તે (ર) તેનું ટૂપાવવું (૦) સ॰ ક્રિ॰ ‘ટૂંપવું’નું પ્રેરક ટૂંપાવુ’(૦) અક્રિ॰ ‘ટૂ વુ''નું કમ'ણિ (ર) ગળે ભીંસાવુ ૮ પા(૦) પું॰ [‰ પશુ” ઉપરથી] દબાવવું તે; ફાંસા (૨) હૈડિયા ટૂ બે પું॰ [જીએ ટુ બે] મહેણું; ટાણા ટેક પું॰; સ્ત્રી॰ પણ; નિશ્ચય(૨)શાખ;ખરૂ (૩) ટકા (૪) કવિતાનું ધ્રુવપદ ટેકછુ ન॰ ટકા; આધાર ફરી સ્ત્રી[ફેટે] ઊ’ચીજગા(ર)ડુંગરી; નાના પત. “રા પું॰ મેાટી ટેકરી ટેકવવું સક્રિ॰ ટકા આધાર આપવે ટેકન્નુ' અક્રિ૦ ટકા –આધાર લેવા ટેકાવવું સક્રિ॰ જીએ ટેકવવું એકી સ્ત્રી જી ટીકી.[લાગવી = સારી અસર થવી (૨) સફળ થવુ.] ટૂંકી વિ॰ ટેક-વટવાળુ. લાપણુ ન ટેકીલું હોવુ' તે. બ્લુ'વિન્ટેક – વટવાળુ
-
ટાકણું
ટૂંકા પું॰આધાર;આશ્રય(ર)આધારની વસ્તુ; થાંભલેા(૩)ઠરાવનું સમથ'ન કે અનુમેદન ટેટી પું; સ્ત્રી એક ફળ – સકરટેટી (૨) નાના ટેટા – ફટાકડા
ટેટા પું॰ વડનું ફળ (ર) દારૂખાનાના ફટાકડા ડાઈ શ્રી ટૅડાપણું(ર)ડાઈ;ગવ [લા.] ટેડ' વિશ્વળેલું;વાં આડુ (૨)મિન[લા.] ટેનિસ ન॰ [.] એક અંગ્રેજી રમત ટૅન્ક ન॰; સ્ત્રી [.] પેાલાદી ખખતરવાળું, યુદ્ધનું એક વાહન; રણગાડી ટેબલ ન॰ [.] મેજ (ર) કાટા; કાષ્ટક. ક્લોથ ન [ફં.] ટેબલ પર પાથરવાને રૂમાલ કે કપડુ ટેબે પું॰ ટાંકા; સાંધા [ગરમીનું માપ ટેમ્પરેચર ન; સ્ત્રી॰ [.] (તાવ કે હવાની) ટેરવુ' ન॰ પાતળા છેડા; અણી ટેલર ન॰ [ë. Tailor પરથી ] પત ંગના દેરાનું રીલ ટેલિગ્રાફ પું [.] વીજળીથી તાર મારફત સ ંદેશા મેકલવા તે. –મપું [ä.] તાર ટેલિફેન પું॰ [.] વીજળી દ્વારા દૂર વાત કરવાનું ચત્ર કે તે દ્વારા કરાતી વાત સેવ સ્રી લત; ખા
ટેવાવુ અ॰ ક્રિ॰ ટેવ પડવી; પરિચિત થવું ટેસ (2) પું॰ [. ટેસ્ટ] સ્વાદ; લિજ્જત, દાર વિ॰ સ્વાદવાળું; લિજ્જતદાર ટેસી (ટૅ) સ્રી ટીશી; શેખી ૐ (૮૦) અ॰ [રવ૦] થાકીને લાથાથ ટેકાવવુ(ટં)સક્રિશા આપી આપીને તુર-અધીરું કરવું
ટેટુ' (ટં) વિ॰ ટે−ઢે થઈ ગયેલું (૨) અફીથી બેહાલ – ચકચૂર(૩)ન૦ અફીણિયા; દરિદ્રી (૪) રજપૂત (તિરસ્કારમાં) ટ્રેટ' (ૐ) અ [વ૦] (૨) સ્ત્રી॰ પતરાજી
૩૧૨
(૩) અણગમાનેા ખખડાટ ટેડ સ્રી મિજાજ; શેખી; ટેડાપણું ટૈડકા પું॰ ટા; રીસ (ર) છણકા ડપેડ સ્રી જી ટડપડ ટોક(વી)સ્રો॰(॰ણું)ન[‘ટાકવું’ઉપરથી]
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧૩
ટેસ્ટ
ટોકરી વારંવાર કહેવું – ઠપકો આપવો તે (૨) ટેપરાપાક પુત્ર જુઓ કપરાપાક નજર લાગવી-ટેકાવું તે
ટેપ૨ ન... જુઓ કપરું ટેકરી સ્ત્રી ઘંટડી (૨) ઘંટડીનું લોલક, ટેપલી સ્ત્રી, વાંસ કે ઘાસ ઇની પાત્ર -ર ૫૦ મટી ટેકરી; ઘંટ
જેવી બનાવટ. -લે માટી ટાપલી ટેકવું સત્ર ક્રિય વારંવાર કહેવું – પૂછવું- ટેપનું ન જુઓ ટેપચું
ઠપકે દેવો (૨) નજર લાગે એમ કહેવું ટેપી સ્ત્રી, .િ ટોપિમાં માથાનો એક ટોકી(ઝ) સી. [૬] સિનેમાનું બેલડું. પહેરવેશ, વાળ ૫૦ યુરેપિચન; ચિત્રપટ કે સિનેમા ઘર
ગેરે (૨) વેરાગી [(તુચ્છકારમાં) ટચ સ્ત્રી છેક ઉપરનો ભાગ, શિખર (૨) ટોપું ન આંખની ભમર (૨) ટોપી ભાંક (૩) મહેણું ટૂંબે
ટેપે ૫. મેટી ટેપી; ટોપ ચકી સ્ત્રી નાનું ટેચકું. -ક-ડું ટેયલી સ્ત્રી, લેટી. -લું ન પહોળા ન ટેચને નાને પાતળો કે ગોળ ભાગ મનું ઘી તેલ ભરવાનું વાસણ ટોચવું સત્ર કિ મેકવું (૨) વારંવાર કહ્યા કરવું; ઠપકો આપ [લા.]
ટો પુત્ર [ ટેવું ઉપરથી બૂમો પાડી ટેએ ૫૦ ટિચવું] ગોદે તેને ઘા (૨) ખેતરમાંથી પંખી ઉરાડનારો મહેણું ટૂ લિ.]
ટોર્ચ સ્ત્રી. [૬] સાથે રાખી ફરાય એવી ટેટીસ્ત્રી કોઈ પણ વસ્તુ ઉપર બેસાડવાનો વીજળીની એક પ્રકારની બત્તી કે દીવો
બળી જેવો ઘાટ (૨) કાનનું એક ઘરેણું ટેલ [૪] કર; દાણ; વેરે (૨) એ ટેટે ૫૦ મેટી ટેટી (૨) ગળાને હૈડિયા લેવાનું સ્થળ; નાકું
(૩) એક દારૂખાનું; મોટે ટેટે (૪) ટેલ (ટો) ન૦ બેડું માથું; ટાલકું વિલાયતી મેરી બીડીને ટે
ટેલું (ટો) ન૦, લા પં. બેડું માથું ટેડર ૫૦ ફિ. તોર) ડમરે; ડમરાની ટેલ પુ. મટી જૂ મંજરી, (૨) કલગી
ટેલી સ્ત્રીક્રિકેટમાં બોલને ટેલ્લે મારો ટેડલ પુંક જુઓ ટેલ્લે
જેથી બે કે વધુ રન મળી જાય; બાઉન્ડરી તેડાગાસ પં. ગરાસ પેટે સરકાર લે ! બારસાખના ઉપલા લાકડા
તરફથી ઊચક મળતી વાર્ષિક રકમ આગળ રહે છેડે (૨) ટલ્લે; વાચ ટેડે પુંડ તોડે; પગે પહેરવાનું એક ઘરેણું (૩) ઉડાવવું –ઉછાળવું તે (૪) મોઈને (૨) બંદૂક સળગાવવાની જાડી લાંબી દંડાને ફટકો મારી ઉડાડવી તે જામગરી (૩) ટેડલો (૪) મિનારો (૫) ટેવાવું અક્રિ. [ટવું' ઉપરથી] વગોવાવું; મોખરા; ભાગોળ (૬) સતાર વાદ્યોમાં નિંદાવું (૨) ટેવુંનું કર્મણિ
અલંકાર તરીકે વગાડાતો સ્વરસમૂહ ટેવું સકિહૈિ. ટથા; (ર૦) બૂમ ટેણ(મું) નવ, ત્રણે પું[. તાનë પાડી પક્ષી ઉડાડવાં (ખેતર સાચવવા)
મહેણું મમવચનને ઠેક (૨) જાદુટેણાં (૨) ટીપે ટીપે પાણી પાવું ટેપ ૫ [૩. ટોપિયા}પૂર) લેઢાની લશ્કરી ટોસ ૫૦ [.] કણ પહેલે દાવ લે તે ટેપી (૨) વરસાદ વખતે ઓઢવાની નક્કી કરવા સિક્કો ઉછાળો બનાતની ટોપી (૩) મોટી છત્રી (૪) ટેસ્ટ ૫૦ [૬] પાંઉની કાતરી કરી તેને રાંધવાનું મોટું તપેલું (૫)બિલાડીને ટેપ શેકીને તૈયાર કરાતે કકડે. [લે = ટેપચું ન૦ સાહેબની ટેપી (૨) તે સન્માન દાખવવા પીણું પીવાને ગોરાપહેનાર (તિરરકારમાં)
ઓને વિધિ.]
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________
ટોળ ૩૧૪
ઠઠઠ ટેળ (ટો) પુસ્ત્રી; નવ હસવું આવે એવી ટયૂબ બ્રી. [૬] ટાયર નીચે રહેતી, હવા ક્યિા અથવા બેલ; મશ્કરી...ડ્રો.
ભરવાની રબરની ગોળ નળી જેવી ટેળકી સ્ત્રી [છું” ઉપરથી ટળી બનાવટ (સાઇકલ, મેટર ઈની) (૨) ટેળટ () ૫૦ મશ્કરીઠઠ્ઠાની વાત ગોળ નળી જેવી કાચની શીશી ટેળટીખળ (ટો) ને ટાળ અને ટીખળ ટ્રસ્ટન[ન્યાસ; સુપરત(૨) સાચવણી ટોળબાજી (ટો) સ્ત્રી ઠઠ્ઠામશ્કરી
અને વ્યવસ્થા માટે સુપરત કરેલાં પારકાં ટળાધમ પુંપોતાના જ ટેળા - વર્ગ માલમિલકત, સ્ત્રી પુંછે ફિંજેને ટ્રસ્ટ
માટે લાગણી કે તે પૂરતી ધર્મભાવના સેંપવામાં આવ્યું હોય તે, વાલી -મી વિ. ટેળાધર્મવાળું
દ્રક સ્ત્રી [] (મુસાફરીમાં ચાલે એવી) ટેળાશાહી સ્ત્રી, ટેળાની ગુંડાશાહી પતરાની પેટી [સાધન પિ. વિ.] ટેળિયે (ટ) j[ળ ઉપરથી)મશ્કર ટ્રાન્સફોર્મર નવ .) વેલ્ટેજ બદલવાનું વિદુષક
ટ્રામ [.(ગાડી) સ્ત્રી (ધોડાથી કે ઘણે ટળી સ્ત્રી, જિઓ ટોળ] મંડળી
ભાગે યાંત્રિક બળથી ચાલતું) એક વાહન ટેળ ટિ] વિ૦ [ટોળ” ઉપરથી મશ્કરું ટ્રેક્ટર ન [૬] જમીન ખોદવા માટેનું યંત્ર ટેળું ન [3. ટો] સમુદાય; સમૂહ ટ્રેડમાર્ક ;સ્ત્રી[૬.) જે નિચત છાપ ટેચ ટો) સ્ત્રી ટચવાથી પડેલો ખાડે કે નિશાની સાથે વેપારી પિતાને માલ
(૨) ફાચર; ફાંસ (૩) મહેણું ટાણું બજારમાં મૂકે છે-ચાલુ કરે છે તે મારક (૪) ઠપકા; ગોદ. રાણું ના ટાંચવાનું દ્રત સ્ત્રી[૬] રેલગાડી
ઓજાર ટાંકણું.વું સક્રિજીઓ ટચવું ટ્રેનિંગ કોલેજ સ્ત્રી [.) શિક્ષણની તાલીમ રકાર(વ) પુંછે જુઓ ટહુકાર
આપી શિક્ષકે તિયાર કરનારી કોલેજ કે પુંછે જુઓ ટહુકો
અધ્યાપન મંદિર
કે ! [4] મૂર્ધસ્થાની બીજે વ્યંજન ઠગણું વિ૦ ઠગારું લખ્યું : ઠેકઠક અ૦ વિ૦] ઠોકાવાને રવા ઠગપાટાણું ન ઠિંગ સં. ઘરન] ઠગોનું ગામ કરાઈ સ્ત્રી (ઉં. વેર ઉપરથી ઠાકોરપણું ઠગવું સક્રિડિંગભેળવીને છેતરવું; ધૂતવું (૨) શેઠાઈ, મોટાઈ. -| નવબવ ઠંગળાવું સક્રિટ ખાડાટેકરાને લીધે ગાડા ઠાકરની સ્ત્રી (માનાર્થે). ત્રણ સ્ત્રી જેવા વાહનમાં અફળાવું ઠાકોરની સ્ત્રી. –ણે પુંઠાકોર. -ત ઠગાઈ શ્રી ઠગવાની ક્રિયા, પ્રપંચ * સ્ત્રી જુઓ ઠકરાઈ (૨) ઠાકોરની હકૂ ઠગારું વિ૦ ઠગે એવું મતની જાગીર-ગરાસ. -ળાં નબ૦૧૦ ઠચરી સ્ત્રીડેસી. ૨ વિ. અતિ વૃદ્ધ; જુઓ ઠકરાણાં. - નવ ઠાકોરનું ખખી ગયેલું – પં. ડેસે (ત્રણે ગામ કે નાનું રાજ્ય
તિરસ્કારમાં વપરાય છે.) ઠક્કર ૫૦ ભાટિયા કે લોહાણાની એક અટક ઠચૂક ઠચૂક) અરિવ૦] (ખચકાતી મંદ ઠગ વિ૦ (૨) ૫૦ લિ. ય; પ્રા.] ઠગનારું ગતિ સૂચવે છે.)
(૨) એ નામની લૂંટારાની એક જાતનું કરચર વિ. ઠચરું; બહુ ઘરડું ઠગઠગાવવું સક્રિો રિવ] ગોઠવાઈને ઠઠ સ્ત્રી . ચદૃ ભીડ; ગિરદી; જમાવ
વધુ માય તે માટે પાત્રને ઠઠેરવું ઠઠમ(વે) સ્ત્રી ચાકરી; બરદાસ
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાળવું
33ળવુ' અ॰ ક્રિ॰ [વ૦] ન બફાતાં અફળાચા કરવું (દાણા માટે) (૨) ખખળી જવું ડાડવુ' સ૦ ક્રિ॰ અડાડી – સાડી દેવું ટંટારવુ'સક્રિ॰ ઠાઠ કરને, ખૂબ શણગારવું ટંકારા પું ઠાઠમાઠ ઠંડેરી(–0) સ્ત્રી [સં. ટ્ટી] કંઠાળી; માફ; મશ્કરી [આદતવાળુ ઠ્ઠાખાર વિ॰ ઠઠ્ઠામશ્કરી કરવાની ઠ્ઠાચિત્ર ન॰ નમ'ચિત્ર; ‘કૅરિકેચર’ કંઠ્ઠાબાજી, ડૈઠ્ઠામશ્કરી સ્ત્રી॰ ટાળટીખળ કેંઠ્ઠી પું॰ ઠઠારી; મરકરી; ઠેકડી કેંણૂક સ્ત્રી॰ [વ૦] એવા અવાજ – રકા (૨) પગનાં જોટવાં ઠણ કે એવી ચાલ. વુ અ॰ ક્રિ॰ક અવાજ થા; રણકતું (૨)રણકે એમ ચાલવું(૩)રહી રહીને રાવું. કારા પુંઠણકઅવાજ.—કે પુંઠણકારા (૨) ઠમકા (૩) ટાઢની ધારી; કેપ Šણુòષ્ણુ અ॰ [૨૧૦] (ખાલી વાસણના જેવે! આવાજ). પાક કુંભાર.૦પાળ, ગેાષાી પું॰ કઈ પણ સાધન કે બુદ્ધિ વગરના આદમી. વુ' અ॰ ક્રિ॰ ÁÇ એવે। અવાજ થવા. ણાટ પું ઢણ એવા અવાજ
–
૩૧૫
કેંપ અ॰ [રવ૦]. ફેબ્રુ' અક્રિ॰ ઠપ એવા અવાજ થવા(ર) પછડાવું; ઠેકાણું. કાર પુંઠપકવાનો અવાજ. •કારવું સકિ ઠપકે એમ કરવું; પછાડવું (૨) ઠપકા દેવા (૩) મારવું, ફાલુ' અ॰ કિ॰ પકવું પકા પું॰ દોષ બદલ ધમકાવવું વવું તે કે તેનાં વેણ (૨) ઉધરસનું ખાંમાં; ઉધરસ (ઉધરસને ઠપકા પણ કહેવાય છે) (૩) ૪પ, ખ એવા ઠાકરના અવાજ ટૅબ અ॰ [૨૦] ઠબ એવે અવાજ; ૪પ.
૩. અક્રિ॰જીએ ઠપકવું. કાર પું જીએ ક્યકાર. કારવુ' સક્રિ જી ઠપકારવું. ફાલુ' અ ક્રિ ઠબકવું કી પું॰ ટકરાવાના કેડકરના ઠખ એવા અવાજ; ઠપકા. ૦łમાવવુ’સક્રિ જુઠગઠગાવવું. લાલુ અક્રિ૦ ટાવું; અફળાવું; ટિચાવું
,
સકા
ઠુમક સ્ત્રી॰[રવ૦] ચાલવાની છટા(ર)ડમતી ચાલ. વ્હેમક અ॰[વ૦](૨)વરણાગીમાં [લા.]. વુ' અ॰ ક્રિ॰ ઠમક ઠમક એવા અવાજ થવા- કરવા (ર) તેવા અવાજ થાય તેવી ચાલે ચાલવું, ૦કારા, “કા પું ઠમકવું તે (ર) લટકી
કેંમમ અ [વ॰]. ॰વું અ॰ ક્રિ॰ ઠમઠમ એવેા અવાજ થવેા – કરવા. -માટ પું ઠમઠમવું તે (ર) ખાલી ભભકા [લા.] ઠેરઠેકાણું ન[હરવું+ ઠેકાણું]ઠરીને રહેવાનું નક્કી ઠેકાણું
રડ સ્ક્રી॰ જીએ હરડાટ. ॰વું સ૦ ક્રિ॰ એ કે વધુ દારાને ભેગા વળ દેવે – આમળવું. –ડાટ પું॰ વક્રતા;વાંકાપણું (ર) મિજાજ; તાર [લા.]~ડાવું અ॰ ક્રિ॰ વાંકું વળવુ’; મરડાવું (ર) ‘રડવું’નું 'ણિ(૩)વ’કાવું; રિસાવું [લા.]
રવુ' અક્રિ॰ સ્થિર થવું; થાભવું (૨) નક્કી થવું; નિશ્ચય પર આવવું (ભાવ, મહુરત) (૩) જામવું; તળિયે બેસવું (૪) ઠંડીથી જામીને બાઝવું કે ઘટ થવું (૫) ઠંડુ થયું (૬) ટાઢે મરવું; ટાઢ વાવી (૭) (અગ્નિ દીવા) એલવાનું; બુઠ્ઠાણું (૮) ઠંડક કે શાંતિ કે તૃપ્તિ થવી [લા.] (૯) (આંખ) મીંચાવી; ઊંધ આવવી રાવ પું॰ ઠરાવેલી – નક્કી કરેલી વાત (૨) કાઈ બાબતનેા-નિશ્ચય કે તેઙ.॰વું સક્રિ [‘ઠરવું’નું પ્રેરક] નક્કી કરવું; નિશ્ચચ પર આવવું (૨) ઠરાવ કરવા ડેરીઠામ અ॰ [ઠરવું +ઠામ] મૂળ-અસલ ઠેકાણે (૨) નિરાંતે [ડાહ્યું; શાણુ હૅરેલ વિ॰[રવું’ ઉપરથી] પુખ્ત વિચારનું; લવવુ સક્રિ॰ જીએ ઠાલવવું લવાનુ' અગ્નિ ‘ઠાલવવું'નું ક`ણિ સ વિ॰ [રવ૦] ઠાંસીને ~~~ સજજડ ભરેલું (૨) સજ્જ; અક્કડ (૩) આશ્ચય ચકિત (૪) અ॰ સાસ
હંસક પું॰ ઠસ્સા; ભભકા; રાફ (૨) ઠમકા; લટકા. “ફાદાર વિ॰ સકાવાળુ”. “કા પુંજીએ સક’
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઠેસવું
૩૧૬ .
હાલિયું હસવું અક્રિ. મનમાં ઊતરવું–સમજમાં ઠાગાઠયા પુર બ વરુ કામ કરવાને દેખાવ
આવવું [એમ સજજડ દબાવીને; કરીને વખત ગાળવો તે ઠસડસ અવ ઠાંસી ઠાંસીને ભરાયું હોય કાણું ન જુઓ ઠાંનું હસાવવું સકિ. ઠસવું નું પ્રેરક ઠાઠ પું[૩. થટ્ટ= ઠાઠ] ભપકેશભા ઠસોઠસ અજુઓ ઠસાહસ
ઠાઠડી સ્ત્રોત્ર શબને લઈ જવાની વાંસની ઠસ્સાદાર વિ. ઠસ્સાવાળું
એક બનાવટ ઠેસબધ અ ઠસ્સામાં ઠસ્સાભેર ઠાઠમાઠ પુજુઓ ઠાઠ ઠાસે પુત્ર ભપકો (૨) રેફ (૩) લટકે કાઠિયું વિ[ઠાડું ઉપરથી] ઠાઠા જેવુંઠળિયો ૫૦ લિં, મણિa] ફળનું કઠણ બીજ થઈગયેલું ખખળી ગયેલું(૨)૧૦ તેવું વાહન ઠેરવું સક્રિટ રિવ૦] ખૂબ હલાવવું (૨) કાઠું ના હાડપિંજર (૨) છાતી અને થાપાનાં ખૂબ વઢવું –ઠપકે દે
હાડકાં(બ૦૧૦માં)(૩) ખાખું કઈ પણ 8ઠળી સ્ત્રી [જુઓ ઠઠારી] મજાક; હસણું જાણું થઈ ગયેલી વસ્તુ (૪)ભાગીતૂટીટાલ કંડ સ્ત્રી [સરવ પ્રા. = જડસડ કા સ્ત્રી ઊઠવેઠ; ઠઠમઠ; સેવાચાકરી (ઉં. સ્તબ્ધ)] ટાઢ (૨) શીતળતા (૩) ઠાણન. ઉં. સ્થાન; પ્રા. ઠાઇ (–)] સ્થાન; શરદી. બેક સ્ત્રી શીતળતા (૨) શાંતિ જગા; ઠામ (૨) તબેલે (૩) ઘેડીની સ્તુ [લા.. કિયું વિટ (૨) નટ ઠંડક દશા (૪) પ્રકૃતિ, રીત ઢબ શરીરને હાવકરે એવું (લૂગડું, પીણું). –ડાઈ સ્ત્રી ભાવ(ઉતાવળ હોય પણ તું તો તારીઠાણમાં શીતળતા ઠંડાપાણું (૨) ઠંડકનું પીણું ને ઠાણમાં). -ણિયે પુંછ તબેલે સાફ (૩) ધીમાશ; સુસ્તી [લા. -ડાશ સ્ત્રી કરનારે; રાવત (૨) ઊંચી જાતને ઘોડે જુઓઠંડાઈ ૧, ૩.-ડી સ્ત્રીજુઓ ઠંડ. ઠામ પં; ન [ઉં. ચાન; પ્રા. શામ; મા. કામ -ડેવિટાઢ, શીતળ (૨)વાસી (સઈ) (-૨)] (રહેવાનું સ્થાન ઠેકાણે (૨) (૩) ધીમું; મંદ; સુસ્ત (૪) શાંત;ઝટ ક્રોધ આસન બેસવાની જગા (૩) વાસણ ન ભરાય એવું; નિરાંતવાળું. -ડુંગાર ઠામ અ [ઠામ સાવ તદ્દન વિ. ખૂબ ઠંડું
ઠામણું નવ ઠામ વાસણ ઠાકડીક અ૦ ઠીકઠાક
ઠા મૂકે અવે જુઓ કામકું ઠાકર ૫૦ લિ. દવાર જુઓ ઠાકર (૨) એક ટામે() ઠામ અ[કામ ઉપરથી દરેક
અડક (બ્રાહ્મણોમાં). ડી સ્ત્રી, ઠાકરડાની જગાએ ઠેર ઠેર સ્ત્રી. ડે પુનાને ઠાકોર (૨) (જરો ઠાર પું; ન [.) ઓસ; ઝાકળ (૨) ટાઢી માનાર્થ) ધારાળા જેવી એક કેમને હવા; હકળ (૩) ઠામ ઠેકાણું [૫] (૪) માણસ; ઠાકોર. -રાંનબ૦૦ રજપૂત, અ ઠરે– મરે એમ; બરાબર. ઉદા. ઠાર
ગરાશિયા, ભીલ વગેરે લોકે(૨) ઠકરાણાં. મારવું – કરવું ઠાકરી સ્ત્રી ઠકરાત (ઉદાધન જોબન ને ઠારક વિ. ઠારે-શાંતિ પમાડે એવું(૨)સ્ત્રી ઠાકરી') [૫.]
સંતોષનિરાંત; ટાઢકણ ન. ઠંડા પાડઠાકર ૫[. ઠર) ગામ કેગરાસને ધણી; વાની ક્રિયા કન્ડેન્સેશન' પિ. વિ.]
ના રાજા (૨) ઠાકોરજી (૩) એક અટક ઠારવું સત્ર ક્રિઠરે એમ કરવું (જેમકે, બ્રહ્મક્ષત્રિયમાં)(૪)ઠાકરડા(માન- ઠાઠાર અર ઠેર ઠેર
વાચક). જી પુત્ર દેવની-વિષણુની મૂર્તિ ઠાલવવું સત્ર કિ. ઠાલું–ખાલી કરવું ઢગલી સ્ત્રી, ઉડાડેલી મેઈને નીચે પડે તે ઢાલિયું નવ [ઠાલું ઉપરથી કપાસ કાઢી પહેલાં ડડે મારે તે
લીધેલું કાલું
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________
હેલું
૩૧૧૭
ડેલું વિ૦ [.ઠ@] ખાલી; નહિ ભરેલું(૨) ઠીકરી () સ્ત્રી નાનું ઠીકરું ન જુએ - નકામું; ધંધા વિનાનું (૩) નહિ વાસેલું ઠીકરું
[– ; હિંગુ ખુલ્લુ (૪) સગર્ભ ન હોવું (ભેંસ ઇ. નું) ડીગણું વિત્ર પ્રમાણમાં ઓછી ઊંચાઈનું (૫) અવ નાહક ફગટ. ૦૭મ, માવું હીંગરાવું અક્રિ. ખૂબ ઠંડી લાગવી –ઠરી વિત્ર તદ્દન ઠાલું–ખાલી હિટવું તે જવું(૨)ડરીને ચેલું બાઝી જવું(૩)ગંઠાઈ ઠાવકાઈ સ્ત્રી, ઠાવકાપણું નવ ઠાવકું
જેવું-વધતા અટકી જવું લિ.] ઠાવક વિ. ગંભીર; ડાહ્યું, વિવેકી
ઠીંગાડેલી સ્ત્રીરવ ] ઠઠ્ઠાબાજી; અડપલાં
કરી મશ્કરી કરવી તે ડાંગ-વું)(૦)નવ ભાણાનું વાસણથાળી
3ઠવાવવું સક્રિદૂઠવાવું નું પ્રેરક ઠાંગું (0) નવ ઢગું; છળકપટ ઠાંસ(0) સ્ત્રી[ઠાંસવું” ઉપરથી વણાટની
૩ મું જુઓ હંગણ ઘટ્ટતા (૨) ખાલી દમ; શેખી; બડાઈ (૩)
કુઠવાવું અક્રિય છે. કુંટ=] ટાઢથી
અકડાઈ જવું–છૂજવું ઠુંઠવાવું લૂખી ઉધરસ; ઠા. ૦વું સક્રિ. ઠેસવું
કંઠો . [રવ૦] એકદમ મોટેથી રેઈ દાબી દાબીને ભરવું (૨)દાબી દાબીને ખાવું
પડવું તે
[ભારે ગાંઠ પીવું (૩) મનમાં ઉતારવું; ઠસાવવું (૪)
ડ્રણ નસર. સ્થા[]ડીમચુંલાકડાની અક્રિો ઉઘરસ ખાવી.-સી સ્ત્રીખાંસી.
ઠમકી સ્ત્રી (પતંગને ભરાતો)ધીમો આંચકે. - - ૧ખી ઉધરસ (૨) મુકો - ૫૦ જેથી મારેલી કૂમકી કિંજાવું અ ક્રિટ ડીજવુંનું ભાવે; ઠરી જવું મરી સ્ત્રી, એક તરેહની ગાયન પદ્ધતિ ઠિઠિયારી સ્ત્રી [રવ મશ્કરી; મજાક પ્રેશન્સ) સ્ત્રી-રવદમઅડદાળ (૨) ઠિbળી સ્ત્રીજુઓ ઠકેરીમજાક;&&ળી વિ નકામું નબળું નિ:સત્ત્વ ડિસિયારી સ્ત્રી, જુઓ કિંઠિયારી કુસકી સ્ત્રી વિવાટને અવાજ કિંગુછ-શી) વિ.(૨)૫ વામન; ઠીંગણું ડુસકું ન [રવ૦] દૂઠો મૂકીને રેવું તે(૨) ડીક વિ૦ સારું;ગ્ય જોઈએ તેવું; બરાબર * કટાક્ષનું વેણ [કાચું કહું ખાવાનું (૨)બહુ સારું કેનઠારું નહિ એવું (માત્રામાં). ઈંગણન, સ્ત્રી (અફીણ ખાધા ઉપર) સાધારણ (૩) અ. “સારું, વારુ, ભલે, ડુંગવું સક્રિ-ઠાંસીને ખાવું(૨)હૂગણ કરવું એવો અર્થ બતાવતે ઉગાર. ઠાકઅ કંગાપણું ન બ૦ વ૦ ઇંગણ બબર; વ્યવસ્થિત ગોઠવેલું હોય એમ. ગાર પં. ઇંગણ પ્રેિરક ને કર્મણિ -કોડીક વિ૦ (૨) અ૦ જેવું તેવું કામ ઈંગાવવું સક્રિ, ગાવુંઅ૦િ ડુંગવુંનું ચલાઉ; માંડ નભે એવું
ગે પુંહંગાર દીકરી સ્ત્રી નાનું ઠીકરું. -ર નવ [૩ ઠુંઠવાવવું સક્રિ“ઠવાવું-નું પ્રેરક દિરમા]માટીના વાસણને ભાગેલા કકડે ઠુંઠવાવું અકિજુઓ દૂઠવાવું (૨) માટીનું વાસણ (લા.
તું વિ૦ [૩. ડું] આંગળાં વિનાના કે ઠી જવું અકિત [જુઓ થીજવું] ઠરી જવું થોડાઘણા કપાઈ ગયેલા હાથવાળું (૨) ઠીડિયું વિ૦ ['ઠીઠું' ઉપરથી] ભાંગ્યુંતટયું નડાળાં વગરનું ઝાડનું થડિયું કે એવું જીર્ણ (૨) નય તેવું ઘર ,
નામું ઝાડ (૩) બીડી પિવાઈ રહ્યા પછી ઠીઠું નવ રિવ] ભાંગીતૂટી-છણ અને રહેલો ભાગ(૪) મૂળનું અપંગરૂપાંતલા.] અવાવરુ ચીજ; ઠંડું
શ(-સ) સ્ત્રી (જુઓ ઠાંસ) બેટ ગર્વ ઠીબ સ્ત્રીભાગેલા હાંલ્લાને તળિયાને ભાગ. સ. પુંરિવ૦] કેસ મુકો - કું-લું)નડીબું (તિરસ્કારમાં)-નું ઠેકડી સ્ત્રી મશ્કરી નવ માટીનું કામ
ઠેકઠેકાણે ઠેકાણે ઠેકાણે જ્યાં ત્યાં
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧૮
ઠેકડે
, ઠોંસો, ઠેકડે ૫૦ [ઠેકવું] કે; છલંગ; ચેકડે કે (ઠ) અ સ્તબ્ધ છક (૨) ઘરાઈ ગયું ઠેકવું સકિ. ઠેકડે મારી કૂદી જવું હોય એમ (૩) લથપોથ; થાકી ગયું હોય ઠેકાણું ના રહેવાની જગા; મુકામ (૨) એમ; 2 [ઠપકો (૩) ટેણે
સ્થાન સ્થળ (૩) (કાગળનું) સરનામું (૪) ઠોક પુસ્ત્રી [કવું') પ્રહારગડદે (૨) કામધંધાની જગા (ઠેકાણે પાડવું) (૫) ઠેકઠાક સ્ત્રી આમ તેમ ઠોકવું તે લિ.]અમુકનકી દશાનેસ્થિતિ, સ્થિરતા; ઠેકર સ્ત્રી ચાલવામાં પગનું વસ્તુ સાથે નિશ્ચય (જેમકે, એ માણસનું કશું ઠેકાણું ટિચાવું તે (૨)લા.ભૂલ(૩)ખોટ.-રાવું નહિ; રસેઈનું ઠેકાણું નથી.) (૬) ઢબ અ૦ કિ. ઠાકર ખાવી
વ્યવસ્થા; ઢંગધડે. [ઠેકાણે પડવું = ઠેકવું સત્ર કિ. એક વસ્તુ પર બીજી વસ્તુ કન્યાએ સારે ઘેર પરણું જવું. ઠેકાણે જોરથી ટીચવી – અફાળવી (૨) માર પાડવું = ઘધે વળગાડવું (૨)ગોઠવી દેવું માર; પીટવું; લગાવવું (૩) ગ૫ મારવી (૩) મારી નાખવું. ઠેકાણે લાવવું = (૪) ખૂબ ખાવું (૫) બરાબર, સચેટ, સમજાવીને રસ્તા પર લાવવું.]
ને ધકેલી દેતા હોઈએ એમ કાંઈ કરવાને ઠેકાણે આવ બદલે; જગાએ
ભાવ બતાવવા વપરાય છે. (જેમ કે તાર, ઠેકેદાર ૫. ઈજારદાર
દાવો ઠેક) (૬) રેપવું; બાંધવું (તંબૂ) ઠેકે પુનરઘાં કે ડફ ઉપર જોરથી દેવાતે તાલ કે સ્ત્રીવારંવાર–ઉપરાઉપરી ઠોકવું ઠેઠ અ. છેડા લગી. નું વિ. છેવટ સુધીનું તે (૨) તેની ગરબડ (૩) મારામારી
(૨) પૂરું પહેચેલ ભેદુ; ધૂર્ત ઠેકાટ j[‘કેકવું ઉપરથી]ઠેકઠેકવુ તે કે ઠેનું ન૦ પગની ઠેસ; ટેકરો તેને અવાજ. ૦વું સત્ર કિટ ખૂબ ઠેકવું ઠેર (6) અ. ખરી જગાએ; અસલ ઠેકાણે ઠોકાઠોક સ્ત્રી જુઓ ઠેકઠેકા
(૨) ઠાર. ઠેર અવસ્થળે સ્થળે; જ્યાં ત્યાં ઠેઠ વિઓછી અલ સમજવાળું જડસું ઠેરવવું સત્ર ક્રિ. ઠરાવવું નક્કી કરાવવું (૨) હેઠા ૫ બ૦ 42 બાફેલા આખાદાણી (ઘઉં
સ્થિર કરવું; હાલી જાય નહિ એમ કરવું તુવેરના)
(૩)અટકાવવું રેવું રહેવું ભવું કેઠિયું (ઠ) વિ. જુઓ ઠાડિયું (૨) ન ઠેરવું (6) અક્રિો બનવું; થવું (લડાઈ)(૨) કુલ્લાનું ફડાશિયું [રી વસ્તુ ઠેરવવું સક્રિ. ઠરાવવું; નક્કી કરવું ઠોઠું(ડો)ન[જુઓઠેઠિયુંછણ,કમતાકાત ઠેલગાડી સ્ત્રી કેલીને ચલાવવાની ગાડી કેબ(હું) વિ. ઘાટ વિનાનું, કદરૂપું (૨)
ડેલો (૨) ચાલગાડી (૩) બાબાગાડી નવ ધાતુ અથવા માટીનું વાસણું ઠેલવું સરકિટ હડસેલવું; ધકેલવું (૨)આગળ કે પુત્ર ખાંપે સપાટી પર નીકળેલો ગોદા
ધકેલવું – કરવું (મુદત ઠેલવી) - જે ડે કેલઠેલ(લા), ઠેલાઠેલ સ્ત્રી ઉપરાઉપરી- ઠેર (ઠ) પુંઠ એક મીઠાઈ
સામાસામી ઠેલવું તે નિી ગાડી ઠેર ઠૉ) નવ ઠામ ઠેકાણું કેલે પંઢેિલવું)હડસેલ(૨)ઠેલીને લઈ જવા- ઠેલિ(ળ)યું (ડ) વિ૦ મૂર્ખ, ઠાઠ (૨) ઠેશ સ્ત્રી, ઠોકર (૨) હલકી લાત (૩) નાનું ઢંગધડા વગરનું; અટળકાટલા જેવું (૩)
અટકણ-ઉલાળી (૪) નાની ફાચર.-શી ઠઠ્ઠાબાજી કરનારું સ્ત્રીમ્ફાચર (૨) ઉલાળી. રસસ્ત્રી, જુઓ ઠેસવું (ઠૉ૦) અક્રિ-ઠાંસવું,ખાંસવું(૨)સત્ર કેશ.-સણિયું ન અટકણ ઠેસ-સવું કિ. ઠાંસવું;ગદડીને ભરવું મારવા સક્રિ-ઠેકર મારવી(૨) નવપગની ઠેકર ઠસાબાજી (ઠો) સ્ત્રી સામસામે ઠોંસા - લાત. --સી સ્ત્રી, જુઓ ઠેશી
સે (ડો) ૫૦ જુઓ ઠાસે
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧૯
ડઝનબંધ
હ ! [] ભૂધસ્થાની ત્રીજો વ્યંજન, ડગવું અક્રિટ જુઓ ડગડગવું હકારી સ્ત્રી [છું. હેરિટી] ડાકો માટે તે; ડગશ (શ) સ્ત્રી માટે પથ્થર લૂંટફાટ; ડાકાટી
હગળવું સક્રિ[ડગળું” ઉપરથી] જુઓ હકાર મું -રી સ્ત્રી રિવ] ઓડકાર ચગળવું (૨) ઈચવું; જે તે ખાધા કરું હો ! ધક્કો; વહાણને માલ ચડાવવા- ડગળવું સક્રિ. [ડગળું”ઉપરથી ડગળે ઉતારવા બાંધેલ ઘાટપુર (૨) દરિયા
કે નેડગળે ખાવું બચકાટવું સિમજશક્તિ નદીના પાણી સામે રક્ષણ માટે બાંધેલ ડગળી સ્ત્રી નાનું ડગલું (૨) ડાગળી; બંધ
દિખલિયું ડગલું નવ .િ હાફળને કકડી] જાડે, ડખલ સ્ત્રીને જુઓદખલ.-લિયું વિસ્તુઓ મોટે કકડે અથવા ફાડિયું અસ્થિર ડખળિયુંન [ઉપરથી]શાકનાખીને ડગુમગુ વિ૦ (૨) અ [જુઓ ડગમગ કરેલી દાળ કે કઢી
ડઘાવું અ૦િ ગભરાટથી સ્તબ્ધ થઈ ડખાડખ સ્ત્રી- ડખે ડખલ
જવું(૨)ડાઘ પડે (ઉદાડઘાયેલી કેરી) ડખું ન [ડખો” ઉપરથી] શાક વગેરે નાખી હદ મું. હિં, રંwi] બાયું; નરઘાંની કરેલી દાળ
જેડમાંનું નાનું ડ પં. [૩] જુઓ ડખું (૨) લિ.] ડચ j[.) વલદેહોલંડનો વતની (૨)
ગોટાળે; ખીચડે (૩) વાધે; ઝઘડે સ્ત્રી તેની ભાષા (૩) વિતે દેશને અંગેનું હ ળવું સત્ર ક્રિ. [૩૦] ડહોળી નાખવું ડચ અ[રવO](૨) ટચ મારતાં કપાઈને ડગ સ્ત્રી ડગવું તે; અસ્થિરતા
જુદું પાડવાને અવાજ (૩) નવ જીભ હગ નવ ડગલું પગલું (૨) તેનું અંતર થડકાવીને કરાતો નકારસૂચક અવાજ ડગડગ વિ. જુઓ ડગમગડગડગતું. ૦વું (૪) બળદ વગેરે હાંકતાં કરાતો અવાજ,
અક્રિઆમ તેમ ડેલવું – હાલવું(૨) કારવું સકિ. ડચ એ અવાજ નિશ્ચયમાંથી ઢચુપચુ થવું–હાલવું [લા.. કરીને પ્રેરવું-હાંકવું. કારી સ્ત્રી, -ગે પુત્ર મનને ડગમગાટ (૨) દગદગો, કારે પંડચ એવો અવાજ (હાંકવાને
શંકા; સંશય (૩) અવિશ્વાસ વહેમ કે નકારનો) કરીને ઉત્તેજવું, ઉશ્કેરવું તે ડગમગ વિલ, વું અofક્ર. [૩. હમ હચકિયું, ડચકું નપાણીમાં ગૂંગળાતાં કે
જુઓડગડગ,વ્યું. -ગાટ પુંડગમગવું તે રડતાં કે મુસ્લીથી ગળતાં ગળાની હગર સ્ત્રી વાટ; રાહ (૨) ઘરડ, ચીલે બારીમાંથી થતો ડચક એ અવાજ ડગરી સ્ત્રી- જુઓ ડેકરી.-૨ નવ ઘરડું ડચકું ન (ડચ દઈને કપાઈને પડેલું) ચીર; ડેસું. -રે પુંડેકર ડેસો
કકડો (ડુંગળીને). કે ૫૦ ઓગળ્યા ડગલી સ્ત્રી નાનું ડગલે-પગલું
વગરને કે બફાયા વગને ગાંગડો દે(૨) ડગલી સ્ત્રી [તુ યુસ્ટ) નાનું ડગલું ડુંગળીને કાકરા કે ટુકડો ઉંધામણ (પહેરવાનું). -લું ન પહેરવાનું કપડું ડચૂરે પુંસિર૦ ] ગળા કે છાતીમાં - જાડું બદન કે અંગરખું
ડઝન વિ. [૪] બાર (૨) ન૦ બારને હગલું ન જુઓ ડગ; પગલું
સમૂહ. ૦બંધ વિ૦ ડઝનથી ગણતરી હમલ અંગરકેટ-એવરકેટ થાય એવી સંખ્યાવાળું
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડણું
ડટેણુ વિસર॰દાટવું] ઢાયેલું; જમીનની અંદરનું (૨) નટણ; ખાળા. કૂવા,ખાળ, જાજરૂ પું॰ ડટણકૂવા પર કરેલું જાજરૂ
ડેટ તર પું॰ દુનિયા દટાઈ જાય એ ઈશ્વરી કાપ; મહાવિનાશ ડટ્ટો પું॰ ડાટા તરીકે વાપરેલા ડૂચા (૨) બારણું ઉઘાડું રહે માટે સાખ સાથે લગાડાતે ભિન્નગરાવાળા લાકડાના ટુકડાઅટકણ (૩) મોન્ટસારી ખાલમ ંદિરના એક સાહિત્યમાંના ડાટા જેવા દરેક નળાકાર (૪) કૅલેન્ડરની તારીખની બાંધેલી થાકડી – બ્લૉક' ફૂરવિ॰લાગણી વગરનું; બુઠ્ઠું ડડળવુ' અ॰ ક્રિ॰ દોદળુ – અશક્ત થવું ડણક સ્રો॰ [રવ॰] સિંહની ગર્જના. જુ અક્રિ॰ (સિ હું) ગજના કરવી ડણુ ન॰ નહુ ફણુ (૨) તેાફાની ગાયભેંસના ગળામાં નખાતું લાકડું; ડેરા ડપકા પું॰ ૧૦ [જીએ ડપકા] દેહવાના
..
અંતમાં કઢાતી સે। (ર) ચણાના લેટનું એક રસાદાર શાક
ડપકાણુ –મણ(-સું) ન॰ [‘ડપકા’ઉપરથી] દબડાવવું તે. વત્રુ સ॰ ક્રિ॰ દેખડાવવું; ધમકાવવું
ડપકી સ્ત્રી॰ [રવ૦] ડૂબકી. “ૐ” ન॰ ડૂબકું; ડૂબકી (૨) ટપકું . કાપું પ્રવાહીના માટા છાંટા (૨) ધાબું; ડાધા (૩)એકલા લાટનું જ કરેલું ભજિયું (૪) [લા.] વહેમ; શકા (પ)ફાળ; ધ્રાસકા
ડપટ વિ॰ [જીએ દપ] એવડું; દે।પટ (૨) સંતાડેલું.વુ સક્રિ॰દપટવું; સ તાડવું(૨) લુચ્ચાઈથી હાથ કરી લેવું; દબાવી બેસવું ડાટ પું[g+qz] ખાંડ વગેરે ભરવાના એ પડવાળે કોથળા
ડફ સ્ત્રી; ન૦ [7. Zi] એક વાદ્ય(ર)અ૦ ઝટ (ઉદા॰ ડફ દઈને, ડફ લઈને) ફણુાટવું સક્રિ॰ ખૂબ ડફણાવવું તફાવત્રુ સક્રિ॰ ડા વડે મારવું
મેડમ
ડણું ન હૈ. ઉપર]નાના,જાડા દંડૂકો-ધોકા હલાવવું સક્રિ॰ [ડક ]હચમચાવી દેવું (૨) હેરાન કરવું ડાંસ સ્રી ખેાટી ખડારા, ડફ્રાસ ફાળ વિ॰ જડસુંબેવકૂફ રાખ પુંમૂખ' (એક ગાળ)
૩૨૦
હબ અ॰ [રવ૦]ડૂબવાના અવાજ(૨)પ;ઝટ ડમકુંડયાં ન૦ ૦ ૧૦ [રવ૦] પાણીમાં ડૂબકાં(ર) [માટલીમાં ]પીધેલા વાસણની
ઓળાખેાળ
અવુ' અક્રિ॰ [રવ૦] ડૂબકાં ખાવાં ડબકા હું બવ જીએ ડપકા ડબકાણુ, “મણ (−ણુ), “વવુ જુએ ‘ડપકાણું’માં
ડાકી, કે જીએ‘ડપકી’માં. કાન્તુઓડપકા ડબગર પું॰ [ા. રા] નગારાં પર ચામડાં મઢનારા (૨)છત્રી ઇત્યાદિ પર રંગરાગાન ફરનારા
ડબડબ અ[૧૦] (૨) ઝટ ઝટ; એક પછી એક, “આત પું॰ પેટ ચડવું તે(ર) કાઈ બેાલતું હાચ તેમાં વચ્ચે ખેલ બેલ કરવું તે. - પું૦ ડબડખાટ; પેટ ચડવું તે ડબડુ (–૨) ન૦ [ા. વન્ત્ર] ચામડાનું કુલ્લું (શ્રી-તેલ ભરવાનું) ડઅરા પું॰ તાંબાપિત્તળના એ ડબલ રેતી સ્ત્રી['ડબલ' (.)+ રીટી(હિં.)] એક પ્રકારની દડા જેવી ફૂલતી રોટી; પાંઉ ડબલુ' ન॰ [જીએ ડહુ] ચામડાનું કુલ્લું (ર) વગર પકવેલું હાંલ્લું; લેાટુ (૩)પતરાનું લાટું; નિપાટ
ડબી સ્ત્રી[ જીઆ ડા] દાબડી હબૂક અ॰ [૧૦] ડૂબવાના અવાજ.કિયું ન ડૂબતાનું ડૂબકુ
ડખે પું॰ [7. ર્હેં ધાતુનું એક પાત્ર; દાબડા(૨)રેલગાડીના ડબા(૩)ઘડિયાળના ડબ્બા (૪)એક જાતનું ફાનસ(૫)હરાચાં ઢાર પૂરવાના વાડા (૬)ટિનના ડખા (૭) પાઘડી (તુચ્છકારમાં)
ડમેડમ અ॰[વ॰] જુએ ડબડબ
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડાવવું
ડૂબાવવું સક્રિ [‘ડબ’ ર૦૦] દુખાવવું; ઝખકાળવું [અપવિત્ર કરવું ડબોળવુ' સ॰ ક્રિ॰ જુએ એવવું (૨) ડબ્બી સ્રો॰ [ાએક ડખે] ડખી; દાબડી.
આ પુંજ્જુએ ડખા [(ડમરુનું) વાગવું હમક અગ્રવ૦]ડમરુને રવ. વુ અòિ ડકા પું॰ [રવ૦] ડ કે નાની ગાલી ડર્માણયું ન॰, ડમી સ્રી॰ એ બળદની ડમર [i.], (-રી) સ્રો॰ જુએ . ડ...મર ડમરુ ન॰ [H.] એક વાદ્ય; ડાકલું ડમરાપું [સં. રૂમના] એક સુગ ંધીદાર વનસ્પતિ
૩૨૧
ડમાફ પું૦ [બ. વિમા] રેફ; ભપકા, ઠાઠ હર કું[સં. વર્; પ્રા. ] ભચ; બીક.
ણુ,
કુ, ૰પી, પાક વિ॰ બીકણ, વું અ૦ ક્રિ॰ ખીદ્યું. “રામણી સ્ત્રી ધમકી; સતામણી. –રામણું વિ॰ ડર લાગે એવું; ભયાનક (૨) ન॰ ડરામણી. “રાવવુ સર્કિ॰ ‘ડરવું’નું પ્રેરક(ર)દાટી-ધમકી દેખાડવી કે આપવી
ડલી સ્ત્રી ઘેાડાની પીઠ પર જીતની નીચે નાખવાની ઊનની ગેાદડી
ડસકુ' ન॰ જુએ હૂકુ’ હસહસવુ અનેક ડૂસકાંથી રૂધાવું (૨) મનમાં અકળાઈ રહેલું [દશ દેવેશ હસવુ” સ॰ ક્રિ॰ [AI. Sત્ત, (સં. ટ્ચ્ )]કરડવું; ડહાપણ (૮) ન॰ ડાઘાપણું; શાણપણ, વ્હાહ્યલું, વ્હાણું વિ॰ દોઢડાહ્યું ડહેાળવુ' (હા)સક્રિ॰(પ્રવાહીને)હલાવવું; મરડવું(ર)(આંખ લાલ થાય ત્યાં સુધી) ચેાળવી(૩) ખૂબ કામેામાં પડવું;અનેકમાં માથુ મારવું(કાંઈક નિંદાત્મક અર્થમાં)[લા.] પહેાળા૩' (હા) અક્રિ॰ ડહેાળવું ’નું કમણિ (ર) આંખ લાલ થવી (જેમ કે ચાળાવાથી)(૩)હાલી જઈને અવ્યવસ્થિત થવું; ગૂચત્રાઈ જવું; વધારેપડતી ચાળાચાળ થવી [લા.] ડહેાળુ' (હૉ) વિ॰ ડહોળાયેલું, -ળા પું ડહેાળાયેલું પ્રવાહી (ર) અફીણના રસ
ડાગાડી
ડાક ડળક અ॰ [વ૦] ફેરાં રૂપે એક પછી એક નીકળે એમ ડળી સ્ત્રી જુએ. ડલી હજુ ન॰ [છે. ] ડગળી; ફાડવું ડંકી સ્ત્રી[ફ્ ટાન્ની પંq] પાણી ખેંચવાના ૫૫ – સચા
ડંકા પું॰ [સં. ા, પ્રા. હા] નગારું; ઢાલ (૨)ઘેાડાની પીઠ ઉપર બે બાજુ લટકાવેલાં ઢોલ (૩) ટકોરા (૪) ફતેહના અવાજ; ફતેહ [લા.]
-
ડંખ પું॰[૩. ટવા (સં. ઢંગ)] ચટકા; દશ (૨)ધાનના દાણા સડવાથી પડતું છિદ્ર (૩) આંકડા; ઝેરી કાંટા – અણી (૪) કીને; વેર [લા.]. બ્લુ સક્રિ॰ ડસવું; દશ દેવે; આંકડા મારવા; કરડવું (૨) જોટા ઘસાઈ પગને ઈન્ન થવી (૩) મનમાં ખટકવું [લા.]. -ખાવુ’અકિ॰ ‘ડંખવું’નું કર્મણિ (ર) ધાનના દાણાને “ડંખ લાગવેા. ખીલું ત્રિ॰ ડંખવાળું હંગેરિયું વિ॰ ડગેારાથી કામ લે એવું; મારામારી .કરે એવું
ડગારું ન॰, –રા પું॰ [કે, ટા] ડાંગ જેવી જાડી ફૂંકી લાકડી; ધોકા ડડાટવું સર્કિડૐ...ડ...ડે મારવુ ડડામાજી સ્રી ડડાથી મારામારી ડી(-g)કા પું૦ નાના ડેડી દડૂકો dાપું [i.s; પ્રા.ēs] જાડી, ટૂંકી લાકડી ડ’ફાશ(–સ) સ્રી॰ જીએ ડફાંસ. “સિયું
વિ॰ ડંફાસ હાંકતું; એડશીખાર તુઅર પું॰ [i.] આડંબર; ખાદ્ઘ ભભકા ડબેટસ પુંખવ॰ [.] હાથની ક્રસરતનું
એક સાધન . [ગાટાના સમૂહ : ડૅ'મર પું॰ [i. ઇમર] હવામાં ઊડતી ધૂળના ડાઇનેમે પું॰ [] વીજળી ઉત્પન્ન કરવાનું એક પ્રકારનું યંત્ર, [ડિરેકટર, “રી ડાઇરેક્ટર પું; “રી સ્રી [.] જીએ ડાક સ્ત્રી [હિં.] ટપાલ (ર) મુસાફી, ટપાલ વગેરે લઈ જવા માટેનીઢપ્પાએની ગાઠવણ (૩) ડાકગાડી. ગાડી સ્ત્રી
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડાકઘર,
-
૩૨૨
-
ડિમ
ટપાલ લઈને જનારી ગાડી; મેલી. ૦ઘર ડાચાર સ્ત્રી, નકામું બેલ બોલ કરવું તે
નવ ટપાલ ઓફિસ [ભભ -લવારે. -દિયું વિટ ડાચાકુટ કરે એવું ડાકડમાક ૫૦ જુઓ ડમાક] ઠાઠમાઠ, ડાચું ન જડબું (૨) મોં (તિરસ્કારમાં) ડાકડમાળ ૫ઘરને જૂને પરચૂરણ સામાન ડાટ પુર જુિઓ દાટ ભારે નાશ; ખુવારી ડાકણુ સ્ત્રી. [ä. હાથિની] એક જાતની ડાટવું સક૦િ જુઓ દાટવું (૨) સંતાડવું ભૂતડી (૨) મેલી વિદ્યા જાણનારી હાટવું સક્રિટ ધમકાવવું સ્ત્રી (૩) જેની નજર લાગે એવી સ્ત્રી ડાહી સ્ત્રી, જુઓ ડાટવું] ધમકી (૪) ગાજરનું ડીંટું અને અંદરને કઠણ . હા ! દાટે; સાંકડા મેના પાત્ર (શીશી રેસે. –ણું સ્ત્રી ડાકણ પિશાચણી. જેવા)નું મેં બંધ કરવાનું સાધન બૂચ -શું વિ૦ ડાકણ જેવું; ખાઈ જાય એવું. ડાફર સ્ત્રી-રિયું ન [ જુઓ ડાકુ]નકામું - ૫૦ એક જાતનું ભૂત (પુરુષ) આમ તેમ જેવું –બાલાં મારવાં તે ડાકબંગલો j(સરકારી)મુસાફરી બંગલે હાફડળ ગ્રીકશામાં વચ્ચે ઘડી ડહાપણ હાલિયે પુત્ર ડાખલું વગાડનારે ભૂવાને ડહોળવું તે સાથી
ડાકુ ન૦ કડવા પહોળું કરેલું મેં ડાકલી સ્ત્રી નાનું ડાહ્યું(૨)સાપનું બેલવું ડફેડિયું ન [ડાકુ ઉપરથી] ડારિયું (૩) જડબું. -ન પ્રિા. ૪) એક હાફળી સ્ત્રી, ળિયું નવજુઓ ડાફર જાતનું વાવ; ડુગડુગિયું
ડાબડી સ્ત્રી, જુઓ દાબડી. -ડે પું ડાકારી સ્ત્રી, ડાકે ધાડ
જુઓ દાબડ ડાકિની સ્ત્રી લિં] ડાકણ
ડાબણિયું નવ દાબવાના કામમાં લેવાતું હાકુ ૫૦ લૂંટાર; ધાડપાડુ
વજન; દાબવાનું સાધન (૨) બારસાખના હાંકે ૫૦ ધાડ
ચોકઠા ઉપરનું દબાણ રાખનારું વજન હાખલિયા ૫૦ જુઓ ડાકલિયે ડાબેલી સ્ત્રી, જુઓ દાબડી. -લો કાખલી(હું) જુઓ ડાલીમાં
જુઓ દાબડો (૨) ઘોડાના પગને નાળ ડાગળી સ્ત્રી- [જુઓડગળું થીંગડી ડગળી હાબાજમણ(–ણું) અ. ડાબી અને
(૨) માથું; મગજ (૩) સમજશક્તિલિા. જમણી બંને બાજુએ(૨)વારાફરતી બને હાગ ૫૦ વિદૂષક; રંગલો
બાજુએ(૩) ડાબાનું જમણું ને જમણાનું ડાઘ ૫૦ [l. I] (ગદે દેખાય એ) ડાબું થાય તેમ (૪) પક્ષપાતથી (લા. ડપકે (૨) લિ.] કલંક; બટ્ટ (3) કીન; ડાબું વિ. કે., રાવ= ડાબે હાથ] ખાર. -ઘાથી સ્ત્રી ડાઘા ડાઘા; ડાઘા જમણાનું ઊલટું (૨) અળખામણું પડીને થતી અસ્વચ્છતા. -ઘણું વિટ અળગું [લા ખારીલું વેર રાખે એવું (૨) ફાડી ખાચ ડાબેરી ડાડિયું,ડાબેડી વિડાબે હાથે તેવું વિકરાળ. --ઘિયો પુત્ર ડાધિ કામ કરવાની આદતવાળું ઘાસ-દર્ભ
કૂતરે. –થી વિ૦ જુઓ ડાધિયું ડાભ(૩) પંડિં.áર્મ પ્રા. એક જાતનું ડાઘુ પુંજુઓ દાઘ મડદાને બાળવા લઈ ડાભેડિયું વિ૦ જુઓ ડાબેડિયું
જનારે; ખાંધિ (પ્રાયઃ બ૦ વ૦ માં ડામ (ડા) ૫. સિ૨૦ પ્રા. માળ= ડામવાનું જથાવાચક અર્થમાં વપરાય છે.)
ઓજાર) ગરમ ગરમ વસ્તુ ચામડી ઉપર ડાઘેલ વિ. ડાઘાવાળું (૨) ખારીલું (૩) ચાંપી દેવી તે, ચપકો (૨) લિ.] ડા;
બળેલું; દઝાયેલું વુિં. એકાદ ડાઘો કલંક લાંછન (૩) કંઈ નહિ; ટકે. ડાઘ પુંડાઘ (૨)જુઓ ડાધિ.હૂ (જેમ કે, લે ડામ!)
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડામચિય
૩૨૩ ડામચિયે પંગોદડાં વગેરે મૂકવાની ઘોડી નાની ડાળ. -ળું ન મુખ્ય થડને ડામણું ન [જુઓ દામણ ઘોડાંગધેડાં - ફાટે; શાખા નાસી ન જાય તે માટે તેમના પગને ડાંખળી (૨) સ્ત્રી, શું નડાળમાંથી જકડવાનું દેરડું (૨) રેંટિયાના પિડાનાં * ફૂટેલી નાની ડાળી; ડાળખી લાકડી પાંખિયાં બાંધવાની દેરી
ડાંગ () સ્ત્રી [.] લાંબી મજબૂત ડામર ૫૦ કેલટાર; (લસામાંથી મળતો) ડાંગ [૩. ડું (-)F] ઝાડીવાળે ડુંગરી એક કાળો પદાર્થ
પ્રદેશ (૨)સુરત બાજુ આવેલો એવો એક ડામરેજ ન fea] રેલવેમાં આવેલો પ્રદેશ
[નીકળે છે માલ વખતસર ન લેવા જવાથી ભરવી ડાંગર સ્ત્રી એક ધાન્ય, જેમાંથી ચોખા પડતી દંડની રકમ [મારવું ડાંગાટવું (0) સક્રિટ ડાળે ડાળે મારવું ડામવું (ડા') સક્રિડામ દેવો (૨) મહેણું ડાંડ (૯) વિ. [ઉં, ટૂંક; ક. છડું; બિરીડામાડેળ વિઅસ્થિર; ડેલતું ડગમગુ છોકરાં વિનાનું (૨) ડંડાથી કામ લેનાર; ડામીજ(સ) વિગુનેગાર તરીકે પંકાયેલું; લાંક (૩) નાગુ; લબાડ, લુચ્યું. ગાઈ,
બદમાશ [(૨) કાળા ડાઘ ગી, સ્ત્રી, ડાંડપ; નાગાઈ; લાંઠાઈ. ડામું ન પામ્યાનું કે ડામ્યા જેવું ચિહ્ન નું વિ. જુઓ ડાંડ ડાયનેમ પું. [] વિદ્યુતપ્રવાહ ઉત્પન્ન ડાંડલી () સ્ત્રીજુઓ ડાંડી] ઝીણી ડાળી
કરવાનું યંત્ર [૫. વિ) ચિપડી (૨) પાનની ડાંખળી(૩)નાને હાથે લે ડાયરી સ્ત્રી [.) રોજનીશી; તે નેધવાની મેટી ડાંડલી (૨) ઘરેણાને આંકડે ડાયરે ૫૦ અ. રાહુ નાત જમણ (જેમ કે વાળીને) (રજપૂતોમાં) (૨) ઘરડા અને અનુભવી ડાંડાઈ (૦) સ્ત્રી ડાંડપણું લોકોને સમુદાય-રાવણું; દાયરો (૩) ડાંડિયારાસ(૦) પુંડાંડિયાથી રમવાને રાસ અંગત માણસોનું મંડળ
ડાંડિયું () વિડાંડાઈ કરનારું, ખાંડ ડાયલ કું. [] ઘડિયાળને અંકવાળ ડાંડિયું(૦)ન[. હેર-=સીવેલું છાયા
ગોળ ભાગ, જેના પર કાંટા ફરે છે જેડિયું વસ્ત્ર] લુગડાને રેલો-ફાટેલો ડારવું સક્રિટ ડરાવવું; ધમકી દેવી (૨) ભાગ વચ્ચેથી કાઢી નાખી બે છેડા સાંધી મના કરવી; અટકાવવું
પહેરવા લાયક કરેલું કપડું હારે પુંછ ધમકી; ઠપકો
ડાંડિયો (૦) ૫. ડાંડ આદમી (૨) દાંડી ડાલી સ્ત્રી હિં. ૮, પ્રા. જે. શું ટાયલી પીટનાર રન ફરનાર(૩)નાને પાતળદંડ (૨) ભેટનાં ફૂલઈત્યાદિની ટોપલી. હું ડાંડી (૦) સ્ત્રી (ઉં. ; પ્રા. હેટ ઉપરથી) નવ ઢેરને ખાણને ભરેલ ટોપલે(૨) દાંડી; નાની લાકડી, હાથે કે દંડે (૨) વાંસ કે ઘાસન ઊભો કંડિયા
જેને બે છેડે તાજવાના પલ્લાં બંધાય છે ડાહ્યલું વિ૦ દેઢડાહ્યું; ચાંપલું
તે લાકડી (૩) ડાંડિયાથી વગાડવાનું એક ડાહ્યું વિ. [.વાલી) ડહાપણભરેલું; સમજી. વાઘ (૪)વહાણને નિશાન બતાવવા સારુ
ડમરું વિ૦ [ડાહ્યું ડમરું (ડામર- ઊંચી ટેકરી ઉપર રેપી રાખેલું લાકડું દાદર-એક ઇતિહાસપ્રસિદ્ધ ડાહ્યો (૫) દીવાદાંડી (૬) સીધી કિનારી-લીટી ગુજરાતી રાજપુરુષ)] બહારથી ડાહ્યું (નાકની). –ડા ૫૦ ટૂંકે દંડે (૨) હાથે
અને ઠાવક દેખાતું (૨) તદ્દન ડાહ્યું, શાણું (૩) ફણગે; ગરજે. [ડાંડે પડવું = ડાળ સ્ત્રી; ૦ [ ] ડાળું. ખી રસ્તે પકડ; ચાલતા થવું].
સ્ત્રી, બું ન૦, -ળી સ્ત્રી ફિ. સી] ડાંફ (૯)સ્ત્રી,ડાં નમેટું પગલું ભરવું તે
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડાંભળ્યું
૩૨૪
ડુંગરે ડાભવું () સકિજુઓ ડામવું] દઝાડવું ડીચકું ન [ડચ(રવ)] હું (૨) ટેચકું હાંસ (૦) ૫૦. રા; પ્રા. ન એક જાતને ટેરવું (૩) નાને ગાંઠ જે ટુકડે મચ્છર (ર) માંદા માણસને એકાદ ચીજ ડીચી સ્ત્રી [ડીચકું નાનું ડીંટું. -ન્યું ન૦
ખાવાની રુચિ થવી તે [લા. ' જુઓ રીચકું ? ડાંસું વિકિં. રા; પ્રા. હે કરડવું (ગળે ડીટ, ડી, સ્ત્રી ઓિદીસ્તનનું ચકું; ચેટવું) અપરિપકવ સ્વાદવાળું (રાયણને | ડિટડી.-ટિયું ન૦નાનું ડીંટું(૨) ડીંટિયું; માટે)
રીંગણું-ની સ્ત્રી ડીંટડી-ટુન જેનાથી હિણી સ્ત્રી ૬િ.] અંશ (જેમ કે તાપના, ફળ શાખાને વળગી રહે છે તે ભાગ; ડીંટું ખૂણાના)(૨)પદવી; ઉપાધિ
ડીકુ નવ ડફણ; નાની જાડી લાકડી (૨) ડિપોઝિટ નબૂજું. બૅક કે કોઈ પાસે મૂકેલી લાકડાનું ડીમચું અનામત (૨) બાના તરીકે અપાતી રકમ
ડીબું ન [. ]િ ટેકે; ઢીમણું ડિપાટી ૬૦ [સેપ્યુટી શાળાઓ તપાસ
ડી બે પું[ä.વિ) મે નાર સરકારી નિરીક્ષક(૨)વિ. મદદનીશ
ડીમશું ન લાકડાનું પૂણકું ઢીમચું (જેમ કે ડિપિટી સ્ટેશન-માસ્ટર)
ડી.સી.પ્રવાહ૫.. ઢારે વેટરન્ટએક જ ડિરેક્ટર ૫૦ [૬સંચાલક; વહીવટદાર
દિશામાં વહેતો વીજળીને પ્રવાહ. [૫.વિ.] -રી સ્ત્રી વ્યક્તિઓ, વેપાર, ઇ અંગે
ડીંચી, –ચું જુઓ ડીચી, ચું નામઠામ વગેરે માહિતી આપતી ચોપડી
ડીંટ (ડી) સ્ત્રી (જુઓ દર્ટ જાએ ડીટ, ડિલન[. શિરીર.વિભરાવું તાવની
ડી. છેવું સક્રિટ ડીંટામાથી તેડવું (૨) શરૂઆત થવી.]
(ફળને લાગી રહેલી) ડાંખળ –પાંખડી ડિવિડન્ડ ન. ફિં. કંપનીના શેર દીઠ
તોડી નાખવી. -ટિયું ન જુઓ વીટિયું. મળતો નફાને ભાગ કે તેની રકમયા ટકા
-ડી સ્ત્રી, જુઓ ડીટ.-૮ જુઓ ડીટું ડિસમિસ ક્રિવિ. [૬] બરતરફ રદ
ડીંડવાણુંનગેરવહીવટી અવ્યવસ્થા અંધેર કાઢી નાંખેલું કે મૂકેલું [મહિને
ડુકર ન [સં.૨] એક પશુ-ભૂંડ. ડિસેંબર ૫૦. ખ્રિસ્તી સન બાર ડુગડુગારવ૦]ડાકલાને અવાજ.-ગિયું ડિરિટ્રકટ ૫૦ [૬] જિલ્લે (૨) સરકારી
નડાકલું. –ગી સ્ત્રી નાનું ડાકલું અમલદારેતપાસ માટે પોતાના વિભાગમાં
ડુગી સ્ત્રી [ રવ૦] ડુગડુગી ફરવું તે
ડબડુબાએ પૂછું છું; ડૂબવાની અણી પર હિંગ સ્ત્રીના ટી-બનાવટી વાત ગપ ડુબાડવું સક્રિટ ડૂબવુંનું પ્રેરક
૦મારુ વિ. ડિંગ મારનાર; ગપ્પીદાસ ડુબાડૂબ વિ૦ ડુબડુબા થઈ રહેલું(૨) સ્ત્રી હિંગવું ન [રવ ટચને ભાગ- કકડે; •
વારંવાર ડૂબવું ને બહાર આવવું તે ન દૂધભર્યો અંકુર (૨) શેરિયાનો કકડ ડબામણું વિ૦ ડૂબી જવાય એવું
ડુબાવવું સક્રિડુબાવુંઅકિપૂબવુંનું (૩) માથું [લા.]
- પ્રેરક ને ભાવે
યિંત્ર હિંગળ ન [જુઓ કિંગ જૂઠે તડાકે (૨) ડમકલાસ નવ ભારે વજન ઊંચકવાનું
પિંગળના ઠેકાણા વિનાનું લાંબું જોડકણું -ડું પ્રત્યય ન જુઓ –ડી હિને ૫૦ અંગૂઠો બતાવીને કહેવું તે ટી. ડુંગર પં. [૩] નાને પર્વત (૨) મટે હિડિમ પંચન[G] એક જાતનું નાનું નગારું ઢગ. -રાળ વિ. જેમાં ઠેકઠેકાણે ડુંગરા -ડી સ્ત્રી પ્રત્યચ નામને લાગતાં (૧) લઘુતા હોય એવું -રી વિડુંગરમાંથતું-નીપજતું
કે લાલિત્ય ચા પ્રેમ બતાવે છે (વહાલુડી) (૨) ડુંગરને લગતું (૩) સ્ત્રી ના ડુંગર;
(૨) તુચ્છતા બતાવે છે (હજામડી) ટેકરી. - પં ડુંગર
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________
કુંડુંગળી
ડુંગળી સ્ત્રી એક શાક-ક દે; હૂંગળી ડુંગ(-ઘે) પું॰ ડૂંગા; ચાર; દૂંગા દૂધા પું॰ [ૐ સુંઘો] ટૂ કા દાંડાની એક મેાટી કડછી (દૂધપાક વગેરે પીરસવાના કામમાં વપરાતી)(૨) ઊપસેલા હાડકાવાળા કઠણ ભાગ [લા.] [ ખાવું ચક્ષુ' સક્રિ॰ માટે કાળિયે ખાવું; ઠાંસીને ડૂચા પું॰ [ફે. દુષ્ણય=વસને ટુકડો]નકામા
કાગળ કે કાપડના પિંડે (૨) એના દાટા (૩) માટે। કાળિયા (૪) ચોળાઈ કરીને ગમે તેમ ગેટા થઈ ગયેલું વસ્ત્ર (૫) અસસ્કારી માસ; રાભા [લા.] ડૂબકાં નખવ ડકિયાં. “કી સ્રી,
- ન॰ પાણીમાં પેસવું– ડૂબવું તે ડૂબવું અક્રિ॰ [‘બૂડવું’(ત્રા. યુટ્ટુ)ના વ્યત્યય] પાણીની અંદર જવું (૨) ડૂબીને મરણ પામવું (૩) ક્ષિતિજમાં ડ્રખી અસ્ત પામવું (જેમ કે સૂર્યાં ચંદ્ર ઇસ્તું) (૪) [લા,] દેવાળું કાઢવું (૫) લીન થઈ જવું ડૂબાડૂબ વિ॰ (ર) સ્રી॰ જુએ ડુબાડૂબ ડૂમચા સ્રો॰[ા.૩નચેહ] સાજ ખસી ન જાય એ માટે ઘેાડાની પૂછડીમાં ભરાવાતી દેરી ડુના પું॰[જુનૂમા] લાગણીના આવેશથી
૩૨૫
છાતીમાં ભરાતા ડચૂરો ફૂલ વિ॰ [i. ૩s] ફૂલેલું (૨)ન॰ કાનનું એક ઘરેણું, વું અકિં ડૂબવું; ગરક થવું (૨) ખુવાર થયું; દેવાળું કાઢવું (૩) કાંઈ વિસાતમાં ન વું (૪) ડેલવું; હાલવુ’ કૂવા પું॰ રગડા (૨) નીચે ઠરેલા કચરા શ સ્ત્રી રા; અડદાવા ડૂસકું ન॰ [રવ૦] ડસકું; રડતાં રહી રહીને જોરથી ખેંચાતા શ્વાસ
ઝૂમ (૦) સ્ત્રીકુંપળ આગળ ફૂટતા ભાગ ડુરા(ળા)વવુ' (૦) સક્રિ॰ વઢવું;
ધમકાવવું
ગળાલુ' (૦) અનિક (હાડ, વેલા કે ફળનું) વધતાં અટકવું; કુંજરાવું ડુંગળી (૦) સ્ત્રી॰ જુએ ડુંગળી હું ગા(-ધા) પું॰ જુઓ ડુગા
ફૂંટાળુ (0) વિ॰ ચૂંટાવાળુ ફૂટી (૦) સ્ત્રી॰ [i, gi] #ટી; નાભિ. “ટા પું॰ માટી ફ્રૂટી (ર) હૂંટા જેવા ઊપસી આવેલે ભાગ કુંડ' ન॰ કણના ડાડા - કણસલુ ૐક ન॰ [.] વહાણનું તૂતક ડેપ્યુટેશન ન॰ [Ē.] કશી વાત તેને માટે ચેાગ્ય અધિકારી આગળ રજૂ કરવા માટે મેકલવામાં આવતું પ્રતિનિધિ મંડળ ડેપા સ્રી॰ [રંભ'ડાર; કોઠાર; વખાર
(જેમ કે, બુક-ડૈપેા) ડેરાવું અકિ॰[જીએડેફરું] પેટ ઊપસવું (૨) ફેર ચડવી(૩) ફીકુ’ પડી જવું ડે' ન॰ મેટું ઊપસેલું પેટ ડેભુ ન॰[i. fq ઉપરથી] કમરથી નીચેના પીઠના ભાગ
ડાક
ડેમીન॰ [,] (છાપવાના) કાગળનું એક કદ ડેર પું॰ વલેણાની ગેાળાના કાંઠા પરનું
લાકડુ, જેમાં રહી રવાઈ ફરે છે [પડાવ ફેરાત'બુ પુંખવૐરશ કે તબુ ચા નાંખેલા ડેરી સ્રી [નં.] દુગ્ધાલય ડેરા પું॰ તબૂ (ર) પડાવ [લા.] ડેરા (ૐ) પું॰ તેાફાની ઢારને ગળે બંધાતું લાકડું – ડફણું ડેલી (ૐ) સ્રો૦ ખડકી; પડાળી (૨) પેાલીસચોકી.-લુ'ન॰મોટાં પહેાળાં બારણાંવાળુ મકાન (ર) મકાનના ખડકી જેવામટા દરવાજો. લા પું॰ ફુલ વિરામચિહન ફૅશ સ્રો; ન॰ [Ë.] (~) આવું એક ડેડવુ (š૦) ન૦ પાણીના નાના સાય(૨) ક્રિ॰ [રવ॰] ઉંડુ કરવું ૐડુ (ૐ)ન॰ [રવ૦] દેડકાના અવાજ હૈયું ન॰જીએ ડિગા
–ડા પ્રત્યય પું॰ અંકને લગતાં તે અકના
આંકડા કે સ ંજ્ઞા ખતાવે છે. જેમ કે, એકડા, નવડા ૮૦ (૨) જીએ -ડી ડાઈ સ્રી [જીએ ડાયા] લાંબા ડાંડાનું
એક વાસણ
ડેફ સ્ક્રી॰ ગળું; કાટ; ગરદન
•
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેવું
ડેકરી
૩૨૬
' રેસે કરી સ્ત્રી [. ai] ડેસી.-૨ વિ. ડેબરું ન ભાગેલું-ફૂટેલું માટીનું વાસણ ઘરડું (તુચ્છકારમાં). - j૦ ડેસ (૨) રાનીપરજનું એક વાદ્ય ડેકવું અકિડેટું કાઢીને જવું ડેકિયું કરવું ડબું વિ. કંઈ ન સમજે એવું સાવ બેથડ ડેકાબારી સ્ત્રી [ + બારી) મેટા (૨) ન૦ ભેંસ
દરવાજામાં રાખેલી નાની બારી ડેબે પુંછ મૂખમંદબુદ્ધિ માણસ ડાકા(વ)વું અકિ. ડેકું બહાર કાઢીને ડેયરું ન [ડે” ઉપરથીડોરણું ખાઈ
જિવું તે
બાંધવાનું ઘડિયાનું આડું લાકડું ડિકિયું નવ ડેકું બહાર કાઢીને કે લંબાવીને ડોયો પુત્ર ોિ ] નાળિયેરને કોતરીને ડેકી સ્ત્રી ક.-કું માથું (૨)ડેકિયું કરેલું વાસણ (૨) નાળિયેરનું છું, હેકટર છું[૪] દાક્તર વિલાયતી પદ્ધતિથી જેમાં હૂકાને મેર ઘલાય છે (૩) ડેઈ
વૈદું કરનાર (૨) વિદ્યાની – પંડિતાઈની (૪) મેટો ખીલે, ગરજે પદવી (ટૂંકમાંડો લખાય છે). -રી વિ૦
ડેરણું નવ જુઓ ડેસણું
. ગર દાક્તરને લગતું કે તેની વિદ્યા સંબંધી
ડેલ સ્ત્રી બાલદી; પાણીનું એક વાસણ
રે (૨) સ્ત્રી દાક્તરની વિદ્યા કે તેને ઘધો : ડેઘલી સ્ત્રી નાનું ડેલુંઢેચક.
(૨) ૫૦ વહાણને કૂવાથંભ નવ પહેળા મને ઊભા ઘાટને ઘડે;
ડેલકાડી સ્ત્રી વહાણને કૂવાથંભ; ડેલ ઢેચકું (૨) વિ. ડેધું
(૨) તે પરના નિશાનની કાડી ડેવું વિ. સાબડબેથું; બેથડ, ડેલું
ડેલચી સ્ત્રી [ડેલાં . ચી ()] નાની ડચ નો [કું” ઉપરથી] માથું (૨)
ડોલ(૨)ચામડાની ડેલ (૩) પં. ડોલ વડે ટોચકું; ટોચ કેિ તેટલી દવા
વહાણમાંથી પાણું ઉલેચનાર.-ચું નવ ડોઝ j[.એક વેળા લેવાની દવાની માત્રા
ડોલ (૨) ચામડાની ડોલ ડેઝરું ન પેટ, હોજરું (તિરરકારમાં)
ડેલણ(ણિયું) વિ. ડેલતું અસ્થિર ડેનું નવું ડેઝરું ,
ડેલન ન. ડેલવાની ક્રિયા (૨) તાલ અને ડટી સ્ત્રી [.] એક જાતનું જાડું કાપડ
ધ્વનિ ઇવથી ડેલાવે એ શબ્દાલંકાર; ડિડક ન એક જાતનું શાકફળ. ડિડકાં
“રીધમ. શિલી સ્ત્રી ડોલન જેની છેલવાં =કામધન (૨)નકામે
મુખ્ય વસ્તુ છે એવી શૈલી . વખત બગાડવો
ડોલર પું[. અમેરિકાને સેનાને તથા ડેડલો પુત્ર ડોડ (લાલિત્યવાચક)
ચાંદીના સિક્કો ડિડવું ન [ જુએ ડેડ] ફળ અથવા ડેલર(-રિય) jએક ફૂલઝાડ,બગરે
કણસલાવાળે ગેટે; ડેડે (૨) જીડવું; ડેલવું અક્રિ[ar. (ઉં.વો) ઝુલવું; કાલું (૩) એક જાતનું ડોડકા જેવું ફળ. આમતેમ હાલવું(૨)ડગવુંચળવું; ડગમગવું - ૫૦ ફળ, ફૂલ કે કણસલાવાળે
ડેલું નડેલ ઉપરથીકું(૨)ગોથુંછક્કડ વગર ખીલેલે ગેટ – ડેડ
ડોવાવું (ડો) અ ક્રિટ ડેવુંનું કર્મણિ ડેડળવું ન [ઓડે ઉપરથી ફૂલી ગયેલું ડેવું (ડ) સક્રિ હલાવી ભેળવી દેવું ફીણવું
આંખનું પોપચું નિટ ડેડીનું ફળ ડિલી સ્ત્રી ઘરડી સ્ત્રી • ડેડી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ – વેલે. -ડું ડેસલાં નવ બ. વ. પારસીઓમાં ભરી ડેડે પં. જુિઓ દોડે ફળફૂલના ગર્ભ ગયેલા માટે દર વર્ષે કરાતી ક્યિા વાળો ફૂટતો ગોટે (૨) દાણા ભરેલું ડેસી સ્ત્રી ડેશી. -શું ન. ઘરડું-નમાલું
મકાઈનું ઠંડું [પડાળી – ડેલી માણસ. -સુંગરે ન ઘરડું- વૃદ્ધ ડેઢી સ્ત્રી, પહેરાવાળાને બેસવા કાઢેલી માણસ. સે પુંછ ઘરડો માણસ
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડળ
૩ર૭ ડળ ૫૦ [ફે. રો] મહુડાનું બી ડે ! [૩. હો=આંખ આંખને કાચ ડોળ ૫૦ બ૦ ૧૦ જુઓ ઓળો. ધાણીમાં -ગોળ (૨) આંખ(૩)નજર ધ્યાનલા.]
ફૂટથા વગર રહી ગયેલા દાણા (૨) પું ડાઈવર ૫૦ [૬] રેલવે ઇજિન કે મોટર) કળ ભરડતાં આખો રહી ગયેલો દાણો હાંકનાર
બિાજી-રમત ડળ (ડ) પું; નવ આકાર, ઘાટ (૨) ડ્રાફટ સ્ત્રી[] કૂકાથી રમાતી એક અંગ્રેજી
બહારને દેખાવ ઢેગ. ૦ઘાલુ વિડળી; ડ્રામે પૃ. [૬] પ્રવાહીનું એક અંગ્રેજી માપ દંભી. ૦૭ (દ) માક પુત્ર ભભ; ઠાઠ (જેમ કે, દવામાં ચાલે છે. લગભગ એકાદ ડેળવા મુંબ૦૧૦ જુઓડળ” મુંબq૦ આનીભાર જેટલું) ડેળિયું ન૦ મહુડાના ડેળનું તેલ ડ્રાંઉં (ડ્રાઉં)અરિવ) દેડકાને અવાજ ડેળિયે પંડળી ઊંચકનાર; ભાઈ હૂિલ સ્ત્રી. [$.] કવાયત ડળી (ડૉ) વિ. ડોળઘાલું; દંભી ડ્રેસ ૫૦ [૬] પિશાક; પહેરવેશ ડળી સ્ત્રી (રે. રો] ઝૂલતી ઝાળ; માંચી ડેસિંગ ન [૬.]ધા ફડાઈ ધોઈ મલમપટી . (જેવી કે માંદાને લઈ જવાની-ટ્રેચર)
તે (૨) માઠી ખબર; મોકાણ
ડ્રોઇંગ ન [.] ચિત્રકામ; રેખાથી આકૃતિ
ઢ ૫૦ [.] મૂર્ધસ્થાની એથે વ્યંજન (૨) ઢણઢણુ અ [વ૦). ૦વું અક્રિટ ઢણઢણ સાવ અજ્ઞાન-ઠાઠ માણસ
એમ વાગવું (૨) જોશથી બધું એક હગ ૫૦ ઢગલે ગંજ
સાથે હાલી ઊઠવું; ધણધણવું. –ણુટ ઢગરું ન૦, -રે ૫૦ [જુઓ ધગડ] કૂલે ઢણઢણ અવાજ.—ણાવવું સક્રિ) ઢગરે ૫૦ [જુઓ ધગડું હલકા પગારને સિપાઈ
પ(-) અ [રવ૦] પડવાને અવાજ ઢગલાબંધ વિ૦ (૨) અવ ઘણું; પુષ્કળ ઢબ અ રિવ૦] ધડવાને અવાજ (૨) ઢગલી સ્ત્રી, નાને ઢગલે. -લાં પુંજ; શૂન્ય; ધબ રીતભાત; પદ્ધતિ, છટા ખડકળે
હબ સ્ત્રી રીત; પદ્ધતિ; ૦છબ સ્ત્રી હો પુંબળદિયા(૨)મૂર્ખબેવફફ આદમી ઢબબિયાં નબવ ઢબ ઢબ કરવું તે ઢચક ઢચક સ્ત્રી શિવ પાણી પીવાનો ઢબવું અકિટ ઢબ ઢબ એ અવાજ અવાજ
કરો (૨) ડૂબવું; બૂડી જવું (૩) બેબી ઢચુપચુ વિ૦ અનિશ્ચિત; ડગુમગુ
જવું; મરી જવું પિસે (૨) મૂખ ઢચૂક (૦૮ચૂક) અ. [રવ.
બુ . [.. હવું, તેલુગુ ૨a] બેવડિયે ઢચર વિ. બહુ ઘરડું,ખોખા જેવું - જીણું ઢબૂકવું અ કિં. [રવ ] ઢેલનું વાગવું (૨) હડ અ [] ધડ- આઘાતને અવાજ પાણીમાં ડૂબકાં ખાવા
(ઢડ દઈને ચડી દીધી) [ઢણઢણમાં ઢબૂડ(-૨)વું સક્રિઢબ કરવું] બરાબર હ૦ણવું, હણાટ, ઢઢણાવવું, જુઓ ઓઢાડીને સુવાડવું(ર)થાબડવું(વહાલમાં) : હો પું. ફિ. =જડ; સ્તબ્ધ ઠેઠ (૩) ધીબવું; મારવું માણસ (૨) પતંગ વચ્ચેની ઊભી જાડી ઢબુ ! જુઓ ઢબુ અક્કડ સળી કે ચીપટ (બીજીતે કમાન) ઢમ અ [રવ૦](૨)ન(બાળભાષામાં)
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮મક
૩૨૮
ઢાંકે હમક(૦૮મક)અ [રવઢેલને અવાજ. દ્વાચલું ન૦ ભડકું (રાનીપરજ લોકેનું) હવું અક્રિ. ઢમ ઢમ થવું
ઢાઠી પુ. =ભેરી]શરણાઈ વગાડનારે હમઢમ અ૦ [૨૦] ઢેલનો અવાજ (૨) એક જાતને માગણ ઢમઢોલ વિઢેલ જેવું ફલેલું ખૂબ જાડું હાલ સ્ત્રી[] પ્રહાર-ઝટક ઝીલવાનું ચામદેખાતું
ડાનું એક સાધન (૨) રક્ષક વસ્તુ [લા.).
ડું ઢાલ બનાવનાર તમાક અ૦ (૨) પં. રિવ]ઢેલને અવાજ
ઢાળ પુલ. ઢાઢ ઢાળવું ઢળાવ; ઉતાર(૨) હરહ પૃ. [રવO] ઢરડવાને અવાજ
રીત;ઢબઢાળે;ઢંગ(૩)ગાવાની ઢબ (૪) હરડવું સક્રિટ રિવ૦) ઢસડવું; ઘસડવું
સંબંધ; ઘરેબે (૫) ખેતરના પાકને હરડો ડું [ઢસડવું” ઉપરથી] ઢસરડે; વેઠ;
અંદાજ અરસિક વિતરું વિપરાય છે. ઢીલુંઢ”
કાળકી સ્ત્રી (ઢાળવું પરથી ધાતુને ગાળીને હસ વિ૦ કિ.દં=ઢસી પડવું] “ઢીલું જોડે
પાડેલી લગડી. - jોટી ઢાળકી (૨) સહવું સક્રિટ જુઓ ઢરડવું] જમીન
[લા] ઢગ; વર્તણૂક (૩) કામકાજની સાથે ખેંચવું, ઘસવું (૨)[લા. વેઠ ઉતા- સફાઈ – આવડ; ભલીવાર (૪) સમજણ. રવી (3) ગમે તેમ લખી કાઢવું (૪)કઈ શું સ્ત્રી ધાતુ ઢાળવાની ક્રિયા કે રીત કામ ગમે તેમ ખેંચી નાંખવું
ઢાળવું સક્રિ [.ઢા નીચેનાંખવું નમાઢસરડવું સક્રિટ જુઓ ઢસડવું. વિઠ વવું (જેમ કે આંખ) (૨) પાથરવું (જેમકે ઢસરડે ઢસરડાવાથી થયેલો ઘસરકે(૨) ખાટલે)(૩) ટીપાં રૂ પાડવું ગેરવવું(જેમ હસ(૦ળવું અકિ.ગ્રા. દંત ઢગલો થઈને કે આસુ)(૪) પાકને અંદાજ કાઢ (૬)
(જેમકે મકાન, ભીંત,ભેખડઇ)પડી જવું ગાળીને ઢાળકી પાવી; બીબામાં રેડવું ઢળકવું અક્રિટ ઢળવું; નમતું રહેવું (૨) - ઢાળિયું વિટ ઢાળદાર (૨) નટ ઢાળકી (૩) નમતું રહેવાથી સુંદર દેખાવું
ઢાળવાળું ખેતર કે જમીન (૪) એક જ હળવું અક્રિ. ૮રું આડું થવું;એક બાજુ ઢાળ-બાજુવાળું છાપરું (૫)ઢાળદાર મેજ. નમવું (૨)પ્રવાહી પદાર્થનું બહાર નીકળી - ખેતરમાં પાણી લઈ જવાને જવું (૩)બીબામાં રેડાઈ તે ઘટના થવું) બાંધેલો ઢાળદારમા (૨) ઢાળેલો પાસલે અમુક વલણ તરફ વળવું. [લા]
– ઘાટ
[(૩) પદ્ધતિ; ઢબ ઢંકાવું અ કિટ ઢાંક્વનું કમણિ કાળે ૫૦આરામ વિશ્રાંતિ(રદંગરીતભાત કંગ વું વર્તન રીતભાત (૨) ચેનચાળા ઢાંકણ (0) ઢિાંકવું ઢાંકણું (૨) સંરક્ષણ ઢાળ (૩)રીત ઢબ; પ્રકાર. ઢાળ પં. (૩)ઢાંકવું તે.--ણસ્ત્રી નાનુંઢાંકણું (ખાસ ઢંગધડે; ઠેકાણું (૨) ઘાટ; આકાર. કરીને હાંલ્લીનું) (ર)ઘૂંટણ ઉપરનું હાડકું.
ધડે ૫૦ ઠેકાણું વિશ્વાસ પડે એવું વર્તન -શું નવ વસ્તુને ઢાંકવા તેને બેસતે કરેલ દ્રઢ વિ[ફે. દંઢ દંભી] ('પિલું ડેવપરાય કાંઈ પણ ઘાટ (૨) ઢાંકનારું કઈ પણ છે- પોલું ઢંઢ) સાવ પિલું
ઢાંકપ–પિ)છેડે (૦) ૫૦ (ઢાંકવુંપડે, ઢંઢરે પુજાહેરનામું(૨)સરકારી જાહેરનામું પિછેડે) દોષ છુપાવવાની યુક્તિ-બહાનું ઢોળવું સક્રિ. [. દોસ્જ=ધૂમવું, ફરી ઢાંકવું ()સ . [૮] કશા વડે વસ્તુને (જગાડવા માટે) ખૂબ હલાવવું
આવરવી - તેની ઉપર ગેઠવવું, મૂકવું કાકડોળ [સર૦ ઢાળ] ઓળ; ઘાટ કે પાથરવું (૨) સંતાડવું; ગુપ્ત રાખવું કાઠું(-), ઢાકેદ્રુમો પું[ઢાંકવું ઢાંકેલકેલ (૦) વિ. ઢાંકેલું ઢબૂરેલું; પરથી વધેલું ખાવાનું કે ઘરમાંઉઘાડું હેય ગુપ્ત રાખેલું
[ઢાકેદ્ર બે તે તપાસ કરીને ઢાંકવું-બંધ કરવું તે ઠાઠું(-4), ઢાકેદ્રમો (૦)યું જુઓ
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઢાંક્યું
૩૨૯ હાંક (0) વિ[ઢાંકવું’નું ભૂળ કૃઢાંકેલું; હીંચણ ૫૦ ઘૂંટણ; પગને ઢાંકણીવાળા ગુપ્ત (૨) ન ઘેર પહોંચાડેલું પિરસણ. સો-ભાગ.-ણિયું વિ૦ ઢીંચણ જેટલું ૦ધીયું વિટ અંતરની ગુપ્ત ચિંતાથી ઊંચું (૨) જેનું પૂંછડું ઢીંચણે અડતું હોય બળી રહેલું દુઃખી
એવું (૩) નવ ઢીંચણ નીચે મૂકવાનું હતું (0) નવ મરી ગયેલું ઢેર
ટેકણ (૪) ઢીંચણ, ઘૂંટણિયું હા (2) પુત્ર માટે બળદ
હોંચવું સ0 કિહદથી વધારે પીવું (૨) ઢિચાવવું સ૦ કિવ, ઢિચાવું અ૦ કિ
પીવું (તિરકારમાં) (૩) દારૂ પીવો [લા.] “ઢીચવું નું પ્રેરક ને કમણિ
ઢીંચાવવું સક્રિક, ઢીંચાવું અ૦િ હિંગલી સ્ત્રી, -નું નવું, લો ! જુઓ ઢીચવું નું પ્રેરક ને કર્મણિ ઢીંગલી, લું, –
દુકાવવું સક્રિ,દુકાવું અ૦િ ઉંનું દીક સ્ત્રી, ઘણું વિટ જુઓ ઢીંકમાં
પ્રેરક ને ભાવે ઢીકાપાટુ સ્ત્રી; ન જુઓ ઢીકાપાટુ
ટૂકડું વિ૦ જુઓ ટૂંકી નજીક ઠીકે ૫૦ જુઓ ઢીંક
ટૂંકવું અકિ જુિઓ ટૂંકવું નજીક જવું ઢીચવું સ0 કિજુઓ ઢીંચવું
હું છું રણમાં રેતી ઊડીને થતો ઢગલે ઢીબવું સક્રિટ ધીબવું; માર મારવો
દૂસ વિ. [૧૦] નકામું ર ઢીમચું ન૦ ડીમચું(૨) માટીની જાડી કેડી (૩) લા.] ગટું છોકરું (૪) માથું
હૃકડું વિ૦ [ટૂંકવું] ટૂક દૂર નહિ એવું ઢીમડું-શું ન ગાંઠ જેવો કઠણ જે
ટૂંકવું અ ક્રિ[. ; ; પ્રા.ફુલ કવું;
નજીક જવું | પ્રેરક ને ભાવે (૨) જેના ઉપર મૂકીને છુંદાય -ટિપાય તે લાકડાને કકડે
ટૂંકાવવું સક્રિય ટૂંકાવુંઅ વિ ટૂંકવુંનું ઢીમર ૫૦ કિં. ધીવર) માછી (૨) ખારવો
ઢવું સક્રિ સિં.ટુન જોધવું, ખળવું ઢીમું નવ ઢીમણું; ગૂમડું
ટૂંસુંન કણસલામાંથી બાજરીના દાણા ઢીલ સ્ત્રો [. વિઠ્ઠવાર;વિલંબ(૨)તંગથી કાઢી લીધા પછી રહેતું હેત; ઢંઢે ઊલટું -શિથિલ હોવાપણું(૩) બેદરકારી
દંઢાવવું સરકિટ હૂંટાવું અ૦િ હૂંટવું. લિ.]. –હું વિ. ખેંચમાં શિથિલ તંગ નું પ્રેરક ને કમણિ ન હોય એવું (૨) કઠણ નહિ એવુંપોચું
ઢિયે પં. જૈન ધર્મને એક સંપ્રદાય (૩)[લા. હિંમત વિનાનું (૪) કમજોર(૫)
(૨) એ સંપ્રદાયને આદમી સુસ્ત ધી મંદ. -લુસ વિસાવ ઢીલું ; (–ણનું સું) નવ જુઓ હૃદયું ઠીક જી વિશે ધબકે ઘ
સો ધઉંને ભાડે મોટે ભાખરો (૨) ઢીંકણું વિન્ફલાણું, અમુક ('ફલાણું” સાથે
ઘૂસ; જાડો કામળો સાથે એ વપરાય છે, એકલું નહિ)
હેકલી સ્ત્રી, નાને ઠે-ગાંઠ (૨) નાની ઢીંક [ I] નદી કે તળાવના
ટેકરી-લે-વે પુંછ ટી ટૅકલીઢેકો સૂકા તળિયામાં પાણી માટે ખોદેલા ખાડે
હેક પું[. ઍવા ઉપરથી કૂવામાંથી ઢીકાપાટું ન બ૦ વ૦ ટ્વિીંક + પાટું].
પાણી ખેંચવાનું એક યંત્ર ધીબકા અને લાતોથી કરેલી મારામારી
કાઢળિયા, કાઢિયા પુંબવઢેિકા + ઠીક પુરવ૦ઢીકે મુકી ગડદે સો ઢળિયા (ઢળવું ઉપરથી)] ઊંચીનીચી – ઢીંગલી સ્ત્રી, નારીરૂપની પૂતળી(૨) ઢીંગલી
અસમાન જમીન; ખાડાટેકરા પેઠે બનેલી ઠનેલી નાના બાંધાની સ્ત્રી [લા. ૫૦ ઊપસેલો ભાગ; ટેકરો (ર) શિ.પ્ર. -વું ના પૂતળું-રમકડું. - jનર. માં શરીર પર ઢેકા પેઠે દેખાતે હાડકા રૂપની પૂતળી
વાળે ભાગ (જેમ કે કેડ, પીઠ)
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩૦
ઢેખલે ઢેખલે પુત્ર અને કકડે; રેડું
સાંકડાને માટીને ઘડે (૨) લા] ઢેખાળી સ્ત્રીનાને ઢેખાળે(૨)ઈટનો ભૂકો. ડચકું; માથું(૩)વિદ્વૈચકા પેઠે અસ્થિર -ળે પૃજુઓ ઢેખલો
બેસણુનું કે તેવા મનનું ઢળવું હેડ કુંએ નામની એક અંત્યજ જાતને ઠેર નવ પશુ, ગાય, ભેંસ વગેરે પણું
આદમી. ગુજરાતી સ્ત્રી અંગ્રેજી પ્રાણી. વાંક, ઢાંક(-ખ) રનબ વ૦ મિશ્રણવાળી ગુજરાતી. જેતી સ્ત્રી, હેર વગેરેને સમૂહ. ૦માર પંઢોરને ફજેતો જાહેર ફજેતી; ખરાબમાં પડે એ સખત માર ખરાબ ફજેતી. વાડો ૫૦ હેડ કોને હોરે ૫૦ સિર૦ ધારો] ઊપસેલી જમીન લત્તો (૨) ગંદી -અસ્વચ્છ જગા; ગંદકી ઢોલ પં; નહિં. એક વાદ્ય, નગારું. કી [લા.].ડિયું વિ૦ ઢેડનું, –ને લગતું. ડી સ્ત્રી નાનું ઢેલકું. [(બંને બાજુની)
સ્ત્રી ઢેડનીસ્ત્રી-ડે પંઢેડ(તુચ્છકારમાં) લકી વગાડવી = બંને પક્ષ સાચવવા દેઢ ગુજરાતી ફજેતી જેતે વાડે પ્રયત્ન કરે; એકે પક્ષને પૂરા વફાદાર
જુઓ ટ્રેડમાં. વડી સ્ત્રી ઢેડી. -ઢિયું ન રહેવું]. ૦૬ નઢેલ [પલંગડી વિ. સ્ટેડિયું
ઢોલડી(–ણ, –ણી) સ્ત્રી ના ખાટલો; પલી સ્ત્રી નાનું-ચપટું ટે! થેપલી. -લું ઢોલિયે ! ખાટલો; પલંગ ન રેડું (૨) ચોસલું દગડું
હેલી પુંછે ઢેલ વગાડનારો પુ ) ના જુઓ હેપલું
હેલો પુત્ર [. ઢોસ્જ) વર; ધણી ઢેબરું ન૦ એક ખાવાની વાની
હેલો ઢિલ નગારું ઉપરથી] જાડે, એદી, બે પુંછે જે ગડબઢેક(ર) પોદળ મૂર્ખ માણસ ઢયડી સ્ત્રી, ઢેડી
ઢળ હું આપ; ધાતુને રસવી તે હેર ૫૦ [હિં. ઢગલે.-રી સ્ત્રી ઢગલી ળફેડ સ્ત્રી ઢળવું ફેડવું તે હેલ(ડી) સ્ત્રી-ળયાાિમોરની માદા હળવું સક્રિ. [૩. ઢઢ=ઢળવું] રેડવું (૨) સકું નવ એક ઘરેણું (૨) જાડે રેટ ગબડાવવું (૩)નવ બેસણ વગરનું વાસણ (૩) પોદળો
(૪)બંને બાજુઢળી પડેતેવો માણસ[લ.] કેસરે(લોન) પં. દિને હળવું સક્રિટ [છું. ઢાઢ] પં નાખવા કેક (4) વિ૦ તદ્દન હલકી કોટિનું કેળાણુ નવ, વ, તેને જુઓ ઢિયું ના .- ઢગલટેકરે ઢળવું ઢાળ
કળિયું વિટ વચમાંથી જાડું (વેલણ) હેંગ (ૉ) પુંછ ખેટે દેખાવ દભ.ધતૂરે (૨) ના પગમાં ગોટલા ચડે એવું દર્દ ૫ બેટે દંભ ને છેતરપિંડી; ઠગાઈ. કળી સ્ત્રી ખાવાની એક વાની
-ગી -ગીલું વિ૦ ટૅગથી ભરેલું; દંભી હેકળ ન ખાવાની એક બનાવટ-વાની હેડે (ઢો૦) ૫૦ પથ્થર પહાણ (૨)મૂખ
ચકી સ્ત્રી નાનું ઢચકું. - ન૦ . - જો આદમી [લા.]
ણ ]િ વર્ગમૂધસ્થાની અનુનાસિક સ્વરવાળા ધાતુને લાગે છે.) ઉદા. ખાણું; ' (આ અક્ષરથી શરૂ થતો શબ્દભાષામાં નથી) પીણું; લેણદેણ; જોણું મેણ ઇ.
ણમું) ન બનાવતા કુપ્રત્યય [ જુઓ -ક કુપ્રત્યય. સ્ત્રી બનાવે છે. ઉદા.
અણી (આ પ્રત્યય અંતે આ સિવાયના વર્તણુકનિમણુક
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________
તે
અરીસે
ત પું॰ [É.] દંતસ્થાની પહેલા વ્યંજન તક સ્ત્રી [સર॰ હૈ. 4 = અવસર] અનુકૂળ વખત “ પ્રસગ; લાગ તતફ અ॰ તકતકે એમ. ૩ અફ્રિ ચકચકવું; તેજ મારવું તકતી સ્ત્રી॰ [જીએ તખ્તા કાચ કે ધાતુની ચાર ખૂણાવાળી ચકતી (૨) એક ઘરેણું. તા પું॰ મેાટી તકતી (ર) (૩) મઢેલું ચિત્ર કે ફોટા તફદીર ન॰ [મ.] નસીખ; કિસ્મત તકમરિયાં નખ॰૧૦ [જીએ તુકમરિયાં] એક જાતનાં બિયાં– ઔષધિ તકરાર સ્ત્રી[.] ઝઘડા; કજિયા;ટ ટે(૨) વાંધા;ખાંચા. –રિયું વિ॰તકરાર કરવાની ટેવવાળુ (ર)તકરારવાળું – તકરાર કરવી પડે તેવું. –રી વિ॰ ઝુએ તકરારિયું (૨) તકરારને લગતું; તકરારના વિષય બનેલું તકલાદી વિ॰મ.તôવી=નકલી;બનાવટી]
મજબૂત અને ટકાઉ નહિ તેવું; નાક તકલી સ્ત્રી[ફં. તh]નીચે ગાળ ચકતીમાં
ઊભા સળિયાની દાંડીવાળુ’ કાંતવાનું એક
સાધન
તકલીફ્ સ્રી [મ.] તસ્દી; શ્રમ; કષ્ટ તફસીર સ્ત્રી [મ.] ભૂલ; કસૂર. થાર
વિ॰ તકસીરવાળુ ચાંપતી ઉધરાણી તકાજો( દે) પું॰ [મ. તાગū] તગાદે; તકાથી સ્ત્રી [બ.]સરકાર તરફથી ખેડૂતને
ધીરવામાં આવતાં નાણાં ((૨) ઇચ્છવું તકાસવુ સક્રિ॰ લાલચથી તાકીને જોવું તકિયા પું॰ [ī] પાછળ અઢેલવાનું મોટું એશીક(ર)એટલી પર કરાતું તેવા ઘાટનું ચણતર (૩) ફકીરને રહેવાનું સ્થાન તકેદારી સ્રો॰ ચાંપુ; નપતા; દેખરેખ તતી સ્ત્રી નુએ તકતી. –ક્તો પુંછ જીએ તકતા
૩૩૧
ત
ત
તર્ક સ્રી; ન॰ [i.] તાક; છાશ તક્ષક પું॰ [i.] સુતાર (૨) નાગલેાકના એક આગેવાન (૩) દેવાના શિલ્પી. -ણુ ન॰[i.] ખરાદી કામ-૬૪માંની એક કળા તક્ષશિલા સ્રી॰[i.] પંજાબનું એક પ્રાચીન
નગર (પ્રસિદ્ધ બૌદ્ધ વિદ્યાપીઠની જગા) તખત ન॰[જીએ તખ્ત] સિંહાસન; રાજગાદી
તખતી સ્ત્રી નુએ તકતી. તેા પું
જીએ તકતા(ર)મંચ;ર`ગભૂમિ;પ્લૅટફૉમ’ તખલ્લુસ ન{.]ઉપનામ(જેમ કે, લેખકે
ધારણ કરે છે તે, ‘કલાપી’ ‘દ્વિરેફ’ ઇ૦) તખ્ત ન॰ [ા.] જુએ તખત. નશીન
વિ॰ તખત ઉપર બેઠેલું તખ્તી સ્રીજીએ તકતી’. તેતાઊસ ન॰ શાહજહાંનું મયૂરાસન. તા હું [Ī] જીએ તફ્તા તગઢ સ્રી॰[.થય]દેડધામ(ર)રગડપટ્ટી; અથડામણ, ॰વું સર્ફિ॰ખૂબ દોડાવવું(૨) થકવવું – રખડાવવું [નડું ; હષ્ટપુષ્ટ તગડુ વિ॰ [ચાનēી વધુ ૩'=મજબૂત]ખૂબ તગડા કું [i. ત્રિ] ૩-ત્રણની સ’જ્ઞા તગણું વિ॰ [i. ત્રિશુળ] ત્રણ ગણું તગતગ ૨૦ જી તતક॰વુ અકિ
જીએ તકતકવું
તગર સ્ત્રી; ન[Ē.]એક વનસ્પતિ(સુગ ંધ માટે તથા ઔષધિમાં ખપ આવે છે) તગવુ' અક્રિ॰ તગતગવું; ચકચકવું તગાદા પુરુ જુએ તકાજો તગારું ન॰[ા. સાર]છાબડા ધાટનું લોઢાનું એક પાત્ર (૨) પેટ (તિરસ્કારમાં) [લા.] તગાવી સ્ત્રી જુએ તકાવી તગેડવુ' સક્રિ॰ નુએ તગડવું તજ સ્રી;ન॰ [ત્ર. તેના; સં. વવું] એક તેજાના (ઝાડની છાલ છે)
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________
તજગરે ૩૩૨
તણાઉ તજગરે યું. મિ. તાર) તપાસ (૨) તડફડિયાં મારવાં (૨) હાંફવું (૩) વ્યર્થ હિસાબની તપાસ
પ્રયત્ન કરો - ફાંફાં મારવાં લા] -ડાટ તજવીજ સ્ત્રી [.) તપાસ; શેધ (૨) ૫૦ તડફડવું તે. -ડિયાં ન બ૦ વર્લ્ડ
યુક્તિ કરામત (૩) કેશિશ પ્રયત્ન (૪) દુ:ખમાં હાથપગને પછાડા(૨)વલખાં ફાંફાં
ચેકસી; સંભાળ(૫) વ્યવસ્થા જોગવાઈ તડફવું અક્રિ. તડફડવું તજવું સક્રિહિં, ન છોડવું ત્યજવું તડબૂચ નગ [f. તરવું] એક ફળ તજાગરમી સ્ત્રી[કા.તા (ઉં, વ)ગરમી] તડભડ અ૦ જુઓ તડફડ [સામે ધસવું ચામડીને એક રોગ
તડવું અળક્રિડ મારવા કે ઝઘડવા માટે તજજન્ય વિ. હિં. તેમાંથી ઉત્પન્ન થયેલું તડતડા સ્ત્રી [તડવું ઉપરથી તડાતડી, તન્ન વિ. [i] (અમુક વિષયને જાણકાર; બેલાબેલી (૨) મારામારી વિદ્વાન; તદ્વિદ
તડાક અ રિવ] તૂટવાને અવાજ (૨) તટ લિં. કિનારે; કઠો. સ્થ વિ. એકદમ તરત જ
નિષ્પક્ષ (૨) પક્ષપાત રહિત, નિરપેક્ષ તડાકે ૫૦ વિ૦] જૂઠી વાત -ગપ (૨) તટિની સ્ત્રી, કિં. નદી
એકાએક ધસારો કે વૃદ્ધિ યા લાભ તડ અ [રવ૦] તરડાવાને અવાજ (૨) તડાગ ના લિં.) તળાવ
સ્ત્રી તરડ; ફાટ (૩) ના પક્ષ; ભાગલે તડાતડ અ [રવA] ઝટઝટ; ઉપરાઉપરી. તડકવું અકિટ [તડ] ડરવું; ગભરાવું -ડ(ડી) સ્ત્રી બલાબોલી; મારામારી તડકાવવું સકિ. “તડકવું નું પ્રેરક (૨) (૨)ચડાચડી સ્પર્ધા(૩) ઉતાવળ,ધમાચકડી ધમકાવવું
તડામાર અ૦ ડિવું+મારવું] ધમધોકાર; તડકીછાંયડી સ્ત્રી, જુઓ તડકાછાંચડો ઝપાટાબંધ. -(રી) સ્ત્રી ઉતાવળતરા તડકે ૫૦ તાપ; સૂર્યને ગરમ પ્રકાશ. સહિત સ્ત્રી હિં] વીજળી ૦છાંયડો, છા, શીળે ૫૦ તડકે તડિંગધૂમ અ [રવO] ઢેલકને અવાજ
અને છાંયડે (૨) સુખદુ:ખ [લા.] તડી સ્ત્રી વુિં. તરુ ઉપરથી] ઝડી; દડો તડજોડ સ્ત્રી (તડ + જોડો તો વચ્ચે (૨) મારની ઝડી સમાધાન – સલાહસંપ
તડુકાવવું સક્રિક, તડુકાવું અક્રિય તડતડ અ [વ] ફાટવાને અવાજ(૨) ' ‘તડૂકવુંનું પ્રેરક ને ભાવે
ઝટ ઝટ. ૦વું અકિ0 તડતડ અવાજ તકવું અક્રિરવધાટે કાઠે ગવું થવો (૨) ફાર્ટ ફાટું થવું; તસતસવું (૩) તડૂકો ૫૦ તડૂકવાને અવાજ ગુસ્સાથી બોલવું [લા.]. ડાટ ૫૦ તડેડાટ પું(૨) અ જુઓ તડતડાટ તડતડવાને અવાજ (૨) અઝપાટાબંધ. તડાતડ અ૦ જુઓ તડાતડ -ડિયું વિટ તડતડ અવાજ કરે એવું તણખ સ્ત્રી સિં. તન, પ્રા. તળ= તણાવું (૨) નવ બળતાં તડતડ અવાજ કરે એવું બળતરા સાથે સણકાની વેદના (૨) લાકડું. નડિયે પુત્ર દેવતાની ચિનગારી અવાજમાં ખેંચાવાથી આવતી કકશતા (૨) એક દારૂખાનું [જુઓ તડફડા તણખલું નહિં. તરણુઘાસની સળ તડ ને ફ(–ભીડ શ૦ઝ૦ (તડને દ્વિર્ભાવ) તણખો પુત્ર દેવતાની ચિનગારી કે અંગારે તડપડાટ પું, જુઓ ટડપડ
તણુજી સ્ત્રી તણખ, છાવું અકિ તડપવું અહિ જુઓ તલપવું
અવયવ તણા (૨)લંગડાવું(૩) સણકા તડફડ અ. ]િ લાગેલું જ; ઝટ (૨) નાખવા [ડકટાઈલ [૫. વિ.]
મેઢાઢ, ખુલ્લંખુલ્લું. હવું અકિ તણાઉ વિરતાણીને તાર ખેંચી શકાય એવું;
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________
તદ્રુપ
તણાવું
૩૩૩ તણાવું અકિ તાણવુંનું કર્મણિ ખેંચાવું એકધ્યાન (૨) તૈયાર; સજજ (માણસ). (૨) ગજા ઉપરાંતના કામના બોજ તળે કે ખર્ચમાં આવવું
તત્પરાયણ વિ. [.) તત્પર તણાવે છે (ઉં. તન ઉપરથી રથની તપુરુષ પું. [૪] સમાસના ચાર મુખ્ય સાંગી નીચેને દોર
પ્રકારમાંને એક, જેમાં પૂર્વપદ ઉત્તરપદ તણી સ્ત્રી, -નું ન૦, અને પુત્ર છે. સાથે વિભક્તિના સંબંધથી જોડાય છે[વ્યા.]
તોય) છઠ્ઠી વિભક્તિને પ્રત્યય [૫.] તત્ર અ૦ [8] ત્યાં તત સ [સં.) તે. -તકાલ, -તક્ષણ, તત્સમ વિ. [ā] મૂળ પ્રમાણેનું–બરાબર
-તખેવ અ તે જ વખતે તરત જ [.] (૨) મૂળ ભાષામાં અને પ્રાકૃતમાં સરખે . તતવ અકિત વિશે જાઓ તતવું એવો (શબ્દ) [વિસ્તાર; લંબાણ તતડાટ પુંતતડવું તે, વિવું સક્રિટ તથા સ્ત્રી [. તત્ત] સ્પૃહા, તમા (૨)
તતડવુંનું પ્રેરક (૨) ધમકાવવું [લા.. તથા અ લિં! અને (૨) તે પ્રમાણે તેમ. તતડિયું વિ. બળતાં તડતડિયા ઊડે એવું ૦ગત વિ૦ કિં.] પરમપદે પહોચેલું (૨) (લાકડું, કેલસે ઇ) - કું તણખે;
પુત્રબુદ્ધ (૩) જ્ઞાની. પિઅર્થ.]તોપણ, તડતડિયે
ભૂત વિહિં] તે પ્રમાણે બનેલું. તતઃ અહિં] પછી; તો પછી
સ્તુ શ૦B૦ [+ઉં. અતુ] તેમ થાઓ; તતૂડી સ્ત્રી [૧૦] નાનું તતડું. -ડું ન, એક જાતનું રણશિંગું
તથ્ય વિ૦ (૨) ન લિં] સત્ય; સાચું. તત્કાલ અ. હિં. તે જ વખતે તરત જ,
-દયાંશ પુત્ર તથ્ય-સત્યનો અંશ (૨)
મહત્ત્વનો ભાગ કે સારાંશ -વીન વિ. સં. તે સમયનું. –ી અ
તદનુરૂપ વિ. [૪] તેના જેવું તેના રૂપનું જુઓ તત્કાલ
[તતક્ષણ
તદનુસાર અ. હિં. તે પ્રમાણે તક્ષણ અહિં. તે જ ક્ષણે તાબડતોબ; તત્વ નહિં. કેઈ વસ્તુનું મૂળ અસલ કે
તદપિ અ. હિં. તોપણ
તદબીર સ્ત્રી [.] યુક્તિ વાસ્તવિક રૂ૫(૨) સાર; રહસ્ય (૩) પંચ
તદ અ [.] તેને માટે તેને ખાતર ભૂતમાંનું દરેક(૪)સાંખ્યનાં ૨૫ તવોમાંનું
તદા અo [i.] ત્યારે દરેક - પંચમહાભૂત, પંચ વિષ, દસ ઇટિયે, મન, બુદ્ધિ, અહંકાર, પ્રકૃતિ અને
તદાકાર વિ[. તેના જ આકારનું તરૂપ પુરુષ. ચાહિણું વિ૦ સ્ત્રી, ગ્રાહી
(૨) તન્મય; લીન [વિશેષ; વળી વિવ ત ગ્રહણ કરનારું. ચિતન ન
તદુપરાંત, તદુપરિ સં.અને તે ઉપરાંત, તત્ત્વ વિષે વિચાર કરે છે. વજ્ઞ વિ.
તર્ગુણ વિ. સિં.) તે કે તેના ગુણવાળું
(૨) પુંછે તેને ગુણ હિં.] તત્વને જાણનારું (૨) j૦ ફિલસૂફ, તદન અ બિલકુલ, છેક (૨) નયું
જ્ઞાન ન [.] તત્વ સંબંધી જ્ઞાન; તદ્ધિત પું[] વ્યિા.) મૂળ નામ, સર્વ ફિલસૂફી. જ્ઞાની વિટ (૨) ૫૦ લિ.] નામ, વિશેષણ કે અન્વયને લાગીને નવો તત્ત્વજ્ઞ. છતઃ અ૦ [૩] તત્વની દૃષ્ટિએ શબ્દ બનાવતો પ્રત્યય (૨)વિ૦ ને પ્રત્યયા ખરી રીતે. ૦દન નવ તત્વજ્ઞાન; લાગીને બનેલું ફિલસૂફી. મીમાંસા સ્ત્રી “મેટાફિઝિકસ. તદુભવ વિલં] તેમાંથી થતું-જન્મતું(૨) ૦ના તત્ત્વજ્ઞાની; ફિલસૂફ. મૂળ ભાષામાંથી પ્રાતમાં આવેલો અપ-સ્વાર્થ પુત્ર મૂળ સત્ય; ખરું તત્ત્વ ભ્રષ્ટ (શબ્દ)
સ્ત્રી તત્પર વિ૦ લિ.] બરાબર પરેવાયેલું તપ વિ૦ [] તેના જેવું તદાકાર. છતા
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________
તદિદ
૩૩૪
તબડકે તદ્વિદ વિ. (૨) ૫૦ લિં] જુઓ તજજ્ઞ તપસ્વી વિ૦ (૨) ૫૦ [૩] તપ કરનાર તન ૫૦ [í. તનય] પુત્ર; દીકરે તપાડ(–વવું સક્રિય તપનું પ્રેરક તન ન. [F, ઉં. તેનું શરીર; દેહ તપાસ(૦ણું) સ્ત્રી [ગ, તદુ] તપાસવું તનક [. તેનુ સં. તેનું થોડું (૨)નાનું; તપાસરાવવું સર્કિટ તપાસાવવું તન પં. [f. તનવાણું પગાર તપાસવું સક્રિ. (તપાસ) શોધવું ખોળવું તનમન અ [તન-મન] ખૂબ આતુરતાથી (૨)ચોકસી કરવી; ઊંડા ઊતરીને જેવું (૩)
– અધીરાઈથી.૦ધન નબળવ-સર્વસ્વ સંભાળવું; તજવીજ રાખવી બધી શક્તિ સાધન વગેરે. નાટ ૦
તપાસસમિતિ સ્ત્રી તપાસ કરનાર સમિતિ આવેશ, જુસેક અધીરાઈ
તપાસાવવું અ૦િ “તપાસવું"નું પ્રેરક તનમનિયું ન એક જાતનું ફૂલ (૨)કાનનું
તપેલી સ્ત્રી પહેળા મેંનું (ધાતુનું) એક એક ઘરેણું
વાસણ, ડું ન મટી તપેલી તનય પૃ[ પુત્ર. -યા સ્ત્રીર્થ.પુત્રી
તપ સિં.) (સમાસમાં પૂર્વ પદે ઘોષવ્યંજન તનુ વિલં] કુશ; પાતળું (૨) થોડું (૩)
પૂર્વે). ધન વિ. [૪. તપ એ જ જેનું નાનું (૪) સુંદર
ધન છે એવું(૨)બ્રાહ્મણોની એ નામની તનુનૂ) સ્ત્રીન[.] શરીર. હજ પું
જાતનું(૩)પુંતપસ્વી(૪)તપાધન જ્ઞાતિને લિં] પુત્ર. જા સ્ત્રી હિં] પુત્રી
બ્રાહ્મણ. બલ કિં.) (--ળ) ના તપનું તન્મય વિ. સં.) એકાગ્ર; લીન
બળતાને પ્રભાવ. ભૂમિ(–મી) સી. તભાત્ર હિં. નવ, -ત્રા સ્ત્રી પંચમહા
તપથી પવિત્ર થયેલી ભૂમિ; તપવન.
લેક પું. [સં. જુઓ તપલેક. ૦વન ભૂતોનું શુદ્ધ-સૂમ રૂ૫
ન [.તપસ્વીનું નિવાસસ્થાન તેવી સ્ત્રી [.] નાજુક સુકુમાર સ્ત્રી
તપ્ત વિ. [4] તપેલું કે તપાવેલું તપ ન૦ .] ઈદ્રિયદમન; તપસ્યા (૨)
તફડવું અકિટ જુઓ તડફડવું લાંબે વખત રાહ જોવી કે બેઠા રહેવું
તફડંચી–બાજી) સ્ત્રી જુઓ તફરકે પડે તે; તપવું પડે તે [લા.]
પારકાને માલ કે કૃતિની ઉચાપત ચોરી તપખીર સ્ત્રી છીંકણી.-રિયું,-રી વિ.
તફડાટ ૫૦ જુઓ તડફડાટ તપખીરના રંગનું
તફડાવવું સકિ તફડંચી કરવી ચેરી જવું તપત સ્ત્રી ગરમી; સહેજસાજ તાવ
તફરકે અ [..
તારાઈ, વેરાઈ કે તપલોક સાત લોકમાને છ--
ઉચાપત થયું હોય એમ સિલ'માં તપસ્વીઓને લોક
તફસીલ સ્ત્રી.], વાર અજુઓ તપતપવવું સક્રિય ભૂતપવું'નું પ્રેરક
તફાવત છું. [..] ફરક; ઓછાવત્તાપણું તપવું અકિ. હિં. ત૬] ઊનું-ગરમ થવું
તો ! [5. તારૂ6) જશે; વિભાગ (૨) તપ કરવું (૩)લિ.] લબે વખત રાહ
તબક સ્ત્રી [.) રકાબી તાસક છીબું જોતાં ઊભા રહેવું ખોટી થવું (૪)ગુસ્સે થવું
(૨) માળ; મજલ. ડી સ્ત્રી નાની તપશ્ચર્યા સ્ત્રી [ઉં.) તપ કરવું તે તપસ્યા તબક – ૨કાબી તપસી વિ. (૨) પુંઠ તપ કરનાર તબક્કો [. ત] મજલે; માળ તપસીલ સ્ત્રી, વિગત જુદી જુદી હકીકતને (૨) રિથતિ; દશા (૩) પાયરી; રણ (૪) ફેડ. ૦વાર અ૦ વિગતવાર
વિભાગ; ખંડ. તપસ્યા સ્ત્રી લિં] તપ, તપશ્ચર્યા તબડક અર્થવિધેિડાની દોડને અવાજ). તપસ્વિની વિ. સ્ત્રી (૨) સ્ત્રી લિં.] . -કી સ્ત્રી ઘોડાની દંડને પગરવ (૨) તપસ્યા કરનાર સ્ત્રી :
દેડ. કે ૫૦ ઝપાટેક સપાટ વેગ
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________
તબડાવવું ' ૩૩૫
તરછોડ તબડાવવું સક્રિ[રવ૦] દેડાવવું (૨) સિં.) તમાલવૃક્ષનું પાંદડુ. ૦૫ત્રી સ્ત્રી દબડાવવું, ધમકાવવું
- તમાલપત્ર તબક વિભેટ કમઅલ(૨)મૂઢ અવાક તમાશગીર, તમાશબીન ૫૦ તમાશે તબદીલ વિ. [..] બદલાયેલું; ફરેલું. જેનાર; પ્રેક્ષક (૨) તમાશ કરનાર -લી સ્ત્રી ફેરબદલી
તમાશો પં. [f. તમારા ઘણા લેક જોવા તબલચી પું. તબલાં-નરઘાંવગાડનાર મળે એ ખેલ કે રમત (૨) ફજેતી[લા તબલીઘ સ્ત્રી [..] શુદ્ધિ ધર્માતર તમાસગીર તમાબીન તમાસો જુઓ તબલું ન [.. તવે એક વાદ્ય, નરહ્યું તમાશગીર, તમાબીન, તમાશે તબિયત સ્ત્રી [.] મનની સ્થિતિ-મિજાજ તમિસ્ત્ર ને વિં. અંધકાર (૨) શરીરની હાલત (તંદુરસ્તી કે માંદગી તમે(મો) (મે), મે') પ્રિ. તુમ્હ) બીજે બાબતની)
પુરુષ સ; “તુંનું બ૦ વરુ તબીબ ૫૦ [૪. વિદ્ય, હકીમ. -બી વિ. તમોગુણ પં-ઉં. પ્રકૃતિને એક ગુણ(૨) તબીબને લગતું (૨) સ્ત્રી વિદુ
ક્રોધ; આકળે સ્વભાવ ચિક્કર તબેલો છું. [૪. સર્વદ) ઘેડે, બળદ છે. તામર સ્ત્રી [. તિમિર] આંખે આવતાં
કે ગાડી રાખવાનું ડેલું કે મકાન તર વિ. [1] રસકસથી ભરેલું તાજું(૨) તબે પુત્ર ચલમને તો
ધરાયેલુંતૃપ્ત(૩)પૈસાદાર(૪)મસ્તચકચૂર તખલ ન [એ. ત] તાલકુ; માથું તર સ્ત્રી [.) દહીં દૂધ પરની મલાઈની તમ ન [4] અંધારું (૨) તમે ગુણવિને પાપડી
લાગતાં “સૌમાં શ્રેષ્ઠ એમ અર્થ બતાવ- તર પ્રત્યય. કિતને લાગતાં ન બનાવે છે. નારે પ્રત્યય. ઉદા. ગુરુતમ
ઉદા ઘડતરફ ભણતર (૨) લિંગ,.] વિને તમ સત્ર તમે [૫]
લાગતાં તેથી અધિક-વિશેષ'અર્થ સૂચવે. તમણ સ્ત્રી[
ફેય ખોદીને કરેલે ચૂલા ઉદાહ અધિકતર બદતર [(તિરરકારમાં) તમણું વિટ ત્રણ ગણું; ત્રમણું
તરક પું[6. તુ, સે. તુર] મુસલમાન તમતમાટે વિગ તમતમું (૨) ૫૦ તીખાશ તરકટ ન. પ્રપંચ; કાવતરું. -ટિયું,-તી તમતમું વિ૦ બહુ તીખું
વિ૦ તરકટ કરે એવું; પ્રપંચી તમન્ના સ્ત્રી. [1] ઇચ્છા; આતુરતા તરકડો જુઓ ‘તરક તમરી સ્ત્રી, કિં. fifમર] જુઓ તમ્મર તરકસ ન [. a(તી)રરો] તીરને સાથે તમરું ન૦ રાતે તીણા અવાજથી બેલતું તરકારી સ્ત્રી [૪] શાકભાજી,ભાજીપાલો એક જીવડું
તિમોગુણ (૨) ખાવા ચેન્ચ માંસ તમસ ન [.] અંધારું (૨) અજ્ઞાન (૩) તરકીબ સ્ત્રી[] યુક્તિ [ગડ; પંચાત તમંચે ૫૦ [1] પિસ્તોલ ખિોટ તરખડ સ્ત્રી માવજત; સંભાળ (૨) ભાંજતમા સ્ત્રી [.) પરવા દરકાર(૨) કમીના તરખાટ ૫૦ ડર; ભતિ; ત્રાસ .. તમાકુ સ્ત્રી [ોટું તવુજો) તંબાકુ તરગાળ પં. ગાવા નાચવાને બંધ તમારો પુત્ર [1] થપ્પડ; લપડાક
કરનાર એક ન્યાતને માણસ તમામ વિ૦ (૨) અ [.] બધું સંપૂર્ણ તરઘાયો પુત્ર પહેળા મેને જબરો દેગ તમારિ .]સૂચ. તનયા સ્ત્રીવ્યમુના (૨) મોટું પહેલું ઢેલ (૩) મોટી બેડોળ
નદી [“તમે નું છઠ્ઠી વિભક્તિનું રૂપ આકારની વસ્તુ [લા. તમારું (મા') સમg૦ તુમ્હાર, કા. તુર) તરણ સ્ત્રી મદ; અહંકાર તમાલ પું. [ā] એક ઝાડ. ૦૫ નવ તરછોડ પું; સ્ત્રી જેરથી વીંઝવાથી -
,
,
ઉદા, ગરતમ
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરવો
તરછોડવું ૩૩૬
તરવાનું તરછોડવાથી થતી અસર (૨) તિરરકાર; વાનું એક ઓજાર; ત્રણ દાંતાને નાને છિકાર, નવું સક્રિટ જોરથી આંચકો વાવણિયા સ્ત્રી પક્ષપાત; ઉપરાણું મારો (૨) તિરસ્કારપૂર્વક કાઢી મૂકવું તરફદાર વિતરફેણ કરતું; પક્ષવાળું -રી (૩)તુચ્છકારવું ધિક્કારવું-ડે ૫૦ તરછોડ તરફી વિ૦ (સમાસમાં) તરફનું. ઉદા. તરજ સ્રાવ [જુઓ તજ'] ગાવાની ઢબ એકતરફી [બાજુ પક્ષ(૨)તરફદારી તરજુમિયું વિભાષાની છટાકભાવ વિનાનું, તરફેણ (ફીમ. તરાનું બ૦૧૦ રન
માત્ર શાબ્દિક સમાનતાવાળું (ભાષાંતર) તરફડો પુરવ૦] છણકે છાકટે ધુતકાર તરજુમે ૫૦ [..] ભાષાંતર
તરબતર [] ખૂબ તરપ્રવાહીથી ભરેલું; તરહ સ્ત્રીરિવ] તડ ફટ; ચી. ૦૬ તરબોળ અક્રિટ તરડ પડવી; ફાટવું(૨)વાંકું-ત્રાંસું તરબૂચ ન૦,-ચી સ્ત્રીજુઓ“તડબૂચમાં થવું (૩) વંકાઈને વિરુદ્ધ ચાલવું. -ડાટ તરબળ વિ. [તર (વા) ળ (બાળવું) પુત્ર તરડાવું - ફાટવું તે (૨) અભિમાન; તદ્દન પલળી ગયેલું
મરડાટ. -હાવું અક્રિટ તરડવું તભડ સ્ત્રી [રવ૦] બલાબોલી; તકરાર. તરણ ન. સિં. તરવાની ક્રિયા (૨) લેવું અકિ આવેશપૂર્વ કબૂલવું કજિયે
તરવાનું સાધન; હેડી. તારણ વિ. (૨) પુંતારણતરણ; ઉદ્ધારનાર તરભાણ સ્ત્રીન્કં.વામાંg]ધમવિધિમાં તરણ ન + [જુઓ તૃણ તરણું વપરાત તાબાની તાસક. શું ન તરણ પું. [૩] સૂરજ. વતનયા સ્ત્રી મોટી તરભાણી
યમુના નદી ત્રિાપો; હોડી તરભેટ(ટો) ૫૦ જુઓ ત્રિભેટ] ત્રણ તરણિ(–ણું) સ્ત્રી- [R] તરવાનું સાધન; ગામના સીમાડા કે રસ્તા ભેગા થતા હોય તરણું ન [જુઓ તૃણ તરખલું
એવી જગા તરણેપાય પં. સિં.) તરી જવાને – તરલ વિ. [ä. ચપલઅસ્થિર(૨)જલદી બચવાનો ઉપાય
ઊડી જાય એવું; મોબાઈલ [૫. વિ.)(૩) તરત અ૦ કિં. વરિત, વા. તુરંત એકદમ; j૦ હારનું વચ્ચેનું રત્ન
ઝટ. બુદ્ધિ વિ૦ હાજરજવાબી બુદ્ધિ તરવર અ૦ ત્વરાથી તળે ઉપર-સળવળથતું વાળું(૨)સ્ત્રી શીધ્ર કામ દેએવી–સમય- હોય એમ. વું અક્રિટ ઉપર તળે થવું; સૂચક બુદ્ધિ
સળવળવું (૨) વરાથી અધીરા થવું. તરતમ વિ. હિં, પ્ર. ઓછુંવત્તું
-રાટ પુંધમપછાડ;અધીરાઈ, ચંચળતા તરતીબ સ્ત્રી [મ. આચાર, રીતભાત તરવંકે ન [તર (ત્રિ)+વંક(વાંકું)]વકતા
વગેરેનું શિક્ષણ (૨) વ્યવસ્થા ગોઠવણ તરવાડી ૫. ત્રિવેદી; એક અટક (૩) સંભાળ; માવજત
તરવાડે ૫૦ [i.તંત્ર (તાડ)-વાડ(વાઢવું)] તર૫(પિંડી સ્ત્રી [સં.ત્રિપs] મર- ખજૂરાં છેદનારે; તાડી કાઢનારો
નારની વરસીને દિવસે કરાતી શ્રાદ્ધક્રિયા તરવા ડું [તર (ત્રિ) +પાદ (ઉં.)] ત્રણ તરફ સ્ત્રી [.] બાજુ, પક્ષ(૨)તંતુવાદ્યના પાયાની ઘોડી; માંચી મુખ્ય તારની નીચે, રણકવા માટે રખાતા તરવાર સ્ત્રી [સં. તરુવાર . ) તારને સમૂહ કે પ્રત્યેક તાર (૩) અ. સમશેર; ખડગ. - િવિ. પું. સહેજ
બાજુ; ભણી [‘તરફડવું'માં સહેજમાં તરવાર ખેંચે એવો (૨)તરવાર તરફડવું, તરફડાટ, તરફડિયું જુઓ વાપરી જાણનાર યોદ્ધો
તરફણ સ્ત્રી. [8. ત્રિફળા દાણા વાવ- તરવાવું અક્રિ કાચો ગર્ભ પડવાઢેર માટે)
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરવું.' ૩૩૭
તલખો. તરવું સક્રિટ [ઉં. તૃ; પ્રા. તો ઓળંગવું; તરીકે ૫૦ [.] રસ્તે; માર્ગ (૨) રીત પાર વુિં (3) અવકિ ડૂMા વિના નહિં. ઝાડ પાણીમાં ઉપર રહેવું કે ખસવું) બચવું છું વિક) જુવાન ૨) ૫૦ હજુવાન [લા.
પુરુષ. –ણુ વિ. સ્ત્રી લિ. યુવાનીમાં તરશ સ્રો. પિં. ઉં, તૃષા) પાણી પીવાની આવેલી (૨) સ્ત્રી યુવાન સ્ત્રી; યૌવના
ઇચ્છા; પ્રાસ(૨) તીવ્ર ઈચ્છા [લા..-ડ્યું તરુવર ન૦ [.] મોટું ઝાડ વિતરસવાળું પ્યાલું. સ સ્ત્રી તરશ તરેરાટ (રે') પં. [.. ત]
ધાંતરડાઈ તરસ [ä. ત{] એક જંગલી જાનવર – ઝરખ જાય એવી બૂમ (૨) ક્રોધને આવેશ તરસ ! [1. તો કોંધ
તરેરી (૨) સ્ત્રી [જુઓ તરેરાટ] ગુસાના તરસાડ સ્ત્રી વુિં. (તાડ)ઉપરથી] તાડનાં આવેશની ધ્રુજારી
જિાત પાંદડાં; જાવલી તિલસાવવું તરેહ સ્ત્રી [.. તર€રીત;પ્રકાર(૨)ભાત; તરસાવવું સક્રિ[‘તરસ” ઉપરથીપુરાવવું; તપે ૫૦ નાળિયેર તરસ્યું વિ૦ જુઓ તરસ્યું
તક ! [4] અનુમાન; કલ્પના (૨)વિચારતરંગ ! [.) પાણીની લહેર; ભેજું (૨) પ્રક્રિયા (૩) સંભવિત ખુલાસો; “હાઈકલ્પના; બુટ્ટો.-ગિણું સ્ત્રી કિં.નદી. પેથેસીસ (૪) તર્કશાસ્ત્ર; ન્યાયશાસ્ત્ર. -ગિત વિ૦ કિં.] લહેરે ખાતું; હાલતું. વિતક પુત્ર ઊહાપોહ (૨) ગમે તેમ -ગી વિ. [૪] મનના તરંગ પ્રમાણે વિચાર દેડાવ્યા કરવા. શાસ્ત્ર ન૦ વર્તનારું (૨) તરગે- કટપનાઓ કર્યા [6] ન્યાયશાસ્ત્ર; લૉજિક કરનારું
તજ સ્ત્રી. [૧] તરજ; ગાવાની ઢબ તરાઈ સ્ત્રી [f. પહાડની તળેટીને પ્રદેશ તર્જનન , -ના સ્ત્રી લિં] ઠપકે ધમકી તરાડ સ્ત્રી રિવ૦] ફાટ ચીરે ગાયન (૨) તરછોડ; તિરસ્કાર તરાણ(ન) પુંડ [. એક તરેહનું
તજ ની સ્ત્રી [] અંગૂઠા પાસેની આંગળી તરાપ સ્ત્રી છલંગ(૨) એકદમ મારેલી ચૂંટ
તજવું સત્ર કિં. તન ] ઠપકો આપો; તરાપ પુત્ર [સર૦ કિં. ર, પ્રા. પૂ]
ધમકાવવું (૨) તરછોડવું; ધુતકારવું વાંસ કે લાકડાને એકબીજાની સાથે બાંધીને
તર્પણન[.] તૃપ્તિ (૨) જુઓ જલાજલિ. બનાવેલે પાણીમાં તરે તેવો પાટ જેવો
–ણય વિના તૃપ્ત કરી શકાય કે
કરવા યોગ્ય ઘાટ; બાપે તિરી રોકાય તેટલું
તપવું સકિ. []] તૃપ્ત કરવું; સંતોષવું તરામણું વિટ તરીને જવું પડે એટલું (૨)
તપિત વિ૦ કિં. તૃપ્ત થયેલું તરિ સ્ત્રી [i] હેડી
તલ ૫. સિં. તિ એક તેલી બી કે તેને તરિયો ૫૦ લિ. ત્રિ ઉપરથી) એકાંતરિયો
છોડ(૨) એને મળતો ચામડી ઉપર ડાધો (૨) ચોથિ તાવ (ડાંગરને જાણે
તલ કિં.] ૧૦ તળિયું (૨) નીચેનો પ્રદેશ તરિયો ડું [તરી આવવું ચોખામાં રહેલો
તળેટી (3) સપાટી. ઉદા. “ભૂતલ તી સ્ત્રી [. તરિયા મલાઈ(૨) કાંપ (૩) તલક અ [હિં.) સુધી; લગી, ઉપર તરતી કોઈ પિોપડી –થર
તલખ સ્ત્રી[જુઓ તલસવું] ઝંખના, ઇતે. તરી વિ.ત્રિ ઉપરથી]ત્રણ ગણું(આંકમાં)
જારી (૨) વ્યાકુળતા (૩) તરસ, વલખ તરી સ્ત્રી[] હેડી; તરિ
અલ.વિક્ર ઉપરથીયાણું ન મળવાથી તરી સ્ત્રીદા.] જળમાર્ગ
અવસ્થ. ૦વું અક્રિટ [જાઓ તલસવું] તરીકે અવે (જુઓ તરીકે] –ની માફક ઝંખવું–ખાં નબ૦
વખના; પ્રાપ્તિ પ્રમાણે પેઠે; રૂપે
માટેની વ્યાકુળતા
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________
તલપ
તલપ સ્ત્રી [મ. તĀ] (પ્રાય: વ્યસનની ચીની) ઉફ્ફટ ઇચ્છા; તાલાવેલી (૨) કૂદકા; ફલગ. જ્યું અકિ॰ એક્દમ તલપ -કૂદકા મારવા(૨)તલસવું
તલપાપડ વિ॰[તલ + પાપડ] આતુર;અધીરું તલપૂર વિ૦ ૧૦ તલ જેટલું (૨) સહેજ પણ તલફવું અક્રિ॰ જીએ! તલપવું તલબ સ્ત્રી [] ઉત્કટ ઇચ્છા; તલપ તલભાર,તલમાત્ર વિ॰ તલ જેટલું; સહેજ તલવટ પુર્વ જીએ તળવટ તલવાર સ્ત્રી એ તરવાર તલસરું ન॰ [પ્રા. ત્તિĒજિયા] જેમાં તલ થાય છે તે શાંગ (ર) તલ ખ'ખેરી લીધા પછીના તલના છેડ
૩૩૮
તલસનું અક્રિ॰ [ä. તૃણ્] અતિ આતુર હાવું; આતુરતાથી તરફડવું તલસાટ (–રે)
પું [જીએ તલસવું]
આતુરતા; તરફડાટ તલસાંકળી સ્ત્રી॰ [ત્રા. તિલયિા] તલની બનાવેલી એક વાની
તલસ્પર્શ પું [ä.] તળિયાના સ્પર્શ' (૨) સપાટીના સ્પર્ધા. શિતા સ્ત્રી. શી વિ॰ તલસ્પશ કરતું (૨) વસ્તુના તળિયા સુધી ઊડે જઈ વિચારતું
તલાક સ્રી [મ.] છૂટાછેડા; ફારગતી (પ્રાયઃ મુસલમાન લગ્ન અંગે) [મહેતા તલાટી પું॰ મહેસૂલ વસૂલ કરનાર સરકારી તલાતલ ન॰ [i.] સાત પાતાળમાંનું એક તલાવ ન૦ [પ્રા. (સં. તઙા)] એક જળારાય; નાનું સરોવર. ડી સ્ત્રી, જુન॰ નાનું
તળાવ
તલાશ સ્ત્રી [ા.] શેષ તપાસ તલી સ્ત્રી॰ ઝીણા તલ તલી સ્રી તિલી; ખરાળ [કસબી છેડે તલાપું [ત્ર.તા(સાનું) ઉપરથી પાઘડીના તપ ન॰ [i.] શય્યા; પથારી તલાક સ્રો॰ જુએ તલાક તલી સ્રી॰ ખરાળ
તલ્લીન વિ॰ [i.] ગરક; લીન; એકાકાર
તહમ
તવ સ॰ [i] તારું [૫.] તવ અ॰ ત્યારે [૫.] તવર્ગ પું [ä.] ત્ શ્ધ્ ધ ન એ વ્યંજના તવગર વિ॰ [7. સુવાંગર] પૈસાદાર,તાલેવ ત તવાઈ સ્ત્રી [‘તવાવું' ઉપરથી; અથવા ા. તવાહી] કમબખ્તી; આફત; ધાડ (૨) તાકીદ; ધમકી
તવાનો પું॰ [મ. તવાદ] પરાણાચાકરી તવારીખ સ્ત્રી [મ.] ઇતિહાસ [ક્રમણિ તવાવું અકિ॰ [સં. ત; પ્રા. તવ] ‘તાવવું’નું તવી સ્ક્રી॰ નાના તવેા તવેથા પું॰[Ä. તબૂ, પ્રા. તવ પરથી]રસાઈમાં ઉપર તળે કરવાનું કે ઉથલાવવાનું એક સાધન; તાવેશે
તવા પું॰ [ત્રા. તવય; તુ† તવા] શટલા શેકવાનું એક પાત્ર;મેટીલાઢી(ર)ચલમમાં મૂકવાની ગાળ ચપટી ડીકરી તશરીફ સ્રીશ્ત્ર.] મોટાઈ;મહિમા, શ્રેષ્ઠતા (મેટા માસને, ‘પધારો’ એમ કહેવામાં વપરાય છે – તશરીફ લાવેા) તસતસવું અક્રિ॰ [૧૦]ભચડાવું; તણાવું તસતસાત પું॰ તસતસવું તે તસબી સ્રૌ॰[,](જપવાની)માળા ખેરખા તસર સ્રો॰ [નં. ર; પ્રા. સર] રંગની
તીણી રેખા(૨)ન॰ ટસર; એક જાતનું કપડુ તસલ્લી શ્રી॰ [TM.] આશ્વાસન; ભરોસે તસવી સ્ત્રી॰ જીએ તસખી તસવીર સ્ત્રી॰ [મ.] છબી; ચિત્ર [માપ તનુ પું॰;સ્ક્રી॰ [અ. તતન્ત્રહ] એક ઇંચ જેટલું તનું વિ॰ [ક્ષપ્તન; નં. તાદા] તેલું [૫. તસતસ અ॰ તસતસે એમ; ત’ગ તસ્કર હું॰ [i] ચાર. વું સક્રિ॰ ચારવું. મરી સ્રી॰ ચારનું કામ; ચારી તસ્ત, ૦૨, -સ્તાનું ન॰ [7. સરā, of1]
મળમૂત્ર ઝીલવાનું વાસણ (૨) કાગળા વગેરેનું પાણી ઝીલવાનું વાસણ તસ્દી સ્ત્રી [મ. તસ્દી]શ્રમ; મહેનત તહ કું; સ્રો; ન॰ [1.] સુલેહ; સ ંધિ તહકુ(-*)ખ વિ॰ [ત્ર. તવધુ = ઢીલ]
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________
તહબી
૩૩૯
- તંત્ર મેક્ફ મુલતવી. -બી સ્ત્રી તહકૂબ રાખવું તળિયાઝાટક અવ તળિયું ખુલ્લું થઈ જાય તે; મોકુફી
તેમ; ખુલ્લેખુલ્લું; પૂરેપૂરું ખુવાર તહનામું ન [Fા. સુલેહને કેલકરાર-લેખ તળિયું ન તડબૂચ તહસીલ સ્ત્રી; ન૦ મિ.] જમીનમહેસૂલ તળિયું નવ . ત] છેક નીચેને ભાગ; (૨)તાલુકે. કદા૨ ૫૦ તાલુકાનું મહેસૂલ તળ (૨) પગનું તળિયું વસૂલ કરનાર અમલદાર; મહાલકારી તળી સ્ત્રી જેડામાં પગના તળિયાને અડીને તહ અહ જુઓ તહીં [૫] ,
રહેતી ચામડાની પટી; સખતળી તહીં અ. બ્રિા. તહિ, તfa] ત્યાં ત્યહાં તળું ન જુઓ તળિયું તહેનાત (ત) સ્ત્રી [. તગણ્યના] સેવા તળે અ [ઉં. તો નીચે તળિયે. ઉપર
કરવા માટેની હાજરી (૨) સેવાચાકરી; અત્રે ઊંચુંનીચું;તળે કે ઉપર(૨)તલપાપડ; તાબેદારી
અધીરું લિા. તહેવાર (ત) ૫૦ ટાણું ખુશાલીને દિવસ તળેટી સ્ત્રી [. તટ્ટિયા] પર્વતની તહેમત (હો) ન. [. તુમ] આરોપ; આજુબાજુને નીચાણને પ્રદેશ
આળ. ૦દાર વિઆરોપી. નામું નવ તંગ વિ. [ભિડાતું, ચપસીને આવી
આરોપ મૂક્યા બાબતનું લખાણ રહેતું (૨) તાણેલું કસેલું (૩) છૂટ વગરનું તળ ન જુઓ તલ (૨) મૂળ (૩) પાયે (નાણાં કે વેપારની બાબતમાં)(૪)કાય; (૪) જન્મસ્થાન. ૦૫દ ન૦ ગ્રામતળની કંટાળેલું(૫)પું ઘોડાનું જીન ખસીન જાય જમીન (૨) અસલ મૂળ જગા (૩) તે માટે પેટને કસીને બાંધેલે પટેલ સપાટ જમીન (૪) જેનું પૂરું મહેસૂલ તંગડી સ્ત્રી (જુઓ ઢગડી] ટાંટિયા (૨) લેવાતું હોય એવી ખાલસા જમીન. ૦૫૬ ટૂંકી ચેરણું – લેશે વિ. સ્થાનિક મૂળ વતનનું (૨) ગામઠી તંગાશ સ્ત્રી [. ઉપરથી તંગી અછત
દેશી. વટસ્ત્રીપગનાં તળિયાંનું તળવાવું તંગિયો છું. (જુઓ તંગડી] નાની લૂંથણ - તે (૨) તળિયું (૩) જમીનની સપાટી તંગી સ્ત્રી [+] તાણ ન્યૂનતા; અછત
(૪) ઊમરાનું ઘડેલું લાકડું (૫) મેભને તંડુલ પું[ā] તંદુલ, ચોખા ટેકવવા સામસામી ભીતો પર ગોઠવીને સંત પં. [૪. તંતિ કે તંતુ) તાર; તાંતણે રખાતું આડું લાકડું
(૨)કઈ ઘટના કે વાતની પરંપરા-તેને તળવાવું અતિ વધારે પડતા ઘસારાથી લાંબે તાંતણે(૩)ચર્ચા:વાદવિવાદ પંચાત
કે તાપથી પગનાં તળિયાંનું આળું થવું (૪) છાલ કેડે (૫) મમત; જિદ હઠ તળવું સક્રિH.તસ્ય]કકડાવેલા ધીતેલમાં સંતની સ્ત્રી. [રવ૦] જુએ તુતુની
પકવવું ખૂબ રૂ ભરેલું ગાદલું સંતરવું સક્રિટ લિં. તંત્ર ઉપરથી] છેતરવું; તળાઈ સ્ત્રી [.તા, તૐ =ોદડ બિછાની ધૂતી લેવું ભેળવવું તળાતાંદળા ડુંબવ[તળા (તળવું) તંતુ પું[.) તારકતાંતણે સે કે પાતળી
તાંદળા (ઉં. તંદુ)] શેકેલા ચોખા-મમરા નસ. વાઘનહિં.]તંતુથી વાગતું વાજિંત્ર (૨)અછૂટે ટુંકુલગારેવળગણન રહે એમ તત(તો)તત અ. જુિઓ તંત] એક તળાવ ન, કડી સ્ત્રી, હું ન જુઓ કેડે બીજું એમ; લગાતાર (૨) બાબર; તલાવમાં
પૂરેપૂરું તળા મુંન્ગાડાની પીંજણી તળેની આડી તંત્ર નો [.] હિંદુઓનાં એક પ્રકારનાં તળાસવું () સક્રિધીમે ધીમે ચાંપવું; શાસ્ત્રો (તેમાં મત્રો, પ્રયોગો અને ક્રિયાચંપી કરવી
એ ઉપર વધુ ભાર મૂકેલો છે) (૨)
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________
તંત્રી
૩૪૦
તાજું વ્યવસ્થા પ્રબંધ (૩) તેની જના- તાકાત સ્ત્રી [૪] શક્તિ સામર્થ્ય મગર પૂર્વક ગોઠવણ; આયોજન (૪) સિદ્ધાંત તાકીદ સ્ત્રી [] ઉતાવળ (૨) આજ્ઞા
ન્યા.]. -ત્રી મું. હિં.) તંત્ર ચલાવનાર; ફરમાન; તરત કરવાની જરૂરિયાત (૩) અધિપતિ (૨) છાપાને સંપાદક (૩) ચેતવણી; ધમકી સ્ત્રી, તંતુવાદ્યને તાર (૪) ધનુષ્યની તાકું ન [. તે ગોખલે; હાટિયું દેરી; પણછ (૫) એક તંતુવાદ્ય તાવિત્રતાકેલું નિશાન પાડનાર; તાકણિયું તંદુરસ્ત વિ. [f. તંદુરસ્ત) નીરોગી; તાકે ! [] ફાડ્યા વિનાનું લાંબુ એકસ્વસ્થ. -સ્તી સ્ત્રી આરોગ્ય
સરખું લૂગડું; થાન તદુલ ૫૦ જુઓ તંડુલચોખાતાંદુલ તાકેડી વિ૦ જુઓ તકેતુ તંદ્રા સ્ત્રી [i] આળસ; સુસ્તી; ઘેન તાગ ) [í. સ્થાવ; સે. થ] છેડે; અંત; (નિદ્રાના)
નિડે (૨) પરણીને વિદાય થતા વર તંબાકા-ફ) સ્ત્રી[જુઓ તમાકુ એક વન- તરફથી છેવટે ભાગેળે કન્યાપક્ષના ભાટ
સ્પતિ, જેનાં પાંદડાં એક વ્યસનની ચીજ છે બ્રાહ્મણોને અપાતી દક્ષિણા કે લાગો તંબુ-બૂ) ૫૦ દેરડાં અને થાંભલાને ટેકે તાગડધિના મુંબવ રિવ) મોજમજા
તાણેલું ત્રીઘાટનું લૂગડાનું ઘર તાગડે ૫૦ [ત્રાક ઉપરથી તાંતણે તંબૂર છું. [મ. લૅવૅર એક તંતુવાદ્ય તાગડ પં. [તાકવું' ઉપરથી] તાકડે; લાગ તંબળ [hi. કંચૂ , તાવ્૭) નાગર- તાગવું અકિરા તાગ કાઢ; માપ કાઢવું
વેલનું પાન (૨) તેની બીડી – બીડું (૩) (૨) પરવારવું; તાગ આણ; સ્ટા થવું ઘાડે લાલ રંગ (૪) ગળાનો એક રાગ. તાછવું સક્રિટ લિ. તક્ષટાંકણાથી છાલવું; ૦ણ સ્ત્રી તળીની સ્ત્રી. -ળી . છોલીને ચકચકતું કરવું પાનસેપારી વેચનાર (૨) તે ઘધે તાછું ન૦ જુઓ તારું કરનારી ન્યાતને માણસ
- તાજ પું[] મુગટ; રાજમુગટ તઃ [4] નામને લાગતાં માંથી’, ‘ની દૃષ્ટિએ તાજગી સ્ત્રી [૫] તાજાપણું (૨) તેજી;
એવા અર્થનું અવબનાવે. ઉદાર તત્વતઃ કૃર્તિ (૩) તંદુરસ્તી -તા સિં.] ભાવવાચક નામ (સ્ત્રી) બના- તાજણ સ્ત્રી [જુઓ તાજી ઘોડી વતા પ્રત્યય
તાજણે ૫. તાનિયાન€સાટ ચાબુક તા પુત્ર [.! એક કાગળ; તાવ તાજપોશી સ્ત્રી તાજ પહેરવાની ગાદીએ તા. ઉતારીખનું ટૂંકું રૂપ વિણકર આવવાની ક્રિયા તાઈ ૫૦ મુસલમાનની એક નાત; પીંજાર; તાજવું ન જુઓ ત્રાજવું તાસ પું. [. તન મોર (૨) ન૦ તાજા કલમ સ્ત્રી [. (ટૂંકમાં લખાય
એક છેડે મેરને આકાર હોય એવું વાદ્ય છે તા. ક.) મુખ્ય લખાણ પૂરું થયા પછી તાક સ્ત્રી (ઉં. ત] છાશ
તેની નીચે ઉમેરેલું લખાણ તાક સ્ત્રી (જુઓ તાકવું] નેમ; ચેટ (૨) તાજિયે પુર [૪] તાબૂત [(ડો)
પું લાગ; તાકડે. ડોપુંતાક; લાગ તાજી વિ૦ [] અરબી–ઉત્તમ પ્રકારને તાકડે મું. [ત્રાક ઉપરથી] તાગડે દરે તાજુબ વિ૦ [.) આશ્ચર્યચકિત; દંગ. તાકણિયું વિ૦ નાકેડુ
- બી સ્ત્રી આશ્ચર્ય તાક્ત સ્ત્રી જુઓ તાકાત
તાજા વિધિ . તાઝ નવું તરતનું(૨)થાક તાકવું સક્રિ[ઉં. તે એકી નજરે જોયા ઊતરી જઈને સ્કૃતિમાં આવેલું (૩)
કરવું (૨) નિશાન બાંધવું (૩) ઇચ્છવું પિસાથી ભરેલું; તર
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________
તાજૂડી ૩૪૧
તાન તાજૂડી સ્ત્રી, જુઓ ત્રાજૂડી
ખેંચાખેંચ; આમને તેમને ઉપરાછાપરી તાજેકલમ અ. જુઓ તાજા કલમ તાણવું કે તણાવું તે તાજેતર વિ. [. તાનસ્ +. તતાજે- તાણિયે પુંઠ ધાતુના તાર તાણનારો (૨) તાજું; તરતનું
છાપરા કહેરો ઈત્યાદિને તાણી ઝાલવા તા. ૫. ાિઓ ટાટ] છાછરી મોટી થાળી મુકાતો સળિયે (સ્થાપત્યમાં); સૅકેટ તા. ૧૦ શણનું કપડું; ગુણપાટ
તાણ સ્ત્રી જુઓ તાણે (૨) વણવા માટે તાટસથય ન તટસ્થપણું
તૈયાર કરેલ તાણો(પવાયત સાંધ સાથે) તારી સ્ત્રી (રે. તટ્ટ] કામડાને પડદે ટટ્ટી તાણતૃ-તો)શી (વને-સી-સીને) તાટું ન [૩. dઠ્ઠી વાંસ ઘાસની નાની ખૂબ ખેંચીને મારીમચડીને; મુસીબતથી ચટાઈ કે પડદો
તાણુ –ણું) વિ૦ જુઓ ત્રાણું) ‘૩ તાડ ૫૦ કિં. તાઢ,-એક જાતનું ઝાડ. તાણે પું[જુઓ તાણવું] વણવા માટે
ગેળ ૫૦ તાડ-ખજૂરના તાજા રસ- તાણેલા લાંબા–તાર(આડા તાર તે વાણો). નીરાને બનાવાતો ગળ. ૦ળે ૫૦ વેવાણે હું તાણે અને વાણે
તાડનું ફળ. છું ના તાડનું પાંદડું તાત ૫૦ [.] પિતા;બાપે (૨)(ખાસ કરીને તાડન ન. હિં, તાડવું તે-માર
હાથ નીચેનાં માણસો, શિષ્યો કે બાળકો તાડપત્ર ન૦ તાડનું પાંદડુ.-ત્રી સ્ત્રીતાડના . માટે) વહાલનું એક સંબંધને પાનનું છાજ
તાતા પુરવ૦]રેટલો(બાળકેની ભાષામાં) તાડપત્રી સ્ત્રી, ફિં. ટારઝનો વરસાદમાં તાતા થેઈ અરવ](૨)સ્ત્રી,તાતા થયા રક્ષણ કરે એવી શણની એક મોદ
આ૦ (૨) પંબ૦ વ૦ નાચવાના તાનને તાડવું સત્ર ક્રિટ લિં. તા] મારવું
એક બેલ (૩) નાના બાળકને ઊભું તાડવું અ કિ. જુઓ ત્રાડવું
થતાં શીખવતાં વપરાતો શબ્દ તાડિયું ને તાડના પાનને કકડે (૨) તા વિ૦ [. તેH; T. તત્ત) ખૂબ ગરમ, રેંટિયાનું પાંખિયું બનાવેલે રસ તપેલું (૨) આકળા રવભાવનું ગરમ તાડી સ્ત્રી, તાડ-ખજૂરાં વગેરેને કેફી મિજાજનું (૩) તરતનું તાજુ(૪)તેજસ્વી. તાડૂકવું અને કિટ તડૂકવું; ત્રાડવું
૦માતું વિટ ભરેલું; પુષ્ટ તાકે ૫૦ તડૂકે; ત્રાડ
તાત્કાલિ(ળિ)ક વિ૦ કિં.તાલાસ્ટિા તે તાડ પં. હિં. તે ઉપરથી સેજાને લીધે કાળ-સમય સંબંધી કે તે પૂરતું(ર)તરતનું
ચામડી તણાઈ થતી પીડા; તતડાટ (૨). તવિક વિ૦ લિં] તત્વને લગતું(૨)યથાર્થ જાનો ઝઘડે (૩) આગ્રહ; હઠ
તાત્પર્ય ન [સં.) ભાવાર્થ; મતલબ સાર તાણ સ્ત્રી (તાણવું ઉપરથી] શરીરની (૨) હેતુ; ધારણા તેિ કામ પૂરતું
-રગોની ખેંચ (૨) તંગી; અછત (૩) તાપૂરતુ વિ. તે વખત પૂરતું; તેટલા કે આગ્રહ, (૪) નપાણીના વહેણનું-તાણું તાથઈ અને જુઓ તાતાઈ જવાનું જોર
તાદર્થ્ય નવ (સં. તેને માટે વાપણું તાણવું સત્ર ક્રિ. [. તન; 2. ] ખેંચવું બતાવતે ચોથી વિભક્તિને અર્થ [વ્યા
(૨) ઘસડવું (૩) લાંબું થાય તેમ ખેંચવું (૨) હેતુ; ધારણ કે કઈ ક્રિયા ચલાવવી. (જેમ કે, રાગડો, તાદ ન [.] સમાનતા; એકતા લહેકે ઇ.) (૪) પક્ષ કરો. ઉદા. કેઈનું તાદશ વિ. [૧] તેના જેવું જ; આબેહૂબ તાણવું
તાન સ્ત્રી; ન.] ગાયનમાં લેવાતા પલટા; તાણુતાણ (ણ), તાણતાણ સ્ત્રી આલાપ (૨) ધૂન લેવ; લગની (૩)
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________
તાનપૂરો
૩૪૨
તારણતરણ મસ્તી; તેફાન. ૦પૂરે . ગાચનમાં તામસ વિ૦ લિં] તમોગુણને લગતું (૨) તાન પૂરતું વાઘ, તંબૂર
અંધારું; તમસનું બનેલું (૩) ૫૦ ગરમ તાને ૫૦ મિ. ટેણે; મહેણું (૨) ક્રોધ મિજાજ ગુસે–સિક વિક્રોધીતામસી. તાપ પુંલિં. તડકે (૨) ગરમી; આંચ(૩) (૨) તામસ. -સી વિ૦ ક્રોધી (૨)
વર; તાવ (૪) રુઆબ કડકાઈ (૫) તામસ. -સી વિદ્યા સ્ત્રી ઊંઘમાં કર૫; ધાક (૬) દુઃખ; સંતાપ. ડિયું નાખવાની વિદ્યા ન જુએ તાપડિયું
તામિલ સ્ત્રીસર પ્રા.મિત્ર(ઉં. દ્રવિ) તાપડું ન શણનું જાડું કપડું
તામિલનાડ પ્રાંતની, એક દ્રાવિડ ભાષા. તાપણું સ્ત્રી, શું ન. તાપવા માટે નાહ(ડુ) ૫૦ [નાર = દેશ] મદ્રાસ ફૂસ વગેરેને લગાડેલો અગ્નિ
આસપાસને તામિલ ભાષાભાષી પ્રદેશ તાપતલી, તાપતિલ્લી અા બળની તામિસ્ત્ર નવ ]િ ઘોર અંધારાવાળું એક ગાંઠ વધવી તે
નરક તાપત્રય પં. કિં.] આધિ, વ્યાધિ અને તામ્ર ન [૬. તાંબું. ૦૫ટ(-2) ૫ નવ ઉપાધિ અથવા આધ્યાત્મિક, આધિ
તાંબાનું પતરું (૨) તેના પર લખેલો લેખ. ભૌતિક, અને આધિદૈવિક એ ત્રણ વર્ણ, વર્ણ વિ. તાંબાના રંગનુંજાતનાં દુઃખ - સંતાપ
લાલચોળ તાપવું અળક્રિડ કિં. અગ્નિથી ટાઢ તાયફાવાળે પંપાકિસ્તાન અને અફઘાનિ
ઉડાવવી(૨) સકિ (તપ સાથે) તપ કરવું સ્તાનની વચ્ચેના ભાગમાં રહેતા તાયતાપસ વિ.) તપ કરનાર(ર)પું. તપસ્વી ફાને આદમી તાપસી સ્ત્રી હિં. તપસ્વી સ્ત્રી
તાય પં. મિ. ટેળી; સમૂહમંડળ(૨) તાપી સ્ત્રી [i] ગુજરાતમાં થઈને વહેતી ગાવા બજાવવાનું કામ કરનાર રામજણ પ્રખ્યાત નદી,
અને તેના સાથીઓને સમૂહ તાપેટે ૫૦, ડિયું સખત તાપ; કઠોર તાર વિ૦ ]િ તેણે કે ઊંચે (સ્વર) (૨) તાપને લીધે થતો ફેલ્યો
તા૨ ૫૦ [i, ઉં.) તંતુ દરેક રસો (૨) તાકતો ! .] એક જાતનું રેશમી કાપડ ધાતુને ખેંચીને બનાવેલ તાર(૩) [લા. તાબડતોબ એ તરત જ; જરા પણ તાર મારફતને સંદેશ (૪) તલ્લીનતા. વિલંબ વગર
ઓફિસ સ્ત્રી તારથી સંદેશ લેવા – તાબૂત પુનમ. મડદા પેટી; જનાજે; મોકલવાનું કાર્યાલય (૨) પું તારે - ખાસ કરીને ઇરલામી શહીદ હુસેનની તારક વિ. સં.) તારનાર; ઉદ્ધાર કરનાર
યાદગીરીમાં મેહરમના દિવસેમાં કબર તારકસ j[તાર-+. કર] ધાતુને તારે જેવા ઘાટ કાઢે છે તે તાજિયો (૨) બાછું ખેંચનારે (૨) સોનાચાંદીને કસબ કે શમૂઢ જેવું થયેલું માણસ લિ.] કરનાર તાબે અo [..] તાબામાં હુકમ તળે. ૦દાર તારકસબ પે સેનાચાંદીના તાર તથા
વિ. હુકમમાં રહેનારું; આજ્ઞાંક્તિ (૨) તારા સ્ત્રી [i] તારે
પરાધીન. ૦દારી સ્ત્રી તાબેદારપણું તારણ ન. [સં.) પાર ઉતારવું તે; ઉદ્ધાર તાબે પુંછે જુઓ તાબે) કબજો હવાલો (૨) તારવી કાઢેલું તે; સાર; તાત્પર્ચ તાબેટે ૫૦ જુઓ ટાટે
(૩) કરજ કરવામાં મૂઠ્ઠી પડતી માલની તામડી સ્ત્રી, .િ તાત્ર પરથી) જુઓ કે રોકડની અનામત (૪) વરતુ તારવી તાંબડી. ડો ૫૦ જુઓ તાબડે
કાઢયા પછી રહેતું પ્રવાહી. તરણ
કિસબ
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
૩૪૩ ,
૨૪૩.
તારણુબળ
તાલુકદારી વિ(૨) પં. ઉદ્ધારક બળ નવ તારુણ્ય ન [f. તરુણાવસ્થા; જુવાની પ્રવાહીમાં રહેલા પદાર્થને ઉપર લાવવાનું તારું (તા') સવિતુમ્હાર) (બીજો પુરુષ બળ [૫. વિ.. વહા૨ વિ(૨) પં. અવ, છઠ્ઠી વિભક્તિ) જુઓ તારણતરણ
તારે પુત્ર (જુઓ તારા] આકાશમાં ઝબૂકત તારતમ્ર નસિં.] ભાવાર્થ; સારાંશ (૨) ગેળ (૨) આંખની કીકી
ઓછાવત્તાપણું ફેર (૩) ગુણ, પ્રમાણ તારે j[તરવું ઉપરથી હેશિયાર તરનારો વગેરેને પરસ્પર મેળ [વાચક [૫] તાતાર અ તાંતણેતાંતણા થ્યા થાય તારલિયે, તારો . તારે (લાલિત્ય- તેમ (૨) તદ્દન છિન્નભિન્ન લિ.] તારવણું સ્ત્રી (હિસાબ) તારવો તે તાર્કિક વિ. [.] તને લગતું (૨) પં. તારવવું સક્રિ. [‘તારવું” ઉપરથી દબાઈ તકશાસ્ત્રી
ગયેલી વસ્તુને ઊંચી આણવી (૨) ઉપર તાઢ્ય . લિં] ગરુડ ઉપરથી લઈ લેવું (૩) પહોળું કરી પાણી તાલ ૫૦ .] ગાયનના ઠેકનું માપ (૨) સેસરું કાઢી લેવું –બોળી કાઢવું (૪) મજા; રંગ; રસ (૩) લાગ; યોગ્ય જમાઉધારને આંકડે ખાતાવાર નક્કી સમય (૪) તાડ (૫) કાંસીજોડ (૬)
કરો (૫) નક્ષેતો કાઢ : યુક્તિ; ખેલ પ્રપંચ તારવું સક્રિય તરે એમ કરવું; ઉદ્ધારવું તાલ સ્ત્રી માથાની ટાલ. ૦કી સ્ત્રો ડૂબતું બચાવવું
* તાળવું; તાલકું. ૦૬૦માથાને વીલ તારા સ્ત્રી[ફં. આકાશમાં ઝબૂકતો ગોળો; અને સૌથી ઉપરના ભાગ; ટાલકું
'તારે અથવા ગ્રહ સ્તિ ; ફના તાલપત્ર નવ ]િ તાડપત્ર તારાજ વિuિ. ખેદાનમેદાન; જમીન- તાલબદ્ધ હિં] તાલબંધ વિ૦ (૨) અઠ તારાટપકી સી. ચાંલ્લા તરીકે ભારતમાં પદ્ધતિસર (૨) સંગીતમાં તાલ પ્રમાણે
વપરાતી ધાતુની ચકચકિત ટીપકી તાલમેલ સ્ત્રી હિં, તા+મે ટાપટીપ; તારાપતિ, તારાપીડ કું. [] ચંદ્ર અચ્છી તરેહથી કરેલી ગોઠવણ (૨) તારામતી સ્ત્રી [.]રાજા હરિશ્ચંદ્રની પત્ની ઉપર ઉપરને ભપકા-સફાઈ. –ળ પુત્ર તારામંડલ(ળ) ન. બધા તારાઓને તાલનું મળવું તે
સમૂહ (૨) એક જાતનું દારૂખાનું તાલવ્ય વિ૦ . જુઓ તાલુસ્થાની તારામૈત્રક [.] ૧૦, તારામૈત્રી સ્ત્રી, તાલાવેલી સ્ત્રી, .િ તવણીઆતુરતા;
તારા લગ્ન ન આખેઆંખ મળવી તે; ચટપટી; ધાલાવેલી નેત્રપલ્લવી (૨) તેનાથી થયેલી પ્રીતિ તાલીમ સ્ત્રી [ ] કેળવણી શિક્ષણ (૨) તારાસ્નાન ન મળસકે તારા અદશ્ય ન . અંગકસરતનું શિક્ષણ (૩)શિસ્ત. બદ્ધ
થાય તે પહેલાં કરાતું આકાશ નીચે સ્નાન વિ૦ તાલીમથી વ્યવસ્થિત થયેલું. બાજ તારિકા સ્ત્રી નિં. તારે
વિ૦ કસરત જાણનારે; કસરતી (૨) તારીખ સ્ત્રી [૪] એક આખો દિવસ ધૂર્ત, ખેલાડી (ઈસ્વી કે મુસલમાની મહિનામાં).-ખિયું તલુ સ્ત્રી,ન સિં.] તાળવું નર તારીખ જાણવા કરેલી યોજના; તાલુક પં. [૪. તમga] સંબંધ; લાગતું કેલેન્ડર
વળગતું (૨) માલમિલકત; ગરાસ (3) તારી જ સ્ત્રી[] જમાઉધારનું તારણ તાલુકે. દાર . નાના ગરાસને તારીફ સ્ત્રી [.] વખાણ; પ્રશંસા ધણી (૨) તાલુકાને-ગામને વહીવટ
તારુણું સ્ત્રી સં.તરુણી; જુવાન સ્ત્રી કરનાર સરકારી અમલદાર. વેદારી વિ .
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________
તાલુકે ૩૪૪
તાંદુલ તાલુકદારને લગતું (૨) સ્ત્રી તાલુકદારનું તાજું ન [. તા] એક જાતનું નગારું કામ કે પદ કે ૫૦ જિલ્લાને નાને તાળ પં; સ્ત્રી [જુઓ તાલ] ઝાંઝ, મંજીરા. ભાગ; પરગણું
તાળવું ન. સિં. તા] મેની બખોલનો તાલુાન ન [G] તાળવાને ભાગ–ની - ઉપલ ઘુમટો ભાગ(૨)માથાનું તાલકું વિ૦ તાલુસ્થાનમાંથી ઉચ્ચારાતું;તાલવ્ય
તાળાચી સ્ત્રી તાળું અને હૃચી તાલું [મ. તા-સેતુ કાપડમાં મુકાતે તાળાબંધી સ્ત્રી માલિક તાળું મારીને એક કસબી કકડે
મરને કામે ચડતા રોકે છે; “લોકતાલે નગ [મ. તામિ નસીબ; પ્રારબ્ધ. આઉટ
વર, વંત, ૦વાન વિ૦ નસીબદાર; તાળી સ્ત્રી, કિં. તો બે હાથ અફાળી ભાગ્યશાળી (૨) પૈસાદાર તવંગર
કરાતો અવાજ ચા સંગીતને અપાતો તાવ ૫૦ [જુઓ તા] (આખા ઘામાંથી)
તાલ લાગવી =એકતાન થવું; તાલ એક કાગળ વધવાને એક રોગ,
મળશે તાવ já, તાવીજવર શરીરની ગરમી તા નવ વિ. તારી બારણાં, પેટી વગેરે તાવ “તાવ દેવો’ એ પ્રયોગમાં; રેફ
બંધ કરવા માટે વપરાતી કળવાળી કે ગર્વમાં (મૂછ પર) હાથ ફેરવવા એક બનાવટ એ અર્થમાં
તાબિંદ-ધ) મું. તાળો + બંધ] ખાનાં તાવડી સ્ત્રી [તાવવું ઉપરથી પિણી; કઢાઈ.
પાડી કરેલી હિસાબની રજૂઆત - ડે પુંખૂબ મોટી પેણી; કઢાયું
તાળે પંડિં. તા]િ મળતું બંધબેસતું તાવણ(ત્રણ) સ્ત્રી તાવવાની – કકડાવીને
હોવાપણું (૨) હિસાબ ખરો છે કે શુદ્ધ કરવાની ક્રિયા (૨) કસોટી (લા.
1 ટે તેની તપાસ તાવતરિય પં. [તાવ + તરિયો તાવ
તાંડવ(નૃત્ય) ન૦ [i] શિવનું નૃત્ય વગેરે રોગ તાવલી સ્ત્રી છેડો ધીમો તાવ, ધીકડી
તાંત (૨) સ્ત્રી Hિ, તંતુ ચીકણા પદાર્થને
તંતુ ચીકણે તાર (૨) આંતરડાંની તાવવું વિ૦ તાવવાળું
બનાવેલી દેરી. ત્રણે તાર; દોરે. તાવવું સક્રિટ કિં. તા[; પ્રા. વાવ) શુદ્ધ
હરડી સ્ત્રી- દેરડી જેવું સુકલકડી ને કરવા માટે ખૂબ તપાવવું (૨)ઓગાળવું (૩) કસવું [લા.
બેડોળ શરીર તાવી સ્ત્રી, નાને ત; લેટી
તરવું (0) સક્રિટ [જુઓ તંતરવું તાવી જ ન [.] મંતરજંતરને દર વશ કરવું (૨) પંક્તિ; હાર અથવા માદળિયું
તાતો (૧) ૫૦ કિં. તંતુ તાંતણ; તાર તવેથો પુત્ર જુઓ તો
તાંત્રિક વિ૦ કિં. તંત્રશાસ્ત્રને લગતું (૨) તાસ સ્ત્રી [.] તાસક; તાટ(ર) ઘડિયાળું) પૃ. મંત્રતત્રાદિ જાણનાર
ઝાલર (૩) કલાક (૪) જુઓ તાસ તાંદળજો (૨) પુત્ર પ્રા. લૅગ) એક (૫) એપ; એપવાળ કસબ
જાતની વનસ્પતિ – ભાજી તાસક સ્ત્રી (જ.]ધાતુના પતરાની છાછરી તાંદળા (૯) પં. બવઃ જુઓ તાંદુલ] થાળી [જાતતું રેશમી કાપડ
કાંગ, બાવટો, કેદશ વગેરેમાંથી છડીને તાસતો જુઓ તાસ= કસબ એક કાઢેલા દાણા તાસીર સ્ત્રી [2] લક્ષણ; ગુણ છાપ;
તાંદળિયે (૧) પું. જુઓ તાંદળજે અસર (૨) રૂપ; ઘાટ. - પં તાલ; તાંદુલ મુંબવ૦ [૩. તંદુa] તંદુલ, ચોખા ઘાટ; મજો .
(૨) તાંદળા
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________
તાંબડી
૩૪૫
તીખું તાંબડી () સ્ત્રી ['તાંબું” ઉપરથી]નાને ન ભીંતમાં આડી-વાંકી ઈંટ મૂકીને તાબડે; તામડી વટલેઈ. -ડો છું તામડે બનાવેલું નાનું જાળિયું પાણી ભરવાનું મોટું વાસણ
તિરસ્કરણય વિ૦ કિં.] તિરસ્કારને પાત્ર તાંબાડી (૯) સ્ત્રી નાહવાનું પાણી લેવા તિરસ્કાર પં. [૪] તુચ્છકાર; અનાદર વપરાતું તાંબાપિતળનું પહેલા મેંનું એક ધિક્કાર. છેવું સક્રિય તિરસ્કાર કરે વાસણ
તિરસ્કૃત વિ. [૯] તરછોડી કાઢેલું તાંબિયે () તાંબાન લેટે, વાડકે કે તિરોધાન ન૦ કિં.] અદશ્ય થવું તે (૨) તાંબું (૨) ન [એ. તો આછા રાતા આઝાદન - રંગની એક ધાતુ
તિભાવ ૫૦ લિ.) અદશ્યતા તાંબૂલ ન૦ [. નાગરવેલનું પાન (૨) તિરભૂત, તિરહિત વિ. સં.) અદશ્ય(૨) પાનબીડું
[જુઓ તાંસિયું ઢંકાયેલું તાંસળી (૨) સ્ત્રી નાનું તાંસળું. ન તિયક વિ૦ (૨) અ સિં.] વાંકું; ત્રાંસું. તાંસિયું (૦) ન૦ - ૫૦ કાસાને પહોળા -નિશ્રીત. પશુ, પક્ષી વગેરે મેટો વાડકે *
તિર્યક(-) ૧૦ [] મનુષ્યથી હલકી તાંહાં (૧) અ + ત્યાં [૫
જતનાં પ્રાણ તિકડમ ન૦ (જેલમાં) ચેરી; નિયમ, તિલ પં. [i] જુઓ તલ _ઇડમાંથી છટકવાની યુક્તિ કે ચાલાકી તિલક ન સિં] ટીલું તિક્કડ પુર જુિઓ ટિકડી જાડે રોટલો તિલસ્માત ૫૦ કિ. તિરિશ્નાત] ચમત્કાર; તિત વિ૦ કિં] તીખું (૨) કડવું
અચંબાની વાત. –તી વિ. ચમત્કારી તિજોરી સ્ત્રી છું. રેફl] નાણાં, કીમતી તિલાંજલિ સ્ત્રી, કિં. જુઓ તિલોદક (૨) માલમતા ૮૦ રાખવાની લોખંડની મજ- રૂખસદ
અને પાણી બૂત પેટી
તિલાદક નહિં. મૂએલને અર્પતાં તલ તિતાલિયું, તિતાલી વિ. [ + તા) તિલ્લી સ્ત્રી બળ ઉછાંછળું; છોકરવાદક નાદાન
તિસમારખાં વિ૦ [તીસ (ત્રીસ) + મારવું - તિતિક્ષા સ્ત્રી હિં, સુખદુઃખ આદિ હંહોનું ખાં ગરમ મિજાજનું (૨) બડાઈખર ધીરજથી સહન સહનશીલતા. -ક્ષુ વિ. (૩) ૫૦મેટાં પરાક્રમોની બડાશો મારનાર
આદમી તિથિ સ્ત્રી લિં] હિંદુ મહિનાને દિવસ, તિહ અહ જુઓ ત્યાં ત્યહાં [૫] , મિતિ (૨) સંવત્સરીના દિવસ. અક્ષય તીકમ ૫૦ જમીન ખોદવાનું એક ઓજાર ૫. તિથિને ક્ષચ – ગણતરીમાં ન આવવું તીણ વિ. [4] બારીક ધારવાળું (૨) તે (બે સૂર્યોદયમાં ત્રણ તિથિઓ આવે આકરું તીખું (ભાષણ) (૩) ચકાર, ચપળ ત્યારે જે તિથિ સૂર્યના ઉદયકાળમાં ન તીખટ વિ૦ તીખા સ્વાદનું(ર)નવ તીખાશ આવે તેનો ક્ષય ગણાય છે)
આવે એવો મસાલો તિબેટ પુત્ર હિમાલયની ઉત્તરનો એક દેશ તીખાપુંડ તીખો સ્વાદ (૨) સ્વભાવની તિબ્બતી વિ. તિબ્બત-તિબેટ દેશનું ઉગ્રતા [લા.. નશ સ્ત્રી તીખાપણું તિમંગળ ૫૦ જુઓ તિમિંગલ તીખાં ન બ૦ વમરચાં (૨) મરી તિમિર વિ. [૪. અંધારું(૨) અંધકાર તીખું વિ.પ્રા.)]ધમધમાટ તિમિંગલ કિં.3, -ળ ૫૦ મગરમચ્છ જીભ ચચરે એવું (૨) પાણીવાળું; તેજ; તિરકસસિયું) વિ. ત્રિાંસુ તિરછું (૨) જલદ (૩) ઉગ્ર; ગરમ મિજાજનું (૪) ૦
તિતિક્ષાવાળું
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪૬
તીખું તમતમું
તુમુલ ખરું લેતું; પેલાદ. તમામું વિ૦ નવ [+ G. ટન) તીર્થયાત્રા. –દિકન ખૂબ તીખું
હિં.] તીર્થસ્થાનનું પવિત્ર નદી કે તીજ સ્ત્રી, -નું વિ૦ ાિ. જુએ ધામનું જળ ત્રીજ,
[જીવ તીર વિહિં.) તીક્ષણ (૨) આકર સખત તીડ ન [. તિ એક જાતને પાંખાળે તીસ વિ. હિં. વિંરા,ar. ] ત્રીસ ૩૦. તણું વિ. [f. તીજા પ્રા. તિટ્ટ ઝીણી સા મુંબવ૦ ૩૦૪૧થી ૧૦ને ઘડિયે
ધારવાળું (૨) ઝીણી અણીવાળું (૩) / અ. [4] કિંતુ; પરંતુ વિંશ; કુળ સૂક્ષ્મ પણ તીવ્ર (સૂર)
તુમ ન [. તુર્ભ] બીજ (૨) વીર્ય (૩) તીતર ૫૦ જુઓ તેતર
તુકમણ્યિાં નબq[તુકમ કહીન (1) તીતી સ્ત્રી, [૨૦] ચકલી; પંખી (બાળ- તકમરિયાં; એક ઔષધિ
ભાષામાં). ઘેડ પં. એક જાતનું કુલ સ્ત્રી ટુક્કલ; મેટી પતંગ (૨) ૫૦ પાંખાળું જીવડું
પતંગ ચડાવીને પછી જે કાગળનું ફાનસ તીનપાંચ સ્ત્રી [હિં] ટડપડ શેખી મિજાજ ચડાવે છે તે (અમદાવાદ) તીર ન [.] કાંઠે; કિનારે [ભા , તુ પુનાની વાત ટુચકે (૨) મનને તરંગ તીર (ઉં, જા બાણ. કશ પુંબાણને (૩) “ હું તીર; માથે ઈગો ઘાલેલું તીર તીરઈ વિ. સં. નિશ્ચીન, રા. તિરિષ્ઠ સુખમ ન જુઓ હુકમ ' વાંક; આડું; કતરાતું [વાસી તુરછ વિ .] તુચ્છકારને પાત્ર (૨)નજીવું; તીરથ ન, વાસી વિ. જુઓ તીર્થ, માલ વગરનું(૩)અતિ અલ્પ. કાર પુંછ. તીરવા અ [તીર + વા] બાણ જાય એટલે [+ ઉં. વધાર] અનાદરતિરરકાર. કારવું
અંતરે (૨) બાણ જેટલું લાંબું કે ઊંચું સકિ તુચ્છકાર કરે.કારે તુચ્છકાર તીરંદાજ વિ. [૧] તીર મારવામાં કુશળ. તુજ સત્ર તારું પિ)
-જી સ્ત્રી તીરંદાજપણું , લુણાઈ સ્ત્રી તૂણવું કે તેનું મહેનતાણું તીરંબાજ વિ. [તીર + . વાગ) તીર લુણાવવું સકિ, તુણાવું અ૦િ તૂણ
મારવામાં કુશળ. -જી સ્ત્રી, તીર માર- (ન)નું નું પ્રેરક ને કર્મણિ વાની વિદ્યા (૨) અપરાધીને છેડે જમીન- અણિયા (-) જુઓ દુનિયા
માં દાટીને તીરથી મારવાની એકકર શિક્ષા અતંગ નજુઓ તૂત]બનાવટી વાત તરકટ તીરી સ્ત્રી હિં, ત્રિ પરથી ત્રણની સંજ્ઞાનું, તુનતુની સ્ત્રી, રિવ] એક વાદ્ય ગંજીફાનું પત્ત
તુનાઈ સ્ત્રી જુઓ તણાઈ - તીર્થ ન [સં.) ઘાટ; પાર ઊતરવાને માર્ગ તુનારે [qનવું ઉપરથી]qણવાનું કામ (૨) કોઈ પવિત્ર કે જાત્રાની જગા. ચાત્રા કરનારા; તુનિયાટ gિણાવવું'માં
સ્ત્રી હિં.તીર્થોની યાત્રા. ૦૨ાજ પુત્ર તુનાવવું સાકિ, તુનાવું અક્રિટ જુઓ [.) તીર્થોમાં શ્રેષ્ઠ – પ્રયાગ. ૦રૂપ વિ૦ તુનિયા(-૨) પુંજૂનવું” ઉપરથી તમારે (૨) પુંપૂજ્ય; પવિત્ર (વડીલોને માટે (૨) પરચૂરણ વેપાર કરનાર આદમી પત્રમાં વપરાતો માનસૂચક શબ્દ). (૩) તુચ્છ માણસ લિ.] [પણું વાસી વિ૦ તીર્થસ્થાનમાં રહેનારું તુમાખી વિ૦ મિજાજી (૨) સ્ત્રી તુમાખી
સ્થાન ન તીર્થ કરવા જેવી પવિત્ર તુમાર પં. [.7મા બે પક્ષ વચ્ચેનેલા જગા; ચાત્રાનું ધામ. સ્વરૂપ વિ૦ (૨) પત્રવ્યવહાર. -રી વિ૦ તુમારને લગતું ૫૦ જુઓ તીર્થરૂપે. થેકર ૫૦ [] તુમુલ વિ[G] ઘાંઘાટ અને ધમાચકડીવાળું
જૈનધર્મને પ્રવર્તક (તે ર૪ છે). -ર્થાટન (૨) દારુણ (યુદ્ધ) (૩) નો ઘાટધાંધળ
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________
તંબુર
તુરગ.
३४७ તુરગ પૃ૦ કિ.) ઘોડો
"મી રાશિ (૩) તુલના, સમાનતા [લા] તુરત અ૦ જુઓ તુરંતો તરત
(૪) જુઓ તુલાદાન. ૦દાન ન [.] તુરતાતુરત અo તરતો તરત; તરત જ પોતાની ભારોભાર વસ્તુનું દાન તુરંગ ન [ો.] કેદખાનું; જેલ તુલ્ય વિ૦ લિં] સરખું એિને છેડ તુરંગ ૫૦ [i. ઘોડે (૨) વિચાર લિ.] . તુવ(-) સ્ત્રી. [] એક કઠોળ (૨) ૦મ ૫૦ કિં.) ઘોડે
તુષ પું; ન [4.ચોખા ઉપરનું તરું તુરંત અપ્રા. 1ર (ઉં. વર)નું વ૦૦]તરત તુષારન9] હિમ; બરફ(ર)એસઝાકળ, તુરાઈ સ્ત્રી હિં, તૂ ફેંકીને વગાડવાનું ગિરિ પું[૪] હિમાલય વાદ્ય, શરણાઈ
[ઓજાર તુષ્ટ વિ. [૪] સંતુષ્ટ પ્રસન્ન થયેલું. -ષ્ટિ તુરાઈ સ્ત્રીજુિઓ તુરિ) સાળવીને એક સ્ત્રી સુષ; તૃપ્તિ પ્રસન્નતા [થયેલું તુરિ સ્ત્રી [. તૂરી; સાળવીને કાંઠલ તુષમાન વિલં.]તુષમાન; સંતુષ્ટ પ્રસન્ન કે કૂચડો
તુળસી, ક્યારે, ૫ત્ર, વિવાહ જુઓ તુરિ ૫૦ [. તુર; પ્રા. તુરયો ઘોડે
તુલસીમાં તુરી જુઓ તુરિ (સ્ત્રી) તથા પુ) તું સ૮ [૪. ત્ય] (બીજો પુરુષ એવ૦). તુરીય વિ. [.) ચોથું (૨) નો ચોથો કાર છું. તું કહીને બોલાવવું તે;
ભાગ (૩) જુઓ તુર્યાવસ્થા. ૦૧દન ટુંકારો, કારવું સક્રિ. તુંકાર કરે; તુર્યાવસ્થાનું પદ. વાવસ્થા સ્ત્રી [i] તુચ્છકારવું. કારે છું. તુંકાર જુઓ ત્યવસ્થા
તુંગ વિ૦ [i] ઊંચું (૨) પુંપર્વત (૩) તુક યું. [si.) તુર્કસ્તાનને રહેવાસી. ટેગ; શિખર
કસ્તાન સ્ત્રી પુંજન તુર્કલેકેને દેશ. તુગુ વિ. [. તું જાડું ભરાઉ સ્કૂલ ' -ક વિ૦ તુર્કનું, –ને લગતું (૨) નવ નવ ચવડા ઉપરને હળને જાડો ભાગ
તુર્કસ્તાન (૩) સ્ત્રી તુક ભાષા (૩)ફૂલેલું પેટ(૪) રીસથી ચડેલું મેં લિ.] તુર્થ વિ. [] જુઓ તુરીય. - [ā], તુંડ નવ લિ.) મુખમાં (૨) ચાંચ (૩) સૂંઢ -વસ્થા સ્ત્રી [+ અવસ્થા) ચોથી તુંડ વિ. [W. તું ચડાઉ; તુમાખી, ઉદ્ધત. અવસ્થા (જાગ્રત, સ્વપ્ન, સુષુપ્તિ અને મિજાજ પુંછ ચડાઉ–ગરમ મિજ. તુર્યા, જેમાં સમસ્ત ભેદજ્ઞાનને નાશ થઈ મિજાજી વિ૦ તુંડ મિજાજવાળું
આત્મા બ્રહ્મ બની જાય છે વિદાંત) તુંતાં નબવ તું તું – તુંકારે કરવો તે તુલના સ્ત્રી [.] સરખામણી. છત્મક તુંદન [.] દુદ; ફૂલેલું પેટ વિ+ માવોતુલનાવાળું કરપેરેટિવ'. તું [] મિજાજ, મિજાજી જુઓ વાચક વિ૦ તુલના બતાવનારું
“તું” વિ૦ માં તુલસી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ. ક્યારે તુંબ ન [૬] તુંબડીનું ફળ (૨) તેનું
પંતુલસીને કરો. ૦૫ ન [.] બનાવેલું પાણી ભરવાનું પાત્ર (૩) માથું તુલસીનું પાંદડું (૨) સભામાં બે પક્ષના (તિરસ્કારમાં). -ડી સ્ત્રી એક વેલે(૨) મત સરખા થતાં મડાગાંઠ ઊભી થાય, નાનું તુંબડું. ડું ન જુઓ તુંબ ત્યારે પ્રમુખ જે મત આપી શકે છે તે તુંબર ૫૦ કિં.) એ નામને એક ગંધર્વ મત; “કાસ્ટિંગ વોટ”. વિવાહ ૬૦ બિ(બી) સ્ત્રી [.3 તુંબડીને વેલ(૨) તુલસીને વિષ્ણુ સાથે પરણાવવાની ક્રિયા વાઘનું તુંબડું. ૦૫ નવ તુંબડાનું (કારતક સુદ ૧૧)
બનાવેલું પાણું ભરવાનું પાત્ર તુલા સ્ત્રી [i.] ત્રાજવું કાંટે (૨) સાત- તું બુરું છું. [. એ દુબરુ
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________
३४८
તેજસ્વિની તૂઈ સ્ત્રી તો; ફત
તૂરાટ ૫૦ તૂરાપણું તૂક સ્ત્રી. [વા.) ટૂંક; કવિતાની કડી તૂરિયું ન એક શાક-ફળ તૂટ શ્રી તૂટી જવું તે; ભંગાણ (૨) અણ- તૂરી સ્ત્રી વુિં. સૂર્ય, પ્રા. તુરિબ, તૂરો એક
બનાવ; વિરોધ (૩) બેટ; તંગી. ૦૭ વાઘતુરાઈ(૨)સાળવીને કાંઠલો કે ચડે વિ. હું પડી ગયેલું (૨) ખંડિતઅપૂર્ણ તૂરી ૫૦ જુિઓ તરી) ઘોડો (૩) અ ટક; કકડે કકડે. ફાટ સ્ત્રી તૂ૨ વિસં. તુવર) આંબળાના જેવા સ્વાદનું ફાટફૂટ; અણબનાવ (૨) ફાટ. મૂઢ તૂરે ! જુઓ તો વિ૦ ભાંગ્યુંતૂટયું
સૂર્ય ન લિ.) એક જાતનું વાદ્ય તૂટવું અok૦ કિં. પ્રા. હું ટુકડા તૂલ ન૦ વિ. કરસણ; મોલ (૨) રૂ થવા; ભાગવું (૨) [લા ભાગલા પાડવા; તૂવર સ્ત્રી [સં. સૂવરી મા.તૂરી]જુઓ તુવેર ભંગ થ (જેમ કે મૈત્રી; સગાઈ ૮૦) ઝૂંબડી ચીજુઓ તુંબડી --ડું ન તું બહું. (૩) દેવાળું કાઢવું (૪) ભંગાણ પડવું –ણ ન. સિં. તરણું ઘાસ ખડ. વત
નાસભાગ થવી રિંજીપેંજી અ૦ લિ.] તણખલા જેવું તુચ્છ તૂટયંકુએ વિ૦ તૂટેલુંટેલું; ભાંગ્યુંતૂટયું; તૃતીય વિ૦ કિં.) ત્રીજું. મ ન જુઓ તૂટવુ અક્રિટ કિં. , બા, તુર્ટ ઉપરથી] ઇદતૃતીયમ. -યા વિ. સ્ત્રી લિં] ત્રીજી પ્રસન્ન થવું; ત્રઠવું
વિભક્તિ વ્યિા. તૂણન[.) તીર રાખવાનું ખોખું; ભાથ તૃસ વિ૦ [સં.) ધરાયેલું; સંતુષ્ટ. -સિ તૂણવું સકિ ત્રિ. તુ0ાન =લૂણવું-રડૂ સ્ત્રીલં.) ધરાયાપણું, સંતોષ.--સિદાયક
કરવું તે) કપડામાં જ્યાંથી દોરી ઘસાઈ વિના તૃપ્તિ આપનારું તણાઈ ગયા હોય ત્યાં દેરા ભરી લેવા તુષા સ્ત્રી લિં] તરસ; પ્રાસ (૨) તીવ્ર (૨) રૂને પીંખી રેસા તાણું પૂર્ણ ઇચ્છા-આકાંક્ષા.[લા] તુર વિસાતુર] બનાવવા માટે હાથથી પીંજવું
વર્તા(-7) વિ. લિ.) તરસથી પીડાતું; તૂણિયે તૂણવાનું કામ કરનારો તરસ્યું. -ષિત વિ૦ [.] તરસ્યું તૂત નવ બનાવટી વાત; જૂઠાણું; ગપ (૨) તૃણ સ્ત્રી [૩] તૃષા; તરસ (૨) ઈછા;
તરકટ, પ્રપંચ: જાળ (૩) ચેષ્ટાફ નખરાં તે સલિં . તર (ત્રી પુરુષ એવ૦) (૨) તૂતક સ્ત્રીવન વહાણના ઉપલા ભાગમાં વિ. એ કરેલી સપાટી-અગાસી
તેખ(ડ) સ્ત્રી તજવીજ; ખેજ (૨) ખંત તૂતૂ અ [વ ] કૃતરાને લાવવા માટે (૩) ત્રેવડ; કરકસર (૪) જુઓ તેખડું વપરાતો ઉદ્ગાર (૨) ન કૂતરું (બાળ- તેખડું –ળું) ન૦ કિં. ત્રિવે ઉપરથી] ભાષામાં)
સિાવ તૂત ત્રણની ટેળી-સમૂહ (૨) ત્રણ જણ તૂતેતૃત ન તૂત પર તૂતની પરંપરા (૨) વચ્ચે કરાયેલું કન્યાનું સાટું તૂનવું સક્રિટ જુઓ તૂણવું
તેગ(ગા) સ્ત્રી [ii] નાની તલવાર કટાર તૂપ ન૦ કિં.) ધી
તેજ વિ૦ કિ.] તીણ (૨) ઉગ્ર; આકરું તૂમડી સ્ત્રી,-હું ન જુઓ તુંબડી,ડું તીખું (૩) ચપળ; કૃતિવાળું તૂર નથ; સ્ત્રી [સં. તૂ] સીમળો, આકડે, તેજ ના હિં. તેલ, તેના પ્રકાશ(૨)પ્રભાવ 'ડેડી ઇનાં ડંડાને બારીક રૂ જેવો પદાર્થ પરાક્રમ(૩) પંચમહાભૂતોમાંનું અગ્નિતત્વ તૂર સ્ત્રી [સં.) શરણાઈ; તુરાઈ (૩) ના તેજણ સ્ત્રી (જુઓ તાજણ ચપળ ઘડી એક વાદ્ય (દૂબળા લેકેનું)
તેજવિતા સ્ત્રી લિં.] તેજસ્વીપણું તૂરા મુંબ4. [મ, તુર] તેરા; છોગાં તેજસ્વિની વિ. સ્ત્રી [ā] તેજવી
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________
તેજસ્વી
३४८
તેંતાળીસ તેજસ્વી વિન્લ પ્રકાશવાળું (૨) પ્રભાવ તેપન (તે) વિ. [વા. તિપન્ન, તેવત્ર (.
શાળી; પરાક્રમી મિસાલે ત્રિરંવારા)] “પ૩; ત્રેપન તેજાને [૧] તજ, લવિંગ ઇ. ગરમ તેમ (તે) અ [મા, તિન] તે રીતે–પ્રમાણે તેજાબ ૫૦ [. ઍસિડ. -બી વિ૦ તેર વિ. હિં, ત્રયોદ્રા, પ્ર. તેર(૦)] “૧૩',
તેજાબને લગતું કે તેના જેવી અસરવાળું ૦મું વિ૦ ક્રમમાં બાર પછીનું (૨) નટ તેજી સ્ત્રી [fr] તેજસ્વિતા, ચળકાટ (૨) માણસના મૃત્યુને તેરમો દિવસ કે તે
ભાવ-કિંમતમાં વધારો(૩)હોંશ ઉત્સાહ; દિવસે કરાતે વરે. (-સ) સ્ત્રી સ્કૃતિ (૪)ચડતી; આબાદી (૫) ઘેડે; પખવાડિયાની તેરમી તિથિ તેજ સ્વભાવને ઘોડે (૬) વિર તેજ. તે રીખ સ્ત્રી, વ્યાજ ગણવાને દિવસ (૨) ૦મંદી સ્ત્રી, ભાવની ચડઊતર. હું વ્યાજનો દર વિ તેજ; તેજીવાળું
તેરી જ સ્ત્રી જુએ તારીજ તેજો- . તેનો (સમાસના પૂર્વપદે ઘેષ- તેરી મેરી સ્ત્રી [હિં.] ગાળાગાળી તારી મારી વ્યંજનાદિ શબ્દ પહેલાંનું અંગ). oભંગ, તેલ ન૦ કિં. તે; પ્રા.) તલ વગેરેમાંથી
વધ તેજ – માનપ્રતિષ્ઠાને ભંગ કઢાતે ચીકણે પ્રવાહી પદાર્થ(૨) તેલમાં તેટલું વિટ કદ, સંખ્યા, અંતર, જગા, કાઢેલું સત્ત્વ (૩) અડદાળ, દમ લિ.] સમય વગેરેમાં અમુક જેટલું – અમુક તેલગુ સ્ત્રી- તેલંગણના લેકેની ભાષા બરાબર. -લે અવે તેટલામાં તે વખતે, તેલંગણ ૫૦ [પ્ર. તે (ઉં. તૈન)]
જગાએ, અંતરે ઇ. (૨) તેટલાથી ઓરિસાથીદક્ષિણના સમુદ્રકિનારા પરના તેડ (તે) સ્ત્રી તટ; કાંઠો (૨)બાજુ તરફ પ્રદેશનું પ્રાચીન નામ; આંધ્ર દેશ (૩) ભાણા કે થાળીની બાજુ જ્યાં શાક તેલિયું વિટ તેલવાળું; તેલથી ચીકણું, ચટણી ઇમુકાય છે તે કે તે વસ્તુલા. - રાજા પુત્ર તેલિયાં વસ્ત્ર પહેરનાર [ કરવી = ખાવાનું છોડવું.)
અને તેલમાં જોઈ ગુજરેલી વાત કહેનારે તેડવું સત્ર કિટ [છે. તે] નેતરવું (૨)
-તાંત્રિક | (બાળકને) ઊંચકવું – કેડે બેસાડવું
તેલી વિ. તેલવાળું તેલિયું (૨) તેલ તેડાગર વિ. તિડુંગ૨] તેડી લાવનાર તિડાં
વેચનાર (૩) ૫૦ ઘાંચી બિયાં ન કરનાર નિતરવું; બેલાવવું
બધ જેમાંથી તેલ નીકળે તેવાં બી તેડાવેવું સત્ર ક્રિટ તેડવું નું પ્રેરક (૨)
તેલુગુ સ્ત્રી જુઓ તેલગુ તેડું ન તેડવું” પરથી] નેતરું; લેવા – તેવા વિ૪િ. તેવી તેના જેવડું
લાવવા આવવું તે તેણું (ત) સ [ત' ઉપરથી(ત્રીને પુરુષ
તે વાર(-રે) તે સમયે–પ્રસંગે ત્યારે
તેવીસ વિ. [પ્ર. (ઉં. ત્રવાતિ) ર૩; એવનું સ્ત્રી રૂ૫. બહુધા પારસીઓમાં
ત્રેવીસ વપરાય છે). ૦ગમ,મેર અચ તે તરફ; તેવ (ત) વિ. ઉં.વર + વત; સરગ્યા. તે તે બાજુ. ૦વાર અ. તે વખતે
(૦૨)] અમુકને મળતું; અમુક જેવું. -વે તેતર() . તિતિ(-ત્તિ);ા. તૈત્તિર]
અ. તે સમયે ત્યારે [૫]. તીર; એક જાતનું પક્ષી તેતાલી–ળી) (તે) વિ૦ જાઓ તાળીસ તેસઠ (તે) વિ[ગ્રા.તેરા (ઉં. ત્રિદિ)]", તેત્રીસ વિઝા.ખેતી(-);(ઉં.ત્રયદ્ધિરાવ))
તેહ સ. [સરવ યા. તેહ તેવું તે [..] તેથી(કરીને) અ [તની તૃતીયા તેતાલી-ળી) સ (તે) વિ[ગ્રા. ચાર્જીત વિભક્તિ માટે તે કારણે તેટલા સારુ કં.બિસ્વારિાત)] જ8'
સઠ
(૩૩)
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________
તેસઠ
૩૫૦
તોપમારે
તેસઠ (તે) વિ. જુઓ તેસઠ
પહેલી મારવામાં આવે છે તે, કે જે પછી તૈયાર વિ. [મ.] રજૂ કરવા કે ઉપગમાં પિતાની સોગટી ઘરમાં લઈ જઈ શકાય.
લેવા ગ્ય; પરિપૂર્ણતાએ પહેલું તરત જોડ સ્ત્રી તડજોડ સમાધાન. ફેડ હાજર કરાય કે કામ દે એવી રિથતિવાળું : સ્ત્રી તોડવું ફેડવું તે. (૨) સજ્જ; તત્પર. -રી સ્ત્રી તત્પરતા; તેડવું સક્રિ. [ઉં, બાતો જોડાયેલું કે સજ્જ હેવું તે. [(માલ) તૈયારીમાં લઈ વળગેલું ચા લાગેલું હોય તેને જેરવાપરીને
જો=ઉતારુઓની ગાડીમાં લગેજ કરવો છૂટું કરવું (૨) ચૂંટવું; ચૂંટીને અલગ લેવું તેલ ન૦ લિ.તેલ. લાભંગ કું. [.] ઉતારવું (૩) ભાંગવું ફેડવું(૪) અલગ બે શરીરે તેલ ચોળવું તે. -લી વિ૦ લિં] ભાગ કરવા; ટુકડા કરી નાંખવો (૫)ભંગ તેલવાળું (૨) ચીકટું (૩) ડું તેલી,ઘાંચી કર; ભંગાણ પાડવું. જેમ કે, વચન, તૈલંગ (સં.) (૦ણું) પું, તેલંગણ; પ્રાચીન મેત્રી ઇ[લા.] તેલંગદેશ
તેડે ! [. તોટર ડો; પગનું સાંકળું તે અહિં. તા: પ્રા] (“જે સાથે કે તેઓ પુર જુિઓ તેડવું] પૂણીઓ કાંતતાં
એકલું; શરતી વાક્યમાં વપરાય છે)ઉદા પટેલે ફેદ (૨) કાચું તેડેલું ફળ જે આવશે તો જઈશું
તેડે પંઓિ ટેડ ટેલ્લો(૨)મિનારે; તે અ૦ લિ. તું] ‘તોપણ” ના અર્થમાં. ઉદા. શિખર; કાંગરે (૩) વાવની ઉપરની
હું તો જઈશ. (તું નહીં આવે તોપણ) દીવાલ(૪)ચણતરમાં દીવાલની જાડાઈની તે અ [સરવ પ્રા. તો, તો તે પછીના | દિશામાં મુકાતી ઈંટ (દીવાલની લંબાઈની
અર્થમાં. ઉદાતે જા ! (૨) બીજું કાંઈ દિશામાં મુકાતીને “પટ્ટી કહે છે.) નહિ, તે આટલું તો એ અર્થમાં. તતડાવું અ૦ કિ. [તોતડું ઉપરથી ઉદા. ખાઓ તો ખરા, પાસે તે આવ બેલતાં જીભ ચોટલી , (૩) ભાર મૂકવા માટે, ઉદા“તું ગયે તેતડું વિ૦ બેલતાં તેતડાતું. હું વિ૦ તે નહિ જ!” “ખા તે ખરો.”
જુઓ તોતડું (૨) અડધા અને કાલા તેાઈ સ્ત્રી તઈ; કસબની કિનારી
બોલ બોલતું તેક સ્ત્રી [. તથા ગળામાં નાખવાની તોતળાવું અ૦િ જુઓ તોતડાવું
વજનદાર બેડી (૨) કેશ હળપૂણી તેતનું વિ. જુઓ તોતડું : તેવું સક્રિ[fહં.] ઊંચકવું (૨) જોખવું તોતિંગ વિબહુ મોટા કદનું મોટું સંતાન તોખમ નવ; સ્ત્રી +જુઓખમ તેતર (તો) વિ. તિવ(૬)ત્તf “3” તોખાર ૫૦ [ફે, તુવર, તવાર) ઘોડે તેતો ૫૦ [] પોપટ તોછડાઈ અતોછડાપણું દ્રિકું; ઓછું ૫ સ્ત્રી [તુ દારૂગોળ ફેંકવાનું સાધન તેડું વિ૦ [.] અસભ્ય, ઉદ્ધત(૨) (૨) મેટી ગય લા]. ખાનું ન તપ તેજી સ્ત્રી [. ત] વિઘેટી; સાંથલ તથા એને સરંજામ રાખવાની જગા તો ૫૦ [તૂટવું” ઉપરથી (સં. ત્ર) ખોટ; (૨) તોપ અને એને સરંજામ. વગે નુકસાન
પુંતોપને ગળે (૨) મોટી ગ૫ લા] તે પું. [જુઓ ટોટો] હરડિયે
૦ચી મું. તોપ ફેડનાર માણસ; તે સ્ત્રી (ઉં. તો; પ્રા.) પગના માંસલ ગોલંદાજ (૨) ગમ્મી માણસ [ભા. ભાગમાં થતી પીડા
તે પણ (તો) અ. છતાં, તેમ છતાં, તથાપિ, તેડ કું ['તાડવું” ઉપરથી] નિકાલ ફડફ તાપમારે ૫૦ તોપના ગેળાને મારે ફેસલો (૨) સેગટામાં સામાની સેગટી ચલાવો-ગળા પર ગેળા છોડવા તે
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________
તોફા ૩૫૧
ત્રગણું તેકવિ[,તુમ સર્વોત્તમ સરસ કીમતી તેલવું સક્રિ. [૪. સુત્ર પ્રા. તો તોફાન ન. [૪. ફૂફાન મસ્તી; ધાંધલ(૨) જુઓ તોલવું લડાઈ મારામારીની વિફાન કરનારું તલાટ તાલનારે; તોલવાનું કામ કરનાર બરે ૫૦ 1િ. ઘડાને ચંદી ખવડા- તેલું ન [. તો (ઉં, તુ)] દશ શેર વવાની ચામડાની કોથળી (૨) રીસથી વજન (૨) ધીનું પાડું ચડેલું મેં લિ.].
તેલું (તો) ન. [સં. તારું માથું તોબા આ૦ (૨) સ્ત્રી (. હવે હદ થઈ તોલે અ [‘તલ” ઉપરથી] સરખામણીમાં એ અર્થ બતાવતો ત્રાસ કે કંટાળાને
- તુલનામાં બરોબર ઉદ્દગાર
તાલે ૫૦ કિં. તો એક રૂપિયાભાર તમર નવ લિં] ભાલા જેવું એક આયુધ શાખાનું ન [.. તોરાÉ+ વાહ) તાય ન વિં] પાણી; જળ જ ન ભંડાર; સામાન મૂકવાની જગા
પોયણું, કમળ. દ(ધર) પું; ન [4] તીષ પું[.તેષ. ૦વું સક્રિ સતિષવું વાદળ. (નિ)ધિ ૫૦ [૩. સમુદ્ર તેસ્તાન ન કોઈ પણ માટી-તોતિંગ તેર (તો) [. તૈર, કે તુ તોર= ચીજ કે ઘટના.
જુલમી હુકમ ઉપરથી]મિજાજ અહંકાર તાળવું સક્રિ. જુિઓ તેલવું જોખવું; તેર (તો) સ્ત્ર (રે. તરિયા] તર; મલાઈ . વજન કરવું (૨) ઉપાડવું; ઊંચકવું (૩) તેર (તો)પુંસાળને રોલર તે ગેળ લાકડું, તુલના-વિચાર-કિંમત કરવી
જેની પર કપડું વણાય તેમ વીંટાય છે તળટ પું, જુઓ તોલાટ તેરણ ન. [૪] મુખ્ય દરવાજે; કમાન- તે તિર વિ. જુઓ તેતેર] “૭૩ વાળે દરવાજો (૨) શોભા માટે બંધાતો તરત ન [દ્ધિ તરત જુઓ તરત કાગળ, પાન વગેરેનો હાર
ત્યત વિ૦ [.) તજાયેલ. -ક્તા વિટ તરત નવ જુઓ તરત ચહુદીઓનું સ્ત્રી તજાયેલી(ર)સ્ત્રીપતિએ તપેલી સ્ત્રી
ધમંપુસ્તક; બાઈબલને “નને કરાર” ત્યજવું સકિo (ઉં. ગ] તજવું; છોડવું; તેરી (તો) વિતરવાળું; મિજાજી (૨) ત્યાગ કરવો
સ્ત્રી તેર; મિજાજ (૩) રીસ; ઝાંઝ ત્યમ અ૦ જુઓ તેમ તે પ્રમાણે પિ.] તેરે j[. તુહ છોગું; પાલવ, શિરપેચ ત્યહાં અવે જુઓ ત્યાં પિ.]
(૨)પાઘડીને કસબ(૩)ફૂલગોટે-કલગી ત્યાગ કું. લિં] તજવાની ક્રિયા(૨)સંન્યાસ તેલ પું; નવ લિં] વજન (૨) વજન (૩) દાન (૪) લગ્નાદિ પ્રસંગે અપાતો
કરવાનું કાટલું (૩) [લા. કિંમત; કદર બારેટને લાગે; તાગ. મૂર્તિ સ્ત્રી (જેમ કે તોલ કરવો,થ) (૪)ભારાજ; ત્યાગની મૂર્તિરૂપ માણસ(૨)હિંદુ વિધવા વકર, પ્રતિષ્ઠા
લિ.]. Aવું સક્રિટ જુઓ ત્યજવું. -ગી તેલકું (તે) [જુઓ તોલું માથું વિ ત્યાગ કરનારું (૨) પુત્ર સંન્યાસી તેલડી સ્ત્રી [ જુઓ તોલું] રાંધવાનું (૩) દાતા " [શકાય તેવું
માટીનું વાસણ (૨) સ્મશાનમાં લઈ ત્યાજ્ય વિ૦ [] તજવા યોગ્ય કે તજી જવાની દેવતાની હાંડલી. ડું ન નાનું ત્યારે આ જુઓ તે વારે તે વખતે (૨)
માટીનું વાસણ; હેલું (૨) ભિક્ષાપાત્ર તે સ્થિતિમાં તો પછી [૧૮૩” તેલન [G] ન૦, -ના સ્ત્રી તાળવું તે ત્યાશી(સી) વિઝા.તૈયા(ઉં.ચીતિ)]. (૨) તુલના; સરખામણું
ત્યાં (') અ. તે ઠેકાણે (૨) સંજોગોમાં તેલબિંદુ ન૦ જુઓ ગુરૂવ મધ્યબિંદુ ગણું વિ૦ ત્રણ ગણું
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્રણ
ત્રણ વિ॰ [i. [1] => ત્રા સ્રી॰ [i.] લા; શરમ વસઝટ, ત્રમઝીક અ॰ પુષ્કળ; ધોધમાર (વરસવું) (ર) સ્ત્રી॰ ઝડી ત્રમણુ વિ॰ તમણું, ત્રગણું ત્રય વિ॰ [i.] ત્રણ (૨) ન॰ ત્રણના સમૂહ. -યાનન પું[+માનનો ત્રણ મુખવાળાદત્તાત્રેય. –ચી સ્રી॰ [i.] ત્રણનું જૂથ (૨)ઋક,સામ અને ચત્તુર એ ત્રણ વેદના સમૂહ [એક અટક ત્રવાડી પું॰ [ત્રિ+વેદ ઉપરથી] ત્રિવેદી; ત્રસ્ત વિ॰ [i.] ડરેલું; ભડકેલું (ર) બીકણ ત્ર'અફ પું॰ જી ત્યખક [વાદ્ય ત્રંબાળુ’ ન॰ [તામ્ર’ ઉપરથી] એક જાતનું ત્રાક સ્ત્રીસંઘ તવું] જેના પર સૂતર કંતાય છે તે સાથે
ત્રાગ પું॰ તાગડા,તાંતણે. જે પું॰ તાંતણા; તંતુ (ર) જનાઈ (૩)વળ દેવાની ફરકડી. [ત્રાગડો રચવા=કાવતરું કરવું] ત્રાગુ ન॰ બીજાને ઠેકાણે લાવવા પેાતાના
•
ઉપર કરેલી જબરદસ્તી (ર) હઠ; જીદ ત્રાજવું ન॰ [hī. તરા[] જીએ ત્રાન્ત્ડુ ત્રાડુ ન જોખવાનું એ પલ્લાંવાળુ સાધન; ત્રાજવું (૨) શરીર ઉપર દાવેલું છુંદણું
ત્રાટક પું॰ [i.] તાકીને એ ક જ સ્થાને જોઈ ચિત્ત એકાગ્ર કરવાની યાગની ક્રિયા ત્રાટકવું અક્રિ[‘ત્રાટક’ કે ‘ત્રાડ’ઉપરથી]
અણધાર્યા ધસારો કરવા; છાપા મારવા ત્રાડ (ત્રા') સ્ત્રી॰ મેાટી બૂમ; ગજ ના. વું
અકિં॰ ગર્જના કરવી
ત્રાણ ન[i] રક્ષણ; બચાવ (ર) શરણ ત્રા(-ણું) વિ॰ [ત્રા. તેળ(સં. ત્રિવત્તિ)] તાણું - ‘૯૩’
A
પર
ત્રાતા પું॰[i.] રક્ષણ કરનાર; બચાવનાર ત્રાપા પું॰ જુએ તરાપા ત્રાસ પું॰[i.] ઝુલમ(ર)પજવણી;ક ટાળા (૩) ક્રમકમાટી (૪) ધાક; બીક. દ્વાચી વિ॰ ત્રાસ આપનારું. ાદ પું॰ ત્રાસ
ત્રિગુણા
ફેલાય એમ કરવાથી વાય છે. એવા રાજકીય મત; ‘ટેરરિઝમ’. ॰વું અક્રિ ત્રાસ પામવું; કંટાળવું (૨) ખાવું ત્રાહિ અ॰ (૨) સ્ત્રી॰ [i.] રક્ષણ કરો – ખચાવે’ એવા ઉદ્ગાર [॰મામ્ ૨૦′ ‘મારું રક્ષણ કરા’ એવેા ઉદ્ગાર.] ત્રાહિત વિ॰ અજાણ્યું (૨) તટસ્થ (૩) પું॰ ત્રાહિત આદમી
ત્રાહ્ય અ(ર)સ્ત્રી જુએ ત્રાહિ ત્રાંખટ વિ॰ નં. તાત્ર ઉપરથી] તાંબાનું(ર) ન॰ તાંબાનું પાત્ર; ત્રાંસ ત્રાંબુ ન॰ [નં. તા] જીએ તાંબુ ત્રાસ પું॰ ત્રાંસાપણું; વાંક (૨) ફાંસ; ફ્રાંસા (૩) વજન: કાટલું (૪) તાંબાની રકાબી; તાસક. -સિંચે પું॰ જીએ ત્રાંસ (૨) જીએ તાંસિયા. “સુ' વિ॰ વાકું; કતરાતું ત્રિવિ[i.] ત્રણ. કૈ ન॰ ત્રણના સમુદાય.
ફૅટુ ન॰ સૂંઠ મરી અને પીપરનું ચૂર્ણ. ફૅસ પું॰ જી ત્રિવિક્રમ ત્રિકાલ પું॰ [i.] ભૂત, ભવિષ્ય અને વતમાન એ ત્રણે કાળ (ર) સવાર, ખપેર અને સાંજ એ ત્રણે સમય. નૢ વિ [i.] ભૂત, ભવિષ્ય અને વત માન ત્રણે કાળનું જ્ઞાન ધરાવનાર, જ્ઞાની વિ॰ ત્રિકાલજ્ઞ. શ્બ્દશી વિ॰ [i.] ત્રણ કાળ જોઈ શકનારું; ત્રિકાળજ્ઞાની. –લાબાધ (-ધિત) વિ॰ [+વાય (—ધિત)] ત્રણે કાલથી અબાધ એવું; કાલાતીત. -ળ પું॰ ત્રિકાલ
ત્રિકાંડ વિ॰ [ä.] ત્રણ કાંડ–વિભાગવાળું ત્રિટ્યૂન વિ[í.] ત્રણ શિખરવાળુ : વાચળ
પું॰ લંકામાં આવેલા એક પત ત્રણ પું[.] ત્રણ ખૂણાવાળી આકૃતિ (ર) વિ॰ ત્રણ ખૂણાવાળુ ત્રિાણમિતિ સ્ત્રી ત્રિકાણનું ગણિત; ટ્રિગાનોમેટ્રી’[ગ.] ત્રિગુણ વિ॰ [સં.] ત્રણ ગણું; ત્રેવડું (૨) પુંજ્બ૧૦ સત્ત્વ, રજ અને તમ એ ત્રણ ગુણા. “ણા સ્ત્રી[i.] માયા (વેદાંતમાં)
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્રિગુણાત્મક
૩૫૩
ત્રિવેણી –ણાત્મક, –ણુ વિ૦ [] ત્રિગુણનું ત્રિપુરન[.] મયે રાક્ષસ માટે આકાશ, બનેલું
અંતરિક્ષ અને પૃથ્વી ઉપર બાંધેલાં ત્રિઘાતપદી સ્ત્રી .ત્રણ ઘાત સુધીના સેના, ચાંદી અને લોખંડનાં ત્રણ શહેર
પદવાળી રકમ ક્યુબિક એકશન’[..] (૨) પં. શિવે મારે એક રાક્ષસ. ત્રિજગત ન, ત્રિજગતી સ્ત્રી [.] ત્રણે -રારિ ૫૦ [.] શિવ
દુનિયા (સ્વર્ગ, મૃત્યુને પાતાળ) ત્રપુંડ –$(ક) [] ત્રણ લીટીનું તિલક ત્રિજ્યા સ્ત્રી [૬] તુલના મધ્યબિંદુથી ત્રિફલા કિં., -ળા સ્ત્રી હરડાં બહેડાં ને
પરિઘના કેઈ બિંદુ સુધીની સુરેખા કે આંબળાનું ચૂર્ણ – એક ઔષધિ તેનું અંતર; રેડિયસ ગિ.. કેણુ ત્રિભંગ(-ગી) વિ. [વંત્રણ ઠેકાણે વળેલું મુંમધ્યબિંદુ આગળ ત્રિજ્યા જેવડા ત્રિભાગવું સકેિ ત્રણ સરખા ભાગ કરવા
ચાપથી થતા ખૂણે; રેડિયન” [..] વિભાજક ધિ વિભાગનારું ટ્રાઈસેકટર’[.] ત્રિતાપ મુંબવ હિં] જુઓ તાપત્રય ત્રિભુજ ; ન૦ લિ. ત્રિકોણ ત્રિતાલ પં. લિ.) સંગીતને એક તાલ ત્રિભુવન ન૦ ] સ્વર્ગ, મૃત્યુને પાતાળ ત્રિદંડ પુનઃ હિં] વાઢંડ, મને દંડ અને એ ત્રણે ભુવન – લેક " કાયાદંડ એ ત્રણ સંયમ ધારણ કર્યાની ત્રિભેટે પુંજ્યાં ત્રણ રસ્તા મળે તે
નિશાનીરૂપ સંન્યાસીને દંડ. -ડી ૫૦ જગા; ત્રિપથ - લિં] ત્રિદંડ ધારણ કરનાર; સંન્યાસી ત્રિભેમ સ્ત્રી [ત્રિ - મૂમિ ત્રિભુવન સ્વર્ગ, ત્રિદોષ . લિં] વાત, પિત્ત અને કફ એ મૃત્યુ અને પાતાળ
ત્રણે દોષના પ્રકોપથી થતા રોગ; સનેપાત ત્રિભોયું નત્રિ - ત્રીજો માળ ત્રિધા અ. સિં.) ત્રણ પ્રકારે 2ધા ત્રિમૂર્તિ-ત્તિ) સ્ત્રી [.] બ્રહ્મા, વિષ્ણુ ત્રિનયત, ત્રિનેત્ર ૫૦ કિં.] મહાદેવ અને મહેશનું ત્રિકા ત્રિપથ પુંબ4૦ લિં] સ્વર્ગ, મૃત્યુ અને ત્રિયા સ્ત્રી [સં. સ્ત્રી, હિં. સ્ત્રી. રાજ્ય પાતાલ (૨) નવ ત્રણ રસ્તા જ્યાં મળે ન સ્ત્રીઓનું રાજ (જુઓ કામરૂ) (૨)
એ સ્થળ. ગા સ્ત્રી લિં] ગંગા સ્ત્રીનું ચલણ હોવું તે ત્રિપદી સ્ત્રી, કિં. ત્રણ પાયાની ઘડી; ત્રિરંગી વિ૦ ત્રણ રંગનું (૨) પં. સફેદ, ત્રિપાઈ (૨) હાથીનું પલાણ બાંધવાનું લીલો અને કેસરી એ ત્રણ રંગવાળો
દેરડું (૩) વિ- ત્રણ પગ કે પદવાળું ' રાષ્ટ્રધ્વજ ત્રિપરિમાણુ ન૦ લિ. લંબાઈ, પહોળાઈ ત્રિરાશિ સ્ત્રી (ઉં.] આપેલી ત્રણ સંખ્યા
અને ઊંચાઈ કે જાડાઈ એ ત્રણ માપ જે કે રાશિ ચા પદ ઉપરથી એથી સંખ્યા દરેક પદાર્થને હેય તે; “શ્રી ડાઈમેન્સ કે પદ કાઢવાની રીત ગિ] [પાયાની ઘોડી; ટિપાઈ ત્રિલોક ૫૦; –ની સ્ત્રી, કિં.) ત્રિભુવન ત્રિપાઈ સી. [ત્રિ + ) ત્રિપદી; ત્રણ ત્રિલોચન પું[] શિવ વિપાડી ૫૦ લિં] વેદને પાઠ કરવાની ત્રિવગ પુડિં.]ત્રણને સમૂહ, ધર્મ, અર્થ
સંહિતા, પદ અને કમ એ ત્રણે રીતે અને કામ (૨) ક્ષય, રિથતિ અને વૃદ્ધિ
જાણનાર બ્રાહ્મણ (૨) એક અડક ત્રિવલિ(લી) સ્ત્રી [.] પેટ ઉપર પડતી ત્રિપિટક ૫૦ કિં.] સુત્ત,વિનય અને અભિ- ત્રણ વલિ-વાટા કે કરચલી : ધમ્મ એ ત્રણ પ્રકારના બૌદ્ધ ગ્રંથને ત્રિવિકમ ૫૦ લિ.] વિષગુ
સમૂહ ત્રિણને સમૂહ, ત્રિક ત્રિવિધ વિ. [૪] ત્રણ પ્રકારનું ત્રિપુટ વિ. [૩] ત્રણ પુટવાળું –દી સ્ત્રી ત્રિવેણિણી) સ્ત્રી [i] ગંગા યમુના
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્રિવેદી
'૩૫૪
વષ્ટ
અને સરસ્વતી (૨) તેમને જ્યાં સંગમ ચાય છે તે ધામ-પ્રયાગ (૩) ઈડા, પિંગલા અને સુષણે એ ત્રણ નાડીને
સમુદાય એિક અડક; તરવાડી ત્રિવેદી ૫૦ લિં] ત્રણ વેદ જાણનારે (૨) ત્રિશંકુ ૫૦ [G] અયોધ્યાને રાજા હરિ.
ચંદ્રને બાપ. ત્રિશકની સ્થિતિ, દશા શબ૦ અધવચ-અંતરિયાળ લટકી રહેવું તે; નહિ અહીંનું, નહિ
ત્યાંનું એવી સ્થિતિ ત્રિશૂલઉં.), (–ળ)નત્રણ અણીઓ-ફળ
વાળું એક હથિયાર. ૦પાણ-ણિ) પું [+ાં. પા]િ હાથમાં ત્રિશુલવાળા-શિવ ત્રિસંધ્યા સ્ત્રી (f= + સંધ્યા] સવાર,બપોર
અને સાંજ એ ત્રણે સમયને સંધ્યાકાળ
કે તે વેળા કરાતો સંધ્યાવિધિ ત્રિસ્થલી[4], (–ળી) સ્ત્રી કાશી, પ્રયાગ,
ગયા એ ત્રણ ધામ ત્રિસ્વર વિ૦ લિ.) ત્રણ સ્વરવાળું ત્રિી જ સ્ત્રી (સં. તૃયાતીજ;પખવાડિયાની ત્રીજી તિથિ
પિછીનું ત્રીજુ વિ. [ઉં. તૃતીય તીજું; ક્રમમાં બીજા ત્રીઠ સ્ત્રી પીડા; દુઃખ ત્રિશન્સ) વિજુઓ તીસ ત્રુટ સ્ત્રી ત્રટી. વું અકિo [ગુટવું. " -ટિ-રી) સ્ત્રી નિં.]ઊણપ ખામી; દોષ ત્રવું અ૦િ કિ. તુ(. તુE) ઉપરથી]
તૂડવું, પ્રસન્ન થવું ખડ સ્ત્રી (૨) નટ જુઓ તેખડ તા (યુગ) પં. [] ચાર યુગોપિકીને
પન (–) વિ૦ જુઓ તેપન] પ૩ વહ સ્ત્રી કરકસર(૨) તજવીજ; ગોઠવણ નડિયું વિગ ત્રેવડવાળું વીશ (ન્સ) વિજુઓ તેવીસ સઠ (વૅ) વિ. જુઓ તેસઠ હ (વે) મું. વરસાદનું પાણી ઊંડે જમીનમાં પહોંચવું હેક(-કા)વું અ૦િ + ફાટું ફાટું થવું; જોર કરવું (૨) ચેન ન પડવું કાલિક વિ૦ કિં.] ત્રિકાલનું, –ને લગતું ત્રિગુણ્ય ન.માયાના ત્રણ ગુણોને સમૂહ ત્રિમાસિક વિ૦ [.] ત્રણ ત્રણ મહિને
આવતું – થતું (૨) ન દર ત્રીજે મહિને નીકળતું છાપું
[સમુદાય બેલેક્ય ન [. ત્રિલોક – ત્રણ લોકને વિણિક વિ૦ [.) બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય અને
વૈશ્ય એ ત્રણ વર્ણનું, –ને લગતું ફવું સક્રિટ લિં. = ઈજા કરવી) (છુંદણું) છંદવું ચંખક .ત્રણ નેત્રવાળા – શિવ ભત્વ [.] વિશેષણ પરથી ભાવવાચક ન
નામ બનાવતો પ્રત્યય. જેમ કે જડત્વ ત્વક–ગ) સ્ત્રી [i] ચામડી; ત્વચા.
-ચિંદ્રિય સ્ત્રી [.] સ્પશે વિચ; ચામડી ત્વચા સ્ત્રી [i.] ચામડી ત્વદીય વિ. [] તારું વમય વિ. સં. વૅ = તું + મી તારાથી
પરિપૂર્ણ [વિ, ત્વરાવાળું ત્વરા સ્ત્રી ]િ ઉતાવળ; ઝડશે. -રિત ત્રણ પું] દેવને શિલ્પી; વિશ્વકર્મા (૨) બ્રહ્મા
બીજો યુગ
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫૫
થરમૅસ
થી ૫૦ લિં.) તાલુસ્થાની બીજે વ્યંજન થઈ અ૦િ (“થવુંનું ભૂતકાળ સ્ત્રી) બની રચાઈ; ઘડાઈ ઈ(૨) અ થી થઈને; દ્વારા માંથી પસાર થઈને; –ને રસ્તે. ને [થવુંનું અક્] અવ બનીને (૨) થી; જુઓ થઈ થકવવું સકેિ“
થાનું પ્રેરક થકી અ. જુઓથી [૫]. - અ.
–ને લીધે; –ની વતી થડ ન૦ .િ શુ] ઝાડને મૂળ જાડો ભાગ,
જેમાંથી આગળ ડાળ પાંખડાં ફૂટે છે (૨) [લા વંશવૃક્ષનું થડ (૩) (ભરત કે . ગીતમાં મંડાણ (૪) ઉત્પત્તિસ્થાન;
પ્રારંભસ્થાન થડક સ્ત્રી વિ૦) બીક; ધ્રુજારી (૨) બેલતાં જીભ ચાટવી તે. ૦૬ અ૦િ થડકા સાથે ઉચ્ચારણ થવું (૨) ધડકવું; . ભયથી કંપવું. -કાટ ૫૦ થડકવું તે. -કાર(-) ૫૦ થડ એવો અવાજ (૨) થડક. - ૫૦ થડકારે (૨) બોલવામાં અક્ષર પર પડતું જોર થડમાં અ9 નજીક થડિયું ન૦ થડ કે થડનો મૂળ આગળને
ભાગ (૨) વંશવૃક્ષનું (પેટા) થડ થડી સ્ત્રી, .િ થ =જૂથ થપી; ગંજ થવું ન જુએ થડિયું થડે [પ્ર. યુ] દુકાનને અગ્ર ભાગ થથડાવવું સરકિટ [વ ધમકાવવું;
ધધડાવવું થથરડા જાડે લેપ થથરવું અકિં. [૩. થરથર કંપવું; પ્રજવું ' (૨) બીવું; ત્રાસવું [લ.] થથરાટ ૫૦ થથરવું [લપેટવું થશેડવું સક્રિય જડે થર થાય એમ થશે થોડે ડું જુઓ થથરડો
થનક(૦થતક)અરવ]નાચવાને અવાજ થનગન(૦થનગન) અ [વ]નાચવાને
અવાજ. ૦વું અક્રિટ થનગન નાચવું કે ચાલવું. -નાટ ૫૦ થનગન ચાલવું
તે (૨) જુસ્સો; તાન; થનથનાટ થનથન આ૦ વિ૦] નાચવાનો અવાજ, હવું અક્રિટ થનગન નાચવું. નાટ,
૫. જુઓ; તાન; થનગનાટ થપઠાક, થપાટ સ્ત્રી, રિવ૦] લપડાક પેલી સ્ત્રી (થાપવું'ઉપરથી; પ્રા. gિ = સ્થાપિત થાપીને કરેલી જાડી પૂરી. -લે ૫૦ થાપીને બનાવેલું જેટલો થપેડું –લિયું) ન૦, –લી સ્ત્રી, લું ન [ઓ થપેલી) હાથથી થાપીને
કરેલી ચીજ -ઘાટ થપ્પડ સ્ત્રીરિવO] તમાચો; થપડાક થી સ્ત્રી [an. થg (ઉં. ચારૂ) ઉપરથી
એક ઉપર એક ગોઠવીને કરેલે ગંજ થપે ૫૦ લ; (સાડી કબજા પર
લગાવા) કસબવાળ વણાટ થબડાક અ૦ [૨૦] દોડવાનો અવાજ થયું અકિત્ર થવુંનું મૂળ કાળ નું નવ (થઈ
સ્ત્રી, થયો !૦) (૨) આ બસ; પૂરતું થર કું. લિ. તરવું પડ; વળું (૨) એક
સરખું બાઝેલું કે ચોપડેલું તે; પિપડે (૩) ચડતીઊતરતી ચૂડીઓને જશે.
કાંકણ ન૦ બ૦ વ૦ [+ કાંક લગ્ન વખતે કન્યા પહેરે છે તે ચૂડીઓ થરથર અઢિ .) જે કંપે એમ. વું, -રાટ જીઓ થરવું છે. -રાટી સ્ત્રી થરથરાટ; કંપ થરામીટર ન [૬] ગરમીમાપક યંત્ર થરમોસન ફિં.] પિતાની અંદરની વરતુની ગરમીઠંડી સાચવી રાખે એવી એક કાચની શીશી જેવી બનાવટ
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫૬
થીનું
થવું અક્રિય બનવું અસ્તિત્વમાં આવવું કે તેના પર વગાડાતો. સ્ત્રી હાથના
ચાવું (૨)નીપજવું; પેદા થવું(૩)(અમુક પંજાને પ્રહાર. ડી સ્ત્રી ટીપવા માટેનું સમય, અંતર, વજન છે. પરિમાણ) કડિયાનું એક ઓજાર(૨)થપેલી(૩)થાપટ અસ્તિત્વમાં આવવું માપમાં હોવું ગુજરવું થાપણ સ્ત્રીલિં. સ્થાપનપ્રા. વદgs, થાળ] (સમય); (વજનમાં) ઊતરવું છે. મૂડી; પૂંછ (૨) લીંપણ (૩) ન્યાસ (૪) લાગવું પ્રતીતિ પડવી (જેમ કે, મને થાપવું સક્રિટ લિં, ચા; પ્રા. થરથાપવું એમ થાય છે કે જઈ આવું) (૫) અનુ- (૨) થેપ-રક્શડ કરે (૩) પહોળા હાથે ભવમાં આવવું; લાગુ પડવું (દુઃખ થવું; દાબી દાબીને ચપટો આકાર ઘડવો રેગ થ) (૬)વર્તમાન કૃ૦ની સહાયથી, થાપે ૫૦થાપવું પરથી પૂઠનો ભાગદંગરે તે ક્રિયા કરવા માંડવી એ અર્થ બતાવે (૨) ભારિયું(૩) કંકુવાળા પંજાની છાપ
છે (જેમ કે, ખાતો થા; ભણતી થા) થાબડવું સક્રિ. [૧૦]ધીમે હાથે ઠોકવું; થળ ન [. ધ જુઓ સ્થળ. ૦ચર પંપાળવું – હળવે હળવે ચાંપવું [થાપડી
વિ૦ (૨) નટ જુઓ સ્થળચર થાબડી સ્ત્રી, થાબડવાની ક્રિયા(૨)જુઓ થંભ ૫૦ [at] સ્તંભ થાંભલે. ન જુઓ શાહ ૫૦ [. ]િ ઊંડાઈ કે કઈ સ્તંભન. ૦૬ અ[િ૩. હસ્તમ; પ્રા.ચમ) પરિમાણની હદ; તળિયું; છેડે ભવું (૨) વિસામો ખાવે
થાળ પં; સ્ત્રીલિ. અા પ્રા. શામેટી થાક પુંછ થાકવું તે; શ્રમ. ૦૬ અકિ. થાળી(૨)ઠાકોરજીના નિવેદને થાળ-પ્રસાદ [. ધરકામ કર્યાને લીધે શિથિલ થવું (૩) એ ધરાવતી વખતનું સ્તોત્રગાન (૨)કંટાળવું હારવું [લા.]. કર્યું પાડ્યું
કાર વિ. પાશ્ચ થાળી સ્ત્રી સિં. સ્થાત્રિા. ધારીએક વિક ઘણું થાકી ગયેલું
વાસણ(૨) ગ્રામોફેનની રેકર્ડ થાગાડથી(-થીગડ ન ઊખડેલા કે થાળું ન૦ કિં. રથા, 2. બા પરથી ધંટીનું ફાટેલાની દુરસ્તી (૨) તે કામચલાઉ ચોકઠું (૨) કૂવાના માં ઉપ૨ ચણીને ઉપાય [લા. અમલદાર (૨) ફેજદાર
બનાવેલી પાત્રાકાર જગાથાળે પડવું થાણદાર પુત્ર (થાણેદાર(૧)] થાણાને
વ્યવસ્થિત પાયા ઉપર આવવું; બરાબર થાણું નહિં. સ્થાન; 2. થાળ) પડાવ; કેન્દ્ર
ગોઠવાઈને ચાલતું થવું; રાગે કે ઠેકાણે પડવું] (૨) [. વાળ =કી,થાણુ)પોલીસકી;
થાંભલી (૨) સ્ત્રી ના થાંભલે. -લે દેવડી (૩) મિ. થાળ (સ્થાના)= ક્યારે
પંકિં. રdI] લાકડાને ઊભે ટેકે સ્તંભ ખામણું (વાવવા માટે). ત્રણેદાર પુત્ર
થિગડિયું વિ૦ થીંગડાવાળું થાણદાર
થિજાવવું સક્રિય, થિજાવું અ૦ કિ. થાથાથાબડી સ્ત્રી [થા, થા (રવ)+
થીજીનું પ્રેરક ને ભાવે રે થાબડવું થાબડી–પંપાળીને શાંત રાખવું
થિયેટર ન [૬] નાટકશાળા; રંગભૂમિ * તે (૨) આળપંપાળ પટામણ [લા]
થિયોસોફી સ્ત્રી વુિં. ઈશ્વર સંબંધી એક
જ્ઞાનદષ્ટિ- તત્વવિચાર થાન ન. તાક
થી ત્રીજી અને પાંચમી વિભક્તિને પ્રત્યય થાન ના [પ્રા. થળ (ઉં. સ્તન)] સ્તન
થીગડી સ્ત્રી [. વિરો] જુઓ થીંગડી. થાત ન૦ લિ. સ્થાન; પ્રાં. થાળ] સ્થાન. ૦૭
-ડું ન૦ થીંગડું ન૦ સ્થાન; રહેઠાણ
થીજવું અક્રિ. [પ્રા.શિક્ઝ, થેન (ઉં. ) થાપ સ્ત્રીરિવ] થાપટ (૨) ભૂલથાપ; પરથ] ઠરી જવું જામવું ઘાપ છેતરપિંડી(૩) સિં. સ્થા, પ્રા. થપ્પ થી વિ. ઉં. સ્થાન, પ્રા. થળ, થીજ= ૫રશ્કડ(૪)નરઘાંને વચલ કાળ ભાગ કઠણ; જામેલું થીજેલું, ઘટ્ટ
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________
કકડે
થીગડિયું
૩પ૭ થીંગડિયું વિ૦ થીંગડાવાળું
થેપાડું નવ ઘોતિયું (સારી જાતનું) થીગડી સ્ત્રી નાનું થીંગડું. -ડું ન થે ૫૦ ઘભિય થિય]ફાટેલી જગા પર મૂકે બીજા પુંછ થાંભલે ટેકે
ઘેર ડું [] જુઓ સ્વથિર વૃદ્ધ (બૌદ્ધ). થુહાર .અવાજ(૨)ફિટકારલા.] -રી સ્ત્રી [2] સ્થવિરા; ભિક્ષણી યુવેર પં; સ્ત્રી થેરિ; શૂવર
થેલી સ્ત્રી [ ]િ કોથળી-લે મેટી યૂ અત્રિાસર. નિહિમ= થંકરવA] થેલી; કેથળો
ઘૂંકવાને અવાજ, શૂઈ સી. રમતમાં, થંકાર પું] થેઈ કાર યૂ કરીને તેમાંથી વિરામ બતાવતો થોક પુસ્ત્રો[, વજાડે ખરકલ. ઉગાર; તે વિરામ. ન્યૂ અ જુઓ યૂ ડી સ્ત્રીનાને ખરકલ. ડે !મેટે યૂથો પુત્ર હિંતુરd] કૂચે (૨) રૂંછું
ખરક. ૦બંધ વિ૦ જથાબંધ:પુષ્કળ ધૂમડું ન કિં. રૂંવ કણસલું, પ્રા. ચં] થડાબેલું વિ૦ થોડું બેલનારું કણસલાનો જથ્થો
થર્ડ વિ. લિ. રસ્તા પ્રા. થવા(--1)] ભૂલ નહિં, તૂરુબાજરી વગેરેનાં કણસલાં અ૫ (ઘણુંથી ઊલટું) ઉપર થતી નાનાં ની રવાંટી. -લિટું થોથ સ્ત્રી પોચ; કણ વગરની ડાંગર નવ, લિયો મું. બાળકની જીભ પર થથર સ્ત્રી મેં પરને સેજે અને ફિકાસ થતો એક રોગ
થોથવાવું અ૦િ [૩૦] તતડાવું થેલી સ્ત્રીશ. શુલ્લી)ઘઉં વગેરેના ભરડેલા થોથારિયું ન થયું; નકામું પુસ્તક
કકડા કે તેની વાની-લું ન લોટને શું ન પેલે સળેલો કણ (૨) ફાટેલું
ચાળવાથી નીકળેલ છાલા વગેરેને ભૂકે તૂટેલું કે લખાણની દૃષ્ટિએ નકામું પુસ્તક થુવર પું; ત્રીજુઓ યુવેર) એક કાંટાળી થભ પંકિં. સ્તોમગ્રા. I] અટકવાપણું વનસ્પતિ
અંત. ૦ણ સ્ત્રી ના ટેકણ અહિંગણ. ઘૂંક ના ,શુક(સં.ધૂત)]ધૂ કરી મેંમાંથી
૦વું અક્રિકઈ ક્રિયા કરતાં અટકવું; ફેંકાતી લાળ (૨) મોંમાં ઝરતી લાળ, ૦૬ વિરામવું (૨) રાહ જોતાં ઊભા રહેવું સક્રિત થૂક બહાર ફેંકવું
, બેટી થવું થિઈ અરવ૦નાચને અવાજ(૨)બાળકને ભાત-ભિયા) ડું બ૦ વ૦ [. સ્તો]
ઊભું કરતાં બેલા ઉદ્ગાર. કાર પુત્ર મૂછના બને છેડા આગળ ગાલના ભાગ થકાર નાચતા તાનના ધ્વનિ
ઉપર વધારેલા વાળના ગુચ્છા થેક સ્ત્રી એક છોડના મૂળમાંથી મળતો થેર () પં. [૩. થો] એક કાંટાળી જુવાર જેવો ખાવાને પદાર્થ
વનસ્પતિ; શૂવર થેકડે ૫૦ ફૂદક ઠેકડે
ચૅરિયમ સ્ત્રી છું. એક ધાતુ ટિકા થવું અક્રિટ છલંગ મારવી (૨) સક્રિટ રિચ (થ)થોરનું એક છૂટું હિંગલુંટેકવું, –ને ફૂદી પાર કરવું
થોરી ('સ્ત્રી, એક જાતનો થોર; ફફડે થેપ સ્ત્રી (થાપવું' ઉપરથી જાડું લીંપણ; (૨) તે ઘરનાં ઝુંડ કે ઊગેલી જગા
જાડે લેપ. હે પુંજાડે (૨)ઉખડેલા લિ () ૫૦ લાગ; અનુકુળ સમય કે લેપને પોપડે. ૦લી સ્ત્રીલદાને થેપીને ઘડી; મેખ; તક બનાવેલી થપોલી. ન થેપીને બના. થેલિયું (થ) નવ એક પાત્ર- બેઘરણું વેલી ચીજ; પિલું (૨) એક વાની. ૦૬ થેલે () ૫૦ લિ. છૂઢ ઉપરથી) શરીસક્રિ જાડું લીંપવું; થેપ કરવો (૨) ને લબડી પડેલે ભાગ [થપ્પડ
લેદાને ધીમે દબાવી દબાવીને ઘાટ કરવો . (થો) સ્ત્રી[રવO] જોરથી મારેલી
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫૮
ગાળ
દ [. તાલુસ્થાની ત્રીજી વ્યંજન દક્ષિણ મું. [i] પૃથ્વીના ગેળાને -દ વિ(ઉપપદ સમાસને અંતે) આપનાર દક્ષિણ તરફને ભાગ એ અર્થમાં. ઉદા. “સુખદ
દક્ષિણ વિ. દક્ષિણનું, -ને લગતું (૨) દઈ સ્ત્રી [. તૈ] જાણે સાથે શત્રપ્રભાં પંદક્ષિણ દેશનો રહેવાસી, મહારાષ્ટ્રી
કોણ જાણે દૈવ જાણે એ અર્થમાં (૩) સ્ત્રી દક્ષિણી – મરાઠી ભાષા દઈ (ને) દેવુંનું અશ્ક (૨) ટપ,ધબ, થડ, દક્ષિણેત્તર વિ૦ કિં.] ઉત્તરથી દક્ષિણ ઇજેવા રવ સાથે, એવો અવાજ કરીને, સુધી જતું તે સાથે; ઝટ, ઝટ દઈને
દખ ન૦ જુઓ દુઃખ જિમણી બાજુનું દઈરાત સ્ત્રોત્ર દેવ (જેમ કે, “મારે દઈરાત દખણાતું-૬) વિર દક્ષિણ તરફનું (૨)
ત્યાં જાય છે!'= દેવ લઈ જાય તો જ; દખણું વિ૦ (૨) ૫૦ જુઓ દક્ષિણી નહિ તો કોણ જાય છે! હું તો નથી જતો) દખમું ન [f. હવે પારસીઓનાં દક્ષ વિ. હિં] ચતુર; પ્રવીણ (૨) ૫૦ શબને ઠેકાણે પાડવાનું સ્થળ ઉમાના પિતા
દખલ સ્ત્રી [.વચ્ચે પડવું –દરમિયાનદક્ષણ અ. જુઓ દક્ષિણા
ગીરી કરવી તે (૨) નડતર; પજવણ; દક્ષણું વિ૦ જુઓ દક્ષિણી
ગોદ. ૦ગીરી સ્ત્રી [ +1. નીરી] દખલ દક્ષિણ વિ૦ લિં] જમણું (૨) સ્ત્રી, પૂર્વ
કરવી તે દિશા તરફ મોં રાખતાં જમણા હાથ દખિયું વિ૦ જુઓ દુખિયું તરફની દિશા (૩) પુંદક્ષિણ દિશામાં દખણ સ્ત્રીજુઓ દક્ષિણ (૨) ૫૦ આવેલે દેશ (૪) ત્રણ અગ્નિમાંનો એક. દક્ષિણ દિશામાં આવેલા દેશ; મહારાષ્ટ્ર ગેળ(-ળાર્ધ) મું. પૃથ્વીના ગોળાને દગડ કું. [. ૩૪] પથ્થર પહાણે વિષુવવૃત્તથી દક્ષિણને અર્ધગોળ; દક્ષિા દગડ વિ૦ દગલબાજ; લુચ્ચું. -ડાઈ સ્ત્રી ણાઈ. ૦ધ્રુવ j૦ ઉત્તરધ્રુવ જે દક્ષિણ- (કામની) હરામખરી; લુચ્ચાઈ માં આવેલે ધ્રુવવત તા. ૦વૃત્ત નવ દગડાએથ સીટ ભાદરવા સુદ ચોથ;
“ઍન્ટાર્ટિક સર્કલ; દક્ષિણ ધ્રુવથી ગણેશચોથ - રવા સુધીને વલ પ્રદેશ
દગડી સ્ત્રી નાનું દગડું. - ૧૦ હે; દક્ષિણ સ્ત્રી [] ધાર્મિક ક્રિયાને અંતે ગચિયું (૨) ભારટિયાના થાંભલાની બ્રાહ્મણને અપાતું દાન
ઉપરનું આધારરૂપનાનું લાકડું કે પથ્થરનું દક્ષિણાચલ પે લિ.દક્ષિણ દિશામાં એસ. -ડે પુત્ર પથરો (૨) મોટું ઠંડું કપેલો પર્વત – મલયાચલ
દગદગપું શ ક,વહેમ;વસવસે દક્ષિણાપથ કું. લિંવિધ્યાચળથી દગલબાજ વિ. [મ. ઢાઢ--9. ,
દક્ષિણને પ્રદેશ દક્ષિણ હિંદ તિરફનું સ્ત્રી જુઓ દગાબાજી દક્ષિણાભિમુખ વિ. [] દક્ષિણ દિશા દગાખેર વિ[1. + વર), નરી દક્ષિણાયન ન. [f. સૂર્યનું કર્ક રાશિમાં સ્ત્રીજુઓ દગાબાજ, –
જવું તે (૨) કક સંક્રાંતિથી મકર દગાબાજ વિ. [fi, + વાગ] દગો સંક્રાંતિ સુધીનો સમય
કરનાર છે સ્ત્રી દગો કરે તે
Sાશ
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫૯ દશે કું. [l. ] છળ કપટ (૨) દડૂલી સ્ત્રીનાને દડૂલે દડી.-લે પું વિશ્વાસઘાત
રમવાને દડે [૫.] દગ્ધ વિ. [i] બળેલું; દાઝેલું
દડે પૃ. [દડવું” ઉપરથી] ગોળાકાર ચીજ દઝાડવું સક્રિ[. હું પ્રા. ] દાઝવુંનું (ખાસ કરીને રમવાની તે) પ્રેરક
[ ઊંડે સંતાપ દણું ન૦ જુઓ ડણું ડેરો દઝાડે(-) j[દઝાડવું' પરથી]બળતરા, દત્ત વિ[6.]આપેલ(૨) પુંવદત્તાત્રેય(૩)ન દડિયું વિ. [જુઓ દઝાડવું અડધું પડધું પૂર્વજન્મમાં કરેલું પુણ્યદાન.૦૭ j[i.] બળેલું (૨) ખેાયણું
શાસ્ત્રવિધિ પ્રમાણે પિતાને કરેલ બીજાદરણ, ૦, ૧ખાળ, જાજરૂવિ (૨) ને પુત્ર. -ત્તાત્રેય ૫૦ કિં.) એઋષિ
ન [ડાટવું” ઉપરથી] જુઓ ડિટણમાં - વિષગુના ચોવીસ અવતારમાંના એક દરવું અકિંગ દટાવું ગરક થવું
દદડવું અક્રિટ રિવ૦] દદુડી પડવી દતર નવ જુઓ ડટંતર
દદામું ન હિં. ] લડાઈમાં લશ્કરને દટાવવું સક્રિ, દટાવું અદ્ધિ દાટવુંનું મોખરે વાગતું નગારું; મેટે કે
પ્રેરક અને કર્મણિ થતો નાશ; દાંતર દડી સ્ત્રી, નાને દડો.-ડે ૫૦ દડદડ દક્ત વિ૦ દટાયેલું; ડટણ (૨) નટાવાથી ઊંચેથી પડતી મેટી ધાર દો ! [જુઓ દાટવું] ઢો; દાટ (૨) દક સ્ત્રી નિં. ચામડીને એક રોગ-દરાજ મોન્ટેસોરી બાલમંદિરમાં વપરાતી ઘાટીલા દધિ નવ [G] દહીં
દાટા જેવી આકૃતિનું સાધન . દધિ પું[. વષિ સમુદ્ર. ૦જા, સુતા દડ પં; ન ઝીણી ધૂળ '
સ્ત્રી સમુદ્રમાંથી જન્મેલી – લક્ષમી દડધે ૫૦ લિ. ટૂંઢ ઉપરથી] ઘણું જાડું દધીચ(ચિ) ૫૦ કિં.] વજ બનાવવા અને ભારે વાસણ
પિતાનાં હાડકાં આપનાર પ્રસિદ્ધ કષિ દડદડ અ રિવ૦] પાણું પડવાને એ દન ૫૦ લિં. વિન] + દિવસ. -નિયું ન અવાજ (૨) ખળ ખળ (આંસુ)
એક દિવસનું મહેનતાણું-મરી (૨) દડબ સ્ત્રી દડબું (૨) જુઓ ગડબ રેજનું ઘરાક દડબડ (દડબડ) અ રિવ] દેડવાને દૂન સ્ત્રી [ā] રાક્ષની માતા-કશ્યપની અવાજ.-ડી સ્ત્રી ઉતાવળી દોટ
સ્ત્રી. ૦૪ કિં. પુંદાનવદૈત્ય દડબવું સકિ. દાબીને- ઠાંસીને ભરવું દ(પ) પુત્ર જુએ દુપટ્ટો કીમતી દડબું ન દડબ; હે; ચોસલું
લૂગડાં બાંધવાને કકડ (૨). કીમતી દડમજલ સ્ત્રી કેઈ જગાએ અટક્યા લૂગડાંને ગાંસડે
વગરની મજલ (૨) અ અટક્યા - દફતર નવ [.] કામકાજનાં કાગળિયાં, વિસામો લીધા વિના
ચોપડા વગેરે(૨)કાર્યાલય (૩)વિદ્યાથીની દડવું અક્રિ. [રવ૦] દોડવું (૨) ગબડવું પડીઓ રાખવાની થેલી;પાકીટ.૦ખાનું દડિયે પું[૩. સુંઠું = ડાલી] પડિયે ન+ાં. વાન દફતરે રાખવાની જગા. દડી સ્ત્રી, નાને દડે (૨) ચીંથરાં લપેટી -રી વિ. [ ] દફતરનું, -ને લગતું
બનાવાતી દડી (૩) બાંધ; ઘડતર. ઉદા. (૨) ૫૦ દફતર લખનારે કે રાખનારે
બાંધી દડી, બેઠી દડી (નું માણસ) દફન ન. [..] મુડદાને દાટવું તે. -નાવવું દડુકાવવું સક્રિદડૂકવું(૨) દડૂકવું નું પ્રેરક સકિઠું દાટી દેવું દંડૂક(દક) અ [રવ૦]. ૦વું સક્રિ દરે વિ૦ [. A વિખેરી નાખેલું (૨) (હુક્કો) દડૂક દડૂક કરો
નાશ કરેલું (૩) માંડી વાળેલું પતાવેલું
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬૦
દરમ્યાન
દફે સ્ત્રી જિ. મë વાર. ઉદા. બે દફે. દમિય–ચેલ વિ૦ જુઓ દમલું એિવું
વેદાર ! [+#ાર] લશ્કરની નાની દસ્થ વિ. હિં. દમવા ગ્ય કે દમી શકાય ટુકડીને ઉપરી
દયા સ્ત્રી ]િ કૃપા કરુણા. ધર્મ ! દબડાવવું સરકિટ ધમકાવવું
પ્રાણું ધર્મ પ્રત્યે દયાભાવ. નિધિ પું દબડું ન૦ સિર દડબું ઢેકું ચોસલું દયાને ભંડાર-ઈશ્વર. મણું વિટ રાંક; દબદબો ! [1] ઠાઠમાઠ; ભપકો; દમામ ગરીબ; દયા ઊપજે એવું. ૦મય વિત્ર દબવું અ૦િ જુઓ દબાવું (૨) નરમ દયાથી ભરપૂર. વિ દયાથી પીગળી થવું; નમવું – તાબે થવું
ગયેલું. ૦૭ લિં], વંત, ૦વાન, ૦ળ, દબાણ ન દબાવવું તે (૨) ભારyવજન (૩) oળ વિ. દયાવાળું; કૃપાળુ દાબ; અંકુશની અસર [લા.]
દયિત વિ૦ કિં. પ્રિય (૨) . વલ્લભ; દબાવવું સત્ર કિડ, દબાવું અ કિ. પ્રીતમ. -તા સ્ત્રી [.] પની દાબવું નું પ્રેરક ને કમણિ
દર ન૦ [] બારણું; દરવાજે દબેલ(-) વિ. દિબવું ઉપરથી] દબી દર ૫૦ ભાવ; કિંમત (૨) અ. દરેક
ગયેલું(૨)આભાર તળે આવેલું ઓશિયાળે દર નવ લિં] નઈ પ્રાણીએ જમીનમાં દબે પુંછ એક જાતની ખાંડ
રહેવાને કરેલું કાણું - છિદ્ર દમ પં. [A] શ્વાસ (૨) (ધૂમ્રપાનનો) દરકાર સ્ત્રી [૪] પરવા; કાળજી; તમા
સડા (૩) શ્વાસનો એક રેગ (૪) દરખાસ્ત સ્ત્રી [. નમ્રતાથી કહેવું તે; પ્રાણવાયુ જીવ (૫) [લા] સત્વ; શક્તિ; અરજી (૨) મંજૂરી માટે રજૂ થતી પાણી (૬) ધમકી; સજાની શેહ
સૂચના પ્રસ્તાવ [જગા; દરહ્યા દમ ૫૦ લિં] ઈદ્રિયને દમવી-તાએ રાખવી દરગાહ સ્ત્રી [૪] પરની કબરની તે; દમન
દરગુજર વિ[.માફ કરેલું સાંખી લીધેલું દમક સ્ત્રી ઘમક ચમક; ઝળક; તેજ. દરવા સ્ત્રી જુઓ દરગાહ [કરનારે ૦વું અ૦ કિ ચમકવું (૨) (નગારું)
દરજી ! [1] લુગડાં સીવવાને બંધ વાગવું; મકવું
દર( જો) ૫૦ [ગપાયરી; કેટી; કક્ષા દમડી સ્ત્રીપ્રિ. ટમ (ઉં. ટ્રમ)] પિતાને (જેમ કે, કેટલેક દરજજો; વાત એટલે ચેથે ભાગ
દરજજે ગઈ) (૨) હેદો; અધિકાર દમદાટ પુ. વિ.મમ = ઠાઠ કરો દરદ નવ [જીએ દઈ દુઃખ; પીડા દમદાટી સ્ત્રીદિમદાટી ધમકી ને ડરામણી દરદાગીને પુપિસેટકે અને ઘરેણુંગાંઠું દમન નો કિં.] દમવું-પીડવું તે (૨) દરદી વિ૦ દરદવાળું માં
દબાવવું; કાબૂમાં રાખવું તે. નીતિ સ્ત્રી દરબાર પું; સ્ત્રી [] જસભા-કચેરી દબાવીને-ગમે તેમ પીડીને વશ કરવાની (૨) પુંઠાકર; રાજા. ૦ગઢ પુંશજાને
નીતિ; રિપ્રેશન” [ક્ષણે ક્ષણે મહેલ. સાહેબ પંશીખ ધર્મગ્રંથ. દમબદમ અ. uિ. દરેક શ્વાસની સાથે -રી વિ. દરબારનું-ને લગતું (૨) દમયંતી સ્ત્રી લિ.) નળરાજાની સ્ત્રી | દરબારને રાજપુરુષ દમલું(લેલ) વિદમના રોગવાળું;દમિયલ દરભ j૦ જુઓ દર્ભ.-ભિય પે હલકી દમવું સ૦ કિ લિ. મ] (મનને) મનાતી વણેની મરણક્રિયા કરાવનાર દબાવવું–કાબૂમાં રાખવું (૨) દુ:ખ દેવું બ્રાહ્મણ પીડવું
ભિપક દરમાયો [ માહ) માસિક પગાર દમામ યું. [f. હેમામા=બત] દબદબ દર મયાન [.], દરમ્યાન અ૦ અમુક
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________
३११
દરમ્યાનગીરી
દલાલી સમયની અંદર. ગીરી સ્ત્રી મારફત; દરેડ (7) પુંજુિઓ દરોડા) ધાડ વચ્ચે હેવાપણું
હિંમેશ દદ ન [fr] જુઓ દરદ(૨)લાગણી પ્રેમ. દરરોજ અ. દિર રેજ] હરજ; રે; નાક વિ. [૪] દુઃખથી ભરેલું. -દી દરવાજે ! [1] મોટું બારણું કે ફાટક વિ દઈવાળું; દરદી દરવાન પું[Fા. વાન ] દરવાજે દર ૫૦ લિ.) દેડકે - સાચવનારે દ્વારપાળ
દપ ૫૦ [i] ગર્વ અહંકાર દરવેશ ૫૦ [] ફકીર
પણ ન સ્ત્રીલં.)ખાપ; ચાટલું આરસે દરશ ન જુઓ દર્શન [૫]. વન દર્શન દર્પિણી વિસ્ત્રી દર્પવાળી દર શનિયું ન હિં, ની] સ્ત્રીઓ અને દર્ભ પુડિં. એક વનસ્પતિ-દરભર્ભા
બાળકોને કાંઠે પહેરવાનું એક ઘરેણું સનન+માનદર્ભનું બનાવેલું આસન રાખ સ્ત્રી. [ઉં, દ્રાક્ષ] દ્રાક્ષ
દર્યાફિકૃત) [av] સ્ત્રીજુઓ દરિચાફમાં દરાજ સ્ત્રી દાદર; ચામડીને એક રોગ દશ પં. કિં. દેખાવ દરાજ સ્ત્રી [સ. ન લાકડામાં ખોભણ દશક વિ. સં.) દેખાડનારું (૨) જેનારું _પાડવાનો સુથારને રદ
દર્શન ન. હિં. જોવાની ક્રિયા (૨) ભક્તિદરિ સ્ત્રી લિં) ગુફા
ભાવથી જોવાની ક્રિયા (૩) દેખાવ (૪) દરિદ્ર વિ૦ કિં.] ગરીબ કંગાળ (૨) એદી
શાસ્ત્ર (ષટદર્શન) (૫) રુચિ, શ્રદ્ધા. જિન] (૩) સ્ત્રી ન૦ +દારિદ્ર; દળદર. તા
શાસ્ત્ર ન ફિલસૂફી -નાકાંક્ષી વિ. સ્ત્રી. શ્રી વિ. જુઓ દરિદ્ર
[+આકાંક્ષી] દર્શનની આકાંક્ષાવાળું. દરિયાઈ વિ. [1. દરિયાનું,ને લગતું(૨)
-નાતુર વિ૦ [+આતુર દર્શન કરવા સ્ત્રી, એક જાતનું રેશમી કાપડ
માટે આતુર.-નાથી વિ. [+ અથી) દરિયાદિલ વિન્દરિયા જેવા ઉદાર દિલવાળું.
દશનની ઇચ્છાવાળું. -નિયું ન૦ જુઓ ની સ્ત્રી વિવેક; વિચાર
દરશનિયું, –ની વિ૦ પ્રગટ; ખુલ્લું દેખાતું દરિયા (ફત) સ્ત્રી [.વત] દફ
(૨) વિ૦ સ્ત્રી જોતાવેંત શિકારવાની દરિયામહેલ પુત્ર નદી કે દરિયાકિનારે (હુંડી). -નીય વિ. [ā] દેખવા ગ્ય;
બાધેલે મહેલ દરિયાવ [ $1. રિયા , દિલ, દિલી
સુંદર, નેંદ્રિય સ્ત્રી લિં. આંખ જુઓ દરિયે, દરિયાદિલ, દરિયાદિલી
દર્શાવવું સર્કિટ કિં. દુશ ઉપરથી]દેખાડવું;
બતાવવું દરિયે [1. રિયા સમુદ્ર (૨) ખૂબ વિસ્તાર કે ઊંડાણવાળું કોઈ પણ લિ.].
દશી વિ૦ કિં.] (સમાસને અંતે વપરાય દરી સ્ત્રી, કિં. ગુફા; દરિ
છે,જેનારું. જેમ કે, દૂરદશ(૨)બતાવનારું દરેક વિ૦ દિર+એક] જુઓ હરેક
દલ ન૦ કિં. પાંદડું (૨) ફૂલની પાંખડી (૩) દરેડવું સત્ર ક્રિ. [દડો' ઉપરથી] વાવવા
સૈન્ય (૪) જાડાશ; ઘનતા [કરવા તે માટે દાણાનો દરેડ કરો
દલન ન [] દળી નાખવું ચૂરેચૂરા દરેડે પુત્ર [ઉં, બિ) ધારા રે
દલપતિ પુત્ર સેનાપતિ દરેક સ્ત્રી ઉં. ટૂર્વા એક વનસ્પતિ-ધરો.
દલવાડી ૫૦ લિ. ૪િ (માટીનું ઢેકું) આઠમ સ્ત્રીત્ર ભાદરવા સુદ આઠમ
ઉપરથી] ઈટ પકવનાર (જ્યારે સ્ત્રીઓ દરની પૂજા કરે છે.);
દલવાડું ૧૦ (મરેલા ઢેરના બદલામાં) ધરો આઠમ. ઈ સ્ત્રી દર
ચમારને ત્યાંથી મળતું ચામડું દરેગે પુંજીઓ દારગતપાસ રાખનાર દલાલ j[. સ્ટી) સાટુંગઠવી આપનાર; અમલદાર
મારફતિયો (૨) ભડે ફૂટછે. -લી
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________
‘દલાલું
દસ્તાવેજ સ્ત્રી [. હા] દલાલનું કામ મારફત દશહરા ન [ā] જેઠ સુદ પડવાનું ગંગા(૨) દલાલ તરીકેનું મહેનતાણું; હકસાઈ. જન્મનું પર્વ (૨) દશેરા -હુ ન૦ દલાલનું કામ
દશા સ્ત્રી [.) ગાડી ઊજવા પડામાં ઘલાતી દલિત વિ.]દબાયેલું કચરાયેલું; પીડિત તેલવાળી ચીંદરડી (૨) કપડાંની આંતરી,
-તેદ્ધાર . [૩] દલિતોને ઉદ્ધાર દશી (૩) સ્થિતિ; હાલત (૪) મનુષ્યના દલીલ સ્ત્રી[] (વાતના ટેકામાં દર્શા- નસીબ પર મારી માઠી અસર કરનારી
વેલ) સબબ. બાજી સ્ત્રી સામસામી ગ્રહાદિની સ્થિતિ (૫) પડતી હાલત દલીલની ફેંકાફેંકી
દશાનન ! [4] રાવણ દલો ૫૦ [૨, શુ= ટોપલો) થાપણ; પૂંછ
દશાવતાર ૫૦બ૦૧૦લિ.]વિષ્ણુનાદશ અને દવ ૫૦ લિં) વન (૨) દાવાનળ (૩)
વતાર(મસ્ય, કૂર્મ, વરાહ, નૃસિંહ, વામન, સંતાપ લિ.] દવરાવવું સક્રિો [દાવુંનું પ્રેરક] નર
પરશુરામ, રામ, કૃષ્ણ, બુદ્ધ અને કલિક) દેખાડ; આધાન કરાવવું (પશુમાં)
દશાશ્વમેધ ૫૦ ]િ કાશી પ્રયાગ વગેરે
સ્થળેમાંનું એક તીર્થસ્થાન (ત્યાં દસ દવલું વિ૦ અળખામણું; અણમાનીતું
અશ્વમેધ થયા હતા એવી પુરાણકથા છે) દવા [], ઈ [] સ્ત્રી સડક ઔષધ
દશાંશ કું. લિં] દશમો ભાગ (૨) વિ. (૨) ઉપાય; ઇલાજ [લા. ખાનું ન
(૩) નવ દાકથી ગણાતું (અપૂર્ણાંક)[...] ઔષધાલય
અપૂર્ણાકન સિમલ ફેકશન’[ગ.] દવાત પું. [૪] (શાહીનો) ખડિયે
પદ્ધતિ સ્ત્રી વિવિધ પરિમાણેને દશકદવાદારૂ,દવા પાણી નબળવઓસડસડ દવાવાળે ૫૦ દવાઓ વેચનારે કૅમિસ્ટ
થી ગણવાની કોષ્ટક પદ્ધતિ; “ડેસિમલા
સિસ્ટમ ગિ.]. બિંદુ નવ દશાંશનું શ સ્ત્રી+દિશ; દિશા પિ. દશ વિ૦ કિં. રાન; પ્રા. હસ] ૧૦. ૦૭
ચિહન-ટપકું [..] [આંતરી દશા પં. નિં.] દશકોદશને જશે (૨) સંખ્યા
દશી સ્ત્રી હિં. શા ઉપરથી) કપડાની
દશેરા સ્ત્રી- જુઓ દશરા લેખનમાં એકમથી આગળનું બીજું
દશે દિશ અવ દિશ+દિશા બધી દિશામાં સ્થાન [..]. ૦૭ધ(૦૨) ૫૦ જુઓ દશગ્રીવ. કઠો પુત્ર દશક (૨) દશ વર્ષને
દસ જુઓ દશ સ્ત્રી અને વિવે
દસકત ૫૦ [. ટુરતવૃત અક્ષર; હરફ સમચ. ગ્રીવ ૫૦ [.] દશ માથાવાળે -
(૨) અક્ષરનીલખાવટ (હાથની)(૩) સહી રાવણ. દિશ (શા) સ્ત્રી ચાર દિશા,
દસકો જુઓ દશકે ચાર ખૂણા, આકાશ તથા પાતાળ એમ
દસમું ન જુએ દશમું દશ દિશાઓને સમૂહ 1 [હાર
દસ-સે)રા સ્ત્રી જુઓ દાર દશન કું. લિ.) દાંત. ૦૫ક્તિ સ્ત્રી દાંતની દશમ વિ[i.]દશમું(૨)સ્ત્રી ૫ખવાડિયાની
દત પું, જુઓ દસકત દશમી તિથિ. દ્વાર ન બ્રહ્મરંધ્ર તાળવું.
દસ્ત ! [1] હાથ (૨)ઝાડે; જુલાબ -મી સ્ત્રી (ઉં.) દશમ
રેચ. કારી સ્ત્રી [+[. શારીહાથની દશમી સ્ત્રી દુધે બાંધીને બનાવેલી રોટલી
કારીગરી
બેડ પેન દશમું ન મરણ પછી દશમે દિવસે દસ્તાનું ન દસ્ત - ઝાડ ઝીલવાનું વાસણ; કરવાની ક્રિયા
રિાજા દસ્તાવેજ પુંછે. [1] લેણદેણ વગેરે દશરથ પંકિં. રામના પિતા-અયોધ્યાના સંબંધી લખત (૨) આધારભૂત એવું દશરા પું; સ્ત્રીત . તરીë] આ સુદ કઈ પણ લખત. -જીવિત્ર દસ્તાવેજનું, દશમ; વિજયાદશમી
–ને લગતું કે તેના આધારવાળું (૨) લેખી
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________
દસ્તૂર
દસ્તૂર પું॰[l.]રિવાજ;ધારા(૨)કાયું;કર (૩) પારસીઓના ગાર. “રી વિશ્વસ્તરને લગતું (૨) સ્ત્રી॰ હકસાઈ; દાપું; સુખડી દસ્તા પું॰ [ા,] ખાંડણીના દાંડે; પરાઈ
(૨)હાથા (૩) ચાવીસ કાગળની ચેકડી; ધા (૪) સિપાઈએની અમુક સંખ્યાની ટુકડી *સ્યુ પું॰ [સં.) ચાર; લૂંટારા (૨) અનાય લોકાની એક જાતના માણસ દુહન ન॰ [i.] દહવું–-બાળવું તે. ક્રિયા સ્ત્રી (રાખ) ખાળવાની ક્રિચા દેહવું સક્રિ॰[સં. રહ] ખાળવું [સગો દહાડાવાળી વિ॰ સ્રી॰ [જીએ દહાડા] દહાડિયું વિ॰ (૨) ન૦, ચૈા પું॰ [દહાડા’
ઉપરથી] રાજે કામ કરનારું માસ દ્રુહાડી સ્ત્રી[દહાડા ઉપરથી]રાજિંદુ મહેન તાણું(ર)અ॰રાજ.૦૪હાડી અ॰રોજેરોજ દહાડા કું॰ [સં. વિલ; પ્રા. મિઢ, ફી] દિવસ; વાર; તારીખ; તિથિ (ર) મરનાર પાછળ કરવામાં આવતું જમણ (૩)[લા.] વખત; સમય (૩) ભાગ્ય; સિતારા. [દહાડા રહેવા = ગભ રહેવા]. ૦પાણી નખ૧૦ મરનાર પાછળ જમણ દેહી' ન॰ [તું. વૃષિ] દૂધ જમાવતાં થાય તે દહીત(-થ) ન[ાં.સિર; કે વૃચિર] એક જાતની જાડી પાચી પૂરી દહી દૂધિયું વિ॰ દૂધ-દહીં બંનેમાં પગ રાખનારું; અને પક્ષ સાચવવા ઇચ્છનારું દહીવડુ' ન॰ દહીંમાં પલાળેલું વડુ દહેજ સ્રો॰ [hī.] જીએ દેજ દહેશત સ્ત્રી [મ. હરાત] ખીક; ભય દળ ન જુએ ક્લે (૨) એક મીઠાઈ દળણું ન॰ દળવાની વસ્તુ -અનાજ દળદર ન॰[i. યાāિ] દરિદ્રતા; ગરીબી (૨)
.
આળસ; એદીપણું. “રી વિ૦ દળદરવાળું દળદાર પું॰ દળવાળું; જાડુ (૨) ભારે ઢળઢી વિ॰ દળારી; દરિદ્રી દળવાદળ ન॰તેાફાનનું વાદળ (૨) લશ્કર દળવું સક્રિ॰ [i. ā] પીસવું; ઘટીમાં નાંખી ભૂકો કરવા (અનાજ ઇના)
દતૂસળ
ઢળાઈ સ્રી,-મણુ ન॰દળવાનું મહેનતાણું દુગ વિ॰ [ા.] દંગ; ચકિત દંગલ પુંજૈન॰ [ા.] ટટા; તકરાર (૨) કુસ્તી (૩) કુસ્તીની હરીફાઈ (૪) અખાડા દુગા પું॰ [ī. વા] તાફાન; ખખેડા; હુલ્લડ (૨) ખ’ડ; ફિતૂર. સિાદ પું૦ લડાઈટ ટા; હુલ્લડ; ફિતૂર ક્રેડ પું [i.] હાથમાં ઝાલવાની લાકડી (ર)વેત્ર; છડી (૩) શિક્ષા; સા (૪) શિક્ષા તરીકે લેવાતું નાણું(૫)એક જાતની કસરત (૬) ચાર હાથની લંબાઈ જેટલું માપ. [૰પીલવા = દંડની કસરત કરવી ]. નાયકપું[i.]ન્યાયાધીશ(૨)પોલીસના વડા અમલદાર (૩) સેનાપતિ. નીતિ સ્ત્રી॰ [i.] જીએ રાજનીતિ (ર) ન્યાય વહીવટ. ત અ॰[ii]દંડની પેઠે લાંખા યડીને..વત વિ૦(૨)પુંસાષ્ટાંગનમસ્કાર. ॰વું સક્રિ॰ [ä. ö] શિક્ષા-સજ્જ કરવી (૨) દંડ કરવા [(એક જેલ -શિક્ષા) દડાખેડી સ્ત્રી વચ્ચે દંડાવાળી પગની એડી દડી પું॰ [i.] દંડધારી સન્યાસી દંડી(-)કા પં[તં. રજૂ]ાડી ટૂંકી લાકડી દડા પુંલ્લિં. ૪) ટૂંકી જાડી લાકડી ડા (૨) મેાઈ રમવાના દડા દ્રુત પું॰ [i.] દાંત. ફૅથા સ્રો॰ મુખપરંપરાથી ચાલતી આવેલી વાર્તા. ધાવન ન॰ [સં.] દાતણ; દાંત સાફ કરવા તે. પત્ર ન॰ [i,] કાનનું એક ઘરેણું. મજ્જન ન॰ દાંત માંજવાની ભૂકી - ઔષધિ. વૈદ્ય પું॰ દાંતના વૈદ્ય, સ્થાની વિદાંતની મદદથી ખેલાતું; ત્ય દ'તારા પું [સં. વૈતાર, પ્રા. અંતર] હાથીદાંતનું કામ કરનારા દંતાળ ન॰ [દંત’ ઉપરથી] ૫ જેટી; ખેતીનું એક એજાર(૨)પું॰ (હળ દંતાળી ઇગ્ના) દાંતા. -ળી સ્ત્રી પજેટી. ઋતુ વિ દાંતા – ફળાંવાળું [(૨) ખરા દતિયા પું॰[દત’ ઉપરથી] દાંતિયા;કાંસકા ઢતી પું॰ [ä.] હાથી [હાથીના દાંત દત્રા(॰ળ,-સળ) પું [É. દ્વૈત+સૂરુ]
૩૬૩
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________
દત્ય
દાણુ દત્ય વિ. [વં] દાંત સંબંધી (૨)દંતસ્થાની. મા. વિવ; (રાય)] દેખાડવું બતાવવું
ૌષ્ઠવ વિ૦ [+g દાંત અને હોઠ ધ્યાન પર લાવવું કહેવું(૨)અઅિસર બંનેની મદદથી ઉચ્ચારાતું. ઉદા. “વ” બતાવવી ગુણ દેખાડ(પ્રાયસારે નહિ) દંપતી નબળવત્ર જિં.) વરવહુ
(૩) દુ:ખ કરવું; પીડા થવી દંભ કું. લિં]. ડેરળ, ઢેગ; –ભી વિ. [.] દાગવું સક્રિહિં, ઢાવ ઉપરથી સળગાવવું; દભવાળું, ઢેગી
પલી ચાંપી ફેડવું દંશ પુંલિં] ડંખ સાપ વગેરે ઝેરી જીવ- દાગીને પુંછ ઘરેણું (૨) રકમ; નંગ
જંતુનું કરડવું તે (૨) કીને; વેર [લા.. દાઘ ૫૦ [] જુએ ડાઘ •વું સકિ દંશ દેવે કરડવું–શીલું દાઘ ૫૦ લિં] બળવું તે; દહન વિત્ર ઝેરીલું
દાજી પુત્ર પિતા કે વડીલ (સંધન). દૂઠ્ઠા સ્ત્રી હિં] મોટા દાંત; દાઢ
દાઝ સ્ત્રી, .ફફા ઉપરથી લાગણી દા વિ. સ્ત્રી [i] આપનારી; દ’ નું સ્ત્રી, અનુકંપા; (૨) ચીડ; ગુસ્સો (૩) હૈષ વેર ઉદા. સુખદા
(૪) દાઝેલ બળેલે ભાગ (ખોરાકમાં). દાઇયણ, દાઇયાણું, દાઈ સ્ત્રી દાયણ; રણું ન દઝાવાય એવું જમીનનું તપવું
ધાવ (૨) સુયાણુપ્રસવ કરાવનારી બાઈ તે. વું અકિટ ઊનું ચંપાવાની અસર દાઈદુશ્મન પં. [a. રામ (વારસામાં થવી (૨) બળવું, સળગવું (૩) (રસોઈનું) હિસ્સેદાર)દુશમન] વારસામાં ભાગીદાર અતિ તાપથી બળવું (૪) મનમાં દાઝ અને દુશમન (૨) વેરવી
હેવી કે ચઢવી; દાઝે બળવું લિ.] દાઉદખાની વિ૦ [4. ઉદ્ +ા, રવાન] એ દાટ વિ. [વા. વટ્ટ] ભરચક; પુષ્કળ, ઉદાર નામની જાતના (ઘઉં કે ચોખા)
મેંઘુંદાટ (અતિશય મધુ) (૨) પુંડા; દાઉદી સ્ત્રી [સ. રાક ઉપરથી] એક ભારે નાશ; ખુવારી
ફૂલઝાડ; ગુલદાવરી (૨) વિ. મુસલમાન દાટવું સત્ર કિટ ખાડે કરી તેમાં માટીથી કે વહેરાની એક જાતનું (૩) નામની ઢાંકી દેવું; દફનાવવું; ગાડવું(૨)તેમ કરીને જાતના (ઘઉ)
સંતાડવું (૩) કાંઈ છૂપો લાભ સંતાયેલ દાક્તર ૫૦ [. ડિકટર' યુરોપીચ વિદક હોવો. જેમ કે, ત્યાં શું દટયું છે કે
પ્રમાણે દવા કરનાર. –રી વિ. દાક્તરનું, ગયો હતો ? લિ.]
–ને લગતું(૨)સ્ત્રીદાક્તરની વિદ્યા કે ધંધો દારી સ્ત્રી [fહં. ધમકી; દાટી દાક્ષાયણ સ્ત્રી વિં] દક્ષની કન્યા નક્ષત્ર દાટે ડું ['દાટવું' ઉપરથી) ડાટ (૨) પાર્વતી
દાડમ ન [ઉં. વાણિ] એક ફળ. કળી દાક્ષિણાત્ય વિ. [4] દક્ષિણમાં આવેલું સ્ત્રી દાડમને દાણે. કડી, –મી સ્ત્રી, (૨) પં. દક્ષિણ દેશને વતની
દાડમનું ઝાડ દાક્ષિણ્ય નો [.] સભ્યતા, વિવેક દાઢ સ્ત્રી હિં, પ્રા. વાઢ] ચપટા માથાને દાખલ વિ. [1. દ્વા]િ અંદર ગયેલું- ' ચાવવાને દાંત. [ સળકવીસ્વાદ
પડેલું (૨) અo બદલે; માટે; પેટે; તરીકે કરવાનું મન થયું. -ઢા ૫૦ બવ વવ દાખલો [. હાઈવ] દષ્ટાંત; ઉદાહરણ લોઢાના દાંતા (કરબડીના)
(૨) અનુભવ; પાઠ; શિક્ષા (3) પુરાવો; દાદા(-હિયા) વિપું દાઢીવાળ-મરદ પ્રમાણ (૪) રીત પ્રમાણે ગણવાની રકમ દાઢી સ્ત્રી [સં. ટાટા . ટાઢિયા]હડપચી -હિસાબ [ગ.]
કે ત્યાં ઊગતા વાળ દાખવવું, દાખવું સ૦ કિ[પ્રા. હવ, દાણ ન [પ્રા. હાળિ] જકાત; હાંસલ ટેલ,
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________
દાણચોકી
ચોકી સ્ત્રી જકાતધર, ટાલ લેવાની જગા. ચારી સ્ત્રીદાણ ભરવાનું ચુકાવવું તે. વ્હીલા સ્રો॰ ગોપીએ પાસે દાણ લેવાની કૃષ્ણે કરેલી લીલા
.
દાણાદાર વિ॰ [ા વાનદ્દ ન ઢાર] દાણાદાણાવાળું; કણકીદાર દાણાપીઠ સ્રી દાણામાર; કણપીઠ દાણી વિ[‘દાણ’ ઉપરથી] દાણનું હકદાર (૨) પું॰ દાણ ઉઘરાવનારા
દાણા પું[7. વાનહ] અનાજ; ધાન્ય (ર) અનાજના પ્ણ (૩) એના જેવા કાઈ પણ કણ (૪) સાગટાંભાજી વગેરે રમતમાં પાસા કે કાડીથી દાવ નાખતાં પડેલા અ’ક.[દાણા વાળવા = વળગણ જોવા કે કાઢવા માથા ઉપર દાણા ફેરવવા]. દૂણી પું॰ અનાજ વગેરે ખારાકના સામાન. પાણી પું; ન॰ ખાવાપીવાનું સાધન (૨) અન્નજળ; નસીબ
દાતણ ન॰ [ફ. તવળ] દાંત સાફ કરવા માટે આવળખાવળ ઇની સાટીના કકડા. પાણી ન॰ દાતણ અને પાણી (ર) તે વડે દાંત મેહુ સાફ કરવાં તે. -ણિયા પું દાતણ વેચનારા
દાતરડી સ્ત્રી॰ [સં. વાત્ર] નાનું દાતરડુ’(ર) દાતરડી જેવા દાંત; જેમ કે, સૂવરની દાતરડી. “હું”ન॰ ધાસ કાપવાનું એક એાર દાતા [i.], ૦૨ વિ॰ આપનારું (૨) દાન કરનારું; ઉદાર (૭) પું॰ દાન આપનારા પુરુષ. “ત્રી વિ॰ સ્રી દેનારી (૨)સ્ત્રી૦ દાતા સ્ત્રી
દ્વાથરા પુંરસાઈમાં વરાળથી ખાવા વાસણમાં વસ્તુને અધ્ધર રાખવા કરાતું . ઘાસ વગેરેનું પડ (ર)તે ખરા (૩) ચડેલું માં [લા]
દાદ સ્ત્રી[ા.] ફરિયાદ; અરજ (૨)ઇન્સાફ ફરિયાદ સ્ત્રી કોઈ પણ જાતની ફરિયાદ દાદર સ્ત્રી [સં. ğ] દરાજ દાદર કું॰ [ત્રા. ઘર] દાદર; નિસરણી. મારી સ્રી॰ દાદરનું નાનું બારણું; છને
૩૬૫
દાન્ત
મેરા પું॰ નિસરણી (૨)નિસરણી ઉપરનું ખારણું (૩) તાળાની અંદરની કળ (૪) એક જાતના તાલ
દાદ્દાગીરી સ્રી[‘દાદા’ઉપરથી] જબરદસ્તી; ખળજોરી; ગુંડાગીરી
દાદી સ્રૌ॰ મા કે બાપની મા; ડિચાઈ દાદુર પું [i.] દેડકા દાદા હું બાપને કે માના બાપ; વડવા
(ર) ગુંડા; જખરદસ્તી કરવાની ટેવવાળા દાધવું અક્રિ॰[f.q=દાઝેલી દાઝવું;બળવું દાધામણુ વિ॰ [તું. વષઁ + બન્યું] અદેખુ
(૨) રડતી સૂરતવાળુ [(૨) ગાંડિયું દાધાર'ગુ' વિ॰ [નં. દ્રુશ્ય ઉપરથી અદેખુ' “દાન [ા.] પ્રત્યચ. નામને લાગતાં તે
રાખનાર, ધારણ કરનાર’ કે તેજાણનાર’ એવા અર્થનું વિ॰ મનાવે. ઉદા॰ ‘ગુલાબદાન’; ‘કદરદાન’
દાન પુંખ′૦ દેશના ચિા; ૧×૧૦=૧૦ દાન ન॰[i.] આપવું તે(૨) ધમ બુદ્ધિથી,
પુણ્યાર્થે આપવુંતે(૩)રમતના આપવાના દાવ;વારા(૪)હાથીના લમણામાંથી ઝરતા
મદ
દાનત સ્ત્રી[ક, વિયાનā] મનનું વલણ; વૃત્તિ દાનપત્ર ન॰ અક્ષિસપત્ર; દાનનું લખાણ દાનવ પું [i.] રાક્ષસ. –થી સ્રી॰ દાનવ
સ્ત્રી; રાક્ષસી(૨)વિ ંદાનવને લગતું;રાક્ષસી દાનાઈ સ્ત્રી [7.] દાનાપણું; ડાહ્યાપણુ
વિવેક (૨) ભલમનસાઈ(૩) પ્રામાણિકતા દાનિશ સ્ત્રી [1.] ડહાપણ, વિવેક. સદ
વિ॰ ડાહ્યું; સમજી; વિવેકી ઢાની સ્રી॰ [hī. વાન] પાત્ર; આલય; –ને રાખવાનું ઠામ, એ અથ'માં નામને અંતે, જેમ કે ચા-દાની, પીકદાની ઇં દાની વિ॰ [.] દાન આપનારું; સખી; ઉદાર. -નેશ(-સ)રી પું॰ લિં. વાન + ફૈર] દાનવીર; મોટા દાની માણસ દાના વિ॰પું॰[ાવાનī]ડાહ્યો;સમજી,વિવેકી દાન્ત વિ॰ [i.] વરા કરેલું;કાબૂમાં આણેલું (૨) સંચમી
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________
દાયું
દાપુ ન॰ [સં. વાવન] હકનું માગણુ; લાગે દાખ પું॰ દાખવું તે; દેખાણ (૨)આગ્રહ (૩) અકુશ; ધાક
ક્રાખડદીખડ અ૦ [‘દાખડ' ('દાખવું' ઉપરથી)ના દ્વિર્ભાવ] છૂપું શ્યું દાબડી સ્ત્રી [મ. બ્લ્યૂ ઉપરથી] નાના દાખડા; ડખી. –ડો પું॰ ઢાંકવાળુ એક જાતનું ધાતુનું પાત્ર; ડખા દાખણિયું ન કાંઈ દાખવા માટેનું વજન દાખવું સક્રિ॰ માનવું; ચગદવું; ચાંપવું
(૨)સખતી કરવી; અંકુશમાં રાખવું [લા.] દાલ પું॰ [i. ]એક વનસ્પતિ – દ દાસ પું॰ [સં. રૂમ્સ; પ્રા. મેં] પૈસા; ધન
(ર) ન॰ કિંમત; મૂલ્ય દામ ન॰[i.] જીએ દામણ(૨)સ્રી૦ માળા. ॰ણું ન॰ [૩. વામળ] ધેાડાં – ગધેડાંના પગ બાંધવાનું દોરડુ .૰ણી સ્ત્રી॰ સ્ત્રીઓના કપાળનું એક ઘરેણું; બધી. હું ન૦ નેતરું; નડી દોરી દામણું વિ[ફે. યાવળ] એશિયાળું; પરવશ (ર) દયામણું; ગરીબ નામદૂપર ન॰ [દામ+દૂષ] ધીરેલાથી બમણું લેવું તે [વગેરેની ચાળ દામન ન॰[ાર] છેડા; પાલવ(૨)અ ંગરખા દામિની સ્ત્રી॰ [i.] વીજળી દાસાદર પું॰ .[તં.] કૃષ્ણ [ભાગ દાય પું॰ [સં.]વડીલેાપા`િત મિલકતમાંના *દાયક વિ॰ [i.] (પ્રાયઃ સમાસને અંતે)
૩}}
આપનાર. ઉદા॰ સુખદાયક દાયકા પું॰ નં. વાન્ ઉપરથી] દસકા દાયજો પું॰ [ત્રા. વાગય = લગ્ન વખતે વરવહુને અપાતું દ્રવ્ય] સ્ત્રીધન દાયણ સ્ત્રી॰ [જીએ દાઈ] સુયાણી દાચભાગ કુંવારસ તરીકેને દાયના ભાગ દાયરા પું॰ [ત્ર, વારહ]સમુદાય; ટાળુ (ર) ડાયરે; રાવણું દાયિની વિ॰ સ્ત્રી જુએ!–દાયી ઢાચી વિ॰ [i.] 'આપનારુ’ એવા અથ'માં સમાસને અતે. ઉદા॰ સુખદાયી
દાવા
•દાર વિ॰ [ī] વાળુ” અ་માં શબ્દને છેડે. ઉદા॰ પૈસાદાર દ્વારકપું [સં.] ખાળક; વત્સ; પુત્ર દારવું સક્રિ॰ [É ° (યુ)] ચીરવું;ફાડવું દ્વારા સ્રો॰ [નં. વાર] પત્ની દારિદ્ર(–દ્રય) ન॰ [i.] દરિદ્રતા; ગરીખાઈ દારુ ન॰ [i.] દેવદારનું ઝાડ (ર) લાકડુ દારુણ વિ॰[i.]નિય; કહેર(૨)ભયાનક;
તુમુલ (૩) તીવ્ર; સખત (') દારૂ [TM.] મદિરા (૨) અટ્રૅક, દારૂખાના વગેરેમાં ફાડાતુ ગંધક અને કાલસા વગેરેનું મિશ્રણ.॰ખાનું ન॰આતસખા”ની ચીજ ગાળા પું॰ દારૂ, ગાળા વગેરે યુદ્ધના સામાન, ડિયા પું॰ દારૂના વ્યસની. નિષેધ પું॰ દારૂ પીવાના નિષેધ-મના; દારૂબંધી. બધી સ્ત્રી॰ દારૂની બધી; પ્રેાહિબિશન’ દારા પું॰ [તુલ] જુએ દરેગે દાર્શનિક વિ॰ [i.] દર્શનશાસ્ત્રને લગતું (૨) પ્રત્યક્ષ (પુરાવા)(૩)પું॰ દૃર્શીનશાસ્ર જાણનાર
દાલચીની સ્ત્રી[[. હારવીની; સં.વાની] તેાનાની એક વસ્તુ-તજ દાલાત પું॰ [ા.] ધરના માટા ઓરડા(ર) ચેક; આંગણું
દાવ પું॰ [l.] રમતમાં આવતા વારે; દા (ર) પાસામાં પડતા દાણા (૩) લાગ; અનુકૂળ વખત (૪) યુક્તિ; પેચ દાલત સ્ત્રી॰ [ત્ર.] નેતરું; ઇજન દાવપેચ્ડ વિ॰ યુક્તિપ્રયુક્તિ દાવાઅરજી સી[ાવા+અરજી ફરિયાદનામું સળગતા અગ્નિ દાવાગ્નિ પું॰ [i.] દેવ; વનમાં એની મેળે દાવાનલ [i.] (-) પું॰દાવાગ્નિ દાવા પું॰ [ા. રમવા] હક; માલિકી (૨) હક મેળવવા સારુ સરકારમાં ફરિયાદ (૩) પ્રામાણ્ય કે પુરાવા હાવાના નિશ્ચય કે તેની રૂએને હક. જેમ કે, હું દાવાની સાથે કહું છું.
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________
દાસ
દાસ પું॰ [i.] સેવક. –સાનુદાસ પું [ + અનુવાસ] દાસના દાસ; અત્યંત નમ્ર સેવક. –સી સ્રો॰ સેવિકા; નાકરડી; લૂડી દાસ્તાન ન૦ [7. યારતન] સધરા દાસ્ય ન॰ [i.] દાસપણું દાહ પું [સં.] ખળવું તે; ખળતરા; અગન દાહ્ય વિ॰ [સં.) ખાળવા જેવું (૨) સળગી ઊઠે એવું
૩૬૭
દાળ સ્રી [મા, કે. વાહિ] કઢાળનું દળ – ફાડિયું (૨) એની ( પ્રવાહી કે ભભરી ) બનાવેલી એક વાની (૩) ગડગૂમડ પર વળતું પડ–ાડુ, બળિયા પું॰ ખ૦ ૧૦ (છેડાં વગરના) શેકેલા ચણા ફ્રાંડ (॰) વિ॰(૨)પું, ગાઈ, ૰ગી,-ડાઈ સ્ત્રી જી ‘ડાંડ’માં દાંડિયારાસ (૦) પું॰ તુએ ડાંડિચારાસ દાંડિયું (૦) ન॰ [વે. વાંકી] ડાંડયું કે તેવું કરેલું વસ્ત્ર
દાંડિયા (૦) પુંજુએ ડાંડિયા દાંડી (૦)સ્રો ન્તુએ ડાંડી (ર) તંતુવાદ્યના તુંબડ઼ા સાથેના લાંમા દાંડા દાંડીકૂચ (૦) સ્ત્રી॰ [દાંડી + કૂ] ઈ. સ. ૧૯૩૦માં ગાંધીજીએ સાબરમતી આશ્રમથી દાંડી ગામ સુધી કરેલી કૂચ દાડા (૦) પું॰ બ્રુ ડાંડા દ્દાંત (૦) પું॰ [નં. વન્ત] દાંત (૨) દાંતે(૩) વેર;કીને!(૪)હાથીદાંત. ઉદ્દાદ્દાંતની ચૂડી. [દાંતે ચડવું = ચર્ચવું; વગેણું થવું] દાંતર(-૩) (૦) વિ॰ [É. વંતુર] હાડ બહાર નીકળેલા દાંતવાળુ’ દાંતા' (૦) વિ॰ દાંતાવાળુ દાંતિયું (૦) વિશ્વ દાંતાવાળું (૨) ન॰ દાંત દેખાડી કરડવા ધાવું તે (૩) છાંયું દાંતિયા (૦)પું૰એકબાન્ધુ દાંતાવાળા કાંસકા દાંતી (૦) સ્ત્રી॰ (‘દાંત’ ઉપરથી] ખેડૂતનું એક વાવણીનું એજાર; ચાએળ(ર)તડ; ફાટ(૩) ઘસરકાને લીધે થયેલા કે દાંતથી મૂકેલા દોરા પરના કાપ. “તે પું કાકર (ર) ખચકા; ખસરકા
દિમાગ
દાંપત્ય ન॰ [F.] દંપતીપણું; લગ્નસંબંધ દાંભિક વિ॰ [i.] દંભી, ડાળી; ઢાંગી દિક સ્રી [સં.] દિશા ફ્રિકામાળી સ્ત્રી॰ એક વનસ્પતિ (ર) તેના
ગુદર જે એસડ તરીકે વપરાય છે દિત સ્ત્રી[મ,]મુશ્કેલી;હરકત(૨)અ ંદેશા; શક (૩) આનાકાની દિક્પાલ(−ળ) પું॰ દિશા અને કાળ દિકપાલ [i.] =ળ હું દિશાના રક્ષક દેવ દ્વિગર વિ॰ [ા.] દીગર; બીન્તુ ; વિશેષ(૨) અ॰ ‘ખીસ્તું કે, વિશેષ લખવાનું કે’ એ અથ માં પત્રની શરૂઆતમાં વપરાતા શબ્દ દિગંત પું॰[સં.] દેિશાના અત; ક્ષિતિજ ગિતર ન૦ [i.] દિશાએના ગાળા (૨) બીજી દિશા દિગ'તરેખા(–ષા) સ્ત્રી ક્ષિતિજ દિગ ંબર વિ॰[H.] દિશાએરૂપી વસ્રવાળુ નગ્ન(૨) એ નામના એક જૈન સ ંપ્રદાયનું (૩) પું॰ દિગમ્બર સપ્રદાયના માણસ દિગ્ગજ પું [સં.) દરેક દિશામા દ્રિકાળ સાથે કલ્પવામાં આવેલા હાથી (ઐરાવત, પુંડરીક, વામન, કુમુદ, અજન, પુષ્પદંત, સાવ ભૌમ અને સુપ્રતીક એ આડ દિગ્ગજો છે) દિગ્દર્શક હું નાટક કે ફિલમનો ડિરેકટર –ન ન॰ [ä.] ક્રિયાનું દાન; રૂપરેખા દર્શાવવી તે (૨) સંચાલન દિગ્મૂઢ વિ॰ [i.] ચકિત; છક દિગ્વિજય પું [i.] ચારે દિશાએ!માં વિજય; સોંપૂણ વિજય હિમૂદ વિ॰ [સં.] દિગ્મૂઢ [ચી દ્વિતિ શ્રી॰ [i.] દેવાની માતા – કારચપની દિન પું॰ [i.] દિવસ. ફૅર પું॰ [i.] સૂર્ય. ૰ચર્યા સ્રો॰[i.] રાજનું કામકાજ, નાથ, મણિ [É.] પું॰ સૂર્ય'. રાત અ દિવસે અને રાત્રે. –ના દિન અ૦ ક્રિને ફ્રિને; પ્રતિદિન દિમાક(-ગ) પું॰ત્રિ. વિમાન] મગજ:બુદ્ધિ (૨) ગવ†; અભિમાન
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________
દિયેર
३६८
દિય(–) પં. હિં, તેવ; 21. વિશ્રાવરને દિવાળી સ્ત્રી, હિં. ઢીપાછી કાઢીવાળ]
નાને ભાઈ. હવટું ન [+ ઉં. વૃત્તિ] આસો વદ અમાસ, દીપોત્સવી(૨)આનંદ દિયર સાથે નાતરું. રિયે ૫૦ દિયર કે મજા ખુશાલી [લા] (વહાલમાં)
દિવેટ સ્ત્રી પ્રિન્ટીવ (ઉં. વીજ)+વષ્ટિ (ઉં. દિયર ! દિયર (૨) (ઉ. ગુજરાત સાથે
)] દીવાની વાટ; બત્તી દિલ ન. [fi] હદયમન, ચિત્ત. [દિલને
ર દિવેલ નવ એરંડિયું, લિયું વિવ દિવેલદરિયાવ શ પ્રઉદાર દિલનો. ગીર
વાળું ચીકણું (૨) દિવેલ પીધું હોય એવું વિ. [] નાખુશ અપ્રસન્ન. ૦ગીરી.
(માં કે માણસ) [લા..—લી સ્ત્રી જેમાંથી સ્ત્રી નાખુશી. ૦ચસ્પ વિનિ.) સારું
દિવેલ નીકળે છે એ બીજ–મોજ. -લે
૫૦ એરડે લાગે – ગમે એવું. ૦ચી સ્ત્રીશેખ;
દિવ્ય વિલંદૈવી અભુત(૨)પ્રકાશમાન; ગમવું તે. ૦દાર વિ૦ પ્રાણપ્રિય(૨) ઉદાર
સુંદર (૩) ન૦ (પ્રાચીન કાળમાં) માણસ (૩) પુંઆશક (૪) ગાઢ મિત્ર (૫) સ્ત્રી,
અપરાધી છે કે નહિ તે નક્કી કરવા પાછું માશક. કબર વિ. [1] દિલનું હરણું
કે અગ્નિ વડે કરવામાં આવતી પરીક્ષા. કરનારું(૨)સ્ત્રી માથક,૦૨બા સ્ત્રી [...]
૦માણ ૫૦ દેવદૂત. ૦ચક્ષુ વિ૦ ]િ નવ એક તતુવાદ્ય. સેજ વિ૦ [...]
દિવ્ય ચક્ષુવાળું (૨) જ્ઞાનચક્ષુ. જ્ઞાન લાગણીવાળું; સમભાવી. સેજી સ્ત્રી,
ન- . દેવી જ્ઞાન કેઈનું દુઃખ જોઈ, દિલમાં થતી લાગણી;
દિશ (-શા) સ્ત્રી [.] બાજુ તરફ પડખું સમભાવ; હમદદ. -લાવર વિ. [+0.
(૨) પૂર્વ વગેરે ચાર દિશા તથા ચાર સાવર] મોટા મનનું; ઉદાર (૨) બહાદુર;
ખૂણા ને આકાશ પાતાળ સાથે દશ દિશાવીર. -લારી સ્ત્રીમનની મેટાઈ;
માંની દરેક (3) માર્ચ રસ્તો [લા.. ઉદારતા (૨) બહાદુરી
-શેદિશ શેદિશ અવ દરેક દિશામાં દિલાસે [. હિાસા]ધીરજ,આશ્વાસન
દિગ વિ૦ [જુ દંગ] ચકિત; છક દિલીપ ૫૦ [. એક સૂર્યવંશી રાજા
દી પુ . વિમદિવસ [કા.) (૨)દશાને ગ્રહ રઘુને પિતા સ્ત્રિી બહાદુરી
દીકરી સ્ત્રી, પુત્રી.-રે પુત્ર; બેટે દિલેર વિ[vi.] બહાદુર હિંમતવાન. -રી
દીક્ષા સ્ત્રી. [. ગુરુ પાસેથી વ્રત, નિયમ દિલેજાન વિ. [1.] પ્રાણપ્રિય
કે મંત્ર લેવો તે (૨) યજ્ઞયાગાદિ શરૂ દિલગી સ્ત્રી દિલચસ્પી (૨) વિદ; મજાક
કરતાં તેને વિધિપૂર્વક સંકલ્પ કરે દિલી-૯હી) નવ; સ્ત્રી હિંદનું પાટનગર.
તે. –ક્ષિત વિ૦ [.] દીક્ષા લીધી હોય વિને શાહુકાર શ પ્ર. મહા લુચ્ચો.
એવું (૨) યજ્ઞ કરનાર દૂર છે =સફળતા સહેલી નથી] .
દીગર વિ. (૨) અo [fi] જુઓ દિગર દિવસ પુલિં.) સૂર્યોદયથી સૂર્યાસ્ત સુધીને દીઠ અ૦ દરેક...ને હિસાબે, પર. ઉદા.
સમય; રાતથી ઊલટ તે (૨) એક જણ દીઠ સૂર્યોદયથી બીજા સૂર્યોદય સુધીને સમય દીઠેલ(હું) વિ. [દેખવુંનું ભૂ. કૃ દેખેલું (૩) મુંબવસમજમાને વખત દીદાર પં. બ૦ ૧૦ [], ચહેરે; કાંતિ દિવંગત વિ૦ લિં] પરલોકવાસી; મરણ દીદી સ્ત્રી હિં, મેટી બહેન
પામેલું કિર પુંલિં] સૂર્ય દીધેલ(હુ)વિ. [દેવુંનું ભૂ..] આપેલું દિવા અo [.) દિવસે દિવસ દરમિયાન. દીન ન૦૫ [. મુસલમાની ધમ-મજહબ દિવાસે અષાડ વદ અમાસનું પર્વ (૨) કોઈ પણ ધર્મ. [દીન શ૦ પ્ર
દિવાસ્વપન નવું] કલ્પના અને રાજ્ય મુસલમાનોને યુદ્ધકાર]
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________
દીન
૩૬૯
દીવાવખત દીન વિ૦ (૨)૫૦ [.] ગરીબ રંક, લાચાર. સ્ત્રી, દીર્ધદીપણું. દશી વિ. [૬] છતા સ્ત્રીકિં.]. દયાળ વિ૦ ગરીબ દૂરદશ; અગમબુદ્ધિ. ૦૬ષ્ટિ સ્ત્રી[.]
પર દયા કરનારું. ૦નાથ ૫૦ ગરીબને અગમબુદ્ધિ. સૂત્ર(-ત્રી વિ. [4.] * બેલી – પ્રભુ
નાહક લંબાણ કરનારું; ઝટ પાર ન આણે દીનપરસ્ત વિદીન-ધર્મ પર આસ્થા- એવું ચીકણું, વસૂત્રતા સ્ત્રી.. -ઘણુ વાળુ; ધાર્મિક-સ્તી ચી.
વિ૦ લિં] લાંબા આયુષ્યવાળું (૨) દીનબંધુ ! [.] ગરીબને બેલી
નવ લાંબો આવરદા. -ઘયુષી વિ. દીતસલ વિ૦ ગરીબ પર વહાલ-મમતા લાંબી આવરદાવાળું રાખનારું
દીવડું નન્દીવો ઉપરથી]કણના લોચાનું દીનાનાથ ૫૦ જુએ દીનનાથ [સિક્કો બનાવેલું દીવાનું કેડિયું(૨)દીવી(૩)દી. દીનાર પુંલિં; i.]અઢી રૂપિયાની કિંમતને - ૫ દીવડામાં કરેલોદી (૨) દીવે દીપ પં. હિં] દી; દીપક. ૦૭ વિ[.) દીવાદાંડી સ્ત્રી [દી + દાંડી]જતાં આવતાં
ઉત્તેજક સતેજ કરનારું (૨) દીપાવનારું વહાણને ચેતવવા માટે સમુદ્રમાં ખડક
(૩) પં. દી૫; દી એિક પ્રાણી ઉપર બધેલ દીવાવાળો મિનારો દીપડે ૫૦ કિં. પિન] વાઘની જાતનું દીવાન પુત્ર [.] વછર; પ્રધાન (૨) રાજદીપદાન નમૂએલા પાછળ દીવો કરવો તે સભા; કચેરી(૩)મોટે ઓરડે; ખંડ(૪) (નદી હોય તો પડિયામાં વહેતે મુકાય; પ્રકરણ (૫) ન૦ ગઝલસંગ્રહ, ખાનું
અથવા તળાવકિનારઝુંપડી કરીને મુકા). ન મુલાકાત માટે ખાસઓરડે બેઠક, દીપન વિ૦ લિં] દીપક; ઉત્તેજક (૨)૧૦ ગીરી સ્ત્રી, દીવાનનું કામ કે પદ સતેજ કરવું – ઉત્તિજવું તે
દીવાનાપાર્ગ નવ દીવાના હેવું તે; ગાંડપણ દીપમાળ સ્ત્રી મંદિર આગળ દીવાઓ દીવાની વિ. [fi] લેણદેણના ઇન્સાફને ગોઠવવા કરેલો મિનારો
લગતું (૨) સ્ત્રી દીવાનગીરી(૩) રાજ્યનું દીપવવું સ૦િ [ઉં. ઢી] દીપે એમ કરવું મહેસૂલી કામ(જેમ કે કલાઇવને બંગાળની દીપવું અક્રિટ સિં. 1] પ્રકાશવુંચળકવું દીવાની મળી.) (૪) દીવાની અદાલત
(૨) શોભવું [હાર (૨) દિવાળી (૫) તેમાં કરેલી ફરિયાદ કે કેસ દીપાવલિ –લી) સ્ત્રી - કિં. દીવાઓની દીવાની સ્ત્રી, દીવાનાપણું ગાંડાઈ દીપાવવું સકિર્તિ. s] દીપવવું દીવાનું વિ. [1.] ગાંડું ઘેલું દીપિકા સ્ત્રી [ā] દીવી (૨) મશાલ દીવાને આમ ૫૦; સ્ત્રી ન [એ. ઢીવાન દીપિછવ, દીપસવ [i] jo, + ર્ + મામ] આમવર્ગના લેકેની રાજદીપોત્સવી સ્ત્રી દિવાળી
સભાને મળવાનું દીવાનખાનું (૨) આમદીસ વિ. [i] સળગાવેલું (૨) પ્રકાશિત; સભા [લા.]
તેજસ્વી વિ૦ કિં.) દીપ્તિવાળું - દીવાનેખાસ પું,ટ્વીન [. ઢીવાર શું દીપ્તિ સ્ત્રી [i] પ્રકાશ; પ્રભા. ૦માન +વાસ] અમીરઉમરાવોની રાજસભાને દીબા ૫૦ [fi] પ્રસ્તાવના
મળવાનું દીવાનખાનું(૨)અમીર ઉમરાદીબે પં. પ્રમછાતી ભરાઈ આવવી તે ના પ્રતિનિધિઓની રાજસભા [લા] દીઘ વિ. લિ.લાંબું લાંબે સુધી જતું કે દીવાબત્તી સ્ત્રી [દીવાબત્તી] દીવા વગેરે
પહોંચતું (સમય, અંતર કે જગામાં) (૨) દીવાલ સ્ત્રી [. વીવાર;] ભીંત ઉચ્ચારમાં લાંબું (સ્વર,માત્રા,અક્ષર ઇ.). દીવાવખત પુસ્ત્રાદીવા કરવાને વખત; જીવી વિકલાંબું જીવનારું. દર્શિતા સમીસાંજ
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________
દીવાસળી ૩૭૦
દુમ દીવાસળી સ્ત્રી દિી +સળી] અગ્નિ દુખાવવું સત્ર ક્રિો "દુખવુંનું પ્રેરક
પ્રગટાવવાની, છેડે રસાયનવાળી સળી દુખાવું અકિ દુખ પામવું; દુખવું દીવી સ્ત્રીલં.પિI] દી મૂકવાની ઘડી દુખાવો ! દુખવું તે; પીડા; વેદના દી પું[. દ્વીપકપ્રકાશ આપનારી દુખાળું, દુખિયા, દુખિયું, દુખી
એક બનાવટ; દીપ.[ રાજ(જ)કરે, વિ૦ દુખથી પીડાતું
રાણે કર= દીવો ઓલવવો] દુગડુગી સ્ત્રી, મદારીનું ડુગડુગિયું દીસવું અળક્રિડ [. , પ્રા. હિસ્સો દેખાવું દુગ્ધ ન [] દૂધ
(૨) ભાસવું; સૂઝવું [લા]. [દીસતો દુગ્ધા સ્ત્રોપીડા; આપદા; જંજાળ રહે = ટળ -નજર આગળથી દૂર થા દુગ્ધાલય નવ લિં] દૂધ અને તેની વરતતુચ્છકારમાં).
એનું કામ જ્યાં થતું હોય તે જગાડરી દર, ટિયું, હું, ન જુએ ટમાં દુઝાણું (વાઝાણું)ન[‘દૂઝવું” ઉપરથી દડવું ન જુઓ ડીડવું (૨) જુઓ દડું દૂધ દેતું- દૂઝણું હેર દીઠું નવ ઘોર વગેરેને દૂધભર્યો કકડે દુણાવવું સકિo gણવું', દુણાવુંનું પ્રેરક દુઆ સ્ત્રી [૪] આશીર્વાદ
દુણાવું અકિટ [. દુન્નબળેલું; . દુકાન સ્ત્રી [મ. દુનિ; .Jવસ્તુઓ વેચવા ટૂ-હુforma] (ખાવા પીવાનું) દાઝવું બળવું
વેપારી જ્યાં બેસે તે જગા. ૦દાર પું (૨) [pણનું કર્મણિ મનમાં બળવું દુકાનવાળ; વેપારી. બદારી સ્ત્રી દુકાન- દુત્તાઈ સ્ત્રી પક્કાઈ; ધૂર્તતા દારનું કામ, આવડત કે ધંધે
દુનું વિ. પાકું; ધૂ દુકાની સ્ત્રી, બે પાઈ (૨) બુકાની ૬ધારે છું. દૂધને વેપારી; દૂધવાળો દુકાળ પંહિં. તુa] અનાજ ઘાસ દુધાળ(–ળું) વિ. દૂધવાળું દૂધ આપે
વગેરેની તંગીને સમય (૨) કોઈ પણ એવું (ઢોર) વસ્તુની તંગી. ળિયું વિ. દુકાળ વેઠતું; દુધેલ વિ. જુઓ દૂધાળ વિાની ભૂખે મરતું
દુધેલી સ્ત્રી, દૂધ ને શેરડીના રસની એક દુકૂલ ન૦ કિં. બારીક રેશમી વસ્ત્ર દુનિયા સ્ત્રી (અ.) સૃષ્ટિ, જગત; સંસાર. દુખ ન૦[. દુઃa] દુઃખ. ડું ન દુઃખ(૨) કઈ વિદુનિયાનું; સંસારી. ૦દારી
ઓવારણું. વેણુ નબ૦૧૦ ઓવારણાં. સ્ત્રી દુનિયાને વ્યવહાર ૦ણું વિત્ર સ્ત્રી દુઃખિની. ઘણું ન દુન્યવી વિ. [૪] દુનિયાનું સંસારી દુખવું તે () પ્રસવ થતાં પહેલાં પેટમાં દુપટ્ટો ૫૦ ખેસ થતો દુખાવો (૬)ઓવારણાં. દાયક, દુપટ વિ૦ જુઓ દુપટ દાયી, દેણ વિ દુઃખ દેનારું; દુઃખદ. દુબારા અ[ સૂવાર]બીજીવખત ફરીથી સંજક વિદુઃખ ભાંગનારું-દૂર કરનારું. દુભાગવું સક્રિ) [+ભાગવું] બેએ ભાગવું; વટું ન૦,૦વટે પેપ્શકની સ્થિતિ(૨) અડધું કરવું દિલાસો આપવા જવું તે દુિખાવવું દુભાવવું સહિ જુઓ દૂભવવું દુખવવું સક્રિ[પ્રા. યુવ(ઉં.૩૩)જુઓ દુભાવું અ ક્રિટ દૂભવું; મનમાં બળવું; દુખવું અકિદુ:ખ થવું; પીડા–વેદના થવી દુઃખી – નારાજ થવું દુખથર્ડ વિ. દુઃખમાં પણ શરું; દુઃખથી દુભાષિયે ૫૦ કિં. દ્વિ મા બે ભાષા હારે નહીં તેવું
જાણનારે (૨) એક ભાષાની મતલબ દુખાડવું સક્રિ દુખવુંનું પ્રેરક; દુખાવવું બીજીમાં બોલી સમજાવનારો (૨) ગુમડુ કે ઘા ૮૦ દુખાચ એમ કરવું દુમ સ્ત્રી (1) પંછડી
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________
દુમકલાસ
૩૭૧
દુમકલાસ ન૦ જુઓ ડુમકલાસ દુમચી સ્ત્રી [.] ઘોડાના સાજન પૂંછડા નીચે દબાતો પટ (૨) અફીણ,
ગડાકુ રાખવાની ચામડાની કેથળી દુમકુમ અ [રવ૦) નગારાને અવાજ દુમાવવું અકિ દુમવુંનું પ્રેરક દુમાવું અદ્ધિ દમ ભરાવો; ગૂંગળાવું (૨)દુભાવું; નારાજ થવું, મનમાં ને મનમાં
સંતાપ કરો (૩) દૂમનું કમણિ દુર અ [.] “નઠારું, મુશ્કેલ” એ અર્થ
બતાવનારે ઉપસર્ગ. ઉદ્દા દુર્ગમ દુરસ્ત વિ. [. હસ્ત] જેવું જોઈએ એવું (૨) ઠીકઠાક કરેલું સમારેલું (૩) ખરું; વાજબી,-તી સ્ત્રીસમારવું-સુધારવું તે; વાજબી,-તી સ્ત્રી સમારવું સુધારવું તે દુરંત વિ. [i] અનંત; અપાર (૨)અંતે
ખરાબ પરિણમતું [દુરાગ્રહવાળું દુરાગ્રહ પૃ[. ખોટે આગ્રહ, નહી વિ. દુરાચરણ ન [.] ખરાબ આચરણ.
- વિટ દુરાચરણવાળું દુરાચાર છુંસિં] ખટે - અનીતિયુક્ત
આચાર-ફી વિદુરાચાર કરનાર કે દુરાચારવાળું દુરાત્મા વિ. (૨) પુંઠ [] દુષ્ટ; પાપી દુરાધ્ય વિ૦ ]િ મુશ્કેલીથી રાજ કે
પ્રસન્ન કરી શકાય એવું દુરાશા સ્ત્રી [i] દુષ્ટ આશા -ઈચ્છા
(૨) ફળીભૂત ન થઈ શકે તેવી આશા દુરાસ, દુરાસાદ વિ. [] દુષ્કા (૨)
દુરસાધ્ય (૩) જીતી ન શકાય એવું દુરિજન વિ૦ (૨) ૫૦ + દુર્જન દુરિત વિ[i] મુશ્કેલ (૨) પાપી (૩)
પાપકર્મ દુગ પુંલિ. કિલે દુતિ સ્ત્રી ]િ નઠારી ગતિ દુગમ(–મ્ય) વિ૦ કિં. મુશ્કેલીથી જઈ
શકાય તેવું(ર)મુશ્કેલીથી સમજી શકાય એવું દુધ સ્ત્રી.]ખરાબવાસ–ધી વિ[ફં.
ખરાબ વાસવાળું ગંધાતું(૨)શ્રીદુર્ગધ
દુર્ગા સ્ત્રી [i] પાર્વતી. પૂજા સ્ત્રી દુર્ગાની પૂજા. ૦ષ્ટમી સ્ત્રી [+9મી]
આસો અને ચૈત્ર સુદ આઠમ દુગુણ ડું. લિ.) દોષ ખરાબ ગુણ. –ણી
વિ૦ દુગુણવાળું દુર્ગેશ પં. હિં. ટુ + ] શિવ દુર્ઘટ વિશ્વં.] મુશ્કેલીથી પાર પડે એવું–
બને એવું; અશક્ય દુધર્ષ પું[] અથડાઅથડી; હરીફાઈ દુર્જન ૫૦ લિં] દુષ્ટ - ખરાબ માણસ દુર્થ વિ. [ઉં. છતવું મુશ્કેલ દુર્દમ–ભ્ય)
વિકાબૂમાં રાખવું મુશ્કેલ દુર્દશા સ્ત્રી [i] ખરાબ –માઠી દશા દુર્દાત વિ૦ [] જુઓ દર્દમ(૨) ગર્વિષ્ટ દુદિન ૫૦ [R] ખરાબ દહાડે (૨) વાદળાં
વરસાદ કે વંટેળવાળો દિવસ દેવ(–વ્ય) ન૦ [.] કમનસીબદુર્ભાગ્ય દુધર્ષ વિ. [. ઉગ્ર, પ્રચંડ (૨)પાસે ના
જઈ શકાય તેવું (૩) જીતી ન શકાય એવું : દુનિવાર(ત્ર્ય) વિ[.] નિવારવું મુશ્કેલ;
અનિવાર્ય દુબલ [d.), (–) વિ. કમજોર, દૂબળ
(૨) ગરીબ, રાંક [લા.. તા સ્ત્રી[સં.] દુર્બુદ્ધિ વિ. [ā] ખરાબ બુદ્ધિવાળું (૨)
સ્ત્રી ખરાબ બુદ્ધિ દુર્બોધ વિલંસમજવું મુશ્કેલ (૨) ૫૦
ખરાબ ઉપદેશ - સલાહ દુર્ભ૨ વિ.ભરવામાં મુશ્કેલ(૨)ના પેટ દુભાગી વિલં, થ ઉપરથી કમભાગી.
- વિ[] દુર્ભાગી(૨). કમનસીબ દુર્લિક્ષ ડું [.] દુકાળ દુર્ભેદ્ય વિ[.]ભેદી ન શકાય તેવું મજબૂત દુમતિ વિ.(૨) સ્ત્રી i] જુઓ દુબુદ્ધિ દુમિલ(ળ) વિહિંદુ) દુર્લભ દરમુખ વિ. લિં] કદરૂપા મોંવાળું (૨)
ગાળો ભાંડતું દુર્યોધન વિ. લિ.] જીતવું મુશ્કેલ અછત
(૨) ૫ધૃતરાષ્ટ્ર માટે પુત્ર દુલક્ષ ન બેદરકારી ઉપેક્ષા (૨) વિ.
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________
દુર્લક્ષ્ય
દૂઝતું
લક્ષ વગરનું. વિ. [. મુશ્કેલીથી દુહાઈ સ્ત્રી [હિં. આણ,દવાઈ પિત્ની જોઈ શકાતું; લગભગ અદ્રશ્ય
દુહાગણ સ્ત્રીજુઓ દુહાગી]અણમાનીતી દુલભ વિ. [i] મળવું મુશ્કેલ દુહાગી વિ. [ઉં, ઢોnfજન] દુર્ભાગી દુર્વચન ન [ā] ખરાબ વે-બેલ; ગાળ દુહિતર ૫૦ દૌહિત્ર; દીકરીને દીકરો દુર્વાસા ૫૦ [ā] એક ઋષિ (તે તેમના દુહિતા સ્ત્રી લિં] દીકરી ક્રોધ માટે પ્રસિદ્ધ છે)
દુહો પુંછે કિં. રો] દેહરો દુવિપાક પું[.] ખરાબ પરિણામ દુગે પું, ચેર; દૂગો દુવૃત્તિ સ્ત્રી [i] ખરાબ વૃત્તિ દૂદ સ્ત્રી [૪. તું પિટની ફાંદ. -દાળ દવ્યસન ન [.] ખરાબ વ્યસન (7ળું) વિ. દુદવાળું. -દાળે ૫૦ દુલહન સ્ત્રી [હિં જુઓ દુલિહન દુંદાળા દેવ-ગણેશ બેિરી દુલારી સ્ત્રી [હિં.] લાડીલી દીકરી.-રે દુદુભિ સ્ત્રી; નહિં.] એક જાતનું નગારું; લાડકે દીકરે
દુઃખ નહિં. વ્યથા પીડા; કષ્ટ. કર વિ. દુહા ૫૦ ગ્રિા. (. હુર્રમ) પરથી [.દુઃખ કરનારું. કર્તા(-7) વિ.
વર; પતિ. હિન સ્ત્રી નવી વહુ (૨) પં. દુઃખ કરનાર. કારક, કારી દુવા સ્ત્રી [૪. ડુગ] આશિષ દુઆ વિ દુઃખકર. ૦૬, ૦દાયક, ઉદાયી, દુહાઈ સ્ત્રી [જુઓ દુહાઈ) જાહેરનામું પ્રદ વિ. દુઃખ દેનારું. ભંજક(ન), ઘોષણા (૨) આણ
ભંછ વિ દુઃખ દૂર કરનારું. ૦મય દુવાર ન [B] દ્વાર
વિ દુઃખથી ભરેલું. ૦૨ વિ૦ જુઓ દુવિધા સ્ત્રી દુષ્પા;અનિશ્ચય ડામાડોળપણું દુખશરું, હર(-7) વિ૦ (૨) ૫૦ દેશાલે પૃ. [+શાલી કીમતી બેવડી શાલ " દુઃખ હરી લેનારું. હારિણી વિન્ની, દુશ્ચરિત(-ત્ર) નો કિં. દુરાચરણ (૨) હારી વિ૦ દુઃખહર. -ખાત વિ. ખરાબ ચરિત્ર-જીવન
સિં.) દુઃખથી પીડિત.-ખિત વિ. [.. દુશમન ![.]શત્રુ.નાઈ નાવટની દુઃખથી પીડાયેલું; દુઃખી. -ખિની વિ. શ્રી શત્રુવટ; અદાવત
સ્ત્રી. [] દુઃખી (સ્ત્રી). -ખી વિ. દુષ્કર વિ૦ કિં.) કરવું મુશ્કેલ અઘરું. [.] જુઓ દુખી [ભાઈ -ર્મ ન૦ કિં.] દુરાચરણ
દુઃશાસન [.] દુર્યોધનને એક નાનો દુષ્કાલ ]િ, -ળ ૫૦ જુઓ દુકાળ. દુરશીલ વિ. સિં] ખરાબ શીલવાળું
નિવારણ ન દુકાળનું દુઃખનિવારણ; દુસહ વિ. [ā] સહેવું મુશ્કેલ મિન-રિલીફ
દુરસાધ્ય વિ૦ [.]કરવું મુશ્કેલ (૨) ન દુષ્કૃત ન [.] દુષ્કર્મ
મટી શકે તેવું (રોગ માટે) દુષ્ટ વિ૦ કિં.] નઠારું; અધમ; પાપી (૨) દુરસ્થિતિ સ્ત્રીલિં] ખરાબ-કફેડી સ્થિતિ દોષવાળું. બુદ્ધિ સ્ત્રી બદદાનત; દુઃસ્વપત નવ નિં.] ખરાબ-અશુભ સ્વપ્ન પાપી બુદ્ધિ (૨) વિ. દુષ્ટ બુદ્ધિવાળું. દ વિ. સં. હિ; પ્રા. ૩, ; . ] બે
-છા વિ. સ્ત્રી દુષ્ટનું સ્ત્રીલિંગ (સમાસમાં); બમણું (આંકમાં) [ગડિયે દુષ્પરિણામ ન [i] ખરાબ પરિણામ દુઆ પં. બવ ૧૪૨ રને ૧૦ સુધીને દુપ્રાપ (-ચ) વિ. લિ.દુર્લભ દૂજું વિ૦ [પ્ર. કુળ] બીજું દુસ્તર વિ. [] મુશ્કેલીથી તરાય- દૂઝણ સ્ત્રી [દૂઝવું” ઉપરથી દૂધ આપતી
ઓળંગાય એવું તિજાય એવું ગાય ભેંસ. -શું–તુ) વિ૦ (૨) નવ દુર્યજ, દુયાજ્ય વિ૦ [. મુશ્કેલીથી દૂધ આપતું (ઢેર માટે) .
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રૂઝવું
.
HI.
.
ક્રૂઝવું અગ્નિ [નં. ટુફ્ ઉપરથી (વોલ - પુખ્ત)] દૂધ દેવું (ર) ઝરવું; નીગળવું કૃષ્ણ સ્રી [સં. જૂન; મા. ટૂળ = મળેલ’] દુણાવું તે; દૃણાયાની અસર. ॰વું સક્રિ સંતાપવું; સતાવવું. “શું વિ॰ મન ખાળે – નાખુશ કરે તેવું (ર) ન૦ નારાજી કે તેનું કારણ. “ણા પું॰ બળવું – ચાટવું તે ક્રૂત(૦૭) પું॰ [i.] સંદેશા પહેોંચાડનારી (૨) ખાતમીદાર; જાસૂસ. -તિકા, ખેતી સ્ત્રી [i.] સ ંદેશા પહોંચાડનાર સ્ત્રી (૨) આશકમાશૂક વચ્ચેના છાના સ ંદેશા પહેોંચાડનારી કે તેમના મેળાપ કરાવી આપનારી સ્ત્રી ક્રૂતું વિ॰ [સં. ધૂતે] લુચ્ચુ; ધૃત દૂધ ન॰[સં. રુષ્ણ;માવુરૂ] રતન કે આંચળન માંથી નીકળતું ધાળુ પ્રવાહી (૨) કેટલીક વનસ્પતિમાંથી નીકળતા એવા ધેાળા રસ. [માં ને દહીમાં પગ રાખવા= બંને બાજુની ઢોલકી વગાડવી. ૦ ૦માંથી પોરા કાઢવા=ખેાટી ખણખાદ કરવી. દૂધે ધોઈને આપવું = પ્રામાણિકપણે આદરપૂવ ક લીધેલું પાછું આપવું], પાક પું દૂધ અને ચોખાની એક વાની. પીતુ' વિ॰ દૂધમાં માં ડુબાડી મારી નાખેલું (બાળક). ભાઈ પું॰ ખાપ જુદી પણ મા એક જ હેાય એવા ભાઈ (આંગળિયાત). -ધાધારી વિધિ+ આહારી] ફક્ત દૂધ પર જીવનારું દૂધિયા વિ॰ પુંખન્ન દૂધના જેવા સફેદ (દાંત)(૨) ધાવણા બાળ કને ફૂટેલા (ક્રાંત). ન્યું વિ॰ જુએ દુધાળ(૨)દૂધના રંગનું; સફેદ. ઉદા॰ દ્રષ્ક્રિયા પેણ' (૩) નવું; તાજી; શરૂઆતનું. ઉદા॰ દુધિયું લેાહી’ (૪) ન૦ દૂધી (૫) બદામ ઇ॰ ને ઘૂંટીને દૂધ' જેવું પાણી કઢાચ છે તે દૂધી સ્ત્રી॰ [હૈ, દુહૂિમ] એક વનસ્પતિ-શાક દૃષ્ટ વિ॰ દ્વિ+પટ] એવડું; દૂબળું' વિલિં. તુવે; પ્રા. ટુવ્વō] દૂબળા પું॰ ભીલને મળતી એક જાતના
k
કમોર
ગણું
૩૦૩
આદમી (૨) અધ ગુલામ જેવા (સુરત તરફ) ખેડૂતના નાકર દૂભવવું સ॰ ક્રિ॰ દુભાવવું દૂભવું અક્રિ॰ [ત્રા. રૃમ=દુખી થવું] દુભાવું દૃમા પું॰ જુએ ડૂમે
દૂર વિ॰ [સં; હા.] વેગળુ; આધુ (૨) અ૦ વેગળે;આવે. બેસવું=(સીએ)રજસ્વલા થવું].૦ દેશવિન્દૂરદેશા રાખનારું, •અદેશી સ્ત્રી॰ દૂર દેશપણું, અંદેશ પું॰ ભાવીને વિચાર પ્રથમથી જ કરી રાખવે તે; અગમચેતી. હંગામી વિશ્ દૂર સુધી જાય એવું. તુ ત્ર ન દૂરની વસ્તુ જોઈ શકાય એવું, ચત્ર; દૂરખીન. દર્શિતા સ્ત્રી॰ ઠ્ઠી વિ ં [i.] દૂરદ્રષ્ટિવાળુ, દૃષ્ટિ સ્ત્રી॰ દૂર સુધી જતી નજર – દૂર ંદેશી. ૰ીન ન॰ [J.] દુરદરા કચત્ર. વતી વિ॰ દુર-આધુ રહેલું. ॰સ્થ વિ॰ [i.]દુર; આધુ દૂરવતી દૂર દેશ વિ॰ [ા.], “શી સ્ત્રી, “ો પું
જીએ ‘દૂર’માં દૂરદેશ,-શી,-શા દૂરાકૃષ્ટ વિ॰ [i.] તાણીતાશાને કરેલું કે
સાધેલું; અસહજ [પત્તુ' (ગંજીફામાં) દૂરી સ્ત્રી॰ [''ઉપરથી] બેની સંજ્ઞાવાળુ દૂર્વા સ્ત્રી॰ [i.] એક ધાસ - દી. ૯મી
સ્ત્રી [+અર્થમાં] જુએ ધરેઆમ ફૂલ ન॰ [નં. ૩] બૈરાં-કરાંના કાનનું એક ઘરેણું ફૂલવું અ॰ ક્રિ॰ જુએ ફૂલવું દૂષક વિ॰ [i] દોષ કાઢનારું; છિદ્ર શોધનારું (૨) દોષ ઉત્પન્ન કરનારું; દોષ લગાડનારું.-ગુ ન॰[i.)દોષ; ખડખાંપણ દૂસરે વિ॰ [હિં. યૂસરા] ખીજું ગા પું ગે; ડુંગા; ચાર દૂતી સ્ત્રી જુએ ડૂંટી. ટો પુંજીએ ટા ક્રૂ'ડુ'નન્તુએ ઝૂડુ દૂડા પુંજીએ હૂંડી દક(-) સ્રી॰ [i.] દૃષ્ટિ; નજર (૨) આંખ (૩) એની સંજ્ઞા “ગાચર વિ॰ [i.] જીએ દષ્ટિગેાચર
દૃઢ વિ॰ [i.] સ્થિર; મજબૂત; પાકું;
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________
દતા
૩૭૪
નિશ્ચિત; ટકાઉ અટળ (લા. અર્થમાં દેખતું વિશેજી; દેખાવડું (૨) દેખવા પણ). તે સ્ત્રી [.]. ભાજક ૫૦ પૂરતું; ઉપરથી દેખાતું બે કે વધારે આંકડાને મોટામાં મોટે દેખા સ્ત્રી દેખાવું-પ્રત્યક્ષ જણાવું તે સાધારણ અવયવ ગ.]
દેખાહ ૫૦ જુઓ દેખાડે દઢીભૂત વિ. સિં] મજબૂત બનેલું દેખાડવું સત્ર ક્રિટ દેખવું નું પ્રેરક બતાવવું, દસ વિ. [૧] મગરૂર; દર્પવાળું
(૨) હાથ, ડાંગ, ચાકુ, આંખ ઇ. દશદ ! [] પથરો
બતાવીને ડરાવવું (૩) પશુની માદાને દશ્ય વિ. [] જોવા જેવું (૨) દેખાય એવું ન દેખાડવોગ માટે ભેગાં કરવાં
(૩) ન દેખાવ (૪) દેખાતું આ વિશ્વ. દેખાડો પેટ સામાને બતાવવા પૂરતો !
૦માન વિ. .દેખાતું હોય એવું ' દેખાવ-ડળ (૨) દેખાડવું–બતાવવું તે દષદ ૫૦ લિં] જુઓ દશદ [[૫] દેખાદેખી સ્ત્રી સામાનું જોઈને વાદેવાદ દુષ્ટ વિ૦ [.] જોયેલું દેખેલું(૨)સ્ત્રી દૃષ્ટિ કરવું તેનું અનુકરણ (૨) અવ જોઈ દુષ્ટત ન શિ. ઉદાહરણ દાખલ. કથા જોઈને; વાદોવાદ
સ્ત્રી દષ્ટાંત તરીકે કહેલી કથા પેરેબલ દેખાવ પુત્ર દેખાવું તે; દશ્ય (૨) આકાર; દષ્ટિ સ્ત્રી [.] નજર (૨) જેવાની શક્તિ આકૃતિ (3) જૂઠો દેખાવ, ડળ લિ.]
(૩) લિ.) ધ્યાન લક્ષ (૪)જુઓદૃષ્ટિકોણ દેખાવડું વિ૦ સુંદર; રૂપાળું ૦ણ ૫૦ લિં] વસ્તુને નિહાળવાની – દેખાવું અ૦ કિ. (અદેખવુંનું કમણિ) વિચારવાની રીત કે માર્ગ. ગેચર જેવાવું; જણાવું નજરે પડવું; સૂઝવું વિ. [૧] નજરે પડે એવું; દૃષ્ટિ પહોંચી દેખીતું વિ૦ પ્રત્યક્ષ ખુલ્લું સ્પષ્ટ (૨) શકે એવું. દોષ ૫૦ આંખની ખેડ માત્ર બહારથી જ દેખાતું; વાસ્તવિક (૨) નજરચૂકથી રહી ગયેલી ખામી (૩) નહિ એવું; દેખતું આંખ વડે થયેલો દેક-અપરાધ. ૫થ, દેગ ૫૦ [f.] મોટો દેગડે (૨) સ્ત્રી ૫૦ કિં.] જુઓ દૃષ્ટિમર્યાદા. ૦૫ાત ૫૦ દેગડી; તાંબાનું એક વાસણ. કડી સ્ત્રી હિં. નજર પડવી-જેવું તે. પૂત વિ૦ દેગ ૨ જુઓ, કડે પુંછ ધાતુનું એક વિ.] આંખથી જોયેલું- તપાસી લીધેલું. મોટા વાસણ; હાંડે બિંદુન દષ્ટિકણ. ભેદ પુંદષ્ટિને દેજ સ્ત્રી; નવ સિર૦ ૫. જ્ઞ] કન્યાને - દષ્ટિ કાણને ભેદ કે ફરક મર્યાદા સ્ત્રી- વરપક્ષ તરફથી આપવાની લગડાં વગેરેની
જ્યાં સુધી આંખ જોઈ શકે તે હદ (૨) ભેટ કે જમણ (૨) કન્યાનું શુલક સિ ક્ષિતિજ. -છોદષ્ટ સ્ત્રી દૃષ્ટિ સામે દૃષ્ટિ દેડકી સ્ત્રી દેડકાની માદા. - નસર૦ દે સ્ત્રી [.રેવા,પ્રા. પરથી સ્ત્રીના નામને છે. વિદુર ભીનાશમાં રહેતું એક પ્રાણી; • અંતે આવે છે. જેમ કે રૂપાંદે, ગોરાંદે ' મેડક. દેડકાની પાંચશેરી રાવપ્ર દેકારે (૮) [+ કાર] દે દે-માર ઉધમતિયું ને અસ્થિર ટેળું (૨) એવાં માર એ પિકાર
બાળકોને સમૂહ. કે પુત્ર નાર દેડકું દેખત અ [દેખવું ઉપરથી જોતાંવેંત. -દેણુ (દે) વિ. [દેવું' પરથી]દેનારું(સસાસ
-તું વિ૦ તું આંધળું નહિ એવું (૨) ને અંતે) ઉદ દુઃખદેણ સમજી વિચારી
દેણ દે) ૧૦ [.નો દેવું; કરજ (૨) દેખરેખ સ્ત્રી [દેખવું” ઉપરથી સંભાળ સરકારભરણું (૩) ઉપકારનું દબાણ. ગી તપાસ
સ્ત્રી.] બાક્ષસ (૨) દાન દાર, -ણિ દેખવું સત્ર કિટ [કા. હેમલ મ.વેલ (ઉં.દરા)] યાત વિ દેવાદાર.-શું ન જુઓ દેણ
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેદાર
૩૭૫
દેવાદાર
દેદાર પુંછ જુિઓ દીદાર દેખાવ દેવદર્શન ન [.] દેવનું દર્શન દેદીપ્યમાન વિ૦ લિં] દીપતું ઝગઝગતું દેવદાર(૨) નહિં. સેવા) એક જાતનું દેન (દં) સ્ત્રી તાકાત; મગદૂર
ઝાડ કે તેનું લાકડું દેન્માર અ૦ દેિવું + મારવું પરથી ઝડીની દેવદાસી સ્ત્રી, કિં. દેવને અર્પણ કરેલી
સાથે ઝપાટાભેર. જેમ કે, વરસાદે માર સ્ત્રી (મદ્રાસ તરફની એક પ્રથા) પડયા કર્યું; દેસાર કરતા પહોંચ્યા ત્યાં દેવદિવાળી સ્ત્રી કારતક સુદ પૂનમનું પર્વ
ગાડી ઊપડી ગઈ. [શકાય એવું દેવદત પં. (સં.) દેવને દૂત દેય વિ. હિંઆપવા યોગ્ય કે આપી દેવનદી સ્ત્રી [ā] ગંગા દેર પં. [ઉં.વર પ્રા. દિયર દેવનાગરી વિ૦ (૨) સ્ત્રી લિં] સંસ્કૃત દર સ્ત્રી [.] ઢીલ વાર
અથવા બાળધ લિપિ દેરડી (દે) સી. દેરું –નાનું મંદિર દેવપોઢી અગિયારશાસ) સ્ત્રી અષાડ દેરાણુ સ્રોપ્રા. (-) Iળ] દિયરની વહુ સુદ અગિયારશનું પર્વ દેરાસર (દે) ન ઘરમાં દેવ રાખવાની દેવભાગ ૫૦ લિં] દેવયજ્ઞ તરીકે દેવને
જગા (૨) જૈન દેવમંદિર. -રી વિ૦ અપવાને ભાગ દેરાસરમાં રહી નિયમિત દેવપૂજા કરનારું દેવભાષા સ્ત્રી[ā] સંસ્કૃત ભાષા દેરી (દે) સ્ત્રી નાનું દેરું
દેવભૂમિ-મી) સ્ત્રી (ઉં. વર્ગ દેરું (દે) ૧૦ લિ. હેવમૃદ, દેવ; માત્ર દેવમંદિર નવ દેવસ્થાન પિષાયેલે (દેશ)
તૈય, દુર) દેવદેવીનું સ્થાન-મંદિર દેવમાતૃક વિ૦ લિં] વરસાદના પાણીથી દેવ ૫૦ લિં. દેવતા સુર; સ્વર્ગમાં રહેતું દેવમુનિ ૫૦ [ઉં.] નારદ દિવ્ય સત્ત્વ (૨) ભગવાન; પરમેશ્વર દેવયજ્ઞ પુંવહેમ વગેરે(પંચચામાને એક) (૩) સ્વામી; શેઠ; રાજા (આદર ને દેવયાન ન [.સ્વર્ગને રથ;વગેયવાહન શ્રેષતાસૂચક). [ ૦થવું = મરણ પામવું. દેવર ૫૦ કિં.] દિયર ઊઠી અગિયારશ(સ)સ્ત્રી કારતક દેવરાવવું સત્ર ક્રિટ જુઓ દેવડાવવું સુદ અગિયારશ. ૦ણું ન૦ મનુષ્યનું દેવરિયો ! દેવર (વહાલમાં) દેવ પ્રત્યેનું ઋણ. કયા ન૦ લિં] દેવરાજ પં. ]િ ઇદ્ર દેવની કન્યા (૨) અતિ રૂ૫-ગુણવાળી દેવર્ષિ ૫૦ [.] નારદ (૨) દેવ જેવા કન્યા [લા]. પાસ ૫૦ એક જાતને ઋષિ (અત્રિ, મરીચિ વગેરે)
કપાસ, ઘર ન દેરાસર; દેવમંદિર દેવલાં નવ બ. વ. ઘરના દેવસ્થાનની દેવડાવવું સત્ર ક્રિડ દેવુંનું પ્રેરક મૂર્તિઓ દેવડી સ્ત્રી દ્વારપાળને બેસવાની જગા (૨) દેવલોક પુત્ર લિં] દેને લક-સ્વર્ગ
ચેકી; ચબૂતરે(૩)સાધુ સંન્યાસી અથવા દેવશયની એકાદશી સ્ત્રી, જુઓ સતીને જ્યાં દાટયાં-બાન્યાં હોય ત્યાં દેવપોઢી અગિયારસ
કરેલું નાનું દેરા જેવું ચણતર દેવસેવા સ્ત્રી- દેવની મૂર્તિની પૂજા દેવતરુ ન૦ લિં. વર્ગનાં પાંચ વૃક્ષમાંનું દેવસ્થાન ન. સિં.મંદિર દરેક (મંદાર, પારિજાત, સંતાન, કલ્પ દેવળ ન [. વેવ, પ્રા. દે અને હરિચંદન) (૨) જેની નીચે ગામના (ખાસ કરીને ખ્રિસ્તી લોકેનું)
લોકો ભેગા મળતા હોય તે ઝાડ દેવાતણુ(ન) ન [ઉં. રેવત્વ ઉપરથી] દેવતા કું. લિં] દેવ (૨) અગ્નિ (૩) સ્ત્રી દેવપણું
હિોય એવું દેવી. ૦ઈ વિ. દેવી; અલૌકિક દેવાદારવિદેિવું+દાર] કરજદાર; માથે દેવું
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેહરખુ
દેવાધિદેવ
૩૭૬ દેવાધિદેવપું [.દેવોને પણદેવ-પરમેશ્વર પ્રેમ. બધુ ૫૦ દેશભાઈ. ભક્ત ૫૦ દેવાનપ્રિય વિ. લિં] દેને પ્રિય એવું દેશભક્તિવાળે. ભક્તિસ્રદેશ પ્રત્યેની | (અશોકને ઇલકાબ)
ભક્તિ. ૦ભાઈ પુંપોતાના દેશને દેવાલય નવ લિં] દેવમંદિર; દેવું
માણસ. વવ વ પરદેશમાં વાસ દેવાવું અ૦િ દેવુંનુમણિ દેવાઈ જવું (૨) દેશાટન. સેવક છુંદેશસેવા
=અટકી જવું;બંધ થઈ જવું (૨) ખૂટ્યું કરનાર. સેવા સ્ત્રી. દેશની સેવા
કાંઈ બાકી ન રહેવું (૩) નિવશ થવું દેશાઈ પુંએક અટક (૨) રાજ્યને કરેલી દેવાળિયું વિ૦ દેવાળું કાઢનારું; નાદાર. સેવા બદલ મળેલી બક્ષિસને માલિક; - પુ. નાદાર માણસ
વતનદાર(૩)રબારી માટે માનવાચક દેવાળું ન દેવું આપવાની અશક્તિ, શબ્દગીરી સ્ત્રી દેશાઈનું પદ કેહક(૨) નાદારી
અપ્સરા તેની રૂએ સરકારમાંથી મળતું લવાજમ દેવાંગના સ્ત્રી [. દેવની સ્ત્રી; દેવી (૨) દેશાચાર પુત્ર કિં. દેશને આચાર-રૂઢિ દેવાંશી વિ૦ કિં. દેવના અંશવાળું દેશાટન ન [.] જુદા જુદા દેશમાં ફરવું તે દેવી સ્ત્રી લિ.] દેવની સ્ત્રી, દેવતા, દિવ્ય દેશાભિમાન ન [G] પોતાના દેશનું
શક્તિ; માતા (૨) રાણી (સંબોધનમાં) અભિમાન, –ની વિ4 દેશાભિમાનવાળો (૩) સ્ત્રીના નામને અંતે લગાડાતો દેશાવર કું. લિ.] પરદેશ ગૌરવવાચક શબ્દ, ઉદા. ઉષાદેવી (૪) દેશાંતર નવ લિં] દેશાવર સ્ત્રી (ગૌરવવાચક)
દેશી વિ. [૬] દેશનું, –ને લગતું(૨)સ્વદેશી દેવું સત્ર ક્રિટ કિં. ] આપવું (૨) મારવું (૩) પં. સ્વદેશને રહીશ (૪) પ્રાકૃત
ઠોકવું. [લા] (૩) વાસવું; બંધ કરવું ભાષાને એક પ્રકાર(૫)સંસ્કૃત નહિ પણ (૪)સા કૃની જોડે આવતાં, તે ક્રિયાની પ્રાકૃત છંદ કે પદ્યરચના. વ્ય વિ[] રજા આપવી, એ ભાવ બતાવે છે. દેશનું (૨) સ્થાનિક જેમ કે, જવા દેવું (૫) અ ભૂકૃ૦ ની દેશેતિ સ્ત્રી [.] દેશની ઉન્નતિ- ચડતી સાથે આવતાં, તે ક્યિા બરાબર કરી દેશ્ય વિ૦ લિં] સ્થાનિક પ્રાંતિક(૨)દેશી છૂટવું, એવો ભાવ બતાવે છે. જેમ કે, દેશના મૂળ વતનીઓનું વા એમની ભાષાતેમને છોડી દીધા
માંથી આવેલું દેવું નહિં. ફેય, , સેવં] કરજ; ત્રણ દેસાઈ, ગીરી જુઓ દેશાઈમાં દેશ પુંસિં.) રાષ્ટ્ર; કોઈ અમુક પ્રજાનું દેહ પં; સ્ત્રીકિં.) શરીર; કાયા. ત્યાગ વતન; મુલક (૨) (કઈ મેટી વસ્તુને પું [.] દેહનો ત્યાગ – મરણ. દમન અમુક) વિભાગ (૩) વતન (૪) ક્ષેત્ર; નવ દેહનું દમન શારીરિક તપસ્યા. દંડ પ્રદેશ; જગા. કાલ [., -ળ ૫૦ ૫. હિં] શરીરને કષ્ટ આપવું તે (૨) દેશ અને કાળ; સમય અને સ્થળ (ર) શારીરિક શિક્ષા; શરીરને અવયવ કાપી દશ્ય પદાર્થને વિચારવા માટેનાં બે નાખવાની શિક્ષા.૦ધમ પુલિંગ શરીરના પરિમાણ (૩) ચાલતો રીતરિવાજ [લા.. ગુણધર્મ.૦ધારણ ન[i] દેહ ધારણ દાઝ સ્ત્રીદેશની લાગણી. દ્રોહ ૫૦ કરવો તે (૨) દેહ ટકાવી રાખવો - જીવવું દેશ પ્રત્યે બેવફાઈ. દ્રોહી વિ. દેશદ્રોહ તે. ધારી વિ. [. જેને દેહ હોય એવું; કરનારું. નિકાલ ૫૦ દેશમાંથી કાઢી શરીરી.પાત ૫૦ દેહનું પડવું તે મરણ. મૂકવું તે. વેપાર અદેશની બહાર વ્યાત્રા સ્ત્રી ]િ શરીરનિર્વાહ ગુજરાન
(દેશનિકાલ). પ્રેમ ૦ દેશને માટે (૨) મરણ. વરખુ વિ. શરીરની જ
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેહલગ્ન
૩૭૭
દોપિસ્તા વધારે ફિકર કર્યા કરનારું (૨) જાતરખુ દેટ સ્ત્રી દેડવાની ક્રિયા. દેટા, સ્વાથ. લગ્ન નવ શરીર પૂરતું લગ્ન -ટાદોટ સ્ત્રી, દેડાદોડ -સ્નેહલગ્ન નહિ તે
દેતી સ્ત્રી, એક જાતનું કાપડ(૨) કન્યાના દેહલિલી) સ્ત્રી લિં) ઉંબરે. દીપક બાપને વેવાઈ તરફથી મળતી બક્ષિસ ન્યાય ઉંબરા પર મૂકેલ દીવ દિ કું ના જાડી પૂરી
ઝડપ જેમ બને બાજુ પ્રકાશ આપે તેમ બને દેડ (દોડ) ત્રી, દેડવાની ક્રિયા કે
બાજુને એકસાથે લાગુ પાડવું તે દેડકી સ્ત્રીતુરિયાની જાતની એક વેલ. દેહાત સ્ત્રી [૪] ગામડું. -તી વિ૦ - નતેનું ફળ ધિમાચકડી
ગામડાનું (૨) ૫૦ ગામડાને રહીશ દોડધામ, દેડમાર (દ) સ્ત્રી દોડાદેડ; દેહાંત ૫૦ દેહને અંત; મૃત્યુ. દંડ કું. દોડવું (દ) અ ક્રિટ લિં. દ્ર) નાસવું;
મોતની શિક્ષા [પુંઆત્મા ઝડપથી કુદતે પગલે હીંડવું –ધસતાચાલવું દેહી વિવિ. દેહધારી શરીરવાળ (૨) દેહદેહા,દેહાદેવ (ડી) (દો) સ્ત્રી દેહોત્સર્ગ કું. દેહત્યાગ; મૃત્યુ (૨) ન દોડધામ; અહીં તહીં વારંવાર દેડવું તે
શ્રીકૃષ્ણ જ્યાં દેહત્યાગ કરે તે સ્થળ દેડી સ્ત્રી, જુઓ ડેડી. -ડું ન લેડું (પ્રભાસ પાટણ)
દેડે ૫૦ જુઓ ડેડ દેડવું (દેવ) નજુઓ ડેડવું)પાણીને સાપ દેઢ () વિ. [1. વિટ્ટ (. ટૂયપાધ)) દૈત્ય પું[] રાક્ષસ . છાપું એક ને અડધું – ૧ (૨) સ્ત્રી દેઢવવું દૈનિક વિલિં.રોજ(૨)ના રોજ નીકળતું તે. ડહાપણ ન વધારે પડતું ડહાપણ; દૈન્ય નવ (સં.) દીનતા
ચિબાવલાપણું. વહાણું વિટ વધારેપડતું દેવ વિ. [.) દેવદેવતાને લગતું (૨) નવ ડહાપણ કરનારું (૨)૧૦ દેઢડહાપણ કે નસીબ. ૦ગતિ સ્ત્રી [ā] નસીબની તેવી વાત. ૦વવું સક્રિટ દેઢ ગણું કરવું. ગતિ - ઘટના. જગ પં. નસીબ જોગ સકિ સીવવું દેરવવું (૨)ઢવવું -સંગ. જ્ઞપું [. નસીબને જાણ- દેઢિયાં (દ) નબવ પિસે; ધન [લા.] નાર-જોશી. છત ન૦ કિં. રેવત્વ] તેજ દેઢિયું (દ) વિ. દેટું(૨)નદેઢ પને (૨)સ; સારચોગ પુડિં. દૈવજોગ. સવેલું વસ્ત્ર(૩)પસે; કાવડિયું (૪) જેમાં -વાધીન વિ. [.] દેવને નસીબને પ્રાસ દેહવાય છે એવું ગીત આધીન. -વી વિ૦ કિં. દેવ સંબંધી; દેતી (દો) સ્ત્રી બ્રુિઓ દેવડી] માંડવી
દેવતાઈ (૨) અલૌકિક (૩) આકરિમક દે (દો) વિ. [દોઢ” ઉપરથી દેઢ ગણું દેશિક પં. [i] ગુરુ(૨)મિય; જાણકાર દેણી (દો) સ્ત્રીલં. વોન; ચારે. ટુદ્ધિ દૈહિક વિ. [4] દેહનું, -ને લગતું હલી (દૂધ, દહીં વગેરે ભરવાની).ગું દો વિ. [; ; . f બે. આબ નમેટી દોણી(૨) (દેણી જેવું)પેટલા],
પંબે નદીઓ વચ્ચે પ્રદેશ દેત ૫૦ + દવાત, ખડિયે દેકડે ૫૦ રૂપિયાને સેમ ભાગ (૨) દેદ૨ વિ. [. વર્તા] છણ નબળું (૨)
બાર ટકા વ્યાજ (૩) ગુણ “મા” બખરું [બાજુએ; આમ તેમ દેખ પુત્ર + દેષ; ખામી-ખી વિ દોષિત દેદશ (દ) અ [જીઓ દશદિશ] બધી દેજખ ન૪] નરક; મરણ બાદ દેદળું વિ૦ જુઓ દેદરું
પાપના ફળ રૂપે મળતી શિક્ષા ભેગવવાનું દેપટ વિ૦ [દેપટ] બેવડું; બમણું; દુપટ કક્ષિત સ્થાન -એક લોક (૨) દુ:ખથી દેપિસ્તાં ન બ૦ વ૦ [. વો પુરત] ભરપૂર કોઈ જગા [લા.
અક્ષર ઘૂંટવાનું જાડું કૂંડું
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________
દિવ
-
૩૭૮
ઘુલેક
દેર (દ) પં. [મ. લૉ] અમલ સત્તા (૨) દેલત્સવ . [૧] વૈષ્ણવ મંદિરને . ભભ. દમામ ૫૦ દેર અને દમામ હિંડોળાને ઉત્સવ દર કું. લિ. ) જાડું દેરડું(ર)પતંગની દેવડા(=રા)વવું (દે) સક્રિય,દેવાવું દેરી. ડી સ્ત્રી પાતળું દોરડું; દોરી. (') અ૦િ દેહવું નું પ્રેરક ને કર્મણિ
ડું ન દેર; રેસાદાર વસ્તુને વળ દઈ દેશી ડું [. વૉષ્યિ, પ્રા. કાપડ કરાતી બનાવટ. કહે પુત્ર દોરો (૨) વેચનારે ફેરિયે મંત્રેલો દરે
દેષ કું. [6] ભૂલ ચૂક (૨) ખોડખાંપણ; દરવણું સ્ત્રીત્ર દોરવવું તે (૨) શિખવશું ખામી (૩)ગુને; વાંક (૪) લાંછન(૫) પાપ. દેરવવું સક્રિછ હાથ ઝાલી ચલાવવું; રસ્તો હદશી વિ. [.](પારકાના) દેષ જનાર
બતાવો (૨) દોરા ભરવા; સીવવું -ળનારું. દષ્ટિ સ્ત્રી [.] (પારકાના) દોરવું સક્રિટ જુઓ દેરવવું (૨) આંકવું દેષ જેવાતે –ષારેપણન. [ā] માથે (લીટી) (૩) ચીતરવું (ચિત્ર)
દોષ ચડાવવો તે.-ષિત,-પી [] વિટ દેરંગી વિ. દિ+રંગ બે રંગવાળું (૨) દોષવાળું; અપરાધી (૨) પાપી મનસ્વી; ચંચળ લિ.]
દોસ્ત ! [], ૦દાર મિત્રો દેરાચિઠ્ઠી સ્ત્રી, મંતરેલા દોરા ચિટ્ટી વગેરે ભાઈબંધ. દારી-સ્તી સ્ત્રી મિત્રાચારી દેરિયું ન. ઉપરથી)એક જાતનું વસ્ત્ર દેહદ મું; નવ [. ગર્ભિણી સ્ત્રીને થતું દેરિયે ૫૦ સિર૦ . ઢોર; પ્રા. વોરિયા] અભિલાષ (૨) તીવ્ર ઇચ્છા
એક જાતનું કાપડ(૨)ગળાનું એક ઘરેણું દેહના ન૦ ] દેહવું તે દેરી સ્ત્રી, કિં. ઢોર રે.] રસી; દોરડી (૨) દેહરે ૫૦ સિર૦ ૬િ. વોહરા] એક ઈદ પતંગની પાતળી દેરી (૩)લગામ; કાબૂની દેહવું સકિ. કિં. ટુ ટેરનું દૂધ કાઢવું ચાવી [લા] (૪) કાંઈ માપવાની દેરી. (૨) સાર ખેંચવો; કસ કાઢી લેવો [લા. સંચાર–રે) ૫૦ દેરી ખેંચવાથી દેહિતર પુત્ર [ઉં.વોહિત્ર પ્રા.યોહિત] દૌહિત્ર હાલતાં ચાલતાં પૂતળાને નચાવવાં તે (૨) (૨) મૂએલા માણસ પાછળ વહેચવામાં પાછળ રહીને યુક્તિપ્રયુક્તિ કરવી તે [લા.]. આવતા દૂધના લાડુ
સંચે પું. પાછળથી દેરી ખેંચવાને દેહિત્ર પુત્ર હિa] દીકરીને દીકરે. સંચે – યુક્તિ; દોરીસંચારે
દેહાલું વિ૦ લિ. દુ:૩, પ્રા. યુ ઉપરથી] દોરે ! [. હોર) દેરડે સીવવા વગેરે અધરું; મુશ્કેલ (૨) નવ દુઃખ; સંકટ
માટે પાતળો દોર (૨) ગળાનું એક દોંગાઈ સ્ત્રી, જુઓ દે] લુચ્ચાઈ ઘરેણું (૩) કંદરો (૪) મંતરે દેરે. દેશું વિ. સિર૦ છે.al] ધૂર્ત; લુચ્ચું ૦ધાગે પુત્ર મંતરે દેરો
(૨) બેઅદબ, ઉદ્ધત (૩) માંસલ દેલત (દૉસ્ત્રી [1. તપસે પૂજી. દૌજન્ય – હિં. દર્જનતા મંદ વાન વિક પૈસાદાર
દોબ૯ય ન [.] દુર્બળતા દેલન ન [i] જુઓ ડેલન દૌર્ભાગ્ય ન૦ કિં.] કમનસીબી; દૈવ દેલા સ્ત્રી[ફં.] હીંચકે (૨) પાલખી; ડાળી. • દૌહિત્ર ૫૦ કિં.] દીકરીને દીકરે; દોહિત્ર.
વ્યમાન વિ. [ä. જુઓ ફેલાયમાન. -શ્રી સ્ત્રી દીકરીની દીકરી યંત્રના ઘડામાં પ્રવાહી ભરી તેની અંદર ઘાવાપૃથિવી નબ૦૧૦ લિં] ઘી અને ઔષધિની પિટલી લટકતી રાખી ઔષધિ પૃથ્વી, ધરતી અને આકાશ તૈયાર કરવાની રચના
ઇતિ શ્રી. [૪] તેજકાંતિ દેલું(દ) વિ૦ ભેળું (૨) ઉદાર જીવનું સખી ઘુસેક પું[] સ્વર્ગ
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધૃત
ધૂત ન॰ [i.] જૂગડું; જીંગાર શ્વેત પું॰ [É.] દ્યુતિ; તેજ; પ્રકારા. ૦૩ વિ૦ [i.] પ્રકારી કરનારુ' (૨)સ્પષ્ટ કરનારું ઘો સ્ત્રી [i.] આકાશ (૨) સ્વર્ગ' દ્રુન્મ પું॰ [i.] એક પ્રાચીન સિક્કો; નિષ્કને સેાળમેા ભાગ
દ્રવ પં‘[i.] વવું તે (૨) ગળેલા રસ. •વું અક્રિ॰ [i. ૩૬] પીગળવું; આગળવું (ર) ઝરવું; ગળવું (૩) ગદ્ગદ થયું (દિલનું) [લા.]
દ્રવિડ પું॰ [i.]દક્ષિણના એક દેશનું પ્રાચીન નામ (૨) ત્યાંના વતની
૩૭૯
દ્રવિત વિ॰ [છું.] કેવેલું દ્રવીભૂત વિ॰ [i.] કવેલું; દ્રવિત થયેલું દ્રવ્ય ન૦ [i.] પૈસા;નાણું (૨) વસ્તુ; પદાથ (૩)મૂળ તત્ત્વ[ન્યા.]. વાચક વિસેાનું, ગાળ જેવાં દ્રવ્યેાનું વાચક (નામ) [વ્યા.] દ્રષ્ટય વિ॰ [i.] જોવા યાગ્ય [રૂપ આત્મા દ્રષ્ટા પું॰ [i.] જોનારા (૨)પ્રકૃતિના સાક્ષીકહપું [i; પ્રા.] ધરી; હ્રદ દ્રાક્ષ(“ક્ષા) સ્રો [i.] એક જાતનું ફળ. લતા સ્ત્રી॰ દ્રાક્ષની વેલ –ક્ષાસવ પું॰ દ્રાક્ષના સવ
દ્રાવ j[i.] જીએ! દ્રાવણ, ફૅ વિ[i.] એગાળી નાખે એવું (ર) ન॰ ધાતુઓ વગેરેના ઝટ રસ બને એ માટે એની સાથે ભેળવવાના એક પદાથ'. ૦ણ ન॰ [i.] વાવેલું-પ્રવાહીરૂપ બનાવેલું તે દ્રાવિડ વિ॰ [i] દક્ષિણમાં પૂર્વ કિનારે
આવેલા દ્રવિડ દેશનું(ર) પું॰ એ દેશના આદમી (૩) દક્ષિણના બ્રાહ્મણેાની પાંચ જાતિમાંની એકના માણસ ( દ્રાવિડ, કર્ણાટ, ગુજર, મહારાષ્ટ્ર અને તૈલગ.) -ડી પ્રાણાયામ પું॰ બિનજરૂરી કે સીધું સરળ નહિ એવું લખાણ [લા.] દ્રાવ્ય વિ॰ [i.] એગળે એવું
દ્રુત વિ॰ [સં.] ગળેલું; અરેલું; ટપકેલું (૨) ઉતાવળુ; ઝડપવાળું દ્રુપદ [É.] પાંચાલ દેશના
[પિતા રાજા-દ્રૌપદીના
દ્વિઘાતપદી
મ ન॰ [i.] · ઝાડ ડ્રાણુ છું [i.] પાંડવકૌરવેાના ગુરુ (૨) પું; ન૦ એક માપ (એક કે ચાર આઢક જેટલું) (૩) દડિયા
દ્રોહ પં॰ [i.] દગા; બેવફાઈ(ર)ઇયા, વેર. અહી વિ॰ [i.] દ્રોહ કરનારું દ્રૌપદી સ્ત્રી [i.] દ્રુપદ્મ રાજાની પુત્રી;
પાંડવાની પત્ની ફ્રેંચ વિ॰ [i.] એ
કદ પું [સં] નુ (૬ સમાસ(ર)ન॰ એનું જોડુ' (૩) જીએ યુ(૪)ઝઘડા; અખેડા. યુદ્ધ ન^[i]એ જણ વચ્ચેનું યુદ્ધ, સમાસપુંરામલક્ષ્મણ’,‘માબાપ’ એવા બે કે વધારે શબ્દોના સમાસ [વ્યા.]. -દ્વાતીત વિ॰ [i.] સુખદુઃખ, પાપપુણ્ય ઇત્યાદિ દ્વદ્દોને તરી ગયેલું દ્વાદશ વિ॰ [i.] ૧૨ – ખાર. –શી સ્ત્રી૦ [સં.] બારા તિથિ -
દ્વાપર પું॰ [i.] ચાર યુગેામાંના ત્રીજો યુગ દ્વાર ન॰ [i.] બારણું દ્વારકા સ્રી; ન॰ [i.] એક તીથ*—કૃષ્ણની રાજધાની. નાથ પું [i] કૃષ્ણ. -કેશ પું॰ [i.] કૃષ્ણ દ્વારપાલ [i.], (-ળ) પું॰ દરવાન દ્વારા અ॰ [i.] મારફતે દ્વારામતી, દ્વારિકા [છું.] સ્રો॰ દ્વારકા દ્વિ વિ॰ [i.) એ (સમાસના પહેલા પદ તરીકે આવે છે). અથી વિ॰ એ અથ વાળુ' (ર) અસ્પષ્ટ, સટ્વિગ્સ દ્વિકક્ષિક વિ॰[i.] બીજી કક્ષાનું. સસીકરણ ન॰ ઇકવેશન ઑફ ધી સેકન્ડ આ ર’ [ગ.] ક્રિકમ કવિ (કું.)એક વાળુ (ક્રિ)[વ્યા.] દ્વિગુ પું॰ [i.] કમ ધારય સમાસને એક
O
પ્રકાર. ઉદા॰ ત્રિભુવન [વ્યા.] દ્વિગુણ વિ॰ [i.] ખમણું; બેવડું, –ણિત વિ॰ એથી ચુણેલું; બમણું દ્વિઘાત વિ॰ [É.] ‘કવોડ્રેટિક’ [ગ.]. ૦પદી સ્ત્રી વેગ્નેટિક એકસ્પ્રેશન' [ગ.]
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________
દિજ ૩૮૦
ધગડે દ્વિજ વિ. [૯] બે વાર જન્મેલું (૨) પુંઠ બાજુએ પાણી હોય તે જમીનને ભાગ
બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય કે વૈશ્ય (૩) દાંત (૪) શ્રેષ ૫૦ લિં] ઈર્ષા, વેર (૨) અપ્રિયતા; ૧૦ પંખી; અંડજ
તિરસ્કાર. ભાવ પુંઠેષની લાગણ. દ્વિજન્મા પુંલિ. દ્વિજ, બ્રાહ્મણ -થી વિ. [i] કેષવાળું. - ૫૦ [i.] બ્રિજરાજ પં. લિં.] ઉત્તમ દ્વિજ (૨) ગરુડ દ્વેષ કરનારે દુશ્મન દ્વિતીય વિ૦ [G] બીજું. -ન્યા વિ. સ્ત્રી દ્વત નલિ] બેપણું; ભિન્નતા. ભાવ ૫૦
બીજી(૨) સ્ત્રી બીજ (તિથિ) [નવ કઠોળ ઈશ્વર અને જગત વચ્ચે હેતની બુદ્ધિહિદલ[ā],(૧) વિ. બદલફાડવાળું(૨) ભાન. ૦મત પુંડન, વાદ ૫૦ [i] દ્વિધર્મ વિ. બે ગુણધર્મવાળું
બ્રહ્મ અને જગત, જડ અને ચેતન વગેરે દ્વિધા અo [ā] બે રીતે (૨) સ્ત્રી દુવિધા તો એકબીજાથી ભિન્ન છે એ મત. દ્વિપ ૫૦ [i] હાથી
વાદી વિ. લિ.) દ્વૈતવાદને લગતું (૨) દ્વિપદ વિ. નિં. બે પગવાળું, દ્વિપદ (૨) ' દ્વતવાદને માનનારું (૩) પુંહેતવાદમાં બાયોમિયલ” [..]
માનનારે. -તત ન૦ લિં] દ્વૈત કે દ્વિભાજક વિ૦ (૨) પં. [] દુભાગનાર; અંત; ભેદભાવ બાયસેકટર' [..]
હૈધીભાવ પં. [] ભેદભાવ; ઢેત(૨) અદ્વિરુક્તિ સ્ત્રી [. બે વાર કહેવું તે નિશ્ચય સંશય (૩) બહાર અને અંદર દ્વિરેફ ૫૦ [.] ભ્રમર
જુદે ભાવ રાખવો તે વિદવ્યાસ દ્વિર્ભાવ પું[].વર્ણનું બેવડાવું તે [વ્યા.] દ્વૈપાયન ૫૦ [.] મહાભારતના કર્તા – દ્વિવચન ન [fi] બેને બોધ કરે એવું કૈમાસિકવિ(સં.]દર માસેઆવતું બનતું વચન [વ્યા.].
(૨) નટ દર બે માસે પ્રગટ થતું છાપું દ્વિવિધ વિ. [૪. બે પ્રકારનું પ્રથથનથી) વિ[] બે અર્થવાળું દ્વપji.]બેટ ટાપુ. ૦૫ પૃજેની ત્રણ (૨) અસ્પષ્ટ, સંદિગ્ધ
છે પં. હિં] દંતસ્થાની એથે વ્યંજન(૨) ડો; માલ ચડાવવા ઉતારવાની જગા
સારી ગ મ માં પૈવત સ્વરની સંજ્ઞા ધખધખવું અકિક ધખવું; સમસમવું ધકમક સ્ત્રી ઉતાવળ
ધખને સ્ત્રી [ધખવું” ઉપરથી] રટણ ધકાવવું સક્રિટ ધકેલવું (૨) તડામાર ચિંતન; બળતરા આગળ ચલાવવું
ધખમખ સ્ત્રી- ધકમક; ઉતાવળ ધકેલવું સક્રિટ ધક્કો મારવો; હડસેલવું ધખવું અક્રિટ [. ધાધરા (રવ૦)= (૨) ગમે તેમ બેદરકારીથી આગળ ને અતિશય સળગવું ધીકવું(૨લા.]ગુસ્સે
આગળ ચલાવ્યું જવું; દીધે રાખવું થવું (૩) સકિ. ઠપકે આપવો ધધક્કા, ધાધલ્કી સ્ત્રી સામસામી ધખારે ૫૦ [ ધખવું” ઉપરથી] બાફ ગરમી;
ધક્કા મારવા તે (૨) ભીડ [મારી તપારો (૨) ઝંખના મનમાં ઘૂસ્યા કરવું ધક્કામુક્કી સ્ત્રો ધક્કા અને મુક્કાથી મારા- તે [લા. ધક્કો પું[ઉં, ધન ઉપરથી] હડસેલે (૨) ધંગડું ન લે (૨) પટાવાળે (તિરસ્કારમાં).
નુક્સાન (૩) ફેરે (૪) સિર૦ [૬. “હા] -ડો પુત્ર કથા (૩)લગેટિબાવો
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધગધગ
ધગધગ અ૰[વ૦] (જોરથી સળગવું કે ગરમ થવું સૂચવે છે). ॰વું અ॰ક્રિ॰ [ત્રા. ધાયા] જોશથી ખળવું (ર) ખૂબ ગરમ થવું ધગવું અક્રિ॰ જુએ ધખવું ધગશ સ્ત્રી॰ [ધગવું' ઉપરથી] દાઝ; ઉત્સાહ ધજ વિ॰ સં. ન] શ્રેષ્ઠ (ર) મજબૂત (૩) જોશીનું
ધજા સ્ત્રી [સં. ધ્વગા] વાવટા; નિશાન. ગરા પુંધા પકડનારા (૨) ધજાના દંડ. ૦પતાકા સ્ત્રી ધન અને પતાકા ધડ ન॰ [ă.] માથા વિનાનું શરીર (ર) મૂળ પાયે લિા.]
ધડ અ [વ॰] (કાંઈ પડવાના ૨૧) ધડક સ્ત્રી [રવ૦] હૃદયના કપ (૨)
બીક (૩) અ૦ [૧૦]. ણુ વિ॰ બીકણ ધડકવુ' અગ્નિ [રવ૦] ધબકવું ધડકાર(-રે) પું॰ ધડ અવાજ; ધબકારા ધડકી સ્ત્રી॰ ધાબળા (૨) નાનું આસન ધડધડ અ॰ [વ૦] ધારા પડે કે લાકડી
ઇ. ઉપરાઉપરી ને જોરથી પડે તેના અવાજ. વું ધડધડ થવું (૨) એકદમ તૂટી પડવું, ડ્રાટ પું ધડ અવાજ (૨) અ॰ ઝપાટાભેર
ધડધડા સ્ત્રી- મારામારી ધડાકા હું૦ [૧૦] મેટા અવાજ; ભડાકા (૨)સાંભળનાર ચાંક એવી નથી કે વિચિત્ર વાત કે અનાવ (૩) કાળના ઝપાટા ધડાધડ અ[૧૦]‘તડાતડ, ઉપરાછાપરી, ઝપાટામાં’ સૂચવતા અવાજ. –ડી સ્રો॰ ધડધડા (૨) ધમાલ ધડી સ્ત્રી એક તાલ કે વજન
ધગ્ન કર્યું ઘટા કોટની પુરૂષમાં ૨૧૦] ગાજવું
ઘડાયું [નં. ૧ટ ઉ૫૨થી]ત્રાજવાનું સમતાલપણું ન હોવું તે (૨) તેનું સમતાલપણું લાવવા મુકાતા ભાર (૩) ખાધ (૪)નિયમ; ઠેકાણું; ધારણ; (૫) ગણના; કદર; ભૂજ [લા.] (સ્ત્રી ધણુ સ્રો॰ [Ē. ધન્ય; ત્રા. થળ] (ભારેવાઈ) ધણુ ન॰ [સં. ધન] ( ગાયાનું ટોળું
ધનુર્વાત
ખૂટ પું ધણમાં રાખેલા આખલા ધણધણવું અક્રિ ધણધણ થવું(૨) ક પડ્યું ધણિયાણી સ્ત્રી॰ ધણી' ઉપરથી] વહુ (ર) માલિક સ્રો ધણિયાતુ વિ૰ ધણી—માલિકવાળુ. (૨) માલકીનું. -પુ” ન॰ ધણીપણું. “મૈં પું॰ દુબળાનો ધણી
ઘણી પું [સં. નિર્; ત્રા. ત્તિ (૦)] માલિક (૨) પતિ (૩) વિ॰ માલિક, જેમ કે, આનું કોઈ ધણી નથી. જોગ વિ॰, જોગી વિ॰ સ્રી વેચાણ લેનારને જ મળે એવી (હૂ'ડી). ૦ધારી પું૦ [+ધુરીન (સં.)] માલિક (ર)રક્ષક. ૦૨ણી પું॰ કુલ માલિક, વ્ખુ વિ॰ ધણીના પક્ષનું ધૃતિ’ગ ન॰તાફાન(૨)ઢાંગ; ખાલી ધામધૂમ ધતૂરા પું॰ [સં. ધર] એક વનસ્પતિ;ધ તૂરો ધધડાવવું સ૦ કિ॰ રિવ॰] ધડધડ-ખૂબ ઠપકા આપવા [જખરા કૂડા ધધૂડો પું૦ [રવ૦] ધડધડ પડતા-મેટા શ્વેત અ॰ ધન્ય [૫.] ધન ન॰ [i.] દોલત; પૈસા (૨) સમૃદ્ધિ, જેમ કે, પશુધન, વિદ્યાધન(૩)એક રાશિનું નામ (૪) વિ૦ ‘પેાઝિટિવ' [પ.વિ.; ગ.]. તેરશ(૩) સ્ત્રી॰ આસા વદ તેરસ. ૦૬ પું૰[i.]કુબેર. ધાન્ય ન॰ ધન અને ધાન્ય. વત, વાન [સં.]વિધનવાળુ ધન’જય પું [સં.] અન ધનાઢચ વિ॰ [સં.] ધનવાન [ ગ.. ધનાત્મક વિi.]ધન; ‘પૉઝિટિવ’(પ.વિ.; ધનારક(--મ), ધત્તા [સં.] પું॰ ધનરાશિને સૂચ ધુનિક વિ॰ [i.] ધનવાન ધનિષ્ઠા સ્ત્રી॰ [i.] એક નક્ષત્ર ધની વિ॰ [i.] ધનવાન ધનુ ન॰ [i.] કામઠું; ચાપ ધનુર પું॰ [ä. ધનુ] એક રાગ ધનુર [i.], ધનુર્ધારી પુંખાણાવાળી ધનુર્માસ પું॰ સૂર્ય* ધન સંક્રાંતિમાં હોય તે મહિના
[ાગ; ધનુર ધનુર્વા (ત) પું॰ [સં. ધનુઃ + વત] એક
૩૮૧
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધનુર્વિદ્યા
૩૮૨
ધરઘડીથી ધનુર્વિદ્યાસ્ત્રી.ધનુષ્ય વાપરવાની વિદ્યા જશે. -કાવવું સક્રિ ધમકી આપવી; ધનુર્વેદ ૫૦ સિં.) ધનુર્વિદ્યા એક ઉપવેદ ડરાવવું (૨) ધધડાવવું. -કી સ્ત્રી ડર ધનુષ() [i.ધનુa] કામઠું. તકલી ધમચકડ સ્ત્રી [૨૦] ધમાલ (૨) તેફાન
સ્ત્રી ધનુષ જેવા સાધન વડે ફેરવવાની ધમણ સ્ત્રી [પ્રા.] પવન ફૂંકવાનું એક સાધન તકલી
ધમધમ અ [૧૦]. ૦વું અક્રિટ સિર૦ ધડું-૨)નર્ણપ્રા.ધાત્રી (ઉં.વાચીટ)] પ્રા.ધમધમ(ઉં.ધમધમા)] ધમધમ થવું(૨)
દાણામાં સડે કરનારું એક જીવડું; કિલું કંપવું (૩) બહુ ગરમ થવું. માત્ર વિ. ધનેશ(ધર) પું[. કુબેર
તીખું તમતમું; ઉગ્ર (૨) ૫૦ [૨૦] ધમધન્ય વિ૦ [ā] ભાગ્યશાળી (૨) વખાણવા ધમ અવાજ (૩) રોફ દેર (૪) દમામ યોગ્ય (૩) કૃતાર્થ (૪) અ. શાબાશ; (૫) તીખાશ. સાવવું સક્રિટ ધમવાહવાહ, તાસ્ત્રી.૦ભાગ્ય ન અહે- ધમવું’નું પ્રેરક (૨) ધમકાવવું (૩) [લા.] ભાગ્યસુભાગ્ય. વાદ j[ā] શાબાશી. જોશથી કામ ચલાવવું; કશું વેગથી કે ખૂબ -ન્યા વિ. સ્ત્રી સં.] સુખી સુભાગી કરવું (૪) જોશથી (બીડીને) દમ મારો (૨) સ્ત્રો આયા; “નસ'
ધમધોકાર અપૂર જોશમાં; સપાટાબંધ ધવંતરિ પં. [ā] દેવોને વૈદ્ય ધમનિટ–ની) સ્ત્રી[] કણ; ભૂંગળી ધપવું અ૦ ક્રિઢ આગળ ધસવું
(૨) સ્વચ્છ લોહી વહેનારી નસ આટરી ધપે ૫૦ [ધપ રવ ] મુક્કો થાપટ ધમપછાડ સ્ત્રી, -ડા મુંબવધિમ+ ધબ અ. રિવ૦] કાંઈ પડવાને કે પછડા- પછાડતોફાન અને અધીરાઈ
વાને કે ઠોકાવાને અવાજ (૨) શૂન્ય ધમવું સકિહિં, દમ7; પ્રા. પમ] ધમણ ઢબ (૩) ધ મારવાને અવાજ ચલાવવી (૨) દેવતાને પવન નાખો (૩) ધબક સ્ત્રીધબકારે. ૦૬ અ. કિ અગ્નિથી બરાબર તપાવવું(૪)ધૂતવું એવું ધડકવું. -કારે ૫૦ ધડકારો
ધમાચકડી સ્ત્રી જુઓ ધમચકડ ધબડકે ૫૦ [ધબ પરથી એકદમ બધું ધમાધમ(મ) સ્ત્રી [રવ] (૨) મારા
નકામું થવું, મીડું વળવું કે છબરડા મારી; ગરબડ વળવો તે
ધમારવું સકિ નવડાવવું (પશુને) ધબડાઈ જવું અ ક્રિડ વાવેલા પર તરત ધમાલ સ્ત્રી, ધાંધળ; ધમાચકડી. નલિયું
વરસાદ પડવાથી બી બગડવુંનકામું જવું વિધમાલ કરી મૂકે એવું-એવા સ્વભાવનું ધબવું અ ક્રિ વિ૦] પડવું (૨) લિ.] ધમાવવું સરકિટ “ધમવુંનું પ્રેરક (૨)
દેવાળું કાઢવું (૩) મરી જવું ' ધમવું; ચેરવું [ગૂથેલો આંબેડે ધમાકે ૫૦ વિ૦મે અવાજ ઉમિલ-લ) . [] ફૂલ ઇત્યાદિ સાથે ધબાય નમઃ નધિબ” =શુત્ય ઉપરથી] ધર વિ. [i] ધારણ કરનારું (સમાસને (શ૦ પ્રવે) મીંડું; શન્યતા; ધબડકે
અંતે) ઉદા. મણિધર ધબે-બે)ડવું સત્ર કિન્ધબ ૨૦] હાથથી દર સ્ત્રી [ધરાવું અથવા ધરવું” ઉપરથી)
મારવું (૨) છેતરવું [ડાઘ, ધાબું ધરપત; સંતોષ; વિશ્વાસ ધો ૫૦ જુઓ ઘપ મુકો (૨) મોટે ધર સ્ત્રી લિં. ધુર ધૂસરી; ધુરા (૨) બળદ ધમક સ્ત્રી પ્રિ. ધમ (ઉં. મ) ઉપરથી જોડાતો થાય ત્યારથી ગણાતું તેનું વર્ષ
જેશ(૨) તેજ (૩)ભપક. ૦વું અકિ. (૩) શરૂઆત. ૧ખમ વિ૦ ધર ધુરા - ગાજવું (૨) કંપવું (૩) પ્રકાશવું. -કાર ખમે એવું; મજબૂત (૨) પ્રવીણ
(-) ધમ ધમ થવું તે (૨) ધમક ઘુડીથી અ. છેક મૂળથી–પહેલેથી
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધરણ
- ૩૮૩
ધર્મયુદ્ધ
ધરણ સ્ત્રી ધરણી [૫]
–ઉત્તર દક્ષિણ સાંધતી કલ્પિત સુરેખા ધરણિ(ત્રણ) સ્ત્રી [.પૃથ્વી(૨)જમીન; ધન (ઉં. ત] ઉખાડીને રોપવા માટે ઉછે
ભે. ધર પુ[] શેષનાગ(૨)વિષગુ રેલો રે. વાર્થિ ન ધરુનું ખેતર ધરણું નવ નિં. છુ પરથી] ત્રાગું
ધરે ૫૦ [i. હૃઢ કેદ્રહ ઊંડો ખાડે (ખાસ ધરતી સ્ત્રી (ઉં. ધરિત્રી] પૃથ્વી(૨)જમીન. કરીને પાણીનો)
કંપ ૫ધરતી ડોલવી તે; ભૂકંપ ધરો ! જુઓ ધરી) જેની બે બાજુ ધરપકડ સ્ત્રી [ધરવું+પકડવું કાયદાથી પિડાં પરેવાય છે તે ગાડાની આડી પકડવું તે (૨) પકડાપકડી
ધરે સ્ત્રી [i. ; સર દરો] એક જાતનું ધરપત સ્ત્રી [ધર (ધરાવું)તૃપ્તિ] ધરાવા- ઘાસ; દૂર્વા. ૦આઠમ સ્ત્રીત્ર જુઓ પણું સતિષ (૨) ધીરજ
દરો આઠમ ધરબવું સક્રિઘરવવું (૨) ઠાંસવું ધર્મ શું [ā] નીતિ, સદાચાર વિષેનું તથા ધરાળ ન[ધરા(પૃથ્વી)+બાળ(બળવું)]. મરણ, સાપરાય ઈશ્વરદિગૂઢતો વિષેનું પ્રલય; સત્યાનાશ
જ્ઞાન, શ્રદ્ધા કે માન્યતા (૨) શાસ્ત્રોક્ત ધરમ પું, જુઓ ધર્મ.૦ધક્ષે પુત્ર નકામે
વિધિનિષેધ – આચાર (૩) પુ; દાન [પ્રારંભ
(૪) ફરજ; કર્તવ્ય (૫)ચાર પુરુષાર્થોમાંને ધરમૂળનટ [ધરમૂળ] છેક શરૂઆત તદ્દન
એક (૬) ગુણ; લક્ષણ સ્વભાવ (૭) ધરવ પુ. સંતોષ. ૦વું સક્રિ. [ધરાવું'તું
ધર્મરાજ. ક્ષેત્ર ન [સં.] પવિત્ર સ્થળ પ્રેરક] સંતોષવું; તૃપ્ત કરવું
-ધામ. ગુરુ પુંધર્મની દીક્ષા દેનાર કે ધરવું સત્ર કિટ [4. સાહવું, પકડવું (૨)
તે ઉપદેશનાર ગુરુ. ગ્રંથ ૫. હિં.] પહેરવું (૩) ધારણ કરવું (વેષ, જન્મ)
જેમાં ધર્મનું નિરૂપણ હેય તે ગ્રંથ. (૪) પાસે મૂકવું, –ની આગળ રજૂ કરવું
૦ચકેન [. ધર્મનું સામ્રાજ્ય ૦ચકે ધરા સ્ત્રી હિં.] પૃથ્વી. ધર કું. લિ.]
પ્રવર્તનનઘમને પ્રચાર તેનું સામ્રાજ્ય જુઓ ધરણીધર
પ્રવર્તાવવું તે. ઝનૂની વિ૦ ધાર્મિક ધરાધર સ્ત્રી [ધર’ઉપરથી શરૂઆત (૨)
બાબતમાં ઝનૂનવાળું; બિગટેડ.ધુરઅવ ધરાર. -રી અ૦ સાથે જોડે (૨) ધરાર (૩) સુધ્ધાં; પણ
ધર વિ૦ મું ધર્મની બાબતમાં અગ્રેસર. ધરાબેલી નવ ધરબળ; પ્રલય
નિઝાસ્ત્રીબ્ધમ વિષેની આસ્થા.૦૫ની ધરાર અસર ધરાધરઅલબત્ત, અવશ્ય
સ્ત્રી સં.) ધર્મ પ્રમાણે-વિધિપૂર્વક થયેલી (૨) સાવ; તદ્દન
પત્ની. પુત્ર પુંલિં] (વિષયને વશ થઈને ધરાર ! ધિર' (ધુરા) ઉપરથી] વાહનમાં
નહિ પણ) ધર્મ સમજી ઉત્પન્ન કરેલો પુત્ર ધૂસરી આગળ વધારે ભાર હેવાપણું
(૨) જન્મથી નહિ પણ ધર્મથી માનેલો (ઉલાળથી ઊલટું)
પુત્ર. પ્રવર્તક ! ધર્મ પ્રવર્તાવનાર, ધરાવવું સક્રિઢ નિં. ઉપરથી ધરવું બધુપું. પિતાનાધમને માસ(૨)
અને ધરાનું પ્રેરક(ર)નૈવેદ્ય કરવું; દેવ ધર્મ સમજીને માનેલે ભાઈ. બુદ્ધિ સ્ત્રી આગળ ધરવું
ધર્મની સમજ; ધર્મદષ્ટિ; ધર્માધર્મની ધરાવું અ૦િ તૃપ્ત થવું; સંતોષ પામ વિવેકશક્તિ. ભગિની સ્ત્રીર્થ. પોતાના ધરાળ ૫૦ જુઓ ધરાર
ધમની સ્ત્રી (૨) ધર્મ સમજીને માનેલી ધરિત્રી સ્ત્રી [G] પૃથ્વી
બહેન, ભાવના સ્ત્રી ધર્મની ભાવના; ઘરી સ્ત્રી [i. ધુર ઉપરથી; પુરાવાહનની ધર્મબુદ્ધિ ભ્રષ્ટ વિરુધર્મમાંથી ચળેલું
લઠ્ઠી; આંસ (૨) પૃથ્વી કે ખગોળની ધરી પતિત, યુદ્ધ ન ધર્મ ખાતર કરેલું યુદ્ધ
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધમ રાજ
(૨) યુદ્ધના નિયમેા અનુસાર કરેલું યુદ્ધ. ૦રાજ(—જા) પું॰ [i.] ચમ (૨) યુધિષ્ઠિર, લાલ પું॰ [i.] ભિક્ષા માગનાર સાધુના ધર્મના લાભ થાઓ’ એવા આશીર્વાદ [જૈન] (ર) ધામિ કતાની પ્રાપ્તિ-ધાર્મિકતાના ગુણ વધવા તે. વીર પુ॰ [i] ધમ કા'માં વીર (૨) રાહીદ. વેત્તા પું॰ ધ વિદ. શાસ્ત્ર ન॰ [i] ધર્માંનું જ્ઞાન આપનાર શાસ્ત્ર. શાળા સ્ત્રીમુસાફરખાનું; સરાઈ. સ’કૅટ ન॰ જેમાં ધ અધમ ની સૂઝ ન પડે એવા કઠણ પ્રસગ, –ર્માચરણ ન॰ [+માચરળ] ધને અનુસરીને ચાલવું તે. –ોંચાય પું[i.]ધમ ગુરુ(ર)સપ્રદાયનાઆચાય. -માત્મા વિ૦ (૨) પું॰ [i] ધર્મિષ્ઠ માણસ. માંદા વિજ્ઞાનમાં આપેલું (૨) ધર્માદાને અંગેનું. “સ્પંદો હું॰ દાન; સખાવત. –ર્માધિકારી પું॰ [સં.]ધમ ની ખાખતમાં દેખરેખ રાખનાર અધિકારી. –ર્માધ્યક્ષ પું [લં.] ધર્માંની ખાખતાના અધ્યક્ષ; ધર્માચાય (૨) ન્યાયાધીશ. ર્માભિમાન ન૦ [+શિમાન] ધમાઁ માટેનું અભિમાન. –લિય ન૦ [+થ] મદિર(૨) મઠ, –માઁસન ન૦ ન્યાયાસન. -માંતર ન॰ [+ મંતર] ધમ બદલવા તે; એક ધ છેડી બીજા ધર્મમાં જવું તે.-માં ધ વિ[+ગય]ધર્મની બાબતામાંઅવિચારીઆગ્રહવાળુ.-મિ છ વિ॰ [સં] ધમ' પ્રમાણે ચાલનાર. -સી વિ॰ [i.] અમુક ધર્મ કે ગુણવાળુ' (ર) ધર્મિ'o (૩) ધર્મને લગતું (બહુધા સમાસને અંતે. ઉદા૦ ઇસ્લામધમી ). –ોપદેશ પું॰ [i.] ધ'ના ઉપદેશ -સેપિદેશક પું॰ ધર્મપદેશ કરનાર ધન્ય વિ॰ [સં.] ધમ'ને અનુસરતું; ધ વાળુ' ધ્રુવ પું॰ [Ē.] પતિ
ધવડા( ૨ા) વવું સ॰ક્રિ [મં. છે. ત્રા. ય ઉપરથી] બાવવું”નું પ્રેરક; ધવાડવું ધવલ [i.], (–ળ) વિ॰ ધેાળુ' (ર) નિમ ળ;
૩૮૪
શુદ્ધ. ૦મ′ગલ (-ળ)ન૦:૦૧ ધોળમ ગળ
ધવા સ્ત્રી॰ [કે.ધન્વ=વેગ તંદુરસ્તી; શક્તિ (૨) સારી દશા. [વળવી = તંદુરરતી વગેરે પુન: પ્રાપ્ત થવાં] ધસમસ સ્ત્રી [ધસવું ઉપરથી] દોડધામ ધસવુ અ૰ક્રિ॰ [વા. જ્ઞોશથી આગળ જવું ધસારા પું॰ ધસવું તે; હલ્લા ધખના સ્ત્રી ઝંખના (ર) ધ્યાન; કાળજી ધર્માંતર ન॰ [ä. તંત્ર ઉપરથી તંદુ (૨) દ્યૂતી લેવાની કળા, મંતર ન॰ [i.તંત્રમંત્ર] ધતુર અને મતર ધતૂરા પું॰ [i. TM] એક વનસ્પતિ; ધતૂરા ધંધાદાર વિ॰ ધંધાવાળુ' (૨) ઉદ્યોગી (૩) પું॰ વેપારી (૪) કારીગર; કસખી. –રી વિ॰ ધંધાદાર (૨) સ્ત્રી ધધા; ઉદ્યમ ધંધા પું. ઉદ્યમ; રાજગાર; પ્રવૃત્તિ (૨)
વેપાર, ૦૨ાજગાર કું॰ ધધા ને રાજગાર ધા પું; સ્ત્રી॰ [ā. બાહī] મદદ માટેના પાકાર
ધાત
(૨) હાચ [કા.] [અંતે. ઉદા॰ અનેકધા ધાતિં.] પ્રત્યય; ‘પ્રકારે,રીતે’ અથમાં શબ્દને ધાઇ સ્રી॰ [ધાવવું] સ્તન; થાન ધાક પું; સ્ત્રી [સર૦ ફે. ધવા = ભયથી
ધડકવડર;ખીક(૨) કુશ(૩)બહેરાપણુ ધાગડી સ્ત્રી॰ ધાગાની ગેાદડી ધાગા પું॰ [વે. ધરા= કપાસ] જૂનું ફાટેલું લૂગડુ (૨) દારા ધાટી સ્રી॰ રીત; ઢમ; શૈલી
ધાડ સ્ત્રી[ પ્રા. ધાણી; (નં. પાર્ટી)] લૂટારાની ટાળીને! હુમલા –હલેા (ર) દાડા (૩) ઉતાવળ [લા.]. [મારથી=મોટું પરાક્રમ કરવું]. ઉપાડુ પું॰ ધાડ પાડનારો; લૂટારો. -ડિયું ન॰ જીએ! ધાડુ, ડુ ન માટું ટાળુ [એક મસાલે ધાણા હું અવ્ [સં. ધાના, પ્રા. ધાળા] ધાણિયું વિ॰ [ધાણી’ પરથી] થાડા કસ
વાકવાળું (અનાજ; ગુંદર) ધાણી સ્ત્રી [સં. ધાના] શેકવાથી ફૂટેલા
અનાજના દાણા [કા; કાષ્ટક ધાત સ્રી [જીએ ધાતુ] વીર્યાં; શુક્ર (૨)
-
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધાતવું ૩૮૫
ધાવણું ધાતવું અક્રિો ફાવવું, અનુકૂળ આવવું (૨) આધારભૂત હોવું કે થવું તે(૩)સ્ત્રી ધાતા ૫૦ સિં] બ્રહ્મા; સરજનહાર ટેકે; આધાર (૪) ધીરજ; આશ્વાસન ધાતુ [G] ક્રિયાપદનું મૂળ રૂપ(૨) સ્ત્રી (૫) પાટડે; ભારવટિયા (૬) સંતો
ખનિજ દ્રવ્ય(૩)શરીરનાં સાત દ્રવ્યમાંનું ધારણું સ્ત્રી (ઉં. મનસૂબે (૨) કલ્પના દરેક (રસ, રક્ત, માંસ, મેદ, અસ્થિમજજા (૩) ચાદશક્તિ(૪)ધારણ કરવું-ધરવું તે અને શુક્ર) (૪) વીર્યા. ૦ક્ષય ૫૦ સિં] ધારણપારણુ ના બવ. [સં. ધારા+ વીર્યને ઘટાડે; એક રેગ. સાધિત વાળા] (શ્રાવણ મહિનામાં) એકાંતરે વિ૦ ધાતુ પરથી બનાવેલું [વ્યા.
જમવાનું વ્રત ધાત્રી સ્ત્રી સં.) દાઈ, ધાવ
ધારવું સક્રિ. [વા. ધર (. વાય)માનવું ધાર્થ પું[] મૂળ ધાતુ પરથી નીકળતો (૨)ઈચ્છવું(૩)અટકળ કરવી(૪)નક્કી કરવું અર્થ; મૂળ શબ્દાંર્થ
ધારા સ્ત્રો[.) પરંપરા;હાર(૨)પ્રવાહીની ધાન ન. [8. ધાન્ય અનાજ
ધાર-શેડ (૩) વૃષ્ટિ, વ્યંત્ર ન[ā] પાનિયું વિટ રાંધેલું અનાજ ખાનારું ફુવારો
[નિયમો વગેરે . ધાન્ય નવ ]િ ધાન; અનાજ
ધારાધોરણ ન ધારે ધારણ કાયદે ધાપ સ્ત્રી ઉતાવળમાં થયેલી ભૂલ (૨) ધારાથી સ્ત્રી કાયદાની ચોપડી
થાપ છેતરપિંડી, ફરેબ (૩) ચરી [લા.] ધારાશાસ્ત્રી પુંકાયદાને પંડિત વકીલ ધાબડધિં(-ધીંગુંવિલ; પણ જોરાવર ધારાસભા સ્ત્રી કાયદા ઘડનારી સભા (૨) તેફાની
[ ઠગી લેવું ધારા પુત્ર કેળ-ઠાકરડા જેવી એક કેમ ધાબડવું સક્રિ [‘ધાપ” ઉપરથી છેતરવું ધારિણું સ્ત્રી [i] પૃથ્વી ધાબળ-ળી) સ્ત્રી પાતળે ધાબળે; ધારિયું ન [ધાર” ઉપરથી] એક હથિયાર
કામળી. ૫૦ જાડા ઊનનું બનૂસ -ધારી વિ. [G] (સમાસને અંતે ધારણ ધાબું ન૦ (છાપરાને ઠેકાણે કરેલી) કરનારું. ઉદા. “વેષધારી’
અગાસી; ગુચ્ચી(૨)ડા (૩)દૂધનું બેડું ધારે છું. [ધારા” (પ્રવાહ) ઉપરથી ધાબે પુવિવે ચુને, પપિચાઈના રિવાજ; પ્રથા (૨) કાયદે રથ્થડને ટીપ કે તેને બે
ધારેષ્ણ વિ. [૬] તરતનું દેહેલ શેડક ધામન] રહેવાનું સ્થળ ઘર(૨)દેવસ્થાન; ધાર્મિક વિ. ધર્મને લગતું(૨)ધર્મનિષ્ઠ તીર્થ
[સાપ ધાર્યું વિ જુઓ ધારવું ધારેલું; મનસૂબે ધામણ સ્ત્રી હિં, વળી એક જાતને જાડ કરેલું નક્કી કરેલું (૨)ન-ધારણા સંકલ્પ ધામણી સ્ત્રી જાડી-જબરી ભેંસ ાલાવેલી સ્ત્રી, જુઓ [તાલાવેલી ઉત્કટ ધામધૂમ સ્ત્રી [4] ભારે તૈયારી એની ' અધીરાઈ ધમાલ
માટે પડાવ જાવ સ્ત્રી બ્રિા. પાવી-ધારું (ઉં. વાત્રી)] ધામે ૫૦ [ધામ ઉપરથી લાંબા વખત બાળકને ધવડાવવા રાખેલી સ્ત્રી ધાડે પું(દધ દેહવાના) અવાજી ધાવ ૫૦ [પ્રઘાવ = દેડવું ધા; “ધાઓ રમઝટ
, એમ મદદ માટે પકાર ધાર સ્ત્રી[. હથિયાર કે ઓજારની તીણી ધાવણ ને. [‘ધાવવું ઉપરથી) માનું દૂધ. કેર (ર) પ્રવાહી પદાર્થની પાતળી ધારા –ણું સ્ત્રીધાવણા બાળકને ધાવવાનું -શેડ (૩) કેરણ; કિનારે છેડે
રમકડું ચૂસણી. -શું વિ૦ ધાવતું ધારક વિ૦ [ઉં. ધારણ કરનારું
ધાવણ પર રહેતું (૨) તે ઉંમરનું (૩) ધારણું ન [ઉ] ધરવાની ક્રિયા ધરવું તે ન ધાવતું બાળક
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધાવણું
૩૮૬
ધુજારે ધાવર ના એક દર્દ (જેમાં હાથ, માં, પીબ અ [વ (૨) શ્રી ધીબવું તે.
આ ઉપર સેજો આવી જાય છે) : કારે પુત્ર ધીબ એવો અવાજ, ધાવવું સક્રિઉં. જે બા. ઘN](બચ્ચાએ) ૫. મુકો; ગડદો. છેવું સકિધીબધીબ સ્ત્રી કે માદાનું દૂધ પીવું
મારવું -બા(બે)ધીબ અ૦ વિ. ધાવું અળક્રિડ (ઉં. વા; પ્રા. ઘા દેડવું; ધીમર ૫૦ કિં. ધીવર) ઢીમર; માછી
મદદે દેડવું (૨) એકદમ રોગ વ્યાપ ધીમંત [av],ધીમાન[.વિ. બુદ્ધિમાન (શ૦ પ્રમાં. ઉદા. ધનુર્વા, શીળસ) ધીમાશ સ્ત્રી ધીમાપણું ધાશ(સકે ૫૦ સે. ઘ] ધ્રાસકેકફાળ - ધીમું વિ૦ હળવું; મંદ; ધીરું (ક્રિયાની ગતિ, ધાસ્તી સ્ત્રી, ડર; દહેશત
વેગ, અવાજ વગેરેમાં)(૨) ઉગ્રનહિ એવું; ધવલ(ળ) (૨) સ્ત્રી; ન ગરબડ; શાંત (જેમ કે, ગરમી, સ્વભાવ)(૩) ઠંડું ધમાલ તેફાન-લિ–-
ળિયું વિ૦ ધાંધલ (સ્કૃતિ, ચપળતા, જોશ વગેરેમાં) _ કરનારું
ધીમે(oથી) અ. ધીરે આતે હળવે ધિક અ કિં. ધિક્કારવાચક ઉદ્ગાર;ફટ ધીર વિ[ā] બૈર્યવાન; અડગ નિશ્ચયી ધિકાધિકારવું સકિ ખૂબ ધિકાવવું
(૨)ગંભીર; કરેલ (૩) સ્ત્રી નિં. . ધિકાવવું સક્રિટ [ ધીકવુંનું પ્રેરક] ખૂબ ધીરો ધીરજ (૪) ભરે; પતી જ. ગરમ કરવું (૨) જોરથી સળગાવવું
ગંભીર વિ૦ કિં.] શાંત અને નિશ્ચયી ધિક્કાર પં. લિ.] ફિટકાર. ૦વું સક્રિ૦ ધીરજ સ્ત્રી વુિં. ધિયા પ્રા. વિ;િ વિડ્યો ધિક્કાર કરવા
આકળું કે ઉતાવળું ન થવાને ભાવ(૨) ધિનરાધિનાં અરિવ૦](તબલાને)
; હિંમત ધિબાવવું સકિ, ધિબાવું અકિં.
ધીરતા સ્ત્રી [.] ધીરહેવું તે ધીરજ ધીબવુંનું પ્રેરક ને કમણિ :
ધીરધાર સીધીરવું+ધારવું વ્યાજે નાણાં ધિરાવવું સત્ર કિ, ધિરાવું અ ક્રિ
આપવાં તે; લેવડદેવડ ધીરવું”નું પ્રેરક ને કર્મણિ
ધીરપ રચી. ધીરજ કિંગડમલ (-લ) ૫૦ [ધિંગું + મલ]
ધીરવું સક્રિભરેસે રાખવો (૨) ભરોસે જોરાવર ને ખડતલ માણસ
સોપવું (૩) ઉછીનું કે વ્યાજે આપવું ધિંગાઈ સ્રી ધિંગાપણું(૨)ધિંગાણું છું
ધીરે વિ. સં. ધીમું (૨) ધીર. નવ દૂધિંગુ” ઉપરથી તોફાન; જોશમાં
- થી, ધીરે અવે ધીમે ધીમે કે મચેલી લડાઈ. -મરતી સ્ત્રી મતી
ધીરતાથી તોફાન : ધિંગું વિ૦ જાડું; મજબૂત; લ; ધીં ધીરેદાર વિ૦ કિં.] ધીર અને ઉદાત્ત ધી સ્ત્રી [i] બુદ્ધિ
(૨) પં. એક પ્રકારને નાયક પીડી સી- ને ધીક” ઉપરથી ધીવર ૫૦ [] ધીમર, ઢીમર સહેજ ગરમી; ઝીણો તાવ
ધીશ ૫૦ કિ. વિદ્વાન; ભારે બુદ્ધિમાન ધીતું વિ૦ [[ધીકવું”નું વકૃ૦] ધગધગતું
ધીશ પંડિં. મીરા રાજા; અધિપતિ [૫] (૨) જોશભેર ચાલતું આબાદ[લા.
ધીંગાઈ સ્ત્રી જાઓ ધિંગાઈ ધીકધીકતું વિ. [ ધીકતું ઉપરથી ધગ- ધીંગાણું ન જુઓ ધિંગાણું. -મસ્તી
ધગતું ખૂબ ગરમ તપવું કે બળવું ધીકવું અ૦િ કિં. ધિક્ષ] ધગધગવું ખૂબ ધીંગું વિ૦ જુઓ ધિંગું ધીટ વિ. વુિં. પૃ8] સહનશીલ (૨) નીડર. ધુજારી સ્ત્રી, રે ! ક્વિજવું પરથી તા સ્ત્રી
કંપા, ધ્રુજારી
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮૭
ધ્રુજાવવું બુજાવવું સક્રિ પૂજનું પ્રેરક પૂજ સ્ત્રી ધ્રુિજવું પરથી પ્રજ; કંપારી. ધુણવવું સક્રિય ધૂણવું'નું પ્રેરક . ૦વું અ૦ કિસિં. ધૂ-ધૂયતે પરથી) ધુત વિ. [i] તુચ્છકારેલું તરછોડેલું (૨) કાપવું પ્રજવું
અ તિરસ્કારવાચક ઉદ્ગાર. કારવું , ધૂડ સ્ત્રીધૂળ.–ડિયું,-ડી વિ. ધૂળવાળું સક્રિટ તુચ્છકારવું; તિરસ્કારવું (૨) પાટી પર ધૂળ નાખી કામ લેવાતું તે ધુતારણ સ્ત્રી[ફં. તેં ઉપરથી] ઠગારી સ્ત્રી જમાનાની (શાળા) [આવીને હાલવું ધુતારી સ્ત્રીધુતારણ. -વિ[વા. ધૂણવું અક્રિા .ધુળ(સં. ૬)] આવેશમાં
ઘુત્તર–ઠગી ઠગારું. -ર ૫૦ ઠગ ધૂણ સ્ત્રી ધુમાડી (૨) જોગીબાવાઓની ધુતાવું અ૦િ ધૂતવુંનું કમણિ આગળને અખંડ અગ્નિ ધુન(–નિ) સ્ત્રી [.સુરને ગુંજારવ ધૂન ધૂતવું સક્રિટ પ્રિ. પુત (ઉં. પૂર્તિ)] ઠગવું ધુપેલ ન૦ કિં. ધૂપ તે પરથી માથામાં ધૂત સ્ત્રી હિં.] લહે લત (૨) તરંગ; લહેર નાખવાનું એક જાતનું તેલ. –લિયું વિ૦ (૩) સૂરનો ગુંજારવ (૪) ભજનની તાન ધુપેલ જેવું(૨)ના ધુપેલ રાખવાનું ચલાણું. તરીકે વપરાતી પદપંક્તિ. -નિ સ્ત્રી
-લિ, -લી પુંડ ધુપેલ વેચનારે નિં.] જુઓ ધુન ૧, ૨, ૩, -ની વિ૦ ધુમાડિયું નવ ધુમાડી નીકળવા કરેલ ધૂનવાળું (૨) તરંગી માર્ગ (૨) વિ. ધુમાડે જેમાંથી નીકળે ધૂપ લિં] સુગંધી દ્રવ્ય એવું (ઘાસતેલ)
ધૂપ પું; સ્ત્રી હિં, તડકે ધુમાડી સ્ત્રી (ઉં. ધૂમ ] ધૂ|. -ડે ૫૦ ધૂપછવ સ્ત્રી તડકે છે (૨) દશાના ધુમાડી; ધૂણી. [ધુમાડાના બાચકા વારાફેરા (૩) એક રમત(૪)એક પ્રકારનું ભરવા ફોગટ ફાંફાં મારવાં] .
રંગીન કપડું ધુમાવું અકિટ કિં. ધૂમ ઉપરથી] બળતાં ધૂપદાની સ્ત્રી, ધૂપ કરવાનું પાત્ર-ધૂધિયું ધુમાડે થે (૨) ધંધવાવું
ધૂપસળી સ્ત્રી, અગરબત્તી ધુમાસ પુંલિ. ધૂમ ઉપરથી ધુમાડાને ધૂપિચું નવ ધૂપદાન
લાગેલે કચરો (ભીંત વગેરે પર) ધૂમ વિ૦ (૨) અ [વ૦] પુષ્કળ; સખત ધુમ્મસન [૩. ધૂમMeતી; ધૃણહા ધૂમસ (૨) આવેશભેર (૩) સ્ત્રી, શોરધમાલ ધુર નકિં. ઘૂંસ (૨) આગલે ભાગ. ધૂમ ડું [] ધુમાડે. કેતુ ૫૦ લિ.] -૨ધર વિબજે વહેનારું (૨) શ્રેષ (૩) પૂંછડિયા તારો પું બજેવહેનાર પશુ(૪) અગ્રેસર.-૨ ધૂમધામ સ્ત્રી ધામધૂમ ધુમ્મસ સ્ત્રી[સં.ધૂસરી. વીણji. મહત્વ ધૂમર(સ) સ્ત્રી ન૦ [. jમરી જુઓ
ની જવાબદારી ઉઠાવનાર (૨) અગ્રેસર ધૂમ્ર પુલ, ધુમાડે (૨)વિધુમાડાવાળું ધુસકે ૫૦ વિ૦) પ્રસકેકડે કિરતાં (૩)ધુમાડાના રંગનું. ૦૫ાન ના ધુમાડે ધુ સમુસ અ [જુઓ ધસમસ) ડાદોડ ખેંચો તે (૨) બીડી પીવી તે ધુળમુસળ ન ધિંસળ + મુશળ] વરને ધૂર્જટિ કું. લિં] શંકર પેખતાં વપરાતી વસ્તુઓ
ધૂત વિ. સં.] લુચ્ચું (૨) કાબેલ (૩) ધુળા ડું જુઓ ધૂળકોટ દિવસ ઠગ. ૦તા સ્ત્રી ધુળેટી સ્ત્રી [૩. ધૂચિડી] હોળી પછીને ધૂલિ-લી) સ્ત્રી [G] ધૂળ ધુનું નવ ઝરડા ઝાંખરાંનું જાળું ધૂસર વિ. [] ધૂળના રંગનું ધૂખળ વિ૦ લિં. પૂર) ધૂળથી ઝાખું થયેલું ધૂળ સ્ત્રી [સં. ધૂ]િ મટેડીને ઝીણો (૨) ન ધૂળકોટ
ભૂકો જેહુ (૨) રસ્તાની રજ (૩)
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધૂળકટ
૩૮૮
ધારણ
નકામું–માલ વગરનું કે તુચ્છ તે [લા.. ધેનુ સ્ત્રી [.] ગાય સ્વિસ્થતા ક(કો)ટ ! વંટેળિયે; ધૂળનું ઊંચે ધેય ન [.] હિંમત (૨) ધીરજ (૩) ઊડવું તે. ૦ધમા સ્ત્રી, ધમાસ ન૦, ધવત પું[૪] સંગીતના સ્વરસપ્તકમાં ૦ધમાસ ૫૦ માલવગરની વસ્તુ કે વાત.
ધાણ સ્ત્રી ખરાબી બરબાદી.ધાયું છે [પ્રા. ધોધવું ઉપરથી પ્રવાહ(૨) વિડ ધૂળે છવાયેલું (૨) ધૂળ દેનારું. ૫૦; સ્ત્રીવણ, ધોવું તે (૩) વાવું તે વધેયો પે સેનાચાંદીની રજ શોધવા ધોકડી સ્ત્રી,-ડું ન [સરકડી (ઉં. ધૂળ ધનાર. ૦૫ ૫૦ ધુળેટી, હોળી તૈોવા)] રૂની મેટી ગાંસડી (૨). કાચા પછી દિવસ. ૦૨ાખ સ્ત્રી, ધૂળધમા; ધકણી સ્ત્રી નાનું ધોકણું, ગું, રાણુંન નકામું કાંઈ. -ળી નિશાળ સ્ત્રી બૂડી દેવાને ધકે નિશાળ. -ળી પડવે પં ધૂળ પડવો. કાટવું સત્ર ક્રિ. છેકે છે કે મારવું
-ળી શાળા સ્ત્રી પૂડી નિશાળ કાબંધ, ધેકારે અવ ઝપાટાભેર ધૂંઆપૂંઆ અધૂિઆં (ઉં. ધૂમ,.) ધકે પૃ૦ મિ.લોયા(ઉં.વાવ)પરથી) જાડી
+Vઆ (દ્વિર્ભાવ)] આવેશ કે ગુસ્સાથી લાકડી, ધકણું (૨)ગડદે (૩) નુકસાન બેબાકળુ; ધૂંવાંપૂવાં
જોકે–ખ) ૫૦નુકસાન(૨) ચિંતા(૩)દગો દૂધ સ્ત્રી વિધ્વંધચિ (ધૂંધળું થયેલું). ધણ ન., (ત્રણ) સ્ત્રી પ્રા. યોગ છે ઝાંખ. કાર પુનરાવળિયાથી થયેલું દેવું તે; વણ અંધારું. વાટ પુંધુમાવું તે (૨) દબાઈ ધત વિ૦ જુિઓ ધૌd] સ્વચ્છ (૨) સફેદ રહેલા ક્રોધેલા.]. વાવું અ૦િ ધુમાવું; તલી સ્ત્રી નાનું ધેતિયું ગટાવું (૨) મનમાં ગુસ્સે થવું-અકળાવું ધોતિયું ન૦ ાિઓ છેતી] થેપાડું લિ.].૦ળક નઝાંખું અજવાળું.૦ળા છેતી સ્ત્રી હિં. ધત ઉપરથી દેતલી (૨) અ૦િ (ધુમાડાથી) ઝાંખું પડવું અંધ- જુઓધૌતી. જો–ડો) ૫૦ બેતિયાંરાવું. ૦ વિ૦ ધૂમસવાળું ઝાખું (૨) ની જોડી નસવારસાંજને ઝાંખા પ્રકાશ ધોધ (ડે) ૫૦ [૧૦] ઊંચેથી જોરથી ધૂંવાડા ૫ બા. ધૃવ ઉપરથી ધુમાડે પડતો પાણીનો પ્રવાહ. માર અપુષ્કળ; ધૂંવાંપૂવાં અને જુઓ ધૂંઆપૂંઆ ધિરા બેટી ધારાઓમાં. ૧ પુનાને ધોધ ધૂસી સ્ત્રી, જેન,નળ ન ફેંસરી; બણ સ્ત્રી બેબીની સ્ત્રી કે બેબી સ્ત્રી ધૂસે ! [. વિરા!] જાડે કામળે ધાબી [વું ઉપરથી; પ્રા. હોવી
તવિ લિં]ધારણ કરેલું (૨)ઝાલી રાખેલું કપડાં છેવાને બંધ કરનારે. ઘાટ ધરાષ્ટ્ર પુંડ વિ. કૌરવોના બાપ
પુંધોબીને કપડાં ધોવાની જગા ધતિ સ્ત્રી [સં.) સ્થિરતા (ર) ધિય ધોખું વિ૦ સિર૦. ઢોw =જાડું ઠોઠ; ધષ્ટ વિ૦ [.] હિંમતવાન (૨) બેશરમ, કમઅક્કલ (૨) નો ઈંટ; રોડું. -બે પુંછ
ઉદ્ધત. છતા સ્ત્રી હિંમત (૨) બેશરમી; - ઠાઠ માણસ આકારનું ચાંદીનું પાત્ર ઉદ્ધતાઈ .
બે પુત્ર ખોબો; અંજલિ (૨) ખોબાના ઘેણ સ્ત્રી [. =નવી વિયાયેલી કે ધોમ ૫૦ સૂર્ય (૨)સખત તડકો (૩) ક્રોધ
સવત્સા ગાય (ઉં. ઉપરથી)] પહેલી વાર ધયલાપાક પુત્ર મારા ગર્ભવતી થયેલી સ્ત્રી. –ણાવું અ૦િ ધોયેલો [વું ઉપરથી અડદને લાડુ (ગાય ભેંસનું) ઋતુમતી થવું. -ને સ્ત્રી ધેરણ ન [{] વલણ (૨)શાળાને વર્ગ જુઓ પેણ (૨) ધેનુ ગાય
(૩) પ્રમાણ; ધડે (૪) વહીવટ; પદ્ધતિ
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________
કિરવું
ધોરિયે
૩૮૯
ધ્રુવમસ્ય પેરિયો ! [ઉં છુક પ્રા. ધોરિયા બે બળદની જોળાં નબ૦૧૦ પળિયાં વચ્ચે રહેતું ગાડાનું લાકડું; ઊઘ (૨) બળદ ધોળું (ઘ) વિ. [ઉં. ધવસફેદ, ઊજળું.
(૩) પાણીની નીક; ઢાળિયો (૪) ધોર ળેિ હાથી શિવ પ્ર]અતિશય ખર્ચ ઘેરિંધર વિધુરંધર
કરવું પડે તેવું પ્રાણી કે વસ્તુ). ધબ વિ. ધરી વિ. [પ્ર. વોરિય, (ઉં. હુ)] મુખ્ય; સાવ સફેદ. ફક(ગ) વિ. એકદમ
સરિયામ; મેટું (૨) પુંઠ ઘેરી બળદ ઘળું. બખ વિ[+ઉં. વલ] બંગલાની (૩) દીકરો
પાંખ જેવું ઘેલું ધરે ૫૦ [ä. છું અગાસીની પાળ; ધંસ (ઘો) સ્ત્રી ધસારે
ઓટલાને તકિયે (૨) ઝાડની ચોતરફ ધૌત વિ૦ [] ધોયેલું (૨) સ્વચ્છ ભ્ર કરાતો માટીને ઓટલે(૩) ખેતરની પાળ ધૌતિ(તી) સ્ત્રી લિ. હઠયોગની એક ધલ (ધો) સ્ત્રી તમા. ૦ધાપટ સ્ત્રી ક્રિયા કે તે કરવાની કપડાની પટ્ટી જુઓ લથાપટ
દિચાત વિ૦ લિં) ધ્યાન ધરાયેલું. –તા ૫૦ ઘેલાઈ સ્ત્રી, જુઓ જોવાઈ
- કિં.] ધ્યાન ધરનાર વડામણું ન [ધેવું ઉપરથી જોવાઈ સ્થાન ન [i] ચિંતન(ર)લક્ષ; એકાગ્રતા (૨) જોતાં વધેલું પાણી નિગાળ.–ણું (૩)ગનાં આઠ અંગોમાંનું એક. મંત્ર સ્ત્રી દેવાઈ.
પું ધ્યાનને મંત્ર; મોટે'. હસ્થ વિ. ધવડાવવું સક્રિ. ધેનું પ્રેરક કિં.] ધ્યાનમાં બેઠેલું. -ની વિ૦ કિં.] ધવણ ન [ઉં. ધાવન; પ્રા.) ; ધણ(૨) ચિંતનશીલ (૨) ધ્યાન ધરનારું (૩) એક ધવડામણ (૩) દેવાની ક્રિયા
અડક દેવરામણ ન જુઓ વડામણ દયાળું સક્રિ[. થે ચિંતવવું; ધ્યાન ધવરાવવું સક્રિય જુઓ ધોવડાવી દિયેય વિ૦ [i] કરવા યોગ્ય; ચિંતનીય ઘવાઈ શ્રી દેવાનું મહેનતાણું (૨) ના આદર્શનું લક્ષ્ય નેમ ધોવાણ ન. [વું' ઉપરથી] (પાણીથી ધારા(સ)કે પું[જીઓ ધાસો] ફાળ માટીનું) ધોવાઈ જવું તે
પ્રજાટ પુંછ, નરી સ્ત્રી (જીઓ ધ્રુજવું ધોવાવું અકિવુિંનું કમણિ (૨) કંપારી; ધુજારી. - પં ધુજાવવું (શરીર) ઘસાવું; ક્ષીણ થવું
સ૦િ , નવું અ કિ. “બ્રજવુંનું પ્રેરક છેવું સત્ર કિટ [. ધાવ; પ્રા. ધોય, ને ભાવે
પાણીથી સાફ કરવું. ધિઈ પીવું નકામું ધ્રુપદ પં. ગાચનને એક પ્રકાર (ર)પદની રાખી મૂકવું(૨)નલખવવું ધ્યાન ન આપવું પ્રથમ કડીટેક (૩) એક જાતને તાલ, ધોળ (ધ) પુનઃ [સં. ધવો ગીતને દિયે ૫૦ પ્રપદ ગાનારો એક પ્રકાર
ઇવ વિ. હિં.] સ્થિર; નિશ્ચળ (૨) નિશ્ચિત ધેળકુ (ઘ) નવ ધળવું તે () શિ૦૫૦. (૩) ૫. પૃથ્વી જે કલ્પિત ધરી પર ફરે
માં (કટાક્ષમાં) સફળતા; બહાદુરી છે તે ઉત્તર અને દક્ષિણ તરફના બે ધૂળમંગળ (ધો) નબવ૦ ધોળ અને છેડામાંને પ્રત્યેક (૪) તે છેડાના સ્થાન મંગળ; લગ્ન વખતનાં ગીત
પાસેનો તારો (૫) ઉત્તાનપાદને પુત્રધળવું (ઘ) સકિ [ળું” ઉપરથી પ્રખ્યાત વિષ્ણુ-ભક્ત. તારક પું. [૩]
ચૂને લગાડે(ર)(કટાક્ષમાં) કાર્યસિદ્ધિ ધ્રુવને તારો(૨)અટલ લક્ષ્ય લિ.]. ૦૫દ ન થવી તે .
નવ અચળપદ-ધામ (૨) જુએ છુપદ. ધળાઈ સ્ત્રી જોળવાનું મહેનતાણું ૦મતસ્ય ન ધ્રુવ અને તેની પાસેના છે
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૯૦
નખલી
ધ્રુવવૃત્ત
મળીને સાત તારાઓનું ઝુમખું. ૦વૃત્ત નવ ઉત્તર કે દક્ષિણ ધ્રુવ પાસેને પ્રદેશ (રકા અંશ સુધી) ધ્રુસકે ધું. [જુઓ ધુસકે ભેંકડો પૂજ સ્ત્રી (જુઓ પૂજવું] ધ્રુજારી. વવું
સહિ ધ્રુજાવવું. ૦વું અ ક્રિટ કંપવું થરથરવું ધ્વજ પું[i] ધજા વાવટે. વંદન ન, ધ્વજને વંદવું છે કે તેને વિધિ.
જારેપણુ ન.]વાવટે ચડાવો તે બવનિ પું[i] અવાજ (૨) વ્યંજના.
કાય ન[.] વ્યંગ્યાર્થી પ્રધાન કાવ્ય. હત વિ[.અવાજવાળું(૨) વ્યંજનાવાળું. વર્ધક ન ધ્વનિને વધારનારું એક યંત્ર; મેગાફેન. શાસ્ત્ર ન૦
સ્વરનું શાસ્ત્ર; ફેનેટિકસ વિસ્ત વિ. [i.] ઉખાડી નાખેલું રંજાડેલું ધ્વસ પું[] વિનાશ
ન .] દંતસ્થાની અનુનાસિક વ્યંજન નકુલ [i], (૧) પુંળિયે (૨) સૌથી (૨) અ. ના; નહિ .
નન પાંડવ નઈ (ની) સ્ત્રીદૂધી. મું નો એના છોડ ન ૫૦ વાળે આંકડે (સાંકળ કે પર થતું શાકફળ
આંકડી ભરવવાનો) (ઉપવાસ) નઈ તાલીમ સ્ત્રી હિં, જુઓ પાયાની કેરડે વિ૦ ૫૦ કશું ખાધા વિનાને
કેળવણું [(૨) બેશરમ લા. નક્કર વિ. [૩. ળિય= પિલાણથી રહિત નકટું વિ૦ જુઓ નાકકટ્ટ; નાક વિનાનું અથવા મ. નુબહ) પિલું નહિ તેવું સંગીન નકડું વિનિ + કર ઉપરથી મહેસૂલમાંથી નક્કારું વિ૦ જુઓ નકારું
મુક્ત (૨) જંજાળ કે લફરાં વિનાનું (૩) નક્કી વિ. [4] ચોક્કસ ખાતરીવાળું (૨) નવું; સાવ
અ જરૂર; ખચીત નકલ સ્ત્રી [મ. નેરું] મૂળ ઉપરથી નફર વિ૦ જુઓ નક્કર ઉતારેલું બીજું લખાણ (૨)અનુકરણ(૩) નક્કોરડે વિ. પુંછે જુઓ નકોરડે
જોડી કાઢેલી વાર્તા [અવતાર નક્ષત્ર નવ [ઉં.] તારાનું ઝુમખું; કૃત્તિકા, નકલંકી અવતાર જુઓ કચ્છી રોહિણી, મૃગશીર્ષ વગેરે ર૭માંનું દરેક. નકલી વિ. બનાવટી; કૃત્રિમ (૨) પુંછ ૦નાથ, ૦૫તિ મું. [] ચંદ્ર. ૦માલા, વેશધારી મશ્કર '
સિં–ળા સ્ત્રી ૨૭ નક્ષત્રોની માળા-હાર નશી સ્ત્રી [.] કોતરકામ. કામ ના નક્ષત્રોવિ. સ્ત્રી [નક્ષત્રો ક્ષત્રિય વિનાની
નકશી.દાર વિનકશીવાળું [આલેખ નખ પું[] હાથપગનાં આંગળીના ટેરવા નશે ! [1] જગા કે પ્રદેશને માપસર પરનું હાડકું(૨) પશુપંખીને હતો નહેર. નકામું વિ. વિ. ગિામ(ઉં. નિર્મન)]. ચિત્ર ન નખથી કોતરેલું ચિત્ર
ઉપયોગ વિનાનું (૨) અવ નિરર્થક નખતેલ ન૦ [.. નવત] એક તેલ; “ના” વિના કારણ
નખર ! [4] નખ [કરનાર નકાર ! ના. ૦૬ સ૨ કિના પાડવી. નખરાળું, નખરાંબાજ વિ. નખરાં
-રાત્મક વિ૦ નકારવાળું; નિષેધક નખરું ન [. નન્ન€લટકું સંગારિક ચેષ્ટા નકાર્ડ વિ[Fા. નારë નઠારું(૨)જિદ્દી નખલી સ્ત્રીનખ ઉપરથી સ્ત્રીઓનું કાનનું નકીબ ૫૦ મિ.] છડીદાર બદાર ' એક ઘરેણું
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________
નખલા
નખલા પું૦ નખને ઉઝરડા નખશિખ અ॰ [i.] પગથી માથા સુધી; આખે શરીરે
૩૯૧
નખાવવું સક્રિ॰ ‘નાખવું’નું પ્રેરક નખાવું અક્રિ॰ ‘નાખવું'નું કમ*ણિ (૨) નિ ળ થઈ જવું [લા.] નિખયું ન॰ નખ કાપવાનું એક એજાર (૨) નસ ઉતારેલી શિંગ (૩) નખના ઉઝરડા નખી વિ॰ અણીદાર નખવાળું (ર) સ્ત્રીવ મઢેલા નખ (૩) વાદ્યના તાર વગાડવાની તારની એક વીટી (૪) નખયું નખેતર વિ॰ [મા. નવત] અશુભ; નખેદ
(૨) ૧૦+નક્ષત્ર નખેદ વિ૦ [પ્રા. નવજ્ઞ(નં. નક્ષત્ર)] અશુભ નખાદ ન॰ [શં. નિ (અત્યંત)+ ખાદ] વંશના ઉચ્છેદ (૨) સત્યાનાશ. “દિયું વિ વિનાશકારક (ર) વાંઝિયું (૩) ન॰ નિવશ થયેલાનું ધન નખારિયું ન॰ નખને ઉઝરડા નગ પું॰ [i.] પ*ત [જનાર;કૃતવ્ર નગણું વિ॰ [ન+ગુણ] ઉપકાર ભૂલી નગદ વિ॰ મ. નવ] રોકડું (૨) કીમતી (૩) ભારે; સગીન. નારાયણ પું રાકડનાણું રૂપિયા (૨) વિ૦ રોકડ નાણાંવાળા માસ (૩) (વ્યંગમાં) કંગાળ માણસ, માલ પું॰ માલમલીદા જેવા તર ખોરાક; પાકા માલ. –દી વિ॰ નગદ નગપતિ પું॰ [i.] હિમાલય નગર ન॰ [i.] શહેર. કીન ન
[i.] શહેરમાં ગાતા ગાતા ફરવું તે. ચર્ચા સ્રી લેાકવાયકા. ૦ચર્યા સ્ત્રી (રાજા વગેરેએ) ગુપ્તરીતે રાત્રે નગરની સ્થિતિ જોવા નીકળવુંતે. શેડ,શ્રેષ્ઠી પું॰ નગરના આગેવાન શેઠ નગરી સ્રી॰ [i.] શહેર(ર) વિ॰ નગરનું; શહેરી બિશરમ નગરૢ વિ॰ [ન+ગુરુ] ગુરુ વિનાનું (ર) નગાધિરાજપું [i.] હિમાલય નગારું ન॰ [ા. નાર; અ. નારીĪ] ઢાલ
રમતત્પુર વ
નગીન ન॰ [l.] રત્ન. ના વાડી સ્રી૦ તળાવ વચ્ચે (જલાનીંગ પેઠે ોાભતી) આવેલી વાડી કે બગીચા. અને પું નગીન; રત્ન (૨) ચતુર માણસ નગુણુ વ॰ જીએ નગણું નગુરું વિ॰ જુએ નગરું [પ્રેશરમ[લા.] નગ્ન વિ॰ [ä.] નાગુ' (ર) ઉઘાડું (૩) નઘરોળ વિશ્વ વિ. નિયોર્ = ચાહીન] નહેર; જડ (ર) બેફિકરું નચ(-ચા)વવું સક્રિ૦ ‘નાચવું’નું. પ્રેરક નચિકેત(-તા) પું॰ [i.]યમરાજા પાસેથી
બ્રહ્મવિદ્યા શીખી લાવનાર બ્રાહ્મણ-કુમાર (ર) અગ્નિ
તચિત વિ॰ [ન॰ + ચિંતા] બેફિકર નચૂકા પું॰ જુએ ના નછૂટકે અ॰ નાષ્ટકૅ;ન ચાલ્યે; લાચારીથી નજદીક અ॰ [7.] પાસે; નજીક નજ૨ સ્ત્રી૦ [મ. ન] ભેટ; બક્ષિસ નજ૨ સ્ત્રી [મ.] દૃષ્ટિ (ર) લક્ષ (૩) નારી દૃષ્ટિથી થયેલી અસર[લા.], કેદ સ્ત્રી નજર આગળથી ખસે નહિ તેટલા પૂરતી કેદ. ચૂક સ્રો॰ ધ્યાન બહાર રહેલી ભૂલ; સરતચૂક. ચાર પું નજર ચુકાવનાર. અધી સ્ત્રી જાદુથી લેાકાની આંખને ભુલાવામાં નાખવી તે. ૰માગ પું॰ મકાન પાસેના બાગ નજરાણું ન,મણા પું[ા. નગરનઈ]ભેટ નજરાણુ અક્રિ॰ નજર લાગવી નજરયું ન॰ નજરન લાગવા માટે કરાતું ગાલ પરનું મેશનું ટપકું કે માદળિયું વગેરે ટુચકા નજરાનજર અદેખતાં;આંખ સામે;પ્રત્યક્ષ નજીક મ॰ [જીએ નજદીક] પાસે નજીવુ’વિ{ન+જીત્ર]માલ વિનાનું(ર)સહેજ નામ પું॰ [મ.] યાતિષવિદ્યા, સી
વિ॰ [] જન્મ્યાતિષને લગતું (૨)પું॰ જોશી નઅ અ॰ [i.] નકારવાચક સંજ્ઞા[વ્યા.]. તત્પુરુષ પું॰ [i.] તત્પુરુષ સમાસની એક જાત. ઉદા॰ અહિત; નચિંત
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________
નટ
જણમક ફળ
૩૯૨
નભાવવું નટ પુંહિં. વેશ ભજવનાર(ર)દેરડા પર નનામી સ્ત્રી અનામી; ઠાઠડી નાચનાર (૩) એક રાગ. ખટ વિ૦ નનામું વિ૦ નામ વિનાનું (૨) લખનારની ખટપટી ધૂર્ત. નાગર ૫૦ કુશળ નટ સહી વિનાનું (૨)કૃષ્ણ. ૦રાજ પુત્ર શિવ. ૦વર પું નન્ને પુત્ર નકાર લિં] ઉત્તમ નટ (૨) કૃષ્ણ. -ટી સ્ત્રી, નપાટ વિ૦ નઠારું [.] નટની કે નટ સ્ત્રો () સૂત્રધારની નપાણિયું વિ. પાણી વિનાનું () પાણું સ્ત્રી. -ટેશ્વર પું[i] શિવ
પાયાવિના ઊછરેલું (૩) શહૂર વિનાનું નઠારું વિ૦ ખરાબ; ગંદુ
નપાવટ વિ૦ જુઓ નપાટ નડેર વિ. [ઉં. નિ; પ્રા. ગિદ્દર(] નપાસ વિ. પાસ નહિ થયેલું નાપાસ
શિખામણ ન લાગે એવું; નફટ નપુસક વિ૦ કિં.] નાન્યતર જાતિનું વ્યિા નડતર સ્ત્રી ; ન હરકત; વિધ્ર (૨) નવ (૨) પુરુષવ વિનાનું (૩) પુત્ર હીજડે
વળગણ. વનડવું સક્રિા . નરહરકત નફક વિ[ન +ફિકર બેફિકર નિશ્ચિંત કરવી; પીડવું
નફર વિબેશરમ નફફટ-રાઈસ્ત્રી બેશરમી નણદલ સ્ત્રી જુઓનણંદ, વીર ૫૦ પતિ નફરખંદુ(-) વિ૦ નફટ અને ખંધું ' નણદી સ્ત્રી, જુઓ નણંદ. દઈ પુંછ નફરત સ્ત્રી મ] તિરસ્કાર; ઘણા . નણંદને વર
[બહેન નફાખેર વિન ખાવાની વૃત્તિવાળું; નણંદ જી. હિં. નના, પ્રા. નવા વરની વધારે પડતો નફે તાકનાર. નવી સ્ત્રી નત વિ. નિં.] નમેલું
[] નફે જ તાકવો તે; નફાખોરપણું નતીજે ૫. [4] પરિણામ; ફળ નફિક વિ૦ [નફિકર] નફકરું બેફિકર નવાયું પુત્ર નેત્ર (હું. નાહ) + વાયુ] નફેરી સ્ત્રી [. નારી એક વાદ્ય-ઢેલ
“નાઇટ્રોજન પવિ.] [વાળીવેસર નફો છું. [મ. નામ] કમાણે લાભ; ફાયદ. નથ(ડી,-હ્યું,-ની) સ્ત્રી [.ત્યાનાકની તે પુત્ર નફે કે તેટ; નફે નુકસાન નથી અવક્રિભુઉં. નાસ્તિ; પ્રા. ળત્યિો છે નહિ
(૨) નફે કે તે કાઢવાનું ગણિત અંક(સર્વ પુરુષ અને વચનમાં છે'નું નકાર- ગણિતને એક ભાગ
વાચક રૂ૫) [માણસ [લા.] નથ૮-જીભાઈ ૫ટ માટે મહત્વને નબળાઈ સ્ત્રી અશક્તિ; કમજોરી નદ ૫ મેટી નદી (રહ્યો એ રીતે નબળું વિ૦ કિં.નિર્વસ્ત્ર પ્રા. foોઅરક્ત. નદાવા અ [ + દાવો] હવે હક્ક-
દાન પાતળું વિ૦ કમજોર દુર્બળ (૨) સારું નદી સ્ત્રી વુિં] પર્વત કે સરોવરમાંથી વહે છે -જેવું હોય એવું લિ.]
મોટો કુદરતી જળપ્રવાહ, સરિતા. નાવ નબાપુ વિ. બાપ વિનાનું માબાપ વિનાનું સંજે ૫અકસ્માત થડા વખત માટે નબી પુંછે [ત્ર. પેગંબર પ્રાપ્ત થયેલ વેગ-સંબંધ. નાળું ન૦ નબીરે ! [1] દીકરા કે દીકરીનું સંતાન નાનકડી નદી કે વહેળો. માતૃક વિ. નઝે સ્ત્રી [2] નાડી નદીના પાણીથી પિવાયેલ(દેશ).ડ્યાધ્ર- નભ ન. સિં.આકાશ.૦મંડલ –ળ)ના ન્યાય પં. લિ.) આમ જાય તે વાઘના જુઓ આકાશમંડળ પંજામાં સપડાય અને તેમ જાય તેનદીમાં નભવું અવક્રિડિં.નિર્વ ટકવું (૨) પોષાવું; ડૂબી મરે તેવો ન્યાય (બંને રીતે 2કે નિર્વાહ થવો (૩) કામચલાઉ થવું
ન મળે તેવી સ્થિતિ) (૨) નવારસુ નભાવ નભવું પરથી નિભાવ; પિોષણ નધણિયાતું, નધણિયું વિ૦ ધણી વિનાનું ગુજારો. ૦૬ સક્રિય “નભીનું પ્રેરક કે
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________
નભોમંડલ
૩૯૩
નરસિંહ નામંડલ વિં] -ળ)નવ આકાશમંડળ નયણું વિ૦ કિં. નિન નરણ – ખાલી નમક ન. [1] નિમક, મીઠુંલૂણ (કોઠે) ('નયણે કેટે) લઈ જવું તે નમણુ ન નમવું તે (૨) દેવપૂજાનું પાણી. . નયન ન. લિ.] આંખ (૨) પહોંચાડવું – - નણું વિટ નમેલું (૨) વાંકું (૩) સુંદર નર ! [.] પુરુષવાચક પ્રાણી (૨) મનુષ્ય વળાંકવાળું (નાક) [લા.]
(૩) ચણિયારામાં ફતે કમાડને ખીલે નમતું વિન્નમવુંનું વકૂ)નીચે વળતું– (૪) એક ઋષિ ઢળતું(૨)(ત્રાજવાનું પલ્લું) એકબાજુ નીચે નરક ન [.] દેખ(૨) વિઝા (૩) પુંઠ જતું (૩) ઢીલું (૪)નમ્ર; વિવેકી (૫) નવા નરકાસુર. કંડ ૫૦ કિં. નરકરૂપી નમવું – પાછી પડવું તે
કુંડ. ચતુર્દશી સ્ત્રી, કાળીચૌદશ. નમન ન. [૪] નમસ્કાર
વાસ નરકમાં વાસ : નમચંતું વિ૦ નમેલું નમતું
નરકેસરી ! [.] સિંહ જેવો વીર પુરુષ નમવું સક્રિ[ä. નમ] નીચા વળવું (૨) નરગિસ, નરગેશ ન જાઓ નર્ગિસ
નમસ્કાર કરવા (૩) નમ્ર થવું (૪) તાબે નરઘુ ન સંગીતમાં તાલ આપવા માટેનું થવું શરણે જવું. લિ.]
વાદ્ય-તબલું
[ [વ્યા. નમસ્કાર પંકિં.નમન; વંદન [પ્રણામ નરજાતિ સ્ત્રી (ઉં. પુરુષવર્ગ (૨) પુંલ્લિંગ નમસ્કૃતિ,નમરિયા સ્ત્રી વિ. નમસ્કાર, નરી સ્ત્રી, નડે મું, ગળું(૨)શ્વાસનળી નમ: અ [i] “નમન હો'. નિમતે = નરણું વિ. [જીઓ નયણું ખાધા વિનાનું “તમને નમરકાર'; “જેજે ]
નતું વિ૦ નઠારું; ખરાબ નમાજ(-ઝે) [l.]સ્ત્રી બંદગી.[પઢવી= નરદમ વિશુદ્ધએક જ જાતનું(૨)અતદ્દન
ઈસ્લામ મજહબ પ્રમાણે બંદગી કરવી). નરદેવ ! [ઉં. રાજા નમાયું વિટ મા વિનાનું
નરનારાયણ પુ. લં] નર અને નારાયણ નમાર યું. જુઓ નીવાર ખેડ્યા વિના (અર્જુન અને કૃષ્ણ). ઊગેલી ડાંગર
નરપતિ ૫૦ [ā] રાજા [પુરુષ નમારઝૂંડ વિ. [નિમાળા+મૂડવું] નવરું નરપશુ પંડિં. પશુ જેવો માણસ; અધમ
(૨) નિરંકુશ (૩) કુટુંબ પરિવાર વિનાનું નરમાદા ન બ૦૧૦ નર અને માદા (૨) નમાલું વિ૦ માલ-શહૂર વિનાનું નિર્માલ્ય બરડવાની જોડી [આવે એ યજ્ઞ નમિત વિ. [i] નમેલું
નર પંકિં. જેમાં માણસને હેમવામાં મૂછિયું વિક મૂછ વિનાનું
નર પં. એક જાતનો કપાસ; દેવકપાસ નમૂના(–ને દાર વિ૦ ઉત્તમ
નરવા (વા) પુંજુઓ નર. દાર નમૂને ! [1] વાનગી(૨) જેના ઉપરથી " નરવાની જમીનવાળે નકલ કરવાની હોય તે મૂળ પ્રત કે વસ્તુ નરવી વિસ્ત્રી [પ્રા. ળિ (ઉં.નિ) ] નિશાની સ્ત્રી પુરાવા પેટે આપેલું કુંવારી. -વું વિ. ચું; નીરોગી (૨)
પરિશિષ્ટ (િવારંવાર) નમસ્કાર હો અ. નરદમ. - ૫૦ કુંવારો (૨) નમો અ[સં.] જુઓ નમ:. નમ: અ. નીરોગી માણસ નમ્ર વિ. સં.] વિનયી; સાલસ. છતા સ્ત્રી નર (વો') j[ઉં. નિર્વાણ ઉપરથી) કાયમી નય ! ] સદ્વર્તન (ર) રાજનીતિ (૩) જમાબંધીવાળી જમીન(ર)વંશપરંપરાને
દાર્શનિક મત-સિદ્ધાંત (૪) અનેકધમી વહીવટ વસ્તુને તેના કોઈ એક ધમ દ્વારા સ્વરૂપ-. નરસિંહ ૫૦ કિં. રાજા (૨) સિંહ જે
નિશ્ચય કરવામાં આવે તે જૈિન બહાદુર પુરુષ (૩) નરસિંહાવતાર (૪)
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવનવું
નરસિંહાવતાર
૩૯૪ . ગુજરાતને આદિ ભક્ત કવિ નરસિંહ નલિન ન [ä.] કમળ. -ની સ્ત્રી [.] મહેત. -હાવતાર ૫૦ [+ અવતા) કમળને છોડ (૨) કમળને સમૂહ (૩) નૃસિંહાવતાર
કમળવાળું તળાવ નરસું વિહં. નીરરસવિનાનું (૨) નઠારું નવ અ [પ્રા. વિ] નહિ [૫] નરહરિ ૫૦ કિં. જુઓ નૃસિંહ નવ વિહિં. નવું નરાજ સ્ત્રી [સં. નારા; પ્રા. ખારવ ઉપરથી). નવ વિ. [.] ૧૯.૦ખંડ મુંબવ પીર' કોશ (દવાની) [વાનું ઓજાર ણિક ભૂગોળ પ્રમાણે પૃથ્વીને ૯ ખંડ નરાણ (રા') સ્ત્રી [3. Tળીનખ કાપ- (ઇલાવૃત્ત, ભદ્રા, હરિવર્ષ, ક્રિપુરુષ, નરાતાળ અ. નરદમ નવું
કેતુમાલ, રમ્યા, ભારત, હિરમય ને નરાધમ પં. [ઉં.] અધમ-નીચ આદમી ઉત્તરકુરુ, બીજા મતે-ભરત, વર્ત, રામ, નરાધ૫ ૫૦ કિં. રાજા જુિઓ નરદમ કામાલા, કેતુમાલ, હિરે,વિધિવસ, મહિ નરું વિ૦ નરવું તંદુરસ્ત; નીરોગી(૨)અ ને સુવર્ણ) (૨)આખી પૃથ્વી. ઘન નરેણું () સ્ત્રી ઓ નરાણું
નવ ગ્રહનાં નંગ જેમાં બેસાડેલાં છે એવું નરેશ, નરેંદ્ર પું. [. રાજા
, ઘરેણું (૨) કસબી મેળિયું. ૦ચંડી સ્ત્રી નત્તમ [.] ઉત્તમ પુરુષ (૨) રાજા નવ દુર્ગાઓ (૨) તેમની સ્તુતિ, પૂજન, નરો વા કુંજરો વા સં.)(માણસ કે હાથી હેમ ઇત્યાદિ -બનેને લાગુ પડે તેવી સંદિગ્ધ ભ્રામક નવજવાન વિ૦ [૫. નૌગવાન] જુવાનીમાં જવાબ
પ્રવેશ કરનાર (૨) પુંઊગતો જુવાન નસિ ન [૫] એક ફૂલ કે તેનું ફૂલઝાડ નવજીવન ન. નવું જીવન નર્ત પું[] નાચનારે (૨) નટ. ૦કી નવજુવાન વિ(૨) ૫૦ જુઓ નવજવાન
સ્ત્રી લિં] નટી. ન ન. [ä.] નાચ નવજત સ્ત્રી હિં. નવ + જ્યોતિ પારસીનતિકા સ્ત્રીનતિંકી
ઓને કસ્તી પહેરવાને સંસ્કાર નમ નહિં. રમત (૨) આનંદ વિનોદ નવજોબન નવ નવી જુવાની. -ના સ્ત્રી (૩) ઠઠ્ઠામશ્કરી. ગેઝિ(છી સ્ત્રી ગેલ નવજુવાન સ્ત્રી ગમત કે મજાકની વાત. ચિત્ર નવ નવટાંક વિ નિવસ્યાંક)શેરના ૮માં ભાગ નમંસૂચક ચિત્ર; કારકૂન-કૅરિકેચર'. જેટલું વજન (૨) નવનવટાંકિયું. કિયું હદ વિ. વિ.), નર્મ-આનંદ આપનાર ન, કી સ્ત્રી નવટાંકનું માપ કે કાટલું (૨) નર્મદાશંકર કવિ. દા સ્ત્રી- કિં. નવડાવવું (ન) સક્રિટ પ્રિ. દવ (ઉં. આનંદ આપનારી (૨) એક નદી
ના)] નાહવુંનું પ્રેરક (૨) ઠગવું; નવું વિ૦ (૨) અ જુઓ નવું
નુકસાન કે ખાડામાં ઉતારવું [લા.. વસ સ્ત્રી[] માંદાની સારવારનું કામ નવતર(-૨) વિનવું; નવીન
કરનાર બાઈ; બરદાસી. -સિંગ ના નવસુ વિ[નવસ] વસ-બાળક કે [.)નસનું કામ બરદાસચાકરી;માવજત વાછડા વગરનું
[કારનાર નલ ડું [.] પેટમાંનું મોટું આંતરડું (૨) નવધર્મી વિ૦ (૨) પંડિં.]ન ધર્મ સ્વી - માટી કે ધાતુનો ગોળ પિલો લાંબા ઘાટ (૩) નવધા અ [વં નવ પ્રકારે. ભક્તિ સ્ત્રી
નળ રાજા-દમયંતીને પતિ(૪)સેતુ બાંધ- નવ પ્રકારની ભક્તિ (શ્રવણ, કીર્તન, નારો રામની સેનાને એક વાનર નાયક. સ્મરણ, પાદસેવન, અર્ચન,વંદન, સખ્ય,
-લાથિ ન [+થિી નળાનું હાડકું દાસ્ય અને આત્મનિવેદન) નલિકા સ્ત્રી નળી. યંત્રનદૂરબીન નવનવું વિ. અવનવું
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવનિધ
નવનિધ(ધિ) સ્રી અ′૦ [પં. નવનિ]િ કુબેરના નવ ભંડાર (૨)સવ' પ્રકારની સમૃદ્ધિ [લા.]
નવનીત ન॰ [i.] માખણ નવનેજા પું૦ ખ॰૧૦;સ્રી ;-જાનમ′૦ [નવ+નેો] મહામુરકેલી
નવપલ્લવ કું॰ [i.] નવાં પાનવાળી ડાળી; કૂંપળ. વિત વિ॰ નવપલ્લવવાળુ’ નવમલિકા, નવસાલિકા સ્ત્રી[i.] જૂઈ નયુવક પું॰ [i.] નવસ્તુવાન નચાવત ન॰[i.]નવી જીવાની.-તા સ્રો નવચૌવનવાળી સ્ત્રી [પનઘટના નવરચના સ્ત્રી [સં.] નવેસર રચવું તે; નવરત્ન ન′૦૧૦[i.] નવ પ્રકારનાં રત્ના (હીરા, માણેક, મોતી, પાનું, પોખરાજ, ગામેદ, લસણિયા, પરવાળું, નીલમ) (ર) ભાજરાજાના દરબારના નવ પંડિતા (કાલિદાસ, ધન્વંતરિ, ક્ષક, અમર, શંકુ, વેતાલ, ઘટકર, વરાહમિહિર, વરરુચ)
નવરસ પું॰ ખ॰ ૧૦ [સં] કાવ્યશાસ્ત્રમાં વર્ણવેલા નવ રસ – શ્રૃગાર, હાસ્ય, કરુણ, રૌદ્ર, વીર, ભચાનક, ખીલત્સ, અદ્ભુત, શાંત
નવરંગ વિ॰ [i.] નવા રંગવાળુ' (૨) મેાહક. “ગી વિનવા રંગનું (ર) વિવિધ રંગવાળુ (૩) છેલછબીલું નવરાઈ સ્રી॰ કુરસદ; નવરાપણું નવરાત(૦૨) સ્ત્રી॰ [i. નવરાત્ર] ચૈત્ર તથા આસા માસના શુકલ પક્ષની નવ તિથિએ (દશેરા પહેલાંનાં નારતાં ખાસ કરીને) નવરાત્ર નબવ, ત્રિ(-ત્રી) શ્રી [i.] નવરાત; નેારતાં
નવરાવવું (ન') સક્રિ॰ જુએ નવડાવવું નવરાશ સ્ત્રી જુએ નવરાઈ નવરુ વ કામ વગરનું (૨) કામથી
ફ઼ારગ ગ્રૂપ વિ॰ સાવ નવરું નવરાજ પું૦ [hī.] વસંત ઋતુના સરખાં દિવસ અને રાતવાળા દિવસ (૨) પારસીએનું બેસતું વ
૩૯૫
નવાી
નવલ વિ॰ [i. નવ; પ્રા. વ] નવલું; આશ્ચય કારક (૨) સ્ત્રી॰ તેવી બીના નવલ સ્ત્રી [સર॰ . નાવે] નવલકથા. કથા સ્ત્રી॰ ગદ્યમાં લખેલી કષિત વાર્તા. કાર પું૦ નવલકથાના લેખક નવલાિર પું॰ કૃષ્ણ
નવલખ વિ॰ [સં. નવ+જ્ઞ] નવ લાખની કિમતનું (૨) અગણિત (૩)અમૂલ્ય. –ખુ વિ॰ નવ લાખની પૂછ કે આવકવાળુ (ર) પૈસાદાર નવલિકા સ્ત્રી॰ ટૂંકી વાર્તા નવલુ' વિ॰ નવલ; નવું નવલા હયું વિનવા—ચડતા લોહીનું;ન્નુવાન નવવધૂ સ્ત્રી॰ [i.] નવી પરણેલી સ્ત્રી નવશે વિ॰ [નવટોક (શેકે તેવું--ગરમ)]
જરાક ગરમ; કાકરવરણું [નવસેરું નવસર વિ॰ [સં. નવન્+સર] નવ સેરનું; નવસા(૦૨)૨ નં. નવસાર; વા. નોરાવર]
'
ધાતુઓ ગાળવાના એક ખાર નવસેર' વિ॰ જીએ નવસર નવસ્ર વિ॰ વસ્ત્ર વગરનું; નાગું નવાઈ ॰ નવાપણું; નવીનતા(૨)અચરજ (૩) અપૂર્વ તા; અદ્ભુતતા નવાજવુ' સર્કિ॰ [ા. નવાતનનવાન] વધારવું (૨) ભેટ આપવી નવાજિશ સ્રો॰ [ī] કૃપા (૨) બક્ષિસ નવાજૂની સ્રી॰ [નવું+જૂનું] નવા-જાણવા જેવા સમાચાર(૨)ઊથલપાથલ;ભારે ફેરફાર નવાજેશ સ્ત્રી જુએ નવાજિરા
•
જળાશય
નવાણુ (ન’) ન॰ [સં. નિવાન; પ્રા. બિવળ] [ઇ[[૫૩] ‘૯૯ નવાણુ (હું) વિ॰ [i. નવનતિ, પ્રા. નવાબ પું॰ [મ, નવાવ] સુખા; મુસલમાન
રાજા (ર) એક ઇલકાબ. જાદી સ્રી નવાબની પુત્રો (ર) તેના જેવી આપખુદ્દ સ્ત્રી [લા.]. ૦ાદે પું૦ નવાબના પુત્ર(ર)તેના જેવે આપખુદ માસ [લા.]. શાહી સ્રી॰ નવાબની સત્તા (૨) આપખુદી[લા.]. શ્રી વિ॰ નવાખ સખંધી(૨) સ્ત્રી॰ નવાબનું પદ (૩) નવામશાહી
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવાર
૩૯૬
નહિવત
નવાર ૫૦ જુઓ નીવાર વિગરનું નશાખોર વિ૦ નશામાં ચકચૂર રહેનારું. નવારસ(-સિયું,-સુ-સું) વિ. વારસ -રી સ્ત્રી, વ્યસનમાં ચકચૂર રહેવું તે નવાકુર પુંલિં] ન ફૂટેલો અંકુર નશાબાજ વિજુઓ નશાખેર-જી સ્ત્રી, નવીજૂની સ્ત્રી, જુઓ નવાજાની
જુએ નશાખોરી નવીન વિ. [ઉં.] નવું
-નશીન વિ[. બેઠેલું; આરૂઢ (સમાસમાં. નવીસ [T] લખનાર,એ અર્થમાંનામને ઉદાતખ્તનશીન) કિફ અંતે આવે છે. જેમ કે, ફડનવીસ, નશે ડું [1. નર] કેફી ચીજથી ચડતો અખબારનવીસ (તેનું તદ્દભવ નીસર.જેમ નશ્વર વિ. [૬] નાશ પામે તેવું. છતા સ્ત્રીકે, ચિટનીસ)
નષ્ટવિ[ā]નાશ પામેલું (૨) ખરાબ નીચ નવું વિ૦ લિં, નવ અગાઉન જેવું જાણ્યું નસ સ્ત્રી[ફેળn]ગ, રસવાહિની(૨)રેસે
હોય એવું (૨) તરતનું તાજું; શરૂનું (૩) નસકેરી સ્ત્રી સે. નવલરા પરથી] શિખાઉ કાચું; બિનઅનુભવી(૪) અપૂર્વ; નાખેરી; નસકોરામાંની કુમળી ચામડી.
અપરિચિત (૫) પૂર્વે નહિ વાપરેલું (જેમ -૨ ન. નાકનું કાણું (૨) નાક કે વસ્ત્ર ઇ.) (૬) બદલાયેલું; ફરી જઈ નસલ સ્ત્રી [.. નર) મૂળ; ઉત્પત્તિસ્થાન બીજું બનેલું; નવેસરનું. [નવું લેાહી (૨) વંશ શ૦, જુવાનીને જુસ્સો. જૂનું વિ૦ નસંતાન વિ. [તું. નિ:સંતાન] સંતાન નવું અને ત્વનું; આગળપાછળનું (૨) વગરનુંવાંઝિયું(૨) નિવશપણું,નાદ નવાજૂનીવાળું. નક્કોર વિ૦ તદ્દન નવું. નસાડવું સક્રિટ “નાસવુંનું પ્રેરક
હસવું વિ તરતનું (૨) અપરિચિત નસિકાવવું સક્રિક, નસિકાવું અકિ. નવેણુ (ન) સ્ત્રી [પ્રા. શ્વ=ના હવું,ણવા નસીકવું'નું પ્રેરક ને કર્મણિ ઉપરથી રસોડું; નાહ્યાચા વગર જ્યાં નસિયત સ્ત્રી [. નસીહત] નસીહત, જઈ ન શકાય એવી જગા (૨) કોઈને શિખામણ (૨) સજા અંડકાય નહિ એવી જમતાં પહેલાની સળી નસીકવું સક્રિ[પ્રા.લિ) નામાંથી હાલત-ણિર્યવિર સ્વચ્છનવેણને લગતું લીંટ સાફ કરવું (૨) ન૦ નવેણમાં પહેરવાનું કપડું નસીબ ન [.] ભાગ્ય. દાર વિ. નવેલી સ્ત્રી જુઓ નવલ] નવવધૂ ભાગ્યશાળી. વાદી વિ૦ (૨) ૫૦ નવેસર (૦થી) અ ફરીથી શરૂ કરીને નસીબ પર આધાર રાખી બેસી રહેનારું; નળિયું (ન) નનળ; સાંકડી ગલી (૨) દેવવાદી. વાન વિ૦ નસીબદાર * ઘર પાછળની છીંડી
નસીહત સ્ત્રી [મ.જુએ નસિયત : નળી (ન) સ્ત્રી નવેળું(૨) પાણી જવાની નસ્તર ન [f. નિરંતર વાઢકાપ કે તે નીકળું ન૦ જુઓ નળિયું
કરવાનું હથિયાર નવેદનસં.બીજને ચંદ્રમા નહાતી ધોતી વિ. સ્ત્રી નિાહવું જોવું નવેંબર ૫૦ ફિં. ઈ. સને ૧૧ માસ અટકાવ આવતે થયો હોય તેવી (સ્ત્રી) નવેઢા સ્ત્રી હિં.] નવવધૂ (૨) નાયિકાને નહાર નવ વરુ * [નહિ તે એક પ્રકાર
નહિ અ. હિં. ના. તર અ[+ સં. ] * નય વિ૦ કિ.] નવું
નહિયું ન હિં. નર્વ, પ્રા. ઘટ્ટ પરથી નવ્યાશી(સી) વિ૦ કિં.નવારીતિ;]૧૮૯"; નખને લગતી ચામડીને ભાગ નેવ્યાસી–સી)
નિવાણુ નહિવત અ. [૪] નહિ જેવું કે જેટલું નવાણુ(–ણું) વિ. [. નવનતિ;] ૯૯૦; નજીવું; જરાતરા
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________
નહીં ૩૭
નાગકન્યા નહીંતર, જુઓ નહિમાં નદિ પું[.] શિવને પિઠિ નહેર (ન) સ્ત્રી [. ની સરોવર કે નંદિની સ્ત્રી [ā] છોકરી(૨) કામધેનુ ગાય
મોટી નદીમાંથી દેલો મેટે કાંસ. નંદી ! જુઓ નંદિ -રિયું નવ નાની નહેર (૨) નાળું; નંબર ૫ [૬] અંક; આંકડે; ક્રમાંક. વિહેળો --રી સ્ત્રી નહેરથી પીતી જમીન. -રી વિનંબરવાળું જાણીતું સારી - નવ વહેળો; વધુ; નાળું
જાતનું (ઉદા. નંબરી માલ) નહર પું[, નવર, પ્રા. ૬) પંજાને ના ૦ [.] નહિ (૨) સ્ત્રીનકાર નખ (૨) નખને ઉઝરડે
ના [hi] નામ ને વિ૦ ની આગળ વપરાતો નહેરા પુંબવવવ કાલાવાલા; આજીજી નકારસૂચક ઉપસર્ગ. ઉદા. નાઈલાજ નહેરિયું ન નખને ઉઝરડો
નાઇટ્રોજન ૫૦[ફં.]હવામાં મોટા પ્રમાણમાં તળ | જુઓ નલ
હેતો એક વાયુનત્રવાયુ નળાકાર વિર નળ જેવા આકારનું નાઈલાજ વિશ્.]ઇલાજ વગરનું લાચાર . નળિયું ન [નળ” ઉપરથી] કવલું; છાપરે તાઈ પુંલિ. નાપિત;પ્રા. ગાવિત્ર] હજામ; ઢાંક્વાની પરનાળા જેવી માટીની બનાવટ વાળંદ
[ નિરાશા નળી સ્ત્રી [‘નળ” ઉપરથી ભૂંગળી (૨) નાઉમેદ વિ. [f.] નિરાશે. –દી સ્ત્રી,
પવાલી; ઊંચું નળાકાર એક વાસણ નાક ન [ ] નાસિકા (૨) લિ.] નળે ૫૦ નળ” ઉપરથી] મોટી નળી આબરૂ (૩) વર્ગની મુખ્ય વસ્તુ. કટ્ટ . (૨) ઘૂંટણથી પાટલી સુધીને લાંબે વિ. કપાયેલા નાકવાળું(૨) બેશરમલા]
અવયવ કે તેનું હાડકું (૩) પઢથી છાતી નાકબૂલ વિ. [૪] નામંજૂર સુધીને ભાગ(૪) ધાતુની મોટી નળાકાર નાકલીટી સ્ત્રી માફી માગવા માટે જમીન કેઠી કે પવાલું
ઉપર નાક ઘસવું તે નંખાવું અક્રિટ નાંખવુંનું કર્મણિ રૂ૫ નાકાબંદી (-ધી) સ્ત્રી જુએ નાકેબંધી . (૨) દુર્બલ થઈ જવું (૩) એવું નાકું ન [. @] કાણું(૨)સયનું કાણું નંગ નો [.] એક વસ્તુ (૨) પહેલા (૩) જકાત લેવાનું થાણું (૪) જ્યાં ઘણા
પાડેલ હીરે (૩) [લા.] ભૂખ માણસ રસ્તા મળતા હોય તેવું સ્થળ (૫)રસ્તાને (૪) લુચ્ચે–ખંધે માણસ
છેડે કે પ્રવેશદ્વાર (૬) ગામમાં પેસવા નદ ૫૦ જુિ નંદન) દીકરો
બદલ અપાત કર. [લા. -કેદાર ૫૦ નદ ૫૦ [.) આનંદ (૨) કૃષ્ણને ઉછેર- નાકાવાળે; થાણદાર. કેબંધી સ્ત્રી,
નાર ગોકુલને મુખી (૩) મગધને એક માલની આવજા રોકવા નાકે નાકે ચેકી પ્રાચીન રાજવંશ
મૂકી દેવી તે ઘેરે નંદન નવ [i] ઇદ્રનું ઉપવન (૨) પુંઠ નાખવું સક્રિટ જીઓ નાખવું
દીકરો (૩) વિ. આનંદ આપનાર. નાખુદા ! [fi] ટંડેલ ૦વત ન ઇદ્રનું ઉપવન
નાખુશ વિ.]નારાજ-શીસ્ત્રીનારાજી : નંદનંદન ૫૦ લિં] કૃષ્ણ
નાખારી સ્ત્રી, જુઓ નસકેરી. - ન૦ નંદવવું સક્રિભાગવું; તેડવું (ખાસ નાક નસકેરું કરીને કાચની વસ્તુનું)
નાગ પં સિં.) ફેણવાળે સાપ(૨)પાતાળમાં નંદવાવું અ૦િ જુએ નદવી ભાગવું રહેતા એક જાતને કાલ્પનિક સર્ષ; એક નંદવું સક્રિજુઓ નંદવવું
ઉપદેવ (૩) હાથી (૪) શક લોકોની એક નંદવું અ૦ કિ. [ä. નર્] આનંદવું શાખાને માણસ. કન્યા સ્ત્રી નાગની
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________
નાગકેશર ૩૮
નાટકિયું કન્યા (૨) પરમ સુંદર સ્ત્રી. કેશર ન૦ અલંકાર કે શોભા વગરનું (જેમ કે, એક વનસ્પતિ, કબાબચીની. ૦ચપે પુંઠ નાગાં કાન, નાક ઇ.) (૩)[લા.)બેશરમ એક જાતને ચંપ
. (૪)લુચ્ચું. પૂરું વિતદ્દન નાનું-ઉઘાડું વાગડ વિ૦ જુઓ નાગુ. -ડો પુત્ર બાવા- નાગેશ(શ્વર) પું[] શેષનાગ
ઓને એક પ્રકાર(૨)બા (તિરકારમાં) નાગેંદ્ર પું[.) શેષનાગ (૨) ઐરાવત (૩) લુચ્ચો માણસ લિ.]
નાગેડિયું વિ૦ નગ્ન, નાગું નાગણ(ત્રણ) સ્ત્રી સાપણ (૨) હાથણી નાગે(ઘોરી વિ૦ મારવાડના નાગોર (૩) એક ઘરેણું
ગામનું (૨) પંઢેર પાળનાર મુસલમાન નાગણું ન જીિઓનાંગરવાસણ ઊંચકવા ભરવાડની જાતને માણસ -
કરતો એક ગાળે (૨)દામણું (૩) હળની નાચ કું. . નૃત્ય 21. નૃત્ય કે તેને
ધૂંસરીને બાંધવાનું દોરડું દિમન જલસો (૨) લા. ખેલ; તમાસો (૩). નાગદમન નવ (કૃષ્ણ કરેલું કાલિય) નાગનું ચાળા નખરાં. તમા() પુંછ નાગપંચમીસ્ત્રીનાગપૂજાને એકતહેવાર; નાચ ને એવી બીજી મોજમજા શ્રાવણ માસની સુદ પાંચમ
નાચનારી સ્ત્રી, નાચ કરનાર સ્ત્રી નાગપાશ ૫૦ લિં] નાગના ગૂંચળા જેવો નાચરંગ કું. નાચ અને મોજમજાહ ફાસે (૨) એક પ્રકારની વ્યુહરચના નાચવું અક્રિલિંવાળ] નાચ કરે
(૩) ગાળે સરકિયું (૪) વરુણનું આયુધ ના ચારે(૧) પુંઅશક્તિ; લાચારી નાગપાંચમ સ્ત્રી- જુઓ નાગપંચમી નાચિકેત મું. વુિં.] અગ્નિ નાગ૨ વિ. .નગરનું (૨) સભ્ય(૩)ચતુર નાચીજ વિ૦ [૧] નજીવું; નકામું (૪) બ્રાહ્મણોની (અમુક ભાગમાં વાણિ- . નાછૂટકે અને +ટક) પરાણે અવશ ચાની) એ નામની જાતનું (૫) પં. એ થઈને; લાચારીથી જાતને માણસ.
નાજની સ્ત્રી[fi]પ્રિયા(૨)ખૂબસુરત સ્ત્રી નાગરાણું નવ જુઓ નાગણું [વનસ્પતિ નાજર ૫. [4. નાઝિર] અદાલતને એક નાગરથ સી. લિં. નામુસ્તા] એક અમલદાર સ્ત્રિીય નાજુકપણું નાગરવેલ(-) સ્ત્રી લિ. નાવ નાજુક વિ૦ [1] સુકુમાર. -કઈ-કી
સ૨૦ ૨૧. સારવ] એક વેલ (તેનાં પાન નાઝાંકળ સી. નિઝામું + સાંકળ મુખવાસમાં ખવાય છે)
દોહતી વખતે ગાયને પાછલે પગે બાંધવાનું નાગરાજ પું[] શેષનાગ
દેરડું નાગરિક વિ૦ [.શહેરનું (૨) પં. શહેરી; નાઝિમ ૫૦ [..] વડો હાકેમ; ગવર્નર
શહેરમાં રહેનાર કે રાજ્યને સામાન્ય નાટ ન. [i.] નૃત્ય અભિનય
પ્રજાજન સિટિઝન'. છતા સ્ત્રી નાટ અનક્કી [૫] નાગરી વિ. નગરનું(૨)નાગર સંબંધી (૩) નાટક ન[.] દશ્ય કાવ્ય(૨)[લા.ભવાડે
સ્ત્રી (સં.) શહેરી સ્ત્રી (૪) નાગરણ (૫) ફજેતો(૩) ઢેગ. કંપની લી. નાટક દેવનાગરી લિપિ
કરવાનો ધંધો કરનારી મંડળી. કાર નાગલી સ્ત્રી બાવટા જેવું એક અનાજ ૫૦ નાટક બનાવનાર (૨) નટ. ચેટક નાગલોક ૫૦ કિં.] પાતાળ
ના હાસ્યવિને દ. મંડળી સ્ત્રી નાટક નાગાઈ સ્ત્રી નફટાઈ (૨) લુચ્ચાઈ કંપની(૨)નાટક કરનારાઓની મંડળી. નાગાસ્ત્ર ન૦ [] સંપન્ન
શાલા –ળા) સ્ત્રી નાટક ભજવવાનું નાગુ વિ. સં. નાન] ઉઘાડું; નગ્ન (૨) સ્થાન.નકિયું વિ૦ નાટકને લગતું (૨)
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________
નાટકી ૩૯૯
નાદાર ઢેગી [લા]. –કી વિ.]નાટકના જેવું નાણું ન૦ લિ. નાળચલણી સિક્કો (૨)
નાટકિયું. ૦કીય વિ૦ [.] નાટકને લગતું ધન; પૈસો નાટારંગ ૫૦ [નાટ+રંગ] નાટક, નૃત્ય નાત સ્ત્રી (ઉં. જ્ઞાતિ જ્ઞાતિ જાતકકુળ, વગેરેને રંગ-આનંદ
વાડા કે વર્ગને લોકસમૂહ (૨) નાતને નાટિકા સ્ત્રી [i] ટૂંકું નાટક
આપેલું જમણ. નાતબહાર મૂકવું = નાટચ નકિં.] નૃત્ય અને અભિનય. જ્ઞાતિજન તરીકેને વહેવારતોડી નાખવો].
કલા(–ળા) સ્ત્રી નાટક, અભિનયની જાત સ્ત્રી જ્ઞાતિ અને જાતિ. ભાઈ કળા. કાર પં. નાટકકાર. પ્રગ સ્ત્રી એક જ જ્ઞાતિને હોઈને ભાઈ તે ૫૦નાટક સંવાદ ઈ કરવાં તે. શાસ્ત્ર નાતરિયું વિ૦ નાતરાનું, તેને લગતું (૨) નવ લિં] નાટયકળાનું શાસ્ત્ર
નાતરું કરવાની છૂટવાળું (૩) એક જાતનું નાઠાબારી સ્ત્રી નાઠું (નાસવું) +બારી) નહિ તેવું નાસી છૂટવાની બારી કે માર્ગ
નાતરું ન૦ [જુઓ નાત] સંબંધ. ઉદાર નાડ શ્રી. કિં. નાટ] રગ (ખાસ કરીને ગામનાતરે ભાઈ (૨) લગ્નવિધિ વગર, કાંઠા પાસેની જેના ઉપરથી વૈદ્ય લોહીની રડેલી કે ફારગતીથી ઠ્ઠી થયેલી સ્ત્રીનું ગતિ પારખે છે) (૨) આળા ચામડાને કે એવી સ્ત્રી સાથે પુરુષનું પરણવું તે (૩) આમળીને બનાવેલ દર; નાડણ (૩) જોડકામાંથી એક નંગ જતું રહી તેની કમળની પિલી નળી – દાંડી (૪) [લા.] જગાએ બીજી વિજાતીય વસ્તુનું આવવું તે વલણ (૫)લગામ; કાબૂ. ૦ણન ઝુંસરું નાતરે પુત્ર જ્ઞાતિભોજન બાંધવાનું દોરડું. ૦વું સ૦ જિં૦ નાડ- નાતાલ સ્ત્રી [૫]ડિસેમ્બરને અંતે આવતા દોરડાથી જકડીને બાંધવું. –ડાછડી ખ્રિસ્તી તહેવારે; ઈશુજચંતી
સ્ત્રી બે કે વધારે રંગની સુતરની દોરી નાતીલું વિ૦નાતનું નાડી સ્ત્રી નિં. નાડ; રગ(૨)નાની દેરી ખાતે પુંલિં. જ્ઞાતિ સંબંધ; મેળ નાડું ન [‘ના’ ઉપરથી] નાની દેરી નાથ ૫૦ લિં] સ્વામી (૨) માલિક (૩) (૨) નાડાછડી (૩)બેંધા કે ઘાઘરાની દેરી સંન્યાસીઓની દશમાંની એક અટક (૪)અડે બાંધવાની દેરી(૫)હદો નાથ સ્ત્રી ફિ. જયા જુઓ નથ (૨) નાણવું સક્રિટ લિ. જ્ઞાન, પ્રા. શાળા બળદ વગેરેના નાકમાં નંખાતી દેરી (૩)
ઉપરથી તપાસવું અજમાવી લેવું જમીનનું ધોવાણ રોકવા બંધાતી પાળ. નાણાકીય વિ. નાણું સંબંધી
ગણું નવ પલ્લાં લટકાવવાની દેરી. રાવું નાણાબજાર નવ શરાફેનું બજાર
સક્રિ૦ ફિ. સ્થળ = નાકમાં છેદ પાડવો] નાણાભીડ સ્ત્રી નાણાંની તંગી
(બળદને) નાથ ઘાલવી (૨) અંકુશમાં નાણામંત્રી પુંડ નાણાખાતાને મંત્રી; આણવું (૩) પલટવું ફાઇનેન્સ-મેમ્બર
નાદ પુંહિં.] અવાજ; ઘોષ; ધ્વનિ (૨) નાણાવટ સ્ત્રી (નાણાં સં. વૃત્ત(g1.4)] વાચા કે વર્ણોનું મૂળ ધ્વનિનું રૂ૫ (૩)
નાણાબજાર. -ટી ૫૦ શરાફ(૨)પૈસાદાર [લા.] ટેવ; છંદ (૪) લહે; ધૂન (૫) ગર્વ. માણસ. -હું નવ શરાફનો ધંધો
બ્રહ્મ પુંજન, નાદરૂપી પરમાત્મા નાણાશાસ્ત્ર નવ નાણાની લેવડદેવડ વગેરે નાદરવિ [4. નારિ] અસાધારણ; ઉત્તમ
સર્વ વ્યવહારનું શાસ્ત્ર. સ્ત્રી પુંતે નાદાન વિ૦ [] અણસમજુ; મૂર્ખ, શાસ્ત્ર જાણનાર; “ફાઈનેન્સિયર
-નિયત, -ની સ્ત્રી, નાદાનપણું નાણાં નબ૦૧૦ [૧નાણું] પૈસા(૨)કિંમત, નાદાર વિ. [.] કંગાલ (૨) દેવાળિયું (૩)
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦૦
નામધૂન
નાદારી . કું તે માણસ -રી સ્ત્રી ગરબી (૨)
નાદિરશાહ પં. એક જુલમી બાદશાહ.
-હી સ્ત્રી, જુલમી રાજ્યકારભાર [લા. નાદી વિ. [.] નાદવાળું; નાદને લગતું(૨)
તેરી; ઇટી. ૦લું વિ૦ જુઓ નાદી નાદુરસ્ત વિ. [. નાદુરસ્તી માંદુસ્તી
સ્ત્રી અમારોગ્ય; માંદગી [પાંઉ નાન ન [.] મોટીદડા જેવી એક રેટી; નાનક ૫૦ શીખધર્મના પ્રવર્તક સંત નાનકડું વિ૦ નાનું (લલિત્યવાચક) નાનપથી વિ૦ (૨) પં. શીખધમી નાનકશાહી વિ૦ ગુરુ નાનકે સ્થાપેલું કે પ્રવર્તાવેલું
(મીઠાઈ નાનખટાઈ સ્ત્રી [૪] એક ખાદ્ય પદાર્થ; નાનડિયું (ના) વિ. નાનું નાનપ (ના) સ્ત્રી [‘નાનું ઉપરથી નામ નાનપણુ (ના') ના બાળપણ નાના વિવું.)વિધવિધ. વિધવિઅનેક
પ્રકારનું (૨) અ અનેક પ્રકારે નાની સ્ત્રી માની મા; આજી નાનું (ના) વિ૦ . રૂકા, ; .
અાનહિં. નાફ, નન્હા શેડી ઉંમરનું(૨) કદમાં અલ્પ (૩) હલકું; ઊતરતું લા.. વશીક વિ૦ જરાક સરખું (કદ કે ઉંમરમાં). સૂનું વિ૦ નવું સાધારણ.
-ને વિનાનકડું બિાપ આજે નાને ૫૦ સિર૦. ન=મોટે ભાઈમાને નાન્યતરવિ લિનપુંસક લિંગનું વ્યિા. નાપસંદ વિશ્] અણગમતું(૨)અમાન્ય.
૦ગી સ્ત્રી અણગમો (૨)માન્યન થવું તે નાપાક વિ૦ [H] અપવિત્ર. –કી સ્ત્રી,
અપવિત્રતા નાપાય(–વા-ચે)દાર વિભાગે પાડ્યો કે
આધાર વગરનું; અધ્ધરિયું નાપાસ વિ. [ના+પાસ(કું.)] જુઓ નપાસ
(૨) નાપસંદ નાપિક(ત) [] પું, વાળંદ, હજામ નાફરમાન વિ. [] હુકમને અનાદર
કરનાર. ની સ્ત્રી હુકમની અવજ્ઞા
નાફેરવાયું છે જે નીતિ છે તેમાં ફેરફાર ન કરવ–ન ફેરવવું જોઈએ એવો મત (૨) અસહકાર તરીકે ધારાસભાઓના બહિકારમાં ફેરફાર ન કરે એ કન્ટેસ પક્ષને (૧૯૨૦-૩૦ યુગમાં) મત. -દી વિ૦ (૨) પુ. નાફેરવાદમાં માનનાર નાબૂદ વિજા.નિમૂળ સમૂળે ખલાસ;
હોય જ નહિ તેવું કરેલું થયેલું –દી સ્ત્રી સમૂળ ઉછેદ-નાશ નાભિ સ્ત્રી [સં. દૂદી (૨) કેંદ્ર; મધ્યભાગ (૩) પિડાને મધ્યભાગ જ્યાં આરાઓ મળે છે. કમલ(ળ) ન દૂટીરૂપી કમળ. નાલસિં.)(બી) સ્ત્રી ગર્ભમાં બાળકની દૂટી સાથે જોડાયેલી રગોની લાંબી નળી. નામ અલિં. એટલે કે અર્થાત. ઉદા. બ્રહ્મ
નામવેદ, તેની ચર્ચા નામ પ્રતિપાલના” નામ અ[; . સંજ્ઞા(૨)વસ્તુની સંજ્ઞારૂ૫ શબ્દ [વ્યા. (૩) યાદગીરી; કીર્તિ. નામે માંડવું = હિસાબમાં (–ના) નામ ઉપર ખાતે રકમ માંડવી; –ની પાસેથી તેટલી રકમ લેવી બાકી છે એમ નેધવું. ૦૭ વિ. નામનું નામવાળું (સમાસને અતિ) ઉદાર એની બેસંટ નામક”.
કરણ ન. [ā] નામ પાડવાને વિધિ (૧૬માને એક સંસ્કાર) નામક્કર વિ. દા. નામુળિR] નાકબૂલ; હા
કહ્યા પછી ફરી જનારું નામચીન નામજાદુ વિનામા:
.ગાહ)નામીચું પ્રખ્યાત નામજોગ -ગી) વિ૦ જેનું નામ લખ્યું હોય
તેને જ મળે તેવી (હૂંડી) નામઠામ ના નામ અને ઠામ, સરનામું નામણદીવ મું - જુઓ રામણદીવો નામદાર વિ૦ [] મશહૂર (૨) માનવંત.
નરી સ્ત્રી પ્રખ્યાત [ [વ્યા.] નામધાતુ પુ. નામ ઉપરથી બનેલો ધાતુ નામધારી વિ. []નામ ધારણ કરનારું.
(૨) નામનું જ « ઠું, ઢેગી નામધૂન સ્ત્રી (ઈશ્વરના)નામની ધૂન કલહે
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________
નામના ૪૦૧
નારંગી નામના સ્ત્રી કીર્તિ
હક; દાપુ (૩) વર્ણન; ઇતિહાસ. ઉદા. નામનિર્દેશ j[સં.]નામનો ખાસ ઉલ્લેખ સિકંદરનામું. ૦ઠામું, લેખું ન (૨) નામ બેલીને કરેલી ગણતરી
નામાને વિગતવાર હિસાબ' નામનિશાન ન. નામ કે બીજું કાંઈ ચિત્ર નામે અનામ ઉપર–ખાતે (૨)નામથી. નામનું વિનામવાળું (૨) માત્ર દેખાડવાનું
ઉદાનામે ફલાણા. ૯નામ અ બરોબર જ; કહેવા માત્ર
એક જ નામથી [જ નામનું
નામેરી વિ. [નામ પરથી] સમાન–એક નામમાત્ર વિ[.] નામ પૂરતું; નામનું જ નામમુદ્રા સ્ત્રી લિં] નામવાળો સિક્કો
નાશી સ્ત્રી[, નીમૂબેઆબરૂ; હીણપત (સીલ મારવાનો) [[વ્યા.
નાયક j[4.આગેવાન સરદાર(ર)નાટકનામયોગી વિ૦ શબ્દગી (અવ્યય)
નું કે વાર્તાનું મુખ્ય પાત્ર (૩) એક અડક નામરજી સ્ત્રો [] અનિચ્છા; મરજી
નાચકડી સ્ત્રીને સિર૦નાયકો] એક આદિન હેવી તે
નામવાળું
વાસી કોમની સ્ત્રી-ડે પંતે કેમને પુરુષ નામરાશિ વિ. એક નામનું એક રાશિના
નાયકણ(ત્રણ) સ્ત્રીજુઓ નાયકા)વેશ્યા નામર્દ વિ. [fi] બાયલું–ઈ–દ સ્ત્રી,
નાયકા સ્ત્રી નાયિકા બાયલાપણું
નાયકે પું [નાયકઉપરથી સુરત બાજુની
એક રાનીપરજને માણસ નામવર વિ૦ નામ + . વર] પ્રખ્યાત
નાયડી સ્ત્રી [.ના;િ પ્રા. નાઈ) નામવાક્યન નામ તરીકે વપરાયેલું ગૌણ
ની
નાભિ વાક્ય [વ્યા.]
નાયડી (જુઓ નાડતાંત; ચામડાની પાતળી નામવાચક વિ૦ નામ બતાવનાર વ્યિા.) નાયબ વિ૦ [. મારૂ હાથ નીચેનુંનામવું ( ક્રિટ લિ. નમ્] નમાવવું [૫] મદદગાર, પ્રધાન ! મદદનીશ પ્રધાન;
(૨) રેડવું (૩) અકિરા વળવું; તરફ જવું “ડેપ્યુટી મિનિસ્ટર' નામશૂદ્ર વિ(૨) . એ નામની એક - નાયિકા સ્ત્રી મુખ્ય સ્ત્રીપાત્ર (૨) અગ્રેસર અસ્પૃશ્ય મનાતી જાત
સ્ત્રી (૩) ગુણકા, રામજણ નામશેષ વિ. માત્ર નામ બાકી રહ્યું હોય નાર [ઉં. મન + કાર (ગા. માર) પરથી; તેવું; નાશ પામેલું
સર૦ હાર (તારણહાર); હિં.હીરા] ભક્ટ નામસ્મરણ નવ નામ લેવું – યાદ કરવું છે કે કતૃત્વવાચક પ્રત્યય. ઉદા કરનાર
તે નામને જપ [નામંજૂર થવું તે નાર સ્ત્રી નારી સ્ત્રી [૫] નામંજૂર વિ. [૬] નાકબૂલ-રી સ્ત્રી, નારકી(બે) વિલિ. નરકનું નામાવલિ-લી-ળિ-ળી) સ્ત્રીલિંકનામ- નારનું નવ નિnf=નાયડી + રખું (ઉં. રક્ષ વરિ–ી] નામની ટીપ
ઉપરથી)] ચમરખું (૨) પિડાની નાભિમાં નામાંકિત વિ. [i] પ્રખ્યાત; જાણીતું ઘાલવામાં આવતી લેઢાની ચૂડી નામાંતર નવ કિં. નામ બદલી નાખવું તે નારદ ! [.) એક દેવર્ષિ; બ્રહ્માને એક (૨) બીજું નામ છે
માનસપુત્ર() બે જણને આમતેમ કહીને નામિકવિ (ઉં.] નામવાળુંનામ સંબંધી લડાવી મારનાર, તેમાં મજા માણનાર નામી (હ્યુ) વિ. [.] પ્રખ્યાત (૨) સુંદર માણસ [લા.. વિદ્યા સી., વેડા નામુનાસ(-સિખ વિ. [i. નાનાસવો ૫૦બવ બે જણને લડાવવાની કળા - ગેરવાજબી; અયોગ્ય; અઘટિત - નારંગ કું. લિં; .] નારંગીનું ઝાડ-ગિયું નામુરાદ વિ૦ કિ.] નિરાશ
વિ. નારંગી.-ગી વિ૦ નારંગી રંગનું નામું ૧૦ uિ. જમેઉધારનેહિસાબ(૨) (૨) સ્ત્રી એક ઝાડ કે તેનું ફળ
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________
નારા ૪૦૨
નાસૂર નારા સ્ત્રી હિં] પાણી [એક છંદ નાવણું (ના) ન૦ કિં. રન; . () નારાચ ન [i] લોઢાનું બાણ (૨) ૫૦ ઉપરથી સ્નાન (૨) નાહવાનું પાણી (૩) નાસજ વિ[+]નાખુશ. ગી-જી સ્ત્રી તુરનાન (૪) રજ; આતંવ. -ણિયું [1] નાખુશી
ના સ્નાન [૫] (૨) નાહવાની જગા. નારાયણ પં. લિ.) શેષશાયી વિષ્ણુ (૨) -ણિ પુત્ર અધિળિયું એક ઋષિનરના સાથી (૩) સંન્યાસી. નાવલિ,નાવેલ પંપતિ(લાલિત્યવાચક)
ણ સ્ત્રી લિં] દુર્ગા (૨) લક્ષ્મી નાવાકેફ વિ . ને+મ. વાય)અજાણ; નારિકેર (લ) ન. [ā] નારિયેળ અપરિચિત વિગરનું(૨)નધણિયાતું નારિયેળ ન [. નારિ; mરિણ- નાવારસ(સી) વિ[. નાવારિસ]વારસ
શ્રીફળ. [ ૦આપવું = નોકરીમાંથી કાઢી નાવિક છું. કિં.] વહાણવટી (૨) સુકાની મૂકવું. સ્વીકારવું = વિવાહની માગણી નાવ ડું સિં.નાવિ પ્રા. નાવિગહામનાઈ કબૂલવી). -ળી સ્ત્રી નાળિયેરનું ઝાડ. નાવીન્ય ન [.) નવીનતા
-ળી પૂનમ સ્ત્રીત્ર શ્રાવણી પૂર્ણિમા નાશ ૫૦ કિં. સંહાર; પાયમાલી ખુવારી નારી સ્ત્રી [સં.) શ્રી. કુંજર પુત્ર હાથીને (૨) નુકસાન; તટે. ૦૭ (સં.), કારક દેખાવ દેખાય તેવી સ્ત્રીઓના શરીરની વિનાશ કરનારું. વન વિ. વુિં.] જુઓ બેઠવણ
નાશક (૨) ન૦ નાશ. લવંત, રુવાન નારીકેર(-લ) ન૦ [ā] નારિયેળ
વિ૦ નાશ પામે તેવું નશ્વર નારીજાતિ સ્ત્રી સ્ત્રી જાતિ (૨) સ્ત્રીલિંગ નાશિક ન જુએ નાસિક | વ્યિા .
સન્માન નાશી વિ. [.] નાશક (સમાસને અંતે નારી પ્રતિષ્ઠા સ્ત્રી સ્ત્રીઓ પ્રત્યે આદર આવે છે) વિરાળ લેવી તે નારુ પેટ વસવા(૨)વસવાયાની હકસાઈ. નસ ૫૦ લિં. નર] નાક વાટે ધૂણી કે
કાર વિ. [I. નાડુi] ફાલતુ- નાસણું ન૦ નાસવું તે; નાસભાગ હલકી જાતનું (૨) પુંબ વવસવાયાની નાસપતી સ્ત્રીના નારાપાતી] એક ફળ
ચૌદ જાત (નવ નારુ અને પાંચ કારુ) નાસભાગસ્ત્રી (નાસવું+ભાગવું)નાસાનાસ નારું (ના') ન૦ સિર૦ સે. શાહ = ખાડે, નાસમજ વિ[.ના+સમજ]અણસમજુ દર) ગૂમડું પાકીને પડેલો શાર-તેનું મોટું નાસવું અ૦િ (સં. નશ; પ્રા. બસ, જાણો (૨)એક રોગ જેમાં ફેલ્લાઓ થઈ અંદર- દેડવું(૨) જતું રહેવું;ભાગવું(૩) પાછું પડવું
થી સૂતર જેવો લાગે છેડે નીકળે છે નાસા સ્ત્રી [. નાક (૨) દરવાજાને નાલ સ્ત્રી લિં] દાંડી (કમળ ઇ.ની) . ઉપલો ભાગ જેમાં ગણપતિનું ચિત્ર નાલાયક વિ૦ [i.નાટારૂa] અગ્યા -કી કાઢેલું હોય છે. ૦ ૦ [ā] નાકનું ટેરવું સ્ત્રી અગ્યતા
નિસ નાસાનાસ(સી) સ્ત્રીડાદોડ; નાસભાગ નાલિ સ્રો. સં.મેરી; નીક (૨) નાડી; નાસાબિત વિ. વિ.) સાબિત ન થયેલું; નાલિકેર ન૦ કિં.] નાળિયેર. -રી સ્ત્રી, અસિદ્ધ
[હિંદુ તીર્થ નાળિયેરી
નાસિકન. લિ. નાદિય] દક્ષિણનું એક નાલી સ્ત્રી [i. જુઓ બાલિ [બદગઈ નાસિકા સ્ત્રી [G] જુઓ નાસા. ૦૨ નાલેશી(સી) સ્ત્રી [૪. ના]િ નિંદા નટ કિં.] જુઓ નાસાગ્ર નાવ સ્ત્રી ન [. નૌ; પ્રા. નાવા] હેડી; નાસિ(-સીપાસ વિ. [] નિરાશ.-સી વહાણ. કડી સ્ત્રી નાની હેડી. ડું સ્ત્રી નિરાશા એિક રોગ ન હેડકું
નાસૂર ન૦ મિ.] નાક અને ગળા વગેરેને
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિકુંજ
નાસેતુ
૪૦૩ નાડુ વિ. (૨) ૫૦ [‘નાસવું ઉપરથી (દરજીને ત્યાં કપડાંનાખવાં)(૬)કર કે વેર નાસી જનાર (માણસ)
બેસાડે (૭) અન્ય ક્રિટની સહાયમાં તે નારિત સ્ત્રી [સં.) અભાવ; ન હોવું તે. ક્રિયા ઝપાટાબંધ પૂરી કરવાને (અથવા
૦૭ વિ. હિં] ઈશ્વર, પરલેક, કમફળ કઈ સ્થાને તે ગમે તેમ પૂરી કરવાને) વગેરે નથી એવી માન્યતાવાળું (૨) ભાવ બતાવે છે. ઉદાટ કાપી નાખ લખી તે માણસ (૩) ચાર્વાક. ૦કતા સ્ત્રી નાંખ
લિંગર, [સં.), ૦પણું,ક્ય ન [.] નાસ્તિક નગર (૦) ૦ [૩. R, J. ટંકાર) હેવું છે કે તેને ભાવ
નાગરણું (૦)ન જુઓ નાગરણું [રવું નાસ્તો ! [1. નિરંત€હાજરી શિરામણ નાગરવું (2) સક્રિ લંગર નાખવું(૨)જોતનાહક અo [f. ના€] વગર કારણે; નાદી સ્ત્રી, કિં.] આશીર્વાદાત્મક ક;
ખાલીપીલી (૨)વગર હકે અન્યાયી રીતે. આશીર્વાદ, નમરકાર કે વસ્તુનિર્દેશવાળ વનું ક્રિ. વિ. કારણ કે હક વગર; નાહક નાટકને પ્રારંભને શ્લોક નાહવું (નવું) અવક્રિટ લિંક ની પ્રા.ĖT] નાંડિયું () વિ૦ નાનું
સ્નાન કરવું. [નાહી નાખવું = ખતમ નવલું () વિનાનું કે મૂએલું જાણવું (૨) આશા કે સંબંધ નિ [.] ક્રિયાપદ અને નામની આગળ છોડી દેવાં(૩)શોકચિંતા વિસારે પાડવાં. નીચેના અર્થોમાં લગાડાતો પૂર્વગઃ (૧) નિવવું અકિલાગતું-વળગતુંહેવું; નીચે, તળે, અંદર. ઉદા. નિપાત, નિમગ્ન સંબંધ હે લિ.]
(૨) સમૂહ, ગાઢતા, અતિશયતા. ઉદા. નાહિંમત વિ .હિંમત વિનાનું કાયર નિકુંજ, નિગ્રહ, નિગૂઢ (૩) એકસપણું નહીં અ [. ifહું નહિ [૫]
ભાવાત્મકતા. ઉદાઃ નિખાલસ(૪)નિર, નાળ ૫૦ મિ. ના ઘોડા તથા બળદને નિસ એ ઉં. પૂર્વગોના રૂ૫ તરીકે, બહાર પગે કે જેડાની એડીએ જડવામાં આવતી
એવા અર્થમાં.ઉદા. નિકાસ(૫)અભાવ, લેખંડની જાડી પટી
ઓછપ એવા અર્થમાં. ઉદા. નિધડક નાળ પં. [. નો નાલ; લાંબી પિલી નિકટ વિ. સિં.) પાસેનું (૨) અo પાસે. દાંડી કે નળી (૨) ગર્ભમાં બાળકની દૂરી વતી વિ. નિકટ રહેલું સાથે જોડાયેલી રગોની લાંબી નળી (૩) નિકર પં. .સમૂહ સ્ત્રી નેળ (૪) નળિયું (૫) પરનાળ (૬) નિકલ સ્ત્રી હિં. એક ધાતુ [પથ્થર બંદૂકની નળી. શું નપ્રવાહી પદાર્થ નિષ પં.] સરાણ(૨)કસોટી કે તેને
રેડવા માટેની અમુક આકારની ભૂંગળ નિકંદન નલિં] નાશ નાળિયું ન [નાળ પરથી)નેળ સાંકડી ગલી નિકા ૫૦ [.. નાહ્ય લગ્ન સમૂહ નાળિયેર-હી,-હી પૂનમ જુઓ 'નારિ. નિકાય ! [i] ઘર, રહેઠાણ (૨)શરીર(૩) યેળમાં નિદી (૩) ગરનાળું નિકાલ પું. [. ઉપાઘ: (સં.
નિય) નાળું ન૦ કિં. ના] વહેળ (૨) નાની પરથી]ફેંસલે,પતાવટ(ર)નીકળવાનો માર્ગ નાંખવું () સક્રિ. ઉં. નિક્ષિા; પ્રા. નિકાશ(ન્સ) સ્ત્રી [ જુઓ નિકાસવું] ળિવિવો નાખવું, ફેંકવું ઉશેટવું (૨) દર માલનું પરદેશ જવું તે કરવું; બાજુ પર રાખવું પડતું મૂકવું (૩) નિકાસવું સ૦િ લિ. નિર. લાય; પ્રા. મૂકવું (જેમ કે ઘાસ ક્યાં નાંખવાનું છે?) નિધા] નિકાસ કરવી (૨) બહાર કાઢવું (૪)અંદર ઉમેરવું (શાકમાં ગોળ નાખવો) નિકાહ ૫૦ [4. જુઓ નિકા
(૫)કારીગરને ત્યાં તૈયાર કરાવવા સોંપવું નિકુંજ સ્ત્રી [.] વનસ્પતિની ઘટા
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિષ્ટ
४०४
નિત્યનવું નિષ્ટ વિ. સં.) અધમ, હલકું (૨) પાસે નિ .] હબસી નિકેત ૫૦, ન નવ લિં] સ્થાન; ઘર નિઘંટુ છું. (સં.) શબ્દકોશ, શબ્દસૂચિ નિક્ષિપ્ત વિ૦ .ફેકેલું(૨) મેલેલું(૩) નિઘા સ્ત્રીજુઓ નિગાહ
તજેલું (૪) થાપણ તરીકે મૂકેલું-સેપેલું નિચેડ પં. નિચોવવું) નિચાવીને કાઢેલ નિક્ષેપ . ફેંકવું તે(૨)મોકલવું તે રસ (૨) સાર; તાત્પર્ય [લા.
(૩) ત્યાગ (૪) ન્યાસ; થાપણું; દ્રઢ નિર(લ) લિ. નિગ્રો] ૫ આચ્છાદન; નિખાવવું સક્રિનિખારવું નું પ્રેરક ધૂંધટનું કપડું (૨) પછેડી ચાદર ()વસ્ત્ર; નિખર્વ . અબજ જેટલી સંખ્યા કપડું નિખાદ ૫૦ જુઓ નિષાદ
નિવવું સક્રિય [સે. ગિન્ગીય દબાવીને નિખાર પંખેળ કાઢવી-નિખારવું તે(૨) પાણી બહાર કાઢવું (૨) કસ રહે નહિ
ખેળ; કાંજી(૩)મેટી એટ (૪)ઓરંપછી તેમ કરવું. [લા.. નિચેવાવું અ ક્રિય
બોર મિનિટ સુધી પાણી સ્થિર રહે છે તે (કમણિ) [fપટ્ટાવીછળવું નિખારવું સક્રિછેવું; સાફ કરવું; ખળ નિછાળવું સક્રિટ લિ. નિ+ક્ષાયું; પ્રા. કાઢી નાંખવી
નિજ વિ૦ કિં. પિતાનું. ધામ નવ સ્વનિખાલસ વિ. [નિવરિત (.)] ખુલ્લા ધામ; પરમાત્માનું ધામ. -જાનંદ પું - શુદ્ધ દિલનું. છતા સ્ત્રી
[+માનો પોતાનો આનંદ (૨) આત્માનંદ નિખિલ વિ. હિં] બધું
નિજારા પુંજુઓ નેજારા [ની સંજ્ઞા નિગડ ન૦ કિં.] બેડી (૨) હાથીના પગમાં નિઝામ પં. દક્ષિણ હૈદરાબાદના રાજા
નાખવાની સાંકળ (૩) હેડ; ડેરે નિલ(ળ) અ નઠ; નક્કી નિગમ પં. [લં] વેદ, ધર્મશાસ્ત્ર (૨)ઈશ્વર નિત વિ૦ (૨) અ૦ લિ. નિત્ય નિત્ય;
(૩) અંત, ન ન. સિં. સાર;નિકાલ રોજ પિ.]. નવુંવિત્ર હમેશ નવું તાજું (૨) ન્યાયના પચાવયવ વાક્યમાં નિતરાણ,નિતરામણના નીતરેલું પાણી છેલ્લું – પાંચમું, જેમાં પ્રતિજ્ઞાવાક્યમાં કે પ્રવાહી
નિતારાવવું જણાવેલી વાત સિદ્ધ થઈ એવું સૂચવવા નિતરાવવું સક્રિનીતરવું પ્રેરક
તેનું ફરીથી કથન કરવામાં આવે છે [ન્યા.] નિતલ ન૦ કિં. સાત પાતાળમાંનું એક નિગમવું સકિ. [. નિમ્, પ્રા. નિયમ નિતંબ ૫૦ લિં] ફૂલ થાપ (સ્ત્રી)
પરથી ટાળવું; દૂર કરવું (૨) અકિ. (૨) અને ઊતરતે ઢળાવ. વતી,
વીતવું ગુજરવું વિગેરે શાસ્ત્રો -બિની સ્ત્રી લિં] ભારે અને ઢળતા નિગમાગમ ન [સં. નામ + અ વેદ નિતંબવાળી સ્ત્રી નિગાહ સ્ત્રી [.) નજર; દષ્ટિ (૨) [લા.] નિતાર ૫. નિતારી લીધેલું પ્રવાહી. ૦૬
ધ્યાન; સંભાળ; કાળજી (૩) મહેરબાની સક્રિટ નીતરે એમ કરવું. -રાવવું નિગાળ પું[નિગાળવું” ઉપરથી ઘરાળે સક્રિડ (પ્રેરક) (૨) નિતારવામાં મદદ
(૨)ધાડે રસ (૩) ગાળતાં રહેલો કચરો. કરવી. રાવું અ૦ કિ. (કર્મણિ)
૦૬ સક્રિય નિગાળવું ટપકે એમ નિતાંત વિ. (૨) અહિં. ખૂબ અતિશય * કરવું. -ળે ૫૦ જુઓ નિગાળ . નિત્ય વિ. [ઉં.) શાશ્વત; અવિનાશી (૨) નિગૂઢ વિ૦ લિં] ગુપ્ત;બબર સંતાડેલું રોજનું રેજ કરવાનું (૨) અદરરોજ. (૨) ઊંડું અગમ્ય; ગૂઢ
કર્મ ન૦ કિં. રોજનું કાર્ય નિત્ય નિગ્રહ .] અવરોધ; અટકાવ; દમન કરવાને ધાર્મિક વિધિ. છતા સ્ત્રી, (૨) બંધન (૩) સજા
૦ ૦ [.) શાશ્વતતા. નવું વિવ
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિત્યનિયમ
જીએ નિતનવું. નિયમ પું॰ [i.] ન ફરી શકે તેવા-સનાતન નિયમ (૨) નિત્યકર્યું. –પા હું હમેશ કરવાના ધાર્મિક પાડે. ત્યાંદું શું [માનવું] શાશ્વત આન
નિર્દેશક વિ॰ [i.] જોનાર (૨) બતાવનાર; સૂચક. –ત ન॰ [i.] ખતાવવું તે (૨) જેવું તે (૩) પુરાવેા (૪) ઉદાહરણ નિદાઘ પું॰ [i.] ઉનાળા (૨) તડકા; તાપ નિદાન ન॰ [સં.] મૂળ કારણ (૨) રાગનાં
કારણેાની તપાસ (૩) રાગ નક્કી કરવા તે; રાગની આળખ (૪) પરિણામ, અંત (૫) અ૦ એછામાં ઓછું; છેવટે; આખરે (૬) અવશ્ય નિદિધ્યાસ પું, ન ન॰ [É.] ચિ’તવન નિર્દેશ પું॰ [i.] આજ્ઞા નિદ્રા સ્રી॰ [i.] ઊ ધ. ધીન, શ વિ॰ નિદ્રાને આધીન; ઊંધતું. સન ન॰ [+ અન] અતિ લાંખી નિદ્રામાં પડવું તે. દ્રિત વિ॰ [સં.] ઊધતું; ઊ ધેલું નિધડક અ॰ [નિધડક] બેધડક નિયન ન॰ [સં.] મૃત્યુ નિધાન ન॰ [i.] નિધિ (૨) આધાર નિધિ કું॰ [i.] ભંડાર નિન(-ના)દ પું॰ [i.] અવાજ નિનાદિત વિ॰ [É.] અવાજવાળુ નિપજાવવુ' સક્રિ॰ ઉત્પન્ન કરવું; ‘નીપજવું'નું પ્રેરક
નિપાત પું॰ [ä.] નીચે પડવું તે (ર) વિનાશ (૩) મૃત્યુ (૪) [વ્યા.] અવ્યય (૫) જે શબ્દનું મૂળ ન મળતું હોય તે; અનિયમિત રૂપ. ~તી વિ॰ [i.] નીચે પડતું (૨) નાશ પામતું નિપુણ વિ॰ [સં.) પ્રવીણ, છતા સ્રો નિષધ પું, ન ન॰ [i.] મુદ્દાસર લેખ
(૨) કાયદા; ધારા (૩) બંધન; પ્રતિધ નિષ્ઠિત વિ॰ [i.] ઘાડું (૨) ભારે સુરકૈલ નિષેધ પું, ન ન॰ [i.] જ્ઞાન નિભાડે પું॰ જીએ નિમાડા
૪૫
નિમિત્તભૂત
નિભાવ પું [છું. નિર્વાહ] ભરણ પેાષણ(૨) આધાર; ટકાવ. બ્લુ સક્રિ‘નીભવું’નું પ્રેરક (ર)જેમ તેમ કરીને નિભાવ કરવા (૩) ચલાવી લેવું નિભત વિ॰ [મં.] મૂકેલું; ભરેલું(ર)સ ંતાડેલું (૩) શાંત; સ્થિર; દૃઢ(૪) નમ્ર; વિનયી (૫) નિન; એકાંત (૬) ખંધ (૭) વિશ્વાસુ નિભર વિ॰ (સં. નિર; ત્રા વિશ્મર]ભારે (૨) ભરેલું (૩) મજબૂત નિભ્ર'ના સ્રી + બ્રુએ નિભત્સતા.
–વું સક્રિ॰ + નિભ્રંછના કરવી નિમક ન॰ [જીએ નમક] મીઠું. રામ વિ॰ લૂણહરામ; કૃતા. હરામી સ્રી॰ કૃતવ્રતા. હલાલ વિ॰ કૃતજ્ઞ. હલાલી સ્ત્રી કૃતજ્ઞતા નિમગ્ન વિ॰ [i.] લીન; એકતાર નિમજ્જન ન॰ [સં. ડૂબક નિમડાવવુ' સક્રિ॰ [નિમાડા’ ઉપરથી] માટીના વાસણને અગ્નિશુદ્ધ કરવા ચૂલા ઉપર ઊંધું મૂકી તપાવવું નિમણુક સ્ત્રી॰ જગા કે કામ ઉપર નિમાવ્યું કે નીમવું તે (ર) પગાર નિમતાણા પું॰ તપાસ; હિસાબની તપાસ. -નદાર હિસાબ તપાસનાર; અન્વેષક. ના પું॰ નિમતાણેા નિમ'ત્રફ પું [i.] નિમંત્રણ કરનાર; કન્વીનર ણ ન॰ [i.] આમ ંત્રણ; નેતરું. ૩' સકિ॰ નાતરવું નિત્રિત વિ॰ [સં.] નાતરેલું નિમંત્રી પું॰ [i.] નિમંત્રક; ‘કન્વીનર’ નિમાજ(–૭) જીએ નમાજ, –જી નિમાડે પું॰ [i. fનમાં, પ્રા. નિંમ્માળ પરથી
માટીનાં વાસણાને પકવવા ગાઠવેલા ઢગલા (ર) કુંભારની ભટ્ટી નિમાવવુ' સક્રિ॰, નિમાવુ' અક્રિ ‘નીમવું'નું પ્રેરક ને ક་ણિ નિમાળા ॰ વાળ
O
નિમિત્ત ન॰ [i.] કારણ (૨) હેતુ; ઉદ્દેશ (૩) યાગ; શુક્રન (૪) આળ(૫) બહાનું. ॰ભૂત વિશ્વ નિમિત્ત બનેલું
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિમિષ
નિમિષ પું॰ [i.] આંખના પલકારા(૨)પળ નિમીક્ષિત વિ॰ [સં.] બિડાયેલું; મીંચાયેલું નિમેખ પું॰ +, નિમેષ [i.] પું॰ જીએ
૪૦૬
નિમિષ
નિમેષોન્મેષ પું॰ [i.] નિમેષ અને ઉન્મેષ; આંખની ઉઘાડવાસ નિમ્ન વિ॰ [ä. નીચુ (ર) ઊંડું, વગા સ્ત્રી નદી. લિખિત વિ॰ નીચે લખેલું નિયત વિ॰ [i.] નક્કી થયેલું કે કરેલું (ર) સ્થાપેલું, ૦કાલિક વિ૦ નક્કી કરેલા સમયવાળુ (ર)ન॰ તેવું છાપું;સામયિક નિયતિ સ્રી॰ [ä. નિયમ (૨) ભાગ્ય નિયમ પું॰ [i] ધારા; કાયદે (૨) રીત; ચાલ (૩) વ્રત; પ્રતિજ્ઞા (૪) ખંધન; નિય ંત્રણ (૫) ઠરાવ. ન ન॰ [i.] નિયત્રિત કરવું, કાબૂમાં રાખવું, મર્યાદામાં રાખવું તે. મદ્ધ વિ॰ નિયમાથી અંધાયેલું; ચેાસ; નિયમિત નિયમસર અ૦ નિયમ પ્રમાણે નિયઆવલિ(-લી) સ્રો॰ [i.] નિચમાની હારમાળા (૨)સંસ્થા તંત્ર ઇબ્ના નિમે તે –ધારાધેારણ
નિયમિત વિ॰ [i] મુકરર કરેલું (૨) નિયમબદ્ધ. તા સ્ત્રીનિયતા પુંલ્લિં]નિયમમાં રાખનાર-ઈશ્વર નિયંત્રણ ન॰, “ણા સ્ત્રી [સં] જીએ
નિયમન [તેવું કે આણેલું કરેલું નિયંત્રિત વિ॰ [i.] નિય ંત્રણમાં હોય નિયાસક વિ॰ [i.] નિયમમાં રાખનાર; વ્યવસ્થા કરનાર (૨) પું॰ તેવા માણસ (ક) નિયામકસભાના સભ્ય; ‘સેનેટર’ સભા સ્ત્રી॰ વિદ્યાપીઠનું તંત્ર ચલાવનાર સભા; ‘સેનેટ’ નિયુક્ત વિ॰ [સં.] નિમાયેલું; નીમવામાં આવેલું. “ક્તિ સ્રો [i.] નિમણૂક નિયુત પું॰ [i.] દશ લાખ નિયોગ પું [i.] હુકમ(ર)નિયુક્ત કન્ય નિયેસન ન॰ [i.] કાઈ કામમાં યેાજવું, મુકરર કરવું, પ્રેરણું તે
નિરસ્ત
તિર્ અ॰ [ä.] જુએ નિસ; ‘વિનાનું”, નથી ‘મુક્ત’,‘બહાર’ એવા અથ બતાવતા ઉપસ
નિરક્ષર વિ॰ [i.] અભણ. તા સ્રો નિરત વિ॰ [i.] લીન; મગ્ન.--તિ સ્ત્રી[i.] આસક્તિ; લગની નિરતિય વિ॰ [i.] જેનાથી ચડિયાતું ન હોય તેવું; ઉત્તમ કેટનું નિરધાર પું॰ તુએ નિર્ધાર(૨)અ॰ નક્કી. બ્લુ સકિ ત્રુએ નિર્ધારવું નિરનિરાળુ' વિન્તુએ નિરાળુ (દ્વિર્ભાવ)] જી હૃદ; અલગ અલગ નિરપરાધ(-ધી) વિ॰ [સં] નિર્દોષ નિરપવાદ વિ॰[j.]અપવાદ વગરનું;પૂરેપૂરું નિરપેક્ષ વિ॰ [i.] અપેક્ષા વગરનું;
નિસ્પૃહ (ર) સ્વતંત્ર; પેાતાની મેળે નભે એવું; ‘ઍબ્સેાલ્યૂટ’. તા સ્ત્રી. -ક્ષિત વિ॰ [i.] અપેક્ષિત નહિ તેવું નિરભિમાન વિ[ફં] અભિમાન વગરનું
(૨) ન૦ અભિમાનના અભાવ નિરભ્ર વિ॰ [i.] વાદળાં વગરનું નિરયન વિ॰ [i.] અચનચલનને ગણતરીમાં ન લેતું [ખ] નિગલ [સં.], -ળ વિ॰ જીએ અનગ′ળ નિરથ (કૅ) વિ॰[i.] અહીન(ર)નકામું નિરલસ વિ॰ [i.] આળસ વગરનું નિરવદ્ય બિં॰ [i.] દેખરહિત ખાડખાંપણ વિનાનું [પાર વગરનું નિરવધિ વિ॰[i.] અવધિ કે હદ અહારનું; નિરવ્યવ(–ની વિ॰ [f.] અવયવ વગરનું; અખંડ
નિરવશેષ વિ॰ [É.] બધું; તમામ નિરવાણુ અ॰ [જીએ નિર્વાણ] અવશ્ય; જરૂર [૫.] [વગરનું નિગ્સ વિ॰ [i.] નીરસ; રસ કે સ્વાદ નિસન ન॰ [i.] કાઢી મૂકવું-દૂર કરવું.
તે (૨) એકલું તે(૩)નિરાકરણ(૪)નાશ નિરસ્ત વિ॰ [i.] કાઢી મૂકેલું; દૂર કરેલું (૨)નાશ પામેલુ (૩) ના પાડેલું (૪)એકેલુ
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિરસ્ત્ર
૪૦૧૭
નિર્જળા એકાદશી નિરર્સ વિ. [સં. હથિયાર વિનાનું નિરુક્ત ન [.] એક વેદાંગ વ્યુત્પત્તિશાસ્ત્ર. નિરહંકાર(પી) વિશ્વં.] અહંકાર વિનાનું નક્તિ સ્ત્રી વ્યુત્પત્તિ નિરંકુશ વિ.] અંકુશ વગરનું ઉખલ નિરુત્તર વિ. લિં] જવાબ વગરનું (૨) નિરંજનવિસં.] અંજન વિનાનું (૨) દોષ વાદ કે ચર્ચામાં સામે જવાબ ન આપી વિનાનું
શકનારું ચૂપ થઈ ગયેલું નિરંતર અo [f. સતત (૨) હંમેશ નિરુત્સાહ ૫૦ ઉત્સાહને અભાવ; નાઉમેદી નિરાકરણનો નિવેડે છેવટ (૨) નાકબૂલ (૨) વિ૦ [G.] ઉત્સાહ વગરનું હી વિક -રદબાતલ કરવું તે
નિરુત્સાહ નિરાકાર વિ[i] આકાર વગરનું નિરુદ્ધ ૦ [i] રોકેલું (૨) કેદ કરેલું નિરાહી વિલિંગના આગ્રહ વગરનું નિરધમ સિં], -બી વિ. ઉદ્યમ વગરનું નિરાડંબર વિ.આડંબર રહિત,સરળ આળસુ [ઉપદ્રવ ન કરે તેવું શાંત નિરાધાર વિ. લિ.] આધાર વગરનું નિરુપદ્રવ વી સં.)વિ૦ઉપદ્રવ વગરનું(૨) નિરામય ન તંદુરસ્તી(૨)વિ. નીરોગી નિપગી વિ૦ (સં. નિરપયો] ઉપગ નિરામિષ વિ૦ કિં.] માંસ વગરનું વિનાનું નકામું
વેજિટેરિયન'.ષાહાર છું. [સ્નાહાર નિરૂપાય વિ. [.] ઉપાય વગરનું; લાચાર માંસ વગરને ખોરાક અન્નાહાર.
નિરૂપક વિ૦ કિં.] નિરૂપનારું (૨) વેજિટેરિયેનિઝમ'. –ષાહારી વિ૦ (૨) નિરૂપણ કરનાર ૫૦ અન્નાહારી વિગરનું(૨) અધ્ધર
નિરૂપણ ન.] બરાબર વર્ણવવું– રજૂ નિરાલંબ વિ. [.] આલંબન – આધાર
કરવું તેનું વર્ણન (૨) અવલોકન વિવેચન નિરાવવું સર્કિટ “નીરવું'નું પ્રેરક પ્ર
નિરૂપવું સર્કિટ [.
નિનિરૂપણ કરવું.
સંગ નિરાશ વિ. .] નાઉમેદ રાશાભંગ. નિરૂપાવવું સ૦િ (પ્રેરક). નિરૂપાવું - સ્ત્રી નાઉમેદી. -શાવાદ પુત્ર
અકિંગ (કર્મણિ) હિોય તે પેસિમિઝમ'; આશાવાદથી ઊલટું તે.
નિરૂપિત વિ૦ લિં. જેનું નિરૂપણ થયું -શાવાદી છું. (૨)વિ નિરાશાવાદવાળું
નિરોધ પું[i] રોકાણ; નિગ્રહ. વક, કે તેમાં માનનાર
-ધી વિ૦ રોકનારું નિરાશ્રિત વિ. [.] નિરાધાર નિર્ગમ પં; ન ન. સિં.) બહાર જવું નિરાસત વિ૦ (ઉં.) આસક્તિ વગરનું તે (૨)દરવાજે (૩) ગુજારવું – ગાળવું તે નિરાહાર-રી) વિ. સં.] ભૂખ્યું; ઉપવાસી નિર્ગુણ-૭) વિ૦ સિં] ગુણ વગરનું નિરાળું વિ. [પ્રા. વિરાગ્ય (. નિરામ્ય)=
_ (૨) કૃતધી . એકત્ર સ્થિતિ ન કરનારુ જુદુ ન્યારું
નિગ્રંથ વિ. જિં.) ગ્રંથિ – બંધનમાંથી નિરાંત સ્ત્રી પુરસદ (૨) સુખ જંપ (૩)
મુક્ત (૨) ગરીબ (૩) અસહાય; એકલું શાંતિ સલામતી.તે અવે આરામથી (૨)
(૪) પં. બંધનમુક્ત; સાધુ; ક્ષપણક ઉતાવળ કે દોડધામ કર્યા વગર (૩)
તિઈણ(ત્રણ) વિ. ]િ કૃર સુખચેનથી
નિર્જન વિ૦ કિં.] ઉજજડ. તા સ્ત્રી નિરીક્ષક ૫૦ [.નિરીક્ષણ કરનાર માણસ નિર્જ૨ વિ.]અજર અમર(૨) પુત્ર દેવ (૨), (શાળાન) ઇસ્પેકટર. -| નવ
નિર્જલ વિ૦ (સં.) પાણી વગરનું. નલા અવલોકન
એકાદશી સ્ત્રી જેઠ સુદ અગિયારશ. નિરીક્ષા સ્ત્રી [.) અવલોકન
-ળ વિ. નિર્જલ. -ળા અગિયારશ નિરીશ્વર વિવ [.] ઈશ્વર વગરનું (૨) (-સ), -ળા એકાદશી સ્ત્રી નિર્જલા ઈશ્વર નથી એમ માનનારું. વાદ એકાદશી
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિર્જીવ
(
૪૦૮
નિર્વિને
કરવો
નિર્જીવ વિ૦ લિ.) જવ વગરનું; અચેતન (૨) નિચત કે નક્કી કરવું
(૨) નિબળ (૩) નકામું નજીવું નિર્મળ વિ૦ જુઓ નિર્મલ. છતા સ્ત્રી.. નિર્ઝર પું; ન લિં.] ઝરો (૨) ધધ. -ળી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ જેનાં બી મલું -રિણ, નરી સ્ત્રી ]િ નદી
પાણી સ્વચ્છ કરવામાં વપરાય છે નિર્ણય ૫૦ સિં.] નિશ્ચય (૨) ફેંસલે નિર્માણ ન૦ કિં.] રચના; સજન (૨) નિર્ણાયક વિ૦ [.] નિર્ણય કરનાર કે નસીબ, નિયતિ
લાવનાર. ૦મત નપું“કાસ્ટિંગ વેટ નિર્માતા પુત્ર સર્જન કરનાર પ્રોડયુસર નિર્ણત વિ૦ લિ. નક્કી કરેલું
નિર્માલ સ્ત્રીનું નવ જુઓ નિર્માલ્ય નિયવિ [.] કર દયા વગરનું.તા સ્ત્રી
(સ્ત્રી; નવ) નિર્દોવા વિ. નિન્દાવો ફરીથી દાવો ન
નિર્માલ્ય સ્ત્રી; ન [લં] દેવ ઉપરથી થાય તેવું
ઉતારેલી કે દેવને ચડેલી વસ્તુ (ફૂલ વગેરે) નિર્દિષ્ટ વિ૦ [.] બતાવેલું (૨) વર્ણવેલું
(૨) વિ. દમ વગરનું; તુચ્છ. તા સ્ત્રી (૩) આજ્ઞા અપાયેલું (૪) નક્કી કરેલું
નિર્માવું અ ક્રિટ [[નિર્મjનું કર્મણિ
નિમિંત - નક્કી થવું નિર્દેશ ૫૦ કિં. આજ્ઞા (૨) ઉલ્લેખ. ૦૭
નિર્મિત વિ. [. નિર્માયેલું રચાયેલું વિ૦ [.] દર્શાવનાર; આજ્ઞા કરનાર.
(૨) નક્કી થયેલું નિયત નિવેશ હન નવ નિર્દેશવું તે. ૦૫ ૫૦; નવ
નિર્મલ [ā], -ળ વિ. મૂળ વગરનું (૨). સભામાં થવાના કામને નિર્દેશ કરનારો
નિર્મોહ લિ.,-હી વિ૦ મેહ વગરનું પત્ર; એજેન્ડા પેપર’. ૦૬ સક્રિો નિર્દેશ
નિર્લજજ વિ. વિ.]લાજ વગરનું, અવિવેકી. નિર્દોષ વિ. હિં] નિરપરાધી; દેશ વિનાનું
છતા સ્ત્રી. વિગરનું અનાસક્ત
નિર્લિપ્ત. નિલેપ વિ૦ કિં. લેપાયા _તા સ્ત્રી, ૦૫ણું ન.પી વિ નિર્દોષ
નિર્લોભ ઉં., -ભી વિરલભ વગરનું
: નિધન [.(-નિયુંની)વિપૈસાવગરનું
નિર્વહણ ના સિં.) અંત; સમાત (૨) ગરીબ
_નિર્વાહ (3) નાશ નિર્ધાર પં. [] નિશ્ચય નિર્ણય. વું
નિર્વશ [], (-શી) વિજેના વંશમાં સક્રિટ નિરધારવું નક્કી કરવું. રિત
કઈ ન રહ્યું હોય તેવું નિઃસંતાન વિ. [1] નક્કી કરેલું કિતા સ્ત્રી
નિર્વાટ વિ. લિ. વાટ-પગરવટ વિનાનું નિર્બલ [], -ળ બળ વગરનું દુબળ.
નિર્વાણ ન. વિ.) મોક્ષ; અંતિમ શાંતિનિર્ભય વિ. સં.) નીડર. છતા સ્ત્રી નિર્ભર વિ લિં.] ભરેલું (૨) પુષ્કળ (૩)
શૂન્યત્વ (૨)આખર;અંત; મરણ (૩)વિત્ર
શૂન્ય; શાંત(૪) અંત કે અસ્ત પામેલું(૫) આશ્રિત, અવલંબિત
અ. નિશ્ચલ; ચોક્કસ, અવશ્ય નિર્ભર્સના સ્ત્રી [.] તુચ્છકાર:તિરસ્કાર નિર્વાસિત વિ૦ લિ.]ઘરબાર કે વાડી વતન. (૨) દમદાટી ચિખું; સાફ
માંથી હાંકી કાઢવામાં આવેલું રિફ્યુજી' નિર્ભેળ વિ. [ નિર્ભે ળ] ભેગ વગરનું નિર્વાહ ૫૦ કિં. ગુજારો (૨) ટકાવ નિબંછવું સત્ર કિ[વર પ્રા. [19] નિવિકલ્પ વિલિં] વિકલ્પવિનાનું જ્ઞાતા+ જુઓ નિભ્રંછવું
3ય ઇત્યાદિ ભેદ વગરનું (ધ્યાન) (૨) નિર્મમ વિ. સં.] મમત્વ વિનાનું, વિરક્ત સ્થિર નિશ્ચિત નિર્મલ વિ૦ કિં. સ્વચ્છ, પવિત્ર નિર્વિકાર [.),-રી વિ. વિકાર વિનાનું નિર્મવું સત્ર ક્રિ. નિર્મા; પ્રા. પિHi] નિર્વિત વિર લિં.] વિઘ વગરનું. અને
નિર્માણ કરવું; રચવું; બનાવવું; ઘડવું અવિશ્ન વગર
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવવાદ
૪૦૯
નિશ્ચિત
નિર્વિવાદ વિ. નિં.] ચોકસ; બિનતકરારી નિવેદન નવ કિં.] નમ્રતાથી રજૂ કરવું નિવીય વિ. [ā] વીર્યહીન (૨)નબળું તે; જણાવવું તે(૨)અરજ (૩) અહેવાલ બાચલું
નિવેદિત વિ. [4.નિવેદન કરાયેલું (૨) નિવૃત વિવૃવંસતોષ પામેલું(૨)પૂરું થયેલું નિવેદ્ય રૂપે અપાયેલું નિવૃતિ સ્ત્રી [ā] સંતેષ (૨) આનંદ નિવેશ પં. [i] પ્રવેશ (૨) પ્રવેશદ્વાર (૩)
(૩)શાંતિ(૪)નાશ(૫)મુક્તિ(૬)પુરું થવું તે પડાવ (૪) રહેઠાણ નિર્વેદ પુંહિં. અણગમે (૨) વૈરાગ્ય નિ લિં] એક ઉપસર્ગ; જુઓ નિસ નિરિ વિ. [R] વેરવૃત્તિ વગરનું નિશ સી. [i] રાત્રિ, નિશા. દિન અ. નિયંસની વિવુિં.નર્વ્યસનવ્યસન વગરનું અહેરાત્ર નિર્ધાજ વિ. લિં] કપટરહિત; સાલસ નિશા સ્ત્રી પ્રા. લિસા રે સા ]નિશાતરાનિહેતુક વિ. [૬] હેતુરહિત,
થી જેના ઉપર વાટવામાં આવે તે પથ્થર નિલય ન. સિં. રહેઠાણ
નિશા સ્ત્રી [.] નિશ; રાત. કર પું નિલવટ ન [સં. રાઘટ્ટ; સર પ્રા. [ä.] ચંદ્ર (૨) મર. ચર પં[.]
ળિઝાર, ળિ(–)] લિલવટ કપાળ રાક્ષસ (૨) ભૂત, પિશાચ (૩) ચોર (૪) નિવક વિટ વિ. પાછું ફરતું(૨)નિવાર ન ઘુવડ (૫) વાગળું
નારું, ન ન૦ કિં.] પાછું ફરવું તે નિશાતરે [જુઓ નિશા નં. ૧] દાળ નિવાજવું સરકિટ [ જુઓ નવાજવું] વાટવાને પથર; ઉપરવટો
સરપાવ, પદવી વગેરે આપી સંતોષવું નિશાન ન [ફે. રિસાળ] ડંકે ઘડિયું નિવાપ પં. [] શ્રાદ્ધ વખતે પિતૃઓને (૨) ઊંટ પરની નોબત
અપાતે બલિ કે અંજલિ. --પાંજલિ નિશાન ન [.] ચિહ્ન (૨) ચોટ; તાકવાનું સ્ત્રી ]િ શ્રદ્ધાંજલિ
લક્ષ્ય (૩) વાવટે. બાજ વિ. (૨) નિવાર મું[] નિવારણ. ૦૭ વિ. હિં.] પં. બરાબર નિશાન તાકનાર; તાકે
નિવારનારું. ૦ણ ન [સં. વારવું તે; બાજી સ્ત્રીના નિશાન તાકવાને અભ્યાસ દૂર કરવું તે. સક્રિ સિં. નિવાર (૨) નિશાન તાકવાની રમત.-ની સ્ત્રી, વારવું; રોકવું
ચિહ્ન (૨) સંજ્ઞા નિવાસ ૫૦ કિં.] રહેઠાણ. સ્થાન ન. નિશાપતિ પં. લિ. ચંદ્ર નિવાસનું સ્થાન. -સી વિ૦ (૨) પુંઠ નિશાળ સ્ત્રી શાળા. ગરણું ન [+ પ્રા. (ઉં.] રહેવાસી, રહેનારું
સરળ=વિધિ, અનુષ્ઠાન (ઉં. વરn)] છોકરાનિવિષ્ટ વિ[R] બેઠેલું (૨) એકતાર છોકરીને નિશાળે મૂકતી વખતે કરવામાં
થયેલું (૩) ગોઠવાયેલું (૪) પડેલું આવતો વિધિ. -ળિયે ૫૦ વિદ્યાથી નિવૃત્ત વિ૦ કિં.] નિવૃત્તિ પામેલું નિશિત વિ૦ લિ.) તીર્ણ; ધાર કાઢેલું નિવૃત્તિ સ્ત્રી [ā] નિરાંત (૨) કુરસદ નિશીથ કું. લિ.) નિશા; રાત્રિ (૨) મધરાત (૩) સંસારની ઉપાધિમાંથી દૂર થઈ નિશ્ચય પું.] સંકલ્પ; નિર્ણય (૨) એકાંતવાસ સેવવો તે (૪) કામું ન કરવું ખાતરી (૩) અ. નિરો નક્કી. પૂર્વક તે (૫) નોકરીધંધામાંથી ઘડપણ વગેરેને એક ચોક્કસ; ખાતરીપૂર્વક -યાત્મક કારણે ફારેગ થવું તે(૬)સમાપ્તિ. માર્ગ વિ. [+મામ નિશ્ચયવાળું ચોક્કસ. નિવૃત્તિ દ્વારા સાધનાને માર્ગ
ચી વિ. નિશ્ચયવાળું નિવેડે ! [નીવડવું ઉપરથી ફેંસલે નિશ્ચલ [], -ળ વિ. અચલ; રિસ્થર (૨) છેવટ
નિશ્ચિત વિ૦ [] નક્કી કરેલું
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિશ્ચિત
૪૧૦
નિસાસો નિશ્ચિત વિ[. ચિંતા વગરનું બેફિકર નિષ્પક્ષ વિ. [6] પક્ષ વગરનું; તટસ્થ; નિશ્ચ અખચીત અવશ્ય; ખાતરીથી [૫] ત્રાહિત. ૦પાત, પાતી વિવ પક્ષપાત નિતિન વિ. [.ચેતન વગરનું; જડ; મૃત વગરનું, સમદશી પ્રાપ્તિ; સિદ્ધિ નિષ્ટ વિ. નિશ્ચલ; સ્થિર (૨) બેહોશ નિષ્પત્તિ સ્ત્રી હિં.) સમાપ્તિ; અંત (૨) નિશ્વાસ છું, નનહં.નિઃશ્વાસ] નિસાસે નિષ્પન્ન વિ. સં. ઉત્પન્ન થયેલું ફલિત નિષ ]િ જુઓ નિસ
(૨) સમાપ્ત થયેલું નિષાદ પુત્ર [.! સંગીતના સાત સ્વરમાને નિષ્પા૫ વિ૦ કિં.] પાપ વગરનું
નવર(૨)ભલ(૩) માછી (૪)ચંડાળ નિપ્રભ વિ. [.] તેજહીન (૨) કમર; નિષિદ્ધવિલં]મના કલ્યા; બાધિત નિસ્તેજ
નિકામું નિષદન વિ[ā] નાશ કરનાર (૨) નવ નિપ્રયજન વિ૦ [G] પ્રોજન વગરનું નાશ; કતલ
નિષ્ણા વિ૦ [] પ્રાણ વગરનું મૃત નિષેધ પં. હિં] મના; બાધ (૨) શાસ્ત્ર- (૨) જોર કે જાસા વગરનું લિા. વિહિત મનાઈ; વિધિથી ઉલટું. ૦૭ નિષ્ફલ કિં., -ળ વિ૦ ફળ વગરનું (૨) વિ. ]િ મના કરનારું. વાચક નકામું. છતા જી. વિ૦ નિષેધ કહેતું-બતાવતું-સૂચવતું. નિસ્ અ [વં.] “વિનાનું, “રહિત એવા ૦૬ સક્રિટ મનાઈ કરવી. -ધામક અર્થોમાં નામને લગાડાતો પૂર્વગ. ક્રિયાવિ૦ [ગ્રામજો નિષેધવાળું; નિષેધરૂપ પદને લાગતાં તે વિયાગ, ચોકસતા, નિશ્ક ૫ [.સેનાનો એક પ્રાચીન સિક્કો પૂર્ણતા, ઉલ્લંઘન વગેરે અર્થો બતાવે છે. નિષ્કપટ-ટી) વિ. વિ.] કપટ વગરનું વર અને ઘેષ વ્યંજન પહેલાં તેનું રૂપ નિષ્કર્મ વિ. .] કમ ન કરનારું (૨) નિરુ થાય છે; અને ઊમાક્ષરે આગળ
આળસુઃ નવરું (૩) કર્મો વડે લિપ્ત નિ: કે પછીના ઊષ્માક્ષર મુજબ નિશ, ન થનારું; અનાસક્ત
નિસ થાય છે જેમકે નિઃશબ્દ,
નિબ્દ; નિષ્કર્ષ પં. લિં] સાર નિર્દોષ નિ:સત્વ, નિસ્સવ); તથા ચ અને છે નિષ્કલંક વિ૦ લિ. કલંક વગરનું શુદ્ધ પહેલાં નિશ થઈ જાય છે; અને ક તથા નિષ્ફટકવિ [.] કાંટા વગરનું (૨) [લા] ૫ પહેલાં નિષ થઈ જાય છે. જેમ કે
અડચણ વગરનું, સરળ (૩) શત્રુ વગરનું નિશ્ચલ, નિષ્કપટ, નિષ્પન્ન) નિષ્કપવિતં]અચળ; સ્થિર, કાપવગરનું નિસબસ્ત્રી [. નિરબત સંબંધ; નાતો નિષ્કામ લિ., -ની વિ. કામના વિનાનું (૨) દરકાર પરવા (૩) અવે મારફતે (૨) ફળની ઇચ્છા વિનાનું (૩) નિઃસ્વાર્થ નિસરણું ચી. [.
નિઃપ્રા. રિળિ] નિષ્કમણું નવ લિં. બહાર જવું તે સીડી
(૨) સંન્યાસ (૩) બાળકને ચોથે માસે નિસર્ગ [. સ્વભાવ (૨) જગત; સૃષ્ટિ ઘર બહાર લાવતાં કરાતો વિધિ
(૩) કુદરત. શકિત સ્ત્રી કુદરતી–મૌલિક નિષ્ક્રિય વિ૦ લિં.) ક્રિયા રહિત. છતા સ્ત્રી શક્તિ; પ્રતિભા–ર્ગોપચાર પુત્ર કુદરતને નિકા સ્ત્રી [] શ્રદ્ધા ભક્તિ; વફાદારી અનુકુળ થઈને તથા જળ, વાયુ, માટી (૨) આસ્થા; વિશ્વાસ (૩) એકાગ્રતા; વગેરે કુદરતી સાધન વડે ઉપચાર કરતું
લીનતા (૪) આશય; ધારણ - વૈદું; નેચરોપથી” નિકુર વિ. [a] નિદંચ (૨) કઠોર. નિસાત પુત્ર જુઓ નિશાત
છતા સ્ત્રી પ્રિવીણ માણસ નિસાસ ! [G. નિઃશ્વાસ; પ્રા. ળિસ્માત, નિષ્ણાત વિ૦ [i] પ્રવીણ (૨) પં. ] નિશ્વાસ
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિરુદન
૪૧૧
નીચાજોણું નિસૂદન ન. [f. જુઓ નિધૂદન નિસ્તબ્ધ વિ. જીિઓ નિસ્તબ્ધ સાવ નિસ્વધ વિ૦ કિં. સ્થિર; જડ; નિશ્રેષ્ઠ સ્તબ્ધ-નિશ્રેષ્ઠ નિસ્તાર પુલ.]પાર ઊતરવું તે(૨) મેક્ષ નિઃસ્પૃહ વિ. [.] સ્પૃહાવગરનું નિષ્કામ.
ઉદ્ધાર જુસ્સા કે છટા વગરનું છતા સ્ત્રી. –હી વિ. નિઃસ્પૃહ નિસ્તેજ વિ.) તેજહીન ઝાંખું ફીકું (૨) નિસ્વાર્થ સિં.), --થી વિ. સ્વાર્થ હિત તિસ્પદ વિ. સં. થિર (૨) ૬૦ ધજારે કંપની પુંનિષાદ સ્વરની સંજ્ઞા સંગીત નિસ્પૃહ–હી) વિ[] જુઓ નિઃસ્પૃહ નીક સ્ત્રી વુિં. નૈવI] પાણી જવાનો રસ્તો નિઅત સ્ત્રી ગિ. જુઓ નસબત નીકર અવ નહિ તો નિહાર ji. નહાર; હિમ (૨) ઝાકળ નીકળવું અકિજુઓ નિકાલ (અંદરથી (૩) મલમૂત્રાદિની ઉત્સર્ગ ક્રિયા
કે આરપાર થઈને) બહાર આવવું કે નિહારિકા સ્ત્રી [a] આકાશમાં ફરતા જવું (ઓરડીમાંથી) (૨) જવું પસાર
હવામય તેજસમૂહ (જેમાંથી ઘનાવસ્થા થવું (આ રસ્તે નીકળ) (૩) વીતવું;
પામી ગ્રહ વગેરે બન્યા કહેવાય છે) ગુજરવું (કલાક નીકળી ગયો)(૪) પ્રગટવું; નિહાલ વિ૦ [1.] જુઓ ન્યાલ
બહાર પડવું; ઝરવું (નદી, ઝર) (૫) નિહાળવું સક્રિસ નિ + માત્ર પ્રા.fiા) દેખાવું; ઉદય થવું(ચંદ્ર, રાય) (૬) ૫ ધારી ધારીને જેવું
છાનું કાંઈ પણ જવું કે હાથ લાગવું નિંદક વિ૦ (૨) પં. [i] નિંદા કરનાર (ચેરીને માલ) (૭) અંદરથી પેદા થવું નિંદવું સત્ર ક્રિટ લિ. નિી નિંદા કરવી (ગૂમડું, બળિયા) (૮) છૂટવું; મુક્તિ નિંદા સ્ત્રી [૪. બદાઈ વગોવણી. ખેર થવી (કેદમાંથી, દેવામાંથી) (૯) દૂર
વિ+. વોર નિંદા કર્યા કરનારું થાત્ર થવું (ડા) (૧૦) નીવડવું પાકવું
વિ. નિ. –દિત વિ[.] નિંદાયેલું (છોકરો ખરાબ નીકળ્યો) (૧૧) રચાઈને નિંદા વિ. સં. નિંદાને લાયક ખરાબ પ્રસિદ્ધ થવું (કાયદો, છાપુ) (૧૨) શરૂ નિઃ હિં. જુઓ નિસ
થવું ચાલવું; ઊપડવું (વાત, ચર્ચા; અથવા નિઃશદ વિ. [.] શબ્દ વિનાનું શાંત રેલવે, સડક) (૧૩) તપાસતાં કે હિસાબ
(૨) (જવાબમાં) શબ્દ ન બેલતું કરતાં જે લેણદેણ હોય તે જણાવું (માગતું નિઃશસ્ત્ર વિ.]શસ્ત્ર વિનાનું-સ્ત્રીકરણ નીકળવું, ભૂલ નીકળવી)(૧૪)બીજી ક્રિયા
નવ નિઃશસ્ત્ર કરવું તે વિગરનું ના કૃદંત સાથે આવતાં, તે કરવાનું નિઃશંક વિ. સં. શંકા વગરનું ભય આરંભવું, તેને માટે બહાર પડવું એ નિઃશુક વિ૦ . શુક વગરનું
ભાવ બતાવે છે (જવા નીકળવું) (૧૪) નિઃશેષ વિ]િ સંપૂણ (૨) અબિલકુલ આવવું” “જવું પડવું કિટની સહાયમાં નિઃશ્વલિત વિ૦ કિં. શ્વાસ સાથે બહાર નીકળી” કૃત્ર તરીકે આવતાં નીકળવાનું કાઢેલું (૨) ન નિશ્વાસ
ઝેટ ને બરાબર થવાને ભાવ બતાવે છે નિઃસવ વિ.સત્વહીન, માલ વિનાનું નીગળવું અકિં. લિ. નર + અણુ, બા; નિઃસંગ વિ૦ કિં.] એલું સંગવગરનું નિમ]િ ટપવું દિાણા આવવા નિઃસંતાન વિ૦ [.] વાંઝિયું; સંતાન નીઘલવું, નઘલાવું અળકિ. ઠંડાએ વગરનું
નીચ વિ. અધમ, હલકું. છતા સ્ત્રી. નિઃસંદેહ વિ. [.) સંદેહરહિત; ચોક્કસ લું વિનીચે આવેલું નિઃસંશય વિ. [.) સ શયરહિત, નિશંક નીચાજોણું નવ નીચું જોવું પડે લજવાયું નિસીમ વિ. [i.) સીમાહિત; અપાર પડે એવી સ્થિતિ
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________
નીરાણ
૪૧૨
'નવી નીચાણ ન ની જગ્યા (૨) ઢળાવ નીર ન. [.પાણી. ક્ષીરન્યાય ૫૦ નીચું વિ૦ [ä. ની] ઢળતું (૨) ઓછી [i] હસ જેમ પાણીવાળા દૂધમાંથી
ઊંચાઈનું (૩) નીચ હલકું. એ અવે હેઠે દૂધ પી લે છે અને પાણી રહેવા દે છે નીઠ અ૦ સિર૦ પ્રા. ળિદિર (ઉં. નિખિત)= તે ન્યાય; સારગ્રાહી વૃત્તિ સ્થિર, નકી) નક્કી
નીરખવું સકિ. સં. નિરીક્ષ; પ્રા. શિવ નીડ ૫૦; નવ ]િ માળે (૨) બેડ બરાબર જેવું નીડર વિ૦ [નિર+ડર] નિર્ભય. છતા સ્ત્રી નીરજ ન [ā] જલજ, કમળ નીતરવું અ૦િ કિં. નિ+]; પ્રા. નિત્ય નીરણ ન. .િ ઈરળ] નરેલું તે-ઘાસ ટપવું (૨) કચરે નીચે ઠરી જઈ સ્વચ્છ નીરદ નવ; ૫૦ લિ.] વાદળ થવું (પ્રવાહીનું)
નીરમ ન વહાણને પાણીમાં સરખું નીત| વિ૦ નીતરેલું, સ્વચ્છ
રાખવાને રખાતું વજન નીતિ સ્ત્રી [.) ધર્મ પ્રમાણેનું આચરણ નીરવ વિ. [ā] શાંત. છતા સ્ત્રી
સદાચાર(૨) આચરણના ધાર્મિક નિયમ નીરવું સક્રિ. [જુઓ નીરણ હેરને ઘાસ (૩)ચાલચલગત (૪) રાજનીતિ(૫) પદ્ધતિ નાખવું
[તા સ્ત્રી (૬)ધેરણ. વજ્ઞ વિલં] નીતિ જાણનાર. નીરસ વિ[ā] નિરસ; રસ વગરનું ૦ધર્મ પુત્ર નીતિ અને ધર્મ (૨) ધર્મ- ની પું. તાજી તાડી બુદ્ધિપૂર્વકની નીતિ. ૦નાશ ૫૦ નીતિને નીરોગ વિ. [તંદુરસ્ત. તા, ગિતા નાશ; દુરાચારની અવધિ. ૦મત્તા સ્ત્રી સ્ત્રી નીરોગીપણું તંદુરસ્તી. -ગી વિક નીતિમાન હોવું તે. ૦માન વિ. [i] તંદુરસ્ત નીતિવાળું. શાસ્ત્રન.આચરણના નીલ વિ૦ કિં. કાળું; આસમાની (૨) નિચમનું શાસ્ત્ર(૨)રાજનીતિશાસ્ત્ર, સૂત્ર પુંએક જાતને વાંદરા (૩) મરઘુ ઘુ (૪) ન નીતિનું સૂત્ર; “મેકિસમ'
ગળી (૫) રામની વાનરસેનાને એક નીપજ સ્ત્રી નીપજવું પરથી] પેદાશ.૦વું સેનાપતિ. કઠપું. [i] શિવ (૨)મેર
અકિત્ર [ઉં. નિg + 17, 21. ળિજ્ઞ] (૩) ભમરો પેદા થવું(૨) બનવું પરિણામ આવવું(૩) નીલમ ના નીલરંગનું રત્ન નીલમણિ લાભ થશે
નીલમણિ ૫૦ લિં] નીલમ નીપનવું અ૦િ નીપજવું પ. નીલવર ૫૦ ગળીની ખેતી કરાવનારે નીભવું અકિટ નભવું ટકવું
(અંગ્રેજ) જમીનદાર નીમ ૫૦ +નેમ; નિયમ(૨)ભૂતપ્રેત વગેરેને નીલું વિ૦ નીલ રંગનું (૨) લીલું અપાતો બલિ
નીલદ્વાહ ૫૦ સિં. નિર+) મરનાર નીમ વિ. [; સ૨૦ ઉં. તેમ] અડધું પુરુષની પાછળ ગાય પરણાવવાની ક્રિયા નીમડવું અકિટ નીવડવું નક્કી થઈ પ્રકટ નીવડવું અતિ [ar. Tળ (૪)બનવું;
થવું (૨) ઘડાઈને રીઢું થવું; સિદ્ધ થવું સિદ્ધ થવું જુઓ નીમડવું નીમવું સંક્રિટ સિર૦ પ્રા. ાિમ, ળિમે નીવળ ન [પ્રા. વિરું=જુદું પડવું] દહીં
(. નિ+ મા)] કામ કે પદ ઉપર સ્થાપવું માંથી કાઢી લીધેલું પાણી નિજવું
[અડધો અડધ નીવાર હિં.] નવાર; સામે નીમે અને અડધે ભાગે. હનીમ વિ૦ ની વિ(-વી) સ્ત્રી [i] સ્ત્રીઓ કમ્મરે ની ૫૦ [.] વરરાજાને પહેરવાનો એક પહેરવાના લૂગડાને જે ગાંઠ વાળે છે તે જાતને પોશાક
(૨) મૂડી; ભંડળ
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________
નીસરવું
નીસરવું અકિં[Ė નિસૢ + Z; ત્રા. જિલ્લ] નીકળવું. નીસરાવું અકિ॰ (ભાવે) નીહાર પું [i] ત્રુએ નિહાર નીહારિકા સ્રી જીઆ નિહારિકા નીગળવું અકિ॰ [નીગળવું]ટપકવું; ઝરવું ની’દ સ્ત્રી [સં. નિદ્રા] નિદ્રા; ઊંધ નીદ્રણ ન॰ છે. નિંદ્રિના=ની દેવું તે]ની'દી નાખેલુ નકામું ઘાસ નીદર સ્ત્રી નીંદ; ઊંધ નીદવું સક્રિ॰ન્નુિ નીંદણું] ખેતરમાંથી રાયાની આસપાસનું નકામું ઘાસ ખાદી કાઢવું [મન્સૂરી નીંદામણ ન॰, “ણી સ્ત્રી નીદવાની ની ભાડે પું॰ જુએ નિમાય સુસાન ન॰ [મ. બગાડ હાનિ (૨) ગેરફાયદો. કર્તા (!), કારક, કારી વિ॰ હાનિ કરનારું, –ની સ્ત્રી નુકસાન(૨)નુકસાનનું વળતર કે ભરપાઈ (૩) વિ॰ નુકસાનવાળુ તુતેચીન વિ॰બ.નુતT + 7.ચીન]ખીન્ન
નાં છિદ્ર ોધનારું. “ની સ્ત્રી એવુ’ કામ તુક્તો પું॰ [l.] ફારસી–અરખી લિપિમાં
શબ્દની ઉપર નીચે મુકાતું ટપકું-બિંદુ (ર) કાયડી; ટુચકા (૩) ભુટ્ટો; તક નુસખા પું॰ [ા.] વેદ દરદીને દવા લખી આપે તે કે તેને કાગળ, ‘પ્રિસ્ક્રિપ્શન' નૂગરુ' વિ॰ન્નુ નગ નૃતત વિ॰ [ä.] નવું
૪૧૩
નૂપુર ન॰ [i.] નેપુર; ઝાંઝર નૂર ન॰ ભાડુ (વહાણ, રેલગાડી વગેરેમાં માલ લાવવા લઈ જવાનું)
તૂર ન॰ [Ā.] તેજ; પ્રકાશ ન્રુ પું॰ [É.] નર; માણસ (સમાસમાં) નૃત્ય ન॰ [i.] નાચ. કૈલા (-ળા)
સ્ત્રી નાચવાની કળા. કાર પું નાચનાર નૃપ(તિ) પું॰ [i.] રાન્ન તૃપાલ {i,, -ળ પુંરાન્ત નૃવંશવિદ્યા સ્ત્રી માનવ જાતિના ગુણધમ ચર્ચ'તું શાસ્ત્ર; એથનાલાછ’
તેરે
નૃશંસ વિ॰ [i] ક્રૂર; નીચ નૃસિંહ પું॰ [i.] રાન્ત (૨) સિંહ જેવા પરાક્રમી માણસ (૩) નૃસિ હાવતાર. “હાવતાર પું॰ [+મવતાર] વિષ્ણુના ચેાથે અવતાર
તે (થૅ) અ॰ અને (૨) ખીજી તથા ચેાથી વિભક્તિના પ્રત્યય (૩) ત્રીજી કે સાતમી વિભક્તિના (સ્ત્રી॰ વગરના) નામ જોડે આવતા ઠ્ઠી વિભક્તિવાળા શબ્દના પ્રત્યય. ઉદા‘સીતા વાલ્મિકીને આશ્રમે પહોંચ્યાં. ‘જીમામસ્જિદને નામે એળખાય છે.’ (૪) વાચ કે આજ્ઞા ક ક્રિને અંતે વપરાય છે ત્યારે ‘આગ્રહ’ ‘ખરેખરપણું’ એવા ભાવ ઉમેરે છે. ઉદા૦ ‘આવ ને’(૫) પ્રશ્નાથ ક્રિ જોડે હકાર સૂચવે છે. ઉદા ‘મેં કહ્યું હતું ને!' તેક વિ॰ [7.] પ્રામાણિક; સાચું;ન્યાયી (૨) નીતિમાન (૩) ધાર્મિક (૪) સ્રી॰ નેકી; ન્યાયીપણું (૫) પું॰ હર્દ; પ્રમાણ (૬) ભાવ; દર નેફટાઇ સ્રો॰ [૬] યુરોપી પહેરવેશમાં ગળે અધાતી એક પટી તેમનજર સ્ત્રી ચાખ્ખી દાનત નેકનામ(૦૬૨) વિ॰ નેકી માટે પ્રખ્યાત;
ભારે પ્રખ્યાત (ર)એક માનવાચક શબ્દ કે ઇલકામ
નેકી સ્ત્રી॰ [l.] પ્રામાણિકપણું; ઈમાનદ્વારી (૨)ભલાઈ; સજ્જનતા (૩) સદાચાર (૪) (રાજા મહારાજા પધારે ત્યારે ઉચ્ચારાતાં) સ્તુતિનાં વચન;છડી પાકારવી તે. દાર પું૦ નેકી ાકારનાર; છડીદાર નેગ પું+સ્નેહ; સબધ. -ગિયા પું
દંત; કાસદ
નેજારા પુંખવ[અનનારT]નિન્તરા;કટાક્ષ
ને
ન॰, “જો પું॰ [l.]વાવટા; નિશાન (૨) બરછી (૩) ભાલા
નેટ અ૦ નક્કી [બારીક તપાસ નેટાં નખ્ખવ, નેટી સ્રી ખણખાદ; નેડુ' વિ॰ [પ્રા. નિશ્રય (i. fનટ)] પાસેનું. –ડે અ॰ પાસે
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧૪
કરી નેડે પં[જુઓ નેહ) પ્રેમ (૨) નેટાં ગામ (૨) ભરવાડનું ઝુંપડું [પામેલું નેણ (ન) નવે+નયન; નેન [૫] નેસ્તનાબૂદ વિ. [] જડમૂળથી નાશ નેતર ન એક જાતને વેલ અને તેની નેસ્તી ૫૦ ?િ. જેીિ મેદી • સેટી; વેતન
નેહ ૫૦ કિં. જોદ) પ્રેમ; વહાલ નેતરું નવ નિં. નેત્ર] વલણનું દેરડું નેહ (ને) સ્ત્રી. [. નૈ] હુકાની નળી નેતા [.] આગેવાન. ૦ગીરી સ્ત્રી નેળ (ને) સ્ત્રી જુિઓ નળી] સાંકડી આગેવાની
ગલી – નળી (૨) હુકાની નળી. ચો નેતિ અ[4.]એનહિ(૨) એટલું બસ નહિ ૫૦ હૂકાને મેર નેતી સ્ત્રી [i] હઠગની નાક માટેની તૈડત (ને) વિ.(૨) સ્ત્રી જુઓ નૈઋત્ય એક ક્રિયા કે તેનું સાધન
નૈતિક વિ. [ā] નીતિ સંબંધી -ને લગતું નેત્ર ન [8] આંખ. -ત્રાંજન ન. [ā] (૨) નીતિવાળું
આંખનું આંજણ.-ત્રાંબુ નહિં.] આંસુ નિપુણ્ય ન૦ (સં.) નિપુણતા નેત્રી સ્ત્રીલિં] સ્ત્રી નેતા
નૈમિત્તિક વિ.] ખાસ નિમિત્તને કારણે નેન (ને) ના નેણ, નયન; ને પ
કરવાનું કે કરેલું (કમને એક પ્રકાર) નેપથ્ય ન [.] રંગભૂમિને પડદે (૨) (૨) પ્રાસંગિક; આગંતુક (3) નવ તેની પાછળનો ભાગ, જ્યાં રહી નટે નિમિત્ત લઈને થતું કાર્ય કપડાં બદલે છે
નિમિષારયન લિ. એક અરણ્યનું નામ નેપાળે ૫૦ રેચક બીવાળી એક વનસ્પતિ તૈયત સ્ત્રી [.] દાનત; વૃત્તિ નેપુર ૧૦ લિ. નૂપુર) ઝાંઝર
તૈયાયિક વિ૦ કિં.] ન્યાયને લગતું (૨) ને પુંછ [1] જેમાં નાડું ઘાલવામાં પં. ન્યાયશાસ્ત્ર જાણનાર ન આવે છે તે ચણિયા કે સુરવાલની ખેલ. તયું (ને) ન જુએ નહિયું
[નેકા વગરની નાત= કશા નિયમ નિત્ય વિ. [ā] પશ્ચિમ અને દક્ષિણ
કે વ્યવસ્થાના બંધન વગરની નાત] દિશા વચ્ચેનું (૨) સ્ત્રી એ દિશા કે ખૂણે નેમ સ્ત્રીત્ર નિશાન (૨) આશય હેતુ નિવેદ(-ઘ) [. નિવે] નવ પ્રસાદ, દેવને નેમ પું[] અધ ભાગ
ધરાવેલી ખાવાની વસ્તુ નેમિ(મી) સ્ત્રી [.] કૂવા ઉપરની ગરગડી નિષધ(૦નાથ) ૫૦ લિં.] નળરાજ (૨) પિડાને પરિઘ
તૈષ્ણક્ય ન [.] નિષ્કર્મ પણું ને વિ૦ +[જુઓ ને ] પાસે નજીક નડિઠક વિ૦ કિં. નિષ્ઠાવાળું નેવ ન૦ [. નીઝ પ્રા. ળિa] નળિયું (૨) નૈસર્ગિક વિ૦ કિં.] કુદરતી
છાપરાના છેડા ઉપરનાં નળિયાં, જેમાંથી નેક (નો) પું; સ્ત્રી [૫] અણી; છેડે પાણી બહાર પડે છે તે (૩) તેમાંથી (૨) ટેક; વટ; વકર (૩) છટા શોભા પડતું પાણી
(૪) ઘાટ; મોખરે મુખવટે. –દાર નેવર નજુિઓ નેપુર ઝાંઝર
વિ. નેકવાળું નેવલે અવ નિવલું ને નેવીએ. નેકર (નો) ૫. ]િ ચાકર(૨)સેવક. નેવુ(–વું)વિ[સં.નવનિ પ્રા.શs(–)]૯૦ કડી સ્ત્રી સ્ત્રીને કર યા નોકરની સ્ત્રી. નેવું ન જુઓ નેવ [૧૯૯૯ શાહી સ્ત્રી નેકરોથી ચાલતું-નેકરની નેવ્યાસી-સી વિસ્તુઓનવ્યાશી(–સી); કુલ સત્તાવાળું રાજતંત્ર; બ્યુરોકસી. નેસ(ડે) ૫. [પ્રા. ળિત (લે. નિવેરા)] -રિયા(ત) વિનેકરી કરનાર (૨) ભરવાડેએ જંગલમાં બાધેલાં ઝૂંપડાંનું પરાધીન. -રી સ્ત્રી ચાકરી; સેવા
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________
નેખું
- ૪૧૫
ન્યોછાવર નેખું (નો) વિ. [. ]] જુદું નૌકા સ્ત્રી [.. હોડી. બળના નૌકાનેઝણું નવ દેહતી વખતે ગાયને પાછલે સૈન્યનું બળ. સત્ય ન દરિયાઈ લશ્કર પગે બાંધવાનું દોરડું; સેલે
નૌજવાન પુત્ર [.] નવયુવક નેટ સ્ત્રી. [૬] સિક્કાને ઠેકાણે વપરાતે નોતમ વિ. [ä. નવતમ] નૂતન
ચલણી કાગળ (૨) (૩)ચિઠ્ઠી (૪) કેરા નૌલી, કર્મ, કકિયા સ્ત્રી નેળી કમ; કાગળની બાધેલી વાહી,ધપોથી. બુક એક યોગક્રિયા
સ્ત્રી) [$.] કોરા કાગળની બાંધેલી વહી વ્યસ્ત વિ. [.] ફેકેલું(૨)ન્યાસ– થાપણ નેટિસ સ્ત્રી. [૬] ચેતવણ; પર્વખબર
તરીકે મૂકેલું (૩) દોરેલું; ચીતરેલું (૨) તે દેતું કાગળિયું
વ્યાત સ્ત્રી. જ્ઞાતિ નાત જ્ઞાતિ. જાત નેતર (ન) સ્ત્રી નોતરેલાં મહેમાનને
સ્ત્રીય ન્યાત અને જાત. -તીલું વિ૦
ન્યાતનું (૨) ને ન્યાતનું માણસ સમૂહ (૨) મોસાળું લઈને આવતો
ન્યાય ! [.] ઇનસાફખરું ખોટું તપાસીને મહેમાનવર્ગ ચિ.]
ફેંસલો કરવો તે (૨) યોગ્યતા; વાજબી નેતરવું (નો)સક્રિએનિમંત્ર આમંત્રણ
પણું (૩) ધારે રિવાજ (૪) દૃષ્ટાંત કહેવત. આપવું; બોલાવવું આવવા કહેણ મોકલવું
ઉદા. કાકતાલીયન્યાચ (૫) પ્રમાણ દ્વારા (સારા પ્રસંગ પર કે ભજન ઇ. માટે)
વસ્તુની પરીક્ષા (૫) ન્યાયશાસ્ત્ર – દશન. નેતઠુિં (નો) ૧૦ નેતરામાં આવેલું
ખાતું ન ઇન્સાફખાતું. દર્શન ન માણસોડુંનેતરાંદેવાનું કામ કરનાર ષડદર્શનમાંનું એક ગૌતમ ઋષિએ નેતરું (નૌ') ન. (જુઓ તરવું] આમ- પ્રવર્તાવેલું પ્રમાણશાસ્ત્ર. મંદિર ન ત્રણ (પ્રાયઃ જમવાનું) [વગરનું અદાલત; કચેરી; “હાઈટ .-ચાધીશ ધારું (ન) વિ[ન+આધાર આધાર j[સં.] ન્યાય આપનાર અમલદાર, જજ. બત (ન)સ્ત્રી .મોટું નગારું(૨)અમુક યાધીશી સ્ત્રી ન્યાયમંદિર.ન્યાસન નક્કી વખતે વગાડાતું ટકોરખાનું લિ.] ન [] ન્યાયાધીશને બેસવાનું સ્થાન, નેમ (નો) સ્ત્રી નવમી તિથિ
-ચી, -મ્ય વિ૦ લિં] બરાબર ન્યાય નેરતાં (નો) નવબવલં,નવરાત્રઉપરથી]. આપે એવું (૨) વાજબી; ન્યાય-પુર:સર
નવરાત્રિના દિવસે; આસો સુદ ૧થી ૯ ચારું વિ૦ જી (૨) અજાયબ નરે (ન) ૫૦ જુિઓ નહેરા](બ૦૧૦માં ન્યાલ વિ. નિહાલ; કૃતાર્થ (૨) પિસાદાર વપરાય છે) નહેરા; આજીજી
ચાળવું (ચાર)સક્રિજીઓ નિહાળવુંપ.] નેળ(ળિય) કું. લિ. ન; પ્રા. ૩૦] ન્યાસ પુર નિં.] મૂકવું તે (૨) ચિહ્ન (૩) એક નાનું ચોપગું પ્રાણી
વિશ્વાસ ઉપર સાચવવા આપવું તે; નળીકર્મ (ન) નવ લિં,નૌ ] પેટના થાપણ (૪) ત્યાગ (૫) મંત્ર અને વિધિ
નળ હલાવવાની યોગની એક ક્રિયા (૨) સહિત શરીરનાં જુદાં જુદાં અંગોને
કાવતરું લિ.] [શ્રાવણ સુદ નોમ દેવતાઓને ઍપવાં તે-એક ઘર્મવિધિ નેળીનેમ (નોમ) સ્ત્રી નિાળ+ઈ+નોમ ન્યૂત વિ૦ લિં.] ઓછું; ઊણું (૨) સ્ત્રી નેધ (નવ) સ્ત્રી ટાંચણ (૨)ટિપ્પણી (૩) ન્યૂનતા પ.]. છતા સ્ત્રી
આપેલે માલ જેમાં વિગત સાથે નેધાય છે ચૂનાધિક વિ૦ લિં] ઓછુંવતું તે ચોપડી. ૮ સ્ત્રીનેધવાની ક્રિયા. ન્યૂસપેપર ન [$.] વર્તમાનપત્ર; છાપું પેથી, વવહી સ્ત્રી નેધ કરવાની ચેછાવર વિ[f.] કુરબાન કરેલુંખેરાત
ચેપડી. ૦વું સકિ. નેધ કરવી (૨) નટ (પુષ્ટિમાર્ગમાં) ભેટ
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧૬
પગથાર
૫ ૫૦ કિં.] પહેલો ઓછરા વ્યંજન (૨) ૫૦ કિં. લકવો.–ક્ષાપક્ષી સ્ત્રી પક્ષ સંગીતમાં પંચમ સ્વરની સંજ્ઞા (૩) પડી જવા તે; ભેદભાવની લાગણી (૨) ઉપપદ સમાસમાં “પાને આદેશ. જેમ તરફદારી; પક્ષપાત. -ક્ષિણી સ્ત્રીલં.. કે મધુપ, ભૂપ(૪) સ્ત્રી . ; 1. ૫,૫] પક્ષીની માદા. -ક્ષી ન૦ લિ. પંખી. વિશેષણ પરથી ભાવવાચક નામ બનાવતો -ક્ષીરાજ પુંગરુડ પ્રત્યય. ઉદા. મોટપ, ઊણપ
પર્મ ન [૬] પાંપણ પકડ સ્ત્રી, પકડવું તે(૨)પકડવાની શક્તિ કે પખ ! પક્ષ તરફેણ
તેને લાગ કેદાવ(૩)પકડવાનું એક ઓજાર પખવાજ સ્ત્રી પ્રા.પસ્વી જ્ઞ(ä.ઘક્ષાતોચ)] પકડવું સક્રિ. ઝાલવું; ગ્રહવું (૨) ધારણ પખાજ; મૃદંગ જેવું એક વાઘ કરવું ધરી રાખવું (રંગ) (૩) નાસતું કે પખવાડિક વિ૦ જુઓ પખવાડું] પંદર છટકી જતું રોકવું (૪) ખેળી કાઢીને હાથ દિવસે પ્રગટ થતું; પખવાડિયાનું (૨) નવ કરવું (ભૂલ) (૫) આકલન કરવું; મનથી પંદર દિવસે પ્રસિદ્ધ થતું છાપું. નવું નવ પામવું (અર્થ; વાત) (૬) કેદ કરવું જુઓ પખવાડું [કાળ; પક્ષ પકવવું સત્ર ક્રિટ પ્રિપ૦ વિ; લું. ૧, ૫ખવાડું નહિં. પક્ષવાર પંદર દિવસને
પર્વ-પ્રા. પ પરથી રાંધવું (૨) માટી પખાજ સ્ત્રી જુએ પખવાજ ઇનાવાસણને પાકું કરવા ભઠ્ઠીમાં નાખી પખાલ સ્ત્રી પ્રિક્ષા, પ્રા. પdવાલ તપાવવું (૩) પાકે એમ કરવું
વગેરે ઉપાડી લઈ સંધ્યાકાળે દેવસ્થાન પકવાન ન જુઓ પકવાન્ન
દેવું તે (૨) પખાળવું તે; પ્રક્ષાલન પકાવવું સક્રિટ પાકવુંનું પ્રેરક પકવવું પખાલ સ્ત્રી પાણી ભરી લાવવાની ચામડા પકેડી સ્ત્રી તળેલી એક વાની
ની ગૂણ કે ઘેલી. ૦ચી -લી પખાલ પક્કાઈ સ્ત્રીના અંધાઈ; લુચ્ચાઈ
વડે પાણી ભરી લાવનાર કે છાંટનાર પવિત્ર [4. પર; પ્રા. પવા માહિતગાર; પખાળવું સ કિટ લિંગ + ક્ષાય; પ્રા.
છેતરાય નહિ તેવું (૨) ખંધું (૩) પૂરેપૂરું પવવા] પાણીથી ધોવું , (૪) પાકું દઢ (૫) ન બેટાચ એવી રીતે પખિયારું ન [પખ પખું ઉપરથી ખાલી
કરેલું-ધીથી તળીને કે દૂધથી બાંધીને ઘાલવાનું નાકું (ઘરેણામાં) (૨) ચણિયારું પકવ વિ. [.પાકું(૨)ધાયેલું. -વાન પખું ન પખ પક્ષ (૨) ઓથ; તરફેણ
ન. [સં.તળીને બનાવેલી મીઠાઈ પખે અ [ . પક્ષે; પ્રા. પવે ઉપરથી પક્ષ ૫૦ [] તરફેણ બાજુ(૨)તડ; ભાગ સિવાય; પાખે
(૩) તકરારના પક્ષની એક બાજુ (૪) પગ કું. [. ઘાય= પગ] પ્રાણીને ચાલવાને પક્ષપાત (૫) પખવાડિયું (૬) સાધ્ય જેને અવયવ (તે આખો કે માત્ર ચાપવું ચા વિષે સિદ્ધ કરવાનું હોય તે વ્યા] (૭) ઘૂંટણ નીચેને ભાગ પણ પગ’ કહેવાય સ્ત્રી પાંખ, કાર વિ૦ (૨) ૫૦ પક્ષ છે.(૨) [લા. અવરજવર (૩) મૂળ. કરનાર. ૦ઘાત પુંઅડધા અંગનું રહી ૦ચંપી સ્ત્રી પગ દબાવવા તે. તેહ જવું તે; લક. ૦૫ાત પુંવગ તરફદારી. સી. નકામાં આંટાફેરા
પાતી વિ૦ વગિયું એકતરફીક્ષાઘાત પગથાર પં. પ્રા. પથR (સં. પ્રસ્તાર)].
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________
પગથિયું
૪૧૭
પછડાવું (સીડીનાં) થોડાં પગથિયાં પછી આવતું પગેરે ન [પગ ઉપરથી] ચેરનું પગલું પહેલું પગથિયું
પગેલગણું ન [પગલાગવું ] નમસ્કાર પગથિયું નચડવા ઊતરવા માટે કે સીડીમાં પચ અરવ૦] પચ એવો દબાવાને પગ માંડવા જેગી કરાતી રચના
પચાપણાને અવાજ. ક અ પચ એવા પગથી સ્ત્રી, જુઓ પગરવટ (૨) માર્ગની અવાજ સાથે (૨) જલદી; ઓચિંતું.૦૫ચ બાજુએ રાહદારી માટે રાખેલો રસ્ત; અરવ૦] દબાયાથી પ્રવાહીને અવાજ. ફૂટપાથ
૫ચવું અ૦ કિ. પચચ અવાજ થે પગદંડી સ્ત્રી [પગ મૂકે. ] પગથી; કેડી (૨) પચપચું થવું. ૦૫ચું વિ૦ પચપચા પગપાળું વિ. પિગ + પળવું] પગે ચાલતું થાય એવું ગદગ૬. ૦૨વું અ ક્રિ પગપેસારે ૫૦ [ પગ + પેસવું] પગ માંડે ધાર છૂટવી. ૦૨કિયું વિ૦ પચરકે એવું -ઘસવું તે (૨) અવરજવર; પરિચય; ઢીલું, કે ૫. પાણીની શેડ લાગવગ લિ.]
પચરંગ-ગિયું,-ગી વિ૦પાંચ રંગવાળું(૨) પગભર વિ૦ [પગ ભેર બીજાના આશ્રય વિવિધ વર્ણ કે જાતનું [પચાવવું વગર ટકી રહે તેવું
પચવવું સક્રિ. [વું. પર્] હજમ કરવું પગાર પં. લિ. પ્રવેશ) ખળું કરવા કરેલે પચવું અ૦ કિકિં. રૂદ્ ઉપરથી] હજમ • ડુંડાને ઢગલે કે તે પર બળદ ફેરવવા તે થવું જરવું (૨) અંદર સમાઈ કે મરી પગરખું ન [પગ + રક્ષવું. ખાસડું જવું. ઉદા. પાણી બધું ત્યાં પચી ગયું પગરણ ૧૦ [૩. પ્રરણ; પ્રા.) સારું ટાણું (૩) અંદર મગ્ન, લીન કે ફસેલું હોવું
(૨) આરંભ અવરજવર [લા. (૪) હરામનું મળવું; નિરાંતે ભેગવવાને પગરવ પુ. પગને ચાલવાને અવાજ (૨) માટે મળી જવું – પોતાનું થવું લિ. પગરવ, સ્ત્રી, પગની અવરજવરથી પડેલો પચાવવું સત્ર ક્રિટ “પચવું નું પ્રેરક; પાચન
શેરડે (૨) પગના ઘસારાની નિશાની કરવું(૨)[લા.બરોબર ગ્રહણ કરી પિતાનું પગરસ્તે પુત્ર પગપાળા ચાલવા માટે કરવું(૩)હરામનું લઈ લેવું; બચાવી પાડવું રસ્તે -- કેડી
પચાસ વિ. [ઉં. વંવારા પ્રા. પંડ્યા 'પ” પગલાં નબવત્ર દેવ, સંત ઇનાં પૂજા પચીસ(-સ) વિવુિં. પંવિતિ પ.પવીત] માટેનાં પગલાં તેનું પદક
૨૫. શી(સી) સ્ત્રી જુઓ પગલી સ્ત્રી [પગ પરથી] પગલાં
પચ્ચીશી(-સી) પગલુછા–સ)ણિયું નવ પગ લૂછવા બારણું પણ ન૦ +જુઓ પર્યુષણ પજુસણ
પર મુકાતી કાથી કે તારની બનાવટ પશ્ચી સ્ત્રી [21. પ્રવુત (ઉં. પ્રત્યુત્ત)=જડેલું પગલું ન પગના તળિયાની છાપ-આકૃતિ, વીટીમાં નંગ બેસાડવાનું કાંગરાવાળું
(૨) ડગલું (૩) એક ઘરેણું (૪) ચાંપતિ ખીમણું, ગર ૫૦ પચ્ચી કરનાર જડિયે
ઉપાચ [લા] [માર્ગ; ખુશકી પશ્ચીશી(–સી) સ્ત્રી પચીશી; પચીસને પગવાટ સ્ત્રી [પગવાટ પગથી (૨) રથળ સમૂહ(૨)૨૫ વર્ષોને સમૂહ (૩)ઉંમરનાં પગાર પં .] વેતન દરમા. ૦દારવિવ પહેલાં ૨૫ વર્ષને કાળ (ગધ્ધાપચીસી)
પગાર લઈને કામ કરનારે પગાર ખાનાર પરમ વિ૦ કિં. પશ્ચિમ + પશ્ચિમ (૨) કે મેળવનાર. ૦૫વક ના પગારની પાછળનું. બુદ્ધિ, બૂધિયું વિ. જેને આકારણીનું પત્રક
પાછળથી બુદ્ધિ સૂઝે તેવું પગી [પગ ઉપરથી] પગલું પારખી પછડાટ ૫૦ પછડાવું તે. -વું અ કિ.
ચેરની ભાળ કાઢનાર (૨) ચોકિયાત અફળાવું; કુટાવું
For
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧૮
પછવાડી,
'પટારે પછવાડી અ૦ લિ. પશ્ચાત] પછાડી; પાછળ. પટક પુત્ર હિં. ઘટ્ટ લુગડાને ટૂંક કકડે .
-ડું વિ૦ છેવાડું (૨) ન પાછળનો ભાગ; (૨) છોગલ (૩) કો છો
Vઠ (૩) કેડે. -ડે અપાછળ, પૂઠે છેડે પટણી વિહિં, પતન, પ્રા. પટ્ટા પરથી * પછાટ-૩) સ્ત્રી પછડાવું તે; પછાડે પાટણ ગામનું (૨) ૫૦ એક અટક . પાડવું સત્ર ક્રિટ જેરથી અફાળવું-પટકવું પટપટ અ [વ જલદી (૨) સ્ત્રી બેલા
(૨) હરાવવું (જેમ કે કુસ્તીમાં) બેલ કરવું તે. છેવું સક્રિટ પટપટ કરવી. પછાડી અ૦ જુઓ પછવાડી
-રાટ-ર) પુંઠ પટપટ કરવી તે (૨) પછાતવિહં.પદ્માવઉપરથી]પાછળનું; પાછળ પટપટાવવું તે. -રાવવું સક્રિટ પટપટ,
રહી ગયેલું (૨) અપાછળ. વગ ૫૦ હલાવવું (પુંછડી).-ટિયું વિકલવરીખેર
સંસ્કારમાં પાછળ રહી ગયેલે લેકસમૂહ (૨) ન૦ લાકડાનું રમકડુ (૩) હજામનું પછી અ. હિં, ઘાવ પાછળ; પાછળથી ટપટપિયું
મુખ્ય રાણી પછીત સ્ત્રી ઘરની પાછલી ભીંત. –તિયું પટરાણ સ્ત્રી હિં. પટ્ટરાણી રાજાની
નવ પાંજરીવાળા ગાડાનું પાછલું પાટિયું પટેલ પુઈ. પડદો ઢાંકણ (૨) આંખનું પછે અ૦ + પછી .
પડળ (૩) ટેળું; જશે પછેડી સ્ત્રી [.;ત્રા, પુણ્ય) પિડી; પટલ ૫૦ કેિ. પટ્ટ] જુઓ પટેલ. -લાઈ
ઓઢવાની જડી ચાદર છવા વિ૦ પછેડી સ્ત્રી પટેલને અધિકાર કે કામ પટેલાઈ. જેટલું (૬૨) (૨) પછેડી પલળે તેટલે -લાણી સ્ત્રી પટેલની સ્ત્રી (વરસાદ). -ડાયુંમોટી પછેડી (૨) પટવારી ! [fહ.) તલાટી (૨) એક અટક સંતાનના જન્મ કે લગ્ન પ્રસંગે આપવામાં પટેલે પૃ. રેશમની દોરીઓની ગૂંથણીનું આવતું કીમતી વસ્ત્ર કે અવેજ
અને સનારૂપાના દાગીનાને ગાંઠવાનું પજવણી સ્ત્રી, ગું જવવું તે; હલાકી કામ કરનાર પજવવું સક્રિટ ત્રાસ આપ; હેરાન પરહ ૫૦ [1] પડઘમ (૨) નગારી
કરવું સતાવવું તિર થવું , પરંતર ૧૦, રે ! કિં. રૂટ + અત્તર) પજળવું અકિ[પ્રા. વજ્ઞ=પાવું લદબદ- અંતરપટ (૨) જુદાઈ પજુસણ ના. પsg(-q)સળ] પર્યુષણ; પટા ૫૦ બ વહ . પટા= એક જાતની
ભગવાન મહાવીરની જયંતી સમયનું તલવાર તરવાર કે લાકડીના દાવ જૈન પર્વ(૨)શ્રાવણ વદ બારસથી ભાદરવા પટાઉ વિ. પટાવી-ફેસલાવી જાય એવું સુદ ચોથ સુધીના જેનોના તહેવાર પટાક અ [વ) પટ (૨) તરત (બ૦ વમાં)
પટા ! [સર૦ છું. પટેરો] બટાકે પટ ન [i] વસ્ત્ર (૨) પુંઠ ખાનાં ચીતરેલું પટાદાર વિ૦ [પટો+દાર) ચટાપટાવાળું '/ પાટિયું કે કપડું (શેતરંજ વગેરે રમવા (૨) પું. પટેથી-અમુક વર્ષની બાંધણીથી - માટે) (૩) પડદો (૪) નદીની પહોળાઈ (જમીન ઇ૦) રાખનાર (૩) જમીનદાર
(૫) વિસ્તાર(૬) સાંકડા અને લાંબા પટે (૪) પટાવાળે જિલદી; પટપટ (જમીન) (૭) ચીતરવા માટેનું પાટિયું પટાપટ અ૦ વિ૦] એક પછી એક
પટાબાજ વિ. પટા ખેલી જાણનાર. –જી પટ ૫૦ કિં. પુટ પાસ; પુટ(૨)પાસ અસર સ્ત્રી પટાબાજપણું (૨) દાવપેચ પટ આ૦ વિ૦] ઝટ
પટામણી સ્ત્રીજુઓ પટાવફેસલામણ. પટકવું સક્રિટ પછડાતું ફેકવું
શું વિ૦ ફેલાવનારું(ર)ન પટામણી પટકૂળ નવે કિં. પટ્ટ) રેશમી વસ્ત્ર; ઊંચી પટારી સ્ત્રી. [ä. પેટ, વિટા) પેટી. - જાતનું સુંદર વસ્ત્ર
પુત્ર મેટી પેટી
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________
પટાવત
પાવત પું॰ રાજસેવા ખાવવા ખુદેલ ગામગરાસના પટો ધરાવનાર-ભોગવનાર પટાવવું સ॰ ક્રિ॰ ફાસલાવવું; યુક્તિ. પ્રયુક્તિથી સમજાવી લેવું–મનાવવું પટાવાળા પું [પટ્ટો + વાળે]
નાકર;
ચપરાસી [દાર વાળના પટા પઢિયાં નખ્ખ~૦ એળીને પાડેલા સફાઇપછી શ્રી॰[પ્રા. પટ્ટી (સં. પટ્ટ)] પાતળી વસ્તુના ચીપ જેવા લાંબે કટકા (૨) ગડગૂમડ કે કાગળ પર ચોડવાના નાના ટુકડા(૩) કેટલીક ક્રિયાના સૂચક નામ સાથે સમાસમાં આવતાં, તે વારંવાર'
કરવી એવા
૪૧૯
'સતત' કે વધારેપડતી અથ ઊભા કરે છે: ગોખણપટ્ટી; રખડપટ્ટી; હન્નમપટ્ટી
ટુ વિ॰ [સં.] ચાલાક. ડુ' વિ મીઠું મીઠુ’ખેલી રજિત કરનાર; પેટાઉ, તા સ્રો, ડ્થ ન॰ ચાલાકી; હોશિયારી પટેલ પું॰ [૩. વટ્ટ] અમુક જથાના કે સઘના વડા (ર) ગામના મુખી (૩) પાટીદાર (૪) જમાઈ [ચ.] (૫) એક અટક. લાઈ સ્રી પટલાઈ. “લિયા પું ૫ટેલ ૧, ૨, ૩, જીએ પટો પું॰ [É. વટ્ટ] સનદ; દસ્તાવેજ (ર) લૂગડાને કે ચામડાને (કે બીજા કશાના) લાંડ્યા ચીરા (૩) કમરખધ (૪) ૨ગના પહેાળા લીટા (૫) ચપરાસની નિશાની તરીકે રાખવાના પટા
પટપદ્ર બુ॰ [રવ૦] ટાપટ; સ્ટેટ એટ પટોળી સ્ત્રી, ન્ધુ ન॰ [É. પટોહ] એક જાતનું રેશમી કપડું [વિ મુખ્ય પદ્મ ન॰[i.] રાજગાદી; સિંહાસન (૨) પદ્મા(-ન) ન૦ [નં. ટ્ટન] શહેર; પતન પટ્ટાભિષેક પું૦ [મં.] રાજ્યાભિષેક પટ્ટી સ્ત્રીજ્જુએ પડી.[॰પાડવી=સમજાવીને કામ કાઢવું-લાભ સાધવે] પટ્ટિ(-ટ્ટી)શ(-સ) ન॰ [i.] એક જાતનું પ્રાચીન હથિયાર
પટ્ટુ પું; ન॰ ઊનનું એક વસ્ત્ર
પટ્ટો પું॰ જુએ પટે પર્ણન ન- [i.] ભણતર
પઢવું અક્રિ॰ [i. વ] પાઠ કરવે; વાંચવું પડાણ પું[નં. વૃg,ત્રા. પટ્ટુ=પીઠ] વહાણની પીઠ (ર) નમતાં પીઢિયાને ટેકા દેવા આડી નખાતા મેાભ
પાછું
પઢાણ પું॰ [ત્રા. ૧૪ (સં. પ્રx)=અગ્રગામી;
મુખિયા, નિપુણ] ખલાસીઓના નાયક પડાણ પું પરંતો પુલ્તાન=પરના ભાષા ખેલનાર] એ નામની મુસલમાન જાતને આદમી. શ્રેણી વિ॰ પઠાણને લગતું (૨) આકરું (વ્યાજ) [લા.] પહિત વિ॰ [સં.] પડાયેલું; પાયેલું પડે (॰મ) અ૦ + જુએ પેઠે [૫.] વિ॰[Ä. પુત્ર; ત્રા. પુā] અલમસ્ત; પહેલવાન; પરિપુષ્ટ
પડે ન॰ [ત્રા. ૧૪ (સં. વટ)] થર (૨)ઢાંકણ; આચ્છાદન (૩) ગડી (૪) પડિયું પડ [સં. પ્રતિ; પ્રા. વૃત્તિ) ‘પ્રતિ’નાં અર્થ'માં આવતા ઉપસગ. ઉદા॰ પડતર પડઉત્તર પું; ન॰ [ા. પશ્ચિઽત્તર; (નં.
.
પ્રત્યુત્તર) પ્રત્યુત્તર; જવાબના જવાબ પડકાર પું॰ [મા. પત્તિમાર્, (સં. પ્રતિષ્ઠારી)} માટેથી સબ્રેાધન (૨) આહ્વાન. ૦૩ સક્રિ॰ પડકાર કરવેા; સામે આવી જવાનું કહેવું, પ્રેરવું, ઉશ્કેરવું. “રા પું [(૩) મદ પડખું' ન॰ [જીએ પપ્પુ] પાસું (૨) પક્ષ પડગી સ્ત્રી વાસણની કે લાડુની બેસણી (૨) ઝેડ કે વૃક્ષના મૂળની ફરતે કરેલી પાળ કે એટલી
પડકાર
પડઘમ સ્ત્રી॰ ઢાલ જેવું વાદ્ય પડથી સ્ત્રી જુએ પડગી [પ્રતિધેાષ પડઘી સ્ત્રી, ધા પું॰ સામેા અવાજ; પડછંદ(-દે) પું॰ [સં. પ્રતિશ્ચંદ્ર] પડા પડછાયાપું.ઢિન્ડીયા(સં.પ્રતિષ્ટાયા)]
આળા (૨) પ્રતિબિંબ પડકુ ન॰ [સં. પ્રતિષ્ટ] શેરડીની ટોચ ઉપરનું આચ્છાદન
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________
પડછી ४२०
પડિયું થડ છો ! [. પ્રતિર, પ્રા. પ્રરિસ્ટ (૬) કિંમત બેસવી; મૂલ્ય હોવું વ્યાજ કે પડછાયો (૨) સરખામણી.
ભાડું દેવું (૭) લાગવું; પ્રતીત થવું; પિડજીભ સ્ત્રીલિં. પ્રતિનિગળામાં લટકતી અનુભવમાં આવવું (તંગ, ઢીલું, વાયડું, નાની જીભ; ઉલ્લા
ગરમ ઓછુંવત્તે ઇવ પડવું) (૮) કશામાં પડતર વિ. [પડવું ઉપરથી] નફો ચડાવ્યા પેદા થવું, નીપજવું (વાત) (૯) –માં વિનાનું (૨) ખેડવ્યા વિનાનું (૩)-વેચાયા મંડવું-તલ્લીન થવું (૧૦) ભ્રષ્ટ થવું;
વગર પડી રહેલું (૪)ખુલ્લું; ઇમારતવિનાનું પતિત થવું (૧૧) હારવું; જિતાવું; યુદ્ધમાં પડતી સ્ત્રી, પતન, અવદશા (૨) વિ. મરવું (કિલ્લો, દ્ધો) (૧૨) હાજરીની સ્ત્રી પડતું
ગણતરીમાંથી રહી જવું ગેરહાજરી ગણાવી પડતુ વિટ પડવુંનું વકૃ૦ (૨) નબળું (દિવસ પડવો) (૧૩) અન્ય ક્રિયાપદના (પડતી દશા) (૩) “તે તરફ જતું-ઝૂકતું સામાન્ય ફુટના રૂપ જોડે લાગતાં આવએ અર્થમાં શબ્દની સાથે (પીળાશ શ્યકતા, લાચારી કે ફરજનો ભાવ ઉમેરે પડતું) (૪) ના ભૂસકે
છે. ઉદાર જવું પડશે. અથવા તેના અ૦ પડથાર ૫૦ પગથાર (૨) છાબંધ ભેંયતળિયું કૃ૦ જેડે લાગતાં અણધાર્યાપણાનો ભાવ પડદી સ્ત્રી, નાને પડદે (૨) બિલાને કે દર્શાવે છે. ઉદા. તે જઈ પડયો. અથવા પાટિયાને આંતરે
તે કિયા બરાબર થઈ જવાને ભાવ પડદનશીન વિ૦ જુઓ પનશીન બતાવે છે. ઉદાર બેસી પડવું પડદો પુત્ર ાિઓ પરદે આંતરો (૨) પડે ૫૦ જુઓ પડવા કાનને ઢેલ (૩)ઓઝલ (૪) તંતુવાદ્ય પર પડવો ૫૦ કિં. પ્રતિ કિવન્ય)
સ્વરનાં સ્થાન બતાવવા બંધાતો આંતરે પખવાડિયાની પહેલી તિથિ; પ્રતિપદા પાપડ અ [૨૦]. ૦વું અકિંગ પાપડ પડસાળ બ્રીટ . (ઉં. પ્રતિ
અવાજ કરો. -હાટે ડું પડપડ અવાજ રાછા) ઘરને આગલે ખંડ (૨) પપડાટ. -હિયાં નવબવ૦ પાતળા પહહ ૫૦ ]િ+ જુઓ ટહુ
ઝાડાથી થતો અવાજ. -ડી સ્ત્રી દેટ પડળ ન. [૪. પર, ત્રા. ઘ૩] આંખને પડયું ન પડ” ઉપરથી અત્યંત શુક પદાર્થ છાવરી લેતું પડ; છારી પડપૂછ સ્ત્રી [સં. પ્રતિકૃચ્છી પ્રા. gayછો] પહા પુંબવહ થાપા; હાથા પૂછપરછ
પડાઉ વિટ પડાવી લીધેલું (૨) વેચાયા પહભીંત સ્ત્રી [પડ + ભીંત એક ભીંત વગર પડી રહેલું
ચગીને અંતર મૂકી ચણેલી બીજી ભીંત પડાક અ [વO] એકદમ; પટાક -તિયું ન આગળ ભીંત ચણી લઈ પાછળ પડાદાર ! [પડે + દાર) દાંડી પીટનાર રાખેલે ગુપ્ત ખંડ (૨) સંચ (૩) વિ૦ પડાપડ(ડી) સ્ત્રી-પડવું ઉપરથી સ્પર્ધાથી
ભીત અને પડતની વચ્ચેના ગાળાનું ધસવું તે; ઉપરાઉપરી પડવું તે પડવા ૫૦ કિં. પ્રતિપા; પ્રા. ડિપાયો પડાવ છું[‘પડવું” ઉપરથી] મુકામાં છાવણી
પાયા તળે મૂકવાને લાકડાને કકડે પડાવવું સકિ. “પડવું” “પાડવું નું પ્રેરક પડવું અ૦િ [. પQ; પ્રા. ૫૩ પતન થવું; (૨) ઝૂંટવી-છીનવી લેવું એિક
નીચે ગરવું કે ગબડવું-ગતિ થવી (૨)જવું ૫ડાળ નવ; સ્ત્રીછાપરાના બે ઢળાવમાંને પળવું(રસ્તે પડવું)(૩)થવું; બનવું નીપજવું પડાળી સ્ત્રી [૩. પાર્ટી અડાળી (સમજ; દુઃખ; ટાઢ) (૪) મુકામ કરે; પડિયાણ વિ[‘પડવું” ઉપરથી] પડતર
પડાવ નાંખ;ઊતરવું(૫) લાંબા થવું, સૂવું પહિયું ન [‘પડ” ઉપરથી ઘટીનું પડ
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________
પડિયા
૪૨૧
પતિયાર પતિ પું. [. પુર; પ્ર. પુરું પાત્ર પાંદડાને વિશ્વાસ, [કરવું = ગણવું માન રાખવું વાટકો; દડિયે
(૨) ગાંઠવું માનવું. પડી સ્ત્રી પડે-ઢેલ
પતન ન. [૪] પડવું તે (૨) પડતી; નાશ પડી સ્ત્રી[સ્તુઓ પડીકી] નાનું પડીકું. ૦કી (૩) હાર; પરાજય (૪) ભ્રષ્ટતા, અધ:પાત
સ્ત્રી પડી; નાનું પડીકું (૨) દવાની પતરવેલિયું ન પિત્ર-વેલિયે (વૈવિગ પડી-નાનું પડીકું. ૦૬ નવ વસ્તુને = ખરડેલું)] અળવીનું પાન(૨)તેનું ભજિયું પાન કે કાગળમાં લપેટીને ઝીણી પિટકી પતરાજ(જી) સ્ત્રી બડાઈ
જેવું કરેલું બાંધણ (૨) દવાની પડીકી પતરાવળ(–ળી) સ્ત્રી (સં. પત્ર + માવ]. પડીદાર પું [પડી -દારે પડી-ઢેલ પીટનાર પત્રાવળ; પતરાળાની હાર (૨) પતરાળું પડપથારી સ્ત્રી પોપાથર્યો વાસ કે પતરાળી સ્ત્રી, પત્રાળ; પતરાવળ (૨) પડાવ; ધામે
ભાણું પિરસણ. - નવ પત્રાળું; પડે પુંલિં, પુટ, બ્રા. પુર;]મોટું પડીકું કે મુડે પાંદડાંને કરેલો થાળી જેવો આકાર પડે પુંલિ. દા . [૩] ઢેલ (૨) ઢઢેરે પતી સ્ત્રી [જુઓ પત૬ધાતુને નાને પડાશ ૫૦ જુઓ પાડોશ. ૦ણુ સ્ત્રીજુઓ પાતળો કકડો
પાડેશણ. -શી ૫૦ જુઓ પાડોશી પતરું નવ લિં, પત્ર, ધાતુને પાતળો મટે પડવુંપાથર્યું’ વિવ ધામો નાંખીને પડેલું સપાટ ઘાટ (૨) મોટી કથરોટ
નિરાંત કરીને રહેલું હિારજ્ઞાનશન્ય પતવવું સ[િ. પત્તળ] પતે એમ કરવું પઢતમૂખ વિ૦ ભણેલું પણ ભૂખ -વ્યવ- ૫તવું અ૦િ જુઓ પતવવું અંત પઢવું સકિ. [. પૂરૂ પ્રા. Ta] ભણવું આવ; ખતમ–પૂરું થવું(૨)નિકાલ થ; પઢિયાર પં. [સં. પ્રતિહાર; પ્રા. દિહ૪] તોડ આવ (૩) ચૂકતે થવું પ્રતિહાર (૨) એક અડક
પતંગ ૫૦ [.] પતંગિયું (૨) પું; સ્ત્રી પણ ન વિં] પ્રતિજ્ઞા; ટેક; વચન; નેમ કનક. -ગિયું નર ફૂદું
(૨) શરત; હેડ(૩)પું એક પ્રાચીન સિક્કો પતંજલિ ૫૦ સિં. મહાભાષ્યના લેખક પણ અ[.પુનર;ગ્રા.પુળ]પરંતુ(વિરોધવાચક કે ગદશનના પ્રવર્તક ઋષિ
ઉભયાન્વયી) (૨) વળી; ઉપરાંત; સુધાં પતાકડું ન વુિં. પત્ર + ] કાગળને પણ ન જુઓ પણું. ઉદાગાંડપણ બાળપણ ના ટુકડા [આવતી આડકથા પણુઘટ પે પાણીને ઘાટ; જળાશય પતાકા સ્ત્રી [.નાની ધજા (૨) નાટકમાં પણ છે સ્ત્રી હિં. પ્રવા) ધનુષની દેરી પતાવટ સ્ત્રી પતાવવું તે; તોડ પણવ ૫૦ કિં. નાનું નગારું
પતાવવું સક્રિટ જુઓ પતવવું પણ સ્ત્રી ભાજીની ઝૂડી
પિતાનું ન ખાંડના પિતા જેવી એક બનાવટ -પણું ન[, વ; મા. દત્તળ, -g] સામાન્ય પતિ લિં] સ્ત્રીને ધણી; કંથ (૨)
કૃ૦ કે નામ યા વિ૦ ઉપરથી ભાવવાચક (પ્રાચ: સમાસમાં) સ્વામી; માલિક. ઉદા. નામ બનાવતો પ્રત્યચ. ઉદા. માણસપણું પૃથ્વીપતિ (૩) ઉપરી અધ્યક્ષ, આગેવાન સારાપણું; કહેવાપણું
પતિત વિ.સં. પહેલું (૨) પાપી, પાવન પણે (૫) અ. પેલે ઠેકાણે (માલ-વસ્તુ વિ. પાપીને પાવન કરનાર પણ નવ [.] વેચવાની ચીજ; વેપારી પતિપરાયણ વિન્ની પતિને પરાયણ એવી પત પુંપતિ [૫]
પતિયલ વિ૦ જુઓ પતિયું પત સ્ત્રી ; ન ગળતો કોઢ
પતિયાર પું[વા. પત્તા, –વે (ઉં. પ્રતિ પત સ્ત્રી, કિં. પ્રત્ય] આબરૂ – ટેક (૨) + માય) ઉપરથી વિશ્વાસ (૨) આબરૂ
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ
પતિયું
૪૨૨ પતિયું વિ૦ પતના રેગવાળું
પથક ન૦ સૈનિકની કે સ્વયંસેવકેની પતિવત નવ પતિભક્તિ; શિયળ. –તા (અમુક સંખ્યાની) ટુકડી વિશ્વીટ (૨) સ્ત્રી [.] સતી; પતિવ્રત પથરાગું ન૦ સે. પ્રસ્તાળ] પાથરણું (૨) પાળનાર સ્ત્રી
કાણે આવનારને બેસવાનું પાથરણું પતી નવ પૈતું; કાતળી
પથરાટ ૫૦ [પાથરવું ઉપરથી] પથાર પતી જે સ્ત્રી [પતી જવું” પરથી] આબરૂ ફેલાવો. ૦ણ સ્ત્રી માટી વગેરે પાથરીને (૨) વિશ્વાસ. ૦વું અક્રિ[વા. પન્ન કરેલી ઊંચી જમીન (૨) નય પાથરી
(૪. તિ+)] પતીજ પડવી; ખાતરી થવી મૂકેલી વસ્તુઓ. –વવું સત્ર કિ, નવું પતેતી સી[] પારસીઓના બેસતા અ૦ કિ‘પાથરવું નું પ્રેરક ને કમણિ વર્ષને તહેવાર
પથરાળ(–નું) વિ૦ પશ્ચરિયું; પથરાવાળું પત્તન નવ નિં. શહેર; પટ્ટન
પથરી સ્ત્રી બ્રુિઓ પથ્થર કાંકરી, નાને પત્તર સ્ત્રી [પત” પરથી આબરૂ
પથ્થર (૨) અન્ના ઇની ધાર કાઢવાને પાર ન [પ્ર. પત્તા (સં. પત્ર)] પતરાળું; માટેને નાને પથ્થર હોય છે તે (૩)
ભાણું (૨)ભિક્ષાપાત્ર. વડિયું, લિયું. પેશાબ કે મૂત્રમાર્ગને એક રેગ કે તેમાં - ન- જુઓ પતરવેલિયું
થતો પથ્થર જેવો પદાર્થ પત્તન સં. 12 પાંદડું (૨) કાગળનું પથરે ૫૦ જુઓ પથ્થર (૨) [લા. જડ
જાડું પાન(૩)ગંજીફાનું પાનું(૪)પેસ્ટકાર્ડ કે લાગણીહીન માણસ (૩) વિજ્ઞ; આડપત્તો ! ઠામઠેકાણું નામનિશાની (૨) ખીલી (૪) કોઈ નકામું તુચ્છ કે નિરર્થક બાતમી; ભાળ; ખબર
એવો ભાવ બતાવે. ઉદા. તેને શું પથરા પત્ની સ્ત્રી [.] વહુ, ધણિયાણી
આવડે છે ! પત્ર પુંજન [.) ચિઠ્ઠી; કાગળ (૨) ન૦ પથાર પં. પ્રિ. પથાર (ઉં. વરતાર) મટી પાંદડું(૩) છાપું. જંક નહિં.) ટીપ-ચાદીના પથારી (૨) વિસ્તાર, ફેલાવો.-રી સ્ત્રી, કાગળની નેટ; રજિસ્ટર. કાર પુત્ર [. ત્યાર] બિસ્તરે (૨) લા.) મુકામ છાપાને તંત્રી, માલિક કે તેમાં લખવાના (૩) માંદગી. રીવશ વિ૦ માંદગીથી ધંધાવાળા; “જર્નેલિસ્ટ, કારિત્વ ન ખાટલાવશે. - પં જુઓ પથાર પત્રકારનું કામ જર્નલિઝમ, લેખક પથિક ૫૦ [.] વટેમાર્ગ j (છાપામાં)પત્ર લખનાર કારપેન્ડન્ટ, પથર . . સ્થિર (ઉં. વ્રત૨)] પથરે;
લેખા સ્ત્રી હિં] સ્ત્રીઓએ કપાળે પાષાણ (૨) રસ્તાની લંબાઈ બતાવત દોરેલા ચિત્ર. વ્યવહાર પુત્ર કાગળ- કે સીમાં ઈબતાવતો પથ્થર (૩) પરે; પત્ર લખવા તે; “કોરસ્પેન્ડન્સ (૨) જડ કે લાગણીહીન માણસલા..[૦ઉપર કાગળપત્રને વહેવાર કે સંબંધ-ત્રાવલિ પાણી શ૦પ્રવનકામી મહેનત;કોઈ અસર (લી) સ્ત્રી સિં.) પત્રલેખા (૨) પત્રાળી. ન થવી). ૦પાટી સ્રી સ્લેટ; પથ્થરની -ત્રાવળ(-ળી સ્ત્રી, (-) નવ લખવાની પાટી, પેન, સ્ત્રી સ્લેટ પરલખપતરાવળ–ત્રાળી સ્ત્રી, જુઓ પતરાળી. વાની પથ્થરની પેન. ફેડો ૫૦ પથ્થર -ત્રાળું નવ પતરાળું. -ત્રિકા સ્ત્રી ફેડનાર મજૂર. -રિયું વિ૦ પથ્થરનું હિં.] ચિઠ્ઠી પત્ર (૨) નાનું છોડું. -બી બનાવેલું(૨)પથ્થર જેવું કઠણ(૩) ૫થ્થસ્ત્રીલિં] ખોટી (૨) પત્રિકા (૩) વિ૦ ૨નું વાસણ, રિયો ડું પથ્થરને વાડકે પત્રવાળું (સમાસમાં). ઉદા. ખબરપત્રી પશ્ય વિ૦ [૩] અનુકૂળ; હિતકર (૨) નવ પથ ૫૦ [.] રસ્તે
પથ્ય બરાક (૩) કરી; પરેજી
*
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________
- પદ
૪૨૩
પનાર પદ કું. લિં] પગ (૨) નટ દરજજો (૩) જાય ત્યાં સુધી દોડાવવું (૨) (ગમે તેમ –
અર્થવાળા શબ્દ [વ્યા. (૪) કવિતાની બગડે ત્યાં સુધી) ખૂબ વાપરવું કે મૂળ કડી (૫) ગિ. “દમ” (૬) મૂળ; કામમાં લેવું રૂટ'. ૦ક ના લિં] ચાંદ (૨) સિક્કો. પદ્ધત સ્ત્રી, પદ્ધતિ, રીત વરછેદ પુંલિં] વાક્યના શબ્દને વર્ગ પદ્ધતિ સ્ત્રી [.) રીત (૨) કોઈ પણ કામ કહે તે (૨) પદનું વ્યાકરણ. યુત કરવાની વ્યવસ્થિત કે શાસ્ત્રશુદ્ધ રીત વિ૦ લિં.] પદભ્રષ્ટ. ૦૫ાઠ ! [i.) અથવા ક્રમ કે તે નિરૂપત ગ્રંથ. સર (વેદનાં) પદો છૂટાં પાડીને અન્વચ કરે આ અવ પદ્ધતિ પ્રમાણે, બાબર રીતસર , તે. બંધ છું. (સં.) પદોમાં સળંગ પરા ન૦ [.] કમળ; રાતું કમળ(૨)હાથીની કાવ્યની રચના. ભ્રષ્ટ વિ. પદ પરથી- સુંઢ અને કુંભસ્થળ ઉપરની રંગદાર છાંટ અધિકારથી દૂર થયેલું
(૩) હજાર અબજ (૪) વિષ્ણુનું એક પદર ! પાલવ લૂગડાને છેડે(૨)સ્ત્રી શરણ આયુધ (૫) શરીરનાં ષટ ચકોમાંનું એક
(લા.].પિરનું શ૦yપોતાનું ગાંઠનું(ધન) (૬) આંગળીના ટેરવાં કે પગનાં તળિયાં પદરજ સ્ત્રી પગની ધૂળ
ઉપરનું એક સામુદ્રિક ચિહન-આકૃતિ પદલાલિત્ય નટ કિં.] કવિતામાં પદે કે (૭)નાગની ફેણ ઉપરનું ચિહ્ન (૮)કુબેરશબ્દોનું લાલિત્ય -માધુર્ય
ને નવ નિધિઓમાંને એક જ પુ[] પદવિ(-વી) સ્ત્રી [.] દરજ(૨)ઉપાધિ; બ્રા. નાભ પું[.] વિષ્ણુ.દાસન ઇલકાબ. ૦દાન સમારંભ ૫૦ પદવી ન ગનાં રાશી આસનોમાંનું એક આપવાની વિધિ; તેને ઉત્સવ; કે- પદ્મિની સ્ત્રી (સં.] કમળને છેડ(૨)કમળની કેશન'. ૦ધર, ધારી વિ૦ પદવી ધારણ તલાવડી (૩) કામશાસ્ત્રમાં ગણવેલા કરનાર
ચાર પ્રકારમાંની ઉત્તમ સ્ત્રી પદાકાત વિત્ર .) જીતેલું; જેર કરેલું પદ્ય ન૦ લિ.] કવિતા (૨) છંદબદ્ધ શબ્દપદાતિ(–તી) ૫૦ કિં. પગપાળા (૨) રચના. ૦બંધ ૫૦ પદ્યમાં કરેલી પાયદળને સિપાઈ
રચના. -ઘાત્મક વિ. પદ્યમાં રચેલું પદારથ ૫૦ [ઉં, ઘા પદાર્થ [૫] પધરામણી સ્ત્રી પધારવું કે પધરાવવું પદાર્થ પુંડ ] શબ્દાર્થ (૨) ચીજવસ્તુ તે(૨)ગુરુ કે આચાર્ય ઇ.ની પધરામણું (૩) તા. ૦પાઠ પુત્ર પ્રત્યક્ષ પદાર્થ કરાવાય ત્યારે તેને અપાતી ભેટ દ્વારા બંધ. વિજ્ઞાન નવ ભૌતિક પધરાવવું સત્ર ક્રિો [પધારવું’નું પ્રેરક પદાર્થના ગુણધર્મની મીમાંસા કરતું માનથી તેડી આણવું કે પહોંચાડવું (૨)
શાસ્ત્ર ફિઝિકસ” , સિંગ્રહ (ન ખપતી કે ન જોઈતી વસ્તુ) બીજાને પદાવલિ – લી) સ્ત્રી લિં] પદે-કાને બઝાડી દેવી; તેવી રીતે અનિષ્ટ વસ્તુને પદાવવું સક્રિ. “પાદવુંનું પ્રેરક (૨) લિ.] ટાળવી કે દૂર કરવી [લા.] હસ કાઢવી; પડવું (૩) જબરદરતીથી પધારવું અ કિડ કિં. + ધ આવવું કઢાવવું–મેળવવું, લઈ લેવું
કે જવું (માન કે કટાક્ષમાં) પદી ન [ā] અનેક પદો મળીને બનતી પનઘટ પુત્ર [હિં.] જુઓ પણ ઘટ રકમ; “એકસ્ટ્રેશન” ગ.'
પનાઈ સ્ત્રી હેડી -પ૬ ન[. v] પદ; કામ (પ્રાયઃ પનારે પંફરજિયાત સહવાસ કે સંબંધમાં
સમાસમાં). જેમ કે, ગોરપદું - આવવું પડે એવી દશા કેઈની સાથે પાનું પદે )ડવું સક્રિટ ખદેડવું; ખૂબ થાકી પડવું તે
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________
પનાહ ૪૨૪.
પરજન પનાહ સ્ત્રી [v] રક્ષણ [પાણિયારી પયોધર ૫૦ [ā] સ્તન (૨) વાદળ પનિયા()રી (નિ) સ્ત્રી, જુઓ ' પોધિ પું[] દરિયે પનીર ન૦ [] દહીંમાંથી પાણી કાઢી પર અ [પ્રા. પરિ= ઉપર ઉપર લઈ બનાવેલે ખાદ્ય પદાર્થ
પર કિં. રતિ, રિ, તા. પર] પ્રતિ, પરિ પનું નવ કેરી વગેરેનું કરાતું ખટમધુરુ તરીકેના અર્થને તદ્ભવ ઉપસર્ગ. ઉદા પ્રવાહી – પીણું
પરબીડિયું, પરકમ્મા પને (ને) પં%િા. જૂના કાપડની પહોળાઈ પર વિ૦ લિં] પારકું (૨) અન્ય; બીજું પતેતી (નૌ') સ્ત્રી શનિની દશા; પડતી દશા (૩) દૂર;અતીત (૪) પછીનું ઉત્તર (૫) શ્રેષ્ઠ પતેતી (નો) સ્ત્રી ભાગ્યશાળી સ્ત્રી; જેનું પર ન૦ [1. પીધું
એકે છોકરું મરી નથી ગયું તેવી સ્ત્રી પરમા સ્ત્રી પ્રા. પરિવચન (ઉં, પરિઝમ) પતું (નો) વિ. શુભમંગળકારી (૨) પરિક્રમણ પ્રદક્ષિણા
સુખી; વંશવિસ્તારવાળું (૩) છોકરાં પરકાય(વા)પ્રવેશ ૫૦ કિં.) બીજાના વિનાનાને ઘણે વર્ષે થયેલું (સંતાન) શરીરમાં પેસવું તે – એક સિદ્ધિ પન્નગ કું. લિં] સાપ
પરકાર ૫૦ [l. વર્તુલ દોરવાનો કંપાસ પ-નું નવ એક જાતને હીરે; પાનું પરકીય વિ. [ā] બીજાનું પારકું. -ચા પપહાર પુરવ૦) પયડાટ; (તુમાખર) સ્ત્રી હિં.] પારકાની સ્ત્રી (૨) ત્રણ પડપડ બોલવું તે
પ્રકારની નાયિકાઓમાંની બીજી પપાસ ન એક ફળ
પરખ સ્ત્રી પરખવું પરથી] પરીક્ષા. ૦વું પપલામણ સ્ત્રી પિપલાવવું' પરથી] લાડ; સર્કિટ [. પરીક્ષ; પ્રા. પરિવવી પારખવું;
વહાલથી પંપાળવું તે(૨) આળપંપાળ[લા. પરીક્ષા કરવી(૨)ઓળખવું(પરખી કાઢવું). પપલાવવું સક્રિય હાથ ફેરવવો] --ખામણ સ્ત્રી પારખવાનું મહેનતાણું પપલામણ કરવી; પંપાળવું
(૨) પારખવાની આવડત. -ખાવવું પપળામણ સ્ત્રી પપલામણ
સરકિટ પરખવું, “પારખવું”નું પ્રેરક (૨) પપળાવવું સત્ર ક્રિ. પપલાવવું
[લા. આપવું (૩) ભાળવવું (૪) સમજણ પપેટી સ્ત્રી, જુઓ પતેતી
પાડવી સમજ પડે એમ કરવું ખાવું અo પપૈયું ન [.પો. પાપાયા) એક ફળ. ક્રિો ઓળખાવું; ૫(પા)રખવુંનું કર્મણિ Lપુંતેનું ઝાડ
(૨)ગ્ય વર તરીકે ગણાવું-ઝડપાર્વેલા. પપિયો ડું [. qળીમ] બપ; ચાતક પરગજુ વિ. પોપકારી પમરવું અશ્ચિમઘમઘવું, સુવાસ પસરવી પરગણું ૧૦ [. ઘરને તાલુકા પમરાટ પુ. મહેક ખુશબે
પરગામ ન. બીજું ગામ -મી વિ. બીજા પમાડ(-)વું સક્રિ“પામવું”નું પ્રેરક ગામને રહેવાસી (૨) ત્રાહિત [લા. પય ન [.] પાણી (૨) દૂધ
પરચૂટ(-૨)ણ વિજુદું જુદું; કુટકળ પયગંબર ૫૦ [.] પેગંબર, માણસ માટે (૨) ન૦ ખુરદો. -ણિયું વિ૦ પરચૂરણ ઈશ્વરને સંદેશ લઈ આવનાર; નબી. (૨) ખાસ મહત્વનું નહિ - ફાલતુ [લા.] નરી વિપયગંબરને લગતું (૨) પયગંબરે પર પુત્ર પરતો; પ્રતાપ; ચમત્કાર
કહેલું (૩) સ્ત્રી પયગંબરનું કામ પછડ વિ૦ લિ. ] કદાવર; હષ્ટપુષ્ટ પયગામ પં. [] પેગામ; સંદેશો (૨) પરદ પુંછ જીિએ પડછે દો પડઘો ઈશ્વરી સ દેશો
પરજ સ્ત્રી વુિં. પ્રજ્ઞા ઉપરથી પ્રા; જાતા પદ કું. લિં] વાદળ
પરજન ૫૦ [.] પારકું – સંબંધી નહિ
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરજળવું
૪૨૫
પરભાર્યું એવું માણસ; “રવજનથી ઊલટું તે પરદુઃખ ન [ā] પારકાનું દુઃખ ભંજન પરજળવું અ[િઉં.
વ ચેતવું; બળવું વિ. બીજાનું દુઃખ દૂર કરનાર પરજક–ગ) ૫. જુઓ પર્યક [૫] પરદેશ મું. લિ.] પારકા દેશ. -શી વિ. પરજાળવું સક્રિ. [જુઓ પ્રજાળવું પર- પારકા દેશનું
જળવું'નું પ્રેરક સળગાવવું; બાળવું [૫] પદે ૫૦ [.] જુઓ પડદો પર િયું. રાજિક
પરધન ન૦ .] પારકું ધન પરજીવી વિબીજાને ભેગે, તેને આધારે પરધર્મ પંકિં.] બીજાને ઘમં(૨)બીજેરહીને જીવનાર; પરેસાઈટ
જુદો ધમં; સ્વધર્મ નહિ તે. -મી પર૭(૦૭) સ્ત્રી [પાઠવું ઉપરથી] કબૂલાત; વિક જુદો ધર્મ પાળનાર; ભિન્નમ
કરાર (૨) વર કે કન્યાની પહેરામણ પરધામ નવ સિં.] પરમધામ; (૨)પલેક તરીકે ઠરાવેલી રકમ
પરનાતીલું વિ૦ બીજી નાતનું પરડવું સકિo [. પરં(–રિ) (ઉં. વૃતિ, પરમાર(-રી) સ્ત્રી બીજાની સ્ત્રી
પરિ+રયા,) સ્થાપન કરવું; નક્કી કરવું; પરનાળ સ્ત્રી, - નકિં. કળાનેવાંનું * ઠરાવવું; કરાર કરવો
પાણી ઝિલાઈને બાજુએ જવા માટે પરહ સ્ત્રી માથાફેડ (૨) લ; પીડા રખાતી ધાતુ કે લાકડાની નીક(૨)ઘંટીને પરડવું) ન૦ [ફે. પરં] સાપોલિયું - ખીલડે રાખવાની ભૂંગળી પુિરુષ પરડિયો, પરડે ૫૦ બાવળની શિંગ પરપુરુષ ૫૦ કિં.] પતિ સિવાયનાં બીજે પરણનપરણવું તે; લગ્ન (૨) પરણવાને પરપેઠ ) સ્ત્રી વેંઠ ગુમ થવાથી ફરીથી ' ઉત્સાહ – અભરખો [લા.]. વતનપરણવું (ત્રીજી વાર) લખાયેલી હુંડી તે લગ્ન. ઉદા. ચોથું પરણત (૨) વિ. પરપેટી સ્ત્રી, નાને પરેપિટે. – પં. પરણિત. ૦વું સત્ર ક્રિ. કિં. રળી] હવાથી પ્રવાહીમાં થતે કુક્કો –બુબુદ(૨)
લગ્ન કરવું(૨)અતૂટ સંબંધ બાંધવા [લા થોડા વખતમાં ફૂટી ફૂટી નાશ પામી પરણાયું ન શકે; માટીનું પ્યાલું
જાય તે; ક્ષણભંગુર (લા] પરણાવવું સકિ. “પરણવુંનું પ્રેરક (૨) પરબ સ્ત્રી, કિં. પ્રા] રસ્તામાં મુસાફરને દૂધમાં પાણી ભેળવવું લિ.]
પાણી પાવાની ધર્માદ જગા. કડી સ્ત્રી, પરણિયત વિ૦ પરણેલે (૨) સ્ત્રી પંખીઓને દાણા નાખવા એક થાંભલા
પરણેતર; પત્ની [સ્ત્રી, પત્ની પર કરેલું સાર્વજનિક મકાન પરણેત(૨) ન પરણવું તે; લગન(૨) પરબાણ ન થડ બાંધવાનું આડું લાકડું પરણેયું નવ જુઓ પરણાયું
પરબારું અવ બારેબાર પરણ્યો છું. પરણનારે; પણ
પબિયે ૫૦ પરબ ઉપર બેસી પાણું પરત અ. પાછું
પાનાર; પરબવાળો પરતંત્રવિ[.]પરવશ પરાધીન. છતા સ્ત્રી પરબીડિયુંન[.પરિ+ બ્ર. ધીરા = બી] પરતો ૫૦ જુઓ પર
(કાગળ બીડવાની)કાગળની કથળી લખોટો પરત્ર અ૦ લિં] પરલોકમાં
પરબડે ૫૦ મોટું પરબીડિયું પર અ વિષે; સંબંધમાં
પરબ્રહ્મ ન૦ કિં.] પરમતત્વ; પરમાત્મા પરથાર ૫૦ જુઓ પડથાર
પરભવ ૫(સં.) બીજો અવતાર પરદાદા ૫૦ દાદાને બા૫; પ્રપિતામહ પરભાતિયું ન જુઓ પ્રભાતિયું પરદાર(રા) સ્ત્રી લિં] પારકાની સ્ત્રી. પરભા(યુ) અ પરબા; બારોબાર ગમન ન. વ્યભિચાર
(૨) વિ૦ બહારનું
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરભાષા ४२१
પરસ્ત્રી પરભાષા સીઉં. બીજી – બીજાની ભાષા પરમેષ્ટી ૫૦ લિં] બ્રહ્મા (૨) વિષ્ણુ (૩) પરભૂત પું.કોયલને નર-તા–તિક) શિવ (૪) અહત જૈિન). સ્ત્રી [સં. પરમૃતાકોયલ
પર .મોટામાં મોટો અભ્યદય પરભેગી વિના બીજા વડે ભાગવાતું. ઉદા. પરરાજ્યન[. બીજું રાજ્ય(૨)વિદેશીને ચંપ પરભેગી છે
અમલ
“ જેકિટવ” પરમ વિ. હિં. ઉત્તમ (૨) ગઈ કાલ પરલક્ષી વિ. સં. બીજને લક્ષ કરતું પહેલાંનું કે આવતી કાલ પછીનું. તવ પરક પુત્ર [.] મૃત્યુ પછીને સ્વર્ગ વગેરે અંતિમ શાશ્વત ત; બ્રહ્મ
બીજે લેક, વાસા વિ૦ મરણ પામેલું પરમસહિષ્ણુતા સ્ત્રી પારકાના મતને મરહૂમ
સહન કરવાની વૃત્તિ-ઉદારતા પરવડવું અ ૦િ સિર૦ રૂા. પૂરવ = પરમધામ ન ઉત્તમલેક; મોક્ષ
પષણ કરવું પાલવવું; પિસાવું પરમપદ ન૦ લિં] મોક્ષ મુક્તિ પરવડી સ્ત્રી, જુઓ પરબડી [પરમેશ્વર પરમપુરુષ ! [] પરમાત્મા પરવરદિગાર પં. [fi] પાલનહાર (૨) પરમહંસ ૫૦ ]િ સંન્યાસીઓના ચાર પરવરવું અ ક્રિટ જવું
પ્રકારમાંથી સૌથી શ્રેષ્ઠ પ્રકાર (કુટીચક, પરવશ વિ૦ કિં.) પરાધીન - બદક, હંસ અને પરમહંસ)
પરવળ નવ એક શાક - પરમાતી સ્ત્રી [પર + માટી માંસ [...] પરવા સ્ત્રી ! દરકર (૨) ગરજ પરમાણું નવ જુઓ પરબાણ
પરવાડ સ્ત્રી હિં. પરિ+. વા=વાડ} પરમાણુ વિ૦ કિં. પ્રમાળ] સાર્થક; પ્રમાણુ ગામને છેવાડાને ભાગ (૨) અનિ નક્કી. છેવું સક્રિટ પરવાનગી સ્ત્રી [...] રજા
હિં. બાળ] પ્રમાણભૂત-સાચું માનવું પરવાને ૫૦ [1] રજાને લેખી હુકમ; પરમાણુ પું; ન [.] વધુ વિભાગ થઈ લાઇસન્સ (૨) પતંગિયું (૩) છૂટ [લા.]
શકે નહિ તેવો ઝીણામાં ઝીણે આણુ પરવાર ; સ્ત્રી નવરાશ. વું અ કિ. પરમાણું ન [પ્રા.રિમાળ)પરિમાણમાપ કામ આટોપી નવરું થવું પરમાણું ન [સે પ્રેમાળ] પુરા; દાખલ પરવાળું ન જુઓ પ્રવાલ પરમાત્મા ૫૦ કિં.] પરમેશ્વર
પરશુ સ્ત્રી ન૦ [i] કુહાડી. રામ ! પરમાનદ ૫૦ લિ. પરમ-શ્રેષ્ઠ આનંદ " લિં] વિષ્ણુનો છઠ્ઠો અવતાર
(૨) પરબ્રહ્મ વિ. પરમાથી પરસાદ પુંછે જુઓ પ્રસાદ. -દિયું વિ પરમારથ ૫૦ પરમાર્થ; પરેપકાર. –થી પ્રસાદે ખાવાને ગમતું હોય તેવું (૨) - પરમાર્થ છું. લિ.) ઉત્તમ પુરુષાર્થ –મેક્ષ પ્રસાદ ખાવા પૂરતી જ દેવ ઉપર જેની
(૨) પરમતત્ત્વ (૩) પરોપકાર. બુદ્ધિ આસ્થા હોય એવું –દી સ્ત્રીજુઓ પ્રસાદી
સ્ત્રી પરમાર્થ સાધવાની બુદ્ધિ, –થી પરસાળ સ્ત્રોત્ર જુઓ પડસાળ વિત્ર પરોપકારી
પરસેવે ડું [, પ્રઢ ચામડીનાં છિકોપરમિટ સ્ત્રીફં.] રજા કે પરવાનગી કે તે માંથી નીકળતું પાણી
દેતી (સરકારી) ચિઠ્ઠી [ગોનેરિયા પરત વિ. [i] (સમાસમાં) પૂજક; પરમિયો પિં. પ્રમe] એક રેગ; ભક્ત. ઉદા. ખુદાપરસ્ત. -સ્તી સ્ત્રી, પરમેશ(–શ્વર) પુર્વ પરમાત્મા(૨)શિવ. [1] પૂજા; ભક્તિ (૨) પ્રશંસા (૩)
[નું માણસ શ૦ પ્રભલા આદમીઓ- પળથી; ખુશામત
લિ.-શ્વરી સ્ત્રી (૨)વિજુએ ઈશ્વરી પરસ્ત્રી સ્ત્રી [i] બીજાની સ્ત્રી
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૨૫૨
४२७
પરાઠું
પરસ્પર અ૦ લિં] એકબીજાને; અરસ- પરાણે અ૦ બળાત્કારે (૨) મહામહેનતે;
પરસ. રાવલંબી વિ. [+ઝવવી. માંડ માંડ (લાકડી; પણ પરસ્પર અવલંબન રાખતું
પરાણે ૫૦ [. પ્રવથળ] આરવાળી લાંબી પરરપદ નવ લિં] સંસ્કૃતમાં ધાતુઓનાં પરત સ્ત્રી જાઓ પરાજ
રૂપે કરવાના બે પ્રકારમાંને એક પરત સ્ત્રી. છાશ ઉપરનું પાણી શ્રેિષ્ઠ પરહદ સ્ત્રી પારકી હદ
પરાત્પર વિ૦ લિં.] પરથી પણ પર; શ્રેષમાં પરહરવું સક્રિય પરિહરવું; તજેવું પરાધીન વિ[ā] પરતંત્ર. છતા સ્ત્રીપરહિજ (૨) વિ. વિ. બંધનમાં પડેલું; પરાન ન [.] પારકું અને કેદી (૨) કરી–પરહેજી પાળનારું (૩) પરાપૂર્વપું [પર - પૂવવું બહુ જૂનો સમય સ્ત્રી કરી (૪) સંચમ; નઠારાં કામેથી પરાભવ પું[. પરાજય દૂર રહેવું તે. - સ્ત્રી કેદ (૨) કરી પરાભૂત વિ. [સં. હારેલું પરંતુ અ૦ કિં. પણ
પરામશ ૫૦ [ā] સ્પર્શ (૨) વિચાર પરદુ ૦ [ પરંપહિંદુ પક્ષી પરાયણ વિ. [f. એકાગ્ર; લીન (પ્રાયઃ પરંપરા સ્ત્રી [i] હાર; શ્રેણી (૨) ઘણા સમાસમાં)
કાળથી ચાલતો આવેલો રિવાજ. ગત પરાયું વિ૦ [21. રાય (સં. વાય)] પારકું [+ગાત) વિ. પરંપરાથી ચાલતું આવેલું પરાર અ. હિં, પ્રા. પરા]િ ગયે કે આવતે પરા વિ. સ્ત્રી, કિં.] શ્રેણ; ઉત્તમ; પર ત્રીજે વર્ષ પરા સિં] સંસ્કૃત ઉપસર્ગ. નામ કે ક્રિયાને પરાથ વિ .] બીજાને માટે હોય તેવું (૨)
લાગતાં (૧) પાછું, ઊલટું (જેમકે પરાગતિ; પાપકાર; સ્વાર્થથી ઊલટું તે પરાજય) (૨) અતિશય, ખૂબ, છેવટનું પરાધ વિ. સિં] સંખ્યાવાચનમાં છેલ્લી (જેમ કે પગમ) એવા ભાવ બતાવે છે સંખ્યા (એકડા ઉપર સત્તર મીઠાં પરાઈ સ્ત્રી ફિ. પારા ખાંડણીને દસ્તે વાળે અંક) (૨) નરાજ
[બીજાની પરાવર્ત પું[.] વિનિમય બદલે (૨) પરાઈ વિ. સ્ત્રી (જુઓ પરાયું] પારકી; પરાવર્તન. ૦નન પાછું ફરવું તે (ર) પાછું પરાકાષ્ટા સ્ત્રી [.] છેવટની હદ – આખર ફેંકવું તે પરાકેટિ-ટી) સ્ત્રી વિ. છેલ્લી હદ પરાવલંબનન [.] પારકા ઉપર આધાર પરાકમ નવ ાિં.] બહાદુરી; શૂરાતન (૨) રાખે તે
[રાખનારું (વ્યંગમાં) અવિચારી કે બેટા સાહસનું પરાવલંબી વિ. [] પારકા પર આધાર
કામ લિ.]. -મી વિવ પરાક્રમ કરનારું પરાવિદ્યા સ્ત્રી [4] શ્રેષ્ઠ વિદ્યા; બ્રહ્મવિદ્યા પરાગ . ફૂલમાંની રજ. કોશ(૮૫) પરાવૃત્ત વિ. [ઉં.] પાછું ફરેલું (૨)
૫. પુંકેસરની ટોચની પરાગની ઘેલી કંટાળેલું વિમુખ પરાગતિ સ્ત્રી લિ. પાછા જવું તે (૨) પરાશ સ્ત્રી પરાત; છાશ ઉપરનું પાણી
મરણ૦૭ વિ. પાછી ગતિ કરનારું; પરાશર કું. લિં] વ્યાસના પિતા અને પ્રાગતિક નહિ એવું રિએક્ષનરી પરાશરસ્મૃતિના પ્રવર્તક પરા મુખ વિ. [i] વિમુખ
પરાસ્ત વિ૦ કિં.] હારેલું પરાજ સ્ત્રી ઊભા કાનાની મોટી થાળી પરાળ નળ [. પા] ડાંગર વગેરે અનાપરાજય પં. [ā] હાર
જનું પોચું ઘાસ – ખરસલું પરાજિત વિ. [] હારેલું
પરાઠું (૦) ૧૦ લોઢી પર તળીને કરાતી પરાણ સ્ત્રી, નાને પણ
પડા જેવી એક જાતની ભાખરી
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિ
૪૨૮
પરિરંભણ પરિ [] એક ઉપસર્ગ. “ચારે તરફનું, “સર્કમ્ફરન્સ (૨) સૂર્યચંદ્રની આસપાસ
પરિપૂર્ણ”એવો અર્થ બતાવે. ઉદા પરિક્રમાં દેખાતું તેજનું ડાળું(૩)ચોમેર ફરતી વાડ પરિકર પું[] પરિજન (૨) વૃંદ; સમૂહ પનિર્વાણ ન૦ લિ.] મોક્ષ પરિકમ ૫૦ લિં], ૦ણ ન૦, -મા સ્ત્રી પરિપકવ વિ .પૂરેપૂરું પાકેલું.છતા સ્ત્રી
પ્રદક્ષિણા (૨) આમતેમ ફરવું તે પરિપત્ર પં; નવ કિં. લાગતાવળગતાંની પરિચહ ધું[. સ્વીકાર; અંગીકાર (ર) જાણ માટે ફેરવતો પત્ર; “સકર્યુલર ધન માલમતા વગેરેને સંગ્રહ. –હી વિ૦ પરિપાક છું. લિંપરિણામ; ફળ (૨) પરિગ્રહવાળું
પરિપકવ થવું તે પરિઘ છું. વર્તુળને ઘેરાવો (૨)આગળ પરિપાદિકી) સ્ત્રો [.) શૈલી રીતિ (૨)
ભેગળ (૩) ભેગળ જેવું એક આયુધ ધારે, પ્રથા; નિયમ (૩) ક્રમ શ્રેણી પરિચય પું[.ઓળખાણ (૨) સહવાસ પરિપાલનન, –ના સ્ત્રી.પાલન રક્ષણ
(૩) મહાવરો સેિવા ચાકરી પરિપુષ્ટ વિ[] સારી રીતે પોષણ-વૃદ્ધિ પરિચર પં. [] સેવક. -ર્યા સીટ લિ.] પામેલું. -ષ્ટિ સ્ત્રી હિં] પરિપુષ્ટપણું પરિચારક ૫૦ લિં. સેવક
પરિપૂર્ણ વિ. હિં] ભરપૂર. છતા સ્ત્રી પરિચારિકા સ્ત્રી લિં] દાસી
પરિપૂતિ સ્ત્રી લિં] પરિપૂર્ણતા પરિચિત વિ૦ કિં.] ઓળખીતું
પરિપ્રશ્ન પું. [i] ફરી ફરીને પૂછવું તે પરિશ્મિન વિ૦ [i] મર્યાદિત(૨)વિભક્ત; પરિબળ ન૦ લિ. પરિ+] જેર જુદું પાડેલું
પરિબ્રહ્મન (જુઓ પરબ્રહ્મ પરમાત્મા [૫] પરિછેદ પું. [વં] ભાગ (૨) સીમા પરિભવ ૫૦ [] તિરસ્કાર (૨) પરાભવ પરિજન પું; ન [.] નોકર
પરિભાષા સ્ત્રી લિં.] કોઈ પણ શાસ્ત્રની પરિણત વિ. લિં] પરિણતિ પામેલું.- ત સાંકેતિક સંફાઓ કે શબ્દો
સ્ત્રીસિં] કવું-નમવું તે (૨) જુઓ પરિભ્રમણ[.] ફરવું-ટહેલવું તે, ભ્રમણ પરિણામ. -મવું અ૦િ [ä. પરિણમ] (૨) ગોળ ગતિમાં ફરવું તે
પરિણામ પામવું; ફલિત થવું; નીપજવું પરિમલ (સં.), –ળ ૫૦ સુગંધ પરિણામ પં; ન [સં.] અંત; ફળ; પરિમાણ નલિ. માપ (૨) જેને લઈને
નતી(ર)રૂપાંતર; વિકાર(૩)પરિપકવતા. વસ્તુને માપી શકાય છે તે એનું લક્ષણ-મી વિ. લિં] પરિણમતું; ફલિત; મપાઈ શકાવું છે કે તેની રીત પરિણામરૂપે નીપજતું
પરિમાર્જન ન. [] -માંજવું તે પરિણીત વિ૦ [i] પરણેલું
પરિમિત વિ૦ લિ.] અલ્પ; મર્યાદિત (૨) પરિતસ વિ. [ઉં.] પરિતાપ પામેલું અંદાજસર; માપેલું. -તિ સ્ત્રી હિં.] પરિતાપ ! [i] તાપ; સંતાપ
માપ; તેલ (૨) સીમા, મર્યાદા (૩) પરિતૂમ વિ[i] પરિતૃપ્તિ પામેલું-સિ પરીમીટર' [..] સ્ત્રી સંતોષ
પરિમેય વિ[G] માપી શકાય તેવું; પરિતેષ પં. જિં.) સંતોષ
મર્યાદિત (૨) માપવા ગ્ય (૩) નવ પરિત્યક્ષ વિ. [. છોડી દીધેલું; ત્યજેલું માન; મેગ્નિટયુડ [..] પરિત્યાગ કું. [.] છોડી દેવું તે પરિયું ના, - . પ્રજ્ઞા ઉપરથી) પરિત્રાણ ન. [i] સંરક્ષણ
પૂર્વજ (૨) વંશજ રિક્ષાયેલું પરિધાન નર સિં] પહેરવું તે (૨) વસ્ત્ર પરિરક્ષિત વિ૦ લિં] બધી બાજુએથી પરિધિ ૫૦ સિં] વર્તુળને ઘેરાવો પરિરંભ ૫૦, ૦ણ ન૦ કિં. આલિંગન
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિવર્તન ૪૨૯
પણે પરિવત મું. [i.) યુગ કે કાળને અંત પરિહાર ૫૦ [૧] ત્યાગ. – વિન્G.] (૨) ફેરફાર; કાંતિ (3) ગેળ ફરવું તે. ટાળી શકાય એવું કે ટાળવા જેવું -ક વિવ(૨) ૫૦ લિં] ફેરફાર– કાંતિ પરિહાસ ૫૦ કિં.] મશ્કરી કરનાર (૩) ગોળ ફરનાર કે ફેરવનાર. પરિંદુ ન જુએ પરં] પક્ષી -ન નસિં] જાઓ પરિવર્ત. –તી પરી સ્ત્રી [.] પાંખવાળી દેવતાઈ સુંદરી. વિ[i.]બદલાતું. - .પરિવત કથા સ્ત્રી પરીઓ જેમાં આવતી પરિવાર પું[] કુટુંબકબીલો
હેય એવી–અદ્ભુત કથી પરિવાહ ૫૦ લિં] છલકાઈને જવું તે (૨) પરીક્ષા પુત્ર ]િ પરીક્ષા કરનાર. –ણે
ન [.] પરીક્ષા , વધારાનું પાણી બહાર નીકળવાનો માર્ગ પરિવૃત વિ૦ કિં. વીંટાયેલું
પરીક્ષા સ્ત્રી [.] તપાસ; સેટી. ૦થી પરિવૃત્ત વિ૦ [] મેળ ફરેલું (૨) પાછું
j+ પરીક્ષામાં બેસનાર.-ક્ષિત
વિ. [i] પારખેલું; તપાસેલું (૨) પું ફરેલું (૩) ચારે બાજુથી વીંટળાયેલું.
અભિમન્યુને પુત્ર -ત્તિ સ્ત્રી લિં] ગેળ ફરવું તે (૨)
પરીખ ! [. પરીક્ષ ઉપરથી જુઓ પારેખ પાછા ફરવું તે (૩) વીંટળાઈ વળવું તે
પરીવાર [] પરિવાર પરિવેશ(૧) ૫૦ [.]તેજનું ડાળું હેલે
પરીવાહ ૫૦ લિં] જુઓ પરિવાહ પરિઝન ન. સિંઢાંકણ; આચ્છાદન
પરીષહ !ા . પરં] ટાઢ, તડકો, ભૂખ, પરિવેષ્ટિત વિલંડવીંટળાયેલું(૨)ઢંકાયેલું
તરસ વગેરે બાવીસ વિપત્તિઓમાંની પરિજિત વિ૦ [.] પરિત્રજ્યા લીધી
પ્રત્યેક કે તે સહેવી તે જૈિન) હોય તેવું
પરુ ન [સરવે નં. qય પાચ પરિવજ્યા સ્ત્રી. લિ. સંન્યાસ
પરુષ વિ૦ [ā] કઠેર. છતા સ્ત્રી પરિવ્રાજક લિ.] સંન્યાસી
પર્વ વિ૦ કિં. પર) અળગું [૫] (૨) અ. પરિવજિક સ્ત્રી લિં] સંન્યાસિની
દૂર અલગ પરિશિષ્ટ નહિં, પુરવણી (ગ્રંથ કે લેખની); પરું નવ શહેર બહાર વસવાટ; ઉપનગર
એ પેન્ડિકસ' (૨) વિ. બાકી રહેલું પરણાગત સ્ત્રીજુઓ પરૂણ મહેમાનગીરી પરિશીલન નહિં.અનુશીલન દીધું સેવન પણે ૫૦ સિં.વધુળ મહેમાન; અતિથિ પરિશુદ્ધ વિ. [.) પૂર્ણપણે શુદ્ધ પરે અને સિં. ઘર પગે; પિલે ઠેકાણે (૨) પરિશેષ વિ. સં.) બાકી રહેલું; અવશિષ્ટ પર; ઉપર જુએ “પરહેજમાં પરિશ્રમ ૫૦ લિ.] મહેનત
પરેજ (ર) વિ૦ (૨) સ્ત્રી, -જી સ્ત્રી, પરિષદ સ્ત્રી, સિં] સભા
પરેડ સ્ત્રી. [૬] કવાયત પરિષહ ૫૦ [i] જુઓ પરીષહ પરેશ ૫૦ [૩] પરમેશ્વર પરિષ્કાર ! સિં. અલંકાર; શણગાર પરેશાન વિ૦ [૧] હેરાન (૨) વ્યાકુલ
(૨) સંસ્કાર સિંપૂર્ણતા ઉદ્વિગ્ન (૩) ધૂર્ત, ખંધું ચતુર. -ની સ્ત્રી, પરિસમાસ વિ. સં. સંપૂર્ણ.-તિ સ્ત્રી મુસીબત હેરાનગત (ર) વ્યાકુલતા; ઉદ્વેગ પરિસીમા સ્ત્રી [.] હદ
પક્ષ વિ. [.] અપ્રત્યક્ષ, ગેરહાજર પરિસ્તાન ન [.] પરીઓને મુલક (૨) પરોઢ () ; ન [ઉં. પરંતુ પ્રા. પs)
સુંદર સ્ત્રી-પુરુષની જમાવટ [લા] પ્રભાત; સવાર. --દિયું ન મળસકે પરિસ્થિતિ સ્ત્રી [i.] આજુબાજુની પણાગત સ્ત્રી જુઓ પરૂણાગત સ્થિતિ-સંજોગ
પરાણું સ્ત્રી[જુઓ પાણી આપવાળી પરિહરવું સક્રિ [ઉં. પરિણ્ય છોડવું જવું . નાની લાકડી. - jમેટી પરણી
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરોણો
૪૩૦
ડ, , ,
; 1
ટS
'
.
પલાળવું પરાણે પૃ. [જુ પરૂણો] મહેમાન , પલ ન૦ . ચાર તોલા જેટલું માપ (૨) પપકાર ૫૦ કિં. પારકાનું ભલું કરવું સ્ત્રી પળ; ક્ષણ વાર
તે. -રિતા સ્ત્રી, પરોપકાર કરવાને પલક સ્ત્રી [૪. પળ; ક્ષણ
ગુણ. -રી વિ. [ā] પરોપકાર કરનારું પલક સ્ત્રી [1] આંખના પલકારે.. વું પાપજીવી વિ. [૬] બીજાને આધારે કિટ મચાવું ને ઊઘડવું (૨) આંખ જીવનારું
પલકવાની જેમ ગતિ હેવી કે થવી (૩) પાવવું સ૦ કિ[4. વ્ર + વે] પ્રેવું ઝબૂકવું; રહી રહીને પ્રકાશવું. -કારે,
વેહવાળી વસ્તુને દોરા ઉપર ચડાવવી કે - પુ. આંખનું પલકવું તે(૨) ઝબકારે તેમાં દર ઘાલવો (૨)જોડવું લગાડવુંલા.] . (૩) અણસારે; ઇશારે ટિકડી પર્જન્ય ૫૦ કિં. વરસાદ [[ઉં. ઝુંપડી પલટણ(ન)સ્ત્રી. ઍક વો. લશ્કરની પણ ન. લિં] પાંદડું. કુટિ (દી, સ્ત્રી પલટવું સક્રિમિ. પટ્ટ બદલવું પનશીન વિ. [૪] પડદામાં રહેનાર પલટાપલટી સ્ત્રી ફેરફાર; ઊથલપાથલ પયત ૧૦ કિં. મુસાફરી
પલટાવવું સક્રિક, પલટાવું અકિ. પર્યવસાન ન [i] અંત. ચિની વિ. “પલટવું નું પ્રેરક અને કર્મણિ
સ્ત્રી,ચી વિ. [૪] અંતિમ સંતવાળું પલટી સ્ત્રી, - ૫૦ જુઓ પલટવું પર્યક પુત્ર લિં] પલંગ
- ફેરબદલી (૨) ઊથલે પયત ૫૦ [.] ગરદમ ફરતી હદ; પલવટ સ્ટ્રીટ લિ. પ્રવ) કેડ બાંધવી તે કે
(૨) અંત; છેવટ (૩) અ સુધી; લગી - તેનું કપડું (જેવું ભિલો બાંધે છે) (૨) પર્યાપ્ત વિ. [i] પૂરતું (૨) સંપૂર્ણ (૩) પાલવ કે નીચે લટકતે છેડે; તેને કેડે પ્રચુર; પુષ્કળ (૪) સમર્થ (૫) મર્યાદિત. કે છાતીએ તાણી બાંધવો તે -સિ સ્ત્રી લિં] પર્યાપ્તપણું
પલળવું અક્રિટ જુઓ પલાળવું ભીનું પર્યાય ૫૦ લિં] સમાનાર્થી શબ્દ (૨) રીત; થવું(૨)પોચું થવું પીગળવું (મન) લિ.] રસ્તો (૩) યુક્તિ; બહાનું (૪) પ્રકાર (૫) પલંગ પુડિં.ઘર્થવ પ્રા. ]િ મોટો ખાટલે. ક્રમ; અનુક્રમ (૬) પદાર્થને ગુણ કે ધમ ડી સ્ત્રી, નાને પલંગ; લણી. પશ અથવા તજજન્ય પરિણામ
નવ પથારી ઉપર પાથરવાને ઓછાડ પર્યાલોચન ન9, -ના સ્ત્રી [io] સંપૂર્ણ પલા(બુ) ન આંકને પાડાને પ્રશ્ન આલેચન, સમીક્ષા
પલા ન૦ લિ. પર્યા; પ્રા. પટ્ટાન; સર૦ પર્યાપાસના સ્ત્રો લિં.] સેવા
Fારાન] ઘોડાની પીઠ ઉપર નાખવાનો પર્યુષણ ન૦ કિં.] જુઓ પજુસણ સામાન (૨) સવારી..વું અક્રિ સવારી પર્યોધક ૫ [] પર્યેષણા કરનાર;શોધક. કરવી(ર) ઘોડાની પીઠ ઉપર સામાન કસ -ણ ન૦, શું સ્ત્રી ઉં.] અનવેષણ પલાયન ન. [સં.] નાસી જવું તે આલોચના; તત્વચિંતન
પલાયિત વિ. [f. નાડેલું; દોડી ગયેલું પર્વ ન૦ લિં] ગ્રંથને ભાગ (૨) આઠમ, પલાવ ! [1] ભાતમાં દાળ ને માંસ
ચૌદશ, પૂનમ અને અમાસ એમાંની કેઈ નાખી બનાવેલી એક વાની પણ તિથિ (૩) પવિત્ર દિવસ (૪) તહેવાર પલાશ પું[i] ખાખરે (૫) સાંઠાને એક ગાંઠાથી બીજા ગાંઠા પલાળવું સત્ર ક્રિટ સિર પ્રા. પવિત્ર
સુધીને ભાગ,૦ણું સ્ત્રીન્G.]પવિત્ર દિવસ (ઉં. પવિત)] ભીંજવવું (૨) મન પર પર્વત ૫૦ [] પહાડ
અસર પહોંચાડવી (૨). વતું કરવા દાઢી પહેજ(-) [૬] જુઓ “પરહેજ'માં , પલાળવી (૪) કોઈ કામ શરૂ કરવું
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________
પલાળયું
૪૩૧
પસરવું પલાળિયું ન નાહતી વખતે પલાળવા (૨) એક ઊંચું નળાકાર વાસણ-લું બદલાતું પંચિયું
નવે પાણી પીવા માટેનું નાનું વાસણ; પલાડી સ્ત્રી [ કા. વર્જીરિય(. પતિ)] જામ(૨) એક મોટું નળાકાર વાસણ (૩)
પગ અમુક ઢબે વાળીને ચપટ બેસવાની અનાજ માપવાની નાની પાલી
એક રીત. - ૫૦ મટી પલાંઠી પવિત્ર વિ. સં. શુદ્ધ પાવન. છતા સ્ત્રી પલિત વિ. સં.] પળિયાંવાળું
પવિત્રાં અગિયારશ(-સ) સ્ત્રી [પવિવું પલીત પું; ન [. q] ભૂતપ્રેત + અગિયારશ) શ્રાવણ વદ અગિયારશ પલીતા પં[; પ્રા. રિસ (સં. પ્રવિ)] પવિત્રી સ્ત્રીલિ. gવ = વીંટી] દર્ભની
જામગરી. [ચાંપ = ઉશ્કેરવું [લા.]] વાંટી (૨) પવિત્ર શબ્દો પાડેલી કે ભરેલી પલેટ પુસ્ત્રી[, ટ](સીવવાના સંચાથી) રેશમી પટ્ટી
કપડાની પટ્ટી વાળી સાંધવી તે પવિત્રુ ન [ઉં. પવિત્ર ઉપરથી] ઠાકોરજીને પોટ સ્ત્રીને પલોટવું' પરથી અનુભવ; ધરાવેલી રેશમની માળા કેળવણી; તાલીમ. ૦વું સકિ. બ્રિા. પયે પું. પાયે હીજડે પોટ્ટ=પ્રવૃત્તિ કરવી] કામકાજમાં જેડી પશમ સ્ત્રી [૪. પરમ રુવાંટી; વાળ (૨) પાવરધું કરવું (૨) કેળવી સવારી લાયક હિમાલયમાં થતા એક જાતના બકરાના
કરવું (૩) ચંપી કરવી; દબાવવું ' વાળ (જેને ગરમ કાપડ બને છે). -મી પલવ પં; ન [i] કૂંપળ (૨) પાંદડું [1] પશમનું; પશમવાળું. -મીનો પુત્ર (૩) પાલવ; છે. ચાહી વિઉપર- [iu] પશમનું બનેલું કાપડ ચેટિયું; ઊંડું નહિ તેવું (જ્ઞાન). -વિત પશુ ન હિં. જાનવરચોપગું પ્રાણી.તા વિ. સં. નવા પાનના ફાલથી લેર સ્ત્રી.. ધર્મ નહિં. પશુને છાજે એવો થઈ રહેલું. –વી સ્ત્રી [i] ચલનવલનથી હન - અમાનવ ધર્મ. ૦૫તાકા(સ્ત્ર)
કરેલા ઇશારા. ઉદા કરપલ્લવીનેત્રપલ્લવી ન શંકરનું એક દિવ્ય અસ્ત્ર; પાશુપત. પલ્લી સ્ત્રી વુિં. નાનું ગામડું
૦૫તિ મું. સિં. મહાદેવ, યજ્ઞ પું પહલી સ્ત્રી માંડવી; ગરબાની કેડિયાં [4] પશુ વડે કરાતો યજ્ઞ. વૃત્તિ સ્ત્રી - મૂકવાની દીવી ,
પશુતા; પારાવતા પલ્લું ન૦ [1] ત્રાજવાનું એક છાબડું પશ્ચાત્ અ [ā] પછી. -ત્તાપ હિં.] પલું નવ વરતરફથી કન્યાને અપાતું સ્ત્રીધન પસ્તાવો -ભૂમિ સ્ત્રી ચિત્રની પાછળની પવન પુર્ણ ] વાવહેતો વાયુ(૨)[લા તર; ભૂમિકા, જે તેને ઉઠાવ, છટા વગેરે અપે મિજાજ (૩) શેખને શિરસ્તો- ફેશન.
છે; બેકગ્રાઉન્ડ ૦ચક્કી સ્ત્રી પવનથી ચાલતું ચકવાળું પશ્ચિમ વિ૦ લિં] આથમણું (૨) પાછળનું ચં. ૦પાવડી સ્ત્રી જેથી આકાશમાં પાછલું (૩) સ્ત્રી આથમણી દિશા (૪) ઊડી શકાય એવી જાદુઈ પાવડી. વેગી યુરોપ, અમેરિકા વગેરે પશ્ચિમને પ્રદેશ. વિ. પવન જેટલા અતિ વેગવાળું. સુત [પશ્ચિમમાં સૂર્ય ઊગકદી પણ ન ૫૦ કિં. હનુમાન (૨) ભીમ
બને તેવું બનવું]. બુદ્ધિ વિ. પાછળથી પવાડે મ. પવા||વીરનું પ્રશસ્તિ-કાવ્ય જેને ઉકેલ સૂઝે છે તેવું -મી વિ. પશ્ચિમનું પવાત, પવાયત સ્ત્રી [પાવું ઉપરથી) પર સ્ત્રી એ નામની સરહદ પ્રાંતથી
સૂતર અને કાપડને પાવામાં આવતી કાજી અફઘાનિસ્તાન સુધી ચાલતી એક ભાષા (૨) ખેતર વગેરેમાં પાણી પાવું તે પસરવું અકિ(પ્રા. ઉત્તર (ઉં. +૩)] પવાલી સ્ત્રી બ્રુિઓ પ્યાલી] નાનું ચાલું પ્રસરવું; ફેલાવું *
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________
પસલી
પસલી સ્ત્રી॰ [ત્રા. પંમરૂ (સં. પ્રસૂતિ) પાશ] (૨) એક આચમનનું જળ રહે એવા હાથના પહાંચાના આકાર (૩) ભાઈની બહેનને ભેટ પસવાર૩' સક્રિ॰ ૫ પાળવું સદ્ગુ વ॰ [ા.] ગમતું (ર) ચૂંટી કાઢેલું; સ્વીકારેલું. ૰ગી સ્ત્રી॰ પસંદ કરવુંતે;રુચિ પસાયતુ ન॰ [ન્ના, પ્રમાય (સં. પ્રજ્ઞા)] બક્ષિસ તરીકેની જમીન પસાર વિ॰ [ì.] (બહુધા વિધેય વિ તરીકે વપરાય છે.) વટાવેલું;આરપાર ગયેલું (ર) (સેાટીમાં) પાર ઊતરેલુ પસાર પું॰ [ત્રા. પસાર (સં. પ્રસાર)] પ્રસાર; ફેલાવે; પ્રચાર (૨) પ્રવેરા; પેસારા. ૩ સક્રિ॰ [ä. પ્રસારવ્યૂ; પ્રા. પસાર]ફેલાવવું (૨) લંબાવવું. –રે પું॰ સાર; ફેલાવ પર્સિયારી' ન જુએ ખિચારું પસીના પું॰ જુએ પરસેવે પસ્તાનું ન॰ [ä. પ્રયાન] બહારગામ જવા ઊપડવું તે (૨) મુહૂ સાચવવા પેાતાને ઘેરથી નીકળી બીજાને ધે૨ વાસ કરવાતે પસ્તાવું અ॰ ક્રિ॰ પસ્તાવા કરવા. વા
પું [ સં. પશ્ચાત્તાપ ] ભૂલ કે દોષને માટે પાછળથી થતા ખેદ; પશ્ચાત્તાપ [પ્રહાર પસ્તાળ સ્રી॰ ઉપરાઉપરી ક; વાણીના પસ્તી સ્ક્રી॰ નકામા – રદ્દી કાગળ પરંતુ' ન॰ [ન્નુએ પત્તું] એક સૂકા મેવે; પિત્તું
-
૪૩૨
પહાડ પં॰ ડુંગર; પ ત. –ડી વિ॰ પહાડનું (૨) કદાવર; મજબૂત [લા.] (૩) સ્રી॰ નાના પહાડ (૪) પહાડાની હાર પહાણ પું [ત્રા. પન્દ્ાળ(નં. વાવાળ)] પથ્થર પહાણી ન॰ [ત્રા. પેહ, ( સં. પ્રેક્ષ ) પરથી તપાસણી, ૦૫ત્રકે ન૦ [F.] જેમાં ખેતર, તેમાંનાં ઝાડ અને પાકની નોંધ લેવાય છે તે તલાટીનું પત્રક પહાણા યું જુએ પહાણ પહેરા સ્ત્રી પહેરવાની રીત પહેરણ (૫) ન૦ કુડતું; ખદન
પહોંચેલું
પહેરવું (પ્) સક્રિ॰ [ સં. રિયા; પ્રા. હિન્દુ] શરીર ઉપર ધારણ કરવું પહેરવેશ પું [પહેરવુંવેશ]કપમાં પહેરવાની રીત(ર) પાશાક પહેરામણી સ્ત્રી॰ [ત્રા. વરિાવળ] કન્યાના બાપ તરફથી વરને તથા તેનાં સગાંને અપાતી બક્ષિસ પહેરાવવું સક્રિ પહેરવું'નું પ્રેરક (ર) યુક્તિપૂર્વક ખીન્તને વળગાડવું – વેચવું પહેરેગીર (૫)પું૰પહે। ભરનાર; ચાકીદાર પહેરા (પુ)પું॰ [ા. પરહે; સં. હરિ, પ્રા.
પારિય=પહેરેગીર] તપાસ; જાપતા; ચાકી (૨) સંભાળ; હવાલા પહેલ (હ) સ્ત્રી હૈં. પહિ∞ = પહેલ -
આગેવાની કરવી) પ્રારભ; આગેવાની પહેલ (પહે) [ા. પહ૩] પાસેા, દાર વિ॰
પાસાદાર
પહેલવહેલુ' (પ્ર્હ; ૧) વિ॰ પહેલી જ વારનું; સૌથી પ્રથમ(૨)અ॰ શરૂઆતમાં જ; સૌથી અગાઉ
પહેલવાન પું॰ [ા. પહવાન ] મલ્લ;
કુસ્તીબાજ (ર) બહાદુર; શૂરવીર પહેલવારકું (હું) વિ॰ પહેલી વારનું પહેલવી સ્ત્રી[ા. પ[1]ઇરાનની પ્રાચીન [(ગાય ભેંસ ઇ) પહેલ વેતરી (પ્ હું) વિસ્રી॰પહેલા વેતરની પહેલાં (૫ હું) અ॰અગાઉ; પૂર્વે –ધુ વિ
ભાષા
પ્રથમ (૨) પહેલા દરજ્જાનું; મુખ્ય (૩) અ॰ સૌથી આગળ
પહેાચ (હો) સ્ત્રી પહોંચવું તે (ર) પાવતી; રસીદ (૩) [લા.] સમજશક્તિ; અક્કલ (૪) શક્તિ; સામર્થ્ય પહોચવું (હુ)અફ્રિકા. પ ુ] (ધારેલે ઠેકાણે) જવું; પૂગલું(ર)(માકલેલી વસ્તુનું) મળવું(૩) ટકવું; જારી રહેવુ (૪) સક્રિ૦ (સરખામણીમાં કે સ્પર્ધામાં) ખરાબર થવું પહાચાડવું(પહા)સકિ॰ ‘પહાચવું’નું પ્રેરક પહાચેલુ (ૉવિ [‘પહોચવુ’” ઉપરથી] ન છેતરાય તેવું; પક્કુ [લા.]
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચવ
પહાતવું
૪૩૩ પહાતવું (પહોં) અવક્રિો + પહોંચવું પ] પંકિલ વિ. [.] કાદવવાળું પહોર (પહો) પુર્ણાઓ પ્રહર)ત્રણ કલાક પંક્તિ સી. [ä.] લીટી (૨) હાર; પંગત. પહોળું (પહો) વિ. [પ્ર. પુદુંગ (સં. પાવન વિન્ડં.] નાતને પવિત્ર કરે તેવું - યુ)] ચેડુંનાદાર(૨)ખૂલતું મોકળું પવિત્ર આચારવાળું. ભેદ પું, જમવા
(૩) બીડેલું બંધ નહિ તેવું; ખુલ્લું (૪) છૂટું; એક પંગતે-અડીને ન બેસાચ તે ભેદ
પથરાયેલું (જેમ કે દાણા પહોળા કરવા) પંખ સ્ત્રી [પ્ર. (.પક્ષ) પાંખ [૫]. ૦ણી પહોંચ, વવું, -ચ પહો) જુઓ સ્ત્રી- [જુઓ પંખી માદા પક્ષી,પક્ષિણ. પહેચ, વું, -ચાડવું
–ખા સ્ત્રી પાંખ પહોંચી (પહોંટ) સ્ત્રી પહોંચાનું એક ઘરેણું પંખાળી સ્ત્રીડાંગરની ત્રણ પાંખોવાળ પહોચેલું (પહો) જુએ પહોચેલું
એક જાત [દડે એવું લા.] પહોચે પહો૦) ૦ હાથનું કાંડું
પંખાળે વિ. પાંખવાળું (૨) ઝડપથી પળ સ્ત્રી [. પ ઘડીને સાઠ ભાગ પંખિણી સ્ત્રી માદા પક્ષી; પક્ષિણ ૨૪ સેકંડ (૨) ક્ષણ
પંખી-ખેરું)ન[.ia(ઉં.ક્ષિા)પક્ષી પળવું અક્રિ.=આસક્ત લંપટ] પંખો ! [an. વલય (ઉં. પક્ષા)] વીંજણે
ખાવાની લાલચથી માં પાણી છૂટવું(૨) (૨) મોટર ઈવના પડા ઉપરનું ઢાંકણ
ખાવાની આશાએ આવવું – પેધવું કે પંગત સ્ત્રી સં. પંધિત ઉપરથીઘાલજમવા પળકે પુંપલકે ચમકારે
બેઠેલાની હાર (૨) એકસાથે જમવા પળવું અક્રિટ લિ, પ્રા. [૪] જવું
બેઠેલો આખો સમૂહ (૩) જમણવારમાં પળવું સક્રિય પાળવું” ઉપરથી બરદાસ તે સમૂહ એક પછી એક બેસે તે ક્રમ
થવી; પોષણ થવું (૨) અનુકૂળ આવવું (૩) પંગુ(લ) વિ૦ [૧] પાંગળું ભગવટે તાબામાં હવે (જમીન ઇને) પંચ વિ. સિં] પાંચ (૨)નકઈ વાતને (૪) સકિ. (વચન) પાળવું
તોડ લાવવા માટે નિમાયેલા પાંચ કે પnશી(–સી) સ્ત્રી.પાસુસેવા-પૂજા; તેથી વધારે માણસ લવાદ (૩) ૫૦
ભક્તિ) ખુશામત; મન મેળવવાની મહેનત તેમાંનો એક. ૦૭ ન. [૪] પાંચનો પળાવવું સક્રિટ “પાળવું” “પળવું'નું પ્રેરક સમુદાય (૨) ધનિષ્ઠાના ઉત્તરાર્ધથી પળાવું અકિ. “પળવું, “પાળવું કર્મણિ રેવતીના અંત લગી આવતાં પાંચ પળિયું ન [૬. અંત, પ્રા. પૂમિ ળ નક્ષત્ર. [બેસવું = અડચણ આવવી
થયેલો વાળ. પિળિયાં આવવાં = વાળ લા]]. કલ્યાણ વિ. ચાર પગ અને ધળા થવા; ઘડપણ આવવું]
કપાળ એ પાંચ ધોળાં હોય એવું શુભ પળિયેલ વિ. પળિયાવાળું
ચિહનવાળું (ઢેરમાટે). કેશ મુંબ૦૧૦ પળી સ્ત્રી, કિં. =પ્રવાહીનું એક માપ; શરીરના પાંચ ભાગના વાળ(માથું, ઉપલે
પ્રા. પઝિમ) કુલ્લા કે બરણીમાંથી ઘી-તેલ ઓઠ, બે બગલ અનેગુલેન્દ્રિય). શી કાઢવાનું એક લોઢાનું સાધન. -ળે ! સ્ત્રી. પંચાયt] મોટા તીર્થની આસ
મેટી પળી ' [ઉપાધિ; ચિંતા પાસની પાંચ કેશની જમીન. ૦દ્યાસ પળે જણ સ્ત્રી [ક] બરદાસ; ઊઠવેઠ (૨) પું પચે પ્રત્યક્ષ જોઈ તપાસીને પેલે પળાટવું સક્રિટ જુઓ પલોટવું
પિતાને ક્યાસ (૨) તે રીતે કરાતી તેની પંક ૫૦ કિં.] કાદવ. જ નહિં .) કમળ જાહેર તપાસ. ગવ્ય ન [૪ગાચનું પંફાવું અ૦ કિં. લિં વંતિકીતિ પ્રખ્યાત દૂધ, દહીં, ઘી, મૂત્ર અને છાણ. ૦૮ થવું; વખણાવું
ન [i] મૃત્યુ (શરીરનાં પાંચ મહાભૂત
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચનામું
૪૩૪
પંજરીપાક © થઈ જવાં તે). નામું નવ પંચ પંચાણુ (મું) વિ. [પ્રા. પંચાડર્ (સં. સમક્ષ કરેલી તપાસણની નોંધ. ૫ાત્ર [qઝનવત) ૯૫ નસં.)(સંધ્યા વગેરેમાં વપરાતું) પ્યાલું. પંચાત સ્ત્રો [. પંચાયત તકરારને
પ્રાણ ૫૦ બ વ[] પ્રાણ, અપાન, નિવેડે લાવવા નમેલી પાંચ કે વધુ વ્યાન,ઉદાન અને સમાન એ શરીરના પાંચ માણસોની મંડળી (૨) તેણે કરેલી તપાસ પાણો.બાણ પુલિંકામદેવ(અરવિંદ, (૩) તેણે આપેલ ફેંસલનિકાલ (૪) બશેક, નવમાલિકા, આંબાભેર અને [લા.] ઊહાપોહ; ભાંજગડ (૫) ગૂંચવાડે નીલેલએ પાંચ પુષ્પ જેનાં બાણ છે તે). મુશ્કેલી. નામું નવ પંચાતે કરેલા ઠરાવ oભદ્ર ૫૦ સિં] કાળજું, મો, પીઠ, પડખું કે ફેંસલાને લેખ (૨) પંચાત કરવાની અને કેડ આગળ ભમરે હોય તે ઘોડે. સત્તા આપના લેખ. -તિયું વિ. પંચા
ભાગ ૫ર રસાઈ માટે કાઢેલા સીધા- તવાળું ગૂંચવણવાળું (કામ કે વસ્તુ) માંથી બ્રાહ્મણને આપવા કાઢેલો ભાગ (૨) પાંચ જણે-પંચાતે મળીને કરવા જેવું (લોટ,ચેખા, દાળ, ઘી અને મીઠું).ભૂત (૩) પંચાતર (માણસ) ન બ૦ વ૦ કિં. આકાશ, વાયુ, અગ્નિ, પંચાનન ૫૦ કિં. શિવ (૨) સિંહ પાણું અને પૃથ્વી એ પાંચ મહાભૂત. પંચામૃત ન[.દૂધ, દહીં, ઘી, મધ અને ૦૫ વિ૦ કિં.] પાંચમું (૨) પાંચમી- ખાંડનું મિશ્રણ અથવા એને દેવને પ્રસાદ નિષાદ વગેરે જંગલી લે કોની જાતનું પંચાયત સ્ત્રી (ઉં. વંચાયત પંચાયત વર્ણનું ગણાતું (૩) પુંઠ સ્વરસપ્તકમાને કરનારી મંડળી (૨) કેમનું કારોબારી પાંચમો ૫ સ્વર (૪) પંચમ વણને મંડળ (૩) પંચાત; ભાંજગડ માણસ (૫) એક રાગ. મહાયજ્ઞ પુત્ર પંચાયતના નવ [.] ઉપાસ્ય પાંચ દેવની બ૦ વ૦ [] પાંચ મુખ્ય યજ્ઞો (દેવયજ્ઞ, મૂર્તિઓને સમૂહ (૨) ગણપતિ, દેવી, પિતૃયજ્ઞ, ભૂતયજ્ઞ, બ્રહ્મય, નૃયજ્ઞ),૦મી સૂર્ય, વિષ્ણુ અને શિવ એ પાંચને સમૂહ વિ.સ્ત્રી (૨)સ્ત્રીલિં] પાંચમ(૩) પાંચમી પંચાલ ૫૦ જુઓ પંચાળ' વિભક્તિ, ૦૨ઉ વિ. પરચૂરણ (વેચાણ) પંચાવન વિ. બ્રિા.પંચાયત્ર (ઉં.વંઢપંચારાત)] (૨) ચાર પાંચ જાતના મિશ્રણવાળું. “પપ
[તિ)] ૧૮૫ રાશિ સ્ત્રી બેવડી ત્રિરાશિ. વતી સ્ત્રી, પચાશી(સી) વિ. [પ્ર. પંડ્યાઃ (.પંડ્યા[. ગોદાવરીને કિનારે આવેલું એક સ્થાન પંચાળ પં. સિં. પરંવા= પાંચ પ્રકારના (૨) પીપળે, બીલી, વડ, આંબલી અને કારીગરોનું પંચ] લુહાર અશોક એ પાંચ ઝાડને સમૂહ (૩) જ્યાં પંચાંગ વિ[૪. પાંચ અંગવાળું (૨) પાંચ રસ્તા મળતા હોય એવું મોટુંચલું. ના ટીપા કેલેન્ડર વાયકા સ્ત્રી લોકવાયકા. શર ૫૦ પંચિયું ન ટૂંકું ધોતિયું હિં. કામદેવ (જુઓ પંચબાણ) –ચાગ્નિ પંચી સ્ત્રી, નાકે પહેરવાની જડ-ચૂનીપં. બવ વવ ગાહે પત્ય, આહવનીય, કાટા(જેમાં પાંચ રંગનાં રત્ન જડ્યાંહેય) દક્ષિણ, સભ્ય અને આવસથ્ય એ પાંચ પંચીકરણ ન. [i.] સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ અગ્નિ (૨) ચાર બાજુ ચાર ધૂણીને અને માટે પંચમહાભૂતનું વિશિષ્ટ મિશ્રણ પાંચમે માથે સૂર્યને તાપ
(૨) એ દ્વારા સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિની હકીકત પંચારી સ્ત્રી, સૂઠ, ખસખસ, અજમો, પતેરવિગ્રા.પંરર(ઉં.વંતતિ)]"૭૫ કપરું અને સવા એના ભૂકામાં ખાંડ પંજર ન [; i.પાંજરું મિાર[લા.] મેળવીને કરેલું મિશ્રણ
પંજરી સ્ત્રી, જુઓ પંચાછરી, પાક ૫૦
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંજાબી
૪૩૫
પાકશાળા પંજાબી વિ. [1] પંજાબને લગતું કે પંપ પું[.] પાણી ખેંચવાનું યંત્ર-ડંકી પંજાબનું (૨) પુંઠ પંજાબને વતની (૩) કે તેની ગોઠવણવાળી જગા (ફો ઇ.) સ્ત્રીપંજાબી બલી-ભાષા (પંજાબના (૨) હવા ભરવાનું સાધન (સાઇકલ વતની જેવું) કદાવર લિ.]
વગેરેમાં) (૩) મોટરમાં પેટ્રોલ ભરવાનું પંજેટલું સક્રિ (પંજટીથી) એકઠું કરવું યંત્ર કેતે વડે પેટ્રોલ ભરી આપવાની જગા પંજેટી સ્ત્રી નિં. પંર્તા] ખેતીનું એક પંપાળવું સકિ[સં. પા] વહાલથી હાથ એજરખંપાળી
ફેરવવો (૨) [લા.] ખટાં લાડ લડાવવા પ )પાંચ આંગળાં અને હથેળીથી (૩) ખૂબ કાળજીથી સંભાળ્યા કરવું બનેલો અવયવ (૨) પશુને નહેરવાળે પંપો પુ. ઈંટને કડકે અવયવ (૩) પાંચના આંકવાળું પત્ત પા વિ૦ [પ્ર. પાય (ઉં, પા) ચોથા ભાગનું કે પાસ [ જાત (૩) પિંડ ' પા સ્ત્રી નિં. પાર્થ પ્રો. પા] બાજુ પંડ કું. [૩. ઉપર શરીર (૨) પોતાની પાઈ સ્ત્રી [પા” ઉપરથી] તાબાને એક પંડ કું. લિ. પાંડુ; પ્રા. પં પાંડુરંગ. સિક્કો, પિતાને ત્રીજો ભાગ
જોગિયું, જોગી વિ. પાંડુરંગવાળું પાઉડર પું; ન [૬] ભૂકે; ચૂર્ણ (૨) પંડિત લિં] શાસ્ત્રમાં નિષ્ણાત પુરુષ દંતમંજન (3) ચામડી પર લગાવવાને (૨)વિદ્વાન સાક્ષરતા સ્ત્રી. વિદુષી સુગંધીદાર ભૂકે
સ્ત્રી.તાઈ સ્ત્રી વિદ્વત્તા; સાક્ષરતા પાઉડ ૫૦ [{.એ નામને સેનાને પડ ! [] પડ; પાંડુરોગ
અંગ્રેજીસિક્કો(૨)એક અંગ્રેજી તોલ રતલ પડે અ હિં, પિંડ ઉપરથી જતે; પિત પાક વિ. [] પવિત્ર (૨) પ્રમાણિક પડે ૫૦ (તીથને) પંડ્યો; ગોર
પાક ૫૦ લિં] પરિપકવતા (૨) નીપજ પંડિ ન [લ. પટ] એક શાક (૩) ખેતીની નીપજ (૪) દૂધ, ધી, પંડચા પુલ. વંહિત) (માનાર્થ ક) પંડ્યો; ચાસણી વગેરેમાં રાંધી-પકવી બનાવ
ગોર (૨) એક અટક. ડચો પુત્ર વામાં આવેલ ખાવાને પદાર્થ (૫) ગામઠી નિશાળને બ્રાહ્મણ મહેતાજી (૨) પાકવું તે (ગૂમડું) (૬) રસોઈ; પકવવું તે ગેરફ પુરોહિત (મિનિસ્ટર પાક્ટ વિ. પાકું (૨) પુખ્ત પંતપ્રધાન પુત્ર મુખ્ય પ્રધાન “ચીફ પાકશું વિ. પાકી ઊઠે એવું પંતિયાળ વિ. [પતી = ભાગ ઉપરથી). પાકિદામન વિ. [1] પવિત્ર; શીલવાન ઘણ જણનું સહિયારું (૨) નટ સહિયારે પાકવું અક્રિ૦ કિં. વાવ ઉપરથી પરિપકવ વેપાર કે વહીવટી
થવું (અનાજ ફળ) (૨) ઉત્પન્ન થવું; પંતૂછ પં. મિ. પંતો; પંતો માત્ર છોકરાં નીપજવું (બાજરી કેટલી પાકી) (૩)
ભણાવી જાણનાર; મહેતાજી (૨) વેદિયે. (શરીરમાં) અંદર પ પેદા થવું (૪). માણસ [લા.
ધોળું થઈ જવું (વાળનું) (૫) [લા. પંથ પુ. જિાઓ પથ] માગ (૨) ધર્મને નીવડવું (છોકરે સારો પાક્યો) (૬)
સંપ્રદાય. ૦૭ પૃ૦ મુસાફર (૨) દૂત; કાસદ પાકી ગયું હોય તેમ (શરીર કે તેનું કોઈ પંવર પહેલી વાર પરણતો વર અંગ) દુખવું (૭) ઠરાવેલે વખત આવે; પંથી ૫૦ [પથ ઉપરથી મુસાફર (૨) મુદત થવી (ડી) (૮), (સગડીનું) વિપંથનું કે તેને લગતું (પ્રાય) સમાસમાં. ઘરમાં જવું (૯) લાભ થે રંધાવું ફળવું; (જેમ કે, નાનકપંથી)
મળવું એમાં તારું શું પાકયું?) પંદર વિ૦ [ત્રા. પન્નર (ઉં. વંચવાન) ૧૫” પાકશાલા કિં.] -ળા સ્ત્રી રહું
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાકશાસ્ત્ર ૪૩૬
પાટ પાકશાસ્ત્ર નવ રસોઈનું શાસ્ત્ર
ડી સ્ત્રી માથાને એક પહેરવેશ (૨) પામાઈ શ્રી [પાકું” ઉપરથી પક્કાઈ [લા. સારા કામ બદલ અપાતી ભેટ પાડી ત્રીકામધંધો બંધ રાખલતે હડતાળ સરપાવ કે ચાંલ્લો (ક) મકાન ભાડે લેવા પાકીટ ન [છું. પર] પિસા રાખવાની માટે અગાઉ ખાનગી આપવી પડતી ઉચક
ખીસામાં મુકાય તેવી એક બનાવટ રકમ (૪) લાંચ. ડીપને ! પાઘડીના (૨)અનેક જાતની વસ્તુઓ મુકાય એવી જે વિસ્તાર (લંબાઈમાં વધારે પણ ઘેલી જેવી એક બનાવટ, વિદ્યાથીનું પહોળાઈમાં ઓછો). ડીબંધ વિ૦ પાકીટ (૩) પરબીડિયું
પુરુષે પૂરતું (નેતરું) પાકુ વિ૦ લિ. પવ; પ્રા. પક્ષ) કાચું નહિ- પાચ ન [. ઉપરથી પ૬; ગૂમડામાંથી પાકેલું(૨)પુખ્ત (૩)મિષ્ટાન્નવાળું (જમણ); નીકળતી રસી fપચાવનારું તે બની શકે એવું (સીધુ) (૪) સ્પર્શથી પાચકવિ[ફં. પાચનક્રિયાને મદદ કરનારું;
ટાય નહિ એવું –ધીથી પકવેલું (૫) પાચન ન ] હજમ કરવું-પીવું પચાવવું છેતરાય નહિ તેવું; પહોંચેલ [લા.) (૬) તે. કિયા સ્ત્રી, પચવાની ક્રિયા. ૦૨સ સારું જ્ઞાન ધરાવતું હોશિયાર (ગણિતમાં ૫૦ પચવામાં મદદ કરનાર (જઠરમાંથી પાકે છે) (૭) દઢ; અડગ (૮) કચાશ ઝરતો) રસ. શક્તિ સીટ ખાધેલું વગરનું; બરાબર કરાયેલું; પરિપૂર્ણ પચાવવાની શક્તિ; જઠરાગ્નિ એિવું (બાંધકામ, લખાણ, દસ્તાવેજ ઇટ). પાચ્યવિ]િ પચી શકે કે પકાવી શકાય [પાન શ૦ પ્રઘરડું-વવૃદ્ધ માણસ. પાછલું વિ૦ [પાછું ઉપરથી પાછળનું (૨)
મકાન શ૦,૦ ઇંટચૂનાથી બનાવેલું પૂર્વનું પહેલાંનું મકાન, પાકે રંગ શકa ઊડી ન જાય પાછળ અ. જુિઓ પાછું પછવાડે તેવો કાયમી રંગ
પાછું વિ૦ વુિં. પશ્ચાત્ત,પ્રા. પૃચ્છા ઉપરથી પાક્ષિક વિ૦ લિ.] પખવાડિયાતું, –ને લગતું પાછળનું (૨) અ પાછળ(૩) વળી ફરીથી • (૨) એક બાજુનું પક્ષનું (૩) ૦ (૪) ઊલટી કે અવળી–સામેની દિશામાં પખવાડિયે નીકળતું છાપું
(પાછો આવ) (૫) બાજુએ કે આવું પાખર ચી. વવર -] ઘોડા કે હાથી (તું પાછો ખસ)
પર નાખવાનું બખતર (૨)ફૂલની ચાદર પાછટિયું ન૦ જુઓ પછીતિયું (૩) ઘોડા ઉપર નાખવાની સોનારૂપાનાં પાતર(-૨) વિ. [પ્રા. પછ (ાં. પશ્ચાત) ફલેની બનાવેલી ઝૂલ (૪) ઘોડા ઉપર રૂ. ૩૨] મોસમના પાછલા ભાગનું કસવાને સામાન; ડળી
પાજ સ્ત્રી હિં. પૂજા, પ્રા. પન્ના = રસ્તે; પાખંડનહિં.] ઢેગ; દંભ.-ડી વિ. ઢેગી કેડી ઉપરથી પાળ; સેતુ પાખી(ખે) અ૦ જુઓ પી સિવાય પાજણ સ્ત્રીજુઓ પાંજણી પાગ કું. [૩. ઘર પગ [૫]
પાજી વિ૦ [. હલકું નીચ (૨) કંજૂસ પાગ ! [જુઓ પાજ] પાળ
પાટ કું[i] બાજઠ; મેટે પાટલ (૨) . પાગ ૬૦ જુઓ પાધી - પાઘડી
આખું થાન તાકે(૩)જમીનનેલા પટ પાગતું ન["પાગ” ઉપરથી પેંગડું
(૪) બેથી વધારે નંગને સામટે વણાટ પાગડી,૫ને જુઓ પાઘડી' વગેરે (૫) પગ દઈને ચાલવા માટે માન ખાતર પાગલ વિ. સં.) ગાંડું ખાનું નગાંડાને વાટમાં પાથરવામાં આવતાં કપડાં (૬) રાખવાનું સ્થાન
દેણને પહેરવાને ફાળ (૭) શ્રી. બહુ પાઘ સ્ત્રી પાઘડી[૧] (૨) પુંઠ મેટી પાઘડી. માણસ બેસી શકે તેવી પાટિયાંની એક
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાઠી,
પાટડી
૪૩૭ ઊંચી બેઠક(૮) લાંબે લંબચોરસ કકડે; ગરાસદારને હિ; નાને વાંટે (૫) લાટ (૯) નવ રાજગાદી
હારબંધ એક માલકીનાં ખેતર. દાર પાટડી સ્ત્રી [પાટ ઉપરથી નાને પાટડે. પુંજમીનદાર; વતનદાર (૨) એ નામની
ડે ૫૦ વહેરેલો પાસાદાર ભારવટિયે એક નાતનો માણસ પાટણ નહિં. વતન પ્રા. વળ] જુઓ પટ્ટણ પાટીવાળે પં. પિાટી(ઉં. પાર્ટી)] રેલવેની પાટનગર ન [પાટ+નગર) રાજધાની સડક પર કામ કરનાર રેલવેના નેકરની પાટલા સ્ત્રી [પાટલ (ઉં. પટ્ટ)+ઘો] ટુકડીને માણસ; “ગેંગમેન” એક પ્રકારની ઘો
પાટીવાળે ! (મુંબઈમાં) પાટી-ટેપલાપાટલી સ્ત્રી બ્રુિઓ પાટલો] સાંકડી પાટ વાળે હેલકરી બાંક (૨) નાને પાટલ (૩) ઘૂંટીથી પાટુ સ્ત્રી. [૩. ઘટ્ટયાલાત [વાસણ આંગળાં સુધીમાં ભાગ (૪) એક પ્રકારનું પાડી સ્ત્રી પાટિયાના ઘાટનું નાનું માટીનું ઘરેણું (૨) કપડાની ચારપાંચ આંગળ પાટડી સ્ત્રી,-તું ન [i, ઉપદવી] છાશમાં પહાળી શેડ કે તેવી ધેતિયાની ગેડ કરી ચણાને લેટ ઉકાળીને કરેલાં ઢોકળાં પહેરાય છે તે
ચિરણે પાદ્રર્ડ સ્ત્રી પાડી (વાસણ) પાટલૂન ન. [. જે યુરોપી ઘાટને પાટે પં. હિં. પટ્ટો પાટીના આકારને પાટલે પૃ. [સં. ઘટ્ટ) ભેચથી ડું ઊંચું લૂગડાને ચીરે (૨) જેના ઉપર આગગાડી લાકડાનું એક બાજઠ જેવું આસન (૨) દોડે છે તે લેઢાને પાટે (૩) ચીલો
જાડી મેટી લગડી (રૂ કે રૂપાની) પાઠ પું. હિં.] ભણી જવું – બોલી જવું તે પાટવ નવ જિં.પટુતા; ચતુરાઈ; કુશળતા (૨)ધાર્મિક ગ્રંથ કે સ્તોત્ર વગેરેનું રોજનું (૨) ચાલાકી; ચંચળતા
વાચન(૩)પાઠ્યપુસ્તકોને એકાદ દિવસપાટણ વિસ્ત્રી પાટવી સ્ત્રી કે પાટવીની સ્ત્રી માં પઢી શકાય તે વિભાગ (૪) શબ્દ પાટવી વિ૦ લિ.,બી. પટ્ટ= ગાદી ઉપરથી કે વાક્યોને ક્રમ કે જના(૫) બેધ;
સૌથી મોટું (૨) પુંછ ગાદીને વારસ શીખ (૬) નાટકના પાત્રનું કામ. ૦ક પું પાર્ટબર ન૦ કિં., . ઘટ્ટ રેશમ કે [4. વાચક(૨)અધ્યાપક(૩)ધર્મોપદેશક
શાણ + અંબર એક જાતનું રેશમી વસ્ત્ર (૪) વેદ-શાસ્ત્ર ભણનારે (૫) બ્રાહ્મણની પાટિયાં નમ્બ૦૧૦ નં. ૧, પ] સ્ત્રીઓનું એક અટક. પૂજા સ્ત્રી પાઠ, પૂજા વગેરે કેટનું એક ઘરેણું ,
નત્યકર્મ, ફેર, ભેદ પું, જુઓ પાટિયું ન [પાટ પરથી'] લાકડાને કે પાઠાંતર. ૦માલા (-ળા) સ્ત્રી વસ્તુને પથ્થરને વહેરીને પાડેલાં પાતળાં પડમાંનું કમક પાઠો રૂપે ગોઠવીને આપતું પુસ્તક એક (૨) લખવા માટે કરેલું કાળું પાટિયું પાઠવવું સક્રિટ લિ. પ્રસ્થાપવું ; પ્રા. ] (નિશાળમાં) (૩) છાતીની પેટી પરના મોકલવું હાડકાંમાંનું એક (૪) વાસણ
પાઠશાલા સં., -ળા સી. નિશાળ (૨) પાટિયા પુત્ર પહેલા મેનું માટીનું કે સંસ્કૃત શીખવવાની શાળા ધાતુનું એક ઠામ
પાઠાંતર ન [પાઠ + પંતર) ગ્રંથની બીજી પાટી સ્ત્રી સં. દ = ક્રમ, વારે] પ્રસંગ પ્રતમાં મળી આવતું ભિન્ન લખાણગ્રંથ
બનાવ (ઉદા. સત્તાનાશની પાટી) કે લખાણને જુદે પડતો પાઠ પાટી સ્ત્રી (પાટ ઉપરથી] સ્લેટ (૨) પાડી ૫૦ કિં.] પાઠ કરનાર (ગ્રંથને) (૨)
સૂતર કે રેશમની વણેલી કે ગૂંથેલી સાંકડી પાઠ કરતાં ચાદ કરી લે એ. જેમ કે,
પટી (૩) લેઢાની તેવી પાટી (૪) ગામમાં એક પાડી (પ્રાય: સમાસમાં)
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાઠું
. ૪૩૮.
પાથરવું પાટું ન પીઠ ઉપર થતું ગુમડું
[લા.]ધારવાઢ(૪)નૂરફતેજ (૫) શરાતન; પા નવ કુંવારનું પાન
પિરસ (૬) ટેક; વિટં; આબરૂ (૭) ઢાળ; પાચ વિ. [i.] ભણવાનું (૨) નિશાળમાં સોનારૂપાને રસ. ૦ચું વિ૦ પાણીથી
ચાલતું. પુસ્તકન નિશાળમાં ચાલતી ભરેલું (૨) નટ પાણીથી ભરેલું નાળિયેર ચોપડી; “ટેસ્ટબુક
(૩) રુખસદ, બરતરફી (લા]. ૦૭૯લું પાઠ ! [તું.પાયા; પ્રા. પદય, વારસાનીની વિ. શરમિંદુ; લજજાગ્રસ્ત (૨) પાણીચું;
કામ કરવાની જગા [કાર; આભાર પાણીથી ભરેલું (૩) ન૦ નાળિયેર. ૦દાર પાહ (પા')પુંસર, પા =જામીન]ઉપ- વિ. પાણીવાળું; તેજ. ૦૫ વિ૦ પાડ પડેાશ ૫૦ [પાડો + પાડોશ) એક જ પાણીના જેવી ગતિવાળું ત્વરિત પેરું
મહેલ્લા કે પાસે પાસે વાસ-વસતી. વિ. જેમાં બેડું પાણી રહ્યું હોય તેવું; -શી ૫૦ પા૫ડેશમાં રહેનાર
ગદગફેર બદલે ૫૦ પાણી બદલવુંપાડવું સક્રિ પ્રા.ખા (ઉં. વચ્ચે )] પડે સ્થાનાંતર કરવું તે (તંદુરસ્તી માટે)
એમ કરવું (૨) બનાવવું (સિક્કા, પક) પાત ! કિં.] પતન; પડવું તે. ૦૭ નવ પાડાખાર પં. બે પાડા વચ્ચે હોય છે તેવું વુિં] પાપ(૨)વિ૦ પાડે એવું; પાડનારું.
પાઉં વેર [–શી પુરા પાડેથી - કી વિ. લિ. પાપી પાડાપ–
પાશ પું, જુઓ પાડપડશ. પાતરું ન. સિં. પાત્ર= પત્ર પાંદડું (૨) પાડી સ્ત્રી [3] ભેંસનું માદા બચ્ચે.-ડું પતરવેલિયું (૩) એનું ભજિયું
નભેંસનું બન્યું. -ડે ૫૦ ભેંસનું પાતળી સ્ત્રી [પ્રા. પત્ત (સં. પત્રા)પત્રાળું(૨) નર બન્યું કે તેને નર
પીરસેલું ભાણું દિખાવડો પુરુષ પાડે ૫૦ લિં. પાટવા પાઢઆંકને ગડિય પાતળિયો ડું પાતળો પણ નીરોગી, પાડે ! [4. Tટ પ્રા. , ] મહેલ્લે પાતળું વિ૦ [. qત્ત જાડું નહિ એવું પાડેશ,૦ણ-શી ૩િ. પાલ-સિમ]જુઓ પાતાલ કિં.3, -ળ ન પુરાણાનુસાર પડોશ, ૦ણ,-શી
પૃથ્વીની નીચે આવેલા સાત લેકમને પાણુ સ્ત્રીવ ચોથે ભાગ; તે દર્શાવનારી છેલ્લે નાગલોક(ર)પૃથ્વીનું બહુ ઊંડું તળ. કાના જેવી ઊભી લીટી
-ળપાણું નવ પાતાળ ફેડીને કાઢેલું પાણ ન સિં. પાન; 1.] ખેતરના પાકને પાણ; અખૂટ પાણી
પાણી પાવું તે () કાંજી; વાત પાતિક ન૦ + પાતક [૫] [વ્રતાપણું પાણુ પં. કિં. પાળિ] પાણિ; હાથ [૫] પાતિવ્રત્ય ન [૬] પતિવ્રતાને ધર્મ, પતિપાક નર [પાણ (કાંજી) + કોરુ) પાત્ર વિ૦ કિં. યોગ્ય લાયક (સમાસમાં. ગજિયા જેવું કપડું
ઉદા. વિશ્વાસપાત્ર) (૨) નવ વાસણ (૩) પાણતિ ૫૦ ખેતરમાં પાછું વાળનારે નદીના બે કાંઠા વચ્ચે ભાગ(૪)નાટકમાં પાણિ પં. [હાથ. ગ્રહણ ન૦ કિં.] વેશ લેનાર (૫) કથા કે વાતમાં આવતી
(લગ્નમાં) હાથ ઝાલો તે (૨) લગ્ન વ્યક્તિ (૬) અધિકારી, લાયક પુરુષ પાણિ ન !.]પ્રસિદ્ધ સંસ્કૃત વેચાકરણ પાથરણ(–ણું) ન૦ [‘પાથરવું” ઉપરથી પાણિયારી (૫) સ્ત્રી [પ્રા. પાળિäારી નીચે પાથરવા માટેનું જાડું મોટું કપડું; (સં. પાય+હારિળ)]પાણી ભરનારી.-૨ શેતરંજી જાજમ. [પાથરણે જવું =મર
ન ઘરમાં પાણીનાં વાસણ રાખવાની જગા નારને ત્યાં શોક દર્શાવવા બેસણે જવું પાણીન, હિં. નાય; ઝા] પીવાનું કુદરતી પાથરવું સક્રિ[. મા.ફેલાવવું
પ્રવાહી (૨) જળ જેવું કઈ પ્રવાહી (૩) (૨) બિછાવવું
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાથેય
પાથેય ન॰ [ik] ભાતું પાદ પું॰ [i.] પગ (૨) ચોથા ભાગ (૩) કવિતાની કડી; ચરણ. ૦૫ ન॰ [ä.] વૃક્ષ. ૦પીઠ ન॰ [i] ઊંચે આસને બેઠેલાને પગ મૂકવાની પાટલી, પૂતિ સ્ત્રી॰ અધૂરા શ્લોક પૂરા કરી આપવા તે પાદર ન॰ [હે.પ૬] ભાગેાળ આગળનું મેદાન પાદરી પું॰ [ો.] ખ્રિસ્તી ધર્મોપદેશક પાદશાહ પું [ા.] બાદશાહ; સમ્રાટ. -હી વિ॰પાદશાહનું (૨) સ્ત્રી॰ પાદશાહનુ જિર કરેલું પાદાકાંત વિ॰ [É. વાર્ + અાંત] જીતેલું; પાદુકા સ્રો॰ [i.] પાવડી; ચાખડી પાધર વિ॰ [૩. વર] વસ્તી કે વનસ્પતિ વિનાનું; સપાટ; ઉજ્જડ(૨) ખુલ્લું; મેદાન જેવું (૩) ત॰ નુએ પાદર –રું વિ આડુંઅવળું નહિ પણ સીધું (ર) સીધે માળે* જનારું; પાંસરું (૩) અ॰ બારોબાર (૪) વગર વિલ ખે; તરત. -Žદાર વિ પાંસરું; સીધું
રાજ્ય
૪૩૯
પાન ન॰ [સં.] પીવું તે પાન ન॰ [છું. વળ; પ્રા. પન્ન] પાંદડુ(૨)પૃષ્ઠ (પુસ્તકનું)(૩)નાગરવેલનું પાન; તાંબૂલ. ૦ખ૨ સ્ત્રી॰ જેમાં પાન ખરે છે એ ઋતુ; મહા-ફાગણુ. ડી સ્ત્રી૦ નાનાં કુમળાં કુમળાં પાંદડાં (ર) સ્ત્રીએનું કાનનું એક ઘરેણું.જ્ડ'ન॰પાંદડું. દાની સ્ત્રીખાવાનાં પાન તથા તેમના સામાન મૂકવાનું પાત્ર.પઢી(-ટ્ટી),બીડી સ્ત્રી, બીડુ ન પાનનું બીડું; તાંબૂલ. સેાપારી સ્ત્રી; ન॰ પાન તથા સાપારી;મુખવાસ (૨) [લા.] સિપાઈસપરાને નાની બક્ષિસ (૩) કાઇના માનમાં કરાતા સમારભ પાનિયુ’ન જીએ પાનું; પૃષ્ઠ (૨) નસીબનું પાનિયું - ભાગ્ય [લા.]
પાની (ની') સ્ત્રી॰[i. r[; પ્રા. ટ્ટિ, યા] પગના તળિયાને એડી તરફના ભાગ પાનુ ન॰ [સં. વી; ત્રા. વ] પાંદડુ (૨) ચૈાપડીનુ પૃષ્ઠ (૩) ગફાનું પત્તુ (૪)
પાય
ચપ્પુ ઇનું ફળ (૫) પન્નુ; લીલા ર'ગનું એક રત્ન(૬)[લા.] જિંદગીભરના સબંધ (બહુધા બવમાં) (૭) નસીબનું પાનિયું.[॰પડવું = સંબધ થવા; જીવનમાં સાથે રહેવાનું થવું] [નું ધાળું વસ્ત્ર પાનેતર ન॰પરણતી વખતે કન્યાને પહેરવાપાના (ને) પું॰ [સં. પ્રશ્નવ; છે. પવ; જા. પહī] વાત્સલ્યથી માની છાતીમાં દૂધ ઊભસઈ આવવું તે (૨) જીએ પારસે; પાહા (૩) પારસ; જીસ્સા; ધ' [લા.] પાન્થ પું [છું. જીએ પાંથ પાપ ન॰ [સં.] ધર્મ વિરુદ્ધ કૃત્ય; દુષ્કૃત (૨) [લા.]કપટ(ક)અણગમતી વ્યક્તિ. કમ ન॰ [i.] પાપનું કામ [કરવું તે પાગલી, પાપગી સ્રી ખળકને પાપા પાપડ પું [નં. વેટ; પ્રા. પપ્પ] એક ખાવાની વાની.૰ખાર,–ડિયા ખારપું૦ પાપડમાં વપરાતા એક ખાર; સચા. ડી સ્રી [સં. પપરિયા; પ્રા. પવ્વટિયા] ચેાખાનાં લેાટની પાપડ જેવી વાની પાપડી સ્ત્રીવાલની શિંગ પાપણી સ્ત્રી॰ પાપી સ્ત્રી પાપી બુદ્ધિ પાપમુદ્ધિવિ॰ પાપી બુદ્ધિવાળુ (૨) સ્ત્રી॰ પાપભીરુ વિ॰ પાપ કરવાથી ડરનારું; પાપકર્મથી ડરીને ચાલનારું પાપા પું॰ રેટલી; તાતા (બાળભાષામાં)(૨) અ॰ બાળકને પગલાં મંડાવવાના ઉદ્ગાર પાપાચરણ ન॰ [i.] પાપકમ'; દુરાચાર પાપાત્મા પું [i.] યાપી; દુષ્ટાત્મા [સ્ત્રી પાપિણી(–ની) વિસ્રી [સં. પાવિની] પાપી પાપિયું વિ॰ પાપી પાપિષ્ટ વિ॰ [i.] અત્યંત પાપી પાપી વિ॰ [i.] પાપ કરનારું પામર વિ॰ [i.] કંગાલ; રાંક (૨) તુચ્છ સાંકડા મનનું [કે રેશમના) પામરી સ્ક્રી॰ [i.] ઉપરણા; દુપટ્ટો (ઊન પામવું સ॰ફ્રિ॰ [હં. ત્રાપ્; પ્રા. પમ] મેળવવું
પ્રાપ્ત કરવું (૨) સમજવું; કળી જવું પાય પું॰ [ત્રા. પાય (સં. વા; વા.)] પગ
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાયખાનું
૪૪૦ .
પારિજાતક
પાયખાનું ન જાજરૂ સિવારની ટુકડી પારણું બાળકને સુવાડવાની કઠેરાવાળી પાયગા સ્ત્રી પાયગાહ) ઘડાર(૨)ડે- નાની હિંડોળાખાટ; તેવું ઘોડિયું; પાળણું પાયજામો પુત્ર સુરવાળ
પારણું નવ લિં. ) વ્રત કે ઉપવાસની પાયત ન [i] રાજધાની પાટનગર : સમાપ્તિએ કરવામાં આવતું ભજન પાયદસ્ત સ્ત્રી (પારસીની) મરણાત્રા પારdવ્ય ન૦ [.] પરતંત્રતા પાયદળ ન[પાય+ä. પગપાળું લશ્કર પારદર્શક વિલિં] આરપાર દેખાય એવું પાયમાલ વિ. [પાચ + પા. માનિ= પારદશિતા સ્ત્રી પારદશીપણું
મસળવું] છેક દુર્દશામાં આવી પડેલું; પારદશી વિલિં] પારકે મમ પામના;
ખુવાર. -લી વિ. ખુવારી; ભારે દુર્દશા દીધું ને ઊંડી દૃષ્ટિવાળું પાયરી સ્ત્રી પગથિયું (૨) દરજ પદવી પારધી ૫૦ [૩. પાર શિકારી પાયરી સ્ત્રી વિ.જાથરી] એક જાતની કેરી પારમાર્થિક વિ. [H.] પરમાર્થ સંબંધી; પાયલ ન૦ [પાય” પરથી] ઝાંઝર
જેનાથી પરમાર્થ પ્રાપ્ત થાય એવું (૨) પાયલાગણું ન૦ પગે લાગવું તે
વાસ્તવિક (ભ્રમ કે પ્રતીતિરૂપ નહિ) પાયલા સ્ત્રી અનાજ માપવાનું વાસણ પારલૌકિક વિ૦ [૧] પરલોકને લગતું પાલી (ચાર શેર) (૨) (ગ્રામ્ય) પાવલી; પારસ પું[., . પાસ; પ્રા. ઈરાન દેશ"
ચારઆની. ૦લું ન પાલીચાર આની પારસ ૫૦ જુઓ પારસમણિ (૨)વિ મોટું * પાસ પું, સાન ન [4. ખીર કે સારી જાતનું. ઉદાપારસ જાંબુ પાયાદાર વિ. પાયાવાળું; આધારવાળું પારસનાથ જુઓ પાર્શ્વનાથ પાયાની કેળવણી સ્ત્રી પ્રાથમિક કેળવણી પારસમણિ ૫૦ પ્રા. પારસ (. પરીમf) ની ગાંધીજીએ જેલી પદ્ધતિ
સ્પર્શથી લોઢાને સોનું બનાવનાર મણિ પાયો ૫. [1] ખુરશી, ખાટલા, ટેબલ પારસલ ન૦ [જુઓ પાર્સલ) પેટ (ટપાલ ઈને પગ (૨) ધોકણું (૩) જે મૂળ • કે રેલવે મારફતનું). ચણતર ઉપર ઇમારત ઊભી કરવામાં પારસી વિ૦ Iિ. પારણિw] પારસીઓને આવે છે તે (૪) જે બાજુ ઉપર ત્રણ
લગતું (૨) ૫૦ ઈરાનથી હિંદમાં આવી ઊભો રહે છે તે બાજુ (૫) સુખડી
વસેલે જરસ્તી કે તેને વંશજ. બનાવવા માટે કરેલોધીગળને મળ પાક પારસ પું. રિસં. પ્રવે; અથવા પાસે તાવ . (૬) આધાર; મૂળ [લા.]
બાવલામાં દૂધને ભરાવ પાર ૫. [ä ] છેડે; અંત (૨) હદ; સીમા પારંગત વિ૦ સં.) અધ્યયનમાં પાર ઊતરેલું
(૩) કાંઠે; તીર(૪)ડે મમ; ભેદ [લા. (૨) પૂરેપૂરું માહિતગાર પાર (૨,) સ્ત્રી. [૩. પારો] બરાગી; લાખેલું પારાયણ ન. [સં.] (આખું) વાંચી જવું તે માટલું
• [બીજાનું - (૨) નિયત સમયમાં વેદ કે પુરાણ પાક વિ. [૩., પાર (ઉં.પરીય)] સમગ્ર પાઠ (૩) કંટાળો ઉપજાવે તેવું પારખ સ્ત્રી પારખવું તે; પરીક્ષા (૨) ૫૦ લાબું વિવેચન લિ.]
જુઓ પારેખ. -વું સક્રિટ લિં. પરીક્ષ; પારાવત ૫૦ [.] કબૂતર [ પુષ્કળ પ્રા. પરિવ4) પરીક્ષા કરવી; ગુણદોષ પારાવાર ૫૦ [j] દરિયે (૨)વિત્ર અપાર; જાણવા (૨) ઓળખી કાઢવું. -બુ વિ. પારાશર ! [.) પરાશરના પુત્ર વ્યાસમુનિ
પરીક્ષ; કદર કરનાર. -ખું નપરીક્ષા પારાશીશી સ્ત્રી [પારો + શીશી] * (૨) પર
વિાચક) “થરમોમીટર” પારણિયું નવ પારણું; પાલણું (લાલિત્ય પારિજાત() ન. સમુદ્રમંથન કરતાં
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________
પારિતોષિક ૪૪૧
પાવડી, નીકળેલાં પાંચ દેવવૃક્ષોમાંનું એકતનું ફૂલ પાલખી સ્ત્રી વિ. પટ્યા ઉપરથી સુખપાલ
(૨) હારસિંગારનું ઝાડ; તેનું ફૂલ પાલટવું સક્રિટ જુઓ પલટવું [પારણું, પારિતોષિક ૧૦ લિં] ઈનામ
પાલનું ન૦ લિ, પાન ઉપરથી બાલકનું પારિભાષિક વિ૦ કિં.] પરિભાષા સંબંધી પાલન ન૦ લિ.) પાળવું તે. પેષણ નવ પારી સ્ત્રી[ફૈ. પાર પથ્થર તોડવાની નારાજ ' પાળવું અને પોષવું તે. હાર પુંભાળનારે પારેખ પું[જુઓ પારખ](સિક્કો, ઝવેરાત પાલવ પું[ä. પૂર્વ) પહેરેલા સાલાને વગેરેની) પરીક્ષા કરી જાણનાર (૨) એક લટકતા છેડે(૨)દુપટ્ટા- પાઘડીને કસબી અટક
[ કબૂતર છેડો આશરે શરણ-િને પાલવે પડવું પારેવડું પારેવું નક્a.પારેવા(લંપાર/પત) -ને આશરે જવાનું થયું નિભાવવું પારે પુંલિ.પાર એક ખનીજ પ્રવાહી ધાતુ પાલવવું સક્રિટ લિં. પા] ઉછેરવું ષવું; (૨) માળાનો મણકે (૩) તંબૂરે સુરેલ પાલવવું અ૦ કિ. સિર૦ સં. પાર; પ્રા. બનાવવા રખાતે તારને ભવેલો મણકે પાર પરવડવું; પિસાવું; ગોડતું થવું (૪) બંદૂકની ગેળી કે છે (૫) અવાળુ પાલિ સ્ત્રી પ્રિ. જિગ્યાય = ધર્મોપદેશ= પાથ પું[ā] પૃથાને પુત્ર; અર્જુન બુદ્ધના ધર્મોપદેશની ભાષા] એક પ્રાચીન પાર્થિવ વિ. [.] પૃથ્વી (મહાભૂત)નું ભાષા, જેમાં બૌદ્ધ ગ્રંશે લખાયેલા છે (૨) માટીનું (૩) નશ્વર (૪) પં. રાજા પાલિત વિ. [. પાળેલું; રક્ષિત (૫)માટીના મહાદેવ. પૂજા સ્ત્રી પાર્થિવે. પાલિયું વિ૮ [‘પાલો” ઉપરથી] ઝાડપાલાના શ્વર-મહાદેવની પૂજા
અને લીલના કોહાણવાળું; પાલવાળું . પાલમેટ સી. [૬] ઇગ્લંડની રાજસભા પાલી સ્ત્રી [સં; ] કાઠિયાવાડનું અનાજનું (૨) કોઈ દેશની મુખ્ય લકપ્રતિનિધિ- એક માપ; તેનું વાસણ (૨) (મુંબઈમાં) સભા, ૦૨ી વિ. [હું] પાલમેન્ટને લગતું ચાર શેરનું માપ કે તે વિષેનું (૨) પાર્લામેન્ટમાં છાજતું પાલી સ્ત્રી, ઝીણાં પાંદડાં ચાલું પાર્વતી સ્ત્રી [.] હિમાલયની પુત્રી પાલી સ્ત્રી [ જુઓ પ્યાલી ] નાનું પાલું – પાર્શ્વનાથ પું[. જેનેના તેત્રીસમાં પોલીસ સ્ત્રી[૬. પશિ ] બૂટ, કબાટ, તીર્થંકર; પારસનાથ
વાસણ વગેરે વસ્તુઓ પર ચળકી લાવવા પાર્ષદ પં. સિં.) દેવને સેવક
ચોપડાતું દ્રવ્ય; તે ક્રિયા કે ચળકી પાર્સલ નો [૬] જુઓ પારસલ પાકું ન૦ લિ. પ્રસ્તુ-ધાન્યને ઠારખપ-પાલ વિ૦ કિં.] “પાળનારું, પાળક એ રડાનેકે માટીને અનાજ ભરવાને કોઠલે.
અર્થમાં સમાસને અંતે. ઉદાળોપાલ (૨) વાંસની ચીપેનું ટાટું (૩) વરસાદમાં - પાલ પુંનાને તંબૂ કે તેની કાત
માટીની ભીંત ધોવાઈ ન જાય તે માટે પાલ પુંજુઓ પાલિયું કેટલીક જગાના આડું રાખેલું કરાંઠીનું ટાટું 'પાણી પર તરતી દેખાતી ચીકાશ તે (૨) પાલું ન જુઓ પ્યાલું] પવાલું [પડવું
તેવા પાણીને લીધે રેગલે બનેલ પ્રદેશ પાલું ન પાલવ (૨) આશરે. ઉદા. પાલે પાલક વિ૦ (૨) ૫૦ લિં.] ઉછેરીને મોટું પાલે પૃ. [ä. પ] ઢેરને ખાવાનાં પાંદડાં
કરનાર (૨) રક્ષક , [એક ભાજી : પાલે ૫૦ પાલે પાલક(ખ) સ્ત્રીપ્રા.વા, (. પાવૈયા) પાલ પું૦ ગાડીગાડા ઉપરની ખપરાની છત્રી પાલખ સ્ત્રી [સર૦ પાલખી'] કડિયા પાલ પુ. સિં પાચો વાદળમાંથી પડતો કરે વગેરે કારીગરોને ઊંચે કામ કરવા માટે પાવકવિ[] પાવન કરનાર (૨)૫૦ અગ્નિ
કરેલો વાંસ-વળીઓને આધારે પાવડી સ્ત્રી, કિં. પાદુi; . પગા; ]
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાવડે ૪૪૨
પાળવું જેડાને ઠેકાણે પહેરવાને લાકડાને એક પાસ સ્ત્રી. . પા પ્રા. પH] બાજુ પાસું ઘાટ; પાદુકા,ચાખડી (૨) પગ વડે દાબવાનું (૨) અર પાસે [૫] સાળનું એક સાધન
પાસ વિ૦ ૬િ પસારફતેહમંદ સફળ(૨) પાવડા ૫. હિં. જા ઉપરથી] માટી, કચરો મંજૂર; પસંદ (૩) ૫૦ રજા કે મંજૂવગેરે ઉસડવાનું કે ભરવાનું એક સાધન રીની ચિઠ્ઠી. પેર્ટ પં. દેશાંતર જવા (૨) ગાડીના એંજિનને ખરપડે
માટે પરવાને. બુક સ્ત્રી બેંક પાવતી સ્ત્રી પહોંચ; રસીદ
સાથેની લેવડદેવડની નોંધની ખાતેદારને પાવન વિ. [4] પવિત્ર; શુદ્ધ (૨) શુદ્ધ મળતી ચોપડી લિંબચોરસ કકડો
કરનારું (૩) નવ પવિત્રતા, શુદ્ધિ કારી પાસલ પંપાસાના આકારનો ધાતુ વગેરેને વિક પવિત્ર કરનારું
પાસવાન પં[. પાસવાન હજુરિયે; નોકર પાવર વિ. [1. | કુશળ પાસવું સક્રિટ રંગ બેસાડવા સારુ પ્રથમ પાવલી સ્ત્રી [૪. પા પરથી) પાવેલું ખટાશ વગેરેને પાસ દે
ચારઆની. નવ ચારઆની પાસાજળ નવે પાસાના બંધારણમાં રહેલું પાવલું નવ નાની પળી
પાણી, વોટર ઓફ કસ્ટલીકેશન .વિ.] પાવિત્રય ન [.] પવિત્રતા
પાસાખંડી સ્ત્રી [પાસું બંડી] બે બાજુ પાવું સત્ર ક્રિ[, ] પિવડાવવું કસો બાંધવાની એક જાતની બંડી પાવિયે ૫૦ હીજડે નપુંસક
પાસાશૂળ ન [પાસું+શૂળ] પડખામાં ફૂટતું પાવે ૫ફિ. વાવએક જાતની વાંસળી શૂળ (૨) હંમેશની નજીકની ઉપાધિ કે (૨) આગબોટનું ભૂંગળું વાગે છે કે- નડતર [લા. તેની સિટી
પાસિયું ન જુઓ પાચિયું [(૨) પક્ષ પાશ ૫૦ લિ. ફાંસ; ગાળે (૨) પશુપક્ષી પાસું ન૦ [. પાશ્વ પ્રા. ] પડખું; બાજુ ફસાવવાનું શિકારીનું સાધન (૩) વરુણનું પાસે અ[, પા]નજીક(૨)પડખે બાજુમાં
આયુધ (૪) ફસાવવાની યુક્તિ [લા] (૩)તાબામાં કબજામાં (૪) સામે; આગળ પાશવ(–વી) વિ. [સં. પશુનું; પશુના જેવું પાસ પં. હિં. પાશn]. ચેપાટ રમવામાં પાશા કું. [] હાકેમ (૨) તુર્કસ્તાનને વપરાતા અંક પાડેલા લંબચોરસ કફડાઊંચા દરજજાને અમલદાર
માંને એક (૨) પદાર્થને તે પાસ પાણિયું નવ ઢિ. પા] કરબડી કે રાંપડીમાં પાસે . પ્રસ્ત્રવો દૂધનેરે)આચળમાં
મુકાતું ધારવાળું ખંડનું ફળ (૨) રાંપડી આવવા દેવું તે એિ ઉદ્ગાર પાશુપત ૫૦ [.) એક પ્રાચીન શિવ સંપ્ર- પાહિ(પાહિ) શ પ્ર. હિં] રક્ષણ કરે” દાય (૨) તેને અનુયાયી (૩)નવ શંકરના પાહે પુછે જુઓ પાસે તેજનું દિવ્ય અસ્ત્ર
પાળ સ્ત્રી (ઉં. વા0િ તળાવ કે સરેવરને પાશેર ૫૦ [પામશેરો શેરને ચે ભાગ. કિનારે (ર)પ્રવાહીને વહી જતું અટકાવેવા
-રી સ્ત્રી પાશેરનું માપિયું કે વજન.-રે કરેલી આડ. પુંપાશેર વજનનું કાટલું [પાશેરામાં -પાળ વિ૦ જુઓ –પાલ વિ. [ પારણું
પહેલી પૂણી શ૦ પ્ર તદ્દન શરૂઆત પાળણું ન [સં. પાન ઉપરથી પાલાગુ પાશ્ચાત્યવિસિં.પશ્ચિમનું પશ્ચિમમાં આવેલું પાળવું સક્રિનિં. પા] રક્ષણ કરવું(૨) પાષાણ ૫૦ [4] પથ્થર
ભરણપોષણ કરવું(૩)પોષવું અને કેળવવું પાસ ૫૦ કિં. રૂ] સ્પર્શથી પટ કે રંગ (૪) ભંગ ન કરે, --ની પ્રમાણે વર્તવું;
બેસે તે (૨) સેબતની અસર લિ.] માનવું(વચન, આજ્ઞા, વ્રત, રજા અણે)
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાળિયે ४४३
પાંપણું પાળિયે પંડ્યું. પાણિ=પ્રશંસા(૨)ચિહન લિ.] અશક્ત નિર્બળ (૩) આધાર-ટેકા
રમારક તરીકે ઊભો કરેલો પથરે ખાંભી પાળિયે ૫૦ [પાળ ઉપરથી ધોરિયે પાંગે ડું (૦) ન ખભાથી કોણ સુધીને પાળી લિ. પારિજa] છરી
હાથને ભાગ (૨) હાલવા ચાલવાના પાળી સ્ત્રીલિ. પા=પંક્તિ] વારો
અવચેવોના-સાંધામૂળ પાળી સ્ત્રી હડતાળ; પાકી
પાંચ (૦) વિ[ઉં. પંચ] પ”
પાંચજન્ય પું [.] કૃષ્ણને શંખ પાળી સ્ત્રી પાળ પાળું વિ૦ (૨) ન વુિં. પ ઉપરથી પગે
પાંચમ(0) સ્ત્રી પખવાડિયાની પાંચમી તિથિ
પાંચશેરી (2) સ્ત્રી પાંચ શેરનું કાટલું. ચાલનારું. -ળા ૫૦ પગપાળે મુસાફર
ટિવી =નકામી માથાકૂટ કરવી) (૨) પેદળ, મુલકી કે લશ્કરી સિપાઈ પાળે ૫૦ સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાયને
પાંચાલી [ä.), -ળી સ્ત્રી પંચાલ દેશના
રાજાની પુત્રી દ્રૌપદી . એક કરીને સેવક [ડબલ રોટી
પાંજણ(ત્રણ)(૦) સ્ત્રી[૩. પાયય, શ્રા, પગ પાંઉ (૯) પં; ન [], રેતી સ્ત્રી
ઉપરથી નિયત સમયે જેનું સેવન કર્યા પાંખ (૨) સ્ત્રી [૪, પક્ષ પક્ષીને ઊડવાને
વિના ન ચાલે તેવી ટેવ; બંધાણ અવયવ (૨) લશ્કરની બે બાજુમોની પાંજરાપોળ (૨) સ્ત્રી અશક્ત કે ઘરડાં એક (૩) છાપરાને બે તરફને બહાર
ઢોરને રાખવાનું ધર્માદા સ્થાન પડતો ભાગ (૪) આશ્રય; પડખું [લા.]
પાંજશે()નટ બવ જુઓ કાંધાપાંજરાં પાંખડી ()સ્ત્રી. [૩. ] કળી ખીલતાં
પાંજરું (૦) ન લિ. પંગર પશુપક્ષીને પૂરી ટા પડતા અવયવોમાને દરેક.- નો
રાખવા બનાવેલું સળિયાનું ઘર (૨) તે ડાળની બાજુએથી ફૂટતી નાની ડાળી (૨)
કઈ પણ ઘાટ (૩) અદાલતમાં ન્યાયાધીશ કુટુંબની શાખા [લા. '
સામે જવાબ આપવા ઊભા રહેવાની પાંખાળી (૨) સ્ત્રી [પાંખ ઉપરથી પાંજરા જેવી જગા ઘોડીની એક જાત [ક]
પાંડવ ૫૦ કિં.) પાંડને દીકરે પાંખાળું () વિ[‘પાંખ” ઉપરથી પાંખ- પાંડિત્ય નવ વુિં.) પંડિતાઈ
વાળું (૨) દાંતાવાળું (૩) ડાળીવાળું પાંડ વિ. કિં.] ફીકું (૨) પુંઠ એક રોગ; પાંખિયું (0) નવ [‘પાંખ” ઉપરથી પક્ષ એનિમિયા (૩) પાંડવોને પિતા તડ (૨) ડાળી; શાખા (૩) દેશી તાળાનો પાંડર વિ૦ કિં.] કું; ધોળું કે કિલ્લાને એક બાજુને ના છુટે પાતી -(૦) સ્ત્રી સં. પંવિત] પક્ષક બાજુ (૨) પડતો ભાગ (૪) કાતરનું પાનું
રીત માગ(૩)ભાગ હિસ્સો(૪) પરિમાણપાંખું (૦) વિ૦ છૂટું; આછું
ના વિભાગ પાડીને હિસાબ ગણવાની પાંગત(થ) () સ્ત્રી પથારી કે ખાટલાને
ગણિતની એક રીત(૫)જુઓ પાંથી; સેંથી પગ તરફ ભાગ
પાંત્રીશ() () વિ૦ કિં. ત્રિરાત; પાંગરવું (૦) અહિ અંકુર ફૂટવા
પ્રા. પૂળ] ૩૫”' પાંગર (૦) ૦, - ૫૦ લિં. પ્રવ્ર પાંચ ૫૦ કિં. મુસાફર
પારણાને કે ખેઇયાને અધ્ધર પકડી પાંથી (૨) સ્ત્રી વંત = કેશરચનાસેથી રાખનાર દેરી (૨) ત્રાજવાની સેર (૩) પાંદડી (0) સ્ત્રી [સં. ળ] જુઓ પાડી. ગોફણની બે બાજુની દોરી (૪) સુકાન -ડું ન પણ [પાંદડું ફરવું = ભાગ્ય તરફનો વહાણને છેડે
બદલાવું ભાગ્યોદય થ] રિના વાળ . પાંગળું (૯) વિ. પં] પગે અપંગ (૨) પાંપણ (૯) સ્ત્રી પોપચાની કિનારી ઉપ
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાંશરું
પાંશર્* (૦) વિ॰ સીધું; ડાહ્યું; પાધરું, દાર વિ॰ સીધુ દાર; આડાઈ વગરનું પાંશુ શ્રી સં.] ધૂળ. ૦૯ વિ॰ [i.] ધૂળવાળું (૨) ભ્રષ્ટ; દુરાચારી પાસડ (૭) વિ॰ [i. વંચÐ] ‘૫૬’ પાંસરું(દાર) જીએ ‘પાંશરું ’માં પાંસળી (૦) સ્ત્રી૦ [ા. વાસજી (નં. પાથૅ)] છાતીના માળાનાં બંને બાજીનાં હાડકાંમાંનું દરેક. –જી ન॰ જુએ પાંસળી પાંસુ સ્રી॰ [i.], ૦૯ વિન્તુએ ‘પાંશુ’માં પિક પું॰ [i.] કાલિ; કાયલના નર પિક સ્રીબ્યૂ ક;પીક, દાની સ્ત્રી થૂંકદાની પિકેટિંગ ન॰ [.] પહેરે; ચાકી પિખાવવું સક્રિ, પિખાવું ‘પીખવું’નું પ્રેરક ને ક*ણિ પિગળાવવું સક્રિ॰ ‘પીગળવું’નું પ્રેરક પિચકારી સ્રો॰ [પિચ (ર૧૦)+ કારી] પાણીની સેડ (૨) સેડ છેાડવાનું ભૂંગળી જેવું એક સાધન. [આપવી = ઍનિમા આપવા] પિચ્છ ન॰ [i.] પીંછું પિછાણ(ન) શ્રી [સંગમિશાન] માહિતી (૨) આળખાણ, વું સક્રિ॰ આળખવું પિછેડી સ્રી॰ જુએ પછેડી પિટાવવું સક્રિ‚ પિટાવું પીટવું'તુ' પ્રેરક ને કર્માણિ પિત પાપડ પું॰ [સં. વૃંત (પીળુ)+પાપડી] ખાખરાની શિંગ
અક્રિ
અક્રિ
૪૪૪
પિત્તર પું॰ [ર્જીએ પિતૃ] મૃત પૂર્વાંજ પિતરાઇ પું, “ણ સ્રીજ્જુએ ‘પિત્રાઈ’માં પતવાડે પું॰[પીત+વાડા] કૂવાના પાણીથી જ્યાં દર વર્ષે શિયાળુ–ઉનાળુ વાવેતર થતું હોય તેવું ખેતર [છાલિયું પિતળિયું ન॰ પિત્તળનુ નાનુ વાસ; પિતા પું [ä.] ખાય. જી પું॰(માનાથે). ॰સહ પું॰ [i.] દાદા (૨) બ્રહ્મા. મહી સ્ત્રી [i.) દાદી. શ્રી પું॰ પિતાજી “તુ કું॰ પિતા; બાપ [૫.] પિતૃ પું॰[i.]ખાય (૨) પું૦ł૦૧૦ પૂર્વ'જો;
O
પિમળાટ
મરી ગયેલા ખાપદાદા. ૦ઋણ ન પિતૃએ પ્રત્યેનુંઋણ દેવું(જુએ ઋણત્રય). તપણુ ન॰ [i.] પિતૃઓનું તણ કરવા આપેલી જલાંજલિ; પિતૃયજ્ઞ (ર) તર્જની અને અંગૂઠા વચ્ચેના મધ્યભાગ, દેવ પું॰ [H.] પતરા (૨) વિ॰ પિતાને દેવ તરીકે પૂજનાર. યજ્ઞ પું [i.] પિતૃતર્યંણ (૨) પાંચ મહાયજ્ઞામાંના એક પિત્ત ન॰ [i.] કલેજમાં પેદા થતા રસ,
જે આંતરડામાં ઊતરી ખારાકને પચાવે છે (૨) વૈદક પ્રમાણે શરીરની ત્રણ ધાતુએમાંની એક (કફ, પિત્ત અને વાયુ). -ત્તાશય ન॰ [ પિત્ત + આશય] શરીરને પિત્તના અવચવ પિત્તળ ન॰ [સં., પ્રા. પિત્ત] તાંબા અને જસતની મિશ્ર ધાતુ. ળિયું ન॰પિતળિયું પિત્તો પું॰ [સં. વિત્ત] પિત્ત (ર) ક્રોધની
તીવ્ર લાગણી [લા.] પિત્રાઈ પું॰ [સં. પિત્તવ્ય] કાકાનાં કરાં; સાતમી પેઢીસુધીમાં એક બાપના વંશજ (ર) પિતા સુખ...ધી. “ણુ વિ॰ સ્ટ્રી પિત્રાઈને ત્યાં જન્મેલી. -!(-ણી) સ્રો॰ પિત્રાઇની વહુ
પિન સ્રો॰ [] ટાંકણી (ર) પાટા, વેણી વગેરે જકડી રાખવા વપરાય છે તે બનાવટ પિનાક ન॰ [i.] શિવનું ધનુષ. પાણ (-g) [i. fવનાવવા] પું॰ શિવ. કી પું [i.] રાવ
.
પિપરમીટ સ્ત્રી[. ઉપરમિન્ટ]જીએ ખાટી મીડી [[i.] તરસ્યું પિપાસા સ્ત્રી [i.] તરસ. સુવિ પિપૂડી સ્ત્રી॰ [રવ॰] ફૂંકીને વગાડવાની ભૂંગળી, પીપી. [વગાડવી શ॰ પ્ર૦ એકની એક વાત કહ્યા કરવી ગાયાં કરવી (૨) ખુશામત દાખલ સૂર પુરાવવે; હાજી હા ભણવી પિપ્પલ પું [i.] પીપળા [(વત માન, કૃ૦) પિમંતુ વિ॰ [i. પિયTM; ઉપરથી] + પીતું પિમળાટ પું॰ [‘પીમળવું’ ઉપરથી] સુવાસ
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________
પિયર
પિયર (૫*) ન॰ [Ē. પિતૃżs; પ્રા. વિહર] સ્ત્રીનાં માબાપનું ઘર. ૦૫નાતી વિ સ્રો॰ પિયરમાં ભાઈભાંડુવાળી. –રિયુ ન॰ પિચરનું સગું ચળ ી
કપાળમાં કરેલી કંકુની અર્ચા પિયાજ ન॰ [ા.] કાંદો, ડુંગળી પિયાનો પું [ż. એક વિદેશી વાજિંત્ર પિયારી વિઞવ. વિકાર (સં. પ્રિયતર)]
પ્યારુ' [૫.] [પાચાનું ખર્ચ (૨) પરમ પિયાવા પું॰ [પિવાડવું' ઉપરથી] પાણી પિયુ પું॰ [અવ. વિમૐ (સં. પ્રીળયિત)]પતિ પિયેર(-રિયુ') (પિ') ન॰ તુએ પિક્ચર'માં પિરસણ ન॰ [સં. ચેિવા; પ્રા. પરિવતન] પીરસવું તે (ર) પીરસેલું ભાણું (૩) નાતવરાને અંગે ઘેર ભાણું પીરસવું તે પિરસાવવું સક્રિ॰ પીરસવું’નું પ્રેરક પિરાઈ સ્ત્રી જુએ પેરાઈ પિરામિડ પું૦ [ż.]પ્રાચીન મિસરી રાજાના મૃતદેહ ઉપર બંધાવેલી શકુ આકારની સમાધિ-ક્રખર (ર) શંકુ આકાર પિજ (–જી,જી”) જીએ પીરાજ’માં પિલાઈ સ્ક્રી॰ પીલવું તે(ર)તેનુ મહેનતાણું. મણુ ન॰, –મણી સ્ત્રી...પીલવાનું મહેનતાણું (૨) ત્રાસ; ચાતના [લા.] પિલાવવું સક્રિ‚ પિલાનું ‘પીલવું'નું પ્રેરક ને કર્માિ પિલ્લું ન॰, “હલા પું॰ [‘ષિ ડલું” ઉપરથી]
અક્રિ
વીટીને કરેલા દડા-ગાટા
અક્રિ
૪૪૫
પિવડાવવુ' સક્રિ, પિવાનું ‘પીવું’નું પ્રેરક ને કમણિ પિશાચ પું; ન॰ [i.] અવગતિયા જીવ; પ્રેત (ર) ભૂતપ્રેત જેવી એક હીન ચેનેિ. ૰ણી, ચી સ્રી પિશાચ સ્ત્રી પિશુન વિ॰[i.] કઢેર (ર)નીચ(૩)ચાડિયું પિષ્ટ વિ॰ [i.] કટલું;પીસેલું(૨)પું॰ ભૂકા;
લેટ. પેષણ ન॰ [i.] પુનરુક્તિ; એકનું એક ફરી ફરી કહેવું તે પિસાવવુ સક્રિ॰, પિસાવું અક્રિ પીસવું'નું પ્રેરક ને કમ་ણિ
પીટવું
પિસ્ટન પું॰ [.] એજિન કે પિચકારી વગેરેમાં વપરાતા દટ્ટાવાળા દાંડા પિસ્તાળીસ વિ॰ [i. Øન્નતિ ]‘૪૫’ પિસ્ત` ન॰ [ા.] પરતું; એક મેવા પિસ્તાલસ્રો॰ [શે.] નાની બંદૂક; તમ ંચા પિંગલ [સં.], −ા વિ॰ લાલાશ પડતા ે પીળા ર’ગનુ (૨)ન૦ છંદશાસ્ત્ર(૩)અત્યંત વિસ્તાર [લા.]. લા[[.],-ળા સ્ત્રી॰ હઠયેાગમાં માનેલી ત્રણ પ્રધાન નાડીએમાંની એક (ઇંડા, પિંગળા, અને સુષુમ્લા) (૨)વિન્ગ્રીલાલાશ પડતા પીળા રંગની પિંજર ન૦ [i.] પંજર; પાંજરું પિ’ડ પું॰ [i.] ગાળા(ર)પિતૃએ નિમિત્તે લેટ કે ભાતના વાળેલા ગેળા (૩) શરીર. દાન ન॰ [i.] શ્રાદ્ધમાં પિંડ અણ કરવા તે. બ્લુ ન॰ જીએ પ ુ. બ્લે પું પિડા
પિ'ડી સ્ત્રી [સં. કિલ્લા] પગના તળાની પાછળના માસના લા પિડું ન॰ [i. fi≈ ઉપરથી] પિલું, –ડા પું વૉટલે કે વાળેલા ગાળા ગોટા (ષ્ણક, માટી, દોરા ઇને) પિઢારી વિ૦(૨)ન॰ [ત્રા. વિન્ડર (સં.
વિષ્ણુ)] પીંઢેરી; માટીની ભીંતેાનું (ધર) પી અ॰ [૧૦] તિરસ્કારા' ઉર્દુગાર; હુરિયા (ર) પિપૂડીના રવ *પીઉવિ॰ (સમાસને અંતે) પીનારું પીક સી॰ જીએ પિક (ર)તેની પિચકારી પીગળવું અક્રિ॰ [ત્રા. પ્ર(લં. વ્ર+સ્ત્ય )] એગળવું; પ્રવાહી થવું (ર) (યાથી) ઢીલું – ન૨મ થવું [લા.] પીછ ન॰ [સં. પિ‰] પીછું. “છી સ્ત્રી॰
[સં. પિટિા; પ્રા. વિછી] વાળ, પીછાં કે તેવી બીજી વસ્તુની હાથાવાળી બનાવટ (માખા ઉરાડવાની, ચીતરવાની, વગેરે) પીધું ન॰ પીછ (૨) તેની કલમ હાર પીછેહઠે સ્ત્રી॰ [હિં.] પાછા હઠવું કે પડવું તે; પીછે. પું॰ [ત્રા. વિō=પૂ'છઠ્ઠું] કેડા; પૂ પીટલુ' સક્રિ॰ [ત્રા. વિટ્ટ] ખૂબ મારવું
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪૬
પીવું
પીટયું (૨) મૂએલાની પાછળ ફરવું (૩) ઠેકવું પીપ ન [T. પૌપા] લાકડાનું કે ધાતુનું વગાડવું (દાંડી)
નળાકાર પાત્ર જિાતનું એક ઝાડ પીશું વિ૦ મૂઉં (સ્ત્રીઓમાં ગાળ તરીકે) પીપર સ્ત્રી જુઓ પીપળ] પીપળાની પીઠ ૧૦ લિ.) (દેવ, આચાર્યાદિનું)સ્થાનક પીપર સ્ત્રી સિં. પિધ્વજી] એક વસાણાની
(૨) સ્ત્રી બજાર (૩) બજારભાવ ચીજ-વનસ્પતિની સીંગ. રીમૂળ પીઠ સ્ત્રી હિં. 98; પ્રા. પિટ્ટો વાસે. ૧૦ પીપરના છોડના મૂળ; ગંઠોડે [આવવી = વસો લાઈને પાકે. પીપળ પુ. કિં. વિપૂ] એક ઝાડ; અશ્વથ.
બળ ના પાછળ રહીને જોર દેતું બળ -ળી સ્ત્રી, નાને પીપળો પીઠિકા સ્ત્રી હિં] બાજઠ (૨) મૂર્તિ કે પીપળામૂળ ન૦ જુઓ પીપરીમૂળ
થાંભલાની બેઠક-આધાર (૩) ભૂમિકા પીપળે ૫૦ જુઓ પીપળ પીડી સ્ત્રી [ä. પિE; પ્રા. પિ લગ્નપ્રસંગે પીપી અરવ] (૨) સ્ત્રીને ફેંકીને વગાડ
વરકન્યાને શરીરે ચોળવાને પીળે વાની ભૂંગળી, ગાજર કે પાંદડાની પિપૂડી . સુગંધી પદાર્થ
(૩) પી બોલાય તે ફજેતી [ગળી પીઠું નહિં. પીઠ બજાર કે દુકાન (ખાસ પીપી સ્ત્રી (બાળભાષા) પિપરમીટ જેવી
કરીને લાકડાનું અને દારૂતાડીનું) પીમળ સ્ત્રી[. પરિમ] સુગંધ. ૦વું પીડ સ્ત્રી[ä. પીર પીડા; દુઃખ (૨) અ ક્રિટ સુગંધ ફેલાવી ચૂક; આંકડી (૩)વેણ પ્રસવવેદના. વન પીયળ સ્ત્રો. જુઓ પિયળ ના લિં] પીડા (૨) પડવું-પકડવું કે પીયૂષ ન [] અમૃત [પદાર્થ દાબવું તે. છવું સ૦િ લિ. s] દુઃખ પી પુંઆંખને ખૂણે બાઝતે ચીકણે દેવું (૨) પકડવું, ઝાલવું (૩) ચાંપવું; પીર j[i.)મુસલમાનમાં પવિત્ર ગણાતો દાબવું. -ડા સ્ત્રી [4] દુઃખ (૨) નડતર. પુરુષ
[ભાણામાં મૂકવું -ડાકારક,ડાકારી વિ૦ પીડા કરનારું, પીરસવું સક્રિઉં. પરિવિવું] જમવા માટે -ડાવું અ૦ કિ. “પીડવું”નું કર્મણિ. પીરસાવું અદકે પીરસવુંનું કર્મણિ -ડિત વિ. ઉ.પીડા પામેલું પીરેજ પું. [1] એક રત્ન. -(-જુ) પીઢ સ્ત્રી. [૩. ઢી; . ; પ્રા. વિ. પીરેજના રંગનું; આસમાની પઢિમા જેના ઉપર મેડાનાં પાટિયાં પીલવું સક્રિય (ઉં. ડિયુ; પ્રા.પો) દબાઈ જડવામાં આવે છે તે લાંબું લાકડું-વળી -કચરાઈ નિચેવાય એમ કરવું (૨)દુઃખ (૨)વિમોટી ઉંમરનું ઠરેલ, દિયું ન દેવું કનડવું [લા. (૩) લેટવું (કપાસ)
પીઢ (૨) દાઢને દાંત (૩) અવાળુ, પેઢું પીલ [જુઓ પીલુ એક ઝાડ પીણું ન પીવાની વસ્તુ પેચ
પીલુ પું[.] એક ઝાડ; પીલુડી (૨) પીત ન૦ વુિં. ઊં પાણી પાઈને ઉછેલો એક રાગ (૩) પીલુડું. ડી સ્ત્રી, પિલુનું મેલ (૨) વિર લિં] પીળું
ઝાડ. ડું ન તેનું ફળ બચ્યું પીતળ ન... જુઓ પિત્તળ
પીવું ન૦ [. મ=બચ્ચું મરધીનું પીતાંબર નવ લિં] પીળું કે કઈ પણ પીલ ૫૦ [ વાગ. થડ કે મૂળમાંથી
રેશમી અબેટિયું (૨)વિ. પીળાં વસ્ત્રવાળું ફૂટેલો ફણગે પીધેલ (લુ) “પીવુંનું ભૂ૦ કુર (૨) પીવું સત્ર કિં. લિં, ; પ્રા. પિવો પ્રવાહી વિ. દારૂના નશાવાળું છાકટું
પેટમાં લેવું(૨)પ્રવાહીને પાતામાં સમાવવું પીન વિ. સં.) જાડું; પુષ્ટ; માતું
કે શેષવું (૩) (ધૂમ્રપાન) કરવું. [પી જવું પીપ ન૦ ગૂમડાનું ૫૨.
= ગાંઠવું (૨) સહન કરી જવું]
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________
પીસવું ૪૪૭
પુદ્ગલ પીસવું સત્ર ક્રિટ કિં. Fિq; પ્રા. વિ દળવું પુકાર પં. [પ્ર. પુર] પોકાર, બૂમ. ૦વું
(૨) લસોટવું ઘૂટવું (૩)ચીપવું (ગંજીફાને) સક્રિ૦ પોકારવું (૨) પિકારીને કહેવું; પીસ | સિટી
જાહેર કરવું પીળાશ સ્ત્રી, પીળાપણું
પુખ્ત વિ૦ [1] પાકું; પાકટ (૨) ઠરેલ પીળિયું ન લગ્ન પ્રસંગે કન્યાને પહેરવાનું પુગાડવું સક્રિ પૂગર્વનું પ્રેરક પહોંચાડવું હળદરથી રંગેલું પીળું વસ્ત્ર (૨) પીળી
પુગાવું અટકિટ પૂગવું'નું ભાવે - કાંઈક કાળી ઈટ
પુચકારી. સ્ત્રી રિવ૦) બાળકને શાંત પીળું વિ. [ä. Íત પ્રા. ગઢ હળદરના
કરવા આઠ વચ્ચેથી કરેલે મૃદુ અવાજ રંગનું, પીત. ૦૫ચવિસાવ પીળું–ફી
પુછ ન૦ લિ. પૂંછડી પોંખણુ સ્ત્રી, ગુંનપીંખવું તે તે ચૂંથણું
પુછડિયું વિ૦ [ પૂંછડી ઉપરથી પૂંછડીપખવું સત્ર ક્રિ વિખેરી નાખવું (૨)
વાળું. - તારે પુ. ધૂમકેતુ ચૂંટી નાખવું
પુછાવવું સકિ, પુછાવું અકિ. પીંખાવવું સક્રિટ, પીંખાવું અક્રિય
પૂછવું નું પ્રેરક ને કર્મણિ પખવું નું પ્રેરક ને કર્મણિ
પુટ પું[i] પડિયો(ર)પડિયા જેવો કોઈ પીંગળું વિ[.પિકા પીળચટું(૨) માંજરું
પણ ઘાટ(૩) આચ્છાદન ઢાંકણ (૪) કુલડી પીઠબળ નવ પાછળ રહીને જોર દેતું
કે શકરામાં ધાતુ કે ઔષધ મૂકી ઉપર પીંછ ન૦ જુિઓ પીં] પીછું. -છાળું
ઢાંકણ કે બીજું કોરું મૂકી કપડછાણ વિ પીંછાવાળું–છી સ્ત્રીજુઓ પછી.
કરી કરેલ ઘાટસંપુટ (૫) તેને ભઠ્ઠીમાં છું ન પીધું
મૂકી ઔષધને આપેલી આંચ(૬)પટ પાસ પીંજણ સ્ત્રી, પીંજવાનું સાધન (૨) ના
પટેવાળ વિ૦ [પૂઠ ઉપરથી) પાછલી પીંજવું તે (૩) (વાતને) નકામું ચૂંથવું -
વચમાં જન્મેલું; પૂઠેવાળ
પુણ્ય વિ.] પવિત્ર(૨)પુણ્ય પ્રાપ્ત થાય લંબાવવું તે લિ.]. -ણી સ્ત્રી, પીંજણ
એવું(૩) ધમ્ય (૪)ન, સત્કર્મ (૫) તેનું (૨) પીંજવું તે (૩) પૈડા પરનું ઢાંકણ
ફળ. તિથિ સ્ત્રી (મહાપુરુષના) (રથનાં પૈડાં પર હોય છે તે)
મરણની તિથિ કે તેની ઉજવણી. દાન, પીંજરું ન૦ જુઓ પિંજર, પાંજરું
નવ ધર્મદાન. ૦માપ ૫ (પાપ કે પીંજવું સક્રિટ લિં. પં] રૂના રેસા ક્ટા
અન્યાય સામે)ધર્મબુદ્ધિને લીધે ઊપજેલ પાડવા(૨)પીંજણ કરવું – લંબાવવુંલા.]
• ક્રોધ. પ્રતાપ j[.] પુણ્યનું બળ. પીજમણુ ન૦,૦ણુન્નીપજવાની મજૂરી
શાલી(--ળી) વિ. પુણ્યવાન (૨) ચી જારણ સ્ત્રી પીંજારાની વહુ (૨)
પૂર્વજન્મનાંસકૃતવાળું બ્લેકવિ[i] પીંજવાનું કામ કરતી સ્ત્રી પીંજરે ૫૦ પીંજવાનું કામ કરનાર
રૂડી કીર્તિવાળું (૨) જેનું નામ દેવાથી પીંજાવવું સહિ, પીંજાવું અકિ.
પુણ્ય થાય તેવું (૩) પુંછે તેવો માણસ.
–ણયાત્મા વિ. (૨) ૫૦ કિં.] પવિત્ર પીંજવું’નું પ્રેરક ને કર્મણિ
મનનું (માણસ) પીંડાર(રે) ૫૦ લિ. પાર; હે. ]
પુત્ર લિં] દીકરે. વતી વિ૦ સ્ત્રી આહીર; ભંરવાડ
હિં.] પુત્રવાળી. વધૂ સ્ત્રી હિં. પુત્રની પીંડળે | જુઓ પિડે
વહુ-ત્રિણી વિન્ની પુત્રવતી. -શ્રેષણ પઢારે ૫૦ . પિંઢાર) લૂંટારુની એક સ્ત્રી. પુત્રપ્રાપ્તિની તીવ્ર કામના –
પ્રસિદ્ધ જાતને માણસ [ભીતવાળું વાસને [[બૌદ્ધ) (૩) આમા પીઢેરી વિ. જુિઓ પિરી માટીની પુદ્ગલ ન૦ [.] પરમાણુ (૨) શરીર
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુનમયું
પુનમિયું વિ॰ પૂનમને લગતું (૨) પૂનમથી શરૂ થતું(૩)દર પૂનમે જાત્રાએ જનારું પુનર્ અ॰ [i.] ફરીથી (૨) સમાસમાં પૂર્વ પદ તરીકે ‘ફરીનું’‘ફરી થતું’ એવા અથ માં. ~પિ અ॰ [i.] ફરીને વળી. વલાન ન॰ ફરી જેઈ જવું તે. “રાવર્તન ન॰ [છું. પાછા કે ફરી આવવું તે (ર) ફરી વાંચી-જોઈ જવું તે (૩) એકની એક વાત ફરી કરવી તે. –ાવૃત્તિ સ્ત્રી॰ [i.] પુનરાવર્તĆન (૨) બીજી વારની આવૃત્તિ (પુસ્તકની). -રુક્તિ સ્રો॰ [i.] એકની એક વાત ફરીને કહેવી તે. -રુત્થાન ન॰ [ä.] ફરીથી ઊભુ` થવું તે. દ્વાર પું॰ જીએ જીર્ણોદ્ધાર (૨) મુક્તિ (૩) ફરીથી જન્મ. −૮-૩પું [i.] ફરી જન્મવું તે; નવા જન્મ. ~ગ્નિ ન॰ જીએ પુનર્વિવાહ. વિવાહ પું॰ [સં.] ફરીથી લગ્ન કરવું તે (૨) વિધવાવિવાહ
*
૪૪૮
પુનઃ અ॰ [F.] જુએ પુનર પુનિત વિ॰ [ä,] પવિત્ર
પુનેરી વિ॰ પૂના સંબંધી કે તે ગામનું પુર ન॰ [É.] શહેર [તરીકે આવે છે.) પુરી વિ[ા.]પૂર;ભરેલું(સમાસમાં પૂર્વ પદ પુરજો પું॰ ડક્કો [સહિત
ં પુરબહાર વિ॰ (૨) અ॰ પૂરી શેાભા પુરખિયા [છું. પૂર્વી ઉપરથી], પુરભૈયા
પું॰ ઉત્તર હિન્દના પૂર્વ ભાગના વતની પુરવા પું(જરૂર પૂરી પાડવા માટે જોઇતા) જથા; સંગ્રહ
પુરવણી સ્ત્રી [પૂરતું' ઉપરથી] પૂર્તિ';
યુરિશિષ્ટ (ર) ઉત્તેજન; ઉશ્કેરણી પુરવધૂ સ્ત્રી[i.] પુર-નગરની યુવાન સ્રો પુરવાર વિ॰ [ો. મૌવાર] સાબિત પુરિવયા પું॰ જુએ પુરબિયા; પુરભૈયા પુરશ્ચરણન॰[i.]અમુક મંત્રના સકામ જપ પુરસ્કરણ ન॰ [i.]આગળ કરવું–પ્રાધાન્ય આપવું તે [પ્રવક પુરસ્કર્તા પું॰ [i.]આગળ કે રજૂ કરનાર;
પુરાગામી
પુરસ્કાર પું॰ [i.] પુરસ્કરણ (૨) માન; પૂજા (૩) ઇનામ પુરંદર પું॰ [સં.] ઇંદ્ર પુરઃસર વિ॰ [i.] આગળ ચાલનાર (૨) અ॰ (સમાસને છેડે) સાથે-પૂર્ણાંક, ઉદા॰ હેતુપુરઃસર
પુરાણ વિ॰ [i.] પ્રાચીન (૨) ન૦ પ્રાચીન દેવકથા અને મનુષ્યથા જેમાં આપેલી હાય એવું પુસ્તક (વેદવ્યાસે લખેલાં કુલ અઢાર છે) (૨) કંટાળાભરેલી લાંખી વાત [લા.]. ॰પુરુષ પું૰[í.]પરમાત્મા. -ણી પું॰ પુરાણ વાંચી સંભળાવનાર (૨) પુરાણ રચનાર (૩) એક અટક. સુ વિ॰ પ્રાચીન
પુરાતત્ત્વન॰ [i.] પુરાતન ફાળની ખાખત પુરાતન વિ॰ [i.] પ્રાચીન પુરાવવું સક્રિ॰ ‘પૂરવું'નું પ્રેરક પુરાવિદ પું॰ [i.] પુરાતત્ત્વના શોધક પુરાણુ’ અક્રિ॰ ‘પૂરવું'તુ કમ ણ પુરાવા પું॰ {વો. ગોવાર સાબિતી પુરાંત (૦) વિ॰ ખાકી રહેલું; શેષ પુરી સ્રો॰ [i.] નગરી
પુરુ પું॰ [i.]ચયાતિ અને મિષ્ટાના પુત્ર પુરુષ પું॰ [i.] નર; મરદ (ર) વર; પતિ
(૩) આત્મા (૪) ખેલનાર, સાંભળનાર કે તે સિવાયની વ્યક્તિ-એ ત્રણ પૈકી એક [ગ્યા.]. l ન॰[i.] મરદાઈ; પુરુષપણું, પ્રયત્ન પું॰ માણસથી થઈ શકતી મહેનત. વાચક વિ॰ પહેલા, બીજો અને ત્રીજો પુરુષ બતાવનાર [વ્યા.]. -ષાતન ન॰ મરદાઈ. -ષાથ પું॰ [i.] ઉદ્યોગ; મહેનત (૨) ધમ, અથ, કામ ને મેક્ષ એ દરેક. -ષાથી વિ॰ ઉદ્યોગો. -પાત્તમ પું॰ [ સં. ] વિષ્ણુ ભગવાન. -ષોત્તમમાસ પું॰ (સૌર અને ચાંદ્ર વર્ષાના મેળ બેસાડવા દર ૭૨ ચાંદ્રમાસ ૧૬ દિવસ અને ૪ ઘડીએ ઉમેરાતા)અધિકમાસ પુરોગામી વિ॰ [i.] પૂર્વ-આગળ થયેલું કે જતું(૨) પું॰ પુરાગામી તે (માણસ ૮૦)
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિલ
પુરેડાશ ( ૪૪૯.
પૂજાવું પુરેડાશ ૫૦ [ā] યજ્ઞને માટે બનાવેલો કે અનુભવથી નહિ) (૨) પુસ્તકમાં જ . ચોખાના લેટને રોટલો(ર)હવિ(૩)હેમતાં રાખેલું – જીવનમાં નહિ ઉતારેલું
બાકી રહેલ હવિ-પ્રસાદ [નાર ગેર પુસ્તિકા સ્ત્રી નાનું પુસ્તક પુરોહિત ડું .) યજ્ઞયાગાદિ કર્મો કરાવ- પુસ્તી સ્ત્રી [ 1. પુરd] મજબૂતી માટે પુલ ૫૦ [fi] સેતુ રિમાંચિત કરેલું ચણતર કે પ્લાસ્ટર (ધરના પાયા પુલક નબંરેમ રુવાંટું.-કિત વિલિ.] ઈ. આગળ. -સ્ત ! [. પુસ્ત પુલાવ ૫. જીિઓ પલાવ એક મસાલાદાર પાણીને ધક્કો ઝીલે તેવું બાંધકામ કે (મુસલમાની) વાની
ચણતરફ હાથણી; ડકો પુલિન પું; નવ લિં. ભાડું; નદીને કાંઠો પુંકેસર નહિં .] ફૂલની અંદર નર(૨) નદીના પ્રવાહની વચ્ચે તરી આવેલ બીજવાળે રસે રેતીને બેટ
પુંજ ૫૦ કિં.] ઢગલો [પુર વિષ્ણુ પુલોમા પુંલિ.એક રાક્ષસ; ઈટને સસરે પુંડરીક ન૦ [f. ઘળું કમળ. -કાક્ષ પુરતો સ્ત્રી [.] સરહદ પ્રાંતની ભાષા પું છું; ન ]િ ચંદન વગેરેનું તિલક પુષ્કર નહિં.] નીલ કમળ(૨) પાણી(૩)તે પુંલિં(લિંગ ન [6] નરજાતિ (વ્યા.]
નામનું અજમેર પ્રાંતમાં તીર્થ (૪) દુકાળ પૂગવું અકિટ પહોંચવું લાવનાર મેઘ-મેઘાધિપ. -રાવતક ૫૦ પૂગીફલ (ઉં.3, -ળ ન સોપારી [i] પ્રલય કે કલ્પને અંતે વરસતા મેઘ. પૂછ નહિં. પુછી પુછ; પૂંછડું [કરવું તે -રિણી સ્ત્રી [૪] તળાવડી (૨) કમળની . પૂછગાછ સ્ત્રી (માહિતી ખાતર) પૂછવું
પૂછડી સ્ત્રીપૂંછડી. ડું ન પૂછે પુષ્કળ વિ. [સં. પુષ્ય ખૂબ મસ પૂછપરછ, પૂછપાઈ સ્ત્રી જુઓ પૂછગાછ પુષ્ટ વિ૦ લિં] પોષાયેલું; જાડું. -ષ્ટિ સ્ત્રી પૂછવું સક્રિ, પૃ પ્ર.
પુસવાલ કિં. પિષણ (૨) સમર્થન (૩) ઉત્તેજન કો; જવાબ માગ(૨)તપાસ કરવી (૪) ભગવાનની કૃપા. -ષ્ટિકારક વિ. (૩) સલાહ લેવી (૪) લેખાંમાં લેવું. પૌષ્ટિક-ષ્ટિપત્ર નકાગળ ઉપર લખતાં ગાછવું સક્રિટ પૂછવું કરવું; પૂછીને નીચે મુકાતું જાડું પૂ . -ષ્ટિપથ, બરોબર તપાસ કરવી -ષ્ટિમાર્ગ પુંવલ્લભાચાર્યે ચલાવેલ પૂછાપૂછ(છી સ્ત્રી [પૂછવું પરથી વારંવાર વૈષ્ણવ ભકિતમાર્ગ
કે અનેક જણને પૂછવું તે પુષ્પ ન [.] ફૂલ.૦કન [G] રાવણનું પૂછવાળ વિ. જુઓ પૂઠેવાળ વિમાન (મૂળે તે કુબેર પાસેથી રાવણે પૂજક ૫૦ (૨) વિ૦ [] પૂજા કરનાર. લઈ લીધેલું). ૦ધવા ૫૦ [ii] કામદેવ - -ને નસં.પૂજા (૨) સંમાન સત્કાર. (જુઓ પંચબાણ). ૦રાગ કું. લિ. -નીય વિ૦ લિ. પૂન્ચ [ભજવું
ખરાજ. વૃષ્ટિસ્ત્રી..ફૂલોને વરસાદ. પૂજવું સક્રિ[. q=jપૂજા કરવી(૨)સેવવું; -ષ્પાંજલિ.](–ળિ)સ્ત્રી ખોબો ભરીને પૂજા સ્ત્રી[.]પૂજન; આરાધના ઉપાસના ફૂલ (૨) માર [લા] -ષિત વિ૦ લિ.] (૨) પૂજનની સાધનસામગ્રી (૩) માર ફૂલથી છવાયેલું
[લા.. ૦૫ પું[સં. ઘૂઘ પૂજાને પુસ્તક ન.ચેપડી; ગ્રંથ.-કાલય ન. સામાન. ૦૨ણ,રિણું સ્ત્રી પૂજા વાંચવા માટે રાખેલા પુસ્તકોના સંગ્રહનું કરનાર સ્ત્રી. રી પુંપૂજા કરનાર સ્થાન ( જાહેર કે ખાનગી); લાઇબ્રેરી. પુરુષ. હું વિ૦ કિં.] પૂજ્ય. ૦વવું
-કિયું વિટ પુસ્તકથી મળેલું (ગુરુ મારફતે સક્રિ પૂજવુંનું પ્રેરક, હું અ૦િ inf l ational Jain Educati
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૂજિત
‘પૂજવું’નુ’· ક ણિ (૨) સત્કાર પામવે. -જિત વિ॰ [i.] પૂન્નયેલું. જ્ય વિ [i.] પૂજવા યાગ્ય (૨) વડીલ (૩) જમાઈ કે બનેવી [લા.] પૂજ્યારાધે(-ય) વિ॰ [સં. પૂછ્ય + અરણ્ય] પૂજ્ય અને આરાધ્ય (પત્રની ભાષામાં વડીલને ઉદ્દેશી વપરાય છે) પૂર્વે સ્ત્રી [સં. વૃઘ્રુ; પ્રા. પુટ્ટ] પૂઠં; શરીરના પાછ્યા ભાગ (ર)થાપા (૩) કેડી; પીછા [લા.]. છળ સ્ત્રી પાછળ. -હિંચુ ન પૈડાના ઘેર જે કકડાએના બને છે તેમાંના દરેક (૨) પાછેાટિયું (ક) થાપા. [પૂઠિયાં ફાટવાં=બીક લાગવી;ગભરાવું]. “હું'ન॰ કહેઠળ ઉપરનું છેાડુ(ર)ચાપડીનું ઢાંકણ (૩) થાપા (૪) મૂળનું બંધારણ કે તેની મજબૂતી(શરીરનું). અ॰ પાછળ પૂડલા, પૂડો પું॰[ત્રા. ઘૂમરુ (સં. વૃ)] લેાટ કે
દાળના ખીરાની તળેલી પાળી(ર)મધપૂડા પૂણી સ્ત્રી [.] કાંતવા માટે પીજેલા રૂને વણીને મનાવેલા લાંબા ગેાળ આકાર પૂત પું॰ પુત્ર પૂત વિ॰[i.] પવિત્ર પૂતના સ્રી[Ē.]ક'સે બાળક કૃષ્ણને મારવા માલેલી રાક્ષસી; ખકાસુરની મહેન પૂતળી સ્ત્રી॰ આંખની કીકી પૂતળી સ્ત્રી [સં. પુત્તી ] માટી, ધાતુ વગેરેના બનાવેલા સ્ત્રીને ઘાટ. તું ન॰ ધાતુ, પથ્થર, માટી, લાકડુ વગેરેની બનાવેલી આકૃતિ-સ્મૃતિ' પૂનમ સ્ત્રી[સં. ધૂળિમા]પૂર્ણ ચંદ્ર ઊગવાની તિથિ, પૂર્ણિમા
૪૫૦
ધૂમ સ્ત્રી॰ [7. પુમ્નTM] રૂ પી જતાં ઊડતી ઝીણી રજ-રુવાંટી (ર) કાપડ ઉપરની રુવાંટી. ડી સ્રો॰ છેડને વળગી રહેલ રૂ (ર) નાનું પૂમડું, વ્હે' ન॰ રૂના બહુ નાના પિંડ (૨) વચ્ચેથી ઘેાડા ઊભા ભાગ વણીને બનાવેલી વાટ પૂર વિ॰ [í. ] પૂરેપૂરું; સંપૂણ' (૨) ન૦ નવા પાણીનું નદીનાળામાં જેશુખધ
પૂર્વ
આવવું તે (૩) પૂરણ પાળી ઇ॰નું પૂરણ અ॰ નામને અંતે ‘જેટલુ ના માપે’, ‘સુધી, પ``ત' એવા અર્થમાં, ઉદા ચેાખાપુર; વાંસપૂર પૂરક વિ॰[i.] (ખૂટતું) પૂરું કરનાર (ર) પું॰પ્રાણાચામમાં શ્વાસ અંદર ખેંચવાની ક્રિયા (૭)પૂરક આંકડા કે રકમ [ગ,] પૂરણ વિ॰ [શે.] પૂરનાર; પૂર્ણ કરનાર
(૨) ન॰ પૂરવું–ભરવું તે પૂરણ વિ॰ [શે. જૂનો પૂ` (૨) સવ વ્યાપી (૩) ન॰ પૂરવાની કે પૂરેલી વસ્તુ (ઉદ્યા૦ પેાળીનું પૂરણ; જમીનનુ પૂરણ).પાળી સ્ત્રી પૂરણ ભરીને બનાવેલી રોટલી; વેડમી. ણી સ્ત્રી॰ પૂરવું તે (૨) પૂરવાની વસ્તુ (ઇંટ – રાડાં વગેરે) (૩) વધારાનું ક્યન; પૂતિ' (૪) ઉશ્કેરણી પૂરતું વિ॰ પૂરવું’ પરથી] જોઇએ તેટલું પૂરપાટ અ॰ પૂરા-અત્યંત વેગથી પૂરવું સક્રિ॰ [ત્ત પૂ] ભરવું; ભરી કાઢવું (ર) ગાંધવું; અટકાયતમાં રાખવું(૩)પૂરું પાડવું [એક તળેલી વાની પૂરી સ્ત્રી ત્રિ. પૂજિત્રા (સં. રૂપિયા)] પૂષ પું॰ [સં.] જીએ પુરુષ પૂરું વિ[Ē. પૂર] જીએ પૂછ્યું, પાધરું
વિ॰ સીધેસીધું, “રેપૂરું વ॰ સપૂ પૂર્ણ વિ॰ [i.] ઊણું, ખંડિત, ઓછું કે અધૂરું નહિ એવું; પૂરું (૨)સમાપ્ત(૩) ન॰ મીડું; શૂન્ય. પુરુષોત્તમ પું શ્રીકૃષ્ણ (૨) વૈષ્ણવ મહારાન્તનું સ ખાધન. માસી સ્ત્રી॰ [i.] પૂનમ. વિરામ ન॰ લખાણમાં વાથ પૂરું થયાનું સ્થાન બતાવનાર(.) ચિહ્ન [વ્યા.]. -ર્ણાહુતિ સ્ત્રી [ + આહુત્તિ ] ચજ્ઞની સમાપ્તિએ આપેલી આહુતિ (ર) કાઈ પણ કાર્ય ની સમાપ્તિની ક્રિયા (૩) સમાપ્તિ. – ક પું॰ [+[ ] (અપૂર્ણાં’કથી ઊલટા) પૂરા અંક. મણિમા સ્ત્રી [i.] પૂનમ પૂર્તિ (-ત્તિ) સ્રી [i.] ઉમેરણ; વધારા પૂર્વ વિ॰ [i.] પ્રાચીન (૨) આગળનું;
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૂર્વ ક
આગલું" (૩) ઉગમણું (૪) સ્ત્રી॰ સૂર્યંના ઊગવાની દિશા. ૦૭ વિ॰ સમાસને અતે સહિત’ ‘-થી’ એવે! અય બતાવે છે. ઉદા॰ શ્રદ્ધાપૂર્વક, કાલીન વિ [i.] પ્રાચીન. ૦૭ વિ॰ [સં.] પુરેગ; આગળ જનાર (૨) શબ્દની આગળ આવનાર ઉષસગ જેવા શબ્દ (ઉદા॰, પુનર, બિન વગેરે). ગૃહ પું પહેલેથી જ બંધાયેલા અભિપ્રાય. ૦૪ પું [i.] વડવા; પિતૃ. ૦જન્મ પું॰ [f.] આ જન્મ પહેલાંને જન્મ. તૈયારી સ્ત્રી॰ આગળથી કરેલી કે કરવાની તૈયારી. દિશા સ્ત્રી સૂર્યના ઊગવાની દિશા (૨) ઊગતા સૂર્ય જેવું ફળદાતા. પક્ષ પું॰ [i.] ચર્ચા કે નિÖય માટે કાઈ શાસ્ત્રીય વિષયની બાબતમાં રજૂ કરેલા પક્ષ કે પ્રશ્ન (ર) અદાલતમાં વાદીએ રજૂ કરેલી વાત. ૦પ૬ ન૦ [i.] સમાસ કે વાકચનું પ્રથમ અગ (૨) ગુણાત્તરનું પહેલુ પદ; 'ઍન્ટીસીડન્ટ' ભૂમિકા સ્ત્રી ભૂમિકા; ઉપાદ્ધાત. સીમાંસા સ્ત્રી જૈમિનિ મુનિએ રચેલુ કમ કાંડપ્રધાન દર્શન (જીએ ષઙદાન). ૦૨ંગ પું [i.] નાટકની શરૂઆતમાં વિદ્યોની શાંતિ માટે નટાએ કરેલ સ’ગીત, સ્તુતિ વગેરે[કા. શા.], ૦વત અ॰[i.]પહેલાંની જેમ, શરત સ્ત્રી॰ કશું થતા કે કરતા પહેલાંની આવશ્યકતા; પહેલેથી હાવી જોઈતી શરત; પ્રિકવીઝીટ’ પિર વિ॰ [i.] આગલુ પાછલું (૨) અ આગળપાછળ. ાફાલ્ગુની સ્રી અગિયારમું નક્ષત્ર. –વો ભાદ્રપદા સ્ત્રી૦ [i.] પચીસમું નક્ષત્ર. -વાભિમુખ વિ [i.] પૂર્વ તરફ માંવાળુ. “ધિ છું, ન॰ આગલા અડધા ભાગ. -ાવસ્થા સ્રો॰ [ + વસ્થા] ઘડપણ પહેલાંનું જીવન. -વાશ્રમ પું॰ [i.} સંન્યાસ પહેલાંનુ જીવન. વાષાઢા સ્રી॰ [i.] વીસમું નક્ષત્ર. –વે અ॰ પહેલાં. વેક્તિ વિ
૪૫૧
પૃષ્ઠફળ
બ્લુ
[છું.] પહેલાં કહેવાયેલું. -વેોપાર્જિત વિ॰ [+૭૫ગત] પૂર્વ કે પૂર્વ જન્મમાં કમાયેલું પૂષા પું॰ [સં.] સૂ પૂળિયું' ન॰ નાનેા પૂળા મૂળી સ્ત્રી॰ [જીએ પૂળે!] ઘાસની ડી પૂળા પું[શું. પૂ]ધાસ કે કડબનું મેાટું પૂળિયું પૂખ સ્ત્રી॰ [‘પાંખ' ઉપરથી] છાપરાના એ ખાનુ બહાર પડતા ભાગ – પાંખ. ન॰ તીરના પીંછાંવાળે છેડા પૂંખવું સક્રિ॰ [છે. પુલગા) પાંખણાં વડે વરકન્યાને વધાવવાં (ર) વાવવા માટે વેરવું. (પૂંખાવવું; પ્રખાવું) પૂછ ન॰ [સં. પુ] પૂછડું, ચુિ' વિ પૂછડીધાળુ. ડી સ્ત્રી નુએ પૂછડી. ડું ન પૂછ પૂંજ સ્ત્રી; ન૦ મીડું; અનુસ્વાર પૂંજણી સ્ત્રી॰ [જીએ પૂજવું] ભી'ડી કે સૂતરની સાવરણી (૨) સાવરણી. ત્રુ સક્રિ॰ [ત્રા. પુંગ (સં.પુંયૂ)] એકઠું કરવું. ઉદા॰ છાણ પૂજવું પૂજી સ્ત્રી [i. પુંfi] દોલત પૂજો પું॰ [૩. પુંગવ] કચર; વાસીદુ પૂă સ્રી, ॰ળ અ॰, મઠિયું ન॰, “કે અઠ જુએ ‘પૂઠ’માં પૂ ડેવાળ વિ॰ જીએ પુદેવાળ પૃચ્છા સ્ત્રી [i.] પ્રશ્ન; તપાસ પૃથક્ અ॰ [ત્ત.] અલગ; . “કરણ ન૦ [i] ધટક તત્ત્વા ન્તુદાં પાડવાં તે. ાન પું [i.]ઇતર સામાન્ય માણસ (ર)નીચ કે મૂર્ખ માણસ પૃથા સ્રી॰ [ä.] કુંતી પૃથિવી સ્રી॰ [i.] પૃથ્વી ગ્રહ (૨) ય ંચમહાભૂતામાંનું એક (૩) જમીન પૃથુ(૯) વિ॰ [É.] પહેાળું; વસ્તીણ પૃથ્વી સ્રા॰ [i.] નુએ પૃથિવી પૃષ્ઠ ન॰ [i.] પીઠ; વાંસા (૨) (ગ્રંથનું) પાન (૩) સપાટી, ફળ ન૦ આકૃતિની સપાટીનું ક્ષેત્રફળ
,
-~
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫રે
પે (પં) અ૦ જુઓ પેં. પિક (પૅ) વિ. [૬] બરાબર ભરીને બંધ • કરેલું (૨) પર્ક; હોશિયાર લિા. પિખવું સક્રિટ પ્રિા. d (ઉં. પ્રેક્ષ) જેવું પિગંબર મું, જુઓ પયગંબર પેગામ ૫૦ જુઓ પયગામ; સંદેશ પેચ ૫૦ [1] આંટે; વળ (૨) વળવાળી
ખીલી; ર૬ (૩) પતંગની દોરીઓને કટાવ (૪)[લા.jયુક્તિ; તદબીર,પ્રપંચ(૫) ફ; જાળ; મુશ્કેલી. -ચિયું વિ૦ પેચ ખેલવા તથા બેસાડવાનું સાધન, ચી (હું) વિયુક્તિબીજ [(૨) વાત પેજ સ્ત્રી પ્રા. ગા(. જયા) ચોખાની કાંજી પેટ ન [.જઠરે(૨)જઠર વગેરે ભાગોની શરીરની આખી બલ (૩) [લા આજીવિકા (૪) ગર્ભાશય (૫) પિતાનું સંતાન; પિતાને આખે વેલ-વંશ (૬) અંતર; મન (૭) કઈ વસ્તુને અંદરને ભાગ; પેટું. પૂજા સ્ત્રીભજન. ૦પૂર વિ. પેટ ભરાય એટલું બધું વિ૦ અંદરથી અકળાયેલું (૨) અદેખું. ભરું વિ. પેટ ભરવાની જ કાળજીવાળું (૨)
એકલપેટું (૩) પેટિયું પેટવવું સક્રિટ સળગાવવું પેટવું અ૦ ક્રિો સળગવું આવેલું ખાનું પેટાખાનું ન મુખ્ય ખાનાના પેટમાં પેટાજ્ઞાતિ સ્ત્રી મુખ્ય જ્ઞાતિને એક ભાગ પિટાનિયમ ૫૦ મુખ્યના ભાગ તરીકે
આવતો –ગૌણ નિયમ; “બાઈલ પેટા ૫૦ [ ] પારે પેટાવવું સક્રિય જુઓ પેટવવું પેટાવિભાગ કું. મુખ્ય ભાગને વિભાગ પિરાસમિતિ સ્ત્રીમેટીસમિતિએનીમેલી
નાની સમિતિ પેટાળ ન૦ [ પેટ ઉપરથી અંદરને ભાગ પિટિયું વિવું [પટ” ઉપરથી પેટપૂર અન્ન
બદલ કરી કરનારું (૨)૧૦ પેટનું ખર્ચ રજનું ખાવાનું (૩) પગાર પેટે આપેલું પેટપૂર અન્ન (૪) પગાર; રાજ
પેટી સ્ત્રી [i] કાંઈ મૂકવા માટે કરાતી . એક બનાવટ. જાજરૂ ન૦ પેટી જેવી,
જાજરૂ માટેની સુવડની બનાવટ; કોમોડ છેટું ન [પેટ ઉપરથી કોઈ પણ ચીજને, વચ્ચેથી પેલો કે દુંદની પેઠે ઊપસેલે ભાગ (૨) મટી ચીજની અંદર સમાતો ભાગ-અંશ(૩) સમાસના પૂર્વપદ તરીકે,
“ગૌણ”, “અંદર સમાતું એવા અર્થમાં . (૪)(તિરસ્કારમાં) પેટી.પેટામાં લખવું
= પેટાવિભાગ કે પેટાખાનામાં લખવું પેટર્ડ વિ. [પેટ ઉપરથી સ્વાથી પેટે અ [પટું ઉપરથી] બાબતમાં (૨)
સાટે બદલામાં પેન પું. [. મુરબી, આશ્રયદાતા (૨)
મંડળ કે સંસ્થામાં અમુક સારી મદદ
આપનાર સભાસદ એક માનવાચક હોદ્દો પટેલ ન. [.] (મેટર વગેરેમાં વપરાતું)
એક ખનિજ તેલ પેટ-કે) (પે) અ૦ . પીઠનયા] રીતે;માફક પેડુ નવ દંટીની નીચે પટને ભાગ પિઢવું ન જુઓ પેઢ] અવાળુ પેઢી સ્ત્રી હિં. ; પ્રા. ઢ] શરાફની દુકાન (૨) વેપારીની કઠી (૩) વંશપરંપરાનું પગથિયું. ૦ઉતાર વિ૦ પેઢી દર પેઢી ચાલતું આવેલું (૨)અવ પેઢી દર પિઢી. નામું નવ વંશવૃક્ષ પેઠું નવ જુઓ પેડ પેઢું ન [૬. ઉપ પ્રા. પીઢ] દાંતનાં
મૂળ ઢાંકતો ભાગ; અવાળુ પણ (૫) સ્ત્રી પથ્થર પેન પેણ (પે) સ્ત્રી તાવડી - jમેટી પેણી પેદળ (૫) ૧૦ જુઓ પાયદળ(૨)અર પગે
ચાલીને (૩) વિ. પગે ચાલનારું; પગપાળું પેદા (૫) વિ. [.] ઉત્પન્ન(૨)કમાયેલું
મેળવેલું. ૦૨ સ્ત્રી [. વિારા) ઉત્પન્ન; ઊપજ આદત પડવી પેધવું (પં) અક્રિ. (જુઓ ફેંધવું] ટેવાવું; પેધું (પૅ) વિ. પેધેલ(૨)નટ પે બેવું તે ટેવ પેન સ્ત્રી. [૬] પથ્થરન(૨)અંદર શાહી
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________
પેનસિલ
૪૫૩ ભરી રખાય એવી એક જાતની કલમ; પેશવા પું. [fi] પેશ્વા; આગેવાન (૨) "ફાઉન્ટન પેન”
સતારાના મરાઠા રાજાઓનું વંશપરંપેનસિલ સ્ત્રી. [૮] સીસાપેન; પેન્સિલ પરાગત પ્રધાનવટુંધરાવનાર બ્રાહ્મણ(૩) પેની સ્ત્રી[ફં.]તાંબાને અંગ્રેજી ચલણીસિક્કા | મુખ્ય પ્રધાન. ૦ઈ વિ. પેશવાને લગતું પિશન ના [.] નેકરી બદલ, તેમાંથી
(૨) સ્ત્રી પરાવાઓનું પ્રધાનવટું-અમલ નિવૃત્ત થયે મળતો બેઠો પગાર. ૦૨ ૫ (૩) પેશવાઓનો રાજ્યકાળ કે તેમનું - ફિં. પેન્શન મેળવનાર
સામ્રાજય
ઘેિરદાર જામ
પેશવાજ પુત્ર ]િ બીબીઓને એક પેસિલ સ્ત્રી. [૬] સીસા પેન
પેશાબ j[u.] મૂતર.ખાનુંનમુતરડી પિપર ન [૬. વર્તમાનપત્ર; છાપું (૨) પેશી સ્ત્રી (ઉ.] માંસને લો; “ટિશ્ય પું; નવ પરીક્ષાને પ્રશ્નપત્ર
(૨) ફણસ, ખજૂરજે)ફળનાગરનો પિંડ પિય વિ. લિં] પીવા ગ્ય; પીવાનું (૨) પેશી સ્ત્રી [1] કેસની સુનાવણી આગળ
ન પી શકાય એવું ખાદ્ય (૩) પીણું કેસ ચાલે તે
(ચા, કેફી વગેરે) પેર (પૅ) સ્ત્રી [. qv$ = માર્ગ; રસ્તો].
પેશે પું[.] પેશ; ધંધે; કસબ પ્રકાર; રીત (૨) ખબર (૩) તદબીર
પેશ્વા(ઈ) જુઓ પેશવામાં :
સિનીકળ (પં) સ્ત્રી સિવું અને નીકળવું પર સ્ત્રી (ઉં. પર્વન] પેરાઈ પર નવ જામફળ; પેરુ
તે(૨) કારભાર[લા.] પેરવી (૫) સ્ત્રી [.વિ) તજવીજ
પેસવું (ઍ) અકિટ [. પ્રવિગ્ન ; કા. પટ્સ
દાખલ થવું પ્રવેશ કર ગોઠવણ; યુક્તિ (૨) પ્રયત્ન (૩) દરજજો
પસાર(-)(૫) પું. )દાખલ થવું પર [૬] ૫૦ ફકર કંડિકા પેરાઈ, પેરી સ્ત્રી, કિં. પર્વન] હઠાની બે
તે પ્રવેશ (૨) પરિચય; ગાઢ સંબંધ ગાંડ વચ્ચેનો ભાગ
પિસેજ૨ (૫) સ્ત્રી (કું.ઉતારુઓ લાવતી પરુ નવ જામફળ; પર
લઈ જતી રેલગાડી (એ સામાન્ય રીતે દરેક પેરે (૫) અ [. qv$] પ્રકારે (૨) પેઠે
સ્ટેશને ઊભી રહે છે)(૨)વાહનને મુસાફરી પેરેફિન ન [૬] એક જાતના પથ્થર,
પળ પં. કિં. પ વૃષણ લાકડું વગેરેમાંથી ગાળી કાઢવામાં આવતો
પે (૨) અ [વં. પ્રત; પ્રા. પ૩ [૫] મીણ જે પદાર્થ (મીણબત્તીમાં તેમ
સરખામણીમાં; મુકાબલે (૨) ઉપર જ જુલાબ તરીકે વપરાય છે) પેગડું (૫૦) નવ ઘોડેસવાર જેમાં પગ પેરે ૫૦ પેરા ફકરે
રાખે છે તે કહું પેલ (૫) ન૦ [ફે. પિવ; 1. નિg Vઠ (પૅ૦) સ્ત્રી હૂંડી ગેરવલ્લે પડવાથી પીજેલા રૂની થેપલી, પોલવું
બીજી વાર લખી આપવામાં આવે છે તે પેલું વિ(૨)સવ સામે આંગળીથી બતા- પેડ (પૅ૦) પં. નિં. ઉપર; પ્રા. ) પિંડ;
વેલું; ઓલ્ય (૩) આવતા પરમ દિવસ (માટીનો) દો (૨) દૂધના માવાની પછીને કે ગયાની પૂવને (દિવસ) બનાવેલી એક મીઠાઈ પેશ અ [1.) આગળ; ઉપરી અધિકારી પેતરે (પૅ૦) ૫૦ કુસ્તી વગેરેની શરૂઆતમાં
તરફ (૨) આગળ; ઠેઠ. ૧દમી સ્ત્રી, આગલા પગને જરા વાળીર્ન અને પાછલા સામે લેવા જવું તે (૨) આગેચ (૩) પગને ટટાર રાખી ઊભા રહેવું તે (૨) ચડાઈ. ૦ગી સ્ત્રી કામ પેટે આગળથી યુક્તિ, પ્રપંચ આપેલું લવાજમ બાનું
Vધવું (પૅ૦) અહિ જુઓ પધવું
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________
પીધું
શ
૪૫૪
પિતાનું Vધું (પં) વિ૦ (૨) ન૦ જુઓ પેધું પિટલી-લું) [૩. વોટ્ટ, પરિણા] જુઓ પિકી અ [વા વિ=સમુદાયોમાં-માંથી ટિકી'માં. -લે શું મોટું પોટલું પિડ સ્ત્રી, ચોળાચોળ; પંચાત
પિટાશ-સ) પં. [.] એક રાસાયનિક પિડું ન [. g] ચક; ચાક
દ્રવ્ય – ક્ષાર પિતુ નઃ પાતળા કકડે; કાતળી પેટીસ સ્ત્રી છું. પરી] ગડગૂમડ પકવવા પિતૃક વિ[.] બાપીકું વારસામાં મળેલું માટે ઘઉંના લેટ વગેરેની ગરમ લુગદી પૈશાચ વિ. સં.) રાક્ષસી. -ચિક વિ. પટેશિયમ સ્ત્રી[.] એક ધાતુ [4.] પિશાચી. –ચી વિ. રાક્ષસી (૨) પિટ્ટી સ્ત્રી છોકરી. -દ્દો પુત્ર છોકરે
સ્ત્રી[૩] પ્રાકૃત ભાષાને એક પ્રકાર પિઠ બ્રી[. 9, . પુદ્ર ઉપરથી]પ્રાણુની પિશુન(-ન્ય) નટ [. પિશુનતા
પીઠ પર નખાય તેવી બેવડી ગૂણ (૨) પિસાદાર વિ૦ [પસો' ઉપરથી] ધનવાન વણજાર (૩) પિઠિ. –હયો છું. પોઠ પસે પુંછ એક તાંબાનો સિક્કો આનાને ઉપાડનાર બળદ(૨)મહાદેવને નદી-ડી
ચોથો ભાગ (૨) દેલત, ધન લિ.). ડું પઠને બળદ (૨) વણજારે ૦૮ડા ૫૦ ધન; પૂજી
પિડું ન પ્રિ. પુર (ઉં. પુટ) લીંપણના પ (પ) સ્ત્રી; નવ પાસાના દાવમાં એક જાડા થરને કકડો (૨) મધપૂડે દાવ (૨) કોડીઓના દાવમાં ૧૦, ૨૫, પિઠણ (પ) નગ [. પવઢ = પઢવું. અને ૩૦ જેવા દાણું કે તે પડે ત્યારે લેવાને એક વધુ દાણો (૩) ચપટમાં પણ (પ) ન૦ + જુઓ પણ] પ્રતિજ્ઞા
પહેલું ખાનું.[બાંધ=કાસ કરવો પણ () પુંબવ.પપોનપણાના પિ (પ) પું; સ્ત્રી[જુઓ પેહપરેટિયું આંક. -ણિયું વિ૦ પોણા ભાગનું પિક સ્ત્રી [પ્રા. ]િ બૂમ પાડીને રડવું તે. -ણિ વિ. પં. બાયલો; રાંડવો [લા.]. રાણન પોકાપકને અવાજ.રાવવું
-ણુ વિ. માં પા હો; “હા ”. સક્રિો પોકારે એમ કરવું
-ણું વિ૦ આખામાં પા ઓછું; '. પીકી વિ૦ [૩, પીધા પાલ (૧) બદ્િ - સ વિ. પંચોતેર પિકા૨ ૫૦ બ્રિા. પુર, પોઘા બૂમ (૨) પાત નો [. ગામત્વ, પ્રા. અga] પિતાનું ફરિયાદ. ૦વું સક્રિો માટે ઘાટે-બૂમ
ખરું સ્વરૂપ. [પ્રકાશવું = સ્વભાવ પાડીને બોલવું કે કોઈને બોલાવવું પિકેક અો ખૂબ પિ પાડીને
ખુલ્લે કરે; પોતાના ગુણ કર્મ ઉપર જવું
પત નવ [.] બાળકનું બચ્ચું (૨) કપડું પોખરાજ ૫૦ પીળા રંગનું એક રત્ન
(૩)વશ્વને વણાટ [લ.]. ડી સ્ત્રી જોતી પિખવું સક્રિ. + જુઓ પિષવું [૫].
પિતદાર પુર જિ. પઢાર) ખજાનચી પિગળ ન૦ સિર૦ પોકળ] ભોપાળું પિચ સ્ત્રી [. વોટું] દાણા વગરનું ખેખું
પિતરે ૫૦ [૪. પત્ર, પ્રો. ] પૌત્ર
પિતાપણું ન પિત+પણું આત્મીયભાવ (ડાંગરનું). ૦કણ વિ. પાચું” ઉપરથી
(૨) વ્યક્તિત્વ (૩) અમિતા; અહંભાવ પિચું; બીકણપચકણ, કું ન છાણને
પિતા પુત્ર ભીનું પોતું(૨) પતું ફેરવવું તે દે. પિચકાં નાખવાં = ગભરાઈ જવું]. ૦૯() વિર ચું
પિતિયાદાસ પું, પતિયું પહેરનારો-ઢીલ પંચું વિ૦ [ રો] નરમદબાયું દબાય
માણસ
[તિયું એવું (૨) બીકણ; પિચકણ [લા. પુતયું ને લિ. તf; બી. પIdબ] નાનું પટકી સ્ત્રી જાઓ પોટલી નાની પોતીકું વિ૦ જુઓ “પત ન૦ નં૦ ૧. - ગાંસડી. - નવ ગાંસડી
પોતાનું સ્વકીય
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫૫
પિલાદ
પિતું નહિં. પુરંત; પ્રા. પુય, ત્યપાણીમાં પગાર પં. બ૦૧૦ [+બારી ત્રણ
ભીંજવેલ લૂગડાનો કકડે(૨)ચૂનામાં કે પાસાની રમતમાં છે, છે અને એક, એમ રંગમાં ભીંજવેલે ચડે
કુલ તેર દાણાને દાવ(૨)ફતેહ. પિોબારા પતે સવ (જુઓ પિત નં 1] જાતે; પડે ગણવા = નાસી જવું]. પેથી સ્ત્રી [. પોતા) પેઈની વેલ (૨) પોમલું વિહરખઘેલું (૨) પિપલું પિઈના રંગમાં કે અળતામાં બોળી રાખેલું પયણ(ત્રણ) સ્ત્રી હિં. ; પ્રા. રૂનું પિલ (દાંત ઉપર મૂકવા)
વમળી, ઘોમિળી] એક જાતના કમળની પિથી સ્ત્રી વુિં. પુસ્ત, પ્રા. થિયા] વેલ. શું ન. એક જાતનું નાનું કમળ
લાંબાં છૂટાં પાનાંનું પુસ્તક, કે એની પોટકી. રાત્રે ખીલતું કમળ [પોથીમાના રીંગણું શU૦ બીજા- પિયું ન જીિઓ વુિં] ગેડીદડાની રમતમાં ને ઉપદેશવાનું, પણ જાતે તેમ કરવાનું ક્યાં દડે પહોંચાડવાથી જીત ગણાય તે નહિ તે
મુકરર કરેલી હદ; ગોલ' વિષે પિદ પં. ઢિ છાણને દો પિર પિઅહં. ઘરન]ગયે વર્ષે કે આવતે પિપ પંડુિં રમમાં રહેતો રોમન કેથલિક પિરસ (પ) ૫૦ લિં. પ્રદ્ઘર્ષ, પ્રા. પéરષ; કે સંપ્રદાયને વડે ધર્માધિકારી
સં. ૫, પ્રા. પોરિસ] ખુશાલીને ઉકરડે પોપચું ન આંખનું પાંપણવાળું ઢાંકણ(૨)
(૨) શૂરાતન; પાણું - ૫ છોકરો ખસખસને દાણા બાઝયા વગરને દેડા પિરિયું નહિ. પતિ કે પુત્રઉપરથી) છોકરું. પિપટ પુંલીલા જેવા રંગનું એક પક્ષી; પિરી સ્ત્રી જુઓ પિરિયી છોકરી
શુક-ટિયું વિ૦ પોપટના જેવા રંગનું ફિક (પ) વિ. પરતું; ગઈ સાલનું (૨) પિપટના નાકના આકારનું (૩)
પરે () પુ. વિ. પર] પાણુમાં થતા
રે પિપટની પેઠે સમજ્યા વિના ગોખી મારેલું
એક બારીક જીવ [અવસરસ (૪) કેવળ મેઢાનું; બેલવા પૂરતું. –દી
પેરે () ૫૦ [ . પ્રહર; પ્રા. પહ)
છે. આ વિ. પોપટિયું (૨) સ્ત્રી પોપટની માદા પર પો) ૫. જુઓ પિોરસ પિપ પુ. ચણાની શિંગ
પિટર ૫૦ ૬િ] રેલવે સ્ટેશનને મજૂર પાપડી સ્ત્રી [. qaq = ઊંચા થવું,
પિટુગીઝ સ્ત્રી (.] પોર્ટુગલ દેશની ફરવું (ઉં. ખ+ વત્ +q)] નાને પડે
ભાષા(૨) jતે દેશને વતની (૩)વિત્ર તે - પડ.-ડું ન નાને પાપડે.–ડે !
દેશ કે તેના વતનીને લગતું ઊપસેલું, ઊખડેલું કે લાગેલું પડ પિપલાં ન બ૦ વ૦ જુઓ પિપલું
પિલ પિ પું. [૩. ઉપરની પીજેલું રૂ અશક્તિનાં ફાંફાં
(૨) ન પિચું ગોદડું (૩) પિલવું પિપલિન (પ) નવ હું. એક જાતનું કાપડ
પેલ સ્ત્રી; ન[. વોટ્ટ] પિલાણ (૨) પિપલ વિ. [. ઘા = હાથ ફેરવ્યા [લા.) મિથ્યા દેખાવ; જૂઠાણું (3) અંધાકરે; પપલાવવું પોચું કાંઈ સહન કરી
દૂધી; ગોટાળે જાતનું બદન શકે નહિ તેવું (૨) લડાવેલું લાડકું કરી પલકે ન સ્ત્રીઓ કે બાળકનું એક
નાખેલું (૩) નકામાં ફાંફાં મારતું પોલવું (પ) નવ [જુઓ પિલો રૂની નાની પિપાંબાઈનું રાજ ન૦ ગેરવ્યવસ્થા થેપલી ' અને અનાવડતને કારણે ચાલતું અંધેર પિલપલ નવ સાવ પલ હોવું તે પિપુ વિ. જિઓ પોપલો કાંગ; પિચું પલાણ ન પિલાપણું (૨) પિલો ભાગ પિપિયું ન જુએ પપૈયું. - છે તેનું , (જેમ કે ઝાડનું) ઝાડે; પપૈયો
જ પલાદ ના પૌરાખડુંલાટુંગજવેલ.
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્યાર
પિલાદી.
૫૬ -દી વિ પિલાદનું (૨) મજબૂત લિા. પિસ્ટ સ્ત્રી [.ડાક ટપાલ. ઐફિસ પાલિશ ન સ્ત્રી [૮] ચળકાટ; એપ સ્ત્રી[] ટપાલફિસ; ડાકઘર. પોલિસી સ્ત્રીફિં. વીમાબત (૨) ફૂટ માસ્તર [+રું. માસ્ટર) ટપાલક્રિસને નીતિ; યુક્તિ
વડે અમલદાર. સેન કું[૬.] ટપાલી પિલીસ પું[૪] આંતરિક વ્યવસ્થા અને પહ (પ) પુત્ર .િ vમ = દિવસ] મેટું
સલામતી માટે રખાતા મુલકી દળનો પરોઢિયું; પ [ઉચ્ચારાતો ઉગાર માણસ – સિપાઈ (૨) સ્ત્રી પોલીસની પહ અ૮ રિવો] ઢેરને પાણી પાવાને ફેજ. હોકી સ્ત્રી પોલીસની ચેકી; પોળ સ્ત્રીસિં. પ્રતો; પ્રા. પોઝી, પોઢી ગેટ'. ૦૫ટેલ ૫૦ ગામની વ્યવસ્થાને દરવાજો (૨) દરવાજાવાળો મહેલ્લો (૩) સત્તાધીશ; મુખી
શેરી.ળિયે પંપાળ ઉપરથી રવાના પેલું વિટ (રે. પોટ્ટી વચ્ચે પોલાણવાળું પિળી સ્ત્રીનું, પઢિા, પરસ્ત્રી પાતળી અને
- ખાલી (૨) મિથ્યા દેખાવનું લિ.] પેચી રોટલી (૨) પૂરણ પોળી પિ(વ)વું સકિo [. વ્ર +; પ્રા. પોમ પોંક (2) [. પૃથુ, પ્રા. પન્ન] દૂધ પરોવવું (૨) ગબીમાં નાંખવું
ભરાયેલા કણસલાને બ્જીને કાઢેલા કણ પોશ (પ) પું; સ્ત્રી [.પ્રકૃતિ] બેબો પોંકણું (૦) ન૦ [પુવા પખવામાં (૨) વિ૦ (એક કે બંને હાથની) પિશ વપરાતાં-ધંસળ, મુસળ, રહે અને ત્રાક
જેટલું. ઉદાપોશ ચેખા ને મૂઠી દાળ -એ ચારમાંનું દરેક(૨)ખવાની ક્રિયા. પિશાક ૫૦ [.] પહેરવેશ; લેબાસ (૨) –વું સકિ પખણ વડે વરકન્યાને
પહેરવાનાં વસ્ત્ર.-કી સ્ત્રી, લૂગડાંલત્તાં કે વધાવવા , પિંકણું, પિંકવું
તેનું ખરચ ' [મહિને પાંખ, પંખાનું, પંખવું જુઓ પિક, પિષ ૫૦ [ā] વિક્રમ સંવતને ત્રીજો પૌત્ર ૫૦ કિં. દીકરાને દીકરો. -ત્રી પિષક વિ૦ લિં] પોષણ કરનાર. –ણ સ્ત્રીકિં. દીકરાની દીકરી
ન) સિં. પોષવું તે(૨)ગુજરાન; નભાવ, પૌર પં. [i] શહેરી -વું સક્રિ. હિં, ઘોઘા] ખવરાવી પિવ- પરિત્ય વિ. [6] પૂર્વનું રાવી જતન કરવું (૨) ઉત્તેજન – મદદ પૌરાણિક વિ૦ કિં. પુરાણને લગતું (૨) આપવી [લા.
૫. પુરાણી [(૩) પુરુષાતન પાષાવું અક્રિ ષવું'નું કમણિ (૨) પૌરુષ વિ૦ [i] પુરુષનું (૨)૧૦ પુરુષત્વ
પાલવવું; પરવડવું (૩) માગણી થવી, ખપવું પણ માસી, પાણમાં સ્ત્રી [સ.] પિષિત વિ. હિં. પિોષાયેલું પોષાતું પૂર્ણિમા પિષી વિ. પિષ માસનું
પૌલક્ષ્ય વિ. [i] પુલરત્ય ઋષિનું (૨) પષ્ય વિ૦ [] પિષવા યોગ્ય
૫ [] રાવણ, કુબેર કે વિભીષણ પિસ ડું [1. પરિત] ને કરચાકરોને હોળી પૌષ ૫૦ કિં.] પોષ માસ
- દિવાળીની કે આનંદપ્રસંગની બક્ષિસ પૌષ્ટિક વિ. [.] પુષ્ટિ આપનાર પિસ ૫૦ [૬. પૌવ પ્રા. રો] પોષ મહિને પૌંઆ-વા) મુંબવલં. પૃથુa] શેકેલી પિસ(ડે) ૫૦ [. પોસ્ત દોડ]ખસ- ડાંગરને ખાંડીને કાઢેલા ચપટા દાણા ખસનું ખાલી જીંડવું
યાજ ના પિયાજ; ડુંગળી પેસવું સક્રિય જુઓ પિજવું
પાદુ ન [. વિવાહ) શેતરંજમાં પેદળ પસાણ ન પોષાવું તે(૨)માગણી ખપત. સિપાઈનું મહેણું (૨) પેદળ સિપાઈ
-તું વિ૦ પોસાય તેવું (૨) પુર; મોટું પ્યાર કું. [૫. વિચાર(ઉં.બિયા) પ્રેમ.
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્યારી ૪પ૭
प्रज्ञ -રી સ્ત્રી મિ. વિવાર] વહાલી સ્ત્રી. પ્રક્ષેપ પું[.નાખવું – ફેવું તે () - વિવ વહાલું.- પુ. વહાલો પુરુષ પાછળથી ઉમેરવું કે ઉમેરેલું તે પ્યાલી સ્ત્રી [1. પિયાજે નાનું પવાલું. પ્રખર વિ. [.] ઉગ્ર; તીક્ષણ
-વું છું. પવાલું. - ડું મોટું પવાલું પ્રખ્યાત વિ. [ā] પ્રસિદ્ધ જાણીતું યાસ સ્ત્રી [fહ. તરસ, –સી વિન્સી; વખણાયેલું. --તિ સ્ત્રી. [૬] પ્રસિદ્ધિ
પ્રગટ વિ૦ (૨) અ૦ જુઓ પ્રકટ. છેવું પ્રકટ વિ. [ā] પ્રગટ; ખુલ્લું (ર) પ્રત્યક્ષ
અત્રક્રિો પ્રગટ થવું જન્મવું (૨) સળગવું (૩) પ્રસિદ્ધ પ્રકાશિત (પુસ્તક)(૪) (૩)સક્રિટ સળગાવવું.-રાવવું સકિ. ખુલ્લી રીતે જાહેર રીતે. ટીકરણ “પ્રગટવું નું પ્રેરક
નવ લિં] ગૂઢ રહેલું સ્પષ્ટ કરવું તે પ્રગતિ સ્ત્રી આગળ વધવું તે; ઉન્નતિ. પ્રકરણ ન.) પ્રસંગ વિષય(૨)ગ્રંથને કર વિ. પ્રગતિ કરનાર; પ્રાગતિક. વિભાગ; અધ્યાય(૩)કઈ બાબત ઉપર • શીલ વિ. પ્રગતિ કરતુ સંપૂર્ણ વ્યવહાર-મામલે
પ્રગલ વિ૦ (ઉં. પ્રૌઢ ગંભીર (૨)ઉમરે પ્રકર્ષ પં. [i. અત્યંતતા (૨) શ્રેષ્ઠતા પહોચેલું; પુખ્ત (૩) નિર્ભય નીડર (૪) પ્રકાર ૫૦ લિં.] ભેદ જાત (૨)રીત; તરેહ નિર્લજજ; ધe (૫) ઉદ્ધતઅભિમાની પ્રકાશ પું[] અજવાળું () પ્રસિદ્ધિ પ્રગાઢ વિ. હિં. બહુ ગાઢ / પ્રાકટચ. ૦ફ વિશ્ર્વ. પ્રકાશ કરનારું (૨) પ્રચલિત વિ. [i] ચાલતું આવેલું ચાલુ પ્રસિદ્ધ કરનાર. વન ન. [] પ્રકાશિત પ્રચંડ વિ. લિં. ભયંકર (૨) કદાવર કરવું તે(૨)પ્રસિદ્ધ કરેલો ગ્રંથ.વનમંદિર પ્રચાર [.] ફેલા(૨)વહીવટ રૂઢિ. નવ પુસ્તકે પ્રસિદ્ધ કરનાર સંસ્થા. ૦૭ ૫૦ પ્રચાર કરનાર ૦માન વિર્ભસં] પ્રકારતું. ૦વું અક્રિટ પ્રચુર વિ૦ લિં] ખૂબ પુષ્કળ ચળવું(૨)સક્રિટ પ્રસિદ્ધ કરવું.-શિત પ્રચ્છન્ન વિ .] ઢાંકેલું (૨) અછતું વિ. [.] પ્રકાશવાળું(ર) છપાવી પ્રસિદ્ધ પ્રચ્છાદિત વિ[4] ઢાંકેલું છુપાવેલું
[(ર) પરચૂરણ પ્રજનન ન. [ä. જન્મ આપ-પ્રસવ પ્રકીર્ણ વિ. [ā] વેરાયેલું; છૂટું છવાયું થવો તે. શાસ્ત્ર નયુજેનિકસ'' પ્રકૃત વિસં. પ્રસ્તુત; જેની વાત ચાલુ પ્રજળવું અહિં . કન્વેસ્ટોસળગવું બળવું
હોય તેવું (૨) અવિકૃત; મૂળ સ્થિતિનું પ્રિ સ્ત્રી [.] જનતા; લોકસમૂહ (૨) પ્રકૃતિ સ્ત્રી [૪] કુદરત (૨) ધર્મ; પ્રધાન એક સંસ્કૃતિ ને ક્યભાવવાળો લેક
ગુણ (૩) તબિયત (૪) સ્વભાવ,મિજાજ સમૂહ, એક રાષ્ટ્રની જનતા (૩) માનવ(૫) અમાત્યવર્ગ (૬) પ્રજા (૭) પુરુષથી વંશશાસ્ત્રની રીતે એકસરખે લોકસમૂહ ભિન્ન એવું જગતનું મૂળ ઉપાદાન(૮)જેને (૪) રૈયત (૫) સંતતિ. ૦૫તિ મું. લિ.) રૂપાખ્યાનના પ્રત્યય લાગે છે તે વ્યિા.] સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિને અધિષ્ઠાતા દેવ; બ્રહ્મા પ્રકેપ [4] ગુરૂક્ષોભ(૨) પ્રબળતા (૨) રાજા (૩) કુંભાર [લા. (૪) સૂર્યપ્રક્રિયા સ્ત્રી [. કાર્યપ્રણાલી; પદ્ધતિ; માળાને એક દૂરનો ગ્રહ; યુરેનસ). રીત (૨) અનુષ્ઠાનઃ કિયા
સત્તાક વિ૦ પ્રજાની સત્તા કે ચલણપ્રક્ષાલન નવ નિં.] ધોવું તે
વાળું પ્રજાના વહીવટવાળું પ્રક્ષાલિત વિ૦ [] પખાળેલું, ઘોયેલું પ્રજાળવું સકિજુઓ પ્રજળ સળપ્રક્ષિપ્ત વિ. લિં] નાખેલું; ફેકેલું (૨) ગાવવું
- [જ્ઞાની પાછળથી ઉમેરાયેલું
પ્રજ્ઞ વિ(૨)૫૦ લિં] ઊંડું જ્ઞાન ધરાવનાર
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રજ્ઞા
૪૫૮
પ્રતિબંધક પ્રજ્ઞા સ્ત્રી બૂલં બુદ્ધિચક્ષુ વિલં]અંધ પ્રતિક્ષણ અo [i] પળે પળે પ્રજ્વલિત વિ. [4] પ્રજળતું; પ્રદીપ્ત પ્રતિગામી વિ. [૬] સામી કે પાછી ગતિ પ્રણ ન૦ + [ાઓ પણ હેડ કિરવા કરનારું; પ્રગતિથી સામું પ્રણમવું સક્રિડિં.ગ્રામ]નમવું નમસ્કાર પ્રતિયહ પું ] દાન લેવું તે(૨)સ્વાકાર. પ્રણય ૫૦ લિં] પ્રેમ (સ્ત્રી પુરુષને). -હી વિ૦ લિં] દાન લેનાર
-યિની સ્ત્રી હિંપ્રેમ કરનારી કે પ્રેમનું પ્રતિઘાત ! કિં. (માર્યા) સામું મારવું પાત્ર થયેલી સ્ત્રી(ર)પત્ની. -વી વિ. [ā] તે (૨) જીઓ પ્રત્યાઘાત (૩) રૂકાવટ પ્રેમ કરનાર કે પ્રેમનું પાત્ર થયેલ(પુરુષ) પ્રતિષ ૫૦ [.] પડઘો (૨) ૫૦ પતિ (૩) પ્રણચી પુરુષ પ્રતિજ્ઞા સ્ત્રી [] પણ નિયમ (૨) પ્રણવ પં. સિં કાર
શપથ. ૦પત્ર ૫૦; નવ સિં] પ્રતિજ્ઞાને પ્રણામ [.] નમસ્કાર
લેખ. બદ્ધ વિ. પ્રતિજ્ઞાથી બંધાયેલું પ્રણાલિકા, પ્રણાલી સ્ત્રી [.રૂઢિપદ્ધતિ પ્રતિદિન પ્રતિદિવસ અ૦ લિં. દરરોજ પ્રણિપત સ્ત્રી લિ. પ્રણિપાત] કાલાવાલા; પ્રતિધ્વનિ ૫૦ [.] પડઘો આજીજી
પ્રતિનિધિ ૫૦ લિ. -ને બદલે, –ના પ્રણિધાન ન૦ લિં] સમાધિ; ધ્યાન (૨)
તરફથી કામ કરવા નિયુક્ત કરેલ ભક્તિ; ઉપાસના (૩) કમલત્યાગ પ્રણિપાત ૫૦ કિં.] પગે પડવું તે
માણસ. ૦વ ન૦ પ્રતિનિધિપદ (૨)
પ્રતિનિધિ ચૂંટવાને અધિકાર પ્રણત વિ૦ કિં. રચેલું
પ્રતિપક્ષ પું. સામે પક્ષ (૨) પ્રણેતા ૫૦ કિં. રચનાર પ્રત સ્ત્રી ગ્રંથની નકલ (૨) મૂળ લખાણું
શત્રુ; સામાવાળિયે (૩) પ્રતિવાદી. -ક્ષી પ્રતાપ પં. જિં] સામર્થ્ય પ્રભાવ (૨)
પં. પ્રતિપક્ષનો માણસ સામાવાળિયે તેજ; કાંતિ (૩) રૂઆબ. વાન,-પી
પ્રતિપત્તિ સ્ત્રી [i] પ્રાપ્તિ (૨) પ્રતીતિ; વિ. [૪] પ્રતાપવાળું
જ્ઞાન (૩) સંમતિ સ્વીકાર (૪) નિશ્ચચ; પ્રતારણા સ્ત્રી [ā] છેતરપિંડી
ખાતરી (૫) પ્રતિપાદન; નિરૂપણ પ્રતિ સ્ત્રી જુઓ પ્રત
પ્રતિપદ-દા) સ્ત્રી લિં] પડે; એકમ પ્રતિ અ. [સં.) તરફ(૨) નીચેના અર્થમાં પ્રતિપન વિ. [ઉં. જાણેલ(૨)સ્વીકારેલું વ૫રા તે એક ઉપસર્ગ : વિરુદ્ધ, વિપરીત (૩) મળેલું (૪) શરણાગત (૫) સાબિત (પ્રતિકાર). સામે પ્રત્ય) અરહાર કરેલું (૬) સંમાન–પ્રતિષ્ઠા પામેલું (પ્રત્યુપકાર); હરેક; દરેક (પ્રત્યેક પ્રતિ- પ્રતિપાદક વિ. નિ.) પ્રતિપાદન કરનારુંક્ષણ); સમાન; સદશ (પ્રતિકૃતિ)
-ન ન [i] પ્રમાણે આપી પુરવાર પ્રતિઉત્તર પુત્ર પ્રત્યુત્તર
કરવું તે પ્રતિકાર પં. [સં. વિરોધ; સામનો(૨) પ્રતિપાદિત વિ૦ કિં.] પ્રતિપાદન કરેલું બદલો (૩) ઉપાય; ઇલાજ
પ્રતિપાઘ વિહિં.જેનું પ્રતિપાદન કરવાનું પ્રતિકાવ્ય નસં] ઉપહાસ કરવા કરાતી હોય તે
રિક્ષણ કરનાર મૂળ કાવ્યની પ્રતિકૃતિ; ‘પૅરડી’ પ્રતિપાલક !.] ભરણપોષણ કરનાર; પ્રતિકૂલ ઉં., -ળ વિ. અનુકુળ નહિ પ્રતિપાળ ૫૦ પ્રતિપાલક (૨) સ્ત્રી
તેવું; વિરુદ્ધ; ઊલટું. છતા સ્ત્રી. ' સંભાળ; રક્ષણ -રૂકાવટવાળું પ્રતિકૃતિ સ્ત્રી.છબી (૨) નકલ પ્રતિબદ્ધવિ. [.]બંધાયેલું (૨) પ્રતિબંધ પ્રતિકિયા સ્ત્રી ]િ ઉપાય (૨)વિરોધી પ્રતિબંધ ૫૦ લિં] વિબ્ર; વધે; મનાઈ ક્રિયા – ગતિ; રીએક્શન
રૂકાવટ. ૦૭ વિ. [૬] રોકનારું
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રતિબિંબ ૪૫૯
પ્રત્યેક પ્રતિબિંબ ન૦ ઉં.] પડછાયે; ચળકતી પ્રતીચી સ્ત્રીલિ. પશ્ચિમ દિશા સપાટીમાં પડતી તછાયા. બિત પ્રતીત વિ૦ કિં.] સ્પષ્ટ જણાયેલું (૨) સ્ત્રી વિ.જેનું પ્રતિબિંબ પડ્યું હોય એવું પ્રતીતિ. -તિ સ્ત્રી ભાસે; વિશ્વાસ; પ્રતિબંધ ૫૦ [] જાગૃતિ (૨) જ્ઞાન; પતીજ (૨) ખાતરી (૩) સમજ; જ્ઞાન - સમજણ (૩) બેધ; ઉપદેશ (૪) મરણ પ્રતીપ વિ૦ લિં.] વિરુદ્ધ; ઊલટું ચાદ આપવું તે
પ્રતીહાર (-રી) જુઓ પ્રતિહારમાં પ્રતિભા સ્ત્રી [.]કાંતિ તેજ (૨) માનસિક - પ્રત્યકુ વિ. [.] પાછું ફરેલું; વિમુખ શક્તિની ઝળક-છટા (૩) કલ્પના, સજન " થયેલું (૨) અંતર્મુખ; અંદર વળેલું (૩) અને શોધખોળના ક્ષેત્રમાં નવું નવું તેજ અંતર્વતી; આંતર (૪) પશ્ચિમ બતાવનારી અસાધારણ ઈશ્વરદત્ત બુદ્ધિ- પ્રત્યક્ષ વિ. [.] નજર સામેનું (૨) શક્તિ. શાળી વિ૦ પ્રતિભાવાળું સ્પષ્ટ; ખુલ્લું (૩) ઈદ્રિયગ્રાહ્ય (૪) ચક્ષપ્રતિમા સ્ત્રી હિં, મૂર્તિ
ગ્રહ (૫) ૧૦ ઇદ્રિ દ્વારા થતું જ્ઞાન પ્રતિરોધ ૫૦ લિ.] અટકાવ; રેકાણ. (૬) તેનું સાધન – પ્રમાણ
ક, –ધી વિ. [સં.) રોકનારું મગ વિ. નિં.] જુઓ પ્રત્ય પ્રતિલોમ વિર નિં. ઊલટા કમનું (૨) પ્રત્યય પું[૪] વિશ્વાસ; ભરોસો (૨)
ઉપલા વર્ણની સ્ત્રી સાથેનું (લગ્ન) ખાતરી; નિશ્ચય (૩) કારણ; હેતુ (૪) પ્રતિવાદ ૫૦ કિં. વિરોધ; ખંડન (૨) અનુભવજન્ય જ્ઞાન (૫) રૂપો કે સાધિત ઉત્તર; જવાબ. -દી પુંલિ. દાવામાં શબ્દ બનાવવા શબ્દને અંતે લગાડવામાં બચાવપક્ષને માણસ :
આવે છે તે વ્યિા.] પ્રતિ શબ્દ ૫૦ લિ.) પડઘો [વાળવું તે પ્રત્યવાય પંકિં.વિદ્ય; નડતર(૨)પાપ; પ્રતિશોધ ૫૦ લિ.] બદલે લે-વેર પ્રત્યંગ j[.]શરીરનું ગૌણ અંગ-કપાળ, પ્રતિષેધ પં. [. નિષેધ; મના
કાન ઈ૦ પ્રતિષ્ઠા સ્ત્રી હિં] આબરૂ (૨) (મૂર્તિની) પ્રત્યંચા સ્ત્રી . પણ વિધિપૂર્વક સ્થાપના (૩) સ્થિરતા; પ્રત્યાગમન ન૦ કિં.] પાછા આવવું તે મજબૂતી..ન ન [. સ્થાન; સ્થળ. પ્રત્યાઘાત પં. સામે આઘાત કે ધક્કો; -ણિત વિ. [ā] પ્રતિષ્ઠાવાળું; આબરૂ- રી–એકશન” (૨) પડો . દર (૨) સ્થિર; જામેલું
પ્રત્યારેપ ૫૦ લિં] સામું આળ. ૦ણ પ્રતિસિદ્ધાંત ૫૦ કિં. સિદ્ધાંતથી ઊલટે ' ન સામેનામાં આરોપવું તે (૨) પ્રત્યારેપ સિદ્ધાંત; કોન્વર્સ થિયરમ” ગ.]
કરે તે પ્રતિસ્પર્ધા સ્ત્રી હિં] હરીફાઈ. -ઘી પ્રત્યાહાર ૫૦ લિં. અષ્ટાંગનું એક અંગ૫૦ [.] હરીફ
વિષયમાત્રમાંથી ઈદ્રિયોને પાછી હઠાવી પ્રતિહત વિ.પ્રતિઘાત-પ્રતિબંધ પામેલું એક જગાએ સ્થિર કરવી તે પ્રતિહાર છું[i] દ્વારપાળ. -રી સ્ત્રી પ્રત્યુત્તર પુંલિં.]સામે જવાબ જવાબને સ્ત્રી-દરવાન
જવાબ
[ઉત્પન્ન થયેલું પ્રતિહિંસા સ્ત્રી[f. હિંસા સામે હિંસા પ્રત્યુત્પન્ન વિલિં. યોગ્ય સમયે તરત જ પ્રતીક નહિં.] પ્રતિમા મૂર્તિ (૨)ચિહ્ન પ્રત્યુપકાર લિં] ઉપકારના બદલામાં નિશાન; સિમ્બોલ”
સામે ઉપકાર પ્રતીકાર વિ. હિં] જુઓ “પ્રતિકાર” પ્રત્યે અ૦ પ્રતિ તરફ
પ્રતીક્ષા સ્ત્રી હિં. વાટ જેવી તે પ્રત્યેક વિ. [i] દરેક
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રથમ
४६०
અમદા
પ્રથમ વિલિં] પહેલું(૨)અ. શરૂઆતમાં પ્રફુલ્લ (લિત) વિ. [] ખલેલું (૨) (૩) પહેલેથી; અગાઉથી. છતઃ અહિં]. આનંદ પામેલું મૂળમાં શરૂઆતમાં. -મા વિ. સ્ત્રીલિં] પ્રબલ [ ] –ી વિ૦ બળવાન(૨) અત્યંત પહેલી (વિભક્તિ)
પ્રબંધ | કિં. ઇતિહાસ અને દંતકથાથી પ્રથા સ્ત્રી (સં.ધારે વહીવટ (૨) રીત મિશ્રિત લેખ (ઉદાભેજપ્રબંધ) (૨) પ્રથિત વિ૦ લિં] પ્રખ્યાત
ચિત્ર કાવ્ય (ઉદાર છત્રપ્રબંધ,સમુદ્રપ્રબંધ) પ્રદ વિ. [ā] “આપનાર' એ અર્થમાં (૩) ગોઠવણ; બંદોબસ્ત. સમિતિ સ્ત્રી સમાસમાં નામને છેડે. ઉદાહ “ફળપ્રદ
વ્યવસ્થા કરનારી સમિતિ પ્રદક્ષિણા સ્ત્રી. [૬. કઈ પણ વસ્તુ કે પ્રબુદ્ધ વિ૦ [4. જાગેલું (૨) જ્ઞાની સમજી
વ્યક્તિને જમણી બાજુ રાખીને તેની પ્રભાવ | કિં. જાગ્રત (૨) જ્ઞાન (૩) આસપાસ ફરવું તે
ઉપદેશ. ૦૭ વિ. સં. પ્રબોધ કરનારું. પ્રદર્શક વિ૦ લિ. બનાવનારું. -ને નવ
કાલ(ળ) ૫૦ [ + સં. વા] સવાર; હિં.)નિરૂપણ(૨)હુન્નર, વિદ્યા, કળા વગેરેનાં
જાગરાને સમય. વું સત્ર કિ. બોધ ને જાહેરમાં જોવા મૂકવાની
આપ; જગાડવું પ્રાસંગિક યોજના
પ્રભવ j[. ઉત્પત્તિ,જન્મ. અતિ
ઉત્પન્ન થવું વુિં. (સં. સૂર્ય પ્રદર્શિત વિ. [.] બતાવેલું પ્રદાન ન૦ કિં.] આપવું તે
પ્રભા સ્ત્રી તેજ; કાંતિ (૨) દમામ. કર
પ્રભાત ન [. સવાર. ફેરી સ્ત્રી, પ્રદીપ ૫૦ લિ.) દીવો. ફ વિવુિં.) ઉત્તેજિત કરનાર (૨) સળગાવનાર. ન
પ્રભાતનું નગરકીર્તન કે તે કરનારી ન[સંસળગવું તે.–સ વિ[.]સળગેલું
મંડળી. -તિયું ન૦ સવારમાં ગાવાનું પદ | (૨) ઉત્તેજિત
પ્રભામંડલ [ ], -ળ ના તેજનું કુંડાળું
પ્રભાવ ૫[. શક્તિ (૨) પ્રતાપ; તેજ પ્રદેશ પં. હિં] દેશ; મુલક; ભૂમિ (૨) મેટા દેશને એક ભાગ
(૩) દમામ રૂઆબ (૪) અસર; ગુણ.
૦૯ સં.), ૦શાળી વિ૦ પ્રભાવવાળું. પ્રદેાષ પું[] સંધ્યાકાળ
વિત વિપ્રભાવની અસરમાં આવેલું પ્રધુન પું[i.] કૃષ્ણને પુત્ર પ્રધાન વિ. [i] મુખ્ય (૨) ૫૦ વછર;
- પ્રભુ ૫૦ [.] પરમેશ્વર (૨) માલિક
સ્વામી. [ નું માણસ = નિષ્પાપ, કારભારી. ૦૫૬(દુ) નવ પ્રધાનનો હેદો; વજીરાઈ પ્રિક્વંસ કરનાર
| નિખાલસ, ભેળું માણસ. છતા સ્ત્રી પ્રવંસ નવ લિં] નાશ; ઉચ્છેદ. કવિ
| (સં.માલિકી (૨) ગૌરવ (૩) પરમેશ્વરપ્રનાલિકા, પ્રનાલી સ્ત્રીસં]રૂઢિ પદ્ધતિ
પણું દેવત્વ. વન લિં] માલિકી (૨)
કાબૂ. ૦મય વિ. પ્રભુની ભક્તિથી તરબોળ પ્રપત્તિ સ્ત્રી [.) શરણ લેવું તે પ્રણિધાન
પ્રકૃતિ અ. હિં.) વગેરે; ઈત્યાદિ પ્રપન્ન વિ. શરણાગત; પ્રપત્તિવાળું
પ્રભેદ પું[] ભિન્નતા; તફાવત (૨) ભેદ પ્રપંચ ! [4] વિસ્તાર (૨) સંસાર (૩)
પ્રકાર (૩) ભિન્ન કરવું-જુદું પાડવું તે સાંસારિક માયા (૪) છળકપટ-ચી
પ્રમત્ત વિ૦ [૧] પ્રમાદી; ગાફેલ વિ. પ્રપંચથી ભરેલું; કપટી
પ્રમથવું [. પ્રમ) વવવું (૨) પડવું પ્રપા સ્ત્રી સં.) પરબ
(૩) મારી નાખવું, નાશ કરવો પ્રપાત ૫૦ કિં.] ધેધ (૨) ભૂસકો પ્રમદ ૫૦ [૧] હર્ષ, આનંદ. ૦વન ન પ્રપિતામહ ૫૦ લિં) બાપને દાદે; પર વુિં.) રણવાસને બાગ. –દા સ્ત્રી [.
દાદે. -હી સ્ત્રી [i] બાપની દાદી જુવાન, સુંદર સ્ત્રી
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬૧
પ્રમાણ
પ્રવેશક પ્રમાણ ન. [ā] યથાર્થ જ્ઞાનનું સાધન પ્રાજક [] પ્રેરક(ર)લેખક. -ન (૨) પુરાવો; સાબિતી (૩) માપ; ધેરણ ન [] સબબ હેતુ (૨)ઉપગ; જરૂર (૪) બે કે તેથી વધુ ગુણોત્તરનું સરખા- પ્રજિત વિ. વિ. જેવું ગોઠવેલું (૨) પણું પ્રોપર્શની ગિ.) (૫) અ. નક્કી ' કામમાં લીધેલું પ્રયોગમાં આણેલું [૫] (૬) વિ. પ્રમાણભૂત; સત્ય; માન્ય પ્રલય ૫૦ લિં] વિનાશ (૨) કલ્પને અંતે કરવા યોગ્ય. પત્ર ન૦ લિ. પદવી, જગતને લય યેગ્યતા વગેરેની ખાતરી આપને પત્ર;
પ્રલાપ ! [.] આવેશમાં મેથી સર્ટિફિકેટ’, ભૂત વિ. સં. વિશ્વાસ
અસંબદ્ધ બોલવું તે (૨) વિલાપ પાત્ર માન્ય રાખવું પડે એવું. ગવું સક્રિ
પ્રલોભન ન૦ . ભારે લાલચ ' , જાણવું (૨) પ્રમાણભૂત માનવું કબૂલ
પ્રવચન ન [] વ્યાખ્યાન રાખવું (૩) પુરવાર કરવું. ૦શા ન
પ્રવર્તક વિ. [i] પ્રેરક પ્રવૃત્ત કરનાર યથાથે જ્ઞાનના સાધનનું શાસ્ત્ર.ન્યાયશાસ્ત્ર,
(૨) પુત્ર પ્રવર્તાવનાર (૩) સંસ્થાપક. સર વિ. (૨) અમાપસર. --ણિક
-ન ન. સિં] પ્રચાર પ્રસાર. --માન વિ૦ લિં] પ્રામાણિક, સાચું; ઈમાનદાર.
વિ૦ કિં.] પ્રવર્ત તું; ફેલાતું. -૬ અક્રિય -ણિકતા સ્ત્રી, -ણિકપણું નવ. ણે
[. પ્રદ્યુi] ફેલાવું (૨) ચાલવું, પ્રમાણિત અ૦ પેઠે; અનુસાર
હોવું પ્રમાદ ૫હિં, ગફલત (૨) આળસ. –દી
પ્રવર્તક, ને, માન જુઓ “પ્રવતકમાં વિ૦ લિ.] પ્રમાદવાળું સાફ કરવું તે
પ્રવાદ પું]પરસ્પર વાતચીત(૨)લોકમાં પ્રમાર્જન નહિં.] વાળવું બૂડવું કે માંજીને
ચાલેલી વાત (૩) બદનામી પ્રમુખ ૫૦ વિ. સભાપતિ; અધ્યક્ષ (૨)
પ્રવાલ [] ન સમુદ્રમાં એક જાતનાં . વિ૦ મુખ્ય; આગેવાન. ૦થાન,૦૫દ
જીવડાંએ બનાવેલું ઘર, પરવાળું નવ પ્રમુખની જગા
પ્રવાસ પું[સં. મુસાફરી. -સી ! પ્રમેય ન લિં] પ્રમાણ દ્વારા જેનું જ્ઞાન કિં.] મુસાફર
કરવાનું હોય તે (૨) સિદ્ધ કરવાની પ્રવાહ [] વહેણ. ૦૫તિત વિક વસ્તુઃ સિદ્ધાંત; થિયરમ” [..]
પ્રવાહમાં પડેલું – ચાલતું આવેલું. હી પ્રમોદ કું. લિ.] આનંદ
વિ. [. રેલો ચાલે એવું (૨) નવે તેવી પ્રમશન ન [૬. શાળામાં ઉપલા વર્ગમાં
[ડાંખલી ચડાવવું તે (પ્રાય: નાપાસ થનારને) (૨) પ્રવાળે ન પ્રવાલ. -ળી સ્ત્રી પરવાળાની પગારમાં બઢતી કે વધારે
પ્રવિષ્ટ વિ. [.] પડેલું પ્રયત્ન પુંલિં] પ્રયાસ; શિશ
પ્રવીણ વિ. ]િ કુશળ પ્રયાણ ન [] જવું તે; પ્રસ્થાન પ્રવૃત્ત વિ૦ વુિં. ચાલુ વર્તમાન (૨) પ્રયાસ ૫૦ કિં.] શ્રમ મહેનત
પ્રવૃત્તિમાં મચેલું કે લાગેલું યા રોકાયેલું પ્રયુત વિ૦ લિં] દસ લાખ
પ્રવૃત્તિ સ્ત્રી [i] ઉદ્યોગ; વ્યવસાય (૨) પ્રયોગ કું. લિં] ઉપગ; વાપર (૨) હિલચાલ(૩)સાંસારિક વિષયમાં મચ્ચા જારણ, મારણ વગેરે તાંત્રિક ઉપચાર (૩) રહેવું તે. ધમ, માર્ગ ૫. સાંસારિક સાધના; અનુષ્ઠાન (૪) અખતર (૫) પ્રવૃત્તિને માર્ગ (૨)ઈશ્વરપ્રીત્યર્થે પ્રવૃત્તિ ક્રિયાનાથના અન્વયે ક્રિયાપદની યેજના. કરીને મોક્ષ પામવાને માર્ગ ઉદાકર્મણિપ્રયાગ [વ્યા.] (૬)(નાટક) પ્રવેશ ૫૦ લિ.] પેસવું કે દાખલ થવું તે ભજવવું તે.શાલા(–ળા) સ્ત્રી વૈજ્ઞાનિક (૨) નાટકમાં અંકને પિટાવિભાગ. કે પ્રયોગ કરવાની જગા; ‘લૅરેટરી વિ૦ [] પ્રવેશ કરાવનારું કે કરનારું
. ૧૪
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રવેશદ્વાર
(૨) પું૦ નાટકમાં તે સ્થળ, જયાં વચ્ચે ખની ગયેલી પણ રંગભૂમિ ઉપર ન આણેલી વાત કોઈ પાત્ર વાર્તાલાપ દ્વારા જણાવી દેછે. બ્હાર ન॰ દાખલ થવાના દરવાજો કે બારણું. ૦૫ત્ર ન; પું॰ શાળા, પરીક્ષા વગેરેમાં દાખલ થવા માટે ભરવાનું અરજીપત્ર. વું અ॰ ક્રિ [સં. પ્રવિ] પ્રવેશ કરવા; દાખલ થવું. -શિકા સ્ત્રી॰ કાઈ પણ વિષયમાં પ્રવેશ કરાવનારી ચાપડી
પ્રવ્રુજિત વિ॰[i.] પ્રત્રજ્યા લીધી હોય તેવું પ્રવજ્યા સ્ત્રી [i.] સત્યાસ પ્રશમન ન॰ [સં.]શાંત કરવું – શમાવવું તે પ્રશસ્ત વિ॰ [સં.] વખણાયેલું; ઉત્તમ (૨) વિહિત. –સ્તિ સ્રી॰[i]પ્રરા સા;વાહવાહ (૨)પ્રશંસાની કવિતા કૅ લેખ..“સ્ય વિ [તં.] વખાણવા લાયક પ્રશ’સક વિ॰[i.]વખાણનાર. “નીચવિ [છું.] જુએ પ્રશસ્ય. –વું સ॰ ક્રિ [સં. રાવ] વખાણવું પ્રશંસા સ્ત્રી॰ [i.] વખાણ્ પ્રશાખા સ્રી [i.] નાની શાખા પ્રશાંત વિ॰ [ä.] ખૂબ શાંત પ્રશ્ન પું; ન॰[i.]સવાલ(૨)બાબતઃજાણવા વિચારવાની કે ચચવાની વસ્તુ;‘પ્રોબ્લેમ’, ૦પુત્ર પું॰; ન૦ સવાલપત્રક. વિરામ ન॰ લખાણમાં(?)આવું પ્રશ્નસૂચક વિરામચિહ્ન. -ન્ના વિ॰ [+ મર્ય] (૨) પું૦ વાકચની પ્રશ્નસૂચક–પ્રશ્નના અથ નીકળે એવી રચના [વ્યા.]. “જ્ઞાક વિ પ્રશ્નાર્થ”. “શાવલ (લી,−ળિ,−1) સ્ત્રી[+બાવRsિJપ્રશ્નમાળા; પ્રશ્નોની હાર. શ્નોત્તર પુંઅ~ સવાલા ને જવાખે. -શ્નોત્તરી સ્રી સવાલજવાબરૂપે થતું વિવેચન
પ્રસક્ત વિ॰ [i.] વળગેલું (૨) આસક્ત પ્રસન્ન વિ॰ [સં.] ખુશ; આનદી (ર) સંતુષ્ટ(૩)સરળ; અથ તરત સમજાય તેવું (૪) નિમળ; પારદશ ક. તા સ્ત્રી૦
૪૬૨
પ્રસ્થાન
પ્રસરવું અક્રિ॰ [i, તુ] ફેલાવું પ્રસવ કું॰ [ä.] જન્મ આપવા કે થવા તે (ર) જન્મ; ઉત્પત્તિ. ॰વું સમ્રુ [નં. સૂ] જવું (ર) અક્રિ॰જન્મવું પ્રસંગ પું॰ [ä.] જીએક અવસર (૨) સહવાસ; સગ (૩) પ્રકરણ;વિષય (૪) બનાવ; ઘટના. વાત અ (સં.) પ્રસંગને લીધે; પ્રસંગેાપાત્ત. “ગાચિત વિ॰ [+ઽવિત] પ્રસંગને યેાગ્ય. “ગાપાત્ત અ પ્રસંગે; પ્રસંગ આવ્યેથી પ્રસાદ પું[i.]પ્રસન્નતા (૨) મહેરબાની (૩) નિર્માંતા (૪) વરસાદ (૫)સાંભળવાની સાથે જ ભાવ સ્ફુરે અને હૃદયમાં ઊતરી જાય તેવા કાવ્યને એક ગુણ. “દી સ્ત્રીદેવને ધરાવેલી સામગ્રી (ર) દેવ ગુરુએ પ્રસન્ન થઈ આપેલી ચીજ, (૩) માર [લા.] પ્રસાધન ન[i]શણગાર કે તે સજવાની સાધનસામગ્રી; ‘ટોઇલેટ’ પ્રસાર પું॰ [i.] ફેલાવેા. ૦૭ વિ॰ ફેલાવનારું. ॰વું સ૦ક્રિ॰ પ્રસરે એમ કરવું પ્રસિદ્ધ વિ॰ [i.] વિખ્યાત; જાહેર (ર) પ્રકાશિત; બહાર પડેલું (પુસ્તક), કર્તા (~ત્તો) પું॰ પ્રસિદ્ધ કરનાર.--દ્ધિ સ્ત્રી [સં.] ખ્યાતિ (ર) છપાવી પ્રસિદ્ધ કરવું તે (૩) જાહેરાત [ગયેલું સુસ વિ॰ [i.] સુક્ષ,સૂતેલું(ર)ધસધસાટ પ્રસૂતા સ્ત્રી[સં.] જેને તરતમાં પ્રસવ થયા
O
હાય એવી સ્ત્રી
પ્રસૂતિ સ્રી॰ [i.] પ્રસવ(૨)સુવાવડ(૩) સંતતિ. ગૃહ ન॰ સુવાવડ માટેનું દવાખાનું
પ્રસ્તાવ પું [i.] આરભ (ર) પ્રસંગ; ખાખત (૩) દરખાસ્ત; ઠરાવ. ફૅ વિ॰ (૨) પું॰ દરખાસ્ત મૂકનાર ના સ્રી [i.] ઉપેાાત; આમુખ પ્રસ્તુત વિ॰{સં.] કહેવામાં આવેલું; ચર્ચાતું (૨)નજેનેવિષે કહેવાનું કે કહેવાતું હાય તે પ્રસ્થાન ન॰ [i.] પ્રવાસે જવા ઊપડવું
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રસ્થાનત્રય
પ્રાપંચિક
તે; પ્રયાણ (૨)જુઓ પસ્તાનું(૩)માર્ગ. ૦ઘાતક વિ. હિં] જીવલેણ. જીવત ત્રય ન૦, ત્રયી સ્ત્રી, વેદધર્મના વિ. હિં] પ્રાણને જીવનરૂપ (૨) ૫૦ પાચારૂપ ઉપનિષદ, બ્રહ્મસૂત્ર અને પ્રીતમ પતિ. ધારી વિ. પ્રાણ ધારણ
ભગવદ્ગીતા એ ત્રણ [સિદ્ધ કરેલું કરનારું (૨) પુંન માણસ (૩) પ્રસ્થાપિત વિ. [સં] સ્થાપિત કરેલું; પ્રાણી. નાથ ! [.] પ્રાણને નાથ; પ્રસવ ૫૦, ૦ણન, પ્રસ્તાવ મું. સિં. પતિ. પણે અવ જાનને જોખમે.
સવવું તે (૨) ધારા વહેણ (૩) સ્તન પ્યારું વિ. પ્રાણ સમાન પ્રિય. * કે આંચળમાંથી સ્ત્રવતું દૂધ
પ્રતિષ્ઠા સ્ત્રી પ્રાણ ફૂંકવો તે (૨) પ્રદ ૫૦ લિ.) પરસે
મૂર્તિની સ્થાપના કરતા પહેલાં મંત્રો પ્રહર ૫૦ સિં. ત્રણ કલાક પહેર. વી. દ્વારા તેમાં પ્રાણને આરોપ કરવો તે. ૫. સિં] પહેરેગીર
પ્રદ વિંગ (ઉં. પ્રાણ આપનાર. પ્રહસન ન૦ લિ. દુર્ગણની ફજેતી કરનારું ofપ્રય વિ૦ લિ.] પ્રાણ પ્યારું. ૦મય
એક બે અંકનું હાસ્યરસપ્રધાન નાટક કેશ(૧) પું[] જીવના પાંચ કેપ્રહાર ૫. નિં.] ઘા [પ્રસિદ્ધ વિગગુભક્ત માંને બીજે (જુઓ આનંદમયકેશ). પ્રહૂલાદ પું[. હિરણ્યકશિપુનો પુત્ર- વલભ પુત્ર પ્રાણ સમાન વહાલે પ્રાફ અ. કિં.] પહેલાંઅગાઉ
પુરુષ. ૦વાયું છું. [i] ઓકિસજન. પ્રાકટચ ન૦ [] પ્રગટવું તે; અવતાર વિનિમય પું, મેગ્નેરિઝમ, સખા (૨) પ્રસિદ્ધિ (પુસ્તકની)
પં. પ્રાણપ્રિય મિત્ર. –ણાયામ ૫૦ પ્રાકાર કિં.] કેટ; કિલ્લે
[8] યોગનાં આઠ અંગમાંનું એક. પ્રાકૃત વિ. [સં. જુઓ પ્રાકૃતિક (૨) –ણોત મૃત્યુ. -ગણજ વિ૦ સામાન્ય વર્ગનું; મામૂલી (૩) સામાન્ય ઓર્ગેનિક’ પિ. વિ. -ણિયો પુત્ર
જનસમુદાયને લગતું (૪) અશિષ્ટ, સરકાર પ્રાણી છવ [૫]. –ણી ન [4.3જીવ. વિનાનું (૫) સ્ત્રી;ન (સંરકૃત ઉપરથી -વિદ્યા સ્ત્રી “ખૂલેજ'. -ણેશ ૫૦ ઊપજેલી) એક પ્રાચીન લોકભાષા (૬) [.) પ્રાણનાથ. –ણેશ્વરી સ્ત્રી, સિં] સંસ્કૃત પરથી અપભ્રંશ થઈને આવેલી પ્રાણની માલિક; પ્રાણપ્રિયા કઈ (પ્રાચીન અર્વાચીન) ભાષા. -તિક પ્રાત મું નહિં, પ્રાત] પરેટિયું; સવાર. વિ. સં. કુદરતને લગતું; ભૌતિક (૨) -તઃકર્મ ન [] સ્નાન, સંધ્યા વગેરે સ્વાભાવિક (૩) લૌકિક
સવારે કરવાનું કર્મ. તડકાળ પું 'પ્રાગ્ય અ૦ [ā] જુઓ પ્રાક
સવાર. -તાસંધ્યા સ્ત્રીલં. સવારની પ્રાગટય ન જુઓ પ્રાકટય [પ્રગતિશીલ સંધ્યાત સ્નાનન.સવારનું નામ પ્રાગતિક વિ૦ કિં.] પ્રગતિ કરનાર; પ્રાથમિક વિ૦ કિં.] આરંભનું (૨) પ્રાગટ્ય ન [i] પ્રગલ્સતા
આરંભ દશાનું પ્રાચી સ્ત્રી [.] પૂર્વ દિશા
પ્રાદુર્ભાવ ! [.] ઉત્પત્તિ પ્રગટ થવું તે પ્રાચીન વિ. વિ.) જૂ નું
પ્રાદુભૂત વિલં.]પ્રાદુર્ભાવ પામેલું,પ્રગટેલું પ્રામ્ય વિ. [. પૂર્વનું
પ્રર્દેશકવિ લિ. પ્રદેશનું પ્રદેશ સંબંધી પ્રાણ વિ. સિં.) બુદ્ધિશાળી; ચતુર (૨) પ્રાધાન્ય ન [] પ્રધાનપણું મુખ્યત્વે જ્ઞાતા; પિછાણનાર
પ્રાધ્યાપક કું. લિં] અધ્યાપક પ્રોફેસર પ્રાણ ૫૦ લિં] શ્વાસ, શ્વાસને વાયુ પ્રાપંચિક વિ. [G] પ્રપંચ સંબંધી (૨) જીવ (૩) જીવનશક્તિ; બળ. સંસારવહેવારને લગતું
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાપ્ત
४१४
પ્રેક્ટિસ
પ્રાપ્ત વિ. [ā] મેળવાયેલું કે મળેલું(૨) પ્રાસાદ પં. સિં. મહેલ
ઉપસ્થિત રજૂ, પ્તિ સ્ત્રી નિં.] લાભ પ્રાસાદિક વિ. [ā] પ્રસાદ ગુણવાળું પ્રાય વિ૦ લિ] લભ્ય; મળે એવું (૨)અનુગ્રહરૂપ કલ્યાણકારી(૩)ઈશ્વરની પ્રાબલ્ય નવ [4.] પ્રબળપણે; જોર કૃપાથી મળેલું પ્રામાણિક વિ[૪.]પ્રમાણે દ્વારા સાબિત પ્રાસ્તાવિક વિ[i] પ્રસ્તાવનાને લગતું;
થયેલું (૨) પ્રમાણભૂત; વિશ્વાસપાત્ર પ્રરતાવનારૂપ; પ્રાવેશિક (૨) પ્રસ્તુત (૩)સાચું ઈમાનદાર;પ્રમાણિકતા સ્ત્રી પ્રાણ . શાકુળ કા. પાદુળ] + પ્રાય વિ. [૬] લગભગ સરખું (સમાસને મહેમાન
અંતે)ઉદામૃતપ્રાય(૨)અ૦ જુએ પ્રાચઃ પ્રાંગણ ન૦ કિં.] આંગણું પ્રાચશઃ અ. .] મોટે ભાગે; ઘણુંખરું પ્રાંત ૫૦ [i] છેડો (૨) દેશને વિભાગ; પ્રાયશ્ચિત્ત ન૦ લિં] પાપના નિવારણ જિલ્લાઓ મળી બનતે વિભાગ.-તિક, માટેનું તપ
[બધી રીતે -તીય વિ. પ્રાંતને લગતું. -તીયતા પ્રાયઃ અ [.બહુધા; મોટે ભાગે (૨) સ્ત્રી પોતાના પ્રાંતને જ વિચાર કરવાની પ્રાયોગિક વિ. [.] પ્રયોગને લગતું; તે સંકુચિતતા
સંબંધી (૨) પ્રયોગ કરી શકાય એવું પ્રિય વિ૦ કિં.] વહાલું ગમતું (૨) પું પ્રાપવેશન ન[] અન્નજળને ત્યાગ પિયુ; કાંત (૩) ન૦ હિત; કલ્યાણ (૪) ન કરી મરવા માટે તૈયાર થઈ બેસવું તે મિષ્ટ વચન. ૦કર વિવિ. હિતકર. પ્રારબ્ધ વિ૦ કિં.) શરૂ કરેલું (૨) નટ ' વજન ૫૦ સિં] પ્રેમપાત્ર માણસ. નસીબ. ૦વાદ ૫૦ દેવવાદ. વાદી તમ વિ. [સં.) સૌથી વધારે વહાલું વિ૦ (૨) પુત્ર દેવવાદી .
(૨) પંકાત; પ્રીતમ (૩) પતિ. ૦તમાં પ્રારંભ પું[ā] શરૂઆત. ૦૭ વિ. સ્ત્રી [.Jકાંતાપ્રિયા (૨) પત્ની. ૦દશી પ્રારંભ કરનારું (૨) પં. નો પ્રારંભ વિ૦ [.] સર્વ પ્રત્યે પ્રેમથી જેનાર, કરનાર; “પાનિયરી. ભિક વિ૦ (૨) પં. અશક રાજા. –ચંવદા સ્ત્રી પ્રારંભનું; પ્રાથમિક
[સં.) પ્રિય બોલનારી. -ચા સ્ત્રી ]િ. પ્રાર્થના સ્ત્રી [સં.] અવાજ (૨) ઈશ્વર- વહાલી સ્ત્રી
અતિ સમાજ પુંજ સ્ત્રી એક અર્વાચીન પ્રીજી સ્ત્રી વુિં. કે; પ્રા. પછી ઓળખ. ધર્મસમાજ. -વું સક્રિ. સિં. પ્રાર્થ] ૦વું સક્રિઓળખવું(૨) સમજવું જાણવું પ્રાર્થના કરવી, વીનવવું માગવું પ્રીત સ્ત્રી પ્રીતિ; પ્રેમ. ૦મ પં. જુિઓ પ્રાથિત વિ. હિં. અરજ કરીને માગેલું પ્રિયતમ પતિ (૨) પ્રભુ ! પ્રાવરણ ન૦ [] ઢાંકણ
પ્રીતિ સ્ત્રી હિં] પ્રેમ. દાન ન. સિ.] પ્રાવીણ્ય નવ લિં.] કુશળતા
પ્રેમનું દાન કે પ્રીતિથી ભેટ કે કાંઈક પ્રાવૃષ પુંલિં. ચોમાસું, અષાઢ-શ્રાવણની આપવું તે. ભેજન ન. લિં] (વર્ણ વર્ષાઋતુ
કેનાતની સૂગ વિનાનું)સામુદાયિક ભજન પ્રાવેશિકવિ[.] પ્રવેશ કરવામાં સાધન- પ્રીમિયમ ન૦ ]િ વિમાને હપ્તો (૨) પ્રાશ પું, ન નવ નિં.] અશન; ખાવું તે શેરની મૂળ આંકેલી કિંમતમાં વધારો પ્રાસ પું. [. મનુપ્રાસ) કવિતાની તકને પ્રફ ન૦ [ફં.ગોઠવાયેલાં બાબાની શુદ્ધિ અંતે અક્ષર મળતા આવવા તે
તપાસવા લેવાતી અજમાયશની છાપ કે પ્રાસંગિક વિ[ä.]પ્રસ્તુત પ્રસંગને અનુ- તેને કાગળ કામકાજ(૨) મહાવરે - કૂલ(૨) વારંવારનહિ પણ કઈક વખતનું પ્રેક્ટિસ સ્ત્ર. [] વકીલાત કે દાક્તરીનું
..
રૂિપ
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રેક્ષક
૪૬૫
પ્લેટિનમ પ્રેક્ષક છું. લિ.) જોનારે (૨) પરિષદ સભા દાબી ગાંસડીઓ બાંધવાને સંચ (૩)
વગેરેમાં માત્ર જેવા સાંભળવા આવનાર છાપવાનું ચ ત્ર(૪) છાપખાનું(૫) છાપાંલા.] પ્રેક્ષણીય વિ. [4] જોવા જેવું પ્રેક્ષણ ન. સિં] પવિત્ર કરવા મંત્રપ્રેત નવ લિં.] શબ (૨) અવગતિ છવ પૂર્વક પાણી છાંટવું તે (૩) પિશાચ જેવી એક યુનિ. કર્મ પ્રચામ નવ; ૫૦ [í. કાર્યક્રમ તિત્વ ન [ .1 મરેલાના દહનથી માંડીને પ્રોટીન ન [છું.] ખાદ્યનું માંસપિષક એક
સપિંડીકરણ સુધી કરવામાં આવતું કર્મ પ્રત્સાહક વિ૦ કિં.] પ્રોત્સાહન આપતું. પ્રેમ ૫૦ લિ.] હેત પ્રીતિ (૨) ચાહ; રૂચિ. , –ન ન. [૪] ખૂબ ઉત્સાહ-ઉત્તેજન
દા, સ્ત્રી, જુઓ પ્રમદા, કલ વિ૦ આપવું તે પ્રેમવાળું; પ્રેમાળ. લક્ષણાભક્તિ સ્ત્રી, પ્રેત્સાહિત વિ. લિં] પ્રોત્સાહન પામેલું નવધા ભક્તિને એક પ્રકાર શ્રેષ્ઠ ભક્તિ. પ્રવું સક્રિ[ફં.પ્રવિ=પવેલું] પરવવું[૫]
શૌર્યન, પ્રેમ અને શૌર્ય “શિવલી.” પ્રૌઢ વિ. ઉં. પુખ્ત, આધેડ (૨) ગંભીર ૦ળ વિ. પ્રેમલ, -માનંદ ! પ્રેમ અને . (૩) વિશાળ; ભવ્ય (૪) પ્રૌઢિવાળું. -દ્ધિ આનંદ (૨) પ્રેમને આનંદ (૩) બ્રહ્માનંદ સ્ત્રીકિં. પ્રૌઢપણું (૨) વિચાર અને (૪) જાણીતો ગુજરાતી કવિ.-માદ્ધ વિના ભાષાની પ્રૌઢતા [+માર્કં] પ્રેમથી ભીંજાયેલું. -માળ વિ. લવંગ (૦મ) પું[i.) વાંદરો હેતાળ વહાલસોયું.-માંશી વિ[શી લાવિત વિ૦ [] ડુબાડેલું; તરબોળ પ્રેમના અંશવાળું; પ્રેમી. -મી વિ. [સં.] લાસ્ટર ન[.] ચણતર ઉપર લગાડવાનો પ્રેમવાળું પ્રેમ કરનારું
ચૂના વગેરેને લેપ (૨) ઔષધને લેપ પ્રેય ન વુિં.ઐહિક-પાર્થિવ સુખ (૩) તેવા લેપવાળી પટી પ્રેયસી સી .] પ્રિય સ્ત્રી (૨) વિ. સ્ત્રી, પ્લાસ્ટિક ન [૬] કચકડા જેવો એક વધારે પ્રિય અતિ પ્રિય
બનાવટી પદાર્થ પ્રેરક વિ૦ લિં] પ્રેરણા, ગતિ કે ઉત્તેજન લીહા સ્ત્રી 6િ.] બળ આપનારું (૨) બીજા તરફથી પ્રેરણા લુત વિ. ]િ દીર્ઘ સ્વરથી દોઢા લાંબા બતાવનારું (ક્રિનું રૂ૫) [વ્યા.
ઉચ્ચારનું (૨) ડૂબેલું તરબોળ. -તિ સ્ત્રી પ્રેર સ્ત્રીસિં] પ્રેરવું તે (૨) પ્રોત્સા- કૂદકો (૨) પૂર (૩) ઘોડાની એક ચાલ હન (૩) આદેશ આજ્ઞા
(૪) સ્વર ત્રણ માત્રા સુધી લંબાવવો તે પ્રેરવું સક્રિટ કિં. કેર] મોકલવું (૨) ગતિ, પ્લેગ ૫૦ [.] એક ચેપી રોગ મરકી; પ્રોત્સાહન, આજ્ઞા કે ખાનગી સલાહ મહામારી આપવી
પ્લેટફોર્મ ન [૬. સ્ટેશન પર લાંબે પ્રેરિત વિ. હિં] પ્રેરાયેલું
એટલે, જેના પર રહીને રેલગાડીમાં ચડપ્રેષિત વિ. [.] મોકલેલું
ઊ૨ થાચ છે(૨)વ્યાસપીઠ; સભાને મંચ પ્રેસ નટ [છું.] દાબવાનું યંત્ર (૨) રૂ વગેરેને પ્લેટિનમ સ્ત્રી છું.) એક કીમતી ધાતુ
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬૬
ફડકવું
ફ પુંલિ.] ઔષ્ઠય વ્યંજન
ફિટાવવું સ૦િ જુઓ ફટકારવું ફઈ, ફઈજી, ફઈબા જુઓ ફેઈમાં ફટકા સાથે સ્ત્રીફટકા મારી વાણાનો કાંઠલો ફક્ત અ [.ફક્ત; માત્ર; કેવળ : ફેકાય એવી જનાવાળી સાળ ફક ૫૦ [.. જિન) કંડિકા; પેરા ફટકિયું વિ૦ [ટકવું ઉપરથી] ઝટ ફૂટી ફકીર પંઈક.]ત્યાગી; વૈરાગી(મુસલમાન). જાય તેવું (૨) માથે જોખમ ન રાખે
ફક ન માગણ; બાવા જેવું માણસ. તેવું; ફરી જાય તેવું (દલાલ) (૩) અવાજ -રી સ્ત્રી, ફકીરપણું
કરતું (૪) આખું એક બારણું કક્કડ (ઉં. 5 અથવા “ફગવું” ઉપરથી ફરકે પુત્ર રિવ) ચાબુક કે સેટીને
લોકલાજની પરવા વિનાનું સ્વછંદી(૨) પ્રહાર (૨) ખોટ: હાનિક શિક્ષા લાગે વરણાગિયું; છેલ (૩) સુંદર (૪) ઉડાઉ; એ ધોકા [લા.]
બેફિકરું (૫) રંગલો (ભવાઈમાં) ફટકે પું[જુઓ પટક] ટુવાલ અંગે ફફક્કા પં. બ. વ. [ફાકવું ઉપરથી] ફટફટ અ [રવ૦] ફટાકડા વગેરેને
ખાઈ પી ઉડાવી દેવું તે (૨) ખાલીપણું અવાજ (૨) ધિધિક (૩) ઝટ ઝટ; ફક્ત અ૦ જુઓ ફક્ત માત્ર; કેવળ વગર વિચારે ફગવું અ૦ કિ. [૩. =ફાગને ઉત્સવો ફટવવું સક્રિ. જુઓ ફટાવવું નિયંત્રણમાં ન રહેવું છકવું (૨) વાંકું ફટાકડી સ્ત્રીન્રવ૦) બંદૂકડી (૨) ટચાકડી. બેલવું; બેલીને ફરી જવું
-ડે પું, ટેટે; એક જાતનું દારૂખાનું ફગાવવું સક્રિટ ફેકવું; ઉશેટવું ફટાકિયે, ફટાકે ૫૦ રિવ૦] ફટાકડે ફિજર સ્ત્રી [૪. ઝ] મળસકે
ફટાટોપ ૫૦ [] ઊંચી કરેલી ફેણ ફજેત વિ[.નીહતો ફજેતીવાળું બદનામ. (સાપની) (૨) ફૂંફાડે આડંબર દમામ
--તી સ્ત્રી ભવાડે(૨)બદનામી અપકીતિ. ફટાણુંન ફિટ ઉપરથી ભૂંડુંબીભત્સ -તે પુંફજેતી(૨)કેરીના ગોટલા, છોતરાં ગીત કે બેલ (ઉપરાઉપરી વગેરે ઘેઈ કરાતી કઢી
ફટાફટ અ [વ] ફટફટ; ઝપાટાબંધ; ફિટ અ [રવ૦] તિરસ્કારને ઉદ્ગાર (૨) ફટાબાર વિ૦ ક્રિા (ફાટેલું)+ બાર (ાર)]
કશું ફાટવાને કે ફફડવાને અવાજ (૩) તદ્દન ખુલ્લું – ઉઘાડું ફાટેલું-ખુલ્લું એ અર્થમાં ઉઘાડું ફટ) ફટાવવું સત્ર ક્રિટ ફાટવું' પરથી) વધારે ફટક અ રવ૦ ફફડવાને રવ (૨) સ્ત્રી પડતી છૂટ આપીને બહેકાવવું બીક; ચમક
ફિટફટ અ રિવ૦] જુઓ ફટાફટ ફટકડી સ્ત્રી હિં, રિએકજાતને ખાર ફિલ ન૦ દારૂ ગાળવાનું સ્થાન - ભઠ્ઠી (૨) ફરકવું અકિ[ફીટવું' (બા. fટ્ટ) ઉપરથી બજાર (૩) થાણું (૪)ગાનાર-નાચનારનું
ખસવું, ચસકવું (ડાગળી, બુદ્ધિનું) (૨) ટોળું (૫) એક પક્ષનું ટેળું (લાવણી વંઠી જવું
ગાવામાં) ફટકારવું સક્રિ. [“ફટકો' ઉપરથી મારવું, ફડ અ રિવ] ઉતાવળથી
(૨) ચાબુક સેટીથી મારવું ધ્રિાસકે ફડક સ્ત્રીરિવ] ફટક; બીક (૨) પહેરેલા
રકારે ૫ ફટકો કે તેને અવાજ (૨) કપડાને ઝૂલતો છે. વું સત્ર ક્રિક
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________
ફડકારવું
४६७ ફડકથી ઝાટકવું. કાર(વ)વું સક્રિ. ફણગે ૫૦ .િ વળ] અંકુર ફટકારવું -કિયું ન છુટા છેડે; ફડક (૨) ફણધર ૫૦ [i] નાગ
દાણા ઊપવા ચાદર પકડીને કરેલો ફણસ નહિં .qનસ; 2.] એક ફળ ફડકિયું ન[ફે ૬ ઉપરથીબારણાનું દરેક ફણસી સ્ત્રી એક શાકની સિંગ
બારણું(૨)બે મળીને આખું બને તેવું દરેક કણ સ્ત્રી. [૪] સાપની ફેણ. ૦ધર કડક પંકપડાંની ફડકને અવાજ(૨)ઊડવા ફણધર; નાગ
માંડતાં થતા પાંખને અવાજ (ચકલીને) ફણ સ્ત્રી ફિ. હું કાંસકી (૨) સાળને (૩) ખેતરમાં અનાજ ઓરવાનું ઓજાર લાબી કાંસકી જેવો એક ભાગ જેમાં (૪) સબડકો (૫) ફડક
તાણાના તાર પરેવાય છે ફડચ સ્ત્રી. [૩. ચીરી
ફિણું સિં] સાપ. ૦% ૫૦ શેષનાગ ફડો પંફાડવું ૧૨૬ ()] નિકાલ તોડ (૨) મોટે નાગ (૨) દેવાની પતાવટ. ફડચામાં લઈ તો [મ. કરવા મુસલમાની ધર્મ, જવું = દેવાળું જાહેર કરી બાકી રહેલી શાસ્ત્રને હુકમ (૨) હુકમ (૩) ટૅગ મિલકતમાંથી દેવાની પતાવટ કરવી] તમારી સ્ત્રી, એક જાતનું નાનું વહાણ ફડદુ' ના [‘ફાડવું” ઉપરથી] ફસ; વધે ફતેહ સ્ત્રી [.. ત] છત; સફળતા. ફડનવીસ,ફડનીસ પુંસર૦ મ] સરકારી ૦મંદ વિ. વિજયી; સફળ. મંદી સ્ત્રી, દફતરને મુખ્ય અમલદાર; હિસાબી છત; જય ખાતાને અમલદાર
ફતેહમારી સ્ત્રી, જુઓ ફતે મારી ફડફડ અ૦ વિ૦] ઊડવાને, ફૂટવાને ફદફદ અ રિવફદફદવાને અવાજ (૨)
કે ધબકવાને અવાજ (૨) ઉપરાઉપરી પોચું અને ગદગદી ગયેલું. ૦વું અકિ. (૩) ધબકારે; ઊછળવું તે (હૃદયનું) ' કહીને, અથાઈને કે ખટાઈને ગદગદું થવું (૪) ધાંધલઉતાવળ. ૦વું અકિ. (૨)પરુ ભરાઈને ફૂટવાની તૈયારીમાં આવવું ફિડફડ અવાજ થ (હવાથી, ઊડવાથી) (૩) ખદખદવું. -દાટ ! ફદફદવું તે (૨) (બીકથી)ધ્રુજવું કંપવું (૩) ગુસ્સામાં ફદિયું નવ પૈસે (૨) ચાર પાઈ (મુંબઈ) બાલવું (૪) પૂઠે ગુસ્સામાં બડબડવું. ફના વિ૦ [4] નાશ પામેલું; પાયમાલ. ડાટ ૫૦ ફફડવું તે (ર) પતરાળ; ફાતિયા ! બવ [ + . તિ) તોર [લા.
સમૂળગે નાશ ફડશ સ્ત્રી, શિયું ન૦ જુઓ ફડચ ફફડવું અ૦િ જુઓ ફડફડવું કડાકિયું વિ. ગપ્પીદાસ (૨) બડાઈખેર ફફડાટ ૫૦ જુઓ ફડફડાટ કડાકી સ્ત્રી, રિવ૦ ગપ (૨) બડાઈ. કકળતું વિ૦ [૨૦] ઊકળતું
દાસ પું. ફડાકિયું માણસ. કે પુ. ફફલે પૃ. જુઓ ફેલ્યો ટેટો; ફટાકડા (૨) ધ્રાસક; બીક (૩) ફરક પું) [I. ] ફેર; તફાવત
જુઓ ફડાકી (૪) ફડાક એવો અવાજ ફરકડી સ્ત્રી[ફરકવું” ઉપરથી] કાંતવાની ફડાફડ અ[રવ૦] ઉપરાઉપરી [(બેસવું) ફીરકી (૨) ત્રાકની ચકરડી(૩) ખડીબારું ફડાભેર અ૦ પગનાં ચાપવાને આધારે કે ત્યાં મુકાતું ચકરડું (૪) હવાથી ચક્કર કડિયે કું. ફિડ ઉપરથી] દાણા વેચનાર; ફરે એવું કાગળનું રમકડું કણિ (૨) દારૂ ગાળનાર
ફરકવું અક્રિો [. પાવો પ્રજવું (૨) ફડતાળ સ્ત્રી [સર પ્રા. સિહ (પાટિયું)] લિ.] દેખાવું (૩) ખસવું પાટિયાંની પડદી
- ફરજ સ્ત્રી [ ] કર્તવ્ય
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________
ફરજંદ
ફરજ ૪ ન૦ [ા.] સંતાન ફરજિયાત વિ॰ મ, નિયત] ફજરૂષ; ફરજ તરીકે કરવું પડે એવું ફરતારામ પું॰ [ફરતું+રામ] ફર્યા કરતે – જગાએ સ્થિર ન રહેતા માસ (ર) સહેલાણી ફરતુ' વિ[સ્તુઓ ફરવું] ચારે તરફ આવેલું (ર) ચાલતું; ગતિવાળું (૩) બદલાતું ફર૪ ન॰ ત્રિ. ત] જોડમાંનું એક ફરફર સ્ત્રી [‘ફરું' ઉપરથી વરસાદની ઝીણી છાંટ (ર) અ૦ પવનમાં ઊડતું હોય એમ. ॰વું અક્રિ॰ [i. વરાજ્ય હાલવું; ફરકવું. “રાત હું ફરફર અવાજ (ર) અ॰ જલદી ઊડતું હોય એમ, -રિયું વિ॰ ફરફરે એવું (૨) ન॰ કાગળિયું ફરમાન ન॰ [hī.] હુકમ(ર)સનદ. “વવું સક્રિ॰ હુકમ કરવેશ. -શ(સ) સ્ત્રીહુકમ; ઉપરીની સૂચના (૨) ભલામણ. -સી(-સુ) વિ॰ ભલામણથી મળેલું; હુકમ પ્રમાણે તેંચાર કરેલું (૨) નમૂનેદાર ફસા પું॰[, ામ] ખીંબુ-નમૂના (૨) છાપવાને માટે પાનાવાર ગેાઠવીને તૈયાર કરેલ ખીમાંનું ચોકઠું
ફરવું અકિ૦ (ત્રા. રિ] આમ તેમ કે ગાળ ગેાળ ચાલવું(૨) મનગમાડા માટે કે હવા ખાવા ટહેલવું (૩)ગતિ કરવી(૪)ખદલાવું કુરશી સ્ત્રી [ભું. વર]; પ્રા. સુ] સુથારનું એક એન્તર (ર) કુહાડીના ઘાટનું એક હથિયાર
ફેસ સ્રો॰[7. ] છાટ; તખતી. અધી સ્ત્રી॰ પથ્થર બેસાડેલી જમીન ફરસાણ ન॰ કાઈ પણ ફરસી વાની ક્સી સ્ત્રીજીએ ફી
ફરસું વિ॰ [સં. વર્ષ; પ્રા. મ] ચણા, વટાણા વગેરે કંઠાળ ખાતાં લાગતા સ્વાદનું ફર’” વિર્ભ‘ફરવું’ ઉપરથી] હરાયું; ભટકેલ (ર) પહેાચેલું; કામેલ
ફરાક ન॰ [હં. જા] છેકરીઓને પહેર
વાનું એક વસ્ત્ર
૪૬૮
કલિત
ફરાસ પું॰ [મ. રો] દીવાબત્તી તથા સાફસૂફનું કામ કરનાર ચાકર કે પટાવાળા ફરાળ ન૦ [સં. જ્યાહર] ઉપવાસના ખાસ ખારાક; ફ્લાહાર. -ળી વિ॰ ફરાળ તરીકે ખવાય તેવું ફરિયાદ શ્રી॰ [ા. વાવ) ઝુલમ કે અન્યાય સામેના પાકાર (૩) દાવા. “દી પું॰ ફરિયાદ કરનાર; વાદી (૨) સ્રી॰ ફરિયાદ ફરી, થી(–ને) અ॰ [‘ફરવું' ઉપરથી]
અરજી (૨)
પુનઃ; પાછું; વળી ખીજી વાર.૦પાકુ અ વળી; બીજી વાર. ફરીને અ॰ વારવાર ફરેખ પું; સ્રી॰ [1.] દા; ધાખા; ઠગ
ખાજી. શ્રી વિ॰ દગલબાજ ફલ(૩) વિ॰ [ફરવું’ ઉપરથી] ખદલાયેલું (૨) અનુભવી (૩) મિજાજી; અવિચારી ફર્નિચર ન૦ [.] ખુરશી ટેબલ વગેરે
જેવું રાચરચીલું ફશ સ્ત્રી॰ [I] તુએ ફરસ ફૂલ ન॰ [i.] વનસ્પતિનું ફળ (૨) રિણામ (૩) ફાયદો (૪) પાનું (હથિચાર કે એજારનું)
ફ્લેક ન॰ [મ,] આસમાન (ર) સ્વર્ગ ફલક ન॰[i.]સપાટ પાટિયું (૨) ખાણનું કશુ ફુલદ [i.], “દાયક, ~દાચી [i.] વિ ફળ દેનારું (૨) ફાયદાકારક [પરિણામ ફલન ન॰ [i] ફ્ળવું તે (ર) પાક (૩) ફલપ્રદ વિ॰ ફલદાયી [કથન ફલશ્રુતિ સ્રી॰ [i.] કમ*નું ફળ જણાવનારું ફલસિદ્ધિ શ્રી॰[i.]પરિણામ; ફળની પ્રાપ્તિ લંગ સ્રી॰ [ત્રા. પાછળ] ફાળ; કૂદકા
ફલાણું વિ॰ [મ, કુi] અમુક. ઢીકણું
વિ॰ આ ને તે; અમકડું' ને તમકડું' લાલીન સ્ત્રી; ન॰[g. હેનō] એક જાતનું ઊનનું કાપડ [આસક્તિ લાસક્તિ સ્રી॰ [i.] (કના) ફળમાં ફલાહાર પું॰ [i.] ફળના ખારાક (૨)
ફરાળ. “રી વિફળાહાર કરનારું ફલિત વિ॰ [i.] ફળેલું; નીપજેલુ (ર) ન॰
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________
ફાટું
ફલિતાર્થ ફળ રિઝલ્ટ(ગ.]. -તાર્થ ૫૫રિણામ ફેદ પું. [1. વંaો ફો; કાવતરું(૨) જાળ
(૨) ઉત્પન્ન થતો-નીપજી આવતો અર્થ (૩) ટૅગ (૪) દુર્ગ્યુસન [લા... -દીલું ફલીભૂત વિ. [૪] સાર્થક (૨) ફળવાળું વિના ફંદવાળું; કપટી (૨) ઢેગી (૩) ફલેચ્છા સ્ત્રી ]િ (કર્મના) ફળની ઈચ્છા દુર્વ્યસની. -દે પુંછ જાળ; કાવતરું ફિલ્મ ૫૦ [] વસંત (૨) સ્ત્રીગયાક્ષેત્ર કફોસવું સક્રિ. [a. Ta] બારીકાઈથી
પાસેની નદી એિક નક્ષત્ર તપાસવું; બાળવું ફશ્ન પુંલિ. જુઓ ફાગુન.-ની સ્ત્રીફળવું સકિ. જુઓ ફફેસવું ફસ સ્ત્રી [મ. ] નસ; નાડી ફળા બવ ફળવું તે; શોધ, ફસ સ્ત્રી[રવ૦ ફસકવાને અવાજ. ૦કવું ખોળ; તપાસ
અકિ છટકવું; નાહિંમત થવું (૨) તૂટી ફાઈલ સ્ત્રી. [૬] કાગળો કે ચોપાનિયાં પડવું (૩) ફસ લઈને ફાટવું
એકડાં કરી રાખવાનું સાધન કે તેમાં ફસકી સ્ત્રોજુઓ ફસ; હાર
એકઠાં કરી રાખેલ કાગળો કે ચોપાનિફસડાવું અક્રિ. [ ] તૂટી–ખસી ચાંને સમૂહ પડવું; ફસાઈ જવું
ફાકડે ૫૦ ફાકે ફસલ સ્ત્રી. ર૪) મોસમ(૨)પાક. લી ફાકવું સક્રિજુઓ ફોકો] ઉછાળીને વિ. [૪] મોસમનું
મોમાં નાખવું, ફાંકા મારવો ફસામણ(ત્રણ) સ્ત્રી ફસાવું તે કાકા બ૦ ૧૦ [1.] તંગી; હાડમારી ફસાવવું સક્રિટ “ફસાવું'નું પ્રેરક
(૨) અનશન ફસાવું અ ક્રિ. [a. “ સપડાવું ભરાવું ફાકી સ્ત્રી, નાને ફાકે (૨) દવાનું ચૂર્ણ (૨) ઠગાવું
છે કે [૩. યુ=મૂઠી] ફાકવું કે ફાકેલું ફળ ન જુઓ ફલ. ૦ઝાડ ન ખાઈ તે; બુક્કો શકાય એવાં ફળ આપનાર ઝાડ. ૦દાયક, ફાગ ૫૦ [. 17 (4. )] વસંત (૨) દાયી વિ. જુઓ ફલદાયક. (-)૫ હેળીનાંશગારી ગીતો કે તે વખતે બોલાતા વિ- રસાળ; સારે પાક-ફળ આપે એવું. અપશબ્દ [પાંચ મહિને
(-)પતા સ્ત્રી છેવું અક્ર. રુ ફાગણ છું. [સં. નો વિક્રમ સંવતને ફલ આવવાં (૨) સિદ્ધ થવું. સિદ્ધિ સ્ત્રી, ફાચર સ્ત્રી ફિડચું (ા. વઢ)]લાકડાની જુઓ ફલસિદ્ધિ. -ળાઉવિ ફળ આપતું નાની ચીર; ફાંસ (૨) નડતર [લા.]. -ળાહાર -ળાહારીજુઓ ફલાહારમાં -રે ૫૦ લાકડાને કકડે ચીતળ ફળિયું [ઝા. જસ્ટિટ્ટ(ઉં. પરિઘ=આગળ)] ફાજલ વિ. [1. Fાનિસ્ટ વધેલું (૨)ફાલતુ મહેલ્લે
ફાટ સ્ત્રી ફાટવું તે (૨) તરડ (૩) કળતર ફળી સ્ત્રી નાનું ફળિયું
(૪) [લા] ભેદ; ફૂટ (૫) ગર્વ; મદ ફળીભૂત વિ. જુઓ ફલીભૂત
ફાટક પુસ્ત્રી[ફાટવું” ઉપરથી) ઝાપ; ફળે નહિં . જ] ફળ; પાનું (૨) મેલડી દરવાજે. વાળે ૫૦ રેલવેની ફાટક
વગેરે દેવીઓના સ્થાનમાં રખાતે તેમનું સાચવનાર ' નિશાન
ફાટફૂટ સ્ત્રી વિરોધ; કુસંપ, ભેદ ફળવું સક્રિો ફેંકવું (૨) ઘુમાવવું ફાટવું અકિ. [સં. પ્રા. ભટ્ટ તૂટવું; ફંટાવું અ૦િ ફિટો' ઉપરથી] દિશા ફાટ પડવી (૨) છકી જવું (૩) ખૂબ બદલવી(૨)ફોટા પાડવા
દુખવું (અંગ) ફંડ નવ જિં] ઉઘરાણું ફળ ટીપ ફાટું વિ૦ ફાટેલું (૨) અસભ્ય (૩) ઉદ્ધત.
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________
४७०
તૂટું વિટ ફાટેલું ને તૂટેલું (૨) જૂનું ફાવવું અક્રિા . કન્વીe] ગોઠવું અનુકૂળ -ટેલ(હું) વિફાટું.-ટયું વિફાટું. આવવું (૨) સફળ થવું; લાગ ખા
-ચું તૂટવું વિ૦ ફહેતુ ટું ફાશીવાદ ૫૦ [૬. રામ] એક રાજકાડ સ્ત્રી, ફિાડવું પરથી ચિરાવું-ફાટવું દ્વારા રાષ્ટ્રીય વાદ. -દી વિ૦(૨) પુંછ તે (૨) ચીરી; કકડે. વ્યું નવ ચીરિયું. તે વાદને લગતું કે તેમાં માનનાર વું સક્રિ. [. g] ચીરવું; તેડવું. ફાસફૂસ સ્ત્રી. [રવ૦] નામે રદી માલ. -નડિયું ન૦ ચીરી; ફડશ
-સિયું વિ૦ નકામું નબળું ફાતડે પંહીજડે
ફાસલો ૫૦ [મ. વિરહ) સમય; અંતર; ફિતિયા મુંબવ [.ક્રાતિ પાયમાલી. કે વિસ્તારને ફરક
-ચો પુત્ર મરેલા પાછળ ભણાતે કુરાનને ફાસિસ્ટવિવ(૨) j[ફં. જુઓ ફાશીવાદી અધ્યાય
ફાસીવાદાદી) જુએ “ફાશીવાદમાં ફાનસ ન [ જાનૂ બત્તી દીવ ફાસ્ટ ૫૦ ફિં. ઉતારુઓ માટેની ઝડપી ફાની વિટ [..] નાશવંત
રેલવે ગાડી ફાફડે ૫૦ એક જાતના થોરનું પહેલું
ફાળ સ્ત્રી [. ] ફલંગ (૨)ધાસકે પાન (૨) એક જાતની પહેલી શીંગ
કાળ ! [4. પ્રા. =સુતરાઉ કપડું] (૩) એક ફરસાણ-વાની
કપડાને લાંબે ટુકડે રે કામ સ્ત્રી [. હમ સ્મરણ; ચાદ
કાળકી સ્ત્રી, નાને ફાળકો કે પુત્ર દેરા કાયદાકારક, ફાયદાકારી, ફાયદેમંદ
ઉતારવાનું સાધન વિ. લાભદાયક
ફાળકે પું. ૧૪] સ્ટીમરમાં ત્રીજા સિારી અસર
વર્ગના ઉતારુઓને બેસવાની એક જગા ફાયદો કુંગ મિ. રૂિહ) લાભ (૨) ગુણ; કારક(ગ) વિ. [. શારિન
ફાળવણી સ્ત્રી વહેંચણી
ટું; મુક્ત (૨) નવરું. ગત વિ૦ મિ. જરાત]
કેળવવું સ૦ કિo [. જા = માથાના
વાળને પાંતી પાડી વહેચી નાખવા તે ફારક (૨) સ્ત્રી ફારગતી. ગતી સ્ત્રી, છુટકારે; મુક્તિ (૨) છૂટાછેડા
વહેચવું; હિસ્સા પાડી દેવા [પંચિયું ફારસ ન [છું. lલો પ્રહસન (૨) હસવા
કાળિયું ન જુિઓ ફાળ પં] ફેટ (૨)
ફાળે પુત્ર હિરો (૨) વહેચણી (૩) જેવું કાર્ય
ઉઘરાણું ટીપા ફારસ ! [1] પારસ; ઈરાન. -સી વિવ
કાંક (૨) સ્ત્રી [fહું.] ચીર ઈરાની (૨) સ્ત્રી ફારસી ભાષા
ફાંકડું (0) વિ. ફક્કડ (૨) રસિક ફાલ ૫૦ [2. IR (સં. ૨)] પાક (૨)
ફો (૦) ૫૦ તરફ અભિમાન અતિશયતા [લા]
ફાંટ (0) ડું [i] દવાને બે ઉભરા લાવી, ફાલતુ વિ. પરચૂરણ (૨) વધારાનું
બનાવેલું પિય ફાલવું અ૦િ જુિઓ ફાલ] ખીલવું (૨) ફાંટ (૨) સ્ત્રી (ફોટો) લૂગડાને છે કે
પુષ્ટ થવું -સું ન૦ એક ફળ તેની કામચલાઉ કરી લેવાતી ઝોળી જેવું તે ફાલસી સ્ત્રી [1. પત્નિ) ફાલસાનું ઝાડ. ફાટે (૦) [ફાટવું ઉપરથી] શાખા; ફાલુ ન [ઉં. હુ એક જાતનું શિયાળ ભાગ (૨) કીને (૩) તરંગ ફાલૂદા પુ[] મુસલમાની એક વાની ફાંદ (૦) સ્ત્રી [. qia) પેટને ઝૂલતે ભાગ ફાલ્મન ! [.) ફાગણ. -ની વિ. [] ફાંદ (૦) પં. પ્રપંચ: જાળ
ફાગણને લગતું (૨) સ્ત્રી એક નક્ષત્ર ફાંફા () નવ બવ [રવ૦]ડાફરિયાં(૨) કાવ સ્ત્રી ફાવટ. ૦૮ સ્ત્રી ફાવવું-ગેવું તે મિથ્યા પ્રયત્ન; વલખાં
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________
ફાંસ ૪૭૧
ફુગાવું ફોસ (૦) સ્ત્રી, લાકડાની ઝીણી કરચ; ફિલમ [. પિમ] ફેટે લેવા માટે વપરાતી ફાચર (૨) આડખીલી લા]
કચકડા જેવી બનાવાતી પટી (૨) ફાંસ () ફિસો] શિકાર પકડવા સિનેમાની ફિલમ સ્ત્રિીય તત્વજ્ઞાન
ગોઠવાતી એક યુક્તિપૂર્ણ રચના, ફાંદે ફિલસૂફ છું. [. વિરુદ્ધ તત્ત્વજ્ઞાની.-રી ફાંસવું (૨) સક્રિફ નાંખો (૨) ફિલ્ડિંગ સ્રો. ફિં.] ક્રિકેટમાં બેટ રમનાર
ગાળો ઘાલવો (૩) તોડવું (ઉદા. ડાળ) પક્ષ સામેના પક્ષનું કામ ફસાવું અકિટ ફસડાઈ જવું ફિલમ સ્ત્રી [છું.] જુઓ ફિલમ કસિ (2) પુંસે દઈ મારનાર જલ્લાદ ફિશિયારી સ્ત્રી, બડાઈ; પતરાછા ફાંસી (0) સ્ત્રીસે દઈ મારી નાંખવાની કિસાદ સ્ત્રી [૪. તો તફાન(૨)હુલ્લડ; શિક્ષા કે યુક્તિ. ખાલી સ્ત્રી ફાંસીના - બળવો. –દી વિ. તોફાની(૨)બળવાખોર કેદી માટેની જેલની ખાસ ઓરડી. ગરે
ફિસિયારી સ્ત્રી, ફિશિયારી ૫૦ ફાંસિયો •
ફિટ કુંફીણને લોચો કસુ () અઅમસ્તું; ફેગટ નિ ગાળે ફી સ્ત્રી[] લવાજમ (૨) મહેનતાણું ફાંસો (0) ડું [. પાવાદ(ર) દોરડા- ફીકાશ સ્ત્રી, ફિક્કાશ (૨) મેળાશ ફિકર સ્ત્રી [.. જિh] ચિંતા કાળજી
ફી વિ. જુઓ ફિ. બ્લચ-સ) વિ. ફિક્કાશ સ્ત્રી, ફિક્કાપણું
સાવ ફીકું ફિક વિ. નિસ્તેજ (૨) નીરસ મળે. ફાચ સ્ત્રી, કિં.જાધને ઉપલા ભાગ ફચ(સ) વિર સાવ ફિ
ફીટવવું સક્રિો ફિટાડવું [(૨) પતવું ફિટકાર પુંપ્રા. પિ=નષ્ટ ધ્વસ્ત + કાર ફીટવું અદ્ધિ પ્રા. પિટ્ટ] ટળવું મટવું
(સં. )] ધિક્કાર; અનાદર. વું સક્રિય ફીણ ન. કિં. રેન; પ્રા. શાળ] પ્રવાહી પર ફિટકાર કરવો
થત ધોળે પદાર્થ. ૦૬ સક્રિ. ખૂબ ફિદાડ(વ)વું સક્રિટ ફીટવુંનું પ્રેરક ધૂમરડીને-ફીણ થાય તેમ--એકતાર કરવું ફિડલ સ્ત્રી ]િ એક વિદેશી તંતુવાદ
(૨) લાભ કાઢવા [લા.) ફિણાવવું સત્ર ક્રિક, ફિણવું અ ક્રિ
ફીલ સ્ત્રી, ગૂથેલી કોર ફીણવુંનું પ્રેરક ને કર્મણિ
ફીકું ન [રવ૦] અનાજનું ફેતરું –ખોખું ફિતર નવ મિ. કુતૂર ફેલ, ઢેગ(૨)બળ;
ફિફાં ખાંડવાં=નકામી મહેનત કરવી) દ (૩) તેફાન.-રી વિ. ફિતૂરવાળું;
ફિરકી સ્ત્રી ચકરડી (૨) નાની ફાળકી
સુિ વિ[જુઓ ફ8] ફિક્કુ (૨) ઢીલું તે કરનારું ફિદવી ૫૦ મિ. ચાકર; દાસ (આસક્ત
ઓછા જોરવાળું; ઝટ ફસકી જાય એવું ફિદા વિ૦ [.] ખૂબ ખુશ (૨) અતિ
ફચ સ્ત્રી, જુઓ ફીચ ફિનાઈલ ન૦ [૬] ખાળ ઇ. માટે જંતુ
ફીંડલું ન જુઓ પિલ્લું નાશક એક દવા
ફાંદવું સક્રિચું થવું.(ફદાવવું,ફોદાવું) ફિરકે ૫૦ [ ] કોમ (૨) ટેળી; વર્ગ
કુછ (માનાથે) ; (૨) કુઆ
સસરા (૩) એક રાષ્ટ્રની પ્રજા
કુઈ સ્ત્રી [સે. પુષl] ફેઈ. – પં. કિરદેસ સ્ત્રી [. સ્વર્ગ. -સી ડું ફઈને વર.—એસસરે ૫૦ પત્નીને
એક ફારસી કવિ પિગંબર કે પતિને કુઓ [(અર્થ ૩) ફિરસ્તે ૫૦ [f. ઉરિરત) દેવદૂત (૨) કુ ૫. મૂત્રાશય (૨) પરપેટે (૩) ફૂલ કિગી ૫૦ Fિા પર્ટુગલ દેશને વતની ફૂગાવવું સક્રિ, ફુગાવું અ૦િ ફૂગવું() ગરો
નું પ્રેરક ને ભાવે
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________
ફુગાવે
૪૭ર
ફૂલબેસણી ફુગાવો છુંફૂગવું ઉપરથી નાણાના ફૂટપાથ પું[] પગે જનારા માટે શહેરી ચિતરૂપ કાગળના ચલણમાં અતિ ઘણે રસ્તાની બાજુ પર હતી પગથી વધારો
ફૂટબોલ પં[] હવા ભરેલે મે દડે કુલ વિ. [. વઘારેલું (૨) નકામું કે એનાથી રમવાની રમત
કુટકળ વિ. ફાલતુ પરચૂરણ (૨) નકામું ફૂટવું અક્રિ[પ્રા. 2) ખીલવું; વિકસવું, કુંકાર | [] ફૂંફાડે. વું સક્રિય ઊગવું; પલ્લવિત થવું (૨) તૂટવું ભાગી ફૂંફાડા મારે .
જવું (૩) જોરથી ફાટવું (૪) ખુલ્લું થવું કુદીને પુંછ એક વનસ્પતિ
'ઉઘાડું પડી જવું (૫) ફરી જવું; દગો દે. ફુદ્દી સ્ત્રી, જુઓ ફૂદી; નાની પતંગ કૂટાદિ સ્ત્રી ઉપરાઉપરી ફૂટવું તે (૨) કુફાટે () પુરવO]ફૂંફવાડે જેસથી કુસંપ (૩) ભંગાણ
મારેલી ફૂંક (૨) ગુસ્સાને આવેશ [લા. ફૂદડી સ્ત્રી , ચિ (લે. પુત્રિ)] ગોળ . કુરચો ૫૦ %િ. પુન] કકડો
ગોળ ફરવું તે (૨) તારાના કે કૂલના ફુરજ છું. [. બંદર પરનું જકાત લેવાનું જેવું ચિહ્ન
મથક (૨) વહાણ ઠેરવવાનું મથક ફૂદ ન [મપ. પુરિંગ (પ્રા. બિ.પુરિત) ફુરસદ સ્ત્રી [.. પુર્તત નવરાશ
ઉપરથી પાંખોવાળું નાનું જીવડું (૨) કુલવણું સ્ત્રીફૂલવવું તે
પતંગિયું કુલારે પુંલિવું] બડાઈપતરાજી-વટ ફૂમતું ન૦ AિT. પુન] છોગુ કલગી
સ્ત્રી ફુલાવવું તે.-વવું સક્રિટ ફૂલનું કૃતિ સ્ત્રીલિ. તિ] જાગૃતિ (૨) ઉત્સાહ, પ્રેરક. –વું અ૦િ “ફૂલવુંનું ભાવે. લું વિટ કૃતિવાળું –શ સ્ત્રી. ફુલારો
ફૂલ ન૦ . ; પ્ર. (ઉં. પુરુ)} કુલેકું નવ વરઘોડે
પુષ્પ તેના આકારની વસ્તુ (૨)આંખને કુલેલ ન૦ સુગંધીદાર તેલ,
રેગ (૩) એક ઘરેણું (૪) ફૂલકોબી (૫) ફલેવર [૬. પાવર) કુલ્લી; ગંજીફામાં ફૂલનું પતરાજી; ગર્વ. ૦૭(૦૨) સ્ત્રી એક
પાનું (૨) એક શાક, કોલી ફલાવર જાતનું દારૂખાનું. કે પુત્ર નાની કુલાવેલી કુલ્લી સ્ત્રી, જુઓ ફલેવર (અર્થ ૧) રોટલી (૨) કઈ પણ વસ્તુનું ફૂલવું તે કુવારે ૫૦ [l. વાહ) પાણી ઊડતું (૩)ફુલાવીને રમવાની રબરની ટેટી,કક્કો. પડે એવી રચના (૨) ઝરે
કોબી(જ) સ્ત્રી એક શાક; ફૂલ કુગરાવવું સક્રિય ગમે તેમ ભરાવીને ગજરે પુંફૂલની કલગી. ગૂંથણું ઉશ્કેરવું; બહેકાવવું
સ્ત્રી ફૂલ ગૂંથવાં તે (૨) વરતુની બંધફુગાવું અકિ. રિસાવું
બેસતી સંકલના [લા.. ઝાડ ન કૂ અ [વ] ફૂંફાડાને એક અવાજ ફૂલને જ માટે ઉગાડાતું ઝાડ કે છોડ. ફૂગ સ્ત્રી, ફૂગવું] ઊબ. ૦વવું સક્રિ ડું નર ફૂલ. ડેલ ડું એક ઉત્સવ.
ફુગાવવું. ૦વું અક્રિટ લિં. એવા અથવા ૦ણુછ-શી) વિ. (૨) છ વખાણ છે. કુકુ = વીખરાયેલા ફૂલેલા વાળને કયોથી ફુલાઈ જાય તેવું. ૦દાન ન
વાળું] ઊબ વળવી(૨) ફૂલવું (૩) બહેકવું ફૂલ મૂકવાનું પાત્ર. ફટાક(કિયું) ફૂટ ૫૦ લિંદ બારઈચનું માપ કે તેવડી પટી. વિ૦ વરણાગિયું (૨) નાજુક તકલાદી, ફૂટ સ્ત્રી કૂટવું તે(૨)ફટ(૩)ભંગાણ સં૫ -લું વિ૦ ફૂલની જેમ ખીલેલું કોમળ. ફૂટ ન સક્કરટેટી જેવું ફળ, ચીભડું
બેસણી સ્ત્રી, ફૂલની દાંત નીચેને ફૂટડું વિલિ. , મા. s] સુંદર રૂપાળું ભાગ જેના ઉપર આખું ફૂલ બેસે છે;
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________
४७३
ફૂલમણિ . રિસેપ્ટકલ વિ. વિ.]. ૦મણિપું. પુંકેસર અને સ્ત્રીકેસરને ફરતી રંગબેરંગી સુગધી પાંખડીવાળે ભાગ [વ. વિ. વડી સ્ત્રી, એક જાતની વડી. ૦વવું સક્રિ. કુલાવવું. વાડી સ્ટ્રીટ ફૂલ-
ઝાડની વાડી ફૂલવું અક્રિ. [પ્ર. કુa] ઊપસવું (૨)
ખીલવું (૩) હરખાવું (૪) બડાઈ મારવી
(૫) બહેકવું. વ્હાલવું અક્રિટ બરોબર • ખીલવું ને વધવું ફૂલું ન આંખને એક રેગ કૂલ્સ પુ.અમુક વિશિષ્ટ કદને કાગળ કૂવડ વિર આળસુ (૨) ગંદુ છતા સ્ત્રી કૂસ સ્ત્રી ફશ (૨) વિ૦ રદા (૩)નો ઘાસ (સૂકું); ખડ. ફાસ, ગ્લાસિયુંસિયું
વિ હલકું નિર્માલ્ય; ફાસકૂસિયું કું અ૦ વિ૦) એ અવાજ ફૂ ફેક સ્ત્રી [. j] મોંથી પવન ફેંક
તે (૨) પ્રાણ. ૦ણું સ્ત્રીફૂકવાની રીત કે ભૂંગળી ફેંકવું સક્રિ૦ [પ્રા. પુન (ઉં. પુ0 + )] ફૂંક મારવી (૨) ફૂંકીને વગાડવું (૩) દેવાળું કાઢવું(૪) પંપાળવું ટૂિંકી મૂકવું=
બાળી મૂકવું કુંકાર(-) પું[ar. પુંજાર (ઉં. પુર)]
ફેંક (૨) ક્રૂફવા. ૦૬ સક્રિ. મોંમાં પાણી ભરી ફંકથી છાંટવું (૨) ટૂંક કે
કુંફાડે મારો પ્રેરક ને કમણિ કુંકાવવું સકિ, ફૂંકાવું અકિકનું
ફવાટ –ડ),ફાટે(ડો)૫૦ ફફવા ફે(ર) જુઓ ફીચ ફેજ ૫૮ [અ] ખરાબી, દુર્દશા (૨)શિક્ષા ફઝ સ્ત્રી તિ) એક જાતની મુસલમાની
ટોપી ફેડ(ફે) અ રિવ એવા અવાજ સાથે ફડણવિ ફેડનારું. -વું સક્રિ[. ]
દૂર કરવું ટાળવું; મટાડવું (૨) અદા
કરવું; વાળવું ફેણ (ફે) સ્ત્રી જુઓ ફણા
ફેણ (ફે) ૧૦ [í. t] ફીણ
દે પુત્ર લોચો ફિીણવાળું ફેન ન. [૬. ફીણ. -નિલ વિ. વુિં.) ફેફર સ્ત્રી [av. કુર (સં. પુર) ઉપરથી)
થર. -રાવું અકિટ ફેફર આવવી ફેફરી સ્ત્રી, - ન [ar. Fર (વં પુર )
ઉપરથી] વાઈ [કાઢવાનું અંગ ફેફસું નવ લિં. પુપુસ] શરીરનું હવા લેવાફેબ્રુઆરી પુરું. ઈસ્વી સનનો બીજો માસ ફેર ૫૦ [ Hળ ફરક; તફાવત (૨) તમ્મર (૩) પેચ (૪) ઘેરાવો (૫)ભૂગડાની ફડકે (૬) ચક; વધારે પડતું ફરવાનું થવું તે (૭) ફેરવવાની ખીલી (ઉદા લવિંગિયાને ફેર) (૮) અ ફરીથી.
રંડાળું ન૦ ચક્કર (૨) ગૂંચવાડે. વણ સ્ત્રી ફેરી (૨) રખડપટ્ટી. ફાર ૫૦ ફરક; તફાવત (૨) સુધારે (૩) બદલી. બદલ વિ. ફેરબદલીવાળું.
બદલી સ્ત્રી, બદલો પુત્ર અરસપરસ ફેરફાર; અદલાબદલી. ૦વવું
સક્રિટ “ફરવું નું પ્રેરક ફેરા ૫૦ ફેર; ઘેરાવ (૨) ચક્કર ફેરિયો j૦ ફેરી કરનાર ફેરિત સ્ત્રી ચિ. દિd] યાદી; ટીપ ફેરી સ્ત્રી [ફેર” ઉપરથી] ચકર, આંટે . (૨) વખત; વાર (૩) કઈ પણ વસ્તુ
વેચવા માટે ફરવું તે. - પં. આંટો (૨) વારે (૩) ચક્કર. [ફેરા ફરવા =
અગ્નિની પ્રદક્ષિણા કરવી (લગ્નવિધિમાં)] ફેલ (ફે) ૫૦ . અa] ઢોંગ ફેલ (ફે) સ્ત્રીફિલલટ; સેર ફેલાવ (ફે) પં. ાિ. પદ્ય (ઉં. પ્રમુ)= ફેલાવું, પ્રસરવું વિસ્તાર પ્રસાર (૨)વૃદ્ધિ
વું સક્રિફેલાય તેમ કરવું. -વું અકિ. પ્રસરવું (૨) વધવું. -વો ! ફેલાવ ફેલું (ફે) ના . ૪ (ઉં.૪) =લટકતું;
ફરકતું] (દેરડું ભાગતાં મુકાતી) તારની
લટ. [મૂકવું = ફાંસ નાખવી] ફેલે (ફે) મું. દિ. કોલેજમાં ગ્રેજ્યુએટ
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________
ફૅશન
થયા બાદ આગળ અભ્યાસ માટે અપાતું એક પદ
ફૅશન સ્ત્રી॰ [...] આચારવિચારમાં અમુક ખાસ વલણ-ઝાડ કે વિશેષતા. નેમલ વિ॰ [.] ફ્શનવાળુ’ ફેસલા (ફૅ) પું॰ [૬,] નિકાલ; ફેસલે ફેંકવું (ફૅ) સક્રિ॰ નાખવું (ર) ગપ મારવી [લા.] [લૂગડાના બધ કૈટ (ફ્૦) સ્ક્રી॰ કમરની આજુબાજીના ફૈટ સ્ત્રી॰ [રવ૦] થયાડ; ધો ફેટા (ૐ) પું॰ લૂગડું; ફાળિયું નાખવું ફેંદવું (È૦) સક્રિ॰ફીદવું;ચૂ થવું(૨)વિખેરી ફૈસલેા (ફૅ૦) ફેસલેા; નિકાલ ફૈડકા પુ[રવ]લૂગડાની ઝપટ(૨)ધૂમાબૂમ ફાઇયાત વિ॰ ફાઇનું, -ને લગતું, “વિજ્
ફાઈ તરફનું
ફાઈ સ્રો॰ખાપની બહેન.૦૭ સ્રો॰(માનાથે') ફાઈ (૨) ફાઈસાસુ. ખા સ્રો ફાઈ. સાસુ સ્ત્રી પતિ કે. પત્નીની ફાઈ ફાક વિ॰ [હૈ. ખુલ્લા મિથ્યા] ફોગટ; રદ. ૦૮ વિ॰ (ર) અ॰ નકામું; ચ. ટિયું વિ॰ મફતિયું (૨) નકામું ફેકસ નં૦ [...] દૂરખીન; કૅમેરા ઇ॰નું અમુક ખાસ કેન્દ્ર કે બિન્દુ જ્યાં પ્રતિબિંબ રેાબર સાફ હોય છે ફાગઢ(-ટિયું) જીએ ફાકટ,–ટિયું ફેજ (ફૅ) સ્રી॰ [l.] સેના. દ્વાર પું૦ એક પેાલીસ અમલદાર. ઠ્ઠારી વિ કાચદાથી શિક્ષાપાત્ર ગુના સંબંધી, ‘ક્રિમિનલ’ (ર) સ્ત્રી॰ ફેજદારનું કામ કે પદ (૩) ફાજદારી અદાલત ફાટા(ચાફ) પું૦ [૬.] છબી. ચાફર પું છબી પાડનાર કે તેના ધંધાદાર. ગ્રાફી સ્ત્રી છબી પાડવાની કળા
૪૭૪
ફેડ પું; સ્ક્રી॰ [ત્રા. જોડ (સં. રોય)] ફાડવું તે (ર) વિગત (૩) નિકાલ (૪) વહેંચણી. ણી સ્ત્રી॰ ફાડવાની ક્રિયા ફેડલી સ્ત્રી॰ [7. જોક] ફાલ્લી. -લે
પું ફાટ્લે
ઝ
ફોડવું સક્રિ॰ ફૂટ એમ કરવું (૨) – નિકાલ લાવવા (૩) ન૦ સમારીને કરેલા શાક ઇ॰ ના કકડા (૪) દહીંનું ખડબુ’ ફોતરી સ્રી॰ ભિંગડું; પાપડી. -રું ન છેતરું (૨) કાગળના ટુકડે ફાદું વિ॰ ખાલી ફૂલેલું. “દો હું લાચા (દૂધદહી' ઇ૦ ના) ફાન પું॰ {ë.] ટેલિફોન
(સં. મૂળ ) ]
ફેશન ચાર્ફ ન॰ [.] જુએ ગ્રામેફિાન ફાફળ ન॰ [પ્રા. વો સેાપારી. -ળી સ્ત્રી॰ સેાપારીનું ઝાડ ફેકું ન॰ [૩.gઘુમ]= ફૂલેલું, નડુ] ખાલી ફૂલેલું – શક્તિ વગરનું માસ (૨)સીંગનું ફેતરું ફાલ્ફા પું॰ પાણીથી ભરેલા ફાલ્લા ફામ (ફૅા) સ્રી॰ [જીએ ક્ામ] ચાદ ફેરન (કૉ) અ[મ.]ઝટપટ;જલદી [[લા.] ફાર્મ [ત્ર.]સ્રી સુગંધ,સુવાસ(ર) આબરૂ ફારવવું સક્રિ‘ફારનું’નું પ્રેરક ફિલાવી ફરવું અક્રિ॰ [જીએ ‘ફેરમ’] સુવાસ ફારું (ફ્!)વિત્રા. પુર સં. (રપુર્ ઉપરથી)]
#
.
ચ'ચળ; ચાલાક (૨) જરા મોટુ; ખૂલતું (૩) હલકું; અપ વજનવાળુ ફારું ન॰ છાંટા; ટપકું
ફાલ પું॰ [ત્રા. જોક (ä. સ્હોય્ ઉપરથી)] ફાલીને કાઢેલું તે(ર) કચૂકા કાઢી નાખેલી આંબલી. ॰વું સ૦ ક્રિ॰ હાડાં વગેરે કાઢી ચેમ્બુ કરવું ફાલી સ્ત્રી[‘ફોડલી’ ઉપરથી]નાના ફલ્લા —લેા પું॰ ગૂમડું (ર) અળેળે ફાંસલામણુ(-ણી) સ્ત્રી [પ્રા. પુજ્ઞળ] પટામણ (૨) છેતરામણ. “શું વિ॰ (૨) ન પટામણું ફોસલાવવું સક્રિ॰ પટાવવું; છેતરવું ફાસલાનું અક્રિ॰ છેતરાવું; પટાવું ફૉસ્ફરસ પું૦ [.] હવા લાગતાં સળગી
ઊઠે એવું એક રસાયન (દીવાસળીમાં વપરાય છે.)
ફચઝ યું.િ] વીજળીના જોડાણમાં રખાતે
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________
ફ્રેંચ
૪૭૫
બગલ,
નબળે તાર જે વધુ દબાણ આવતાં
પીગળી જાય છે [.વિ.] [ભાષા ફ્રેંચ વિ. [૬] ક્રાંસ દેશનું (ર) સી. ક્રાસની
ફલાયવીલ (વી) ન ફિં.] ગતિ કાયમ
રાખવા વપરાતું મોટું પૈડું [પ.વિ.] ફલેરીન પું[] એક વાયુ [૨. વિ.]
બ [] ત્રીજે ઔષય વ્યંજન બકેર | વિ. વુક્ષો) ઘોઘાટ, કોલાહલ બક પુત્ર [.] બગ; બગલો
બક્ષવું સક્રિો [.
વન ભેટ તરીકે બડિયું ન બેિન કડું] એક વાસણ આપવું (૨) આપવું બધ્યાન ન બગલાં જેવું દંભી ધ્યાન – બક્ષિશ(-) સ્ત્રી [.] ભેટ. ૦૫ત્ર નવ ધ્યાનને ટેગ; ધૂર્તતા
બક્ષિસ આપ્યા બાબતનું લખાણ દસ્તાવેજ બકનળી સ્ત્રી લાંબાટૂંકા છેડાવાળી વાળેલી બક્ષી ૫૦ [1] લશ્કરને પગાર આપનાર નળી; "સાઈફન” [૫.વિ.]
અમલદાર બાક સ્ત્રી, -કાટ-ટેરે) પુંઠ બખડિયું ન જુઓ બકડિયું
શિ. યુવા નકામે લવાડાચાકૂટ બખતર નવ [1. વૈતર] લહાને પોશાક; બકરી સ્ત્રી [સં. વા] બકરાની માદા કવચ, બખ્તર. -ર ૫૦ બખ્તરબકરીઈદ સ્ત્રીન્સ, વવર મુસલમાનોને વાળે કેન્દ્રો કુરબાનીને એક તહેવાર
બખારે ૫૦મટે ઘટે; બુમોટો.-ળિયું અકર ન એક ચોપગું-રે ૫૦ બકરાને ૫ વિ૦ બખારા કરવાની ટેવવાળું. -
નર (૨) રેલવેનાં વેગનેને ધકેલવા માટે ૫૦ બખાર; બુમાટે પડાં નીચે રેલ પર મૂકીને વાપરવાનું બખિયે પું[. વચ] આંટી દઈને એક લાંબું કેશ જેવું સાધન
ભલે દેરાને ઢાંકે અકલ ન. ૪. કમરપટે તંગ કરવા બખું ના બાકે; બાકું
વપરાતી અણીદાર જીભવાળી કડી બખેડે ! મારામારી; ટેટ વિગેરેમાં) અર્કવા, (૬) ૫૦ લવારે
બખોલ સ્ત્રી બખું–પિલાણ (ઝાડ, પહાડ બકવું સક્રિટ નકામે લવારે કરે બખડ વિ. ખમ્બડ; ; ઘટ્ટ (૨) બલવું (તિરરકારમાં) (૩) હોડ- બાર,રિયે જુઓ બખતરમાં શરત લગાવવી
બગ ૫૦ સિં. ; પ્રા.) બગલે બકવૃત્તિ સ્ત્રી [ā] બગલા જેવી વૃત્તિ; બગડવું અ[િબગાડ) ખરાબ થવું (૨)
બકથ્થાનીની દંભી વાર્થ સાધુ વૃત્તિ ભ્રષ્ટ થવું (૩) અણબનાવ હેવો કે થે અકાત વિ. [. વાવિયાત] વાપરતાં વધેલું; બગડે ૫૦ કિં. દ્વિધ:] બેનો આંકડે (૨) બાકી
બગદા ૫૦ કચરે; પૂજે બકારી સ્ત્રી, ઊલટી ઊબકે
અગધ્યાન ન જુઓ બકધ્યાન બકારે ૫૦ [. R] બૂમ (૨) બકવાદ બગબગું ન ભળભાંખળું; મળસકું. બકાલ પેમ.
વેકાછિયે(૨)વાણિ બગભગત ૫૦ બગલા જે દંભી ભગત (તુચ્છકારમાં). -હું નવ લીલોતરી; શાક અગરી સ્ત્રી, -હું નવ ધી તાવવાથી ઉપર (૨) બકાલને ધંધો
તરી આવતો કચરે (૨) ધીતેલને રગડો બકુલ ન[]બેરસલીનું ઝાડ(૨) તેનું ફૂલ બગલ સી[r] ખભા તળેને હાથના મૂળ
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________
બગલથેલી ૪૭૬
બટકબેલું આગળને ખાડે. થેલી સ્ત્રી, ખભા ઉપર બચેળિયું ન બચ્યું; નાનું બાળક ભેરવતાં બગલ નીચે લટકતી રહે તેવી બચ્ચાંકચ્ચાં નબવ૦ નાનાં છોકરાં થેલી. બચ્ચું વિ–ની ઓથ કે બગલમાં બરચી સ્ત્રી, જુઓ બચી ભરાઈ રહેતું(૨) ગ લિયો મું. ગમે બરચું નવ #િા. વૈa] બાળક (પ્રાય:
ત્યારે ગમે તેવું કામ દે એવો માણસ પશુનું). - ૫૦ છોકરે (૨) માણસ બગલી સ્ત્રી, સિં. વેલ, પ્રા. વા ઉપરથી – એની માને દીકરે, એવો ભાવ બતાવે
બગલાની માદા. -લું ન એક પંખી. છે. ઉદાય બચ્ચો હોય તે હવે આવે લા.]
-લે પુત્ર નર બગલું માંથી ઊઠતાં) બજરે પું; સ્ત્રી, તમાકુ, છીંકણી બગવાવું અક્રિ. બાધા જેવા થવું (ઊંઘ- બજરબઢ) નવ પોયણીનું ફળ (૨) બગાઈ સ્ત્રી[૩. વિમાફમા; વિચાર) હેર રીંછના મોંમાં ઘાલીને કાઢી લીધેલ કાળે
વગેરે પર બેસતી એક જાતની માખ મણકે (નજર ન લાગે માટે બાળકને બગાડ j[G.વિઘટનનુકસાન(૨)વિકાર; કેટે બાંધવાને)
સડ (૩) અણબનાવ (૪) ભ્રષ્ટતા. ૦૬ બજરંગ(ગી) ૫૦ કિં. વત્રાં હનુમાન સક્રિટ બગાડ કરે. –ડો પેટ બગાડ બજરિયું નબજર-છીંકણીની ડાબલી બગાસું ન વુિં. વિશ; પ્રા. વિરાસ] ઊંઘ બજવણી સ્ત્રી [બજાવવું” ઉપરથી].
ભરાતાં કે કંટાળાને વખતે દીર્ઘશ્વાસ લેતાં અમલમાં મૂકવું–મુકાવું તે
મોં ફાડવું તે ોિડાગાડી બજવું અક્રિટ ગ્રિા.M] અમલમાં આવવું બગી સ્ત્રી [ રેં. વળો] એક જાતની -મુકાવું (૨) વાગવું (વાઘનું કલાકનું). બગીચે [.વાટ્ટ) બાગ
-વૈયો પુત્ર કુશળ વાદ્ય વગાડનારે બચકારે ૫૦ [રવ૦] બચબચ અવાજ બજાજ ! [4. વેજ્ઞા) કાપડિયે (૨) એક - (જેમકે ખાતાં) - ના પોટલું મારવાડી અટક ઉપર નાચનારનટ બચકી સ્ત્રી તિક્ષાવહ ] નાની પટલી. બજાણિયે ૫૦ બિજાવવુંઢેલી (૨) દેરડાં બચકું ન કરવું તે; ડાકું (૨) બચકામાં બજાર પં; સ્ત્રી;૧૦ [. વાગર] ચૌટું; માય એટલે ટુકડો
હાટ (૨) ગુજરી (૩) ભાવ; દર (૪) બચકે પુ. મોટી બચકી; પટલું
ખપત; ખરીદ. - વિબજારનું; સાધાબચત વિ૦ જુઓ બચવું વધેલું (૨) રણ; હલકું (૨) બજારમાં ચાલતું; ઊડતું;
સ્ત્રી બચેલું તે (૩) બચાવેલી રકમ કે સત્તાવાર નહિ એવું બચપણ ન [જુઓ બચ્ચું બાળપણ બજાવશું સ્ત્રીજુઓ બજવણી. -વું બચબચ અ૦ વિ૦] ધાવવાને અવાજ સક્રિ. “બજવું'નું પ્રેરક અચરવાળ વિ. બચ્ચાંકાવાળું
અઝાડવું સક્રિ. “બાઝવું નું પ્રેરક (૨) બચવું અક્રિટ સં. વૈજ્ઞ ઊગરવું(ર)વધવું; માથે નાખવું; ગળે વળગાડવું [લા.] સિલક રહેવું
બટ વિ૦ લિં. વટું; કે વૃત્ત (. વટ્ટ) બચાવ ૫૦ [જુઓ બચવું] સંરક્ષણ (૨) ભરાવદાર (૨) નક્કર; ઘટ
બચત. ૦૫ક્ષ પં. બચાવ કરનારે બટક વિ રિવ) બરડ. ૦ણ–ણું) પક્ષ. ૦વું સક્રિઢ બચવું’નું પ્રેરક બરડ; બટકી જાય તેવું . [કરડકણું બચી બ્રીજુિઓ બચ્ચું] છોકરી; દીકરી બટકણું(Gણું) વિ૦ જુઓ બટકું] બચી સ્ત્રીરિવ] ચુંબન , બટકબેલું વિ. [બટકું +બેસવું રેકર્ડ બાયુ . (૨) સ્ત્રી (જુઓ બચ્યું] છોકરા પરખાવી દેનારું-કહી દેનારું (૨) ટીખળ
કે છોકરીને માટે લાડવાચક શબ્દ કરનાર; વિવેદી
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગર
બટકવું ४७७
બદગઈ અટકવું 'અક્રિટ બિટકી રવO] ભાંગી દેવામાં આવતું હોય તે કરે (૩) જવું (૨) ખરી જવું
છોલેલી શેરડી કે સાંઠાને કકડે બિટકવું અક્રિક ફસાઈ જવું (૨) ફઈ બડાઈ સ્ત્રી [બડું” ઉપરથી મોટાઈ (૨) ફહ ફાટી જવું (કપડા માટે)
મગરૂરી બટકું [૪. વૈ] બચકુંડાકું (૨) કડકો બડાબૂટ અ વેરણછેરણ; અવ્યવસ્થિત અટકું વિ. [. ધંટુ ઠીંગણું
બડાશ સ્ત્રી બડાઈ; ફૂલ અટન ]િ બેરિયું; બુતાન (૨) વીજળી અડી ફજર સ્ત્રી (હિં.] મળસકું
ચલાવવા દાબવાની બરિયા જેવી કળ બડું વિ૦ [ફે. વ8) મેટું ભારે બટમોગરે ! ઘણી પાંખડીઓવાળે બકે ૫૦ રિવ૦] કઠણ વસ્તુ લાગતાં
કે ચાવતાં થતો અવાજ બટ કું. [સં. વૃત (પ્રા. વટ્ટ) ઉપરથી]. બઢતી સ્ત્રી આબાદી (૨) પગારમાં વધારો વાટ (૨) બેઠા ઘાટને લેટે
બઢવું અક્રિટ પ્રિ.) બઢતી થવી બટાઉ વિ. [ઉં, ચંદ્ર ઉપરથી] ઉડાઉ બણગું ન૦ લિ.વળ ઉપરથી] રણશિંગું બટાક(-) પં. [ો. ટાટા] એક કંદ (૨) હુલ્લડ (૩) વખાણ; ગપગોળે લિ.] બટાવું અ. ક્રિ. વિટ્ટ=હાનિ; બઢો] બણબણુ અરવ૦)(ર)ન, બણબણાટ. (અનાજ કે ખાવાનું) ઘણે વખત પડી ૦વું અકિટ બણબણાટ કરો. =ણાટ રહેવાથી વાસ મારવી–પાછું વળવું
બણબણ અવાજ (મા ઇને) બટ . [. નાનો છોકરે. ૦૭ પું] બતક નવ; સ્ત્રી [૫] એક પક્ષી (૨)
જનોઈ દીધા વગરને છોકરે (૨) બતકના આકારનું પાણી રાખવાનું પાત્ર ઠીંગણો માણસ [રામપાતર બતાડ(–વ)વું સક્રિ[પ્રા. વર (ઉં.વત)] બટેરું ન૦ કેિ. વ વેટ મેટું કોડિયું દેખાડવું બટ્ટો ૫ ૦ [૩. વટ્ટ=હાનિઆળ; તહેમત બત્તી સ્ત્રી [an. વત્તિ (સં. વર્ત)] દિવેટ (૨) ડા; લાંછન
. (૨) દી (૩) ઉશ્કેરણી; ઉત્તેજન લા.] બહ વિ. ફિ. મોટું
અત્તો ૫૦ દસ્તો (ખલ વગેરે) બડઘો જાડે લઠ્ઠ માણસ
બત્રીશ(સ) વિલં. ઢાત્રિરાવ પ્રા. વરિલ] બડકું ન છણકે તરછોડી નાખવું તે. ઉર'. લક્ષ(ખ)ણું વિ. સંપૂર્ણ
- પુંજાડી બુદ્ધિને, અડબંગ માણસ માણસનાં બત્રીસલક્ષણવાળું (૨) લુચ્યું; બડબડ સ્ત્રી (૨) અ૦ ગ્રામ] બકબક; પેક [લા... -શીસી ) સ્ત્રી બત્રીસ લવલવ. ૦વું અક્રિઢ બબડવું; બડબડ દાંત (૨) બત્રીસ વસ્તુઓને સમૂહ (૩) કરવું (૨) અણગમાને કારણે મનમાં સ્વાદિષ્ટ ભજન [બત્રીશીએ ચડવું = ગણગણવું(૩)વઢવું. -ડાટ ૫૦ બડબડવું લોકચર્ચાને વિષય બનવું વગેવાવું. સું તે. –ડાટિયું, ડિયું વિ૦ બડબડાટ ન બત્રીસ વસાણાંનું ચૂર્ણ (સુવાવડીનું) કરનારું
[ભાગ્યશાળી બથાવવું સક્રિટ થકવી નાખવું (૨) બડભાગી વિંડ બિડ +ભાગ્ય] મહા પચાવી પાડવું
લડવું તે બડમૂછિયો, બડમૂછો વિ. પુમૂછ બથંબથા સ્ત્રીને બાથમાં પકડી પકડીને વગરને
બદ સ્ત્રી જાંધના ખૂણામાં થતું ગરમીનું બડવું ૧૦ મિજાગરું
એક દરદ અહો વિપું [21. વકુમ (ઉં.ટુ)]માથું બદ વિ. [RA] ખરાબ; હીન (સમાસમાં
મૂંડાવેલ; કદરૂ (૨) પુંજેને જોઈ પૂર્વપદ તરીકે પ્રાયઃ વપરાય છે). ગેઈ
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________
બદયાલ ' ૪૭૮ -
બફાવું સ્ત્રી [.] નિંદા કુથલી. ૦ચાલ સ્ત્રી બદી સ્ત્રી [૪] દુરાચરણ; અનીતિ (૨) દુરાચરણ (૨) વિદુરાચરણી. દાનત કુટેવ (૩) નિંદા સ્ત્રી હરામ દાનત, બેઈમાની. ૦૬આ બદ્ધ વિ. લિ.] બાધેલું (૨) બંધાયેલું (વા) સ્ત્રી શાપ
બધિર વિ. લિં.) બહેરું [ઠેકાણે સર્વત્ર બદન ન. [fi] શરીર (૨) કુડતું પહેરણ બધું વિ૦ સધળું; સર્વ. ધે આ સઘળે બદનક્ષી સ્ત્રી બદનામી
બનત સ્ત્રી મેળ; સ્નેહ બનતું આવવું તે બદનામ વિ૦ બદનામી પામેલું, –મ ન બનવું અ૦િ થવું રચાવું; સધાવું (૨)
-મી સ્ત્રી બટ્ટો; લાંછન; નામોશી બનાવ–મેળ હે (૩) રૂ૫ લેવું; વેશ બદનું નવ, -ને પુંપાણીનું ફંડું કે કુલડી ધારણ કરવો (૪) [લા] ફજેતી થવી . (કડિયાકામમાં)(૨) જાજરૂમાં લઈ જવાનું ચાટ પડવું (૫) ઠાઠ કરવો (૬) રંગમાં
ડબલું [અનીતિ; દુરાચરણ આવવું (નશાના).અિનવાકાળ શ૦ પ્ર. બદફેલ વિ. [fa] દુરાચારી. -લી સ્ત્રી, ભાવી બનવા જેગ શ૦ પ્રસંભવિત). બદબદવું અક્રિટ જંતુઓથી ખદબદ ઠનવું સવિરાણગાર સજઠાઠ કરો થવું; કેવાવું
બનાત સ્ત્રી, એક જાતનું ઊનનું કપડું બદબે(ઈસ્ત્રી [A] દુર્ગધ(૨)બદનામી બનારસ સ્ત્રી [સં. વારાણસી] કાશી બદમાશ(-) વિ. [.] કાળાં કર્મ બનાવ ! [બનવું ઉપરથી] પ્રસંગ (૨) કરનાર; લુચ્યું; દુરાચારી. -શી –સી) જુઓ બનત સ્ત્રી, નીચતા; લુચ્ચાઈ (૨) દુરાચાર; બતાવટે સ્ત્રી બનાવવાની રીત; રચના વ્યભિચાર
(૨) તરકટ (૩)ફજેતીની વિગ નકલી બદર ન [R] બેર. –રિ,રિકા,-હી બતાવવું સરકિટ [બનવું'નું પ્રેરક રચવું;
સ્ત્રી (ઉં. બેરડી. -રી નાથ, નરી કરવું(૨)મશ્કરી કરવી; ચાટ પાડવુંલા.] નારાયણ ૫૦ હિમાલયમાં આવેલા બનૂસ નઅ. વુનલો ઊનને જાડેધાબળે
બદરિકાશ્રમના દેવ કે તેમનું ધામ બનેવી (ને) ૫. હિં. શનિનીપતિ કા હિળીબદલ અ [2] સાટે; અવેજમાં. ૦ વો બહેનને વર સક્રિક ફેરફાર કરો (૨) –ને બદલે બનૂસ ન૦ જુઓ બનૂસ [જણ બીજું આપવું –લેવું. –લાવું અક્રિય બને(ને) વિ. [5વિને ઉપરથી) બેઉ બદલવુંનું કર્મણિ(૨)પલટો થ; ફરવું. બપિ - .િ વળીશું ચાતક -લી સ્ત્રી બદલાવું કે બદલવું તે ફેરફાર બપોર પુત્ર પ્રા. વિ (ઉં. ઢિ)+ )] (૨) નેકરીનું કે કામનું સ્થાન કે પ્રકાર મધ્યાહન. -રિયે ! એક જાતનું ફેરવવાં તે.બદલીમાં હવું=અવેજીમાં દારૂખાનું. -રી સ્ત્રી બપોરને સમય. હોવું. -લે અ બદલ. - પં સાટું [બપેરી કરવી = બપોરના સમયે
અવેજ (૨) ફેરફાર (૩) વેર; પ્રતિકાર આરામ કરવો. બદવું સક્રિટ ગાંઠવું; હુકમ માનવે બફર ના ૬િ. ધક્કો ઓછી લાગે તે માટે બદશિલ વિ. [બદ+શિકલવરવું, બેડોળ વચ્ચે રખાતી સ્પ્રિંગની શેઠવણપિ.વિ.] બદસૂરત વિ. [1] વરવું; કદફેવું બકારે ૫૦ [બાફ ઉપરથી ઘામ; બાફ. અહજમાં સ્ત્રી [i] અપ . -વવું સક્રિબાફવું નું પ્રેરક, નવું બદામ સ્ત્રીત્વ [. વારા એક સૂકા મેવો અકિટ બાફવું તું કમણિ (૨) ઘામથી
(૨)હિસાબમાં એક હલકું ચલણ. –મ અકળાવું. બિફાઈ જવું =કંઈને માટે | વિભૂખરું લાલ(૨)બદામનું બદામસંબંધી કંઈ કહેવાઈ જવાથી ઘાટ બગડી જવો.
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________
અબડ
૪૭૯
બલા
બબડ સ્ત્રીરિવ૦] બડબડાટ.૦૬-ડાટ, બરાશ(–સ) સ્ત્રી[+1. વરવારિત] સંભાળ; -ડાટિયું જુઓ બડબડીમાં
તજવીજ ચાકરી. સી બરદાસ-ચાકરી બબરચી પું[Fા. વાવ) રસે કરનાર. -રસ્ત સ્ત્રી બરદાશ | (મુસલમાન કે ગેરાનો). ખાનું નવ બરફ પું; ન [f. જામી ગયેલું પાણી
બબરચીનું રડું (૨) ગંદકી લિા બરફી સ્ત્રી .] એક મીઠાઈ. ચૂરમું બબૂચક વિ૦ મૂર્ખ
ન ચેસલાં પાડી ઠારેલું ચૂરમું બબે વિ બે બે
બરબાદવિ [fr] રદ; નકામું (૨) પાયબમ અ [a. વર્લ્ડ, વંમ (ઉં,ત્ર)][રવ૦] માલ -દી સ્ત્રી[વાં.] ખરાબી:પાયમાલી ઠસોઠસ ભરાયેલું હેવાને અવાજ બરાક સ્ત્રી[ફેરવો]સિપાઈઓને રહેવાની (“સજડ”ની પછી વપરાય છે : સજડ
ઓરડીઓની લાંબી હાર (૨) માણસેને બમ કર્યું છે) (૨) મહાદેવને સંબોધન- –કેદીઓને ગધવાનું મકાન લા.] રૂપે કરાતે અવાજ
બરાગળ સ્ત્રી, ઝીણે તાવ બમણવું અળકિ. પાંખને ગણગણાટ
બરાક સ્ત્રી લિ. વિ +રમ્ (પ્રાં. જf)] કરો (૨) તેવી રીતે આજુબાજુ ઊડયા
બૂમરાડ. ૦વું બરાડ પાડવી. ડે ! કરવું – ભમવું (પ્રાચ માખ જેવાં પાંખાળાં
બરાડ
[(૨) વરઘોડ જીવડાંએ)
બરાત સ્ત્રી નિં. વર + યાત્રા વરની જાન બમણુટ ૫૦ બમણવું તે બેિગણુ બેવડું
બરાબર વિ૦ (૨) અo [fi] સમાન; બમણું વિ. [પ્રા. વિરામં; (સં. દ્વિગુણ)
સરખું (૩) ખરું; વાજબી (૪) જોઈએ બયાન ન [..] વર્ણન; હેવાલ
તેવું ભૂલચૂક વિનાનું. રયું વિટ બર ૫૦ [જા.) અને (૨) જાત (૩) માલ
સમાવડિયું સરખેસરખું. -રિયે ૫૦ (૪) આ પ્રમાણે (૫) વિ. સફળપૂરતું (૬) જોઈતું; યોગ્ય
સમોવડિયો. -રી સ્ત્રી સમાનતા બરકત સ્ત્રી [..] ફાયદે; લાભ (૨) ફતેહ
બરાસ નવ કપૂરમાં મસાલો નાખી સિદ્ધિ(૩)ભરપૂરતા સમૃદ્ધિ બિલાવવું
બનાવેલ એક સુગંધીદાર પદાર્થ બરકવું સક્રિટ લિ. યુ) બૂમ પાડીને
બરાસ નર [.] સે ઘનફૂટ બરકંદાજ મું [.] બંદૂક્વાળે
બરી સ્ત્રી ખરેટું બરકે પું[જુઓ બરકી બૂમ; ઘાંટે
બરુ પું;ન[ નેતરની જાતનું ઘાસ બરખાસ્ત વિ. [1] વિસર્જિતઃખલાસ
બરે ૫૦ ઘણા તાવને લીધે એઠના ખૂણા બરછટવિખરબચડું (૨) હલકું (અનાજ)
આગળ થતી ઝીણી ફોલ્લીઓ બરછી સ્ત્રી, ભાલા જેવું એક હથિયાર.
બરાબર, ડ્યુિં, રિયો, -રી જુઓ - ૫૦ ભાલો (૨) ઊભે સીધે
બરાબર’માં . [અવયવ, પ્લીહા સાઠે (૩) તેવી કઈ પણ વસ્તુ
બાળસ્રીપેટને ડાબે પડખે આવેલું એક અરજી સ્ત્રી જબરજસ્તી
બર્બર નવ ]િ મૂખ; અસંસ્કારી (૨) બરડ વિ૦ .ર૩ર) ઝ. ભાંગી જાય તેવું અનાર્યોની એક જાતને માણસ બરડવું ન મજાગરું
બલ ન૦ [.] જેરક શક્તિ (૨) લશ્કર બરડો ડું પીઠ કે વાસે નિળાકાર) બલકે અ [.] બલ્ક; એટલું જ નહિ પણ બરણી સ્ત્રી, એક જાતનું પાત્ર (મોટે ભાગે બલદાચી, બલપ્રદ [.]વિબળ આપનારું બરતરફ વિ[] કાઢી મૂક્યું નેકરી- બલવંત, બલવાન લિં] વિબળવાળું માંથી). -ફી સ્ત્રી નોકરીમાંથી રૂખસદ બલા સ્ત્રી [] પીડા કરતું વળગણ-ભૂત મળવી તે "
(૨) [લા.Jતેવું માણસ(૩) દુઃખ; મુસીબત
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________
અલાકી ૪૮૦
બહુધા. અલાકા સ્ત્રી હિંબગલી
બહાનું ન [I. વહાન મિષ; ખોટું કારણ બલાત્કાર ! [i.) બળજેરી; જોરજુલમ બહાર પં; સ્ત્રી[] ભભક; શેભા (૨) સ્ત્રી પર અત્યાચાર
(૨) આનંદ (૩) વસંતઋતુ; તેને રંગઅલાબાલ ન લિ.] શક્તિ અને અશક્તિ ભર્યો ઉત્પાદક સમય કે તેનું માપ કે પ્રમાણ
બહાર અ૦ લિ. વ]િ અંદર નહિ. અલારાત સ્ત્રી[વા (ક) + મરાતિ (સં.)] વટિયો ૫૦ [ + પ્રા. વટ્ટ (ઉં. વૃ1)= દઈરાત (શા પ્રવ માં વપરાય છે. ઉદા. વર્તવું આચરણ કરવું] રાજાથી નારાજ મારે બેલારાત ત્યાં જાય છે.)
થઈ તેને સતાવવા કાયદા તોડનાર કે બલિ પુ. હિં.] ભેગ; દેવને માટે કાઢેલો પ્રજાને રંજાડવા નીકળેલો માણસ (૨)
ભાગ (૨) પ્રહલાદને પૌત્ર-દાનને બહાર રહી લૂંટફાટ કરનારે; લૂંટારો. રાજા દાન ન. [4] બલિ – ભેગા હવટું ન બહારવટિયાનું કામ ' આપ તે; ત્યાગ કુરબાની
બહારવું સત્ર કિટ ફિ. વેદારી, દુમારી અલિવદ ૫૦ લિ.] બળદ.
=સાવરણી] ઝાડું કાઢવું અલિષ્ટ વિ. [] સૌથી બળવાન બહાલ વિ. [1] મંજૂર કાયમ. -લી અલિહારી સ્ત્રી [હિં. ખૂબી (૨) વાહવાહ - સ્ત્રી મંજુરી; કાયમ રાખવું તે બલીયસી વિસ્ત્રી હિં. વધારે બળવાન બહિરુ અa] બહારપ્રાયઃ સમાસમાં. બલીવ ૫૦ કિં.) બલિવÉ; બળદ -રંગવિન્સં.) બહારનું; અંતરંગ નહિ બલૂચ વિ. [] બલુચિસ્તાનનું (૨) પુત્ર તેવું (૨)ના કોઈ પણ વિધિને પ્રારંભ
ત્યાં રહેવાસી. ચિરસ્તાન ન [...] ભાગ (૩) બહારને અવયવ; બહારનું સિંધ અને અફઘાનિસ્તાન પાસેનો એક સ્વરૂપ. નરિન્દ્રિય સ્ત્રી હિં. બહારની.
મુલક-ચી વિ. બલુચ બનાવટ (પાંચ) ઈઢિય. –ોંળવિત્ર બહાર પડતી બલૂનન[ફં. આકાશમાં વાયુથી ઊડતી એક ગોળ સપાટીવાળું; “કોકસ' [..] બલિ-લે)યું નવ લિં. વયવ ચૂડી -મુખ વિ૦ કિં. વિમુખ; પરામુખ બલકે અ૦ [.] જુઓ બલકે
(૨) બાહ્ય વિષયોમાં આસક્ત. -વૃત્ત બલયું ન જુઓ બેલૈયું; ચૂડી
નવ “ઍસ્ક્રાકાઈબ્દ સર્કલ” (ગ.] બ પુંઠ બાઉવો; લા (બાળભાષા) અહિત ન [.] જન્નત; સ્વર્ગ બસ અને ૧] થયું; પૂરતું (૨) ભાર – બહિષ્કાર ! [1] અસ્વીકાર; ત્યાગ(૨) નિશ્ચય જણાવતો શબ્દ
નાત કે મહાજન કે કઈ સંઘની બહાર બસ સ્ત્રીર્થ.) એક વાહન-મેટરને ખટારો મૂકવું તે બસૂ હું વિ૦ જુઓ બેસૂરું (ખોટો શબ્દ- બહિષ્કૃત વિ[ā] બહિષ્કાર પામેલું પ્રયોગ)
બહિત નવ જુઓ બહિર્ત બસેં(–) (એ) પં. “૨૦૦” બહિ કેન્દ્ર નવ ત્રિકોણની ત્રણે બાજુ કે અતિ સ્ત્રી [4. નાભિની નીચેનો ભાગ; બહારથી સ્પર્શતા વર્તુળનું કેંદ્ર; એકસપડુ (૨) મૂત્રાશય (૩) ગુદા વાટે પાણી સેંટર' [..]
ચડાવવાની ક્રિયા કે તેની પિચકારી બહુ વિ૦ (૨) અ [i] ખૂબ (સંખ્યા કે અહલાવવું સર્કિડ મજબૂત કરવું; ખીલ- માપમાં). ૦ણ વિ૦ અનેક કેણવાળું વવું (૨) ફેલાવવું (૩)આનંદિત કરવું (લા.] (૨) પુંતેવી આકૃતિ, પોલિગન' [.] બહાદુર વિ [1. શૂરવીર, હિંમતવાન. બહુચર(-ર-રાજી-રી) સ્ત્રી એક દેવી -રી સ્ત્રી પરાક્રમ
બહુધા અર્થi.] અનેક રીતે(ર)ઘણું કરીને
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________
બહુપદી
૪૮૧
બળ્યુંજળ્યું બહુપદી વિ. સ્ત્રી અનેક પદવાળી બળ ન [જુઓ બલ] જોર (૨) લકર. સ ખ્યા ગિ.]
૦ વિ૦ બળવાન બહુમતી સ્ત્રી મોટા ભાગને મત(૨) એક બળકણું વિ૦ બળવાના–બળી ઊઠવાના
પક્ષ કરતાં બીજાના મતની અધિકતા ગુણવાળું (૨)(લાગણી કે દાઝથી)મનમાં બહુમાન ન [.) આદર; સમાન બળ્યા કરતા સ્વભાવનું બહુરૂપી વિ. ઘણા રૂપવાળું (૨) ૫ બળખા ગળફે અનેક વેશ ધારણ કરનારો
બળજબરી, બળજરી સ્ત્રી જબરદસ્તી અહુલ વિસં.) ઘણું અધિક
બળતણ નવ બાળવાનાં લાકડાં બહુવચન ન [.] એકથી વધારેને માટે બળતરા સ્ત્રી, દાઝવાથી થતી પીડા (૨) વપરાતું વચન વ્યિા.
મનમાં થતી તેવી લાગણી બહુવિધ વિ૦ કિં. અનેક પ્રકારનું બળતું વિ. સળગતું (૨) ન સળગતી બહુવહિ ૫ [. જેમાં પૂર્વ પદવિશેષણ વસ્તુ (૩) બળતરા (૪) તાપણું કે તાપણું હેય અને ઉત્તરપદ વિશેષ હોય તેમ જ બળદ ૫૦ [. વ) એક ચોપગું (ર) આખું સમસ્ત પદ પાછું અન્ય પદનું મૂર્ખગમાર [લા. વિશેષણ હોય તે સમાસ વ્યા. બળદાયી વિ. જુઓ બલદાયી અથત વિ. નિં. વિદ્વાન ,
બળદિયા ૫૦ બળદ [પીડાતું બહેક સ્ત્રી સુગંધ. ૦વું અવક્રિભઘમઘવું બળબળતું વિ. બાળ-દઝાડે એવું (૨) મહેકવું (૨) ફાટવું, છકી જવું; વંઠી બળવંત વિ. બળવાળું
જવું. -કાટ . બહેવું તે. -કાવવું બળવાખોર વિ. બળવર બંડખર - સક્રિ. “બહેકવું નું પ્રેરક
બળવાન વિક બળવાળું બહેડું નહિં, વિમલબા. વકએક ફળ બળવું અગ્રિા . વ(ઉં. )સળગવું બહેતર વિ ાિ. વિદ્યાર] ઠીક; સારું () બળતરા થવી (૩) ઈર્ષ્યા કરવી [લા.] બહેન સ્ત્રી . માલિની, પ્રા. વળિયા] બળ પું૦ મિ. વવા] બંડ
એક માતા પિતાની કે કાકા,મામા,માસી બળાત્કાર ૫૦ જુઓ બલાત્કાર સિંતાપ વગેરેની દીકરી (૨) કોઈ પણ સ્ત્રી (૩) બળાપો પુત્ર [‘બાળવું' ઉપરથી] કઢાપો; સ્ત્રીના નામ અતેને આદરવાચક અનુગ. બળાબળ ૧૦ જુઓ બલાબલ હજી સ્ત્રી (માનાર્થે) બહેન. ૦૫ણ બળિ ૫૦ જુઓ બલિ નબ૦૧૦ (સ્ત્રીઓની) મિત્રાચારી. અળિયા, કાકા, બાપજી ! બવવવ ૦૫ણ સ્ત્રી સાહેલી સ્ત્રીમિત્ર, ના(–ની) સંયડ (૨) એના દેવ (3) જરા જરામાં સ્ત્રી. બહેન (ારદર્શક)
વાંકું પાડે કે ગુસ્સો કરે એવું માણસ બહેર સ્ત્રી હિં, વરિ, પ્રા. વૈદિર ઉપરથી " લિ.]. બળિયા ટાંકવા = શીતળાની બહેરાટ(૨)ચેતન ન હોવું તે. -રાટ પું, રસી મૂકવી] -રાશ સ્ત્રીબહેરાપણું, -વિન બળિયું વિ૦ [‘બળ’ ઉપરથી) જોરાવર સાંભળી શકે તેવું; ઓછું સાંભળનારું (૨) બળિયેલ વિ[‘બળવું” ઉપરથી] અદેખું ખખડવામાં કસરવાળું (જેમ કે રૂપિયો) બળી સ્ત્રી કરાંટાની કરાતી એક વાની (૩) વેદના ન થાય તેવું. ઉદાચામડી બળેવ સ્વી“બલિ ઉપરથી શ્રાવણી પૂર્ણિમા બહેરી થઈ જવી
બળતિયું ન જુઓ બાળતિયું બહારવું સક્રિ જુઓ બહારવું,ઝાડુ કાઢવું બધું જળ્યું વિ૦ [બળવું + જળવું] ગુસ્સે અહેળું વિ૦ [૪. વ૬ોમોટું વિસ્તારવાળું થયેલું (૨) સંતાપ પામેલું (૩) અદેખું
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૮૨
બંધિયાર
બંકુ વિ. [ઉં. વંધા ઉપરથી વાંકું અટપટું. બંદેબસ્ત પું[1] વ્યવસ્થા તજવીજ -કે વિ૦ ૫૦ છેલબટાઉ
(૨) જાપતો બંગ સ્ત્રી [. વૈજ્ઞ) કલાઈ (૨) બંગભસ્મ બંધ વિ. વાસેલું ઉઘાડું નહિ તેવું (૨)
(૩) ૫૦ સીસાને એક સારા અટકેલું; ચાલુ નહિ તેવું(૩)નામને અંતે બંગ ૫૦ [ઉં. વૈ] બંગાળ [ઘરેણું સમાસમાં “સાથે, વાળું, ‘-પ્રમાણે, બંગડી સ્ત્રી સ્ત્રીઓનું કાંડે પહેરવાનું એક કમથી એવા અર્થમાં. (હથિયારબંધ, બંગભસ્મ સ્ત્રી૦ કલાઈની ભમ
હારબંધ) બંગલી સ્ત્રી, નાને બંગલે. -લો પુત્ર બંધ પુંલિં] બાંધવું તે કે તેનું સાધન(૨) એક વિશિષ્ટ જાતનું મકાન
તેની ગાંઠ – પકડ (૩) બંધન; કેદ (૪) બંગાળ(–ળા) પુંત્રિા . ચંપા એ નામને રચના; ગૂંથણ (૫) પાળ. ૦૭ વિ. વિ.} પૂર્વ હિંદને પ્રાંત. -ળી વિ. બંગાળનું બંધનકારક
[કબજિયાત (૨) સ્ત્રી બંગાળની ભાષા (૩) પં. બંધકેશ–ષ) ૫૦ [બંધ + કોશ (9) બંગાળને વતની. [ખાખી બંગાળી બંધણી સ્ત્રી [ ‘બંધ” ઉપરથી] કરાર શ૦ પ્ર. છેક ખાલી ખમ; તદ્દન ગરીબો બંધન ન. [૬] અટકાવ; પ્રતિબંધ (૨) -ળી તોલ પં. ૮૦ રૂપિયાભારના શેર કેદ (૩)બાંધનારી વસ્તુ તેની પકડ-ગાંઠ. પ્રમાણેને તેલ
કારક, હકારી વિર બંધન કરનાર, બંગડે ! એક જાતને સાલ્લો
મુક્ત વિર બંધનમાંથી છૂટેલું બંટી સ્ત્રી, એક જાતનું હલકું અનાજ બંધબેસતું વિ. [બંધ + બેસવું) બેસતું; બંડ નવ હુલ્લડ; બળવે. ખેર વિ. બંડ ગડતું (૨)માફક અનુકુળ.–વું અકિ. કરનારું
બિદન બંધબેસતું થવું (૨) કામમાં આવવું બડી સ્ત્રી [બાંડું” ઉપરથી એક જાતનું બંધવ(વે) મું. હિં, વાંધવો ભાઈ બંદગી સ્ત્રી [iu] પ્રાર્થના; ઇબાદત. બંધાણ ન બાંધવાની વસ્તુ; તેની ગાંઠ
બિંદગી ઉઠાવવી =હુકમનું પાલન કરવું . પકડ (૨) વ્યસન.ણ વિ. વ્યસની અંદ૨ ન. [; રે. વર) દરિયા કે નદીને બંધારણ ન બાંધણી; રચના(ર)વ્યસન; કિનારે આવેલું વહાણોની આવજા થઈ આદત (૩) પેટે બાંધવાની ઔષધની શકે તેવું સ્થાન (૨) તેવા સ્થાનવાળું ગામ. થેપ (૪) ધારાધેરણ; કાસ્ટીટયુશન'. -રી વિ. બંદરને લગતું
સભા સ્ત્રી- દેશનું બંધારણ ઘડવા બંદિ–દી) j૦ લિં.] કેદી (૨) સ્ત્રી માટેની ખાસ પ્રજાકીય સભા; “કૅન્ટિબંધી; મન (૩) બાંદીફ ગુલામડી; ટયુઅન્ટ એસેમ્બલી”. –ણુય વિ બળાત્કારે પકડી આણેલી સ્ત્રી
બંધારણનું કે તેને લગતું કે તેની રીત બંદી પં. કિં વખાણ કરનાર; ચારણ પ્રમાણેનું . બંદીખાનું નબિંદીખાનું કેદખાનુંતુરંગ બંધારે ૫૦ રંગવાને ભાગ જુદે બાંધી બંદીજન પંડિં.] વખાણ કરનાર; ચારણ જુદા જુદા રંગ કરનાર(૨)રેશમી કપડાં અંદીવાન બિંદીવાન) કેદી
ઘેઈ કુંદી કરી આપનાર (૩) તમાકુના બંદુક સ્ત્રી [..] દારૂથી ગોળી મારવાનું પડા બાંધનાર
એક શસ્ત્ર. --કિયું વિ૦ બંદૂક જેવું (૨) બંધાવવું સક્રિટ બાંધવુંનું પ્રેરક (૨) બંદૂકવાળું
સાથે લઈ જવા કાંઈક આપવું. ઉદા. બંદે ૫૦ [૧] સેવક; દાસ (૨) પતે રસ્તા માટે નાસ્તો બંધાવ્યો છે (બડાઈ બતાવવા વપરાય છે)
બંધિયાર વિ૦ કિં. વૈધ ઉપરથી] હવા
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________
બંધિયારખાનું ૪૮૩
બાજઠ અજવાળ વગરનું (થાન) (૨) વહેતું બાઉલું ન. પશુને આંચળવાળે અવયવ નહિ તેવું(પાણું).ખાનું નબંદીખાનું બાઉિ પુત્ર લાડવો (બાળભાષા) કેદ જેવી જગા
બાકી સ્ત્રી હઠથી સામે ઝઘડવું તે બંધી સ્ત્રી [ઉં, વંધ] મન (૨) પરેજી બાકળા મુંબq૦ મિ. h] આખું
(૩) પાકી (૪) કરાર (૫) દામણી 'બાફેલું કઠોળ બંધુ . [i] ભાઈ (૨) સગો. વકૃત્યન બાકાત વિ. જુઓ બાકાત [i]ભાઈચારાનું કામ; મિત્ર કાર્ચ. વજન બાકી વિ. નિ.) ખૂટતું (૨) વધેલું (૩) ૫. [i.) સગે; કુટુંબી. તા સ્ત્રી, વત્વ ગણતરીમાં લેવામાં રહેલું (જેમકે સરવાળા ન []બંધુપણું(ર)ભાઈચારે મિત્રતા. ઇગણતાં; શેષ (૪) સ્ત્રી સિલક; oભાવ ૫૦ કિં.] ભાઈના જેટલી પ્રીતિ. ગણતાં છેવટે રહેતું જમા તે (૫) પત્યા ૦વર્ગ કું. [૬] સગાંસંબંધી. વહીન વગર રહેલી કે ચૂકતે કરવામાં ચડેલી વિનિં] સગાંસંબંધી વિનાનું
રકમ (૧) અ. નહિ તે બંધૂક સ્ત્રી-કિયું વિ. જુઓ બંદૂકમાં બાકું(ક) ન૦ બખોટું કાણું બંને વિ૦ જુઓ બને; બેઉ
બાખડવું અસ્ક્રિબખેડે કરો આખડવું 'બંબ વિ૦ મેટું; કદાવર -
બાખડું વિલ. બાયર્ન વિચાર્યાને જેને બંબાખાનુંન આગને બંબો રાખવાનું સ્થળ ઘણે વખત થઈ ગયો હોય તેવું (૨) બંબાવાળે ૫૦ બંબો લઈ આગ ઓલવ- બાબું ન બાકું નાર માણસ
બાગ પં. [.] બગી. વાન પુત્ર અંબે પું[મ. મેવા; . પંsi] પાણી [+ +1. વાન] માળી. -ગાયત સ્ત્રી [.
કાઢવાનું યંત્ર (૨) આગ ઓલવવા માટે વાત બગીચામાં થતી ખેતી; શાકભાજી પાણી ફેંકવાનું યંત્ર (૩) પાણી ગરમ (૨) વિ૦ કૂવાના પાણીથી થતી (ખેતી). કરવાનું એક પ્રકારનું વાસણ (૪) -ગાયતી વિ૦ ફળફૂલનાં ઝાડ ઉછેરવા પાણીને માટે નળ
લાયક (જમીન) બંસરી સ્ત્રી બંસી' ઉપરથી] વાંસળી વેણ બાઘડ(ડું) વિજુઓ બાહ્યું(૨)બિહાબંસી સ્ત્રી વિંરસિં] પ્રા. યંતી] બંસરી; મણું. -ડે ! તે માણસ વાંસળી. ઘર પં. શ્રીકૃષ્ણ. વડ પું, બાઘાઈ સ્ત્રી બાઘાપણું ગોકુળને એક પ્રખ્યાત વડ
બાઘાં નવ બવ ફાંફાં; બાલાં બાસ્ત્રી [. વરિયા) મા (૨) વડીલ સ્ત્રીના બાબું વિ૦ મૂઢ, ગતાગમ વિનાનું નામ પાછળ લગાડાતો શબ્દ; જેમ કે બાચકે ૫૦ મૂઠી કે કર્લી ચા તેમાં આવે કસ્તુરબા (૩) અ વહાલને એક ઉદ્ગાર તેટલું તે (૨) પાંચે આંગળાં વડે ભલે બાઈબલ ન૦ ફિં.] ખ્રિરતી લોકોને ધર્મગ્રંથ ચીમટો - વલૂરે બાઇસિકલ સ્ત્રી[] બે પિડાની સાઇકલ બાજ પું[] એક શિકારી પક્ષી શકો બાઈ સ્ત્રી[ફે. વરૂયા] કોઈ પણ સ્ત્રીબાઈડી બાજ વિ૦ મિ. વાન (વાતન)] નામને (૨) સ્ત્રીના નામ પાછળ લગાડાતો માન- લાગતાં “વાળું, “અનુરક્ત વગેરે અર્થે સૂચક શબ્દ (૩) સાસુ (૪) કરડી. બતાવતો પ્રત્યય. ઉદા. દગાબાજ હજી સ્ત્રી સાસુ. કડી સ્ત્રી કેઈ પણ બાજ સ્ત્રી નવ લિં. ચન, પ્રા. વન =
સ્ત્રી (૨) પત્ની. ૦માણસ ન બે પં] પતરાળું બાઉ છું. લાડવો (બાળભાષા)
બાજઠ પુત્ર કિં. પરંgg] ચાર પાયાવાળું ; બાઉ (બા') પંબહાઉ; હાઉ
એક જાતનું આસન
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________
બાજ ૪૮૪.
બાની બાજડું (મું) સ્ત્રી નવ બાજ; પતરાળું ' બાતલ વિ. [4. વાતિ રદ, નકામું (૨) બાજરી સ્ત્રી એક અનાજ. - j૦ કાઢી મૂકેલું [પકડ (૨) ટક્કર [લા.] - મોટા દાણાની બાજરી
બાથ સ્ત્રી બે હાથ પહોળા કરી દીધેલી બાજી સ્ત્રી [.] જે પાટિયા કે કપડા ઉપર બાથરૂમ સ્ત્રી. [૬] નાહવાની ઓરડી. રમત મંડાય તે (૨) સોગટી કે ગંજીફાની બાથંબથા(-થી) સ્ત્રી સામાસામી રમત (૩) હાથ (ગંજીફામાં) (૪) યુક્તિ; બાઝવું તે
પ્રિયત્ન પ્રપંચ. વગર પુમદારી; જાદુગર બાડિયું ન [બાથ” ઉપરથી] વલખાં (ર) બાજુ(-) [fi] સ્ત્રી છેડે; અંત (૨) બાદ વિ. [.] બાલ; કમ (૨) અવ દિશા; પાસું પડખું (૩) પક્ષ તરફેણ, પછી. બાકી સ્ત્રી બાદ કરવાની રીત
(-)બંધ ૫૦ હાથનું એક ઘરેણું [..] (૨) બાદ કરતાં રહેલી રકમ બાઝવું સકિ. [. વે, મા. વર ઉપરથી) બાદરાયણ ૫૦ [] વેદવ્યાસ, સંબંધ
વળગવું (૨) અકિટ લડવું; ટંટે કરે છે તાણીતૂસીને બેસાડેલો કે બતાવેલો માઝાઝા(ઝી), બાઝાબાઝ(ઝી) સંબંધ ચિડાવેલું (૨) તકલાદી
સ્ત્રી- [જુઓ બાઝવું લડાઈ ટે બાદલું વિદુ” ઉપરથીનકલી; ઢાળ બાટ પુ. બાફેલે લેટ; કંસાર
બદલું ન કસબનું ગૂંછળું (૨) કસબ બાટ ન કાટલાને સટ; બાંટ
ભરેલી સાડી બાટલી સ્ત્રી, ફિં. વૈાર શીશી (૨) દારૂ બાદશાહ ! [hi] રાજાધિરાજે; સમ્રાટલિ.]. -લો શીશે
હત ૨૦ ]િ બાદશાહનું રાજ્યબાકી સ્ત્રી છાણાંની આંચથી શેકેલ
હકૂમત. -હી વિ. બાદશાહનું, –ને કણકને ગળે કે જાડી ભાખરી
લગતું (૨) બાદશાહને શોભે એવું તેના બા વિ. લિ. વંટો બાંઠ; ઠીંગણું
જેવા ઠાઠમાઠવાળું (૩) સ્ત્રી બાદશાહત; બાવું વિ. સં. ૧ પ્રા. વડુમ] +
સામ્રાજ્ય (૪) ભારે ઠાઠમાઠ ને સમૃદ્ધિ બાપડું રાંક; દયામણું
બાદી સ્ત્રી [1.9 અપ બદહજમી (૨)
પેટમાં થતો વાયુ બાડું વિગ ત્રાંસા ડેલાવાળું કે નજરવાળું બાદમ અ૦ કિં.] ભલે ઠીક. મ ન
બાધ ! કિં] અડચણ (૨) વિરોધ (૩) મિડું; શૂન્યતા (વ્યંગમાં)
દેષ; પાપ (૪) પીડા. ૦૭ વિ. સં.]
બાધ કરનારું બહુ વિ. જુઓ બાડવું
બાધા વી. સિં.] માનતા, આખડી (૨) આણું ન૦ કિ.) તીર (૨) એક લંબગોળ
પીડા; દુઃખ (૩) વિજ્ઞ. –ધિત વિ૦ લિં] પથ્થર (શિવલિંગ) (૩) જ્યાં ભરતીનું
પીડિત (૨) અસંગત કરેલું; રદ કરાયેલું પાછું આવતું હોય તે ખાડીની જમીન
બધું વિ૦ જુઓ બધું આખું [૫] (૪) ખેતરની હદ બતાવવા દાટેલે
બાધે ભારે અ [બાંધેલું + ભાર મેઘમ; પથ્થર કે બીજી વસ્તુ (૫) ઓખાને નામનિર્દેશ વગર પિતા બાણાસુર. –ણાવળી ૫૦ બાણ બાન વિ. [૪. વૈમન) જમીન તરીકેનું; મારવામાં હેશિયાર યુદ્ધો
સાટાનું (૨) નટ બાનું (૩) જામીન બાણી સ્ત્રી, કિં. વાળ] ઠરાવેલી મુદત
બાન [] નામને લગતાં “વાન, વાળું” (૨) શરત; કબૂલાત [૯ર” અર્થ બતાવતો પ્રત્યય. ઉદા મહેરબાન બાજુ-ળું) વિ. [ä. áાવતિ પ્રી. વાઉ બાનાખતાબાનામાં આપેલા પૈસાનું ખત બાતમી સ્ત્રી મિ. જાતિના સમાચાર (૨) બાની સ્ત્રી, કિં. વાળ] બોલવા-લખવાની
ભાળ, દાર વિ.(૨)૫૦ ખબર લાવનાર છટા (૨) વાણું
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________
બાનું
૪૮૫
બારિસ્ટર બાન સ્ત્રી શિ. વાતૃ] સન્નારી
બાબાવાક્ય ન બાબાનું આ પુરુષનું બાનું ન૦ (જુઓ બાન વિ૦) સદાના સાટા વાક્ય કે કથન; વેદવાક્ય જેવું સ્વતઃપેટે અગાઉથી અપાયેલું નાણું ?
સિદ્ધ વાક્ય બાનૂ સ્ત્રી. [] જુઓ બાનું
બાબાશાહીબાબાશી વિ. [૫. વાવ + બાપ ! [ વષ (ઉં. વ.)] પિતા (૨) શાહી] હલકું નકામું ૨) વિપું વડોદરા લાડવહાલ કે સન્માનસૂચક એક રાજ્યમાં પહેલાં ચાલતો (સિક્કો) સંબોધન. ૦કમી વિ૦ બાપની કમાઈ બાબુ ! બંગાળી માટે કે ઉપરી અમલઉપર આધાર રાખનારું. રાજમારે દાર માટે વપરાતા શબ્દો આખી જિંદગી દરમિયાન; કદી પણ બા બે તાતા; રેટલ (બાળભાષા) [લા.. જી જુઓ બાપુ અર્થ ૨ . (૨) નાનો છોકરો; બાળક (૩) ધાવણે બાપડું વિ૦ ફિ. વઘg૩] ગરીબ, રાંકડું છોકરો (સ્ત્રી) બેબી) મિલમ બાપદાદા ૫૦ બ૦ વ૦ પૂર્વ
બામ પં. [૪.] દુખાવો મટાડવા ચેપડાતા બાપલિયો મું. બાપ (પાટીદાર પટેલ માટે બામણિયું વિ૦ બ્રાહ્મણને મળે એવું વપરાય છે.)
બમણું સ્ત્રી, જુઓ સાપબામણી બા૫ (માનાર્થે બ૦૧૦) જુઓ બાપુ બામલાઈ,બામલી સ્ત્રી બગલમાં થતી ગાંઠ બાપીકું વિ૦ બાપનું; વારસામાં મળેલું બાયડ વિનિ. વાહ્ય] બહિષ્ણુતા બાપુ ! બાપ (૨) વડીલ પ્રત્યે માન- બાયડી લો. [૩. વાયા બાઈડી સ્ત્રી (૨) વાચક કે નાના પ્રત્યે વહાલસૂચક ઉગાર પની
[(૨) બૈરીને વશ બાપૂ વિ. જુઓ બાપીકું
બાયલું વિ. [બાઈ +] નામ; બીકણ બાપે ૫. જુઓ બાપ
બાયું ન નરઘાંની ડમાંનું નાનું બાફ ૫૦; સી. (R. વાણ; પ્ર. વ] બાર પં. બંદૂક વગેરેને અવાજ . બફારો (૨) પરસેવો (૩) વરાળ, વણું બાર ના હિં. દ્વાર, વા; 2. બારણું (૨) ન, બાફવું તે (૨) બાફેલી વસ્તુ (૩) આંગણું (૩) ડેલી ગોતું (૪) કેરીનું શાક (૫) [લા સ્વાદ બાર વિહિં. દ્રવિરાણા] “૧૨” વહાણ વગરને ખોરાક (૬) ગોટાળે બાફવું તે. બારકસ ન[, વારા]માલ લઈ જનાર
લે મું. બાફેલી કેરીને રસ. ૦વું બારણું નવલું, વાર; કા. વારો દ્વારા દરવાજે સક્રિટ પાણીમાં ઉકાળીને રાંધવું (૨) બારદાન ન૦ [] જેમાં માલ ભર્યો હોય બગાડી મૂકવું ગેટ વાળો લા.] તે ખાલી બાંધણ કે પાત્ર, અથવા તેનું તોલ બાબત સ્ત્રી [.] વિષય; મુદ્દો કામ બારમું વિ૦ ક્રમમાં અગિયાર પછીનું (૨)
(૨) વિગત (૩) અ. વિશે; બાબતમાં ન મરનારને બારમો દિવસ કે તે દિવસે બાબરા નવ બવ [. વલ્વર માથાના કરાતી ક્રિયા -વરે બિરમો ચંદ્રમાં વીંખાયેલા વાળ. રિયું વિ. બાબરા- હે અણબનાવ હે] વાળું. -રી સ્ત્રી માથા ઉપરના વાળને બારશ(સ) સ્ત્રી બારમી તિથિ ગુો (૨) ટેપીની કોરની લ. - બારસાખ સ્ત્રીબાર (બારણું) +સાખી વિ. બાબરિયું; બાબરાંવાળું
બારણાનું ચોકઠું બાબા ૫૦ કિ.) સંત સાધુ કે વૃદ્ધ માટે બારાક્ષરી, બારાખડી સ્ત્રી દરેક વ્યંજવપરાતો આદરસૂચક શબ્દ
નમાં બાર સ્વર ઉમેરી બનાવેલા અક્ષરે ' બાબાગાડી સ્ત્રી [બાબ + ગાડી] નાનાં બારિસ્ટર ૫૦ [૬. વેરિસ્ટર] વિલાયતની છોકરાની ગાડી
પદવીવાળ વકીલ
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________
બારી
४८१
બાહુબળ બારી સ્ત્રી નાનું બારણું (૨) છટકવાનું બાલ્ય નવ કલ્યાવસ્થા સ્ત્રીલિ.)બાળપણ બા; બહાનું
આવા પુત્ર એક અનાજ બારીક વિ૦ [1] ઝીણું સૂક્ષ્મ (૨) બાવડું ન [ઉં. વહુ ખભા અને કહ્યું પાતળું (જેમ કે સૂતરફ કપડું) (૩) કદમાં વચ્ચે ભાગ નાનું (જેમ કે સોપારી, દાણે ઇ.) (૪) બાવન વિ. વિ. વાવન (ઉં. દ્વાપરાત) કટોકટીનું અગત્યનું લિ.]. - કાઈ-કી “પર”. વીર વિ૦ બહાદુર; બળવાન. સ્ત્રીબારીપણું
-ની સ્ત્રી બાવનને સમુદાય(૨)ગુજરાતી બારું ન [જુઓ બારન]બંદરમાં પેસવા- મૂળાક્ષર (૩) શરૂઆતમાં કમસર
નો માર્ગ (૨) રરતો (૩) છટકવાની બારી ગુજરાતી મૂળાક્ષરોવાળા બાવન ગ્લૅકને બારે વફાત પું[બારના. વાd] મહંમદ સમૂહ
[બેબાકળું પેગંબરની પુણ્ય તિથિ –એક તહેવાર બાવ૨ (બા) વિધ્યા. વીર(ઉં. ચાલુ)]. બાવાટ અ [બાર+વાટ] અસ્તવ્યસ્ત; બાવલું (બ) ન. [૩. વાઢિયા પૂતળું ઠેકાણા કે ઢંગધડા વગર
બાવલું (બા') નવ બાઉલું; અડણ બાર (જૈ) ૫૦ ઠાકરડાની એક જાત બાવળ, ળિયે ૫૦ [ ઉં. વળુ; વર] બારેટ (રા') પં. એ નામની એક જાત કાંટાવાળું એક વૃક્ષ. -ળી સ્ત્રી અનેક કે તેમની અટક(૨)૫૦ ભાટચારણ માટે બાવળાવાળી જગા કે બાવળનું જંગલ વપરાતો એક માનવાચક શબ્દ બાવી સ્ત્રી બાવાની સ્ત્રી; સાધુડી બારેબાર અ૦ પરભારું લાગતું જ;વગર બાવીશ-સ) વિ૦ [. વોર્વસ (સં. ' પૂછ્યું કે વગર કહ્યું કર્યું. રિયું વિટ દ્રાવિશુતિ)] “રર' બારેબાર પૂછડ્યા વિનાનું
બાવું ન કરેાળિયાનું જાળું બાલ પું(સં.વાળ. તેડ-ડે) પં. બા સાધુ (૨) બાપ. (બાવા વાળ તૂટવાથી થયેલ ફેલ્લે
આદમ શપ્રય ઘણો વૃદ્ધ પુરુષ (૨) બાલ વિ૦ કિ.) ઉંમરમાં નાનું(૨)નાદાન; મૂળ પુરુષ (ખ્રિસ્તી માન્યતા પ્રમાણે)
કરવાદ (૩) પુંછોકરે (૪)ના બાળક. બાષ્પ ન[] બાફવરાળ(૨)ધુમ્મસ(૩) ૦૬ ન. સિં.] નાનું છોકરું (૨) પું આંસુપીભવન નહિં.વરાળ થવી તે છોકરે. કબુદ્ધિ વિ૦ બાળકબુદ્ધિ બાસઠ વિ ત્રિા. વાટ્ટિ (ઉં. દ્વાષણિ) “ર” બાલગીર છું. [W.વાર = ઘોડેસવાર બાસમતી પુંબq૦ ચોખા કે ડાંગરની સેનિક) ઉત્સાહી, બહાદુર બાળક
એક સારી ગણાતી જાત આલગોપાલ ૫૦ કિં.] શ્રીકૃષ્ણ
બાસું-સૂ)દીસ્ત્રી ઉકાળીને કરાતી દૂધની બાલટી(–દી) સ્ત્રી (પ. Baldc] ડોલ એક વાની
[કાપડ બાલમંદિર ન જુઓ બાળમંદિર બાસ્તા . વરિટી એક જાતનું સુતરાઉ બાલહત્યા સ્ત્રી [.] બાળકની હત્યા(૨) બાહિ(હ) અ[. વાહિર (.વહિ) તેનાથી લાગતું પાપ [અંદરની સ્ત્રી + બહાર
[બાજુ ગિ.] બાલા સ્ત્રી (સં.છેકરી (૨) ૧૬ વર્ષની બાહુ પુંલિંબાવડું(૨)હાથ(૩)આકૃતિની બાલાન બ૦૧૦ ડાફરિયાં ફાંફાં(૨)બહાનાં બાહુક (સં.) વાંદરો (૨) ગટિયોબાલિકા સ્ત્રી [.બાળા છોકરી વરવો - બિહામણો માણસ (૩) કર્કોટકે બાલિશ વિ[.]બાળકના જેવું કરવાનું કરડયા પછી નળે ધારણ કરેલું નામ(૪)
નાદાન; બેસમજ (ઉદ્યાન-બગીચો બાહુક જેવું –બાથું માણસ [લા. બાલદ્યાન છું[.] બાળકને ખેલવાનું બાહુબલ કિં., -ળ ૧૦ હાથનું જોર
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________
બાહુલ્ય
४८७
બાંય
બાહુલ્ય ન [G.) બહુપણું; બહુલતા ફાંકડું (૨) ટેટું; વિચિત્ર મિજાજનું બાહોશ વિ. [1] ચાલાક; હેશિયાર. (૩) સાહસિક (૪) નાજુક (કામ)
-શી સ્ત્રી ચાલાકી; હેશિયારી બાંગ સ્ત્રી [.]નમાજને સમય સૂચવવા આહ્ય વિ. [૬. બહારનું. ગેળ વિ. મુલ્લાએ કરેલ પિકાર
જુઓ બહિર્ગોળ,-હ્યાચાર પં. બહારને બાંગર (૦) વિ. જુઓ બાકું] લુચ્ચું; આચાર-હ્યોપચાર પુરબહારનો ઉપચાર ખંધું (૨) સાહસિક બાળ વિ.(૨)પું; નહિં, વાત્ર બાળક. બાંગી ૫૦ [A] બાંગ પોકારનાર મુલ્લાં ઉછેર ૫૦ બાળકોને ઉછેરવાં તે. છેક બાંટ (૨) સ્ત્રીઓને પહેરવાનું રેશમી વસ્ત્ર
બાલક. ૦કબુદ્ધિ સ્ત્રી અપરિ. બાંટ પં. (૦) બાટ; એક મીઠી વાની પક્વ બુદ્ધિ અણસમજુપણું. કી સી બાંઠ (૧) વિ. કિં., તા. વં] ઠીંગણું ગટ્ટ નાની છોકરી. વગેપાળ નવ બ. વ. બાંડિયું (૧) વિ. જુઓ બાંડું (૨) ન૦
કરાયાં. ૦૫ણ(-) નવ બચપણ; ટૂંકી બાયનું પહેરણ નાનપણ થી સ્ત્રી બાળકને વાંચતાં બાંડું (0) વિ. પૂંછડી વગરતું (૨) વરવું શીખવવા માટેનું પ્રથમ પુસ્તક (૨) (કાંઈક અપૂર્ણતાને લીધે) (૩) ખુલ્લું; કઈ પણ વિષયનું પ્રાથમિક જ્ઞાન આપનાર ઉઘાડું (તરવાર) [ગુલામડી પુસ્તક લિ.). બચ્ચાં ન બ૦ વ૦ બાંદી (૨) સ્ત્રી હિં, પ્રા. ચંદ્ર; . ] છોકરાયાં. ધ વિ. બાળકને ઝટ બાંધ (૯) પુત્ર પુસ્ત; પાળ બંધ. કામ સમજાય તેવું (૨) સ્ત્રી દેવનાગરી લિપિ. ન બાંધવા-ચવાનું કામ. છોડ સ્ત્રી
ભાષા સ્ત્રી બાળકની ભાષા. મંદિર બાંધવું ને છોડવું તે (૨) તડ; છૂટ મૂકવી નવ બાળકોને તાલીમ આપવાની શાળા. તે; માંડવાળ [લા.]. ૦ણ ન૦ બાંધવાનું મિત્ર પુ. બાળપણામાંને મિત્ર. કપડું (૨) બંધન; ગાંઠ. કર્ણ સ્ત્રી
લગન નવ બાળપણમાં થતુંલગ્ન. ૦વર્ગ બાંધવાની રીત(૨)બંધામણ (૩) રચના; મુંબાળકોને શીખવવાને વર્ગ. વિધવા ઇબારત (૪) વચ્ચે વચ્ચે જુદા રંગ સ્ત્રી બાળપણમાં થયેલી વિધવા
રંગવાની રીત(૫)તેવી રીતે રંગેલું કપડું બાળવું સક્રિો બળે એમ કરવું [હઠ બાંધવ ૫૦ લિ.] ભાઈ (૨) સગો બાળહઠ સ્ત્રી બાળકની કે બાળકના જેવી બાંધવું (૦) સકિ. લિ. વળ્યું] બંધ વડે બાળા સ્ત્રી, જુઓ બાલા
કોઈ વસ્તુને જકડવી (૨) કોઈ વસ્તુ પર બાળપણ ન [બાળ + પણું બાળપણું, (તેને લપેટીને કે અંદર લઈ લઈને) બંધ
અજ્ઞાનતા (૨) બાળા - કુમારી હોવાપણું લગાવ(૩)કાયદો,નિયમ, વચન ઈની બાળારાજા ર [બાળ + રાજા (બાળક મર્યાદામાં–બંધનમાં મૂકવું (૪)બનાવવું; માટે વહાલમાં વપરાય છે)
રચવું (જેમ કે, ઘર, પાઘડી) (૫) કોઈ બાળી સ્ત્રી બાળા (પ્રેમવાચક)
પાચા કે આધાર ઉપર કલ્પના, તર્ક કે બાળુભેળું વિરા બાળક જેવું અણસમજુ આશા રચવી (૬) નક્કી કરવું; ઠરાવવું ને ભેળું
(જેમ કે, દૂધને વારો બાંધ) બાળતિયું નવ બાળક નીચે રખાતું બાંધી દડીનું (0) વિ૦ મજબૂત બાંધાનું કપડું (ઝાડ પેશાબ કરે તે માટે) (૨) બાંધી મૂડી (૯)સ્ત્રી સચવાઈ રહેલ ભાર–
સાવ ગંદું કપડું [લા. [પાટલી વાર બાંક(ડો)(૦)પું [qt.Banco] બેસવાની બાંધે (૦) ૫૦ કાઠું બંધારણ (૨) બંધન
બાંકું (૯) વિ૦ [પ્રા. વં (ઉં. વ)] છેલ; બાય (બા) સ્ત્રી [. વાઘુ ઉપરથી હાથને
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________
બાંયધરી ૪૮૮
બિસ ઢાંકતો અંગરખા, ચોળી વગેરેને ભાગ બિરાજમાન વિવુિં. વિરાનમાન]બિરાજતું; (૨) હાથ (૩) મદદ લિ.) ધી સ્ત્રી બિરાજેલું બેસવું માનવાચક) જામીનગીરી
બિરાજવું અકિંનિં. વિરાન] શોભવું બિગાડ કું, જુઓ બગાડ
બિરાદર ૫૦ [a.] ભાઈ (૨) સાથી; બિચારું વિ૦ [1. વાજબીચારું દુઃખી ભાઈબંધ. -રી સીટ ભાઈચારો (૨) બિછાત સ્ત્રી'બિછાવવું ઉપરથી] પાથરણું ન્યાત (૩) ભાઈચારાવાળ સમાજ બિછાનું ન પાથરણુ (૨) પથારી બિરુદ ૧૦ લિ. વિ; મા.] બિરદ, ટેક ' બિછાવવું સક્રિ[. વિ + વિદ્] પાથરવું બિલ ન૦ [૪. ભરતિયું; આપેલા માલની બિજોરી સ્ત્રી, બિજોરાનું ઝાડ. - નય કે કરેલી સેવાને આકડે (૨) નવા | વિનq] એક ફળ
કાયદાને ખરડે બિઝીક સ્ત્રી [૪.] પત્તાંની એક રમત બિલકુલ અ [..] જરા પણ (નકારાબિડાવવું સક્રિ, બિડાવું અક્રિ ભક વાક્યમાં) (૨) સંપૂર્ણત: સાવ બીડવું નું પ્રેરક ને કર્મણિ
બિછાયત સીટ બિછાત બિન ૫૦ 1િ.] દીકરો (કેને દીકરી એ
છે કે તે રીફા એ બિલાડી સ્ત્રી શિ. વિદ્યાર (. વિરા)) કહેવા માટે પ્રાયઃ આ વપરાય છે. જેમ
બિલાડાની માદા કે કોઈ બિલાડું (૨) કે મહમદ બિન કાસિમ)
કૂવામાં પડેલું વાસણ કાઢવાનું આંકડાબિન અ. હિં. વિન] વિના(૨) સમાસમાં વાળું એક સાધન (3) વહાણનું લંગર,
પૂર્વ પદ તરીકે નિષેધ કે અભાવ સૂચવે ૦નો ટેપ વરસાદમાં ઉગતી જોળાશ છે. અનુભવી વિ. “અનુભવરહિત.
પડતી છત્રી જેવી વનસ્પતિ. - ૧૦ જરૂરી વિ. જરૂર વગરનું નકામું.
એક ચોપગું [બિલાડાં ચીતરવાં = ગમે શરતી વિ. શરત વિનાનું
તેમ લીટા તાણવા (૨) જોયા તપાસ્યા બિના સ્ત્રી[ગ. બીના, હકીકત(૨)બનાવ વિના સહી કરવી. બિલાડાં બોલવા બિયાબાન ન૦ [૫] પાણુ વગરને પ્રદેશ
(પેટમાં)= કકડીને ભૂખ લાગવી.બિલાડું બિયાબારું ન૦ પ્રા. વા (ઉં. દ્રિ) + પ્રા.
કાઢવું (કોથળામાંથી)= કંઈક અણધારી વીર (. ઢાઢરાન | જ્યોતિષમાં સામી વાત કાઢવી કે જેથી રંગમાં ભંગ જેવું પ્રીત દાખવતો બે અને બારને જેગ
થાય. -ડે પુત્ર નરજાતિનું બિલાડું (૨) સામી પ્રીત; અણબનાવ બિલર પુંછું. વિરુ૪) એક જાતને પાસાબિયામાં ન જુઓ બિયાબાન
દાર જોડે કાચ. -રી વિ. બિરનું બિયા(–વું) ન૦ કિ. મ (ઉં. વીલ)
બનેલું. -રી કાચ ૫૦ બિલોર અનેક બીજનો સમૂહ; વાવવા માટેનાં બી
બિલી સ્ત્રી [હિં.) બિલાડી બિયું ન૦ કિા. (. વન)] બી; બીજ
બિલું ન . વિ = જુદું પાડવું એક બિરદ ન [જુઓ બિરુદ] પ્રતિજ્ઞા ટેક (૨)
ઈંટના ઓસારની ભીંત યશ; ખ્યાતિ (૩)ગદ્યપદ્યમય રાજસ્તુતિ.
બિલ્લે પૃ. મહોર - છાપવાળે ચાંદ (૨)
ઉપાધિ પદવી [લા.] -દાઈ સ્ત્રી ટેકીલાપણું (૨) ૫૦ બિરદ
બિલપત્ર ન [io] જુઓ બીલીપત્ર ગાનાર બારેટ. -દાવલિ'-લી,-ળ,
બિવડા(રા)વવું (બિ') સક્રિટ બીઉંનું -ળી) સ્ત્રી યશની કથા; પ્રશંસાનાં ગીત બિયાની સ્ત્રી [.]એક મુસલમાની વાની બિશપ ૫૦ ફિં. એક ખ્રિસ્તી ધર્માધિકારી બિરંજ ૫૦ કેશરી ભાત (૨) (વ્યંગમાં) બિસ ન લિં.] કમળને રેસો કે રેસાખીચડી
વાળો દાંડે
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________
બીલી
બિસમાર
૪૮૯ બિસમાર વિશૂલં વિવિસ્મતવિસારી તત્ત્વગ્રંથ (૩) કેશ- કે; “ન્યુકિલયસ”
પિ. વિ. કેશ() j[] બીજને બિરસાત સ્ત્રી[1.) વિસાત પૂંજી વિાની અણુ (૨) બીજની કોથળી. ગણિત બિસ્કિ(સૂ)સ્ત્રી [ ] નાસ્તાની એક નવ અક્ષરગણિત; એબ્રા”. ૫ત્રન બિસ્તરે, બિસ્ત્રો પં. વિસ્તાબિછાનું બીજ ઉપરનું પાંદડું. મંત્ર - (ઉં] બિસ્મથ ન છું. એક ધાતુ-તત્ત્વવિ.] ગૂઢ મંત્ર, જેમાં કેઈ દેવને પ્રસન્ન કરવાની બિમલાશ પ્ર.]અલ્લાના નામથી. શક્તિ માનેલી હોય છે
[શ્કરવું =બિસ્મિલ્લાને મંત્ર બેલી ઝબે બીજવર ૫૦ બીજી વાર પરણનાર વર કરવું (૨) આગવું
બીજુ વિર્ભપ્રા. વિજ્ઞ (ઉં. દ્વિતીય)] દ્વિતીય બિહામણું વિશ્ર્વાહ (ઉં. )] ભયંકર (૨) જુદી જાતનું (૩) અ. વળી; વધારામાં બિહારી વિ. જુઓ વિહારી(૨) બિહાર બડ ન ઘાસની જમીનચરો
પ્રાંતનું (૩) સ્ત્રી બિહારની બેલી બીડ ન કાચું ભારતનું લોઢું બિહાવવું સક્રિટ પ્રિ. વિઠ્ઠ (સં. મ) બીડવું સક્રિ. [જુઓ બીડી] બંધ કરવું ઉપરથી] + બિવડાવવું
(૨) પરબીડિયામાં મૂકી તે બંધ કરવું બિંદી સ્ત્રી [સં. હિંદુ ઉપરથી બીનકી; બીડી સ્ત્રી પ્રા. વયી (ઉં. વીટી) પાન
ચાઈ (૨) અનુસ્વારનું ટપકું; બિંદુ બીડી (૨) તમાકુની બીડી. -ડું નવ બિંદુ નઃ સિં] ટીપું; ટપકું (૨) મીઠું મેટી પાનબીડી. [બીડું ઉપાડવું, ઝડબિંબ ન. [૩] જેનું પ્રતિબિંબ પડયું પવું = ભારે કામ કરવાનું માથે લેવું,
હોય તે (૨) સૂર્યચંદ્રનું મંડળ (૩) -ડો ૫૦ કાગળે ઘાલેલું મોટું પરબીડિયું ધિલોડું (૪) છાયા; પ્રતિમા. --આ ર બી (બી) [સં. ત; પ્રા. વીfમ બીવું'તું વિ૦ [+માર] ગેળ (૨) પં. ગોળ ભૂતકાળ; બીન્ય (૨) વિ૦ બીધેલું આકાર. -બિત વિ. [. જેનું બિંબ બીધેલ(હું) (બી) વિ‘બધું” ઉપરથી પડ્યું હોય તેવું. (-)૪ પું[] ડરેલું બનેલ બિંબ-પાક ધિલોડા જેવો સુંદર હેઠ બીન નવ; સ્ત્રી [સં. વળી એક વા; બી ન [બા. વગ (ઉં. વીન)] બિયું; બીજ વીણા. ૦૨ મુંબીન વગાડનાર ઉસ્તાદ (૨) મૂળ; મૂળ કારણ લિા.
બીનવું (બી) અક્રિ. બીજું બીક (બી) સ્ત્રી [બીવું” ઉપરથી ભય. બીના સ્ત્રી બિના; હકીકત
૦ણ (મું) વિર બી જાય તેવું; ડરપોક બનેલ(કું) (બી) વિ. ડરેલું, બધેલ બીચ અને (રે. વિશ્વ વચ્ચે
બીબી સ્ત્રી [.] મુસલમાનની સ્ત્રી (૨) બીચા વિ[Fા-] જુઓ બિયારું . ખાનદાન મુસલમાન સ્ત્રી બીજ રીપ્રા. વિમા વિઝા (સં. દ્વિતીય)] બીબું ન [í. વિવ] કોઈ આકૃતિ ઢાળ
પડવા પછીની – બીજી તિથિ (૨) સુદ વાનું એકઠું (૨) કોઈ આકૃતિ છાપવાનું બીજનો ચંદ્ર
કોતરેલું સાધન (૩) છાપવાને સીસાનો , બીજ નહિં . જુઓ બી (૨) મનુષ્ય- અક્ષર; ટાઇપ” (૪) નમૂને પ્રતિકૃતિલા દેહનું બીજ -વીર્યનું બિંદુ (૩) એલાદ બીભસ વિ. [4] ચીતરી ચડે તેવું (૨) લા) (૪) વર્ણ અક્ષર (૫) બીજમંત્ર - બિહામણું ઘોર (૩) ભૂંડું શરમભરેલું (૬) સમીકરણનું બીજ-રૂટ” ગ.() બીમાર વિશ્] માંદુ.ની સ્ત્રી માંદગી નાટકના કે કથાના વસ્તુનું મૂળ. ૦ક બીલ ન૦ જુઓ “બિલ” (કું.)
નવ બિલ ભરતિયું (૨) કબીરને એક બીલી સ્ત્રી, બિ. વિટ્ટ (ઉં. વિત્વ)એક
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________
બીલીપત્ર ૪૯૦
બુમાટે - ઝાડ કે એનાં પાંદડાં. ૫ત્ર ન બીલીનું વિભૂતિપૂજક. ૦૫રસ્તી સ્ત્રીમૂર્તિપૂજા પાન. -હું નવ બીલીનું ફળ
બુતાનું ન [એ. વાન€) બુતાને (૨) બીવું (બી) અવક્રિ[પ્રા. (. )]. મેલી ફાટેલી પાઘડી [લા.. ને ૫૦
ડરવું; બનવું (૨) ચકવુંગભરાવું ઝીણું ફાટેલી પાઘડીને ટુકડે બેતાનું બુક સ્ત્રીજું પુસ્તકપડી. બાઇન્ડર ! બુદબુદ કું. હિં, પુર્વ પરપેટે હિં.] ચોપડીઓ બાંધવાનું કામ કરનાર, બુદ્ધ વિ૦ [.જ્ઞાતા; સમજી (૨) જાગેલું
આઈન્ડિગન પડી બાંધવાનું (૩) જ્ઞાન પામેલું (૪) ૫૦ ગૌતમ બુદ્ધ કામ. સેલર પુંઢુિં ચોપડીઓ વેચનાર બુદ્ધાવતાર, બુકાઢવું સરકિટ બૂક બૂકે ખાવું કે ફાકવું
બુદ્ધ સ્ત્રી બુદ્ધિ [૫] બુકાની સ્ત્રી દાઢી અને ગાલ ઉપર આવી
બુદ્ધિ સ્ત્રી [વં.] વસ્તુને જાણવાની ચિત્તની રહે તેમ માથે કપડું બાંધવું તે
આકલન-કેસમજ શક્તિ; અક્કલચિત્તની બુકાવવું સકિટ બૂકવું નું પ્રેરક
એક વિભૂતિ (૨) સમજ જ્ઞાન; વિવેક; બુકિંગન ફિં.] રેલવેમાં ટિકિટ આપવી
ડહાપણ (૩) વિચાર. ૦ગ,ગ્રાહ્ય કે રવાના કરવાનો માલ લેવો તે
વિ૦ લિ.) બુદ્ધિથી સમજી શકાય તેવું.
જીવી વિ૦ કિં.] બુદ્ધિ ઉપર ગુજારે બુકો ! [૩. I] ફાકે; કેળિયો બુખાર ૫૦ મિ.) તાવ; જ્વર વૃિદ્ધ
કરનાર શ્રમજીવીથી ઊલટું). પુરકસર, બજરગ વિજુઓ બુઝુર્ગ) ઘરડું વયે
પૂર્વક અ4િ.] બુદ્ધિથી; જાણીજોઈને. બુઝારું ન [. વુડફળ = ઢાંકણ] પાણુના
બલ(ળ) ન સમજશક્તિ (૨) શેત
રંજની રમત. ભેદ પું. [. બુદ્ધિનું માટલા ઉપર ઢાંકવાનું પાત્ર બુઝાવવું સશકેબૂઝવવું; ઓલવવું
ડામાડોળપણું. ભ્રમ પુલ કિં.) બુદ્ધિ બુઝાવું અકિ ઓલાવું
ભ્રમિત-વિપરીત થઈ જવી તે. બ્રશ
૫૦ લિં] બુદ્ધિને નાશ. મત્તા સ્ત્રી, બુજુગ વિ[i] ઘરડું; વયોવૃદ્ધ બુદ્દાદાર વિબુટ્ટોદારોનકશી–ભાતવાળું
૦મત્વ ન૦ કિં.] બુદ્ધિમાન હેવાપણું. બુદ્ધી સી (કાનની બૂટ(૨)તેમાં પહેરવાનું
માન વિ. બુદ્ધિશાળી; અકલમંદ, ઘરેણું
શાળી વિ૦ [૩] બુદ્ધિવાળું. વહીન
વિ. [i.) બુદ્ધિ વગરનું બુટ્ટી શ્રી નાની બુટ્ટો-ભાત
બુબુદ કું. વુિં. પરપોટો બુદ્દી સ્ત્રી, ચમત્કારિક ગુણવાળી વનસ્પતિ
બુધ વિ. ]િ ડાહ્યું; વિદ્વાન (૨) ૫૦ (૨) [લા. અકસીર ઉપાય (૩) મહા
એ નામનો ગ્રહ (૩) બુધવાર (૪) વિદ્વાન; ચતુર અને પહોંચેલ માણસ *
ડાહ્યો માણસ. ૦વાર ૫૦ અઠવાડિયાને બુટ્ટો પુત્ર ભરત કે વણાટમાં ફૂલ જેવો
આકાર (૨) મનને તરંગ [લા. બુનિયાદ [1] સ્ત્રી પા; મૂળ. -દી બુરું વિગ ધાર વગરનું (૨) [લા.) જાડી સ્ત્રી વિપાયાનું મૂળનું. –દી તાલીમ બુદ્ધિનું (૩) લાગણી વગરનું
અ. જુઓ પાયાની કેળવણી બુડથલ વિ૦ બેવકૂફ, મૂર્ખ
બુમુક્ષા વી[૪] ભૂખ (૨) ભેગવવાની બુડાડ(-વ)સક્રિ, બુડાવું અક્રિ ઇચ્છા. -ક્ષિત વિ. હિં. ભૂખ્યું. -શું બૂડવું'નું પ્રેરક અને ભાવે
વિ[R] ભૂખ્યું (૨) ભેગની ઇચ્છાવાળું બુઢાપો ! [‘બુદ્દ” ઉપરથી) ઘડપણ બુમરાણું ન બૂમાબૂમ; ઘાંટાઘાટ; પોકાર બુ વિ[, વૃદ્ધ, પ્રા. બૂટું; ઘરડું બુમાર સ્ત્રી; નટ બૂમ પિકાર (૨) બુત ન [hi] મૂતિ; પ્રતિમા. ૦૫રસ્ત વાયકા; અફવા. – પં. બુમાટ
ચોથો દિવસ
(જા.)
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________
બુરખો
૪૯૧ બુરખે ૫૦ મિ. યુગ] ચહેરો ઢાંકવાનું બૂઢ ૫૦ [પ્રા. રૂઢ, ગુરૂઢ (ઉં.વૃઢ) મોટું
જાળીવાળું કપડું(૨) આખું શરીર ઢંકાય ઉપરથી] મેટો વાંદરો તેવું પડદો કરવાનું સીવેલું વસ્ત્ર બૂદિયું વિ. [જુઓ બુટ્ટ] ઘરડું બુરજ ૦ [મ. ૩ કિલ્લાના મથાળા પર
બૂદિયો પુત્ર જુએ બૂઢ તોષ ગોઠવવા કાઢેલી અગાશી જેવી ખૂટું વિટ બૂટિયું રાવઠી (૨) પુસ્તો; હાથણી
બૂધ સ્ત્રી હિં, વૃદ્ધિ બુદ્ધિ, સમજ [૫] બુશવવું સત્ર ક્રિ, બુરાવું અ૦ કિ. બંધુ નવ જાડે ડુંગરે બૂરવુંનું પ્રેરક ને કર્મણિ
બંધું ન [તું. ગુદન; પ્રા. વંધ] તળિયું બુલડોગ ૫૦ ફિં. એક જાતને માટે (વાસણને આંચથી પડે છે તે કે જબ ગણાતે વિલાયતી કૂતરે
તેની બેઠક)
[(૨) અફવા બુલબુલ ન. [૪] એક પક્ષી
બૂમ સ્ત્રી .િ ચુંવા) ઘટે; બરાડે પિકાર બુલંદ વિ. [hi.) ભવ્ય (૨)ઊંચી ગ્યતા- બૂમતું ન સૂકવેલી માછલી
વાળું (૩) મોટે; ઊંચો (અવાજ) બૂમાબૂમ સ્ત્રી બુમરાણ બુસદિયે પું[બૂસટ ઉપરથી] દિયેર બૂરવું સક્રિટ લિં, મૃ ઉપરથી પૂરવું બુંદ ન[. વિવું ટીપું
બૂરાઈ(શ) સ્ત્રી દુષ્ટતા (૨) અણબનાવ બુંદ પુંએક બી, જેની કોફી બને છે. બૂર ન ધોયેલી ઝીણી ખાંડ
દાણ મુંબ. વજુઓ બુંદ ૫૦ બૂરું વિ૦ ખરાબ મુંબાણન, બુબારવ ૫૦ .િ ચુંવા] બૂસર સ્ત્રી ધણને ગાલે દિયર તમાચો ઘઘાટ; શોરબકેર
મારે તે; સીમંતને અંગેને એક વિધિ બૂ સ્ત્રી[1] ; ગંધ (૨) મુસલમાન ખૂહો પુત્ર ત્રિા. નૂહ (ઉં. વૃંહ ઉપરથી)] આડો
સ્ત્રીના નામ પાછળલગાડાય છે.(મરિયમબૂ) જડેલો લાકડાને કકડ (૨) મૂખ [લા.] બૂક(ડ) jI] કેળિયો બુંગિયો છું. શૂરાતન ચઢાવવા વગાડવામાં બૂકવું સક્રિટ ફાળું (૨) ઝટઝટ ખાવું આવતો ઢેલ ભૂકો ૫૦ બૂક માટે કળિયે ફાકે બૃહત વિ[ā] મોટું વિશાળ.-દ(ગૂ) બૂચ ૫૦ ડાટે
જરાત પં; સ્ત્રી; ન ગૂજરાત તેમ જ બૂચિયું વિ. બચું
બહાર જ્યાં ગુજરાતીઓ રહેતા હોય એવા બૂચ સી છોકરી (લાડમાં)
વસાહતી પ્રદેશનો સમૂહ બૂરું વિ. [જુએ ચીબું (સં. વિવિટ) બૃહસ્પતિ પુત્ર લિ. દેવોના ગુરુ (૨) એક
બેઠેલા કે ટેરવા વિનાના નાકનું (૨) ગ્રહ. વવાર પુ. ગુરુવાર ઘરેણાં વગરનું (કાન કે નાક) લિા. બે (બે) વિ. [પ્રા. વિ (. દ્રિ)] “ર” બૂચે પુંછેક (લાડમાં)
બે (બે) અ [fr] નિષેધ કે અભાવ ભૂજ સ્ત્રી પ્રિ. કુશ (. વૃધુ) ઉપરથી અર્થને ઉપસર્ગ. અદબ વિ
સમજ કે કદર. સક્રિટ સમજવું અવિવેકી; અસભ્ય. અદબી સ્ત્રી કદર કરવી
અવિવેક; અસભ્યતા. ૦આબરૂ, બૂઝવવું સક્રિજુઓ બુઝાવવું ઓલવવું ઈજજતી સ્ત્રી અપકીર્તિ. ઈમાન બૂટ કું. [૪] વિલાયતી જે
વિ વિશ્વાસઘાતી; અપ્રામાણિક(૨)કૃતધ્ર; બૂટ સ્ત્રી બુટ્ટી; કાનની નીચેની ચામડી; નિમકહરામ (૩) આસ્થા વગરનું.
લાળી. -દિયું ન છૂટે પહેરવાનું ઘરેણું ઈમાની સ્ત્રી બેઈમાન બૂડું વિ૦ જુઓ બુરું
બેઉ વિ. બંને
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________
બેકદર
. ૪૦૨
બેતાળાં બેકદર (બે) વિ. [1] કદર વિનાનું ર્યા વિના ખાનારું, નિરુદ્યમ; આળસુ બેકસૂર (બે) વિ. કસૂર-વાંક વિનાનું બેઠાગરું, બેઠાડુ (બૅ) વિ૦ બેઠું ઉપરથી બેકાર (બે) વિ૦ નવરું (૨) નકામું. નવી ઘણું બેસી રહેનાર; બેઠા બેઠા થઈ ગયેલું સ્ત્રી. કામધંધાનો અભાવ
બેઠા બેઠ (બે) સ્ત્રી બેઠું ઉપરથી]રેજગાર બેકી સ્ત્રી [બે વિ૦ ઉપરથી) બેની જોડી વિના બેસી રહેવું તે (૨)નફાખો વગરનું (૨) બેથી ભાગી શકાય એવી સંખ્યા (૩) હેવું તે () અ. બેઠેલું ને બેડેલું હોય આંગળીની સંજ્ઞાથી (બતાવાતી) ટટ્ટીની તેમ. -ડી સ્ત્રી, જુઓ બેઠાબેઠા. હાજત
બેડી (બે) સ્ત્રી [બેઠ” ઉપરથી બેઠી બેબબર (બે) વિ૦ અજાણ્યું
મશ્કરી કે મજાક - હું બેસવુંનું ભૂતબંગ સ્ત્રી[૬] થેલી (૨) ટૂંકઘાટની પેટી કાળ(૨)વિ૦ બેઠેલું (૩) નીચું (ઘાટમાં) (કાય: ચામડાની)
(૪) ધાંધલિયા દેખાવ વિના શાંતિથી બેગમ સ્ત્રી તિ] મોટા દરજજાની - સ્થિર ગતિથી કે ઠડે પેટે થતું. ઉદા. મુસલમાન સ્ત્રી
વિનાનું બેઠું કામ; બેઠે બળવો[લા.]. -ઠા પગાર બેગરજ-જાઉ-જુ) (બે) વિ .]ગરજ - ૫૦ કામ કર્યા વગર મળતો પગાર બેગાના વિ૦ [1.] ત્રાહિત મિજૂર બેડ સ્ત્રી બેળ; ચૂલાને ઉપરને છૂટો ભાગ બેગાર પં સ્ત્રી [હિં.ઠ. -રી વેઠિ(૨) બેડલી સ્ત્રી [. વેઢ, વૈal) હોડી;નાને બેડે. બેગુના(હ) (બે) વિ. ]િ નિર્દોષ બેડશી-સી)સ્ત્રીજુઓ બડાશ] હુંપદ ગર્વ બેચેન (બેચે) વિજ1. ૨ + ચેન) અવરથ; બેડિયું ન [ રેડવું' ઉપરથી]આબેથી કેરીઓ
અજંપાવાળું. -ની સ્ત્રી બેચેનપણું અધર વેડવાની જાળીદાર ઝોળી બેજા૨ (બં) વિFા . અકળાયેલું; કંટાળેલું બેડિયું ['બે' ઉપરથી બે બળદનું ગાડું (૨) બેજવવાળી, બેસતી (બેસો) વિર (બેડિયામાં માય એટલું)બત્રીસ મણનું માપ
સ્ત્રી[બે જીવ+સોતી(સહિત) ગર્ભવંતી બેડી સ્ત્રી [૬. ઈનો જરકેદીને બાંધવાની બેટ પું[વા ચટ્ટો ચારે બાજુએ પાણીથી સાંકળ(૨)બંધન; જંજાળ; પ્રતિબંધ લા] વીંટળાયેલી જમીન; દ્વીપ
(૩) પગનું રૂપાનું ઘરેણું (૪) બે આંગળીએ બૅટરી સ્ત્રી [.] જુઓ ટોચ (૨) વીજળી પહેરવાની ડેલી વીંટી રાખવાનું એક સાધન (જેમ કે મોટરની, બેડું (બે) નવ ઘડો ને દેગડે; ઉતરડ રૂડિયાની)
બેડે મું. [૩. વેઢ, વેરા વહાણ બેટી સ્ત્રી[. વિટ્ટ] દીકરી. હજી સ્ત્રી, બેડળ (બે) વિ. બે (1) + ડોળ કદરૂપું
સાંઈજીની પુત્રી. વહેવાર ૫૦ કન્યા બેઢંગ(–મું) (બે) વિ. [બે ()ઢંગી આપવા-લેવાનો સંબંધ –ટો . વિટ્ટ) ઢંગવગરનું; કઢંગું [મનસૂબે દીકરે. –મજી ૫૦ બેટો (વ્યંગમાં) બેત (બ) પુંઠ વેત; યુક્તિ; તજવીજ (૨) બેઠક (બે) સ્ત્રી [મા. વઢ, હૈ. વિટ્ટ (ઉં. બેત. (બે) [. ) નેતર ઉપવિષ્ટ) = બેઠેલું બેસવું તે () બેસવાની બેત સ્ત્રી [મ.] બે ટૂકની ફારસી કવિતા જગા; આસન (૩) બેસવા ઊઠવાને બેસી ર (બે) વિર Fિ.] નિર્દોષ ઓરડે (૪) ઘણું જણનું એકઠા થઈ બેતમા (બે) વિ. [1] બેદરકાર બેસવું તે (૫) બેસણી (૬) એક કસરત બેતરફી (બે) વિ. બે તરફનું (૭) વ્યવસ્થિત સભા કે મંડળનું અધિ- બેતાલ(લું) (બે) વિ૦ તાલ વગરનું વેશન ભરાવું તે; સેશન”
બેતાળાં (બે) નબ૦૧૦ બેતાળીસ વર્ષની બેઠાખાઉ (બે) વિ. [બેઠું ખાવું] શ્રમ ઉમરે આખે આવતી ઝાંખ કે ત્યારે
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________
બેશક
બેતાળીસ
૪૯૩ પહેરાતાં ચશ્માં. -ળીસ વિ. બેભત્ત (-થું) (બે) વિ. [બે +ભાત] બે હિં. વિવાનિંરાવ) “જર'. નવું નવ જાતનું (૨) સેળભેળવાળું
બેતાળીસ શેરના મણનું (તેલ) બેભાન (બે) વિ. [બે (.)+ભાન] બેશુદ્ધ બેદરકાર (બે) વિ. [.] કાળજી વગરનું બેરખ [1. વેર) નગારું, વાવટ અને -રી સ્ત્રી બેદરકારપણું
ડંકાવાળી ટુકડી
ઘરેણું બેદ (ઍ) વિ. [1.લાગણી વિનાનું . બેરખી (બે) સ્ત્રી સ્ત્રીઓનું કોણીનું એક નિષ્કર. -દી સ્ત્રી,
બેરખ (બે) મું. રુદ્રાક્ષના મણકાની માળા બેદિલ (બે) વિ૦ કિ.] મન ઊડી ગયું બેરજે પુત્ર પર્વતમાં થતા એક ઝાડને ગુંદર હોય તેવું; નાખુશ. -લી સ્ત્રી નાખુશી બેરિયમ ન [.) એકધાતુ-તત્વ [૨. વિ.] (૨) અણબનાવ
બૅરિસ્ટર ૫૦ [.] બારિસ્ટર. -રી સ્ત્રી, - બેઠું (બે) ન૦ મિ. નહ) ઈંડું
બારિસ્ટરી બેધડક (બે) અ બેિ (ii) +ધડક] ડર બેરીજ સ્ત્રીસરવાળે સરવાળાની રકમ વગર; હિંમતભેર
બેરોજગાર (બે) વિ[+1.] રોજગાર વગરનું બેધા (બે) વિ. બે ધારવાળું (૨)ગળ બેરેનેટ કું. [.) “સરીને વંશપરંપરાગત ગોળદ્વિઅથી. બેધારી તરવારશપ્રક ઇલકાબ ધરાવનાર સામાને તેમ જ વાપરનારને બંનેને બૅરેમીટર ન[હું વાતાવરણના દબાણનું નુકસાન કરનારી વસ્તુ
માપ દેખાડનાર યંત્ર બેધ્યાન (બે) વિ. ધ્યાન વગરનું; વ્યગ્ર બેલ (બે) ૫૦ કેિ. બળદ ગાડી બેનમૂન (બે) વિ. [.] અજોડ સર્વોત્તમ સ્ત્રી બળદગાડી બેન્ક સ્ત્રી, જુઓ બેંક
બેલગામ (બે) વિ૦ [a] નિરંકુશ ઍન્ડ વિ. [] સમૂહમાં અનેક વડે બેલડી સ્ત્રી બે જણની જોડી
વગાડાતું. ઉદાર બેન્ડવાજાં મંગાવ્યાં છે એલતેલ ન૦ બેલ (. ૪) +તેલ] (૨) નવ વાજાંવાળાને સમૂહ
લાકડાં ઉપર લગાડવાનું એક તેલ બેઝીન ન. [૬] લોબાનનું તેલ બેલાશક (બ) અ [. વિારા] સંકોચ બેપગું (બે) વિ. બે પગવાળું
રાખ્યા વિના નિાર સિપાઈ બેપરવા (બે) વિ. [.] કોઈની પરવા બેલિફ ૫૦ ]િ અદાલતના હુકમ બજાવ
ન રાખે તેવું સ્વતંત્ર. ઈ સ્ત્રી પરવા બેલી ડું ધણ મુરબ્બી સહાયતા કરનાર ન રાખવી તે
બેવકર (બે) વિર ભાર – બેજ વિનાનું બેફાક-ગ-૨) (બે) વિફાટવું ઉપરથી બેવફફ વિ .મુખ.-ફી સ્ત્રી મૂર્ખાઈ
ખુલ્લું; અમર્યાદ (૨) અર ઉઘાડે છોગે બેવકર (બેં) વિ. બેવકર [પણું ન૦ (૩) પુરપાટ
બેવચની (બે) વિર બેલીને ફરી જનાર. બેફામ (બે) વિ. [1. વૈજહેમધ્યાન- બેવડ વિ. [૫] બેવડેલું હોય તેવું (૨)
લક્ષ વિનાનું (૨) ગાફેલા સ્ત્રી બેવડું પડ. ૦૬ સક્રિટ બેવડું બેફિકર (બે) વિ૦ [] ફિકર વગરનું. કરવું. ડાવું અક્રિટ બેવડું કે બમણું - -રાઈસ્ત્રી બેફિકરાપણું-ફુવિ૦ બેફિકર થવું. નડિયું વિ૦ બે પડવાળું (૨)બેવડા બેબાકળું (બે) વિ. [ઉં. ચાલુજ ઉપરથી બાંધાનું-ડું વિ બે પડવાળું (૨)બમણું બાવડું; ગાભરું
બેવફા (બે) વિ. [+ા. નિમકહરામ બેબી સ્ત્રી. [] નાની બાળકી (૨) નાની બેઈમાન. ૦ઈ સ્ત્રી બેવફાપણું બાળકી માટે લાડનું નામ , બેશક (બે) અ [1] શક વગર
"उल
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________
બેંક
બેશરમ
૪૯૪ બેશરમ (બે) વિ. [૪. વૈરા) નિર્લજજ. કરવી, વળગવું-મંડવું એ અર્થ બતાવે
-મી સ્ત્રીવનિર્લજ્જતા [દ્ધિ સ્ત્રીમૂછ છે. ઉદા. રડવા – ખાવા બેઠે. અથવા બેશુદ્ધ (બે) વિ. [બે (Fા.)શુદ્ધબેભાન. અચાનક કે ભૂલથી તે કરી નાખવું એ બેશુમાર (બે) વિ. [1. સુમાર વગરનું અર્થ બતાવે છે. ઉદા. લખી બેઠો
બેહદ મૈિત્રીસંબંધ લિ.] બેલી બેઠા. [બેસી જવું દેવાળું કાઢવું; બેસઊઠ (બે) સ્ત્રી બેસવુંઊઠવું તે (૨) પડી ભાગવું. બેસી પડવું = ધંધામાંથી બેસણું (બે) સ્ત્રી જેના ઉપર વસ્તુ ચપટ કે માથે લીધેલ કામમાંથી (થાકીને)
બેસીને સ્થિર રહે છે તે ભાગ (૨) બેઠક અધવચ ખસી જવું બેસણું (બે) ન બેસવું ઉપરથી) બેસણ; બેસાડવું (બે) સક્રિ. (બેસવુંનું પ્રેરક)
બેઠક (૨) બેસવાની રીત (૩) ઉઠમણું - બેસે તેમ કરવું (૨) બેસતું આવે તેમ બેસતમ (બે) વિ. [ો. વૈરાતમ] પુષ્કળ કરવું; જવું. ઉદા નંગ વીંટીમાં બેસાડવું બેસતી (બે) સ્ત્રી [બેસવું” ઉપરથી ગાઢ (૩) પૂરી દેવું. ઉદાર જેલમાં બેસાડી
મૈત્રી. -તું વિલ બેસવુંનું વ.. (૨) દીધો (૪) નાંખવું ઠરાવવું. ઉદાટ લાગો ગઠતું આવતું (૩) નવું શરૂ થતું (૪) બેસાડથી (૫) વ્યાપી-જામી જાય તેમ બરોબર હોય એવું; માફકસરનું
કરવું. ઉદા. કર૫ બેસાડવો બેસવું (બે) અક્રિ. [. , વરું;પ્રા. બેસામણું (બે) નવ રોગને લીધે ઠેરથી
1] આસન માંડવું (ઊભા હોય કે સૂતા ઊભું ન થવાવું, બેહક બેસવું તે હોય તેમાંથી) (૨) નીચે આવવું; ઊતરવું બે સારવું (બે) સ0 કિ. જુઓ બેસાડવું (ભાવ; કચર) (૩) બંધબેસતું આવવું બેસુમાર (બે) વિ. જુઓ બેશુમાર (ડગલો) (૪) શરૂ થવું (તુ વર્ષ) (૫) બેસૂરું (બે) વિ. [બે (જુદા જુદા) + સૂર (ફળફૂલનું) આવવું (૬) કિંમત લાગવી; અથવા બે (ા) + સૂર) ખોટા કે ખરાબ મૂલ પડવું(૭) લાગવું, ચાટવું; (પાસ; ડાઘ) - સૂરતું; બસૂરું [ચા બગડેલા સ્વાદનું (૮) પેસી જવું; વાગવું; લાગવું. ઉદા બેસ્વાદ (બે) વિ. સ્વાદ વગરનું કે ખરાબ હાથમાં ચપુ બેઠો (૯) સ્થાપિત થવું; બેહક (બે) અ ફરી ન ઉઠાય તેમ બેસવું, જારી થવું, ઉદાત્ર જપતી બેઠી; દશા બેઠી ઢેરનું) (૧૦) અર્થ સમજાવક રીત પ્રમાણે બેહક(ક) (બે) વિ. [1] હક વગરનું. ગોઠવાવું (હિસાબ; કેયડ) (૧૧) વળવું; (૨) અ૦ હક વગર; અકારણ રિથર થવું. ઉદાર ચીતરવામાં તેને હાથ બેહદ (બે) વિ. [1] હદ વગરનું બેઠો છે (૧૨)કામકાજ વિના પડી રહેવું બેહાલ (બે) વિ. [1] ભૂંડી હાલતમાં ઉદાર ભાઈ કરે છે? – બેઠા છે (૧૩) આવી પડેલું(૨) પુંબવ દુર્દશા -લી જાડું- ખરું થવું. ઉદા. ગળું બેસી ગયું સ્ત્રી દુર્દશા નિકામું અઘટિત (૧૪) રાહ જોવી પેટીથવું. ઉદાર બેસીને બેહૂદી (બે) સ્ત્રીબેહુદાપણુ -૬ વિ[.] હું તો થાક્યો(૧૫) કસ કે તીક્ષ્ણતા દૂર બેહસ્ત (બ) ૧૦ [. [વિહિરત] સ્વર્ગ. થવી (કપડું; ધાર) (૧૬)આધાર વિનાનું નશીન વિ૦ સ્વર્ગવાસી -િશી સ્ત્રી -તેજ વિનાનું થઈ જવું; ભાગી પડવું. બેહેશ (બ) વિ. [1] બેભાન; બેશુદ્ધ, ઉદાર ઘર બેઠું=પતિ, પત્ની, કે છોકરાં બેળ સ્ત્રી, જુઓ બેડ પરાણે વિનાનું, ટેકા કે માલ વિનાનું થયું. (૧૭) બેબેલે (બેં બે) મહા મુશ્કેલીઓ
વ્યાપવું જામવું. ઉદા. કરપ બેસ (૧૮) મેં (બે) અ રિવO] (બકરાંટને)
બીજા ક્રિયાપદ સાથે આવતાં તે ક્રિયા શરૂ ઍક સ્ત્રી [૪. બેન્ક શરાફી કામ કરતી
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________
બેંકર
૪૯૫
બેધપાઠ
પેઢી કે મંડળ.૦૨ ૫.]બેંકનું કામકાજ બેટ ન જુઓ અબેટ કરનારે કે સંભાળનાર માણસ; શરાફ બરણ સ્ત્રી [.વળ] સ્તનની ડીંટડી(૨) (૨) એક અટક. -કિંગ ન [.બૅન્કનું ડીંટડીના આકારની ચૂસણું કામકાજ; શરાફી (મોક્લવાની) બેટવું સ ૦િ [. વોટ્ટો ખાઈને કે પીને બેંગી સ્ત્રી સીવેલી નાની પાટલી (ટપાલમાં કે સ્પર્શ વગેરેથી એઠું કરવું, અભડાવવું ઐજિક વિ. વિ.) બીજ સંબંધી (૨) (૨) પહેલેથી રેકી લઈ કબજે કરવું મૂળભૂત (૩) ઍલ્જિબ્રેક” [ગ. (૪) બેટિયું ન૦ જુઓ અબેટિયું; મુગટે ન મૂળ કારણ
બેડ (બ) સ્ત્રી [પ્રા. (ઉં. પુર)] બખેલ ઐયર બ્રી. જુઓ બેરી [બેરીની સલાહ ગુફા (પશુની) - વિ૦ જુઓ બોર્ડ બરકબુદ્ધિ સ્ત્રી બૈરાના જેવી બુદ્ધિ (૨) બેડકી સ્ત્રી, બેડી વિધવા (તુચ્છકારમાં). ઐરકશાસ્ત્ર નવ બેરોમાં ચાલતા કે તેઓ બેડવું સત્ર ક્રિ. [.દિય બેડેલુંમૂંડવું
સમજે કે રસ લે એવા રીતરિવાજ ને બેડિયું વિટ જુઓ બેડું. વતડિયું ધારાધોરણ
વિ. સાવ બેડું બૈરી સ્ત્રી [. agયા સ્ત્રી (૨)પત્ની; વહ. બેડી સ્ત્રી- [જુઓ બેડું] જુઓ બેડકી.
- ન બેરી [અભિમાન [લા. -— વિ. [. એ માથે વાળ વિનાનું બે સ્ત્રોત્ર [i.] બૂ; ગંધ; વાસ (૨) (૨) ઉઘાડું; ખુલ્લું; સાફ (માથું, ખેતર, બે સ્ત્રી.બીઓ ઇ બાંધવામાં વપરાતી મથાળા વગરને અક્ષર, લૂંટી લીધેલ - એક જાતની દેરી; “ટવાઇન”
માણસ વગેરે) લિ.] બૌઇલર ન ફિં. જેમાં પાણીની વરાળ બેણું (બો) સ્ત્રી [પ્ર. વોળ (તું. વધન) થાય છે તે (એંજિનનો) ભાગ
ઉપરથી પહેલો વકરે(૨)બેસતા વર્ષની બેકડી સ્ત્રી .] બકરી. –ડું ન બકરું. બક્ષિશ (૩) ઠપકે; ગાળ [લા] -ડે પુત્ર બકરો.
બેત (બે) પૃ[. jત = જડ મૂર્તિ] બેકી સ્ત્રી બચ્ચી
બાઘે; મૂખ [(૨) કલંક, આળ બેખ સ્ત્રી [બખું”, “બોલ” ઉપરથી બેતાના-નું) નપાઘડીની અંદરને ગાભો
ભગદાળું;માટે ખાડે(૨)પાણી કાઢવાની બેતિ(-7)૨ (બો) વિ૦ . વૈહિંતર, ચામડાની ડોલ. ઉદા. ઊંડો કૃ ને વાવેતર (ઉં. દ્વાતિ )] “ર” . ફાટી બખ (અખો). ૦લું વિદાંત પડી બેથડ વિ4 જડ, ઠેઠ (૨) સુસ્ત
ગયા હેચ તેવું. -ખું વિ૦ બેખલું બેથું નવ પાઘડું (તિરસ્કારમાં) બેગડું ન ોિતું. આવા ભગદાળું (૨) બદલું વિ૦ જુઓ બોદુ ભય, ટનલ” (રેલવેનું)
બેદાવું અકિજુઓ બ૬] પાણી પીને બેઘર ન પહેલા મેંની વટલોઈ તર થવું(ર)પાણીથી કેવાઈ બગડી જવું બેઘલું, બેશું વિ.ઓલિયું; મૂખ બેદુ વિ૦ કિં. વો] બોદાઈ ગયેલું (૨) બેચલો ૫૦ [ી ” ઉપરથી) વાળની ખોખરું (૩) ઢીલું; કાચું (૪) નટ તડવાળું
કિનારીવાળી બાળકોની પી(૩)અંડે કે બરાબર નહિ પકવેલું માટીનું વાસણ બેચિયું ન વાંસની હલકી ટપલી બેધ પું. [૪] ઉપદેશ(૨)જ્ઞાન. ૦૭ વિ. ચી સ્ત્રી ગરદન
[] ધ આપનારું. ૦દાયક દાયી બોજ પું [.aોક્સ(ઉં.વ૬)]ભારે(૨) . વિ. બોધ આપનારું, જેમાંથી બેધ મળે
-જો પુંછ ભાર (૨) જવાબદારી; જોખમ એવું. ૦૫ત્ર નવ માહિતી આપનારી બેટ શ્રી. [૪] હેડી; મ (૨) સ્ટીમર ચેપી; પ્રોસ્પેકટસ'. ૫ાઠ પુંઠ પદાર્થ
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________
બોધવચન
૪૯૬
બેળાવાડે,
પાઠ (૨) નમૂના તરીકેને પાઠ (૩) બંડલ પં. [છું.] દડો શિખામણ; ધડે. વચનનવશિખામણનું 'બેલ પુ. [‘બોલવું ઉપરથી શબ્દ વચન વચન. -ધાત્મક વિર બેધના લક્ષણ (૨)કડી તક(૩)મહેણુલા.. કણું,કું વાળું; “ડિટિક
વિ, વાચાળ,વાડિયુ(ર)લડકણું. ચાલ બેધિ સ્ત્રી [.] સંપૂર્ણ જ્ઞાન (બૌદ્ધ) સ્ત્રી બલવું ચાલવું તે; વાતચીતને વહે ધિત વિ૦ લિ.] બેધ પામેલું
વાર; મેળાપ (૨) તકરાર (૩) સાટું કરાર. બેધવૃક્ષ નવ લિ. ગચામાં આવેલું પીપ- . ૦છા સ્ત્રી બોલવાની ઢબ. ૦તી સ્ત્રી
ળાનું ઝાડ, જેની જગાએ પૂર્વે બુદ્ધદેવને જીભ.૦૫૮ નવ બેલતું ચિત્રપટ-સિનેમા. જ્ઞાન થયું હતું
બંધ ૫૦ કરાર. બાલા જીવ ચલણ બોધિસત્વ પું. નિં. જે પૂર્ણ જ્ઞાન કે ચડતી કળા હેવી તે ફતેહ મેળવવાના માર્ગ ઉપર છે અને થોડા બૅલબૅટ નબળવ૦ [.] ક્રિકેટની રમત જન્મમાં એ સ્થાને પહોંચનાર છે એવો બેલબંરિંગ ન [.] છરાને આધારે પડું (બૌદ્ધ) સાધક
સહેલાઈથી ફરે તે માટેની જના(જેમ કે, બબડી સ્ત્રી [બબડું' પરથી બેલતી; જીભ સાઈકલમાં) બડું વિ૦ [રવતોતડું
બોલવું સક્રિય પ્રા. યુસ્ત્ર વસ્ત્ર વાચા બબિન ન[ફં. સાળમાં વપરાતી વાણના ' કાઢવી; આચરવું (૨) કહેવું; વાત કરવી તારની ભૂંગળી
(૩) વઢવું; ગુસ્સો કે અણગમો બતાવવા બબ, ગેળા, ૦૨ ફિં. જુઓ બેબમાં કહેવું [લા.]
[તકરાર યકેટ કું. ]િ બહિષ્કાર
લંબેલા સ્ત્રી સામસામે બેલિવું તે; એયું (બો) ન. જેમાંથી ભીંડી થાય છે ' બેલાચાલી સ્ત્રી, તકરાર (૨) બોલવા
તે છોડને (ભીંડી ઉતારી લીધેલ) ચાલવાનો સંબંધ- દોસ્તી બેયું ન [છું. વો પાણીમાંના ખરાબાની બોલાબાલ સ્ત્રી બોલબાલા
ચેતવણી આપવા માટે દરિયામાં તરતો બેલી સ્ત્રી, ભાષા કે ગૌણ ભાષા જે રાખેલ લોઢાનો ગોળ
બેલવામાં જ ચાલતી હોય (૨) મહેણું બેર ૧૦ મિ. (. વર) બેરડીનું ફળ. (૩) કબૂલાત. ૦ચાલી સ્ત્રી બેલવા ૦ [+ફૂટવી કચ્ચરઘાણ પાયમાલી. ચાલવાની રીતભાત કડી સ્ત્રી [પ્ર. વોરી, વરી બેરનું ઝડ, બેટ [છું. એક બાજુ ચાકી ચઢાવ૦માળા સ્ત્રી બેરજેવા મણકાની માળા વાનો માથાદાર ખીલો -એક ઘરેણું
બાલશેવિક વિ.] રશિચાના એ નામના બોરસલી –ળી સ્ત્રી [પ્રા.વારિરી(ઉં. એક સામ્યવાદી મંડળનું. નઝમ ન૦ તે વૈશ્ના) એક ફૂલઝાડ એક ઘરેણું મંડળની ફિલસૂફી બેરિયું ન [બેરી ઉપરથી] બટન (૨) બેવું સક્રિ[ a[] વાવવું(૨)ગુમાવવું બેરી સ્ત્રી [+ા. પૂરિયા ગાંસડી; ગુણ બેસે [૪] બચ્ચી બેરીક ૫૦ [{] ટંકણખાર-તેનું દ્રાવણ બળ ૫૦ [, વો) એક જાતનો ગુંદર * [૨. વિ.]
બળકેરી ૫૦ બિળવું + કરી મીઠામાં બેરે મુંજુઓ બેરી) ધાબળો બનૂસ આથેલી આખી કરી -એક અથાણું બેન. [૬] પાટિયું (૨) મંડળ. ઉદા. બળવું સક્રિઉં. , ગા. પ્રવાહીમાં સ્કૂલ બોર્ડ, લોકલ બોર્ડ
ડુબાવવું (ર) ગુમાવવું; વણસાડવું લિ.] બેડિગ શ્રી. [૬] છાત્રાલય
બેળાવાડો પેટ ભ્રષ્ટતા, વટાળ; અડાઅડ
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________
–બળુ
૪૯૭
બ્રાહ્મણુત્વ -બે વિ. [‘બળવું ઉપરથી] બળનાર ભટ્ટ વિવ(૨)પું. એ નામની જાતિનું. (સમાસને અંતે). ઉદાર ઘરબળુ
જન નવ બ્રાહ્મણને જમાડવા તે. બ(ગે ) . ફિં. દારૂગેળાનું એક વ્યજ્ઞ ૫૦ લિ પાંચ મહાભૂતમાને હિંસક અસ્ત્ર. મારે પુંડ બોંબથી એક –વેદનું અધ્યયન અને અધ્યાપન. મારે ચલાવવો તે. ૦૨ ના કું.) બેબ ધ નવ લિ. મનુષ્યના મસ્તકમાં નાખવા વપરાતું લડાયક વિમાન માનેલું એક છિદ્ર, જ્યાંથી બ્રહ્મલોકમાં બૌદ્ધ વિ. [.બુદ્ધને લગતું (૨) બુદ્ધનું જનારના પ્રાણ નીકળે છે એમ કહેવાય
અનુયાયી..૦ધમી, માગ વિ૦ (૨) છે. રાક્ષસ પું.]ભૂત થયેલે બ્રાહ્મણ, ૫૦ બોદ્ધમાર્ગનું કે તેનું અનુયાયી.-દ્ધિક વર્ષ ૫૦ [i] બ્રાહ્મણ ઋષિ. લાક વિબુદ્ધિને લગતું. ઉદા. બૌદ્ધિક શિક્ષણ ૫. બ્રહ્માને ઊંચામાં ઊંચે લોક. ખ્યાત ન જુઓ.બયાન] વર્ણન
વર્ચસ નહિં.] બ્રહ્મચર્યથી કે બ્રહ્મના ખ્યાશી-સી) વિ. પ્રિ. વાણી (ઉં. જ્ઞાનથી પ્રગટતી તેજસ્વિતા (૨) બ્રહ્મતેજ. રોતિ) ૧૮૨
વાદિની સ્ત્રી [.] ગાયત્રી (૨) બ્યુગલ ન૦ [૪] એક વિલાયતી રણવાદ્ય અવિવાહિત રહી વેદાભ્યાસ કરનારી બ્રશ નર્થ વાળ, તંતુ કેવાળાની, કશાને સ્ત્રી. વાદી વિવું. બ્રહ્મવાદનું અનુયાયી
ઘસીને સાફ કરવા માટેની એક બનાવટ (૨) વેદનું પઠન પાઠન કરનારુ. વિદ્યા બ્રહ્મ નવ લિં] સચ્ચિદાનંદસ્વરૂપ, જગતનું સ્ત્રી [સં.) બ્રહ્મસંબંધી વિદ્યા. વેરા મૂળતત્ત્વ (૨) વેદ (૩) પરમાત્મા (૪)કુંવ ૫૦ બ્રહ્મને જાણનાર. સંબંધ ૫૦ બ્રહ્મા (૫) બ્રાહ્મણ કુમાર પં. નારદ. બ્રહ્મની સાથે સંબંધ(૨)પુષ્ટિમાર્ગી એને ક્ષત્રિય પુએ નામની નાતનો માણસ. એક વિધિ. સૂત્ર ન જઈ (૨) ગાંઠ સ્ત્રી જનેઈમાં વળાતી ગાંઠ. બાદરાયણે રચેલાં વેદાંતનાં સૂત્ર. હત્યા કચય ન. સિં. બ્રહ્માના સાક્ષાત્કારની સ્ત્રી, બ્રાહ્મણની હત્યા સાધના(૨) ઈદ્રિયનો નિગ્રહ. ૦ચર્યાશ્રમ બ્રહ્મા ! [. બ્રહ્મન) સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ ૫. ચારમાને પ્રથમ આશ્રમ-જેમાં કરનાર વેદધર્મની વિભૂતિમાંના એક બ્રહ્મચર્ય સેવીને માણસ વિદ્યાભ્યાસ દેવ. [૦ના લેખ શ૦૦ ટાળ્યા ન ટળે કરે છે. ચારિણી સ્ત્રીલિં] બ્રહ્મચર્ય તેવા લેખને દહાડે શપ્ર ઘણો લાંબો પાળનાર સ્ત્રી. ૦ચારી ૫૦ લિ.) બ્રહ્મચર્ય . ને કંટાળાભરેલો દિવસ. -હ્માક્ષર ૫૦ પાળનાર માણસ(૨)વિદ્યાથી જિજ્ઞાસા [+ન્નક્ષ] ઓમકાર; પ્રણવ. [૫ણ ન
સ્ત્રી[] બ્રહ્મજ્ઞાનની ઈચ્છા; ઉત્કંઠા આવડ = કશું ન આવડવું. -વ્હાણું (૨) બ્રહ્મવિષયક વિચારણા; તે કરતું શ્રી બ્રહ્માની પત્ની (૨)દુર્ગા. -હ્માનંદ શાસ્ત્ર. જ્ઞ વિ. જિં.બ્રહ્મને જાણનારું. ૫૦ કિં. બ્રહ્મ સાથે અભેદને આનંદ.
જ્ઞાન ન. કિં.] બ્રહ્મનું જ્ઞાન. જ્ઞાની -હ્માર્પણ ન૦ ]િ બ્રહ્મને – ઈશ્વરને [.) વિ. ય વિલં] બ્રા સંબંધી. અર્પણ. -હાસ્રન.] બ્રહ્માનું અસ્ત્ર (૨) બ્રાહ્મણો પર આસ્થા રાખનારું, (૨)બ્રાહ્મણને શાપ-હ્માંડ નહિં. વિશ્વ
તેજ ન૦ લિં. બ્રહ્મચર્ય કે બ્રહ્મજ્ઞાનનું બ્રાહ વિ. હિં. બ્રહ્મનું, -ને લગતું તેજ.૦દેવ ૫૦ બ્રહ્મા (૨) પૂજ્ય બ્રાહ્મણ, બ્રાહ્મણ [.)હિંદુઓના ચાર વણેમાંના નિર્વાણુ ન. [] મોક્ષપદ. કનિષ પહેલા વર્ણને માણસ (૨) મંત્રોનો વિ. [વં.બ્રહ્માના ધ્યાનમાં લીન બ્રહ્મજ્ઞ. જુદાં જુદાં કર્મોમાં વિનિયોગ જણાવનારે
બંધુ ૫૦ [ā] નામને જ બ્રાહ્મણ. વેદને ભાગ. ~ નવ બ્રાહ્મણપણું,
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રાહ્મધમ
બ્રાહ્મણના સદ્ગુણ, ॰પું॰ હિંદુ વેધ. -ણિયું વિ॰ બ્રાહ્મણ સબંધી (૨) બ્રાહ્મણના હાથનું કે તેને ખપે તેવું. -ણી સ્રો॰ બ્રાહ્મણ સ્ત્રી બ્રાહ્મમુહૂર્ત ન॰ [i.] જીએ બ્રાહ્મવેળા બ્રાહ્મવિવાહ પું॰ વિવાહના આઠ પ્રકારામાંના એક, જેમાં કન્યાને શણગારીવરને કશું લીધા વિના આપવામાં આવે છે બ્રાહ્મવેળા સ્ત્રી સૂર્યોદય પહેલાંની એ ઘડી
ને સમય [અર્વાચીન ધમ'સમાજ બ્રાહ્મસમાજ પું; સ્રી ખગાળાના એક બ્રાહ્મી સ્ત્રી॰[i.]એક વનસ્પતિ (૨) સરસ્વતી (૩) વાણી (૪) વિ॰ બ્રહ્મને લગતું બ્રાહ્મોસમાજ હું બ્રાહ્મસમાજ બ્રિટન પું; ન॰ [.] ઇંગ્સ'ડ બ્રિટિશ વિ[ફ્રેં.]બ્રિટન દેશનું કે તેને લગતું બ્રિજ સ્ત્રી॰ [ä.] પાનાંની એક રમત (ર) પુ॰ પુલ
ભ પું॰ [i.] એØચ ચોથા વ્યંજન ભક્ત વિ॰ [i.] ભક્તિ કરનારું (૨) -ના 'પર આશક; –ની ભક્તિવાળું (૩) પું૦ ભગત. વ્ત્સલ વિ॰ [i.] ભક્ત પર પ્રેમ રાખનાર, મક્તાણી સ્ત્રી॰ ભક્ત સ્ત્રી (૨) ભક્તની સ્ત્રી. -તાધીન વિ॰ [+મીન] ભક્તને વશ (પ્રભુ) ભક્તિ સ્રો॰ [ä.] ભજવું તે; ભજન(૨)પ્રેમ; આદર. ભાવ પું॰ ભક્તિના ભાવ; આદર; પ્રેમ. માર્ગ પું॰ ભક્તિ દ્વારા સાધનાના માર્ગ
લક્ષ પું॰ [i.] ખારાક (૨) શિકાર, ૦૩ વિ॰ [i.] ભક્ષ કરનાર; ખાનાર, ૦ ન॰ [ä.] ખાવું તે. ૰ીય વિ॰ [i.] ખાવાને યેાગ્ય
ભક્ષિત વિ॰ [i.] ખાધેલું ભક્ષી વિ॰ (સં.] લક્ષનારું (સમાસને અંતે ઉદા॰ માંસભક્ષી)
૪૯૮
ભ
ભગવદ્ગીતા
બ્રિજ +,ભાષા, વાસી જીએ ‘વ્રજ’માં બ્રેઇલપતિ સ્ત્રી- આંધળા માટે બ્રેઇલ નામના માણસે શેાધેલી લખવા વાંચવાની પદ્ધતિ
બ્રેક સ્ત્રી॰[. ગતિમાન ચક્રને ાભાવવાની ચાંપ (ર) રેલવેના એક ડખે, જેમાં લગેજ સામાન ભરવામાં આવે છે બ્રેડ સ્રી॰ [i.] ડબલીટી; પાઉ બ્રોડકાસ્ટ વિ[,]વાયરલેસ ધ્વનિવધ ક ચત્ર દ્વારા પ્રસારિત કરેલું; રેડિયા પર કહેલું [વાળા પદાથ [ર. વિ.] બ્રામાઇડ પું॰ [] પ્રેમીનના સયાજનબ્રાસીન પું॰ [...] એક વાયુ [ર. વિ.] બ્લાઉઝ ન॰ [.]વિલાયતી ફેશનના કમખા શ્લોક પું॰ [...] ચિત્ર કે છખી છાપવાનું
તૈયાર કરેલું બીબુ' (૨) મેટા મકાનમાં એક કુટુંબ સ્વતંત્ર રહી શકે એવા
અલગ ભાગ
ભક્ષ્ય વિ॰ [i.]ખાવા યાગ્ય (ર)ન૦ ભક્ષ; ખાવાનું
ભૃગ ન॰ [i.] નસીખ; સદ્ભાગ્ય (ર) અક્ષય,વીચ, ચા, શ્રી, જ્ઞાન અને વરાગ્ય એ છના સમૂહ
ભગત વિ૦ (૨) પું॰ [‘ભક્ત’ પરથી] ભજન
કરનાર. ॰માણસ પું॰ સીધા સાદા અને ઈશ્વરથી ડરીને ચાલનારા માણસ. –તાણી સ્ત્રી ભક્તાણી ભગદાળુ ન॰ મોટું ખાકારું ભૂગર્’ વિ॰ [ત્રા, ચા, મુગ્ધ (સં. મસ,મુસ)) ભભરું(ર); ચીકાશ-વાક વગરનું(૩) ખરડ (૪) ઊડી ગયેલા રંગનું ભગવતી વિ॰[સં. રાવત્ ઉપરથી]ભગવાનનું; ભક્ત; આલિયું (૨) સ્રો॰ [સં.] દેવી ભગવપરાયણ વિ॰ ઈશ્વરભક્તિમાં પરાવાયેલું મુખ્ય ધમ પુરતક – ગીતા ભગવદ્ગીતા સ્રી [i.] હિંદુઓનું એક
A
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભગવંત ૪૯૯
ભડ ભગવત વિ. હિં. વત્ ઈશ્વર(૨)માન. ભજિયું નાિ . મન્નિન (સં.અનિત)]તળીને વાચક સાધન
કરેલી એક વાની ભગવાન વિ(૨) પં. હિં.] ઈશ્વર. [નું ભર પું[. દ્ધો
માણસ શરૂ૦ ભલું, ઓલિયું માણસ. ભટ પું[જુઓ ભટ્ટ] પંડિત (૨) ભિક્ષુક ભગવું વિગેરુવા રંગનું [ભગવા પહેરવાં= બ્રાહ્મણ (૩) રઈ(૪)બ્રાહ્મણની એક સાધુ-સંન્યાસી થવું
અટક. ૦જી !(માનાર્થે કે વ્યંગમાં)ભટ્ટ ભગંદર ન [ā] ગુદાની પાસે છિદ્ર-ત્રણ ભટકણ(–ણું) વિ. ભટકના રખડેલ થવાનો એક રોગ
ભટકવું અ૦ કિં. રખડવું ભગાડવું સત્ર ક્રિટ નસાડવું (૨) છેતરી
ભટકાવું અક્રિ. [ભટ (રવ)] અથડાવું ભોળવીને લઈ જવું કે મૂળ સ્થળ તજાવવું (૨) આડે આવવું (૩) રખડવું (૪) લિ.] ભગિની સ્ત્રી, લં] બહેન. સમાજ
અણધાયું મળવું(પ)લડાઈ કે કથિ ૫૦; સ્ત્રી સ્ત્રીઓનું મંડળ
ભટાં નબવ વવ વલખાં (૨) ફેરા આંટા ભાગીરથ ૫૦ કિં. આકાશમાંથી ગંગાને
ભરિયું, ભોળિયું ન૦ કૂતરાનું બચ્ચું પૃથ્વી પર લાવનાર રાજા (૨) વિવા
ભટ્ટ ૫૦ સિં] વિદ્વાન બ્રાહ્મણ ભટ (૨) મહામુશ્કેલ [લા.]
બ્રાહ્મણની એક અટક ભગ્ન વિ[૬] ભાગેલું નાશ પામેલું (૨)
ભટ્ટારિક વિલિ.] માનનીચે; નામવર હારેલું; હતાશ.-ગ્રાશ વિ. [ā] નિરાશ;
ભદ્રિની સ્ત્રી, કિં.] રાણ(૨) શેઠાણી (૩) હતાશ 1 ખિસી દેવું
ભટ્ટની સ્ત્રી ભચકાવવું સત્ર ક્રિટ રિવO] ભચ દઈને
ભઠ અa પ્રા. ટ્ટિ (ઉં. )] ધિક ભચડવું સક્રિ. [૨૦] દાબવું; કચડવું
ભઠિયારખાનું ન [ભઠ્ઠીઉપરથી]
રડું (૨) ભરડવું ભચાંચડા, ભચડાભચડી સ્ત્રી ખૂબ
(૨) રડાનું કામકાજ લા]
ભઠિયારણ, ભઠિયારી સ્ત્રી, ભઠિયારું ભચડાવું તે; સખ્ત ભીડ ભચરડવું સકિભચડવું
કરનાર સ્ત્રી (૨) ભઠિયારાની સ્ત્રી ભચભચ-ભ્ય) અ [વ ભચ ભચ
ભઠિયારું ન ભઠિયારાનું-રાંધવાનું કામ ' (૨) ઉપરાઉપરી
(૨) રસોડું [લા.]. -રે પુંછ ભઠ્ઠી પર ભજન ન૦ લિં] નામસ્મરણ; ભક્તિ (૨)
શેકનારે (૨) બંધનારો ભક્તિનું ગીત. ૦મંડળી સ્ત્રી, ભજન
ભરું ન જમીનમાં પડતી ફાટ – ચીરે ગાનારાઓની મંડળી. –નિક વિ૦ ભજન ભટ્ટ અ૦ જુઓ ભઠ કરનાર કે ગાનાર. –નિયાં ન બ૦ ૧૦
ભઠ્ઠી સ્ત્રી કિ. મટ્ટ (ઉં. અર7) નીચેથી ભજન (૨) કરતાલ (૩) ગાળે [લા.]
આંચ કે પવન દઈ શકાય એવો થાપી ભજવવું સક્રિટ લિ. મ] નાટક કરવું
કરી કરેલ ચૂલે (જેમ કે ભાડભૂજાની) તેને ખેલ કરી દેખાડવેશ કાઢી બતાવો
(૨)ચૂને, ઇંટ જેવું પકવવાની રચના (૩) ભજવું સ૦િ કિં.મ] ભજન કરવું (૨) દારૂ ગાળવાનું ફડ (૪) ભઠ્ઠી પર રાખેલું
જપવું (૩) સેવવું(૪) પહેરવું; ધારણ કરવું વાસણને તેમાંની વસ્તુ (જેમ કે વૈદની, (વસ્ત્રાભૂષણ). ઉદાય “મણિ મુકુટ ભજે
ધાતુ વગેરે મારવા માટે) - ૫૦ ભગવાન’ .
મેટી ભઠ્ઠી ભજવું અ ક્રિ૦ .માર (. આg)= ભડ વિ. [પ્રા. મe (. મા)] બળવાન (ર) ચમકવુંશોભવું. ઉદા. વણથી ચંપક સમૃદ્ધિમાન (૩) ૫૦ યુદ્ધો (૪) શ્રીમંત ભર્યું
ભડ નામાંથી પાછું ખેંચવાની સવડનું
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભડ
૫૦૦
ભદ્રકાળી
ચણતર કે લાકડું. [બાંધવું મથાળું ભડભડ અ [૨૦] એવા અવાજ સાથે –મોટું બાંધવું (જેમ કે વાતનું)]. (૨) એકદમ. -ડ(ડી) સ્ત્રી ભડાભડ ભડ ન સુકાઈ ગયેલી જમીનની ફાટભઠેરું અવાજ (૨) ધાંધલ ધમપછાડા ભડ સ્ત્રી, જુઓ ભેડ. [ નીકળી જવી, ભડાબૂટ સ્ત્રી; નવ [રવ૦] ધાંધલ (ર)
રાઈ જવીનભેપાળું બહાર પડી જવું વેરણ છેરણ ભડક સ્ત્રી [ભડકવું” ઉપરથી] ચમક;
ભડ ના ત્રિા. મિત્ત (લે. મિત્ત) ઘરની - બીક. ૦ણ(મું) વિબીકણ, ચમકનારું,
આગલી દીવાલ (૨) પડદા તરીકે કરાતી હવું અક્રિટ ચમકવું; ઓચિંતું ડરવું.
પાતળી દીવાલ કયું વિટ ભડકે એવું; ભડકણ -
ભડભડ અ રિવ] જુઓ ભડાભડ ભડકી સ્ત્રી જુએ ભરડકી) રાબડી કે
ભણકાર(-), ભણું છું. કશાન * કાંજી જેવી એક વાની. કે ન ઘટ
અવાજની આગાહી કે ગુજારવ રાબ જેવી એક વાની; ભરડકું
ભણતર ન ભણેલું તે; શિક્ષણ ભડકું ન૦, - ડું અગ્નિને ભભૂકો (૨)
ભણવું સક્રિ, [] શીખવું(૨)બેલિવું; ઝાળ; લાય
[(રીંગણનું)
કહેવું. ઉદાભણે નરસે (૩) વાંચવું ભિડત નવ ભડકાવીને તૈયાર કરેલું શાક
ભણાવવું સત્ર કિo (“ભણવુંનું પ્રેરક) ભડથાવું અ૦િ [જુઓ ભડથું ભડ
શીખવવું(૨)પાઠ કરાવે; ઉચ્ચારાવવું. સાળમાં ચડવું – બફાવું – સીઝવું
[ભણાવી મૂકવું=શીખવી– સમજાવી
રાખવું ભાથિયું, ભડથું ન પ્રિ. અતિ = શૂળ
ભણી અo તરફ; બાજુએ. ઉપર સેકેલું માસ] ભડથાયેલ પદાર્થ
ભત ન૦, ભતકે પુંછ લાકડીને સપાટો ભડ૬ ના સિર૦ ભડથું] જાળી પડી ગયેલી
- પ્રહાર (૨) ફાંસ; આડખીલી લા] કાચી કેરી
ભતું નહિં. મા . મ7) ભાતું કે તે બદલ ભડભડ અ [૨૦] એવા અવાજથી (૨)
અપાતા પેસા (૨) ખાસ કામ માટે જેરથી ઝટ. ૦વું અકિવ વગર વિચાર્યું
પગાર ઉપરાંત અપાતું મહેનતાણું કે ખરચી બેલિવું (૨) ભડભડ સળગવું; ઓચિંતું
ભત્રીજી સ્ત્રીપ્રા. મતિજ્ઞ(ઉં. ગ્રા)પરથી) સળગવું (૩) ભભડવું; ખાવાનું મન થયું.
ભાઈની કે પતિ ચા પત્નીના ભાઈની -ડાટ પુંભડભડવું તે (૨) ભડભડ
દીકરી. જે ૫૦ ભાઈને કે પતિ ચા એ અવાજ (૩)આ૦ એવા અવાજથી.
પનીના ભાઈને દીકરે –ડિયું વિટ મનમાં જે હોય તે કહી
ભથવારી સ્ત્રી ખેતરમાં ભાથું લઈ જનારી દેનારું ગુપ્ત ન રાખી શકે એવું
(સ્ત્રી). ૨ વિ. ખેતરમાં ભાથું લઈ ભડભાદર વિ. [ભડ ( વડુ)+ભાદર (ઉં.
જનારું (માણસ) મ)) મેટું; ભર્યું ભાદર્યું (૨)આબરૂદાર ભથ્થુ ન ભનું ભડવીર ૫૦ ભિડ +વીર બહાદુર દ્ધ ભદવું નવ નાને માટીને ઘડે; ઢચકું ભડ કું. પિતાની સ્ત્રીના વ્યભિચાર ઉપર ભદત [.] માનવાચક સાધન(બૌદ્ધ)
જીવનાર(૨)વેશ્યાને સાથી(૩)સ્ત્રીવશ પતિ (૨) બૌદ્ધ સાધુ ભડસાળ સ્ત્રીચૂલા કે સગડીને ઊની ભદ્ર, ભદ્ર ન- કિં. દ્રો મોટા કોટની રાખવાળો ભાગ
અંદર ના કોટ (૨) ટેલું ભડાક અ રિવભડાકા સાથે (૨)તરત ભદ્ર વિ. [ā] કલ્યાણકારી (૨) માંગલિક ભડાકે પૃજુિએ ભડાક ધડાકે (૨) (૩)ભાગ્યશાળી (૪) કલ્યાણ. કાલી
બંદૂક ફૂટવાને અવાજ (૩) ગપગોળે ઉિં., કાળી સ્ત્રી એક દેવી
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________
,
ભદ્રા
૫૦૧
ભરડવું ભદ્રા સ્ત્રી હિં. દુર્ગા
ભમરાળું વિ૦ સુંદર ભમ્મરવાળું ભપકાદાર વિ. ભભકાવાળું
ભમરિયું વિ૦ ગોળ ગોળ ફરતું (૨) ૦ ભપકાબંધ વિ૦ ભભકાવાળું (૨) અ૦ ભમરી ભાતનું સ્ત્રીઓનું એક વિશ્વ (૩) ભભકાથી
ચકરીને રોગ ભપકાવવું સક્રિ જોરથી કે ખૂબ રેડવું. ભમરિયું વિટ ભમરી માખીનું, –ને લગતું
ઉદા. દૂધમાં પાણી ભપકાવી દેવું ભમરી સ્ત્રી (ઉં. અમર] ભમરાની માદા; ભપકી સ્ત્રી [ભપ' રવ] (પતંગના કરડે એવી એક માખી
ગૅચમાં) એકદમ દેરની છૂટ મૂકવી ભમરી સ્ત્રી [. અમિ] ઘૂમરી, ચકરી. ભપકા પં. ભભક
- પુ. વમળ (૨) વાળનું કુંડાળું ભભક સ્ત્રી ચળકાટ;ઝળક. ૦વું અળક્રિડ ભમરે ૫૦ ભ્રમર પગવાળી એકનરમાખી ભભૂકા મારવા (૨) શોભવું (૩) ગુસ્સે ભમવું અક્રિ. [પ્રા. ગામ (૪. શ્રમ))ચકાથવું [લા] .
કારે ફરવું (૨) રખડવું(૩)તમ્મર આવવાં ભભકાદાર વિ૦ ભભકાવાળું
ભમાડ(વ)વું સત્ર ક્રિક પ્રિ. અમાર ભિભકાબંધ વિ૦ જુઓ ભપકાબંધ (સં.ભ્રમ) ભમવું નું પ્રેરક(૨)મુલાવામાં ભભકી સ્ત્રી જુઓ ભપકી [આડંબર નાખવું ભભકે ! [ભભકવું” ઉપરથી]ભપકે રેફ; ભમર સ્ત્રી, ભમર; ભવું ભભડવું અ કિખાઉં ખાઉં થવું ભય પું; ન [] બી. ભીત વિ. ભભડાટ પુંભભડવું તે
કિં.) બીધેલું. -વંકર વિ. સં.] ભય ભભરાવવું સક્રિો (ભભરુંઉપરથી ભૂકો ઉપજાવે એવું. -યાનક વિ[ ભયંકર.
છૂટો છૂટો નાખવો રાંધેલી દાળ –ચાવહ વિ. વિ.] ભયંકર ભભરી દાળ સ્ત્રી ભભરી રહે તેવી રીતે ભયું . મૂત, પ્રા. મૂમ ] થયું બન્યું ભભરું વિર ભગ; વેરાઈ જાય એવું (ભૂટ કાનું રૂ૫) [૫] ભભુ કાવવું સક્રિ“ભભૂક'નું પ્રેરક ભયો ૫૦ [જુભવું માનતા પૂરી કર્યા ભભૂકવું અ૦ કિવ ભભૂકો થવો . પછી પૂજારીની આશિષ મેળવવી તે (૨) ભભૂકે પુંડ ભડ (૨) પ્રકાશ - અ. કૃતાર્થતાને સંતોષ થયે હોય એમ. ભભૂત(—તી) સ્ત્રી [. વિમૂ]િ ભસ્મ ભય અગ સારી પેઠે ભર્યો ભમ રિવ૦] જાડાપણાનું કે પેલાપણાનું ભર પિં. પ્રા. કાર ઉપરથી] નામને અતિ વધારાપણું બતાવવા શબ્દની આગળ લાગતાં તેના જેટલું, તે બધું – આખુ કે પાછળ વપરાતો શબ્દ. ઉદા. જાડુંભમ એવો અર્થ થાય છે. ઉદા. ક્ષણભર; “ભમપિલ”
[માણસ દિવસભર (૨) વિ. બરાબર જામેલું; ભિમતારામ ભમતો ફરનાર – રખડેલ ભરપૂર પરિપૂર્ણ. ઉદા. ભર જુવાની
ભમર પુત્ર હિં, અમર ભમરે • ભરચ(શ,સ) સ્ત્રી [ભર+સં. તથા ભમર સ્ત્રી . મમયા (લં. )ભૂકુટિ;ભવું રા] પરચૂરણ નકામી વસ્તુઓ કે છોકરાં ભમર સ્ત્રી વુિં. ઐ]િ વમળ (૨) અવ ને માણસનો સમૂહ ગોળ ગોળ-ચક્કર ફરે તેમ. ડી સ્ત્રી, ભરખવું સક્રિ[ફં. અક્ષJખાવું (૨)કરડવું નાને ભમરડે(૨) ચકરડી. વડે !એક ભરચક વિ. [ભર ચક] પુષ્કળ (૨) રમકડું–ગરિ (૨) “કાંઈ નહિ!” ઉદા. ખીચોખીચ ભમરડો આવડે છે ! [લા.]. –ાળું, વિટ ભરડકી સ્ત્રી, - નવ જુઓ ભરડિયું
ભમર ભમર ફરતાં ચક્રોવાળું ભીષણ ભરડવું સત્રક્રિટ રિવ૦] અનાજને જાડું
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભરડિયું ૫૦૨
ભરવું જાડું દળવું, બે ફાડ પડે એમ દળવું (૨) ભરપાઈ સ્ત્રી સંપૂર્ણ પતાવટ લેણું, ખાતું ગમે તેમ બકવું લિ.]
- હુંડી વગેરેની) (અ) પૂરેપૂરી રીતે ભરડિયું ન ભરડેલા અનાજની એક વાની ભરપૂર વિ૦ પુષ્કળ (૨) પૂરેપૂરું ભરેલું(૩) ભરડે ૫૦ ભરડેલું તે (૨) ભરડાઈ જાય ભરભરું વિ૦ ભિગરું જુઓ] કેરું; ચીકટ
એમ આજુબાજુ જોરથી વીંટવું-વીંટાવું વગરનું (૨) કરકરું; કણદાર તે (અજગરનું)
ભરભાંખળું ન પઢિયું, મળસકે ભરણ ન૦ [.] ગુજરાન (૨) આંખમાં ભમ પં. લિ. ગ્ર] ભ્રમ ભ્રાંતિ વહેમ ખાપરિયું ભરવું તે. પેષણનટ ગુજરાન
(૨) ભેદ; રહસ્ય ભરણી સ્ત્રીકિં.] બીજું નક્ષત્ર; ગાલ્લી
ભરમાર સ્ત્રી ખૂબ હેવું તે; અતિશચતા
ભરમાવું અક્રિટ છેતરાવું (૨) વહેમાયું ભરણુ સ્ત્રીભરવું તે (૨) ઉમેરો. -શું
ભરવવું સક્રિ૦ ટંગાડવું; લટકાવવું (૨) ન ભરણું ઉમેરે ભરવું તે(૨)ભરેલુંનાણું
જોડવું (૩) ભરણી કરવી લા] ભરત પુi] રામને ભાઈ-કેકેયીને પુત્ર
ભરવાહ પુ. મરટાઢેર રાખી ગુજરાન (૨) દુષ્યતન પુત્ર-જેના પરથી ભારત
ચલાવનારી એક જાતને માણસ. ૦ણું દેશ કહેવાય છે(૩)જડભરત(૪)ભારતીય
(ણી) સ્ત્રીભરવાડ જાતની કે ભરવાનાટયશાસ્ત્રના કર્તા
|ડની સ્ત્રી ભરત ન [‘ભરવું. ઉપરથી માપનું પ્રમાણ ભરવું સક્રિ. 1િ. સાર (ઉં. ૫)] ખાલી (૨)લૂગડા ઉપર વેલ, બુટ્ટી વગેરે ભરવી. હોય તેમાં મૂકવું, રડવું વગેરે (વાસણમાં તે (૩) બીબાંમાં રસ રેડી ઘાટ બનાવ પાણી, પાનામાં લખાણ ઇ.)(૨) સંઘરવું તે (૪) મસાલો ભરી કરેલું શાક. કામ (અનાજ) (૩) ભરપાઈ કરવું (નુકસાની ન ભરત ભરવું તે
ભરવી)(૪)ફળરૂપે મળવું લણવું (કરશે. ભરતખંડ કુંહિંદુસ્તાન
તેવું ભરશો) (૫) જમે કરાવવું કે માગતા ભરતગૂંથણુ ભરતકામ અને ગુંથણ કામ પટે આપવું (વેર, ભાડું, વીમે ઇ) ભરતભૂમિ સ્ત્રી જુઓ ભરતખંડ (૬) ટીપ કે ફાળામાં આપવું-લખાવવું ભરતર(લ) વિ. ભરતનું ઢાળેલું (પાંચ રૂપિયા ભર્યા) (૭) મેળવવું એકઠું ભવાક્ય ન૦ લિં] સંસ્કૃત નાટકમાં કરવું ભેગું કરવું (સભા, બજાર ઇ)
અંતે મુકાતે આશીર્વાદ લેક (૮) ગૂંથવું (ખાટલાની પાટી ભરવી) (૯) ભરતાર પુંગા. માત્તર (ઉં. )પતિ ભર્તા ' ભરતકામ કરવું (૧૦) માપવું (માપિયા ભરતિયું ન [ભરવું” ઉપરથી] માલની કે પટી વગેરેથી) (૧૧) પૂરવું ચોપડવું કિંમતની વિગતવાર યાદી; બિલ (૨)
(ચિત્રમાં રંગ ભયો) (૧૨) પૂર્ણ -સમૃદ્ધ કઈમાં માયતેટલું માપ (૩) એક વાસણ -છતવાળું કરવું (બાપનું ઘર ભરે છે.) ભરતી સ્ત્રી, ભરવું કે ભરાવું તે; ઉમેરણ (૧૩) લાદવું; ગોઠવવું (ભાર ભરો)
(૨) જુવાળ(૩) પુષ્કળતા; આવરે [લા.] (૧૪) ખાલી પદ કે નેકરી ઉપર સ્થાપવું; ભરથરી ૫૦ [ઉં. સ્વૈરિ ભતૃહરિ (૨) નીમવું (જગાઓ ભરવી) (૧૫) જુદા
એકતા વગાડી માગનાર જેગીની એક જુદા શબ્દો સાથે વપરાઈને જુદા જુદા જાત
અર્થ થાય છે તે તે શબ્દોમાં જુએ. ભરથાર પું[જુઓ ભરતારો પતિ (ઉદા. ડગલું ભરવું = પગલું માંડવું ચાલવું ભરનીંગળ નભરાવું+નીગળવું]ભરાવું ને દેરો ભરવો= સાંધવું; સીવવું. બચકું
ઠલવાવું તે () ગૂમડાને એક રેગ ભરવું= કરડવું. મેં ભરવું =લાચ આપવી. ભરપટ્ટ અ૦ જેઈએ તેટલું; ખૂબ
દિવસ ભરવા =રેજીએ કામ કરવું)
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભર સાડ
૫િ૦ ૩'
ભવાડે
ભરસાડ સ્ત્રી, જુઓ ભડસાળ
વાળું કે મહત્વનું ભારે વજનવક્કરવાળું, ભરાઉ વિ૦ ભરેલું; પુષ્ટ
ઉદાર ભલભલા હારી જાય છે ભરાડી વિ૦ [ ‘ભરાવવું” ઉપરથી ] ઊંધાં- ભલમનસાઈ સ્ત્રી ભલાઈ
ચત્ત કરનારું (૨) ચોર; ઉઠાઉગીર ભલા અ “ભલા ભાઈ કે “ભાઈલા એ ભરાવ ૫૦ ભરાવું - જમા જવું તે; જશે; સંબંધનને ઉગાર
જમાવ (૨) પૂર્ણતા; ભરપૂરતા. ૦દાર ભલાઈ સ્ત્રી સારાપણું; સુજનતા (૨) વિર ભરાવવાળું
નેકી; સાલસાઈ (૩)ભલા તરીકેની પ્રશંસા ભરાવવું સક્રિ ભરવું “ભરવવું”નું પ્રેરક લાભલી સ્ત્રી સારાસારી. -લું વિ૦ ભરાવું અ&િ. “ભરવું’નું કર્મણિ (૨) જુઓ ભલભલું સંતાવું (૩) તાવ દાખલ થ; તપવું ભલામણુણી) સ્ત્રી બ્રુિઓ ભળામણ (શરીર ભરાવું) (૪) થાકથી અકડાવું સિફારસ (૨) સેપણ; ભાળવણી. પત્ર (ચાલીને પગ ભરાવા) (૫) પકડાવું; પું; ન૦ ભલામણને કાગળ ઝલાવું (કાંટામાં છેડે ભરા) (૬) ભલાશ પુંભલાઈ; સારાપણું સપડાવું; ફસાવું(૭)વ્યાપવું તમે ફેલ્લાથી ભલીભૂંડી સ્ત્રી સારી અથવા ખરાબ ભરાઈ ગયું) (૮) પુરાવું; રૂઝ આવવી વાત, ટીકા [(૨) આવડત; હરિયારી (ઘા ભરાય છે) (૯) પુષ્ટ થવું (ગાલ ભલીવાર પુંજ સ્ત્રી સ; સાર; બરકત ભરાવા) (૧૦) પૂરું થવું; અંત આવવો ભલું વિ૦ [પ્રા. મg (i. મદ્ર)] સારું (૨) દિવસ ભરાઈ ચૂક) (૧૧) જામવું; માયાળુ (૩) સભ્ય (૪) પ્રામાણિક. એકઠું થવું (મેળે ભરાવો)
[ભલે આયેગડીક આવે; આવશે ભરા ! જુઓ ભરાવ
એમ નહતું માન્યું ભરૂચ ના કિં. મૃગુ નર્મદા નદીને ભલે અ૦ ઠીક; સારક અસ્તુ.[પધાર્યામુખ આગળ આવેલું શહેર
ઠીક થયું જે આવ્યા. (સ્વાગત કરતાં ભરૂંસાદાર, ભરૂસાપાત્ર વિટ ભરે વપરાય છે). ૦રું વિ૦ ભલું [૫] કરવા લાચક; વિશ્વાસુ
ભલ્લુ-લૂ)ક ૫૦; ન૦ [i] રીંછ ભરૂસો પુત્ર વિશ્વાસ; ખાતરી [દાર ઈ૦ ભવ પં. [૪] સંસાર (૨) જન્મ (૩) ભસાદાર, ભરોસાપાત્ર જુઓ ભરૂસા- જન્મારે (૪) મહાદેવ. એિક ભવમાં ભરેસે પં. વિશ્વાસ; ખાતરી
બે ભવ કરવા=બીજું લગ્ન કરવું ભરસાદાર, ભોંસાપાત્ર જુઓ ભરૂસા- (સ્ત્રીએ)]. ૦ચક ન૦ સંસારરૂપી ચક્ર દાર ઈ
ભવતી સ્ત્રી હિં.] આપ; તમે ભરેસે પુંઠ ભરૂસો
ભવદીય વિ. [.] આપનું ભર્ગ ન [i.) તેજ કિરનાર ભવન ન. [ä. રહેઠાણ; મકાન ભર્તા(ર્તા) j[.] સ્વામી (૨) પોષણ ભવભૂતિ ૫૦ [ā] એક સરકૃત કવિ ભત્રી સ્ત્રી (ઉં.] પોષણ કરનારી ભવસાગર, ભવસિંધુ છું. સંસારરૂપી ભર્યું પૂર્યું વિટ ભરેલું પૂરેપૂરું " સમુદ્ર; સાગર જે આ સંસાર ભર્યું ભાદર્યું વિ૦ સમૃદ્ધ, આબાદ ભવાઈ સ્ત્રી ત:વ = શંકર, વા=પાર્વતી ભલતુ વિ. ગમે તેવું ઠામઠેકાણું વગરનું -ઉપરથી] હલકા પ્રકારનું એક જાતનું
(૨) ફાલતુ; અક્કસ અપ્રસ્તુત નાટક (૨) ફજેતી [લા. ભલપણુ ન ભલાઈ
ભવાટવિ-વી) સ્ત્રીલ.]સંસારરૂપી વન ભલભલું વિ૦ કંઈ કંઈ ભલાઈ કે મોટાઈ ભવાડે ૫૦ જુિઓ ભવાઈ] ફજેતો
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવાની ૫૦૪
ભંડારી ભવાની સ્ત્રી વિ. પાવતી
(૨) અમુકના જેવા હેલું મળતું આવવું ભવાયો ! [જુઓ ભવાઈ) ભવાઈને નટ ભળામણ(ત્રણ) સ્ત્રી જુઓ ભલામણ (૨) નિર્લજજ કે ફજેતી કરે એવો (૨) ભળાવવું તે; પણ માણસ [ભા.)
ભળાવવું સકિ [. વિમ (. મ)}. ભવિતવ્ય વિ[ā] ભવિષ્યમાં થનારું ભલામણ કરવી (૨) સેંપવું
(૨) ન ભવિષ્ય. છતા સ્ત્રી (સં.)નસીબ ભંગ ૫૦ [સં.) તૂટવું કે ભાંગી પડવું તે ભવિષ્ય વિ૦ કિં. આવતા કાળનું (૨) નવ (૨) તોડવું તે (૩) નાશ (૪) વિદ્ય નસીબ(૩)દેલાવારસ(૪)ભવિષ્યકાળ. (૫) વળાંક " [વ્યસની
કાલ સિં.) કાળ પૃઆવનાર સમય ભંગ સ્ત્રીલિં] ભાંગ. ૦૦ વિ૦ ભાંગને (૨) ક્રિને એક કાળ વ્યિા.J. કૃદંત ભંગાણ ન ભંગ (૨) તટ સિરસામાન ન ભવિષ્યકાળસૂચક કૃદંત વ્યિા.. ભંગાર પં. ભાગેલાં વાસણ કે બીજે વાણી સ્ત્રી ભવિષ્ય ભાખતી વાણી. ભંગિ સ્રી [.] વ્યંગ, વાચાની ચાતુરી વેત્તા પુત્ર ભવિષ્ય જાણનાર
(૨) રીત; ઢબ(૩) અંગે મરેડ (૪) ભવું ન [s. TGT (H. ) ભમ્મર. પગથિયું
[ભંગીની સ્ત્રી ભિવાં ચડાવવાં= ગુસ્સે થવું
ભંગિયણ સ્ત્રી ભંગી જાતની કે ભય પૃ. જુઓ ભવા
ભંગિયો છું. બહેરવાનું કામ કરનાર ભભવ અ ભવે ભવે; દરેક જન્મમાં જાતને માણસ ભવ્ય વિ૦ [i.) પ્રૌઢ ગૌરવશાળી પ્રભાવ ભંગી સ્ત્રીજુઓ મંગિ
શાળી (૨) મોક્ષનું અધિકારી જૈિન ભેગી ભંગિ (૩) ભવિષ્ય. છતા સ્ત્રી
ભંગી જંગી વિ ભંગડ(૨)ઢંગધડા વગરનું ભશ(-) [નાથી મુર; હે. મુવ ભંગુર વિ. [૬] ભાગી જાય એવું (૨)
(ઉં. વુમુક્ષા) ઇચ્છા; ભારે આતુરતા ભસવું અક્રિ[પ્રા. (ઉં. મg) તરાનું ભંજક વિ૦ કિં.] ભાગનાર; ટાળનાર –ન
બેલવું(૨)નકામે બકવાટ કરવા લા] ન [.] ભાંગવું તે () નાશ (૩) ભસ્મ સ્ત્રી [સં. રાખડી (૨) યજ્ઞની કે - વિટ ભંજક. (જેમ કે, પરદુ:ખભંજન)
મંત્રેલી રાખ (૩) ધાતુની વૈદકીય રાખ; ભંજવું સક્રિ. [સં. ] ભાંગવું પ.] માત્રા. ૦ક વિ૦ કિં.) બાળીને ભસ્મ ભંડક [ar. મંગ) ભેંયરું (૨) સ્ટીમરમાં કરી દે એવું (૨) પં. ખાય તેટલું ફાળકાની ફરતે આવેલા ત્ર. જા વર્ગના બળી જાચ-ગુણ ન દે એવો પિટને મુસાફરોની જગા-કિયું ન નાનું ય એક રેગ. સાત અ૦ ]િ રાખોડી- ભંડાર પુપ્રિ (સં. મ0ETIR)] ધનધાન્ય રૂ૫. રમીભૂત વિ]િ ભસ્મ બનેલું વગેરે ભરી રાખવાની જગા (૨) ખજાને; ભળી સ્ત્રી ભળી જવું તે (૨)પ્રથમ ભળતાં સંગ્રહ (૩) વહાણના સૂતકની નીચે
થતો સંકેચ.[ભાગવી = રમતૂટવી] ભાગ (૪) દુકાન (જેમ કે, ખાદીભંડાર). ભળકડું ન જુઓ ભરભાંખળું
૦૬ સક્રિભંડારમાં મૂકવું (૨)છુપાવવું. ભળક(-)ડું વિ. ભોળું; નિખાલસ -રિયું ન ભીંતમાં બારણાવાળે ગોખલે ભળતું વિ૦ ભળી જાય –મળતું આવે એવું (૨) ગાડા નીચેની પેટી જેવી ગોઠવણ (૨) જાઓ ભલતું
(૩) ઘરમાં ઓરડાની પાછળ નાને ભળભાંખળું ન જુઓ ભરભાંખળું ખંડ. -રી ૫૦ ખજાનચી (૨) કોઠારી (૩) ભળવું અઘક્રિ. [8. મેલ્યો ભેગું મળી જવું એક અટક (૪) તાડી અને દારૂ ગાળવાને
નાશવંત
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભંડાર
૫૦૫
ભાગ્યવાન ધ કરનારી એક જાતનો માસ. અરે ભાખવું સક્રિટ કિં. મા બોલવું (૨) પં. ગામ કે નાતના તમામ માણસને ભવિષ્ય કહેવું
અપાતું જમણ (૨) સાધુઓનું જમણ ભાખા સ્ત્રી + ભાષા ભડળ ન [avis (ઉં, માગ્ય=એકઠું ભાગ ) [.] અંશ; હિસ્સો (૨)પુસ્તકને
કરવું)] ભેગી કરેલી કેઈ પણ મૂડી. હિસે (ઉદાળભાગ પહેલો) (૩)ભાગાકાર -ળિયું વિક ખજાનાને કે ભંડોળને લગતું [ગ.). ચિહુન નવ ભાગાકારનું (૯) (૨) સૌના વાપરતું; મિશ્ર
ચિહન ગિ.]. બટાઈ સ્ત્રી [+. લંપોલ વિ. અંદરથી પિલું; બેઠું મહેસૂલ તરીકે ખેતીની ઉપજને ભાગ ભંભલી સ્ત્રી [૩. મકn = ભેરી સાંકડા આપ તે. હું વિ૦ ભાગેલું; તૂટેલું મેની બદામના ઘાટની બતક
(ર) ખોખરું; ફાટવાળું (માટીનું વાસણ) ભંભારવ પંનિં. ગાય, બળદને અવાજ
છલી ભાગ; ટુકડે , (૨) મટે પિલો લાગતો અવાજ
ભાગવત વિ૦ કિં. ભગવાનને લગતું (૨) ભંભેરણ સ્ત્રી [‘ભંભેરવું ઉપરથી સાચાં
નવ અઢાર પુરાણોમાંનું એક જૂઠાં બેટી ઉશ્કેરણી. -વું સક્રિય
ભાગવું અરિ જુિઓ ભાંગવું તૂટવું; ભંભેરણી કરવી
કકડા થવા; નાશ પામવું (૨) દૂર થવું ભા સ્ત્રી [G] કાંતિ; તેજ
(જેમ કે બે ભાગવો) (૩) દેવાળું કાઢવું ભા ૫. [‘ભાઈ ઉપરથી] વડીલ માટે
(જેમ કે પેઢી ભાગી) (૪) નાસવું (૫) અંબેધન (૨) દાદા, બાપ કે મોટાભાઈ ભાઈ ૫૦ કિ. મારું (સં. ત્રા)] માજાય;
સક્રિ. કકડા કરવા, તડવું (૬) લૂંટીને
પાયમાલ કરવું (જેમ કે ગામ) (૭) અદા સહેદર(૨)કાકા, મામા, માસી વગેરેને દીકરે (૩) કોઈ પણ માણસ માટે
ન કરવું; પાછું ન વાળવું (જેમ કે ઝણ, વિવેજ્યુક્ત સંબંધન. ચારો પુત્ર ભાઈ
વ્યાજ)(૮) ભાગ કરવા; ભાગાકાર કરવા જેવું વર્તન; દેસી. હજી ૫૦ જેઠ.
* [ગ. (૯) વણવું (દેરડું) બંધ પુંમિત્ર. બંધી સ્ત્રી મિત્રા
ભાગળ સ્ત્રી જુઓ ભાગોળ
ભાગાકાર કું. લિં.] [ગ] ભાગવું તે (૨) ચારી.બાપા મુંબવત્ર “ભાઈ, બાપા
તેથી આવતી રકમ એવી નમ્ર વિનવણી ને આજીજી-સૂચક
ભાગિયણ સ્ત્રી ભાગીદાર સ્ત્રી શબ્દો. બીજ સ્વીકારતક સુદ બીજ.
ભાગિયું વિ૦ ભાગીદાર. - ૫૦ ભાગીદાર ભાંડુ ન બ વવ એક માબાપનાં છોકરા. લે ! ભાઈ (લાડમાં) (૨)
ભાગીદાર પું[ભાગ - ઇ.વાર)ભાગવાળે; 'નાના છોકરા. શ્રી પુંબ૦૧૦ (લખા
હિસ્સેદાર (૨) ગોઠિ; સાથી, નરી ણમાં વિવેકનું સંબંધન. સલામસ્ત્રી
સ્ત્રી ભાગીદારપણું પતિયાળું
ભાગીરથી સ્ત્રી [વં] ગંગા નદી ભાઈ, સલામ એમ કહીને નમ્ર વિનવણી અને આજીજી.સંગ મુંબવબચ્ચાઈ;
ભાનું વિ૦ [ભાગ ઉપરથી)–ને કારણે
લીધે (ઉદા. દુ:ખ ભાગા ડરે નહિ) બેટમજી (તુચ્છકારમાં). સાહેબ મુંબ૦૧૦ મોટા ભાઈ ! સાહેબજી !
ભાગેડુ છું [ભાગવું ઉપરથી નાસી જનાર ભાઉ [, (ઉં. પ્રા) ભાઈ સાહેબ ભાગોળ સ્ત્રી હિં. મા–ો; ] શહેરના પુંમિ.] પેશ્વાઈને એક ઇલકાબ
કોટને દરવાજો (૨) ગામનું પાદર (૩) ભાખર ૫૦ [G. અ = શેકવું ઉપરથી]
બજાર; ચકલું મોટે જાડો રેટલે. નરી સ્ત્રી જાડી કઠણ ભાગ્ય ન [G] નસીબ. ૦વશાત અo રોટલી. - ૫૦ ભાખર
લિ. નસીબજોગે. વંત, વાન [.]
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાગ્યશાળી
શાળી વિ॰ નસીબદાર. હીન વિ॰ કમનસીખ
ભાગ્યુંતૂચ વિ॰ ભાગેલું-તૂટેલું (૨) સળંગ કે અટકયા વગર નહિ એવું; તૂટક ભાગ્યે અ॰ [É.] કદાચ; કવચિત ભાજક પું॰ [i.]ભાગનાર સંખ્યા [ગ...] ભાજન ન॰ [ä.] વાસણ; પાત્ર (ર) (સમાસને અંતે) આધારસ્યાન; અધિકારી, એવા અખતાવે છે (ઉદા દયાભાજન)
ભાજવું અક્રિ॰(૨)સક્રિ॰ જીઆ ભાંજવું લાજી સ્રી [મા. મન્ગિમા] શાક લાયક કુમળા છેડ઼ કે તેનું શાક. ખાઉ વિ ભાજી ખાનારું(ર) તાકાત વગરનું [લા.]. પાલા પું॰ ભાજી પાલે વગેરે. મૂળા પુંજ્બ૧૦ મૂળા અને તેવી ભાજી (૨) તુચ્છ-લેખામાં ન લેવા જેવી વસ્તુ [લા.] ભાજ્ય વિ॰ [i.] ભાગી શકાય તેવું(૨)
ન॰ ભાગવાની રકમ
ભાક પું॰[સં., મા. મટ્ટ] રાજાએનાં ગુણગાન ગાનાર એક જ્ઞાતિને માણસ (૨) ખુરાામતિયેા [લા.]. -ટાઈ સ્રીભાટનું કામ૫૬ (ર) ભાટની પેઠે અતિરાયાક્તિથી વખાણ કરવાં તે ભાટિયણ સ્ત્રી ભાટિયા કે ભાટિયાની સ્રો ભાટિયા પું॰ (સં. મટ્ટ ઉપરથી] એ નામની
એક જ્ઞાતિના માસ (૨) દૂધ વેચનાર; ઘાંચી (૩) કાછિયા (ગામડામાં) ભાઠે સ્રી [મા. મટ્ટુ (નં. સૃષ્ટ)] ચામડી હાલાઈ પડેલું ચાંદુ
ભાઠું ન॰ [વે. મઠ્ઠી=સપાટ જમીન] નદીકાંઠાની રેતાળ જમીન(ર)છીછરા પાણીવાળી જગા
ભાટું ન જુઓ ભાઇ (૨)કપડા પર પડેલા ચીકટા કે સહેલાઈથી ન ધાવાય તેવેા ડાઘ ભાડ સ્ક્રી॰ [ā.] અનાજ શેકવાની ભઠ્ઠી (૨)ભાડભૂજાનું કલેડું. ભૂજઙ્ગ સ્રો ભાડભૂજાની સ્ત્રી. ભૂજો પું॰ ભટ્ટીથી ધાણીચણા ઇ॰ શેકવાના ધંધા કરનાર
૫૦૬
ભાથી
ભાડવાત પું॰ જીએ ભાડૂત ભાડાખત ન॰, ભાડાચિઠ્ઠી સ્રી॰ ભાડા સબંધી દસ્તાવેજ ભાડિયા પં॰ [‘ભાડ’ ઉપરથી] અનાજ શેકવાનું કાણાવાળુ હાંલ્લું ભાડુ' ન॰ [નં. માટ; પ્રા. નાહવ] કાઈ પણ વસ્તુ વાપર્યા બદલ આપવાનું નાણું, “ડૂત પું॰ ભાડે રહેનાર. –ડૂતી વિ૦ ભાડે રાખેલું(૨)પૈસા ખાતર કામ કરતું; સિનરી’
ભાણ પું॰ [ત્રા (સં.માનુ)] સૂચ ભાણ પું॰ [i.] નાટકના એક પ્રકાર,જેમાં એક પાત્ર જ રંગભૂમિ પર આવે છે ભાણાવહેવાર પું॰ [ભાણું+વહેવાર] સાથે બેસી જમવાના સંબ ંધ; રોટીવહેવાર ભાણિયા પું॰ જીએ ભાણેજ(૨)વી ઢાળવી પડે એવી વસ્તુ – સાગાત [લા.] ભાણી સ્ત્રી જુએ ભાણેજી ભાણું ન॰ [પ્રા. શાળા, માયળ (સં. મનન)] પીરસેલી થાળી
1
ભાણેજ પું॰ [ત્રા. માળેગ (સં. માળિનેય)] ભાણા; બહેનના દીકરા. વહુ સ્ત્રી॰ ભાણેજની વહુ.જા ન′૦૧૦ બહેનનાં છેકરાં.-૭ સ્ત્રી॰ બહેનની ાકરી;ભાણી ભાણા પું [જીએ ભાણેજ) ભાણિયા ભાત સ્ત્રી [મા. મત્તિ (સં.ત્તિ)] વેલબુટ્ટી
વાળી છાપ (ર) રીત; પ્રકાર ભાત પું॰ [ત્રા. મત્ત (સં. મત્ત)] રાંધેલા ચેાખા (૨)ભાતું (કામગીરીની જગા ઉપર લઈ જવાનું)(૩)પું॰; ન॰ ડાંગર, ૦ખાઉ વિ॰ વધારે પ્રમાણમાં ભાત ખાનારું (૨) ઢીલું; પાચું [લા.] ભાતભાતનું વિ॰ રંગબેર ંગી; તરેહવાર ભાતિયું ન॰ ભાત કાઢવાના તાવે કે ઝારા (૨) ભાત એસાવવાના કાણાંવાળા ટાપલા [તરેહવાર ભાતીગર(-),ભાતીલુ' વિર’ગબેર’ગી; ભાતુ' ન॰ મુસાફરીમાં સાથે લીધેલું ખાવાનું ’ભાથી પું‘િભાથેા’ પરથી] બહાદુર લડવેયા.
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૦૭
ભાટિયે
ભાથીખતરી
ખતરી ૫. સાપ, વીંછી વગેરેનું ઝેર ઉતારવા જેની આણ દેવાય છે તે પુરુષ ભાથું ન જુઓ ભાતું ભાથું , રેિ. મા, માયા (ઉં.
મસ્યા)] બાણ રાખવાની કોથળી ભાદર ૫૦ કિં. સાદ્રપ૬) પં. વિક્રમ
સંવતને અગિયારમો માસ ભાદ્રપદ ૫૦ [i] ભાદર. -દા સ્ત્રી પચ્ચીસમું અને છવીસમું નક્ષત્ર (પૂર્વા
અને ઉત્તરા) ભાન ન. સિં. શુદ્ધિક હેશ (૨) મરણ (૩) સમજ; અક્કલ (૪) કલ્પનાભાસ (૫) સાવચેતી; કાળજી. ભૂલું વિટ
ભાન ભૂલેલું ભાનું [] ભાભી સ્ત્રીમન્નારયા(ઉંઝાતુ+ઝાયા)]
ભાઈની સ્ત્રી. જે સ્ત્રી ભાઈજીની પત્ની જેઠાણી (૨) ભાભી (માનાર્થે) ભાભુ સ્ત્રીસિર૦ ભાભી બાપની મા
(૨) મોટા કાકા ની વહુ (૩) ભાભી ભાભે પંભા’ઉપરથી] કણબી(૨)જડસે ભામ પં. ભામા [૫] ભામટે ! [ભમવું” ઉપરથી] રખડેલ;
ઉઠાવગીર; ભમતો ચોર લામણું નાબવ[પ્ર. માંકન(ઉં. અમળ)
= (હાથ) ફેરવવા તે પરથી ઓવારણાં ભામાં સ્ત્રી (4) ભામિની ભામિની સ્ત્રી હિં] સ્ત્રી (૨) રૂપાળી
જુવાન સ્ત્રી [ભાગ્ય [૫] ભાગ ના [ પ્રા. ગામ (ઉં. માર)] + ભાયડો ૫૦ [‘ભાઈ પરથી] પુરુષ(૨)પતિ ભાયાત પું[ભાઈ ઉપરથી] પિત્રાઈ (૨)
રાજાને પિત્રાઈ તી વિભાયાતને લગતું ભાગ ૧૦ જુઓ ભાગ ભાર પં. [] વજન (૨) વીસ મણનું વજને (૩) વીસ તોલાનું કે એક તોલાનું વજન (૪) અમુક તોલા જેટલું તે. ઉદા. પૈસાભાર, રતીભાર (૫) (ઘણુંખરું પુ. બવવ૦) ગજુ; ગુંજાશ. ઉદર તારા તે
બેલવાના શા ભાર ? (૬) ગ્રહ, દશા. કે મંતરજંતરની અસર (૭) જો સમૂહ (૮) અપચો; અજીર્ણ (૯) જવાબદારી [લા. (૧૦) વજન; વક્કર; વટ (૧૧) આભાર; પાડ. ૦ખાનું ન ભાર ભરવાનું વાહન (૨) માલગાડી ભારજા સ્ત્રી- જુઓ ભાર્યા : ભારટિયું ન૦, - ૫૦ જુઓ ભાર
વટિયે, મેભ; પાટડે ભારણ ન દબાણ; વજન (૨) ભારવું
રાખમાં દાબવું તે (૩) વશીકરણ, જાદુ ભારત ૫૦; ન૦ ]િ હિંદુસ્તાન (૨) નવ (૩) વિ. જુઓ મહાભારત. ૦વર્ષ પું ન હિંદ; ભારત દેશ ભારતી સ્ત્રી, [ā] વાણી; સરસ્વતી (૨) સંન્યાસીઓના દસ વર્ગોમાંને એક (૩)
ભારત માતા ભારતીય વિ. [૬.ભારતવર્ષનું કે તેને લગતું ભારબેજ પુંભાર; વજન (૨)જવાબદારી
(૩) વક્કર સારવાર પુત્ર ભારજ; વકરમે ભારવટ-ટિય) [, મારવતું કે મારવ૬]
જુઓ ભારટિયે ભારવાહક ભારવાહી ]િ વિટ ભાર
વહન કરનારું (૨)જવાબદારી ઉઠાવનારું મારવું સક્રિ [‘ભારઉપરથી રાખમાંદાબી રાખવું (દેવતા) (૨) વશીકરણ કરવું;
મોહિત કરવું ભારી વિ૦ ભારે (૨) નાને ભારે ભારે વિ. [પ્રા. ગારિયા (ઉં. મારિયા)] વજનદાર (૨) મુશ્કેલ (૩) કીમતી (૪) પચવામાં મુશ્કેલ એવું (ખેરાક, પાણી ૪૦) (૫) અ અતિ; ખૂબ. ૦ખમ વિ૦ લિ. માસક્ષમ] આબરૂદાર; મેભાવાળું(૨)ગંભીર(૩)મોટાઈના ડળવાળું ભારેવાઈ સ્ત્રી (ઉં. મારવાહિલ!] સગર્ભા ભારે ધું. [૪. મારા ઘાસ લાકડાં વગેરેને
એકત્રિત બાંધતાં થતા બે જ; ઝુંડે; મેટું વજન. દિયું ન૦, ટિયે ૫૦
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભારોટી પ૦૮
ભાંગ જુઓ ભારટિ. ટી સ્ત્રી, લાકડાની ભાવિક વિલં] આસ્થાવાળું (ર) મર્મજ્ઞ; ભારી. ભાર અ૦ સરખે વજને (૨) ભાવુક પૂરેપૂરું ભરપૂર
ભાવિત વિ૦ [i.) ચિંતવેલું (૨) પાસ ભાર્ગવ પુત્ર [.] પરશુરામ (૨) શુક્રાચાર્ય દીધેલું (૩) ભાવિક ભાવનાવાળું (૪)
(૩) વિ. પુંભગુના વંશમાં જન્મેલ શુદ્ધ; નિર્દોષ. -તાત્મા ૫૦ [+ મામા) ભાર્યા સ્ત્રી ]િ પત્ની
સ્થિર પ્રજ્ઞાવાળે સ્થિતપ્રજ્ઞ ભાલ ન૦ કિં. કપાળ
ભાવી વિ૦ કિં.] જુઓ ભાવિ ભાલ નવ ભાઠાની જમીન (૨) પું; ન ભાવુક વિ૦ લિ.) વિચારશીલ (૨) રસજ્ઞ; ધોળકાની આજુબાજુને પ્રદેશ. -લયા સહુદય પં. બ૦ વ૦ (ભાલના) ઘઉંની એક જાત ભાવે પ્રયોગ કું. [ā] જેમાં Wિાપદને ભાલુ ન૦ ]િ રીંછ (૨) ફાલુ
ભાવ એ જ કર્તા હોય તે પ્રવેગ (વ્યા.] ભાલું ન૦, -લે ૫૦ કિં., p. 8] એક ભાષણ ન [.] બોલવું તે (૨) વ્યા
હથિયાર. -લે ન [સરવરે. ગણો) ખ્યાન -ણિયું વિ.(ભાષણના ગુનાથી) તીર કે તેનું પાનું
સત્યાગ્રહમાં પકડાયેલું (જેલશબ્દ) (૨) ભાવ ૫૦ કિંમત; દર
ભાષણ કર્યા કરવાની ટેવવાળું ભાવ ૫૦ [.] અસ્તિત્વ; હેવાપણું (૨) ભાષા સ્ત્રી [સં. બેલી; વાણ; જબાન પ્રકૃતિ; સ્વભાવ (૩) ઇરાદે; મતલબ (૪) (૨) વ્રજભાષા. શાસ્ત્ર ન૦ ભાષાનું વૃત્તિ; લાગણી (૫) તાત્પર્ય; અભિપ્રાય શાસ્ત્ર; ફાઇલો છે. શાસ્ત્રી ૫૦ ભાષા(૬) ચેષ્ટા; અભિનય (૭) હેત પ્રીતિ; શાસ્ત્ર જાણનાર. -ષાંતર ન૦ .] ગમે (૮) આસ્થા (૯) આર્ય ! પૂજ્ય ! અનુવાદક તરજુમો. -ષાંતરકાર ૫૦ (નાટકમાં સંબોધન) (૧૦) સ્થિતિ; અનુવાદક.-૧ી વિવબેલનાર (સમાસમાં સ્વરૂપ. ઉદા. શિષ્યભાવ, પુરુષભાવ. ઉત્તરપદ તરીકે). ઉદા. “પરભાષાભાષી” ગીત ન ભાવ વ્યક્ત કરતું -ભાવ- ભાષ્ય ન [.) વિસ્તૃત વિવરણ. કાર પ્રધાન ગીત
જિંજાળ. ૫૦ કિં.] ભાષ્ય કરનાર–રચનાર ભાવટ(-4) સ્ત્રી [. મવાવ ઉપાધિ; - ભાસ પું[૬. ખ્યાલ; છાપ (૨) આભાસ; ભાવન ન [.] ભાવના; દયાન-ના ભ્રાંતિ (૩) સરખાપણું, -ના જેવું દેખાવું
સ્ત્રી [.] કલ્પના; ઘારણા (૨) આસ્થા તે (૪) ઝાખો પ્રકાશ (૫) એક સંસ્કૃત (૩) અભિલાષાઃ કામના; લાગણી (૪). | નાટકકાર. ઇમાન વિ. સિં.] ભાસતું પટ; પુટ(૫) અનુશીલન; ધ્યાન; ચિંતન. ભાસવું અકિ. (સં. મારે દેખાવું (૨) -નાપ્રધાન, -નાશીલ વિ. સ્વભાવે સમજાવું; લાગવું (૩) પ્રકાશવું ' વિશેષ લાગણીવાળું કે લાગણી ભરેલું ભાસ્કર ૫૦ કિં.] સૂર્ય. -રાચાર્ય પુત્ર નિભાવવું અકિં. લિ. માવ ઉપરથી ગમવું લિંગ પ્રસિદ્ધ ગણિતી અને ખગોળશાસ્ત્રી ભાવાત્મક વિ8િ.) સત્ય (૨) અસ્તિવાચક ભાળ સ્ત્રી જુઓ ભાળવું] પત્તો; ખબર ભાવાનુવાદ ૫૦ [ā] શબ્દશઃ નહિ પરંતુ (૨) સંભાળ. ૦વણ(ત્રણ) સ્ત્રી સુપરત. તાત્પર્ય સુચક અનુવાદ
૦વવું સ૦િ ભાળ રાખવા પવું (૨) ભાવાર્થ ૫૦ કિં.] મતલબ; તાત્પર્ય સિફારસ કરવી. છેવું સક્રિ[4. મ] ભાવાવેશ j[ä.ભાવને આવેશ-ઉમળકે જેવું; અવલકવું ભાવિ વિ૦ [.] ભવિષ્યનું કે ભવિષ્યમાં ભાગ સ્ત્રી ઉં. મા] ગાંજાની કળા તથા
થનારું (૨) ના ભવિષ્ય; નસીબ પાંદડાં (૨) તેનું બનાવેલું પીણું
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાંગતોડ
૫૦૯
ભિંડિમાળ ભાંગતોડ, ભાંગફેડ () બ્રીડ ભાંગવું અન્ન, પાત્રન) [ā] ભીખ માગવાનું
અને તેવું ફેડવું તે તિવું (ચોખા) વાસણ. ૦વૃત્તિ સ્ત્રી (ઉં.] ભિક્ષાથી ભાંગર્સ () વિખાંડતાં ભાગી જાય ચલાવેલું ગુજરાન; ભિક્ષાને ધંધે ભાંગરે(૨)૫૦ કિં. સૂરાવો એક વનસ્પતિ. ભિક્ષ, હક ] માગણ(૨)ભિક્ષા ઉપર [વાટ છુપી વાત ખુલ્લી કરી દેવી; નભનાર(૩)બૌદ્ધ સાધુ કી, ૦ણું સ્ત્રી વાતચીતમાં બાફવું. (ભાગર જેમ વટાય સ્ત્રી ભિક્ષુ તેમ ગંધ મારે છે તે ઉપરથી) ભિખારચેટ વિભિખારી જેવું(૨)ભૂખડું ભાંગવું () અક્રિ. [. મા ઉપરથી] ભિખારણ સ્ત્રી જુિઓ ભિખારી] માગણ કકડા થવા (૨) સ૦ કિ. કકડા કરવા; સ્ત્રી –વું વિ.(૨)ને ભિખારી(તુચ્છકારમાં) તોડવું (૩)(ગામને) ટી–બાળ પાયમાલ ભિખારવેડા ૫૦ બ૦ વ૦ ભિખારીના જેવું કરવું [કા.
વર્તન ભાંજગ(ઘ): (૧) સ્ત્રી [ભાંગવું + ઘડવું] ભિખારી વિ૦ (૨) ૫૦ [; (ઉં. રિક્ષાતકરાર(૨)પંચાત, ડિયું વિ૦ ગૂંચવણ- વારિન)] ભીખ માગનાર. વેડા
ભરેલું, ગોટાળાભરેલું(૨)ભાંજગડ કરનારું છુંબ૦૦ ભિખારેડા.-૨ વિ(૨) ભાંજણ () સ્ત્રી, “િભાંજવું” ઉપરથી] ભિખારી (તુચ્છકારમાં) વહેચણી(૨)ભાગ; હિસ્સો (૩)મોટામાંથી ભિખું ! [પારિ બૌદ્ધ સાધુ-ભિક્ષુક - નાના અને નાનામાંથી મેટાપરિમાણમાં ભિજાવવું સત્ર ક્રિ, ભિજાવું અ૦ કિ. ૨કમને ફેરવવાની રીત [ગ]
ભજવું'નું અનુકમે પ્રેરક ને કમણિ ભાજવું (0) સક્રિસિં. મદ્ ભાગવું તોડવું ભિડાવવું સક્રિટ ભીડવુંનું પ્રેરક(૨) કસવું ભાંડ (૦) ૫૦ લિ. ૩ =ચાળા; ચેષ્ટા બાંધવું. ઉદા. બટન ભિડાવ્યાં નથી(૩) ઉપરથી મકર (૨) બીભત્સ બોલ, દબાવવું; ભેટવું (૪) ગૂંચવાડામાં નાખવું; ચાળા વગેરેથી હસાવી ખેલ કરનારી ગભરાવવું(૫)અંટસ પડાવવો(૬)ધમકાવવું
જાતને માણસ(૩)વિ અસભ્ય નિર્લજ્જ ભિડાવું અ૦િ ભીડવુંનું કર્મણિ (૨) ભાંડ ન. [૩] પાત્ર; વાસણ
ભીડમાં આવવું (૩) સંકડાવું; દબાવું ભાંડણ (૦) ન૦ [ભાંડવું ઉપરથી] ગાળા- ભિત્તિ સ્ત્રી [.] ભીંત. ચિત્ર ન ભીંત ગાળ, ભાંડવું તે(૨)
વિભાંડવાળું ભાંડતું પરનું ચિત્ર; ર [ભીજાવું ભાડરાં (૦) નબ૦૧૦ ભાંડુઓ ભિનવું અ૦િ [‘ભીનું' પરથી પલળવું ભાંડવું (0) સકિ. નિં. મ] ગાળ દેવી ભિન્ન વિ. [i] જુદું; ફેરવાળું(૨)ભાગેલું.
(૨) બદગઈ કરવી (૩) ઠપકો આપવો વતા સ્ત્રી- જુદાપણું. ભાવ પું ભાંડુ ન ઢિં. માફટ્ટ (સં. પ્રમાણું)]ભાઈ જુદાઈ. ૦રુચિ વિ[.] જુદી રુચિવાળું બહેન વગેરે સ્વજન
ભિયા ૫૦ (ગા. મારેબ (સં. પ્રા)] ભાઈ • ભાડે ૫૦ કિં. આ બેઘરણું; પહેળા (પુરુષ માટે સંબંધન). મેઢાનું તાબડી જેવું પાત્ર
ભિલુ પુંડ રમતને સાથી ભાંભરવું (૦) અવક્રિો ગાયનું બરાડવું ભિષક-ગ, –જ) પું[i] વૈદ્ય ભાંભરું -ળું) (૦) વિ૦ ખર; ખારું ભિસ્તી પું, પખાલી (૨) સ્વાદ વગરનું
ભિંગડું ન [. =બળેલો ભાગ] છાલ ભિક્ષા સ્ત્રી હિં. ભીખ (૨) ભિક્ષામાં કે ચામડીનું કઠણ છોડું; ભીંગડું
મળેલી વસ્તુ. ૦૮નન કિં.] ભિક્ષા માટે ભિંડ(હિ)માળ સ્ત્રી હિં. મિfપા પ્રા.
ફરવું તે. ન૦ કિં.] ભીખી આણેલું વિમારો ગોફણ
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભીખ
૫૧૦
ભુસાડવું ભીખ સ્ત્રી [પ્ર. શિa (ઉં. મિક્ષ)] ભીખવું ભીંજાવવું સક્રિય ભજવવું
તે (૨) ભીખીને મેળવેલી વસ્તુ. ૦ળું ભીંજાવું અક્રિ, ભીંજવું; પલળવું સક્રિટ ખેરાત માગવી (૨) અક્રિ ભીંડી સ્ત્રી એક છેડ (૨)એની છાલના ભિખારી થવું [પલાળવું કઢાતા રેસા
તિને છોડ ભીજવવું સકિ. ભીંજવવું; ભીનું કરવું; ભીડે ! [4. nિg, મેરા એક શાક કે ભીજવું અકિહિં. મઑ]ભીંજવુંભીનું ભીડે ! [ભીડે કે ભીંડી પરથી ફેલું; થવું; પલળવું
હરકત(૨) ગપતિપ[લા.].[મારવાર ભીડ સ્ત્રી[૩. શિકભીડવું] ગિરદી (૨) ગપ મારવી (૨) હરકત ઊભી કરવી.] તશી(૩)૫૦ ભીડે. વું સક્રિ. વાસવું; ભીંત સ્ત્રી તિમિત્તિ|દીવાલ [ભૂલવી બંધ કરવું (૨) કસવું, બાંધવું(૩)દબાવવું; = એક જ માર્ગ ચૂકે; તદ્દન અવળે ભેટવું (૪) અકિવ + ભડવું, ઝૂઝવું. - રસ્તે ચડી જવું. ૦પત્ર ન સમાચાર પું લાકડું ભીડવા માટેનું સુથારનું એક વગેરેની જાહેરાત માટે ભીંત પર કરાતું એજાર
લખાણ -તિયું ન નાની પાતળી ભીંત ભીત વિ. વિં.] ભય પામેલું
ભીંસ સ્ત્રી લિ. વિષ ઉપરથી ભીંસાવું તે; ભીતર ન [.fમત્ત]અંદર ભાગ (૨) દબાણ; ધો. ૦વું સક્રિદાબવું; પીલવું
દિલ હૈયું (૩) અ અંદર • (૨) ભેટવું; ચાંપવું. સાવવું સંકિ ભીતિ સ્ત્રી [૧] બીક
(પ્રેરક). -સાવું અ૦િ (કમણિ). ભીનાશ સ્ત્રી ભીનાપણું
ભક્ત વિલંખાધેલું ભગવેલું ભોજન ભીનું વિ. [ઉં. મિન્ન=ભીનું થયેલું પલળેલું ભક્તિ સ્ત્રી વિ.] ભેગ; સંસારસુખ (૨) (૨)શ્યામ.ઉદા. ભીનેવાન. ભદડક વિ. ભૂખાળવું વિભૂખ” ઉપરથી ખાઉધરું
સાવ ભીનું હિચ એવું શ્યામ ભુજ [] ખભાથી કેણુ સુધી ભીનેવાન વિ. [ભીનું+વાન] પાકે રંગે ભાગ (૨) હાથ (૩) બાજુ [..] ભીમ વિ. [i] ભયંકર; વિકરાળ (૨) ભુજંગ,(મ) j૦ લિં] સાપ
પુંપાંચ પાંડમાં બીજે.અગિયા. ભુજા સ્ત્રી [ā] ભુજ હાથ ૨શ-સ) સ્ત્રી જેઠ સુદ અગિયારસ, ભટ્ટો ) ૫. [૬. મૃદ ઉપરથી) મકાઈ નિર્જલા એકાદશી *
દોડે (૨) ગેળવંતાક ભીરુ વિ૦ લિં] બીકણ. છતા સ્ત્રી ભુલકાણું વિ૦ ભૂલી જવાની ટેવવાળું ભી૨ ૫૦ ભિલ્લુ; ભેરુ
ભુલભુલામણું સ્ત્રી ભૂલા પડી જવાય ભીલ ૫૦ [. સ્જિ) એક રાની પ્રજાને તેવી અટપટી રચના માણસ. ડી સ્ત્રી ભીલ જાતિની કે ભુલવણ(૭)સ્ત્રીભુલાવવું–ભૂલવું તે; ભ્રમ ભીલની સ્ત્રી
ભુલામણું વિ૦ ભુલકણું (૨) ભુલાવે તેવું ભીષણ વિ. [૬] ભયંકર
ભુલાવવું સ૦િ , ભુલાવું અ કિ. ભીષ્મ વિ. [ā] ભયંકર (૨) પં. શાંતનુ ભૂલવું’નું અનુક્રમે પ્રેરક ને કર્મણિ અને ગંગાના પુત્ર
ભુલાવે ડું ભુલવણું; ભ્રમ ભીગડું ન શિંગડું છોડું ' ભુવન ન. [] જગત; લેક. ૦ત્રય ન ભીંછ નબશ્વક (કપાવવાના થયેલા) [] ત્રણ લોક(સ્વર્ગ, મૃત્યુ, પાતાળ) મોટા વાળ
ભુવર(-લક) ૫૦ [i] ભૂલેક અને સૂર્ય ભીંજવવું સક્રિ. (જુઓ ભીજવુંપલાળવું વચ્ચેને લેક ભીંજવું અકિ જુિઓ ભજવી પલળવું ભુસાડવું સક્રિટ જુઓ ભેસાડવું
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભુસાવવું ૫૧૧
ભૂમિગત ભુસાવવું સક્રિક, ભુસાવું અકિ. વહેમ; ધૂન. ૦કાલ(ળ) પુંઠ ગયેલો ભૂસનું પ્રેરક ને કર્મણિ
વખત(ર)કિને ભૂતકાળવ્યા..કાલીન ભુ ૫૦ [૧૦] કૂદકે ભૂસકે
વિ. ભૂતકાળનું, –ને લગતું. કૃદંત નવ ભુંગળ -ળી છું. મુંa] જુઓભૂંગળ’માં ભૂતકાળના અર્થનું કૃદંત વ્યા.]. દયા ભુંડ ન. [૨] જુઓ ભંડ
સ્ત્રી [i] સર્વ જીવો પ્રત્યેની દયા; ભૂ ન૦ (બાળભાષામાં) પાણી
જીવદયા. ૦૫તિ ૫૦ .શિવ; મહાદેવ. ભૂ સ્ત્રી [.] પૃથ્વી
૦૫લીત નવ પ્રેત (૨) બેડોળ માણસ, ભૂકી સ્ત્રી, -રે ભૂકે જે
પૂર્વ વિ. સિં] પહેલાં થયેલું(૨)માજી. ભૂકંપ ૫૦ [૬] ધરતીકંપ
પ્રેત નવ ભૂત, પિશાચ, ભાવન વિ. ભૂકી સ્ત્રી [. મુ; બા. મુI] બારીક ભૂક. (ઉં.] પ્રાણુઓને સર્જનાર; પાળનાર. -કેમ્ભા પેબશ્વ ચૂરેચૂરા
બલિ[., બળિયું પ્રાણીઓને નિત્ય ભૂખ સ્ત્રી તિ, મુવાલા (સ. વુમુક્ષા)] સુધા આપવાને બલિ. ભાઈ પું. બારાત, (૨) ઇચ્છા [લા.. કડીબારશ(સ) ઉદા) ભૂતભાઈ જાણે. યજ્ઞ ૫૦ લિ.] વિ૦ (અગિયારસ પછીને દિવસે હેચ પાંચ ચોમાને એક; ભૂતબલિ. નિ તેવું) ખાઉં ખાઉંની દાનતવાળું (૨) સ્ત્રી [.] ભૂતપ્રેતની જાતિ(ર)ભૂતમાત્રનું કંગાલ, હું વિટ ભૂખ્યું (૨) કંગાલ; ઉત્પત્તિસ્થાન. વિદ્યા સ્ત્રી [i] પ્રેત તંગીમાં આવેલું. ૦મરે ! ભૂખથી વિશેની વિદ્યા મરે થવો તે; ભૂખથી ચીમળાવું કે ભૂતલ લિં], -ળી ન પૃથ્વીની સપાટી. મરવું પડે છે કે તેવી દશા
વિદ્યા સ્ત્રી ભૂતળની ભૌતિક સ્થિતિ ભૂખર વિ૦ કિં. કાર ઊખર વેરાન; સંબંધી વિદ્યા
ટિળું ઉજજડ. -૨ વિ. ખોડિયું; ફીકું ભૂતાવળ(–) સ્ત્રી સં. મૂતવિ]િ ભૂતનું ભૂખ્યું વિ. જેને ભૂખ લાગી હોય તેવું ભૂતિ સ્ત્રી (ઉં.] ભસ્મ, સમૃદ્ધિ કલ્યાણ (૨) લાલચુ (૩) ગરીબ, પામ્યું વિત્ર ભૂદાન ન ભૂમિદાન ભૂખ્યું; સાવ ભૂખ્યું
ભૂદેવ પં. [ઉં.] બ્રાહ્મણ, ભૂસુર ભૂગર્ભવિદ્યા સ્ત્રી [i] ભૂસ્તરવિદ્યા ભૂધર ડું [.] પર્વત (૨) રાજા (૩) ભૂગોળ ૫૦ કિં. મૂળો પૃથ્વીને ગળે નાગ (૪) કૃષ્ણ (૫) શિવ (૨) સ્ત્રી, ભૂગોળવિદ્યા. વિદ્યા સ્ત્રી ભૂપ ]િ રાજા. તિ, -પાલ [.], પૃથ્વીનાં તળ, ઊપજ, પ્રાણુ, લોક, -પાળ પં. રાજા કુદરતી કે રાજકીય વિભાગ, આબોહવા, ભૂપૃષ્ટ ન [] જુઓ ભૂતલ વસ્તી વગેરે હકીકતનું શાસ્ત્ર, છત્તા ભૂમધ્યરેખા(–ષા) સ્ત્રી [ā] વિષુવવૃત્ત પં. ભૂગોળને ખાસ વિદ્વાન
ભૂમધ્યસમુદ્ર [] યુરોપ અમેરિકા ભૂચર વિ. [૪] પૃથ્વી ઉપર ફરનાર (૨) વચ્ચેને સમુદ્ર ન પૃથ્વી પરનું પ્રાણી
ભૂમંડલ સિં] -ળ નવ આખી પૃથ્વી ભૂત વિ. [ā] થઈ ગયેલું; વીતેલું (૨) ભૂમિ સ્ત્રી (સં. પૃથ્વી (૨) જમીન (૩)
થયેલું બનેલું એ અર્થમાં સમાસને દેશ; પ્રદેશ કા સ્ત્રી હિં] જમીન અંતે (ઉદા. અંગભૂત; પ્રાણભૂત) (૩) (૨) સ્થળ (૩) પાયરી (૪) મૂળ; ઊગમ ન, પંચમહાભૂતેમાંનું એક (૪) પ્રાણું (૫) નાટકનું પાત્ર કેતેને ભાગ કે શણગાર (૫) પ્રેત, પિશાચ(૬)ભૂતની જેમ પાછળ (૬) પ્રસ્તાવના. ગત વિ૦ ભૂમિમાં ફરનાર માણસ (બાતમીદાર ઈ.) (૭) રહેલું–દાટેલું
For Private' & Personal Use Only
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________
- પાર.
ભૂમિતિ
ભૃકુટી ભૂમિતિ સ્ત્રી, કિં. રેખાગણિત
ભૂસકો મું. કૂદકે ઊચેથી નીચે પડવું તે ભૂમિદાનના કિં.] ભૂમિનું દાન કરવું તે ભૂસવું સક્રિ[પ્રા. પુંછ (ઉં. ઘોચ્છ) ભૂસાભૂમિદાહ ૫૦ (શબને) દફન કરવું તે ડવું ભૂંસવું ભૂમિશગ્યા સ્ત્રી ]િ જમીન ઉપર (કશું ભૂ શું ન. સિં, પ્રવૃ] ઘેલું (૨) ચવાણાપાથર્યા વિના), સૂવું તે ,
નું એક મિશ્રણ. [ભરવું = નકામી ભૂમી સ્ત્રીલિ] જુઓ ભૂમિ
માહિતી (મગજમાં) ભરવી. ભરાવું = ભૂર વિ. મૂખ (૨) લુચ્ચું
તેર ચડે (૨) બેટે વહેમ ભરા ભૂર વિજુિ ભૂરિ) ઘણું વધારે (મગજમાં). માથામાં ભૂસું ભર્યું ભૂરકી સ્ત્રી, ભસ્મ (૨) જાદુમંત્ર (૩) છે!=જરાય સમજણ કેયાદશક્તિ નથી] મોહિની
લાંચ [લા. ભૂસ્તરવિદ્યા સ્ત્રી, ભૂસ્તરશાસ્ત્ર નવ ભૂરશી સ્ત્રી બાંધી રકમની દક્ષિણ (૨) પૃથ્વીના પડ સંબંધી વિદ્યા ભૂરાવું ન કાળું
ભૂંકવું અક્રિ. મુવી (સં. યુવ)] ભૂરાટ, - સ્ત્રી ભૂરાપણું
ગધેડાનું ભૌભાં કરવું (ભૂંકાવવું) . ભૂસિ વિ. [.] ભૂર; ખૂબ; પુષ્કળ ભૂંગરા પુત્ર અશ્વત્ર ભૂજેલા ઘઉં ચણા વગેરે ભૂરિયું વિ૦ આસમાની રંગનું (૨) ગેરું મૂંગરેટ સ્ત્રી [ભેજવું પરથી] ગરમ રાખ ભૂ વિજુઓ ભૂરિયું. કેળું ન૦કંટાળું; ભૂંગળ સ્ત્રી ગજ; બારણું બંધ રાખવાને કેળાના જેવું ધળું ફળ
લાંબે આડો દંડ ભૂર્જ ન૦ કિં.] એક વૃક્ષ. ૦૫ત્ર ન ભૂંગળ સ્ત્રી [ મા એક વાજિંત્ર.
કાગળ તરીકે વપરાતી ભૂર્જની છાલ ભટિયું નવ ટીપણું (૨) લાબું લખાણ. ભૂક ૫૦ લિ.) ભૂલોક
ભટિયે પુંછ હાથ જેનાર બ્રાહ્મણ ભૂલ સ્ત્રી [પ્ર. મુ] ચૂક ખામી; ગફલત -ળો ૫૦ ભૂંગળ વગાડનાર. -ળી (૨) છેતરાવું તે (૩) વિસ્મૃતિ (૪) , સ્ત્રી, પિલી નળી (૨) કુંકણી (૩) ખોળી ગેરસમજ, ચૂક સ્ત્રી ભૂલ. ભૂલચૂક (૪) દરદીને તપાસવાની દાક્તરની નળી. લેવીદેવી = ભૂલચૂક જ્યારે નજરે પડે -ળું ન૦ નળાકાર કોઈ પણ ઘાટ (૨) ત્યારે એકબીજાને મજરે આપવી. થાપ નળાકાર ધુમાડિયું સ્ત્રી ભૂલ; ગફલત (૨) છેતરામણ. ભેજર શ્રી ભૂણ ને તેનાં બચ્ચાં (૨) ૦વવું સ૦ કિ. ભૂલમાં નાખવું; ભૂલ નાના છોકરાનું ધાડું. વાડસ્ટ્રી, વાડો પાડવી ભુલાવવું. ૦વું અહિ ભૂલ ૫૦ જુઓ ભેજર (૨) ગંદવાડ (લા]. કરવી. -હું વિ. ભૂલેલું (૨) આડે ભેજવું સક્રિટ સિર. મુનિ = ભૂજેલું રસ્તે ચડેલું (૩) ભુલકણું
- ધાન] શેકવું (ભૂજાવવું, ભૂજાવું) ભૂલોક ૫૦ [.] મૃત્યુલોક, પૃથ્વી ભૂંડ,કું ન [કે. સુર ડુક્કર; સૂવર. ૦ણ ભૂ ૫૦ પાણીથી પડેલે ઊંડે ખાડે (–) સ્ત્રી ભૂંડની માદા ભૂવો [પ્રા. મૂત્રવાર (સં. મૂતવારિન )] ભૂત ભૂંડાઈ સ્ત્રી ભૂંડાપણું (૨) અણબનાવ. કાઢનાર
[એક જીવડો - ભંડાપણું (૨) ભંડાપણાનું ભૂવો ૫૦ [ar. મૂત્ર (ઉં. મૂત) = જંતુ]. લંક. -શ સ્ત્રી, જુઓ ભૂંડાઈ ભૂશિર સ્ત્રી હિં.] દરિયામાં ગયેલી જમીન- ભૂંડ વિ. ખરાબ (૨) કેલી (૩) બીભત્સ ની લાંબી પટી
ભૂંસવું સક્રિ. ભૂસવું; કાઢી નાખવું ભૂષણ ન. શેભા(ર)ઘરેણું [ગારેલું (ભૂસાવવું, ભૂસાવું) ભૂષા સ્ત્રી[.Jભૂષણ -ષિત વિ[.શણ ભૂકુટિ(ડી) સ્ત્રો [.ભમ્મર
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૧૩
ભૃગુ
ભૃગુ પું॰ [સં.) એક ઋષિ (ર) શુક્ર (૩) જમદગ્નિ (૪) પ′તનું શિખર. પાત પું ઊંચેથી પડતું મૂકી આપઘાત કરવા. લાંછન હું કૃષ્ણ ભૃત્ય પું [i.] નાકર ભૃંગ પું॰ [i.] ભમરી. -ગી સ્રો॰ [i.] * (G) પું॰ [ä. મથ] ખ઼ુએ ભય (૨) જોખમ, કાર વિ॰ ભચંકર; બેકાર[૫], ભેખ પું॰; સ્ત્રી॰ જીએ વેષ (૨) સંન્યાસના
[ભમરી
વેષ; સન્યાસની દીક્ષા [ખૂણેા;કરાડ લેખ(ડ) શ્રી ઢંકુ(ર)ઝઝૂમતા ટેકરાના ભેખધારી વિ॰ ભેખ ધારણ કરનાર લેગ પું॰મિશ્રણ. “ગુ` એકઠુ;સાથે(૨)મિશ્ર ભેચા પું॰ જુએ ભચા
ભુજ પું॰ ભીજવું' ઉપરથી] ભીનાશ, ગ્રાહી વિ॰ ભેજ ચૂસી લે તેવું, કૂથી વિ॰ હવામાંથી ભેજ ચૂસી દ્રાવણ ખની જનારું ભુજનું સક્રિ॰ [ મેગના] મોકલવું ભેજાગેપ (ગે) વિ॰ ગેબ થયેલા ભેજાવાળુ ચસકેલું એજી' ન॰ [હિં, મેલા] મગજ એક સ્ત્રી॰ [વે. મિટ્ટ, બિટ્ટા] મેલાપ;મુલાકાત (ર) બક્ષિસ (૩) કમ્મરે તાણી બાંધેલું કપડુ', ॰વું સક્રિ॰આલિંગન આપવું(૨) મુલાકાત થવી (૩) લડવા માટે ભેગા થવું. “ટા પું॰મેલાપ (૬) આલિગન [કાળ ભેડ ન॰ [i.] ઘેટું. “ડિયા પુંવરુ; ભેડના ભેણુ' (f) ન૦ [ત્રા. માયળ(સં. મગન)] ધી' તાવવાનું માટીનું વાસણ્ ભેદ પું॰ [i.] તફાવત; જુદાપણું (ર) વ; વિભાગ; પ્રકાર(૩)છાની વાત(૪)છળભેદ (૫) ફૂટ પાડવી તે (૬) ચીરા; ખારું. ક વિ॰ [i.] ભેદનારું(૨)રેચક દૃષ્ટિ સ્ત્રી [i.] ભેદભાવ; જીદ્દાપણું, ન ન॰ [É.] ભેટવું તે. બુદ્ધિ સ્રો॰[Ė ]જીએ ભેદષ્ટિ. ભાવ પુંજીદાપણુ; અતર(૨) કપટ, વું સક્રિ॰ છેદ પાડવા; તાડવું. દી સં.]રહસ્યમય; ફૅટ.-હું પું॰ ભેદ–રહસ્ય
ભે કાર
જાણનાર (૨) જાસૂસ(૩) ફૂટ પડાવનાર, “ધ વિ॰ [i.] ભેદી શકાય તેવું (ર) ભેટવા યેાગ્ય
ભેર સ્રી॰ [‘ભેરુ’ ઉપરથી] મદદ; વહાર ભેર સ્રી [i.] ભેરી
-ભેર (ભ) [ત્રા. સદ્બિ (સં. મૃત, મરિત)] શબ્દને લાગતાં –તે સાથે, સહિત એ અનું અ॰ મનાવે. ઉદા॰ હાંસભર. કેટલીક જગાએ ‘માત્ર તે સાથે’ એવા અર્થ' પણ થાય છે. ઉદા॰ પાતિયાભેર ભેરવ (બૅ) વિ॰ [ત્રા. મેવ (સં. ભૈય)]
ભૈરવ સંબંધી (ર) ભયંકર (૩) પું॰ શિવનું એક સ્વરૂપ. ૦૪૫ પું॰ [ä. વા = કુદ] મેક્ષ માટે જપ કરતાં કરતાં પવ ત ઉપરથી પડતું મૂકવું તે ભેરવવું સક્રિ॰ ભરવવું; વગાડવું (૨) ભભેરવું; ભમાવવું
ભેરવાનું અક્રિ॰ ‘ભૈરવવું’નું કમણિ (ર) ગૂંચવાઈ જવું; સંડોવાવું ભેરિ(-રી) સ્રી॰ [É.] નાખત; નગારું; ભેર ભેરુ પું॰ સાથી; ભિલ્લુ ભેલાડ કું [સં. મેય્ ઉપરથી] બગાડ;
નુકસાન.॰વું સર્કિ॰ બગાડવું; વણસાડવું ભેળ યું॰ [સં. મેન્ગ્યુ ઉપરથી) મિશ્રણ (૨) બેલાડ; બગાડ (૩) ભંગાણ; તૂટ (૪) સ્ત્રી એક ચવાણું (મુંબઈ). વણુ ન, થણી સ્રો॰ મેળવણી; મિશ્રણ, વવું સક્રિ॰ મેળવવું; મિશ્ર કરવું(ર)સામેલ કરવું. ॰વું સક્રિ॰ સામેલ રાખવું (૨) મેળવવું; મિશ્રિત કરવું (ક) ભેળવવું. સેળ વિ॰ એકઠું; મિશ્રિત (૨) સ્ત્રી॰ મિશ્રણ. સેળિયું વિ॰ ભેળસેળવાળુ. -ળાહ, ળાડવું જુએ બેલાડ’માં. -જી વિ॰ (ર) અ॰ ભેગુ; સાથે G’(ભ॰) ન॰ (ર) અ [વ॰] રડવાના અવાજ. કડા પું॰ લાંબે સાદે રડવું તે (ર)તેનેા સાદ. ફવું અક્રિ॰ ભે’કડી મૂકવા; ભે' ભે' કરવું. ફ઼ાર હું ભેંકડા @કાર (ભ૦) વિ॰+[જુએ ભેકાર] ભચંકર
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભેંચે
૫૧૪
ભેર ભેંચે (બે) મું છુંદાયેલે માંસને ભગિ (૩)આશક, પ્રીતમ (૪) ભમરે
લેચો (૨) છૂંદાયેલી વસ્તુ (૩) કસ; (૫) સાપ. -ગીંદ્ર કું. લિ.) શેષનાગ દમ [લા.]
ગ્ય વિ૦ કિં.] ભોગવવા લાયક (૨) ભેંશ-સ) (૨) સ્ત્રી હિં. મહિષી; પ્રા, નવ ધન; પૂંછ
મહિતી] દૂધ દેનારું એક ઢેર; ડેબુ. ભોજ ૫૦ કિ.) યાદવોની એક જાતને -સાસુર ૫૦ ભયંકર માણસ(૨)પાડાના માણસ (૨)એક દાનવીર પ્રાચીન રાજા આકારને એક રાક્ષસ, મહિષાસુર, ભેજક ૫૦ [G] ભેગવનાર (૨) જૈન -સાસૂર ભેંસ જે જાડે રસૂર
મંદિરને ગર્વ ભેંસે (ભં) પં. જુિઓ ભીંસો દબાણ, ભેજન ન [G] જમણ, ગૃહ, -નાલય પડખાથી ઓર દેવું તે
ન, શાલા(–ળા) સ્ત્રી જમવાનું લૈંડ સ્ત્રી [ ભીડવું” ઉપરથી ] કેસની સ્થાન (૨) વીશી વરત અને સરાના દેરડાને સાંધવાની ભેજપત્ર જુઓ ભૂજપત્ર લાકડાની મેખ. [ નીકળી જવી, ભેજપુરી સ્ત્રી [હિં બિહારના એક
વેરાઈ જવી=ભેપાળું બહાર પડી જવું ભાગની બેલી હૈયે ૫૦ . મારૂત્ર (સં. પ્રા)] ભાઈ ભેજઈ સ્ત્રી, .િ માન્ના ભાભી (૨) ઉત્તર હિંદને વતની
ભેજી વિ. [.] ખાનાર (સમાસમાં છેડે). ભૈરવ વિ૦(૨)j[.] જુઓ ભેરવ. ઘાટી ઉદા. માંસ સ્ત્રીઊંચા શિખરની ભયંકર કરાડનું ભેજ્યવિ [.] ખાવા કે ભેગવવા લાયક સ્થાન. ૦૫ પુંજુઓ ભેરવજપે. -વી (૨) ન ખાવા કે ભોગવવાની વસ્તુ વિ. સ્ત્રી હિં.] ભયંકર (૨) સ્ત્રી દુર્ગા ભટ વિ. પુત્ર મૂઢ, બેવકુફ ભાઈ પું. હૈિ. મરું= મુખી,નાયક]પાલખી ભેટ માટીને ચંબુ ઉપાડવાને ધધો કરનાર
ભેટીલું ન૦કુરકુરિયું [ભઠપમાં ભેક પંભિક ઉપરથીજુઓ ભેંકડવું ૫ સ્ત્રો, ઠામણ ન જુઓ
સ૦િ [. મૂ= છિદ્ર] ઘાંચવું જોવું ભે ડું (ભો) વિ. જુઓ બેઠું ભોક્તા ૫૦ ]િ ભેગવનાર
ભેહ વિ. [પ્રા. પોઢ (ઉં, પ્રૌઢ)) પાકવા પર લેગ કું. કિં.] ભોગવવું તે (૨) ભાગ- આવેલી–સાખ જેવી (આમલી)
વવાની સામગ્રી (૩) દેવને ધરાવવાને ભેડું ન વો =મૂડેલું માથું (ઉં. યુદ)] પ્રસાદ (૪) માઠી દશા (૫) બલિદાન. માથું
વિગેરેના) જોગે દૈવયોગે; સગવશાત ભેગું ન મૂળિયાને ઝૂડે (દાભ, શેરડી કદાચ, ભૂમિ સ્ત્રી (કર્મભૂમિથી ઊલટી) ભેદ ૫૦ પેટ (તિરરકારમાં)
જ્યાં ન પુરુષાર્થ નથી થઈ શકતો, ભેપાળું ન પિલ; પિકળ (૨) ટૅગ પણ નાના પુરુષાર્થનાં ફળ જ ભગવ- મેપ વિ. પં. બેવકૂફ, મૂર્ખ [૩, ૪ વાનાં હોય છે, તેવી સ્વર્ગ વગેરે જગા. જેમ પુર બ્રિા. (ઉં. મૌન)] જુઓ ભૌમ વટ ૫૦ ઉપગ; માલિકી. ૦વવું ભેમ(કા) સ્ત્રી ભૂમિ ઉપભોગ કરવો(૨)સહન કરવું. વિલાસ ભમવાર પુંમંગળવાર - ૫૦ અમનચમન
ભેમિયણ સ્ત્રી જાણકાર સ્ત્રી, ભેગળ સ્ત્રી, જુઓ ભૂંગળ નં. ૧ મિયું વિટ જાણકાર.- ૫૦ જણકાર ભાગિયે પુંડ ભેગી પુરુષ; જોગવનાર માણસ (૨) વાટ બતાવનાર
ભેગી વિ. [ā] ભોગવનાર (૨) પુંઠ ભર પું; સ્ત્રી પરેટિયું
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભેર
૫૧૫
ભૂવિકાર ભેર (ભ) ઘાસના પૂળાથી ભરેલું ગાડું ભૂતપ્રેત સંબંધી વિદ્યા (૨) ભૌતિક(૨) ગાડું ભરાય તેટલો જશે. ઉદા. શાસ્ત્ર. શાસ્ત્ર નવ ભૌતિક પદાર્થોને ભેર લાકડાં
લગતું શાસ્ત્ર; ફિઝીકસ રિંગ . મોટે નાગ જાડું ભલ ભૌમ વિ૦ લિ.] પૃથ્વી સંબંધી (૨) ભાલ વિ૦ સે. પૌ] પોલું; ફૂલેલું. ઉદા. મંગળનું (૩) પૃ. મંગળગ્રહ (૪) મંગળભોલુ છું. વાંદેર
વાર (૫) સાડીને છોડ. ૦વા(સ) ભેળપ સ્ત્રી, ૦ણુનો ભેળાપણું
૫૦ લિં] મંગળવાર ભેળવવું અક્રિટ ભરમાવવું
ભ્રમ ! [.] સંદેહ (૨) ભ્રાતિ (૩) ભેળાઈ સ્ત્રી મેળાપણું
ગોળ ફરવું તે. ૦ણું નવ લિં] ફરવુંભેળાનાથ, ભેળાશંકર પુંઠ મહાદેવ રખડવું તે (ર) જુઓ ભ્રમ, ૦ણું સ્ત્રી ભેળિયું વિ૦ ભેળું
ભ્રમ; ભ્રાંતિ ભેળું વિ૦ [ ] કપટમાં ન સમજે ભ્રમર ૫૦ સિં.] ભમરો
તેવું; સાલસ. ભટ, ભટક, ભાણું ભ્રમિત વિ. [4.]ભ્રમ પામેલું ભ્રમમાં પડેલું વિ. સાવ ભેળું
ભ્રષ્ટ વિ. [i] ઊંચેથી પડેલું (૨) પાપી; મેં (ભ૦) સ્ત્રી ઉં. મૂ]િ ભય . દુરાચારી(૩)અપવિત્ર થયેલું. છતા સ્ત્રી. ભેંક (૦) ન૦ જુઓ ક] છિકકાણું -ટાચારપું [+ માવા દુરાચાર; પાપ
(૨)કાવાની અસર.૦વું અક્રિકવું બંશ-સ) j[8] નીચે પડવું તે,અધ:પાત ભઠ૫ () સ્ત્રી,ઠામણુ ()નવ જાત(તા) [] j૦ ભાઈ. -તૃજાયા
શરમશરમિંદાપણું નીચાજોણું [વાળું સ્ત્રીસિં. ભાભી. -તૃતા સ્ત્રી, -વત્ર ભે ડું (ભોગ)વિ[ગ્રા. મેટ્ટ (ઉં. પ્રણ)] ૫- ન [i], -તૃભાવ ૫૦ ભાઈચારો ભોંશિયું (ભ૦) ન[રવ૦] બાયું ભ્રામક વિ૦ લિં.] ભ્રમમાં નાખે એવું ભેય (2) સ્ત્રી [સં. ભૂમિ] જમીન (૨) બ્રાંત વિ૦ લિં] ભ્રમિત; ભ્રાંતિવાળું. તે નવી ચામડી; રૂઝ લિ.]. તળિયું ન (-તિ) સ્ત્રી ઉં.મ્રાંતિ] ભ્રમમેહ, ઘરને છેક નીચેને ભાગ. ૦૨ પું ખ્યાલ; બેટું જ્ઞાન (૨) શક; અદેશે. લીંપણના પડાનો રસ. ૦૨ ન -તિકર [i], -નતિકારક વિ૦ બ્રાંતિ જમીનની અંદર કરેલું ઘર (૨) ભયની ઉપજાવનારું ભિવું; ભમ્મર અંદર કરેલો રસ્તે. શિં(શી-સિં, ભૂ સ્ત્રી; નવ, કુટિરી) સ્ત્રી વિ. -સી) સ્ત્રી મગફળી
ભૂણ ૫૦ કિં.] કાચ ગર્ભ. હત્યા સ્ત્રી ભૌગોલિક વિ૦ [i] ભૂગોળ સંબંધી લિં] ગર્ભની હત્યા; ગર્ભપાત કે ગર્ભભૌતિક વિ. [] પંચમહાભૂત સંબંધી- નાશ કરવો તે (એક મહાપા૫) તેમનું બનેલું; શૂળ; જડ (૨) ભૂત- ભૂભંગ, ભૂવિકાર ! [.] ભવાં ચડાનિ સંબંધી. વિદ્યા સ્ત્રી હિં.] વવાં તે
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________
મ
પ૧૬
મગાવું
મ પુર કિં.] પ વર્ગને અનુનાસિક મ . સંગીતના મધ્યમ સ્વરને સંકેત મ અ૦ મિ. (સં. મ)] મા; નહિ મઉ વિ. ૩િ. મ ] ઘણા દિવસનું ભૂખ્યું;
ભૂખથી ટળવળતું (૨) પોચું (૩) કંજૂસ (૪) પં. ભૂખ્યા અને દુઃખી લોકોનું ટોળું મધૂર સ્ત્રી.] જુઓ મગદૂર મિનસ્વી મકનું વિ૦ લિ. મન = હાથણી મસ્ત; મકબરે ૫૦ [મ. કબરસ્તાન (૨) રેજે મકર ! [.] મગરમચ્છ (૨) જુઓ " મગર છું. (૩) દશમી રાશિ મકરકૂદી સ્ત્રી, ચરબી; તોફાન મકરકતુ, અકરવજ પુંકિં. કામદેવ મકરરાશિ સ્ત્રી મકર દશમી રાશિ મકરસંક્રાંતિ સ્ત્રી સૂર્યનું મકર રાશિમાં
જવું તે; ઉત્તરાયણ 'મકરંદ ૫ [.] ફૂલનું મધ (૨) ફૂલની
રજ (૩) ભમરો (૪) કેફિલ મકરાણું ૫. સિંધની વાચચ્ચે આવેલા
મકરાણ દેશનો રહેવાસી મકલાવું અઘક્રિમલકાવું; સ્મિત કરવું મકસદ સ્ત્રી [.] મુરાદ; ધારણા મકાઈ સ્ત્રી પું. એક અનાજ છેડે,
દોડો મકાઈને ડેડે મકાનન [..] ઘર; ઇમારત મકેડી સ્ત્રી, -ડે ૫૦ કેિ. મો] જુઓ
મંડીમાં મક્કમ વિ૦ મિ. કુવામ] દઢ. ૦તા સ્ત્રી મક્કા ન૦ [૫] એક નગર; મહંમદ
પેગંબરનું જન્મસ્થાન (અરબસ્તાનમાં) મક્ષિ(ક્ષી)કા સ્ત્રી [i] માખ મખ ૫૦ કિં. યજ્ઞ (રેશમી કાપડ મખમલ નવ; સ્ત્રી [૪. એક જાતનું મખાંતર નહિં. નિશાંતર નિમિત્ત બહાનું મખીચૂસ વિ૦ [fહ.કંજૂસ મગ પું[ar. મુળ (ઉં. મુરા)] એક કઠોળ.
• [નું નામ મરી (ન દેવું, પાડવું) =
બેલવું નહિ (યુક્તિ ખાતર કે કઈ રહસ્યથી. (માં) મગ ઓરવા,
ભરવા = (લવું ઘટે છતાં) ન બોલવું મગ કું. [વા. મી (ઉં. મા)] માર્ગ [૫] (૨) સ્ત્રી બાજુ તરફ (૩) અ. ભણ;
તરફ લિટની એક મીઠાઈ મગજ ૫૦ [૩. મુરુ = મગ] ચણાના મગજ ન૦ [iા. મગ] ખોપરીની અંદર નરમ ભાગ; ભેજું (૨) ૫ફળની મોજ. ૦મારી સ્ત્રી માથાફોડ મગજી સ્ત્રી, જુઓ મુગજી મગતરું ન મચ્છર; ડાંસ મગનું વિ૦ મોકળું; પહેળુંછુટાશવાળું મગદળ ૫૦ મગના લોટને લાડુ મગદળ નર્સ. મુર) મગદળિયેળ
૫૦ કસરત માટે હાથથી ફેરવવાની લાકડાની બનાવટ [હિંમત મગદૂર સ્ત્રી (જુઓ મકદૂર તાકાત (૨) મગન વિ૦ જુઓ મગ્ન રાજી મગન ૫૦ કિ. મા (સં.મા) માગ; મગા મગફળી સ્ત્રી, તેલી બીની એક શીંગ;
ભેચશીંગ મિણકાની માળા મગમાળા સ્ત્રી મગ જેવડા સેનાના મગર અ૦ [.] પરંતુ મગર પં. [પ્ર. (ઉં. વર)] એક જલચર પ્રાણી. મચ્છુ છું. એક જાતને માટે મચ્છ – માછલું. ૦મા વિ૦ હૃષ્ટપુષ્ટ;
જોરાવર. -રી સ્ત્રી મગરની માદા મગરૂબ વિ. મગરૂરફ અભિમાની. -બી
સ્ત્રી, અભિમાન, ૨ વિ. [..]
અભિમાની. -રી સ્ત્રી અભિમાન મેગા સ્ત્રી [પ્રા. મા (ઉં. માર) જગા મગાવવું સક્રિ, “માગવુંનું પ્રેરક (૨)
મંગાવવું મગાવું અકિટ માગવુંનું કમણિ
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________
મગિયું ૫૧૭
મજૂરી મગિયું વિ૦ મિગ ઉપરથી મગ જેવડું મજકૂર વિ. સદર; આગળ જણાવેલું
(૨) સ્ત્રીઓનું એક જાતનું સુતરાઉલૂગડું (૨) પું- હેવાલ; બીના; હકીકત મગિ પુંએક જાતનો પથ્થર મજદૂર પું. [૪] જુઓ મજૂર . મગ્ન વિ૦ કિં.) તલ્લીન; ગરક થયેલું (૨) મજનૂ વિ૦ કિ. મગનૂન] પ્રેમઘેલું (૨) પું
મગન; રાજી [ ફેલાવવી; મહેકવું ફારસી સાહિત્યમાં આવતો એક પ્રખ્યાત મઘમઘવું અક્રિટ પ્રિા મઘમઘ] ખુશબે. પ્રેમઘેલો માણસ મઘમઘાટ ૫૦ મઘમઘવું તે
મજબૂત વિ૦ મિ.) ૮૮; હાલે નહિ તેવું(૨) મધવા પુત્ર હિં] દ્ર
સબળું; શક્તિવાળું (૩) સજજડ સકસ મઘા સ્ત્રી લિં] દસમું નક્ષત્ર
(૪) નાર; સહેજે તૂટે નહીં તેવું. -તી મચક સ્ત્રી પાછું હઠવું–ડગવું તે
સ્ત્રીમજેબૂતપણું મચકારવું સક્રિટ જુઓ મીંચકારવું
મજબૂર વિ૦ મિ.નિરુપાય; લાચાર મચકારે ૫ [મચકારવું ઉપરથી આંખ
મજમુ(–મૂ) વિ[4. મમ્મ) મજિયારું. મીંચવી (ઉઘાડવી) તે
કદાર પરગણાને હિસાબ રાખનાર મચકે ૫૦ કિ.મ (ઉં. ૫) =ગર્વ
અમલદારહિસાબતપાસનાર(૨)ભાગીદાર કરવો લટકે લહેકે
મજ અ. નિ. મુઝા] પેટે; સાટે મચકડ પુંજુઓ મચકોલે; હડસેલ
મજરે ૫૦ [ગ. મુન્ના] સલામ (૨) બદલો (૨) તિરસ્કાર (૩) સ્ત્રી મચડાવું;
મજલ સ્ત્રી[2. મંગિ] એક દિવસની અમળાવું. ૦વું સર્કિટ મરડવું, બળવું.
મુસાફરી જેટલું અંતર (૨) મજલ પૂરી ડાવું અત્રિ (કર્મણિ)
થાય તે ઠેકાણુંમુકામ(૩)મુસાફરી મચડવું સત્ર ક્રિ (ગ્રા. વ=મસળવું કે ફે.
મજલિસ સ્ત્રી મિજલસ(૨)સભામંડળ વમઢ (યબળવું)] મરડવું; આમળવું (૨)
મલો છું. [. મનિ માળ; મેડે મસળવું (મચડાવું)
મજહબ ! [1.ધર્મપંથ. -બી વિટ
મજહબનું કે તેને લગતું મચમચાવવું સકિમટમટાવવું
મજા સ્ત્રી [૪] આનંદ લહેર બિર મચવું અકિ લિં. મન; પ્રા. મગ]
મજાક સ્ત્રી [.]મશ્કરી. -કી વિ૦ મશ્કરીસમાઈ જવું (૨) તલ્લીન થઈ જવું;
મજાગરું નવ જુિઓ મિજાગરું] બરડવું મંડવું(૩)જામવું; જેસમાં આવવું (જેમ
મજાનું વિઆનંદ પડે એવું મને હરખાસું કે તોફાન) મિચકડવું; મરડવું
મજાલ સ્ત્રી [.) મગદૂર મચે–એડવું સત્ર ક્રિ. [જુઓ મચડવી મજિયા વિ. [૩. માર) સહિયારું; મચ્છ પું; ન [.] માછલું (૨) મેઘધનુષ
પતિયાળું (૨) નવ ભાગિયાભાગ; ભાગી(૩) જુએ મસ્યાવતાર
દારી. -રે સંયુક્ત વહીવટ મચ્છર પું[. મલ્લર] ડાંસ (૨) મત્સર; મજીઠ સ્ત્રી વુિં. મંગિg; પ્રા. મનિટ્ટા એક ગુમાન. ૦દાની સ્ત્રી મચ્છરને અટકા- વનસ્પતિ. -ઠિયું વિ૦ મજીઠના રંગનું;
કાવવા કરાતી જાળીદાર કાપડની બનાવટ પાકા લાલ રંગનું મચ્છી સ્ત્રી માછલી. ૦બજાર નવ માર પં[ઇ. મગદૂર રેજિંદા દામ
માછલીઓનું બજાર (૨) ખૂબ કોલાહલનું લઈ મહેનત કરનાર; શ્રમજીવી. ૦ણ રથાન [લા.J. ૦માર ૫૦ માછી
સ્ત્રીમજૂરી કરનાર સ્ત્રી. મહાજન મછરું ન મગતરુ; ડાંસ
ન, સંધ મજૂરોનું મંડળ, ટ્રેડ મછ j૦ કિં. મત્સ્યવાહ) હેડી
યુનિયન’. -રી સ્ત્રી વિતરું; મહેનત (૨) મજ સ. [જુઓ મુજ] મારું [૫] તેના બદલામાં મળતું નાણું
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________
મજુસ
૫૧૮
મતપત્ર
મજૂસ સ્ત્રી [.અનૂવા; 2. ગંગૂ]લાકડા- મડધે ૫૦ [૫. ] મોટો મલ્લ
નો મોટે પટારો નું વિ૦ મજાનું જાડે હષ્ટપુષ્ટ માણસ મજે સ્ત્રી- જુઓ મજા. ૦દાર વિ. મજે. મડમ સ્ત્રી છું. મેદ- યુરેપિયન-ગેરી સ્ત્રી મજજન ૧૦ લિ. ડૂબકી (૨) સ્નાન મડાગાંઠ સ્ત્રી મિડું + ગાંઠ છોડી છૂટે મજા સ્ત્રી લિં] હાડકામાને મા
નહિ તેવી ગાંઠ મઝધાર સ્ત્રી (સં. મધ્ય + ધારા] પ્રવાહની મડું ન [. મ; પ્રા. મરા (ઉં. મૃતક)]
મધ્ય ધારા [વચલું મધ્યનું મઢવું સક્રિ. [. મટિમ =મઢેલી લપેટી કે મઝલું વિ૦ [ar. મદિરા (. કાદિયા)] આવરીને જડી દેવું મઝા સ્ત્રી મજા. ૦નું મજાનું
મઢી, -નૂડી(લી સ્ત્રી પ્રા. મઢ (ઉં. મકે, દાર, નું, જુઓ મજેમાં મા ) કુટિર; છાપરી મટક સ્ત્રી[સં. મમટકો; ચાળ.–કાવવું મણ મું. [૪. મને ચાળીસ શેરનું તેલ
સકિ આંખ મટમટાવવી (વાત કરતાં) મણુકો ૫૦ (ઉં. મળિ) વેહવાળા ગોળ મટકી સ્ત્રી, -કે ના માટલી; હાંલ્લી દાણા (૨) અંડે મટકું ન આંખને પલકારે. -કે પું મણ સ્ત્રી [a. ITI (ઉં.૫ના) = ઘેડુ) ચાળે; હાવભાવ; ચેષ્ટા
ઊણપ ખામી ખોટ મટન ન૬] માંસ (ઘેટાંબકરાંનું) મણરાજ ! જુઓ માણારાજ મટમટાવવું સક્રિ. આંખના પલકારા મણિ ૫૦ કિં.] કીમતી પથરે; રત્ન. મારવા
કણિકા, કણ સ્ત્રી [i] કાશીને મટવું અક્રિટ સિર૦ સે.મિટ = મિટાવવું. એક ગંગાઘાટ, ધર નાગ. બંધ દૂર થવું; ટળવું (૨) રોગમુક્ત થવું ૫૦ [.] કાંડું. મહોત્સવ પુત્ર ૬૦ સાજું થવું
વર્ષે ઊજવાતો-હીરક મહોત્સવ. મંડપ મટુકી સ્ત્રીજુઓ મટકી(લાલિત્યવાચક) પું [.) મણિ જડેલે મંડ૫; અતિ મટેડી સ્ત્રી [પ્ર. ભટ્ટ (ઉં. કૃત્તિકા)]માટી. સુશોભિત સ્થાન
-ડું ૧૦ માટી, કચરો વગેરે રદી-કચરું મણિયાર પંડ્યા, મળિસાર (ઉં. મણિશાર)] મઠ ૫૦ એક કઠોળ
મનિયાર, બંગડીને બનાવનાર એક મઠ ૫૦ લિં] સાધુને આશ્રમ (૨)વિદ્યાનું જાતને માણસ [વજનનું કાટલું
મથક. -ટાધિકારી પુત્ર મઠને વડ મણિયું વિ૦ મણ વજનનું. - પં મણ મઠારવું સક્રિ[21. મ(ઉં. ગુણ ઉપરથી)] મણુંકન, મણનું કાટલું કે માપ ગૂદવું (૨) ટીપીને કે રદે ફેરવીને ઘાટદાર મત વિ[.]નામને લાગતાં વાળું એવા બનાવવું (૩) ટાપટીપ કરવી (૪) મારવું અર્થમાં. ઉદાનીતિમત (સ્ત્રી મતી) ટીપવું (૫) તૃપ્તિથી રવાદપૂર્વક ખાવું મત સ્ત્રી + ઓિ મતિ) બુદ્ધિ મકિયું નવ મડના લોટની વાની મત અ [f.] મા; નહિ મઠિયો ૫૦ કપાસની એક જાત મત પં; ન [.] અભિપ્રાય(૨)સંપ્રદાય મટેરવું સહિ જુઓ મઠારવું
(૩) હેઠ; મમત (૪) પં. ચૂંટણી અંગે મેઠે પુત્ર. (ઉં. મૃE)] દહીં ભાગીને બતાવવામાં આવતો અભિપ્રાય વિટ.
બનાવેલી જાડી છાશ (૨) તેની એક વાની ૦દાર ૫૦મત આપવાના અધિકારવાળે. મડદાલ વિમડદુ પરથી] જુઓ મુડદાલ દારમંડળનમતદારોનું મંડળ ચૂંટણી મડદુ ન [.૩; 21. મરા (ઉં. મૃતક); માટે મતદારોને નક્કી કરાતે તફે-સમૂહ. ૫મુહ મુડદું શબ
૦૫ ૫૦; ન૦ મત લખવાને કાગળ.
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________
મતપેટી • ૫૧૦
મધપૂડે પેટી સ્ત્રી ચૂંટણીમાં મતપત્ર નાખવાની મથામણ સ્ત્રી મથવું તે (૨) મહેનત પેટી. ભેદ ૫૦ મત ભિન્ન હોય તે. મથાળું નવલખાણનું માથું –શીર્ષક(૨)ટેચા ૦મતાંતર પું; ન૦ મતોની ભિન્નતા મથિત વિ. [ā] વલોવેલું [તીર્થ મતલબ સ્ત્રી મિ. હેઆશચ(૨)ભાવ; મથુર-૧)૨ા સ્ત્રીનસિં] હિંદુઓનું એક તાત્પર્ચર. --બિયું, -બી વિ. સ્વાથી; મારી સ્ત્રી [માથું” ઉપરથી] હેરના પિતાની મતલબ સાધના
શિંગડાને મૂળમાં ભાગ (૨) સાલ્લાના મતવાલું વિ[.મવા માતેલું; મદમસ્ત માથા આગળના ભાગ ઉપર ચીકટને (૨) નશામાં ચકચૂર; છાકટું
કે વપરાશને ડાઘ પડે તે; માથાવટી. મતંગ(૦૪) ૫૦ [.] માતંગ, હાથી -ડું ન માણસની ઊંચાઈ જેટલું મતા સ્ત્રી [.] માલ-મિલક્ત; દેલત. (ઊંડાણ) (૨) તેટલું માપ કદાર ૫૦ [] ગામમાંથી સરકારને મદ પુંલિંકે કેફની ખુમારી (૨) ગર્વ;
ભરણું ભરાય તેની સહીસાખ કરનારે તર(૩)હાથીના ગંડથળમાથી ઝરતો રસ, મતાધિકા૨ ૫ત્ર ચૂંટણીમાં મત આપવાનો ઢગળ પુંછ હાથી. ૦ગીતો વિ૦ અધિકાર
અિભિમાન ગંડસ્થળમાંથી મદઝરતે હોય તે(હાથી) મતાભિમાન નહિં. પોતાના મત માટેનું મદદ સ્ત્રી [.] સહાયતા. ગાર,૦નીશ, મતાંતર ન; ૫૦ [ā] અન્ય મત-પંથ દિયું વિ૦ મદદ કરનાર [મીંઢળ મતિ સ્ત્રી [સં] બુદ્ધિ તેિવું; હઠીલું મદન ! ઉં] કામ; કામદેવ. કૂળ નવ મતિયું વિ. પિતાના મતને છોડે નહિ મદનિયું નવ હાથીનું બચ્ચું -મતી વિ. સ્ત્રી [સં. “મતનું સ્ત્રી રૂપ મદમત્તમદમસ્ત,મદમાતું વિ૦ મદથી (જુઓ “મ”)
મસ્ત બનેલું [(મુસલમાની) મતી સ્ત્રી, વણાટમાં પડાને પાને સરખો મદરેસા સ્ત્રી. [૩૩. મદ્રા] નિશાળ તણાઈને રહેવા માટે આપવાળી લાકડીની મદાર પુત્ર સ્ત્રી [મ.] આધાર; ભરોસો રખાતી યોજના
મદારી પુંરીંછમાંકડાં કે સાપ કેળવી મતીલું વિ૦ મતિયું; હઠીલું
ખેલ કરી બતાવનાર મતું ન૦ શાખ કે કબૂલાતની સહી. [અત્ર મદાંધ વિ૦ લિં] મદથી અંધ બનેલું
મતું તત્ર સાખ = દસ્તાવેજમાં દસ્તા- મદિયે ૫૦ આંબા કે કપાસને મધ જેવો વેજ કરનારે ને સાક્ષી રહેનારે સહીઓ પદાર્થ લાગવાને રોગ
કરવાનું સ્થાન જણાવતો પ્રયોગ મદિરા સ્ત્રી [.] દારૂ મત વિસં] મદ ચડ્યો હોય તેવું; ઉન્મત્ત; મદીના ન૦ મિ.અરબસ્તાનનું એક શહેર, ગાંડું; મસ્ત
જ્યાં મહંમદ પેગંબરની કબર છે મસર ૫૦ કિં.] અદેખાઈ (૨) ગુમાન મદોન્મત્ત વિ૦ કિં.] મદથી ઉન્મત્ત બનેલું મસ્ય ન હિં.] માછલું. વગંધા સ્ત્રી મદ્ય ન લિ. મદિરા; દારૂ નિષેધ ૫૦ (સં. સત્યવતી; શાંતનુની પત્ની. -રસ્યા દારૂનિષેધ. ૫ j[. દારૂડિયે. પાન
વતાર j[.] વિષ્ણુને પહેલે અવતાર ન [] દારૂ પીવે છે. -ઘાર્ક ૫૦ મથકના માયા(સં.મતલ)]મુખ્ય સ્થાન [+મદ્યને અર્ક; “આલ્કોહોલ મથન ન. [i] વવવું તે (૨) માથાકૂટ; મધ અo “મધ્ય” ઉપરથી વચ્ચે [૧] . ગડમથલ, મહેનત
મધ નવ લિ. મધુ મધમાખીઓએ એકઠા મથવું સક્રિ૦ કિં. મય) વવવું (૨) કરે ફૂલને રસ (૨) મધ જેવી મીઠાશ. અકિ. મહેનત કરવી
ઉદાહ મધવાળી ભ. વૂડે પૃ૦ મધ
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________
મધમાખ
૫૨૦
મનસ્વિની માખીઓનું ઘર. ૦માખ-ખી) સ્ત્રી -વી) સ્ત્રી મધરાત. રેખા(–ષા) મધ બનાવનારી માખી
સ્ત્રી વિષુવવૃત્ત. વતી, ૦ [. મધરાત સ્ત્રી અરધી રાત
વિવ વચમાં આવેલું (૨) તટસ્થ (૩) મધલાળ સ્ત્રી લાલચ
બે પક્ષનું સમાધાન કરનાર કે ન્યાય મધુ વિ૦ .] મીઠું; ગળ્યું (૨) ન મધ તળનાર. છથી સ્ત્રી મધ્યસ્થ હેવું (૩) પંદારૂ (૪) વસંત (૫) ચૈત્રમાસ. તે. ક્યાન(G) .મધ્યાહ્ન બપોર. કર પં. લિં) ભમરો (૨) મધમાખ. -દયે અને વચ્ચે મધ્યમાં (૨) માં અંદર કરવૃત્તિ સ્ત્રી મધુકરના જેવી સારું મન ન[] સંકલ્પવિકલ્પ વગેરે કરનારી સારું વીણી સંગ્રહ કરવાની વૃત્તિ. કરી ઈદ્રિય (૨) દિલ (૩) ઇચ્છા સ્ત્રી [i.ભમરીમધમાખ (૨) જુઓ મનખાદેહ પં; સ્ત્રી મનુષ્યનું શરીર માધુકરી. ૦૫ લિં] દહીં, ઘી, માખે ! મનુષ્ય તરીકેની જિંદગી પાણી, મધ અને ખાંડ એ પાંચનું મિશ્રણ મનગમતું વિત્ર મનને ગમતું (સત્કાર, પૂજનમાં વપરાતું). પ્રમેહ મનન નવ ચિંતન (૨) તકવિતર્ક. શીલ ૫૦ [G] પેશાબમાં સાકર જવાને વિચિંતન કરવાના સ્વભાવવાળું –નીય રોગ. ૦મક્ષિકા સ્ત્રી હિં. મધમાખી. વિત્ર મનન કરવા જેવું
માલતી સ્ત્રી, સિં. એક ફલવેલ. મનપસંદ વિ. મનને ગમતું ૦માસ ૫૦ ચિત્ર મહિને
મનફેર વિ૦ જરાક ફેરવાળું (૨) ૫૦ મધુર વિ. [] મધુ ગળ્યું (૨) મીઠું; અકળાયેલું, થાકેલું મન બીજે ફેરવવું તે પ્રિય (૩) સુંદર; મનોરંજક (૪) શાંત; મનભંગ વિ. નિરાશ (૨) પં. નિરાશા
સૌમ્ય. છતા સ્ત્રી - વિ૦ મધુર મનભાવતું, મનભાવિત વિ૦ મનપસંદ મધુવન ન. લિ.વૃદાવન
મનમાનતું, મનમાન્યું વિ૦ મન માને મધુસૂદન ! [ā]મધુ દૈત્યને મારનાર કૃષ્ણ તેવું કે તેટલું યથેચ્છ મધે અ૦ + મળે.ધોમધ સવચ્ચોવચ મનમોજી વિ મનસ્વી; તરંગી મર્થ વિ. હિં. વચ્ચેનું (૨) નટ વચલો મનમોહન વિ. મેહ પમાડે તેવું ભાગ (૩) ૫૦ મધ્યમસર અવાજ કે મનરંજન વિ. મનને આનંદ આપનાર સ્વર (સંગીત, જુઓ મંત્ર). કાલ પું (૨) નટ મનોરંજન કરવું ]િ મધ્યયુગ, કાલીન વિ૦મધ્યયુગનું, મનવવું સક્રિટ લિં. મન પરથી) માને તેમ વગા સ્ત્રી“મડિયન ગિ]. બિંદુ મનવાર સ્ત્રી છું. જૈન શો વ) લશ્કરી ન કેન્દ્ર. ૦મ વિ૦ .] વચલું (૨) વહાણ મધ્યમસરનું (૩) પં. સંગીતના સ્વર- મનવાંછિત વિર મનથી ઇચ્છેલું સપ્તકમાંને ચે સૂર – “મા” (૪) નવ મન પુત્ર મન મીન [..]. ૦મપદના વચલું પદ [ગ.. મન ૫૦ . મજુમ (ઉં. મનુષ્ય)] મનુષ્ય ૦મમાગ ૫. બુદ્દે બતાવેલ સાધનાને મનસા અલંગમનથી.[વાચા કર્મણ મધ્યમ માર્ગ (૨) કઈ બાજુના અતિ- = મન, વચન ને કમથી પણ વગેરેને – વચલો, સોનેરી માગ, મનસૂબે પુત્ર [2] વિચાર ધારણ; ઇરાદ
મસર અવે મધ્યમ રીતે; મર્યાદિત મનસૂર ! [] “અનલહક' બેલવા પ્રમાણમાં. ૦મા સ્ત્રી. [] વચલી માટે દેહાંતદંડ પામનાર મુસલમાન સંત આંગળી (૨) મધ્યમિકા (૩) વાણીની મનસ્વિતા સ્ત્રી હિં, મનસ્વીપણું
ત્રીજી સ્થિતિ (જુઓ પરા). ૦રાત્ર(ત્રિ, મનસ્વિની, વિ. સ્ત્રી ]િ મનસ્વી સ્ત્રી
[[૫]
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનસ્વી
પર
.
મવંતર
મનસ્વી વિ૦ .) સ્વછંદી; તરંગી (૨) થયેલું (૨) પુંકામદેવ. ૦ વિ૦ [.]
ઉદાર – શ્રેષ્ઠ ચિત્તવાળું (૩) ધીર-રિથર મનપસંદ, સુંદર. નિયહ પૃ૦ [. ચિત્તવાળું (૪) માની
મનને સંયમ. બળ ન માનસિક મનહર વિત્ર મનહર
બળ; મનનું બળ. ૦૩ વિ૦ ]િ મનઃપૂત વિલં. મન વડે વિચારી જોયેલું; માનસિક, મન સંબંધી. ૦મંથન ન અંતઃકરણે કબૂલ રાખેલું
મનમાં ચાલતું મંથન. વ્યતન પું; ન મનશિલ કું. લિં. એક ખનિજ પદાર્થ મનની મહેનત (૨) અભ્યાસપાઠ (ખાસ મના પ્રિ.), ઈ સ્ત્રી બંધી; નિષેધ. ઈ. કરીને ગણિતમાં). ૦૨થ ૫. સિં.] હુકમ પુત્ર મનાઈ કરતો કે જણાવ
મનની ધારણા મુરાદ નારો હુકમ
મને રદા ૫૦ લિ. મનોજ દિવાળી બાદ મનામ(વ)ણું ન મનાવવું તે
દીવાલ ઉપર છાણથી કરાતું ચિત્ર, જેને મનાવવું સર્કિ, મનાવું અકિo“માનવું
સ્ત્રીઓ અને કન્યાઓ રંગબેરંગી ફૂલપાનનું પ્રેરક અને કર્મણિ
થી શણગારી રોજ સાંજે દી સળગાવી મનિયાર પુંજુઓ મણિયાર
પૂજે છે અને ગીત ગાય છે સુંદર સ્ત્રી મની ૨ ૫૦ ફિં. ટપાલફિસ માર- મોરમ વિ૦ મને રંજક. -માં સ્ત્રીફતે મોકલાતાં નાણાંની હૂંડી
મને રંજક વિ૦ મનને આનંદ આપનાર. મનીષા સ્ત્રી [૩] ઇચ્છા (૨) બુદ્ધિ, જ્ઞાન.
–ન ન. સિં.) મજા આનંદ. -બી વિ૦ લિં] બુદ્ધિમાન (૨) ૫૦
મને રાજ્ય ન૦ કિં. કલ્પનાવિહાર શેખ
ચકલીના તરંગ ડાહ્યો પુરુષ; વિદ્વાન મનુ પું[] વિવસ્વતના પુત્ર આદિ
મનોવાંછિત વિ. હિં. મનથી એવું
અને વિકાર ! [] ભાવ; લાગણી માનવ; માનવકુળના ઉત્પાદક (૨) બ્રહ્માના
મને વિજ્ઞાન પંચમનની ક્રિયા-પ્રક્રિયા નિરૂપતું ૧૪ પુત્રમાંના દરેક, જેમનાથી અત્યંતર
શાસ્ત્ર; “સાઈકલજી’ ગણાય છે. કુલ નવ માનવકુટુંબ
મનવૃત્તિ સ્ત્રી મનની વૃત્તિ મનુષ્યજાતિ. જ ! [.] મનુષ્ય
મને વેધક વિ૦ મનને વીંધનારું મન મનુષ્ય પુંજન) [.] માણસ. જાતિ
પર ભારે અસર કરનારું સ્ત્રી [.] માણસજાત. છતા સ્ત્રી, ત્વ
મને વ્યથા સ્ત્રી નિં.] માનસિક વેદના ન [i] માણસાઈ. લોક ૫૦ સિં.
મને વ્યાપાર ૫. મનની ક્રિયા; સંકલ્પ મૃત્યુલેક; પૃથ્વી. વિજ્ઞાન નો મનુષ્ય
વિકલ્પ વિષેનું વિજ્ઞાન, એન્થોલે '. -ળ્યા- મનહર વિના [.] મોહક સુંદર હારી વિ. [+ આહાર મનુષ્યને આહાર મનહર નવ માથાને પહેરવેશ. ઉદા. કરનારું. કયેતર વિ. [+સુતર] મનુષ્યથી માથા કરતાં મનોહર મોટું
જુદુ મિનુએ રચેલી સ્મૃતિ મને હારી વિ૦ લિં] મનોહર મનુસંહિતા, મનુસ્મૃતિ સ્ત્રી હિં.] મ-મથ ૫૦ [i] કામદેવ મને (મ) સર હુંનું બીજી કે ચોથી અન્ય વિ. [.) સમાસને અંતે, આભાસવિભક્તિનું એકવચન
વાળું” માનતું એવા અર્થમાં. દાત મને લિં] સમાસમાં ઘેષ વ્યંજન પૂર્વેનું પંડિત અન્ય મનસ (મન)નું રૂપ. ગત વિ૦ લિં] મત્યુ પં. [i] ગુસ્સે મનમાં રહેલું (૨) ન વિચાર; અભિ- મવંતર પું[.] એક મનુની કારકિર્દીને પ્રાય. જ વિ૦ કિં.] મનમાં ઉત્પન્ન સમય૩૦,૬૭,૨૦,૦૦૦ વર્ષ(જુઓ મનુ)
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ૨૨
મપાવવું
અક્રિ
મપાવવું સક્રિ॰, મપાવું ‘માપવું’નું પ્રેરક ને ફ*ણિ મફત અ॰ [ત્ર, મુત] વગર પૈસે; કાંઈ ખચ કે મળતર વિના, ફોગટ. -તિયું વિ॰ ફેગટિયું; મફત લેનાર-વાપરનાર મફલર ન॰ [.] ગલપટા જેવું વિલાયતી ઢબનું વસ્ત્ર માલ(-ગ)વિ[Ā.] અતિશય; પુષ્કળ સમ પું‰૦૧૦ ચાવણું (બાળભાષામાં) મમ સ॰ [સં.] મારું, ત પું; ન॰ [ત્રા. મમત્ત(છં. મમત્વ)]હ; દુરાગ્રહ(ર) ચડસ. તા સ્રી ન્તુ મમત્વ. તાળુ વિ હેતાળ; માયાળુ, તી(બ્લુ) વિ॰ હઠીલું; આગ્રહી. બ્લ્યૂ ન॰[i.] મારાપણું; હુંપદ (ર) હેત; સ્નેહ (૩) તુએ મમત સમરી સ્ક્રી॰ મમરા જેવા નાના કણ મમરા પું॰ [પ્રા. મમ્મર (સં. મમ્મર)]ચેાખાની ધાણીના દાણા (ર)તેના જેવા આકારની ઇંડાળ (જેમ કે આમલી વગેરેમાં) (૩) દિવેટનો સળગાવેલા મમરા જેવા ભાગ (૪) ઉશ્કેરણી; ફડદું [લાં.] મમળાવવું સક્રિ॰ઓગાળવા માટે માંમાં આમ તેમ ફેરવવું [(મિસર) સસી સ્ત્રી; ન॰ [ફં.] સધરી રાખેલું મડદું મય [i.] નામને લાગતાં ‘-થી ભરપૂર’, ‘નું બનેલું’, ‘તે-રૂષ’ એવા અર્થનું વિ બનાવતા પ્રત્યય. ઉદા॰ સુખમય(૨)પું૦ દાનવાના શિલ્પી [બની દુકાન મય પું॰ [7.] શરાખ. ખાનું ન॰ રારામયગલ પુત્રા.(સં. મવદ્ર) જીએ મેગલ મય’કપું [મા. (સં. મૃž)] મુગ; ચદ્ર મયા સ્ત્રી॰ દયા (૨) માયા: સ્નેહ મયૂર પું॰ [i.] માર. ધ્વજ હું એક
પૌરાણિક રાજા. રાસન ન॰ દિલ્હીનું મેાગલાનું પ્રસિદ્ધ રાજયાસન. રી સ્ત્રી॰ઢેલ મર અ॰ હશે; ને; ભલે
મરક મરક અ[જીએ મરકલું] મદ મંદ . હસતું હોય એમ મરકલડુ,મરકલ’ન^[‘મરકવું’ઉપરથી]
(મંદ હાસ્ય
મરણું
સરકવું અક્રિ॰ જુએ મલકવું સરકી સ્ત્રી॰ મહામારી; ઘણા લેાક મરે તેવા રાગ; કાગળિયું, પ્લેગ વગેરે મરઘી સ્રો [ા. સુઈ] ફૂંકડી. બ્લ્યુ ન॰ કૂકડુ, “ધા હું કૂકડી
મરચા શ્રી॰ [i; મી] મરચાંના છેડ (ર)કાનનું એક ઘરેણું(૩)એક દારૂખાનું. શું ત॰ મરચીનું તીખું ફળ (૨) મરચા જેવું નાનું પણ તીખુ માણસ[લા.].[મરચાં લાગવાં = ખાટું લાગવું; રીસ ચડવી] સરજ કું૦ [મ.] રાગ; વાવડ મરજાદ સ્રી॰[જીએ મર્યાદા] અદબ; સભ્યતા (ર) એ મરજાદી. –ઢા સ્રીં મર્યાદા; સભ્યતા. “દી વિ॰ પુષ્ટિમાગ ના ખાસ આચાર પ્રમાણે ચાલનાર (ર) સ્રી॰ પુષ્ટિમાર્ગની આચારપ્રણાલી મરજિયાત વિ॰મરજી પર આધાર રાખતું;
મરજી હાય તા કરવાનું મરજી સ્રી [.] ઇચ્છા; ખુશી મરજીવા પું [૬. મરીવય] દરિયામાંથી મેાતી કાઢનાર (ર) મરણિયા [લા.] સરત પું; સ્ક્રી॰ [7. મ] મડિયા (૨) મરિડ્રેયા (પદા વાચક નામ) મરહ પું; સ્ત્રી નુએ મરડાટ. . સક્રિ॰ વાંકું વાળવું (ર) આમળવું. -ડાટ પું॰ મરડાવું તે (ર) વક્રતા; રીસ (૩) ગ‘(૪) લટકા; ચાળા. –ડાવું અકિં૦ ‘મરડવું’નું કમણિ (ર) વંકાવું; રિસાવું (૩) લટકા કરવા મડિયા પું॰ એક જાતના કાંકરી, જેને પકવ્યાથી ચૂના બને છે મરડા પું. એક રાગ જેમાં ઝાડા વાટે આમ તથા લોહી પડે છે. મરણ ન॰ [i.] માત; મૃત્યુ (ર) નારા; ખુવારી; અંત. તાલ વિ॰ મરી જાય તેવું-તેટલું. ૦૫થારી સ્રો॰ મરણની દહેશતવાળા મંદવાડ કે તેવી દશા. -ણાંત વિ॰(૨) અ॰[i.] મરણ સુધીનું. યુિં વિ॰ જીવ પર આવ્યું હોય એવું; માતની પરવા વિનાનું. બ્લ્યુ ન મરણ
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________
મરત ૫૨૩
મલ મરતબે કું. [ત્ર. દરજજો; મોભે મરીને ૫૦ ડૅિરિનો] એક જાતના મરદ પુંછ જૂિઓ મદ] પુરુષ (૨) વીર ઊનનું કાપડ (૨) એ ઊન પેદા કરનાર
પુરુષ (૩) વિ. બહાદુર; વીર. –દાઈ ઘેટાની જાત શિક્તિ [લા.] -દાનગી સ્ત્રી પુરુષાતન (૨) વીરતા, મરીમસાલો ડું ગરમ મસાલો(૨) અતિ-દાના, દાની વિ૦ મરદને લગતું મરદ મત ! [.] પવન માટેનું, મરદને છાજે એવું
મરુદેશ પું,મભૂમિ(મી), મરુસ્થલી મરને અ૦ જુઓ મર [મર્મ જાણનાર સ્ત્રી [સં. રણ (ર) મારવાડ મરમે ૫૦ જુઓ મમ [૫]. –મી વિ૦ મરે અમર ભલે છોને પિ. મરમ્મત સ્ત્રી [. મરામત; જીર્ણોદ્ધાર; મરેઠણ, મરેડી સ્ત્રી, મરાઠણ
સમારકામ (૨) મારપીટ લિ.] મરેઠે પુંમરાઠ મરવું અગ્રિામર (સં) મરણ પામવું; મરે ૫૦ ["મરવું ઉપરથી મોત(૨)મતના નાશ પામવું(૨)ખુવાર થવું; હાનિ ભેગવવી જેવું દુઃખ; હેરાનગતિ (૩) ધાતુની) ભરમ થવી (૪) (પ્રવાહી કે મરેડ કું. [‘મરડવું” ઉપરથી] વાંક વલણ; ફળનું દૂધ) અંદર ઊતરી કે શેષાઈ કે (અક્ષરને) આકાર (૨) જુઓ મરડાટ. સમાઈ જવું (૫) ટળવું દૂર ખસવું કે ૦દાર વિ. મરોડવાળો (અક્ષર). વું જવું (તુચ્છકારમાં (૬)ઠેકાણેથી ઊડી જવું, સરકિટ જુઓ મરવું ઉદા. સોગટી મરી ગઈ (૭) અન્ય મર્કટ લં] વાંદરે ક્રિયાપદ સાથે થાકી જવું એવા અર્થમાં મત્ય વિ૦ કિં.] નાશવંત; મરવાના વપરાય છે. ઉદા. આખો દહાડે નાહક નસીબવાળું (૨) પુંઠ માણસ. કલેક ચાલી મર્યા. અથવા ગુસ્સામાં કરી છૂટવું છું. [સં. મૃત્યુલોકન એવા અર્થમાં વપરાય છે. ઉદાર ભસી ભઈ !૦ [] જુઓ મરદ મર! [મરી મથીને=જેમ તેમ કરીને; મર્દન નવ [.. ચાળવું તે (૨) દમન; નાશ મહામુશ્કેલીઓ
મર્દવું સક્રિટ લિ. મૃ, મય] મર્દન કરવું 'મર પં. નાની કાચી કેરી
મદઈ, નાગી, –ના, -ની [A] જુઓ મરસિયો પં. [રાજિય
મરદીમાં મરહૂમ વિ. [મરણ પામેલું સ્વર્ગસ્થ મર્મ પુંલિં. છૂપી વાત, ભેદ (૨) રહસ્ય; મરાઠણ સ્ત્રી (જુઓ મરાઠી] મરાઠા સ્ત્રી તાત્પર્ય (૩) મર્મસ્થાન. ગ્રાહી વિવ મરાઠી વિ. [ar. મહી (સં. મહારાષ્ટ્ર) રહસ્યનું ગ્રહણ કરનારું. જ્ઞ વિ૦ [4.]
મહારાષ્ટ્રનું (૨) સ્ત્રી મહારાષ્ટ્રની ભાષા. મર્મ જાણનાર; ચતુર. ભેદી વિ૦ કિં.] - પુ. મહારાષ્ટ્રને રહેવાસી
મર્મસ્થાનને ભેદનાર. વચનન મહેણું. મરામત સ્ત્રી જુઓ રમત. –તી વિ. ૦ધક, વેધી વિ. મમભેદી. સ્થલ મરામત કરાવવી પડે તેવું
કિં. સ્થળ, સ્થાન નહિં.જ્યાંઈજા મરાલ ૫૦[ફં.) હંસ. -લી સ્ત્રી હંસી થવાથી મૃત્યુ થાય તે શરીરને કોમળભાગ મરિયું ન મરી(૨)મરી જેવું તીખું– ક્રોધી માળ(7ળું) વિ. મમવાળું માણસ [લા]
મર્યાદ(દા)[.નવા સ્ત્રી હદ(૨)અદબ, મરી ન૦ કિં. રિવ, મરી] એક તેજાને વિવેકે. નંદા પુરુષોત્તમ પં. શ્રી રામ. મરીચિ ૫૦ કિં.) દશ પ્રજાપતિમાંના એક -દિત વિ. સં.મર્યાદાવાળું મરીચિ સ્ત્રી કં.કિરણ. કે સ્ત્રી હિં] મલ ૫૦ કિં. મટ્ટ] કુસ્તીબાજ; પહેલવાન મૃગજળ. ચી . સિં] સૂર્ય
મલ ]િ મેળ (૨) વિષ્ટા,
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________
મલક મલક
મલકે લ અભટ્ટમ દ્ર હસતું હોય એમ. ઉદ્દા માં મલક મલક થાય છે મલકવું અક્રિ॰ મલકાવું; મંદ મંદ હસવું મલકાટ પું [‘મલકવું' ઉપરથી]મ સ્મિત
(૨)હુ'; આનંદ. “વું અક્રિ॰ મલકનું મલક્રૂડ જ॰ સહેજમાં મલકાઈ જાય તેવું મલખમ, મલમલ્સ પું॰ કસરત માટેના
લાકડાના લીસે એક ખાસ થાંભલે મલત્યાગ પું [સં.] ઝાડે ફરવું તે મલપત્તું વિ[ફે. મવમ] ઉમંગમાં
ઠાઠથી ધીમે ધીમે ચાલતું અલમ પું[બ,મહંમ]ગડગૂમડ ઉપર ચૈાપડવાનું ઔષધ.૦પટી(-ટ્ટી) શ્રી, પટા(-ટ્ટો) પું॰ મલમવાળી લૂગડાની પટી કે પટા મલમલન॰;સ્ત્રી૦એક જાતનું બારીક કાપડ મલય, વાર, પવ ત પું॰[i] દક્ષિણમાં
આવેલા ચંદનનાં જં ગલાળા પવ ત -યાગર ન॰ [+ઞા સારામાં સારી સુખડ. –યાચલ [i.] ચાચા,-યાદ્રિ [i.] પું॰ મલયગિરિ. યાનિલ પું [છું.] મલચ પવ તમાંથી આવતા પત્રન સલવું સક્રિ॰ [સં. નિ] મળવું મલવું સક્રિ॰ [ત્રા, મરુ (સં. મૃī)] મસળવું;
૫૨૪
દુખાવવું [ઝાડા સાફ આવવા તે મલશુદ્ધિ સ્ત્રી [i.] ઝાડે ફરવા જવું કે મલાઈ સ્રો॰ [ા. ચાર] દૂધની ત૨ (૨)
વધારે શ્રી – તત્ત્વવાળા, દૂધને જુદો કરાતા ભાગ; ક્રીમ’ મલાજો પું [જીએ મુલાો]મર્યાદા; અદબ (૨) એ ખાતર પળાતી લાજ કાઢવાની કે પડદો રાખવાની ક્રિયા
મલાવવું]
મલાર (લા) પું॰ એક રાગ મલાવડાં ન૦ ખ૦૦૦ [જી મીઠું મીઠું ખાલી સારું લગાડવું તે અલાવવું સક્રિ॰ બહલાવવું,દીપાવવું (૨) લખાવવું; અતિશયાક્તિ કરવી મલાવે હું૦ મલાવવું તે [સ્થાન સલાશય ન॰[i.]શરીરમાં મળને રહેવાનું મલિફ પું॰ [મ.] રાજા. --કા શ્રી રાણી
મશ્કરી
.
મલિન વિ॰ [ä.] મેલું. તા સ્ત્રી મલીદો પુ॰ [ા. મહીવ] ચૂરમું (૨) સત્ત્વવાળે ખારાક (૩) માર [લા.] મલેરિયા પું. મચ્છર કરડવાથી આવતા “ટાઢિયા તાવ લેખ્યું ન॰ [માલ+રખું] રૅટિયાની માળ ન ખસી જાય માટે એ ઢીંગલીની વચ્ચે ધલાતી સળીએમાંની દરેક મલાત્સગ પું [i.] મળત્યાગ મહલ વિ॰ [i.] મજબૂત અને સરતી (૨) પું॰ પહેલવાન (૩) બૌદ્ધકાલીન એક પ્રા. યુદ્ધ ન॰[i.] કુસ્તી. વિદ્યા સ્ત્રી [i.] કુસ્તીના કળા અને શાસ્ત્ર સલિકા સ્ત્રી[ફં.] એક વેલ અને તેનું ફૂલ સવડાવવું, માડવું સક્રિ॰ [માવું'
ઉપરથી] માય તેમ કરવું; સમાવવું સવાલ વિ॰ [5. નવા∞ (સં. મૃત્યુજ)] (જહાલથી ઊલટું)મેાળું; નરમ;‘મોડરેટ’ પક્ષ પું॰ નરમ મોડરેટ' લેકના પક્ષ મવાલી પું[ાર]ક ગાળ;ભિખારી(૨)ગુ ડા માળ વિ॰ નુ મવાલ સરા ન॰ [જીએ મિષ] બહાનું અશ સ્ત્રી [સં.; હ્રા.] ષાણી ભરવાની ચામડાની કાથળી મશગૂલ વિ॰ [ક] નિમગ્ન; લીન મશરૂ પું॰ [. મ] રેશમ તથા સૂતરનું ઘણા રંગના પટાવાળું કપડુ મશહૂર વિ॰ [ત્ર.] પ્રખ્યાત; નણીતું મશાલ સ્ત્રી [.] લાકડી ઉપર ચીથરાં
વી ટેલે સળગાવવાની કાકા. ચી, -લી હું મરાાલ ધરનારી સશિયાઇ વિ॰ માસીનું કે માસી તરફનું મશી સ્રી॰ [i.] કાજળ; મેશ (ર) દાંત ધસવાની કે કાળા કરવાના ભૂકા મશી સ્ત્રી [સં. માઉં, મા] મચ્છર જેવું
કરડતું નાનું જંતુ મશીનગન સ્રો॰ [...] ચડંત્રથી ઝપાટાભેર ગાળીએ વરસાવતી એક ખાસ ખદુક મશ્કરી સ્રી॰ [ા. મસ્લી) માક; ઠટ્ટો;
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________
મશ્કરે
૫૨૫
મહાકાલેશ્વર ' ટોળ. - ૫૦ મશ્કરી કરનાર (૨) 'મસૂર સ્ત્રી જુઓ મસુર વિદૂષક રંગલો
મસૂરિશ્ય ન [પ્ર. મય (સં. મયુર) મસ વિ. [ મસ્ત] પુષ્કળ
ગેળ ઓશીકું. ઉદા. ગાલમસુરિયું મસ ન૦ મિષ; બહાનું
મસ પું. [a. માં (ઉં. મરા)] ચામડી મસ પુત્ર માસે
ઉપર બાઝેલી ગોળ ગાંઠ (૨) અશ મસકે [.] માખણ (૨) શિખંડ મડું ન દાંતનું પઢવું; અવાજી માટે દહીંનું પાણી કાઢી નાખી તૈયાર મસેતું ન વિ. મરીનું ચૂલા ઉપરનાં કરેલો લે (૩) ખુશામત [લા.
ગરમ વાસણ પકડવા વપરાતું ચીથરું. મસલત સ્ત્રી મિ. મહત] સાથે મળીને મરિજદ સ્ત્રી [..] જુઓ મસીદ
થતી વિચારણ; સંતલસ; સલાહ મત વિ. [A] મદમાતું; ઉન્મત્તા મસવાડું ૧૦ [.. વાર = હેરવાડે મસ્તક ન [.] માથું
ઘરની પાછળ ભાગ.-ડે ૫૦ ભાગળ મસ્તાન(–નું) વિ. [fi] મસ્ત મસળવું સક્રિટ ૩િ. મસર=સુંવાળું મસ્તિક(ક) ન૦ ]િ માથું(૨) મગજ. કરવાને પથ્થર ઘસીને ચાળવું; ગડવું; વિદ્યા સ્ત્રી માથાના ઘાટ પરથી માનસિક મર્દન કરવું
શક્તિઓ પારખવાની વિદ્યા અને જી મસાણ ન [પ્રા. (સં. રમશાન) રમશાન. મસ્તી સ્ત્રી [i.) તોફાન(૨)મસ્ત હાલત, -ણિયું વિ. મસાણનું (૨) સ્મશાનમાં ખેર વિ. તોફાની જઈ આવેલું (૩) કંગાળ; અપશુકનિયું મહત વિ. સિં] મોટું. -તી વિ. સ્ત્રી લિ.. -ણિયે પુત્ર મડદા સાથે [.] મટી (૨) સ્ત્રી મહત્તા (૩) એક રમશાનમાં ગયેલ માણસ (૨) મસાણને જાતની વિણું. -ત્તા સ્ત્રી, - ૧૦ ભેગી. વિ. મસાણિયું; કંગાળ [] મેટપણ; મહિમા (૨) અગત્ય; (૨) ૫૦ બાળતી કે દાટતી વખતે ધાર્મિક પ્રતિષ્ઠા. -વાકાંક્ષા સ્ત્રી ક્ઝિાકાંક્ષા ક્રિયા કરાવનાર (૩) મરણકિયા માટે મોટાઈમેળવવાની આકાંક્ષા.-સ્વાકાંક્ષી સામાન વેચનાર
વિના મહત્ત્વાકાંક્ષાવાળું મસાલે ૫૦ [. અસારહું રસોઈ ઘમ- મહમદ ૫૦ મહેમદ; ઇસ્લામના પેગંબર. ધમાટ વાળી કે રવાદિષ્ટ કરવા નાખવાને નદી વિર મહંમદનું; તેમનું અનુયાયી તેજાન (૨) કોઈ ચીજ બનાવવા જોઈતી મહર્ષિ પું[f.] મટે ઋષિ સામગ્રી (૩) ચણવા માટે રેતી ચૂને મહંત ૫૦ લિ. મહત્ પરથી મોટો સાધુ વગેરેને કાલવેલો માલ
મઠાધિકારી મસિ સ્ત્રી[૬] જુઓ મશી
મહમદ-મું [.] જુઓ મહમદ –દી વિ. મસિયાઈ,મસિ વિજુઓ શિયાઈ [..] જુઓ “મહમદમાં મહિને મસી સ્ત્રી હિં] જુઓ મશી (૨)શેરડીને મહા ! [પ્રા. મહું (. માઘ) માઘમાહ એક રાગ
મહા વિ. સિં] (સમાસમાં) મેટું (કર્મમસીદ સ્ત્રી [મ. માિઢ] મુસલમાનું ધારય અને બહુaોહિ સમાસ તથા કેટલાક
બંદગી કરવાનું જાહેર મકાન; નિમાજ અનિયમિત શબ્દના આદિમાં આવતું પડવાનું સ્થાન
મહત”નું રૂ૫). કવિ ૫૦ કિં.] મોટે મસીહ(ન્હા) ૫૦ મિ.] ઈસા મસીહ કવિ. ટકાય વિ. મોટા શરીરવાળું. મસુર સ્ત્રી [i] એક જાતની દાળ
કોલ ૫૦ [4] મહાદેવ. કાલી સ્ત્રી - મસૂદે ખરડ ડ્રાફટ
કિં. ભયંકર સ્વરૂપવાળી દુર્ગા કાલેશ્વર
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહાકાવ્ય
પર૬
મહાવરે ૫. બાર જ્યોતિલિંગમાંનું એક કાવ્ય ને મંત્રી; “રજિસ્ટ્રાર’. માયા સ્ત્રી નવ લિં] મોટું કે મહાન કાવ્ય. કાળ ]િ જગતની કારણભૂત અવિદ્યાની ૫૦ મહાદેવ. કાળી સ્ત્રી મહાકાલી. અધિષ્ઠાત્રી દુર્ગા (૨) બુદ્ધ ભગવાનની કાળેશ્વર પું, જુઓ મહાકાલેશ્વર. માતાનું નામ (૩) લમી (૪) જેનાથી વજન ન [GJ મોટો પ્રતિષ્ઠિત માણસ ભૌતિક જગત સત્ય જણાવે છે તે માયા. કે ગામના તેવાઓનું મંડળ (૨) સરખા મારી સ્ત્રીલં] મરકી; કોલેરા (૨) ધંધાદારીઓનું મંડળ કે સંધ. વજનિયું કોઈ પણ રેગચાળે, “એપિડેમિક', વિ. મહાજનને લગતું (૨) ધણ વગરનું; વ્યજ્ઞ j[. નિત્ય કરવાના પાંચ યજ્ઞ રખડાઉ. મા વિ૦ કિં.] મહાન (બ્રહ્મદેવપિતૃ-ભૂતનુ૦) માંને દરેક * આત્માવાળું (૨) છે તે પુરુષ - થાન પં. ]િ એક બૌદ્ધ સંપ્રદાય સંત. દેવ પું[વં.) શિવ. દ્વાર ન૦ મહાર ૫૦ [૫] એક અંત્યજ જાતને વિ. મુખ્ય દરવાજે. વન વિ. [i] માણસ; ભંગ મોટું મહત. વનુભાવ વિ૦ લિં] મોટા મહારથી પુર્ણ.]એકલે દશ હજાર યોદ્ધામનનું; ઉદાર; મહાશય (૨) ૫૦ મોટા ઓ સામે લડી શકે તે પરાક્રમી લડવે મનવાળો પુરુષ. ૦૫ ૧૦ લિ.સે મહારાજ ! [4] મોટે રાજા; સમ્રાટ અબજ, પાતક ન [4] મોટું પાપ (૨) વેષ્ણના આચાર્ય (૩) બ્રાહ્મણ, (બ્રહ્મહત્યા, સુરાપાન, ચેરી, ગુરુપત્ની સંત, રાજા વગેરેના સંબંધન તરીકે સાથે વ્યભિચાર, અને એ ચાર કરનાર વપરાય છે (૪) બ્રાહ્મણ રસોઈ સાથે સંગ–એ પાંચ). પુરુષ છું[ā] મહારાજા પુત્ર સમ્રાટ સજજન સંત પુરુષ. પ્રજ્ઞ વિ૦ મહાન મહારાજાધિરાજ ! [4]સર્વોપરી સમ્રાટ પ્રજ્ઞાશક્તિવાળું જીનિયસ.” પ્રભુકિં.], મહારાષ્ટ્ર સ્ત્રી વડી રાણી
પ્રભુજી ૫૦ વલ્લભાચાર્ય.પ્રલય પુત્ર મહારાત્રિ-ત્રી) સ્ત્રીકિં.] શિવરાત્રી; હિં.] ચારસો બત્રીસ કરોડ વર્ષોને અંતે મહા વદ ૧૪ની રાત્રી (૨) મહાપ્રલયની થતો મનાતે સૃષ્ટિનો સમૂળગો નાશ. રાત્રી; કાળરાત્રી
પ્રાણ વિ. સિં] જેને ઉચ્ચાર કરતાં મહારાષ્ટ્ર ૫૦ન[.] ગુજરાતની દક્ષિણ વધારે પ્રાણ વપરાય છે તે વગ વગેરે અને કર્ણાટકની ઉત્તરે આવેલ અરબી દરેક વર્ગને બીજા અને ચોથે વ્યંજન, સમુદ્રના કિનારા પર પ્રદેશ. બ્રી તથા શ, ષ, સ અને હ [વ્યા.. બાહુ વિ. [i] મહારાષ્ટ્રનું, -ને લગતું (૨) વિ. [i] મેટીભુજાવાળું (૨) શરીર; પુત્ર મહારાષ્ટ્રને રહેવાસી (૩) સ્ત્રી બળવાન. બેધિ પુર લિં]. ભગવાન મહારાષ્ટ્રની પ્રાકૃત બુદ્ધ (૨) શ્રેષ્ઠ જ્ઞાન, ભાગ વિ૦ કિં.] મહાલક્ષ્મી સ્ત્રી [.] નારાયણની શક્તિ ભાગ્યશાળી (૨) સદાચારી. ભારત (૨) અપાર સંપત્તિ મિંદિર નવ જિંતે નામનું પ્રસિદ્ધ મહાકાવ્ય. મહાલય નહિં.] મહેલ (૨) પવિત્ર ધામ; (૨) વિ. બહુ મોટું અને મુશ્કેલ મહાલવું અ૦િ દ્રિ. મલ્હ ઠાઠમાઠથી
ભિનિષ્ક્રમણ ન [+ મનિઝમળ] ને આનંદમાં અહીંતહીં ફરવું (૨) મોજ મહાન ત્યાગ કે સંન્યાસ (બુદ્ધને). ભૂત કરવી; લહેર કરવી ન[.મૂળતત્વ; પંચમહાભૂતમાંનું દરેક. મહાવત મું. [ઉં. મલ્હામાત્ર]હાથીને હાંકનાર ૦મંત્રી પું [ā] પ્રધાન મંત્રી. માત્ર મહાવરે ૫૦ મિ. અભ્યાસ; ટેવ (૨)
પં. લિ.] વડે અમાત્ય (૨) વિદ્યાપીઠ- શિરસ્તો; ચાલુ વહીવટ
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહાવિદ્યાલય પરછ
મહેબૂબ મહાવિદ્યાલય ન ઊંચે અભ્યાસ કરન સિં.) એક રાક્ષસ; ભેંસાસુર -જી સ્ત્રી, વાની વડી શાળા કોલેજ
[] ભેંસ (૨) પટરાણી; રાણી મહાવિરામ ન(:) આવું મહાવિરામનું મહી સ્ત્રી, હિં] ગુજરાતની એક મોટી ચિન; ઉકેલની વ્યિા]
નદી (૨) જુએ મહિ મહાવીર ૫૦ લિ.] મેટે પરાક્રમી પુરુષ મહી ન [a, મહિમ (ઉં. મથિત)=
(૨) વીસમા જૈનતીર્થકર(૩)હનુમાન વલેલું] દહીં; મહીડું. હું નવ દહીં મહાવ્રત ન મોટું ખૂબ કઠણ વ્રત (૨) મહીતલ(–ળ), મહીધર, મહીપતિ, પાંચ મોટાં વ્રત(અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, મહીપાલ(ળ) જુઓ મહિમાં બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ) તેમાંનું દરેક (૩) મહી માટલું નવ જુઓ માહ્યામાટલું જીવનની અનિવાર્ય ફરજ
મહીસાગર પુત્ર મહી નદી મહાશય વિ. [.] ઉચ્ચ આશયવાળું; મહીં અઅંદર. ભહીં અવ વચ્ચે સજજન (૨) ૫૦ તેવો માણસ (3) વચ્ચે ક્યાંક ક્યાંક (૨) કેક કેક વાર
જી' જેવું એક માનવાચક. ઉદાઢ માસ્તર મહુડી સ્ત્રી પ્રા. મદુમ (ઉં. મધુ)] નાને મહાશય
મહુડો (૨)દારૂ, ડું ન૦ મહુડાનું ફૂલ મહાશંકન ઉં. દસ મહાપ (સંખ્યા) - ૫૦ એક ઝાડ મહાસભા સ્ત્રી મેટી વિશાળ સભા (૨) મહુરત નવ જુઓ મુહુર્ત
સ” [ઇડિયા કોંગ્રેસ કમિટી મહુવરી . [2. મદુગર) મદારીની વાંસળી , મહાસમિતિ સ્ત્રી બેટીસમિતિ (૨) લ મહેક (હે) સ્ત્રી [. મ] ફેરમ સુગંધ. મહાસાગર પુ. મોટો સમુદ્ર
૦વું અદ્ધિવ ફેરવું. -કાટ પુત્ર મહેક મહાત વિ૦ કિં. મત્] મોટું; મહાન મહેચ્છા સ્ત્રી, મેટી ઇચ્છા મહાકાંક્ષા મહિ સ્ત્રી [.] પૃથ્વી, તલ [], તળ મહેણુદ્ર-ટોણાં (હ; ટો) ન૦ બ૦ વિ૦
નવ પૃથ્વીની સપાટી.૦ધર ] પર્વત. મહેણાં; મમવચન - ૦૫તિલિં],પાલ [.]પાળ રાજા મહેણું (હે)ન, ટેણે મમવચન ' , મહિને ૫૦ [W. માહું; સં. માસ] માસ; મહેતર (હે) પું[fહં.] ઢેડનો મુખી (૨) વરસના બાર ભાગમાં એક કે તેટલો ઝાડુ મારનાર ભંગી. ૦ણ-રાણુ સ્ત્રી
સમય (૨) માસિક પગાર. [મહિના મહેતરની કે તે જાતિની સ્ત્રી * ૨હેવા-ગર્ભ રહેવો તે). ૦માસ ૫૦ મહેતલ(હે) સ્ત્રી [૪. મુ મુદત; સમય
લગભગ એક માસ જેટલો સમય મહેતાગીરી (હે) સ્ત્રી મહેતાનું કામ મહિમા છું. [૧] પ્રતાપ; યશ (૨) સ્ત્રી મહેતાજી (હે) પુત્ર મહેત (માનાથે) મોટું સ્વરૂપ લેવાની વેગની એક સિદ્ધિ મહેતાબ (હે) પું[. મહત] ચંદ્ર
વાન વિમહિમાવાળું [પિચર મહેતી (૯)સ્ત્રી શિક્ષિકા(૨)મહેતાજીની સ્ત્રી મહિયર ન [ઉં. માતૃગૃહે પ્રા. મારૂ+હ મહેતા (હે) પું[૩. મહત્તર) શિક્ષક (૨) મહિયારી સ્ત્રી [“મહી' ઉપરથી]ભરવાડણ કારકુન; ગુમાસ્ત; વાણેતર -
ગોપી (૨) ગોત્રજની પૂજા કરનાર સ્ત્રી મહેનત (હે) સ્ત્રી [૪મિહનત, નિત] મહિલા સ્ત્રી ઉં. સ્ત્રી (૨) રાણી. પાઠ- શ્રમ. -તણું નવ મહેનતને બદલો; શાળા, વિદ્યાલય ના સ્ત્રીઓની રજ; પગારંતુ વિ. ઉદ્યમી; ઉદ્યોગી પાઠશાળા. ૦શ્રમ પું; ન [+માશ્રમ મહેફિલ (હે) સ્ત્રી [મ. મ]િ મિજલસ સ્ત્રીઓ માટેની આશ્રમ સંસ્થા
(૨) ઉજાણી મહિષ ૫૦ લિં] પાડે. -વાસુર ૫૦ મહેબૂબ (હે) વિ. [. મ] પ્રિય
A
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________
હેમાન
પ૨૮
મંગળા હેમાન (હું)! . fમાન) પણે. કરવો (૩) મુલાકાત થવી; એકઠા થવું
ગત(-તિ), ૦ગીરી, દારી, -ની (૪) સમાન હોવું (૫) મેળ હોવો (૬) ત્રી. પોણાચાકરી
પ્રાપ્ત થવું (૭) જડવું; હાથ લાગવું મહેર (હે) સ્ત્રી [. મિદ કૃપા દયા. મળસકે ન પરોઢિયું
બાન વિકૃપાળુ માયાળુ. બાની સ્ત્રી મળાશય નર જુઓ મલાલચ મહેર: કૃપા આકારનું ચણતર મળોત્સર્ગ ૫૦ જુઓ મત્સર્ગ મહેરાબ (હે) પૃ[. મહાવ) કમાનના મળી સ્ત્રી, બ્રિા. મલ્ડિંગ (. મૃત) = મહેરામણ (હે) પું[સર nિ મહાન પિલાયેલું) પિડામાં ઊંજેલા દિવેલ તથા (ઉં. મહાળવ)] સમુદ્ર
ચીંથરાને થતો મેલ (૨) હનુમાનની મહેર (૯) ડું પાલખી ઊંચકનાર; ભાઈ
મૂર્તિ ઉપર તેલ અને સિંદૂરનો મેલ મહેલ (હે) પુત્ર [ઝ. ], -લાત સ્ત્રી મકેડા પુ. બ૦ વ૦ કિં. મળ, મળિ] . રાજમહેલ
કેડના આંકડા – મણકા મહેલો (હે) મું [ઝ. મદ્ ફળિયું
મંડી સ્ત્રી [ મ નાને મેકડો. મહેશ(–શ્વર) ૫. હિં. મહાદેવ
-ડે એક જંતુ મહેસૂલ (હે) સ્ત્રીન[. મરજી જમીન
સંગર ૫૦ ડુંગર; ટેકરો ઉપર કર (૨) જકાત; દાણ (૩)
મંગલ વિ. . શુભ; કલ્યાણકારક (૨) રાજ્યની કુલ આવક. -લી વિ. મહેર
૫૦ એ નામનો ગ્રહ (3) મંગળવાર સૂલને લગતું મહેંદ્ર પું[] ઇદ્ર [ઉત્સવ
(૪) નવ કલ્યાણ; સુખ (૫) ખુશાલીને
અવસર (૬) આશીવાદ કે ખુશાલીનું મહેચ્છવ, મહોત્સવ [] મેટે
ગીત () ગ્રંથને આરંભે કરાતી સ્તુતિ. મહોદધિ છું. [.] મહાસાગર
કારક, કારી વિ૦ કિં. મંગળ મહેદય વિ૦ (૨) ૫૦ [.] મહાનુભાવ; મહાશય
કરનારું; શુભ. -લાચરણ ન [.] [(૨) પ્રેમ; પ્યાર મહાબત (હો) સ્ત્રી [મ. મન્નત] દસ્તી
ગ્રંથ કે કોઈ કામને આરંભે કરાતી
ઈશ્વરસ્તુતિ (૨) શરૂઆત [લા.. -લાષ્ટક મહેર (હો) સ્ત્રી જિ. સુહ] ગીની (૨)
ન [] લગ્ન વગેરે પ્રસંગે અંતે બોલાતા છાપ; સિક્કો. ૯દાર સ્ત્રી બેગમ; સ્ત્રી
આઠ ક. -ળ, -ળકારક ૦ળકારી મહોરું (હો)ન[l.મુહૂદીશેતરંજનું સોગટું.
જુઓ “મંગલ” ઈ.-ળફેરા મુંબ૦૧૦ -રે ! સાપના તાળવામાં થત
પરણી ઊઠી વરવહુ ચેરીની આસપાસ મનાતો ગોળ ચપટો પદાર્થ (૨) ઘસીને ચળકાટ આપે તે
ચાર વાર ફરે છે તે. -ળમય વિત્ર મહેલ, લાત (હોં) જુએ મહેલમાં
મંગળકારી; કલ્યાણકારી. -ળમૂર્તિ મહેલે (હો) પૃ. જુઓ મહેલ્લે
(ત્તિ) સ્ત્રી જેનું દર્શનસ્મરણાદિ મળ ! [. મ] મેલ; કચર; વિષ્ટા
મંગળકારી છે તે (૨) ગણપતિ. -ડીવાર મળતર ન [‘મળવું ઉપરથી]નફે; કમાણી
૫૦ અઠવાડિયાનો ત્રીજે વાર. -ળી સૂત્ર મળતાવડું વિ૦ મિલનસાર
ન લગ્ન વખતે વર તરફથી કન્યાના મળતિયું વિટ સાથે મળીને કામ કરનાર;
ગળામાં દેર પહેરાવાય છે તે, જેને કન્યા સાથી (૨) અમુક પક્ષમાં મળી ગયેલું;
ધણીની હયાતી સુધી પહેરી રાખે છે પક્ષકાર
(૨) સ્ત્રીના ગળાનું એક ઘરેણું. -ળા મળવું અકિટ [ઉં. મિસ્ર જોડાવું ભેગું વૈષ્ણવ મંદિરમાં ઠાકોરજીનાં પ્રભાતનાં થવું; ભળવું (૨) એકરૂપ બનવું; સંપા . પહેલાં દર્શન (૨) દુર્ગા
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________
મંગાવવું ૫૨૯
મંદવાડ મંગાવવું સત્ર ક્રિ. [“માગવું ઉપરથી] ધીરનાર વ્યાજ ઉપરાંત ચોપડામાં ખાતું લાવવાનું કહેવું, લખવું ઈ૦
પાડવા બદલ બક્ષિસ લે છે તે મંચ(ક) પં. [લં] પલંગ (૨) માંચડે; મંડાવવું સક્રિ, મંડાવું અકિ.
વ્યાસપીઠ (૩) ખેતરમાં બાંધેલે માળે “માંડવું'નું પ્રેરક ને કર્મણિ મંછા સ્ત્રી. [. મનપા સ. મેરા, મન] મંડિત વિ. [4] શણગારેલું ઇચ્છા ઉમેદ; વિચાર. [ભૂત ને શંકા મંડીલ નવ જુઓ મંદીલ ડાકણ = ભૂત અને ડાકણ એ આપણું મંડૂક ૫૦ [4] દેડકે [રસાયણ
જ મનીષાઓ અને શંકાઓ છે) મંડર ૧૦ [] લોઢાને કાટ (૨) તેનું મંજન ન૦ કિં.] માંજવું તે (૨) દાંત મંતર પું, જુઓ મંત્ર. ૦૬ સત્ર ક્રિ ઘસવાની ભૂકી (૩) દાંતે પીડ-રંગની મંત્રથી કાબૂમાં લેવું કે અસર કરવી(૨) લૂગદી મૂવી તે
ભરમાવવું; શીખવી રાખવું લિા.. મજરિરી) સ્ત્રી હિં.] મોર; ફૂલની મંતવ્ય વિ૦ ]િ મનન કરવા યોગ્ય(૨)
કળીઓનું ઝુમખુંડાળખી(૨) કંપળ નવ મત; માન્યતા મંજરપું [ar.(.માગર)માંજાર;બિલાડો મંત્ર . (સં.) દેવ કે કોઈ શક્તિ સાધ્ય. મંજિલ સ્ત્રી ]િ મકાન
કરવાને ગૂઢ શબ્દ કે શબ્દો (૨) મંત્રણા, મંજીરા ૫૦ બ૦ ૧૦ લિં. નીર ઉપરથી ૦ણ સ્ત્રી [.ખાનગી મસલત, શુધ્ધ કાંસીજોડાં; કરતાલ
વિ૦ મંત્રથી મેહ પામેલું કે બીજા મંજુ(લ) વિ૦ [.] કમળમધુર કશાથી તેના જેવી અસર પામેલું. સિદ્ધિ મંજૂર વિ૦ મિ.] કબૂલ; માન્ય; સંમત; સ્ત્રી મંત્ર સિદ્ધ થ–મંત્રની કાર્ય
બહાલ. -રી સ્ત્રીબહાલી; હ પાડવી સાધક શક્તિ પ્રાપ્ત કરવી તે.-ત્રી પું તે; સંમતિ
લિં] સલાહકાર; પ્રધાન (૨) પ્રધાન મંજૂષા સ્ત્રી [સં] પેટી; મજૂસ સ્થાપન કાર્યકર્તા, સંસ્થાનું તંત્ર સંભાળનાર; મંડન નવ લિં] શણગાર (૨) (મતનું) - સેક્રેટરી મંડપ પુર લિં.] માંડે
મંથન ન [.] વલોવવું કે લેવાવું તે મંડલ ન૦ કિં.ગોળ ઘેરાવ; હૂંડાળું(૨) (૨) ઊથલપાથલ ગડમથલ [લા.].
ટોળું; સંધ (૩) પ્રદેશ; પ્રાંત (૪) બાર મંથર વિ૦ [ā] મંદ; સુસ્ત; જડ રાજ્યોને સમૂહ(૫) દના ખંડમાને મંદ [1] નામને લાગતાં “વાળું” એ દરેક. -લાકાર વિ૦ ચક્રાકાર; ગોળ. અર્થ બતાવનાર પ્રત્યય. ઉદા. અકલમંદ -લક પુંસામંત; ખંડિયે રાજ.—લી મંદ વિ. [. ધીમું; ધીરુ; શેડું. ગતિ સ્ત્રી ટેળ; મંડળ. -લીક ૫૦ લિં] વિ૦ લિં] ધીમી ગતિવાળું (૨) સ્ત્રી મંડલિક. -લેશ(શ્વર) [] ૧૨ ધીમી ગતિ. તા સ્ત્રી []. બુદ્ધિ રાજ્યના મંડળને અધિપતિ
વિ. [.] કમઅક્કલ. મૂખ (૨) સ્ત્રી, મંતવું અ૦િ [.] ખતથી વળગવું જડતા; મૂર્ખતા. ૦ભાગી વિ૦ [. લાગવું મચવું
કમનસીબ. ભાગ્ય વિ૦ મદભાગી(૨) મંડળ, -ળાકાર, ળિકા -ળી,-ળીક, નવ દુર્ભાગ્ય. અતિ વિ.(૨) સ્ત્રીઓ શ(ધર) જુઓ “મંડલ'માં
મંદબુદ્ધિ મંડાણના આરંભરૂપા (૨) કુવા પરનાં મંદરાચલ [ઉં., -ળ પુંએક પૌરાણિક
જે લાકડાં સાથે ચાક હોય છે તે પર્વત (સમુદ્રમંથનને ) મંદામણ ન “માંડવું ઉપરથી] નાણું મંદવાડ કું. બીમારી; રોગ
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________
મંદહાસ્ય ૫૩૦
માજી મંદહાસ્ય ન મિત; જરાક મલકાઈને માખી જી. જુઓ માખ હસવું તે
માગ કું. લિ. મા; પ્રા. મ] રસ્તો (૨) મંદાકિની સ્ત્રી.] ગંગા(૨)આકાશગંગા જગા; આસન (૩) અંતર; મોકળાશ. મંદાકતા ૫૦ [i] એક છેદ
[મુકાવ= ચડિયાતાપણું કબૂલ મંદાગ્નિ કું. લિં] પાચનશક્તિની મંદતા કરાવવું મંદાર ન [.) સ્વર્ગનાં પાંચ વક્ષેમાનું માગ સ્ત્રી[‘માગવું”ઉપરથી માંગ; માગણ; એક (૨) તેનું ફૂલ
: ખપત (૨) ઉઘરાણી. ત્રણ પુત્ર માગનાર; મંદિરનવ જિં.) દેવાલય(૨) ઘર(૩)વિદ્યાનું ભિખારી (૨) ન માગવું તે. છણિયાત
ધામ. પ્રવેશ ૫૦ મંદિરમાં પ્રવેશ- વિ૦ ભિખારી. ઘણી સ્ત્રી માગવું તે વાની છૂટ (હરિજન વગેરે અસ્પૃશ્યને). (૨) ખપત. ૦ણું ન૦ માગણી; માગવું તે -રિયું ન મંદિર [૫.](ર) વિમંદિરનું (૨) લેણું (૩) પર હદમાંથી આપી કે મંદિરની માલિકીનું
ગુનેગારને કેર્ટમાં હાજ૨કરવાની માગણી મંદી સ્ત્રી કમીપણું (૨) ભાવની પડતી એકટ્રેડિશન'. તું વિ૦ માગણી કરતું મંદીલ ન૦ [..] કસબી બારીક વણાટની (૨) નવ લેણું વિહીવ પાઘડી કે ફેટે
માગધ ૫૦ [i] વંશની કીતિ ગાનાર; મહું વિ૦ જુઓ મંદ
માગધી વિ. [સં. મગધ દેશનું (૨) સ્ત્રી મંદ્ર વિ. [i] ધીમે ગંભીર (સૂર) (૨) એની ભાષા (ચારમાંની એક પ્રાકૃત)
સંગીતના ત્રણ પ્રકારના સ્વરમાં એક માગવું સત્ર કિo [i. મા, પ્રા. મને મા અ [૪] ના; નહિ
આપવા માટે કહેવું (૨) પાછું આપવા મા સ્ત્રી [૪] માતા; બા. ઈ સ્ત્રી મા કહેવું
ને બીજે મહિને માઈક નવ; ૫૦ ફ્રિ.) ધ્વનિવર્ધક યંત્ર માગશર કું. લિં. માિર વિક્રમ સંવત
દ્વારા બેલવા માટેનું સાધન નિબળું માગી તાગી(૦) અ [માગવું +'તાગવું માઈકાંગલું વિ. માવડિયું (૨) બાચલું આમથી તેમથી–ગમે તેમ કરીને મેળવીને માઈકેફિન પું; ન [૬] જુઓ માઈક માગું ન માગણી (બહુધા લગ્નવિષચક) માઈક્રોસપ ન [{] સૂફમદર્શક યંત્ર માઘ ૫૦ લિં] માહ; વિક્રમ સંવતને માઈલ પુંહિં! બાવન એંશી ફેટ ચોથો મહિને જેટલું અંતર
માઘેલું વિ૦ મા પાછળ ઘેલું ઘેલું થાય એવું માકડ પું[વા. મંગળ (સં. મળ) એક માછણ સ્ત્રી માછીની કે માછી સ્ત્રી
જીવડું; માંકડ. –ડિયું વિમાકણવાળું માછલી સ્ત્રી, -નું ન૦ લિ. માહ્ય; પ્રા. (૨)ના માકણ ભરાઈ રહે તેવું કાણાવાળું ; માથી-મશ્ચરી એક જળચર પ્રાણી પાટિયું (૩) માકણ જેવી ગંધવાળું એક માછી ૫૦ [પ્ર. મમિ (ઉં. મારિયા)] જીવડું. -શુ પંડ માકડ. -ણિયું વિ૦ માછીમાર (૨) ખલાસી. માર
માકડિયું [ઊડતું જીવડું; માખી માછલાં પકડવાને ધધો કરનાર ભાખ સ્ત્રીવિય (. મક્ષિા)] એક માજણ્ય એક માનું સહેદરા માખણ ન૦ કિ. મરવા (ઉં. વૃક્ષા)] માજન ન હદ; અંકુશ દહીં વલોવવાથી નીકળતું સત્વ, નવનીત. માજઈ સ્ત્રી [મા + જાયે બહેન. -મું વિ૦ (૨) ખુશામત [લા.. ચોરવું. શ્રીકૃષ્ણ. માર્યું. -ચો ભાઈ -ણિયું વિ૦ માખણ જેવું નરમ (૨) માજિસ્ટ્રેટ પુંજુઓ મૅજિસ્ટ્રેટ મિરહૂમ ખુશામતિયું લિ.]
માજી વિમJપૂર્વનું અગાઉ થઈ ગયેલું(૨)
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________
માળ
પ૩૧
માતૃકા
શપા
માજી સ્ત્રી [મા+9) દાદી(ર)અંબા માતા માણવું સકિ. વિ. માળ (ઉં. માનથ)=
કે કઈ દેવી (૩). વૃદ્ધ સ્ત્રીનું માનવાચક અનુભવવું] અનુભવવું ભેગવવું (૨) સંબોધન
અકિ રાજી થવું; મજા કરવી માઝમ વિગ્રા.મસ્લિમ (લંડન)] મધ્યમ માણસ પું; ન બ્રિા. માગુલ (સં. મનુષ)] માઝા સ્ત્રી[૩. મઝા પ્રા. મનાયા (ઉં. મનુષ્ય.-સાઈ સ્ત્રી માણસને એગ્ય ગુણ મર્યા)] મર્યાદા
કે વર્તન [માણસ (લેકગીતમાં) માટ અ માટે [૫]
માણારાજ ૫૦ મોટું માણસ; વહાલું માટે ન [ગ્રા. મટ્ટિકા (ઉં. મૃત્તિi) ઉપરથી] માણિક્ય ન [i] માણેક
માટલું. ૧લી સ્ત્રી નાનું માટલું. હું માણિ પું ['માણ” ઉપરથી]ગાડ; ઘડે નવ માટીનું એક વાસણ
માણુ સ્ત્રી [સર૦ . માળિયા ] બાર માટી સ્ત્રી વિ. મટ્ટિકા (ઉં. કૃત્તિકા)] મણનું તેલ મટેડી (૨) માંસ
માણેક નગ [. માળવચ) રાતો મણિ. માટી વિજોરાવર (૨) પં. માટી; ધણી એક ૫૦ દરબારી લોકેનાં મકાને
(૩) મરદ, ડો પુત્ર પુરુષ (૨) ધણું વચ્ચેનું મેદાન (૨) અમદાવાદમાં માણેકમાટે, કરી(ને) અવાસ્ત; સારુ (૨) નાથના સ્થાનક પાસેનું બજારનું સ્થાન. તેથી; તે કારણે
હારી સ્ત્રી શરદપૂનમ. ૦થંભ પું મા ડું વિ૦ ખરાબ; ભૂંડું; અશુભ વિજય રસ્તંભ (૨)લગ્ન વખતે મંડપ માટે માહ (મા) ન જુઓ માઢ] બાજઠ ઉપર
[વિનાનું થયેલું કેળ બધી બનાવેલું રન્નાદેનું સ્થાન; માત (મા) વિ. [] હારી ગયેલું જોર કેળને મંડપ (૨) પુંછે જુઓ માઢ માસ સ્ત્રી [. મ7) માતા [૫]. પિતા માડણ ન૦ [, મટું=શણગારવું તારા ન બ૦૧૦ માબાપ ટપકીની પિયળ
માતબરવિ [. મુમતવર]સમૃદ્ધ; તાલેવાન માડણ ન ગામને પાદરે પાણી ભરાયેલો માતરિશ્વા પું. [ā] પવન
ખાડો (જેમાં ભેંસો પડી રહે છે) માતલિ ૫૦ કિં.] ઈકને સારથિ માડી સ્ત્રો [પ્ર. માર (ઉં. મj)]મા (૨) માતવું અ૦ કિસં. મન પરથી ફલવું; માતા; દેવી (ભક્તિમાં). ૦જા પુત્ર હૃષ્ટપુષ્ટ થવું (૨) મસ્તીમાં આવવું
માને બે બચ્ચે; બહાદુર માણસ માતંગ કું. [ઉં.) હાથી. -ગી સ્ત્રી[ā] માઢ પું. [છું. માહિ; રે મામિ મહેલ હાથણી (૨) હાથીના વાહનવાળી દેવી - મેડીવાળું સુંદર મકાન (૨) મહેલ્લે. માતા સ્ત્રી [.] જનની (૨) દેવી (૩)
મેડી સ્ત્રી દરવાજા પર બાંધેલી મેડી શીતળામાતા.૦જીસ્ટ્રી માતા(માનવાચક). માણુ સ્ત્રી લિં. મળિ = પાણી ભરવાનું, પિતા નવ બ૦ વ૦ માતપિતા. ૦મહ
વાસણ ગાગર (૨) ઉતરડ વિણ પું [] માને બાપ. મહી સ્ત્રી [ઉં.] માણુ સ્ત્રી વુિં. મg] ખમીર;ખટાશ(૨) માની મા માણુ અ૦ જુઓ માણ માણ
માતુ સ્ત્રી , મા મા. ૦લ પં. કિં.] માણભટ–૬) ૫૦ માણ ખખડાવી કથા મામો. શ્રી સ્ત્રી મા (માનસૂચક) કહેનાર વ્યાસ
માતું(તાતુ)વિત્ર[માત”ઉપરથી માતલું માણુ માણ(ત્રણે) અ [પ્રા. મામળા માતૃ સ્ત્રી ઉં. માતા. ૦૭ વિ. [f. મા (ઉં. મન મના)] + માંડ માંડ જેમ તેમ સંબંધી કા સ્ત્રી- [ઉ] મા(૨)દાઈ(૩)
કરીને પરાણે (૨) મંદ મંદ; ધીરે ધીરે વર્ણમાળા; બારાખડી(૪)માંગલિક કાર્યો
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૩૨
માનંદ
માતૃત્વ વખતે બ્રાહ્મી, માહેશ્વરી, વૈષ્ણવી, વગેરે માથું નવ શરીરને બેપરવાળે ભાગ (૨) (સાત કે આઠ) દેવીઓનું પૂજન થાય છે ધડની ઉપરનો ભાગ; ડોકું (૩) કોઈ તેમાંની દરેક. ૦ત્વ નવ માતા તરીકે પણ વસ્તુના મથાળાને ભાગ; ટચ (૪) ધર્મ; માતાપણું. દેવ વિ. [.) માતાને મગજ; બુદ્ધિ [લા.]. - અ. ઉપર. દેવ તરીકે પૂજનાર. દેશ પુંજન્મભૂમિ. ઉદા. ધા માથે પાટે બાંધ્યો [કા] (૨) ૦૫ક્ષ પું િમા તરફનાં સગાંવહાલાં. માથું”નું સપ્તમીનું રૂપ. થોડું ન ૦૫દ ના માતા થવું તે (૨) માતા * માથું ડૂબે તેટલું ઊંડાણ તરીકેનું સ્થાન – ગૌરવ (૩)માતા તરીકે સાદ ૫૦ (.) કેફ (૨) મદ; અહંકાર. છેક ધર્મમાતાપણું. ભાષા સ્ત્રી સ્વભાષા.. વિ૦ કિં. કેફી સ્ત્રિી માતૃભાષા
ભૂમિ(મી) સ્ત્રી જન્મભૂમિ માદર સ્ત્રી [.] મા. જબાન, જબાં માત્ર [.] નામને લાગતાં તે બધું સઘળું માદરપાટ કું. [મદ્રીપોમ્ સ્થાને તૈયાર
એ સમગ્રતાવાચક અથ બનાવે છે. થતી એક જાતનું સુતરાઉ કાપડ ઉદા. માણસમાત્ર (૨) અ ફક્ત; કેવળ માદરી વિ૦ [.] માનું, –ને લગતું (૩) વિર લિં.] બહુવ્રીહિ સમાસમાં માદરે વતન ન. [1] માતૃભૂમિ ઉત્તરપદ તરીકે ‘બાપ કે પ્રમાણન એ માદળિયું ન દેર, ચિઠ્ઠી કે તાવીજવાળે
અર્થમાં. ઉદાર અંગુલીમાત્ર; રજમાત્ર ધાતુને નળી જેવો કે ચપટે ઘાટ માત્રા સ્ત્રી [i] બારાખડીમાં ઉપર મુકાતું માદા સ્ત્રી- [R] પશુ કે પંખીમાં સ્ત્રી જાત () આવું ચિહન(૨) કાવ્ય કે સંગીતમાં ' (૨) બરડવાની જેડમાં ખાડાવાળું બરડવું સમયની ગણનાને એકમ (૩) ધાતુની માધવ ! [ā] વિષ્ણુ; શ્રીકૃષ્ણ(૨)વૈશાખ ભરમ; રસાયણ(૪)માપ; પ્રમાણ મેળ માસ. -વી સ્ત્રી .એક ફૂલવેલ(૨)વિત્ર છેદ પુંજેમાં ઓછી વધારે માત્રા ઉપર વૈશાખ માસનું વસંતઋતુનું મિાગવી તે પદબંધનો આધાર હોય તે છંદ માધુકરી સ્ત્રી, કિં. ઘેર ઘેર ફરી ભિક્ષા માસ્ય નવ ]િ બીજાનું સુખ દેખી માધુરી સ્ત્રી[ā] માધુર્યમીઠાશ(ર)ભલાઈ બળવું તે; ઈર્ષા
માધુર્ય ન [.] મધુરતા માથાકૂટ સ્ત્રી, ભાંજગડ પંચાત (૨) માધ્યમ વિ૦ [.] વચલું(૨)ના સંચાર નકામી મહેનત; પીડા. દિયું વિટ કે વિનિમય વગેરે માટે વચ્ચે વાપરવાનું માથાકૂટ કરાવે તેવું
સાધન કે વાહન; મીડિયમ. મિક માથાઝીક સ્ત્રો માથાકૂટ
વિ૦ કિં.] વચલું; મધ્યમાં આવેલું (૨) માથાફરેલ વિ૦ મિજાજી; ક્રોધી
પ્રાથમિકથી આગળનું; “સેકંડરી'.-મિક માથાફોડ સ્ત્રી માથાકૂટ
શાળા સ્ત્રી પ્રાથમિક પંછીની શાળા; માથાળ અમાથું અને શરીર પલાળીને વિનયમંદિર; “હાઈસ્કૂલ” માથાભારે વિ૦ મિજાજી; તુમાખીવાળું માન ન૦ કિં.] આબરૂ, પ્રતિષ્ઠા (૨) માથાવટી સ્ત્રી સાલ્લો ન બગડે માટે સંભાવ,આદર(૩) અભિમાન (૪) તોલ; - તેના માથા ઉપરના ભાગ નીચે સીવેલ માપ (૫) પરિમેય; મેગ્નિટયુડ” [..]
અસ્તરને કકડે (૨) માથાના કપડા પર માનત(બ્લા) સ્ત્રી [માનવું’ પરથી] બાધા પડેલા તેલના ડાઘા (૩) માથાને ભાગ (૪) આખડી
આબરૂ લા] [વાઢે એવું; કારમું માનદ વિ૦ .] માનપ્રદ માન આપતું માથાવાહ વિ. [માથું વાઢવું માથું (૨) વેતન લીધા વગર કામ કરનારું; માથાવેરે પુમાથાદીઠ લેવાતો કર
નરરી”
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________
માનની ૫૩૩
મામલો માનની સ્ત્રી + જુઓ માનિની
માનીતું વિ૦ [ઉં, માનિત) ખાસ પ્રેમપાત્ર માનનીય વિ. વુિં.) માનને યોગ્ય માન્ય માનુની સ્ત્રી + જુઓ માનિની માનપત્ર નવ વખાણ કે ધન્યવાદને જાહેર માનુષ વિ૦ કિં.] મનુષ્ય સંબંધી (૨) રીતે અર્પણ થતો લેખ
j૦ માણસ. જી વિવિ. માણસ માનપાનનમાન આદર(૨)આબરૂ, પ્રતિષ્ઠા સંબંધી (૨) સ્ત્રી [] મનુષ્ય સ્ત્રી માનભંગ કું અપમાન(૨)વિઅપમાનિત માન્ય વિ (ઉં. માનનીય; શિષ્ટ (૨) કબૂલ માનમરતબે પુત્ર મોક પ્રતિષ્ઠા કરવા ગ્ય (૩) સ્વીકારેલું. છતા સ્ત્રી માનમર્યાદા સ્ત્રી અદબ વિવેકા
માન્ય હોવું તે (૨) માનવું તે માનવ વિ૦ કિં.] મનુ સંબંધી (૨) ૫૦ માપ નરે.મu (.મા=માપવું) લંબાઈ, આ માણસ. ૦જાતિ સ્ત્રી મનુષ્યજાતિ. છતા પહોળાઈ, વજન વગેરેનું પ્રમાણ (૨)
સ્ત્રી મનુષ્ય ઉપર પ્રેમ, હિતબુદ્ધિ (૨) [લા] પ્રતિષ્ઠા ભાર (૩) હદ; ગજું કે માણસાઈ. શાસ્ત્ર ન “એગ્રોપોલોજી વિ. માપનારું. સ્ત્રી માપવું તે; માનવંતુ વિમાનયુક્ત; માનભર્યું માપવાનું કામ. ૦વું ન એરવાનું કામ માનવી વિ. માનવ-મનુષ્ય સંબંધી (૨) કરતા ખેડૂતને ઘેરથી જતું ભાતું (૨) ૫૦ માણસ
માપવાનું પાત્ર. ૦૬ સકિ0 માપ કાઢવું માનવું સકિo [. મન] કબૂલ કરવું; ભરીને ગણતરી કરવી (૨) પગે ચાલતા સ્વીકારવું(૨) માન આપવું ગણવું; લેખવું જવું લિ.]
[સાધન (૩) માનતા રાખવી
ભાડિયું, માગું ન માપવાનું વાસણ કે માનવ્ય નહિં. માનવજાતિ(૨)માનવતા માફ વિ. [4. મુઝા] ક્ષમા કરેલું જવા માનશુકન મું. બેવ શુકન-અપશુકન દીધેલું (દેષ, માગતું, ફી ઈદ) શુભાશુભ ચિહ્ન .
માફક વિ૦ કિ. મુવા) અનુકૂળ; રુચતું માનસ વિ. [i] મન સંબંધી (૨) નટ
(૨) અપેઠે પ્રમાણે. સર અ. મન (3) જુએ માનસસર. પુત્ર પુત્ર પ્રમાણસર; યથાસ્થિત લિં] બ્રહ્માએ મનથી ઉત્પન્ન કરેલો માફી સ્ત્રીમિ. કુમાળી] ક્ષમા (૨) જતું પુત્ર. જેમ કે, નાદ. ૦પૃથક્કરણશાસ્ત્ર કરવું તે; મુક્તિ. ૦૫ત્ર પું; ન માફી ન ગુપ્ત માનસ-ચિત્તનું શાસ્ત્ર; “સાઇકે- માગતા કે આપતો પત્ર એનેલિસિસ
માફો પું[1. કુમાર] રથ માનસરોવર) ન૦ જુઓ માનસસર માબાપ ના બ૦ વિ૦ મા ને બાપ કે માનસશાસ્ત્ર નવ મનની વૃત્તિઓ, ગુણ તેમના જેવું પદ ધરાવનાર (૨) આધારધર્મ, ક્રિયાઓ તથા સ્વરૂપનું શાસ્ત્ર; ભૂત કે મૂળ વિગત. ઉદા. એ ખર્ચનાં
સાઈકૉલૉજી પ્રિસિદ્ધ સરોવર માબાપ બતાવો લા. માનસર ન [] કૈલાસ શિખર પાસેનું મામ સ્ત્રી [સર૦ . મામી = મારું (૨) માનસિક વિ૦ કિં.] મન સંબંધી
મમતાવાળું] માયા; મમતા (૨) નવાઈ માનસી વિ. સ્ત્રી [.] મન વડે કરેલી (૩) ઘેર્ય; દઢતા (૪) મમત; ટેક
(૨) વિ. કલ્પિત (ઉદા. માનસી રાજ્ય) મામલત સ્ત્રી [.. મુકામાત] માલમતા; માનહાનિ સ્ત્રીઅપમાન
પૂંછ, વિસાત (૨) મામલતદારનું કામ. માનિત વિ૦ ]િ માન પામેલું; માન્ય કદાર તાલુકાની વસૂલાત સંબંધી માનિની વિ. સ્ત્રી (૨) સ્ત્રી ઉં.] માન કામ કરનાર અમલદાર; વહીવટદાર માગતી કે અભિમાની સ્ત્રી આ મામલે ૫૦ મિ. મુગામeë પરિસ્થિતિ
માની વિ૦ [G] અહંકારી (૨) ગૌરવયુક્ત (૨) કટોકટીને સમય
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________
મામા પ૩૪
મારવું મામા પુંબવર્ગ મામ] મા(માનાર્થે) મારખાઉ વિ૦ માર ખાયા કરે તેવું (૨)શત્ર; ચાર [લા..[માસીનું કરવું મારગ ૫૦ જુઓ માર્ગ =સગાસાગવાને પક્ષ કરો]. ૦જી, મારા સ્ત્રી મારવું અને ઝૂડવું તે
સસરા ૫ બવપતિ કે પત્નીનામામાં મારણે નવલિં] મારવું તે (૨) મારવાને મામી સ્ત્રી [.મામાની વહુ, છ, સાસુ તાંત્રિક પ્રયોગ
સ્ત્રીયંતિ કે પત્નીની મામી સાધારણ મારડી સ્ત્રી દડીથી રમવાની એક રમત મા મૂલ ના રિવાજ -લી વિલ્સામાન્ય; મારપીટ સ્ત્રી મારવું અને પીટવું તે મામેરું ન૦ મે સાળું
મારફત અo [4. નારિશ્વત] દ્વારા; વચમાં મામે પંત [. મામ, મામા માને ભાઈ રાખીને(૨) સ્ત્રી આડતિયા કે દલાલની (૨) શત્રુ; ચેર [લા.]. ૦૭, સસરે મારફત કામ કરવાની રીત (૩) દલાલી; ૫૦ મામા સસરા
હકસાઈ. -તિયું વિ૦ મારફતથી થયેલું માયકાંક(-)લું વિ૦ માયા (ઉં. માતૃકે કરવાનું –તિ પું. વચમાં રહીને સદા મથા)+ કાંગલું] નમાલું; બાયેલું
ગોઠવી આપનારે દલાલ માયને ૫ [ગ. મન અર્થ; હેતુ; ઇરાદે મારફાડ સ્ત્રી મારપીટ માયા સ્ત્રીસિંજેનાથી બ્રહ્માંડ રચાયું
મારમાર ન [મારવું' ઉપરથી વારે વારે છે કે ભાયમાન થાય છે તે આદિશક્તિ મારવું તે (૨) અ૦ પુષ્કળ જેરથી (૩) - અવિદ્યા (૨) છળ; પ્રપંચ ઈદ્રજાળ(૩)
મુશ્કેલીથી મમતા; રનેહ [લા. (૪) મમતાને કોઈ મારવાડ પંડિં. મરજપૂતાનામાં આવેલ પણ વિષય (૫) ધન; દેલત (૬) ભાંગ એક પ્રદેશ. ૦ણ સ્ત્રી મારવાડી સ્ત્રી. લિ.]. મમતા સ્ત્રી દયામાયા નેહ; ડી વિ૦ મારવાડનું (૨) કંજૂસ [લા] પ્રીતિ. ૦મય વિ. હિં. માયાથી ભરેલું. (૩) છું. મારવાડને રહેવાસી (૪) સ્ત્રી
મૃગ પેનહિં. બનાવટી મૂંગ. વાદ મારવાડની ભાષા ૫૦ [ā] બ્રહ્મથી ભિન્ન એવા જગતને મારવું સક્રિ. [j, મારવું] પ્રહાર કરવો અનુભવ તે માયા- ભ્રમ છે એ વાદ - ઠોકવું (૨) ઠાર કરવું (૩) પાછું હઠાવવું વેદાંત).વિની વિસ્ત્રીન્કં. માયાવાળી; જેર કરવું (ધાડ) (૪) ગુણધર્મને નાશ ઠગનારી. છેવી વિવુિં.] જુઓ માયિક, કર(ચામી) (૫) લૂંટવું; હુમલો કરીને વધુ વિ. નેહાળ; હેતાળ
લઈ લેવું (ગામ) (૬) ઝડપને જોરથી કઈ માયિક વિ[G] માયાથી ઉપજેલું મિથ્ય ક્રિયા કરવી; વીંઝવું; અફાળવું નાખવું (૨) માયાવી; પ્રપંચથી ભરેલું
ભરવું (બાડિયાફકે) (૭) અસર થાય માર પં]િ મારવું તે; તાડન (૨) મરણ; તેમ પ્રગ કર (બેલ; મૂઠ) (૮) મૃત્યુ (૩) કામદેવ (૪) (બૌદ્ધ)આસુરી (પ્રહાર કરવા માટે) છોડવું; વાપરવું સંપત્તિઓની અધ્યક્ષએવી કપેલી શક્તિ; ચલાવવું (તીર) (૯) રેકવું; દબાવવું, સેતાન (૫) મારે વિપુલતા[લા.. ૦૭ રોધવું (ભૂખ; મન) (૧૦) ધાતુની ભરમ વિ૦ લિં] મારનારું નાશ કરનાર કરવી (૧૧) તફડાવવુંચરવું [લા(૧૨) કણું,કું વિ૦ મારવાની ટેવવાળું. લગાડવું; ચોડવું; બેસવું (ડૂચે; ખીલો) ટે સ્ત્રી મારપીટ
(૧૩)જોરથી નાખવું ફેંકવું; આપવું. ઉદા. મારકેટ ન [૬] બજાર
માથામાં મારવું (૧૪) –ની અસર-ભાસ મારો પુત્ર ફિં. મા] નિશાન (૨) વેચાઉ - વેદના દેખાવ (ચળકાટ, ઝાંખ) (૧૫) માલ પર હતી છાપ,
પરાણે કે ઠગીને વળગાડવું. ઉદા. માથે
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________
મારે મારા પ૩૫
માલમ મારવું (૧૬) અન્ય ક્રિયાપદ સાથે આવતાં માર્ગોપદેશિકા સ્ત્રી ઓ માર્ગદર્શિકા ઉતાવળ કે બેદરકારીને ભાવ બતાવે. ઉદા. માર્ચ ૫૦ [.] ઈ. સ.ને ત્રીજો મહિને લખી મારવું. [મારી ખાવું = ળવવું; માર્જન ન. [સં.] સાફ કરવું તે (૨) શુદ્ધ તફડાવી જવું. મારી મૂકવું = પૂરપાટ કરવા મંત્ર ભણું પાણી છાંટવું તે. -ની દેડાવી મૂકવું. માયું માર્યું ફરવું = સ્ત્રી [.) સાવરણી [બિલાડી
ગાભરું કે કાયર થઈને અહીં તહીં રખડવું માર “નં. બિલાડે. -રી સ્ત્રી, કિં.] મારંમારા સ્ત્રી સામાસામી મારવું તે માર્જિત વિ૦ લિ.] માર્જન કરેલું મારા પુત્ર બવ નિશાન મારવા કિલ્લાની માતડ ! [.] સૂર્ય દીવાલમાં રખાતાં બાકા (૨) કેઈને મારી માર્દવ નવ ]િ મૃદુતા [તા સ્ત્રી નાખવા શેકેલા કે મોકલેલા માણસે માર્મિક વિ. [] મર્મજ્ઞ (૨) મર્મભેદી મારામારી --રી) સ્ત્રી [મારવું ઉપરથી માર્યું વિ૦ [“મારવું” ઉપરથી] ઘવાયેલું;
લડાઈ; ધિંગાણું (૨) તંગી; તાણ ત્રાસેલું. ઉદાર દુઃખનું માથું મારીચ પુંહિં. એક રાક્ષસ (એણે માલ ૫૦ [. સામાન (૨) વિસાત પૂંછ
સીતાહરણમાં મદદ કરવા કનકમૃગનું (૩)લિ.] સત્વદમ (૪) મિષ્ટાન્ન(૫)ગાજે રૂ૫ લીધું હતું)
[નિંદા માલ ૫૦ લિં] ઊંચાણને પ્રદેશ મારીતા (માતા) સ્ત્રી ગાળાગાળી(૨) માલકી સ્ત્રીના માલિકપણું; સત્તા. ૦હક ભાર વિ. [સમાસમાં અંતે મારી નાખે (ક) ૫૦ માલકીનો હક
-વાંધી નાખે તેવું. ઉદાહ વાઘમારું માલખું ન [૪. મા (હાર) સળિયા મારુ(જી) પુંપ્રીતમ પતિ
કે દોરામાં પરોવી રાખેલ કાગળ તથા મારત પું[.]પવન.-તિ પુંલિ.]હનુમાન
ચિઠ્ઠીઓને સમૂહ (૨) હરડે.fહાડકાનું મારું (મા') સ૦ મિ.મëય (ઉં.મી)] માલખું શ૦ પ્ર સુકાઈ જઈને નર્યા
હું'ની છઠ્ઠી વિનું એશ્વ તારું કરવું હાડકાં રહ્યાં હોય એવું = ભેદભાવ રાખો
માલગાડી સ્ત્રી, ભારખાનું; માલ લાવતી મારો ૦ [“મારવું” ઉપરથી ] મારી લઈ જતી આગગાડી નાખનારે; જલ્લાદ (૨) ઉપરાઉપરી માલગજાવી સ્ત્રી [.] જમીન મહેસૂલ
પ્રહાર (3) રમઝટ; વિપુલતા [લા. (૨)જમીનદારે ઉઘરાવી આપેલી મહેસૂલ માર્ક ૫૦ [.) ચિહન (ટ્રેડમાર્ક) મારકો માલણ સ્ત્રી હિં. માર્જિન] માળાની સ્ત્રી; (૨) ગુણ; પરીક્ષામાં અપાતે ગુણાંક
માળીને ધંધે કરનાર સ્ત્રી (૨) નાકમાં માગ કું. સિં. રસ્તો (૨) રૂઢિ (૩) મત; થતી ફેલ્લી સંપ્રદાય. દર્શક વિ૦ કિં. રસ્તા માલતિ(તી) સ્ત્રી હિં] એક વેલ બતાવનાર. દશન ન માગ બતા- માલદાર વિ૦ [f. ધનવાન તવંગર વો તે. દર્શિકા સ્ત્રી માર્ગ દર્શાવ- માલધણ ૫૦ માલિક જિાત નાર– પ્રવેશ કરાવનાર પુસ્તક માલધારી ૫૦ સૌરાષ્ટ્રમાં ભરવાડની એક માર્ગશિર, માર્ગશીર્ષ . માગશર માલપાણીનાબશ્વામિષ્ટાન્ન,ભારે જમણ માર્ગખંભ પુત્ર માર્ગદર્શક સ્તંભ કે માલપૂઓ-ડે) ૫૦ મિાલ (. મસ્ટર ચિન કે વસ્તુ; “માઈલ-સ્ટેન
પૂડો) + પૂઓ (ઉં.q)] ગળે પૂડે; ભાગ વિ૦ કિં.] માર્ગનું –પંથનું અનુ- એક મિષ્ટાન્ન યાયી (સમાસમાં અંતે). ઉદા. “શિવ- માલમ ૫૦ [૪. મુસ્ત્રિમ) વહાણમાંના માગી
[માર્ગ બતાવનાર માલને હિસાબ રાખનાર (૨) વહાણને માપદેશક . મા પાવ દેનાર; “પાઈલેટ ,
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________
માલમતા, ૫૩૬
માળણ માલમતા સ્ત્રી મિાલ + મતા] સ્થાવર માશી સ્ત્રી [at.મણી, મસિમા (ઉં.મા અને જંગમ મિલકત
+૩)] માની બહેન,૦,૦સાસુ સ્ત્રી ભાલ મલીદ પુત્ર ભારે મિષ્ટાન્ન
પતિ કે પત્નીની માસી માલમસાલે [માલ + મસાલે મિષ્ટાન્ન માશૂક સ્ત્રી પ્રિયા (૨) ઉપગની સાધનસામગ્રી
ભાષ ૫૦ [4] અડદ માલમિલકત સ્ત્રીજુઓ માલમતા માસ પું[i] મહિને માલા સ્ત્રી[ā]માળા મણકા વગેરે પરેવી માસ ૫૦ [ . બંસો નમૂનો (૨)ઘાટ
કરેલે હાર (૨) જપમાળા (૩) કેઈ પણ માસાજી પુત્ર માસે સરે વસ્તુની એને મળતી એકત્રિત સંકલના. માસિક વિ૦ [ ] માસને લગતું (૨) ના ઉદાત્ર ગ્રંથમાલા. કાર ! ] માળી માસિક પત્ર(૩)અટકાવ(૪)અદ્રમાસે. માલિક ! [; . કરિરાજા (ઉં. - ઉદાર માસિક શું મળે છે? મઢિ= ભેગવટે; કબજો) માલેક સ્વામી; મારિયો પુત્ર મરણ પામેલાનું એક વરસ શેઠ (૨) પરમેશ્વર
સુધી દર માસે કરવામાં આવતું શ્રાદ્ધ માલિકા સ્ત્રીલિં.] માલા મિાલકી હક (૨) એક પ્રેતભેજન માલિકી સ્ત્રી માલકી. ૦હક પુંજુઓ માસી,૦,૦સાસુ સ્ત્રી ઓ “માશીમાં માલિની સ્ત્રીકિં.એક ઇદ (૨) માળણ માસ ૫૦ તેલાને બારમે ભાગ માલિત્ય ન [f. મલિનતા [ચાંપવું તે મારો પુત્ર માસીને પતિ. સસરે, જી માલિશ(૩) સ્ત્રી [] ચોળવું, રગડવું; પુ. વર કે વહુને માસ માલી ડું [.] જુઓ માળી પડેલું માસ્તર પું[છું. માટરમહેતાજી; શિક્ષક માલૂમ વિ. [મ. મધ્યમ] જાણેલું; ખબર (૨)અમલદાર(પેસ્ટ, રેલવે, મિલ ઇ. માં) માલેક ડું જુએ માલિક
માહ ૫૦ કિ. (ઉં. માઘ) માઘ માસ માલેતુજા(જજા)૨ નળ [ત્ર મછિતુ જ્ઞાન] માહ ૫૦ [fi] માસ
વેપારીઓને વડે; મેટા વેપારી (૨) માહાય ન [ā] મહિમાનું મહત્વ , વિ. ખૂબ પિસાદાર
માહિત વિ. [4. માહિત]વાકેફ. ગાર માવજત (મા) સ્ત્રી, ગિ. મુહાગિત] બર- વિ૦ વાકેફગાર; જાણીતું; પરિચયવાળું. દાસ્ત; સંભાળ; સારવાર
-તી સ્ત્રી, વાફિગારી; જાણ(૨) ખબર; માવજી (મા) પં. નિં. માઘ શ્રીકૃષ્ણ હકીકત માવઠું નહિં. માવ + વૃષ્ટિકતુને વરસાદ માટે અ [‘મા’ . ઉપરથી અમુક માવડિયું વિમાની સેડમાં કે માના મહિને એ અર્થમાં. ઉદામાહે ફાગણ
કહ્યામાં જ રહેનારું (૨) બીકણ બાયલું માહ્યરું ન [ઉં. મારૂ લગ્નવિધિ કરવાનો માવડી સ્ત્રી [. માતૃ; 1. મા મા મંડપ માવ(-વી)તર નબ૦૧૦ [ઉં. માતૃ-પિતૃ માહ્ય માટલું ન૦ કન્યાને વળાવતાં રીત માબાપ
પ્રમાણે અપાતું ખાવાનું માટલું માવું અક્રિ. (સં. મા; પ્રા. મામ] સમાવું; માળ ડું [. મા] મેડમજલો [પ્રદેશ
બરાબર આવી રહેવું ગોઠવાઈ જવું માળ પં. [ä. માઢનિર્જન વેરાન બીડને મા ૫૦ દૂધ ઉકાળી કરાતો ઘટ્ટ પદાર્થ માળ . [૪. મા માળા (૨)રેટિયાના (૨) ગર (જેમ કે ફળને), કે તેના ચક્કર અને ત્રાક ઉપર ફરતી દેરી
જેવું કાંઈ પણ (૩) સર્વ [શ્રીકૃષ્ણ માળખું ન૦ જુઓ માલખું મા (મા) મુંહિં. માધવ; પ્રા. મહિવા) માળણ સ્ત્રી જુઓ માલણ
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________
માળણુ
માળણું ન॰ [‘માળવું’ઉપરથી] છાજ સાણ માળવું સક્રિ॰ છાજવું; સેડવું (છાપુ) સાળા સ્ત્રી॰ જીએ માલા માળિયું ન॰ [‘માળ’ ઉપરથી] મેડે (૨) સરસામાન રાખવા છાપરા નજીક કરેલા નાના માળ [(૨) ફૂલ વેચનાર માળી પું॰ [સં. માર્જિન્ ]ફૂલઝાડ ઉછેરનાર માળુ ૧૦ વહાલમાં કે નિરર્યાં, નામ
સાથે વપરાય છે [કા.]
૫૩૭
માળા પું॰ [વે. મા] પુખીનું ઘર (ર) ઘણાં કુટુંમા રહી શકે એવું ઘણા માળવાળું મકાન (૩) ખેતરના માંચડા માઁ (૦) [i. સ્મિન્ પ્રા. સ્મિ] સાતમી વિભક્તિના પ્રત્યચ
માંકડ (૦) પું॰ [ä. મળ; પ્રા. મંળ] માકણ; માકડ. ડિયું ન જુએ માકડિયું માંકડી (૦) સ્ત્રી॰ [ત્રા, મક્કડી (સં. મટી)] માંકડાની માદા (૨) ધંટીના ઉપલા પડમાં એસાડેલા લાકડાના કકડા (૩) રવૈયાના તે ભાગ, જે વડે ગાળી ઉપર તે ચપસીને બંધાય છે (૪) ઢાર ખાંધવાના દોરડાના ગાળામાંની મેાઈ (૫) ળ ઉપર ચાડેલું માઇના આકારનું લાડુ, જેના પર ખેડૂત ખેડતી વખતે ભાર મૂકે છે (૬) ભૂરી ભેંસ (છ) માંકડી¥કડી(૮)ચામડીના એક રાગ(૯)ધેાડીની એક જાત, ફ્રેંકડી સ્ત્રી એક જીવડું, જેનું મૂતર અડચેથી ફોલ્લા થાય છે. ડુ ન॰ [મા. મર્યાદ (સં. મટ)] લાલ માંનું વાંદડું, “ડો પું૦ લાલ માંના વાંદરા [‘માંકડ’માં માંકણ પું, “ણિયું (૦) ન॰ માંખ (૦) સ્ત્રી॰ જીએ માખી માંગલિક વિ॰ [i] શુભ માંગલ્ય ન॰ [i.] શુભ; કલ્યાણ માંગવું (૦) સક્રિ॰ જુએ માગવું માંગળિક વિ॰ જીએ માંગલિક માંચડા (૦) પું॰ [સં. ન] માંચે, ઊંચી બેઠક; (ર) ગાડાની ધરી ઉપરના પાટલા માંચી (૦) સ્ત્રી॰ [ત્ત, મન્ત્ર] ખાટલી(૨)નાના
જીએ
માંડવું
માંચા;આસન જેવી બેઠક.-ચા પુંજી માંચડા (૨) ખાટલા (વાણુ કે કાથીના) માંજર (૦) સ્રી॰ [જુએ મ‘જરી] તુલસી, ડમરા ઇનીબિયાંવળી ડાખળી(ર)જોડાની સખતળી (૩) ચંપલની સીવણીમાં પગ તળે રહેતું પાતળું પડ (૪) મરઘાના માથા ઉપરની કલગી
માંજરું (૦) વિ॰ [ત્રા. મગ (સં. માર) પરથી] ભૂરી કીકીવાળું
માંજવું (૦) સક્રિ{મં. મુન, મન] ધસીને સાફ કરવું (વાસણ) માંજાર પું [સં. મારી] બિલાડી માળે (૦) પું॰[ન્તુ માંજવું] કાચ પાયેલે દાર (પતંગના) માંડ(૦)અ॰[ા. મળયે(સં. મનh)]માંડ માંડ માંડ (૦) પું॰[‘માંડવું’ ઉપરથી શાભા માટે ગાવેલી ઉતરડા માંડણ (૨) ન॰ એ માડણ માંડણી(0) સ્ત્રી[‘માંડવું” ઉપરથી]માળની ઊંચાઈ; ઊભણી (૨) મંડાણ કરવું તે; ગાઠવણી
માંડ માંડ (૦) અ॰ જુએ માંડ] માણ
માણ; જેમ તેમ કરીને; મહા મુશ્કેલીએ માંડલિક વિ॰i,]મંડળનું(ર)મડળમાંનું; ખડિયું (૩) પું૦ ખંડિયા રાજા; સામત માંડવ (૦) પું૦ [પ્રા. મઇવ (સં. મંઙ૧)] ૧૨પક્ષને પહેરામણી આપવાના છેલ્લે વિધિ (૨) સ્ત્રી॰ નવરાત્રીની માંડવી માંડવાળ (૦)સ્ત્રી૦માંડી વાળવું તે;સમાધાન માંડવી સ્રી॰ [પ્રા. મલ (સં. મંઙ)] ઘર આગળની બેઠક(ર)રવેશી(૩)નવરાત્રીમાં દીવા મૂકવા માટે બનાવેલી મંડપ જેવી રચના (૪) જકાત લેવાની જગ્યા (૫) ચકલું; બજાર
માંડવી સ્રી॰ ભેાંસિ ગ માંડવું (૦)સક્રિ॰ [ä. મં] શરૂ કરવું(૨) લખવું; નાંધવું (૩) ગોઠવવું – મૂકવું (૪) ચેાજવું;સ્થાપવું(૫)ખીજી ક્રિયાની સહાયથી તે ક્રિયા કરવાનું શરૂ કરવું, તેમાં લાગવું,
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________
માંડ
૫૩૮
મિથ્યાભિમાની વળગવું એ ભાવ બતાવે છે. ઉદા મિજબા(મા)ને ૫૦ [ નવાન] મહેર લખવા માંડે
માનગીરી કરનાર. -ની સ્ત્રી ઉજાણું માંડવો (૧) પું[. ] મંડપ, ચંદરવે (૨) મહેમાની .
બાંધી બનાવેલી બેઠક કે સ્થાન (૨) છોડી; મિજલસ સ્ત્રી મિ. મણિ] ગમ્મતને કન્યા [લા..
મેળાવડે (૨) મજલિસ; સભા માંત્રિક ૫૦ [G] મંત્રવિદ્યા જાણનાર મિજાગરું ન જેને આધારે બારણું વસાય માંદગી (2) સ્ત્રી [.) બીમારી
છે તથા ઊઘડે છે તે બરડવું માંદલું (0) વિ. માંદું ને માંદું રહેતું; મિજાજ ! [] ગુસ્સો (૨) અભિમાન
(તેથી) નિર્બળ, અશક્ત; ઢીલું પોચું (૩)તબિયત;પ્રકૃતિ.-છવિમિજાજવાળું માંદુ (૦) વિ. [૪] બીમાર; રેગી. મિટાવવું સત્ર ક્રિટ, મિટાવું અ કિ.
સાજું વિ૦ (૨) નર નરમ ગરમ - બીટનું પ્રેરક ને ભાવે તબિયતવાળું (માણસ)
મિટ્ટી સ્ત્રી, સિં. વૃત્તિપ્રા.fમત્તિમ) માટી માંધાતા ૫૦ [] એક મહાપ્રતાપી સૂર્ય- મિણવું અતિ મણે ચડવો (૨) પાનો
વંશી રાજા (૨) પ્રતાપી માણસલા] ખેંચી લે; (ઢેરે) દૂધ ન મૂકવું માંસ ન [i] શરીરની સાત ધાતુમાંની મિત વિહિં, પરમિત પ્રમાણસર
એક. પેલી સ્ત્રી [4] માંસને લે; oભાષી વિ૦ લિં. બેલનારું-તાક્ષર ટિશ્ય. માટી નવ બ૦ વ૦ માંસ. (-૨) વિ[ā] સંક્ષિપ્ત સૂકું.-તાહાર વલ વિ. લિ. માંસવાળું જાડું ભરાવ- પુલિં] પ્રમાણસર-પોષણ માટે જોઈએ દાર. -સાહાર ! [ā] માંસને ખેરાક. તેટલો રાક. -તાહારી વિ. મિતાસાહારી વિ. માંસ ખાનારું
હાર કરનારું માહી(હે) અને સિર૦ સાતમી વિભક્તિના મિતિ સ્ત્રી [i] તિથિ; તારીખ (૨) માપ પ્રત્યયઃ પં.ઉસ્મન્ , પ્રા. મિ; મા. પાણિ મિત્ર પુત્ર કિં. ભાઈબંધ (૨) સૂર્ય. |િ અંદર. -હેલું વિટ અંદરનું. - ૦૯ ન લિં] મિત્ર તરીકે કરેલું કામ. માંહે અવ અંદર અંદર.-હ્ય અવમાંહી, વતા સ્ત્રી દોસ્તી; ભાઈબંધી, રાજ્ય -હ્યલું વિટ અંદરનું
ન, મિત્રનું કે મિત્રાચારી રાખનાર રાજ્ય. મિકાડે જાપાનને શહેનશાહ
-ત્રાચારી સ્ત્રી ભાઈબંધી દોસ્તી મિકેનિક પું[. યંત્રવિદ્યાને કારીગર. મિથુન ન [.] જે; જેડ (૨) સ્ત્રી
વલ વિ. યંત્રવિદ્યાને લગતું(૨)યાંત્રિક ત્રીજી રાશિ [વાયુ [૨. વિ.] રીતે કરાતું [કારે કર મીંચવું મિથેન પં. [] કોહવાટમાંથી છૂટતો એક મિચકારવું સ[િજુઓ મીંચવું) મિચ- મિથ્યા વિ. (૨) અ [ā] અસત્ય મિચકારે ૫૦ મીંચવું –મીંચાવું તે અવાસ્તવિક (8) ફેગટ. ચાર પુત્ર મિચામણાં ન બ૦ વ૦ મીંચામણાં તિ) મિથ્યા આચાર (૨) દંભ. ૦ચારી
આંખો વારેવારે ઉઘાડવી અને બંધ વિ૦ મિથ્યા આચારવાળું(૨)દંભી. છત્વ
કરવી તે (૨) તેના વડે ઇશારે કરવો તે નવ વિ.] મિથ્યાપણું (૨) નાસ્તિતા. મિચાવવું સક્રિય, મિચાવું અક્રિ ૦૫વાદ ૫૦ લિં] ખોટું તહેમત. મીંચવું નું પ્રેરક ને કમણિ
૦૫વાદી વિ. ખેટું તહોમત મૂકનાર. મિચ્છા મિ દુક્કડમ શ૦ અ [. મિથ્યા ભિમાન ન [+ અભિમાન] બેટું
ને સુકૃતમ] મારું દુષ્કૃત મિથ્યા થાઓ” અભિમાન. અભિમાની વિ મિથ્યા (માફી માગવા જૈનોમાં વપરાય છે.) અભિમાન કરનારું
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________
મિનાર
મિનાર(-૨) પું॰ [મ. મન] થાંભલાના આકારનું એક જાતનું બાંધકામ · મિનિટ સ્રી॰ [ä.] કલાકના સાઠમા ભાગ મિનિસ્ટર પું [.] વજીર; પ્રધાન મિયા”ન॰[રવ૦]ખિલાડીના અવાજ;મ્યાઉં મિયાણા પું॰ [ા. મિયાનરૂ] એ નામની એક જાતને માસ સિયાન ન॰ [ા. નિયામ] તલવાર વગેરેનું મિયાં પું॰ મુસલમાન ગૃહસ્થ (ર) તેનું સાધન
ધર
૫૩૯
મિરાત સ્રી॰ [ત્ર, મિરાક્ષ] પૂછ; દોલત મિલ સ્ક્રી॰ [ ] ચત્રથી ચાલતું કારખાનું
(બહુધા મેાટુ ને વજ્રનું). એજન્ટ પું મિલના શૅરહેાલ્ડરા (ભાગીદારા) તરફથી મિલના સમગ્ર વહીવટ સભાળવા નિમાતા વડા ભાગીદાર
મિલત સ્ત્રી॰ [ત્ર.] ધનમાલ વગેરે; પૂછ મિલન ન॰ [i.] મુલાકાત; મિલાપ; મળવું
તે, સારી વિ॰ મળતાવડું મિલમજૂર પું-મિલમાં કામ કરતા મજૂર મિલમાલિ(લે)ક પું॰ મિલના વહીવટદાર
એજંટ (જેને સામાન્ય રીતે માલિક કહેવામાં આવે છે)
મિલાપ પું॰ નિં. મન્નુ ઉપરથી] મેલાપ;મેલ મિલાવટ શ્રી॰[ä. મિ ઉપરથી] મેળવણી;
મિશ્રણ.—વું સ॰ક્રિ॰ મેળવવું; ભેગું કરવું મિલન વિ॰ [i.] મળેલું; એકઠું થયેલું મિશ્ર વિ॰ [É.] ભેળસેળવાળું; મિશ્રિત; એકઠું(૨)પું॰માન આપવા યોગ્ય પુરુષના નામને અંતે લાગે છે. ઉદ્દા॰ મનમિશ્ર. ૰ણું ન॰ [i.] મેળવણી; ઉમેરો (૨) મેળવણીથી થયેલી વસ્તુ(૩)‘ઍલિગેશન’ [ગ.]. ॰ધાતુ સ્ક્રી॰ મિશ્રણવાળી ધાત(ર) એ ધાતુઓના મિશ્રણથી બનેલી ધાતુ; ‘અલાય’. “શ્રિત વિ॰ [i] મિશ્ર’ મિષ ન॰[i] બહાનું; મરા.[(–ને) ષિષે = —નું બહાનું કાઢીને] મિષ્ટ વિ॰ [i.] મીઠું; મધુર. -ષ્ટાન્ત ન ગળી ને પૌષ્ટિક વાની
મીફાઈ
મિશન ન॰ [,] પ્રચારનું, જીવનધ્યેય જેવી મહત્તાવાળું લક્ષ્ય (૨) ખ્રિસ્તી ધર્મપ્રચારનું તેવું કામ (૩) તેનું ધામ. ૦રી વિ॰ [...] મિશનને લગતું (૨) પું મિશનના કે મિશનવાળે માસ્ મિસર ન॰ [મ. મિન્ન] આફ્રિકાના એક પ્રસિદ્ધ દેશ; ઇજિપ્ત
મિસરી સ્ત્રી [મ. મિસ્ર ઉપરથી] સાકર મિસલ સ્ક્રી॰ [મ. મસ]રીત; તરેહ મિસાલ સ્ત્રી [મ.] ઉદાહરણ; દૃષ્ટાંત (૨) અ પૅકે, –ની જેમ [ગવાની ભૂકી મિસી સ્ત્રી [સં. મસિ(-ક્ષી)] દાંત કાળા મિસ્ટ-સ્ત)૨ પું [.] પુરુષના નામ આગળ અંગ્રેજી ભાષામાં વપરાતા શ્રી’ એવા સન્માન સૂચક રાખ્યું (૨) ‘ભાઈ - અનું સખાધન મિસ્ત્રી પું॰ [ ં. માસ્ટર; પો. મેસ્તર] હાશિયાર કારીગર (ખાસ કરીને સુતાર, કડિયા) મિસ્સી સ્રી॰ જીએ મિસી મિહિર પં॰ [i.] સૂર્ય
સીચવું સ॰ કિન્તુ મીંચવું] ખીડવું; બંધ ફરવું [બિયાંના ગર સીજ સ્ત્રી॰ [ત્રા. મિં’ન (સં. મન્ના)] મીજ; સીજાન ન॰ [ત્ર.] અંદાજ; માપ. સર
અ॰ માપસર; મીજાનમાં સીટ સ્રી॰ નજર; અનિમેષ દૃષ્ટિ સીટર ન॰ [ ં.] (વીજળી, ગરમી, પાણીના વાપર વગેરે) માપવા માટેનું ચત્ર (૨) પું૦ લંબાઈનું એક માપ (ફ્રેંચ) સીતવું અર્ક [3. મિટ] ભૂંસાઈ જવું;
નાબૂદ થવું (૨) મટવું
સીડાં ન ખ૦ ૧૦ વહાલનાં આલિંગન (૨)દુખણાં;એવારણાં. -ડું વિ॰ મીઠુ [.] (૨) મીઠું' મીઠું ખેલનારું (૩)ન૦ જીએ મીઠડાં
સીપ સ્ત્રી॰ મીઠાશ સીઠાઈ સ્ક્રી॰ સુખડિયાને ત્યાં વેચાતી કે એવી કાઈ પણ ગળી વાની(ર)મીઠાશ મધુરતા
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________
* મીઠાશ
૫૪૦
મુકાણુ મીઠાશ સ્ત્રી- મીઠાપણું
મીમાંસક ૫૦ લિં] મીમાંસા કરનાર(૨) મીઠી સ્ત્રી બચ્ચી (૨) નેહાલિંગન " મીમાંસાદર્શન જાણનાર કે માનનાર મીઠું વિ. [પ્રા. મિટ્ટ (ઉં. મિષ્ટ) મધુર(૨) મીમાંસા સ્ત્રી લિં] વિચારણા તપાસ; ગળ્યું(૩)ન. લવણ; નિમક. [મરચું સમાલોચના (૨) જૈમિનિપ્રણીત પૂર્વ ભભરાવવું = વધારીને વાત કહેવી). મીમાંસાદર્શન
ગ્લી નું નવ મોસંબી જેવું એક ફળ. મીર પું[] અમીર -ડે ભાત ૫૦ એક જાતને બિરંજ. મરજી મું. [A] મુસલમાનોને એક -ડે લીમડે ૫૦ એક વનસ્પતિ, જેનાં ખિતાબ; અમીર ઉમરાવ પાન કઢીમાં નાખે છે
મીરાસ સ્ત્રી [.] વાર મીડલી સ્ત્રી સ્ત્રીના કેશની ગૂંથેલી લટ મીલન ન. [૩] બંધ કરવું -બીડવું તે મીઠું નવ શુન્ય; બિંદુ ટપકું
મીલિત વિ. હિં. બંધ કરેલું – બીડેલું મીઠળ નવ લિં: મન મીંઢળ એક ફળ મીંચવું સક્રિ. [સે. મીંચણ જુઓ મીચવું
(લગ્ન જેવી ક્રિયાઓ વખતે કાંડે બંધાય છે) મીચામણું નબ૦૧૦ જુઓ મિચામણાં મીઠી(આવળ) સ્ત્રી સેનામુખી મચાવવું સક્રિ), મીંચાવું અકિ. મીણ આ જુઓ મીનાં
મીચવું નું પ્રેરક અને કર્મણિ મીણ ન[ઘા. મયળ (. મન)] મધપૂડે મીંજ સ્ત્રીજુઓ મજ
જેને બનેલો હોય છે તે ચીકણો પદાર્થ. માંડ સ્ત્રી હિં. મીમ્ = ધીમે અવાજે ૦૭૫ડ, કાપડ નવ પાણી ન શેષ (સંગીત) એક શ્રુતિ યા સ્વર ઉપરથી તે સારુ મીણ કે એ પદાથે ચડાવીને બીજી શ્રતિ યા સ્વર જવાને એક મધુર બનાવેલું એક જાતનું કાપડ; મીણિયું. પ્રકાર; ઘસીટ ચિટલાની લટ બની સ્ત્રી જેમાં વાટ ઘાલેલી હોય માંડલી(-ળી) સ્ત્રી કપાળ ઉપર ગોઠવેલી. એવી મીણ જેવા પદાર્થની બનાવટ. મીંડું ન૦ જુઓ મીઠું -ણિયું વિમીણવાળું (૨)નમણુકપ્પડ મીઠળ ન૦ જુઓ મીઢળ મીણિયું, મણું વિ૦ [મણે ઉપરથી મીંઢી(૦આવળ) સ્ત્રી- જુઓ મઢી નશામાં પડેલું
મહું વિ. મનમાં સમજે પણ બહાર મીણે પુ. વિ. મન (ઉં. મન)=માદક] દેખાવા ન દે તેવું (૨) ખંધું
કેફ; નશો(૨) કેફ ચડે તે ઝેરી પદાર્થ માંદડી સ્ત્રીજુઓ મીનીમીનડીબિલાડી. મીન સ્ત્રી [.]બારમી રાશિ()ન, માછલું -ડું નમનડુંબિલાડુંડે પંબિલાડે મીતડી સ્ત્રી, જુઓ મીની] મીંદડી; મુકો ૫૦ જાઓ મુગટે મુિકાદમી બિલાડી. -ડું ન બિલાડું
મુકદ્દમ પં[.]જુએ મુકાદમ. -મી સ્ત્રી, મીનમેખ(–ષ) સ્ત્રી વાધે; હરક્ત; શંકા મુકદ્દમો છું. [મ.] દા
કરવાપણું (૨) વધારે ઘટાડો કરવાપણું મુકમ્મલ વિ. [મ.] પૂરેપૂરું સંપૂર્ણ. (૩) અ. એાછુંવત્ત હોય તેમ
આઝાદી સ્ત્રી પૂર્ણ સ્વાતંત્ર્ય મીનાકારી વિ. [1] ભાતવાળું(૨) સ્ત્રી મુકરદમ ! જુઓ મુકાદમ
સેનાચાંદી પર રંગીન કામ-કારીગરી મુકરદા ! જુઓ મુકદમે મીનાં અવહાર્યાની કબૂલાતને સંકેતશબ્દ મુકરર વિગિ. મુ] નિયત નક્કી કરેલું મીની સ્ત્રી [રવ4] મીનડી; બિલાડી મુકરવું, મુકરી જવું અ૦િ ના મુક્કર મીને પું[. મીના સેનાચાંદી પરનું જવું; કહીને ફરી જવું રંગિત ચિત્રકામ; મીનાકારી
સુકાણું ન મૂકવું તે
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________
મુગ્ધ
મુકાદમ
૫૪૧ મુકાદમ ! આ મુમનાયક જમાદાર. મરછમાં આવે તેમ કરવાને સત્તા અપાયેલું
-મી સ્ત્રી મુકાદમનું કામ [સામી ભેટ (૨) ૫૦ એલચી; વકીલ; પ્રતિનિધિ. મુકાબલે પું] સરખામણી (૨) સામ- નામું ન પિતા તરફથી કામ કરવાની મુકામે ૫૦ [.રહેઠાણ(૨)પડાવ; ઉતારે સત્તા આપનારું લખાણ. -રી સ્ત્રી સુકાવવું સત્ર ક્રિક, મુકાવું અન્ય ક્રિ. સદર પરવાનગી; કુલ સત્તા મૂકવું નું પ્રેરક ને કર્મણિ
મુખપત્ર ન૦ અમુક મડળનું છાપું મુકુટ ૫૦ સિં] જુઓ મુગટ
મુખપાઠ પુત્ર ગોખવું-યાદ કરવું તે; મોઢે મુકુર ! [.] આયને
બલવાનું તે શુકલ ન [.] ખીલતી કળી.-લિત વિ૦ મુખપૃષ્ઠનગ્રંથ કે સામયિકના પૂઠાનું પાનું
લિ.] કળીઓવાળું (૨) અડધું ઊઘડેલું મુખમુદ્રા સ્ત્રી ચહેરે મને દેખાવ મુકંદ ૫૦ લિં.] વિષણુ
મુખર(-રિત) વિ. [.] ખખડતું; અવાજ મુકર વિ૦ જુઓ મુકરર કરાવેલું (૨) કરતું (૨) વાચાળ અ જરૂર; ખચીત
મુખવાસ ૫૦ કિં.] જમ્યા પછી મેં મુકાટવું સક્રિ. મુકે મુકે મારવું
સુવાસિત કરવા ખાવાની વસ્તુ મુક્કા સ્ત્રી. [૩. વુHI=મુષ્ટિ) કેસે. -કો મુખારવિંદ ન.] કમળ જેવું સુંદર મેં પુંઠોંસો ગડદે
સુખિયું વિ. મુખ્ય. - ૫૦ મુખ્ય મુક્ત વિ૦ [.] બંધનરહિત છુટું (૨) માણસ (૨) ઠાકોરજીની સેવાપૂજા
મુક્તિ પામેલું. ૦૭ ન૦ કિં. પૂર્ણ કરનારાઓનો મુખી અર્થવાળો સ્વતંત્ર શ્લોક. ૦કંઠ વિ. મુખી પૃ. [‘મુખ” ઉપરથી અગ્રેસર [.) જોરથી કે બેધડક બેલનાડું કે, નાયક (૨) ગામને વડે (એક સરકારી ગાનારું. ૦ર્કંઠે અ સંકેચ રાખ્યા અધિકારી) વિના; ઉમળકાથી
મુખ્ય વિ૦ કિં.] પ્રધાન; પહેલું. છતઃ અ. સુક્તા, ફલ કિં.), ફળ નર મોતી. ખાસ કરીને. હવે, હવે કરીને અo
વલિ(લી ., વળિ -ળી) સ્ત્રી, ઘણું કરીને. પ્રધાન પુત્ર રાજ્યના વડા બહાર પુંછે કિં.] મોતીને હાર
પ્રધાન; “ચીફ મિનિસ્ટર' મુક્તિ સ્ત્રી લિં] મેક્ષ(૨)છુટકારે ૦૫દ મુગજી સ્ત્રી(કોઈ વસ્ત્રને લગાડાતી બીજા ન મુક્તાવસ્થામાક્ષી પુરી સ્ત્રી જ્યાં રંગની ઝીણી પાતળી કિનાર જવાથી મુક્તિ મળે તેવી નગરી (દ્વારકા, મુગટ પુંલિં. મુકુટપાઘડી પર સજવાને અયોધ્યા, મથુરા વગેરે). ફોજ સ્ત્રી એક શણગાર (૨) રાજાને તાજ લશ્કરી ઢબે સંગઠિત કરવામાં આવેલું મુગટી સ્ત્રી, નાને મુગટ. - ૫૦ (ઉં. એક ખ્રિસ્તી મિશન
મુત્તા = કીડો નીકળી ગયા પછીના રેશસુખ ન [ā] માં (૨) ચહેર(૩)આગલો મમાંથી વણેલું) એક રેશમી વસ્ત્ર; મુક કે ઉપરનો ભાગ (૪) નદી જ્યાં દરિયાને મુગલ વિ૦ (૨) પું [] જુઓ મોગલ. મળે તે સ્થાન. ૦કમલ [ā], કમળ લાઈ વિ. મુગલ સંબંધી (૨) સ્ત્રી ન મુખરૂપી કમળ. કળા સ્ત્રીની મુગલને અમલ-રાજ્ય(૩)[લા.] ઠાઠમાઠ; શિક્કલ, શોભા છટાઇ, ચંદ્ર પુંમુખ- ભપકા(૪) સ્વેચ્છાચારી રાજ્ય અંધાધૂંધી રૂપી ચંદ્ર. ચિત્ર ન ગ્રંથ, સામયિક કે જુલમ વગેરેનું પ્રારંભમાં મુકાતું ચિત્ર સુગ્ધ વિ. ઉં.] મોહ પામેલું (૨) અણ મુખત્યાર વિ૦ [મ. મુક્ત પોતાની સમજી; અજ્ઞ (૩) સાલસનિષ્પાપ ()
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________
મુનશી
મુગ્ધતા
પર સુંદર; મેહક. છતા સ્ત્રી૦. ૦રવ ન૦ -તિયું વિ. મુદત ઠરાવી હોય તેવું. [8]. -ધા સ્ત્રી [G] જેને જુવાની -તિ તાવ પુંઅમુક મુદતે ઊતરત તરતની ફૂટી હોય તેવી સ્ત્રી(૨)કાવ્યમાં એ એક તાવ, ટાઈફોઈડ. -તી વિ. ત્રણ પ્રકારની નાયિકામાંની એક (મુગ્ધા, ચોક્કસ સમય ગાળાવાળું “પિરિયોડિક
મધ્યા અને પ્રૌઢા) [(ગુનેગારનું મુદમાતું વિ૦ [ઉં. મુન્ +માતું] આનંદિત મુચરકે પું. [તુ મુન્દ્રાઉં] જામીનખત સુદા સ્ત્રી [ā] આનંદ મુછાળે વિ. ૫૦ મૂછવાળે મરદ મુદિત વિ૦ [i] આનંદિત. તા સ્ત્રી મુજ સમારું [૫] (૨) “હુંના અર્થમાં લિં] મુદા; આનદ હિથિયાર વિભક્તિના પ્રત્યય સાથે પણ વપરાય સુદુગર ૫૦ કિં.] મગદળ (૨) એક પ્રાચીન
છે. ઉદા. મુજને, મુજથી, મુજમાં મુદત સ્ત્રી [..] જુઓ મુદત મુજબ અ૦ મિ. મૂનિવ) પ્રમાણે પેઠે સુલ ન૦ મિ. મુરુ ઉપરથી મૂળ થાપણ ગુજરે આ મિ. મુઝા] મજરે; વળતરમાં મૂડી (૨) અ બિલકુલ; તદ્દન મુજ ૫૦ સલામ; મજરે
મુદ્દામ અ [મ. સન વિશેષે કરીને ખાસ મુજાવર ૫૦ [૩. મુનાવિર પૂજારી જેવો (૨) નિઃસંદેહ; નક્કી કબરને રખેવાળ
મુદ્દામાલ પુંડ મુદ્દાને - ખાસ મહત્ત્વને મુઝવણ સ્ત્રી મૂંઝવણ અકળામણ બેચેની માલ; (૨) ગુનાની સાબિતી રૂપ-પુરાવા મુઝારી સ્ત્રી, પું. [‘મુંઝાવું” ઉપરથી તરીકને માલ; મૂળ માલ
ત્રિદોષ (૨) ગભરામણ, અકળામણ મુદ્દો ૫૦ મિ. મકા] પુરા પ્રમાણ (૨) મુઝાવું અક્રિટ . મુ (ઉં. મુ) મહત્વની બાબત (૩)મૂળ; પાયે તાત્પર્ય
ગૂગળાવું ગૂચવાવું (૨) ગભરાવું; અકળાવું મુદ્રક ૫૦ [સં.) છાપનાર. ન. કિં.] મુઠ્ઠી સ્ત્રી [પ્ર. મુક્ટિ (ઉં. મુ)] આંગળાં છાપવું તે. અણુવલય ન૦ [8, મુદ્રા +
હથેળી સાથે વાળવાથી થતો ઘાટ (૨) કાવ્ય છાપખાનું ધર્માદા લેખે અપાતે મૂઠીભર લેટ કે મુદ્રા સ્ત્રી લિં] છાપ; મહેર(૨) વીંટી(૩) અનાજ, ભર વિ. મુઠ્ઠીમાં માય તેટલું સિક્કો (નાણું) (૪) ગોસાઈઓની કાનની (૨) થોડું. –ો મોટી મુઠ્ઠી બાચકો કડી (૫) છાતીએ કે હાથે મારે ડામ મુડદાલ વિ. [ ગુર] મુડદા જેવું () કે છાપ (૬) મુખાકૃતિ; ચહેરાને દેખાવ
નિબળ; નિર્માલ્ય (૩) મડદાનું (માંસ) (૭) અમુક પ્રકારને અંગવિન્યાસ (૮) સુડ૬ ન. [f. મુદ્ર) મડદું; શબ સંધ્યા વખતે હાથ કે આંગળાને બનાવાતો મુતરડી સ્ત્રીભૂતરવાની જગ્યા, પેશાબખાનું આકાર. રાક્ષસ કું. લિ. (મુદ્રા વડે સુતરાવવું સરકિટ “મૂતરવુંનું પ્રેરકરૂપ હાથ આવેલ રાક્ષસ-એ વસ્તુવાળું) મુતાબિક વિ. [મ.] અનુકૂળ (૨) અ. એક સંસ્કૃત નાટક(૨) છાપભૂલ પ્રિન્ટ અનુસરતું
ડેવિલ'. લેખ ૫૦ અગ્રલેખ(૨)આદર્શ સુત્સદ્દી [] હિસાબ રાખનાર; મુનીમ સૂચક વાક્ય; માટે. -દ્રિકા સ્ત્રી (૨)રાજદ્વારી પુરુષ; રાજનીતિમાં પ્રવીણ લિ.] મુદ્રા; વીંટી(૨) સિક્કો-તિ વિ (૩) ખટપટિયે, દાવપેચ જાણનાર (લા] [૩] છાપેલું મિટી સૂકી દ્રાક્ષ સુદ ત્રીકિં.] આનંદ
મુનક્કા સ્ત્રી [મ. મુનહિ) એક પ્રકારની મુદત સ્ત્રી સમય(૨) મુકરર કરેલ સમય. મુનશી પુંમિ.] લેખક ગ્રંથકાર (૨) [૦૫ડવી=અદાલતમાં ફરિયાદની સુના- લહિ; લખવાનું કામ કરનાર(૩) ફારસી
વણુ માટે બીજે દિવસ નક્કી થો]. અરબી કે ઉર્દૂને શિક્ષક
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________
મુનસફ ૫૪૩
મુસળ મુનસફ ! [. મુ]િ દીવાની કજિયા એક પ્રકારનો સફેદ લંડ મૅનોક્સાઈડ
સાંભળી ન્યાય આપનાર. -જી સ્ત્રી, [૨. વિ... મુનસફનું કામ (૨) અધિકાર; સત્તા મુલક [. મુ) દેશ; પ્રદેશ. -કી (૩) વિવેકબુદ્ધિ [વાજબી વિ. [૪] મુલકને લગતું, દીવાની મુનાસિબ, મુનાસિબ [૫] વિ. યોગ્ય મુલતવી વિ૦ કિ. મુત્સવી] ફફ સુનિ પું[૯] ઋષિ તપસ્વી (૨)મુનિવ્રત મુલવણી સ્ત્રી મૂલવવું તે ધારણ કરનાર સાધુ. ૦વર પુત્ર માટે મુલવાવવું સકિ મૂલવવુંનું પ્રેરક
મુનિ. વતન હિં. મૌન વ્રત મુલાકાત સ્ત્રી [.] મેળાપ. -તી વિ૦ મુનીમ [. મુનીવપેઢીને મુખ્ય ગુમાસ્ત મુલાકાતને અંગેનું(૨)૫૦ મુલાકાત લેનાર ' મુનીશ્વર, મુનીંદ્રપુંલિં] શ્રેષ્ઠ મુનિ મુલાને (લા') ૫૦ મિ. મુહૂઝ જુઓ મુને સ. મને [૫]
મલાજે મુફતી પું. [..] મુસલમાન પંચાતિય મુલાયમ વિ. . મુઢારમો નરમ; સુંવાળું મુફલિસ વિ. [4] ગરીબ બેહાલ મુલા(લાં) પૃ[1] મુસલમાનોને મુફસિલ નો [. મુફ્લે પાટનગર આચાર્ય કે પુરોહિત સિવાયના પ્રદેશ
મુવાડું ન મકમ =દીનમુદુ +વાડે] સુબારક વિ૦ [] આબાદ; ભાગ્યશાળી; નાનું ગામડું પરું
શુભ. બાદી સ્ત્રી અભિનંદન; ધન્યવાદ સુવાળ પંવાળમોવાળા સુમકિન વિ૦ કિ.] શક્ય; સંભવિત મુશળ નવ લિ. મુસ) સાંબેલું. ધાર મુમુક્ષા સ્ત્રી [.] મેક્ષની ઈચ્છા. -શુ વિજાડી ધારમાં જોરથી પડત (વરસાદ)
વિ૦ [. મોક્ષની ઇચ્છાવાળું મુશાયરે ૫૦ [4. મુરિ કવિઓની અમૃર્જા સ્ત્રી હિં. મરવાની ઇચ્છા - પરિષદ, જ્યાં દરેક કવિ પોતપોતાની
વિ૦ મરવાની તૈયારીમાં હોય એવું કવિતાઓ બેલી બતાવે છે સુરઘી સ્ત્રી [. મુ ઉપરથી] મરધી. – મુશ્કિલ વિ. [ જુએ મુશ્કેલ ૫૦ મર • •
મુશ્કેરાટ વિ૦ [ મુરત +. વોસા મુરજ પં. [i] એક જાતનું ઢેલ પાછળ હાથ બાંધેલા હેય એવું સુરત નવ જુઓ મુહુર્ત) શુભ સમય. મુશ્કેલ વિજુઓ મુશ્કિલ] અઘરું; કઠણું;
તિય પુંવરરાજ; કન્યા માટે શોધાતે દુષ્કર. -લી સ્ત્રી મુસીબત કે શોધેલો વર (૨) હળને તુંગામાં સુષક ૫૦ લિ.) ઉંદર કેશને સજજડ રાખનારી મેખ
સુષ્ટિ સ્ત્રી હિં] મૂડી મુરબી વિ૦ (૨) પં. [1] વડીલ (૨) સુસદ્દવિ (૨)પુંજુઓ મુત્સદ્દીપણું ન
કદરદાન; આશ્રય આપનારું; “પેટ્ર” મુસદ્દો ૫૦ કિ. મુલવ@ ખરડે; કાચું સુર પં[.] ચાસણીમાં રાખેલ કેરી લખાણ(૨)ઊંડા અર્થવાળી શેલીનું લખાણ
વગેરે ફળને પાક [૫. શ્રીકૃષ્ણ મુસલ ન [i] મુશળ; સાંબેલું મુરલી સ્ત્રી [ઉ] વાંસળી; મેરલી. ૦ધર મુસલમાન j[.] ઇલામને અનુયાયી. મુરશિદ પું. [A] ગુરુ; ધર્મોપદેશક -ની વિ. તેનું કે તેને લગતું (૨) સ્ત્રી, મુરાદ સ્ત્રી [..] ઈચ્છા; ઉમેદ
મુસલમાન સ્ત્રી સુરારિ પુ[] મુર રાક્ષસના શત્રુ-
વિષ્ણુ મુસલ્લા ૫૦ [. મુ] નમાજ પડવાની સુરીદ પું[] શિષ્ય
ચટાઈ (૨) (તુચ્છકારમાં) મુસલમાન સુદરસિંગ ૫૦ સીસાને એક ઑક્સાઈડ, મુસળ નવ વુિં, મુa] મુશળ, સાંબેલું.
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________
મુસળધાર
ધાર વિનુ મુશળધાર. જી ત મુસળ
મુસાફર પું॰ [મ. મુલાર્ત્તિ] વટેમાર્ગુ, ૦ખાનું ન૦ પ્રવાસીઓને પડાવ નાખ વાનું સ્થાન; ધર્મશાળા. -રી સ્રી પ્રવાસ; પ*ટન. –રી બગલા પું૦ સવારીમાં ફરતા અમલદારા માટે રખાતા સરકારી બંગલા; ડાકમ્ ગલા સુસીબત સ્ત્રી[Ā.] તકલીફ (૨) વિપત્તિ સુકાવું અગ્નિ મલકાવું; મ દહાસ્ય –
સ્મિત કરવું (ર) રાચવું; રાજી થવું મુસ્તાક વિ॰ [ગ, મુરા) આતુર (૨) દૃઢ મુસ્લિમ વિ॰ [ત્ર.] ઇસ્લામનું કે તેનું અનુયાયી (૨) પું॰ મુસલમાન સુહાજિર પું॰ [મ.] હિજરત કરનાર; બીજે દેશ જઈ રહેનાર
મુહૂર્ત ન॰ [i.] એ ઘડી જેટલેા સમય; ૪૮ મિનિટ (૨) કોઈ કામ શરૂ કરવાનો શુભ સમય
૫૪૪
મુંજ ન॰ [ä.] દાભ જેવું એક ધાસ મુંડ ન॰ [i.] માથું (૨) પું॰ સાધુ. કૈ મુડેલા માથાવાળે સાધુ (૨) સ્ત્રી; ન૦ એ નામનું ઉપનિષદ. ન ન॰ [ઘું.] માથું મૂંડાવવું તે. માળા સ્ત્રી॰ માથાની કે ખાપરીએની માળા. ડી વિ॰ [i.] એડાવેલા માથાવાળુ (૨) પું૦ હજામ(૩) સન્યાસી. ડે પું॰મદારી જેવા ભિખારી સુખઈ સ્ત્રી; ન॰ એ નામની નગરી. ગરું વિ॰ મુંબઈનું (૨) કલદાર (રૂપિયા) સુખ(–મા)ઈ સ્રો૦ કચ્ચર વાગેલા માટેની એક ઔષધિ
સૂઈ વિ॰ સ્રી॰ મૂએલી
સૂ વિ॰ [ત્રા. મુત્ર; સૂક્ષ્મ (સં. મૃત)] મૂએલું; મરેલું(૨)ક્રોધ કે વહાલમાં અપાતું વિશેષણ -ઉદ્ગાર. -એલું નિ॰ મરેલું, “ વિયું
મૂક વિ॰ [i.] મૂગું મૂકવવું સક્રિ॰ મૂકે એમ કરવું; છેડાવવું મૂકવું સ॰ક્રિમિન॰ મુધ્ધ (સં. મુ)] છેડવું;
મૂડ
તજવું; મુક્ત કરવું (૨) (અમુક સ્થાને) નીમવું, સ્થાપવું કે ગોઠવવું; મેલવું (૩) પહેરવું; ઘાલવું (ટાપી; પાઘડી)(૪)રંધાવા -ચડવા માટે ચૂલા ઉપર મેલવું (ખીચડી; શાક; ભાત) (૫) (વ્યાજે ૐ ગીરી) રાખવા અથવા સાચવવા સોંપવું. ઉદા॰ તેને ત્યાં સે। રૂપિયા મૂકા છે (૬) શીખવા મેાકલવા માંડવું. ઉદા॰ શરાફની દુકાનેનિશાળે મૂક્યો (છ) ખાકી રાખવું, છેડવું. ઉદા॰ ચાર લીટી મૂકી દીધી (૮)-ને જુમ્મે નાખવું – રાખવું (૯) જોરથી માટે સાદે કાઢવું (પાક; રાડ ઇ૦)(૧૦) અન્ય ક્રિયા સાથે આવતાં તે ક્રિચાની પૂતા સૂચવે છે. ઉદા॰ ભગાડી મૂકવું સૂરુ વિ[સં. મૂળ] ખાલી ન શકે તેવું; અવાચક (૨) શાંત ઉપર ઊગતા વાળ મૂછ સ્રી [મા. મંત્તુ (ä. મન્નુ)] ઉપલા હોઠ મૂજી વિ॰ [Ā] કંજૂસ (ર) અક્કલ ક્ હાંસ વગરનું; જડ [એક દાવ સૂર્ય સ્ત્રી॰ [તજીજી મુલૢ] ગિલ્લીદડાની રમતમાં સૂર્ય સ્ત્રી[સં. મુત્તિ; પ્રા. મુટ્ટિ] મુઠ્ઠી(૨)જ્યાંથી
તરવાર વગેરે પકડાય છે તે હાથા (૩) પીડા કરવાના કે મારી નાખવાના એક
તાંત્રિક પ્રયોગ. –હિંયુ ન કણકને મૂઠી વડે વાળી બનાવેલી એક વાની. –ડી
સ્ત્રી જાએ મુઠ્ઠી.કે હું માટી મૂઠી મૂકાવેરી પું॰ માથાદીઠ લેવાતા વેરા મૂહક ન॰ [મં. મુંઢ] માથુ મૂડી સ્રી॰ [વા. મુTM (સં. મુલ) + ડી; કે સં. મુંઢ = માથુ] માં અથવા માથાના ભાગ, [નીચી કરવી−ટેક આખરૂ જતાં કરવા] મૂડી સ્રો॰[ત્રા. મૂયિ (સં. મૌ)િ] પૂછ; ધન (૨)વેપાર ઉદ્યોગમાં રોકાતી થાપણ - દ્રશ્ય. દાર વિ૦ (૨) પું॰ મૂડીવાળા; પૈસાદાર. વાદ પું॰ મૂડીદારાની સત્તા; કૅપિટલિઝમ'. વાદી વિ॰ (ર) કું મૂડીવાદને લગતું કે તેમાં માનતું મૂડા પું॰ [૩. મૂ] સેા મણનું વજન (૨) ધાણીનું ભારવાળું ગાળ ખાતું
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૪૫
મૂલાધાર મૂડે પુંછ સરકટ કે નેતરની એક જાતની (દેવ-દેવીની) (૨) સાધુ (વ્યક્તિ).ન્કાર
ગોળ ખુરસી કે માંચી જેવું આસન j૦ મૂતિ ઘડનાર; શિલ્પી. પૂજક વિ૦ મૂહ વિ. [.] મૂખ, ઠાઠ (૨) સ્તબ્ધ; મૂર્તિને પૂજનાર. પૂજા સ્ત્રી મૂર્તિની નિશ્રેષ્ટ(૩)મોહવશ; વિવેકરહિત, મોહમાં પૂજા. ભંજક વિ૦ મૂર્તિને ભાંગનાર. પડેલું. તા . ૦મતિ વિ૦ કિં.] ૦મતી વિ. સ્ત્રી, મંત, રામાન વિ૦ બેવકૂફ, મૂર્ખ. દાહ [+માત્ર હિં. તમQ) શરીરવાળુ; સાક્ષાત્ ભૂતમૂઢતાભેર રખાતો આગ્રહ; ડોમેટિઝમ'. શાસ્ત્ર ન મૂર્તિઓ બનાવવાનું -હાત્મા ૫૦ લિ.] મૂઢ પુરુષ
શાસ્ત્ર; શિલ્પ મૂતર નવ ાિઓ મૂત્રો પેશાબ. ૦ગદો મૂર્ધન્ય વિ૦ [] મૂર્ધસ્થાનથી ઉચ્ચારાતું પુંસૂતરના ભેજની ગંદકી. ૦વું અક્રિ. ' (૨)માથાને લગતું(3)jમૂર્ધસ્થાની વર્ણ પેશાબ કરવો. [મૂતરી પડવું = બી મૂર્ધસ્થાન ન૦ [.] તાળવાની વચ્ચેને, જવું; ગભરાઈ જવું]. -૨વું અકિo ભાગ. -ની વિ૦ મૂર્ધસ્થાનનું મૂતરવું'નું ભાવે
મૂર્ધા ! [.] માથું (૨) દાંતનાં મૂળ અને મૂત્ર ન [4] મૂતર; પિશાબ. પિંડ ૫૦ તાળવાની વચ્ચેનો ભાગ વ્યિા. શુદ્ધ લેહી તથા મૂત્રને જુદા પાડનાર મૂલ ન૦ કિં. મૂલ્ય] કિંમત અવયવ; કિડની'. રેગ પુંઠ પેશાબને ભૂલ ન૦ કિં.] વનસ્પતિની જડ (૨) પાય; રોગ. લ, વર્ધક વિ4.]વધારે મૂત્ર મંડાણ (૩) નદીનું ઉત્પત્તિસ્થાન(૪) મૂલ કરાવે તેવું. ત્રાશય પું; ન [૬] કારણ [લા.) (૫) ૧ભું નક્ષત્ર (૬) “રૂટ મૂત્રને એકઠું થવા માટે અવયવ; કુક્કો; (મૂલવિધિમાં) [.] ૦ વિ૦ [.] (બહુ
બ્લેડર”. - ત્સર્ગ ૫૦ પેશાબ કરે તે વ્રીહિ સમાસને અંતે) મૂળવાળું. ઉદા. મૂનિયું ન૦ જુઓ મોતિયું
દંતકથામૂલક, કારણ ન. [ā] મુખ્ય મૂમતી સ્ત્રી વિ. મુદ્દાની (સં. મુલત્રી)] કારણ. ગત વિ. મૂળમાં રહેલું. ૦ગું
જેન તિઓ મોં ઉપર બાંધે છે તે વિ(૨)અજુઓ મૂળગું. ચિહન ન લૂગડાને કકડે
(4)આવું સંખ્યાનું મૂળ સૂચવતું ચિહ્ન. મૂરખ વિ(૨)૫૦મૂખ.-ખાઈ-ખામી ડિકલ સાઈન [ગ.]. તવ ન જીમૂર્ખાઈ. -ખું વિ૦ મૂરખ
પાંચ મહાભૂતોમાંનું એક(૨)કઈ ચીજનું મૂરઝાવું અ[િહિ. મુશાના(. મૂન)] મૂળ-પ્રાથમિક ઘટક તત્ત્વ(૩)નબ૦ વ૦ કરમાવું; ચીમળાવું
શાસ્ત્ર કે કળાના પ્રાથમિક સિદ્ધાંતે. મૂરત સ્ત્રી લિ. મૂર્તિ મૂર્તિ [૫] પુરુષ j૦ [.] વંશને આદિપુરુષ(૨) મૂર્ખ વિ૦(૨)પું [.] અભણ, બેવકૂફ કુટુંબને મુખ્ય માણસ, પ્રકૃતિ સ્ત્રી
અલહીન. તા-ખંઈ સ્ત્રી મૂખ પણું હિં. પ્રકૃતિ; જગતનું આદિ કારણ(સાંખ્ય). મૂછના સ્ત્રી.મુસ્ક(ર) સાત સ્વરને પ્રત સ્ત્રી છાપવાનું મૂળ લખાણ પ્રેસક્રમસર આરોહ અવરોહ-ઘાટ
કેપી'. oભૂત વિ૦ મૂળરૂપ; મૂળનું મૂચ્છ સ્ત્રી [.] બેશુદ્ધિ. -ચ્છિત વિ. મૂલવવું સત્ર ક્રિટ મૂલ્ય નક્કી કરવું (૨) મૂચ્છ પામેલું
ખરીદવું (૩) આંકવું; કદર કરવી. મૂર્છાના સ્ત્રી- જુઓ મૂના
મૂલવાવું અક્રિ. “મૂલવવું’નું કમણિ મૂછઈિત) જુઓ મૂછમાં મૂલાક્ષર [.] જુએ મૂળાક્ષર મૂત વિ૦ લિં] મૂર્તિમાન; સાકાર મૂલાધાર પું[. મૂળ આધાર (૨) ન
મૂતિ (ત્તિ) શ્રીલિં] પ્રતિમા, આકૃતિ ગુદા ને ઉપસ્થની વચમાં આવેલું ચક. Jain Edlanternational
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૂલ્ય
૫૪૬
મૃતસંજીવની મૂલ્ય ન [i] મૂલ; કિંમત. વાત મૂંડાવવું સક્રિમૂંડાવુંઅ કેિમ્પનું વિકીમતી
પ્રેરક અને કર્મણિ મૂષક, મૂષિક ૫૦ કિં.) ઉંદર
મુંડિયો ડું મુંડી; સંન્યાસી સ્ત્રિી મૂસ સ્ત્રીલિં. મુવા, મુપી; પ્રા. મૂ] ધાતુ મૂડી સ્ત્રી [મૂડવું ઉપરથી મુંડકી, બોડી
ગાળવાની કુલડી (૨) બીબું - મૂંડી સ્ત્રી [૪. મુંટુ ઉપરથી માથું(ર)જણ. મૂસળી સ્ત્રી ઔષધિ વસાણાના કામનું મૂડું વિ૦ [મૂડવું ઉપરથી બેડાવેલું. એક મૂળ
[પરાઈ -ડે ડું બેડું માથું(ર) બેડા માથાવાળા મૂસળી સ્ત્રી [ઉં. પૂરું ખાંડણીને દસ્તા, માણસ; મૂંડિયા મૂસા ૫૦ [2] યહૂદી ધર્મ પ્રવર્તક મુંદર પં. ભેંસના આગલા બે પગ વચ્ચે મૂળ વિ . પૂરુ] અસલ પહેલાંનું લબડતો ભાગ [કા. મૂળભૂત (૨) ન જુએ મૂલ (સં.). મૃગ ૫૦ [ā] પશુ (૨) હરણ (૩) ન૦
કારણ,વગત જુઓ મૂલ(ઉં.)માં.નું મૃગશીર્ષ, પાંચમું નક્ષત્ર. ચર્મ ન વિ(૨) અમૂળઅસલ (૩) તમામ; હરણનું ચામડું. ૦ચર્યા સ્ત્રી મૃગની બધું. મેથું અ+મૂળથી. તત્વ, પેઠે નિષ્પાપ જીવન ગાળવું તેભક્ત માટે). પુરુષ, પ્રકૃતિ, પ્રત, ભૂત જુઓ જલ(ળ) ના રેતાળ જમીન ઉપર મૂલ(સં)માં. -ળાક્ષર ૫૦ વર્ણમાળા- સૂર્યનાં કિરણ પડવાથી દૂરથી દેખાતો ના મૂળ અક્ષરે. -ળાડિયું, -ળાડું ૧૦ પાણુ જેવો આભાસ. ૦ષ્ણા સ્ત્રી ભૂલ. -ળાધાર ! જુઓ મૂલાધાર. મૃગજળ. નયની વિશ્રી. મૃગ જેવાં -ળિયું ન મૂળ જડ. -ળી સ્ત્રી મૂળના નયનેવાળી. નાભિ સ્ત્રી [ā] કસ્તૂરી. ઝીણા ઝીણું ફણગા (૨) મૂળ ]િ. ૦૫તિ ૫૦ કિં.] સિંહ. ૦મદ કું. [૬] - ખાવામાં વપરાતું એક મૂળ કસ્તુરી. ત્યા સ્ત્રી [.] શિકાર. ૦૨ાજ મૂંગું વિ૦ જુઓ મૂગું
૫૦ [i] ભૂગપતિસિંહ લાંછન ૫૦ મૂજી વિ૦ જુઓ મૂજી
[. ચંદ્ર () મગનું ચિહ્ન. કલિયું ન મૂંઝવણ(ત્રણ) સ્ત્રી [ જુઓ મુઝાવું] [૫] નાનું મૂગ (૨)હરણનું બચ્ચું. ૦લી - અકળામણ; ગભરામણ, વ્યગ્રતા, ઉચાટ. સ્ત્રી હરણ. વલું ન હરણું, લો !
નવું સકિ.મૂંઝવણ કરવી; મૂંઝાવવું હરણ, લેચના(ની) [8] વિ૦ સ્ત્રી મૂંઝારી(ર) જુઓ "મુઝારીમાં
જુઓ મૃગનયની. શિર, શીર્ષ નક મૂંઝાવવું અ કિડ “મૂંઝાવુંનું પ્રેરક [.પાંચમું નક્ષત્ર.-ગાંકડું [.] ચંદ્ર. મૂંઝાવું અ૦િ જુઓ મુઝાવું
-ગી સ્ત્રી લિ.) હરણું. ગેંદ્ર પુત્ર મૂંડકાવેરે ! [મૂંડકું ] માથા દીઠ [.) સિંહ લેવાત વેરે
મૃણાલ પંથન[.] કમલને તંતુ.-લિની, મૂડકી સ્ત્રી [મૂંડવું ઉપરથી બેડી સ્ત્રી -લી સ્ત્રી [.] કમળને છોડ મૂંડકી સ્ત્રી હિં. મુડ] ઘોડા કે ઊંટના ' મૃણમય વિ. [.] માટીનું
પલાણના કાઠાના આગલા ભાગનું માથું મૃત વિ૦ લિં] મરણ પામેલું(ર)નમૂત્યુ મૂડકું ન [૩. મુંદા) માથું
મરણ૦૭ વિ. લિં.] મરનાર સંબંધી મૂંડણ ન જુઓ મુંડન
(૨) ન રબ (૩) મરણનું સૂતક, પ્રાય મૂંડવું સક્રિત સિં. મું] મુંડન કરવું; બેડવું વિમરવાની અણુ ઉપર આવેલું લગભગ
(૨)[લા. છેતરવું ધૂતવું(૩)ચેલ બનાવવો મૂત. સંજીવની વિન્ની [સં. મૂએલાને મૂડામણું ન મૂંડવાનું મહેનતાણું
જીવતા કરનારી (૨) સ્ત્રી તેવી વિદ્યા
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________
*૫૪૭
મૃત્તિકા
મેન્ડેટ મૃત્તિકા સ્ત્રી [ā] માટી
મેજ બ્રી; ન [] ટેબલ. બાન , મૃત્યુ ન [.] મરણ. ૦દંડ ૫૦ મતની બાની સ્ત્રી, જુઓ મિજબાન-ની શિક્ષા, દેહાંતદંડ. લોક ૫૦ [.] પૃથ્વી. મેજર ! [૬] ફેજને એક અમલદાર
વેરે પુ. મરનારની મિલકત વારસ- મેજિસ્ટ્રેટ ૫૦ ]િ ન્યાયાધીશ દારને મળે તે ઉપર લેવાતવે. શય્યા " મૅટ્રિક વિ. [૪] મહાવિદ્યાલયમાં દાખલ સ્ત્રી મરણપથારી. -ત્યુંજય વિ. લિં] થવા જેટલું ભણેલ, વિનીત (૨)નસ્ત્રી મૃત્યુને જીતનારું; અમર (૨) પુંઠ મહાદેવ તે કક્ષાનું ભણતર મૃદંગ ન [.બંને બાજુ વગાડાય તેવું મૅટ્રિક સિસ્ટમ સ્ત્રી. [૬] વિવિધ તબલા જેવું એક વાદ્ય
પરિમાણોનાંદશાંશમાપનાં કાષ્ટકની પદ્ધતિ મૃદુ વિ. [i] કોમળ; સુંવાળું (૨) મધુર. મેડક પંસં. મં] મેંડક દેડકો માળ
છતા સ્ત્રી૦. ૦૧ વિ. [.] મૃદુ મેડી સ્ત્રીમેયોનાને માળ. -ડો પુત્ર મૃત્મય વિ૦ કિં. માટીનું બનાવેલું મેઢ ૫૦ લાકડામાં પડતો એક જીવ મૃષા અ૦ લિ.] ખોટી રીતે (૨) નકામું મે ૫૦ [૩. મેરા દંડે, દાંડે, ખીલો]
વ્યર્થ. ૦વાદ ૫૦ હું અસત્ય. વાદી ખળાની વચ્ચે રોપેલી થાંભલી (ઇડર) વિ૦ જૂઠું બેલનાર
મેઢી(૦આવળ) (મે) સ્ત્રી- જુઓ મીઠી મે ૫૦ [૬] ઈસ્વી સનને પાંચ મહિને
મેતે (ઍ) અમેળે જાતે મેકર ૫૦ [૬] બનાવનાર. ઉદા. સારા
મેથિયું નવ મેથીને મસાલો ભરી બનાવેલું મેકરને માલ મેખ સ્ત્રી મેષ રાશિ
અથાણું (૨) વિ. મેથી ભરેલું મેખ સ્ત્રી [.] ખીલી (૨) ફાચર
મેથી સ્ત્રી હિં.] એક બી કે તેની ભાજી. મેખલા સ્ત્રી.]કરે; કટીમેખલા (ખાસ
૦૫ક ૫૦ મેથીના લાડુ (૨) માર લિ.] 'કરીને સ્ત્રીની)(૨)ફરતી વર્તુલાકાર રેખા
મેદ ડું વિં] ચરબી
મેદની સ્ત્રી દુનિયા (૨) ભીડ, ટેળું " કે મર્યાદા. -ળ ન કર મેખળના લડાઈનું એક હથિયારસરખાવો
મેદાન (મે) ન [m.]ખુલ્લી સપાટ જમીન. હળમેખળ)
-ની વિમેદાનમાં રમાય એવી (રમત) મેખળા જુઓ મેખલા
મેદિની સ્ત્રી હિં] પૃથ્વી દુનિયા મેગળ પં. [પ્ર. મચીઢ (સં. માઢ) હાથી મેદી (મે) સ્ત્રી [ä. મંધીએક વનસ્પતિમેંદી મેઘ ! લિં] વરસાદ (૨) વાદળ. મેંદો (મે) j[] ધોયેલા ઘઉંને બારીક ગજના સ્ત્રીઉં.વાદળાંને ગડગડાટ.
લોટમેં ધ(૦ષ,૦ષ્ય)ન, ઈદ્રધનુષ.૦નાદ ૫૦ મે ૫૦ લિ. યજ્ઞ (૨) બલિ, ભાગ હિં. મેઘગર્જના(૨)રાવણને પુત્ર ઇદ્રજિત. મેધા બ્રીટ [.) બુદ્ધિ (૨) યાદશક્તિ. ૦૨ ૫૦ આંબા વગેરેના મોરમાંથી વિની વિ૦ સ્રો. વી વિ૦ લિં] ઝીણી મધુની છાંટ વરસે છે તે (૨) ઝીણું બુદ્ધિમાન; પંડિત [(૨) પવિત્ર ઝાકળ જેવું પડતું વાદળ (0). ૦૨ાજા ૫૦ મધ્ય વિ૦ લિ.] યજ્ઞનું યજ્ઞમાં હોમવાનું
(૨) વરસાદ. ૦૧-લી) વિ. સ્ત્રી - મેના (મે) સ્ત્રી ઉં. મન, રે. માળો એક વાદળવાળી. -ઘાડંબર પં; ન [G] પક્ષી; સારિકા [પક; સંચાલક ઘેર; વાદળાંની જમાવટ (૨) ગજેના મેનેજર ૫હિં. વહીવટ કરનાર,વ્યવસ્થા
ગડગડાટ (૩) છત્રીવાળી અંબાડી મેને (ઍ) j૦ જુઓ માને મેચકું નવ નાનું પૂતળા જેવું છોકરું મેન્ડેટ કું. [૬] હકૂમત ચલાવવાના કે (તિરસ્કારમાં)
અમુક કાર્ય કરવાના અધિકારની ઍપણ
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________
મેમોરિયલ
મેમોરિયલ ત॰ [.] ચાદગીરી માટે ઊભું કરેલું ખાવલું વગેરે; સ્મારક (૨)સરકારને કારણેા વગેરે સાથે કરેલી અરજી મેમ્બર પું॰ [...] સભાસદ; સભ્ય મેયર પું॰ [.] મેટા નગરની ખાસ અલગ કાયદાથી રચાતી (કૅર્પોરેશન) સુધરાઈના પ્રમુખ [બી॰ પુ॰ એક વ॰) મેર (મૅ),[ભરવું ઉપરથી] મર ! (આજ્ઞાથ` મેર પું॰ [સં. મેક્] માળાના શરૂઆતના માટેા મણકા (ર) શામણિ, મુગટ (૩) જેના ઉપર ચલમ રહે તે હુક્કાના ડાયા (૪) મેરુ પ`ત [૫.] એર સ્રી ખાજી; દિશા મેરમેરા(-રૈ)યું ન^[‘મેરુ’ઉપરથી] દિવાળીમાં કરાં ઊંબાડિયા જેવા, હાથમાં ઝાલવાના ડાચાવાળા દીવા કરે છે તે મેરાઈ પું॰ દરજી મેરા(રિયું ન જુએ મેરમેરાયું બૈરુ પું॰ [i.] એક પર્યંત (સેાનાના), જેની આસપાસ ગ્રહો વગેરે કું છે એમ મનાય છે (ર) મિત્ર; સેાખતી (૩) તાંબાનું એક મેટું વાસણ (૪) હુઢ્ઢાને મેર (૫) માળાને મેર. ′ડ પુંડ એયું ન॰ જીએ મેરમેરાયું સેલ પું॰ [i.] મિલન; મેલાપ સેલ પું॰; સ્ત્રી॰ [Ě.] ડાકગાડી; ટપાલ લઈને જતી ઝડપી ટ્રેન
મૈલ (મેં) પું૦ ‘િમેલું' ઉપરથી] કચરા; ગંદકી; મેલું તે. ખાઉ વિ॰ મેલ ઢાંકી શકે એવી જાતનું મેલગાડી સ્રો ડાકગાડી; મેલ’ મેલડી (મૅ) સ્ત્રીચંડાળ ભૂતડી(ર)એક દેવી સેલણ (મે’) ન॰ મેલવું તે; છુટકારા સેલવું (મે’) સક્રિ॰ [ત્રા. મિટ્ટ] મૂકવું સેલાણુ (મે’) ન॰ [ મેલવું” ઉપરથી] મેળાપ સેલાવવું (મે’)સક્રિ; મેલાનું અક્રિ
*મેલવું'નું પ્રેરક ને કમણિ શૈલી (મેં) સ્ત્રી॰ (મેલું' ઉપરથી] એર; જરાયુ. વિદ્યા સ્ત્રી માણારણ કે ભૂતપલીત વા કરવાની વિદ્યા
૫૪૮
મેળાપ
મેલુ' (મૅ) વિ॰ [ત્રા. મs (સં. મનિ)] ગદું' (ર) કપટી (૩) ન॰ મળમૂત્રાદિ (૪) ભૂતપ્રેત વગેરે
મેલા પું॰ [સં. મે; ત્રા. માઁ] મેળાપ એવલિયા, સેવલા પું॰ [જીએ મેહુલેા]
વરસાદ (ર) મેઘસ્તુતિનું ગીત સેવાત પું॰ [સં. મહીવાસ] મહી નદીના ડાબા કાંઠાના પ્રદેશ. “તી વિ॰ મેવાતનું. –સ પું॰ મેવાત. –સી વિ॰ મેવાતી સેવા પું॰ [.] લીલાં કે સૂકાં ફળ મેશ (મૅ) સ્રી॰ [i. મÎ(Zf8)] કાજળ મેષ પું॰ [i.] ઘેટા (૨) પહેલી રાશિ મેમેષ પું॰ [i.] આંખ પટપટાવવી તે; પલકારા
સેસ (મૅ) સ્ત્રી॰ જુએ મેશ મેર (મૅ) પું॰ એક મીઠાઈ મેસ્મેરિઝમ ન૦ [.] પાતાના સંકલ્પ
ખળથી સામાનામાં ઊભી કરાતી નિકા જેવી સ્થિતિ (૨) એ સ્થિતિ ઊભી કર વાની રાક્તિ (૩) એ સ્થિતિ, તેના કાયદા વગેરેનું વિજ્ઞાન એહ પું॰ [પ્રા. (સં. મેત્ર)] વરસાદ. ો, -હુલા પું॰ [જીએ મેહ] વરસાદ; મેવદ્યા મેળ યું॰ [સં. મેરુ] રાજના આવક ખરચના હિસાબ (ર) હિસાખ; લેખું. ઉદા અત્યારે ત્યાં જવાના શેા મેળ છે? (૩) મળતાપણું; ખધખેસતું હાવું તે (૪) બનાવ; સ ં૫ (૫) એકઠા થવું તે (૬) તજવીજ; ધાટ (૭) સગવડ; સ જોગ. ઉદ્ભા૦ હમણાં મને ત્યાં આવવાના મેળ નથી મેળવણુ ન॰ [‘મેળવવું' પરથી] મિશ્રણ
(૨) અખરામણ. -શ્રી સ્રી મેળવવુંઉમેરવું તે(૨) મેળવવાની ચીજ; ઉમેરણ. ~~ સક્રિ॰ [‘મેળ’ પરથી] એકઠું કરવું; મિશ્ર કરવું (ર) પ્રાપ્ત કરવું (૩) સરખાવી જોવું (૪) આખરવું (૫) વાદ્યને સૂરમાં આણવુ – તેના તાર વગેરે બીખર ગાઠવવા
મેળાપ પું॰ [ત્રા. મેળાવ (સં. મેરુ)] મળતું
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________
મેળાપી
એકઠા થવું તે; સમાગમ (૨) સદ્ભાવ; અનાવ [લા.].પી પું॰ બેઠકઊટકવાળા માણસ; મિત્ર [મિજલસ; પરિષદ મેળાવડા પુંજમાવ; ટાળું (ર) સભા; મેળાવા પું॰મેળાવડા(ર) મેળાપ; મુલાકાત મેળે (મૅ) અ॰ જાતે; પાતે (ર) પેાતાની રાજીખુશીથી મેળા પું॰ [જીએ મેલે]મેળાપ; ભેટા (૨) ઘણાં માણસનું એકઠા થવું તે (ઉત્સવ, યાત્રા વગેરે નિમિત્તે)
સે' (મૅ’) સ૦ [ત્ત. મયા; પ્રા. મિ, મૈં (ખ॰૧૦ અમ્ટે)] ‘હું’નું ત્રીજી વિભક્તિનું એકવચન મેડક (મૅ) પું॰ આ મેડક] દેડકા, –કી સ્રી દેડકી
સૈદ્ધી (મૅ॰) સ્રી॰ [ત્રા. (સં. મેંઢ= ધેટા)] ઘેટી. –હું ન॰ ઘેટું. – પું૰ ઘેટા
મેંદી (મૅ॰) સ્રીજીએ મેદી) એક વનસ્પતિ
સેઢા (મૅ॰) પું॰ જીએ મેદા મૈત્રી સ્ત્રી॰ [i.] ભાઈબંધી મૈથિલી સ્રો॰ [i.] સીતા (૨) બિહારના (દરભંગા પાસેના) એક ભાગની ખાલી મૈથુન ન॰ [i.] નરમાદાના સભાગ મૈનાક પું॰ [i.] એક પૌરાણિક પત રૈયત સ્રી॰ [પ્ર.] મરણ (૨) માકાણ (૩) વિ॰ મરણ પામેલું મૈયા સ્રો॰ [હિં.] માતા સાઈ વિ॰ સ્ક્રી॰ જુએ મૂર્ખ (ર) ભલે, ફિકર નહિ એવા અ`માં સ્ત્રીલિ’ગી શબ્દો સાથે. ઉદા મેાઈ, પડી ગઈ તા! સાઈ શ્રી મેાઈદડાની રમતમાં નાનો
લાકડાના કકડા. દંડા પુંખવ॰ માઈ અને દડા વડે રમવાના રખતે એકલવું સક્રિયે. મોē] રવાના કરવું; જવા કહેવું (ર) પહેોંચાડવું મોકલાવવું સક્રિ૰ મેાકલવું’નું પ્રેરક માકળાણ(–શ) સ્ત્રી॰ [મેાકળુ” ઉપરથી] જવાની છૂટ; ખુલ્લું હોવું તે સાકળ' વિવે. મુદ્દō (મા. મુઘ્ન, સં. મુi)]
૫૪૯
મેમ
મેાકળાશવાળુ' (૨) ખુલ્લું (૩) [લા.] નિખાલસ (૪) ઉદાર સાકાણ (મા) ગ્રી૦ મૈં. મુદ્દ+ વિધોળો= માં મરડવું તે; અથવા મૂર્ણ +કાણ] મચ્છુના સમાચાર (૨) મરનાર પાછળ શેક કરવા ભેગુ થવું તે (૩) પીડા; આફ્તા [લા.] મેટ્રૂફ વિ [...] ખંધ પાડેલું; રહેવા દીધેલું; મુલતવી. –ફી સ્રી માફ રાખવું તે માકા પું॰ [ત્ર.] પ્રસંગ; લાગ માક્ષ પું[i.]મુક્તિ; છુટકારા. કાલ(−ળ) પું॰ (ગ્રહણ) છૂટવાના સમય. દા એકાદશી સ્રી॰ માગસર સુદ ૧૧. બ્હાર ન માક્ષનું દ્વાર. ૦૫૪ ન મુક્તિ; મેાક્ષ. “ક્ષાથી પું૦ (૨) વિ૦ [+ સÎ] મુમુક્ષુ
સાખ પું॰ [જીએ માર્કા] પ્રસંગ, લાગ (ર) સારા મેાખરી; વિશિષ્ટ સ્થાન. ઉદાધર સારા મેખમાં આવેલું છે(૩) શ્વેત; અનુકૂળતા; ગોઠવણ, ઉદા॰ માખ આવશે ત્યારે પૈસા આપીશ માખરા (મા) ૫૦ [i. મુવ ઉપરથી]
આગળના ભાગ; બહાર પડતા ભાગ મોગર વિ॰ છેડાં કાઢી નાખેલી (દાળ) મોગરી સ્ત્રી એક ાતનું શાક મોગરી શ્રી શં મુ;. મોર]હથાડી જેવું લાકડાનું ખાંડવાનું કે ઘંટ વગાડવાનું ઓજાર [રાનું તેલ માંગરેલ ન૦ [મગરી + તેલ પરથી] મેળમેગરે પું॰ [પ્રા. મોર (સં. મુળ)] એક
ફૂલઝાડ (૨) માટી મેગરી - હુથાડી (૩) નાના ધૂમટ કે શિખર જેવા આકાર; કાંગરા(૪)ટ્ટો; નોબ’(૫)એક ઘરેણું (૬) દાવાની વાટના ઉપરના બળી ગયેલા છેડા મોગલ વિ૦ (૨) પું [જીએ મુગલ] માંગેલિયાના મુસલમાનની એક જાત. -લાઈ, -લાણી જુએ મુગલાઈ, મૂંગી માઘ વિ॰ [i.] નકામું; વ્ય'; નિષ્ફળ મેઘમ (મો)વિ૦(૨)અ૰અસ્પષ્ટ;અનિશ્ચિત
1
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________
મેઘલ ૫૫૦
મેઢિયું મેઘલ-લાઈ-લાણું જુઓ મિગલમાં આબરૂ.-પણું ન મેટાઈ (૨) મોટી મોઘવારી (ઍ) સ્ત્રી જીઓ મેઘાઈ (૨) ઉમ્મર. -મ સ્ત્રી મોટપ
મોંઘવારીને કારણે પગાર કેરોમાં મળતું મેટર શ્રી[. વિજળી વગેરેના બળથી વિશેષ ભણ્યું કે મળવું તે જાતે ફરનારું યંત્ર, જે પછી બીજા સંચામોઘાઈ મોઘારત ) સ્ત્રી મેધું હોવું કામને ચલાવે છે (૨) મોટરગાડી. ગાડી માં (ઍ) વિ. પિં.મા .મહુથ ; સ્ત્રીના પેટ્રોલ વગેરેથી ચાલતી ગાડી-એક કીમતી; વધારે કિંમત પડે તેવું (૨) ચાંત્રિક વાહન, બસ સ્ટ્રીટ [છું.] જુઓ [લા.અતિપ્રિય (૩) દુર્લભ (૪) આદર- બસ. સાઈકલ સ્ત્રી. [૬. પેટ્રોલથી માનને પાત્ર (૫) ખાસ માન કે લાડ યા ચાલતી સાઈકલ
મિટ પ્રેમ ચાહતું; મનાવવું પડે એવું. વડા મેટાઈ (મો) સ્ત્રી [મોટુ પરથી] જુઓ (દા) વિ. અતિશય મધું. -ઘેટું મટાભા (મે) ૫૦ બ ૧૦ મિટું+ભાઈ] વિટ (લાલિત્યવાચક) મધું
આગળપડતી માનપાત્ર વ્યક્તિ મેચક વિ૦ [ઉં. મુક્ત કરનાર, -નન મેટાશ (મો) સ્ત્રી જુઓ મોટપ
હિં.] મુક્ત કરવું તે (૨) વિ૦ મેચક મેટું (મે) વિ. [૪, મદનાનાથી ઊલટું (પ્રાય: સમાસમાં અંતે આવતા) (૨) [લા. ઉદાર સખી (૩) પ્રતિષ્ઠિત; મેચણ સ્ત્રી મોચીની સ્ત્રી
આબરૂદાર (૪) મુખ્ય; અગત્યનું ઉદાહ મોચી j[ફે. મોર એક પ્રકારનું પગરખું; મોટી મોટી બાબત. -ટેથી અા માટે
સર૦ ૪. મોરન=ચામડું ઉતારવું] ચામ- અવાજે. - વિ૦ મોટું; વડીલ ડાની વસ્તુઓ બનાવવાને ધંધો કરનાર મેહ (મ) ૫૦ [પ્રા.૫૩૩ (ઉં. મુટ)] લગ્ન મજ (મો) સ્ત્રી [4.) આનંદ (૨) મરજી વગેરે શુભ પ્રસંગે સ્ત્રીને માથે મુકાત મોજડી સ્ત્રી[ મોવ=એક પ્રકારનું પગરખુ સુથાડિયાની સળીઓ વગેરેનો એક ઘાટ નાજુક કે કસબી પગરખું
(૨) જોખમદારી; ભાર [લા. મજણું સ્ત્રી માપણી (જમીનની). ૦દાર મેડ જુિઓ મેડવું વળાંક (રસ્તા ૫. તે કરનાર
ઇને (૨) મરડાટ; ગર્વ (૩) જીદ; ટેક મોજમજા (મો) સ્ત્રી આનંદ સુખચેન (૪) હાવભાવ; નખરાં (૫) ઢબ; મરેડ
જશેખ (મો) ૫૦ ભાગવિલાસ મેહબધો (મો) વિ. મેડ બાંધનાર, બહામજી (મો) [ wi], હું વિ. આનંદી; દુર (૨) ૫૦ વરરાજા
લહેરી (૨) વિલાસી (૩) મનસ્વી મેડવું સક્રિ. [પ્ર. મોર (. મોટ)]. મોજુ ન [. મૌન પાણીને તરંગ મરડવું; મરડી–તેડી નાખવું મેજી ન [fi] હાથપગનું ગૂંથેલું ઢાંકણું મેડી સ્ત્રી [માડવું ઉપરથી] મરાઠી મજાદ વિ. [] હયાત; હાજર; તૈયાર ભાષાની હાથે લખવામાં વપરાતી લિપિ મજે (ઍ) અ[૪. મૌi] (અમુક)મુકામે, મેવું (મે) વિ. મુકરર વખત પછીનું(૨) સ્થાને; ગામે. ઉદા. મોજે કડોદ
ન વેળા વટી જવી તે (૩) ઢીલ, કાળક્ષેપ મે ૫૦ [iu] જુઓ મોજું
કામેટ (મ) અ [fમોઢ” ઉપરથી) મઝાર અ [કે. મક્સર માં મળે ૫] રૂબરૂ; સમક્ષ (૨) એક મોટેથી બીજે મોઝિન (મો) j[. મુક્તિનો મસીદમાં મેઢે એમ બાંગ પોકારનાર
મઢિયું (મો) નભેઢાને - સૌથી ઉપર મોટ સ્ત્રી પિટલું; ગાંસડી
ભાગ (૨) ફાનસમાં બત્તી જેમાં રહે મોટપ સ્ત્રી વિનોટ્ટિમ) મોટાપણું પ્રતિષ્ઠા છે તે ભાગ (૩) રેંટિયામાં ત્રાક તથા
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________
મેટું
૫૫૧.
મોરલે
ચમરખાં જેમાં રહે છે તે ચોકઠું (), મેદ પું[૪. મુશ્વિ4] પારસીઓને પશુના મેં ઉપર બાંધવામાં આવતી જાળી ધમક્રિયા કરાવનાર ગોર મોટું (મ)ન- લિ. મુવ; પ્ર.
મુ મુખ મોભ પું િમુ, મોમ] છાપરાના ટેકારૂપ મેણુ નમવું છે કે તે માટે વપરાતું ચીકટ આડું લાકડું -ભાચન મોભને છેડે. મત (મો) ૦ [] મૃત્યુ
-ભાચબુદ્ધિ વિમેના છેડા જેવીમેતિ પં. “મોતી' ઉપરથી આંખની બૂડી બુદ્ધિવાળું (૨) સ્ત્રી તેવી જાડી બુદ્ધિ કકી ઉપર થતું પડ. મિતિયા મરી મોભાદાર વિ૦ મોભાવાળ; પ્રતિષ્ઠિત જવા = ટાંટિયા ભાગી જવા; નાહિંમત ભારિયું ન ભ ઉપર ઢાંકવાનું મેટું થઈ જવું
નળિયું માતી નવ હિં, મૌત્તિ ; પ્રા. કુત્તિમ) છીપ- મેભારે છાપરાને ભવાળે ભાગ
માંથી નીકળતી એક દરિયાઈ પેદાશ. મોલિયું ન ભ [પ્રતિષ્ઠા જિત [ના ચેક પૂરવા = મોટા મરથ મે પં. [. મુહાવા દરજજો; આબરૂ; ઘડવા; હવામાં કિલ્લો બાંધવા]. ૦ચૂર એમ ન [Fi.] મીણ. બત્તી સ્ત્રી, ૫૦ કળીના લાડુ ચૂરમું ન.મોતીચૂર મીણબત્તી બનાવવાનું ચૂરમું. રાજા-ઝ) પં. મેયરું (મો) ન૦ જુઓ માહ્યરું બળિયા જે એક રેગ, જેમાં શરીરે મેણું મે') વિ[. મુd ઉપરથી નામને મોતી જેવા ફેલ્લા થઈ આવે છે અંતે –ની તરફ વાળું', –ની મેદ સ્ત્રી જુઓ મેદિયું
ચાહનાવાળું” એમ અર્થ બતાવતો અનુગ. મેદ પું[] આનંદ. ૦૭ પૃ. લિં] ઉદાર ઘરમાયું લાડુ, વન નહિં.] આનંદ છવું અકિ. મેર . (ઉં. મયૂર)]એક પક્ષી, મયૂર ખુશી થવું; સચવું; આનંદવું
મોર (મો) પૃ. [a. મરર (. મુર)] મોદિયું ન જાડી મોટી ચાદર,
આંબા, આંબલી વગેરેનાં ફૂલ-મંજરી મેદી પુંઅનાજ, ધી, મસાલા વગેરેને (૨) ઘોડાના માથાને એક શણગાર વેપારી; નેસ્તી (૨) કોઠારી; ભંડારી (૩) મોર (મો૨,)અહિં. મુa,પ્રા. મુહુ ઉપરથી એક અટક. ૦ખાનું ન મેદીની દુકાન આગળ; પૂર્વે; મોખરે (૨) દાણાને કોઠાર (૩) લશ્કરને ખેરાકી મેરચંગ ૫૦ એક વાજું [સાથે પોશાક પૂરી પાડનાર ખાતું
મરચાઅંધવિઝ્મરચા બાંધેલ(૨)મરચા મિનિટર ૫૦ [í.] વડે વિદ્યાથી મેર ૫૦ [૧] લકરની મોખરાની મેનિયુંનોઢાનું-ઉપાટિયું આમંત્રણ વ્યુહરચના (૨) બુરજ ઉપર જ્યાં તપ મેંટેસરી સ્ત્રી બાળકેળવણીની એક ગોઠવવામાં આવે છે તે ભાગ
પદ્ધતિનાં યજક ઇટાલિયન બાઈ. મોરથુથુ ન૦ લિ. મયૂરતુ] એક ઝેરી. ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી તેમણે જેલી બાળ- ઔષધ તાંબુ અને ગંધકને એક ક્ષાર કેળવણીની પદ્ધતિ. શાળા સ્ત્રી તે મેરવજ પું, જુઓ મયૂરધ્વજ પદ્ધતિ પ્રમાણે ચલાવાતી શાળા.શિક્ષક મેરા પું, જુઓ મુરબ્બો પુંતે શાળાના શિક્ષક
મરમર ( મો) અ[ફે મુરિમ તૂટેલું, મેપલ પુંઠ મલબારમાં વસતી મુસલ- ભાગેલું] (ખાઘ) મેંમાં ઘાલતાં છૂટેછૂટું માનની એક જાતનો આદમી
થઈ જાય એમ મેસલ નવ જુઓ મુફસિલ મિબદલે મેરલી સ્ત્રી જુઓ મુરલી] વાંસળી
બદલે (મો) પૃ. [. કુa] જુઓ બેરલે મું. મેર (લાલિત્યવાચક)
For Private & Personal use only
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________
મેળિયું
શ્રીકૃષ્ણ
મેરવણ
પપર મેરવણ ન. જૂિઓ મેરવવું અખરામણ - તરફથી કરીને સીમંત વખતે અને મોરવવું સક્રિ [ઉં. મોરબEખાટી છાશ] તેનાં છોકરાને જનાઈ કે લગ્ન વખતે જે આખરવું
રીત આપવામાં આવે છે તે (૨) મેરવવું સક્રિટ જૂિઓ મેરવું સક્રિ] મેસાળમાં ગાવાનું ગીત (૩) મોસાળાની ટોચ પરથી છેલી નાખવું
રીત કરવા જતુ સરઘસ મોરવાવું અક્રિ[a. ; .મુરિમ] ઉપર મેહ પંલિં] અજ્ઞાન; ઊંધ (૨) મૂઈ ઉપરથી તૂટી જવું; કપાવું
બેહેશી (૩) આસક્તિાચાર. કવિ મોરવું (મો) અક્રિ[મર ઉપરથી) મેહ પમાડનારું.કતા સ્ત્રી મેહકમાણું.
ઝાડને)મોર આવો [(શાક ને) ૦જાળ સ્ત્રી મેહની જાળ. ૦૧ વિ. મેરવું સક્રિ[a. મુર) કાપવું; સમારવું
હિં. મેહક (૨) નર મોહવું તે (૩) મરસ બ્રો[૬. મોરિશિયલ ટાપુના નામ
વશીકરણ, કામણએક અભિચાર (૪)
- મિષ્ટાને ઉપરથી દાણાદાર ખાંડ મેરાર ૫૦ જુઓ મુરારિ શ્રીકૃષ્ણ
મેહનઠાર,મેહનથાળ ધું એક પ્રકારનું મેરિયે ! સામા જેવું અણખેડ્યું ધાન્ય
મેહનામાળા સ્ત્રી અમુક કદના સેનાના . મેરી સ્ત્રી[. મૂરી] ખાળ; ગંદા પાણીની
મણકાની ગળે પહેરવાની માળા
મેહનાસ્ત્ર ન૦ કિં. બેહોશ કરી નાખે નીક; ગટર
એવું અન્ન મોટું (મો) વિ. જુઓ મેર અo]આગળ
મેહનિદ્રા સ્ત્રી ઉં.] મેહરૂપી નિદ્રા પડતું મોખરેનું(૨) (રૂપ ગુણ વગેરેમાં)
મેહની સ્ત્રી [ā] મોહ; ભૂરકી (૨) મારું માણસ
મહિની; એક અપ્સરા મે (મો) ના મહેરું (શેતરંજનું) મોહરમ (મો) j૦ [. મુરમ) હિજરી મેરું સત્ર મારું [૫]
સનને પહેલો મહિને (જેમાં તાજિયા ભરે (મો) અજુિઓ મેર અ૦] આગળ નીકળે છે) મિલ (મો) ૫૦ કિં. મુત્ર પ્રા. મારું = મહવું અહિં મુહૂ ઉપરથી]મોહ પામવું
(૨) સક્રિ. મેહ પમાડવું મોલવી (મે) પુત્ર.] મુસલમાન વિદ્વાન મહાવું અક્રિો મેહ પામવું (ર) મુસલમાની કાયદા પ્રમાણે ન્યાય મેહાંધ વિ૦ ડ્યુિં. મોહથી અંધ બનેલું
આપનાર [પુંઅમેસર; આગેવાન મેહિત વિ. સં. મોહ પામેલું મવડી વિ. આગળનું મોખરાનું (૨) મોહિની સ્ત્રી [i. જુઓ મેહન(૨) મેહ મોવણ ન [એવું ઉપરથી] જુઓ મેણ પમાડે તેવી સ્ત્રી(૩)વૈશાખ સુદ અગિયારસ મેવાળે ૫૦ જુિઓ મુવાળે વાળ મેળ (મેળ, “મોળું”ઉપરથી શરીરમાં મેવું સક્રિ કરમાવવું ચીકટવાળું કરવું વાયુનું જોર થવાથી મોઢામાં લાળ છૂટે તે મોસમ (મો) સ્ત્રી [. મfસન] તુ. મેળાપ (મો) સ્ત્રી મોળાપણું [(શાક) -મી વિ૦ મોસમનું
એવું સક્રિય જૂિઓ મરવું] સમારવું સંબી સ્ત્રી પો. મોક્ષના માંથી પ્રથમ એળાઈ(-) (મો)
વિસાળનું મામાનું આવેલું માટે એક ફળ
મેળાશ (ઍ) સ્ત્રી મેળાપણું મોસાળ (મે) નો કિં. માતૃ] માનું માળિયું (મો) ના કાપડાની બોયે ચડાતો પિચર. સાસરી સ્ત્રી, સાસરું ન૦ (કસબી) પટે (૨) કસબી ફેટે પતિ કે પત્નીનું મોસાળ. -ળિયું ના મેળિયા)ન[[પરથી મીઠા વગરને
સાળ પક્ષનું માણસ. –ળું ના માબાપ રેટલ (૨) શોકમાં પહેરવાને સાલ્લે
કળી)] પાક
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________
મેળું ૫૫૩
યજમાન મર્શ (મો) વિ. ફિક્ક, સ્વાદ વગરનું (૨) મૌન નકિં.] ન બલવું તે (૨) વિ૦
ઢીલું પાચું [લા.]. મચ વિસાવ મેળું મૂક ચૂપ. ધારી વિ૦ મીન ધારણ મ (મ) ના [2. મુદ (ઉં. મુલ) મુખ; કરનારું. ૦વત ન૦ લિં] મૌન રહેવાનું મેટું (૨) આબરૂ લાજશરમ (પ્રાગે વ્રત. -ની વિ. [.] મૌનધારી
મોઢ શબ્દ જેવા જ લગભગ છે) લિ.] મૌખ્ય ન [.] મૂર્ખતા મેંઘવારી, મેંધાઈ મધારત, મુંધું મૌર્ય ! [.] એક પ્રાચીન હિન્દુ રાજવંશ ' જુઓઘવારી, મેઘાઈ, મેઘાત, મધું સૌવી સ્ત્રી (ઉં. પણછ - મે(૨) શું (મો) સ્ત્રી પહેલી વાર મૌલવી પુ. જુઓ મેલવી
વર કે કન્યાને મેં જોઈને ભેટ આપવી તે મૌલા ૫૦ [.] ધણી; માલિક મયું (મ) વિ. એકનું એક; લાડકું મૌલાના [1] મેટે મોલવી
બદલો (મ) જિઓ બદલો] મૌલિ ન૦ [] માથું (૨) ટોચ (૩) કઈ કર્યા કે આખ્યાના અવેજમાં મળે તે છોગું; કલગી નિલ’. છતા સ્ત્રી વળતર (૨) જમીન ખરીદનારને વેચનારે મૌલિક વિ. હિં) મૂળ; મુખ્ય ઓરિજિસરકારમાં તેની નેંધ કરાવી આપવી તે મૌલી વિ૦ કિં.] મૌલિ–મુગટવાળું બળ્યું () વિ૦ બન્યા મેં; મૂર્વ મૌજી સ્ત્રી, કિં.] મુંજને કંદોરે માગ્યું (') વિ૦ માગે એટલું ખૂબ મ્યાઉંન[રવો]મિયાઉંબિલાડીને અવાજ મે માથું (મો) ના મોં કે માથું; કશાના સ્થાન ન જીિઓમિયાન, ધારવાળા હથિઢંગ કે રૂપરંગ વિષે કાંઈ સાધારણ જાણ ચારનું ઘર
[પાલખી; મેને કે પતો લા. પ્રિભાવશાળી ગ્યાને પં. જિ. મિયાન એક જાતની મેંમાર (’) વિ. બાલવે નીડર અને મ્યુનિસિપલ વિ. [છું. મ્યુનિસિપાલિટીનું મસૂઝણું (મ') ન મિ+સૂઝવું પઢિયું કે તેને લગતું બિાનું સુધરાઈખાતું મૌકિકેન (ઉં.] મેતી
યુનિસિપાલિટી સ્ત્રી [ફં.) શહેર કે કસમૌખિક વિ૦ લિ.] મુખનું મુખને લગતું એલાન સ્ત્રી (ઉં.] કરમાયેલું; ખિન્ન-નિ (૨) લેખિત નહિ; મોંથી પૂછેલું- કહેલું. સ્ત્રી .] નિસ્તેજતા; ગ્લાનિ ઉદામૌખિક પરીક્ષા
છ મું. [i.) આર્યોની સંસ્કૃતિથી ભિન્ન મૌધ્ય ન [6.] મુગ્ધતા
સંરકૃતિને માણસ
યપું [.] ચાર અધરવરમાં પહેલો યક્ષ કિં.] એક દેવાનિકુબેરનો (૨).વિ૦ પરથી ભાવવાચક (નવ) નામ અનુચર. (--
ક્ષિણ સ્ત્રી નિં. યક્ષિી ] બનાવતો પ્રત્યય. જેમ કે, દૈન્ય ગ્યા] : ચક્ષ સ્રો; યક્ષની સ્ત્રી. ૦રાજ પુંકુબેર ય પદને અંતે લાગતાં “પણ, અપિ; વળીને ચહમા–ફમા) ૫૦ સિં.] ક્ષયરોગ
અર્થ બતાવે. ઉદા. તમેય; (૨) પ્રશ્નાર્થક વજન ને [.] યજ્ઞ કરવો તે (૨) પૂજન. સને લગતાં અનિશ્ચિતાર્થક ઘણાપણાને વ્યાજનન જાતે યજ્ઞ કરવા તથા બીજા ભાવ બતાવે. ઉદા. કેટલુંય
પાસે કરાવવી રૂપી (બ્રાહ્મણનું) કમ યકીન ન . વિશ્વાસ
યજમાન ૫૦ કિં.] યજ્ઞ કરનાર (૨) ગેર યકૃત ન [i.] કાળજું; લીવર
કે બ્રાહ્મણને દક્ષિણા આપી ધાર્મિક
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________
યજમાનવૃત્તિ
ક્રિયા કરાવનાર (૩) આશ્રય આપનાર; દાતા. વૃત્તિ સ્રી યજમાનનાં દાનદક્ષિણા વડે આજીવિકા કરવી તે યજવું સક્રિ॰ [સં. યજ્ઞ] પૂજા કરવી (૨) યજ્ઞ કરવા
યજુર(વેદ) પું॰[i.] ચાર વેદમાંના એક યજ્ઞપું [i.] એક વેદોક્ત કર્યાં; ચાગ(ર) લાકસ ંગ્રહ કે સેવા અર્થે કરેલું ક કુંડ પું॰ [i.] ચજ્ઞની વેદી. ક્રિયા સ્ત્રી. [É.] ચજ્ઞના વિધિ. પુરુષ પું [i.] વિષ્ણુ. યાગ પું॰ હેમહવન. વેદિ("દી) શ્રી [સં.] યજ્ઞની વેદી. શાલા [i.], શાળા સ્ત્રી યજ્ઞ કરવાના આરડા. –જ્ઞાપવીત ન॰ [i.] જનાઈ અતિ પું॰ [i.] જિતેન્દ્રિય પુરુષ; સન્યાસી (ર) જૈન સાધુ (૩) સ્ત્રી॰ છંદમાં આવતા વિરામ (૪) વાકચમાં આવતી ટાંપ ચતી પું [Ē.] પતિ; સચમી ચીમ ન॰ [] અનાથ બાળક. ૦ખાનું
ન॰ અનાથાશ્રમ
યત્કિંચિત અ॰ [i.] જરા પણ યત્ન પું [i] ચત્ન; મહેનત; ઉદ્યોગ ચત્ર અ॰ [i.] જ્યાં. તંત્ર અ॰ જયાં ત્યાં; ફેંકઠેકાણે
સ્થા અ॰ [i.] જેવી રીતે; જે પ્રમાણે (૨) અન્યીભાવ સમાસમાં –ની પ્રમાણે’,‘અનુસાર’ એવા અથ માં šાલ [F.], કાળ અ॰ સમય અનુસાર;યાગ્ય વખતે. તથ અ॰ [i.] જેમ હોય તેમ; સાચેસાચું. ચૈત્ર્ય અ॰ [i.] હોય તેમ. ૰થ વિ॰ [i.] સાચું; ખરું; વાસ્તવિક (૨) અ॰ વાસ્તવિક રીતે, થતા સ્ત્રી સાચાપણું; ખરાપણું, વત્ અ॰ [i.] જેમ હોય તેમ, વિધિ અ॰ [i.] વિધિ પ્રમાણે, શક્તિ અ॰ [i.] શક્તિ પ્રમાણે. થેચ્છ(-૯) વિ॰ [É.] મરજી મુજબનું (૨) અ૦ ઇચ્છા પ્રમાણે ચદૃષિ અ॰ [i.] એકે;
પિ
યદા અ॰ [લં.] જ્યારે
૫૫૪
યદિ અ॰ [i.] જો
યદું પું॰ [i.] ચચાતિ અને દેવયાનીના પુત્ર અને ચાવેને પૂજ. નંદુન [i.], જ્વર પું॰ કૃષ્ણ ચદૃચ્છા સ્ત્રી [સં.] સ્વેચ્છા (ર) અકસ્માત્ ચષિ અ॰ [i.] જોકે; ચપ યદ્માતઠ્ઠા અ॰ [i.] ગમે તેમ; એલફેલ યમ કું॰ [i.] નિગ્રહ; સંચમ (૨) અહિ’સા, સત્ય, બ્રહ્મચય, અપરિગ્રહ અને અસ્તેય એ પાંચ (૩) મૃત્યુના દેવ
ચમક પું॰ જોડકું(૨)[કા. શા.] ભિન્ન અના સમાન શબ્દોની પુનરાવૃત્તિ-શબ્દાલ’કાર (૩) પ્રાસ; રાઈમ’ યમદૂત પું॰ [i.] ચમના નેકર યસનિયમ પું′૦૧૦ [i.] અષ્ટાંગ ચાગનાં પહેલાં એ અંગ (પાંચ મહાવ્રતરૂપી ચમ; તથા શૌચ, સાષ, તપ, સ્વાધ્યાય, ઈશ્વરપ્રણિધાન એ પાંચ નિયમ) યમપાશ પું [ä.] જે ફ્રાંસા વડે જીવને ચમ લઈ જાય છે તે
યસપુરી સ્ત્રી૦ ચમરાજાની નગરી(૨) નરક યમલ ન॰ [i.] જોડકું ચમલાક પું૦, ચમસદન ૮૦ ચમનું સ્થાન યસી વિ॰ (ર) કું॰ [i.] સંચમી (૩) સ્ત્રી ચમુના નદી
ચાતિ પું॰ [6.] એક ચદ્રવંશી રાજા ચડાચક ન૦ ગાંધીજીએ યરવડા જેલમાં
સુધારેલા પેટી–રેટિયા ચવ પું॰ [ä.] જવ
યશોદા
યવન પું॰ [i.] (પ્રાચીન) યુનાન દેશના રહેવાસી (ર) આ*સંસ્કૃતિ બહારને માણસ; મ્લેચ્છ. "નિકા સ્ત્રી [i.] જયનિકા; પડદો (૨) ચવની. “ની સ્રો॰ [i.] ચવનની કે ચવન સ્ત્રી યશ પું॰ [i.] કીતિ (ર) ફતેહ; સિદ્ધિ [લા.]. સ્વતી, સ્વિની વિ॰ સ્ત્રી, સ્વી વિ॰ [i.] નામાંકિત (ર) ફતેહમદ. -રોગાન ન॰ ચશનું ગાન; ચા ગાવેા તે. ાદા સ્રી [i]
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________
થશોધન ૫૫૫
યાળ શ્રીકૃષ્ણને ઉછેરનાર નંદની પત્ની. યાત્રા સ્ત્રી, કિં.] જુઓ જાત્રા. ૦ળુ પું -શોધન ન૦ લિં] યશરૂપી ધન (૨) યાત્રા કરનારે. -ત્રિક [], ત્રી વિ. વિ. યશસ્વી. -શધરા સ્ત્રી [i] યાત્રા કરનારું (૨) પુત્ર યાત્રાળુ
ભગવાન બુદ્ધનાં પૂર્વાશ્રમનાં પત્ની યાદ સ્ત્રી [fi] મરણ (૨) યાદી; ટાંચણ. યષ્ટિ, રુકા, -છી સ્ત્રી [ઉ] લાકડી ૦ગાર વિ. યાદ કરાવે તેવું (સ્મારક) યહદી વિ૦ (૨) પં1િ પેલેસ્ટાઈનને (૨) યાદ રહી જાય તેવું. ગીરી સ્ત્રી'
મૂળ વતની; મૂસા પૈગંબરને અનુયાયી ચાદદાસ્ત; સ્મરણ(૨)સંભારણું સ્મારક. યંત્ર નવ [.) સંગે (૨) જુઓ અંતર. દાસ્ત(સ્તી) સ્ત્રી [. + દ્વારા)
૦ણ સ્ત્રી. લિ.] કલેશ; વેદના (૨) સ્મરણશક્તિ નિયંત્રણ. ૦૨ચના સ્ત્રી યંત્રની રચના યાદવ ૫૦ [] યદુને વંશજ (૨)કૃષ્ણ. ચંત્રની બેઠવણી. ૦વત અ યંત્રની વાસ્થળી, વી સ્ત્રી, ચાદની અંદર પિઠે; એકધાર. વિદ્યા સ્ત્રી ચંદ્રોની અંદરની લડાઈ અને કતલ (૨) અંદર વિદ્યા. શાસ્ત્ર નવ યંત્રોનું શાસ્ત્ર; અંદરની લડાઈ લિ.] “મિકેનિકસ. -ત્રિત વિ[]નિયંત્રિત. યાદી સ્ત્રી. [A] ટીપ; વિગતવાર ટાંચણ -ત્રોદ્યોગ કું. [+૩થા ચંત્રો દ્વારા (૨)તે નેધવાની ચોપડી (૩) યાદ; મરણ થતો કારખાનાને ધરોજગાર. યાદશ વિ. લિં] જેવું; જેના જેવું -aોદ્યોગવાદ યંત્રોદ્યોગો વધવાથી યાન નહિં.] વાહન(૨)શત્રુ સામે આક્રમણ દેશની આબાદી છે એ વાદ; “ઇન્ડ- યાને અ [વાની] અથવા; યા સ્ટ્રિયલિઝમ”
યામ ૫૦ [૩] ત્રણે કલાક પહેર યા અo [fi] હે! (૨) અથવા; યાને. યામિની સ્ત્રી (ઉં.) રાત્રી
[અલા! શ૦ પ્ર. હે પ્રભુ!] યાય વિ. [6] યમ સંબંધી (૨) દક્ષિણ યાહૂત ન૦ મિ.] માણેક; એક રત્ન, –ની દિશાનું. - ત્તર વિ. દક્ષિણમાંથી
સ્ત્રીભાંગના ધીમાં મસાલા મેળવી ઉત્તરમાં જતું બનાવેલું એક માદક પાક
યાર ! [] દસ્ત (૨) આશક; જાર. યાગ [4] યજ્ઞ
-રી સ્ત્રી દસ્તી પ્યાર (૨) સ્ત્રીપુરુષને યાચક છું. લિ.] માગણ. -ના સ્ત્રી [ઉં. અનુચિત પ્રેમ કે સંબંધ (૩) સઢ
વિનતિ; પ્રાર્થના (૨) માગણ; ભીખ છૂટે મૂક્વાનો દર (૪) મદદ. (ચારી યાચવું સક્રિ (સં. યા] યાચના કરવી આપવી (નસીબે) = નસીબ પાધરું યાચિત વિ૦ કિં.] માગેલું
ઊતરવું; પ્રયત્ન સફળ થવો.] યાજક S[ā]યજ્ઞવિધિ કરાવનાર ઋત્વિજ યાર્ડ પું[] વાર; ત્રણ ફૂટનું માપ (૨) સાજન ન [ā] યજ્ઞ કરાવવો તે
વાડે; વાડા જેવી જગા. ઉદા. રેલવે યાર્ડ યાજ્ઞવલક્ય ૫૦ કિં.) એક પ્રાચીન કષિ યાલ સ્ત્રી[19સિંહની ગરદન પરના વાળ યાજ્ઞસેની સ્ત્રી [૪] દ્રૌપદી
ચાવચંદ્રદિવાકરી અ.] સૂર્ય અને યાજ્ઞિક વિ૦ (સં.) યજ્ઞ સંબંધી (૨) ૫૦ , ચંદ્ર હોય ત્યાં સુધી; હમેશને માટે
યજ્ઞ કરનાર કે કરાવનાર (૩) એક અટક , ચાવજીવન અર્થતં] આખી જિંદગી સુધી યાજ્ય વિ૦ [i] યજ્ઞમાં હેમવાનું યાવત અહિં] જયાં સુધી યાતના સ્ત્રી હિં] દુઃખ; કષ્ટ, પીડા યા હોમ અ [વતા : યોદ્દા] કુરબાનીને ચાતાયાત સ્ત્રી [.] જવું ને આવવું તે; પોકાર.[કરવુંમરણિયા થઈને પડવું હેરફેર (૨) જન્મમરણનું દુઃખ યાળ સ્ત્રી, જુઓ સાલ
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________
યાંત્રિક
યાંત્રિક વિ॰ [સં.] ચત્રનું; ચંત્ર સબધી; ચત્ર જેવું (ર) પું॰ ચોંત્રશાસ્ત્રી યુક્ત વિ॰[i.] જોડાયેલું (૨) યોગ્ય; ઘટતું (૩) (સમાસને અંતે) વાળું” અથ'માં. ઉદા॰ અપમાનયુક્ત.ક્તાયુક્ત વિ [+યુવત] સારુંનરસું; યાગ્યાયાગ્ય યુક્તિ સ્રી॰ [i.] તદબીર; કરામત (૨) ન્યાય; તક, ॰પ્રયુક્તિ સ્રી॰ સારાનરસા ઉપાય કરવા તે; વિવિધ યુક્તિઓ અજમાવવી તે. માજ વિ॰ ચતુર; હોશિયાર (ર) શોધક; કરામતી યુગ પું॰ [i.] પૌરાણિક રીતે પાડેલા કાળના લાંબા ચાર વિભાગેામાંના દરેક (સત્ય, ત્રેતા, દ્વાપર અને કલિ) (ર) જમાના [લા.](૩) યુગલ; યુગ્મ. ધર્મ પું॰ યુગના પ્રધાન ધમ, પ્રયત ફ વિ યુગ પ્રવર્તાવનાર; યુગ ખદલનાર (૨) પું॰ જેના મહાન પુરુષાથ થી જગતમાં યુગાંતર થાય તે (પુરુષ). લ ન૦ જોડુ, ગધર પું॰ [i.] યુગપ્રવર્તક યુગ્મ ન॰ [i.] જોડું, કે ન॰ [i.] યુગ્મ;
જોડુ કાણુ પું૦ ‘આલ્ટને*ટ ઍન્ગલ’[ગ.] યુટોપિયા પુ[] આદર્શ સમાજવ્યવસ્થા અને સુખસંપત્તિવાળા કાલ્પનિક એટ કે તેને પ્રદેશ ચા સ્થિતિ
ચુત વિ[i.] યુક્ત; સહિત. સ્મૃતિ સ્રો [i.] યાગ; મિલન; મેલાપ મોટા યુધિષ્ઠિર પું॰ [i.] પાંચ પાંડવામાં સૌથી યુદ્ધ ન॰ [સં.] લડાઇ; સગ્રામ. નિષેધ પું યુદ્ધના સવથા નિષેધ, સાફી સ્ત્રી॰ થાડા સમય માટે યુદ્ધ મધ રાખવું તે;‘આ`િસ્ટીસ’. દ્ધોત્તર વિ^[+ઽત્તર] યુદ્ધ પછીનું; યુદ્ધ પત્યા છીના શાંતિના કાળમાં કરવાનું – હાથ ધરવાનું; જેમ કે યુદ્ધોત્તર યોજનાઓ
યુનાન પું॰ [7.] ગ્રોસ. “ની વિ॰ યુનાનનું કે તેને લગતું (ર) મુસલમાનાનું –તેમણે ખીલવેલું (૧૬) [ાતની જશે! યુનિટ પું॰ [...] એકમ; મૂળ ધંટક (૨)એક
૫૫
યેાગઢિ
વિદ્યાલય
યુનિવર્સિટી ઓ॰ [] વિદ્યાપીઠ; વિશ્વ[[. વિ.] યુરેનિયમ ન[k] એક ધાતુ (મૂળ તત્ત્વ) યુવક પું॰ યુવાન. પ્રવૃત્તિ સ્રીયુવાનના સંગઠનની કે તે વડે ચલાવાતી પ્રવૃત્તિ. મડળ ન॰, સંઘ પું॰ યુવકાને સંગઠિત સમૂહ કે સંસ્થા યુવતી સ્ત્રી [i.] ઝુવાન સ્ત્રી યુવરાજ પું [i.] પાટવી કુંવર. સી સ્ત્રી પાટવી કુંવરની સ્રી
યુવા પું[i]યુવાન. ન વિ॰ યુવાવસ્થામાં આવેલું; જીવાત (૨) પું॰ તેવા પુરુષ. વસ્થા સ્ત્રી [+ વ્યવસ્યા] જીવાની યૂકા સ્ત્રી [સં.] જો યુથ ન॰ [i.] ટાળું
યૂપ પું॰[i.]ચજ્ઞના પશુને બાંધવાના થાંભલા ચે‘ય’ જેમ જ અર્થ સૂચવે (કાંઈક વિશેષ
માત્રામાં) [પ્રકારે; ગમે તેમ કરીને ચેન કેન પ્રકારેણ ૩૦ પ્ર॰ [i]. ગમે તે ચૈાગ પું॰ [i.] મેળાપ; સંગમ (૨) ઉપાય;
ઇલાજ (૩) પરમાત્મા સાથે સબંધ કરવાના ઉપાય (૪) ચિત્તવૃત્તિના નિરાધ (૫) યાગદશ ન (૬) અવસર; પ્રસ’ગ; લાગ (૭)સૂર્ય કે ચંદ્રના અમુક સ્થાનમાં આવવાથી થતા ૨૦ વિશિષ્ટ અવસરમાંને દરેક [જ્યે.](૮) વ્યુત્પતિ [વ્યા.). ક્ષેમ પું; ન [i.]જે વસ્તુ ન હોય તે મેળવવી અને હોય તેનું રક્ષણ કરવું તે (ર) કુરાળતા, આબાદી. ગ્દર્શન ન॰ [i.] પતંજલિ પ્રણીત ચૈાગરશાસ્ત્ર. નિદ્રા સ્ક્રી [i]અધી નિદ્ર! અને અધી* સમાધિની સ્થિતિ (ર) યુગના અંતમાં વિષ્ણુની નિદ્રા, અલ {i.], અળ ન॰ યાગથી પ્રાપ્ત થતી શક્તિ ભ્રષ્ટ વિં॰ [i] યેાગમાંથી ચળેલું. માયા સ્રી [i.] યેાગની જાદુઈ શક્તિ (૨) સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ કરનારી ઇશ્વરની શક્તિ(૩) દુર્ગા. ॰મુદ્રા સ્રી ખેચરી વગેરે પાંચ મુદ્રાઓમાંની દરેક; યાગની વિશિષ્ટ ક્રિયા, રૂઢિ સ્ત્રી
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________
યોગશાસ્ત્ર
૫૫૭
- રક્ષા
શબ્દની ત્રણ પ્રકારની અર્થ બેધકવૃત્તિ- યોગ્યવિટ (ઉં.] છાજતું; ઘટતું લાયક. છતા શક્તિમાંની એક (ગ, રૂઢિ અને સ્ત્રી (ઉં.] ગ્ય હોવું તે. -યાયોગ્ય ઘોગરૂઢિ), જેમાં યોગ-વ્યુત્પત્તિ – વિ૦ +િ અયોગ્ય] યોગ્ય અને અયોગ્ય તેમ જ રૂઢિ બંનેથી શબ્દને અર્થ નક્કી યજક વિ૦ (૨) પુ.) યોજના કરનાર, થાય છે. ઉદાપંકજવ્યિા. શાસન
eતા સ્ત્રી જવાની શક્તિ [i.) વેગનું નિરૂપણ કરનારું શાસ્ત્ર.
ચોજન ૫૦ સિંચાર ગાઉ સમાધિસ્ત્રીપૂર્ણ ધ્યાનમાં જીવનું
યોજના સ્ત્રીલિં] ગોઠવણ; વ્યવસ્થા (૨) લીન થઈ જવું તે. સાધના સ્ત્રી ગની
કાર્ય પરત્વે રીત, વસ્તુ, ઉદ્દેશ વગેરેને સાધના. સિદ્ધ પુંયોગની સિદ્ધિ
પહેલેથી કરેલે વિચાર,સંકલના વગેરે તે પ્રાપ્ત કરનારે; યેગી. સૂત્રન લિ.]
જવું સક્રિ[f. યુ) જેડે સાંધવું, પતંજલિએ રચેલો ગશાસ્ત્રને પ્રસિદ્ધ
જોડવું(૨) યેજના કરવી; રચવું, ગોઠવવું ગ્રંથ. ગાનુયોગે અ૦ [+અનુયા]
(૩) નીમવું; મૂક્યું; –માં પ્રવૃત્ત કરવું
યુદ્ધો, યોધ હિં.] પુંવ લડવા જુઓ જે માનજોગ. ગાભ્યાસ પુત્ર
એનિ-ની સ્ત્રી[.) સ્ત્રીની જનનેંદ્રિય [mખ્યાયેગને અભ્યાસ–ગાયોગપુર
(૨) ઉત્પત્તિસ્થાન; આદિ કારણ (૩) દેવ, [+ગયો1] અનુકૂળ અને પ્રતિકૂળ
મનુષ્ય, પશુ વગેરે જેવી જીવની જાત સંજોગ. –ગિની સ્ત્રી હિં.) યોગાભ્યાસ
યૌગિક વિ૦ કિં.) યોગ સંબંધી કરનારી સ્ત્રી; તાપસી (૨) દુર્ગા અને
યૌન વિ૦ કિં.] નિ સંબંધી; નિમાંથી શિવની તહેનાતમાં રહેતી આઠ ઉપદેવી
જન્મેલું (૨) લેહીના સંબંધવાળું, લગ્નએમાંની દરેક. -ગી ૫૦ [ā] યોગ
સંબંધમાંથી થતું સાધન કરનાર તપસ્વી, ગીરાજ, યૌવન ના હિં. જુવાની. વેશ –ષ)વિત્ર -ગીશ્વર. -ગી, ગેન્દ્ર, નૃગેશ્વર જાવાન, –ના સ્ત્રી યુવતી (અશુદ્ધ શબ્દ૫૦ લિં. યોગીઓમાં શ્રેષ્ઠ (૨) મહાદેવ, રચના)
૨ પૃ. [f. ચાર અધરવશમાંને બીજે વાળી રસી ઝર્યા કરે તે એક કઢ રકઝકસ્રોજકને દિક્ષવખેંચાખેંચી, (૨) જેમાં નાક-મ ઇત્યાદિમાંથી લોહી તકરાર
પડે છે અથવા લેહીમિશ્રિત કાઈ પડે રકમ સ્ત્રી. વીજ(૨)દાગીને ઘરેણું(૩) છે એ એક ગ. વાહિની સ્ત્રી
મેટી સંખ્યામાં નાણું (૪)સંખ્યા [..] રક્ત વહેનારી નસ. સ્ત્રાવ પુંલેહીનું (૫) ગણિતને હિસાબ મંડાવે છે તે વહેવું તે (૨) ઝાડા વાટે લેહીનું જવું લખાણ
. (એક પાત્ર તે – એક રોગ ૨કા-કેબી સ્ત્રી [.] નાનું, છીછરું ૨ક્ષક વિ૦ (૨) પં. વિં.]. રક્ષણ કરનાર. ૨ત વિ૦ કિં. રતું લાલ (૨) રાગવાળું * =ણ ન [.] રખવાળ;બચાવ; પાલન,
(૩) નવ લોહી. કણ પુ. લોહીમાં –ણમક વિ૦ રક્ષણ પર ધ્યાનવાળું; હેતે (રાતો ને ધૂળે) સૂમ અણુ “ડિફેસિવ; “પ્રોટેક્ટિવ', ઉપલે'. ૦૫ાત ૫૦ [૬] લોહીનું રક્ષવું સત્ર કિટ [G. રક્ષ] રક્ષણ કરવું
પડવું-વહેવું તે. પિત્ત ન૦ લિ.) લોહી- રક્ષા સ્ત્રી [.) રક્ષણ (૨) રાખડી (૩)
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________
રક્ષાબંધન
રાખાડી. ધન ન॰ રાખડી બાંધવાની ક્રિયા (શ્રાવણી પૂર્ણિમાને દિવસે) રક્ષિત વિ॰ [i.] રક્ષાયેલું રખડપટ્ટી સ્રી॰ રખડવું તે; ફેરા; ધક્કા રખડવું અ॰ફ્રિ॰ રઝળળ્યું; નકામા ફેરા ખાવા (૨) [લા.] ઠેકાણે ન પડવું (૩) અધવચથી વણસી જવું
રખડાઉ વિ॰ રખડતું; ભટકતું (ર) હરાયું રખડામણુ ન॰, -ણી સ્રો॰ નકામી રખડપટ્ટી રખડુ(–ડેલ) વિજીએ રખડાઉ ખપત શ્રી॰ પત-આબરૂ રાખવી તે ૫૫ ન૦ [રવ૦] તલપવું-તલસવું તે
૫૫૮
(૨) (માંદગીમાંથી) ચેન ન પડવું તે. છૂપું અક્રિ॰ રખરખ કરવું(૨)અકિધીકવું રખવાળ પું૦ [૩. રવવવાહ (સં. રક્ષ, ત્રા. વ ઉપરથી)] રક્ષ; ચાકીદાર. -ળી સ્ત્રી, -ળુ ન॰ રક્ષણ; ચેાકી (ર) તે ખલ અપાતું મહેનતાણું રખાત સ્રી વગર પરણ્યે રાખેલી સ્ત્રી રખાપત સ્રી જીએ રખપત રખુ વિ॰ રાખનાર, રક્ષનાર, સાચવનાર, સંભાળનાર એવા અથ'માં નામને અતે. ઉદા॰ ઘરરખુ
ર૫(૰ને) અ॰ કદાચ; કદાપિ રખેવાળ, મળી, “જી જીએ રખવાળ’માં રખેળવું સક્રિ॰ રાખવાળુ કરવું; રાખ ભેળવવી
રખા(પિયા) પું॰ [i. રક્ષ્ ઉપરથી] ગામ કે ખેતરની ચાકી કરનાર. ૦પુ ન॰ જુઓ રખવાળુ ભસ્મ રખ્યા સ્ત્રી૦ [ત્રા. વલા (સં. રક્ષા)] રાખ; રગ સ્રી॰ [.] નસ (૨) [લા.] મનેાવૃત્તિ; ‘વલણ (૩) હઠ
રગ પું; ત॰ [.] અનૂસ ગઢ સ્ત્રી માલિસ; રગડવું તે (ર) સખત મહેનત. દુગડ અ॰ જેમ તેમ કરીને; જેમ તેમ. ૦પટ્ટી સ્રો ખૂબ રગડવું તે. બુઝારું ન જાડી બુદ્ધિનું કે ભલીવાર વિનાનું માણસ
રજ
રગડવું સર્કિ॰ ધૂટવું (ર) ચેાળવું (૩) ખૂબ મહેનત કરાવવી; હેરાન કરવું. રગડા પું॰ [ગડવું' પરથી] જાડા પ્રવાહી પટ્ટાથ* (ર) પ્રવાહી નીચે ઠરતા કચરા (૩) ખટપટ; ઝઘડા, પુ'ચાત રગતપીતિયું વિ॰ પતનું રાગી રગદોળવું સક્રિ॰ ધૂળમાં રગડવું; ખરડાય એમ કરવું
રગરગ સ્રી [સર૦ રખરખ] કાલાવાલા. ॰વું અક્રિ॰ કરગરવું; કાલાવાલા કરવા. -ગાવવું સક્રિ॰ ‘રગરગવું’નું પ્રેરક (ર) આશા આપી દુ:ખી કરવું (૩) ટે’કાવવું; વલખાં મરાવવા ર્ગશિયું વિ॰ ધીરું; ધીમું; સુરત. [ગાડું શ×॰ અત્યંત ધીમે ને મુશ્કેલીથી ચાલતું કામ] રગિયું, રંગીલુ' વિ[‘રંગ’ ઉપરથી] હઠીલું (૨) અમુક રગ – મનના વલવાળું રઘવાટ પું॰ ઉતાવળને ગભરાટ; ખાવરા
પશું. -ઢિયાપણું ન૦ રઘવાટ કરવે તે. -ટિયું, ખ્યું વિ॰ રઘવાટ કરનારું રઘુ પું॰ [Ē.] એક સૂચ'વ'શી રાજા - રામના પ્રપિતામહ, 'દુન, નાથ, પતિ, વીર્ પું॰ [i] રામચંદ્ર ર્ચત ન૦, ના સ્રો॰[i.] રચવું – ખનાવવું તે (૨) ગાઠવણ; વ્યવસ્થા. “નાત્મક વિ॰[+ગામ] જેમાં કાંઈક નવું રચવાનું હોય તેવું. [રચનાત્મક કાર્યક્રમ હું૦ રચનાત્મક કામેાંની યાજના. જેમ કે ગાંધીજીએ ખતાવેલી] રચયિતા પું॰ [i.] રચનાર રચવું સક્રિ॰[i[]રચના કરવી; બનાવવું રચવું અક્રિ॰[.≠] (પ્રવાહીનું)જમીનમાં
Bo
ઊતરવું – પચવું (ર) રાચવું; આસક્ત થવું રચિત વિ॰ [i.] રચેલું રચેલુ’પચેલુ, રચ્યુંપચ્યું વિ॰ [રચવું + પંચવું] રત; તલ્લીન રજ સ્ત્રી [i.] અણુ; ધૂળના કણ (૨) મૂળ; કરતર (૩) ન॰ સ્રીના માસિક અટકાવ (૪) વિ॰ ઘેાડું; જરાક
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________
રજક
૫૫૯
૨જક કું. લિં] બેબી
રજોગુણ . પ્રકૃતિના ત્રણ ગુણમાને રજકણ સ્ત્રી; ૫૦ ધૂળને કણ
બીજે (પ્રવૃત્તિને હેતુભૂત ગુણ)(૨) ક્રોધ; ૨જકે પુત્ર મેથીની જાતનું ઘાસ • તામસ લિ. –ણ વિ૦ ગુણવાળું ૨જકેશ . ફૂલને અંડકેશ કે રજ કે તેને લગતું (૨) ક્રોધી; તામસી થવું - વિ. વિ.]
ટાવું અકિ (ક્વડું)ળાવું ને ધૂળથી મેલું રજત વિ. [i] રૂપાનું (૨)ળાશ પડતું રજોટી સ્ત્રી“રજ” ઉપરથી] ઝીણી ધૂળ (૩) ના રૂપું. મહોત્સવ ૫૦ પચીસ રણે . નિત્ + | જૈન સાધુની વર્ષ પૂરાં થતાં ઊજવાતે ઉત્સવ પૂંજણી –
થવું તે સિલ્વર જ્યુબિલી'
રદર્શન નહિં. પહેલી વાર રજસ્વલા રજનિ(ની) સ્ત્રી [ઉ] રાત્રી. કર, રયણે પુત્ર જુઓ રોણો .
નાથ, ૫તિ મું. [] ચંદ્ર રજા સ્ત્રીકિં. દેરી, દોરડું રજપૂત વિ૦ (૨) ૫૦ કિં. રાવપુત્ર) રજ- રઝળપટ્ટી, રઝળપાટ સ્ત્રીરઝળ્યા કરવું
પૂતાનાને ક્ષત્રિય રાજવંશાને આદમી તે (૨) રઝળવાની ધમાલ કે મહેનત કે તેને લગતું. -તાઈ સ્ત્રી રજપૂતાણું. રઝળવું અકિવનકામું કે કામધંધા વગર -તાણું સ્ત્રી રાજપૂત સ્ત્રી. -તાના રખડવું-ભટકવું.[(કામ) રઝળી જવું= પં. હિંદને એ નામનો પ્રદેશ, રાજસ્થાન. ગેરવલ્લે કે ખોરભે પડી જવું
-તી સ્ત્રી, રજપૂતપણું [મહિનો ૨ણ ન૦, સ્ત્રી, ન [.] નવ, –ના રજબ ૫૦ [..] હિજરી સનને સાતમો લિં]સ્ત્રીરટવું તે. -વું સક્રિટ [ä. ] રજવાડી વિ[રાજ વાડેરજવાડાનું. વારે વારે યાદ કરવું- બેલિવું
ન દેશી રાજ્ય. -ડો પુત્ર દેશી રાજ્ય ૨૩ણ(મું), ૨૦ વિ૦ જરાકમાં કે (૨) રજપૂતે રહેતા હોય તે પ્રાંત- વારંવાર રડા કરતું; રેતલ સંસ્થાન (૩) રાજાને મહેલ
રડતી સૂરત વિ. રડતા-ઉદાસી ચહેરાનું રજસ પુલ.] જુઓ રગુણ (૨) જુઓ ૨૩થડ ૫૦ જુઓ રશ્કડ રજ. -સ્વલા[ā], સ્વળા સ્ત્રી અટ- રડબડવું અ૦ કિ. રિડ (. ટુ= ખસી
કાવવાળી સ્ત્રી બ્રિટી(૩) રુખસદ પડેલું) + ગબડવું રખડવું રઝળવું; રવડવું રજા સ્ત્રી [.ક્ઝિા] પરવાનગી સંમતિ(૨) રડવડ સ્ત્રી, રડવડવું તે. છેવું અ કિ રજાઈ સ્ત્રી રોડા રૂની ઓઢવાની અમુક ઓિ રડબડવુંરખડવું; કુટાવું પ્રકારની ગોદડી
રડવું અક્રિ કા. રર (ઉં. રૂદન કરવું રજાકજા સ્ત્રી. ઉનાવા) માંદગી (૨) (૨) સર્કિટ –ને ઉદ્દેશીને દુઃખી થવું (૩) અણધારી આફત (૩) મૃત્યુ
દયા આવે તે રીતે વર્ણવવું રજાચિઠ્ઠી સ્ત્રી રજા આપતી કે માગતી ચિઠ્ઠી રડવું અ[િ. g=ગબડેલું] ગબડી જવું રજિસ્ટર નવ જિં] પત્રક નોંધપત્રક (૨) રડાર સ્ત્રી, - ૫૦ રેવું ફૂટવું તે (૨) [. રનિટ ઉપરથી] પોસ્ટ ઓફિસમાં બળાપ (૩) વ્યર્થ શ્રમ નેધાવી પાવતી લઈને વિશેષ સુરક્ષિતપણે રસાળ સ્ત્રી, રડવું રેળ (.રોઢ= મોકલાતો કાગળપત્ર (૩) સરકારમાં કોલાહલ)] પોકે પોક મૂકીને રડવું તે નોંધવું – નોંધાવવું તે
રહયુંખડબ્લ્યુ વિન્રડવું (. ) + ખડવું. રજી સ્ત્રી (રજ' ઉપરથી રેતી
વિખૂટું- ભૂલું પડેલું (૨) ભાગ્યે કઈક રજી વિ૦ (. નૂતો નજર સામે રાખેલું; (૩) વેરાયેલું વીખરાયેલું
હાજર કરેલું. ૦આત સ્ત્રી ૦ રન કરવું તે ર૦ સ્ત્રી પ્રિ. ૮ (સં.)] લગની(૨)હઠ
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________
રઢિયાળું
૫૬૦
રત્નાવલી રઢિયાળું વિહં.rઢા ઉપરથી]સુંદરમોહક રણુગણ ન [f. રણભૂમિ રણુ ના . ઇwi(ઉં. અરય)) રેતીનું મેદાન રણિત વિ. [૩] રણકાર કરતું ૨૭ નવ [.] યુદ્ધ (૨) લડાઈનું મેદાન રણિયું,રણું વિ૦ (ઉં. ' પરથી દેવાદાર રણકવું અ૦ કિ. રિવ;ા. રબાર (ઉં. રત વિ. [.] લીન (૨) આસક્ત (ળ)] રણકારો – કર (૨) રતન ન૦ જુઓ રત્ન (૨) આંખની કીકી. પાડાનું બેસવું [કા.
હત સ્ત્રી એક વનસ્પતિ રણકાર(ર), રણકે મું. જુિઓ રતલ પું. [.રહૃ]લગભગ સાડી આડત્રીસ,
રણક્વીધાતુની વસ્તુ ખખડવાનો અવાજ રૂપિયાભાર જેટલું એક અંગ્રેજી વજન. (૨) તે અવાજ થઈ ગયા બાદ નીકળ્યા -લી વિ૦ રતલનું (૨) (સખ્યાવાચક કરતે કંપ-ધ્રુજતો સૂર
જોડે) અમુક રતલનું રણક્ષેત્ર ન [.) રણભૂમિ
રતવા પૃ. ચામડીનો એક રેગ ૨ણગાડી સ્ત્રી લેઢાના બખ્તર વગેરેથી રતાશ સ્રા[Fરાતું” ઉપરથી) લાલાશ સુસજ્જ, તથા ખાડાખૈયા વટાવી શકે તેવાં રતાળુ ન૦ લિ.
ર સકરકંદ ઉપરથી પૈડાની રચનાવાળી તોય વગેરેવાળી ચાંત્રિક એક કંદ
રિતી સુખડ ગાડી; ટેન્ક
રતજ(દોલી(-ળી) સ્ત્રીકિં. રાવનો રણગીત નવ લડાઈનું ગીત
રતાંધળું વિ૦ [a. fiષ(હંસાન્ય)]રાતે રણછોડ પુલિં.+છોડવું] શ્રીકૃષ્ણનું એક ન દેખે તેવું નામ(જરાસંધ સાથેના યુદ્ધમાંથી રણભૂમિ રતિ સ્ત્રી[] આસક્તિ; અનુરાગ (૨) છોડીને દ્વારકાનાસી ગયા હોવાથી).રાય પ્રીતિ; આનંદ (૩) કામક્રીડા; સંભોગ ૫૦ બવ ડાકોરના પ્રસિદ્ધ મંદિરમાં (૪) કામદેવની સ્ત્રી, નાથ, ૦૫તિ ૫૦
સ્થાપિત (ભગવત- સ્વરૂપનું નામ હિં. કામદેવ રણજંગ ડું મોટું યુદ્ધ સખત ઝપાઝપી રતી સ્ત્રી [સં. વિI] ચઠી જેટલું કદ રણજિત વિ. યુદ્ધમાં જીતનાર
કે વજન (૨) વાલ, તેલાથી નાનું એક રણઝણવું અ૦િ [૨૦](નૂપુર વગેરેનું વજન. પૂર, ભાર વિના રતી જેટલું ઝણઝણવું – ખણખણવું
(૨) જરાક [લાલાશ પડતું રણધીર(-૨) વિ. યુદ્ધમાં ધીર-અડગ રતુંબડું, રતૂમડું વિ૦ [“રાઉપરથી રણુબ રણશરો
૨તાવ(-વાઈ અ રાતે ને રાતે રણભૂમિ(મી) સ્ત્રી વં] લડાઈનું મેદાન રત્ન ન. [i] કીમતી પથ્થર(મણિ વગેરે) ૨ણરંગ ડું કૂચ કે તેનું મેદાન (૨)લડાઈને (૨) દરેક જાતિમાં ઉત્કૃષ્ટ વસ્તુ (૩) સમુદ્ર રસ; ઉત્સાહ
વલોવતાં નીકળેલી ૧૪ વસ્તુઓમાંની દરેક રણવાર સ્ત્રી રણક્ષેત્રને રસ્ત(૨)બહારવટું
(લક્ષમી, કૌસ્તુભ, પારિજાતક, સુરા,ધનંરણવાસ પુંરાણીઓને રહેવાને વાસ- તરિ, ચંદ્રમા, કામદુઘા, ઐરાવત, રંભા સ્થાન; અંતઃપુર
વગેરે દેવાંગનાઓ, ઉ શ્રવા, હલાહલ, રણશિંગડું રણશિંગું ન૦ યુદ્ધમાં સારંગધનુષ, પાચજન્ય શંખ અને વગાડવાનુ તત્વ
અમૃત). ચિતામણિ પુંચિંતામણિ, રણશુર(-૨) વિયુદ્ધમાં બહાદુર
જડિત વિ૦ રનોથી જડેલું. ૦માલા રણુસંગ્રામ ડું મોટું યુદ્ધ (૨) રણભૂમિ સ્ત્રી[ .] મણિઓની માળા કે હાર. રણહાક સ્ત્રી લડાઈની કિકિયારી-હાકલ નાકર . [] રત્નની ખાણ, સમુદ્ર, કે ગર્જના
-ત્નાવલી સ્ત્રી ]િ રત્નમાલા Jain Éducation International
WWW)
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૬૧
રથ
રમરમાવવું રથ ૫૦ લિં.] ઉપર ઘુમ્મટ જેવા છત્રવાળું રબડ(-૨) ન જુઓ રબર
એક વાહન (૨) લડાઈની ગાડી. જા રમકઝમક સ્ત્રી [૨૦] ઝાંઝર રૂમઝૂમ (-ચા)ત્રા સ્ત્રી અષાડ સુદ બીજનો ઠમકે તેમ લટકાથી ચાલવું તે
તહેવાર જ્યારે દેવને રથમાં બેસાડી ફેરવે છે રમકડું ન૦ નાના છોકરાને રમવાની વસ્તુ ૨૨થડ સિં. સ્તર ઉપરથી માટી અને રમખાણ ન મારફાડ; તોફાન; ધિંગાણું છાણનું જાડું લીંપણ
રમચી સ્ત્રીનાગે; એક જાતની લાલ રણ્યા સ્ત્રી [.] શેરી (૨) રાજમાર્ગ માટી
( [માસ રદ વિ. [4. રદ્દો નકામું બાતલ કરેલું રમજાન છું. [A] હિજરી સનને નવમો ૨દન કુંલિં) દાંત
રમઝટ સ્ત્રી તડામાર ઝડી દિયે ૫૦ [‘પદ'ઉપરથી કહેલી વાતને રદ રમઝમ સ્ત્રીત્ર રિવ૦] નૂપુરને અવાજ કરે તેવો સામે જવાબ
(૨) અ. રૂમઝૂમ રદ્દી વિ૦ (જુઓ રદ નકામું
રમણ [] કાંત; પતિ (૨) ના રન્નાદે સ્ત્રી [. રા] સૂર્યની પત્ની રમવું તે; વિલાસ ક્રીડા. રમણે ચડવું (૨) ટોપલીમાં જવારા વાવીને દેવી બેસાડે = રમતમાં ઘેલું થવું (૨) ઘેલછા જેવું છે તે (જનોઈ કે લગ્ન વખતે)
લાગે ત્યાં સુધી) દેશમાં આવવું; ઊંડેલ ૨પાટી સ્ત્રી,-ટો આં; ફેર (૨) કે વાયેલ તબિયતનું થવું
લાંબી દેડગબરડી (૩) રપેટવું -થકવવું તે રમણબુઝારું નવ માટીનું જાડું ઢાંકણ ૨પેટવું સક્રિખૂબ જેસથી દેડાવવું (૨) (૨) તેના જેવું બેડોળ, ઢંગધડા વિનાનું ખૂબ મહેનત કરાવી થકવવું
કાંઈ પણ [લા. ૨પેટી સ્ત્રી, –ટે પુંછ જુઓ રપાટી રમણભમણું અક્રમવું ; ભમવું અસ્તરફતે રક્ત અiા. ધીરે ધીરે; થોડે છેડે વ્યસ્ત; વેરણુરણ ર વિ. [૩. રામ નાડેલું; પલાયન કરી રમણ (ત્રણ) સ્ત્રી [4] સ્ત્રી (૨)સુંદર સ્ત્રી
ગયેલું. ચાર વિ. પલાયન કરી ગયેલું રમણીક - લિ. વિભનેહરચતા સ્ત્રી ૨ ડું[૪] તૃણવાનું કામ. ૦ગર પુછે રમત સ્ત્રી. [“રમવું' ઉપરથી] ખેલ; કીડા; તૂણનાર
અિસ્તવ્યસ્ત ગમ્મત (૨) રમવાની રીત (ગિલ્લીદંડ રફેદફે અ૦ [. Fઢ ફનાફાતિયા; શેતરંજ વગેરે). ગામત સ્ત્રી જુદી ૨ ડું મિ. ૨૦ પરમેશ્વર; પરવરદિગાર જુદી જાતની રમત; ખેલ; કીડા. વાત રખડી સ્ત્રી [૬] બાસૂદી
સ્ત્રી સાવ સહેલી, રમત જેવી વસ્તુ ૨બર ન [૬]એક પ્રકારના ઝાડના રસને કે કામ; રમતાં રમતાં સધાય એવું તે. બનતે પદાર્થ
-તારામ ૫૦ એક ઠેકાણે ટકીને ન રબાબ ન. [૪. એક તંતુવાદ્ય; રવાબ રહેનાર;બધે રખડ્યા કરનાર નેતિયાળ, રબારી ૫૦ ભરવાડ જેવી એક નાતને -નીલું વિટ રમતમાં જ ચિત્તવાળું. માણસ
-તું વિ૦ “રમવુંનું વકૃ૦ (૨) , રબી ! [.] વસંતઋતુ કે ત્યારને રબી- બંધનાહત(૩)કળું ખુલ્લુ(૪) ઢીલું;
પાક. ૦ઉલ અવલ ૫૦ [+ ૩૪ā તંગ નહિ એવું [માનતું લીન (મ.)] હિજરી સનને ત્રીજે મહિને. રમમાણ વિ. [.] રમી રહેલું આનંદ લિઆખર ૫૦ [+ માવિર (ક)] રમરમ અવે એ અવાજ થાય તેમ હિજરી સનને ૨ મહિને. પાક (૨) જીભ ઉપર રવરવે તેમ. -માવવું શિયાળુ પાક
સકિ જોરથી મારવું
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________
રસગુલ્લા
રમલ
૫૬૨ રમલ ૫૦ મિ. ર; સં. રમ] પાસા રવિ પું. [ā] સૂર્ય (૨) રવિવાર. વાર
ફેંકી ભવિષ્ય જેવાની વિદ્યા (૨) તેના ૫૦ કિં.] અઠવાડિયાને એક દિવસ પાંચ ધાતુના પાસા
રવી વિ. જુઓ રબી રમવું અકિ. જન્મ ખેલવું (૨)આનંદ રવેશ ૫૦ [. વિરા] માળને બહાર
માનો (૩) મનમાં કે ચાદદાસ્ત પર પડતો ભાગ; ઝરૂખે (૨) રિવાજ; ધારે. સતત હેવું – ત્યાંથી ન ખસવું કે ભુલાવું. -શી સ્ત્રી મકાનને રવેશ નીચેને જેમ કે, વાત રમ્યા કરવી, રમી રહેવી પરસાળ પહેલાંને અડાળ જેવો ભાગ (૪) કામક્રીડા કરવી (૫) તમાશો - ખેલ રવૈયું નવ ઘણું નાનું વેંગણ (૨) ઉપરથી થોડું કરો (ભવે) (૬)દાવ ખેલ(પાસા, ચીરી, મસાલો ભરી કરાતું-ભરતનું શાક પત્તા), (૭) લાડ કરવું (૮) નકામું રયે [ જુઓ રવઈ] દહીં વલવરખડવું; રસળવું
વાને વાંસ રમા સ્ત્રી નિં. સુંદર સ્ત્રી (૨) લક્ષ્મી.
રયે ! [Rા. વચ્ચીં) શિરસ્તો કાંત . લિં] વિષણુ પ્રભુ
૨ પુંડ દાણાદાર લોટ (૨) ધાતુને રસ રમાડવું સકિત્ર “રમવુંનું પ્રેરક (૨)
જામી જઈ બનેલે દાણ (૩)ગોળની ચીકી પટાવવું; ફેસલાવવું છેતરવું
રશિયન વિ૦ લિં] રશિયાનું કે તેને લગતું ૨માનાથ, રમાપતિ મું[.]વિષ્ણુ પ્રભુ (૨) પુંતેને વતન (૩) સ્ત્રી તેની ભાષા રમૂજ સ્ત્રી [. હમૂન મન ખુશ થાય
રશિયા ૫૦ [{.] યુરોપની પૂર્વે અને તેવી ગમ્મત (૨) મશ્કરી; વિનોદ, જી.
એશિયાની ઉત્તરે આવેલો દેશ વિ. ગમતી; વિનેદી
રશિમ ડું; ન.]કિરણ(૨) લગામ રાશ રમેશ પું[] જુઓ રમાપતિ
રસ પું. [i] જીભથી માલૂમ પડતો સ્વાદ રય વિ. ]િ રમણીય
(ખાટે, ખારે, ગળ્યો, તીખો, કડ, રયણ(–ણુ -ની) સ્ત્રી પ્રિ. વળી (ઉં.
તૂરો, એ છે) (૨) શરીરની સાત ધાતુરનની)] + રાત્રી
એમાંની પ્રથમ; અન્નનું પ્રથમ રૂપાંતર ૨૧ ૫૦ કિં.] અવાજ
(જેમાંથી પછી માંસ, મેદ, વીર્ય વગેરે ૨વઈ સ્ત્રી, .િ રવો નાનો રે
સાત બને છે.) (૩) કાવ્ય જેવા સાંભરડવું અક્રિજુિએ રડવડવું] રખડવું
ળવાથી સ્થાયી ભાવોને ઉકેક થતાં રવરવ અ. ૨વર તેમ. ૦વું અક્રિ
અલૌકિક આનંદ (શંગાર, હાસ્ય, કરુણ, ચચરવું (૨) અવાજ સાથે (જવાળાની
વર, રૌદ્ર, ભયાનક, અદ્ભુત, બીભત્સ, જેમ) ગતિમાન દેખાવું. -વાટ ૫૦ રવરવવું તે
અને શાંત એ નવ પ્રકારનો) (૪) પ્રીતિ; રવાનગી સ્ત્રી[] જવું–રવાના થવું તે;
આનંદ (૫) મમત; સરસાઈ (૬) દ્રવ; વિદાયગીરી (૨) તે વખતે આપેલી ભેટ
પ્રવાહી (૭) વનસ્પતિ કે ફળનું પ્રવાહી (૩) પરગામ રવાના કરવું–મોકલવું તે
(૮) સા૨; સર્વ (૯) લાભ; નફે (૧૦) રવાના અ [1] મોકલેલું; વિદાય કરેલું
સેનું રૂપું વગેરે ધાતુને ઓગાળીને કરેલું રવાનુકારી વિ[i.અવાજના અનુકરણથી
પ્રવાહી (૧૧) પારે (૧૨) પારા, ધાતુઓ થો (શબ્દ)
વગેરેનીભસ્મ.૦કપૂરન સફેદ રંગની એક રવાને અ૦ જુઓ રવાના
ઉપધાત(વૈદક)(૨) પાર મારીને કરેલું એક વાલ સ્ત્રી [. રહેવાર) ઘોડા તથા બળદની રસાયન; “કૈલેમલ”. ૦કસ છું. સાર; (અમુક એકધારા વેગવાળી) એક પ્રકાર
સત્વ; કસ. ગુલું ન., ગુલે
એક બંગાળી મીઠાઈ (૨) તેના જે
ના ચાલું,
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________
રસન
૫૬૩
ગાળમટેાળ માણસ [લા.]. Þ વિ॰ રસ એળખનાર – સમજનાર (૨) પું॰ તેવા માણસ (૩) રસાયની વદ. ૦ને દ્રિય સ્રો૦ [રણના + ત્રિય] છલ. અસ વિ॰રસથી પરિપૂર્ણ, ભેર અ॰ રસપૂવ ક; હાંરાભેર રસમ સ્ત્રી૦ [મ. રમ] રીત; રિવાજ રસમય વિ॰ [i.] રસથી પરિપૂર્ણ રસવું સક્રિ॰ [i. રસ્ ] ઢાળ – એપ ચડાવવા (૨) સુરોાભિત કરવું રસળવું અક્રિ॰ [જી રઝળવું] ઢીલ કરવા નકામા આમ તેમ ફર્યા કરવું રસળાગી(-જી) સ્રો॰, ૮ પું॰ રસળવું તે; નકામા વખત કાઢવા તે રસાકશી(-સી) સ્ત્રી [સે। (દેરડુ')+ કસવું (ખેંચવું)] ચડસપૂર્ણાંક ખેચાખેંચી, ગજગ્રાહ જેવી સ્પર્ધા રસાતલ [સં.], ખી ન૦ પાંચમું પાતાળ,
[જવું = વિનાશ થવા (૨) નિવ ́શ જવું] રસાત્મક વિ॰ [i.] રસવાળુ’ (ર) પ્રવાહી રસાદાર વિ॰ [રસે + દાર] રસાવાળું સામાળ સ્રી નં. રત્તા = પૃથ્વી + બાળ
(બાળવું)] પૃથ્વી ડૂબે– રસાતળ જાય તેમ રસાયણ, ન [i.]ન ધાતુ,પારા વગેરેની ભમવાળી ઔષધિ (૨) જરા અને વ્યાધિ દૂર કરનાર ઔષધ (૩) રસાયનવિદ્યા. ૰(-ન)વિદ્યા સ્રો॰ ધાતુ, પારા વગેરે મારવાની કે તાંબુ વગેરે હલકી ધાતુએનું સેાનું બનાવાની વિદ્યા (૨) રસાયણશાસ્ત્ર. (-)શાસ્ત્રનૌતિક પદાર્થોનાં તત્ત્વા તથા તેમનાં પરિવર્તનનાં પરિણામેાની ચર્ચા કરતું શાસ્ત્ર; કમિસ્ટ્રી' (ર) રસાયનવિદ્યા, “ણી(ની) વિ રસાયણ સબંધી (૨) પું૦ રસાયનશાસ્ત્રી રસાલ પું॰ [i.] આંબે રસાલદાર પું૦ ધોડેસવાર ટુકડીના નાચક રસાલા પું॰ [મ. રિસાC] ઘેાડેસવાર પલટન (૨) અમલદાર ૐ શ્રીમતનાં પરિજન, પરિવાર વગેરે
રસાસ્વાદ પું [ä.] રસ ચાખવા તે
રહીશ
રસાળ(-ળુ) વિ॰ રસવાળું (૨) ફળદ્રુપ રસિક વિ॰ [i.] રસવાળું; રસપૂર્ણ (૨) રસિયું; ભાવુક; રસજ્ઞ (૩) પું॰ તેવા માસ. તા સ્રી. એકા સ્ત્રી રસજ્ઞ કે રસીલી સી રસિયણ વિ॰ સ્રી॰ ‘રસિયું’નું સ્ત્રીરૂપ રસિયું વિ॰ [ત્રા. રક્ષિત્ર (છં. રત્તિ)] રસે ઊભરાતું; રસ માણવાને ઉત્સુક (૨) રસ અનુભવનારું (૩) રસે ચડનારું; ચડસીનું રસી સ્રો॰ [૩. રત્તિમા] પરુ; તેના જેવું પાણી (૨) રોગના જંતુએની બનાવેલી દવા (જેને સાચવાળી પિચકારી વડે શરીરમાં દાખલ કરે છે) રસી સ્ત્રી॰ [પ્રા. રસ્કિ] દોરડી રસીદ સ્ત્રી [1.] પહોંચ; પાવતી રસીલુ' વિ॰ રસ ભાગવવા ઉત્સુક (૨)
છખીલું; સુંદર (૩) રસથી ભરેલું રસૂલ પું॰ [મ.] પેગમ્બર. Àખુદા પું ખુદાના પેગ ખર
રસેશ(-શ્વર) કું [i.] શ્રીકૃષ્ણ રસેદ્રિય સ્ત્રી [i.] જીભ રસે। પું॰ [‘રસ’ ઉપરથી] અથાણું, શાક, મુરબ્બા વગેરેના મસાલાવાળા જાડા રસ રસા પું॰ [ત્રા. રસિ] જાડુ દેરડુ રસેઇયણ સ્રી રસેાઇયેા’નું સ્ત્રીરૂપ રસેાઇચે. પું॰રસાઇના ધંધા કરનારા પુરુષ રસાઈ સ્રી [મણ૦ સો; પ્રા. રાવ× (નં. રસવÎ)] રાંધણું (૨) રાંધેલું અન્ન; ભાજન. પાણી ન॰ ભાજન કે તેનું લગતું કામ.
ન॰ રસાઈ કરવાની જગા સાળી સ્રોશરીરની સપાટી ઉપર ઊપસી આવેલી ગાંઠ [ઉપાય; ઇલાજ રસ્તા પું॰ [ા. રસ્તā] માર્ગી; રાહ (૨) રસ્સી સ્રી॰ [ત્રા. રશ્મિ (નં. રશ્મિ)]રસી;
દેરડી. સૈા પું॰ રસા; જાડુ દોરડું રહસ્ય ન॰ [.] ા ભેદ (૨) મમ; તત્ત્વ રહિત વિ॰ [i.] વગરનું
રહીમ વિ॰ [ત્ર.] કૃપાળુ(૨)પું૦ પરમેશ્વર રહીશ વિ॰ [રહેવું' ઉપરથી] રહેવાસી
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________
રહેઠાણ
૫૬૪
રંગલે રહેઠાણ (રહે) ન રહેવાનું સ્થાન; વાસ રળવું સકિત્ર કમાવું ૨હેણું (રહે, સ્ત્રી રહેવાની રીત, કરણ ૨ળાઉ વિ૦૨ળતું કમાતું(૨)નફે થાય તેવું સ્ત્રી, વર્તન; રીતભાત
રળિયાત વિ૦ કિં. રિસ ઉપરથી ખુશી; ૨હેમ (હે) [. ], છત સ્ત્રી [. પ્રસન્ન
મત) દયા; કૃપા, મહેરબાની. દિલ રળિયામણું વિ૦ જુઓ રળિયાત] સુંદર વિ. કૃપાળુ. દિલી સ્ત્રી, કૃપાળતા. ૨ક વિ૦ ] ગરીબ નજર સ્ત્રી કૃપાદૃષ્ટિ. માના રંગ કું. [; } લાલ, પીળો વગેરે પરમ કૃપાળુ પરમેશ્વર. મિયત સ્ત્રી વણ કે તેની ભૂકી કે તેનું પ્રવાહી (૨) કૃપાદૃષ્ટિ
પટ; અસર (૩) આનંદ; મસ્તી; તાન રહેવાવું (૨હે) અહિ રહી શકાવું (૨) (૪) કેફ; નશે (૫) પ્રીતિ; સ્નેહ (૬)
ચેન પડવું. ઉદા. દુખે. રહેવાતું નથી આબરૂ; વટ (૭) રંગભૂમિ (૮) રણાંગણ, રહેવાસ (રહે) પુત્ર રહેવું–વસવું તે (૨) વહંગ ૫૦ (પ્રાયઃ બ૦૧૦) બાહ્ય દેખાવ
રહેઠાણ. -સી વિ૦ રહેના રહીશ રીતભાત; ચાળા. વિ. રંગેલું (૨) રહેવું (૨) અક્રિકે.વસવું(૨)ટકવું;
સુશોભિત (૩) સ્ત્રી રંગની છટા. ઉદા. ઠરવું (૩) માવું; સમાવું (૪) અટકવું
આ કપડાની રંગત સારી નથી (૪) મજાક થોભવું (૫) બાકી હોવું (૬) જીવવું;
આનંદ. તાળી સ્ત્રો હરખના ઊભરાની જીવતા રહેવું (૭) શાંત પડવું; સ્વસ્થ
તાળી. દ્વેષ પુંજુદા રંગના લોકો પ્રત્યેને થવું (૮) નોકરીએ લાગવું (૯) ગમે
દ્વેષ. ૦૫ચમી સ્ત્રી વસંતપંચમી.ગ્યાણી
ન, કેફી પીણુ, બહાર સ્ત્રી આનંદની રહેવો (૧૦) હોવું (બીજા શબ્દો સાથે.
રિલારેલ. આ સ્ત્રી. [૪] મોજમજા ઉદાળ ઢીલા રહેવું) (૧૧) બીજા ક્રિયા
(૨) ગંજીફાની એક રમત. બેરંગી પદના ભૂત કૃદંત સાથે તે ક્યિા પૂરી
વિ, વિવિધ રંગનું. ભૂમિ(–મી) સ્ત્રી કરવી એ અર્થમાં. ઉદા. તે બેલી
કિં. જેના ઉપર નાટક થાય છે તે રહ્યો (૧૨) ભૂત કૃદંત સાથે “તે
ઊંચી જગા (૨) નાટકશાળા. ભેદ ક્રિયા ચાલુ હેવી એ અર્થમાં. ઉદા.
પુંજુદા વર્ણના લોકો પ્રત્યે ભેદભાવ. હું વિચારી રહ્યો છું કે હવે મારે શું
હભેર અ૦ હરખભેર ઉલ્લાસથી. કરવું (૧૩) વર્તમાન કૃદંત સાથે તે
મંડપ ૫૦ ઉત્સવ નિમિત્તે શણગારેલા ક્યિા ચાલતી રહે છે એ અર્થમાં. ઉદા.
મંડપ (૨) રંગભૂમિ (૩) દેવમંદિરને તે ઘેર કાગળ લખતા રહે છે
ખુલે ચેક. રસ ભેગવિલાસ; રહેટ (રહે.) પું[. બાવા . ગર€ટ્ટ,
પ્રેમરસ (૨) કંકુને રંગ. ૦રસિયું વિટ ટ્ટ જુઓ રંટ
ભેગવિલાસ કરનારું વિલાસી, રાગ ૨હેસવું (રહે.) સક્રિઢ જુિઓ સંસવું.
ગાનતાન; મેજમા. ૦રાતું વિવરંગીલું ચીરી નાખવું; કતલ કરવું
મોજી
[થનાર રહ્યું વિ(૨)અe(“રહેવુંનું ભૂવકૃ૦) નકાર- રંગરૂટ કું. [૬. રિલશ્કરમાં ન ભરતી વાચક વાક્ય પછી, તો ભલે એટલે રંગરૂપ ન ઘાટ; દેખાવ; સુન્દરતા શોભતું, “ભલે એટલે વાત અટકે', “ભલે રંગરેજ ૫૦ [FT.] કપડાં રંગનાર એમ ન કરે એવા ભાવને ઉગાર. રંગરેગાના નવ (પ્રાય: બવ૦) રંગ અને ઉદાર ન આવો તો રહ્યું. ન આવે તો રોગાન (વગેરેની સુશોભિતતા) રહ્યો,-હી. સહ્યું વિ. બાકી બચેલું રંગલે મશ્કર; વિદૂષક; હસાવનારો ૨ળતર ન રળવું પરથી કમાણું (ભવાઈ કે નાટકમાં)
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________
રંગવું
૫૬પ
રાખવું રંગવું સ૦િ રંગ ચડાવવો (ઉપર પડીને રંધવારી સ્ત્રી [‘રાંધવું” ઉપરથી] રસેઈયણું કે તેમાં બાળીને)
૨ધાવું અક્રિટ સધવુંનું કર્મણિ (૨) રંગાઈ સ્ત્રી રંગવાની મારી (૨)રંગવાની કામ સિદ્ધ થવું ફાવવું; લાભવું લા] -સફાઈ કે કળા. -૦ પુત્ર રંગવાનું કામ ૨ ૫૦ જુઓ રદ
અને કળા.-ટી સ્ત્રી રંગાટ (૨) રંગરેજ ૨ધ ન [.) છિક; કાણું (૨) દોષ [લા.) (૩) જંગવાનું કારખાનું. રે રંગરેજ રંભા સ્ત્રી [i] એક અપ્સરા (૨) સુંદર રંગિત વિ. રંગેલું
સ્ત્રી (3) કેળ, ફળ ન કેળું. -ભેરુ રંગી વિ૦ [. નિ] રંગનું શેખીન (૨) વિત્ર સ્ત્રી [.] કેળ જેવા સાથળ વાળી
(સમાસમાં છેડે) રંગવાળું ઉદા બહુરંગી સુંદર સ્ત્રી
(૩) સ્ત્રી એક જાતની લાલ માટી શ ૫૦ ૪િ, રઝિન] રાજા રંગીન વિ૦ [1.] રંગેલું; રંગત રાઈફલ સ્ટ્રીટ ફિં.] એક જાતની બંદૂક રંગભંગી વિ રિંગ + ભાંગ] વ્યસની રાઈ સ્ત્રી વુિં. ર = તાંબુ ઉપરથી] જુઓ (૨) રંગરસિયું; વિલાસી
રાવતી રંગીલું વિ૦ [પ્રા. ]િ આનંદી; મેજી; રાઈ સ્ત્રી [પ્રા. શારૂ (ઉં.વિ)] (સમાસમાં) રસિયું (૨) સુંદર; ખૂબસૂરત
શ્રેણી; પંક્તિ. ઉદા. વનરાઈ રંગોળી સ્ત્રીરિંગ + ઓળ] જમીન પર રાઈ સ્ત્રી પ્રા. શાળા (ઉં. સાનિયા)) એક રંગ પૂરી પાડેલી ભાત કે તે પાડવાનું જાતનાં મસાલાનાં બી. છતું ન રાઈ એક ઓજાર
ચડાવેલા દહીંમાં ફળની બારીક કચુંબર ૨ચ વિટ રજ; જરા
નાખી બનાવેલી વાની. ૦મી ડું ૧૦ રંજ સ્ત્રી [] દુઃખ; ખેદ, દિલગીરી નજર ઉતારવા રાઈમીઠું ઉતારી અગ્નિમાં રંજક વિ૦ [.] ખુશ કરે તેવું (સમાસને નાખવાં તે [પુરુષ; બહાદુર
છેડે). ઉદા. મને રંજક.-નન []ખુશ રાઉત પ્રિ. રાવ (ઉં. રાવપુત્ર)) વીર
કરવું તે (૨) રંગવું તે(૩)વિ૦ મનરંજક રાક્ષસ પું[. દાનવ; દેત્ય; અસુર (૨) રંજવું સક્રિ. પીડવું; કનડવું
રાક્ષસ જેવા લક્ષણવાળો માણસ લિ.]. રંજાડ ૫૦; સ્ત્રી[૧રંજ' ઉપરથી] બગાડ; -સી વિ. રાક્ષસનું (૨) રાક્ષસના જેવું
નુકસાન (૨) ફાન; મસ્તી(૩)કનડગત; ગંજાવર; વિકરાળ; ક્રર (૩) સ્ત્રી રાક્ષસ
સંતાપ; કલેશ. ૦વું સક્રિટ રંજાડ કરવી સ્ત્રી; રાક્ષસની સ્ત્રી (૪) તરિ દાંત રંજિતવિસં.)રંગિત(૨)પ્રસન્ન આનંદિત રાખ સ્ત્રી બ્રિા. રવવા (ઉં. રક્ષા) રાખડી (૩) આસક્ત; અનુરક્ત
રાખડી સ્ત્રી (ઉં. રક્ષા] અનિષ્ટથી બચવા રંડા સ્ત્રી (ઉં.] રાંડ, રંડી (એક ગાળ). કાંડે બાંધવામાં આવતો દોરો (જેમ કે, પે પુત્ર વિધવાપણું. ૦વવું સક્રિ), બળેવને દિવસે)
અ૦િ “રાંડવુંનું પ્રેરકને કર્મણિ. રાખવું સક્રિ. [a. ૩(સં. રક્ષ)] રક્ષવું; -ડી સ્ત્રી નાચવા ગાવાને ધધો કરતી પાળવું; બચાવવું (બેલ, માન) (૨) સ્ત્રી (૨) વેશ્યા (૩)ગંજીફાનું પાણીનું પતું. સંઘરવું (૩) ધારણ કરવું; બતાવવું (દયા, -ડીબાજ વિ૦ વેશ્યાના છંદમાં પડેલું; જેર) (૪) હેવા દેવું રહેવા દેવું (કાયમ
વ્યભિચારી ડીબાજી સ્ત્રી રંડીબાજીપણું રાખવું) (૫) ખરીદવું; ઉપયોગ માટે રંતિદેવ પંડિં.] પ્રસિદ્ધ દાની ચંદ્રવંશી રાજા પાસે રહે એમ કરવું (૬) આડા સંબંધ ૨ ડું [fi] લાકડું છોલી લસું કરવાનું માટે પિતાનું કરવું (પરસ્ત્રી કે પર એક સુતારી ઓજાર
પુરુષને) (૭) અન્ય ક્રિયાપદના (ભૂત
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________
રાખાડિયું
પ
કાળના) રૂપ સાથે સાતત્યના અથ તાવે, ઉદા॰ ઝાલી રાખવું; લખ્યું રાખવું રાખાડિયું વિ॰ રાખાડીના રંગનું રાખાડી સ્રી ભસ્મ
રાગ પું॰ [i.] મેહ; મમતા; આસક્તિ (૨) ગમે; મેળ; ખનત (૩) ક્રોધ; ગુસ્સે (૪) લાલ ર ંગ (૫) મનેારજન થાય તેવી ગાવાની રીત (૬) અવાજ; સૂર. ડો હું લાંબે સાદ ( ગાવાને કે રડવાને). ॰(−ગિ)ણી સ્ત્રી[સં. રર્રાનળી] રાગની સ્ત્રી (દરેક રાગની છ મનાય છે). ગીવિ॰ [i.]પ્રેમી; અનુરક્ત (૨) ક્રોધી રાઘવ પું॰ [i.] રઘુને વશજ (૨) રામ રાચ ન॰ એજાર (ર) રાચરચીલુ' (૩) વાસણ (૪) પું॰ સાળમાં જેના વતી તાણે! ઊંચાનીચેા થાય છે તે, દોરીથી ગૂંથેલી અનાવટ. ૦ચીલુ ન॰ ઘરનો [ચાલવું શચવું અકિ॰ [૩. રū] રાજી થવું (૨) રાજપું [સં. રાનનું ] રાજા (૨) સમાસમાં
સરસામાન
‘રાજા’નું પૂર્વાં પદમાં થતું સસ્કૃત્ રૂ. ઉદા॰ રાજમહેલ (૩)ન૦ રાજ્ય. ફૅવફ ન૦ રાજ્યના તથા ઈશ્વરી કાપ; આસમાની સુલતાની. કન્યા સ્રી [સં.] રાજકુંવરી. કર્તા પું॰ [i.] રાજ્ય કરનાર; રાજા. વિપું॰ રાજાના માનીતા આશ્રિત કવિ. ફાજ પું રાજ્યને લગતું કામકાજ (૨) રાજનીતિ. કારણ ન૦ રાજવહીવટ; ‘પોલિટિકસ’, કારણી વિ॰ રાજકારણને લગતું (૨) હું રાજકારણમાં ભાગ લેનાર માસ. કારભાર પું॰ રાજકાજ. જ્કીય વિ રાજા કે રાજ્ય સબંધી. કીયકેદી પું રાજદ્રોહને કારણે કેદમાં પૂરવામાં આવેલા રાજકારણી પુરુષ, કુમાર પું॰ [i.] રાન્તના દીકરા. ક્રુઆરી સ્ત્રી રાનની દીકરી. કુલ [i.], કુળ ન૦ રાજાનું કુટુંબ, ॰કુવ૨ પું॰ રાજકુમાર. કુંવરી સ્રી રાજકુમારી. કૈદી હું
જી
રાજપ્રમુખ
રાજકીય કેદી (૨) રાજા કે રાજાના જેવા વિધિથી પૂરવામાં આવેલા કેંદી. šાંતિ સ્ત્રી॰રાજસત્તાની ઊથલપાથલ – ફેરબદલી રાજગરા પું॰ એક જાતનું ફરાળનું અનાજ રાજગાદી સ્રી રાાન સિંહાસન રાજગુરુ પું॰ [i.] રાજાના ગાર રાજગાર પં॰ જીએ રાજગુરુ રાજચિહન ન૦ [i.] મુગટ, છત્ર, ચામર, દંડ વગેરે રાજાનાં ચિહ્ન (૨) ભવિષ્યમાં રાજા થશે એવું સૂચવતાં કેટલાંક સામુત્રિક ચિહ્ન (૩) રાન્તના સિક્કાની છાય રાજદરખાર પું॰ રાન્તને રહેવાનું અને
દરબાર ભરવાનું મેટું મકાન રાજદંડ પું॰ [i.] રાજાનો દંડ; એક રાજ
ચિહ્ન (ર) રાજાએ કરેલી શિક્ષા (૩) રાજાની સત્તા
રાજદૂત પું॰ [i.] રાજાને એલચી રાજદ્રોહ 'પું [i.] રાજા કે રાજ્યના દ્રોહ, -હી વિ॰(૨) પું૦ [i.]રાજદ્રોહ કરનાર રાજદ્વાર ન૦ [i.] રાજાના મહેલના દરવાજો (૨) રાજદરખાર. –રી વિ॰ રાન્ત કે રાજ્ય સબંધી; રાજકીય રાજધમ પું॰ [i.] રાજાના ધર્માં રાજધાની સ્ત્રી [i.] રાજા રહેતા હોય તે મુખ્ય શહેર; પાટનગર રાજન પુંરાજા (સખાધન) (૨)રાન્ત [૫] રાજન પું [. રેશિન] એક ઝાડમાંથી
નીકળતા રસ; એરજો
રાજનગર ન॰ રાજધાની; મુખ્ય શહેર રાજનીતિ સ્ત્રી॰ [i.] રાજશાસનની નીતિ ૐ વિદ્યા
રાજનૈતિક વિ॰ રાજનીતિને લગતું રાજપાર્ક ન૦ રાજગાદી રાજપુત્ર કું [i.)રાજકુમાર. -શ્રી સ્ત્રી [i.] રાજકુમારી [અમલદાર રાજપુરુષ પું॰ [i.] રાજાના નાકર ક રાજપ્રકરણ ન॰ રાજકારણ રાજપ્રમુખ પુંરાજ્યાના એકમને બધારણીય પ્રમુખ
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________
રાજબંધારણ
૫૬૭
રાજ્યતંત્ર રાજબંધારણ નરાજ્યનું બંધારણ રાજશાહી સ્ત્રી રાજાની મરજી પ્રમાણે રાજબીજ વિ. રાજાના વંશમાં જન્મેલું ચાલતો રાજવહીવટ; “નકી” રાજભક્ત વિ૦ (૨) પં. રાજાનો ભક્ત. રાજસ વિલંJિરજોગુણવાળું કે તેને લગતું
-તિ શ્રી રાજા પ્રત્યેની ભક્તિ રાજસત્તા સ્ત્રી. રાજા(૨)રાજ્ય ચલાવનાર રાજભવન ન. કિં. રાજાને મહેલ સત્તા. ૦૭ વિ. જેમાં રાજાની સત્તા રાજભંડાર ! રાજા કે રાજ્યને ખજાને ચાલતી હોય તે – ભંડાર
રાજસભા સ્ત્રી રાજાની સભા(૨)રાજાઓનો રાજભાગ ૫. રાજા કે તાલુકદારે ખેડૂત દરબાર (૩) ખાસ વર્ગના લોકોના પ્રતિ
પાસેથી લેવાને ખેતીની ઊપજને ભાગ નિધિઓની ધારાસભા; “કાઉન્સિલ ઑફ રાજભગ ૫૦ લિં] વૈિષ્ણવ મંદિરમાં સ્ટેટ' [ઠાઠ (૨) જુઓ રાજસ
બારને એક ભોગ તથા દર્શન રાજસી વિ. રાજાને યોગ્ય. ઉદારાજસી રાજમહેલ પુ. રાજાને મહેલ
રાજસૂય પં. હિં. સર્વોપરી રાજા વડે ૨ાજમાતા સ્ત્રી રાજાની મા
પિતાના રાજ્યાભિષેક વખત કરાતો રાજમાન, રાજેશરી વિ. (સંક્ષેપમાં એક યજ્ઞ
રા. રા.) જે પુરુષને કાગળ લખાતે હાય રાજસ્થાન ન દેશી રાજ્ય(૨) રજપૂતાના,
તેને ઉદ્દેશીને વપરાતું વિશેષણ -ની વિ૦ રાજસ્થાનનું (૨) સ્ત્રી, રાજમાન્ય વિ. રાજાએ માનેલું, પ્રતિષ્ઠિત રાજસ્થાનની ભાષા (૨) રાજ્યબંધારણથી માન્ય; “કટિ- રાજહંસ j[.]લાલ ચાંચ અને પગવાળ ટયુશનલ
એક જાતને હંસ [રાજા કરે રાજમાર્ગ કું. .) ઘેરી રસ્તો રાજ અર ઓલવાઈ જાય તેમ (ઉદા. દી રાજયોગ ૫૦ કિં.] પતંજલિએ વર્ણવેલે રાજા - કિં. રાજ્ય કરનાર આદમી (૨)
અષ્ટાંગયોગ (૨) રાજા થાય તેવો ગ્રહોને રાજાની સંજ્ઞાનું પતું (ગંજીફામાં) (૩) વેગ (જન્મકુંડળીમાં) એિક ઇલકાબ ભેળો ને ઉદાર સ્વભાવને માણસ. જ્ઞા રાજરત્ન પુત્ર રાજ્યના રન જે પુરુષ- સ્ત્રી [ā] રાજાને હુકમ. ધિરાજ પું રાજરમત સ્ત્રી રાજકારણી દાવ-પેચ, રાજાઓને રાજા; મહારાજા
યુક્તિપ્રયુક્તિ [રાજાધિરાજ રાજય રાજા [૫. (૨) મરેલાને રાજરાજેશ્વર પુત્ર રાજાઓને રાજા; મહા- ઉદેશી કૂટતીવખતે ગાવાનું ગીત;મરસિયો રાજરાણું સ્ત્રી રાજાની સ્ત્રી; પટ્ટરાણી રાજી વિ. [.] ખુશ (૨) સંમત. ખુશી રાજરેગ પુંક્ષય
સ્ત્રીબ્યુશળતા, સહીસલામતી (૨) વેચ્છા ૨ાજર્ષિ પું[i] ક્ષત્રિય વંશને ઋષિ હેસ. નામું ન૦ નેકરીમાંથી છૂટા
(૨) ઋષિના જેવા આચારવાળો રાજા થવાની અથવા દાવા વગેરેમાં કોઈ પણ રાજવી પુંરાજા (૨) રાજા જે ભાગ્ય- બાબતમાં હઠી જવાની રાજીખુશી દર્શાવતું શાળી માણસ (૩) વિ. રાજાને છાજે લખાણ
આિંખેવાળું તેવું; રાજસી
જીવલેચન વિ. કમળ જેવાં લોચનરાજવું અક્રિ [. રાત્ર] પ્રકાશવું ભવું રાજેશ્વર, રાજેદ્ર ૫૦ કિં. રાજાધિરાજ
વૈદ(-) પુત્ર માટે પ્રખ્યાત વૈદ્ય રાજ્ય ન૦ [i] રાજાની હમતનો પ્રદેશ રાજશાસન ના રાજાની આજ્ઞા (૨) (૨) સત્તા; ચલણ. કર્તા(-7) પં રાજ્ય ચલાવવું તે (૩) રાજા મારફતે (સં.) રાજ્ય કરનાર; રાજા, કાંતિ સ્ત્રી
ચાલતો રાજવહીવટ; “નક ' રાજ્ય કે રાજસત્તાની ઊથલપાથલ, તંત્ર
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________
રાજયધુરા ૫૬૮
રામ ન) [ā] રાજ્યનું તંત્ર. ૦ધુશ સ્ત્રી, રાતવાસે ! રાતે કયાંક મુકામ કરે કિં.] રાજ્યની જવાબદારી. નીતિ સ્ત્રી કે ખેતરમાં ચોકી માટે રહેવું તે રાજ્ય ચલાવવાની વિદ્યા દંડનીતિ. તું વિ. ગ્રિા. સત્ત(ઉં. વત) લાલ રંગનું
પ્રકરણ નટરાજકારણ, બંધારણ (૨) આક્ત; રત (સમાસને છેડે. ઉદા. ન રાજતંત્રનું બંધારણ – તે ચલા- રંગરાતું). ચટક, ચેળ[ + બં, વો]. વવાનાં ધારાધોરણ કે તેને કાયદે. વિ. ખૂબ રાતું. પીળું વિ ઉશ્કેરાયેલું;
લક્ષમી સ્ત્રી રાજાની શોભા-વૈભવ- આકળું; છે છેડાયેલુંલા.. ૦માનું વિ૦ ઐશ્વર્ય (૨) વિજયની કીર્તિ-ગૌરવ. [+ ઉં. મ] હષ્ટપુષ્ટ ને આનંદનું
વ્યવસ્થા સ્ત્રો જુઓ રાજ્યબંધારણ રાતોરાત અ. રાત્રે ને રાત્રે રોવાઈ (૨) રાજકારભાર. વ્યવહાર પુત્ર રાત્રિ(-ત્રી) સ્ત્રીલિં] સૂર્ય આથમેને ઉગે રાજ્યનું કામકાજ, શાસ્ત્ર ન. રાજ્ય તેની વચ્ચે સમય; રાત. ૦ચર્યા સ્ત્રી, સંબંધી શાસ્ત્ર; “પેલિટિકસ'. સભા વુિં.) રાત્રે ફરવું તે (૨) રાતે કરવાની સ્ત્રીજુઓ રાજસભા. -જ્યાભિષેક ક્રિયા, શાલા (–ળા) સ્ત્રી રાતે કામ ૫૦ [.] રાજગાદી ઉપર બેસાડવું તે કરતી નિશાળ (ધંધાદારી મેટા માટે) કે તેને વિધિ. જ્યારે હણું ન રાત્રે ૮૦ રાતે; રાત્રિએ [+ મારોહૃ] રાજ્ય ઉપર બેસવું તે વધા સ્ત્રો લિં.] એક ગોપકન્યા(શ્રીકૃષ્ણની રાણી સ્ત્રી હિં] રાણી –
પરમ અનુશગિણી). કાંત, વલ્લભ રાહ સ્ત્રી વિ. નાદિ (ઉં. રારિ) ચીસ, પં. શ્રીકૃષ્ણ, ગાંડું વિ૦ રાધા જેવું બૂમ (૨) કજિયો (૩) ફરિયાદ
ગાંડું; પ્રેમવિહુ વલ વેવલું પ્રેમાળ. રડું નવ જુવાર બાજરી કે સરકટને -ધિકા સ્ત્રી [.] રાધા સાંઠો (૨) તીર (૩) બહું
રાધેય પુંલિં] કર્ણ (ધતરાષ્ટ્રના સારથિ રાણી સ્ત્રી મિ. (. રાણી) રાજાની સ્ત્રી અધિરથની પત્ની રાધા દ્વારા પાલિત) (૨) રાણીની સંજ્ઞાનું ગંજીફાનું પાનું. રાન ન [ar. (ઉં. મરથ)] જંગલ
જાયું ન રાણીનું કરું. વાસ (૨) ઉજજડ પ્રદેશ. ૦૮ી, કવી, વું જુઓ રણવાસ
વિ. જંગલી (૨) અસભ્ય (૩) ગમાર રાણું વિટ લિં. નિર્વાન] બુઝાયેલું (દીવા (૪) વન, –ની વિ. જંગલી, -ની
ટે). ૦ધબ વિ. સાવ રાણું તદ્દન પરજ સ્ત્રી [+{. પ્રજ્ઞા) રાની પ્રદેશમાં અંધારું
વસતી આદિવાસી જાત શણે ૫૦ [ પ્રા. શાળ, રાય (ઉં. રાગનું, રાફડે પં. [૩. ૨૫] સાપ કે ઉંદરનું દર
રાના)] રજપૂત રાજા (૨) ગોલો લા.] (૨) કીડી, ઊધઈ વગેરેનું ઉપર પોચી રાત .િ સતી] હજામ; વાળંદ માટીના ઢગલાવાળું દર. [ષ્ફટ= (વાળંદનું માનવાચક સંબંધન)
ઘણી મોટી સંખ્યામાં બહાર આવવું] રાત સ્ત્રી જુઓ રાત્રિ
રાબ(ડી) સ્ત્રી [. શ્વા] ભરડકું; રાતડિયો રાતી જુવાર
કાંજી; વેંસ (૨) ઉકાળીને જાડે રાબ રાતદહાડે, રાતદિવસ અ. રાત્રે ને જે કરાતો શેરડીનો રસ દિવસે; હંમેશાં કામ ચાલવું તે રાબેતા પુત્ર બિ. વિતÊ] ધારે; રિવાજ તપાળી સ્ત્રો. રાતની પાળ; રાતે પણ રામું વિહં.રામ પરથી]ગામડિયું અણઘડ રાતબ સ્રો. મિ. રોજ નિયમિત પૂરું રામ ૫૦ લિ.) દશરથ રાજાના પુત્ર; પાડવાનું કે લેવાનું સીધું
વિષણુનો એક અવતાર (૨) પરશુરામ
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________
રામકહાણી
પ૬૯
રાયણું (૩) બળરામ (૪) પરમેશ્વરનું એક નામ રામફળ ન એક ફળ (૫) જીવ; દમ; હેશ (૬) વકુને રામબાણ ન કદી નિષ્ફળ ન જાય તેવું અંતે લાગતાં તે ક્રિયા કરવાની ટેવવાળું રામનું બાણ (૨) નિષ્ફળ ન નીવડે - મસ્ત માણસ” એવો અર્થ સૂચવે તેવું અમોઘ [લા] છે. ઉદા. ભમતારામ (૭) સિર૦ મ. મરે રામને ભરોસે રામ =રૂપિ, તા= અધેિલી] આને રામરસ ૫૦ મીઠું (૨) રામની ભક્તિને રસ (વ્યાજ) (૮) તે વર્ગમાં મોટએ રામરાજ(ન્ય) ૧૦ રામચંદ્રજીનું રાજ્ય અર્થ બતાવવા નામની પહેલાં મુકાયા
(૨) તેના જેવું ત્યારથી ચલાવાતું છે. ઉદા. રામકુંડાળું છે. [બેલો
સુખી રાજ્ય [(૨) માલપૂએ ભાઈ રામ!= મડદાને સ્મશાનમાં લઈ
રામરતી સ્ત્રી રાંધેલા અન્નની ભિક્ષા જતાં બેલાતે બેલ (૨) થઈ રહ્યું !
રામલીલા સ્ત્રી રામની કથાનું ભવાઈ
જેવું નાટક સત્યાનાશની પાટી! ૦૨મી જવા =
રામા સ્ત્રી હિં] સ્ત્રી (૨) સુંદર સ્ત્રી મરી જવું (૨) પાયમાલ થવું. કહાણી સ્ત્રી વીતકકથા; દુઃખની કહાણી. હકી
રામાનંદ ૫૦ રામાવત સંપ્રદાચના
સ્થાપક, પ્રસિદ્ધ વૈષ્ણવ આચાર્ય (વિ. સ્રો. (હિં.] બાવી; સાધુની બાચડી.
સં. ૧૩૫૬-૨૪૬૭). –દી વિ૦ રામાડાળું ન૦ મોટું કુંડાળું. ૦ચંદ્ર
નનું અનુયાયી ૫૦ [4.) દશરથના પુત્ર રામ
રામાનુજ(-જાચાર્ય) ૫૦ [ā] વિશિષ્ટ - રામજણું(ની) સ્ત્રી, કિં. રામ +નની]
હેતના પ્રવર્તક પ્રસિદ્ધ વૈષ્ણવ આચાર્ય નાચનારી; ગણિકા
(વિ. સં. ૧૮૭૧–૧૧૯૪). છ વિ. રામોલ ૫૦ મેટું નગારું [આપદા
એમના સંપ્રદાયનું, –ને લગતું રામણ સ્ત્રી [“માયણ” ઉપરથી] પીડા;
રામાયણ ના [.] રામની જીવનકથા રામણદીવો ૫૦ ઓિ લામણ દી]
(૨) લિા વીતકકથા (૩) લાંબી વાત વરઘોડામાં વરની મા મંગળને દી
ટાયલું (૪) સ્ત્રી મુશ્કેલ કામ; રામણ લે છે તે એવી) એક તુલસી
રામ પં. [૪ મારામ=બગીચો પરથી માળી રામતુલસી સ્ત્રી (કૃષ્ણ = કાળીથી જુદી
રામેશ્વર ન[.] દક્ષિણનું એક તીર્થધામ રામદવારે પુત્ર [ઉં. રામ + દ્વાર] રામનું રમિયે નવ રામપાત્ર; શકો મંદિર (૨) ધર્મશાળા
રામૈયો વિષ્પ૦ (૨)૫૦ સૂઢ વિનાને કેસ રામદાસ પે મહારાષ્ટ્રના સુપ્રસિદ્ધ સંત.
રામે ૫૦ લિં. રામ ઉપરથી ઘરકામ -સી વિટ રામદાસના સંપ્રદાયનું
કરનાર નોકર; ઘાટી (મુંબઈ) રામદુવાઈ સ્ત્રી રામની આણ
રામોશી(સી) ૫૦ પહેરેગીર ચોકિયાત રામદત [.) વાનર (૨) હનુમાન (૨) સિપાઈ પટાવાળે રામધૂન સ્ત્રી રામનામની ધૂન -જોરથી રાય સ્ત્રી [.] ધારણા; અભિપ્રાયમત જપ કે લહે.
રાય પં. [a. (સં. રાગનું)] રાજા (૨) રામનવમી સ્ત્રી [i] ચૈત્ર સુદ નોમ; ધનવાન માણસ (૩)કેટલાંક વિશેષનારામચંદ્રજીનો જન્મદિવસ
ના અંતમાં આવે છે. ઉદા. કલ્યાણરાય રામનામ ન રામનું – પ્રભુનું નામ રાયણ સ્ત્રી. [વા. રાવળ (ઉં. રાત્રાની) રામપગલું નામનાં પગલાંવાળું મીના- એક ઝાડ અને તેનું ફળ. માળા સ્ત્રી કારી ઘરેણું
રાયણ જેવા નાના મણકાની માળા, રામપાતર, રામપાત્ર ન બટે; શરું -શું ન રાયણનું ફળ
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________
રાયતું
રાયતું જીએ રાઈતું”માં રાયવર પું૦ વરરાન (લગ્નગીતમાં) શલ સ્ત્રી॰ [i.] જીએ રાળ
રાવ સ્ક્રી॰ [i.] ફરિચાદ (ર) સહાયતા માટેની આછજી (૩) ચાડી શવ પું॰ મહારાષ્ટ્રમાં નામને લગાડાતા સન્માનસૂચક શબ્દ કે પદવી, ઉદા॰ રામરાવ [(ર) નાના તખ્ રાવતી(-ડી) સ્ત્રી ગાળ છતું; અગાશી રાવણ પુંલ્લિં.]દશ માથાવાળા લંકાના રાજા રાવણહથ્થા પું[Ä. રાય = રેવું; અવાજ
કરવા ઉપરથી ભરથરીનું તંતુવાદ્ય રાવણિયા પું॰ [‘રાવણું’ઉપરથી] ગામના ચાકીદાર; ગામના ચારાના હવાલદાર રાવણું ન॰ [7. રાઉજી (સં. રાગg) = રાજગૃહ; દરબાર] રજપૂત ઢાકારની મિજલસ (ર) ગામની નાત કે પંચ ભેગુ’ થવું તે (૩) સિપાઈઆને રહેવાનું ઠેકાણું રાવત વિ॰ મા. રાઽત્ત (i. રાનપુત્ર) = રજપૂત; ક્ષત્રિય) પું॰ ઘેાડાવાળા (૨) ધાડેસવાર યાહ્ની વિપરાતું રેણ રાવતી સ્ત્રી [જીએ રાઈ ન’. ૧]ઘરેણામાં રાવલ પું॰ [જીએ રાવ] રજપૂતાનાના કેટલાક રાજાઓને માટે વપરાતા માનસૂચક શબ્દ(ર)નાના રજપૂત જાગીરદાર (૩) એક માગણની જાતના માસ્ રાવળ પું [પ્રા. રાઉર્ફે = રાજકીય; રાજ
સબંધી] કુળની વંશાવલીના ચેડા લખી રાખવાના ધંધા કરનાર (ર) બ્રાહ્મણામાં એક અટક ાવળિયા પું॰ [ત્રા. રાણજી (સં. રાન
ઉપરથી)] એ નામની જાતના આદમી રાવજી ન॰ [જીએ રાવણું] રાવણું (૨) રાજદરબાર; રજવાડા (૩) જનાનખાનું રાશ સ્ત્રી[સં. રાશિ)ભાગીદારી (૨) વ્યાજમુદ્દલ (૩) સરાસરી (૪) રાશિથી મળતાં જાતિ, ગુણ,રવભાવ વગેરે (૫) પું૦ ઢગલા રાશ સ્રો॰ પ્રા. રસ્કિ(સં. રશ્મિ)] દોરડુ (૧૬ હાથનું) (૨)લગામ; હેાડી. થા વિશ્વ રાસ જેટલું (સાળ હાથ)
૫૭૦
રાસાયનિક
શશિ પું॰ [i.] ઢગલા (૨) ગણિતના આંકડા (૩) સ્રો॰ નક્ષત્રનાં ખાર મૂમખાંમાંનું પ્રત્યેક (મેષ, વૃષભ, મિથુન, કક', સિ'હ, કન્યા, તુલા, વૃશ્ચિક, ધન, મકર, કુંભ અને મીન)
'
રાશી વિ॰ [અ.) ખરાબ રાષ્ટ્ર ન॰ [i.] દેશ; રાજ્ય. ગીત ન૦ રાષ્ટ્રનું ગીત. ધ્વજ પૂં રાષ્ટ્રના વાટા. પતિ પું॰ સમગ્ર રાષ્ટ્રને પ્રમુખ, પિતા પું॰ રાષ્ટ્રની આઝાદી ને ઉન્નતિના પિતા – ઘડવયે (૨) મહાત્મા ગાંધીને લગાડવામાં આવેલા સન્માનસૂચક શબ્દ. પૂજા સ્રો॰ રાષ્ટ્રવાદ; રાષ્ટ્રની એકાંતિક પૂજા. ભાષા સ્રી આખા રાષ્ટ્રમાં ચાલે એવી સામાન્ય ભાષા. મુદ્રા સ્રી રાષ્ટ્રનું પ્રતીક. વાદ પું રાષ્ટ્ર એક સ્વતંત્ર ઘટક છે માટે તેનું હિત સાધવું એવા વાદ; રાષ્ટ્રપૂર્જા; નૅશનલિઝમ'. સદ્ય પું॰ રાષ્ટ્રોના સધ; લીગ ઓફ નેશન્સ.' દ્રિ (-ટ્રી)ય વિ॰ રાષ્ટ્રનું, –ને લગતું.દ્ધિ(−ષ્ટ્રી)ય કરણ ન॰ રાષ્ટ્રની માલકીનું કરવું તે; ‘નેશનલાઇઝેશન’. “દ્રિ (−ષ્ટ્રી) યશાળા સ્રીપરદેશી સરકારથીવત ત્ર રીતે અને રાષ્ટ્રીયતાની દૃષ્ટિએ ચલાવાતી શાળા. -ષ્ટ્રિ(-ટ્રી)ય શિક્ષણ ન॰ રાષ્ટ્રની દૃષ્ટિએ અપાતું કે પરદેશી સરકારથી સ્વતંત્રપણે ચેાજેલું શિક્ષણ]. -ટ્રોપયોગી વિ॰ રાષ્ટ્રને ઉપયાગી; રાષ્ટ્રનું હિતકર રાસ પું॰ (ર) સૌ॰ જીએ રારા રાસ પું [i.] ગાતાં ગાતાં ગાળાકારે ફરતાં કરાતા નાચ કે તેમાં ગવાય એવું ગીત. ડૉ પું એક જાતના ગર (બનેલા બનાવ વર્ણવતા) રાસભપું [i.] ગધેડા [રાસની ઢોડા રાસલીલા સ્રી કૃષ્ણે ગેપીએ સાથે કરેલી રાસાયણિક, રાસાયનિક [i.] વિ રસાયણને લગતું; રસાયણી, ‘કેમિકલ'
..
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________
રાસે.
પ૭૧
રિસાળવું રાસે ૫૦ એક પ્રકારનું વીરરસનું કાવ્ય રિક્ત વિ. લિં] ખાલી; શન્ય રાહ ! [1] રસ્તો (૨) સ્ત્રી રીત, રિક્ષા સ્ત્રી[૬. માણસથી ખેંચાતી બે તરેહ; ચાલ (૩) વાટ; પ્રતીક્ષા
પૈડાની નાની ગાડી બિકી રાખેલું રાહત સ્ત્રી [.] સુખ આરામ; વિસામો: રિઝવર્ડ વિ. [.] ખાસ અલાયદું રાખેલું દુ:ખમાં દિલસેજ – મદદ
રિઝવટ(ત્રણ) સ્ત્રીરીઝવવાની કળા રાહદારી ૫૦ વટેમાર્ગ (૨) સ્ત્રી રસ્તા રિઝામણું ન રીઝવવું છે કે તે માટે
ઉપરથી લઈ જવાતા માલ ઉપર લેવાતા અપાતી વસ્તુ
કર; તેની રજાચિઠ્ઠી (૩) રાહબરી રિઝાવવું સક્રિટ જુઓ રીઝવવું રાહબર છું. [જુઓ રાહ મિ. -રી રિઝાવું અક્રિટ જુઓ રીઝવું [પરથી) સ્ત્રી. ભેમિયા થવું – હેવું તે
રિટાયર્ડ વિ. ૬િ.] નિવૃત્ત થયેલું નેકરી રાહ ૫૦ કિં.] પુરાણનુસાર નવ ગ્રહમાંને રિદ્ધિ સ્ત્રીજુઓ ઋદ્ધિસમદ્ધિ સિદ્ધિ
એક; સૂર્યચંદ્રને ગ્રહણ વખતે ગ્રસનાર સ્ત્રી- રિદ્ધિ અને સિદ્ધિ(૨) ગણપતિની પીડાકારી ગ્રહ
બે પનીઓ રાળ સ્ત્રી [. રા] ઝટ સળગી ઊઠે તે રિપુ છું. [ઉ] શત્ર
એક જાતના વૃક્ષમાંથી મળતો પદાર્થ રિપોર્ટ ૫૦ ફિં. સવિસ્તર હેવાલ રાંક-)(૦)
વિહં. ૨) ગરબ; સાલસ રિબામણ(ત્રણ) સ્ત્રી રિબાવાની પીડા રાંગ (0) સ્ત્રી કેટની દીવાલની બાજુ રિબાવવું સત્ર ક્રિટ, રિબાવું અ ક્રિ (૨) સવારી
[એક રોગ રીબવું નું પ્રેરક ને કમણિ રાંઝણ(ત્રણ) (૨) સ્ત્રી [. જંગળ] પગને રિયાસત સ્ત્રી [] રાજ્યહફમત (૨) રાંટ (૨) સ્ત્રી વાંક; વલણ (૨) અણ- જાગીર (૩) દેશી રાજ્ય. -તી વિડ
બનાવ; વિધિ. -૮ વિ. રાંટવાળું રિવાજ ! [4. વાગ) ચાલ; ધારે રાંડ (૨) સ્ત્રી, કિં. રા] રડેલી; વિધવા રિવિઝન નવ ૬િ.] ફરી જઈ –તપાસી (૨)વેશ્યા. ૦વું અકિં. વિધુર કે વિધવા જવું તે; પુનરાવર્તન થવું (૨) વિ. બાયલું. ૦ મુંબાયેલરિવેટ ૫૦ [૬] એક બાજુ માથાવાળે નામ. -ડીડ સ્ત્રી, વિધવા (૨) અને બીજીબાજુ જોડવાની વસ્તુમાં પરોનિરાશ્રિત વિધવા-ડેલી વિન્ની વિધવા વ્યા પછી ટીપીને જોડી દેવાય તે ખીલે રાંઢવું (0) નવ દ્રિ. ત્ય) દોરડું રિવાર સ્ત્રીફિં] એક વખત ભર્યો રાંધણ (0) નવ રાંધવાનું કામ. છઠ અનેક બાર કરી શકાય એવી કળવાળી સ્ત્રી શ્રાવણ સુદ કે વદ છઠ. -ણિયું પિસ્તોલ
[સ્ત્રી સગપણ ન રસોડું. -શું સ્ત્રી રડું (૨) રિતિદાર વિ૦ [fi] સગું; સંબંધી. -રી રાંધવાની રીત. નાણું ન રાંધવાની ક્રિયા રિશ્વત સ્ત્રી [..] લાંચ રુશવત. ખેર, (૨) શધેલી રઈ (૩) રાંધવાની રીત તી વિ. લાંચિયું રાંધવું () સક્રિ[. ૫] રાક રિસામણી સ્ત્રી, રિસાવું તે. -શું વિ૦
પકવ (૨) સાધવું ફળ મેળવવું જરાકમાં રિસાઈ જાય એવું(૨) ન રીસ. રાંપ (૦) ૫૦ [પ્ર. રંપ પરથી મોટી રાંપડી. [રિસામણા મનામણાં કરવાં =
કડી સ્ત્રી કરસણમાં ઊગેલું નકામું સહેજમાં રિસાવું અને સહેજમાં મનાવું) ઘાસ કાઢી નાંખવાનું ખેતીનું એજાર. રિસાવું અકિ. [વા, ત (ઉં. ] ક્રોધથી ૦૬ સક્રિ. રાંપડી ફેરવવી. પી સ્ત્રી, નારાજ થવું; ક્રોધે ભરાવું મેચીનું એક ઓજાર
રિસાળ(૦) વિ૦ રિસામણું
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________
રિસીવર
પ૭ર
રુધિરાભિસરણ રિસીવર પું[છું.] સગીરની કે કજિયાની એક રાની હિંસ પ્રાણી. કડી સ્ત્રી મિલકતની વ્યવસ્થા માટે નિમાતો રીંછની માદા. ૦ર્ડ ન૦ રીંછનું બચ્ચું સરકારી અમલદાર (૨)સંદેશો ઝીલવાનું રુઆબ છું. મિ. રમવજુઓ રોફ. ૦દાર
યાંત્રિક સાધન(ટેલિફોન,વાયરલેસનું) વિ૦ રૂઆબવાળું રિહર્સલ સ્ત્રી [છું. નાટચ સંવાદ વગેરે રુકાવટ સ્ત્રી રોકાણ
અગાઉથી અભ્યાસ માટે ભજવવાં તે ૨ક્કો પું[. રમ] ટૂંકી ચિઠ્ઠી રિંગ સ્ત્રી, ફિં. વીંટી (૨) રમતગમત કે રુકિમણું સ્ત્રી વિ.] શ્રીકૃષ્ણનાં પટરાણી
અખાડાનીયા શેરબજારની અંદરની જગા રુક્ષ વિ. [i] રૂક્ષ, લૂખું; શુષ્ક (૨)કઠોર. થી ઋષભ સ્વરની સંજ્ઞા
છતા સ્ત્રી [ (૩) પક્ષપાત; વલણ વીઝ સ્ત્રી [ રીઝવું” ઉપરથી ખુશી આનંદ રૂખ પું[1] ગાલ (૨) ચહેરે; સિકલ રીઝવવું સક્રિ રીઝે એમ કરવું રુખસત(૬) સ્ત્રી [.] બરતરફી; રજા રીઝવું અદ્ધિ [. જિન્સ (ઉં. 2) = ૨aણ વિ. [i] માંદુ. -sણાલય ન
ખુશી થવું ખુશ થવું; સંતુષ્ટ થવું [+ મા દવાખાનું રીડ સ્ત્રી [પ્રા. ife] રાડ; બૂમ; પોકાર. રુચવું અ૦િ [ઉં. હ] ગમવું નડિયારમણ સ્ત્રી બૂમાબૂમ; હેકારા રૂચિ સ્ત્રી [G] ઈચ્છા; ભાવ (૨) ભૂખ. હું વિ૦ [ ઢિ= પાકુ] વપરાઈને કર વિ. [ઉં.] રુચિ ઉત્પન્ન કરે તેવું મજબૂત થયેલું(૨)દુઃખ વેઠી કઠણ થયેલું (૨) ગમે એવું સુંદર. ભંગ ૫૦ (૩)નઘળ; સુધરે નહિ એવું(ગુનેગાર) રસબુદ્ધિને ન ગમવું તે. ૦૨ વિ. [.] રીત સ્ત્રી જુઓ રીતિ (૨) કરકરિયાવર. સુંદર; મનહર (૨) રુચિ થાય એવું
ભાત સ્ત્રી ચાલચલણ; વર્તણૂક (૨) ૨જ(-) થ્રી ]િ પીડા; રેગ કરકરિયાવર. રિવાજ મુંબવરીત રુઝાવવું સક્રિટ રૂઝવું નું પ્રેરક
અને રિવાજ. ૦સર અા રીત પ્રમાણે ૨ઝાવું અ૦િ રૂઝવુંનું ભાવે; ઘા પુરાઈ રીતિ શ્રી. [] પ્રકાર તરેહ (૨)પદ્ધતિ; ઉપર નવી ચામડી – રૂઝ આવવી
રૂઢિ, ધારે (૩) શૈલી [કા. શા] રુદન ન. લિ.] રડવું તે; રેણું રીતે આ પ્રમાણે; પેઠે (૨) + તરીકે (૩) રુદય નવ હદય [ રિવાજ – પદ્ધતિ પ્રમાણે
ઉદિત ન૦ કિં. રૂદન (૨) વિર રહેલું શિધ સ્ત્રી-રિદ્ધિ.૦સીધાસ્ત્રી રિદ્ધિસિદ્ધિ રુદિયું ન હૃદય પિ.]
અવું સક્રિય [૩. રિ૬] કનડવું; ખૂબ ૨દ્ધ વિ. સિં] રોકાયેલું રૂંધાયેલું દુ:ખ આપવું
રુદ્ધ વિ. [i] ભયંકર; ભચાનક (૨) ૫૦ રીમ ન [$. વીસ ઘા (કાગળ)
મહાદેવ (૩) એ નામના અગિયાર રીર સ્ત્રી (ઉં. ર ઉપરથી) + રાડ; બૂમ દેમાને દરેક. દ્રાક્ષ પું; સ્ત્રી એક રીલ સ્ત્રી; ન [૬] દરે વીંટેલી ગર- વૃક્ષ અને તેનું બી. -દ્રાણી સ્ત્રી []
ગડી કે ભૂંગળી (૨) સિનેમાનાંદની પાર્વતી, દ્રાવતાર ૫૦ [+ાવતા) લાંબી પટી
રુકને અવતાર; ક જેવું ફોધી રૂપ. રીસ ગ્રી. સરિસાવું તે; રેષ;ગુસ્સે -કી સ્ત્રી શિવની સ્તુતિનું એક વૈદિક રીંગણ ન રીંગણીનું ફળ – એક શાક. સૂક્ત કે તેને અગિયાર વાર પાઠ
-ણ સ્ત્રીન્સે રિંગ રીંગણાને છોડ. રુધિર નવ લિં.] લોહી. ૦વાહિની સ્ત્રી, -શું ન. રીંગણ
' લોહીની નસ–રાભિસરણન[+અમિરીંછ ન [. રિઇ, મા. રિઇ (ઉં. સૂક્ષ) તરણો શરીરમાં રૂધિરનું ફરવું તે
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________
રખાયત
હુંબાયત સ્ત્રી [બ. બા] ચાપાર્ક(અરબી, ફારસી કે ઉ)
૧૭૩
ડુમલાવવું (3) ક્રિ॰ મલાવું’નું પ્રેરક રુમાડા (રુ') પું‘રૂમવું' પથ] બૂમાબૂમ; શેરબકાર રૂમવું’નું પ્રેરક ને કમણિ રુમાવવું (ૐ') સક્રિ॰, રુમાવું અકિ॰ ચુવાંટી શ્રી વિવું’ ઉપરથી] કુમળા અને ઝીણા વાળ. “હું ન॰ રૂવું રુસેલ(૩) વિ૦ થી ભરેલું રુશનાઈ સ્રી (જીએ રાયનાઈ) શાહી રુશવત,ખાર જુએ રિશ્વત,ખાર રુષ્ટ વિ॰ [i.] ગુસ્સે થયેલું રુડ ન॰ [i.] માથું; ડાકુ(ર) વિ૦ ખેડુ'; અપંગ. ભુંડ વિ॰ ગોળમટાળ, માળ સ્ત્રી માસની ખેાપરીએના હાર ટુચન ન[i]શકવું, રોકાવું કે ગૂગળાવું તે રૂ ન॰ . ]ી કાઢી લીધેલેા કપાસ રૂએ અ॰ [ા. ૬, ૬ સ્રો॰ = કારણ] પ્રમાણે – આધારે કે ક્રમે ચા કારણે રૂક્ષ વિ॰ [i.] જીએ રુક્ષ. તા સ્ત્રી રૂખ શ્રી જી રુખ (૨) અટકળ (૩) વિચાર; અભિપ્રાય (૪) ખારનું વલણ; ભાવતાલ (૫) યાગ્ય પ્રસ’ગ; મેાખ રૂખ(હુ) ન॰ [i. વૃક્ષ પ્રા. હવલ/ એક નાનું ઝાડ – છેડ [(સં. હૂઁ)] રુઝાવું રૂડ્ઝ સ્ત્રી રુઝાવું તે. ॰વું અક્રિ॰[ Ä રૂવું સ॰ક્રિ॰ [ત્રા. ૬ (સં. દ પરથી)કાપવું ડપ સ્રો॰ [‘ડુ’ પરથી] રૂપાળાપણુ; સુંદરતા (૨) સારાપણું (૩) ભલાપણું રૂડુ વિ॰ [ત્રા. વલ. ) ઉપરથી સારું; ઉત્તમ; સુંદર. ડેૐ વિરૂડુ (લાલિત્ય
-
1
વાચક)
રૂઢ વિ॰ [i.] ઘણા કાળથી પ્રચાર કે વપરાશમાં હોવાથી દૃઢ થયેલું. “હા પું॰ [+ અર્થ] શબ્દને રૂઢ અર્થ (યાગા^થી ઊલટા)
કૃદ્ધિ સ્ત્રી [સં.] રૂઢ થયેલી રીતિ કે રિવાજ (૨) કારણથી શબ્દના અમુક અખાધ કરાવવાની શક્તિ ( જીએ
રૂમાલ
યોગરૂઢિ). પ્રયાગ કું૦ ભાષામાં રૂઢ – રૂઢિથી જેના વિશેષ અર્થાં થતા હોય એવા શબ્દપ્રયાગ
રૂપ ન॰ [i.] આકાર; દેખાવ; સ્વરૂપ(ર) સૌ’દ' (૩) વેશ (૪) વાઢથમાં વાપરવા પ્રત્યય વગેરે લગાડીને તૈયાર કરેલા શબ્દ - પદ્મ [ગ્યા.] (૫) વિ॰ (સમાસને અંતે) સરખું; સમાન (ઉદા॰ દુઃખરૂષ) રૂપક ન॰ [i.] એક પ્રકારનું નાટક (૨) એક અર્થાલ કાર, જેમાં ઉપમેચને ઉપમાન સાથે તત્કૃષ્ટ કે અભિન્ન બતાવી વન કરેલું હાચ છે [કા. શા.] રૂપરેખા સ્રી॰ માત્ર રૂપ બતાવનારી રેખા (૨) આÔા ખ્યાલ; ટૂંકું બ્યાન રૂપવતી વિ॰ સ્ત્રી॰ [i.] રૂપાળી રૂપવાન વિ॰ [i.] રૂપવાળુ'; સુંદર રૂપાખ્યાન ન૦ ધાતુનાં રૂપે બનાવવાં તે [વ્યા.] રૂપાળુ વિ॰ સુંદર રૂપાંતર ન૦ રૂપમાં ફેરફાર, અન્ય રૂપ રૂપાદે (૦) સ્રી રૂપાળા દેહવાળી સ્ત્રી રૂપિયાભાર વિ૦ (૨) પું૦ એક રૂપિયાના વજન જેટલું; તેાલા જેટલું રૂપિયા પં॰ [છું. વ્ય] સેાળ આનાની કિમતના રૂપાના સિક્કો
.
રૂપી વિ॰રૂપાનું રૂપાવાળુ (સમાસને અતે) રૂપુ ન॰ [સં. વ્યવ] એક ધાતુ. પેરી વિ॰ રૂપાનું; રૂપા જેવું. પડી સ્ત્રી રૂપિયા (તિરસ્કારમાં) રૂબરૂ અ॰ [hī.] સમક્ષ
રૂબલ પું॰ [.]રશિયાના રૂપિયા જેવા સિક્કો રૂમ સ્રો॰ [Ē.] એરડી
રૂમઝૂમ અ॰ [૧૦] ઝાંઝરના અવાજ રૂમલાવું (૩) અકિ॰ રૂમવા પર ચડવું;
ગાંડપણથી રૂમવું (ઢારનું) રૂમવું (રૂ’) અક્રિ[1. T=મલિન કરવું] જોરથી ધૂમવું યુદ્ધમાં)(૨)ભટકવું; ફરવું રૂમાલ પું॰ [7.] (હાથમાં લૂછવાના) લૂગડાના કક
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ૭૪
રૂવું ન૦ કિં. રોમ) રૂવું શરીર ઉપર ધ્રુવમાંથી પસાર થતી પૃથ્વીના ગોળા નાનોવાળ, શમ; રુવાંટું. [વન ફરકવું = ઉપરની લીટી લોન્સ્ટિટયુડી. વૃત્ત ન જરા પણ અસર ન થવી
રેખાંશનું વર્તુળ રૂસ પુના યુરોપ-એશિયામાં સળંગ રેખિક વિ૦ એક ઘાતચિહનવાળું સમી. ફેલાયેલો એક દેશ; “રશિયા
કરણ, જેને આલેખ રેખાથી દર્શાવી રૂસણું નવ સિવું પરથી] રિસાવું તે શકાય; લાઈનિયર’ [..] રૂસવું અ[િ. ૨૬; પ્રા. 3 રિસાવું રેગિસ્તાન પું; ન [.] રેતાળ પ્રદેશ રૂસી વિ. [.] રશિયાનું, –ને લગતું રણ, મરૂભૂમિ જુિલાબ કરાવે એવું રૂહ પું; ન [..] આત્મા; જીવાત્મા. રેચ પું[] જુલાબ. ૦૭ વિ. વિ.]
-હાની વિ૦ [hi] જીવાત્મા કે આત્મા રેજગી સ્ત્રી છુટું પરચૂરણ; મોટાનાણાનું સંબંધી
કે તાંતણે નાનું પરચૂરણ રૂંછડું, રૂંછું ન જીિઓ રૂંવું] ટૂંકો વાળ રેડ સ્ત્રી. [૬] છાપે ધાડ રૂંધ સ્ત્રી, ૦ણ, વન ન [jધવું પરથી] રેડ (૨) વિ૦ જાડું રગડા જેવું રૂંધાવું તે; રોકાણ પ્રતિબંધ (૨)આંટી, રેડવવું સક્રિ[. ર= ગબડેલું રેડવવું
અકળામણ [(૨) ગૂંગળાવવું નિભાવી લેવું (૨) ગબડાવવું રૂંધવું સક્રિ. [પ્રા. ૫ (ઉં. ૫)] રાવું રેહવું સક્રિટ પ્રવાહીની ધાર કરવી (૨) રૂંધામણ સ્ત્રી રૂંધાવું તે; ગૂંગળામણ દ્વારા ચલાવીને ભરવું, અંદર નાખવું ૨વાવવું સક્રિ, રૂંધાવું અક્રિટ રેડિયમ ન૦ ફિં.] વિકિરણધમી એક ફુધવુંનું પ્રેરક ને કર્મણિ
તત્ત્વ-ધાતુ રૂંવાડું, રૂવું ન જુઓ રૂવું) રુવાંટું રેડિયે ૫૦ ફિં.તાર વગર, અવાજ દૂર રે અ લિં] એ! ઓ ! સિંધનને સંભળાવવાનું કે સાંભળવાનું યંત્ર કે ઉગાર) (૨) કવિતામાં પાદપૂર્તિ માટે તે ક્રિયા ((૨) નકામું નમાલું નિરર્થક મુકાય છે
રેઢિયાળ (૨) વિ૦ રવડતું; ધણી વિનાનું રેઈનકેટ ૫ [] વરસાદમાં ન પલળાય રેટું (૨) વિ૦ રખડતું; સંભાળ વિનાનું તેવા કાપડને ડગલો
રેણુ (૨) સ્ત્રી પ્રા.રયા (ઉં. )]+રાત્રી રેકર્ડ ન[૬] નેધ (૨) દફતર; ફાઈલ રેણું (૨) સ્ત્રી જુઓ રેણુરજ (૩) સ્ત્રી ગ્રામેફેન વાજાની થાળી – ચૂડી રેણ (૨) ધાતુની સાંધ કરવાનુંઝારણ. (૪) પેન પરાકાષ્ટા; આંક છેલ્લી હદ છવું સક્રિટ રણ દેવું રૅકેટ ૧૦ [.૩ ટેનિસનું બેટ
રેણું (૨) સ્ત્રીજુઓ રેણન. ૧] + રાત્રિ રેખ સ્ત્રી [. a] રેખા (૨) દાંતે રેણુ પું; સ્ત્રી [i] ધૂળ; રજ
જડાવેલી સોનાની ટપકી (૩) નાની રેણુકા સ્ત્રી [સં.પરશુરામની માતા
ખીલી (૪) અ જરાયે [૫] રેત નવ લિ.વીર્ય રેખા પં. [1] ફારસી અને ઉર્દૂ રેત સ્ત્રી ઝીણી રેતી, કદાની સ્ત્રી લખાકવિતાને એક ઢાળ
ની શાહી સૂકવવા ભભરાવવાની રેત રેખા સ્ત્રી [.) લીટી; આંકે. કંસ રાખવાનું પાત્ર. - ખોદતાં બહુ
૫૦ ઉપર રેખા દેરી કરાતે કંસ ગિ.. રેતી નીકળે એ . -તાળ વિવ ચિત્ર ન. રેખાઓથી દેલું ચિત્ર સ્તીવાળું. -તિયું નવ રેદાની (૨) (૨) કેઈના જીવનનું ટૂંકું નિરૂપણ રેતીનું; રતીવાળું. -તી સ્ત્રી, પથ્થરને રેખાંશ ૫૦ લિ.] ઉત્તર અને દક્ષિણ ઝીણે ભૂકો, વાલુકા
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ૭૫
રૈયતવારી રેન (૨) સ્ત્રી જુઓ રણ = રજની]રાત પ્રમાણ – માપ (૨) ફાળવણી પ્રમાણેનું રક પુંહિં.] અક્ષર ઉપર કરાતું નું() સીધું. કાર્ડ ન [ રેશન માટેની આવું ચિહન
સીધાચિઠ્ઠી. -નિંગ નવ ૪િ. જરૂરની રેફ્રિજરેટર પું[] જેની અંદર મૂકેલી વસ્તુઓની નિયત ફાળવણી કરવી તે; વસ્તુઓ ઠંડી થઈ સારી રહે અથવા
માપબંધી ઠરી જાય તેવું એક યંત્ર-સાધન રેશમ ન [ii. મરામ] એક જાતના રેબએ () પંાિઓ ચહેબચે] પાણીની કડાની લાળને તંતુ કે તેનું બનાવેલું
અત્યંત ઢળાઢેળ; તેથી થયેલ કીચડ. કાપડ (૨) સ્ત્રી એક જાતની ઘડી રેબઝેબ અ. સિરઝેબઝેબ પરસેવાથી [કા.]. - મી વિઝ રેશમનું (૨) રેશમ નીતરતું
જેવું સુંવાળું રેલ સ્ત્રી ઢિ. રેgિ] પૂર(૨)પુષ્કળતા[લા રેષા સ્ત્રી નિં.] રેખા લીટી રેલ સ્ત્રી [હું રેલવેને પાટે. ગાડી સ્ત્રી, રેસ સ્ત્રી[૬] ઘેડડની શરત; તેને આગગાડી
લગત જુગાર. કે પૃ[] ઘેડરેલછેલ રેલમછેલ શ્રી. રેલીને છલકાઈ દેડનું મેદાન
જવું તે (૨) પુષ્કળતા લિ.] રેસાદાર વિ. [રસ + દાર] રેસાવાળું રેલવું અક્રિો રેલ આવવી જેશથી વહેવું રેસિડેન્ટ કું. [૬] અંગ્રેજી અમલ વખતે
(૨) જવું; પરવરવું (૩) સક્રિ જોરથી દેશી રાજ્યોમાં રખાત અંગ્રેજી સત્તાને
રડવું (૪) ઢળવું (૫) રેલમાં તાણી જવું પ્રતિનિધિ ફિળ વગેરેનો) રેલવે(લાઈન) સ્ત્રી[.આગગાડીનો માર્ગ. રેસે પુર લિં. ?sઉપરથી તંતુ (વનસ્પતિ,
સ્ટેશન ન. [૬] આગગાડીને ઊભા રેંકડી, (૨૦) સ્ત્રી, પું, નાની બળદરહેવાનું સ્થાન, ત્યાં કરાતું તેનું મકાન વગેરે ગાડી (૨) ભારની નાની લારી રેલસંકટન પાણીની રેલથી ઊપજેલું સંકટ રેંકવું (૨૦) અ૦િ [પ્રા. રે ] ગાયરેલારેલ સ્ત્રી [ફેલ” ઉપરથી] રેલમછેલ ભેંસનું બાંઘડવું રેલાવું અક્રિટ રેલે ચાલ, ઢળાવું રેંજીપેંજી (૨૦ પે) વિ. જીિઓ રંજ) રેલે ૫૦ [rફેલ” ઉપરથી] નાને પ્રવાહ નમાલું (૨) ઉત્સાહ વગરનું રેવડી સ્ત્રી, ખાંડની ચાસણી અને તલની રેંટ (૨૦) ૫તિહુગુ ટૂ (મ. દ = બે)
એક બનાવટ (૨) બેહાલ ફજેતીલા.. ગિલ્લીદંડાને બીજો દાવ
દાણાદાણ સ્ત્રી પૂરી ફજેતી રેંટ (રે) ૫૦ કિં. મરઘટ્ટો કૂવામાંથી રેવત પું[૬. =કૂદવું ઘોડે
પાણી કાઢવાની ઢચકાંવાળા ચક્કરની રેવતાચળ પુર્વ.રેવતા)રૈવતગિરનાર યોજના. ૦માળ સ્ત્રીરંટનાં ઢચકાંની રેવતી સ્ત્રી સત્તાવીસમું નક્ષત્ર (૨) ફરતી હાર; ઘટમાળ બલરામની પત્ની
રેંટિયાબારશ(સ) (૨) સ્ત્રી, ભાદરવા રેવંચી સ્ત્રી[1. રીવીની એક વન- વદ બારશ (ગાંધીજીની જન્મતિથિ)
સ્પતિને ગુંદર-એક ઔષધિ. ને રેંટિયો (૨૦) પુંજુઓ રેટ હાથે સૂતર ગોળ ૫૦ જુલાબ માટે તેમ જ રંગ કાંતવાનું ચક્રનું એક સાધન વગેરે માટે વપરાતો રેવંચીને ગુંદર રેંટડે (૨૦) પૃ રિહેસવું રેવંત છું. (જુઓ રેવત] ઘેડે રેસવું (૨) સક્રિટ ઢિ. રે]િ જુઓ રેવા [], ૦૭ સ્ત્રી, નર્મદા નદી પિયત સ્ત્રી [.] પ્રજા, વારી વિ. (૨) રેશન ન [૬] ફાળવણી પ્રમાણે નિયત સ્ત્રી બારેબાર ખેડૂત પાસેથી મહેસૂલ
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________
"
રેવત
૫૭૬ ઉઘરાવવી તે (જમીનદારીથી ઊલટું) કે પોથી; ડાયરી. બારેજ અo [i] તેને લગતું :
રોજરે જ; દરરોજ.૦ળ ૫૦ દરરોજને રૈવત,કગિરિ ! (f) ગિરનાર પર્વત હિસાબ(૨)તે લખવાને ચોપડે. –જિંદું રેક વિ૦ રોકડું
વિત્ર રેજનું. જી સ્ત્રી રોજગાર (૨) રિક વિ.(૨)સ્ત્રી [‘રકવું ઉપરથીરાકણ ગુજરાન (૩) રોજની આવક; પેદાશ રેકકળ સ્ત્રી, -ળાટ ૫૦ રેવું ને રેજે ૫૦ મિ. મેટા અને ધાર્મિક કકળવું તે; રેફટ
મુસલમાનની કબર (૨) મુસલમાનને રેકટેક વિટ રોકવું કે ટેકવું તે; કશો દિવસને ઉપવાસ જિગલી પશુ પણ વધે કે વિરોધ
રેઝ નવ ઢિં. હોરા) ઘેડાને મળતું એક રેકર્ડ વિ. રેકર્ડ (૨) સ્ત્રી રોકડા પૈસા. રેઝિ,રેઝી વિવ એક જાતને કપાસ
-ડિયું વિ૦ રોકડ વહેવાર કરનારું (૨) જેટલી સ્ત્રી, કિં. રોકે છે. ટ્ટિયા, રોટ્ટ] હાજરજવાબી. -ડી સ્ત્રી દિવસના ઘઉંના લોટની પાતળી ગોળવાની. - સાધારણ સમય ઉપરાંત સવારમાં જે ! હાથે થાપીને બનાવેલી જાડી ભાખરી વધુ કામે રોકાય છે કે તેની રોકડી () આજીવિકા [લા.] મજૂરી. -ડું વિ૦ ઉધાર ન રાખેલું પણ રેતી સ્ત્રી સિર૦ હિં.જુઓ રેટલી (૨) તરત આપેલુ (નાણું) (૨) નગદ નાણું પાંઉરેટી. વહેવાર પુત્ર સાથે જમવા (નેટનહિ) (૩) લિા. કાંઈ પણ છુપાવ્યા જમાડવાને સંબંધ
વિના તરત કહેલું કથન)(૪)ને જવાબ રે (ર) ના બરાબર પાકતા પહેલાં રિકવું સક્રિ. [પ્રા. હ# (નં. ; કે હત્+ સુકાઈને ચીમળાઈ ગયેલું બેરવાદ સેપારી
D] અટકાવવું, જવા ચાલવા કે થવા (૨) રામું – જડ માણસ લિ.] ન દેવું; આંતરવું (૨) કામે વળગાડવું; રડવવું અ૦િ કિ. (સં. જીરૂ . નેકરીમાં રાખવું (૩) વેપારધંધામાં ૭)] ગબડાવવું
નાખવું (નાણું) અિટકાયત રેડા પુંબવ જુઓ રોડવવું] દેટ; રેકાણું નવ રેકવું કે રોકાવું તે (૨) ગબરડી. ડી સ્ત્રી દોટ; રેડા રેટ શ્રી રેવું અને ફૂટવું તે, રડારોળ રેડું ન [. ટ્ટો ઈંટનો કકડે રેગ કું. [i] બગાડ; વિકાર, તંદુરસ્તીમાં રેણ સ્ત્રી (જુઓ રન) રાતની ચેકી
બગાડે; વ્યાધિ. ૦ચાળ પં. રગને રેણું નવ ત્રિા. રોવળ (સં. રોડ્રન)] રુદન ફેલાવો. દેગ પુંવરસાદ વગેરેની પીડા રેત, ડું-લ વિ. [૧રવું' ઉપરથી] » રેગાન પું; ન [L. (ાન તેલ, મીણ, રોઈ પડે એવું લાખ વગેરેનું એક જાતનું મિશ્રણ(લાકડાં, રેતું વિવુંનું વકૃ૦] રડતું રડયા કરતું
લગડાં વગેરે ઉપર ચડાવે છે) રેદ() ના વતની કથની (૨) રુદન રગિયું, રોગિષ્ટ, રેગી લિં.), રેગીલું રેદન નવ લિં] રુદન વિ. માંદુ; રેગવાળું
ધ ૫૦ [ā] અટકાવ. ૦૭ વિ૦ કિં. રચક વિ. [] રુચિ કરાવે તેવું ગમતું રાધ કરનારું, ન ન[] રોધવું તે. રેજ પું[ii] દિવસ (૨) એક દિવસની છવું સક્રિય રોકવું અટકાવવું.
મજૂરી (૩) અ. હમેશ. ગા૨ ૫૦ રન સ્ત્રી છું. નાર) રાતની ચેકી માટે ગુજરાન માટે કરવાને ઘધે, નેકરી કે ફરવું તે [વિત્ર રેનકવાળું ઉદ્યમ. ગારી સ્ત્રીજગાર; કામધે. રેનક સ્ત્રી [.] તેજ; ભપકે. દાર નીશી સ્ત્રી દરરોજના કામની નેધ- રેપ પુંરાપવું' પરથી રોપે; છોડ.
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________
રોપણ ૫૭૭
રૌરવ ૦ણ ન [G.) રેપવું તે. શું સ્ત્રી તેવો ગોળ ઘાટ (જેમ કે, છાપખાનાને; રેપણું; વાવણી
જમીન દાબવાના) રિપવું સક્રિ[, રો]વાવવું(૨)જમીનમાં રેવડાવવું સક્રિ૦, રેવાવું અક્રિય
થોડું દાટીને ઊભું કરવું (ઉદા. વાંસ કરવું’નું પ્રેરક અને ભાવે રોપવો)
રેવું અકિ. બ્રિા. સેવ (ઉં. હ૬)] રડવું રેપિત વિ૦ લિં. પેલું
(૨) સ૦િ -ને. રડવું, -નું દુઃખ કરવું, રેપર સ્ત્રી રોટ; રેવું ને છાતી પીટવી તે ગાવું (૩) ન૦ રડવું તે; રણું રેપ ૫ જુઓ રેપ
રેશન વિFT.]ચળકતું(૨)જાહેર.-નાઈ, રેફ(અ) () પંજીિઓ રૂઆબ] -ની સ્ત્રી- (ધણા દીવાઓને) સામટે
ભપકો દબદબો; (૨) પ્રતાપ; તેજ; દાબ પ્રકાશ (૨) રૂશનાઈ રિષવાળું રિબડ વિ. જડ મૂખ અરસિક રેષ ૫૦ લિં] ગુસ્સે. –ષિત વિ૦ કિં.] રેમ છું; નવ સં.) રુવાંટુ રૂવું શરીર રેહિણું સ્ત્રી લિં] એવું નક્ષત્ર (૨) ઉપરના વાળ
બળરામની માતા (૩) ચંદ્રની પટરાણી. રેમ ના ફિં. ઇટાલીનું જાણીતું શહેર. રેહિત વિ૦ કિં. રાતું (૨) ૫૦ હરિશ્ચંદ્ર
વન વિ૦ ૬િ. રામનું કે તેને લગતું રાજાને પુત્ર કે તેનું રહેવાસી
રહિલા પુ. પઠાણોની એક જાતિ રે મહર્ષ પં. [સં. રોમાંચ (૨) વિક રોળ ૫૦ અધઓક; મરકે (૨) ગજબ રોમાંચ કરે એવું
દાટ; પાયમાલી મંથ [í. વાળવું તે રેલવું સુકવવા. (સુરૂ ઉપરથી). રેમાવલિ, -લી, –ળ, -ળી સ્ત્રી સં. ચળવું મસળવું (૨) રગદોળવું મેલું માહી ) રુવાંટીની હાર
કરવું (૩) કચરી મારી નાખવું [લા.]. રેમાંચ પું. કિં. (લાગણીથી) શરીર રચું (ર૦) વિ૦ ગામડિયું; જંગલી;
ઉપરનાં રૂવાં ઊભાં થવાં તે. કરમાંચ અસભ્ય. - ૫૦ રા; જડસો કરે એવું; રોમહર્ષ, ચિત વિ૦ [.] રેટું (ર૦) નત્રીજો પહેર; સમીરોમાંચ થયે હોય તેવું
- સાંજને વખત. – પુંત્રીજા પહેરનું રયલ વિ. [.) એક ખાસ કદને (છાપ- જમણ(૨) વાળુ(૩)તું
વાને કાગળ) (૨) શાહી; દરબારી રૌદ્ર વિ. .) રુદ્ર સંબંધી (૨)ભયંકર; સંચઠ્ઠી સ્ત્રી[૬] લેખક વગેરેને તેમની ઉગ્ર (૩) પુંઠ રોદ્ર પણું; રુદ્રતા (૪) કૃતિના વેચાણ ઉપર જે મહેનતાણું કાવ્યના નવ રસમને એક કરાવી આપવામાં આવે તે
રય વિ૦ કિં. રૂપાનું (૨) રૂપા જેવું. રાયું વિ૦ [૧રેવું ઉપરથી] પીટયું રડવું મહોત્સવ પંપચીસ વર્ષે ઊજવાતો (સ્ત્રીઓની ગાળ)
ઉત્સવ રેલ ડું .] આંકણી. ૦૨ પું[] ગબડે રૌરવ ન૦ લિ.] એક નરક
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ૭૮
લખ
લ ૫૦ [i] ચાર અર્ધસ્વરોમાંને ત્રીજો લક્ષણ સ્ત્રી [સં. લક્ષ્યાર્થીને બેધ લઈ લેવું’નું કૃ૦ રૂપ. જેમ કે, લઈ જવું કરાવનાર શબ્દની શક્તિ વ્યિા. ઇ . ને અ [લેવું’નું અકૃ૦] ઉદાર લક્ષધા અ૦ સિં] લાખ રીતે એને લઈને
લક્ષવસા અ અવશ્ય; જરૂર લઉ છું. [પ્રા. શ્રવ (. ૬) ઉપરથી] લક્ષવું સક્રિટ કિં. રક્ષ] તાકવું (૨)
રાજાની પાસે રહેતો મશ્કરે; લૌ તાકીને બેસવું (૩) અટકળ કરવી (૪) લકડધકડ અ ધમધોકાર; ઝપાટાબંધ શોધી કાઢવું; જેઈ જવું લકડિયું વિ૦ લાકડાનું (૨) કઠણ (૩) ઝાડને લક્ષધી વિ૦ ધારેલું નિશાન પાડનાર
પણ બાળી દે એવું હિમ) (૪) મસાલા લક્ષાધિપતિ ૫૦ લિં] લાખ રૂપિયાની રાખવાની ખાનાંવાળી લાકડાની પેટી પૂંછવાળે; લખપતિ લ ૫૦ [. સરવ૬] શરીરનું એકાદ લક્ષિત વિ૦ [] દેખાડેલું (૨) દેખેલું
અંગ રહી જવાને રેગ; પક્ષાઘાત લક્ષી વિ. [૪] લક્ષવાળું લક્ષતું (સામાન્ય લકીર સ્ત્રીલીટી; રેખા
રીતે સમાસને અંતે, ઉદા. “એકલક્ષી) લકું-ફૂ)બે પું[મ. સુમg] કળિયે; લક્ષમણ પું [.] રામને નાને ભાઈ; લાડે; ફાયદો (કટાક્ષમાં)
સુમિત્રાને પુત્ર લક્કડ ન [R. ; 2. વેદ] લાકડું લક્ષ્મી સ્ત્રી. [] વિષ્ણુની પત્ની; ધનની (બહુધા સમાસમાં વપરાય છે). કામ અધિષ્ઠાત્રી દેવી; ચૌદ રત્નમાંનું એક નવ લાકડાનું કામ; સુતારીકામ, કટ (૨) ધન; દેત. કાંત, નાથ,ભૃત, ૫૦ લાકડાને કોટ કે આંતરે (૨) પું]િ વિષ્ણુ પૂજન ન, પૂજા વહાણમાંથી જ્યાં લાકડાં ઊતરે છે તે સ્ત્રીકિં.] આ વદ તેરસને દિવસે ડકો. ખેદ પુંછ એક પક્ષી. ધક્કડ કરાતી લક્ષ્મીની પૂજા. વંત(નું), અવ જુઓ લકડધકડ. પીઠ સ્ત્રી વાત [] વિ૦ પૈસાદાર લાટી; લાકડાનું પીઠું. ફેડે પુલાકડાં લક્ષ્ય વિ. [.] લક્ષ આપવા જેવું (૨) ફેડનારશી વિ. લાકડા જેવું કઠણ તાકવાનું તાકી શકાય તેવું (૩) જોઈ (૨) પુંબ૦૧૦ જુઓ લડશી લાડુ. શકાય – જાણી શકાય તેવું દશ્ય (૪)
શી લાવું છું. એક મીઠાઈ. ૦સી વિ૦ નધ્યેય (૫) લક્ષ; હેતુ (૬) નિશાન જુઓ લડશી. નડિયું વિટ (૨) નવ (તાકવાનું) (૭) લયર્થ (૮) જેનું લક્ષણ જુઓ લકડિયું
બાંધવાનું હોય તે ન્યા. બિંદુ ન લક્ષ ડું [.] લાખની સંખ્યા (૨)ધ્યાન લક્ષ્ય; ધ્યેય. ૦ધ ૫૦ લિં] ધારેલા
(૩) ઉદેશ (૪) (તાકવાનું) નિશાન નિશાનને તોડી પાડવું તે. વેધિત્વ નવ લક્ષણ ન૦ [.] ચિન; નિશાની (૨) લક્ષધીપણું વધી વિ. જુઓ લક્ષ
ગુણ; બીજી વસ્તુથી જુદો પાડનાર ખાસ વધી. -શ્યાથ [+ગ્ર મુખ્યાર્થીને ધર્મ (૩) તેવા ધર્મનું કથન; વ્યાખ્યા બાધ થયે તેને સંબંધી એ જે બીજે વ્યિા. (૪) ઢંગનું આચરણ વંતુ વિ. અર્થ લેવો પડે છે તે વ્યિા.] સુલક્ષણું(૨)(કટાક્ષમાં)નઠારાં લક્ષણવાળુ લખ વિજુઓ લક્ષ્ય દશ્ય (જગત માટે).
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચક્ર
લખચોરાશી પ૭૯
લગાવવું રાશી સ્ત્રી રાસી લાખ જન્મનું લખેશરી વિ૦ કિં. ગ્લેશ્વર) તાલેવંત (૨)
પુ. લખપતિ
વાસણને) લખ વિ૦ જીિએ લક્ષ લાખ || લપેટવું સક્રિઢ લાખ ચડાવવી (માટીના લખણ ન. [ä. ઋક્ષળ] + લક્ષણ ચિહન લખતી સ્ત્રી, હિં. ઝાલા + વૃત્ત) કાચ લખણી ન૦ લિખવું પરથી ટીપ;યાદી
કે પથ્થરની (રમવાની) નાની ગોળી. (દાન કે ઉઘરાણાની) શું ન લખવાનું
- ૫૦ મોટી લખોટી (૨) અગત્યના વતરણું; લેખણ (૨) લખણી. -ત ન
કે સરકારી કાગળને સીલબંધ બીડે કરાર, સહી સાથેનું લખાણ (૨) નસીબ
લખણુ ના લક્ષણ લેિખ; નસીબ ના લેખ. –ત પત્તર નવ કાગળિયા
લખ્યા લેખ મુંબવ વિધિએ લખેલ ઉપરનું લખાણ (૨) ગમે તેવું (કાચું કે
લગ અ + લગી; સુધી અચોક્કસ) લખાણ
લગટ વિ૦ (૨) અર સળગ; એકધારું લખપતિ ૫૦ લક્ષાધિપતિ
લગડી સ્ત્રી સેના કે ચાંદીની પાટ લખલખ વિ૦ લિ. રુ ઉપરથી; અથવા
લગડું ન [ઉં. ટી ઉપરથી] ગધેડાનું રવA] ચળકતું; સ્વચ્છ (૨) અલખલખે
છાલકું કે ચોકઠું (૨) બે એમ. ૦વું અકિટ ફાટવું; પીડા થવી
લગણુ આ વુિં. ઉપરથી] લગી સુધી | (૨) ચચવું; ઝળકવું (૩) લવલવવું લગત વિ૦ લિ. રા] લગતું; નજીકનું લખલખવું અ૦િ લિં. ] તીવ્ર ભૂખ
(૨) સ્ત્રી સંબંધ; ઘરોબે (૩) અ. લાગવી, તીવ્ર અભિલાષા થવી
પાસે ડે;લાગીને,-તી સ્ત્રી વગશરમ. લખલખાટ ૫૦ મિ. સૂ ઉપરથી]ઝગઝગાટ
તું વિત્ર સંબંધી લાગુ પડતું નજીકનું (૨) લવારે (૩) સણકે; પીડા [ભૂખ
લગન નસિં. સ્ત્રનો જુઓ લગ્ન (૨) લખલખાટ ૫૦ [. ઉપરથી ધખણા; લગની. ગાળે ૫૦ લગનની મોસમ. લખલૂટ વિ૦ લિખ (લક્ષ) +ટ (લંટવું,
૦૫ડે ૫૦ વરના તરફથી કન્યાને ત્યાં કે લેટવું) પુષ્કળ; બેશુમાર
લગ્નને શુભ દિવસ લખી, મોકલાતું લખવું સક્રિટ લિં. ત્િ] લખાણું કરવું
કંકુનું પડીકું. સશ સ્ત્રી લગનગાળે. લખવું સક્રિ. [ઉં. , . વલ -નિયે ૫૦ વરને તેડવા જનાર કન્યા અવલોકવું; જેવું
તરફનો સગો. -ની સ્ત્રી લઢ; લહેલત લખલખા સ્ત્રી [‘લખવું. ઉપરથી] ઉપરાઉપરી કે સામસામી લખવું તે
લગભગ અ ફિ. સ્ત્રી (
દ્વિવ) પાસે; લખાઈ સ્ત્રી લખવાનું મહેનતાણું. ત્રણ
અડોઅડ (૨) આશરે
લગાડવું સક્રિટ [લાગવું પ્રેરક નવ લખવું તે (૨) લખેલું તે. -પટ્ટી
અડકાડવું (૨) ચોપડવું (૩) વળગાડવું (ડી) સ્ત્રી લખલખા કરવું–વારંવાર
લાગુ કરવું લખવું તે નિકામી ટકટક લગાડવું સક્રિટ સળગાવવું લખારે ૫. [લખલખ; રવ૦] લવારે લગાતાર અ૦ લાગલાગટ; સતત લખારે ૫૦ [લાખ ઉપરથી] લાખની ચૂડી લગામ સ્ત્રીત્વ [a] ઘોડાના મેનું લોઢાનું
વગેરે બનાવનારે (૨) લાખ ચડાવવાનું એકઠું (૨) તેને બાંધેલી હાંકનારના કામ કરનારે
હાથમાં રહેતી દેરી (૩) અંકુશ [લા] લખાલખ સ્ત્રી, જુઓ લખલખા
લગાર(-રેક) વિ. ડું (૨) અ૦ થોડા લખાવટ [સ્ત્રી‘લખવું” ઉપરથી લખાણ વખત માટે
(૨) લખવાની ઢબ [લિખિતંગ લગાવવું સક્રિ. [‘લાગવું’નું પ્રેરક ; જુઓ લખિતંગ વિશ્ર્વ હિતમ](પત્ર લખનાર; લગાડેલું નં૦ ૧ (૨) મારવું; ઠોકવું
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________
લગી
૫૮ ૦.
લટપટિયું લગી અ. લગણ સુધી
સાંધામાંથી ઊતરી જવું (૩) મદથી ચાલતાં લગીર(રેક) વિ. જુઓ લગાર
કમ્મરેથી જરા મરડાવું લળે એ + લગી
લચકે પુ. લેચો (૨) લચકો દાળ. દાળ લગેજ ન ફિં.] (રેલવે) ઉતારુને સામાન. સ્ત્રી ઢીલી દાળ (પ્રવાહી અને ભભરી [ કરવું = ઉતારુને સામાન લગેજના વચ્ચેની) [અને લેદા જેવું હોય તેમ ખાસ ડબામાં મોકલવો (૨) સરસામાન લચપચ અરિવ૦) પ્રવાહીથી તરબોળ જોખાવી રસીદ કઢાવવી
લચવું અકિવ ભારથી નમી જવું લગોલગ અ [ ર = નજીક] છેક પાસે, લાછો પુત્ર માં પાયેલા દોરની આંટી અડીને (૨) લગભગ પાસે
લાવવું સત્ર કિo [. ] લાજે તેમ લગ્ન વિ. સં.) લાગેલું વળગેલું (૨) લીન; કરવું; લજાવવું
આસક્ત (૩) ન૦ જેટલે સમયે પૃથ્વી લાડવું સક્રિ. “લાજવું નું પ્રેરક એક રાશિમાં રહે તેટલે વખત (૪) કોઈ લજામણી સ્ત્રી “લાજ' ઉપરથી] એક શુભ કાર્ય કરવાનું મુહૂર્ત (૫) પરણવાનું છોડ (અડવાથી તેનાં પાન સંકોચાઈ મુહર્ત (૬) પરણવું તે; વિવાહ
જાય છે). શું વિ૦ લાજ પમાડે તેવું લઘરવઘર વિ૦ ચીંથરેહાલ
લાજ આવે તેવું; શરમજનક લધિમાં સી. હિં.] લઘુપણું (૨) આઠ લજાવવું સક્રિટ જુઓ લજાડવું
સિદ્ધિઓમાંના એક-અતિ લઘુ થઈ જવું તે લજજત સ્ત્રી ચિ. મજા; લિજજત લઘુ વિવ[.નાનું (૨) હલકું (૩) સહેલું લજા સ્ત્રી [i] લાજ શરમ(૨)અપકતિ. (૪) હરવ એક માત્રાનું. કંસ ૫૦ વહીન વિ ઉં.] શરમ વિનાનું, બેશરમ. () આ કૌસ. કેણ ૫૦ ૯૦૦ થી -જિજત વિ.]લજજા પામેલું શરમાયેલું નાને કેણએક્યુટઍન્ગલ ગ.]. લટ સ્ત્રીહિં, ] છેડા વાળની સેર હતમ વિ. સૌથી નાનું (૨) પં. અમુક (૨) વડની મૂળી (૩) અમુક સૂતરના) રકમોમાંની દરેકથી જેને શેષ વિના તાર કે દેરાની આંટી (૪) મોતીની સેર ભાગી શકાય એવી નાનામાં નાની રકમ. લટક સ્ત્રી [‘લટકવું” ઉપરથી લટકો (૨) eતમ સાધારણ અવયવી, તેમ છટા; ખૂબી; રિલી. પણ,ણિયું વિટ સાધારણ ભાજ્ય - જુઓ લધુતમ. [‘લટકવું” ઉપરથી લટકતું ખુલતું (૨) છતા સ્ત્રી ]િ. વાવાચક વિ. ૧૦ કાનનું એક લટકતું રહેતુ ઘરેણું લધુતા બતાવનાર. ૦મતી સ્ત્રી છેડા લટકવું અ ક્રિટ ફૂલવું; બબડવું; રંગાવું મત ધરાવતો પક્ષ (૨) એવા લોકે (૨) આધાર રહિત થવું; વચ્ચે રખડી (૩) ઘોડા મત હવા કે ધરાવવા તે. જવું [લા.]
લાઘવી સ્ત્રીચાલાકી; પેચ યુક્તિ. લટકાવવું સક્રિ. “લટકવું'નું પ્રેરક લિપિ સ્ત્રી બેલેલું જલદી લખી લટકાળું વિલટકાવાળું (૨)લટકા કરનારું શકાય તેવી ટૂંકા સંકેતોવાળી લિપિ, લટકં ન લટકે નખરું. પુ. શરીરને
શોર્ટહેન્ડ'. લેખન ન લઘુલિપિમાં મેહક હાવભાવ-ચાળે,નખરું-કેમકે લખવું તે. શંકા સ્ત્રી પેશાબની હાજત પુ ખ અને શરીરને ચાળે; નખરું લચક સ્ત્રી, લચકાતી ચાલ (૨) મચકોડ લટપટ વિ રિવ૦] પ્રેમાસક્ત; એકબીજાને લચક લચક અ[લચકો” ઉપરથી લચકે વળગેલું –ટેલું (૨) જીવ ઘાલમેલ;
ને લચકે મોટે મોટે કળિયે; ઉતાવળથી ખટપટ-ટિયું ન૦ હજામની અસ્ત્રો ઘસ લચકવું અ૦િ લચી જવું (૨) કરડાવું વાની ચામડાની પટી
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________
લટવું
લટવું અક્રિ॰ નમી પડવું લટાર સ્ક્રી॰ આંટા; ફેર; ચક્કર લટિયું ન॰ [જીએ લટકે વાળ (જરા તુચ્છ[(૪) પું॰ ભમરડા
કારદરાફ) લટ્ટુ વિ॰ નરમઘેશ (૨) પરવશ (૩)સ્તબ્ધ લૐ વિ॰ [ત્રા. હટ્ટિ (નં. યષ્ટિ)=લાડી જાડુ ́ ને મજબૂત (૨) પું૦ ડગેરે. –ડિયું વિ લ↓ (૨) ન૦ ગાડાના નીચલા ભાગ જેમાં લઠ્ઠો રહે છે. -ઠે'(ડા'ગુ' વિ॰ લ; મજબૂત (૨) લુચ્ચુ. : વિ॰ (૨) પું॰ બ્રુઆ લઇ. ઠ્ઠી ચી॰ નાના લઠ્ઠો. બ્લો પું॰ ગાડી કે ગાડાનાં ડાંની લેાઢાની ધરી (૨) લગ્ન માસ સ્વિભાવનું
લડક(-શું)(લ’)વિટટાખેાર; લડવાના લડત (લ') સ્ત્રી લડાઈ શરું લડધું વિ॰ લડ્ડ; અલમસ્ત (૨) ન૦ તેવું લડખડવું અ૪િ૦ લડબડિયું ખાવું લડબડિયું નખ્ટોકર ખાઈ લથડી પડવું તે લડવાડ (લ”) સ્ત્રી [‘લડવું’ પરથી]ઝડે; કજિયા; વઢવાડ. ડિયું વિ॰ લડચા કરવાના સ્વભાવવાળું (૨) જેને કારણે લડાઈ ચાલતી હોય તેવું લડવું (લ') સક્રિ॰ [સં. જ્યૂ) વઢવું; ઠપકા દેવા (ર) અક્રિ॰ સામસામે વાદવિવાદ, ટંટા, આલાબાલી, મારામારી કે યુદ્ધ - લડાઈ કરવાં (૩) કોર્ટે ચડવું (૪) અણબનાવ થવા [લા.]. “લૈયા કુંવ યુદ્ધો [જંગ (૨) ઢટા; ધડા લડાઈ (લ’) સ્ત્રી [‘લડવું” પરથી] યુદ્ધુ; લડાક(-કુ) (લ') વિ॰ લડકણું લડાયક (લ') વિ॰ લડી શકે તેવું (૨)
લડાઈના ખપતું (૩) લડકણું લડાવવું સ૦ [િ‘લાડ’ ઉપરથી]લાડ કરવાં લડાવવું (લ”) સક્રિ૦ ‘લડવું’નું પ્રેરક લડી સ્ક્રી॰ લટ' ઉપરથી) એક જાતની વસ્તુઓની પંક્તિ કે માળા (૨)દેરાનીલટ લહુ પું॰ [i.] લાડુ લહેણુ શ્રી૦ લત; ટેવ (1) પદ્ધતિ લજીણી સ્રીલણવાની ક્રિયા. “વું સક્રિ
૫૧
લપા
[છું. ] તૈયાર થયેલા પાકને કાપવા (૨) ફળ મેળવવું [લા.]
લત સ્ત્રી॰ લગની (૨) ટેવ; વ્યસન લતા સ્રો [i.] વેલ
લતાડ સ્ત્રી; પું॰ લાત; પાટુ (૨) ફેરવી
તેાળવું તે; ફરી જવું . તે (૩) ગાથ; ગાયુ લતામંડપ પું [i.] લતાએના માંડવા લત્તાં નબ॰૧૦ સં. જળ કે ા. જીન્હેં લૂગડાં લત્તો પું॰ [7] શહેરનો ભાગ; મહેલે લથડપથડ અ૦૨૦] પાણીથી ભીન્નઇને
તખાળ હેય તેમ (૨) ખ઼ુએ લથરપયર લડવું અર્થ ઠાકરથી ગેથુ ખાવું (ર) ખેલતાં અચકાવું (૩) દૂબળુ પડી જવું (માંદગીથી) લથડયું ન॰ ગેાથુ; અડબડિયું લથબથ અનં. વૂિ + ખાય એકખીજાને
જોરથી વળગ્યા હોય તેમ [અસ્તવ્યસ્ત લથરપથર અ॰ ઢીલું લખડતું હેાચ એમ; લ૬દ અ [વ૦ કે સં., જૂ ઉપરથી પ્રવાહીથી ભરપૂર લચકા જેવું હાય તેમ (૨) ઢીલા પદાય માં પડી ખરડાયેલું હાચ એમ (૩) લીત; ચકચૂર લદાનું અક્રિ॰ ‘લાદવું'તું કમ ણ લપ સ્રો॰ સં. ર્િ ઉપરથી]પીડાઃઉપાધિ લફરું લપ અ॰ [૨૦] જલદી; ચઢ લપલપફ અ [વ૦] લાલપ; લપકે લેકે (૨) લપકારા મારતુ' હોય એમ; લખકલબક; રહી રહીને વેદના થાય એમ (જેમ કે, ગૂમડામાં) [મારવા લપવું અક્રિ॰ [વ૦] લપકાડ઼ે થવા લપકારા પું. જીભને લબૂક લબૂક બહાર
કાઢવી તે (ર) વેદનાથી કે ભચથી કાઈ પણ અવચવનું લબૂક લબૂક થવું તે લપકારા પું॰[સં. રૂ ઉપરથી] તેછડાઈથી વધારેપડતુ ખેલવું તે; લપકા લપકા પું॰ સં. વ્િ] ગદા પદાર્થના લચકા (૬) ડામ
લપા પું॰ [નં. વ્ ઉપરથી] તેડાઇથી વધારેપડતુ મેલવું તે (૨) લપકારા
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧પ૭પ
૯પ૭પ સ્રો॰ ધાલમેલ લપટ સ્ત્રી [૧૦; સં. ર્િ ઉપરથી] ઝપટ (૨) અડફેટ (૩) પેચ; ફાંદે (૪) તલ્લીન; મશગૂલ. ઝપટ સ્ત્રી એચિતી ઝૂટ મારવી તે. ૰વું અ॰ ક્રિ॰ સરવું લપટાવવું સક્રિ‘લપટવું’,‘લપટાવું’નું પ્રેરક લપટાવું અક્રિ [İ f] ચીકટમાં
ખરડાવું (ર) લલચાવું; ફસાવું [લા.] લપક વિ॰ જીિએ લપટવું] સજ્જડ નહિ તેવું; ઢીલું
લપડંગ વિ॰ ખૂબ ઊંચું લપડાક સ્ત્રી [સં. લખડ; તમાચા (૨) ટપકા કે ખત્તા ખાવી તે [લા.] લપરા પું॰ જાડા લેપ; લ પેડા લપલપ સ્ત્રી [૧૦; છું. જૂ] અકળ; લવારા (૨) અ૦ ચપચપુ; ઝડપથી (૩) લબૂક લબૂક. -પાટ પું; સ્ત્રી॰ લવારા; બકવાડ (૨) ઉતાવળ; ધાંધલ. પિયું વિ॰ લપલપાટ કરનારું
૫૨
લપવું અક્રિ॰ [ä. ર્િ, કુર્] સંતાવું લપસણું વિ॰ લપસી પડાય એવું (૨)
ન૦ લપસી પડાય એવી જગ્યા લપસવું અફ્રિ॰ ખસી પડવું; સરી જવું
(ર) પતન થવું [લા.]
લપાવું અકિ॰ સતાવું (૨) સાડમાં
ભરાવું; અડાઅડ દૃખીને ગેાઠવાવું લખૂડું વિ [સં. જ્યૂ ] લપલપ્યું; વાતેાડિયું
(૨) પેટમાં વાત ન રહે તેવુ લપેટવું સક્રિ॰ વીટવું(ર)સડાવવું [લા.] લપેડલું સક્રિ॰ લપેડા કન્વે લખેડા પંસં. પિ] લપડા; જાડા લેપ લપર વિô. હિન્દુ ઉપરથી] ખરાખર સજ્જડ ચાટેલું
લપડ સ્ત્રી॰ ૨૧૦] લપડાક લપનછપન સ્ત્રી; ન॰ પંચાત; પી ઘાલમેલ(ર)દેઢડહાપણ, તીનપાંચ લપ્પા હું ત્રિ. હ = વીંટાળેલું] ભરચક કસબવાળુ` રેશમી વણાટનું કપડુ (ર) મેટું ઢંગધડા વગરનું થીંગડું [લા.]
લએક
લકુડ(૨) કડ(-૨) અ॰ [રવ૦] લખડતું, આમતેમ ઊડચા કરતું તથા પગે અટવાતું હાય તેમ; અવ્યવસ્થિત લફરું ન॰ [વ] લીટનેા લખકા (ર) (વસ્તુ કે કામ કે માણસ વળગવાથી થતુ) નડતર; પીડા; ઉપાધિ [લા.] લગુ વિ॰ તુä q(-)] કપટી; દગલબાજ (ર) લંપટ; વ્યભિચારી (૩) નફટ; નિલ'ry
લમ અ॰ [૧૦] એવા અવાજ સાથે (માંમાં મૂકવું)(૨)લપ; જલદી, ફૅ લખક અ॰ જીએ લપક લપક કારા પું જુએ લપકારા, કીધું ન્તુએ લપકા લખડવું અગ્નિ [i. વ્] જીએ લટકવું લખતરું વિ॰ [લખડવું’ઉપરથી] નખળું':
ક્ષીણ (ર) નરમ; પાટુ' લખદાવું અ॰ ક્રિ॰જીિએ લખદ પ્રવાહીથી તમેળ થવું કે ખરડાવું (૨) સડાવાનું; સાદું [લા.] [બોલવું તે; લપકારા લખરકે પું॰[i. છપ્]તેાછડાઇથી વધારે પડતું લખલખ અ૦ [૧૦] એવા અવાજ થાય
તેમ (જેમ કે, કૂતરાના ચાટવાનેા) (૨) ઉતાવળે (ક) લબુલબુ લખાયા પું॰ [બાર (I.)+ચે(=રૂ ા.) મેલાં ફાટેલાં લૂગડાંના જથે! (૨) ભાંગ્યાતૂટયા સરસામાનના જથા (૩) (બહુ કીમતી નહિ એવા ઘરવાખરા (તિરસ્કા રમાં તે બહુધા બળ્વમાં) લખાડ(–ડી) વિ॰ [સં. વ્ ઉપરથી નૂં હૈં
ખેલવાની ટેવવાળુ. –ડી સ્ત્રી જૂહાણું લખુજી, બુલબુ, લબૂલબૂકે અ બીકથી લપ લપ થાય તેમ
લખેતરું વિન્તુએ લખતરું લબ્ધ વિ॰ [સં.] મળેલું. પ્રતિ જેની પ્રતિષ્ઠા જામેલી છે તેવું; પ્રતિષ્ઠિત, ધા સ્ત્રી દુગ્ધા; પીડા; ખેર એકરાંની જ જાળ. -વિશ્વ સ્રી॰ પ્રાપ્તિ; સિદ્ધિ લએફ અ॰ [મ. જબ્બે] ‘ સેવામાં હાજર હું’ ‘ જી સાહેબ’ એવા અર્થ'ના ઉદ્ગાર
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________
લભ્ય
૫૮ ૩.
લસણ
5 ભાગ
લ૦ વિ૦ સિં] મળી શકે એવું લવ વિ૦ કિં.] (૨) ૫૦ અંશ (૩) લમણા(-)ઝીક સ્ત્રી માથાઝીક નિમેષને છઠ્ઠો ભાગ (૪) રામને પુત્ર લમણું નવ, – પં. ગાલની ઉપરને લવ સ્ત્રી [a. (સં. ) સવારે
કાર્ને આગળને માથાને ભાગ લવચીક વિ. [૧] ભાગે નહિ પણ વળે એવું લય પં. [ā] નાશ; પ્રલય (૨) લીનતા લવણ ૧૦ લિં] મીઠું
એકતાર થઈ જવું તે(૩)વિરામ(સંગીતમાં) લવરી સ્ત્રીજુિઓ લવવું] લવારો (૪) નૃત્ય, ગીત અને વાઘની સમતા લવલવ સ્ત્રી, લવારે; બકબકાટ (૨) અ૦ (સંગીતમાં) (૫) કેઈ રવર કાઢવામાં લવલવ કરે તેમ. વું અ કિલવલવ લાગતો સમય (કત, મધ્ય અને વિલંબિત). કરવું. વાટ-રે) | લવારે (૬) ગાવાને ઢંગ સ્વર કાઢવાને ઢગ લવલીન વિ૦ તલ્લીન લયલા સ્ત્રી [.] ફારસી સાહિત્યની એક લવલેશ વિ. [૬. થોડું (૨) અ જરા
પ્રસિદ્ધ માશૂક. ૦મજનૂન ન બ૦ ૧૦ પણ; તલમાત્ર (૩) પં. બહુ જ શેડો અંશ લયલા અને તેને આશક મજનૂન; ફારસી લવવું અ ક્રિ. [પ્રા. રઘ (સં. ૬)] સાહિત્યમાં આશક માશુકની એક પ્રસિદ્ધ લવાર કરો જોડી
લવંગ ન [.] લવિંગ; એક તેજાને. લયાનત સ્ત્રાવ [જુઓ લાનત] લ્યાનત;
-ગિયું વિ૦ લવંગ જેવું કે જેવડું (૨) શરમનામોશી(ર)ધિક્કારફિટકાર;કદુવા
નવ કાનનું એક ઘરેણું લલકાર j[રવ૦][. લલકારવું તે
લવાજમ ન [મ. સ્વામિ] અમુક મુદત (૨) લલકારેલું ગાન. ૦વું સત્ર ક્રિ. લાંબે
આપવાની રકમ (જેમ કે, પગારની, સ્વરે ગાવું (૨) બૂમ પાડવી (૩) હાંકવા
વર્તમાનપત્રની) -જલદી ચલાવવા ઉશ્કેરવું-ઉત્તેજિત કરવું
લવાદ પું. [. વિા ] પંચ(૨)પંચાતિયા. (૪) લડાઈનું આહ્વાન કરવું પડકારવું
–દી વિ૦ લવાદ સંબંધી (૨) સ્ત્રી લલચાવવું સક્રિટ લલચાવુંનું પ્રેરક
લવાદનું કામ લલચાવું અકિં. (જુઓ લાલચલાલચમાં
લવાર (વા) કું. (ગ્રામ્ય) લુહાર. --રિયાં ફસાવું(૨) મોહિત થવું (૩)લાલસા કરવી
નબવ લુહારનું કામ કરતી જિપ્સી લલના સ્ત્રી[૬] સુંદર સ્ત્રી
જેવી એક જાત લલાટ ન]િ કપાળ. ૦રેખા સ્ત્રી [...]
લવારે નવ બકરીનું બચ્ચું વિધાતાએ લલાટે લખેલા નસીબના લેખ
લવારો પુત્ર જુઓ લવ લવરી; બકવાટ લલામ વિ૦ [H] સુંદ૨; રમણીય
લવિંગ ન૦ જુઓ લવંગ (૨)એ આકારને લલિત વિ. સં. મનહર;સુંદર (૨) પ્રિય;
(બંદૂક, સ્ટવ વગેરેને) ના ભાગ.-ગિયું ગમે એવું (૩) નાજુક; કેમળ (૪) પં.
વિ૦ (૨) ન૦ જુઓ લવંગિયું એક દ. ૦કલા(-ળા) સ્ત્રી “ફાઈન
લવૃરિયું () નવ, લવૂરે પુંઠ નખ કે આઈ; મન અને કલ્પનાના શ્રમ પર
નેરથી ભરેલે ઉઝરડે મુખ્ય આધાર રાખનાર કલા. ઉદાર
લો ૫૦ જીભનો લોળે ચિત્રકળા, સંગીત ઇ . -તા સ્ત્રી [.] જુવાન સુંદર સ્ત્રી લિલુપતાં
લશ્કર ન. [1] સે (૨) ટોળું ધાર્થિ લલુતા સ્ત્રી [સં. ઉપરથી જુઓ
લિા.. -રી વિ. લશ્કરનું, –ને લગતું લાપતાં નબ૦૧૦, લલ્લેપ સ્ત્રી લસણ ન૦ લિ. ગુનો એક કંદ. -ણિયું [. ઉપરથી; સર૦ સે. ×િ= વિલસવાળું (૨) લસણ જેવું (જેમ ખુશામત સવાસલ, ખુશામત
કે મૂળા). -ણિયો પું, લસણની નાની
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________
લસરકા લસરક ૫૮૪
લંગટ કળી જેટલા તપખીરિયા રંગને આનંદી (૨) તરંગી (૩) ઇક્કી(૪)ઉડાઉ એક મણિ
[લસરકાભેર (૫) સ્ત્રી લહેર; મોજું લસરક લસરકા અને વિ૦) ઝપાટાબંધ; લહેવું (હું) સર ક્રિપ્રા. (સં. મ્) લસરકે પું[રવ૦] ઝપાટાથી ખેંચવું કે ધ્યાનપૂર્વક સાંભળવું (૨) સમજવું ઘસડવું તે (૨) ઘસરકો
પિછાનવું(૩)ભાળવું(૪)પ્રાપ્ત કરવું મેળવવું લસલસ અ [ઉં. | લસલસતું હોય લળકવું અક્રિલિં, ૪ ચમકારા મારવા એમ. ૦વું અ૦ કિવ ચળકવું તેજ
ચળવું (૨) ઉમંગથી ડોલતાં ડોલતાં મારવું (૨) ઘી તેલથી તરબોળ હોવું (૩) આવવું (૩) લાલસા કરવી આનંદમાં ખેલવું કે નાચવું
લળવું અ૦િ કિં. ૭, ૮] નમવું (૨) લસંતી વિશ્વી [.] શોભતી; ચળકતી પ્રેમથી ઉમળકામાં આવવું (૩) જુઓ લ વું સક્રિ. લસરકે ધૂટવું – વાટવું લળકવું લસ્સી સ્ત્રી, દૂધ અને પાણીનું શરબત લંક પુંપાતળી કમ્મરને લાંક; મરોડ લહર(-૨)વું અને કિ. લહરીઓ ઊઠવી લંક, પુરી, કા [.] અંગ રાવણની લહર(ડી) સ્ત્રી સં] તરંગ; મેજું નગરી (૨) સિલેન લહાણું (લ)ન. [a.સ્ટટ્ટ (ઉં. ગ્રામ) લાભ; લંગડ વિલિં, રંગ ઉપરથી; i. રંગ લું;
નફે. – સ્ત્રીસિર૦ . જાળ = ખાદ્ય ખેડું; પગલું. ડાવું અકિટ લંગડું વસ્તુની ભેટ] ખુશાલીને પ્રસંગે ભેટની ચાલવું. -
ડીઘેડી) સ્ત્રી એક રમત. વહેચણી. -શું ન. શુભાશુભ પ્રસંગે ડું વિર લંગડ
નાતીલા વગેરેમાં કરાતી વહેંચણી લંગડે ૫૦ એ નામની જાતની કેરી કે અંબે લહાવો ) (લ) ૫૦ મિ. સૂર્હ (સં.૪) લંગર ન [; સે. નર વહાણ ભાવી
આનંદને ઉપભેગ(૨)ઓરતો ઓરિયે રાખવા જમીનમાં ભરાય તેમ નાખવાનું લહિયે ૫૦ પ્રિ. ટ્વિ; . વુિં લખવાનું વાંકા અંકેડાવાળું એક સાધન (૨) કામ કરનારો માણસ
સદાવ્રત; લંગરખાનું (૩) સ્ત્રીઓનું પગલું લહે (હે) સ્ત્રી [લહેવું' લગની; તાન એક ઘરેણું (૪)એક છેડે વજન બાધેલી લહેકવું (લહેં) અ૦િ [સં. ર૩) ઝુલવું દેરી, લંગીસ (૫) લાંબી હાર; લંગાર
(૨) લહેકાથી ચાલવું, બોલવું વગેરે જેવી [લા.]. ખાનું નસદાવ્રત; લંગર. ૦વું ક્રિયા કરવી (૩) ફરફરવું
સક્રિટ લંગર નાખી વહાણ ભાવવું લહેકે (હે) પુર્નજુઓ લહેકવું) શરીરને (૨) એકને બીજું વળગાડી સાંકળ કે
મોહક ચાળે કે મરેડ(૨)વર્ણ લંબાવીને હાર કરવી (૩) કંદામાં નાખવું લિ.] કે રાગડો તાણીને બેસવું તે
લંગાર સ્ત્રીજુઓ લંગરલાંબી હાર; લહેજત (લહ) સ્ત્રી [જુઓ લજજત] મજા પંક્તિ (૨) સાંકળ. ૦વું સક્રિટ જુઓ
(૨) રસ; સ્વાદ. ૦દાર વિ લહેજતવાળું લંગરવું લહેર લહે) સ્ત્રી. રદ્દ ઉપરથીતરંગ લંગાવું અઝિ૦ લિ. ) લંગડાવું મેજું (પાનું, પવન કે વિચારનું) (૨) લંગીસનતંગના દિવસોમાં રમાતું લંગર ઊગે કે કેફની અસર (૩) લીલાલહેર (૪) લંગૂર ન [જુઓ લંગૂલી પૂછડું. -૨ મજા, ચમન. વુિં અકિo તરંગ ઊઠ; (–રિયો) ૫૦ વાંદરો મેની લહરી ચાલવી. રિયું નવ લંગૂલ ન૦ [ā] લાંગૂલ, પૂછડી મોજાંની ભાતને સાલ્લો (૨) સ્ત્રીઓનું લંગેટ ૫૦ સિર૦ ની ફૂટ) લંગોટી કેટનું એક ઘરેણું (૩) કું. -રી વિ. જેવી લાંબી પટવાળું તથા લંગોટીની
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________
લંગેટબંધ ૫૮૫
લાગત પેઠે પહેરાતું શરૂઆતમાં વિકેણ કકડા- લાઇસન્સ નટ [છું.) પરવાને વાળું એક વસ્ત્ર. બંધ વિ. લગેટ લાડડન જુઓ લક્કડ. -ડી સ્ત્રી સેટી; પહેરેલું (૨) બ્રહ્મચારી. -ટિયું વિ. લાડી. ડું ન [સં. ; પ્રા. ] લગેટી પહેરતું નાની ઉંમરનું-ટિયોપું ઝાડનાં સૂકાં થડ ડાળ વગેરે (૨) બળતણું બાળપણનો મિત્ર (૨) બા. -રી સી. (૩) આડખીલી; નડતર; ગોદ લા. માત્ર ઈકો ઢકાચ તેમ કમ્મરે બાંધેલી લાક્ષણિક વિ૦ લિ.) લક્ષણ સંબંધી; પટી કે દોરી સાથે ખેંચીને બાંધવાની લક્ષણાથી સૂચિત થતું (૨) લક્ષણ
લૂગડાની પટી. -ટો પુત્ર માટે લંગોટ સંબંધી (૩) ખાસ લક્ષણ સૂચવનારું લંધન ન. [i] જુઓ ઉલ્લંધન(૨)લાઘણ. આખા વર્ગનું સૂચક. ૦૩ સ્ત્રો
-નીય વિ. ઓળંગી કે ઉથાપી શકાય લાક્ષા સ્ત્રી !િ લાખ. ગૃહ ન એવું. -વું સત્ર કિ. જુઓ ઉલ્લંધવું (૨) લાખનું બનાવેલું ઘર. રસ ૫૦ લાખને લાંધવું
રસ, અળતો લંધાવું અ કિડ જુઓ લંગાવું (૨) લાખ સ્ત્રી હિં. ઢાક્ષા ખાખરો પીપળો
ઓસવાઈ જવું. ઉદા. શાક બંધાઈ ગયું બેરડી વગેરે પર થતા કીડાઓએ લંપટ વિ૦ કિં.] લપટાઈ લટ્ટ બની ગયેલું બનાવેલું એક પદાર્થ (૨) વ્યભિચારી, વિષયી
લાખ ૫૦ [i. રક્ષ] સ હજાર. ૦૫સાય લંબ વિ૦ (૨) ૫૦ સિં. “પપેડિક્યુલર ૫૦(૨) સ્ત્રી [+પ્રા.(સં. પ્રસ૬)] એક ગામ,
ગિ] (૩) વિ૦ (૪) પુંએળ (૫) એક હાથી ને લાખ રૂપિયા કે જીિ કઈ દરિયાનું પાણી માપવાની દોરી કે પુત્ર લાખ વસ્તુઓનો રાજાએ આપેલો. હિં.]પરિચ્છેદ; અધ્યાય. કર્ણ વિશ્વં] સરપાવ(૨)મોટામાં મેટે સરપાવ [લા] લાંબા કાનવાળું (૨) પું, ગધેડે, વાળ લાબવું સત્ર ક્રિ. લાખાવાળું કરવું; લાખ વિ(૨)પુંઅંડાકાર, ઇલિઇડ'[ગ.. ચડાવવી
રસવિ. (૨) પુંરેગલ' [.]. લાખાગૃહ ન જુઓ લાક્ષાગૃહ -આઈ સ્ત્રી લાંબાપણું કે તેનું માપ. લાખિયું વિ૦ લાખનું બનાવેલું કે લખેલું આણનલાંબા ગુંદ્રતા(૨)લંબાવવું (૨) ન૦ લાખનું કંકણ તે. -બાવવું સત્ર ક્રિઢ લંબાવુનું પ્રેરક. લાખુ ના હિં. મન] શરીર ઉપરનું
આવું અર્કિટ લાબું થવું (૨) ઘણો જન્મથી પડેલું ચાઠું વખત ચાલવું
લાખેણું વિ૦ [પ્રા. વય (ઉં. શ્રાક્ષગ્ય)] લંબશ(-સ) વિલંબ, લાબુ'ઉપરથી પ્રતિષ્ઠિત; આબરૂદાર; સુલક્ષણું
સાધારણથી વધારે લાંબું કે ઊંચું (૨) લાખેણું વિ૦ લાખ રૂપિયાનું કીમતી પું તેવું માણસ
લાખોરવું સકિજુઓ લાખવું લંબેદરવિ (ઉં.] દુંદાળું(૨) ૫૦ ગણપતિ લાગ પુર્ષિ તાકડે; દાવ; પ્રસંગ(૨) લા [.]નકારદર્શક પૂર્વગ. ઉદા. લાલાજ આધાર; ટેકણ (૩) યુક્તિ(૪)વચાળ લાઈબ્રેરી સ્ત્રી ]િ પુસ્તકાલય
લાગટે અહિં, ] સતત ચાલુ લગાતાર લાઈલાજ વિ૦ કિ.) નિરુપાય; લાચાર લાગણી સ્ત્રી [‘લાગવું” ઉપરથી] મનની લાઇલાહ ઈલલાહ મુહંમદરસુ- વૃત્તિ કે ભાવ(ર)દયા; સમભાવ.૦પ્રધાન
ઉલાહ શ૦પ૦ [૧] “અલ્લા સિવાય વિ. વિચાર કે તક નહિ પણ લાગણી કઈ અલ્લા નથી, ને મહંમદ એના રસૂલ જેમાં મુખ્ય હેય તેવું; ભાવપ્રધાન
છે એ કલમ-ઇસ્લામનો મુખ્ય સિદ્ધાંત લાગત સ્ત્રી થયેલું ખર્ચ (૨) દાણ; જકાત
ય
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________
લાડે
લાગતું વળગતું
૫૮૬ લાગતું વળગતું વિ૦ કુટુંબી કે કોઈ લાછાં નબવ જુિઓ લાંછન] પગને બીજી રીતે સંબંધી
તળિયે તેમ જ હથેળીમાં લીમડાનાં પાનથી લાગભાગ ૫૦ સંબંધી તરીને હિરસે છાશ છાંટી, તાવેતાથી ઝડપથી વારંવાર લાગલગઢ અા સતત ચાલુ લાગટ
ડામવું તે લાગવું અ. , જીર ઉપરથી] તરત જ
લાજ સ્ત્રી, જુઓ લજજા] શરમ (૨)
મર્યાદા; મલાજે (૩) આબરૂ; પત લાગવગ સ્ત્રી, લાગ અને વગ; વગવસીલો
લાજમ વિ૦ જુઓ લાજિમ લાગવું સક્રિd. ] સંબંધ કે સ્પર્શ થવે (૨) સંબંધ કે સગાઈ હોવી (૩)
લાજવું અ૦િ કિં.
રુબા.૪] શરમાવું
લાજા - કિં.] ડાંગરની ધાણી. વહેમ લાગણી કે અસર થવી (૪) જણાવું;
૫૦ લગ્નની વિધિ દરમ્યાન વરકન્યા સમજાવું (૫) દેખાવું; ભાસવું (૬) ઇચ્છા
| વેદીમાં ડાંગર હોમે છે તે – હાજત થવી (ભૂખ-તરસ) (૭)
લાજળું વિ. [૪. કનાજુ શરમાળ મંડવું; મચ્યા રહેવું (૮) લાગુ થવું; શરૂ
લાજિમ વિ.]લાજમાં ઘટિત છાજે એવું કરી દેવું (બેકરી-ધંધે) (૯) લાગુ
લાટ પુi.] ભરૂચ આસપાસના પ્રદેશનું પડવું, બેસતું આવવું (ચી, દવા) (૧૦)
પ્રાચીન નામ લાગુ પડીને નડવું (પાણી લાગવું) (૧૧) લાટ ૫૦ લાટે મેજેતરંગ અથડાવું વાગવું (૧૨) મીંચાવું (હમણાં લાટ સ્ત્રી પ્રિ. ટ્ટિ (સં. યષ્ટિ)] ઘાણીનું જ આંખ લાગી છે) (૧૩) કિંમત ઊભું લાકડું (૨) ધરી (જેમ કે, ગાડાની, પડવી; ખર્ચ થવું (૧૪) શરૂ કરીને રેંટિયાની)
[જથાબંધ જારી રહેવું (રડવા લાગ્યું) (૧૫) સ્ત્રી કે લાટ ૫૦ [છું. ] જશે. બંધ અ૦ પુર છે ખરાબ સંબંધ બાંધો (૧૬) લાટસાહેબ . માટે સાહેબ; લડ બીજા ક્રિયાપદ સાથે આવતાં તે ક્રિયા લાટી બ્રીટ લાકડાનું પીઠું કરવામાં હાથ કે મદદ દેવાં અથવા લાટો પુત્ર મેજે; તરંગ તેમાં મંડવું એવો અર્થ બતાવે (કરવા લાટ ૫૦ પ્રિા. દિ (. )] સાબુ કે લાગ; નાખવા લાગ)
કઈ ધાતુને લાંબે ટુકડે લાગવું અકિંગ સળગવું
લાઠી પું.ટ્ટિ(ઉં.યE)] જાડી લાકડી. લાગુ વિટ વળગેલું લાગેલું; સંબંધ હોય બજ વિ૦ લાઠી ચલાવવામાં કુશળ
તેવું (૨) બંધબેસતું; અનુલ આવતું લાહ ન [.. gય) હસાવી ખેલાવી (૩) અચાલુ; જારી
રાજી રાખવું તે (૨) તેવું વર્તન કે ચેષ્ટા. લાગે ! ફિ. જા] દાખું; હુકસાઈ (૨) કણું વિ૦ લાડકું. ૦વાયું વિ
કર; વેરે (૩) સંબંધસગપણ (૪) જુઓ લાડવાયું. ૦૬ વિ૦ જુઓ લાડપીછો; કેડે
વાયું. ણું(લું)વિ૦ લાડવાયું. વાયું લાઘવ ન૦ કિં. લધુતા (૨) ચપળતા, વિ૦ લાડમાં ઉછરેલું; વહાલું
કુશળતા (3) નાનમ (૪) ક્ષુલ્લકપણું (પ) લાડવો ૫૦ જુઓ લાડુ તકને એક ગુણ – ડાથી ઘણાને લાડી સ્ત્રી૦. ર = રમ્ય ઉપરથી] ખુલાસે થે તે તેથી ઊલટા ગૌરવદોષ કોમળ કન્યા (૨) નવી પરણેલી વહુ છે) [ન્યા.]
લાડીલું વિલાડવાયું(૨) લાડવાયું છોકરું લાચાર વિ૦ [.] નિરૂપાય; વિવશ (૨) લાડુ પે (સં. ૮ મેદક; એક મીઠી વાની
ગરીબ દીન. -રી સ્ત્રી, લાચારપણું; (૨) પિડ; ગોળે છિકરે વિવશતા
લાડે ! જુઓલાડી] વર (૨) લાડવા
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________
લાણી પ૮૭
લાલી લાણી સ્ત્રી, જુિઓ લણણી કાપણી લારી (લા') સ્ત્રી. [૬. શ્રેરી] રેલના પાટા
('લહાણી” અર્થમાં આ જોડણી નહિ) પર ઠેલીને ચલાવવાની ગાડી (૨) માલ લાત સ્ત્રી વિ. ૪] પગથી મારવું તે- વહી જવાની ગાડી (હાથની કે મેટર)
કરેલો આઘાત; પાટુ (૨)નુકસાન [લા લારું (લા') ન૦ [જુઓ લાર] ઝાંખરું; લાદ સ્ત્રી, .િ ] ઘોડા ગધેડાનું છાણ લફરું (૨) ધાડું ટોળું (૩) આડે લાદવું સક્રિટ [છું. ] (ગધેડા વગેરેની સંબંધ લિ.]
પીઠ પર) સામાન ભર; ખડકવું લાલ પું[. શ્રદ્ ઉપરથી) છેલ; રંગીલે; લાદી સ્ત્રી પથ્થરની પાતળી અને નાની બાંકે (૨) કરે; પુત્ર તખતી (૨) ફરસબંધી
લાલ વિ. શિ. સ્ટાર્ચ = રત્ન ઉપરથી) રાતા લાધવું સકિo [પ્ર.ય (યંત્ર)ઉપરથી રંગનું. ૦ઘમ વિ. [+ä. ધૂળ ખૂબ લાલ પ્રાપ્ત થવું; મળવું
લાલચ સ્ત્રી [. q ઉપરથી; ઢાઢણI] લાનત સ્ત્રી લાનત; લ્યાનત; શરમ લલચાવું તે; લાલસા, લોભ (૨) લલચાવે લાપસ્ત્રીરિવ૦) તમારો.--ટિયે પું તે; લાલચમાં નાખે તેવી વસ્તુ લાંચ
લાટિ; બુટિયા લાલચટક વિ ખૂબ લાલ લાપરવા વિ૦ [] બેપરવા. ૦ઈ સ્ત્રી લાલચુ વિ) લાલચવાળું; લાભી
બેપરવાઈ [એક મીઠી વાની લાલચેળ વિ. [લાલ + ઉં. ચં] ખૂબલાલ લાપશી(–સી) સ્ત્રી બ્લિસિયા] ઘઉંની લાલજી પુત્ર કૃષ્ણના બાળસ્વરૂપની મૂર્તિ લાપી સ્ત્રી, સફેદ અને એલતેલની બનાવેલી (૨) ગોસાઈજીને પુત્ર લૂગદી; લાંપી
લાલન ન. [૪] લાડ લડાવવાં તે. લાપેટ-ટિયે જુઓ લાપટમાં
પાલન નવ લાડમાં ઊછરવું તે લાફો પુત્ર [. તમારો
લાલપાણી સ્ત્રી. [લા. દારૂ (૨) લેહી લાબી સ્ત્રી, જુઓ લાપી; લાંબી
લાલઅમ વિ. લાલચોળ લાભ ૫૦ [i] ફાયદે. કારક, કારી લાલબાઈ સ્ત્રી આગ; લાય વિ૦ લાભ કરે તેવું. દાચી વિ. લાભ લાલસા સ્ત્રી હિં] ઉત્કટ ઇચ્છા; તૃષ્ણા આપનારું. પાંચમ સ્ત્રી કાર્તક સુદ લાલા સ્ત્રી ]િ લાળ પાંચમ. સક્રિટ મળવું, પ્રાપ્ત થવું; લાલા [. ] લહેરી; છેલ; ફક્કડ ખાટવું. -ભેજ ૫૦ તોલતાં તલાટ (૨) ઉત્તરમાં અમુક જાતિના લેકના એકને બદલે બેલે છે
નામ પૂર્વે આદરને શબ્દ, જેમ કે લાલા લામણદી ૫૦ જુઓ રામદ્દી લજપતરાય (૩) બાપને માટે સંબંધન લામા ! ;િ દિવેટી દામ)] તિબેટને શબ્દ (કેઈ ઠેકાણે). ૦૫૦ છેલ; ફકડ. વડો બોદ્ધ આચાર્ય
તાણ સ્ત્રી (હે લાલા! તું તાણીને લાય (લાહ,) સો. આગ (૨) બળતરા ઉપર લે તો બચાય! એવા વાર્તા-પ્રસંગ લાયક વિ૦ [. 8ારં] યોગ્ય, ઉચિત ઉપરથી) નાલેશીભરી મુશ્કેલ સ્થિતિ (૨) લાયકાતવાળું; પાત્ર (૩) બંધ- લાલાશ જી. લાલી; રતાશ બેસતુ છાજતું; અનુકૂળ. -કાત,-કી લાલિત્ય નવ ]િ લલિતપણું સ્ત્રી ગ્યતા; પાત્રતા
લાલિમા સ્ત્રી લાલાશ લાયરી (લા') સ્ત્રી [. ] બહુ બોલવું લાલિયો ! [જુઓ લાલ બબરચી–ટેડ તે (૨) પતરાઇશેખી; ડફાસ
સિ] (૨) લાલ તરે કે બળદ લાર (લા') સ્ત્રીલાંબી હાર
લાલી સ્ત્રીલાલ =રાતું ઉપરથી રતાશ
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________
લિબાસ
લાલે
૫૮૮ લાલ લાલ ફાંકડે (૨) પઠાણ લાંધ(૦૭)(૦)ન,સ્ત્રી .સંઘળ(ઉં, યેન)} લાવણી સ્ત્રી, એક રાગ કે ઢાળ, લલકારાય લાંઘો ઉપવાસ. શું નહેતુ સાધવા
એવી કવિતા (૨) સંગીતને એક તાલ લાઘણ લઈ બેસવું તે (કેઈની સામે). ૦વું લાવાય ન૦ કિં.] સૌંદર્ય. ૦મય વિ૦, અક્રિટ લિં. ] લો કરો. -ઘો
૦મચી વિઇ સ્ત્રી. કિં.] સુંદર - ૫૦ લાંઘણ ઉપવાસ (૨) લાંઘણું લાવી સ્ત્રી, સિં. શ્રાવલી એક પંખી લાંચ (૦) ખ્રિી. વા] અમલદાર કે લાવ (લા') નટ [પ્રા. છાવર (ઉં. વિવું) સત્તાધારીને છૂપી રીતે અપાતી કે લેવાતી
કાપનાર ઉપરથી) કૂતરાનું કરડવું તે (૨) અઘટિત રકમ. ખાઉ, ખોર વિ. કૂતરાનું ભરવું તે
લાંચિયું. -યુિં વિટ લાંચ લેનારું લાલ રન સરંજામસાનું મોટું લશ્કર લાંછન ન લે.] ડાઘ, કલંક (૨) ચિહન. લાવવું સક્રિ[ફં. ઢા, મા ચાનિય=લાવેલું -ના ચી. લાંછન લાગવું કે લગાડવું તે લઈ આવવું; આણવું
લઠ (6) વિ૦ લિટ્ટુ ઉપરથી) છેઠ; બધું લાવા પું[] જવાળામુખીમાંથી નીકળતો. ઠ (ર) ગાંઠે નહિ તેવું; તોફાની. ડાઈ ગરમ રસ
[લાવરું "સ્ત્રી લુચ્ચાઈ; શહતા. ઠિયું વિ૦ લાઠ લાવું (લા) નાં . ઢા ઉપરથી કૂતરાનું ડાકું; લાપી(–બી) (૨) સ્ત્રી, જુઓ લાપી લાશ(સ) વિ. [] બરબાદ; પાયમાલ લાંબીટૂંકી(૨) સ્ત્રી એલફેલ (૨) તકરાર (૨) સ્ત્રી [.) મડદુ
લાંબું (૦) વિ૦ કિં. વા લંબાઈ, સમય લાસર સ્ત્રીકિં. ત્રાસ] ઢીલ; રસળાજી. વગેરેમાં ઘણું લાંબી ખેંચવી = ઘસ
-યુિં વિટ રમળાજીવાળું; કહે પણ કરે ઘસાટ ઊંઘવું (૨) મરી જવું નહિ એવું
લાંભવું, લાંબુ(૦) નવ જિં, ઢમ ઉપરથી લાસુ વિ. [પ્રા. હુ€ (ઉં. ક્ષ) લખું, ધી વિભાગ, હિસ્સો (૨) ભાગિયાઓના ભાગ
કે ચીકટ વિનાનું (૨) નવ કઠોળ સિવાય- વહેંચવા નાખવામાં આવતી ચિઠ્ઠી નું અનાજ
લિખિત વિ. [] લખેલું (૨) ન લખ્યા લાસ્ય ન. કિં.] સંગીત સાથેનું નૃત્ય લેખ.-તંગ વિ૦ લખનાર' એ અર્થમાં લાહ (લાહ, સ્ત્રી, જુઓ લાચ
કાગળ લખવામાં વાપરે છે; લખિતંગ લાહી સ્ત્રી ઘઉંના લેટની ખેળ
(સંક્ષેપ લિ.) લાળ સ્ત્રી લિ. દ્વારા મોઢાને ચીકણો લિજજા, દાર જુઓ લહેજત'માં
પ્રવાહી. -ળિયું વિઘાગી લાળ પડતી લિટમસ ૫૦ ]િ રતનતના ફળને રસ હોય તેવું (શાક)(૨)લાળથી બદન પલળે (તેજાબ અને આલ્કલીની પારખ માટે
નહિ તે માટે બાળકને ગળે બંધાતું કપડું વપરાય છે) [લખવાની રીત લાળી સ્ત્રી હિં.] કાનની નીચે લબડતી લિપિ -પી) સ્ત્રી વિં] ભાષાના વર્ગો
ચામડી (૨) બૂમ(પશુપંખી-ખાસ કરીને લિસ વિ૦ [.) લીંપાયેલું; ખરડાયેલું (૨) શિયાળની)
આસક્ત, ફસેલ લિાલસા; કામના લાળ (લા) [. માત] અંગારે લિસા સ્ત્રી વિ.) મેળવવાની ઇચ્છા (૨) લાંક () પું, લંક; કમરને વાંક-મરેડ લિફાફ ડું 2] પરબીડિયું લાંગ કું. [. ] વટાણા જેવું એક કઠોળ લિફટ ન. [૪] ઉપર ચઢવા માટેનું એક લાંગર (0) નવ જુઓ લંગર. ૦વું સકિ. યાંત્રિક સાધન
જુઓ લંગારવું; લંગર નાંખી ભવું લિબરલ વિ. (૨) પું[૬. ઉદારમતવાદી લાગુ(સૂ)લ ન૦ લિં] પૂછડું લિબાસ [.] લેબાશ; પિશાક
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________
લિમિટેડ
લિમિટેડ વિ॰ [ğ.] કાયદાથી સહિયારું (જેમ કે, કંપની)
લિલવટ ન૦ [સં. હાટટ્ટ] નિલવટ; કપાળ લિલા(–મ)ન[ો.સ્ટેલોન,નીલાનુ હરાજી લિસેાટી શ્રી [સં. રેવા] નાની લીટી કે ઉઝરડા ટાપું॰ મેાટી લિસોટી લિસ્ટ ન॰ .]ચાદી લિ ́ગ ન॰ ચિહ્ન (૨) અતિ [વ્યા.] (૩) સાધન; હેતુ [ન્યા.] (૪) મહાદેવની ભૂતિ (૫) પુરુષની ઈંદ્રી (૬) લિગદેહ, દેહ પું, ૰શરીર ન॰ [i.] જીવાત્માનું સૂક્ષ્મ શરીર. -ગાયત પું॰ એ નામના વ સંપ્રદાયને આદમી. “ગી વિલિ ગવાળું લિખણુ સ્ત્રી લિખુનું ઝાડ; લખાઈ લિંબુ ન॰ [É નિયૂ ] લીબુ; એક ખાટું ફળ, ડી, “આઈ સ્ત્રી લીમેઈ લિઓળી સ્ત્રી લીએળી; પહેાળા માંનું
૫૮૯
એક માઢુ વાસણ [લીંબડાનું ફળ લિ ઓળી સ્ત્રી[કાર બિભ્યોયિા; તે યિોન લીકો હિં] લીટી (૨) હદ લીખ સ્ક્રી॰ [કા. બિવા (કું. ક્ષિા)] જૂ નામના જંતુનાં ઇંડાં, ખિયું ન॰ લીખ કાઢવાની ઝીણા દાંતાની કાંસકી લીચી સ્ત્રી॰ [વીની હિબ્રૂ] પૂવ હિંદમાં
થતું એ નામનું એક ફળઝાડ કે તેનું ફળ લીએ,લીજે ‘લેવું’નું વિચ' રૂપ [૫.] લીટી સ્ક્રી॰ [ત્રા. વિઠ્ઠા (સં. હેલા)] પહેાળાઈ વગરની રેખા(૨)હાર; એળ(૩)પ૬; કડી (૪) લીક; હદ
લીદ સ્ત્રી હૈ. 1] લાદ લીધું. સક્રિ॰લેવું’નું ભૂકા (૨) લીધેલું લીધે અ॰ લઈને; તેથી; તેટલા માટે;કારણે લીધેલ(-g) ‘લેવું’નું ભૂપૃ લીનવિ[i.]લય પામેલું (ર)ગરક;તલીન લીપણ ન‘લીપવું’ પરથી લી પણ,જમીન ઉપર કરેલા છાણ માટીને લેપ [કરવા લીપવું સક્રિ॰[નં. જિલ્લ] છાણુ માટીના લેપ લીમડી સ્રી॰ [મપ૦ હિમ્નસ; પ્રા. હિમ્ન (સં. નિમ્ન) નાના લીમડા (૧) લીમડાની
લીહી
જાતનું કોઈ પણ નાનું ઝાડ (જેમ કે મીઠી લીમડી). –ડૉ પું॰ એક ઝાડ લીરે હું લૂગડાને લાંખા કકડા; ચીરા લીલ સ્ત્રી બંધિયાર પાણીમાં કે તેવી જગામાં
થતી લીલી ચીકણી વનસ્પતિ (ર) ઊલ લીલ સ્રી॰ [H. ની] આખલા (પ્રયાગમાં
લીલ પરણાવવી કહેવાય છે) લીલમ ન૦ લીલા રંગનું એક રત્ન લીલવા પું॰ કઠોળના લીલેા દાણા (જેમ કે પાપડી તુવેરના) લીલા સ્રો॰ |İ.] કીડા; ખેલ (૨) અદ્ભુત
ખેલ(૩)અવતારે કરેલાં કામ(૪)તેનું નાટક લીલાણ ન॰ લીલેાતરીવાળા પ્રદેશ લીલાપુરુષોત્તમ પું॰ [મં.] શ્રીકૃષ્ણ (તેથી
ઊલટું – મર્યાદાપુરુષાત્તમ – શ્રીરમ) લીલામું ન૦ વાગવાથી થયેલું લીલું ચાઠું લીલાલહેર સ્ક્રી૰આનંદ; સુખ(૨)આબાદી લીલાવતી સ્ત્રી [સં] પ્રસિદ્ધ ગણિતી ભાસ્કરાચાર્યની પુત્રો લીલા સ્રો॰ લીલાપણું લીલાપાણી નમ્૧૦, ટેલી ભાંગનું પેય લીલી ઘેાડી સ્રો॰ ભાગ (૨) ભાંગના કૈફ લીલી ચા સ્રી. એક ઘાસ કે તેને ઉકાળીને ચા પેઠે ઉપવાતું પેચ
લીલીસૂકી સ્રો॰ [લીલું+સૂકું] સુખ અને દુઃખ; ચડતીપડતી
લીલુ વિ॰ [૩. જિ]િ કાચી કેરીના રંગનું (૨) ભીનું (૩) રસવાળુ; તાજું (૪) ખૂબ પૈસાદાર [લા.].[લીલા દુકાળ શ પ્ર॰ અતિવૃષ્ટિને લીધે પડેલા દુકાળ] છમ વ॰ [+યમ] ખૂબ લીલુ. પીળુ વિખૂબ ક્રોધાયમાન. -લેાતરી સ્ત્રી તાજી લીલી વનસ્પતિ (ર) ભાજીપાલા; તાજી શાક લીવર ન॰ [.] કલેજું; કાળજી લીસ્સું વિ॰ [૩. નિય = પાતળુ નાનું કરેલું]
ખરબચડુ' નહિ તેવુ; સુંવાળુ (૨)સરકહ્યું લીહ(હી) સ્ત્રી॰ [ત્રા. હ્રદિપ (સં. છેલા)] લીટી (૨) હ્રદ
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________
લીંટ
૫૯૦
લૂમઝૂમવું લીંટ નવ; સ્ત્રી નાકને ચીકણે મળ લુઓ ૫૦ કિં. જીવ ઉપરથી] વણવા માટે લીંડી સ્ત્રી લિં;.સિંg-દિવા] ગોળીના લીધેલ કણકને નાને ગળે આકારની અઘાર(ઉંદર-બકરી વગેરેન) લૂક–ખ) સ્ત્રી, જુઓ લું પીપ૨ બ્રીટ લાંબી પીપર. -ડું ન. ખસ સ્ત્રી ચામડીને એક રોગ,ખૂજલી ગરગેલા જેવો કઠણ મળ (ગધેડાં ઇ.ને) લૂખું વિ૦ . સૃવવ (સં. હૃક્ષ) ચીકટ લીંપણ, ગૂપણ ન જુઓ લીપણુ-વું, વિનાનું (૨) રસ વિનાનું (૩) નિર્ધાન;
-વું ગૂંપવું સક્રિટ જુએ લીપવું ખાલી લાગે. પા(પૂ)નું વિ૦ લખું લીંબડી-ડ) જુઓ લીમડી”માં લૂગડાંલત્તાં નબળવ[લૂગડું + કા.સ્ટર લીબ સ્ત્રીજુઓ લિ બણ
લૂગડાં અને તેવી બીજી વસ્તુઓ લીંબુ, કડી, બેઈ જાઓ “લિંબુમાં લૂગડું ન પ્રિ. તુગૂ, દુ] (ઉં. ૯૪) લીળી સ્ત્રીજુઓ લિંબોળી
કપડું વસ્ત્ર(૨)સાલ્લો[લૂગડાં ઉતારીને લુકમાન પં. મિ. કુરાનમાં વર્ણવેલ એક વાંચ=(પત્રની શરૂઆતમાં) મરણના વિદ્વાન ડાહ્યો પુરુષ
સમાચાર સૂચવવા લખાય છે લુચ્ચાઈ સ્ત્રી લુચ્ચાપણું
લૂગદી સ્ત્રી પ્રવાહી સાથે ઘૂંટીને બનાવેલ લુચ્ચું વિ. પટી; દેવું (૨) ખંધુ પર્ક; લોદ (૨) દેર પાવાને ફેંદો
પહોંચેલું (૩) વ્યભિચારી હિય તે લૂછાણું ન૦ લિવું” ઉપરથી લુછણિયું લુછણિયું ન લૂછવાનું કપડું ઇત્યાદિ જે છવું સક્રિ[પ્રા. હુઇ(.2+ ૩) લુછાવવું સરકિટ લુછાવું અકિલૂછવું'નું લુગડાથી ઘસી સાફ કરવું; લેહવું (૨) પ્રેરક ને કમણિ
કેઈને ઘસવું, લગાડવું કે ચટાડવું કુટણિયું વિ૦ લૂંટી જાય તેવું
લૂટ સ્ત્રી, લૂટવું તે (૨) તૂટેલે માલ. લુટાઉ વિ૦ લૂંટનું
ફાટ સ્ત્રી, લૂટવું તે લુટારુ() લૂંટનારે ધાડપાડુ લૂટ સર્કિટ [તું. હુંટ; પ્રા. કુટ્ટ, હુંટ] લુટાવવું સક્રિક,લુટાવું અકિલૂટવુંનું બળાત્કારે હરી લેવું; ઝૂંટવી લેવું પ્રેરક ને કમણિ
લૂટાલૂટ સ્ત્રી [લૂટવું” પરથી ઉપરાઉપરી ઉઠવું અ કિડ [ઉં ] જુઓ લડવું કે અનેક સ્થળે લૂટફાટ મચી રહેવી તે લુસ વિ. [1] લપાયેલું; નાશ પામેલું લુવું અકિ[જુઓ લુકવું] ગબડવું, આળેટવું લુબ્ધ વિ૦ [] લભિયું; લાલચુ (૨) લૂણ ન પ્રિ. (ઉં. વળ)] મીઠુ; નિમક. લિમાયેલું; માહિત. -બ્ધ સ્ત્રી લાભ; [ઉતારવું =બલા દૂર કરવા પાત્રમાં
આતુરતા [ચાવ્ય; ઝટ ઝટ (ખાવું તે) મીઠું ઘાલી માથા ઉપર ફેરવવું. હરામ લુશ(સોલુસ(-સ) અ [વ] વગર વિનિમકહરામ. [૧ણ હરામ કરવું= લુહાર પુત્ર પ્રા. રોહાર (ઉં. ઢોહ૨)લેડું જેનો રેટ ખાધો હેચ તેને બેવફા ઘડવાને ઘધ કરનાર જ્ઞાતિને આદમી. નીવડવું] વહેલાલ વિ. નિમકહલાલ.
રિયાં ન બ ૧૦ જુઓ લવારિયાં [ણ હલાલ કરવું = વફાદાર રહેવું લુંગી સ્ત્રી [f.] કાછડી વાળ્યા વગર કેડે લૂણું સ્ત્રી. [1. સૂળ (સં. 1) પરથી) વીંટવાનું વસ્ત્ર
એક ભાજી કુંચન ન[૪] વાળ ટૂંપી નાખવા તે ણે ભીનાશથી ઈંટ, વગેરે ખવાઈને કુંચિત વિ. [] લંચન કરેલું
ઉપર વળતી છારી સ્ત્રી ઉનાળાની ગરમ પવનને ઝપાટે લુમ સ્ત્રી ફળનું ઝુમખું. મું ના, ખે (૨) તેનાથી થતા રોગ
પં ઝૂમખું; મેટી લૂમ. ઝૂમવું અક્રિય
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________
R,
યમવ
લૂમવું ૫૯૧
લેમનેડ લૂમખાભેર લટકવું. હવું અ૦િ લટકવું [લા.. -ખે અ હિસાબે પ્રમાણે (૨) (૨) નમી જવું (જીભ) લેલા પ્રીત્યર્થે; વાસ્ત; ખાતે લલી (બાઈ) સ્ત્રી [ä. ( ઉપરથી] તેજીમ સ્ત્રી [i. જેન] કસરતનું એક ભૂલું વિ કિં. ર, જૂનો લંગડું (૨) અપંગ; સાધન કે તેની કસરત
અશક્ત; નિબળ (૩) પાચા કે આધાર લેટ વિ. [૬] મોડું વગરનું લિ.].
લેટવું અક્રિટ લેવું આળોટવું(૨)સૂવું લૂટ સી[તું. ઈટ ઉપરથી] જુઓ લૂટ. લેટિન સ્ત્રી ૬િ. પ્રાચીન રામની ભાષા છણિયું વિ૦ જુઓ લુટણિયું. ફાસ્ત્રી, લેડી સ્ત્રી[૬. બાનુ માનવંત સ્ત્રી (૨) જુઓ લૂટફાટ, ૦વું સક્રિટ જુઓ લૂટવું. ‘સર’ની પત્નીને તે ઇલકાબ -રાઉ વિ૦ જુઓ લુટાઉ. નાર(-) લેણ સ્ત્રી, જુઓ લંડ ૫ જુઓ લુટારુ. –ાલ્ટ સ્ત્રો જુઓ લેણું (લે) વિ૦ લેિવું” ઉપરથી લેનાર લૂટાટ.—કાવવું, ગાવું જુઓ લુટાવવું, એ અર્થમાં શબ્દને છેડે (ઉદા. જીવલેણ) લુટાવું
(૨) (લે) ન લેણું; લેવાનું છે. દાર લૂડાપણું ન ગુલામગીરી [ગુલામ ૫૦ લેણાવાળા. દેણ સ્ત્રી લેવડદેવડને હૂંડી સ્ત્રી દાસી; ગુલામડી. –ડો ૫૦ દાસ; સંબંધ (૨) લેણાદેણી. -ણાદેણુ સ્ત્રી લૂબ સ્ત્રી [. વી.] જુઓ લૂમ. હવું પૂર્વજન્મનું માગતું આપવાનું કે લેવાનું અક્રિ. જુઓ લુમવું
હોય તે સંબંધ; ઋણાનુબંધ (૨) લે (લે) લેવુંનું આજ્ઞાર્થ બીજો પુરુષ એક
લેવડદેવડને સંબંધ. -ણિયાટ ૫૦ વચન (૨) અ. વાહ, ઠીક એ અર્થને લેણદાર; લેણાવાળે. નણું (લે) નવ ઉદ્ગાર
આપેલું પાછું લેવાનું તે (૨) ઋણાનુબંધ લેખ કું. લિં] લખેલું તે; લખાણ (જેમ કે જેવો સારો સંબંધ શિલાલેખ; વિધિને લેખ) (૨) ખત; લેથ સ્ત્રી ]િ સંઘાડે (લોઢાને ઘાટ કરારનું લખાણ (૩) ટૂંકો નિબંધ. ૦ક ઉતારવાનો) [કાચ [૫. વિ.] પં. [સં.) લહિયે (૨) ગ્રંથ કે લેખ લેસ ૫૦ [૬.] અંતર્ગોળ કે બહિર્ગોળ લખનાર. ૦ણ(ત્રણ) સ્ત્રી હિં. આવી લેપ [4] ઢીલા પદાર્થનો પાતળો થર; કલમ. ન ન૦ લિ.) લખવું તે. નકેલા ખરડ (ર) ખરડ કરવાને ઢીલા પદાર્થ (૩) (–ળા) સ્ત્રી લખવાની કળા. વનપદ્ધતિ લેપાવું તે; આસક્તિ સ્ત્રી લખવાની રીત ઇબારત. નસામગ્રી લેપન ન લિ.) લેપ કરે તે (૨)લેપાવું તે સ્ત્રી લખવાને સામાન. ૦ની સ્ત્રી [ઉં.] લેપાવું અ૦િ ખરડાવું (૨) આસક્ત થવું જુઓ લેખણ, ૦૫ત્ર પુન સિં] કરાર; લેફટનન્ટ ૫૦ [છું. મદદનીશ કર્મચારી દસ્તાવેજ. વવું, વું સક્રિ. [જાઓ લેબલ ન૦ ફિ.) નામઠામવાળું પતું લેખું] હિસાબમાં લેવું; ગણકારવું. -ખા લેબાસ ૫૦ [જુઓ લિબાસ] પોશાક; સ્ત્રી. [i] લીટી; રેખા -ખિક સ્ત્રી સ્ત્રી લેખક. ખિત વિ. લખેલું લેખી. લેબોરેટરી સ્ત્રી. [] પ્રયોગશાળા -ખિતવાર વિ૦ લેખિત લખાણમાં લેભાગુ (લે) વિર લઈને નાસી જનારું(૨) હોય એવું (૨) અ લખીને. -ખિની અહીંતહીથી પારકું લઈને પોતાનું સ્ત્રીલિં. લેખણ.-ખી વિલેખિતવાર. બતાવનારું -ખૂનમેએ ગણાય એ ટૂંકો સહેલ લેમન(-નેહ) પુંસ્ત્રી; ન [છું. લીંબુના હિસાબ (૨) ગણતરી હિસાબ(૩) ગજું શરબત જેવું એક પીણું
પહેરવેશ
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________
લેખૂક
પ૯૨
લોકભોગ્ય લેમૂક (લે) સ્ત્રી લેવું ને મૂકવું – છોડવું તે; કે તેને લીધે) (૧૩) ઉપાડવું; સ્થળાંતર બાંધછોડ (૨) લેમેલ; મૂંઝવણ
કરવું (ટેબલ પાસે લે) (૧૪) બાલવું; લેમેલ (લં) સ્ત્રી વારંવાર લેવું અને મૂવું ઉચ્ચારવું(તેનું નામ નલેશો)(૧૫) વહોરવું
તે (ઉતાવળના ગભરાટમાં) (૨)મરવાની (હાય લેવી)(૧૬)નોંધવું; ઉતારી લેવું તેમનું તૈયારી; ભયે લેવાને વખત (૩) તેવો ઠેકાણું લઈ લે) (૧૭) કાપવું; ઉતારવું ગભરાટ કે મૂંઝવણ
(નખ, વાળ) (૧૮) આપે કે કરે તેમ લં૫ નવ ] દી [લૂમખું કરવું (કામ લેવું) (૧૯) તપાસ કરી લેરખું (લૅ) ન૦ લિહેવું પરથી) જુઓ સમજવું (માપતાગ, ખબર) (૨૦) લેવું(લે)નકોલ પાથરવાનું કડિયાનું ઓજાર માગવું પૂછવું (આજ્ઞા, પરવાનગી)(૨૧) લેતૂર (લ) વિ. ઊધે ઘેરાયેલું (૨) ઘણું ઉપાડવું; રજૂ કરવું (વધે લેવો(૨૨) અતિશય
પૂર્વ શબ્દથી સૂચિત થતી ક્રિયા બતાવે લેવડ સ્ત્રીલિવું-વટ(ઉં.વૃત્તિ)] ઉધાર લેવાને (શ્વાસ લેવો) (૨૩) બીજા ક્રિની સાથે
વ્યવહાર. દેવડ સ્ત્રી ઉછીનું લેવા આવતાં તે ક્રિયા પૂરી કરવી અથવા વહેલી આપવાને સંબંધ. -ડાવવું સકિ. પતાવવી એવો અર્થ બતાવે (ખાઈ લેવું).
લેવું નું પ્રેરક (૨) ધમકાવવું ઠપકારવું દેવું ન જુઓ લેણદેણ લેવલ નવ ફિં.] સપાટી; સમતલતા (૨) લેશ વિ. લિં] જરાક (૨) પુંઠ અણુ; (સપાટીથી ગણતાં) ઊંચાઈ
શેડો ભાગ. માત્ર વિ૦ બહુ જ થોડું લેવાદેવા પું; સ્ત્રી આપવા લેવાને કે (૨) અ જરાક પણ
બીજી કોઈ પણ જાતને સંબંધ લેસ સી. [૬. જરીની કિનાર લેવાલ ન૦ ખરીદનારું (શેર બજારમાં લેસન ન [છું. વિદ્યાર્થીએ ઘેરથી તૈયારી વપરાય છે). -લી સ્ત્રી ખરીદી
કરી લાવવાનું કામ કે ભણતર લેવાવું અક્રિટ લેવું’નું કર્મણિ (૨) લેકવું (લૅ૦) સક્રિ. જુઓ લહેકવું ઝૂલવું (શરીરનું) સુકાવું; ફિર્ક પડવું (૩) લે છે (લૅ૦) પુંઠ મોટું સૂથચોરણે ખસિયાનું પડવું; શરમાવું
લેંડ (લૅ૦) સ્ત્રી રિંતુ ટૂ=બે) લેણગિલ્લીલેવી ચીબરું ફરજિયાત ઉધરાણું લાગો(૨) દંડાની રમતમાંવકટ પછીને દાવ રેટ
રાજા કે ગવર્નરને લેકને મળવાને દરબાર લઈ સ્ત્રી [ સં. ટોમ ઉપરથી ] કાળ; લેવું સક્રિ. [. (ઉં, ઢા)] સ્વીકારવું ઊનનું કાપડ (૨) પકડવું, ઝાલવું (૩) ભેળવવું; દાખલ લાકે ૫૦ જનતા; જનસમૂહ (૨) વર્ગ: કરવું. ઉદા. એ કામમાં એને ન લેશો જાતિ (૩) કર્મફળ ભેગવવાનાં માનેલાં (૪) ખાવું અથવા પીવું (દૂધ લેશો કે જુદાં જુદાં સ્થાન કે જગત (સ્વર્ગલોક ચા?) (૫) માન્ય રાખવું ટેકો આપવો ઇ૦). કથા સ્ત્રી, લેકોમાં પ્રચલિત (પક્ષ,ઉપરાણું) (૬) ખરીદ કરવું (ઘોડે વાત (૨) દંતકથા. ચર્ચા સ્ત્રી લેખોમાં
ક્યારે લીધે) (૭) કિંમત લેવી (આ ચાલતી વાત. જીવન ના લોક – શાલનું શું લીધું ?) (૮) ધારણ કરવું સમાજનું જીવન. ૦ત્રયન[4] ત્રિભુવન (વેશ લેવ) (૯) દાખવવું (શક લેવો) (સ્વર્ગ, મૃત્યુ અને પાતાળ).પાલ [i], (૧૦) દરવું તેડી જવું (છોકરાને સાથે –ી ૫૦ જુઓ દિકપાલ. પ્રસિદ્ધ લીધે) (૧૧) ઝૂંટવવું પડાવવું; વિનાનું વિ. [સં.જગમશહૂર. પ્રિય વિ. કરવું(આબરૂ, વખત, જીવ, લાંચ) (૧૨) લેકોને પ્રિય. ભાષા સ્ત્રી સામાન્ય
ધમકાવવું; ઠપકો આપવો (તે આ જનતાની બેલી. ભાગ્ય વિ. આમ
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________
અફવા,
લેકમત
લેથ લોકેને રસ પડે એવું મત પુલેકેને લેચ ડું લિ. હું] માથાના વાળ પિતાને મત. ૦માતા સ્ત્રી [.] સમગ્ર જન હાથે ટૂંપી કાઢે છે તે જૈન. વન ન સમુદાયને પોષનારી લક્ષમી (૨) નદી. લંચનાપી નાખવું તે(૨) છીનવી લેવું તે ૦માનસ નવ લોકનું સમૂહગત માનસ લોચન ન૦ લિ.] આંખ. -નિયું ન માસમાઇન્ડ. ૦માન્ય વિ૦ લોકોમાં લોચન [૫] માન પામેલું; લેકેએ સ્વીકારેલું (૨) લેચવાવું લોચાવું અક્રિયામાં પડવું; ૫. તિલક મહારાજ
ગૂંચવાવું; સંડોવાવું (૨) લોએ વળવું લોકલ સ્ત્રી, ફિં.] ધીમી ગતિએ દેડતી લેરો પં. [ä. ઢોવ લલચકો (૨)
ને બધાં સ્થાને એ ઊભી રહેતી ગાડી ; ડબૂચ (૩) ગરબડ ગોટાળો (૪) (૨) મોટા શહેરના ભાગે અને પરાંમાં વધે તકરાર દોડતી ટ્રેન (૩) સ્થાનિક તળનું. બેડ લેટ પુત્ર [કે. રટ્ટ બારીક ભૂકો, આ સ્ત્રી; નો ૬િ) જિલ્લા કે તાલુકામાં લેટ નવ જુિઓ લેટું] ચડે જયાં સુધરાઈ નથી હતી ત્યાંની સ્થાનિક લોટણ-ણિયું)વિલેટતી-ગુલાંટ ખાચા
સ્વરાજ્યની સંસ્થા ડિર કરતી (પતંગ) લોકલાજ સ્ત્રી લોકોમાં નઠારું કહેવાવાને લેટપટ વિ. લોથપોથ (૨) ગેટપટ લેવાયકા સ્ત્રી માં ચાલતી વાત, લૅટરી સ્ત્રી[૬] ટિકિટ વેચી ખરીદના
રાઓમાંથી જેનેનસીબે આવે તેને ઇનામો લોકવાર્તા સ્ત્રી [i] જુઓ લેકકથા
આપવાની શરતે કરાતી એક પ્રકારની લેકશાસન ન, લોકશાહી સ્ત્રી, લોકે
ઘતવ્યવસ્થા (૨) નસીબને ખેલ લિ.] દ્વારા ચાલતું રાજ્ય ડેમોક્રસી
લેવું અ ક્રિ. [પ્રા. ટ્ટ (ઉં. ૭)] લેટવું; લેકશાળા સ્ત્રી સામાન્ય જનતા માટેનું
આળેટવું (૨) સૂવું (૩) ગબડવું; ગુલાંટ શિક્ષણ આપતી અમુક જાતની એક શાળા
ખાવી લોકસંગ્રહ પુંલિં]લેકહિત; લોકકલ્યાણ
લોટિયું વિ૦ જૂિઓ લો) લોટાના તળિયા લોકસાહિત્ય નવ લોકોમાં પ્રચલિત કથા
જેવું બે ડું-ચો જુઓ વહોરે ૧ વાર્તા કે કવિતારૂપી સાહિત્ય લોકસેવક પુત્ર પ્રજાસેવક, લેકસેવા કરનાર
લેતી સ્ત્રી [લટવું” ઉપરથી] નાને લેટે.
-૮ ના નાને માટીનો ઘડે; માટીનું લોકહિત નવ લિં.] લેકેનું હિત
લોટા જેવું વાસણ (૨) માથું લિ. -રો લાચાર છું. હિં. લેકોમાં ચાલત
૫૦ ધાતુનું એક પાત્ર- કળશિયો (૨) વ્યવહાર કે રૂઢિ કહેવાવું તે- વગોણું
દસ્ત [લા.] લોકાપવાદ ૫૦ લિં] લાકમાં નઠારું લાકિટ ન૦, લકેટ નવ ફિં.] સ્ત્રીઓનું
લેહ ૫૦ [૩. ઢોઢવાટવાને પથ્થર (ઉં. ગળાનું એક ઘરેણું
ઢોણ)] પાણીનું લાટ જેવું ભેજું; પૂરને લેકિવણા સ્ત્રી [ લોકોમાં પ્રતિષ્ઠા કે
ઘેડે (૨) તાપથી ઓગળીને બાઝેલો યશની કામના (૨) સ્વર્ગ વગેરે લોકના
માટીને ગો; લેઢાને લઠ્ઠો (૩) વાં; સુખની કામના
તકરાર[લા]
(કપાસ) લોકેતિ સ્ત્રી (ઉં.] કહેવત
લેવું સક્રિ. ઢોઢ) ચરખાથી પીલવું લોકેજર વિ.) અલૌકિક અસાધારણ લોઢાં નબવ લેઢાનાં ઓજારે. -હી લાખંડ નવ લેદ્ર. ડી વિ. લોખંડનું સ્ત્રી, લોઢાની તવી
બનાવેલું (૨) ઘણું મજબૂત (૩) દઢ- લે ન [ઉં, ચોદ્દ ઉપરથી]એક ધાતુ લોખંડ નિશ્ચયી અણનમ (લા)
લેથ સ્ત્રી લાશ મડદું (૨) [લા.] ઉપાધિ
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________
લોથપોથ ૫૯૪
ત્યાનત પીડા (૩)વિ તન થાકી ગયેલું. પથ લોલો અ ધિં. સુ] હાલરડને એક વિ૦ થાકી ગયેલું આળોટવું અવાજ (૨) ૫૦ (જીભ) ઝૂલતો થવું અ કિડ બેચેનીમાં આમ તેમ સ્નાયુ; લેને
પ્રેિરક લથિયું (લો) ન હિં. હું કૂતરાનું બચકું લેવડા(-રા)વવું (લે) સક્રિલેહવુંનું લોન સ્ત્રી [૬] અમુક શરતે લેવાતી ઉછીતી લેવાવું (લો) અક્રિય લેહવું ને કમણિ કે વ્યાજુકી રકમ
લેષ્ટ નવ લિં] માટીનું ઢેકું લેપ ૫૦ લિં] લુપ્ત થવું તે; નાશ પામવું લેહ ન[i]લેટું. ચુંબક ન લેતાને
તે દેખાતું બંધ થવું તે. ૦૭ વિ. લેપ આકર્ષવાના ગુણવાળું એક દ્રવ્ય,ડ્યુબ કરનારું
કત્વ નવ લોઢાને આકર્ષવાને ગુણ; લોપડાપડ નવ લેપવું પડવું] ચીકટ; મૅગ્નેટિઝમ”
ધી, તેલ વગેરે (ર) લિ.] અતિશયોક્તિ લહર ૫૦ જડસે; મૂર્ખ (૨) લેફ (૩) ખુશામદ
રખડેલ ચા તોફાની જુવાનડે લેપરી સ્ત્રી, જુઓ લેપડી] પોલી
લેહવું સક્રિટ પ્રિ. ૬ ] સૂછવું લેપવું સક્રિકં. રૂ] ઉલ્લંઘવું ન માનવું હિત વિ. [i] લાલ; રાતું લોફર વિ૫૦] ભટકેલ; બદમાશ
લોહિયાળ(-ળું) વિ૦ લોહીવાળું લેબ (લ) સ્ત્રી યાદદાસ્તી (૨) આદત
લેહી ન૦ ાિ. હિમ (. વત) રુધિર. લોબડી(જી) સ્ત્રી [મા. શ્રો] બારીક
ઉકાળો બળાપો; કંકાસ, તરસ્યું ઊનની કામળી કે ઓઢણું
વિ. સામાને લેહી રેડીને તેની દાઝ શમે લેબાન ૫૦ [Fા. જૂવાન]એક વૃક્ષને ગુંદર
એવું. લુ (લો) હાણ વિ. લેહીના (ધૂપ કે ઔષધિ)
રિલાથી ખરડાઈ ગયેલું લોભ પુ. લાલચ, તૃષ્ણ. નવિન્.]
લેળિયું ન [ઉં. તે ઉપરથી સ્ત્રીઓનું જુઓ લેભામણું (૨) ન૦ પ્રલેભન.
કાનની બૂટનું એક ઘરેણું રિવું -ભામણું વિ૦ લલચાવે તેવું –ભાવવું
લોળે મું. [. ઉપરથી સક્રિ. લેભાગું નું પ્રેરક -ભાવું અકિ.
ભ; જીભનું
લેડી () સ્ત્રી [an. સુ લોભમાં પડવું; લલચાવું. -ભિત વિ૦
છુપાયેલું હિં. લેભાયેલું. નલિયું, ભી વિ
એક નાનું ચોપગું પ્રાણ લોભવાળું
લઠ (લોટ) વિ[પ્ર. ટન (યું. હુંટવા)) લામ પં; ન [4.) વાળ; રૂંવું; રામ જુઓ લાંઠ. ઠયું વિ૦ જુઓ લાંકિયું. લોલ વિ. [i] ચંચળ(૨) સુંદર(૩)આતુર -ઠું ન છોક સુિ . (૪) નવ ગરબાની લીટીને છેડે આવતે લેડી સ્ત્રી હૂંડી
લિ. શબ્દ. ૦૭ નવ લટકતી અને ઝૂલતી વસ્તુ લે (લૉ૦) ૫૦ ચીકણા નરમ પદાર્થને (જેમ કે ઘંટ કે ઘડિયાળમાં)
લૌકિક વિ. સં.) લોકોમાં ચાલતું (૨) લેલા સ્ત્રી [.] જીભ
આ લેકનું; દુન્યવી (૩) ન૦ લોકાચાર લલિત વિ. [ā] હાલતું; ઝૂલતું _ (૪) ખરખરે રાજાને મશ્કરે લોલુપ વિ૦ [૬] લલુતાવાળું; તૃષ્ણાતર. લૌ j[ä. ૪૬ ઉપરથી લીઓ, વિદૂષક eતી સ્ત્રી
લયાનત સ્ત્રી [મ. રાત] જુઓ લયાત
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ કું॰ [સં.] ચાર અર્ધ સ્વામાંના ચેાથા વફટ પું॰ તિા વક્રતુ=એક ગિલ્લીદંડાની રમતમાં પહેલા દાવ
વર્કર વિ॰ [મ. વ] સાવજનિક; ધર્માદા વકરવું અક્રિ॰ [નં. વિ+ ] બગડવું;વીફરવું (૨) મહેકવું; ફાટવું (૩) ફરી જવું; વાંક' ખેલવું
વકરી સ્રી, “રા પું [i. વિ + Î ઉપરથી] વેચાણ(૨)વેચાણનુંનાણું(૩)વેચાયેલા માલ વકાલત સ્ત્રી [મ.] વકીલાત; વકીલનું
કામ. નાસુ ન અસીલ તરફથી વકીલાત કરવાની સત્તાના લેખ વકાસવું સક્રિ[સં. વિ+જ્સ] (માં) પહેાળું કરવું – ફાડવું [ઉમેદ વકી સ્રી॰ [મ. વાળી] સભવ (૨)આશા; વકીલ પું॰ [મ.] સનદી કાયદાશાસ્રી(૨)
એલચી; પ્રતિનિધિ (ક) કાઇના પક્ષની વાત રજૂ કરનાર ~~ તે માટે મથનાર. -લાત સ્રી, "લાતનામું ન॰ જીએ વફાલત, નામું હિંગ; લાયકા લશ્કર પું॰ [મ, ય] મેાભા; વજન (૨) વક્તવ્ય વિ॰ [i.] ખેલવા જેવું (૨) ન૦ કથન; ભાષણ
વક્તા પું [ä.] ખેલનાર; ભાષણ કે કથા કરનાર. તૃતાસ્ત્રી,કેંત્વન ખેલવાની છટા. –કેતૃત્વશક્તિ સ્ત્રી છટાદાર ખેલવાની કે ભાષણ કરવાની શક્તિ વત્ર ન॰ [i.] મુખ બૐ વિ[Ē.] વાંકુ, છતા સ્ત્રી [i] વક્રપણું (ર) વળાંક, ‘વે ચર’ [ગ.]. ॰g's jo [ä.] ગણપતિ, દૃષ્ટિ સ્ત્રી॰ [i.] ખાડી નજર (ર) વાંકું જ તેનારી – ક્રોધની કે દ્વેષની નજર (૩)વિ॰ તેવી નજરવાળું', >ક્રીભવન ન॰ [i.] (ફેરણાનું) વાંકા થવું તે. ક્રોક્તિ સ્રી॰ [i.] કટાક્ષનું વચન
૫૯૫
વગડા
(ર) વાંકા એટલ (૩) એક કાવ્યાલંકાર [ફા. શા.] વક્ષ,સ્થલ(-ળ), ક્ષઃસ્થલ(-ળ) ન૦ [નં. વૃક્ષન્, વક્ષ:સ્યન) છાતી લખ ન૦+જીએ વિષ વખત પું. [મ. વવત] કાળ; સમય (૨) તર્ક (૩) માઠી હાલત (૪) નવરાશ(૫) વાર; ફેરા (જેમ કે, એને કેટલી વખત હુ) એવખત અ૦ [7. મેવવત્ત] ગમે ત્યારે; અવારનવાર.સર અ૦ ચાગ્ય વખતે. “તે અ॰ કદાચ; સભવતઃ, તાવખત અ॰ વારવાર વખહલા પું૦ વાણાના દોષથી થતા કપડાના નુકસાનીવાળા ભાગ
વખવખવું અક્રિ॰ વલખાં મારવાં (1) ખાઉ' ખાઉં કરવું; તલપવું
વખાણું ન૦ [ત્રા. વવાળ (સં. જ્યાહ્યાન); અવ.] પ્રરા સા. ॰વું સક્રિ॰ પ્રશંસા કરવી (૨) + વિગતથી કહેવું; વ વવું વખાર સ્ત્રી વિ. વકલાર] કાકાર, ના
પું॰ વખારવાળા (ર) વખારને નોકર વધુ વિ[ત્રા. વવલ(સં. પક્ષ)] નામને લાગતાં
~'ના વલણ, લગની કે પક્ષનું.' ઉદા॰ ખાપવધ્યુ. “જી ન॰પક્ષ (૨) એથ(૩)વગ વખૂટું વિ॰ વિખૂટું [(૨) સંઢ વખા પું. [મ. વાગિદ્દ] ભૂખમરાનું સંકટ વોડવું સક્રિ॰ વિ. વિલોડ] ખાડ કાઢવી;
નિદા કરવી
લગ પું; સ્રો॰ [ત્રા. વા (સં. વર્ષ)] પક્ષ; તરફેણ (૨) જગા; સવડ (૩) તક; અવસર. [વગે કરવું = ઠેકાણે પાડવું. વગે પડતુ શપ્ર॰ અનુકૂળતા પ્રમાણે] વગડાઉ વિ॰ [‘વગડા' ઉપરથી] જંગલી વગડા પું॰ [ત્રા. વિચાર (નં. વિટ)] જંગલ,
વેરાન કે ઉજ્જડ પ્રદેશ; રાન
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૯૬
વગદાં વગદાં નબવ ફાંફા. વીણવા વચગાળે પુંછ વચ્ચેને ભાગ વગર અ [4. વિર) વિના
વચડવું સક્રિસર૦ પ્રા. વિદિયા (ઉં. વગવસીલે ડું વિગ + વડીલો વગ ને વિચા )] વલૂરવું વસીલે; મોટાની સાથેનો સંબંધ, તેની વચન ન [i] વેણ; કથન; વાક્ય (૨) થ ને કુમક
પ્રતિજ્ઞા; કેલ (૩) સંખ્યા [વ્યા.]. -ની વગળ પં; ન બ્રિા. વિપઢિ (. વિશ૪)]
વિટ વચન પાળનારું; સત્યવાદી. --નીય ભેગ (૨) ભ્રષ્ટતા, વર્ણસંકરતા.૦વંશી
વિ૦ કિં. રહેવા કે બેલવા જેવું () વિ૦ વર્ણસંકર વગાડવું સક્રિ[જુઓ વાગવું વગડે એમ
નિંદ્ય (૩) નવ લોકાપવાદ લાંછન. ભ્રષ્ટ કરવું બજાવવું(૨)વાગે - લાગે એમ કરવું
વિટ વચન ન પાળતું વગિયું,વગીલુંવિ. [વગ” ઉપરથી ઓળ
વચમાં અ [વચ’ પરથી વચ્ચે ખીતું; વગવાળું (૨) પક્ષપાત કરનારું
વચલું વિ૦ વચમાંનું; મથેનું વગુ અ. જુિઓ વગજશે; બાજુ
વચળવું અળકિનિં. વિદ્] કથળવું વગૃતવું અક્રિટ લિ. વિ + પ્રા. ગુય (ઉં.
ચસકવું બગડવું પ્રથિત)] ભરાવું; ગૂંચાવું ?
વચાળ સ્ત્રી વચ્ચેની ખાલી જગા વગેરે અ[બ. અને બીજા; ઇત્યાદિ વચાળે પુર્નવચ’ઉપરથી]ન વપરાતો ખૂણે વગે. પું. જુિઓ વગ લત્તો; ભાગ
વચેટ વિ. જુિઓ વચ્ચે વચલું વગેરું ન૦, –વણું સ્ત્રી નવરું ન૦ વચ્ચે અ૦ [જુઓ વચોવચમાં. વચ
[‘વગેવવું” ઉપરથી] નિંદા ફજેતી અવ બરાબર વચ્ચે (વાછરડું વળવવું સક્રિ [પ્રા. વિલોવ (ઉં. વિષય) વછ/-૭) ૫૦; ન [પ્રા. વજી (ઉં. વસ)].
= ફજેત કરવું) નિંદા કરવી ફજેતી કરવી વછિયાત મોટા વેપારી તરફથી પરદેશ વઘરડું નવ રાતી સાઠી જેવી ડાંગર
માલ ખરીદનાર કે વેચનાર આડતિયો વઘરાણું ન જુઓ વઘરો] હરકત,વિધ્ર વછુટાવું અકિં“વટવું'નું ભાવે વઘરે પુત્ર સિં. વિગ્રહ] ટટ; અણબનાવ
વટવું અક્ર છૂટવું (૨) શ્નીને ઊડવું (૨)વિદ્મ (૩) બગડવું કે સળવા માંડવું તે વછૂટું વિજુઓ વિખૂટું જુદું પડેલું વઘાર પુંસિર 1. વારિસ = વઘારેલું વછેરી સ્ત્રી, જુઓ વચ્છ) નાની ઘડી. ધી કે તેલમાં મરચાં, રાઈ, હિંગ વગેરે
-૨ નવ ઘોડીનું બચ્ચું-રે પુનાને કકડાવી દાળ, કઢી વગેરેમાં છમકારવું તે ઘોડે (ર) વાછડા (તરતમાં ખસી કરેલો) (૨) અમરે; ટુચકે; ઉશ્કેરણી (લા..૦ણી વછો ૫૦ ૩િ. વિહિ) વિગ સ્ત્રી હિંગ. ૦વું સકિવઘાર કરો.-રિયું વછોડવું સાકિ, વટે એમ કરવું
વિ. વઘાર દીધેલું (૨) ન એક અથાણું વછોયું વિટ રેિ. વિક્ટો] વિખૂટું પડેલું વચ ના લિં] વચન; બાલવું તે
વજન ૧૦ . વન] ભાર (૨) તેલ (૩) વચ સ્ત્રી [. વિ4 = મધ્ય વચ્ચે હોવું લિ.] દબાણ વગ (૪) મેલે; માન.
તે; મધ્યસ્થતા (૨) અ + વચ્ચે કદાર વિવજનવાળું [વગાડવું વચકલું નજુઓ વચકાવા વાંકે વજાડવું સક્રિ. [પ્રા. વજ્ઞાવ (ઉં. વાવ) વચક(-કાવું) અકિટ [ઉં. વ્યત્યય; પ્રા. વજીફદાર વિ(૨)પું વજીફાવાળે જાગીરદાર વચ] માઠું લાગવું; રિસાવું; છેડાવું (૨)
વજો ! [. ઇનામમાં મળેલી જમીન વચ્ચેથી છટકી જવું
વછર પું[] પ્રધાન (૨) શેતરંજનું એક વચ ન[જુઓ વચકવું] વિઘ; વચકલું. મહોરું. -રાઈ(ત), ધી સ્ત્રી વજીરને -કે ૫૦ માઠું લાગવુંતે(ર) (૩)વહેમ ઓધે, કારકિદી કે અમલ
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________
વડી
વજૂ
૫૯૭ વજૂન [મ. (નિમાજ પઢતા પહેલાં) હાથ, વેચાણ ઉપરનું વળતર. છેવું સત્ર ક્રિ પગ, વગેરે દેવાં તે
મેટા સિક્કાનું પરચૂરણ નાણું લેવું વજૂદ ન [અ] ખરાપણું; વાસ્તવિકતા (૨) હું, નેટ વગેરેનાં નાણાં કરવાં વજm૨ નવ + ઈકનું આયુધ – વજ વટાવવું સત્ર ક્રિ[ જુઓ વટવું] પસાર વજી ન૦ લિં] દધિચિ ઋષિનાં હાડકાંનું કરવું; ઓળંગવું. વિટાવી ખાવું-છેતરી
બનેલું ઈદ્રનું આયુધ(૨)વીજળી(૩) ફૂલની જવું(૨) ન બદવું (૩) ને દુરુપયોગ કરો દાંડી. ૦કાય વિ૦ વજ જેવી કઠણ કાયા- (બાપની આબરૂ વટાવી ખાધી). (–ને) વાળું. ૫ાત ૫૦ વીજળીનું પડવું તે.
વટાવે એવું શ૦ પ્ર. –થી ચડિયાતું (૨) મેટું સંકટ આવી પડવું તે લિ.]. વટાળ ૫૦ [૩, વિટ્ટ] વટલાવાપણું;ભ્રષ્ટતા.
લેપ પુંકદી ઊખડે નહિ તે લેપ વું સક્રિ. વટલાવવું. -ળે ૫૦ વટાળ વટ [.વડ
વટિકા સ્ત્રી, કિં.) ગળી; વટી વટ વિ. [. વ મુખ્ય; બધા માટેનું
વટિયું, વટી વિ. વટ-ટેકવાળું વટ સ્ત્રી . વૃત્તિ, પ્ર. વટ્ટ ટેક; પણ (૨) વતી સ્ત્રી હિં.] વટિકા; ગોળી
આબરૂ(૩)ધીરધાર કરવી તે (૪)ધીરધાર વટું ન પ્રા. વટ્ટ (ઉં. વૃત્ત)] તેને બંધ થતી હોય તે બજાર. ઉદા. નાણાવટ (૫) કે કામકાજ' એ અર્થમાં નામને અંતે હોવાપણું એ ભાવ બતાવતો પ્રત્યય લાગે છે (પ્રધાનવમું) ઉદા. ઘરવટ (૬) પં. રેફ
વટેમાર્ગુ છું. [વું, વાટે + મા]િ મુસાફર વટકવું અક્રિો સિરપ્રા. વડ્રિમ(ઉં.વંતત)] વટેશરી સ્ત્રી, વાટખર્ચ (૨) ભાથું રીસમાં ખસી જવું; વંકાવું
વડ કું. [a. (ઉં. વ.)] એક ઝાડ વટપૂર્ણિમા સ્ત્રી [.] જેઠી પૂનમ વડ વિ. [. g] વડું (સમાસમાં વપરાતું વલ(–લા)વું અ૦ કિ. જુઓ વટાળવું રૂ૫), ૦૫ણ ન મોટાપણું
હલકી મનાતી જાતિ કે ધર્મમાં જવું વડવા સ્ત્રી [.] ઘોડી લિબડતું મૂળ વટલાઈ સ્ત્રી તાંબડી
વડવાઈ સ્ત્રી વડની ડાળમાંથી છૂટીને વટવું સરકિટ [બા. વટ્ટ (સં. વૃત્ત કે વસૈન) વડવાગ(-)ળ સ્ત્રી રાત્રે ઊડતું એક પક્ષી
ઉપરથી ઓળંગવું પસાર કરવું(૨)અદ્ધિ વડવાગ્નિ લિં), વડવાનલવિ.),વડવાનળ (વેળાનું) પસાર થઈ જવું (૩) (પાણી) સમુદ્રમાં રહેલો અગ્નિ પાછું હઠવું; સરવું (૪) નાસી જવું વહો પુંફિ. વહુ ઉપરથી પૂર્વજ (૨) વટસાવિત્રી સ્ત્રી [i] જેઠ પૂર્ણિમાએ બાપ અથવા માને બાપ વડની નીચે જેની પૂજા કરાય છે તે વડસસરા પુંછ સાસુ કે સસરાને બાપ દેવતા; તેનું પર્વ
વડસાસુ સ્ત્રી સાસુ કે સસરાની મા વટહુકમ ૫૦ મુખ્ય કે સર્વને લાગુ પડતા વડાઈ બ્રી. વિડું” પરથી મોટાઈ; કીતિ
હુકમ(૨)ખાસ સત્તાથી કાઢેલે તાત્કાલિક (૨) અભિમાન; પતરાજ હુકમ ઓર્ડિનન્સ
વડાગરું વિ. વિ. વઢ (ઉં. ઘટ) + અગર) વહેતર વિ૦ ઘરેણિયાત (૨) નવ વટાવ દરિયાકિનારે ખાડાઓમાં પાણી સૂકવીને વટાણે ! એ નામને કઠોળનો દાણે બનાવેલું ગાંગડાદાર (મીઠું) વરાવ પેકિં. વે ઉપરથી) છૂટ; મુદલમાંથી વડારણ સ્ત્રી સિર પ્રા. વરર) ગલી;
કોઈ કારણથી જે ઓછું લેવાય અથવા ખવાસણ રાણની દાસી [માની મા કાપી અપાય તે (૨) મોટા સિક્કાનું વડિયાઈ સ્ત્રી વર્ડ + આઈ] બાપ અથવા
પરચૂરણ લેતાં જે ઓછું આવે તે (૩) વડી ધી. ચાળાનીદાળની એક બનાવટ
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________
વડીલ ૫૯૮
વતે વડીલ વિ. .િ વgિ (કુટુંબમાં) પૂજ્ય; વણલભી વિ. વિણ (વિના) - લોભી.
મેટું; મુરબ્બી (૨) પુંતે માણસ ભરહિત (૩) પૂર્વજ, પાર્જિત વિ. [+ વણવું સક્રિ. [૩. (ઉં. વે) આમળવું ૩ બાપદાદાએ રળેલું
ભાગવું (દોરડું) (૨) સાળ વડે કપડું વડું વિ. [. 43 અથવા પ્રા. વઢ (ઉં. બનાવવું (૩) વેલણ વડે રોટલી વગેરે
વૃદ્ધ)મેટું (સમાસમાં “વડ’ રૂ૫, જેમ કરવું (૪) પાટિયા ઉપર લોટ મસળીને કે વડસાસુ)
(સે) પાડવી વડું ન૦ [પ્રા. વડગ (ઉં. વ.)] અડદની વણસવું અ૦િ [ઉં. વિન] બગડવું દાળની એક વાની
ખરાબ થવું (૨) નાશ પામવું વડું ન પ્રિા. વટ, ૩ (. ઘટ) પડના વણસાહવું સક્રિટ બગાડવું
અર્થમાં સંખ્યાવાચક શબ્દને લાગે છે. વણુટ ૫૦ વણતરફ પોત. કામ ન ઉદાએવડું, બેવડું, તેવડું ઈ. (૨) વણવાનું કામ કદ (પેડ) બતાવવાના અર્થમાં આ,જે, વણિક કું, લિં] વાણિ (૨) વેપારી. કે, તે વગેરે સર્વનામને લાગે છે. ઉદાહ વૃત્તિ સ્ત્રી, જુઓ વાણિયાવિદ્યા (૨) આવડું, જેવડું, કેવડું ઈ
વેપાર વડે આજીવિકા ચલાવવી તે વડે અ૦ વતી થી
વણિય(-ચેર (વ) ન૦ એક નાનું વડેરુ વિ. ઢિ. વ7) વડીલ; મેટું
ચેપગું પ્રાણી વઢકણું(Gણું), વકારું વિ૦ [વઢવું વત [4] નામને લાગતાં –ની પેઠે, -ની ઉપરથી] કજિયાર
જેમ” અર્થ બતાવે છે. ઉદા૦ આત્મવત્ વઢવાડ સ્ત્રી ['વટવું” ઉપરથી] કજિયે વત [ઉ] નામને લાગતાં “વાળું' અર્થ
તકરાર લડાઈ. નડિયું વિ૦ વઢકણું બતાવે છે. ઉદા. ફલવત વઢવું અકિ તકરાર કરવી (૨)મારામારી થતહવું સક્રિટ લિં. વિ+ નખથી
કરવી (૩) સક્રિટ ઠપકો આપવો ખણવું કે ફાડી નાખવું વડ સ્ત્રી, વઢવાડ
વતન ન [..] મૂળ ગામ કે દેશ (૨) વણ ન૦ ઢિ. વળી, સર પ્રા.વળ] કપાસ, ઇનામ દાખલ સરકાર તરફથી મળેલી
કપાસનો છોડ કે કપાસનું ખેતર જાગીર (૩) જમીન જાગીરની ઉપજ. વણ અ [વું. વિના] વિના [૫]
૦દાર વિવ(ર)પુંજાગીરદાર. ૦૫રસ્તી વણકર પુરવણવાને ધ કરનાર. નવી સ્ત્રી [.] સ્વદેશાભિમાન; સ્વદેશવણવાની મારી
પૂ. ની વિ૦ (૨) પુંમૂળ રહીશ. વણછો ! [ઉં, vળછાયા ઝાડની છાયા વતરડવું સક્રિટ જુઓ વતડવું (નીચેના રેપ પરની)
વતરણું ન૦ કલમ વણજ પંગ્રા. વળિગ(.વાળિય)] વેપાર; વતરેક અ [વું. વ્યતિરેa]+વિના વગર
ધધ(૨)સ્ત્રીવેપારની વસ્તુ, કોમેડિટી (૨) પુંવ્યતિરેક ભેદ; અભાવ વણજાર સ્ત્રી વિણજ + હાર કે કાર વતી અ૦ વડે (૨) માટે; બદલે
વણજારાની પિઠ કે કાફલે. -રી સ્ત્રી વતી વિશ્વી[. (જુઓ “વત’માં)ઉદાહ વણજારાની સ્ત્રી. -ર નવ વણજારાને લાવણ્યવતી
[પાત-તિયું ઘ રે ૫૦ બળદોની પીઠ ઉપર માલ વતીપાત ૫૦, તિયું વિ૦ જુઓ વ્યતિ
ભરી દેશપરદેશ લઈ જનાર વેપારી વસ્તુ ન લિં. વધુ ઉપરથી] હજામત વણતરનવણવું તે(૨)વણાટ,પતકુમાશ વતે અo કિં. વૃ] વડે થી
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________
વતેસર
વૃતસરવિ॰[‘વિસ્તાર’ પરથી) વિસ્તારવાળુ (૨) ન૦ નકામું લખાણ, ટાયલું વસ્તુ વિ॰ [વધતું) વધારે બ્રેક વિ॰[ાં. વ્યતિરે] + શ્રેષ્ટ (૨) અ૦ વિના; વતરેક
વત્સ પું; ન॰[i.] બાળક (૨)ન॰ વાછરડું વત્સર પું॰ [i.] વ
વત્સલ વિ॰[i.] માયાળુ; સ્નેહાળ. તા સ્ત્રી વાત્સલ્ય
વત્સા સ્રી॰ [i] પુત્રી વઃ અ॰ [જીએ વિટ્ટ] કૃષ્ણપક્ષમાં (૨) શ્રી કૃષ્ણપક્ષ વતાવ્યાઘાત પું [i.] પાતે ખેલેલી વાતથી વિરુદ્ધ ખેલવું તે; એક તક દોષ દ્દન ન॰ [É.] મુખ વવું સક્રિ॰ [i. વ] ખેલવું વૃદ્ધિ અ॰ [i.] કૃષ્ણપક્ષમાં; વદ યદ્રી સ્ત્રી [i. વૃદ્ધિ] વધ; સરવાળા કે ગુણાકારમાં, એકમ દશક ૧૦ કાઈ એક સ્થાનના સરવાળા કે ગુણાકારની આવેલી રકમમાંથી એકમના આંકડા રાખી બાકીના સ્થાનના અંક આગળના સ્થાનની રકમમાં ઉત્તરાત્તર મેવામાં આવે છે તે [ગ.]
વર્ષ પું॰ [i.] કાપીને મારી નાખવું તે વર્ષ સ્ત્રી [સં. વૃદ્ધિ] વધારા. ધર્મ સ્ત્રી વસ્તુ એછું થવું તે
વધવું અક્રિ॰ [i. વૃ] સંખ્યા, કદ, માપ, ગુણ, કશામાં પણ વધારે થવા; મેાટા થવું (૨) ખચવું; ખાકી રહેવું (૩) આગળ જવું; થવું; પ્રગતિ કરવી વધા⟨-મણી) સ્ત્રી [મા. વન્દ્વાવળ (સં. બાવન)] ખુશીના સમાચાર(ર)ખુશખબર લાવનારને અપાતી ભેટ. -મણું ન॰ મંગળકાય નિમિત્તે માતાનું પૂજન (૨) વધામણી વધારવું સ॰ ક્રિ [મા‚ વદાર (સં. ધૈણ્)] વધારા કરવેા; ઉમેરવું (૨)વિસ્તારવું(૩) બચત કરવી; ખાકી રાખવું
વનસ્પતિશાસ્ત્ર
વધારે વિદ્ઘિઓ વધારવું]અધિક; વિશેષ. પડતુ વિ॰ જોઈએ કે ઘટે તેથી વધારે (માત્રા, ૪, મર્યાદા વગેરેથી). –રા પું ઉમેરા; વૃદ્ધિ (૨) નફા (૩) ખાકી; સિલક (૪) સાંધ; પુરવણી(પ)વત માનપત્રના વધારા તરીકે કાઢેલે! 'ક
વધાવવું સફ્રિ [જુએ વધાઈ ભક્તિથી અથવા આશીર્વાદ દેતાં ફૂલ ચોખા નાખવા (૨) હર્ષભેર આવકાર આપવા વધાવા પું॰ વધાવવાની સામગ્રો વધુ વિ॰ [નં. વૃદ્ધ પરથી] વધારે. પરંતુ વિ॰ વધારેપડતું [કરાની વહુ વધૂ સ્ત્રી॰ [i.] વહુ; તુવાન પત્ની (ર) વધૂ કું વિ॰ વધારેપડતું; વધારાનું વધેરવું સ૦ ક્રિ॰ [i. વધુ ] બલિદાન આપવું (૨) ફાડવું (૩) કાપવું
૫૯૯
વષ્ય વિ॰ [i.] વધ કરવા યોગ્ય વન ન॰ [i.] જંગલ, ફૂળ ન૦ વલ્કલ, ચર વિ॰[i.] વનમાં રહેનારું; જંગલી (૨) પું॰ તેવું માણસ કે પ્રાણી(૩) વાંદરા. દેવતા પું॰ અવ્; સ્રો॰ [સં.], દેવી શ્રી વનના અધિષ્ઠાતા દેવ કે દેવી. ભાજત ન૦ ગામ બહાર રમ્ય જગાએ કરેલી ઉજાણી. માલા[સં.],માળાઓ વનના ફૂલની માળા (ર) ધૂંટણ લગી પહેાંચે તેવા ફૂલને હાર (શ્રીકૃષ્ણના). ॰માલી [i.],માળી પુંશ્રીકૃષ્ણરાઈ સ્ત્રીજીએ વનરા૭.૦રાજપું॰[ik]સિંહ. રાજિ(-૭) શ્રી॰ [i.] લાં જ ગલના પ્રદેશ (૨) જંગલમાંના પગરસ્તા. બ્લાસ પું॰ [i.] વનમાં વસવું તે. વાસી નિ॰ [સં.]વનમાં વસનારું. શ્રી સ્રીજ’ગલની શાલા. સ્થલી [i.], સ્થળી સ્ત્રી॰ અરણ્યના પ્રદેશ વનસ્પતિ સ્ત્રી [i.] ઝાડ, બ્રેડ વગેરે.
શ્રી ન૦ વનસ્પતિ (તેલીબિયાં)ના તેલના રાસાયણિક પ્રક્રિયાથી ધાઈ – ઠારીને બનાવાતા ધી જેવા પદાથ શાસ્ત્ર ન બૅટની’
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________
વના १००
વરમાળા વના સ્ત્રી, જુઓ વનિતા [૫]
વરાડિયાં ન બ૦૧૦ નવદંપતી [૨] વના અવ [જુઓ વિના સિવાય
(૨) લગ્નના વરઘોડામાં જતાં બાળક(૩) વનિકા સ્ત્રી હિં] ઉપવન; નાનકડું વન નાસ્તો કરવાવર જોડે જતાં જાનનાં છોકરાં વનિતા સ્ત્રી[૬] સ્ત્રી
વરાડો પું[વર ઘોડે પરણવા જતા વનું વિ૦ વિનાનું એવા અર્થમાં નામને વરની સવારી (૨) ફજેતી [લા. લાગે છે (ઉદા. ભાનવનું)
વરજવું સક્રિટ જુઓ વજેવું] તજવું વનેચર વિ.(૨)પુંલિં. વનચર; જંગલી વરડુ(વ)નપ્રા.વરાત્રફણગો નીકળવો] વનેરુ વિ૦ રખડેલ; જંગલી
વ્યંજન સાથે જોડાતું ઉ-ઊ કારનું વને ૫૦ કિં. વિનય + વિવેક
( , ) આવું ચિહ્ન વય વિ. [.. જંગલનું
વરડું (વ’) નવ જુિઓ વરડું વૈદું; ફૂટેલે વસ મોર પં. [છું. એક વાર ફરીથી” – ઊગેલે કઠોળને દાણે એવા અર્થને હગાર
વરણ ચીજુઓ વર્ણ] જાતિ; નાત વપત સ્ત્રી જુઓ વિપત્તિ [ કરાવવી તે વરણાગિયું વિવરણાગી કરનાર વપત નવ [] વાળ કપાવવા તે; હજામત વરણાગી સ્ત્રી ટાપટીપ; છેલાઈ; ભપકે વપરાશ સ્ત્રી વાપર; ઉપયોગ
વરણ સ્ત્રી (ઉં. વરV=વવું તે ઉપરથી] ૧૫ ૧૦ કિં.) શરીર
ક્રિયાકર્મ કરાવવા બ્રાહ્મણને પસંદ કરી વફા સ્ત્રી મિ. વચનને વળગી રહેવું તે; તેનું પૂજન કરવું તે () પસંદગી પ્રમાણિકપણું (૨) ભક્તિ, શ્રદ્ધા વિશ્વાસ. વરત પુત્ર; સ્ત્રી ાિ. વત્તા (ઉં. વરવા)] વેદાર વિ૦ વચનને વળગી રહેનારું(૨) કેસ ખેંચવાનો દર વિશ્વાસુ (૩) સ્વામીભક્ત. ૦દારી સ્ત્રી, વરતણિયે પંકિા . વતન(ઉં. વર્તન)=વેતન વચનને વળગી રહેવું તે () સ્વામી રાવણિક ગામને રખવાળ (૨) પગ(૩)
ભક્તિ (૩) નિષ્ઠા (૪) રાજભક્તિ ભૂમિ; વળાવો વભૂટ(-)ણ ન પીડા; આપદા વરતવું અક્રિટ જુિઓ વર્તવું ચાલવું(૨) વલે પૃ. [જુઓ વૈભવ સાહેબી (૨) બનવું થવું(s)સક્રિટ પારખવું; ઓળખવું
મર્યાદા; અદબ (૩) પ્રતિષ્ઠા વજન (૪) રીત આપવી. ઉદા. બહેનને કંઈ વમન નઉં.] ઊલટી
વરત્યા નહિ વમવું સફિત્ર કિં. વમ) ઓકી કાઢવું વરતારે j[વરતવું ઉપરથી ભવિષ્યકથન વમળ ન વહેતા પાણીમાં થતું કુંડાળું – વરદ વિ૦, –દા વિ. સ્ત્રી [.] વરદાન ભમરે
દેનાર; કૃપાળુ વય નવ; સ્ત્રી, સિં.) ઉમર
વરદાન ન. [૪] દેવદેવી કે સંત પ્રસન્ન વયણ ન. [પ્રા; જુઓ વચન] + બેલા થઈ આશા પૂરી પાડવા આપેલું વચન વયસ્ય પું. [.) મિત્ર.-સ્યા સ્ત્રી સખી વરદાયક, વરદાયી વિ. લિં] જુઓ વરદ વયેવૃદ્ધ વિ૦ લિં] ઘરડું; વડીલ વરદી સ્ત્રી [મ. વર ઉપરથી] ખબર; વર વિ૦ કિં.] ઉત્તમ(૨) ૫૦ વરરાજા (૩) કહેણ (૨) હુકમ પતિ (૪) વરદાન (૫) નામને લગતાં વધુ સ્ત્રી[, વૃદ્ધિ) (પ્રાચઃ લગ્નના)મુહૂર્તની શ્રેષ્ઠ, ઉત્તમ” એવો અર્થ થાય. ઉદા. આડે રહેલા દિવસમાં દરેક (૨) પંડિતવર. કન્યા નવબળવત્ર પરણનાર લગ્નપૂર્વની એક મંગળવિધિ પુરુષ ને સ્ત્રી પાતળું પતરું વરમ ૫૦ કિં. જે વરક(ખ) પં. [] સેનાચાદીનું છેક વરમાળ(–ળા) સ્ત્રી સ્વયંવરમાં કન્યા
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________
વરરાજ ૬૦૧
વર્ચસ પસંદ કરેલા વરને પહેરાવે છે તે માળા વરાળ સ્ત્રીપાણી ગરમ થતાં તેનું વાયુરૂપે (૨) પરણતી વખતે વરકન્યાના કંઠમાં થતું રૂપાંતર (૨) બળતરા; દાઝ; જુર નંખાતી સૂતરની માળા
લિા.. યંત્ર નવરાળથી ચાલતે સંચો વરરાજા ૫૦ પરણવા જતો વર
વરાં અ૦ [જુઓ વાર) વેળા વખત, ઉદાર વરવધૂ નિં., -હુ ન બ૦ ૧૦ વર અને લાખવરાં વહુ, પતિપત્ની
વરાંગ વિ. [.] સુંદર અવચવાળું (૨) વરવું સક્રિટ [કા. વર (ઉં. )પસંદ કરવું નવ માથું. ના, -ગી સ્ત્રી સુંદર
(૨) વર તરીકે પસંદ કરવું; પરણવું અંગવાળી સ્ત્રી વરવું અક્રિ. [. થાણું ખાવું; વપરાવું; વરસવું () અ ક્રિ. (જુઓ વરસો
ખર્ચાવું [(૨) નરસું; નઠારું ભરેસે ભૂલવું (૨) પસ્તાવું અફસોસ કરવો વરવું વિ. [પ્રા. વિવ (. વિ૫)] બેડેળ વરસે () પુંઠ ભરે (૨) પસ્તા વરશી સ્ત્રી વિષે ઉપરથી]મરનારની પહેલી વરિયાળી (વ) સ્ત્રી[, વૃથા]મુખવાસ
વાર્ષિક તિથિએ કરવામાં આવતી ક્રિયા તરીકે વપરાતું એક બી વરસ ન૦ વર્ષ. ગાંઠ સ્ત્રી જન્મદિવસ. વરિષ્ઠ વિ[૪. સર્વોત્તમ હિસ્ર પ્રાણું
દહાડો ૫૦, ૦વળાટ, વરાળ ન૦ વરુ ; નવ સિં. વૃ] એક ચેપનું વરસ જેટલો સમય
વરુણ ! [4.] પાણીને અધિષ્ઠાતા દેવ; વરસવું અક્રિબ્રિા.વરd(ઉં. ૬)]વરસાદ પશ્ચિમ દિશાને દિપાલ (૨)સૂર્યમાળાને પડવો (૨) વરસાદ જેમ પડવું કે રડાવું
એક ગ્રહ; “નેચૂન” (૩) સ ક્રિ. વરસાદની જેમ છૂટથી વરેડી અ. હિં. વર+ણ કે વર+નBl] વર આપવું કે વેરવું
તરફથી અપાતું લગ્નની ખુશાલીનું જમણ વરસાદ પું. [‘વરસવું ઉપરથી વાદળમાંથી
(૨) જનોઈ દીધા બાદ અપાતું જમણ પાણીનું પડવું તે (૨) ઉપરથી મેટા જથામાં પડવું તે
વરેડું ()ન, જુઓ વરાડું રાંઢવું દેરડું વરસી સ્ત્રી, જુઓ વરશી [વર્ષાસન
વરેણ્ય વિર લિં] પસંદ કરવા યોગ્ય (૨) વરસુંદર સ્ત્રી વર્ષે વર્ષે મળતી બાંધી રકમ;
પ્રધાન; શ્રેષ્ઠ વરસોવરસ અ૦ દર વર્ષે
વરે ૫૦ જુિએ વરવું વપરાવું નાત વરંડ લિ., ડે પુંઓસરી; પડાળી
જમાડવી તે (૨) વપરાશ ખરચ વરાહ પુ. સ્ત્રી [‘વરાડું ઉપરથી
વ -રૅ ડી સ્ત્રી વરેઠી ભાગ; હિરો
વર્ગ કું. લિં] મોટા સમુદાયને એક ભાગ વાડું (વ) નવ દોરડું લિગ્નની જાન
(૨) જાત પ્રમાણે પાડેલા જથામાં દરેક વરાત સ્ત્રી [ સં. વર +યાત્રા અથવા ત્રાત]
(૩)શ્રેણી કેટિ; કક્ષા (૪) શાળામાં શ્રેણીવરાધ સ્ત્રી નાના છોકરાને થતો એક રોગ વાર. વિદ્યાથીઓને ભણવા બેસવાને વાપ સ્ત્રી તલ૫; આતુરતા (૨) વરસાદ
એારડે (૫) કૉર' [ગ. ૦૫દી પું આવી ગયા બાદ થોડા દિવસ ઉઘાડ
કવોટિક ઇકવેશન [ગ.. મૂલ [], નીકળતા પાણી ચુસાઈ જાય છે તેવી મૂળીન “સ્કર”રૂટ' [ગ) વિગ્રહ ૫૦ જમીનની સ્થિતિ
સમાજના વર્ગો વર્ગો વચ્ચે હિતવિરોધને વરાસત ન [.] ઉત્તમ આસન – બેઠક કારણે વિગ્રહ; ક્લાસ વૉર'. -ર્ગીકરણ વરાહ પુ. હિં] ડુક્કર; સૂવર (૨) વિષ્ણુને નર્ણવર્ગ પાડવા તે. -ગીય વિ[સં.)
ત્રીજો અવતાર નિ ખગોળશાસ્ત્રી વર્ગનું વર્ગસંબંધી (૨) એક જ વર્ગનું વરાહમિહિર કું. [૩] પ્રાચીન ગણિતી વર્ચસ ન [ઉં,વચં] દીપ્તિ તેજ (૨) બળ;
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________
વર્ચસ્વ ૬૦૨
વલખવું પરાક્રમ (૩) વર્ચ. -સ્વ નવ વર્ચસ. વર્તન ન૦ .] આચરણ; રીતભાત -સ્વી વિ૦ લિ.] તેજસ્વી; વીર્યવાન વર્તમાન વિ૦ લિં] ચાલુ (૨) આધુનિક વજ ૫૦,૦ન ન વિં. વજવું તે. નીય (૩)૫૦ બ૦ વર સમાચારખબર(૪)
વિ. [ā] તજવા ગ્ય. ૦વું સક્રિ) વર્તમાનકાળ. કાળ પંચાલુ [G. વૃ] તજવું છોડી દેવું. –જિતવિક સમય (ર) ક્રિને એક કાળ વ્યિા.]. [.] તજેલું; છોડી દીધેલું. જ્યવિ [.] કૃદત ન૦ કિનું એક કૃદંત વ્યિા.]. વજનીય
પત્ર ન૦ છાપું વણું . હિં.) રંગ (૨) અક્ષર (૩) રૂ૫ વતવું અજિં૦ [સં. વૃત) આચરણ કરવું; (૪) પ્રકાર (૫) પું; સ્ત્રી હિંદુસમાજના ચાલવું (૨) થવું; તેવું (૩) સ0 કિ ચાર વિભાગમાં દરેક(બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, પારખવું જેવું (૪) રીત પ્રમાણે આપવું વૈશ્ય અને શુદ્ર જ્ઞાતિ. ઉદા અઢાર વર્તાવ ૫. [વર્તવું ઉપરથી વર્તણૂક વર્ણ. ધર્મ પુર લિ.] દરેક વર્ણન ધર્મ
રીતભાત (ઉદા. મધ્યવતી વર્ણન ન [R] વર્ણવવું કે વર્ણવેલું તે;
વત વિ. [f. (સમાસને અંતે) હેતું. ખ્યાન (૨) પ્રશંસા. -નાત્મક વિ. વતુ લ કિં.3, -ળ ન૦ ગળાકાર; હૂંડાળું વર્ણનરૂપનીય વિ.]વર્ણવવા યોગ્ય (૨)‘સર્કલ [..]. –લા(-ળા)કાર વિ. વર્ણભેદ ૫૦ કિં.] વર્ણો વચ્ચેનો ભેદ [+ સાવIR] મેળ આકારનું; “સરક્યુલર વર્ણમાલા [૧], -ળા સ્ત્રીભાષાના
[ગ] (૨) પુંગળ આકૃતિ મૂળાક્ષરો વિગતે કહેવું(૨)વખાણવું
વક વિન્8.વધારનાર (પ્રાચ: સમાસને વર્ણવવું સક્રિ[i, a] વર્ણન કરવું અંતે). માન વિ૦ કિં. વધતું જતું વર્ણવું સક્રિટ જુઓ વર્ણવવું
આબાદ થતું (૨) પં. વિષણુ (૩) ૨૪મા
તીર્થંકર-મહાવીર વર્ણવ્યવસ્થા સ્ત્રીર્થ.)વર્ણોની વ્યવસ્થા
વર્ધાજાના સ્ત્રી વર્ધા મુકામે ગાંધીજીએ ચાર વર્ણો દ્વારા થતી સમાજવ્યવસ્થા વર્ણસંકર વિ. લિ.] ભિન્ન વર્ણના
ઘડેલી પ્રાથમિક કેળવણીની યોજના; સ્ત્રીપુરુષથી ઉત્પન્ન થયેલું(૨)વ્યભિચારથી
પાયાની કેળવણું [વધતું; સમૃદ્ધ થતું
વર્ધિત વિ૦ [] વધેલું. -ઘણુ વિ૦ [.] ઉત્પન્ન થયેલું (૩) પૃતે માણસ
વર્મ નહિં. કવચ વર્ણાનુકમ ડું [.] મૂળાક્ષર પ્રમાણેને
વર્ય વિહં.) પ્રધાન શ્રેષ્ઠ સમાસને અંતે) કમકણિકા, ણી સ્ત્રી મૂળાક્ષર
વર્ષ ન [a] બાર માસને સમય (૨) પ્રમાણે ગોઠવેલું સાંકળિયું વર્ણાશ્રમ પુ.)(સમાજ તથા વ્યક્તિના)
(પ્રાચીન ભૂગોળ મુજબ) પૃથ્વીને અમુક
ખંડ. જેમ કે, ભારતવર્ષ વણવાર અને આશ્રમવાર વિભાગ અને
વર્ષણ ન૦ લિં] વરસવું તે તેમનાં કર્તવ્યની વ્યવસ્થા
વર્ષફળ ન વર્ષ દરમ્યાન બનનાર બનાવર્ણતર વિ૦ [.] ભિન્ન વર્ણનું (૨)
ને વરતારો
વિરસવું ન ભિન્ન વર્ણ
વષવું અ૦િ (૨)સક્રિ[. વર્ષ જુએ વર્ણિત વિ. [6] વર્ણવેલું
વર્ષો સ્ત્રી લિં] વરસાદની સંતુ-શ્રાવણ નવરું વિનિં. વ પરથી)(અમાસને અંતે
અને ભાદરે (૨) વરસાદ લાગતાં) -ના વર્ણ-રંગવાળું . ઉદા.
વર્ષાસન નવ (ઉં. વર્ષ + માન] (રાજ્ય ઘઉંવર્ણ
કરવાનું છે તેવું
8 તરફથી) ગુજરાન માટે મળતી વાર્ષિક વર્ય વિ. [8] વર્ણનીયર)જેનું વર્ણન રકમ
[મારવા વર્તણુક સ્ત્રી વર્તવાની રીત; ચાલચલગત વલખવું અ૦ કિo [f. વિ+ રક્ષ]વલખાં
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________
વલખાં
૬૦૩
વસવા વલખાં નબવ ફાંફાં
વહિમા-હમી), ૫૦; ન [4] રાફડા વલણ નહિં . વરુ ઉપરથી] વૃત્તિ; મનનું વલભ વિ[ઉં. વહાલું (૨) ૫૦ પ્રિય; વળવું તે(૨)(સ્તા કે નદીને) વાંક (૩) પતિ (૩) વલ્લભાચાર્ય-પ્રસિદ્ધ વૈષ્ણવ કવિતામાં આવતો ઊથલો (૪) નફા- આચાર્ય. -ભા સ્ત્રી [.] પ્રિયા; પત્ની
તોટાની ઉપરામણ (૫) મરેડ વલય ન [i] કંકણ; કડું
વહિલા-લી) સ્ત્રી [.] વેલ વલવલ સ્ત્રી (જુઓ વલવલવું] વધારે વર્લ્ડ વિ. [ગ્રા. વર્લ્સ ઉપરથી રાં;
પડતી ચંચળતા (બલવા, બેસવા, ઊઠ- ફંટાતું (૨) પહેલું; ચોડું (૩) વખુ વામાં); ઘડી સખણું ન રહેવું તે (૨)વગર (ઉદા. માવલું ઘરવલ્લું) પૂછશે બેલબોલ કરવું તે ચિબાવલાવેડા. વવટા(–ઠા)વું અક્રિવાર(વાયુ)ઉપરથી) ૦૬ અ. કિં. લિં. વિ + ; બ વવા]. પવનમાં ઝૂલીને સુકાવું [આવવી બેલબલ કરવું (૨) રેતાં રોતાં બેલવું; વળવું અકિટ [ઉં. વિ+વન્દ્ર] ખરજ વિલાપ કરવો (૩) વલખાં મારવાં. લાટ વવળાટ ૫૦ ચળ; ખણજ (૨) સળવળાટ ૫૦ વલેપાત(ર)સળવળાટ. નલિયું વિ. વશ વિ. [૬] તાબે શરણે (૨) મુગ્ધ વિલેપાત કરતું (૨) વલવલ કર્યા કરતું; (૩) ૫૦ કાબૂ; નિયમન. ૦વતા વિક બહુબેલું
રહેવાસી; ડચ [4] તાબે રહેનારું વલંદે ૫૦ [છું. હોટૅ ઉપરથી) હેલેડને વશાત અ લિં.(સમાસમાં. નામને અંતે) વલી પૃ[] પીર, ઓલિયે
ને લીધે એવા અર્થમાં. ઉદા-દૈવવશાત વલુર (વ') સ્ત્રી- [વરવું પરથી ચળ; વશિવ નવ લિં] તાબેદારી (૨) યોગની
ખણજ. ૦વું સકિ. મિ. સૂર] ખણવું; આઠ સિદ્ધિઓમાંની એક - સર્વને વશ ઉતરડવું. રિયું ન૦, રે પં. નહેર કરવાની શક્તિ કે નખને ઉઝરડો; લવૂરો
શિયર ૫૦ [ઉં. વિષધર; પ્રા. વિર)નાગ વલંદ-ધ)વું અક્રિ મંડવું (૨) પુંધવું વશિષ્ઠ ૫૦ [] એક પ્રસિદ્ધ વૈદિક પળકવું (૩) સક્રિટ વળગવું
ત્રષિ; રઘુવંશના કુલગુરુ વલે (લે) સ્ત્રી [મ. ૪હ) હાલ; દશા (૨) ભૂંડા હાલ
વશીકરણું ન૦ લિં] વશ કરવું તે (૨) વલેણાવાર (વ) પુંવલોવવાને દિવસ. વશ કરવાને મંત્ર; જાદુ
- અ આખેઘડીએ; વારે વારે [લા] વસતિ(તો) સ્ત્રી[ā] વસવું તે; વસ્તી વલેણુ વ) સ્ત્રી જુઓ વલોવવું] રવાઈ; (૨) વાસ રહેઠાણ (૩) લોકસંખ્યા
નાનું વલેણું ગણું ૧૦ વલોવવું તે (૨) (૪) બાળબચ્ચાંને ભરાવો (૫) વસેલી વલોવવાની ગોળી (૩) રવે
જગા. ગણતરી સ્ત્રી વસતિની ગણવલેપાત અધીરાઈનું આકળાપણું(૨) તરી. ૦૫ત્રક ના માણસની સંખ્યાની
આઝંદ, કલ્પાંત. -તિયું વિવલેપાત ગણતરીની સેંધ કરનારું; તેવા સ્વભાવનું
વસન ન. [i.) વસ્ત્ર [(૩) માઠું વવવું (વ) સક્રિ. [ઉં, વિ જુ]. વસમું વિ૦ [ઉં. વિષમ] મુશ્કેલ (૨)કપરું
માખણ કાઢવા દહીને રયા વડે ઘૂમડવું વસવસે પું[1] અંશે; વહેમ (૨) થર્ચવું; ચૂંથવું [લા]
વસવાટ પુત્ર વસવું તે. મું ન૦, યે વહકલ ન૦ કિં.] ઝાડની છાલ (બહુધા ૫૦ ગામ તરફથી પસાયતાં આપી પહેરવા માટેની)
વસાવેલા હજામ, બેબી, વગેરે કારીગર
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________
વસવું
१०४
વહાણવટી વસવું અકિટ [4. વરૂ] રહેવું; મુકામ વસૂકવું અક્રિટ પિં. વિશુષ્ક) (ગાયભેંસ)
કરો (૨) મનમાં ઠસવું; દિલમાં ઊતરવું દૂધ દેતી બંધ થવી વસંત સ્ત્રી, ન૦ કિં. વતન વર તરફથી વસૂલ ન[]માગતા પેટે ચૂકતે થયેલી
કન્યાને અપાતી (વસ્ત્રાદિની) ભેટ રકમ (૨) આમદાની (૩) મહેસૂલ વસંત પં; સ્ત્રી લિં.ત્ર-વૈશાખ માસની (૪) ચૂકતે થાય કે થયેલું હોય તેમ.
ઋતુ; તુરાજ(૨)એક રાગ. તિલકા -લાત સ્ત્રી વસૂલ કરવાની સાથ; સ્ત્રી. એક છંદ. ૦૫ચમી સ્ત્રી, મહેસૂલ (૨) વસૂલ કરવું કે લેવું તે હિં.] માઘ સુદ પંચમી. -તિયું નવ વસો છું[વીસ ઉપરથી વઘાને વસંત ઋતુમાં સ્ત્રીઓ પહેરે છે તે વિસમ ભાગ (૨) સવાપાંચ હાથ (૩) કસ્બાની છાંટવાળું ઘેલું વસ્ત્ર. -તી છે કે વીસને અનુક્રમે સેમ કે વિ. વસંત સંબંધી (૨) પીળું. વીસમે અંશ -તેત્સવ પું[૪] વસંત ઋતુનો ઉત્સવ વસ્ત સ્ત્રી +વસ્તુ (પહેલાં ચૈત્રની પૂનમે; હવે ફાગણની વિસ્તાર પુંજુઓ વિસ્તાર (૨) બહોળું પૂનમે)
કુટુંબ. ૦ણ વિ. સ્ત્રી વસ્તારી સ્ત્રી. વસા સ્ત્રી હિં] મેદ (૨) ચરબી
-રી વિ૦ બહેળા કુટુંબવાળું વસાણું ન ઔષધિઓ નાખી બનાવેલ
વસ્તી સ્ત્રી, જુઓ વસતી ગણતરી, પાર્ક (૨) ગાંધિયાટાની ચીજ
પત્રક જુઓ વસતિ(–તીમાં વસાત સ્ત્રી- જુઓ વિસાત) માલ; પૂંજી
વસ્તુ સ્ત્રી સં.) પદાર્થ; ચીજ (૨) સત્ય (૨) હિસાબ; ગણતરી
સાર (૩) ન૦ નાટક કે કથાને વિષય; વસાવું અક્રિ [ઉં. વૈ5] “વસવું'નું ભાવે
પ્લેટ'. છતઃ અહિં. ખરી રીતે સાચું (૨) “વાસવુંનું કર્મણિ, - ડું રખો;
જતાં. વતા સ્ત્રીના ખરાપણું સાચ. રખેવાળ વસાહત સ્ત્રીલિ. વસૂ ઉપરથી) મૂળ
નિર્દેશ ૫૦ ગ્રંથના વિષચનું કે વાર્તાનું સ્થાનેથી બીજે કરાતો વાસ કે તેનું
સૂચન. ૦સંકલના સ્ત્રી કથા કે નાટકના સ્થાન (૨) સંસ્થાન; “કલિની'. -તી
વરતની યોજના-ગૂથણી વિક વસાહતને લગતું (૨) વસાહત
વસ્ત્ર નવ ]િ કપડું. ૦૫રિધાન ન કરી રહેનાર
[,] કપડાં પહેરવાં તે. સ્વાવલંબન વસિયત સ્રો. મિ. સિત) વારસ
ના વસ્ત્રની બાબતમાં સ્વાવલંબન(૨) વસિયતનામું. નામું ન વાલ;
જાતે કાંતી પિતાની કપડાંની જરૂર પૂરી વારસા વિષેનું લખાણ
કરી લેવી તે. -સ્ત્રાલંકાર ! બવ વસિષ્ઠ ૫૦ કિં.] જુઓ વશિષ્ઠ
[ [ + મર] વસ્ત્રો અને આભૂષણો વસા [.] વહીવટ કરનાર; ગામને વસ્લ છું. [૩] મેળાપ (૨) સંબંધ બંદોબસ્ત કરનાર
વહન ન. સિં. વાહન (૨) ઉપાડવુંવસીલે પંશિ. મેટા સાથે સંબંધ; ઊંચકવું તે; ઊંચકીને લઈ જવું તે (૩) તેમની લાગવગ કે મદદ
વહેવું તે (પાણીનું) વસુ ન૦ [.] સેનું (૨) પું; સ્ત્રી ઘન; વહવું સક્રિહિં. વઢ) વહન કરવું; વહેવું દેલત (૩) ૫૦ સૂર્ય (૪) આઠ દેવના (૨) અક્રિો પ્રવાહરૂપે વહેવું (૩) જવું એક મંડળમાં દરેક દેવ પં. [] વહાણ ન. [a, વાળ] નાવ, મોટો શ્રીકૃષ્ણના પિતા. ૦ધા સ્ત્રી હિં] પૃથ્વી. મછવો. ૦વટી પુંછ ખારોનાવિક ૦મતી, સુંધરા સ્ત્રી [સં] પૃથ્વી (૨) દરિયાઈ વેપારી (૩) વહાણને
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________
વહાણવટું ૬૦૫
વહોરવું માલિક; ઉપરી. છેવટે ન દરિયામાં વડે કાપવું. -રે, આંતરે, વહાણ ફેરવવાં તે (૨) વહાણો વડે રેવં ચે ૫૦ તફાવત, આંતર વેપાર કરે તે (૩) દરિયાની મુસાફરી વહેલ (વહે) સ્ત્રી (રે. ૪ = છાપરાવાળી વહાણું ન૦ [૩. વાળ] પ્રભાત
ગાડી] રથ, વાહન ચિર પ્રાણું વહાર (વ) સ્ત્રી [પ્રા. વાહ (ઉં. ચાદ) વહેલ (વ) સ્ત્રી. [૬] એક મોટું જળ
= મદદ માટે બોલાવવું] સહાયતા; મદદ વહેલું (વહે) વિ૦ [. વદિ ઉતાવળું વહાલ (વ) ના પ્રીતિ. ૦૫ સ્ત્રી,૦૫ણે જલદી. ડું વિ૦ વખતસર નહિ
(ગું, નવ પ્રેમ. ૦મ પં. પ્રિયતમ; તેવું વહેલું કે મોડું (૨) અ વહેલું પતિ કયું વિટ વહાલમાં ઊછરેલું; કે એમ (૨) ગમે ત્યારે; સગવડે લાડકવાયું. -લી સ્ત્રી પ્રિયા. હું વિ૦ વહેવાર (૧) ૫૦ પ્રિ. વવહાર (ઉં. - પ્રિય. -લેશરી વિ. હિતેચ્છુ. લો વહC)] સંબંધ; ઘરવટ (૨) ધીરધાર પ્રિયતમ. -વહાલી નબળવત્ર કે લેવડદેવડનું કામ (૩) વર્તણુક, વર્તન
આશકને માશક ળિ; ધૂન [લા.] (૪) આચાર; આચરણ (૫) દુનિયાવહી સ્ત્રી. વહ્ય] ખુદાને સંદેશો (૨) દારીના સંબંધ કે કામકાજ (૬) રૂઢિ; વહી સ્ત્રી . વયા] નામાને ચોપડે વહીવટ. -રિયું વિ. વહેવારને લગતું
(૨) વંશાવળીની ચોપડી (૩) ચોપડી (૨) વહેવાર. --રિયો ૫૦ લેવડ(કેરી કે લખેલી). પૂજન, ન, પૂજા દેવડમાં ચોખવટવાળો (૨) વહેવારે સ્ત્રીદિવાળીને દિવસે કરાતું પડા- ચાલનારે (૩) શાહુકાર. -રીક વિ. એનું પૂજન
મધ્યમ; કામ સરે તેવું. -રવિ મધ્યમ; વહીવટ પું, કારભાર; બંદેબત (૨) સાધારણ (૨) વહેવારમાં ચાલી શકે તેવું; પદ્ધતિક શિરસ્તો (૩) લેવડદેવડ; સંબંધ. આચારમાં ઉતારી શકાય તેવું વ્યવહારુ દાર ૫. કારભારી (૨) મામલતદાર, વહેવું (વહે) સક્રિ[. a] ઊંચકવું
-રી વહીવટને લગતું [રાખનાર ભાટ (૨) ખમવું; વેઠવું (૩) અક્રિટ પ્રવાહવહીવંચે પું[વહી + વાંચવી પેઢીનામું રૂપે સરવું (૪) ઘસડાવું (૫) જતું રહેવું વહુ સ્ત્રી [2. વૈટૂ (ઉં. વધૂ ) પત્ની (૨) વીતવું. [વહી જવું = વંઠી જવું છોકરાની સ્ત્રી. ઘેલું વિટ વહુ પાછળ વહેળિયું (વહે) ન૦ નાને વહેળો ગાંડું; વહુવખુ. ૦વર સ્ત્રી નવોઢા સ્ત્રી વહેળે (વહે) પું[ફે. વહોરુ, વાહ]. (૨) ન લગ્નને વરડો (૩) નબવ૦ ના પ્રવાહ (૨) વહેણને ખાડે ધણી ધણિયાણી; નવું પરણેલું જોડું. વહેંચણ(ત્રણ) (વહે2) સ્ત્રી વહેચવું કે
હવારુ સ્ત્રી જુવાન માનતી વહુ ભાગ કરવા તે (૨) હિસ્સો વહેણુ-ન) () ન. [પ્ર. વહૂળ (ઉં. વહેચવું (વહે૦) સક્રિટ લિ. વિમંજૂ; ત્રા, વહુન)] પ્રવાહ
વિહંજ્ઞા હિસ્સા પાડવા (૨) દરેકને ભાગ વહેમ (4) [મ. વહમ] શક; સંદેહ પ્રમાણે આપવું
(ર)ભ્રમખોટી માન્યતા–માવું અક્રિ. વહેણું (વ) વિ. સં. વિહીન) નું; વિહેણું વહેમ લાવવહેમમાં પડવું -મી(કું) વહેરત (હો) સ્ત્રી વહોરેલું તે; ખરીદે
વિવહેમવાળું, વહેમથી ભરેલું (૨) જોખમ (૩) ભિક્ષા ભિક્ષામાં વહેર () પું[જુઓ વહેરવું] વહેરતાં મળેલું તે. ગતિ ૫૦ ખરીદનાર (૨)
પડેલે ભૂકે (૨) ફાટ; ચીરે. હણિ યતિ, શ્રમણ
૫૦ વહેરનાર. વું સક્રિ કરવત વહેરવું (હો) સક્રિ. [ar. વિહાર (ઉં.
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________
વહોરે
૬૦૬
વળિયે વિયા) ખરીદ કરવું (૨) સંઘરવું (આંબેડે, લાડુ)(૭)માં લાગવું, વળગવું (૩) માગી લાવવું(૪)માથે લેવું (જોખમ) (વાતે વળ્યા) (૮) થવું; બનવું (શેવાળ વહેરે (વહી) ૫૦ [‘વહેરવું પરથી) વળવી, ટોળે વળવું) (૯) પલટાવું; જવું લેટિ; શિયા મુસલમાનની એક (વળતો દહાડે, વળતી વેળા) (૧૦)ફાયદે જાતને આદમી (૨) મુસલમાનોની એક થ; સરવું [વળતાં પાણી શ૦ પ્ર
જમાતને આદમી (૩) એક અટક આંટ, જોર ઓછું થવું તે]. વનિ ૫૦ લિં] અગ્નિ
વળાવવું સક્રિ “વળવું, વાળવું'તું પ્રેરક વળ પં. [પ્રા. વર્લ્ડ (ઉં. વ) ઉપરથી) (૨) વિદાય કરવું; માગે પાડી આવવું
આમળે; આંટે (૨) સંબંધ વગ (૩) વળાવિયો છું. [વળાવવું” ઉપરથીભેમિ યુક્તિ; કરામત (૪) દાવ; લાગ (૫) (૨) વાટમાં સંભાળ રાખનાર અંટસ કીને (૬) મમતા; આગ્રહ વળાવું ન જુએ વળાવિયો ભેમિયાનું (૭) વેળ; ગાંઠ
કામ (૨) તેનું મહેતાણું, વો ! જુઓ વળકે ૫૦ [“વળવું ઉપરથી બફાવા પર વળાવિયે (િ૨) વળેક, મરોડ
આવવું તે (૨) શાંત પડવું તે વળાંક (2) (રસ્તાનું) વળવું તે; મરડાટ વળગણ ન વળગવું તે (ભૂતપ્રેતનું) (૨) વળિયાંપળિયાં નવ બ૦ વ૦ વળેલાં અંગ નિસબત; સંબંધ (૩) ભૂતપ્રેત (૪) ને પળિયાં; ઘડપણ વળગેલું કામ કે માણસ (૫) આડે વળી સ્ત્રી [1. વહ (સં.વર્તમ) પાતળે સંબંધ. –ણી સ્ત્રી, કપડાં નાખવાને લાંબે સેટ (જેવો કે ઘર બાંધવામાં આડો વાંસ
વપરાય છે) વળગવું અ૦િ (કા. વૈશા, વિ (ઉં. વળી અવળવું ઉપરથી]વધારામાં ઉપરાંત વિ + ] બાઝવું; લપેટાવું (૨) આગ્રહ વળું ન. [વળવું ઉપરથી] જમીનનું પડ થી મંડવું
(૨) પાણીનાં જમીનમાં વહેતાં વહેણ વળગાટ(s) ૫૦ ભૂત કે કાંઈ વળગવું (૩) મનને તરંગ; વેળ
તે (૨) ભૂતપ્રેત. ડવું સક્રિટ “વળ- વળું દ(-ધ)વું સક્રિટ જુઓ વલંદવું
ગવું’નું પ્રેરક (૨) માથે નાખવું વળે ૫૦ જાડી મેટી વળી વળણ ન જુઓ વલણ (૨) જાંઘનું મૂળ વોક પં. [વળવું” ઉપરથી ઘાટ; મરોડ વળતર ન [“વળવું” ઉપરથી બદલા તરીકે (૨) રીતભાત; વિવેક
જે કંઈ મજરે આપવાનું હોય તે વેક વિ૦ [૩] વાંકુ (૨) ૫૦ આડું વલણ. વળતા(ત)અ[૫.)વળતીઅ [વળવું કાઈ સ્ત્રી વાંકાઈ (૨) આડાઈ.-કાવું ' ઉપરથી] પછી (૨) વધારામાં, વળી અળક્રિડ રિસાવું; આડા થવું (૨) વાં વળતું વિ. [વળવું” ઉપરથી સામું (૨) થવું; વળાંક કે વાંક
પાછું ફરતું ઉદાહવળતો જવાબ,વળતી ટપાલ વંગ સ્ત્રી (4) કલાઈ (૨) બંગ-બંગાળ દેશ વળદાર વિ૦ વળવાળું
વંચન ન [.] ઠગવું તે (૨) ઠગાવું તે. વળવી સ્ત્રી [સં. વે ઉપરથી] ખણજ; -ના સ્ત્રી [i] ઠગાઈ (૨) ભ્રમ ચળ; સળવળાટવું અ૦ કિ. ખણજ વંચિત વિ[.] છેતરાયેલું(૨)વિમુખ હીન આવવી; સળવળવું
વઝા સ્ત્રી પ્રા.(.વયા)]વંધ્યાવાંઝણી સ્ત્રી વળવું અક્રિ [ઉં.વJવાંકું થવું; મરડાવું વંટોળ(-ળિયે)j[ત્રા.વટ્ટ (ઉં. વતુર)
(૨) પાછા ફરવું (૩) મનનું વલણ થવું ગળાકાર ઉપરથી કૂંડાળાં કરતો જોરમાં
(૪) કસાવું (૫) સુધરવું (૬) બધાનું વાતા પવન
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________
વહેવું १०७
વાગવું વંઠવું અ૦િ કિં. ચૂંટ] હાથથી જવું; હદ નાંખવાને, કે સંધા રહી જવાને રોગ
બહાર જવું(૨)ફાટવું,વહી જવું(૩)બગડવું (૪) રેગ કે વિચારનું મેનું લિ.] વંડી સ્રો. [૩. વાંઢ] ખુલ્લી જમીનની વા અ [સર પ્રા.વાય (સં. વ્યાવ)] જેટલે
આસપાસની નાની ભીંતડે ૫૦ મેટી અંતરે કે જેટલું’ એ અર્થમાં નામને વંડી(૨)તેના વડે આંતરેલું મોટું સ્થાન(૩) લાગે છે (ઉદા. ખેતરવા; રાશવા)
પાળ-ઢી સ્ત્રી - પુંજુવંડી – વાઈ સ્ત્રી મુગી; ફેફ; “હિસ્ટીરિયા” -વંત વિ. હિં. વત] વાળું” અર્થમાં વાઈસ [૬] ઉપર, “–ની નીચેના દરજજાનું નામને છેડે (ઉદા. માનવંત)
એ અર્થને ઉપસર્ગ (જેમ કે, ચાન્સેલર, વંતર નવ [પ્ર. (સં. ચત્તર)] ભૂત.વી પ્રેસિડેન્ટ) સ્ત્રી, ભૂતડી
(રીંગણી વાઈસર પું[૪. વાર] બે ભાગ ઘટ્ટ વંતાન [સં. વૃન્તા) રીંગણું. ડી સ્ત્રોત જેવા વચ્ચે મુકાતી ચક્તી -વતું વિ૦ જુઓ વંત
વાઈસરોય ૫૦ [.] રાજાને પ્રતિનિધિ વંદન નવા-ના સ્ત્રી [.]નમસ્કાર પ્રણામ. વાએક ન૦ + વાચક વાક્ય [૫]
–નીય વિ૦ લિં] વંદન કરવા યોગ્ય વાક ! [. વેત કે વે] કસ; સત્ત્વ (૨) વંદવું સક્રિ[ઉં. વં] પ્રણામ કરવા લોટ બંધાય એવી તેની ચીકાશ વંદિત વિ૦-ના વિ. સ્ત્રી વં] પૂજ્ય; વાક સ્ત્રી હિં. વાચા, વાણી [પ્રદેશ આદરણીય
વાકળ ! મહી અને ઢાઢર નદી વચ્ચે વંદે માતરમશ પ્ર. હિં] ભારત માતાને વાકેફ, વગર વિ. [૪. વાવ જાણતું; વંદુ છું” (એક જયઘોષણા) (૨) નમસ્કાર માહિતગાર (૨) પ્રવીણ કહેવાને કે પત્રમાં અંતે લખવાને વાચાતુરી સ્ત્રી, વાકચાતુર્ય [૬] ના એક પ્રયોગ
બેલવાની ચતુરતા-હેશિયારી કે ચાલાકી વેદ પુંછ એક જીવડું
વાકછલ (.3, -ળ ના શબ્દને અભિવંઘ વિ[૬. જુઓ વંદનીય
પ્રેતથી જુદે અર્થ કરી બીજાની વાતને વંધ્ય વિ૦ લિં] વાંઝિયું; નિષ્ફળ, સ્વ ન ઉડાવી દેવી તે
વાંઝિયાપણું. –ધ્યા સ્ત્રી, વાંઝણી સ્ત્રી વાટ વિ૦ લિં]લવામાં ચતુર.ડતા સ્ત્રીવંશ ૫હિં.] પુત્રપૌત્રાદિકને કમ; કુળ વાક્ય ન૦ લિં) પૂર્ણ અર્થ બતાવત (૨) એલાદ (૩) વાંસ. ૦૪ વિ. [] શબ્દસમૂહ (૨) વચન, કથન. ૦૨ચના વંશમાં ઉત્પન્ન થયેલું (૨) પુત્ર સંતાન; સ્ત્રી હિં] વાક્યની રચના; ‘સિન્ટેકસ વારસદાર. ૦૫રંપરા શ્રીકિં. પેઢીને વાપરે ! [pવવવવર (ઉં. ૩૫)]. ક્રમ (૨) અપેઢીના કમથી. વિસ્તાર ઘરગતુ સરસામાન (પ્રાયઃ “ઘર” સાથે પુત્ર વંશ વધારવો કે આગળ ચલાવ આવે છે)
[(૨) મરકી તે. વૃક્ષ ના વંશવિસ્તારનું ઝાડ; વાખે !૦ મિ. વાલિય જુઓ વર્ષે પેઢીનામું. -શાળિ (-ળી) સ્ત્રી (ઉં. વાગ સ્ત્રી [i] વાક; વાણી વંશાવી] પેઢીનામું; વંશવૃક્ષ.શી વિ. વાગડ કું. પ્રિ.] કચ્છનો પૂર્વ તરફને એક વંશનું (૨) સ્ત્રી બંસી
પ્રદેશ(૨)કપાસની એક જાત.—ડિયું વિ. વા અ [વું. અથવા; કે, ચા
વાગડ દેરાનું (૨) ન૦ સ્ત્રીઓનું એક વસ્ત્ર વા ૫૦ લિ. વાત, વાયુ પવન; વાયુ (૨) વાગલાંનવબવલંડવત્રીનોવાંગલાં વલખાં તરંગ; ફ (૩) શરીર પર ગડગૂમડ વાગલું ન જુઓ વાગોળ નીકળવાને, માથામાં કે કાનમાં ચસકા વાગવું અક્રિ. જુિઓ વાજવું] અવાજ.
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાગળું १०८
વાજવું નીકળો (વાઘ) (૨) ઈજા થવી; (૪) (અર્થ દર્શાવનાર) શબ્દ. વગ
જખમાવું(૩)(અમુક કલાકનો સમય થવો. પું વાંચનારાઓને વર્ગ: વાચક જનતા વાગ ન [ પ્રા. વર]] વાગતું; વાગોળ વાચન ન[] વાંચવું તે(૨) વાંચવાની વાગેલ સ્ત્રી; નવ વડવાગેળ
ઢબ (૩) ધારાસભામાં ચર્ચા માટે બિલ વાગોલવું સક્રિટ [પ્ર. વો] ખાધેલું આવવું તે; રીડિંગ. ૦માળ સ્ત્રી
મોંમાં લાવી ફરી ચાવવું ઢેરે) (૨) ધીમે વર્ગોમાં ચલાવવા તૈયાર કરેલી ચેપ
ધીમે ચાવી ખાતાં વાર લગાડવી [લા.] ડીઓની શ્રેણી, -ના સ્ત્રી-પુરતકનું વાગોળી સ્ત્રી; નવ વડવાળા
મૂળ લખાણ; પાઠ; “ટેકસ્ટ” (૨) તેનું વાળવું સક્રિટ વાગોલવું આિડંબર પઠન કરવું કે કરાવવું તે. -નાલય વાજલ લિ.), -ળ સ્ત્રી ખાલી શબ્દોને [+માથ] ન છાપાં વગેરે વાંચવા માટે વાદાન ન૦ કિં.] કન્યા આપીશ” એમ રખાતાં હોય તે સ્થાન કહેવું તે; સગાઈ (૨) વચન
વાચસ્પતિ પુડિં. બહસ્પતિ, દેના ગુરુ વાદેવતા સ્ત્રી, કિં.] સરસ્વતી વાચા સ્ત્રી [Gવાણ; બેલી. બંધન વાબા ન૦ . મહેણું
નવ 8િ.] પ્રતિજ્ઞાબદ્ધ થવું તે. વાગ્યુદ્ધ ન [. માત્ર શાબ્દિક યુદ્ધ (૨) ૦લ કિં.3, -ળ વિ બહુ બોલું. -ચિક ગરમાગરમ ચર્ચા
વિ[] વાચા સંબંધી; વાચાનું વાવિલાસ પં. [.] આનંદપૂર્વક પર- વાગ્યે વિ. [i] બેલવા જેવું (૨) કહેવા
સ્પર સંભાષણ (૨) કંઈ તથ્ય કે ઘારેલું. યાર્થ પું[+ અર્થી શબ્દની તત્વપ્રાપ્તિ વિનાની ખાલી ડાચાટ અભિધાશક્તિથી નીકળતો મૂળ અર્થ વાગ્યે અ [વાગવુંનું ફળ] વાગતાં વાછટ સ્ત્રી[વાયુ + છાંટ] પવનથી ઊડેલા વાગે ત્યારે
વરસાદના છાંટા. -ટિયું ન૦ વાછટ વાઘ છું. [પ્રા. વર્ષ (ઉં. યા)] એક અટકાવવા બારી-બારણા પર કરેલું છજું હિંસ પ્રાણ. ૦ણુ જીવ વાઘની માદા. વાછડી સ્ત્રી પ્રા. વજીર (ઉં. વત્સરા), નખ . વાઘના નખનું બાળકનું ગાયનું માદા બચ્ચું--હું ન વાછરું. -ડો ઘરેણું(૨)એક પોલાદી હથિયાર. બારશ પુંગાચનું નર બચ્યું.-રડી સ્ત્રી-રડું (-સ) સ્ત્રી આસો વદ બારશ
ન, રેડો ૫૦ જુઓ વાછડી,-,-ડે વાઘરણ સ્ત્રી વાઘરીની કે વાઘરી સ્ત્રી વાછરું ન જુઓ વાછડી] ગાયનું બચ્ચું (૨) ગંદી ફૂઅડ સ્ત્રી
વાઈટ સ્ત્રી નેટિયું ન જુઓ વાછટ'માં વાઘરી પુત્ર પ્રા. વારિ (ઉં. વારિા)] વાછૂટ સ્ત્રી ગુદા વાટે પવન નીકળ
એ નામની જાતનો આદમી (૨) મેલો, પાદવું તે નંદે કે અસભ્ય નીચ માણસ [લા.] વાજ વિ૦ [ar. વજ્ઞ = ત્રાસવું પરથી] વાધિ પુલ. વન્દ્ર પ્રા.વ ઉપરથી] કંટાળેલું (૨) હારેલું (૩) સ્ત્રી તોબા;
ઘેડાની લગામના બે છેડામાં દરેક પીડા; કંટાળો. [આવવું = કંટાળવું વાઘે ૫૦ લિ. વાયુ] ડગલે; શિક ત્રાસવું અને એની ધામધૂમ વાય ન૦ લિ.) સાહિત્ય
વજન ન. [વાજવું” ઉપરથી] વાજિંત્રો વાચ સ્ત્રી [.) વાણ, ભાષા; બેલી (૨) વાજબી વિ. મ.વાનિય] ઘટિત ગ્ય લવાની શક્તિ
વાજવું અકિવિઝ (સં. વવાદ્યનું વાચક વિ. હિં. બેલતું (૨) (સમાસને વાગવું) વાગવું (વાઘ) [૫] [વાજતે છેડે) દર્શક; બેધક (૩) પું વાંચનાર ગાજતે = ધામધૂમથી; જાહેર રીતે).
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાજપેયી
१०८
વાણિયાડા વાજપેટી સ્ત્રી, હાર્મોનિયમ
વાહવ પં. [] બ્રાહ્મણ વાજિત્ર નવ [. વાવિત્રી વાજું વાદ્ય વાડાબંધી સ્ત્રી અલગ અલગ વાડામાં વાજિયા વિલ(૨) મુંબવ્યવ પાણી પાઈને બંધાવું તે- જુદાઈ, પક્ષાપક્ષી (૨) વિ. પકવેલા (ઘઉં)
વાડામાં બંધાયેલું એવું વાજિંત્ર જુઓ “વાજિત્ર'
વાડિયું (વા) ન. ખજૂર ભરવાને કે તે વાજી પુત્ર [f. ડે. કરણ ન [૬] ભરેલે સાદડીને થેલે વીર્યવર્ધક ઔષધ-પ્રયોગ
વાડી સ્ત્રી [પ્રા. (. વાટે) બાગ બગીચે વાળું જુઓ વાદ્ય વા, ઘાને ઘસરકો (૨) ફૂલ ગૂંથીને કરેલ શણગાર (૩)
કે એ ત્રણ પૈકી કોઈથી ધ્વનિ નીકળે નાતવરા ઇ. માટે બાંધેલી વચ્ચે ચોકતેવું સાધન(૨) (એકસરખા લક્ષણવાળા વાળી જગા (૪)નાને વાડો કે મહોલ્લો લોકનું) મંડળ લિ.]
પોળ જેવી જગા. વજીફો પુત્ર જાગર, વાટે સ્ત્રીસિં] રસ્તો (૨) પ્રતીક્ષા; રાહ ખેતર વગેરે(૨)સમૃદ્ધિ લા.]. વિસ્તાર વાર સ્ત્રી. [વા. વષ્ટિ (ઉં. ત)] દિવેટ પુંકુટુંબકબીલો વાટ સ્ત્રી [. વટ્ટ (ઉં. વૃત્ત)] પૈડા ઉપર વાડે ૫૦ ગ્રા. વાટ (ઉં, વાટ) ઘર પછવાડે ચઢાવવામાં આવતો લેઢાને પાટે
આંતરેલી ખુલ્લી જગા (૨) બકરાંધેટાં વાટકી સ્ત્રીકેિ, વૈ] છાલી. કે પુત્ર પૂરવાની જગા (૩) મહોલ્લે (૪) સંડાસ મેટું છાલું
(૫) તડ; પક્ષ લિ.]. લિથું ન ઝાડની વાટખરચ, પું, ચી સ્ત્રી, મુસાફરીને આસપાસ કરેલી નાની વાડ
ખર્ચ (ર) મુસાફરી દરમ્યાન ખરચ- વાહ ! શેરડીનું ખેતર વાની રકમ
[પથરે વાહ ! [ વાઢવું ઉપરથી) કાય; જખમ વાણિ, વાટણે પૃ૦ વાટવાને ગેળ (૨) ધાર (૩) ચૂંક (૪) કાપણી. કાપ વારપાડુ પે મુસાફરોને લૂંટનાર - સ્ત્રી, ચીરવું કે કાપવું તે (દાક્તરે શરીરને). વાટવું સકિ[. વટ્ટી શૂરવું; લટવું ટિયો ! વાઢકાપ કરનાર (દાક્તર) વાટ પુ. વટ્ટ (ઉં. વૃત્ત) = ગોળાકારી (૨) ભાંજગડિયા
પાનસોપારી કે પૈસા વગેરે રાખવાની વાહવું સાઝિ૦ [પ્ર. વેઢ (. વધું) કાપવું ઘણું પડવાળી એક પ્રકારની કોથળી વાદિયું ન જુઓ વાડિયું વાટસરુ વિ(ર)j[વાટસર વટેમાર્ગ વાઢિ પું[āા. વઢ (સં. વૃય )ઉપરથી વાટાઘાટ સ્ત્રી. લિ. વેર્ (તાડવું) +
ઉત્કટ ઇચ્છા; ગળકે (૨) ચડસ (જોડવું) લોજગડ; પંચાત
વાહી સ્ત્રી, ધી પીરસવાનું પ્રાય: નાળચાવાટિકા સ્ત્રી [] બગીચે, વાડી વાળું માટીનું વાસણ વાટી સ્ત્રી (રે. વટ્ટ] કાચલી (૨) વાડકી વાણ સ્ત્રી બેલી [૫] વાટે પુંછ જુિએ વાટસ મુસાફર
વાણ ન કાથી, ભીલ, ખજૂરીનાં પાંદડાં
વાણ કીયા, જા વાટ ૫૦ કિ. વટ્ટ (ઉં. વૃત્ત) ગોળ લાંબે ઈ૦ ની (ખાટલે ભરવામાં પ્રાયઃ વયવીંટે(૨) (પેટ પરવળતી મટી) કરચલી (૩) ચૂનાની ગોળ કિનારો વાણિજ્ય ન૦ [.] વેપાર વાહ સ્વી ફિ. વા) જમીનની આજ- વાણિયણ સ્ત્રી, વાણ્યિા કોમની કે
બાજુ કાંટા વગેરેથી કરેલી આડ વાણિયાની સ્ત્રી વાહ સ્ત્રી (ા.(.વાદ) મહેલ્લો: લત્તો વાણિયાવિદ્યા સ્ત્રી, વાણિયાવેલા ઉદાહ વહોરવાડ
પં. બવ વાણિચાની રીત કે વર્તન વાડકી,-લું, કે ૫૦ જુએ વાટકીમાં (કરકસર, વખત વતીને કામ લેવું ઇ.)
રાતી) દેરી
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાણિયો ૬૧૦
વાન વાણિયો ! (બ. વાળમ (ઉં. વાળા)] વિ. ઘણી વાતો કરવાની ટેવવાળું
એ નામની નાતને આદમી (૨) એક વાત્સલ્ય ન૦ લિં] મમતા; પ્રેમ (મોટાને છવ (વરસાદ પડવાનો થાય ત્યારે નાના પ્રત્યે) નીચે ઊડે છે)
વાસ્યાયન છું[ā] ન્યાયભાષ્ય તથા વાણુ સ્ત્રી [i] સરસ્વતી (૨) વચન; કામસૂત્રના લેખકનું નામ
બેલી (૩) વાચા (૪) વાગિક્રિય; જીભ વાદ ૫૦ કિં.] ચર્ચા શાસ્ત્રાર્થ (૨) ભાંજ(૫) સ્વર; સૂર. વિવેક ૫૦ વાણીને ગડ; તકરાર (૩) ચડસાચડસી (૪) વિવેક; વિચારપૂર્વક બલવું તે. ૦૬ જ્ઞાનવિજ્ઞાનના કોઈ વિષયમાં કાઢેલું વિટ બેલવે શરુ
અનુમાન કે તારણ; “થિયરી'. ઉદા. વાણે ૫૦ [‘વણવું ઉપરથી] વણતાં વિકાસવાદ. વ્યસ્ત વિ૦ કિં. સંશયનખાતા આડા દોરા
યુક્ત; ચર્ચાસ્પદ વાણેતર ૫૦ ગુમાસ્તો
વાદન નવ [4.) વગાડવું તે વાતાણે પુંવાણે અને તાણે વાદવિવાદ ૫૦ કિં.] ચર્ચા: સામસામાં વાત ૫૦ [૧] પવન (૨) શરીરની ત્રણ સવાલ જવાબ
ધાતુઓમાંની એક (જુઓ પિત્ત) વાદળ ન [. વઢ (ઉં. વર્ત)] આકાશ વાત સ્ત્રી હિં. વાર્તા વાર્તા કથા (૨) માં એકઠો થયેલો વરાળને ગોટા જેવો હકીકત; બીના વૃત્તાંત(૩) લોકમાં ચાલતી સમૂહ જે વરસાદરૂપે નીચે પડે છે. - ખરી ખોટી વાત; ગામગપાટે (૪) કહેલું વિ, વાદળી રંગનું (૨) વાદળમાં થઈને કે કહેવાનું તે. ઉદા. “તમારી વાત હું આવતો (સખત તાપ) (૩) શ્રી નાનું સમજ્યો” (૫) વાતચીત; સંભાષણ (૬) વાદળ (૪) પાણી ચૂસી રાખે તેવી એક મેટી–અગત્યની કે અઘરી બાબત વિસાત દરિયાઈ જાનવરની કે તેવી કૃત્રિમ પેદાશ. (એમાં તે શી મેટી વાત છે ?) (૭) -ળું ન૦ વાદળ વિષય; બાબત (પારકી વાતમાં માથું વારિત્ર ન- લિં, વાજિંત્ર; વાજું ન માર) (૮) રીત; વર્તન; વહેવાર વાદી વિ. [i]વદનાર;બેલનાર (સમાસને (પૈસાદારની વાત જુદી છે) (૯) વર્ણન; અંતે). ઉદા. સત્યવાદી (૨) (સમાસને ગુણગાન (એની તે વાત થાય ?) (૧૦) છેડે) વાદમાં માનનારું. ઉદા. વેદાંતવાદી સરસાઈ; વાદ (એની શી વાત કરવી?) (૩) વાદ કરનાર (૪) ફરિયાદી (૫) (૧૧) કહેવાનું કે કરવાનું તે (વખત મુરલી વગેરે વગાડીને (સાપ વગેરે) આવે ત્યારે વાત)(૧૨) જના; ગોઠવણ ખેલ કરનાર, મદારી. ૦લું વિ૦ મમતી; (મારી બધી વાત મારી ગઈ) (૧૩) ગુપ્ત વાદે ચઢે તેવું. દવાદ અવ સ્પર્ધામાં ભેદ રહસ્ય તેની વાત બહાર પડી ગઈ). વાઘ ન [ā] વાળું ૦ચીત સ્ત્રી સંભાષણ (૨) ગપ્પાં વાધણ(ત્રણ) સ્ત્રી હેડકી; અટકડી વાત સ્ત્રી [વા+તડ] વાપેસી શકે તેવી તરડ વાધર(વી) સ્ત્રી [સં. વર્દી) ચામડાની વાતડી સ્ત્રી, વાત [૫]
સાંકડી પટી કે દેરી વાતાવરણ ન. [i.] પૃથ્વીને વીંટળાઈને વાધવું અળક્રિડ . વૃધ] વધવું રહેલું વાયુનું આવરણ (૨) પરિસ્થિતિ વાન છું[. વળ] વર્ણ (૨) નવ આજુબાજુના નૈતિક કે માનસિક શરીરને બાંધે સંજોગે [લા.]
વાન વિ. [. વરૂ નું પું) શબ્દને છેડે વાહૂડિયું, વાતૃવું વાતાડિયું, વાડુિ “વાળુંના અર્થમાં લાગે છે (વેગવાન)
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાનગી
૬૧૧
વાયુશાસ્ત્રી વાનગી સ્ત્રી [. વાં; પ્રા. વત્તિમાં] વામમા પુત્ર તંત્રમાર્ગ; શાક્ત સંપ્રદાય નમૂને (૨) નવાઈની ચીજ
વામાં સ્ત્રી હિં.] તારી (૨) સુંદર સ્ત્રી વાનપ્રસ્થ વિ. વુિં.] વાનપ્રસ્થાશ્રમમાં વામોટામાં મુંબવ અનિશ્ચયમાં વખત
ગયેલું (૨) વૃદ્ધાવસ્થાને કારણે પેન્શન ગાળવો તે; ગલ્લાતલ્લાં લઈને કરીમાંથી છૂટું થયેલું. -રસ્થાશ્રમ વામાંગ નવ લિં] ડાબું અંગ – પડખું ૫૦ ગૃહસ્થાશ્રમ પછી ત્રીજે આશ્રમ વાય ૫૦ [a. (ઉં. વત)] વાયુ[૫] જેમાં માણસ વનમાં રહી સંન્યાસની વાયક ના વેણ; વાક્ય [પ..–કા સ્ત્રી તૈયારી કરે છે
પ્રિ.વાયા(ઉં.વાવ) ઉપરથી વાત; અફવા વાનર | કિં.] વાંદર; કપિ. ચેષ્ટા વાયડાઈ સી સ્ત્રી અ૫લાં [લા.]. સેના સ્ત્રી
વાયર્ડ વિ. [au. વાડ (ઉં. વાતૂ)પેટમાં (રામની) વાંદરાંની સેના (૨) છોકરા
વાયુ ઉત્પન્ન કરે તેવું (૨) ફડાકા કે ઓની સેના કે સંઘ [લા વાની સ્ત્રી, એક જાતની મીઠી જુવાર
ફૂલારા મારવાની ટેવવાળું (૩) વિચિત્ર
સ્વભાવનું હઠીલું [લા.. [૦૫ડવું = વાની સ્ત્રી [૪. વનિમા (ઉં. વળ)]
ભારે પડવું ધાર્યા કરતાં અવળું જણસ; ચીજ; પ્રકાર (જમણની)
પરિણામ આવવું વાની સ્ત્રી મડદાની શખ
વાયાણું ન[ફં.વાત્ર + અન] (સીમંતિનીને વાનું ન [જુઓ વાની નં. ૨]વસ્તુ; ચીજ;
અપાતું) ખુશાલીનું જમણ જણસ. સી સારાં વાનાં થવાં = બધું
વાયદાચિઠ્ઠી સ્ત્રી અમુક મુદતે પૈસા હેમખેમ પાર ઊતરવું
આપવાની કબૂલાતનું લખાણ વાને ! [at. oથ (. વર્ષવા) એક
વાયદાસર અબ વાયદા પ્રમાણે; મુદતસર સુગંધીદાર પદાર્થ (૨) લેપ; પીઠી
વાયદો ૫૦ [. વહ) મુદત; અવધિ (૨) વાપર પં. [વાપરવું પરથી વપરાશ થવું
મુદત પર કરવાનું કામ[વાયદાને સે સક્રિ. [૬. ચા ઉપયોગમાં લેવું (૨) ખર્ચવું
શ૦ પ્ર. અમુક મુદતે અમુક ભાવે વાપસ અ૭ [. પાછું
માલ લેવાને સટ્ટાને વેપાર
વાયરે ડું [. વાયર (સં. વાત, પ્રા. વાય) વાપિત–પી) સ્ત્રીસિં] વાવ
પવન (૨) શિરસ્તે ફેશન લિ.]. વાયરે વામ સ્ત્રી, જુઓ વામા [૫]
ચઢવું લહેરમાં આવવું (૨) ફુલાવું (૩) વામ પં; સ્ત્રી પ્રા. (ઉં. ચામ)) બે હાથ
હવાઈકિલ્લા બાંધવા (૪) ખેરંભે પડવું પહેલા કરતાં છાતી સાથે થતી લંબાઈનું
વાયેલન[ફં. એક જાતનું સ્ત્રીઓનું વસ્ત્ર વામ વિ૦ [૬] સુંદર (૨) ડાબું (૩) વાયલ વિ. [પ્રા. ૩ (ઉંવાતૃઢ)] તરંગ; ઊલટું પ્રતિકૂળ (૪) અધમ, નીચ. દઢતા વિનાનું
કુક્ષિ સ્ત્રી [i] જમ્યા બાદ બે વાયવ્ય વિ૦ [] વાયુ સંબંધી (૨) પડખે સૂવું તે
ઉત્તર પશ્ચિમ ખૂણાને લગતું(૩)ો ઉત્તર વામણું વિજુઓ વામન] ઠીંગણુંનીચું અને પશ્ચિમ વચ્ચે ખૂણો વામન વિ. [i] ઠીંગણું (૨) પં. બલિને વાયસ પું. લિ.] કાગડે
છળવા થયેલે વિષ્ણુને પાંચમે અવતાર વાયુ પુત્ર ]િ પવન (૨) કુંવ, નવ બાદી (૩) ઠીંગણે. દ્વાદશી સ્ત્રી (૩) ન૦ વાઈ; મૂગી. પુત્ર છું. [.] ભાદરવા સુદિ બારશ, –નાવતાર હનુમાન (૨) ભીમ, મંડળ નવ વાતા
વામનરૂપે વિપશુને પાંચમે અવતાર વરણ. શાસ્ત્રીપું વાતાવરણમાં થનારા
માપ
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાયુસુત
૬૧૨
વાવડ
ફેરફારો દર્શાવવાનું શાસ્ત્ર જાણનાર; વારે ૫૦ [ઉં. વાર) વારી; ક્રમ; પાળી (૨) મિટિરૉલૉજિસ્ટ. સુત (ઉં.] ૫૦ અણજો; પાકી. [બાંધ= કઈ વસ્તુ વાયુપુત્ર
નિયમિત પૂરી પાડવાને કરાર કરવો વાયેક ના વાયક; વેણ [૫]
(ઉદાત્ર દૂધને ઇ.)) વાયોલિન ન. [૬. ફીડલ; એક તંતુવાદ્ય વારો ! [૪. વાર) ઘેડ. [મૂ = વાર (વા) ૫. [છું. યા ત્રણ ફૂટ જેટલું માપ ગરમ પાણી ભરીને ઘડો પેટ પર મૂકીને વાર અo [] નામને અંતે પ્રમાણે, અનુ
શેક કરવો] સાર એવા અર્થમાં. ઉદા. ક્રમવાર
વારેવારિયું વિ૦ વાર પ્રમાણે દિવસે વાર [hi] વાળું' અર્થમાં નામને લાગતો
ગણીને કાઢવામાં આવતું (વ્યાજ) પ્રત્યય. ઉદાર ઉમેદવાર
વાર્તા સ્ત્રી [.] વાત; કથા (૨) બીના; વાર ૫. હિં. અઠવાડિયાને દરેક દિવસ હકીકત; સમાચાર વાળી ટીકા (૨) સ્ત્રી વખત; સમય (૩) વખત ફેરે.
વાર્તિ-ત્તિ)ક ન [લ, વત્ત] વિવેચનઉદા. પાંચ વાર (૪) ઢીલ વિલંબ લિ.].
વાદ્ધ(-ધીક-ક્ય) ન૦ કિં. વૃદ્ધાવસ્થા કવાર j[+કુવાર) સારાનરસે દહાડે
વાર્નિશ પું િ લાકડાને પાલીસ કરવાનું
દ્રવ્ય-એક પ્રવાહી બનાવટ વારણ પું. લિ. હાથી (૨) નટ વારવું
વાર્ષિક વિ૦ લિ.] વરસે વરસે આવતું કે અટકાવવું તે (૩) નિવારવું-દૂર કરવું તે
થતું (૨) વરસ સંબંધી (૩) ન૦ દર વાણું ન [સં. વાળ એવારણું
* વરસે પ્રકટ થતું પત્ર વારતહેવાર છે, વારપરબ(વ) ના
વાણ્ય પંહિં, વૃષ્ણિકુળના - શ્રીકૃષ્ણ ઉત્સવનો દિવસ; સારે વાર કે પર્વ
વાલ ૫૦ કિં. ] ત્રણ રતી જેટલું તેલ વારવું સકિ. બા. વર (ાં, વાર)]
વાલ પુરબ૦૧૦ 1િ. વે એક કઠોળ અટકાવવું; મના કરવી (૨) વારવું
વાલ છું. વલ્વે નળી વગેરેની અંદર વારસ ! [1. વારિસ]મરનારની મિલકત,
રાખેલો એક બાજુ ઊંચો થઈ શકે જવાબદારી, હકદાવો વગેરેનો હકદાર.
તે પડદો [સુર ડું અંગ -સાત વિ૦ વારસામાં ઊતરેલું
વાલિ પુંલિં] સુગ્રીવને માટે ભાઈ.. - સાહક - 5) ૫૦ વારસાને હમસે
વાલી સ્ત્રી[વાલ”ઉપરથીનાના દાણાનાવાલા કુંવારસને મળેલી મરનારની મિલકત ઈ.
વાલી મું. મિ. મુરબ્બી; રક્ષક) પાલક વારંવાર અ [.] વારેઘડીએફ ફરી ફરીને
વાલી,સુત જુઓ વાલિ, સુત વારાણસી સ્ત્રી ]િ કાશી
વાલુકા સ્ત્રી. રેતી. યંત્ર નવ કલાક વારાફરતી અવારા પ્રમાણે એક પછી એક
જાણવાની રેતી ભરેલી શીશી (૨)વૈદકમાં વારાશિ પુંઅશ્વ, વારંવાર આવવુંજવું
ઔષધ બનાવવાનું તેના ઘાટનું)એક યંત્ર તે (૨) બદલાવું તે (દશાનું) વાળ (લો) સ્ત્રી [વાલ પરથી એક વારાંગના સ્ત્રીકિં. ગણિકા, વેશ્યા
શીંગ – શાક વારિ નસિં] પાણી; નીર. ૧દ ન[i.] વાલ્મીકિ S[, રામાયણ રચનારઋષિ
વાદળું; મેઘ. ધિ jo [. સમુદ્ર વાવ સ્ત્રી. પ્રિ. વાવ (ઉં. વાપી)] અંદર વારી [. વાર] વારે; ક્રમ; પાળી ઊતરવાનાં પગથિયાંવાળ કૂવો (૨) બદલો લેવાને અવસર
વાવ ૫૦ ધજા ફરકાવવાનું નિશાન વાર અ૦ (સં. વર મ] ઠીક(૨)
વિસારું સુંદર વાવડ કું. [વા (ઉં.વ+ આ = વ્યા)+પ્રા. વારણ સ્ત્રી મદિરા (૨) પશ્ચિમ દિશા (ઉં. પ૩)] ભાળ; પત્તો; સમાચાર (૨) વારેઘડીએ અવ વારંવાર
રોગનું ફેલાવું તે
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાણિયા
વાણિયા પું॰ બીજ એરવાનું સાધન વાવણી સ્ત્રી વાવવું તે વાવર કું॰ જુએ વાવડ વાવવું સક્રિ॰ [ત્રા. વાવ (નં. વq_)] ઉગાડવા માટે જમીનમાં ખી કે રાપા નાખવા–રાપવું વાવટાળ પું॰ વટાળિયાનું તેાફાન બાવા અ[‘બાહવાહ’ઉપરથી)(બાળભાષામાં) સારું; મજેનું (ર) સ્રો॰ ઝભલું વાવાઝોડુ' ન॰ [વા(વાયુ)+ઝાડુ' (કા. શોક =ઝૂડી પાડવું) વાવટાળ
વાવાદળ ૧૦ [વા+વાદળ] જોસથી વાતા પવન અને વાદળ; તાફાની વાદળી (૨) સ’કટ [લા.] [જગામાં થાવાશ અ॰ ખુલ્લામાં; પવન લાગે તેવી વાવું અક્રિ॰ [સં. વા] (પવનનું) ફૂંકાવું (૨) (શરીરને ટાઢની) અસર થવી (૩) સક્રિ॰ (પ્રાય:ફૂંકીને) વગાડવું; માવવું થાવું સક્રિ॰ [ä. વી] વિયાવું વાવેતર ન૦ વાવવું તે (૨) વાવેલું' તે (૩) વાવેલી જમીન
વાશ સ્ત્રી [સં. વાસ્; પ્રા. વાસ] કાગવારા વાસ પું॰ [ä.] વસવાટ (ર) મુકામ; ધર;
સ્થાન (૩) પાળ; મહેલેા (૪) સ્ત્રી૦ ગધ (૫) દુર્ગન્ધ વાસકાટ પું॰;ન [વોટ] ખાંડિયા કબજો વાસણ ન॰ [ૐ.] પાત્ર;ઠામ.[૰ખખડવાં=
ઘરમાં (ધણુંખરું પતિપત્ની વચ્ચે)તકરાર થવી].ફૂસ તરાંધવા વગેરેનાં વાસણ વાસના શ્રી [i.] પૂના સંસ્કારાથી
દૃઢ થયેલી કામના (૨) વાસ; ગંધ વાસર પું॰ [i.] દિવસ; વાર વાસરી સ્રો[İ, વાસ] ડાચરી; રાજનીશી વાસલ વિ॰ જીએ વાસેલ વાસય પું [i.] ઇંદ્ર
થાસવું સક્રિ{મં. વસ્=આચ્છાદન કરવું] અધ કરવું [કરવેા]વગાડવું; વાવું લાસવું સક્રિ॰પ્રા.વાસ (નં. વાર=)અવાજ વાસંતી વિ॰ [લં.] વસંત ઋતુનું, ને લગતું (૨) સ્ત્રી॰ એક વેલ
૬૧૩
વાહવાહ
વાસિત વિ॰ [É.] સુવાસિત કરેલું વાસિની વિ॰ સ્ત્રી, થાસી વિ॰ [i.] (બહુધા સમાસને છેડે) રહેનારું (ઉદા૦ નગરવાસી)
વાસી વિ॰ [ત્રા. વસિય (સં. વાતિ)] આગલા દિવસનું; વધારે વખત રહેવાથી બગડી ગયેલું
-
વાસીદું ન॰ [ત્રા. વાલિટ્ (સં. વાસિત) == વાસી રાખેલું] ઢારનું છાણ, મૂતર વગેરે કચરા; પૂજો
વાસુકિ પું॰ [ä.] નાગાના રાન્ન વાસુદેવ પું [ä.] શ્રીકૃષ્ણ. ૰ચાલા પું ટૅન્ટેલસ કંપ' [પ. વિ.] [ખેતર વાસેલ વિશ્વાસી રાખેલ] પડતર રાખેલું વાસેા પુંલિં.વાત વાસ કરવું। તે (૨)મુકામ વાસે હું જીિએ વાસર] દહાડા (ખાસ
કરીને પ્રસવ થયાના)
વાસ્તવ ન॰ [ä. જીએ વાસ્તવિકતા. દશી વિ॰ વસ્તુતાએ હાય તે જોનારું – કલ્પના કે ભાવનાથી દેરાઇને નહિ; ‘રિયલિસ્ટ', “વિક વિ॰ [i.] ખરેખરું (૨) વાજબી. વિકતા સ્ત્રી॰ સાચી હકીકત (ર) વાજબીપણું વાસ્તુ ન॰ [i.]ઘર બાંધવાની જગા (૨) ઘર (૬) વારતુપૂજન. પૂજન ન૦ નવા ઘરમાં રહેવા જતાં કરાતી શાંતિક્રિયા. વિદ્યા સ્રી મકાન બાંધવાની વિદ્યા; .
.
સ્થાપત્ય
વાસ્તુ અ॰ [મ. વાતિહ] કાજે; અર્થ વાહ અ॰ [ī] ‘કેવું સારું; શાખારા ! એવે પ્રશંસાના ઉદ્ગાર વાહક વિ[Ē.] વહેનારું; ઊઁચકનારું; ખેંચનારું, લઈ જનારું
વાહન ન॰ [i.] જમીન પર આવન માટે વપરાતું સાધન (ગાડી, પશુ ઇ) (૨) વિચાર, લાગણી કે કા` પ્રગટ કરવા માટે વપરાતું સાધન; માધ્યમ વાહવાહ સ્ત્રી॰ [7. વહેં] કીતિ (ર) અ૰ જીએ વાહ
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાહવું
૬૧૪
વાંદરું વાહવું સક્રિય સમજાવવું પટાવવુંછેતરવું વાંકડે (૦) ૫૦ વરને આપવાની પરહણ વાહવું સક્રિો વિહવું, ઉં. વાહય ઉપરથી] વાંકાબેલું () વિબેલીને ફરી જનારું
વ્યતીત કરવું; ગાળવું; વહે એમ કરવું વાંકિયું (૦) ૧૦ સળિયા, નળ વગેરેના વાહિની વિ૦ સ્ત્રીકિં. વહેનારી (૨) સ્ત્રી જોડાણ માટે વાંકી આકૃતિને ટુકડે નદી (૩) સેના (૪) નસ
વાંકું () વિ[પ્રા. વેવા (ઉં. વૈh)] વર્ક વાહિયાત વિ૦ કિ.) વ્યર્થ નકામું (૨) સીધું નહિ એવું તેડું (૨) સરળ નહિ. ખરાબ; હલકું
એવું; કુટિલ (૩) અવળું ખોટું ઊંચું વાહી વિ[] વહેનારું; ઊંચકનારું (પ્રાયઃ (૪) વિરુદ્ધ સામે થયેલું (૫) વાધે;
સમાસને અંતે) ઉદા. ભારવાહી ગેરસમજ; અણબનાવ (૬) વાંકે તે વાળ પં. સિં. વા કેશ. [ઊભા થવા = વકતા. ચૂકું વિવાંકું આડું અવળું રોમાંચ થો]
વાળું (૦) ૧૦ કતર વાળીણ ન. [વાળવું=પાછું ફેરવવું] ઉતાર; વાઘે () [. વ(ઉં. વ) વર્ગ જાત
અસર જોઈ નાખવાની શક્તિવાળું તે વાંચન (૦) ૦ [ જુઓ વાચન)વાંચવું તે વાળવું સક્રિ પ્રા. વા (ઉં, વાગ્યુ) વાંકે (૨) વાંચવાની ઢબ (૩) અભ્યાસ.
કરવું, નમાવવું (૨) વાળીને આકાર ૦માળા સ્ત્રીજુઓ વાચનમાળા. -નાકરવો કે ગઠવવું (જેમ કે, લાડુ, બીડી, લય ન જુઓ વાચનાલય અબેડા) (૩) પાછું ફેરવવું (દેવું, મન, વાંચવું () સક્રિ[ä. વે પરથી બદલો) (૪) કચરે કાઢ (ઘરવાળવું) લખેલું મનમાં કે મોટેથી ઉકેલવું (૨) (૫) ઉપર છાવરવું; ઢાંકવું (ધૂળ વાળવી, લા.) ભાખવું (૩) ઇચ્છવું છેડો વાળ) (૬) પાણી જવાને રસ્તો વાંછના સ્ત્રી જુઓ વળ] ઇચ્છા કરો ખેતરમાં (૭) આવેલી ક્રિયા કે વાછવું સક્રિટ લિં. વા ઇચ્છવું પ્રસંગ પૂરાં કરવાં (વરસી વાળવી) વાછા સ્ત્રી લિં] ઈચ્છા; વાઇના વાળંદ ૫૦ [વાળ + સં. ઢા= કાયવું] વાંછિત વિ૦ લિં] ઇચ્છેલું
હજામ; નાવી [ોવાની પીંછી વાંઝ(૦ણુ) (૨) સ્ત્રી પ્રા. ચંડ્યા (સં.વધ્યા) વાળાફેંચી સ્ત્રી [વાળ + કૂચડો દાગીના સંતતિ ન થતી હોય તેવી સ્ત્રી; વંધ્યા. વાળી સ્ત્રી વુિં. વાણી) (સ્ત્રીઓનું) નાકનું વણું વિ૦ જુઓ વાંઝિયું. ઝિયાબારું
ઘરેણું – નાથ (૨) કડી રિતી; કાંકરી વાંઝિયાનું બિનવારસી (૨) ના એકને વાળુ સ્ત્રી [પ્રા. વાસુમ (ઉં. વાસુ) વેળ; એક છોકરો ઝિયામણું નવાંઝિયા વાળ ન સ્ત્રી [.વિક્રાઝિર] રાત્રિભેજન હેવાનું મહેણું; વાંઝિયાપણાની ખેડ, -વાળું વિ[પ્રા.વાત્રો-પારો(. શાસ્ત્ર ) -ઝિયું વિ. સંતતિ ન થતી હોય તેવું
-ના સંબંધનું, –ની માલિકીનું, “-ને (૨) ફળ કે લાભ ન થતે હેચ તેવું ધંધાનું વગેરે અર્થોમાં નામને અંતે (ધર વાંટ (0) ડું .વાટ પરથી હિરસે; ભાગવાળ, દૂધવાળે)
-ટો પુત્ર વાંટ (૨) ગરાસ કે નરવાની વાળ પં. [વાળ ઉપરથી ધાતુને લાંબે જમીનને ટુકડે તાર (૨) એક રેગ
વાંઢ(2) j[.વંઢ(ઉં. વ>=અપરિણીત) વાંક (૨) પં. [જુઓ વાંકુ] અપરાધ કન્યા ન મળવાથી કુંવારો રહેલ
ખામી, મેષ(૨)વકતા રાંટ (૩) સ્ત્રીઓનું વાંદર (૦)j[.વારવાંદેરું, (–રા)વેડા હાથનું એક ઘરેણું
૫૦ બ૦ વિ૦ વાંદરા જેવી ચેષ્ટાઓ કરવી વાંકડિયું () વિવાંકે (લાલિત્યવાચક) તે. - સ્ત્રી વાંદરાની માદા. -૨ ન૦
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાંદરે ૬૧૫ /
વિખૂટું વાનર-એક ચોપગું પ્રાણી. - ૫૦ વિકલ્પ ૫૦ [R) તર્કવિતર્ક (૨) ચાલી નર વાનર (૨) ચાંપ; ઘોડે (૩) તાળાને શકે તેવી ઘણું વસ્તુઓમાંથી ગમે તે એક ખીલે ઉલાળ(૪)એક પ્રકારનું દારૂખાનું લેવાની છૂટ હેવી તે; તેવી વસ્તુ વ્યા.] (૫) ભાર ઉપાડવાનું એક યંત્ર વિકસવું અક્રિ[ઉં. વિર] ખીલવું વાંદો (૧) પું. વંદે; એક જીવડે
(વિકસાવવું) વાધ () ઉિં. વાય;] હરકત; અડ- વિકસિત વિ૦ [.] ખીલેલું; વિકાસ પામેલું ચણ(૨)વિરોધ; ઝઘડે; તકરાર વચકો વિકળ વિ. [૪. વિશ્વ વિહવળ; વ્યાકુળ પુત્ર ભૂલચૂક ખેડખાંપણ; કંઈ ને કંઈ વિકળા સ્ત્રીજુઓ વિકલા . છિદ્ર કે વિરોધનું કારણ
વિકાર પં. લિં] ફેરફાર; પરિવર્તન (૨) વાંકળ (0) વિ૦ વાયલ (૨) ફેગટ; માલ - શારીરિક કે માનસિક બગાડ. ૦૭ વિ. વગરનું (૩) વિવેક વિના બેલે કે વિકાર કે ફેરફાર કરનારું. ૦વશ વિ. વાવરે તેવું
વિકારને વશ થયેલું. -રી વિ૦ કિં.] વાંસ (૨) પં. [. વં એક ઝાડ (૨)
વિકારવાળું (૨) વિકાર કે ફેરફાર તેને સે (૩) વલોણાને ર (૪)
થઈ શકે એવું. -રેજિક વિ૦ [ā] સાત આઠ હાથ જેટલું માપ, ડો. પું) વિકારને ઉત્તેજિક કરનારું વાંસને સેટે. કોડે ૫૦ વાંસનાં વિકાસ છું. હિં.] ખીલવું તે (૨) ઉત્ક્રાંતિ. છાબડાં વગેરે બનાવનાર [વાચક
૦વાદ ૫૦ જુઓ ઉત્ક્રાંતિવાદ વાંસલડી (0) સ્ત્રી વાંસળી બંસી(લાલિત્ય- વિકિરણ ન[4] વિખેરવું તે (૨) ગરમી વાસા (૯) પં. હિં, પ્રા. વાણિી લાકડાં કે પ્રકાશનાં કિરણોનું ફેકાવું તે;
છાલવાનું સુતારી એજાર વાંસળી () સ્ત્રી. [વાંસ પરથી બંસી,
રેડિયેશન” [૫. વિ.]
વિકી વિ. [ઉં. વીખરાયેલું ફેંકીને વગાડવાનું નળી જેવું એક વાદ્ય
- વિકૃત વિ૦ [i] વિકાર પામેલું. -તિ (૨) રૂપિયા ભરવાની સાંકડી લાંબી કોથળી
સ્ત્રી હિં) વિકાર વાસી (૧) સ્ત્રી (વાંસ પરથીદાતરડા જેવું
જ વિકમ ૫૦ [૪] પરાક્રમ (૨) વિક્રમાદિત્ય. ફળ બેસાડેલે લાંબે વાંસ વાસી () સ્ત્રી ચોખાની એક જાત
સંવત ૫૦ વિક્રમ રાજાથી ચાલેલ વસે () અ [વાંસે પરથી પૂઠે પછવાડે
સંવત્સર (ટૂંકમાં વિ.સં). -માદિત્ય વસ (૦) ૫૦ કિં. વંર = કરેડ પરથી]
પું [ā] ઉજજનને એક પ્રસિદ્ધ રાજા બરડે; પીઠે '
વિકય પં. [.] વેચાણ વિ કિં.] એક ઉપસર્ગ. જુદાઈ, વિરોધ કે વિકિયા સ્ત્રી [] ફેરફાર; વિકાર ઊલટાપણું બતાવે (
વિગ); પુષ્કળપણું વિક્ષિપ્ત વિ૦ કિં.] વિક્ષેપ પામેલું કે વિશેષતા બતાવે (વિનાશ) (૨) બહું વિક્ષુ વિ૦ [4] વિક્ષોભ પામેલું વ્રીહિસમાસમાં “વગરનું એવા અર્થમાં વિક્ષેપ ૫૦ કિં.] અડચણ (૨) અરિથરતા;
આવે (વિજન) વિકરાળ; ભીષણ વિકટ વિ. [ä.] મુશ્કેલ (૨) દુર્ગમ (૩) વિક્ષોભ પું[] ખળવળાટ; ક્ષોભ વિકરાલ ]િ -ળ વિડરામણું; ભયાનક વિખ ન [જુઓ વિષ] ઝેર. વાદ ૫૦ ઝેર વિકર્ણ ! “ડાયેંગોનલ” ગિ.]
પેદા થાય તેવી બેલચાલતકરારકજિયો વિકલા સ્ત્રી [.] કળાને સાઠ ભાગ વિખાણુ સ્ત્રીવન + જુઓ વખાણ
ક્ષણથી પણ છેડે વખત (૨) એક વિખૂટું વિ૦ વિ + બૂટો (ખૂટથી છૂટું અંશને ૩૬૦૦ મો ભાગ ગ.]
થયેલું)] જુદું સાથમાંથી છૂટું પડી ગયેલું
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિખેરવું
૬૧૬
વિજ્ઞાપના વિખેરવું સક્રિ[પ્રા.વિવિવર (ઉં. વિ) વિચારવાળું. વિનિમય શું વિચારોની
ભેગું હોય તેને છૂટું કરી નાખવું આપશે. ૦૬ સક્રિક વિચાર કરે. (વિખેરાવવું,વિખેરાવું)
સરણિ() સ્ત્રી વિચારની સરણી વિખ્યાત વિ૦ કિં.] જાણીતું; પ્રસિદ્ધ -તેની પદ્ધતિ, મબદ્ધતા વગેરે. સૃષ્ટિ
-તિ સ્ત્રી [.] પ્રસિદ્ધિ વિઘટન સ્ત્રી વ્યક્તિના સમગ્ર વિચારોને સમૂહ વિગઠન ન. સિં.) સંગઠનથી ઊલટું તે; વિચિ સ્ત્રી લિં] મોજું; તરંગ વિગત વિ. [i] ગત; અતીત (૨) મૃત વિચિત્ર વિ૦ કિં.) તરેહવાર; વિલક્ષણ વિગત સ્ત્રી [વિ (વિશેષ) +ાતિ(સમાજ)]. (૨) અભુત નવાઈ પમાડતું. છતા સ્ત્રી
બીના; બાબત. ૦વાર, તે અ૦ દરેક વિચી સ્ત્રી ]િ વિચિ; માનું વિગત સાથે વિરતારપૂર્વક
વિચ્છિન્ન વિ. [i.) વિચહેદ પામેલું વિગલિત વિલં] પીગળી ગયેલું [વાળું વિરછેદ ૫૦ કિં.] કાપ; છેદ (૨) વિભાગ વિગુણ વિ[.]ગુણરહિત(૨)વિરુદ્ધ ગુણ- (૩) વિયોગ (૪) નાશ વિરહ ૫૦ [í.] યુદ્ધ સંગ્રામ (૨)શરીર વિછળામણ ના વીછળેલું પાણી
(૩) સમાસના અવયવો Øા પાડવા તે વિછળાવવું સાકિ, વીછળવું'નું પ્રેરક વ્યિા.]. ૦રેખા સ્ત્રી લધુ રેખા; (-) વિહj.વિો] વિયોગ જુદાઈ [૫] આવું વિરામચિહન વ્યા]
વિજન વિ. [] માણસના અવરજવર વિઘટન ન. [G] છૂટું પાડવું તે | વિનાનું, એકાંત; વેરાન વિઘાતક વિ૦ નાશ કરનારું
વિજય પંકિં.) ફતેહ, વાંકે પં. વિજય વિટી સ્ત્રી દર વધે આકારાતું કે સૂચવતે ડંકે. વ્યાત્રા સ્ત્રી વિજયની ભરવાનું મહેસૂલ
ઉજવણીની યાત્રા. તંભ પુંડવિજયની વિઘ ન લિં] હરકત; સંકટ; મુશ્કેલી. યાદગીરી માટે ઊભો કરેલો સ્તંભ. -ન્યા કર્તા વિ૦ (૨) પં. વિદ્ધ કરનાર. સ્ત્રી]પાવતી (૨) ભાંગ.-ચાદશમી
સંતોષી વિવિધ્ધ કરવામાં રાજી થનારું સ્ત્રીલિં.) દશેરા; આસો સુદ ૧૦.-ચી વિચક્ષણ વિ૦ લિં] ચતુર; બુદ્ધિમાન વિ૦ [.) ફતેહમંદ વિચરવું અકિં. લિં. વિ + ચર] જવું; વિજાતીય વિ. ]િ બીજી જાતનું આમ તેમ ફરવું
વિજિગીષા શી સિં] જીતવાની ઇચ્છા વિચલિત વિ૦ [] અસ્થિર; હાલતું વિચાર ૫૦ લિં] મનથી ચિંતવવું; મનન વિજોગ ૫૦ જુઓ વિગ; છૂટું પડવું તે.
કરવું તે (૨) અભિપ્રાય (૩) ઉદ્દેશ; ૦ણ-ણ) વિ૦ સ્ત્રી વિયોગી સ્ત્રી; આશય (૪) કલ્પના; મનસૂબે (૫) નિશ્ચય (૬) વિવેક, મર્યાદા (૭) પરિ. વિજ્ઞતિ સ્ત્રી (ઉં.] વિનંતી ણામને ખ્યાલ (૮) ચિંતા. ૦, ૫૦ કિં.] વિજ્ઞાન વિ૦ [.] સારી રીતે જાણેલું વિચાર કરનાર; ચિંતનશીલ પુરુષ. ૦ણું વિજ્ઞાન ન [G] સવિશેષ જ્ઞાન, શાસ્ત્રીય
સ્ત્રીલિં] વિચાર કરે છે. કર્ણય જ્ઞાન; “સાયન્સ” (૨) અનુભવજ્ઞાન (૩) વિ. [i.) વિચારવા માટેનું કે વિચારવા બ્રહ્મજ્ઞાન; તત્વજ્ઞાન. શાસ્ત્રી પું યેગ્ય. દેષ ૫૦ વિચારપદ્ધતિ કે તેની વૈજ્ઞાનિક; “સાયન્ટિસ્ટ સરણીને દેષ; વિચાર કરવામાં થતી વિજ્ઞાપક વિ[.) જાહેર કરનારું; માહિતી ભૂલ. પૂર્વક એ વિચાર કરીને આપનારું (પુસ્તક કે ચોપાનિયું). -ન વંત,૦વાન વિ૦ વિચાર કરનાર નર, -ના સ્ત્રી નિવેદન; વિનંતિ
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૧૭
વિક્રમ
વિટ ૫૦ [i] વેશ્યાને અનુચર; ભડ વિધારવું સકિ[. વિદ્] ચીરવું કકડા (૨) નાટકમાં નાયક-નાયિકાનો વિદૂષક કરી નાખવા જે સાથી
વિદારિત વિ. [ઉં.] ચરેલું વિટ૫ પું, લિ. ડાળી મુિશ્કેલી વિદિત વિ લિં.] જાણમાં આવેલું જણાયેલું વિટંબણા સ્ત્રીન્યું.વિહેવા દુઃખ; સંતાપ; વિદીર્ણ વિ૦ લિં] વિટારિત; ચિરાયેલું વિટામિન ન ોિ ખેરાકમાં હતું એક વિદુર પું[.] ધૃતરાષ્ટ્ર તથા પાંડુને પ્રાણદાયી તત્વ
નાનો ભાઈ વિઠ્ઠલ પં. [૩] કૃષ્ણ; વિગગુ વિદુષી વિ. સ્ત્રીકિં.] પંડિત વિડંબન ન૦, -ના સ્ત્રી [.]અનુકરણ વિદૂષક પું] મશ્કરે; રંગલે (૨)
(૨) ઉપહાસ, મશ્કરી (૩) છળ (૪) નાટકમાં નાયકને મિત્ર મુશ્કેલી; પીડા
વિદેશ ૫૦ [i] પરદેશ.-શી વિ. (૨) ૫૦ વિણ અા વિણા (ઉં. વિના)] વિના [] [G] પરદેશ. શીય વિ૦ લિં. પરદેશી વિણામ નઅનાજમાંથી વીણી કાઢેલો વિદેહ વિ. [.) અશરીરી (૨) વિગત;
નકામ ભાગ (૨) વણવાની મજૂરી મૃત (૩) કેવલ્ય પામેલું; માયાપાશથી મુક્ત વિણાવવું સક્રિ, વિણવું અકિ. થયેલું. મુક્તિ સ્ત્રી મરણ બાદ પ્રાપ્ત વીણવુંનું પ્રેરક ને કર્મણિ
થતી મુક્તિ (જીવનમુક્તિથી ઊલટું). -હી વિત ન૦ કિં. વિ7] વિત્ત, ધન [૫] વિ. જુઓ વિદેહ વિતથ વિ. સં.) અસત્ય મિથ્યા વિદ્ધ વિ૦ લિં] વીંધાયેલું વિતરણ ન. [ā] અપણ; દાન વિદ્યમાન વિ. સં.) હયાત (૨) હાજર વિતર્કji.એક તક પછી બીજેતર્ક વિદ્યા સ્ત્રી લિં] જ્ઞાન (૨) તેનું શાસ્ત્ર કે
(૨) સંદેહ, શક (૩) તર્કવિતર્ક; વિચાર કળા (સમાજવિદ્યા)(૩)વિજ્ઞાન;સાયન્સ વિતંડા ;વાદ પું[.] ખેટ બક- (૪) જુઓવદ્યા. ગુરુ છું. વિદ્યા શીખ
વાદ, નકામી માથાઝીક (૨) પિતાને વનાર ગુરુ. દાન નહિં. વિદ્યાનું દાન. પક્ષ જ ન હોય અને માત્ર સામા પક્ષનું શ્વર પુ. ]િ એક દેવનિને દેવ. ખંડન જ કર્યા કરવું તે ન્યિા .]
ધરી સ્ત્રી [ā] વિદ્યાધર વર્ગની સ્ત્રી. વિતાડવું સત્ર કિન્વીતવુંનું પ્રેરક દુઃખ અધિકારી ૫૦ [+ાયિા કેળવણી
દેવું; પજવવું (૨) પસાર કરવું (દિવસ) ખાતાને ઉપરી; ડી. પી. આઈ. પીઠ વિતાન પું; ન [R] ચંદર; છત સ્ત્રી; ન. વિદ્યાનું ધામઃ “યુનિવર્સિટી વિતાવવું સરકિટ વિતાડવું પસાર કરવું (૨) ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ, ગાંધીજીએ ગુજવિત્ત ન [ઉં.] દ્રવ્ય
રાતમાં સ્થાપેલ રાષ્ટ્રીય યુનિવર્સિટી. વિદ વિ૦ [.) સમાસમાં ઉત્તરપદ તરીકે oભ્યાસ પુંલિં] ભણતર; કેળવણી.
આવતાં “જાણનાર” અર્થ બતાવે છે મંદિરના શાળા. થિની સ્ત્રી,૦થી (કલાવિ)
પં. [i.] ભણનાર; અભ્યાસી. રાલય વિદર્ભ પું[f. એક દેશ, આધુનિક વરાડ નવ વિ. શાળા વિદાય વિજૂિઓવદાયવળાવેલુ મેકલેલું વિદ્યુત સ્ત્રીકિં.] વીજળી. -ગી વિ. (૨) સ્ત્રી રજા; છૂટા પડવું તે. ગીરી [+] વીજળીના વેગવાળું; અતિ
સ્ત્રીરજા આપવી તે; વળાવવું તે ત્વરિત. -લતા, લેખા સ્ત્રી [...] વિદારક પું[i] વિદારણ કરનાર. -ણ વીજળીની વાંકીચૂકી રેખા
ન [.) વિદારવું તે (૨) વિદારક વિકમ ન હિં] પરવાળું (૨) ઝૂંપળ
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિકેંન્જન
વિદ્વજ્જન પું॰ [i.] વિદ્વાન માસ વિદ્વત્તા સ્રી [i.] પંડિતાઈ; જ્ઞાન વિદ્વદ્ભાગ્ય વિ॰ [i.] વિદ્વાનોને જ રસ [પંડિત; જ્ઞાની
૬૧૮
પડે એવું વિદ્વાન વિ॰ (૨) પું॰ [ä.] જ્ઞાનવાન; વિદ્વેષ પુંસં] દ્વેષ; શત્રુતા.પી વિ[Ē.] વિદ્વેષવાળુ [( મહુવિધ ) -વિધ વિ॰[i.] (સમાસને અંતે) રીતનું, વિધ સ્ક્રી॰ [૫] વિધિ; રીત; પ્રકાર (ર) અ + પ્રમાણે; રીતે
વિધર્મીવિ[નં. વિરોધી કે ભિન્ન ધમ વાળુ વિધવા સ્ત્રી॰ [i.] જેના પતિ મરી ગયા હાય તેવી સ્રો. વિવાહ પું [i.) તેનું પુન' ગ્ન [વિવિધ વિધવિધ વિજીએ વિષ્ણુબહુ પ્રકારનું; વિધાતા પું॰[i.] બ્રહ્મા (ર)સ્રી॰ વિધાત્રી. -ત્રી સ્રો॰ પ્રારબ્ધની અધિષ્ઠાત્રો દેવી વિધાન ન॰ [i.] વિધિ; રીત (૨) શાસ્ત્રાજ્ઞા (૭) ક્રિયા (૪)સેવા (૫) ઉપાય. સભા સ્ત્રી॰ કાયદા ઘડનારી સભા; ‘ લેજિસ્લેટીવ ઍસેમ્બ્લી ’
'
વિધાયક વિ॰ [i.] રચનાત્મક (૨) પું॰ વ્યવસ્થા કરનાર (૩) રચનાર વિધિ પું॰ [ä.] બ્રહ્મા (૨) ભાગ્યદેવતા (૩) આજ્ઞા; શાસ્ત્રાજ્ઞા (૪) સ’સ્કાર (૫) પું; સ્રી ક્રિયા (૬) ક્રિચાને ક્રમ કે પદ્ધતિ. નિષેધ પું॰ અમુક કરવા ન કરવા માટેની શાસ્ત્રાજ્ઞા વિધુ [સં.] ચંદ્રમા વિધુર પું॰ [સં.] જેની પત્ની મરી ગઈ
હાય એવા પુરુષ વિધેયવિ॰[i.] કરવા ચેાગ્ય (૨) અધીન; આજ્ઞાધારક (૩) ન॰ વાક્યમાં ઉદ્દેશને વિષે જે કઈ કહ્યું હાચ તે [ન્યા.]. વ્યય ક વિવિધેયના અથ'માં વધારા ફરતાર (૨) ન॰ તેવું પદ્મ [વ્યા.] વિષ્ય
પું॰ [i.] શાસ્ત્રાજ્ઞા, પ્રેરણા, ઉપદેશ, ફરજના અથ બતાવતું ક્રિયા
પદનું રૂપ [વ્યા.]
વિપત્તિ
-
વિધ્વંસ્ત વિ॰ [i.] નાશ પામેલું વિધ્વંસ પું॰ [i.] નાશ વિન અ॰ [É, વિના] + વિષ્ણુ; વિના [૫.] વિનત વિ॰ [i.] નમ્ર (ર) નમી ગયેલું વિનતિ સ્ત્રી [i.] વિનંતી (૨) નમ્રતા વિનય પું॰ [i.] નમ્રતા (૨) સભ્યતા. મદિર ન॰ માધ્યમિક કેળવણી આપનારી શાળા વિનવણી સ્રી વીનવવું તે વિન'તિ(–તી)સ્રી॰[1. ચિત્તિ[i]વિત્તિ)]
અરજી; આજીજી. ૦પત્ર ન॰ વિનંતી કરતા પત્ર કે લખાણ વિના અ॰ [i.] સિવાય; વગર. નું વિ॰ વગરનું; રહિત; વિહોણું વિનાયક પું॰ [i.] ગણપતિ વિનાશ પુંસં.]નાશ. ૦ૐ વિ॰ નાશ કરનાર. -શિકા સ્રોબ્લેઢાના ખખ્ખરવાળુ એક લડાયક જહાજ;‘ડિસ્ટ્રોયર’. –શિની વિ॰ સ્ત્રી, શી વિ॰ [i.] નાશ કરનારું (૨) નારા પામે તેવું વિનિપાત પું [i.] અવનતિ; પડતી વિનિમય પું॰ [i.] અલેાબદલા; આપલે વિનિયોગ પું [i] ઉપયાગ; પ્રયાગ (ર) નિમણુક વિનીત વિ॰ [i.] સૌમ્ય; વિવેકી (૨) સુશિક્ષિત (૩) નરમ પક્ષનું; ‘લિખરલ’ (૪) હાઈસ્કૂલ કે વિનચમ ંદિરના અભ્યાસક્રમ પાર કરી ગયેલું; મૅટ્રિક’(૫) એ કક્ષાનું. પક્ષ પું॰ ખ'ધારણીય માગે' રાજકીય સુધારાઓ માટે પ્રવૃત્તિ ચલાવવામાં માનતા ‘લિબરલ’ કે‘મોડરેટ’પક્ષ વિનાદ પું॰ [i.] મેાજ; આનંદ (ર) મશ્કરી; મજાક, મંદિની વિ॰ સ્રી॰, અદી વિ॰ વિનાદ કરનારું કે કરી શકે એવું વિન્યાસ પું॰ [i.] ગેાઠવણ (૨) મૂકવું તે વિપક્ષ વિ॰ [i.] સામા પક્ષનું; વિધી
(૨) પું॰ સામાવાળિયે; દુશ્મન વિપત(–ત્તિ) સ્રી॰ [i.] દુઃખ; આફત (૨) મુશ્કેલી
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિપથ
વિરત
૬૧૯ વિપથ પું. [i] કુમાર્ગ. ૦ગામી વિ. વિમાનક વિ૦ લિં] ઉદાસ; ખિન્ન (૨) ૫૦ કુમાગે જનાર
વિમર્શ-ર્ષ) ૦ [.વિચાર આલવિપદ(–દા) સ્ત્રી લિં] વિપત્તિ
ચન; સમીક્ષા વિપરીત વિ. લિ. ઊલટું; વિરોધી વિમલ[G.), –ળ વિ. નિમળ, છતા સ્ત્રી વિપર્યચ, વિપર્યાસ ૫૦ કિં.] ઊલટપૂલટ વિમાતા સ્ત્રીસિં] સાવકી મા
થઈ જવું તે (૨) મિથ્યાજ્ઞાન; હોચ વિમાન ન. [i] આકાશમાં ફરી શકે તેનાથી ઊલટું જ સમજવું તે
તેવું વાહન. વિદ્યા સ્ત્રી વિમાન ચલાવિપલ (ઉં.3, -ળ સ્ત્રી પળને ૬ભો ભાગ વવાની વિદ્યા; એવિએશન'. -ની વિ. વિપાક ૫૦ લિં] પરિપક્વતા (૨)પરિણામ; વિમાનવાળું કે તે સંબંધી (૨) પું
[ગાઢ છતા સ્ત્રી વિમાન ચલાવવાનું જાણતો માણસ. વિપુલ વિ. [6. વિશાળ (૨) પુષ્કળ (૩) -ની મથકન વિમાનને ઊડવા ઊતરવિપ્ર ૫૦ [] બ્રાહ્મણ
વાનું મથક કે સ્ટેશન; રાડોમ વિપ્રયાગ ૫) [ā] વિગત વિમાર્ગ કું. [ā] અવળો રસ્તો વિપ્લવ ૫૦ લિં] બળ; અંધાધૂંધી (૨) વિમાસણ સ્ત્રી વિમાસવું તે; પસ્તા વિપત્તિ (૩) વિનાશ (૪) ડૂબી જઈ (૨) ઊંડી ચિંતા નાશ પામવું તે. વાદી વિ૦ બળ વિમાસવું અકિં. [પ્રા. વીમંત (ઉં. વિમૅરા જરૂરી છે એમ માનનારું; રેવોલ્યુશ- તથા મીમાં)] પસ્તાવું; પાછળથી ચિંતા નિસ્ટ
કરવી (૨) વિચારવું; વિચારમાં પડવું વિફરાવવું સક્રિય વીફરવું નું પ્રેરક વિમુક્ત વિ. [.] સ્વતંત્ર; મુક્ત (૨) વિફલ [], -ળ વિ. નિષ્ફળ
તજેલું; છોડેલું. –ક્તિ સ્ત્રી [...] વિભક્ત વિ૦ લિ.) વિભાગ કરેલું (૨) છુટકારો મુક્તિ જુદું પડેલું કે પાડેલું
વિમુખ વિ. [G] મેં ફેરવી લીધું હોય વિભક્તિ સ્ત્રી [.] નામને ક્રિયા સાથે તેવું પરાક્ષુખ નિવૃત્ત(૨)પ્રતિકૂળ; વિરુદ્ધ
સંબંધ દેખાડનાર પ્રત્યય (વ્યા. વિમૂઢ વિ. [ā] મૂઢ બની ગયેલું વિભાકર ૫૦ લિ. સૂર્ય
વિયત ન૦ કિં. આકાશ વિભાગ કું. [૪] ભાગ (૨) હિસ્સ. વિયાવું અટકિટ [પ્રા.વિચાર (નં. વિગન)]
ગ(ય) વિવિભાગનું, -ને લગતું પ્રસવ થવે (સામાન્યતઃ પશુને) વિભાજક વિ૦ [ઉં.] જુદું પાડનાર વિયુતિ વિ૦ લિં. જુદું પડેલું વિભાજ્ય વિ૦ [G] ભાગી શકાય કે વિયોગ પું[ā] જુદા પડવું તે(૨)વિરહ. ભાગવા જેવું. on સ્ત્રી
-ગિની વિ. સ્ત્રીન્કં.] વિરહિણી. -ગી વિભાવરી સ્ત્રી, કિં. રાત્રિ
વિ૦ [.વિરહી વિભિન્ન વિ. [૬] ભિન્ન, પૃથક જુદુ વિયોજક વિ૦ [ઉં. છુટું પાડનાર વિભુ વિ. [૪. સર્વવ્યાપી; નિત્ય; અચલ વિરક્ત વિ૦ લિ.] અનુરાગ કે સ્પૃહા (૨) શક્તિમાન સમથ (૩) મહાન; _વિનાનું. -ક્તિ સ્ત્રી. લિ.] શ્રેષ્ઠ (૪) પુત્ર પ્રભુ
વિરચિત વિ૦ [] રચેલું વિભૂતિ સ્ત્રીલિં] સંપત્તિ, એશ્વર્ય (૨) વિરજ વિ૦ કિં. રજ વિનાનું સ્વચ્છ
દિવ્ય કે અલૌકિક શક્તિ (૩) ભસ્મ વિરણ ]િ, વાળે પુંછ એક સુગંધીદાર વિભૂષા સ્ત્રી [.] શણગારની સજાવટ મૂળ; વીરણ વિભૂષિત શણગારેલું
વિરત વિઇ .] વિરામ પામેલું; નિવૃત્ત
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિરતિ
વિવાદ
૬ર૦ થયેલું. -તિ સ્રો[i] વૈરાગ્ય વિરક્તિ (૨) કજિયો; તકરાર. -ધાભાસ પું (૨) વિરામ
[ભવું [+ મામા માત્ર દેખાતે વિરોધ (૨) વિરમવું અકિ. હિં, વિ+] અટકવું; તેવા વર્ણનવાળે એક અર્થાલંકાર વિરલ [], હું વિ. દુર્લભ (૨) આછું [કા. શા]. -બી વિ. વિરોધ કરનારું; આછું(૩) અલ્પ(૪) નિર્જન
વેરી શત્રુ (૨)વિરુદ્ધ ઊલટું(૩)૫૦ દુશ્મન વિરસવિ4.સ્વાદવિનાનું(૨)રસ વિનાનું વિલક્ષણ વિ. [i] વિચિત્ર; અદ્ભુત
(૩)વિષણ(૪)પુ૨સભંગ, છતા સ્ત્રી અસાધારણ. છતા સ્ત્રી, વિરહ પંકિં.પ્રિયજનને વિયોગ-હાગ્નિ વિવપન ન [] વિલાપ. -૬ અક્રિ
પું. [+મ]િ વિરહરૂપી અગ્નિ.-હાતુર કિં. વિ૬] વિલાપ કરો વિ. [+ વિરહથી વ્યાકુળ બનેલું. વિલય પંલિં] લય; નાશ -હિણી વિ. સ્ત્રી (૨) સ્ત્રી (ઉં.] વિલસવું અદ્રિ સિં. વિસ્] ઝળકવું પ્રિયના વિરહવાળી. -હિત વિ. [૬] (૨) આનંદ કરવો વિહેણું; વિનાનું. -હી વિ૦ (૨) પં. વિલંબ ૫૦ [i] ઢીલ વાર. -બિત વિક [ઉં.) વિરહવાળે
લટકતું (૨) વિલંબ થયે હેય એવું વિરંચિ પં. [i] બ્રહ્મા
(૩) ધીમું વિરાગ ૫૦ [G] વૈરાગ્ય. -ગી વિ. [૬] વિલાપ ૫૦ કિં. રૂદન; આકંદ
વૈરાગ્યયુક્ત (ર) પુંસાધુ સંન્યાસી વિલાયત ગ્રીન [..] વતન (૨)તુને વિરાજમાન વિ. લિ.] પ્રકાશમાન (બેઠેલું અસલ દેશ (૩) ગોરા લેકોનો દેશ (૪)
કે હાજર એ અર્થમાં માન બતાવવા ઈંગ્લંડ. -તી વિ. વિલાયતનું કે ત્યાં વપરાય છે)
બનેલું (૨) સ્વદેશનું નહિ એવું; પરદેશી વિરાજવું અદ્ધિ [૩. વિ +ાન પ્રકાશવું; (૩) અસાધારણ; વિચિત્ર લિ.] શેભવું (જુઓ વિરાજમાન)
વિલાવું અ૦િ લિ. વિ + ] કરમાવું વિરાજિત વિ. [i] સુશોભિત, પ્રકાશિત વિલાસ .] ખેલ કીડા (૨) ચેનબાજી; (જુઓ વિરાજમાન)
મેજ (૩) મોહક હાવભાવ. -સિની વિરાટ વિન્સં] મોટું ભવ્ય; અતિ વિશાળ સ્ત્રી[] વિલાસવાળી સ્ત્રી. સી વિ
(૨) ૫. જેને ત્યાં પાંડવો અજ્ઞાતવાસ (ર)પું કામાસક્ત, વિષયી (૩)ચેનબાજી રહ્યા હતા તે મત્સ્ય દેશને રાજા (૩) ઉડાવનાર; લહેરી વિશ્વસ્વરૂપ ઈશ્વર, પુરુષ છું. સવ- વિલીન વિલિં લીન થઈ ગયેલું (૨) વ્યાપી આત્મા; વિશ્વપુરુષ
લય પામેલું
[તપાસવું વિરામ પં. [i] નિભાવવું તે (૨)આરામ; વિલોકવું સક્રિ. [. વિ) જેવું (૨) વિસામો (૩) અંત; અવસાન. ચિહન વિલોમ વિ. વુિં.] વિપરીત; ઊલટું નભવાની નિશાની (વાંચતાં). ૦૬ વિવક્ષિત વિ. [ā] કહેવા ધારેલું અ૦િ અટકવું ભવું; બંધ પડવું વિવર ન [ā] દર; બ્દિ અંત આવ
વિવરણ ન૦ લિં] સ્પષ્ટીકરણ; વિવેચન વિરુદ્ધ વિ૦ લિં] ઊલટું; પ્રતિકૂલ વિવત ૫૦ [.] ભ્રમ; મિથ્યાભાસ (૨) વિરૂ૫ વિ૦ [i] કદરૂપું
ચકાકાર ફરવું તે વિરેચન ન.] જુલાબ દસ્ત; દવા લઈ વિવશ વિ[,] પરાધીન (૨) વ્યાકુળ પેટ સાફ કરવું તે
વિવસ્વાન પુત્ર [.] સૂર્ય વિધ ૫૦ કિં.] વિરુદ્ધતા દ્વેષ શત્રુવટ વિવાદ પં. [લ. ચર્ચા (૨) ઝઘડે (૩)
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિવાદગ્રસ્ત
૬ ૨૧
વિશ્વભરા મતભેદ, ગ્રસ્ત વિ. ઝઘડામાં પડેલું વિશેષમાં કહેવાનું કે (એ અર્થમાં પત્રમાં જેને વિષે વિવાદ ચાલે છે તેવું –દાસ્પદ લખાય છે).વિશેષે કરીનેઃખાસ કરીને વિ૦ [ + માપ] વિવાદને જેમાં સ્થાન વિશેષ નહિં. નામ ગુણ કે સંખ્યા છે તેવું
બતાવનાર શબ્દ વ્યિા.] વિવાહ | કિં.] વેવિશાળ (૨) લગ્ન. વિશેષતઃ અ [ā] મુખ્યત્વે કરીને, ખાસ
વજન નવ વિવાહ કે તે ધામ- કરીને. –તા સ્ત્રી વધારેપણું(૨)તફાવત ધૂમવાળે અવસર. –હિત વિ૦, હિતા (૩) ઉત્કૃષ્ટતા; અસાધારણતા વિ. સ્ત્રી [i] પરણેલું
વિશેષનામ નલિ.]વસ્તુ, માણસ આદિનું વિવિધ વિ૦ કિં.] અનેક પ્રકારનું. છતા ખાસ નામ તે નામને એક પ્રકારવ્યા.]
સ્ત્રીવિવિધ હોવાપણું (૨) વૈચિત્ર્ય : વિશેષ્ય નવ લિં.) વિશેષણથી જેને ગુણ વિવૃત વિ[.] ઉઘાડું ખુલ્લું (૨) વિસ્તૃત કે વધારો બતાવાયો હોય તેવો શબ્દવ્યા] વિવેક પુંલિં] જુઓ વિવેકબુદ્ધિ (૨) વિગ્રંભ [] વિશ્વાસ (૨) રહસ્ય સભ્યતા, વિનય, બુદ્ધિ સ્ત્રી સારાસાર ખાનગી વાત. કથા સ્ત્રી ખાનગી વાત છૂટા પાડવાની – સમજવાની બુદ્ધિ, વિશ્રામ ૫૦ લિ) વિસામ; આરામ (૨) -કી વિ. વિવેકબુદ્ધિવાળું સમજી; આરામ લેવાનું સ્થાન સભ્ય (૨) વિનયવાન, જ્ઞાની
વિશ્રાંતિ સ્ત્રી વિશ્રામ વિવેચક વિ૦ (૨) પં. વિવેચન, ટીકા કે વિકૃત વિ. [૧] પ્રખ્યાત
સમીક્ષા કરનાર. -નેનાં સ્પષ્ટીકરણ વિશ્લિષ્ટ વિ. સિં] છૂટું પડેલું-પાડેલું (૨) ટીકા ગુણદોષ જુદા પાડી બતાવવા વિશેષ ૫૦, ૦ણ ન [.] છું પડવું કે તે. -ને સ્ત્રી [સં.) વિવેચન
પાડવું તે વિશદ વિ. [.] નિમેળ (૨) સ્પષ્ટ; વિશ્વ ન. [૪] જગત; સૃષ્ટિ(૨)વિલ્સમગ્ર સરળ. છતા સ્ત્રી
વિરાટ વકર્મા પુંલિ. દેવને શિલ્પવિશાખા સ્ત્રી (ઉ.)
નળમું નક્ષત્ર શાસ્ત્રી (૨) ઈશ્વર (૩) સુતાર. જનીન વિશારદ વિ૦ (૨) પુંછે [.] નિપુણ (૨) વિ. [i] સમસ્ત વિશ્વનું, –ને લગતું (૨) પંડિત; વિદ્વાન
ભૂત માત્ર પ્રત્યેનું. બેજિત વિ. સં. વિશ્વ વિશાલ [i], –ળ વિ. મોટું; વિસ્તીર્ણ નિર્] વિશ્વને જીતનારું. નાથ .] વિશિષ્ટ વિ. [ā] વિશેષતાવાળું, અસા- સ્વામી; પરમેશ્વર (૨) કાશીમાં આવેલું
ધારણતા સ્ત્રી –ાત નક્ + ત] શિવનું તિલિંગ. રૂ૫ વિ૦ લિ.] રામાનુજે પ્રવર્તાવેલ વેદાન્તનો સિદ્ધાંત સર્વવ્યાપી (૨) પં. વિષણુ. વિદ્યાલય વિશીર્ણ વિ. [ā] ભાંગીતૂટી ગયેલું જીર્ણ નવ યુનિવર્સિટી, વિદ્યાપીઠ, વ્યાપી વિશુદ્ધ વિ૦ [] પવિત્ર(૨)નિર્મળતા વિ. [સં.) આખા જગતમાં વ્યાપી રહેલું સ્ત્રી. -દ્ધિ સ્ત્રી લિં.] વિશુદ્ધતા
શાંતિ સ્ત્રી સકલ જગતની શાંતિ વિશૃંખલ લિ., -ળ વિબંધન વિનાનું, વિશ્વસનીય વિ. [i] વિશ્વાસ કરવા સ્વછંદી
લાયક; વિશ્વાસપાત્ર વિશે અe [જુઓ વિષે સંબંધી વિશ્વસ્ત વિહં.] વિશ્વાસુ વિશ્વસનીય વિશેક વિ૦ + જુઓ વિશેષ
વિશ્વભર વિ.) આખા જગતનું પોષણ વિશેષ વિ.]વધારે(૨)ખાસ અસાધારણ કરનાર (૨) સર્વવ્યાપી (૩) પં. વિષ્ણુ.
(૩) પુંતફાવત (૪) અસાધારણ ધર્મો. -રા વિ. સ્ત્રી વિશ્વનું પેષણ કરનારી [વિનંતિ કે (ટૂંકમાં વિ૦ વિ૦)= (૨) સ્ત્રી પૃથ્વી
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિશ્વામિત્ર
૬૨૨
વિસ્તારવું વિશ્વામિત્ર ૫૦ લિ.) એક પ્રસિદ્ધ ઋષિ વિષુવરેખા સ્ત્રી [.], વિષુવવૃત્ત ન વિશ્વાસ પુંડ (ઉં] ભરોસે; ખાતરી (૨) પૃથ્વીની ધરીની મધ્યમાં કાટખૂણે કપેલું
શ્રદ્ધા પ્રતીતિ. ૦ઘાત ! [ā] કોઈએ વર્તુળ; ઇકવેટર મૂકેલે વિશ્વાસ તોડે તે; વિશ્વાસ વિષે અo કિં. વિષ વિશે; માં(૨)બાબત આપીને અવળું કરવું તે; દગલબાજી, વિઠંભક ૫૦ કિં. આગલી કથાને સાર ૦ઘાતી વિ૦ (૨) ૫૦ લિં] વિશ્વાસઘાત
તથા આવનાર વસ્તુનું સૂચન કરતો કરનાર. ૦પાત્ર વિ૦ કિં.વિશ્વસનીય
નાટકને ઉપઘાત- અવતરણ વિશ્વાસી વિ૦ લિ. વિશ્વાસ પરથી] જુઓ
વિશ સ્ત્રી લિં.] મળ; નરક વિશ્વાસ (૨) jઈસુ ખ્રિસ્ત વિષે વિશ્વાસ વિષ્ટિ સ્ત્રી હિં] સમાધાનીની વાટાઘાટ -શ્રદ્ધા રાખનાર ખ્રિસ્તી. -સુ વિ૦ વિલણ ૫૦ કિં. સૃષ્ટિનું પાલન કરનારું વિશ્વાસ રાખનાર (૨) વિશ્વાસપાત્ર
- ઈશ્વર-૨૫ (૨) વિ. વિભુ સર્વવ્યાપી. વિશ્વાસ રાખવા યોગ્ય મિહાદેવ
૫દ ન [સં. વૈકુંઠ [અસમાન વિશ્વેશ્વર પુલિં] વિશ્વનાથ; કાશીના વિષ ન૦ લિ.) ઝેર [નિસ્તેજ
વિસદશ વિ. લિ.] સદશ નહિ એવું;
વિસરાવવું સક્રિય “વીસરવું નું પ્રેરક વિષgણ વિ]િ ઉદાસ;ખિન્ન (૨)ફીકું વિષધર j[. સાપ; નાગ
વિસર્ગ કું. લિ.) હકાર જેવો ઉચ્ચાર વિષમવિ સિં] અસમાન;ખાડાટેકરાવાળું
કરવાનું (૯) આવું ચિત્ત વ્યા
વિસર્જન ન [8] છોડી દેવું તે (૨)વિદાય (૨) મુશ્કેલ (૩) પ્રતિકુળ (૪) દારુણ
થવું કે કરવું તે (૩) સમાપ્તિ (૫) એકી સંખ્યા. ૦ષર પુર લિ.] રહી રહીને આવતો તાવ
વિસર્જિત વિ[] વિસર્જન કરાયેલું વિષય પુંલિ.ઈદ્રિયગ્રાહ્ય પદાર્થ (૨)ભાગ્ય વિસંગત વિ[.] અસંગત, વિસંવાદી.
પદાર્થ; ભેગનું સાધન (૩) કામગ(૪) -તિ સ્ત્રી અસંગતિ; વિસંવાદ વિચાર માટે કે ભણવા માટેનું વસ્ત્ર (૫) વિસંવાદ ૫૦ લિ.] અસંગતિ(૨)વિરોધ. મજદૂર; મુદ્દો(૬)દેશ જનપદ, ભેગ પુર -દી વિ૦ [] વિસંવાદયુક્ત વિષય ભોગવવા તે; કામગ. લંપટ વિસાત સ્ત્રી [મ. વિત] વસાત; કિંમત વિક વિષયગમાં લંપટ છવાસના સ્ત્રી મહત્વ(ર)લા ગજું; દમ (૩) ગણતરી વિષયભોગની વાસના. વિકાર પં. લેખું; હિસાબ વિષયને લીધે થતો વિકાર (૨) કામરૂપી વિસામો ૫૦ વિ. વિરામ (ઉં. વિશ્રામ) વિકાર. વિચારિણી વિન્રી સભામાં થાક ખાવો તે; વિશ્રાંતિ (૨) વિસામો રજૂ કરવાના ઠરાવ વિચારી કાઢનારી
લેવાની જગા (સમિતિ).સુખન. [ઉં.) વિષયભોગનું વિસારવું સ૦િ [પ્રા. વિસ્તાર, વીતર (. સુખ.-યાસક્ત વિ [.] જુઓ વિષય- વિ + છૂ)] ભૂલી જવું લેપટ.—ચાસક્તિ સ્ત્રી [.વિષયસુખમાં વિસારે પુત્ર વીસરી જવું તે; વિમરણ આસક્તિ, -ચાંતર ન[+અત]વિષયને વિખલન ન. હિં.ભૂલ [પામવું ફેરફાર પ્રસ્તુત વિષયમાંથી અન્ય વિષય- વિસ્તરવું અ ૦િ [4. વિશ્ર્વ વિસ્તાર માં ઊતરી જવું તે. –ચાંધ વિ. [+] વિસ્તાર ૫૦ લિં] ફેલા(૨)વધારે(૩) વિષયભોગમાં અંધ બનેલું.–ચી વિલિ.] ( વિશાળતા (૪)બહેળો પરિવાર કે કુટુંબ વિષયાસક્ત, કામી (૨)વિષયનું, -ને લગતું
[લા..પૂર્વક અવિસ્તારથી લંબાણથી વિષાદ S[R. ખેદ દિલગીરી(૨)નિરાશા વિસ્તારવું સ૦ કિ. હિં, વિસ્ત વિસ્તાર અનુત્સાહ
કરે; લંબાવવું
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિસ્તીર્ણ ૬૨૩
વીમો વિસ્તીર્ણ વિ[. વિસ્તારવાળું તાસ્ત્રો, વીછી છું) ૫૦ કિં. વૃશ્ચિક વિઝિ, વિસ્તૃત વિ૦ કિં.] વિસ્તારવાળું | વિષ્ણુ એક ઝેરી પ્રાણી; વીંછી વિકેટક વિ૦ ફૂટે એવું કે ફેડી નાખે વીછુવા ૫૦ બ વવ [વછી” ઉપરથી] _એવું (કાવ્ય) ના
(સ્ત્રીઓનું) પગને અંગૂઠે પહેરવાનું ઘરેણું વિસ્મય ૫૦ કિં.] આશ્ચર્ય; અચ છે. વીજ સ્ત્રી [2. વિજ્ઞ (ઉં. વિત)] વિદ્યુત. કારક, કાશી વિવિસ્મય પમાડે તેવું
કરે ૫૦ પદાર્થમાં ઉત્પન્ન થયેલ વિસ્મરણ ન૦ લિ.] ભૂલી જવું તે
વીજશક્તિ. કાવવું સક્રિક પદાર્થમાં વિમિત વિ૦ લિં] વિરમય પામેલું વીજશક્તિ ઉત્પન્ન કરવીચાજ"[પ.વિ.]. વિસ્મૃત વિહિં] ભૂલી જવાયેલું. -તિ ચુંબક ન. વીજળીથી થતું ચુંબક સ્ત્રી [.] વિસ્મરણ
[૫. વિ.] [વીંજણે પંખે વિસંભ .] જુઓ વિઠંભ
વીજણે પ્રા. વળ (સં. વિઝન)] વિહગ ન [] પક્ષી, વિહંગ
વીજળી સ્ત્રી [પ્રા.વિકત્રિયા (ઉં. વિદ્યુત) વિહરવું અક્રિ. [પ્રા. વિઠ્ઠર (ઉં. વિ +]
એક ભૌતિક શક્તિ વીજ વિત. ૦ઘર ફરવું (૨) વિહાર કરતા
નવ વીજળી જ્યાં ઉત્પન્ન થાય કે જ્યાંથી વિહંગ ન[ā] પક્ષી; વિહંગ, દષ્ટિ સ્ત્રી
બધે મોકલાય તે સ્થાન; પાવર-સ્ટેશન પક્ષીની પેઠે બધી પરિસ્થિતિને એકીસાથે ઉપરથી જોઈ લેવી તે. ૦મ ન૦ મિ.]
વીજાણુ નવ વીજળીને અણુ; “ઇલેકટ્રોન”
વી સક્રિ. [. વિ (ઉં. વિ+ની) વિહંગ.-ગાવલોકન નવ[ગવાન વિહંગદૃષ્ટિથી કરેલું નિરીક્ષણ
ચૂંઠું (૨) પસંદ કરવું (૩) (અનાજ
માંથી કાંકરા વગેરે) ઉપાડી લેવું, દૂર કરવું વિહાર કું. [.] કીડા (૨) આનંદમાં
વીણ સ્ત્રી. [૬] બીન; એક તંતુવાદ્ય. હરવું ફરવું તે(૩)ભ્રમણ (૪)(બૌદ્ધ)મઠ.
૦ધર, પાણિ ૫૦ નારદ -
રિવિન્રી,-રીવિવિહાર કરનાર વિહીત વિ. [i.મુકાયેલું (૨) (શાસ્ત્ર)
વીત વિ. [૪.] જતું રહેલું(૨)છેડી દીધેલું. ફરમાવેલું
૦કન સ્ત્રી વીતેલું તે (૨) સંકટ, વિહીન વિ૦ [ā] વિનાનું
–ણ વિ.) તૃષ્ણ વિનાનું. ૦રાગ વિહેણું વિ[ગ્રા.વિઠ્ઠીન(ઉં, વિહીન) વિનાનું
(-ગી) વિવુિં. વીતરારાગ-આસક્તિ વિહુવલ લિં], –ળ વિ૦ બાવડું; આતુર.
વિનાનું. લેભ વિ૦ ભરહિત. ૦વું તા સ્ત્રી
અ ક્રિટ ગુજરવું; પસાર થઈ જવું (૨) વિંદય ૫૦ લિં] દક્ષિણાપથ ને ઉત્તરાપથ વચ્ચેની પર્વતમાળા-કથાચલ–ળ)૫૦ વીથિથી) સ્ત્રી [i] માર્ગ રસ્તે [+ અવઢ] વિંધ્ય પર્વત
વીનવવું સક્રિત્રિા. વિશ્વવ (ઉં, વિજ્ઞા)] વિખર–રા)વું અક્રિ. (હ. વિ + વિનંતિ, અનુરોધ કે આજીજી કરવી. વેરાવું; છૂટા પડી જવું
(વીનવાવું) વીગત સ્ત્રી,૦વાર અજુઓ વિગત’માં વી. પી. ન. [૬] અકેલ દામ આપે મળે વધું ન પ્રિ. વિમા€(ઉં. વિઘટ્ટ) =વિભાગ] એવું ટપાલમાં આવતું પારસલ, બુક
જમીનનું એક માપ (પચીસેક ગુંઠાનું) પોસ્ટ ઈ૦ વીચિત-ચી) પુસ્ત્રી [.] તરંગ,મોજું. વીફરવું અ[િ. વિરપુર(ઉં. વિ +8)]
૦માલા]િ, –ળા સ્ત્રી તરંગોની હાર વકરવું ગુસ્સે થવું; ઉશ્કેરાવું વીછળવું સ૦િ [1. વિચ્છ પાણી વીમા કંપની સ્ત્રી વીમો ઉતારનાર મંડળી રેડી હલાવી સાફ કરવું (વીછળવું) વીમે ડું [r. ચીમદ વસ્તુ કે જિંદગીને
દુ:ખ પડવું
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________
વીર.
६२४
નુકસાન પહોંચતાં તે બદલ પૈસાથી થતી વીસરવું સક્રિ[પ્રા. વીર (સં. વિ + ) ભરપાઈ; “ઇસ્યુરન્સ” (૨) તેને કરાર ભૂલી જવું (વીસરાવું) (૩) તે પેટે ભરવાને હપ્તો (૪) વીસા બવ ર૦૪૧થી ૧૦ને ઘડિયે જોખમભર્યું સાહસ લિ]
(૨) વાણિયાઓને એક પેટાભાગ વીર વિ૦ [.) શર; પરક્રમી(૨)પું તે વીસી સ્ત્રી વીશી; વીશને સમૂહ; (૨)
પુરુષ (૩) વીરે; ભાઈ (૪) એક ભૂત વણાટમાં તાણાના તારની એક ગણતરી (૫) મહાવીર
વિખવું સક્રિપ્રા. વિવિવ(ઉં. વિ+ફિg)]. વીરડે કું. લિ. વિમર] નદી કે તળાવના જુઓ પીંખવું
સૂકા ભાગમાં પાણી માટે ખોદેલો ખાડો વીંછિયો ! ‘વીંછી” ઉપરથી એક ઘરેણું વીર (ઉં.), વાળ ૫૦ જુઓ વિરણ વીંછી (૫૦ ાિ. વિંગિ, વિંઝુમ (ઉં. વીરતા સ્ત્રી, વીરત્વન[.] શૂરવીરતા વૃશ્ચિક)] એક ઝેરી જતુ; વીંછી. ડે પરાક્રમ
૫૦ વીંછી (૨) વૃશ્ચિક રાશિ. - પું વીરપસલી સ્ત્રી શ્રાવણી પૂર્ણિમાને દિવસે વીંછી. છુડો વછી
ભાઈ તરફથી બહેનને અપાતી ભેટ વહુવા મુંબવ જુઓ વીછુવા વીરભદ્ર ૫૦ ]િ શિવને એક ગણ વીંજરું ન૦ એક સુતારી ઓજાર વીરભૂમિ શ્રી વીરેની જન્મદાતા ભૂમિ વીંજણે ૫૦ [જુઓ વીજણ પંખે વીરરસવુંલં.]કાવ્યના નવ રસમાંનો એક વીંઝાણું નવ જુઓ વીંજણું વીરહાક સ્ત્રી યુદ્ધ પ્રસંગે દ્ધાની વીંઝવું સક્રિ[પ્ર. વૈરૂન્નમાળ(ઉં, વીન) ભયંકર ગર્જના
હવામાં જોરથી ઘુમાવવું એિક ઘરેણું વીરાસન ન [i] (ગન) એક આસન વીકલી સ્ત્રી, - ડું સ્ત્રીઓનું નાકનું વીરાંગના સ્ત્રી ]િ વીર-બહાદુર સ્ત્રી વીટલે પૃ. [ફે. વિટસ્ટિસ જીઓ વિટ વીરી સ્ત્રી, જુઓ વીરે] બહેન. – ૫૦ વીંટવું સક્રિ[પ્રા. વિટ (ઉં. વૈદ)] લપેટવું [. વીર ભાઈ
વીંટાવવું, વીંટાવું) વીર્ય ન૦ કિં.] શુક્ર ધાતુ(ર)વીરતા; બળ; વીંટાળવું સક્રિ. (જુઓ વીંટવું] લપેટવું પરાક્રમ. ૦પાત ! .] વીર્યસ્ત્રાવ. ગોળ વીંટવું વીંટાળાવવું, વીંટાળાવું) વંત વાન [] વિ૫રાઠમ; બળવાન. વીંટી સ્ત્રી હિ. વિદિય] આંગળી ઉપર
સાવ વીર્ય ઝરી જવું -ખરવું તે. પહેરવાનું ગેળ ઘરેણું વહીન વિ૦ લિં] નામ; નિર્બળ વીટે ડું [જુઓ વીંટવું વીંટાળેલ ગળ વીલ ન૦ [છું. વસિયતનામું
આકાર (૨) પથારીને વી વિલાં ન બ૦૧૦ ટેળામાં જ ફરતાં એક વધારવું સક્રિમા. વઢ (ઉં.ટ)ઉપરથી) જાતનાં પંખીઓ
અગવડ વેઠીને સાથે રાખવું(વીંઢારાવવું, વિવું (વી) વિ. [1. વિહૃઢ (સં. વિઘ) વીંઢારાવું)
રઝળતું; છૂટું શિરમિંદ ભાંડું વીંધ ન [વાંધવું ઉપરથી વેહ; કાણું વીલું (વી) વિ. [પ્રા. વિજિન (ઉં. બારિત)] નાકું. શું સ્ત્રી છિદ્ર પાડવાનું ઓજાર વીશ વિ. જુઓ વીસ. -શી સ્ત્રી વીંધણું નવ જુઓ વીંજણું. જુઓ વીસી
વધવું સક્રિો [પ્રા. વિષ (સં. )] વીંધ વીશી સ્ત્રી, પૈસા આપવાથી તૈયાર રઈ પાડવું (૨) કોચવું; ભોકવું. (વીધાવવું, મળે તે જગા.૦વાળે ૫૦વીશીને માલિક વીંધાવું)
[વરવું [૫] વીસ વિભુપ્રા. વીર(ઉં.વિરાતિ)] “૨૦; વીશ વૂડવું સકિ. [પ્રા. ૩ટ્ટ (ઉં. વૃE) ઉપરથી
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક
૬૨૫
આપેલું
વેઢ વૃક ન [4] વ. કેદાર ! [i]ભીમ વેકબે પુત્ર નાને વહે; કળે વૃક્ષ ન [.] ઝાડ. -ક્ષારેપણના ઝાડ વેખવું સક્રિ. વિ+શૈક્ષ જેવું; તપાસવું રોપવું તે
વેગ j[] ગતિ ઝડપ (૨) જુસે; વૃત્ત ન [ā] વતન (૨) અક્ષરમેળ છંદ
જેસ (૩) ચસકે (૪) ત્રાસ; તાપ (૩) વર્તુળ (૪) સમાચાર (૫) વૃત્તાંત;
ગન ન. [૬] માલ ભરવાને ભારહકીક્ત. ખંડ ૫૦ વર્તુળને ભાગ;
ખાનાને ડ [અલગ.-ળે અઆધે સેમેન્ટ [.]
વેગળું વિ૦ ઢિ. મારું દૂર (૨) જુદું; વૃત્તાંત પુંડન[ફં.]હકીકત,વર્ણન(૨)ખબર
વેગ(કું) વિ૦ કિં.] વેગવાળું વૃત્તિ સ્ત્રી લિં] ચિત્તમાં ઊઠતો વિચાર;
વેચવાલ વિ. વેચવાવાળું; વેચનાર ચિત્તને વ્યાપાર (૨) મનનું વલણ (૩)
વેચવું સક્રિટ કિંમત લઈને આપવું સ્વભાવ; પ્રકૃતિ (૪) વર્તન (૫) વ્યાખ્યા;
વેચાણ ન વેચાવું તે(૨)વેચવું તે. ખત ટીકા (૬)ધધ આજીવિકા (૬) શબ્દની
ના વેચાતું આપ્યાનું લખાણ. -ણિયું અર્થ બતાવવાની શક્તિ [વ્યા.
વિક ખરીદેલું (૨) વેચી શકાય તેવું ત્ર પંકિં.] એક રાક્ષસ,જેનેડકે મારેલો
વેચાતું વિ૦ કિંમત આપીને લીધેલું કે વૃથા અર્થતં] ફેગટ; નિષ્ફળ વૃદ્ધ વિ૦ લિં] ઘરડું (૨) વડીલ. ૦૦
વેઠ સ્ત્રી [. વિટ્ટ (સં. વિદ) વગર
થી ન [.) ઘડપણ. -દ્ધા વિ૦ સ્ત્રી .]
દામનું વૈતરું (૨) ફરજિયાત વૈતરું (૩) ઘરડી થયેલી (૨) સ્ત્રી ડોસી.-દ્ધાવસ્થા સ્ત્રી [i. + અવસ્થા) ઘડપણ
ભાર; પીડા, ઉપાધિ (લા.] વૃદ્ધિ સ્ત્રી હિં] વધારો (૨) આબાદી (૩)
વેઠવું સકિ. [પ્રા.વેગ (ઉં.વૈન)] સહન સંસ્કૃત સ્વરમાં થતો એક ફેરફારવ્યા]
કરવું; ખમવું (૨) નિભાવવું વૃદ્ધિગત વિ[.] વધી ગયેલું; વિસ્તાર
વેઠિયાવાડ સ્ત્રી ગમે તેમ કરી નાખવું પામેલું [આઠમી રાશિ
તે; કમને કરેલું કામ વૃશ્ચિક પં4િ. વીંછી (૨) વીંછીડે –
વેઠિયે વેઠ કરનારા (૨) વેઠે પકડેલો વૃષ પુંલિં. આખલો. કેતુ પુંલિ.શિવ
વગર પૈસાને નેકર વૃષણ પં; ન [R] અંડ, ગેળી
વેડફવું સક્રિક નકામું ખરચી નાખવું વૃષભ j[ઉં. આખલે; પિઠિ. વજ
ઉડાવી દેવું; બગાડવું ૫વિ.વૃષકેતુ શિવ
વેડમી (વે) સ્ત્રી. વૈમિપૂરણપોળી વૃષલ પુ.શદ્ર (૨) નીચ; પાપી માણસ વેહવું સક્રિ[પ્રા. વિર (ઉં.વીર) વેડીથી વૃષ્ટિ સ્ત્રી હિં] વરસાદ
તોડવું-ઉતારવું (ફળ) વૃણિ પં[સં. શ્રીકૃષ્ણને એક પૂર્વજ વેઠવો જુઓ વીરડે તળાવ કે વૃત નવ લિં] ડીંટું
નદીમાં પાણી માટે ખોદેલા ખાડે વંદ નાં] ટેળું. સંગીત ન બધાએ વેડા પુંબવ[વિરંવ (ઉં. વિલ)=
સાથે કરવાનું સંગીત, વાદન ન. એક નકલ કરવી“–ના જેવું વર્તન એ અર્થમાં સાથે અનેક વાદ્યોના વાદનનું સંગીત શબ્દને અંતે (ઉદા. બાયલાવેડા) વૃંદા સ્ત્રી- સિં.) તુલસી. વન ન [ઉં. વેડીંગ અશ્વઘેડ ગેકુળ નજીક આવેલું વન
વેડી સ્ત્રી (જુઓ વડવું] છેડે જાળીદાર વેઇટિંગ રૂમ સી. ]િ રેલવે સ્ટેશન ઝેળીવાળી લાંબી લાકડી(આંબેડવાની) ઉપર ઉપલા વર્ગના મુસાફરોને બેસવા- ડી ૫૦ વેડનારો ઊઠવાને ઓરડે
વેઢ ૫૦ મિ. (ઉં. વેદ)] આંગળી ઉપરને
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________
વેઢમી
સાંધા આગળના કાપા (૨) બેથી વધારે આંટાવાળી વાળાની વીંટી વેઢસી સ્રી॰ જીએ વેડમી વેઢા પું॰ [જીએ વેઢ] આંગળી ઉપરના સાંધા આગળના કાપા [l; વણ વેણુ (વ) સ્ક્રી॰ [મા.વળી (નં. વની) કપાસના વેણ (૧) સ્રી॰ [ત્રા. વમળા (સં. વેલના)] પ્રસવની પીડા વચન વેણુ (વ) ન૦ [મવ૦ વેળ (સં. વવન)] જુએ વેણિ(-ણી) સ્ત્રી [સં.] ચોટલે (૨) અખાડે આંધવાના ફૂલના ગજરા વેણુ સ્ત્રી [સં.] વાંસળી વેત (૧) પું॰ ઘાટ; મેાખ (ર) તજવીજ; ત્રેવડ વેતન ન॰ [É.] પગાર વેતર ન॰[(સં.વી ઉપરથી)]એક એક વારનું [તજવીજ જણતર (પ્રાય: ઢારનું ) વેતરણ સ્ત્રી॰ વેતરવું તે(ર)જોઈતી ગેાઠવણ, વેતરવું સક્રિ॰ [‘વેત’ ઉપરથી] શરીરને બેસવું આવે તેમ લૂગડુ' કાતરવું(૨) કાઈ કામની) જોઇતી ગેાઠવણ કે તજવીજ કરવી; ધાટ બેસાડવેા (૩) બગાડવું; ઊંધું મારવું [લા.] શ્વેતસ પું॰;ન૰ [i.] નેતર. (–સી) વૃત્તિ
શ્રી નેતરની જેમ (બળિયા આગળ)નમી જવા છતાં સ્થિતિસ્થાપક રહેવાની વૃત્તિ વેતા પુંખ્॰૧૦ ભલીવાર;ડહાપણ; આવડ વેતાલ [i], “ી પું॰ એક જાતના ભૂત (૨) મૃત શરીરમાં પેઠેલા ભૂત (૩) ભૂતના રાજા (૪) દ્વારપાળ
}}
વેત્તા પું॰ [સં.) જાણનાર વેત્ર ન॰ [i.] નેતર (૨) છડી વેદ પું॰ [i.] જ્ઞાન (ર) શાસ્ત્રીય જ્ઞાન (૩) આર્યાનું સૌથી પ્રાચીનધમ પુસ્તક ઋગ્વેદ,ચજીવેદ,સામવેદ અને અયવ વેદ વેદના સ્રી [સં. પીડા વેદવચન, વેદવાક્ય ન^[i.] વેદનું વચન (૨) તેના જેટલું પ્રમાણભૂત વચન વેદવું સક્રિ॰ [નં. વિકૢ] નવું વેદવ્યાસ પું [i.] નુ વ્યાસ
વેરાગી
વેદાંગ ન॰ [સં.] વેદનાં છ આંગા (શિક્ષા, કલ્પ, વ્યાકરણ, નિરુક્ત, છંદ, ચૈાતિષ) વેદાંત પુન॰.]વેદેશના અંતિમ ભાગઉપનિષદ (૨) ન૦ વેદાંતદન. ૦૬ન ન॰ માદરાયણ વ્યાસે રચેલાં બ્રહ્મસૂત્ર;છ વૈદિક દશનામાંનું એક -ઉત્તર મીમાંસા વેદિ(ક) સ્ત્રી[i.] હામ વગેરે માટે તૈયાર કરેલી એટલી કે કુંડ; વેદી વેદિયું વિ॰ વેદ ભણેલું (૨) ભણેલું પણ ગણેલું નહિ [લા.] વેદી સ્રો॰ [i.] જીએ વેદિ
વેધ પું॰ [i] છિદ્ર; વેહ (ર) વી'ધવું તે (૩) ગ્રહ। વગેરેનું નિરીક્ષણ (૪) સુતાર કે કડિયાના કામમાં શાસ્ત્રીય દેખ (૫) ઊંચે રહેલા પદાર્થ'ની દિશાના સમતલ રેખા સાથે થતા ખૂણેા; ‘આલ્ટિટલ્યૂડ’[ગ.] વેધવું સક્રિ॰ [સં. વિક્] વેધ પાડવા (૧) વીંધવું
વેધશાલા [સં.], -ળા સ્રી ગ્રહાદિકની ગતિ વગેરે નીરખવાનું સ્થાન; ‘ઑબ્ઝવે ટરી’ [ડમછ્યુિં વેન (વ) ન॰ [જીએ વાહન]ખળદગાડી કે વેપાર (વ’) પું॰ [નં. વ્યાપાર] માલ વેચવાસાટવાના ધંધા રોજગાર, વણુજ પું [+ સં. વાળિય] વેપારનું કામકાજ; કામધંધા. શાહી સ્રો॰ વેપારને માટે જમાવેલું કે વેપારની દૃષ્ટિવાળુ` રાજ કે હમત. “રી પું॰ વેપાર કરનાર વેર અ॰ લગી; સુધી
વેર (વ)ન॰ [ન્નુએ વર]શત્રુવટ(૨) દ્વેષ;ઝેર વેરણ (વૅ વિન્ગ્રોવેરી-વેરભાવ રાખનારી વેરણખે(-છે)રણ વિ॰ વિરવું + ખેરવું,
છેરવું] અસ્તબ્ધત વેરભાવ (વૅ) પું- શેત્રુવટ; દ્વેષ વેરથી (૧) પું॰ વેરી; શત્રુ વેરવું સક્રિ॰ [નં. વિ] છૂ છૂછ્યું કે વીખરાતું પડે એમ કરવું (ર) પાથરવું (૩) ખૂબ ખવું [લા.] વેરાગ (૧) પું૦ વૈરાગ્ય.૰ણુ સ્ત્રી સાધુડી; ખાવી. મંગી પું॰ આવે; સાધુ
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________
વેરાન ૬ર૭
વૈજયંતી વેરાન (વે) વિ. [. વિન ઉજજડ વેસર(-રી) સ્ત્રી નથ; વાળી વેરાવું અ૦ કિં. “રવુંનું કમણિ (૨) વેહ ! [ar. (ä. વૈષ) વિધ; શાર (૨) વખરાઈ જવું; ટુ પડી જવું
ના (૩) દર વેરી (વે) વિ. [પ્રા.વેર (ઉં.વૈરિન] વેર વેળ (વૅ) સ્ત્રી તાણ; આંકડી (૨) ગડરાખનારું (૨) ૫૦ દુશમન શત્રુ
ગુમડ કે ઘાના દઇને લીધે સાંધાના મૂળમાં વેરે (વે) અ[પ્રા.વેર (ઉં. દ્વાર) સાથે બાઝતી ગાંઠ (૩) મનને તરંગ; વળું (લગ્ન) (૨) + પેઠે
વેળી સ્ત્રી[ફં. 1] વેળા વખત (૨) ભરતી. વેરે ૫૦ કર; જકાત
-ળા સ્ત્રી સમય; વખત (૨) વિલંબ વેલ સ્ત્રી [.ટ્ટ (ઉં. વ)]લતા; લાંબી વાર (૩) લિ.] ખાસ ટાણું, પ્રસંગ
નેપથરાતી કે ઊંચે ચડતી વનસ્પતિ (૪) મુશ્કેલી કે આપદાને પ્રસંગ વેલશુનાહિં.૪ની રોટલી વગેરે વણવાને વેળુ સ્ત્રો [જુએ વેલી રેતી દંડીકે
વેગણ (વે) ન [. વળ] વંતા; વેલબટીસ્ત્રી-દ્રો jભરતકામ ચિત્ર. રીંગણું. અણુ સ્ત્રી વંતાકને છોડ. કામમાં વેલ વગેરેની નકશી
-શું ન લેંગણ વેલા સ્ત્રી [ā] જુઓ વેળા
વંત (વે) મું. જૂિઓ વેત] બેત,ગોઠવણ; વેલી સ્ત્રી (જુઓ વેલ] લતા
લાગ; પેચ (શા વેંતમાં ફરે છે?) વેલુ સ્ત્રી હિં. વાઉi] રેતી
વેંત (વૈ૦) સ્ત્રી [સં. વિતરિત; T. વારિત) વેલે પૃમેટી વેલ (૨) વંશપરંપરા [લા. હથેળને અંગૂઠાના ટેરવાથી તે ટચલી વે મું. સ્ત્રીના કાનનું એક ઘરેણું
આંગળીના ટેરવા સુધીનું લાંબામાં લાંબુ વેવલાઈ સ્ટ્રીટ વેવલાપણું
અંતર (૨) આ ક્રિયાના વકુળ ના વેવલાં ન બવ ફાંફાં વલખાં
રૂપને લાગતાં, તે ક્રિયા થવાની સાથોવેવલું વિ૦ દંગ વગરનું; દાધારંગું () સાથે, તરતરત એવો અર્થ બતાવે છે. લાગવેડા કરનારું (૩) વાત બેલી (જાત).-તિયું વિવેંત જેવડું(૨) નાખે તેવું; લપૂડું
નપાતાળમાં હેતું મનાતું તિયું માણસ વેવાઈ (વા) j[ગ્રા.વાહિત્ર(ઉં.વૈવાહિ)] વૈકલ્પિક વિ૦ કિં.) વિકલ્પવાળું
પુત્ર કે પુત્રીને સાસરે. –ણ સ્ત્રી વિઠ ન૦ કિં.] વિષ્ણુનું ધામ. નાથ, વેવાઈની સ્ત્રી વિવાહ ગોઠવનાર ૦૫તિ, રાય પં. વિશગુ. ૦વાસ પું વેવિશાળ') ના સગપણ.ળિયો પુ. વૈકુંઠમાં વાસ (૨) મૃત્યુ વેશ ૫૦ સિં] પોશાક પહેરવેશ (૨) રૂ૫; વિખરી સ્ત્રી [ā] વાણીની ચોથી કેટિ; સેંગ. ધારી વિ૦ ] વેશ લેનાર(૨) સ્પષ્ટ ઉચ્ચારાયેલી વાણી (પરા, પશ્યતી,
ગી; લુચ્ચું (૩) ૫૦ ઠગ; લુચ્ચ મધ્યમ અને વૈખરી) (૨) થડથડાટ વેશ્યા સ્ત્રી હિં] ગણિકા. વાહ સ્ત્રી, ધાણી ફૂટે તેમ બેલાતી વાણી
છવાડે ૫૦ વેશ્યાઓને લત્તો કે ધામ વિખાસ વિ૦ લિં.] વાનપ્રસ્થને લગતું વિષ,ધારી જુઓ વેશમાં
(૨) પુંવાનપ્રસ્થ. શ્વત નવ વાનવેટન ન. હિં. વીંટાળવું તે (૨) વીંટેલું પ્રસ્થને ઘટતું વ્રત તે; ઢાંકણ; બાંધણ
વૈચિક્ય ન૦ લિં] વિચિત્રતા વેષ્ટિત વિ૦ કિં.] વીટેલું; ઢાંકેલું વૈજયંતી સ્ત્રી [] ધ્વજા (૨) કાળી વેસણુ નવ . (ઉં. )] ચણાને તુલસી (૩) પાંચ રંગની ઘૂંટણ સુધી લેટ (૨) તેનું ખીરું
પહોંચે તેવી માળા (શ્રીકૃષણની)(૪)માળા
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________
વોટરપ્રક
વૈજ્ઞાનિક
६२८ વિજ્ઞાનિક વિ૦ (ઉં.] વિજ્ઞાન સંબંધી(૨) વૈયાકરણ(ત્રણ) વિ. ઉ.વ્યાકરણ ૫. વિજ્ઞાનશાસ્ત્રી
સંબંધી (૨) ૫૦ વ્યાકરણશાસ્ત્રી ઢિ પું, જુઓ વેઢે હાથપગની ચામડી વિ૨નહિં.] વેર. ભાવ પું. [i.) વેરભાવ ફાટવાથી પડતો ચીરે
વિરાગ ૫. સંસાર ઉપરની આસક્તિને વૈદું ન૦ (ચ.) જુઓ વરડું
અભાવ,વિરક્તિ-ગી વિ૦ લિ. વેરાગી વિતરણિ(ત્રણ) સ્ત્રી હિં.] યમપુરીમાં
વૈરાગયુક્ત (૨) પં. બા; સાધુ.-ગ્ય જતાં આવતી કલ્પિત પૌરાણિક નદી
I !; નવ લિ.] વૈરાગ વિતરું ન થાક લાગે કે કંટાળો ઊપજે વિરી વિ. (૨) પં. સિં.] વેરી
તેવું કામ (૨) વેઠ (૩) મહેનતાણું વિવસ્વત પું[.જુઓ મનુ (૨) ચમ વિતરે ૫૦ [ઉં. વ=િ (ભાર) વહેનાર વિવાહિક વિ૦ [.] વિવાહ સંબંધી
વૈતરું કરનાર મજૂર (૨) ખૂબ વિતરું વૈવિધ્ય નવ લિ.] વિવિધતા કરી શકનાર
વૈશંપાયન ૫૦ લિં] જનમેજયને મહાવૈતાલ પુંજુઓ વેતાલ
ભારતની કથા સંભળાવનાર " વિતાલિક પંકિં. સવારમાં સ્તુતિનાં ગાન વૈશાખ ૫૦ સિં] વિક્રમ સંવતને સાતમે કરી રાજાને ઉઠાડનાર; માગધ; ચારણ
મહિને. -ખી વિ૦ વૈશાખ માસમાં (૨) વેતાલ સાથે હોય તેવો જાદુગર
આવતું કે થતું વિતાળ કુંડ જુઓ વેતાળ; વેતાલ વૈશિચ ન [] વિશિષ્ટતા વિંદ ! સિં. વૈયો રોગ જાણી દવા કરનાર. વૈશેષિક વિ. [૬.] વશેષિક મતનું (૨)
ક ન વિદુરગનાં નિદાન,ચિકિત્સા વૈશેષિક મતનું અનુયાયી (૩) નવ વગેરેનું શાસ્ત્ર, હકીય વિ વૈદક સંબંધી છે વૈદિક દશામાંનું કણાદ મુનિએ વેદગ્ધ-ક્ય) નવ ]િ વિદગ્ધતા,ચતુરતા પ્રવર્તાવેલું દર્શન વિદરાજ - વૈદ (માનાર્થે)
વૈશ્ય ૫૦ [.] ચાર વર્ણોમાંને ત્રીજોવૈદર્ભ ૫૦ લિં. વિદર્ભ દેશને રાજા ભી ખેતી,ગોરક્ષા અને વેપાર કરનાર વર્ણ. સ્ત્રી સં. તેની પુત્રી-દમયંતી
વૃત્તિ સ્રોઉં. વૈશ્યને ધધો (૨) વિદિક વિ. સિં] વેદને લગતું (૨) વેદમાં વિશ્વનો સ્વભાવ; દરેક કામમાં હાનિલાભ - કહેલું (૩) વેદ જાણતું
જેવાની વૃત્તિ [અપાતો બલિ વિ૬ ના ઉિં. વૈદ્ય વૈદને ધધે વિશ્વદેવ ! [4.) રોજ જમતા પહેલાં દેવોને વિદર્યન [] એક નીલ રંગને મણિ વિશ્વાનર ૫૦ સિં. જઠરાગ્નિ (૨) અગ્નિ (૩) વિદેહી સ્ત્રી.સીતા
પરમેશ્વર વિદ્ય, ક, હકીય [.] જુઓ વૈદમાં વિષય ન૦ [.) વિષમતા; અસમાનતા વૈધર્ચ ન .] ભિન્ન કે વિરુદ્ધ ધર્મ વિષ્ણવ વિ. [] વિષણુ સંબંધી (૨) વાળા હોવાપણું (૨) નાસ્તિકતા
વિષ્ણુની ઉપાસના કરનારું (૩) તે વિધવ્ય ના હિં. વિધવાપણું; રંડાપે માણસ. –વી વિ. સ્ત્રી (૨) સ્ત્રી [.]
ધનતેય પું[.] ગરુડ (૨) અરુણ વૈષ્ણવ સ્ત્રી વિપુલ્ય નવ લિ.] વિપુલતા
કળે ૫૦ નાને વહેળે; નાળું વિભવ પં. [૪] વિભવ, શાલી(-) વૈકાઉટ ૫. હિં. વિરોધ દર્શાવવા સભાવિ૦ (૨) પુંઠ વૈભવવાળું ખિન્નતા
માંથી ચાલ્યા જવું તે [મત આપનાર વૈમનસ્યન [.] વેર દ્વેષ (૨)નિરુત્સાહ વેટ કું[. ચૂંટણીને મત. ૦૨ ૫૦ [૬] વિયક્તિક વિ૦ કિં.] વ્યક્તિને લગતું કે વોટરપ્રફ વિ[૪] પાણી જેમાં ન પસી તેને અંગેનું
( શકે તેવું
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________
વ્યંગ્યાર્થ
વોટરવર્સ
૬૨૯ વોટરવર્સ નહિં. શહેર વગેરેની વસ્તીને નરિણું વિન્ની [.] વ્યભિચારી સ્ત્રી.
પાણી પૂરું પાડનારુંમથક કે કારખાનું ટાંકી -રી વિ. [i] વ્યભિચાર કરનારું (૨) વોરંટન [] ધરપકડ કરવાને સરકારી વ્યભિચારદોષવાળું (૩) પં. વ્યભિચારી પરવાને [ગામ) વિભાગ માણસ
વ્યિયવાળું વર્ડ કું[] (કોઈ વહીવટ માટે પડતો યય ! [4. ખરચવાપર.-ચી વિ .] વડ૨ [૬] કેદીઓને મુકાદમી વ્યર્થ અ [૪] ફેગટ; મિથ્યા (૨) વિવ વેટ ૫૦ [.] વીજળીનું દબાણ દેખાડનાર નકામું, નિરર્થક. છતા સ્ત્રી
એકમ-ટેજ ન.] વીજળીના દબા- વ્યવર છેદ ૫૦ કિં.] જુદું પાડવું તે
નું માપ [. વિ.] [બીની દુકાન વ્યવધાન ન આડ; પડદે (૨) વિદ્ય; વૈશિંગ કંપની સ્ત્રી[ફં. વિલાયતી ઢબની) એકાગ્રતામાં ભંગ વળામણ-ગું) (વો) વિ. [વળવું” પરથી વ્યવસાય પુંર્થi.] કામકાજ કે તેની ખટપટ વાંકું વળાંકવાળું (૨) ન વાંક; વળાંક
ઉદ્યોગ (૨) નિશ્ચય. -થી વિ. [i.] વળાવવું (વૉ) સક્રિ| પ્રા. વોરા
વ્યવસાયવાળું (વાવિક)) વળાવવું; વિદાચ કરવું
વ્યવસ્થા સ્ત્રી [.] બંદેબસ્ત ગોઠવણ વોળાવિ (વ) પં. વિળાવવું પરથી]
૦૫ક ૫ ]વ્યવસ્થા કરનાર મેનેજર'. વળાવનારે વળાવવા સાથે જનારભૂમિ
-થિત વિ૦ વ્યવસ્થાયુ; બરાબર
ગોઠવેલું-ગોઠવાયેલું વળે (વ.) પું, જુઓ વળે
વ્યવહાર પું[.] વ્યાપારનું કામકાજ; વ્યક્ત વિસં. સ્પષ્ટ,ખુલ્લું(૨)સાકાર બનેલું
ઘ(૨)વર્તન (૩)લોકરીતિ(૪) પરસ્પર વ્યક્તિ સ્ત્રી સં. કઈ પણ વગમાંનું એક
આપવાલેવાનો સંબંધ, કુશળ, દક્ષ (૨) માણસ (૩) વ્યક્ત થવું તે. ગત
વિત્ર વ્યવહારની બાબતોમાં કુશળ. -૨ વિ૦ વ્યક્તિને લગતું. અંગત; વક્તિક,
વિત્ર વહેવા વ્યવહાર્ય. - વિ૦ [ઉં.] હત્વ નવ વ્યક્તિને વિશેષ ગુણ
વહેવારમાં મુકાય કે ઉતારાય તેવું •વ્યય વિ. વ્યાકુળ અસ્થિર; ગભરાયેલું.
વ્યવહિતવિ.વચ્ચે પડદાવાળુંકાયેલું છતા સ્ત્રી વિપર્યાસ (૩)બાધા વિદ્ય
વ્યષ્ટિ સ્ત્રી [.) સમષ્ટિને પ્રત્યેક અંશ કે વ્યતિક્રમ ૫ કિં. ઉલ્લંઘન કરવું તે (૨)
વ્યક્તિ વ્યતિરિક્ત વિ. લિ. અતિરિક્ત; સિવાય;
વ્યસન ન. [i] ટેવ; લત (૨) માદક ભિન્ન [(૩) ઉત્તમતા; શ્રેષતા
પદાર્થો લેવાની ટેવ (૩) દુઃખ (૪) આફત; વ્યતિરેક ૫૦ લિં. અભાવ (૨) ભિન્નતા
જોખમ (૫) નાશ; ખુવારી. -ની વિ૦ વ્યતીત વિ. [.] વીતી ગયેલું
[i] વ્યસનવાળું વ્યતીપાત છું. [ā] તિષમાં અશુભ વ્યસ્ત વિ. [] વેરાયેલું (૨) ઊલટું (૩) મનાતો ઉમે યોગ(૨)ઉત્પાત કે ઉપદ્રવ. વહેચી નાખેલું છૂટું પડેલું(૪) ઇન્વર્સ[.]
તિયું વિ૦ ઉપદ્રવ કરનારું તોફાની બૅગ વિ.એકાદ અંગવિનાનું અપંગ વ્યત્યય પં. [] વ્યતિક્રમ
(૨) જુઓ વ્યંગ્ય. -ગાથ ૫૦ [.] વ્યથા સ્ત્રી ]િ દુઃખ; પીડા. થિત જુઓ બંગાથે વિ. [૪] વ્યથા પામેલું; દુ:ખી વ્યંગ્ય વિ૦ [.] આડકતરી રીતે સૂચિત વ્યભિચાર કું. લિં] પોતાના ગુણધર્મને (૨) કટાક્ષથી કહેલું (૩) નવ વકોક્તિ; વફાદાર ન રહેવું તે (૨) પરસ્ત્રીપુરુષને કટાક્ષ. -થા શબ્દની વ્યંજના આડ વ્યવહાર (૩) કર્તવ્યભ્રષ્ટતા (૪) વૃત્તિથી સૂચિત થતો ગૂઢ અર્થ; વાગ્યાથે નિયત સાહચર્ય ન લેવું તે [ન્યા. અને લક્ષ્યાર્થથી ભિન્ન એ-વ્યંગ્ય અર્થ
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________
વ્યંજન વ્યંજન પં; ન [i] સ્વરની મદદ વિના
જેને ઉચ્ચાર ન થઈ શકે તે વર્ણ વ્યંજના સ્ત્રીલિં. વ્યંગ્યાથને બંધ કરવા-
ની શબ્દની શક્તિ વ્યિા.] નિપુંસક ચંડલ(–ળ) ૫૦ [. વંડર, વિયંs] વ્યાકરણ ન. [1] ભાષાના શુદ્ધ પ્રયોગ, નિયમ વગેરેનું શાસ્ત્ર, કાર ૫૦ વ્યાકરણ રચનાર; યાકરણ. શુદ્ધવિ૦ વ્યાકરણ
ના દોષ વિનાનું વ્યાકલ કિં.3, -ળ વિ૦ ગાભ; બાવડું;
ગભરાયેલું. છતા સ્ત્રી વ્યાખ્યા સ્ત્રી [સં.] વસ્તુનું પૂરતું અને
આવશ્યક વર્ણન (૨) વિરતૃત કે સ્પષ્ટ અર્થ; ટીકા. તા ૫૦ ]િ વ્યાખ્યાન કરનાર. વન ન. લિ.] ભાષણ; કોઈ વિષયનું વિસ્તારથી પ્રતિપાદન વ્યાધાતપુ.)વિશ; પ્રતિબંધ (૨) વિરોધ વ્યાધ્ર પુંd.] વાઘ, ચર્મ[],ઘાંબર [+વર નવ વાઘનું ચામડું વ્યાજ ન [સં. વિ + વીઝન=નવું જમાવવું –વધારવું નાણાં વાપરવા બદલ મૂળ રકમ ઉપર આપવો પડતો વધારે.ખાઉ વિ. માટે વ્યાજે નાણાં ધીરનાર; વ્યાજ પર કમાઈ કરનારું. ખાદ(-ધ) નાણાં નકામાં પડી રહેવાથી કે મુદત પહેલાં પરત થવાથી આવતી વ્યાજની ખેટ. ખેર વિજુઓ વ્યાજખાઉ.મુદ્દલ ન૦ વ્યાજ અને મુલને ભેગો આંકડે; રાશ. વર્ટ તર નવ વ્યાજને વટાવ વગેરેની ઊપજ.
વટું ન૦ વ્યાજ અને વટાવને ધંધે. -જુ() વિ. વ્યાજે ધીરેલું અથવા લીધેલું વ્યાધ પુત્ર ]િ પારધી વ્યાધિ ૫૦ સ્ત્રી રોગ,મરજ. ૦ગ્રસ્ત વિ૦ [G] વ્યાધિમાં સપડાયેલું; રોગી વ્યાજ પુત્ર ] પંચપ્રાણમાને એક વ્યાપ ૫૦ સિં.] વ્યાપ્તિ; વિસ્તાર; પસારે.
કવિ (સં. સર્વ ઠેકાણે વ્યાપી રહેનારું (૨) વિશાળ. ૦કતા સ્ત્રી૦. ૦૬ સકિ.
વ્યુત્પન્ન કિં. રયા] અરવિ કોઈ ચીજની અંદર ફેલાવું (૨) પ્રસરવું; ફેલાવું વ્યાપાર ! [.] પ્રાણુ કે પદાર્થની ક્રિયા (૨) ઉદ્યોગ (૩) વેપાર. - ૫૦ વેપારી
[અંતે) વ્યાપી વિ. [] વ્યાપક (પ્રાયઃ સમાસને વ્યાસ વિલિંવ્યાપેલું –સિ સ્ત્રી [i.]
વ્યાપવું તે(૨)ચા.) નિત્યસાહચર્ય (૩) સાધન અને સાધ્યને સાહચાર્ય નિયમ વ્યામોહ પુત્ર .મેહ; અજ્ઞાન, ભ્રાંતિ વ્યાયામ ૫૦ કિં.] કસરત. મંદિર ન૦,
શાળા સ્ત્રી કસરતશાળા વ્યાલ પુંલિં] સાપ (૨) ચિત્તો; વાઘ વ્યાવતક વિ.] વ્યાવૃત્ત કરનારું જુદું પાડનારું
[(૨) વહેવારુ વ્યાવહારિક વિ. [] વહેવાર સંબંધી વ્યાવૃત્ત વિ. હિં] પાછું ફરેલું કે ફેરવેલું (૨) અલગ કરવું કે થયેલું (૩) નિષિદ્ધ (૪) આચ્છાદિત; ઘેરાયેલું નત્તિ સ્ત્રી
વ્યાવૃત્ત થવું કે કરવું તે () અભાવ વ્યાસ પુંસં.મહાભારત અને પુરાણના કર્તા–એક ઋષિ (૨) બ્રાહ્મણની એક અટક (3) જાડાઈ વિસ્તાર (૪) વર્તુળના. મધ્યબિન્દુમાંથી પસાર થઈ તેના પરિઘને બે બાજુ અડતી લીટી ડોમીટર'[ગ.]. ૦જી વ્યાસ ઋષિ (માનાર્થે) (૨) (મહાભારતન)કથા કરનારલા.. પીઠ સ્ત્રીવન વક્તા કે કથાકારને ઊભા રહેવાનું કે બેસવાનું ઊંચું સ્થાન વ્યાસંગ [મહાવરે અભ્યાસ (૨)
આસક્તિ, ભક્તિ.-ગી વિ. વ્યાસંગવાળું યાળ જુઓ વ્યાલ [(૩) અવ્યવસ્થા
&મ પં. કિં.ઊલટ ક્રમ (૨) ઉલ્લંઘન વ્યુત્કાત વિ૦ લિં]ઉલ ઘેલું; ઓળંગાયેલું. ગતિ સ્ત્રી બહાર નીકળવું-જતા રહેવું તે (૨) ઉલ્લધન (૩) મોટી ક્રાંતિ;ઊથલપાથલ
ત્પત્તિ સ્ત્રી (ઉ.] શબ્દની મૂળ ઉત્પત્તિ વ્યિા.] (૨) વિદ્વત્તા પ્રાવીણ્ય વ્યુત્પન વિ. સં. વિદ્વાન; પ્રવીણ (૨) સાધિત (રાબ્દ) [વ્યા.]
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૩૧
શક્કો
બૃહ ! [૬] સિન્યની ગોઠવણી. રચના
સ્ત્રી તેની રચના હોમ ન૦ [.] આકાશ વજ ન [4] વૃંદાવન (ગેકુળ પાસે) (૨) ગેવાળનું ગામ (૩) ૫૦ સમૂહ. ભાષા સ્ત્રી એક બેલી-વ્રજ દેશની ભાષા. વનિતા સ્ત્રી વ્રજની સ્ત્રી; ગોપી. વિહારી વિ. (૨) ૫૦ વ્રજમાં વિહાર કરનાર (શ્રીકૃષ્ણ). -જાંગના સ્ત્રી હિં.] ગોપી વજવું અ૦િ [. ન] જવું
ત્રણ પું; ન [.] ઘા; નારું વ્રત ન [૬] નિયમપૂર્વક આચરવાનું પુણ્યકર્મ (૨) અમુક કરવા ન કરવાને ધાર્મિક નિશ્ચય. ૦ચર્યા સ્ત્રી હિં] વ્રત કરવું કે પાળવું તે.૦ધારી વિ૦ વ્રત લેનારું,
ભંગ ૫૦ વ્રતને ભંગ; વ્રત તોડવું તે. -તી વિ૦ 4િ] વ્રતવાળું વીડા સ્ત્રી હિં. લાજ; શરમ વીહિ ૫૦ લિં] ચોખા વેહ જુઓ વિરહ પિ]
શ પું [] ચાર ઉષ્માક્ષર (શ, ષ, સ, હ) શકવું અકિં. , શ શક્તિમાન થવું માને પ્રથમ (ચવર્ગને)
(૨) સંભવવું (મુખ્ય ક્રિને સહાયકરૂપ શકે ૫૦ કિ.) વહેમ; શંકા
જ વપરાય છે. જેમ કે, બેલી શકશે) શિક ૫૦ [.] એક પ્રાચીન જાતના લોક શિકાર પં. [3. સ (સં. સ )+પ્રા. વાર
(૨) સંવત (૩) શાલિવાહન ચલાવેલે (કિયા, આકૃતિ)] સકાર; બરકત; સાસ સંવત (ઈ. સ. ૭૮ થી)
શકન નહિં.]ભાવિ શુભાશુભસૂચક ચિન; શકટ ન [.) ગાડું [ફેલું ગૂથે શુકન (૨) પક્ષી [ દુર્યોધનને મામે શકતું ન. [વા. સંધ (સં. ર) છાલ) શકુનિ ન [.] પંખી (૨) ગીધ (૩) પું શકદાર વિ૦ %િા. જેના પર શક જતો શત નવ હિં. મેર (૨) શકુન; પક્ષી. હોય તેવું
હલા સ્ત્રી [.મેનકા અને વિશ્વામિત્રની શકન-નિયાળ જુઓ શુકનમાં
પુત્રી; દુષ્યતની પત્ની શપ્રવર્તક વિ. લિ.] શક પ્રવર્તાવનારું; શકે અ [શકવું પરથી જાણે કે [૫]
જેના મરણમાં સંવત શરૂ થાય તેવું; શકેરું ન૦ [a] બટે; માટીનું કોડિયું ચાદગાર
શક્કર સ્ત્રી [1. રીવાર; પ્રા. ર/] સક્કર; શકમંદ વિ. [A] સંશયગ્રસ્ત; શકવાળું ખાંડ. ટેટી સ્ત્રી, જુઓ શકરટેટી, શકર (-૨) ૫૦ [u.] એક પક્ષી (૨) ૦૫ારે પુંછ જુઓ શકરપારે–રિયું ન મીઠી વાનીઓને શોખીન
શકરિયું શકરટેટી સ્ત્રી [પ્રા. શરા, ૪. શારટેટી) શક્કલ સ્ત્રી- [જુઓ શિકલ] ચહેરે; સ્વરૂપ
એક ફળ મીઠી તળેલી વાની શક્કાદાર વિ. ઘાટીલા સુંદર ચહેરાવાળું શકરપારે ૫૦ [. શકરપારા] ઘઉંની (૨) મોહક, ભભકાદાર શકરિયું ના એક કંદ [પક્ષી શકે ! [મ. સિહેંછાપ કે ફાસ્ટ ચહેરા શકરે [. રિામ, બાજ પુંઅ બાજ ઉપરથી ચહેરે, સુંદર ભવ્ય ચહેરો (૨)
શકવતી વિ. [૬] જુઓ શકપ્રવર્તક ઘરેણા વગેરેની ભભક
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________
શક્તિ
શક્તિ સ્રી॰ [i.] સામ; બળ (૨) દેવી (૩) એક અસ. પૂજક વિ૦ (૨) પું૦ દેવીના ઉપાસક. પૂજા સ્ત્રી [સં.] દેવીપૂજા. મત્તા ગ્રી॰ [i] શક્તિ હોવી તે; સામર્થ્ય'. માન [i.], સપન્ન વિ બળવાન; સમથ
શચ વિ॰ [i.] બની શકે કે કરી શકાય એવું. તા સ્રો॰ [i.] સભવ; શક હાવું તે [ઇંદ્રાણી; શચી શકે પું॰ [i.] ઇંદ્ર, કાણી સ્ત્રી॰ [i.] શખસ પું૦ [મ. રાક્ષ] માણસ શસ્ત્ર સ્રો॰ દીવાની જ્યાત
શગડી સ્રી॰ કાલસા ખાળવાનું એક સાધન; ચૂલાનું કામ દેતી એક બનાવટ; સગડી શગરામન॰જ્જુએ શિગરામ શચિ(-ચા) સ્રો॰ [i.] ઇંદ્રાણી. પતિ પું [i.] ઈંદ્ર
શ વિ॰[F.]ધૃત; લુચ્ચું(ર) તેવા માણસ. તા સ્રી, વનરુ તિના પૈસા શણુ ન॰ [સં.] ભી’ડીની જાતના એક છેડ(ર) શણુગઢ પું॰ સગા; ધૂંઘટ; ધૂમટા શણુગાર પુ॰ [i. શર; બા. સિં] શરીરને શેાભાવનાર વસ્ત્ર, આભૂષણ વગેરે. વું સ॰ ક્રિ॰ સુશાલિત કરવું (ર) ઘરેણાં પહેરવાં
શણગાવું સક્રિ॰ સગાવું; કોટવા શણુગા પું॰ સદ્ગા; અકુર; ગા શણિયું ન॰ [ ‘શણ’ ઉપરથી] શણનું કપડું શત પું [i.] સા. ફૅ ન॰ [i.] સેના સમુદાય (૨) સકું. કેંતુ પું॰ [i.] યજ્ઞ કરનાર (૨) ઇંદ્ર. ગુણ વિ॰ [i.] સે ગણું. ॰ધા અ॰ [i.] સે। રીતે. ૦૬ સ્ત્રી [i.] સતલજ નદી. ॰મુખ વિ॰ [i.] સેા મુખવાળુ' (ર) સે। રીતે થતું શતસાઈ સ્રી॰ [નં. રાત ઉપરથી] સા વાળા ગ્રંથ [ઉત્સવ શતાબ્દી સ્ત્રી [i.] સકુ' (૨) સા વ'ના શતાવધાન ન॰ [i.] એકીસાથે સેા વાતા
શ્લોક
પર ધ્યાન આપવું કે સાંભળી યાદ રાખવી
શબ્દા
તે કે તેવી શક્તિ. ની વિ॰ શતાવધાનવાળુ’ શતાંશ પું॰ (સં.] સામે ભાગ શત્રુ પું॰ [i.] વેરી; દુશ્મન, ન પું॰ [i.] લક્ષ્મણના ભાઈ. ॰તા સ્ત્રી, ન્ત્ય ન॰[i.] શત્રુવટ;દુશ્મનાઈ; લુટ સ્રી દુશ્મનાવટ;
.
૬૩૨
વેર
શનિ પું॰ [É.] એ નામના ગ્રહ ( જીએ ગ્રહ)(૨)શનિવાર(૩)નીલમ.[ની દશા ૨૦ પ્ર॰ દુર્ભાગ્ય; ભારે વિપત્તિના સમય (સાડાસાત દિવસ, માસ કે,-૧૫ રહેત મનાય છે). શ્વાર પું૦ [i.] અવાડિચાના સાતમા દિવસ. ક્ચર પું॰ શનિ શનૈઃ અ॰ [સં.] ધીમે ધીમે શનૈશ્ચર યું. [É.] જુએ શનિશ્ચર શપથ કું॰ [i.] સાગર્દ; કસમ શખ ન॰ [É.] મડદુ શબનમ ન[ા.]ઝાકળ (૨) એવું ઝીણું ને મુહુ મલમલનું કાપડ ભીલડી શખરી સ્રો॰ [સં. રામના પરમભક્ત એક શબ્દ પું [i.) અવાજ (૨) ખેલ; વચન (૩) અ યુક્ત એક કે વધારે અક્ષરાને સમુચ્ચય [વ્યા.] કાશ(-q) પું [i. ભાષાના શબ્દોના સંગ્રહના ગ્રંથ. ચિત્ર ન॰ [i] શબ્દો દ્વારા આપેલા ચિતારદોરેલું ચિત્ર. ૦૯ળ સ્ત્રી॰ જુએ વાગ્બળ, પ્રમાણ ન॰ [સં.] શબ્દજ્ઞાનનું સાધન (૨) શાબ્દિક પુરાવેા. ૦પ્રયાગ કું શબ્દને પ્રયાગ–ઉપયોગ કે વાપર (૨) રૂઢિપ્રયોગ, બ્રહ્મ ન॰ [i.] શબ્દરૂપી બ્રહ્મવેદ યાગી વિ॰ નામ સાથે સંબધમાં વપરાતું; નામયેાગી (અવ્યય) [બ્યા ].૦૨ચના સ્ત્રી૦ શબ્દોની ગેાઠવણી; ખેલવા લખવાની શૈલી, વેધી વિ॰ [નં. માત્રા-અવાજને આધારે ધાર્યું ખાણ મારનારું. શક્તિ સ્રી॰ [i.] શબ્દની અથ બાધક શક્તિ (અભિધા, લક્ષણા અને વ્યંજના ). ક્દાતીત વિ॰ [i] રશબ્દથી ન વણ'વી શકાય એવું. “દાર્થ પું [i.] શબ્દના અથ† (ર) શાબ્દિક
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________
શબ્દાલ’કાર
અથ`.-ઠ્ઠાલ'કારવું[i]શબ્દરચનાની ચમત્કૃતિવાળા અલ કાર[કા. શા].-મ્હાલુ વિ॰ નકામા વધારેપડતા શબ્દોવાળુ કે તેવી શૈલીનું; વોઝ’
શમ પું॰ [i.] શાંતિ (૨) ક્ષમા (૩) ઇંદ્રિયેશ અને વાસનાઓનું શાંત થવું તે. છતા સ્ત્રી॰ શાંતિ (ર) ક્ષમા; ધીરજ. ન ન૦ [i.] શાંત પડવું કે પાડવું તે. વું [સં. શમ્] શાંત પડવું; ટાઢું પડવું (ર) નાશ પામવું
શમશમવું અ॰ ક્રિ॰ [છું. ચમ્] હાલતું ચાલતું બંધ થઈ જવું (ર) શાંત થવું શમશેર સ્રો॰ [l.] તરવાર. બહાદુર વિ॰ તરવાર ચલાવવામાં બહાદુર (એક ખિતાબ) શમળી સ્ત્રી એક પક્ષી; સમડી શમા સ્રૌ॰ [Ā.] મીષ્પત્તી (૨)દીવેા [લા.] શમિયાના પું॰ ઝુિએ શામિયાના તંબૂ શમી શ્રી॰ [i.] એક ઝાડ;સમડે.. પૂજન
સમડીના વૃક્ષનું પૂજન (દશેરા પર થાયછે) શયતાન પું૦ મિ.] ઈશ્વર સામે મળત્રા
કરનાર એક ફિરસ્તા (ર) બદમાશ સેતાન. નિયત સ્ત્રી॰ બદમાસી
શયદા વિ॰ [ા.] ધેલું; ગાંડુ (૨) પ્રેમઘેલું શયન ન॰ [i.] સૂવું તે (૨) પથારી. ગૃહ ન॰ સુવાનો એરડા
૬૩૩
શય્યા સ્ત્રી [સં.] પથારી શર પું૦; ન॰ [i.] ખાણ શચંદ્ર કું॰ [સં.] શરદ્રઋતુના ચદ્ર શરણું ન॰ [É.] આશ્રય, રક્ષણ; એય. [શરણે આવવું = તાબે થવું]
શરણાઇ સ્ત્રી॰[ા. સહના) ફૂંકીને વગાડવાનું એક વાજું
શરણાગત વિ॰ [i.] શરણે આવેલું. -તિ સ્ત્રી॰ શરણે આવવું તે શરણાથી વિ॰ [સં.] શરણ ઇચ્છનારું શરણું ન॰ રણ; આશ્રય શરણ્યવિ॰ (૨)ન૰[i.]શરણ દઈ શકે એવું શરત સ્રી [મ. રાત] હાડ; કરાર; બેલી.
શરાખી
*તી વિ॰ [ા.] શરતને લગતું; શરતવાળું (૨) શરત કરી હોય તેવું શરપૂણિમા સ્ત્રી॰ [i.] આશ્વિન પૂણિ મા; માણેકઠારી પૂનમ
શર૬ સ્રો॰ [i.] આસાથી કાર્તિક માસ સુધી રહેતી ઋતુ (૨) વર્ષ [લા.]. ॰પૂનમ સ્ત્રી શરપૂણિ મા [સળેખમ શરદી સ્ત્રી॰ [ા. રાî] ઠંડી; ભેજ (૨) શર′(૩)ત્સવ પું [i.] આશ્વિન પૂર્ણિમાના – શરદ પૂનમને ઉત્સવ શરમત પું;ન॰ [મ.] ફળના રસનું બનાવેલું પીણું. તી વિ॰ આછા રંગનું (૨) સ્ત્રી૦ એક જાતનું બારીક કાપડ શરમ સ્ત્રી॰ [ૉ. રામે] લજ્જા (૨) પ્રતિષ્ટા; ઇજ્જત (૩) લયાનત માવવું સક્રિ ‘ શરમાવું ’નું પ્રેરક (ર) શરમ કે માન રાખી સમજે-માને એમ કરવું; શરમથી મનાવવું.માવું અક્રિ॰ શરમ આવવી (૨) ઝંખવાણું પડવું.–માળ વિ॰શરમાય એવું; શરમવાળું, “મિંદગી સ્ત્રી॰ [l. શરમ. -મિ...હું વિ॰ [1. શરમિંદ] શરમથી ઝંખવાણું પડી ગયેલું શર્યુ(ન્યૂ) સ્રો॰ [i.] જીએ સરયુ શરવું વિ॰ [ન્નુએ સરવું] તીક્ષ્ણ કાનનું શરવું વિન્તેચાર જમીન ઉપર વરસાદની ધાર પડવાથી જે સુવાસ નીકળે છે તેવું. ઉદા નવી માટલીનું પાણી શરવું શરવું લાગે છે શવૃષ્ટિ સ્ત્રી॰ [i.] ખાણના વરસાદ શરસડા પું॰ બ્રુએ. શિરીષ શરાદિ(–ધિ)ચાં ન॰ ખવ॰ શ્રાદ્ધ પક્ષ; ભાદરવા વદના દિવસે
શરાફે પું [ત્ર. સો] ધીરધારને ધંધા કરનાર; નાણાવટી
શરાફત સ્ત્રી [મ.] માણસાઈ; લાયકી શરાફી શ્રી॰ શરાફને લગતું (૨) ચાક્કસ
(૨) સી॰ નાણાવટું શરાબ પું॰ [ત્ર.] દારૂ. ૦ખારી સ્ત્રી॰ દારૂની લત. માજી સ્ત્રી॰ શરાબનું વ્યસન; શરાખખારી. -બી વિ॰ દારૂ પીનાર
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________
શરાવ
શરાવ [i.], બ્લુ' ન॰ શકારું; ચાણિયું શરાસન ન॰ [i.] ધનુષ્ય શરિયત સ્ત્રી॰ [મ.] કુરાનનું અનુશાસન -ધામિક નિયમા
૬૩૪
શરીફ વિ॰ [.] ઊંચા કુળનું (૨) પ્રતિષ્ઠિત; આબરૂદાર (૩) પું॰ માટા શહેરના સરકારનિયુક્ત એક નાગરિક અધિકારી શરીરન॰ [સં.] દેહ. ધારી વિ॰ શરીરી, વ્યાત્રા સ્રી [i.) શરીરના નિર્વાહ (૨) શરીરના વ્યાપાર. ૦૨ચના સ્ત્રી શરીરની રચના. વિદ્યા સ્ત્રી શરીરની રચના વગેરેનું વિજ્ઞાન; ‘ફિઝિયાલાજી’, સંપત્તિ સ્રી [i.] .આરોગ્ય; શારીરિક શક્તિ. સબંધ પું [i] શરીર સાથેના સબધ (ર) સભાગ સબધ. રી વિ॰ [F.] શરીરવાળું (૨) પું॰ આત્મા શરુ ન॰ [7. સ્ત્ર] એક જાતનું ઝાડ; સરુ શરૂ વિ॰ [મ. ગુમ] આરંભાયેલું; ચાલુ.
આતુ સ્રી॰ આરભ; પહેલ શકશ સ્ત્રી [i.] સાકર; ખાંડ શર્મિષ્ટા સ્ક્રી॰ [i] ચચાતિની એક રાણી શવ પું [É.] શિવ શબરી સ્રી [સં.] રાત્રી, ૦પતિ, ॰[*] પું દ્ર
.
શલભ ન॰ [i.] તીડ શલાકા સ્ત્રી [i.] સળી (ર) પીંછી શલાવડ ન જુએ શરાવલું
શય ન॰ [i.] તીર (ર) કાંટા (૩) પું॰ ` માર્ટીના ભાઈ
શસ્યા સ્ત્રી॰ [જીએ શિલા પથ્થની છાટ શશ, કે પું૦; ન॰ {i.] સસલું, ૦ર પું॰
{É.] ચદ્ર. “શાંક પું॰ [i.] ચંદ્ર શશિકલા[i.],−ળા સ્રી ચક્રની ફ્ળા શશિકાંત પું [É.] જીએ ચંદ્રકાંત શશિયર પું॰ [પ્રા. HTT (સં. રારાધર)] ચંદ્ર શશિલેખા સ્ત્રી [સં.] શશિકળા શશી પું॰ [i.] ચંદ્ર શસ્ત્ર ન॰ [i.](મારવાનું) હથિચાર. ક્રિયા સ્ત્રી વાઢકાપ; · આપરેશન ’. ધારી
શખ
.
જ
વિ॰ શસ્ત્ર ધારણ કરનારુ'(૨)પું૦ યાદ્દો. પ્રયાગ કું॰ વાઢકાપ; · આપરેશન ’. યુદ્ધ ન॰ શસ્ત્રાસ્ત્રથી-હિ'સક યુદ્ધ, વિદ્યા સ્રી॰[i.] શસ્ત્ર વાપરવાની વિદ્યા. “સ્રાસ્ત્ર ન॰ ખ૦ ૧૦ [i.] શસ્ત્ર અને અસ્ત્ર; મારવાનાં તેમ જ 'કવાનાં હથિયાર શસ્ય ન॰ [i.] અનાજ શહાદત સ્ત્રી [મ.] શહીદ થવું તે શહાળી સ્ત્રી [સંદરોાિ; પ્રા. સેહ,જિn] એક ફૂલઝાડ શહીદવિ॰(૨)પું॰ [Ā.] ધમ યુદ્ધમાં પ્રાણ આપનાર. –દી સ્ત્રી॰ શહીદપણું શહેર ન૦ [ત્ર. ગુર) હેાશ; આવડત શહેનશાહ(હે) પું[ાદના] રાજએના રાજા; સમ્રાટ. તુ સ્ત્રી॰ સામ્રાજ્ય. મ્હી વિ॰ શહેનશાહ સ’બંધી (૬) સ્રો શહેનશાહત
શહેર (હે) ન॰ [! રા] નગર; મેટું ગામ, –રી વિ॰ શહેરનું કે તે સખ'ધી (૨) પું॰ શહેરમાં વસનાર (૩) નાગરિક; • સિટિઝન ’
શળ પું॰ [સં. રાજાવા ઉપરથી] ગડીથી પડેલા આંકા; સળ (ર) સેાળ શળી સ્ત્રી [મં. રાજા] સળી શકર પું॰ [i.] શિવ. ચાય પું॰ [i.] કેવલાદ્વૈતના પ્રવર્તક આચાય કે તેમણે સ્થાપેલ પીઠના અધિપતિ શકા સ્ત્રી [સં.] શક; સ ંદેહ; વહેમ (૨) કલ્પિત ભય (૩) ઝાડા પેશાબની હાજત. હવું અ॰ ક્રિ॰ સંદેહમાં પડવું; વહેમાયું (૨) સકાચાલું; શરમાવું. શીલ વિ વહેમી. ૦૫૬ વિ॰ [i.] જેને વિષે શ’કા હોય તેવું. અંકિત વિ॰ [i] શંકાવાળુ' શકું ન॰ [i.] ઉપર જતાં અણિયાળા થતી જતી ગાળ બેઠકની ઘન આકૃતિ (ર) હજાર અમજ
શખ પું॰ [શે.]એક જાતના દચિાઈ પ્રાણીનું કાટલું જેને ફૂંકવાથી અવાજ થાય છે (૨) આંગળી ઉપરનું તેના આકારનું ચિહ્ન
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________
શંખજીરું - ૬૩૫
શારદાપીઠ (૩) મુખ [લા.J. ફૅિક= દેવાળું શાખા સ્ત્રી [ā] ડાળી (૨) વિભાગ (૩) કાઢવું (વ્યંગમાં)
જુદા જુદા ગાત્રો કે મંડળોમાં પ્રચલિત શંખજીરું ન. [સર૦૧. ઉત્તરાહત] એક વેદની સંહિતાને પાઠ કે કમનભેદ. મૃગ
સફેદ ચીકણે પથ્થર કે તેને ભૂકો ૫૦ કિં.) વાંદરો શંખણી સ્ત્રીને જુઓ શખિની] કકશા, સાગરિત(–), શાગિર્દ [] ૫૦ શિષ્ય
કંકાસિચણ સ્ત્રી (નાનો શંખ ચેલો (૨) સહાચક; મદદગાર શંખલી સ્ત્રી, નાને શંખલો. - ૫૦ શાઠથ ન [૬] શકતા શંખિની સ્ત્રી. [૩. કામશાસ્ત્ર પ્રમાણેના શાણ ૫૦ લિં.] કટીને પથરે
ચાર વર્ણોમાંના એક વર્ગની સ્ત્રી (પતિની, શાણુકનજુઓ સાણયું, સાનકી શકેરું ચિત્રિણી, હસ્તિની અને શંખિની) (૨) ભીખ માગવાનું પાત્ર શંક લિં] પં; નપુંસક
શાણપ સ્ત્રી, ૦ણન [શાણું પરથી ડહાશંભુ પુત્ર લિં] શિવ
પણ; ચતુરાઈ શંભુમેળે ૫૦ જુદી જુદી જાતો કે વસ્તુ- શાણું વિ[.સવાળ(ઉં, જ્ઞાન))ચતુર ડાહ્યું એને અવ્યવસ્થિત સમૂહ; ખીચડો (૨) શાતા સ્ત્રીકિં. રાત;પ્રા.સાત, તાતા શાંતિ;
અઢારે વર્ણનું સેળભેળ થવું તે - ટાટક; નિરાંત -શઃ અ[.શબ્દને લાગતા તે ક્રમે-હિસાબે શાદી સ્ત્રી. [Fા. લગ્ન
એવો ભાવ બતાવે છે. ઉદાશબ્દશઃ શાન સ્ત્રી [.] ભભક (૨) દેખાવ; છટા નશાઈવિ. [.રાઈનામને અંતે લાગતાં ઢબછબ. ઉદાર વિર છટાદાર ઘાટીલું (૨) તેને લગતું, તે રીતનું, તેના જેવું એ જાજરમાન
અર્થ સૂચવે છે. ઉદા. વાણિયાશાઈ શાપ j[.]બદુવાળું સક્રિાં .શા૨] શાક ન [.] ન ખાઈ શકાય તેવાં કંદ, શાપ દેવો. -પિત વિ૦ [G.) શાપ પામેલું ફળ, ભાજી
શાબાશ અo [io] સાબાશ; ધન્ય! વાહ!. શાકણ() સ્ત્રી જુઓ શાકિની (૨) -શી ધન્યવાદ; તારીફ મિૌખિક પિશાચીઃ ચુડેલ
શાદિકવિ[.શબ્દનું કે તેને લગતું (૨) શાકપાંદડું ન. શાકભાજી
શામકવિ લિં.] શમાવે એવું; શાનિકારક શાકબજાર સ્ત્રી; નવ શાકનું બજાર શામળ(ળિયો) પં. કિં.રયામ શ્રીકૃષ્ણ. શાકભાજી સ્ત્રી શાક ને ભાજી(૨) સામાન્ય -ળું વિ૦ કાળું. બે પુત્ર શ્રીકૃષ્ણ કેનજીવું ગણી કઢાય એવું મહત્વ વિનાનું શામિયાને ૫૦ [.] જુઓ શમિયાને તે [લા.]
શામિલ વિ .) સામેલ; ભળેલું; જોડાયેલું શાકાહાર કું. લિં]વનસ્પતિનો જ આહાર; શાયર ૫૦ [મ. રાસ) કવિ, વિદ્વાન. -રી અન્નાહાર.-રી વિ. (૨)પું અન્નાહારી, સ્ત્રી શાયરપણું (૨) કાવ્યકળા; કવિતા
વેજિટેરિયન” [પિશાચી કે દેવી શાચી વિ[G] (સમાસને અંતે)“સૂનાર શાકિની સ્ત્રી [G] દુર્ગાના ગણમાંની એક પઢનાર એવા અર્થમાં શેષશાયી) શાકે અહિં. રાળ ઉપરથી)શક સંવત પ્રમાણે શાર (શા') ૫૦ કાણું; છિદ્ર ડી સ્ત્રી શાર શાત વિ૦ [.] શક્તિ સંબંધી (૨) શક્તિ પાડવાનું અણુદાર ઓજાર.ઓ ડું મોટી
કે દેવીનું પૂજન (3) તે માણસ શારડી (૨) કુવામાં વધારે પાણી લાવવા શાક્ય,૦નંદન, મુનિ, સિંહ કું[.) શાર પાડવો છે કે નળ જમીનમાં ઉતારી
ગૌતમ બુદ્ધ [ જુઓ સાક્ષી કૂ બનાવવો તે; બેરિંગ શાખ સ્ત્રી આબરૂ; વટ (૨) અટક (૩) શારદા સ્ત્રી નિં. સરસ્વતી. પીઠ સ્ત્રી
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________
સારવું
શાળોપગી
વિદ્યાપીઠ (ર) શંકરાચાર્યની પશ્ચિમ વિષયનું તાવિક તેમ જ વ્યવસ્થિત જ્ઞાન.
ભારતની ગાદી કે મઠ (દ્વારકા) કાર પું. [] શાસ્ત્ર રચનાર. જ્ઞવિત્ર શારવું (શા) સકિ. શાર પાડવો (૨) (૨)પું શાસ્ત્ર જાણનાર-ઋાથ ] મહેણાથી બાળવું લા]
શાસ્ત્રવિષયક ચર્ચા (૨) શાસ્ત્રના અર્થની શારંગ નવ [í. શાહ] જુઓ સારંગ. ચર્ચા. -ત્રી મું. હિં. શાસ્ત્ર જણનાર ધર, કપાણિ પુત્ર વિષ્ણુ
(૨) એક બ્રાહ્મણ અટક. સ્ત્રીચ વિ શારીરિક વિ[] શરીર સંબંધી હિં.) શાસ્ત્ર સંબંધી, શાસ્ત્રનું(૨)શાસ્ત્રશુદ્ધ. શાર્દલ પંઉં.વા.વિકીડિત પુંલ્િલં] -સ્ત્રીયતા સ્ત્રી શાસ્ત્રશુદ્ધ હેવું તે. એક છંદ
-ઍક્ત વિ૦ લિં] શાસ્ત્રમાં કહેલું શાલ ૫૦ લિં) સાગનું ઝાડ
શાહ ૫૦ [] મુસલમાન રાજા; બાદશાહ શાલ સી.] ભરેલી કિનારનું ઓવાનું (૨) શરાફ (૩) પ્રમાણિક-વટવાળો પુરુષ
ઉનનું એક કીમતી વસ્ત્ર, દુશાલા (૪) (કટાક્ષમાં) ચોર (૫) વાણિયાઓમાં મુંબવ માનાર્થે અપાતાં શેલા પાઘડી એક અટક. ૦જાદી સ્ત્રી પાદશાહની પુત્રી. વગેરે.
[નિશાળ હજાદો પાદશાહને પુત્ર. જોગ વિત્ર, શાલા સ્ત્રીસં.] મકાન; ઘર (૨) પાઠશાળા જોગી વિ૦ સ્ત્રી પ્રમાણિક (૨) સ્વીશાલિ સ્ત્રી લિં] ડાંગર; શાળ
કારવા જેગ; કાયદેસર; લાવનારને નાણાં શાલિગ્રામ પં. [] વિષ્ણુના પ્રતીક તરીકે આપવાં પડે તેવી (હૂંડી)
પૂજાતે કાળે લીસે ગોળ પથ્થર શાહમૃગ નવ આફ્રિકાનું એક મોટું પક્ષી શાલિની પં. [. એક ઇદ (૨) વિ. સ્ત્રી શાહી વિ. [.] શાહ સંબંધી (૨) સામ્રાશાલીનું સ્ત્રી રૂ૫
જ્યનું, -ને લગતું શાલિવાહન પું[૪] શક જાતિને એક શાહી સ્ત્રી [.શિયા લખવામાં વપરાતો
પ્રસિદ્ધ રાજા,જેનાથી શકસંવત ગણાય છે. પ્રવાહી રંગીન પદાર્થ; સાહી. ચૂસ છું; શાલિહોત્ર ૫૦ [i] ઘડે (૨) ઘોડા વગેરે ન સાહીને ચૂસી લે તે એક જાતને જાનવરોનું વૈદું. -ત્રી પુંડ અથવૈદ્ય કાગળ જાનવરને વૈદ્ય સાત્રિી
શાહુકાર ૦ કિં.વુિં (. વાંg) + ] શાલી [i] વિ૦ નામને અંતે લાગતાં, શરફનાણાવટી (૨) વટવાળા;પ્રમાણિક
વાળું” અર્થ બતાવે છે (પ્રભાવશાલી) (૩) (કટાક્ષમાં) ચાર; લુચ્ચો-રી સ્ત્રી, શાલેપયોગી વિ૦ [ā] વિદ્યાર્થીઓને શાહુકારપણું પ્રમાણિકતા ઉપગી
શહડી સ્ત્રી (ઉં. રાઠ્યt] જમીનમાં બેડ શાહ્મલિ ; ન લિં] એક ઝાડ; શીમળે કરીને રહેતું એક અણીદાર પીછાંવાળું શાવ(ક) મું ન૦ કિં. બાળ; બચ્યું પ્રાણી; સાહુડી શાશ્વત વિર [ઉ] નિત્ય. તા સ્ત્રી શાહેદ પું[૪. રાધિ) સાક્ષી પૂરનાર. શાસક પૃ[] શિક્ષા કરનાર (૨) રાજા; દી સ્ત્રી સાક્ષી; પુરાવો (૨) પૃજુઓ હાકેમ
શાહેદ; સાક્ષી શાસન ન [ā] શિક્ષા (૨) અમલ; રાજ્ય શાળ સ્ત્રીકિં. રાત્રિ) ડાંગર
(૩) આજ્ઞા (૪) ઉપદેશ. તંત્ર ન શાળા સ્ત્રી, જુઓ શાલા રાજ્યતંત્ર, ૫દ્ધતિ સ્ત્રી રાજય ચલાવ- નશાળી વિ૦ જુઓ –શાલી વાની પદ્ધતિ
શાળી સ્ત્રી [જુઓ શાલિ] ડાંગર શાસ્ત્ર નવ લિં] ધર્મગ્રંથ (૨) કોઈ પણ શાળાપયેગી વિ૦ જુઓ શાલો પગી
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________
શિરછત્ર
શાંકર
૬ ૩૭ શાંકર(-રી) વિલિં.] શંકર સંબંધી(૨) કે ગ્રંથ(૨)રવામીનારાયણ સંપ્રદાયને એક શંકરાચાર્યનું
મુખ્ય બેધગ્રંથ. –ક્ષિકા સ્ત્રી [.] સ્ત્રી શાંત વિલં] શાંતિયુક્ત. -તિ સ્ત્રી [6] _શિક્ષક. -ક્ષિતવિ [.] શિક્ષણ પામેલું
વેગ, ભ કે ક્રિયાને અભાવ (૨) કલેશ- શિખરન[ā] પર્વતની ટેચ(૨) મથાળું; કંકાસ કે યુદ્ધને અભાવ (૩) નીરવતા ટેચ. -રિણું ! [í. એક છેદ (૪) માનસિક કે શારીરિક ઉપદ્રવ કે શિખવણી સ્ત્રીભંભેરણી; છાની શિખામણ વિકારનું મટી જવું તે (૫) ધીરજ, શિખવાડવું અ કિડ જુઓ શીખવવું (૨) ખામોશ (૬) વિશ્રામ; નિવૃત્તિ. -તિપાઠ ભંભેરવું ઉશ્કેરવું [૧] પં. શાંતિ થાય એ માટે તે મંત્રને શિખંડ ૫૦ ૩િ. ઝિમ દહીં ખાંડની પાઠ. -તિમય વિ. શાંતિથી ભરેલું
બનાવાતી એક મીઠી વાની શાર્ગ jન લિં] ઘનુષ્ય (૨) વિલનું
શિખંડી પુંત્તિ મેર(૨)કયદ રાજાને પુત્ર ધનુષ્ય, ધર, ૦૫ાણિયું [.] વિષ્ણુ
શિખાસ્ત્રી ઉં. ચોટલી (૨) છેગું (૩)જેત શિકરાવવું સક્રિો શિકાવું નું પ્રેરક :
શિખાઉ વિ. શીખતું (૨) બિનઅનુભવી શિકરાવું અક્રિો શિકારવુંનું કર્મણિ
શિખામણ સ્ત્રી, સિર૦ ગ્રા. રિાવવાવા શિકલ સ્ત્રી [બ. રાવ8] મુખાકૃતિ, ચહેરે
(સં. શિક્ષણ)] બેધ; શિક્ષા સલાહ શિકસ્ત સ્ત્રી[i] પરાજય; હાર
શિગરામ ન. સિગરામ; એક વાહન શિકાકઈ સ્ત્રી મેલ કાપનારી એક વનસ્પતિ
શિથિલ વિ. .] નરમ; ઢીલું પડી ગયેલું ચિકખાઈ
(૨) નિર્બળ (૩) થાકેલું. તા સી. શિકાયત સ્ત્રીત્ર.]ફરિયાદ; ભૂલ કાઢવી તે
શિકારસ સ્ત્રી- જુઓ સિફારસ શિકાર પું[૪] ગમ્મત, ખેરાક કે
શિબિ ! [] હૈલાને માટે બાજને કસરત માટે પશુપંખીને મારવાં તે મૃગયા
શરીર આપનાર પુરાણપ્રસિદ્ધ રાજા (૨) એ રીતે મારેલું કે મારવા ગ્ય
શિબિકા સ્ત્રીસિં] પાલખી પ્રાણ(૩)ભેગ; ભક્ષા. પ્રિાય)
શિબિર કું. લિ.] તંબૂ (૨) છાવણી શિકારવું સક્રિટ સ્વીકારવું ( હૂંડી માટે
શિયળ નવ જુઓ શીલ સતીત્વ; સ્ત્રીનું શિકારી(-૨) વિ૦ [1. શિકાર સંબંધી પાવિત્ર્ય
| સિંપ્રદાયનું (૨) શિકાર કરનારું (૩) પં. શિકાર
શિયા વિ૦ કિ.) એ નામના મુસલમાની કરનાર; પારધી
શિયાવિયા વિ૦ ગભરાયેલું બાવડું (ર) શિતર(રી) સ્ત્રી ફિ. ત=સ્ત્રી)
ભડું પડી ગયેલું શિતરા જેવી ભૂતડી.-૨ નવ વળગેલું
શિયાળ પં; સ્ત્રી, ૦વું, ળિયું ન [. છૂટે નહિ તેવું ભૂત
જાય; પ્રા. લિસા] કૂતરાના વર્ગનું એક
પ્રાણી શિલ સ્ત્રી- જુઓ શિકલ
શિયાળુ વિ. શિયાળામાં થતું શિષ્ઠ અ સિક્કે સુધ્ધાં; સહિત
શિયાળે ! [8. શીત કે. સિ]િ શિક્ષક ૫૦ કિં.] શિક્ષણ આપનાર (કાર્તિકથી માઘ મહિના સુધીની) શિક્ષણ ન૦ .] કેળવણી (૨) બેધ;
ટાઢની ઋતુ ઉપદેશ. ૦૫દ્ધતિ સ્ત્રી શિક્ષણ આપવાની શિર નો કિં. સર૦ FT. R] માથું (૨)
પદ્ધતિ. શાસ્ત્ર - શિક્ષણનું શાસ્ત્ર ટચ મથાળું (૩) લશ્કરની આગલી શિક્ષા સ્ત્રી (ઉં.] જ્ઞાન; બધા શિખામણ હાર. છત્રવિ૦ [] માથાના છત્રરૂપ;
(૨) સજા (૩) એક વેદાંગ; ઉચ્ચારશાસ્ત્ર. પાલક વડીલ. ૦૨છેદ ૫૦ લિં] માથું
૦૫ત્રી સ્ત્રી શિક્ષા-બંધ આપતું લખાણ કાપી નાખવું તે. છત્ર વિ. શિરચ્છત્ર
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________
શિરજોરી
६३८
શિંગડાટવું શિરડી સ્ત્રી [wા. સર + ગોર ઉપરથી] શિપ ન[] કારીગરી; કળા (૨) બાંધવરી; જબરદસ્તી
કામની કળા. કારj[.]કારીગર (૨) શિરતાજ ૫૦ [1. સર + તાજ] માથાને બાંધકામમાં પ્રવીણ માણસ. શાસ્ત્રન મુગટ (૨) વડીલ; ઉપરી લિ.]
[i] શિલ્પનું શાસ્ત્ર. ૯પી વિ૦ શિલ્પને શિરપેચ ડુંસિર૦ પ્રા. સર ] પાઘડી લગતું (૨) ૫૦ શિલ્પશાસ્ત્રી (૩) કારીગર
કે ફેંટા પરનું છોગું; કલગી; તેર શિવ વિશ્વં.] શુભ; કલ્યાણકારી (૨) પું શિર મેર ૫૦ [શિર+પ્રા. ૩૯ (ઉં.મુકુટ)] શંકર; મહાદેવ (૩) નવ કલ્યાણ. છે.
માથાને મુગટ (૨) સર્વશ્રેષ્ઠ તે લિ.] પં(માનાર્થક)શિવમહાદેવ.નિર્માય શિરસા અ૦ લિં.] શિર વડે. વંદ્ય વિ. ન શિવને અર્પણ થયેલું તે (ર) તેની
સિં] માથું નમાવવા જેવું; માન્ય પેઠે ઉપગમાં ન લેવા જેવું છે. માર્ગ શિરસ્તેદાર ! શિરસ્ત+દાર) અમલ- પં. શૈવ સંપ્રદાય. રાત-ત્રિ-ત્રી)
દારને મુખ્ય કારકુન.-રી સ્ત્રી શિરસ્તે- સ્ત્રી [સં. રાવરાત્રિ] માઘ વદિ ૧૪ની રાત, દરનું કામ કે પદ
વલિંગ નવ નિં.] શિવનું લિંગસ્વરૂપી શિરસ્તે પું[. રત] પ્રથા; રિવાજ પ્રતીક. -વાલય ન[i] શિવનું મંદિર શિરા સ્ત્રી (ઉં. રક્તવાહિની; નસ શિશિર સ્ત્રીલિં. માઘ ને ફાગણ માસની શિરાઈ (રા') સ્ત્રી. સુર] ઊભામેનું
ઠંડી ઋત. પાણીનું એક વાસણ
શિશુ પં; નહિં. બાળકનું બચ્ચું શિરામણ (રા) ન૦, શું સ્ત્રી, નાસ્ત શિશુપાલસિં] -ળ પંદિ દેશને પ્રસિદ્ધ શિરાવવું (રા) સકિ નાસ્તો કરવા રાજા જેને શ્રીકૃષ્ણ વધ કર્યો હતો શિરીષ ન૦ ]િ એક ઝાડ (૨) તેનું ફૂલ શિશુડી સ્ત્રી, રિવ૦] નાને શિશો. -ડે શિરેઈ (ર) સ્ત્રી જુઓ શિરાઈ
૫પી; સિટી શિધાર્યવિહિં. માથે ચડાવવા-સ્વીકા- શિશ્ન ન[ā] પુરુષની ગુલૅન્દ્રિય રવા ગ્ય
શિષ્ટ વિ.. વિદ્વાન; સુશિક્ષિત (૨) શિબિંદુ નતં] ઊંચામાં ઊંચું બિંદુ સંભાવિત. છતા સ્ત્રી,–ષ્ટાચાર j[i]
કે સ્થાન; ટોચ (૨) “વકસ' [.] શિષ્ટોમાં ચાલતે આવેલ વ્યવહાર; શિરેભાગ | Jટેચને કે માથાને ભાગ શિષ્ટોને આચાર (૨) સભ્ય રીતભાત શિરોમણિ પુલ.] ચૂડામણિ (૨) મુખ્ય; (૩) આદરસત્કાર(૪) સભ્યતા દેખાડવા
શ્રેષ્ઠ; નાયક [લા. રિવા લાયક ખાતર કરવાને આચાર શિરેમાન્ય વિ. માથે ચડાવવા-સ્વીકા- શિષ્ય પું.] ચેલે; વિદ્યાથી. વૃત્તિ શિલા સ્ત્રી લિં] પથ્થરની છાટ. છાપ સ્ત્રી. શિષ્યને તેના ખર્ચ પેટે મળતી
સ્ત્રી શિલા ઉપર કતરીને કરેલું છાપકામ. (નાણાંની) મદદ. -ળ્યા સ્ત્રી સ્ત્રી શિષ્ય જિત ન.Jડુંગરનો રસ મનાતી એક શિસ્ત સ્ત્રી [. રાત =નેમ) નિયમબદ્ધ પૌષ્ટિક ઔષધિ. પણ નર્ભમરાળ] વર્તન, ડિસિપ્લીન'.૦પાલન ના શિસ્ત મકાન બાંધવામાં પ્રથમ તેને પાયાને પાળવી-શિસ્તમાં રહેવું તે. બદ્ધ વિ. પથ્થર મૂકે તે-તેને વિધિ. લેખ શિસ્તવાળું; શિસ્તપૂર્વક
૫. પથ્થર ઉપર કોતરેલો લેખ શિંગ સ્ત્રી ૩િ. Iિ] કાળની કે તેના શિલિંગ [.એક અંગ્રેજી સિક્કો જેવી બીવાળી પાપડી બારેક આના જેટલો)
શિંગન[પ્રા.લિ (1)] જુઓ શિંગડું. શિલીધે ન [G.) ટોપ તરાને કાન વડા સક્રિ. શિંગડા વડે ઉપરાઉપરી
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________
શિંગડી ૬૩૯
શીશી મારવું. કડી સ્ત્રી નાનું શિંગડું (૨) ઠંડું પડી જવું તે. કટિબંધ j૦ (બેઉ) બંદૂકને દારૂ ભરવાની શિંગડાઘાટની ધ્રુવ આસપાસને શીતળ કટિબંધ પ્રદેશ નળી. હું ન પશુના માથા ઉપરને શીતલ વિ૦ [.] ઠંડું. છતા સ્ત્રી અવયવ (૨) એવા આકારનું એક વાઘ; શીતલા સ્ત્રી [i] બળિયા (૨) શીતલા મા. રણશિંગડું. -ગાળ() વિ. શિંગડાં- ૦માં સ્ત્રી બળિયાના રોગની દેવી વાળું. -ગી વિ શિંગડાંવાળું (૨) સ્ત્રી શીતળ, તા જુઓ “શીતલમાં રણશિંગડું
શીતળા (મા) જુએ “શીતલા માં. શિગેડી સ્ત્રી [સં. શ્રાટ= શિંગડું] સાતમ સ્ત્રી શ્રાવણ સુદ કે વદ સાતમ
જેને શિંગોડાં થાય છે તે વેલે. ડું ન શીતાંશુ પં. લિં] ચંદ્ર એવું; મધ્યમ પાણીમાં થતી એક વેલનું ફળ (૨) એને શીતાણ વિ. સં. અતિ ગરમ કે ઠંડું નહિ. આકારનું એક દારૂખાનું
શીદ (ને) અ શા માટે? શું કામ? શીફર પં; ન. સીકરપાણીની છાંટ શીદી ડું જા.) સીદી; હબસી
(જાળી સીધું ન રાઈની કાચી સામગ્રી, સીધું શીકલી શકી સ્ત્રી બળને મોઢે બંધાતી શીમળ(-) ૫હિં. શક્નિ૪િ] એક ઝાડ શીક નો વુિં. રિાવવ; પ્રા. રિા (ખાવ શીરીન વિ. [] મીઠું મધુર મૂકવાને) અધ્ધર લટકાવાય એવળી શીટું ન શીરા જે રગડે; ખીર જેવો ઘાટ; શકું
શીરે (શી”) ! [1] એક મીઠીવાની (૨) શકે અજિઓ સિક્કો સુધાં
જુઓ શી શાખ સ્ત્રીકિં. શિક્ષા શિખામણ (૨) શીર્ણ વિ. [i] તૂટીફૂટી ગયેલું (૨) જીર્ણ
વિદાયગીરી કે તે વેળા અપાતી ભેટ (૩) ચીમળાઈ કે સુકાઈ ગયેલું શીખ સ્ત્રી વિ. ) અણીદાર પિલો શીર્ષ ન [.] શીશ; માથું. કલિં. માથું
લેટાને સળિયો (થેલામાંથી અનાજ (૨) પરી (૩) માથાને ટેપ(૪) મથાળું કાઢવા માટે)
(લખાણતું) (૫) વિર (અંતે સમાસમાં) શીખ .શિષ્ય ગુરુનાનકના સંપ્રદાયને “મથાળાવાળું' એ અર્થમાં. -વન ના અનુયાયી
[+માન] માથા ઉપર ઉભા રહેવાનું શીખવવું સકિ. [પ્રા.તિવર્ણવ(ઉં.રિક્ષય)) એક યોગાસન
ભણાવવું (૨) ભંભેરવું, ઉશ્કેરવું [લા] શીલ ન [ સ્વભાવ (૨) વર્તણુક (૩) શીખવું સક્રિ. હિં. શિક્ષો ભણવું; જ્ઞાન ચારિત્ર્ય (૪) શિયળ (૫) વિ૦ (અમાસને મેળવવું
અંતે) “-ના સ્વભાવવાળું; –ની ટેવવાળું” શીખે અવ [જુઓ શાકે સુધ્ધાં
એવા અર્થમાં ઉદા, દાનશીલ”. ૦વંત શીધ્ર વિ૦ લિ.] સત્વર (૨) અ૦ જલદી. (તુ), વાત [i] વિ. શીલવાળું
કવિ પં. શીધ્ર કવિતા બનાવે તેવો કવિ. શીશ ન૦ [. સીસ (સં. રાઉં)] માથું. કવિતા સ્ત્રી, કાવ્ય નવ કશી પણ સ્કૂલ નવ માથામાં પહેરવાનું એક ઘરેણું પૂર્વ તૈયારી વિના તરત જ બનાવેલી શીશમ ન સીસમી કવિતા. છતા સ્ત્રી ઝડ૫; ઉતાવળ શીશમહેલ (ાશીરાછું *મહેંદીવાલો શીડવું સત્ર ક્રિ. સીડવું; (કાણું, ફાટ વગેરે) પર કાચનડયા હોય એવી ઓરડીકે મકાન
પૂરવું; પૂરીને બંધ કરવું () બીડવું શીશી સ્ત્રી કાચનું (દવા ઇ ભરવા વપરાતું) (૩) (દેવું) વાળવું
એક પાત્ર બાટલી ગૂંધાડવી-વાઢકાપ શીત વિ. [i] ટડું ઠંડું (૨) નવ શરીર કરવા કલોરેમની દવા સુધાડી મૂઈ
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________
શીશા
૪૦
ww
આણવી], “શે. પું॰ [7. રહ્ય] મેાટી શીશી. [ શીશામાં ઉતારવું = છેતરીને કાબૂમાં લેવું – વશ કરવું] શીળ, વસ્તુ, વાત જીએ શીલ’માં શીળવા પું, શીળશ ન॰ જીએ શીળી શીળી સ્ત્રી [પ્રા.લી જિયા (સં. રીતાિ)] એચિતાં ઢીમણાં થઈ આવવાના એક રાગ. સાતમ સ્રી જુએ. શીતલાસાતમ શી ૢ વિ॰ [ત્રા. સીમરુ (સં. રીતરું) ઠંડું'. બાપું છાંયા
શીલી સ્ત્રી જુએ શીલી શીકી સ્ત્રી પડિયાપતરાળાંની બાંધેલી ચેાકડી (૨) શી’કલી શીકું ન॰ જીએ શીકું જીિએ ‘શિ’ગ’માં શીંગ, ડી, ડું, –ગાળી, “ગાજી,−ગી શા'ગાડી,ડુ નુએ શિગાડી’માં શુક પુ॰ [i] પાપટ (ર) શુકદેવ. દેવ
પું{Ä.]ભ્યાસના પુત્ર-ભાગવતના કથાકાર શુક્ત ન જુએ. શકુન (૨) સારા-શુભ
શકુન. “નિયાળ વિ॰ શકુનવાળું શુકર પું [મ. ગુ] આભાર; ઉપકાર (૨) સુભાગ્ય (૩) ફતેહ. રાના પુંવ્પન્ન ઉપકાર માના તે (ર) જેજેકાર (૩) ફતેહ [ભરાતું બજાર-ગુજરી શુક્કરવાર પુંજીએ શુકવાર. –રી શુક્રવારે શક્તિ સ્રી॰ [i.] છીપ [(૩)ન॰ વીચ શુક્ર પું[i.] એ નામના ગ્રહ (૨) શુકવાર શુષ્ક પું[.] જીએ શુકર. ગુજારી સ્ત્રી૦
[l.] આભાર માનવા તે શુકવાર પુંઅઠવાડિયાના એક દિવસ (૨) ભલીવાર;ઢગ; રામ. –રી સ્ક્રી॰ શુષ્કરવારી શુક્રાચાય પું॰ દૈત્યોના ગુરુ (૨) કાણા
માણસ [લા.]
શુકાના પુંખવ॰ [7.] જીએ શુકરાના શુક્લ વિ॰ (સં.] સફેદ, ધાળુ (૨) પું॰
બ્રાહ્મણાના પુરહિત (૩) એક બ્રાહ્મણ અટક.૰પક્ષ પું॰ન સુદૃ પક્ષ,અજવાળિયું શુચિ વિ॰ [i.] શુદ્ધ; પવિત્ર (૨) સ્ત્રી૦
શુદ્ધતા; શુચિતા. તા સ્ત્રી, ન્ડ્સન૦
શું
શુદ્ધ વિ॰ [i.] ચોખ્ખુ’; સ્વચ્છ (૨) પવિત્ર (૩) દોષરહિત (૪) ભેળસેળ વિનાનું (૫) સ્ત્રી શુદ્ધિ; સૂધ; ભાન; ખબર [૫.]. -દ્ધાદ્વૈત ન॰[+ અંશ્વેત] શ્રી વલ્લભાચાયે સ્થાપેલા મત શુદ્ધિ સ્રો[Ē.]પવિત્રતા; શુતા; સ્વચ્છતા (૨) પ્રાયશ્ચિત્ત કરી પવિત્ર થવું તે (૩) ધર્માંતર કરેલાને ધાર્મિક ક્રિયા કરી મૂળ ધમ'માં પાછું આણવું કે તેણે આવવું તે (૪) ભાન; જાગૃતિ. ૦પત્ર(૦૭) ન૦ છાપની ભૂલેાના સુધારાની ચાદી શુની સ્ત્રી [i] કૂતરી
શુભ વિ॰[i.] મ’ગળપ્રદ; કલ્યાણકારી(ર) ન॰ ભલું; કલ્યાણ, ચિંતક વિ॰ શુભે ૭ક. ૦મસ્તુ શપ્ર॰ [i.] ભલું થા’ એવું આશીવ ચન. “ભેચ્છક વિ॰ [+Ä. રૂટ] શુભ ઇચ્છનારું; હિતેચ્છુ. -ભેચ્છા [+ રૂōા]શુભ યાએ એવી ઇચ્છા. ભાપમાલાયક વિ૦ [+ ઉપમા + લાંચ ક]શુભ ઉપમાને લાયક(પત્રલેખનમાં વિશેષણ) શુભ્ર વિ[i.] ઉજ્જવળ (૨) સફેદ શુમાર પું॰[ī] સુમાર; આરારી; અડસટ્ટો (ર) હિસાબ; ગણતરી. –રે અ॰ આશરે; અંદાજથી; અડસટ્ટે
શુલ્ક ન॰ [સં.] દાયજો; સ્ત્રીધન (૨)કન્યાની કિંમત તરીકે વર પાસેથી લેવાતું ધન (૩) મૂલ્ય; કિંમત (૪) ભાડું (૫) જકાત; દાણ
શુશ્રૂષા સ્રો॰ [i.] સેવાચાકરી સ્રો॰ શુષ્ક વિ[Ē.]સૂકું; રસ વગરનું; લૂખુ’, તા શું સ॰ વસ્તુવાચક પ્રશ્નાર્થ સર્વનામ (શું કહેા છે ?)(૨)બેપરવાઈ કે તુચ્છકાર ખતાવવા પ્રશ્નાર્થ માં વપરાય છે (તારાથી શું થાય તેમ છે ?) (૩) વિ॰ કર્યું, કઈ જાતનું એ અથ માં સવાલ પૂછતાં વપરાય છે (તે શે। પદાથ છે ? ) (૪) આશ્ચય - સૂચક (। રેક્ !) (૫) પ્રશ્ના સૂચક (શાવિચાર છે ?’)(૬)કેટલાક પ્રયોગામાં કઈ’‘શુંચ’ જેવા અથ થાય છે (શંનું
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________
શું થઈ ગયું) (૭) ને અથવા બધા સરખા એવા ભાવ બતાવવા એ શું વપરાય છે. (શું મેટા, શું નાના) (૮) અ૦ પ્રશ્નવાચક (તમે આવવાના છે શું?) શુ^ [ત્રા. ત્તિક (નં. સમ) સરખું જેવું(નામને
છેડે) જેમ કે, તૈાખરાશું મે’
શું અ॰ [અપ૦ સકું(નં. સદ્દ)) સાથે; સહિત.
રામનામનું તાળી લાગી’ [૫.] શુડ કું, “હાસ્રી॰ [i.] હાથીના લાંખા નાક જેવા અવયવ; ઢ
શુંય વિ॰ શું; ક ંઈ (અનિશ્રિતાથ ક, ઉદા૦ શું કહ્યું હશે ને શું સમજ્યેા’) શુકર પુંલ્લિં.]મૂડ, સ્કર. –રી સ્ત્રીભ્રૂણ ઢમૂઢ વિ॰ ગભરાટથી શૂનમૂન જેવું શૂદ્ર પું॰ [i.] ચાથી વના માણસ ગ્રુપ સ્રો॰શુદ્ધિ; ભાન જાગૃતિ. મૂધ સ્ત્રી૦
સૂધબૂધ; ભાન; સજ્ઞા (૨)અક્કલ;સમજ ત સ્ત્રી [જીએ શૂન્ય] મીંડું. કાર પું ઉજ્જડપણું; નીરવતા(૨) (ચિત્તની) શૂન્ય સ્થિતિ. મૂન વિ॰ સાવ મૂક જેવું; સૂનમૂન
શૂન્ય વિ॰ [i.] ખાલી (૨) અસત(૩) ભાન કે સ ́જ્ઞા વિનાનું (૪) (સમાસને છેડે) રહિત; વિનાનું. ઉદા॰ જ્ઞાનશૂન્ય (૫) ન૦ મીડું (૬) અભાવ. ૦મનસ્ક વિ॰ [i.] શૂન્ય મનવાળુ
શૂર વિ॰ [i.] બહાદુર; પરાક્રમી (૨) પું૦ શૂરવીર (૩) ન૦ શો ; જીસ્સા. વીર વિ॰ (ર) પું॰ બહાદુર; હિંમતવાન. -રાતન ન॰ શૌય. -ૐ વિ॰ શૂરવાળું; શૂરવીર
ગ્રુપ ન॰ [i.] સૂપડું. વજ્જુખા સી॰ [i.] રાવણની બહેન
નીલ ન॰ [i.] ભાલા જેવું એ ક પ્રાચીન અસ
(૨) શૂળી (૩) ત્રિશૂલ (૪) કાંટા (૫) શૂળ બાંકાયા જેવું દર૯. ૦પાણિ પું॰ [i]શંકર ચાન॰જીએ લ(૨)સ્ત્રી (સીધા,લાંબા) કાંટા
0 શ્રી• [ä. જિલ્લા] જમીનમાં ાયેલા વિ.પ્રવ
૬૪૧
શેડ
અણીવાળા મેાટા જાડા સળિયા, જેના પર પરાવી મેાતની શિક્ષા કરવામાં આવે છે તે કે તેની શિક્ષા શૃગાલ ન॰ [i.] શિચાળ શૃંખલા સ્ત્રી૰ [i.] સાંકળ (૨) ખેડી. અદ્ધ વિશ્વ શ ખલાથી બંધાયેલું (૨) ક્રમબદ્ શૃંગ ન॰ [i.] શિખર; ટચ (ર) શિ’ગ ુ શૃંગારપું॰[i.] વિલાસ; રતિ(ર)તે માટેની સ્ત્રીપુરુષની એકબીજા પ્રત્યેની સ્પૃહા (૩) શૃંગાર રસ (૪) શણગાર. –રી વિ॰ [i.] શંગાર સબંધી (ર) કામી શૃંગી વિ॰ [i.] શિ’ગડાવાળુ’ (૨) શિખરવાળુ' (પ'ત) શેક પું॰ રોકવું તે શેકવું સ॰ ક્રિ॰ દેવતા ઉપર નાખી ચડાવવું કે ખરું કરવું (૨) ગરમ લૂગડા કે પાણી વગેરે દ્વારા ગરમી આપવી (શરીરના કોઈ ભાગને) (૩) ખાળવું; દુઃખી કરવું [લા.] શેખ પું॰ [મ.] આરબાની ટાળીના ઉપરી
(૨) મુસલમાનાની એક જાતના આદમી (૩) એક મુસલમાન અટક. ચલી પું॰ હવાઈ કિલ્લા બાંધનાર (૨) આળસુ અને તરંગી આદમી
શેખર પું॰ [i.] મુગટ; કિરીટ (૨) માથા પર પહેરવાની માળા (૩) શિખર (૪) (નામને અંતે) માં શ્રેષ્ઠ” (મુનિરોખર) શેખસલ્લી પું॰ એ શેખચલ્લી શેખાઈ સ્રો॰ પતરા; બડાઈ શેખી સ્રો॰ [hī.] જીએ શેખાઈ. માર વિ॰ બડાઈ હાંકનાર
શેઠે પું॰ [ત્રા. સેટ્ટિ (સં. શ્રેણ્િ)] મેટા આબરૂદાર વેપારી; શાહુકાર (૨) વાણિયા (૩)ધણી; માલિક (નાકરને) (૪) વેપારી વગેરેને સબધતાં વપરાતા શબ્દ (૫) એ ક અટક. –ાઇ સ્ટ્રી॰ શેઠપણું. છાણી સ્ત્રી શેઠ કે શેઠની સ્રી. ક્રિયા પું૦ શાહુકાર (૩) માથે ગારી એવા મળદ રોડ (શે”) સ્ત્રી॰ [ત્રા. સેઢિ, −ઢી (સં. શ્રેઢી)] ધારા; ધાર (૨) એના જેવા અણીદાર
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४२
શોકજનક ભાગ; શગ લા..કડું વિગ તરતનું જ શેરે (શેરે) ૫૦ અરજી વગેરે પર અધિદેહેલું (દૂધ)
કારીએ ટૂંકમાં કરેલું ટિપ્પણ શેડા પં. બવલીંટના લબકા શેલડી સ્ત્રીજુઓ શેરડી શેઠો [જુઓ છેડો ખેતરની ચોમેર શેલું ના કસબી ઉપરણે-ખેસ (૨)(અમુક
ખેડ્યા વિનાની છોડાતી પટ્ટી, જ્યાં ચાર કેમની) વિધવાએ પહેરવાને ખાસ એક ઊગે છે
સાલ્લે (૩) સ્ત્રીઓનું કસબી પાલવવાળું શેતરંજ ! [. રાતરંગ] રમત; ચતુરંગ
એક કીમતી વસ્ત્ર શેતરંજી પું[, તી] એક જાતનું
શેલ ૫૦ [. તેણી = દોરડું ઉપરથી દેહતી રંગીન ભાતીગળ પાથરણું
વખતે ગાયને પગે બાંધવાનું દેરડું શેતાન પું, જુઓ શયતાન -નિયત સ્ત્રી શિવ સ્ત્રી સેવ; ચણાના લોટની લાંબી શેતાનપણું. -ની વિ૦ તોફાની (૨)સ્ત્રી
સળી જેવી એક તળેલી વાની (૨) ઘઉંની શેતાનિયત
કરાતી એ જ આકારની એક વાની શેતૂર ન [. રાહજૂ] એક ઝાડ (જેનાં શેવાલ બ્રી. [.] લીલ; સેવાળ પાદડાં પર રેશમના કીડા ઊછરે છે) (૨)
શેવાલ(ળ) સ્ત્રી (ઉં. બાફ; વરાળ તેનું ફળ (ચાળીસમે ભાગ
શેવાળ સ્ત્રી લીલસેવાળ શેર ૫૦ ]િ એક તોલ-મણને
શેષ વિ[.)બાકી રહેલું (૨) પં શેષનાગ શેર ૫૦ [hu] વાઘ, સિંહ (૨) ચિત્તો
* (૩) શેષ ભાગ (૪) સ્ત્રી પ્રસાદ (૫) શેર (શે) સ્ત્રી ચિ.રિયર) કવિતા કવિતાની
ભાગાકારમાં વધતી રકમ[ગ... રાશાયી
૫૦ [4] વિષ્ણુ કડી (ફારસી, ઉર્દૂ વગેરે)
શેહ (ઍ) સ્ત્રી [. શાહહરાવવું તે; શેર ૫૦ [.] ધંધા માટેની પંત્યાળી મૂડી કે
દબાવવું તે (૨) દાબ; છાપ(૩)શેતરંજની ભાગીદારીનો નિયત ભાગ (૨) તેનું ખત
રમતમાં સામાના રાજાને નાસવું પડે તેવી શેરડી સ્ત્રી એક વનસ્પતિ જેના સાંઠામાંથી
રીતે પિતાનું મહેણું ગઠવવું તે (૪) ગળ ને ખાંડ બને છે; શેલડી (૨) નાને
પતંગના પેચ થાય ત્યારે એકદમ દેરી સાંકડે શેરડે-રસ્તો
જવા દેવી તે માટે પ્રશ્નાર્થક) શેરડે ૫૦ પગવાટ (૨)લોહી તરી આવવાથી
શું (શે) અ શા કારણે શાથી (૨) શા મેં પર પડતો લિસોટો (૩) સુકાઈ ગયેલા
શૈત્ય નર્ભ] ઠંડક આંસુના રેલાના ડાઘ (૪) ધ્રાસકા (૫)
શિથિલ્ય નહિં.]શિથિલતા મંદતા ઢીલાશ ઠંડું પાણી પીતાં અંદર પેટ સુધી થતી
શૈલ . લિંપર્વત, કન્યા, જા, તનયા ઠંડકની લિસોટા જેવી અસર
સ્ત્રી [સં. પાર્વતી. રાજ પં. [.] શ્રેરદલાલ (શે) ૫શેરને (તે લેવા-વેચવા હિમાલય
રીત ઇબારત માટે) દલાલ
બિજાર શૈલી સ્ત્રી લિં] ઢબ, રીત (૨) લખાણની શેરબજાર (શે) નટ શેરની લેવડદેવડનું શૈલેશ ૫૦ [.] હિમાલય શેરવાણી(ની) સ્ત્રી [f. એક પ્રકારને શૈવ વિન્ડં.]શિવ સંબંધી(૨)૫શિવભક્ત
લાંબે (ઉત્તર હિંદુસ્તાની) કેટ શૈશવ ન[G] બાળપણ શેરવું અ૦ કિ. જુઓ છેરવું
શોક (શો) | [] જુઓ શેખ શેશમણું ન જુએ છેરામણ
શેક (શૌક) સપત્ની પતિની બીજી સ્ત્રી શેરિયું ન૦ શેર વજનનું માપ. - ૫૦ શેક પુ[.] ખેદ, દિલગીરી; સંતા(ર)
શેર વજનનું કાટલું [ મરણ પછી શેક વ્યક્ત કરવાને કાચાર. શેરી સ્ત્રી [સેરા) સાંકડી ગલી (૨) ફળિયું; જનક વિ શેક ઉત્પન્ન કરનારું
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________
શેકપગલું
શોકપગલું' (ચોક,)ન૦ મરેલી શાક નડે નહિ એમ માની ગળામાં પહેરાતું માદળિયું કે ઘરેણું શિકથી પીડિત રોકાતુર, શેકાત વિ॰ [+ માતુ, અત] શોકિયું ન॰ જીએ સેાગિયું શોકીન (શી) વિ॰ [...] શાખાન શેખ (શો) પું॰ [જીએ શેાક અ.] હાંસ; ઇચ્છા; કાડ (ર) મેાજમા, રંગબાજી, -ખી(ન) વિ॰ શાખ કરનારું; શેખ મારનારું
શાળ પું [જી શાક સં.] સેગ; શેક શાગિયું ન॰ જીએ સોગિયું શેાચ પું॰ [નં. ગુપ્ ઉપરથી ] શાક (૨) ફિકર (૩) પસ્તાવા, ના સ્રો શાક. નીય વિ॰ [i.] શેચ કરવા યેાગ્ય. વું સક્રિ॰ શાચ કરવા (ર) વિચારવું. -ય વિ॰ [i.] શાચનીચ શાણિત ન॰ [É.] લાહી શોધ યું; સ્રો॰ [i.] શેાધવું તે; ખેાળ; તપાસ (૨) શેાધેલી વસ્તુ. ૐ વિ (૨) પું૦ [સં.] શોધ કરનાર. માળ
સ્ત્રી શેાધવું તે; તપાસ કરવી તે સાધન ન‚ ના સ્રો॰ [i.] શોધવું તે
(૨) સ્વચ્છ કરવું તે; શુધ્ધિ (૩) પરીક્ષા શોધવું સ૦ ક્રિ॰ [સં. સુ] ખાળવું; તપાસ
કરવી (ર) પરીક્ષા કરવી (૩) દોષ દૂર કરવા; શુદ્ધ કરવું (૪) ન જાણેલી વસ્તુ નવી ખેાળી કાઢવી
શોધિત વિ૦ [સં.] રોધેલું; ખાળેલું (૨)
તપાસેલું (૩) શુદ્ધ કરેલું શાફર પું૦ [ ]મેટર હાંકવાના ધંધા કરનાર શેલવું અ॰ ક્રિ॰ [Ē. ગુસ્ ] સુંદર દેખાવું
(૨) છાજવું; લાયક હોવું કે દેખાવું શેભા સ્ત્રી [સં.] સુંદર દેખાવ; સૌદય (ર) પ્રતિષ્ઠા; આખરૂ [લા.]. યમાન વિ॰ [i.] શોભીતું; શાભાવાળુ’. સ્પદ વિ॰ [+ઞા) શાભાવે તેવું. -ભીતું શાભતું; સારું દેખાતું [પું॰ કાલાહલ શાર પું॰ [ા.] કોલાહલ; ઘોંઘાટ. ૦ખકાર
૪૩
શ્રવિભાગ
શાષ પું॰ [i.] શેસાવું તે; વ્યાસ; સેસક વિ શેાષી લેનારું. પ્ણ ન॰ [i.] શેાષવું તે; શેષાવું તે. ॰વું સ॰ ક્રિ [છું. શુ] ચૂસી લેવું; ચૂસી સૂકું કરી નાખવું. -ષાવું અ॰ ક્રિ॰ [શાષવું'નું કમ*ણિ]ચુસાવું; સુકાઈ જવું. “ષિત વિ [છું.] શોષાઈ ગયેલું
શૌચ ન॰ [i.] સ્વચ્છતા; પવિત્રતા (૨)
મલેાત્સગ. ફૅપ પું॰ પાયખાનું; સડાસ શોરસેની સ્રો॰ [H.] એક પ્રાકૃત ભાષા શૌય ન॰[i.] શૂરતા; પરાક્રમ; બહાદુરી. ૦ગીતનવી૨૨સનું ગીત; શૌય નું ત્રણ - નાત્મક કે પ્રેરણાત્મક ગીત શૌહર પું[7.] સ્વામી; પતિ શ્મશાન ન[ń.] મડદાં બાળવાનું સ્થાન. •ભૂમિ(-મી) સીમસાણ, વૈરાગ્ય પું [i.] ક્ષણિક વેરાગ્ય [લા.], “નિયા પું૦ ડાહ્યુ; મસાણ્યિા
શ્મશ્ર સ્રો॰ [i.] દાઢી (ર) મૂછ શ્યામ વિહં. કાળુ (૨) પું૦ કાળા રંગ (૩) શ્રીકૃષ્ણ, લ વિ॰[i.] લીલું (૨) કાળું; શામળુ . સુંદર પું॰ [i.]શ્રીકૃષ્ણ, - સ્ત્રી [સં] સેાળ વર્ષની જુવાન સ્ત્રી શ્યાલ(૭) પું॰ [i.] સાળા ફ્લેન પું [i.] ખાજ
શ્રદ્ધા સ્ત્રી[સં.] આસ્થા; વિશ્વાસ. બ્લુ (−ળુ) વિ॰ [સં. શ્રદ્ધાળુ] શ્રદ્ધાવાળુ -દ્ધાજલિ સ્ત્રી [+ મંગ]િ શ્રદ્ધાપૂર્વક આપેલી એંજલિ ( શ્રાદ્ધ તરીકે ). દ્ધેય વિ॰ [i.] શ્રદ્ધા રાખવા ચાગ્ય શ્રમ પું[i] થાક (ર) મહેનત; તકલીફ. જીવી વિ॰ [+ સું. નીવિજ્] શારીરિક શ્રમ કરીને ગુજરાન મેળવનાર (બુદ્ધિનવી’થી ઊલટું) શ્રમણ પું॰ [છું.] બૌદ્ધ કે જૈન સાધુ. સસ્કૃતિ સ્રો॰ બૌદ્ધ અને જૈન કાળમાં પ્રવર્તે લી સંન્યાસપ્રધાન સંસ્કૃતિ. શ્રેણી સ્ત્રી સાધ્વી શ્રમવિભાગ પું॰ કામ કરવાની મહેનતના ભાગ પાડવા તે; તેની વહેં ચણી
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમિત
위점
શ્રમિત વિ. [૪] મહેનત કરીને થાકેલું મુકાતો શબ્દ મંતાઈ સ્ત્રી શ્રીમતપણું. શ્રવણ ન.) સાંભળવું તે (૨) વેદાધ્યયન ૦માન વિ૬] ધનવાન (૨) શોભાવાન (૩) બાવીસમું નક્ષત્ર (૪) પુંછે કાન (૫) (૩) નામની આગળ મુકાતો આદર- * અંધ માબાપને કાવડમાં બેસાડી તીર્થ સૂચક શબ્દ, ૦મુખ નવ ભવ્ય અને યાત્રા કરાવનાર-અંધક મુનિને પુત્ર. સુંદર મુખ; પૂજ્ય અને પવિત્ર પુરુષનું ગેચર વિલં.]કાનથી સાંભળી શકાય મુખ(“આપ પોતે, સ્વમુખે એમ માનાથે તેવું. –ણેન્દ્રિય સ્ત્રી [G] કાન
વપરાય છે). વ્યુત વિ. [] શ્રીમાન થવવું સક્રિ. [.શ્રવણ કરવું [૫] પુરુષના નામ આગળ મુકાતો આદરશ્રાદ્ધ ન [.] પિતૃઓની તૃપ્તિ માટે
સૂચક શબ્દ શ્રદ્ધાથી કરાતી તર્પણક્રિયા. કર્મન, શ્રત વિ.] સાંભળેલું. લેખન ના કિયા સ્ત્રી [ā] શ્રાદ્ધ કરવું તે (૨) સાંભળીને લખવું તે; ડિકટેશન” શ્રાદ્ધની ક્રિયા
મૃતિ સ્ત્રી [i] સાંભળવું તે () કાન શ્રાપ ૫૦ જુઓ શાપ [બોદ્ધ ગૃહસ્થ (૩) સાંભળેલી વાત; કિંવદંતી (૪)વેદ શ્રાવક વિ[ā] સાંભળનાર(૨) પૃ. જેન કે (૫) વનિ; અવાજ શ્રાવણુ પં. વિ. વિક્રમ સંવતને દશમો શ્રેઢી સ્ત્રી [í. પ્રોગ્રેશન ગ.. ફલા
મહિને (૨) શ્રવણ નં. ૫ (૩) શ્રવણ (-ળ) શ્રેઢીને સરવાળે ગિ.] કરાવવું તે. [ભાદર વહે = શ્રેણિણી) સ્ત્રી [.] પંક્તિ; હાર
ધાર આંસુ ચાલવાં. –ણ સ્ત્રી [. શ્રેય ન ]િ મેક્ષ (૨) કલ્યાણ; હિત; શ્રાવણ મહિનાની પૂનમ; બળેવ
શુભ. સ્કર વિ .] શ્રેય કરે એવું શ્રાવિકા સ્ત્રી.શ્રાવક-જૈન કે બૌદ્ધ-સ્ત્રી શ્રેષ્ઠ વિ4. સર્વોત્તમ ઉત્કૃષ્ટ. છતા સ્ત્રી શ્રાવ્ય વિલં] સાંભળવા યોગ્ય(૨)સાંભ- શ્રેષ્ઠ પુર્થi.) શેઠ, મહાજનને આગેવાન
ળને માણવાનું નાટક (દશ્યથી ઊલટું) શોણિ(ત્રણ) સ્ત્રી [.] થા; નિતંબ શ્રાંત વિન્G.થાકેલું. -તિ સ્ત્રીi]થાક શ્રોતા પુંલિં] સાંભળનાર.૦જન પંચન, શ્રી પુંલિંલખાણના આરંભમાં વપરાતો (7)વર્ગ હું સાંભળનારો સમુદાય મંગળ શબ્દ (૨) શ્રીમાન, શ્રીમતીને શ્રોત્ર પુંકન[ā] કાન. -ત્રિય વિ[G] સંક્ષેપ(નામની આગળ લગાડાતો આદર વેદ ભણેલો (૨) ૫૦ વેદાભ્યાસી બ્રાહ્મણ બતાવનારે શબ્દ) (૩) સ્ત્રી લક્ષમી (૪) લાઘા સ્ત્રી વખાણ સ્તુતિપ્રશંસા-દય સૌદર્ય શોભા. ૦કંઠ j[i] શિવમહા વિ૦ [8] વખાણવા યોગ્ય પ્રશંસાપાત્ર દેવ. ખડ પુર શિખંડી(૨)શિખંડ વિલણ વિલં] જેડેલું; ભેટેલું; મળેલું (૨) (૩) ન [.] ચંદન. ગણેશાય નમઃ શ્લેષવાળું. તા સ્ત્રી શપ્રા (મંગળ તરીકે) ગણેશને નમસ્કાર શ્રેષ j[i.]બઅર્થવાળા શબ્દનો પ્રયોગ (૨)પુંબ૦ પ્રારંભ.૦૫ (માનાર્થે (૨) આલિંગન બ૦૧૦)પ્રભુવિષ્ણુ(૨)સહજાનંદ સ્વામી શ્લેષ્મ ન૦ કિં.] કફ પાંચ વિનામ પૂ માનવાચક પૂર્વગ લોક ૫૦ઉં. ચાર ચરણનું પદ (૨) (ધન, ધાન્ય, પશુ, પુત્ર અને દીર્ધાયુષ અનુભુભ છંદનું પદ(૩)(સમાસને અત) એ પાંચ શોભા). ફળ ન નાળિયેર. કીતિ; યશ (ઉદા. પુણ્યશ્લેક) ૦મત વિ (ઉં.] શ્રીમાન. ૦મતી
વિશ્વપચ, પાક ૫૦ લિં] ચંડાળ સી[.શ્રીમાનનું સ્ત્રીલિંગ. ૦મંત શ્વશુર પુલ.) સસરા વિગતવંગર (૨) રાજાઓના નામ આગળ છે [૬] સાસુ
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્વસને
૬૪૫
શ્વસન નÍä.] શ્વાસ લે તે () પવન શ્વાન પંડિં. કૂતરે. નિદ્રા સ્ત્રી [] કૂતરાની ઊંઘ; અર્ધ જાગ્રત અવસ્થા.
વૃત્તિ સ્ત્રી હડે થવા છતાં ટુકડે મળતાં દેડવાની વૃત્તિ શ્વાસ રૂં. [.] નાકથી વાયુ લે મૂક
તે (૨) દમ; હાંફ. નળી સ્ત્રી જે દ્વારા શ્વાસ ફેફસામાં જાય છે તેનળી. સેર
પચાર વાસ [i], શ્વાસ [+ઉશ્વાસ] પું શ્વાસ લેવો અને મૂકવો તે ત વિ. [i] સફેદ. ૦૫ત્ર પું. અમુક હકીકત વિષે બયાન આપતો સરકારી ખરીતો. પિંડ ૫૦ “પિયુટરી ગ્લૅન્ડ’. તાંબર ૫૦ [+ વર) સફેદ વસ્ત્રવાળો (૨) જૈન ધર્મને એ નામનો એક સંપ્રદાય કે તેને અનુયાયી
ષ પું[i]ચાર ઉષ્માક્ષરમાંને (ટવ) પદર્શન નબ૦૧૦ લિ.] વૈદિક તત્વબીજો
જ્ઞાનનાં છ દર્શને (સાંખ્ય, વેગ, ન્યાય, ષટ વિ૦ [ ઉં, ,-,-૬] છ
વૈશેષિક, મીમાંસા અને વેદાંત) કર્મ નબવત્ર [ઉં.] બ્રાહ્મણનાં છ જયંત્ર નવ ]િ કાવતરું કમ (અધ્યયન, અધ્યાપન દાન,પ્રતિગ્રહ, ષડસ પુલ બ વવ [] છ રસ (મીઠો, યજન અને યાજન) (૨) તાંત્રિક છ કમ ખાર, ખાટા, તીખો, કડવો અને તૂરો) (જારણ મારણ, ઉચ્ચાટન,મેહન,તંભન ષષિ મુંબવ [.) મનુષ્યના છ આંતર અને વિધ્વંસન)(૩)ગનાં છકમ(ધોતિ, શત્રુઓ (કામ, ક્રોધ, લોભ, મોહ, મદ
બસ્તી,નેતી,નૌલિ,ત્રાટક અને કપાલભાતી) અને મત્સર) પ ણ પું, -કણકૃતિ સ્ત્રી (ઉં.) છ ષષ્ટિ સ્ત્રી (ઉં.] સાઠ. પૂતિ સ્ત્રી. [૬]
ખૂણાવાળી આકૃતિઃ “હેઝેગન [.] સાઠ વર્ષ પૂરાં થવાં છે કે તેનું પર્વ વચનબવ શરીરમાંગુદાથી બ્રહ્મરંધ્ર ષષ્ટ વિ[.] છો. -બ્રશ પં. [+ઘંરા]
સુધીનાં મનાતાં છ ચક્રો (મૂળાધાર, છઠ્ઠો ભાગ.-કીસ્ત્રી છઠ(૨) છઠ્ઠી વિભક્તિ લિંગ, નાભિ, હા, કંઠ, મૂર્ધ) યોગ (૩) બાળકના જન્મને છઠ્ઠો દિવસ ષપદ વિ. છ પગવાળું (૨) પુંઠ ભમરે પંઢ પુંડ્યું. નપુંસક ષસંપત્તિ સ્ત્રી હિં. વેદાંતના અધિ- ડિશ વિલં]સોળ. કલા કિં.], -ળા
કારીમાં હોવા જોઈતા છ ગુણ (શમ, સ્ત્રી બવ (ચંદ્રની) સોળ કળાઓ. દમ, ઉપરતિ, તિતિક્ષા, શ્રદ્ધા, સમાધાન)
-શી સ્ત્રી [] સેળને સમૂહ (૨) ષડંગ નબવ [.]વેદનાં છ અંગ(શિક્ષા, દશ મહાવિદ્યાઓમાંની એક.-શેપચાર
કલ્પ, વ્યાકરણ, નિરુક્ત, છંદ, જતિષ) મુંબવ૦ [ +8 વાર] પૂજનના ૧૬ થતુ સ્ત્રી છે તુઓ (વસંત, ગ્રીષ્મ, ઉપચાર (આવાહન, આસન, અર્થપાદ્ય,
વર્ષા, શરદ, હેમંત અને શિશિર) આચમન, મધુપર્ક, સ્નાન, વસ્ત્રાભરણ, વજ [ā] સંગીતના સમસ્વરમાને યજ્ઞોપવીત,ગંધ, પુષ્પ, ધૂપ, દીપ, નૈવેદ્ય, પહેલે (સા)
તાબૂલ, પરિક્રમા, વંદન)
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________
સગવડિયું
સ પં ચાર ઉષ્માક્ષરેમને (ત વર્ગને સક્રિય વિ[.] ક્રિયાયુક્ત; અમલી ત્રીજો (૨) નામ પૂર્વે લાગતાં પ્રાયઃ સખાણું વિટ અડપલું નહિ તેવું સાલસ સાથે, સહિતકે ક્યાંક “સમાન” અર્થમાં (૨) જંપવાળું; ઉધમાત વિનાનું બહવીહિ સમાસ બનાવે છે (સકુટુંબ) સખત વિજુઓ સખ્તો કઠણ (૨)દેત; સ [૪. સુ એક પૂર્વગ. “સુ, સારું એ મજબૂત (૩) કઠોર નિર્દય (૪) આકરું; અર્થમાં (સપૂત).
થકવી નાખે તેવું (૫) ખૂબક હદથી જ્યારે સઈ ખુંટ (ઉં. સૂવિ પ્રા. રૂમ દરજી (સખત ભીડ) (૬) કડક; ઉગ્ર (૭) સકડવું સકિ [ સંe, de (ઉં. સંકટ, આગ્રહભર્યું; જોરદાર (સખત ભલામણ). સંપુટ) ઉપરથી) તાણીને બાંધવું
(૮) મુશ્કેલ સમરકંદ ન. દ્રિા (સં. રાયા) કે સખતળી સ્ત્રી જેડાની અંદર નાખવામાં છે. ચાર + કંદ)મીઠા સ્વાદવાળું એક આવતું નરમ છુટું પડ
સખતાઈ, સખતી સ્ત્રી કડકાઈ; કઠેરતા સકરટેટી સ્ત્રી, જુઓ શટેટી
(૨) જુલમ (૩) બંધી; પ્રતિબંધ સકરપારે ૫૦ જુઓ શકરપારે સખળડખળ વિ[ફં. સર્વત્ર + ડખોળવું સકર્મક વિ[.] જેને કમ હોય તેવું ઢીલું પડી ગયેલું; હાલતું
(ક્રિયાપદ) શિાળી; નસીબવાન સખા મું. સિં. મિત્ર સકમ વિ૦ લિ (ઉં. હુ) +ર્મન ) ભાગ્ય- સખાવત સ્ત્રી. [૩] દાન, ખેરાત (૨) સકલ [], -ળ વિ. સર્વ; તમામ ઉદારતા. -તી વિ૦ દાની; ઉદાર (૨) સચો(જે) ૫૦ [. રિાગ) અપ- સખાવતનું રાધીઓને શિક્ષા કરવાને એક સંચા; સખી વિ. [૪] દાની; ઉદાર હેડ (૨) સખત પકડવાનું યંત્ર (૩) સખી સ્ત્રી ]િ સાહેલી કાબૂ; કબજે [લા.]
સખુન ૫૦ જુઓ સુખન સકામ વિન્ડં.] કામનાવાળું; કામનાથી સખેદ વિ.ખેદયુક્ત (૨)અખેદ સાથે કરેલું (૨) ફળની ઇચ્છાવાળું (૩) સ્વાર્થ- સખ્ત વિ[], તાઈતી [fi] બુદ્ધિવાળું
સ્ત્રી- જુઓ “સખત સકાર ૫૦ ઢંગ; આવડ (૨) સ્વાદ; સાવ સખ્ય ન૦ કિં. મિત્રતા; પ્રીતિ સર સ્ત્રી પ્રા. (ઉં. શરા), . સગ સ્ત્રીજુિઓ શગ] દીવાની જેત
સાકર; ખાંડ.ખેર સાકર ખાનારે સગડ પં; સ્ત્રીખબર; બાતમી; પત્તો જીવડે (૨) મીઠી વસ્તુઓ બહુ ભાવતી (૨) પગેરું હોય તેવો માણસ, ટેલી સ્ત્રી જુઓ સગડી સ્ત્રી, જુઓ શગડી
સકરટેટી. ૦૫ારે છુંજુઓ સકરપારે સગપણનસિઝુંપણું] સગાઈ, લેહને સકસ વિ૦ જુઓ કસવું] સારી રીતે સંબંધ (૨) વિવાહ; વાગ્યાન
કસેલું, ખૂબ ખેંચેલું (૨) સખત; મજબૂત સગરામ પંન શિગરામ; શગરામ સક્કાદાર વિ૦ જુઓ શકાદાર
સગર્ભા વિ૦ સ્ત્રી [.] ગર્ભવતી; ભારેવાઈ સો પુત્ર ચહેરે (૨) રે; ભપકે સગવડ સ્ત્રી જોગવાઈ અનુકુળતા. ડિયું
કાવાર
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________
સગાઈ ६४७
સડક વિડ સગવડવાળું ફાવતું; અનુકૂળ પડતું સજાત વિન્જીઓ સુજાત કુલીન;ખાનદાન સગાઈ સ્ત્રી સગપણ
સજાતીય વિ. લિ.) એક જાતિ કે વર્ગનું સગીર વિ૦ [] (કાયદા પ્રમાણે) કાચી સજાવટ સ્ત્રો સજવું છે કે તેની ઢબછબ, ઉંમરનું
[ગુણવાળું રીત; શણગાર શભા કરવાં તે સગુણ વિ૦ લિં] ગુણયુક્ત(૨) આકાર વગેરે સજીવ વિ૦ લિં] જીવવાળું જીવતું સર્ગ ત્રિ. સર (ઉં. સ્વ)] એક લોહીનું સજીવન વિ૦ કિં.] જીવતું
કે લગ્નસંબંધથી જોડાયેલું (૨) ન. તેવું સજીવારોપણન[.]નિર્જીવમાં સજીવમાણસ. ૦વહાલું ન સમું; સંબંધી. પણાને આરેપ કરવો તે (એક અલંકાર) સંબંધી ન સમું અને સંબંધી; સજોડે અા પતિ કે પત્નીની સાથે સગું કે સંબંધી. સાગવું ન૦ સગું- સજજ વિ. [.) (સજીને) તૈયાર થયેલું વહાલું સગુંસંબંધી
સજજડ વિ. જુઓ સજડ સત્ર-ત્રી) વિ. [i] એક ગોત્રનું સજજન પુંલિ સભ્ય ખાનદાન કે સદાચારી સઘન વિલં.] ગાઢ ઘન(૨)નક્કર. તાસ્ત્રી માણસ (૨) નટ સજજ કરવું તે. છતા સઘળું વિ૦ મિ. સઢ (ઉં. તા)] સકળ; - સ્ત્રી, ખાનદાની બધું તમામ
સજજ બ્રી[. (સં. રા)] શલ્ય (૨) સચરાચર વિ૦ લિં] સ્થાવર જંગમ બધું તેરમાને દિવસે અપાતું ખાટલા અને
(૨) અ૦ સર્વત્ર; ચર અચર બધામાં પથારીનું દાન સચિ સ્ત્રી વિ. શચી; ઇટાણી
સજિજલ પું[i] સજજ થયેલું કે કરેલું સચિત્ર વિ૦ લિ.] ચિત્રવાળું
સેટ કું. [૬. સેટ] સમાન વસ્તુઓને સમૂહ સચિવ પં. હિં] પ્રધાન; વજીર સટ(૦૭) અ [રવ૦] ઝટ; એકદમ સચી સ્ત્રી હિં. સચિ; ઈદ્રાણી
સટકવું અ૦ કિ[‘સટક’ અ ઉપરથી સચેત, વનવિ[. ચેતનવાળું (૨)સાવધ નાસી જવું (૨) સરી જવું, ખસી પડવું સટ વિ. સિટ) અચૂક નિષ્ફળ ન સટકિયું વિટ સટકે તેવું (૨) ન૦ ઝટ
જાય એવું (૨) અને ચૂકે નહિ તેવી રીતે સરે એવી ગાંઠ સરચરિત(–)
વિલં) સદાચારી (૨) સરપટર વિન્રવ૦]અવ્યવસ્થિત, વેરણસહિતન; સદાચાર
છેરણ (૨) આમ તેમ; આઘુંપાછું (૩) સચાઈ સ્ત્રી [સર્ચો પરથી) સાચાપણું પરચૂરણ (૪) અ અવ્યવસ્થિતપણે સચ્ચિદાનંદ ૫૦ લિં] સત, ચિત અને સટા સ્ત્રી.] જટા(૨)કેશવાળી સિંહની) આનંદરૂપ બ્રહ્મ; પરમાત્મા
સરાક આ૦ વિ૦] તે અવાજ થાય સજ વિ૦ જુઓ સજ્જ
તેમ (૨) ; ત્વરાથી, કે ૫૦કેરડાને સજડ વિ૦ મજબૂત; દઢ; સખ્ત (૨) ભારે અવાજ (૨) કેરડે [(પુસ્તક) આકરું (૩) સખત ચૂંટેલું (૪) અકડાયેલું; સટીક વિઉં.] ટીકાવાળું ટીકા સહિત
જાયેલું સિખી (૨) પ્રિચા સટેડિત-રિયે પેટ સટ્ટો કરનારો સજની સ્ત્રી ત્રિા.સઝન (ઉં. સ્વાન) ઉપરથી] સસટ અ“સટ” ઉપરથી] ઉપરાઉપરી સજલ વિ .] જળવાળું(૨)આંસુથી ભરેલું સટ્ટાર વિસટ્ટાની લતવાળું. -રી સ્ત્રી, સજવું સત્ર ક્રિ. [ä. ] ધારણ કરવું સટ્ટાબાજ વિન્સટ્ટાની લતવાળુ-જી સ્ત્રી
(૨) શણગારવું (૩) સજ-તૈયાર કરવું સટ્ટો [. સટ્ટ= વિનિમય] લાભનું લેખું સજળ વિ. જુઓ સજલ
માંડીને કરેલું સદાનું સાહસ સજા સ્ત્રી [૪] શિક્ષા; દંડક નસિયત સડક વિ.(૨)આ સ્તબ્ધ; દિમૂઢ
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________
સડક
१४८
સત્કાર સમિતિ
( સડક સ્ત્રી [. ] પાકો રસ્તો સતત વિવું] હંમેશ ચાલ (૨) કાયમી સહકે પુરવ આંગળાંથી પ્રવાહી પદાર્થ (૩) અ. હંમેશાં નિરંતર મોંમાં લેતાં થતો અવાજ; સબડકે (૨) સતપત સ્ત્રી, તા. પંસિ + ઉત્પાત જોરથી વાયુ ખેંચતાં નાકમાં થતે અવાજ ઉપરથી) જંપીને ન બેસાય તે; ચંચળતા, સડવું અક્રિ[પ્રા. સર (ઉં. રાટ કે સર)). -તિયું વિ. સતપત કર્યા કરનારું;
કહી જવું (૨) સાવ બગડવું [લા.]. ચંચળ; હાલ હાલ કર્યા કરનારું સડસડવું અક્રિ. સડસડ અવાજથી સતયુગ ૫૦ જુઓ સત્યયુગ ઊકળવું કે બળવું
સતસાઈ સ્ત્રી જુઓ શતસાઈ સડસડાટ ૫૦ સડસડ અવાજ(૨)સપાટા- સતામણું સ્ત્રી સતાવવું તે; પજવણી બંધ રેલાની પેઠે; સડેડાટ
સતાર પં; સ્ત્રી- જુઓ સિતાર સહાક અ [વ૦] જલદી
સતારે ૫૦ જુઓ સિતારો સડાકે પેન્રવચાબુકને અવાજ; સટાકે સતાવણું સ્ત્રી જુઓ સતામણી (૨) જુઓ સડકો (૩) બીડી ચલમને સતાવવું સક્રિ. પ્રા.વંતાવ(ઉં. સંતી) દમ ખેંચે તે પાન; પાતરાં પજવવું
સિમાવું તે સડિયાનાં પાન (ડિ)નબ૦૧૦ અળવીનાં સતાવું અક્રિસમાવું.–શપું સમાવેશ સડિયાની ગાંઠ (ડિ) સ્ત્રી તેના કંદની સતાં અ૦ કિં. સત] + છતાં; તોપણ ગાંઠ
[પાન કે દાંડે સતાં અ. [પ્રા. સત્ત (ઉં. સત)= સાત) સડિયો (ડિ) ૫૦ અળવીને છોડ, તેનું સાતે ગુણેલું. ઉદાર છે સતાં બેંતાલીસ સડેડાટ અ રિવ૦) સડડડ કરીને (ગતિ સતિર્ણ વિ. [સત’ ઉપરથી) સત્યવાદી; માટે), વગર વિને; સડસડાટ
પ્રામાણિક; સતું સડે ! [“સડવું” ઉપરથી કોહવાટબગાડે સતિયું અ૦ 1િ. સત્ત (ઉં. સપ્ત)= સાત (૨) ભ્રષ્ટાચાર; ખરાબી લિ]
ઉપરથી) સાતે ગુણેલું; જુઓ સતાં સઢ . ]િ પવન ભરાઈને વહાણને સતિસપ્તમી સ્ત્રી સં. ક્રિયાપદે બતાવેલી
ગતિ મળે તે માટે વહાણના થાંભલાને ક્રિયા કઈ પરિસ્થિતિમાં થઈ હતી તે બાંધવામાં આવતું કપડું
બતાવવા સંસ્કૃતમાં કરાતો કૃદંતને અને સબુક પે ચૂળ ભેંકાતી હોય એવું દરદ તેના વિશેષ્યને એક પ્રાગ વ્યિા.] (૨) મનને તરંગ [લા.]
સતી સ્ત્રીલિં] પતિવ્રતા () મૃત પતિ સાથે સણગટ પુત્ર શણગટ; સેડિયું; ધૂંધટ ચિતામાં બળનારી સ્ત્રી (૩) પાર્વતી (૪) સણગાવું અકિ. જુઓ શણગાવું ગાયત્રી. , ૦૫ણું નવ સણગે પુંજુઓ શણગો
સતું વિકાસ (ઉં. ત્ય) ઉપરથી] સાચું સણસણુ અ૦ વિ૦] ઊકળતા પાણીને સત્ય માર્ગે ચાલનારું (૨) સતવાળું
અવાજ. ૦૬ અ૦ કિસણસણુ અવાજ સતે અહિં. તેq) +હેતાં; છતે થ. -શુટ પાણી બળતાં કે હવા સતેજ વિ૦ [G] (વધારે) પ્રકાશયુક્ત કે ચિરાતાં થતો અવાજ
સળગતું (૨) ઉત્સાહયુક્ત (૩) જાગ્રત સત વિ૦ કિં. (સમાસની શરૂઆતમાં) સકમ ન૦ કિં.] સારું કામ સાચું (૨) સારું (૩) અસ્તિત્વવાળું (૪) રકાર પું[.] સ્વાગત. ૦૬ સ૨ કિ. ચથાર્થ (૫)ના અસ્તિત્વ (૬) સાચાપણું સત્કાર કરે. સમારંભ પુત્ર સત્કાર (૭) સાર (૮) સતીત્વને જુસ્સો કરવા માટે ગોઠવાતો સમારંભ. જુગ પુંછ સત્યયુગ
સમિતિ સ્ત્રી સ્વાગત સમિતિ
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________
સત્કાર્ય
૬૪૯
સદર અમીન
સત્કાર્ય ન [ā] સારું કાર્ય
સત્યાગ્રહ [] સત્યપાલનને આગ્રહ સત્તર વિ. [ar. (. સપ્તા )] “૧૭” (૨) તે દ્વારા લડાતું અહિંસક યુદ્ધ (૩) સત્તા સ્ત્રી હિં] સ્વામિત્વ; માલકી (૨) તે અર્થે કરેલો સવિનય કાનૂનભંગ.
અધિકાર હક (૩) અમલ (૪) બળ; છાવણ સ્ત્રી સત્યાગ્રહના સૈનિકોની જેર (૫)અસ્તિત્વ.૦ધારી વિસત્તાવાન. છાવણી. નહી વિ. સત્યાગ્રહને અંગેનું ધીશ વિ+ગધીરા]સત્તા અને અધિ. (૨) સત્યાગ્રહ કરનારું (૩) ૫૦ સત્યાકારવાળું (૨) પુંઅધિકારી અમલદાર ગ્રહ કરનાર, સત્તાણુ(મું) વિશું.ત્તાન૩૪ (ઉં. સંત- સત્યાનાશ ન૦ લિ. સત્તા (અરિતત્વ)+
નવત)] “૯૭” [)૫૭ નાશ નાદ; પાયમાલી સત્તાવન વિ . સત્તાવU-7 (ફં,તપશ્ન- સત્યાર્થ પ્રકાશ પું. લિં) સ્વામી દયાસત્તાવાર વિ૦ [સત્તા. વાર] સત્તાયુક્ત; નંદકૃત આર્યસમાજને મૂળ ગ્રંથ પ્રમાણિત
સત્યાશી(સી) વિ. બ્રિા. સત્તાર્ (. સત્તાવાહી વિ. સત્તાવાળું; સત્તા સૂચવતું; Rારીતિ) “૮૭”
સત્તાની અસર પહોંચાડે એવું સવ ન. [4] યજ્ઞ શરૂ થઈ પૂરો થાય સત્તાવીસવિ. .(ઉં. વૈરાતિ)] “ર૭ ત્યાં સુધી (૧૩ થી ૧૦૦ દિવસનો) સત્ત ૫૦ [g. (સં. સંવતુ) સાથે
સમય (૨) યજ્ઞ (૩) લાંબી રજાઓ સત્વ ન [i] અસ્તિત્વ (૨) અંત:કરણ વચ્ચેને શાળાને અભ્યાસને સમય – (૩) સાર; તાવ (૪) સગુણ (૫) બળ; ગાળે; “દમ” (૪) સદાવ્રત. -ત્રાંત વિ. પરાક્રમ (૬) પ્રાણ. ગુણ ૫૦ પ્રકૃતિના હિં.] સત્રને અંતે આવતું કે બનતું (૨) ત્રણ ગુણમાને પ્રથમ (જુઓ ત્રિગુણ). ૫૦ સત્રનો અંત જિલદી
ગુણી વિ. સત્વગુણવાળું. વહીન સત્વર વિ૦ લિં] વરાયુક્ત (૨) અo વિ૦ કે બળ તત્વ વગરનું
સત્સમાગમ પં[ઉં.] સત્સંગ; સાધુસંત સત્પથ ૫૦ [.] સભાગ
કે સજજનને સમાગમ સપુરષ પં. લિં] સારે પુરુષ; સજજન સતસંગ કું. વુિં] સંત કે સજજનની સત્ય વિ૦ લિં] સાચું; વાસ્તવિક; ખરું બત. -ગી વિ. સત્સંગ કરનારું (૨) ન ખરાપણું તથ્થ; સાચી વાત. (૨) ૫૦ સત્સંગ કરનાર (૩) સ્વામીછતા સ્ત્રી૦.૦નારાયણ પુંલિ. સત્યરૂપી નારાયણ સંપ્રદાયને અનુયાયી નારાયણ; વિષ્ણુ ભગવાનનું એક નામ. સથરપ(-વ)થર અવ્યવસ્થિત વીખરાયેલું નારાયણની કથા સ્ત્રીત્યનારાયણ સથવારે ૫૦ ત્રિા. સત્ય (ઉં. સાથ); કે હે. ની પૂજા ને તેમની કથાને પાઠ પ્રસાદ સત્ય = સમૂહ] સાથ (૨) કાલે વગેરે.નિક વિગ્સત્યને જ વળગી રહેનારું. સદડું વિ૦ [જુઓ સદળું] પ્રવાહી અને નિષ્ઠા સ્ત્રી સત્ય જ પરમ છે એવી જાડું-ઘટ શ્રદ્ધા કે ભકિત – અચળ વિશ્વાસ; સત્ય- સદન ન[] ઘર; રહેઠાણ પરાયણતા. ૦૫રાયણ વિ. સત્યને જ સદર વિ. [મ. સદ્ મુખ્ય; વડું; શ્રેષ્ઠ (૨) વળગી રહેનારું. યુગ ૫૦ ચાર યુગમાં સદરહુ (૩) કુલ (સત્તા, પરવાનગી) (૪) પ્રથમ; સતજુગ. ૦વતા ૫૦, ૦વાદી નવ મેટી કચેરીવાળું કે હાકેમ રહેતો વિસત્ય બોલનાર. સંકલ્પ વિજેને હેચ તે રથળ (૫) પં. પ્રમુખ; સભાસંકલ્પ સાચો છે–જેનો સંકલ્પ તરત પતિ. ૦અદાલત સ્ત્રી, વડી કચેરી, સિદ્ધ થાય છે એવું
અમીને પુત્ર જડજથી ઊતરતે વડે
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________
સદરપરવાનગી
દેશી અમલદાર. ૦પરવાનગી સ્ત્રી જેમ ફાવે તેમ કરવાની કુલમુખત્યારી. અજાર પું; સ્ત્રી; ન મુખ્ય ખાર સદરહુ વિ॰ [બ. સત્તું] આગળ જણાવેલું; પૂર્વોક્ત
સદા પું॰ [મ.] ટૂંકી ખાંચનું ખૂલતું પહેરણ સદવું અ॰ કિ॰ માફક આવવું સદસવિવેક પું॰ [i.] સારાનરસાને
ભેદ સમજવાની શક્તિ
}૫૦
સદસ્ય પું॰ [i.] સભાસદ સદ્દળ વિ॰ [નં.સ+ ∞] દળવાળુ; જાડું'. -તું વિ॰ તુ સદળ (ર) ભાર સદંતર અ॰ સદાને માટે (ર) પૂર્ણતઃ; સવથા
સદા [i.], કાળ અ॰ હંમેશાં સદાચરણ ન૰સારું આચરણ; સર્ધન. શ્રેણી વિ॰ સદાચરણવાળુ સદાચાર પું૰[i.]સદાચરણ શિષ્ટ પુરુષાના આચાર. “રી વિ॰ [i.] સદાચારવાળે સદાવ્રત ન॰ [સં. સદ્દા + વ્રત કે વૃત્તિ] દીન ભૂખ્યાને રાજ અન્ન આપવાનું વ્રત કે જ્યાં તેમ રાજ અન્ન અપાય છે તે સ્થળ; અન્નક્ષેત્ર [(૨) પું॰ મહાદેવ સદાશિવ વિ॰ [i.] હંમેશાં કલ્યાણકારી સદી સ્ત્રી॰ [ા.] સકા સંદેશ વિ॰ [i.] સમાન સદેહ વિ॰ [É.] દેહ સહિત. –હે અ દેહ સાથે (પરલેક જવું) સદૈવ અ॰ [É.] હમેશાં
સંદેાદિત વિ॰ [i.] નિત્ય પ્રકાશમય; નારારહિત (ર) અ॰ સદા; સર્વાંદા સદોષ વિ॰ [સં.] દોષવાળુ [મૃત સદ્ગત વિ॰ [i.] સારી ગતિ પામેલું; સદ્ગતિ સ્ત્રી [i.] સારી ગતિ; ઉત્તમ લાકની પ્રાપ્તિ [સગુણવાળુ સદ્ગુણ છું॰ [સં.] ગુણ. શ્રેણી વિ॰ [i.] સગૃહસ્થ પું [i.] પ્રતિષ્ઠિત માસ
(ર) સજ્જન
સદ્ધમ વિ॰ [i.] સાચા કે શ્રેષ્ઠ ધમ
સપટાવવું
સદ્ગુદ્ધિ સ્ત્રી॰ [i.]સારી બુદ્ધિ; સન્મતિ સદ્ભાગી વિ॰ [i. ભાગ્યરશાળી સદ્ભાગ્ય ન૦ [i.] સારું ભાગ્ય; સુભાગ્ય સદ્ભાવ પું॰[i.] હોવાપણાના ભાવ (૨) સારાપણાનો ભાવ (૩) ખીજા પર ભાવ ક સ્નેહની લાગણી સર્ચ અ॰ [i.] તરત જ [ચરણ સન ન॰ [i.] સારું વર્તન; સદા, સવૃત્તિ શ્રી॰[i.]સારી વૃત્તિ (૨) સાંત'ન સધર્મચારિણી સ્ત્રી॰ [i.] સહમિણી સંધી વિ॰ [i.] સમાન ધર્મવાળું; સહુધમી ભાગ્યવતી સ્ત્રી
સધવા વિ॰ સ્રી॰ (૨) સ્રી [સં.] સૌસધર વિશક્તિમાન;સબધું(૨) પૈસાદાર સન સ્રી॰[બ.]શકસ વત(ખ્રિસ્તી કૅહિજરી). સનદ સ્ત્રી [મ.] પરવાનગી; પરવાના. –દી વિ॰ સનદવાળુ સનમ સ્ક્રી॰ [4.] માશૂક સનસનાટી સ્રી આશ્ચ કે હખકની સ્તબ્ધતાની વ્યાપક અસર; તરખાટ સનદ(–દી) જીએ સન’માં સનાતન વિ॰ [i.] શાશ્વત (૨) પરાપૂર્વ'થી ચાલ્યું આવતું. ધમ યું॰પ્રાચીન કાળથી ચાયે। આવતા (હિંદુ) વેદધમ, -ની વિ॰(૨)પું॰ સનાતન ધર્મને અનુચાયી સનાન ન॰ [ä. સ્નાન] સગાંસધીના મરણથી કરવાનું નાન. સૂતક ન સનાન અને સૂતક (ર) લેવાદેવા; સબંધ [લા,] સને અ॰ સન પ્રમાણે [મુઝારા સનેપાત, સન્નિપાત [i.] પું॰ ત્રિદોષ; સન્માન તુ૦ [i.] સત્કાર (ર) પ્રતિષ્ઠા. જ્યું સ॰ કિં સન્માન કરવું સન્માર્ગ પું॰ [i.] સારા-નીતિના માર્ગ સન્મિત્ર પું [i.] સારા મિત્ર સપક્ષ વિ॰ [સં.] પાંખવાળુ' (ર) જેની પાછળ પક્ષ હોય એવું (૩) એકસમાન પક્ષનું (૪) સમાન
સપઢાવવું સકિ॰ ‘સપઢાવું’નું પ્રેરક
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________
સપટાવું
સપનાનું અક્રિ॰સપડાવું;ફસાવું; જકડાવું સપડાવું અ॰ ક્રિ॰ ફસાવું; પકડાવું સપત્ની સ્ત્રી[i.]શાક; પતિની બીજી પત્ની સપનું ન॰ જીએ સ્વપ્ન સપરભુ' વિ॰ [નં. મુ+ પવૅ ઉપરથી] શુભ *નું; માંગલિક; ખુશાલીનું સપાટ વિ॰ [નં. ૬ (સમ) + પાટ, પટ્ટો ખાડાટેકરા વિનાનું; એકસરખું (૨) તમામ; તળિયાઝાટક [ોડા; ખાસડી સપાટ સ્ત્રી એક પ્રકારના (એડી વગરના) સપાટામધ અ॰ તરત; તાખડતામ સપાટી સ્રી કાઈ પણ વસ્તુના છેક
ઉપરના સપાટ ભાગ સપાટા પું૦ ઝપાટા; ઝડપ (૨) તમાચેા (૩) ચાબુકના પ્રહાર(૪)ગપાટા ભિલામણ સપાડ ન॰[સ+પાડ] આભાર; પાડ(ર)વગ; સપિંડ વિ॰ (૨) પું૦ [i.] એક જ લાહીનું;
સાત પેઢી સુધીના પિતૃઓને પિંડ આપનાર સબંધી
૬૫૧
સપૂચ્’ વિ॰ સમૂળગુ; આખું; તમામ સપૂત પું॰ [સપૂત] કુટુંબની આબરૂ વધારે તેવા દીકરા (૨) સારી પુત્ર [માસ સપ્ટેમ્બર પું૦ [Ë.] ઈસવી સનના નવમા સપ્ત વિ॰ [સં.] સાત. ૦′ ન॰ [i.] સાતને સમૂહ. કાણુ વિ॰[i.] સાત ખૂણાવાળું (ર) પું॰ સાત ખૂણાવાળી આકૃતિ [ગ.]. ઠ્ઠીપ પું॰ મ॰ વ૦ પુરાણાનુસાર પૃથ્વીના સાત મેાટા વિભાગ (જમ્મુ,કુરા, પ્લક્ષ, સામાલિ, ક્રૌઇંચ, શાક અને પુષ્કર). ૦પદી સ્રી॰[i.]વિવાહવિધિમાં વરકન્યાએ સાત પગલાં સાથે ફરવું તે(૨) તે વખતે ખેલવાના મન્ત્ર. ૭મી વિ॰ સ્ત્રી [i.] સાતમી(ર)સ્રીસાતમ, ઋષિ પુંખ્′૦ મરીચિ,અત્રિ,અગિરસ,પુલસ્ત્ય,પુલહ, ઋતુ,અને વસિષ એ સાત ઋષિએ કે સાત તારાએનું એક જૂથ. લેાક પું૦ ૫૦ ૧૦ ભૂ, ભુવર્, સ્વર્, મહર, તપ, જન, સત્ય એ સાત લાક. શ્રુતી સ્ત્રી [i.] ૭૦૦ શ્લોકના સમૂહ, સમુદ્ર, સાગર [i.]
સઅડવું
હું ખ૦ ૧૦ લવણ, ઇક્ષ્રસ, સુરા, ધૃત, ક્ષીર, દૃષ્ટિ અને શુદ્ધોદક એ નામના સાત પૌરાણિક સમુદ્ર.સૂર,૦૧રપું અન૦ ષડ્જ, ઋષભ, ગાંધાર, મધ્યમ, પંચમ, ધવત અને નિષાદ એ સગીતના સાત સૂર (સા,રી, ગ, મ, પ, ધ, ની), –પ્તાહ ન॰ [ä.] અઠવાડિયું (૨) સ્રો॰ સાત દિવસ ચાલતું (ભાગવતનું) પારાચણ્ કે કથા સપ્રમાણ વિ॰ [i.] સાધાર; સાબિતીવાળુ (ર) યાગ્ય પ્રમાણવાળુ ; માપસર(૩)અ૦ પ્રમાણ ટાંકીને. તા સ્ત્રીસપ્રેમ અ॰ [É.] પ્રેમસહિત; પ્રેમપૂર્વક સફર ગ્રી॰ [; ઞ.] પ્રવાસ; મુસાફરી (૨) વહાણની મુસાફરી
સફરજન ન૦ મિ. સĀ] એક ફળ સફરી વિ॰ [ī] મુસાફરીનું; સફર કરનારું (૨) પું॰ ખલાસી
સફલ [i.], −ળ વિ॰ ફળવાળું (૨) જેના હેતુ પાર પડથો છે તેવું; સિદ્ધ; સાથ ક. તા સ્ત્રી [પૂરું સફા વિ॰ [બ.] સાફ; સ્વચ્છ (૨) ખલાસ; સફાઈ સ્રી॰ [TM.] સાફસૂફી; સ્વચ્છતા (૨) નિષ્કપટતા (૩) [લા.] આડાઈ (૪) ટાપટીપ સફાચટ અ તદ્દન સફા - ખલાસ સફાળુ વિકાળ પડી હોય એવું; બેબાકળુ (ર) આસિ તું
સફેદ વિ॰ [ī] ધોળું. “દી સ્ત્રી॰ ધાળી ભૂકી (ર) બેાળાશ (૩) ચૂના વડે ધેાળવું તે (૪) ઇંડાના ધાળેા ગર. મંદા પું॰ ધાળેા સૂકા (૨) તેલવાળા ધોળા રંગ સફે પું॰ [મ. સહહ્યું] પૃષ્ઠ; બાજુ સમકે પું; ન૦ [5.] પાઠ; ધડા સમજી સ્રી॰ [7.] ભાંગ (ર) શાકભાજી;
ભાજીપાલા. 'ડી સ્રી શાકમાર સબડકા પું॰ [રવ૦] પ્રવાહી પદાર્થ ચૂસતાં થતા અવાજ
સમડવું અ॰ ક્રિ॰ [સં. રાજ, પ્રા. સવ= કાબરચીતરું; દૂષિત ~~~ ઉપરથી] વાસી પચુ રહેવાથી બગડી જવું (૨) નકામું થઈ પડ્યું રહેવું [લા.]
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમાક
સબડાક અ॰ [૧૦] સબડકાના રવ સબધું વિ॰ [સં. સુ] સારા બાંધાનું; મજબૂત; ખમે તેવું સમ યું॰[.]કારણ; હેતુ (ર) અ॰ કારણ સખમરીત સ્રો॰ [.] પાણીની સપાટી નીચે ચાલતી એટ
સમર સ્ત્રી૦(૨)અ॰ [ત્ર. ૬] જીએસબૂર સબરસ ન૦ [હિ. સત્ર (નં. વૅ) + રસ] મીઠું સબલ [i.], -ળ,−ળુ વિ॰ બળવાન સમ્પૂર સ્ત્રીજીએ સબર] ધીરજ; સહનરાક્તિ (૨) અ૦ ‘થાભા; રહેા’ એ અથના ઉદ્દગાર. –રી સ્રો॰ ધીરજ; સહનશક્તિ સમાડવું સર્કિ॰ સેાટીથી સખેાસમ મારવું સએસએ અ॰ [રવ૦] ઝપાટાબંધ; ત્વરાથી સભર વિ॰ [સં. સુ+મૃ ઉપરથી] ભરપૂર; પૂરેપૂરું ભરેલું
}પર
સભા સ્ત્રી॰ [i.] મેળાવડા; પરિષદ (૨) સમાજ; મડળી, Àાભ પું॰ સભામાં ઊઠીને ખેલતાં થતા ગભરાટ. ૦પતિ પું [છું.] સભાના અધ્યક્ષ; પ્રમુખ; સદર, મડપ પું॰ સભાના મડપ. શાસન ન॰ સભાનું વ્યવસ્થાસર કામ ચલાવવું તે. શાસ્ત્ર ન॰ સભાશાસન અંગેનુ શાસ્ત્ર. સદ પું॰ [i.] સભાના સભ્ય; ‘મેમ્બર’,
સ્થાન ન સભા ભરાવાની જગા સભર વિ॰ [જીએ સભર] ભરપૂર; સભર (ર) માતબર; પૈસેટકે ભરપૂર સભ્ય વિ॰ [i.] વિવેકી; સભાવિત; શિષ્ટ (૨) પું॰ સભાસદ, ૦તા સ્ત્રી સભ્યપણું (૨) સંસ્કૃતિ; સુધારા. -જ્યા સ્ત્રી સ્ત્રી સભ્ય
સમ ખ॰૧૦ [સર॰ અ. સમ] સાગન સમ વિ॰ [i.] સરખું; સમાન (૨) પું॰ તાલનું આરભસ્થાન(સંગીત). ફાલીન વિ॰ [i.] એક જ કાળમાં સાથે વિદ્યમાન. કાણુ વિ॰ [ä.] સમાન કાણુવાળી (આકૃતિ) [ગ.] સમક્ષ વિ૦ (૨) અ૦ [i.] (–ની) પ્રત્યક્ષ; રૂબરૂ; નજર સામે
સમતાલ
સમગ્ર વિ॰ [i.] સધળું; તમામ સમઘાત વિ॰ [i.] સમાન ધાતવાળા (પદી) [ગ.] સમચતુર્ભુ જ પું[i.]ચારે સમાન ખાન્તુવાળા ચતુર્ભુ જ-ચતુષ્કાણ,રોમ્બસ’[ગ.] સમચરી સ્રો॰ [જુએ સંવત્સરી] દર વર્ષ આવતી મરતિથિ (ર) તે દિવસે કરાતી ક્રિયા સમચારસ વિ॰ (૨) પું॰ [સમ + ચારસ]
ચારે બાજુ ને ખૂણા સરખા હેાય તેવી આકૃતિ [સમાન છેદ [ગ.] સમચ્છેદ પું [i.] અનેક અપૂર્ણાંકના સમરી સ્ત્રી જીએ સમચરી સમજ(!) સ્રી
[સમજવું’પરથી] અક્કલ; જ્ઞાન; ડહાપણ (૨) પરસ્પર સમજી રાખેલી વાત; કરાર. ॰ણું વિ॰ સમજે તેવું; સમજણવાળુ, દ્વાર વિસમજણું સમજવું સ૦ ક્રિ॰ જાણવું (ર) અથ ગ્રહણ કરવા (૩) ખરાખેાટાની તુલના કરવી; વિચાર કરવા (૪) અક્રિ॰ આગ્રહ છેડવા; માની જવું સમજાવવું સર્કિ॰ સમજે તેમ કરવું (૨) મનાનવું; નરમ પાડવું; શાંત કરવું (૩) ફેસલાવવું; છેતરવું સમજી વિ॰ સમજણું; શાણું સમજૂત(-તી) સ્ક્રી॰ સમજવું તે; માની લેવું તે (ર) સમજાવવું તે; ભ્રમ કે વિરાધ દૂર કરી સમાધાન કરાવવું તે (૩) શિખામણ; સલાહ (૪) ખુલાસા; વિવેચન
સમડી સ્રો॰ એક પક્ષો સમડી સ્રો॰ [સં. રામી] એક ઝાડ. ડ પું॰ શમી વૃક્ષ સમણું ન॰ જીએ સ્વપ્નું સમતલ વિ॰ [i.] સરખી સપાટીનું (૨) ન॰ સરખી સપાટી (૩)‘‘પ્લેઇન’ [ગ.] સમતા સ્રો॰ [i.] સમત્વ; સરખાપણું સમતુલા સ્રો॰ [i.] સમતાલપણું સમતાલ વિ॰ સિમ + તાલ] સરખા
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમત્વ
૬૫૩
સમસ્યાપૂર્તિ વજનનું (૨) સરખું; સમાન (૩) ૫૦; સમરૂ૫ વિ૦ લિં] સમાન રૂપવાળું (૨) નવ બરાબર સરખું વજન
સિમિલર” [..] [આવેલું [...] સમત્વ ન૦ લિ.સમતા
સમરેખ વિ. સિં] સમાન રેખા ઉપર સમદર્શિતા સ્ત્રીકિં.] સમદશીપણું સમર્થ વિ. [8] બળવાન શક્તિમાન. ૦૭ સમી વિ૦ લિં] સોની તરફ સરખી વિ૦ (૨) ૫૦ [ā] સમર્થન કરનાર, નજરે જોનારું; નિષ્પક્ષપાતી
વન ન૦ [] દલીલોથી પુરવાર કરવું સમદષ્ટિ વિ. [.) સમદશી (૨) સ્ત્રી તે (૨) ટેકે (૩) સાબિતી સમાનદષ્ટિ; નિષ્પક્ષપાત
સમર્થિત વિ. (.સમર્થન કરાયેલું સમધારણ વિ. સિમ + ધારણ સરખું; સમર્પણ ન. સિં] અર્પણ કરવું તે
નહિ ઊંચું કે નીચું (૨) મધ્યમ પ્રકારનું સમર્પવું સકિબૂલ. સમસમર્પણ કરવું સમવય ૫૦ સિં] એકસરખો વ્યવસ્થિત
સમર્પિત વિ૦ ]િ સમર્પણ કરેલું ક્રમ (૨) પરસ્પર સંબંધ (૩) તાત્પર્ય સમાયેલું
[સમોવડિયું સમવિત વિ૦ [.] સમન્વચ કરેલું
સમવયસ્ક વિ૦ કિં.] સરખી ઉંમરનું; યુક્ત; સંબદ્ધ
પિત્ર સમવાય ૫૦ કિં.] સમૂહ (૨) સંબંધ સમન્સ ૫૦ ]િ અદાલતી તેવું કે તેને (૩) એ નિત્ય સંબંધ કે જેમાં એક સમબાજુ(m) વિ૦ સરખી બાજુએ- સંબંધીને નાશ થતાં બીજે સંબંધી વાળી (આકૃતિ) [..]
પણ નાશ પામે (જેમ કે, દૂધ અને તેના સમભાવ ૫૦ લિં] સમતાની બુદ્ધિ-ભાવ સફેદ રંગનો) ન્યિા.]. તંત્રના અનેક
(૨) પતીકાપણું [બાજુ સ્વાયત્ત સમૂહોનું એકત્ર રાજ્યતંત્ર સમૂહસમભુજ(-જય) વિ. [] જુઓ સમ- તંત્ર, ફેડરેશન'. ચી વિ. સમવાયસમય ૦ [] વખત; કાળ (૨) માસમાં સંબંધવાળું (૨) સમવાયતંત્રને લગતું; (૩) લાગ; અવસર સંજોગ (૪) પ્રતિજ્ઞા
ફેડરલ”
સમશાનન મસાણ. -નિયું વિસ્મશાન નિયમ (૫) સંકેત; (૬) સિદ્ધાંત
જેવું-નિર્જન (૨) અમંગળ (૩)ડાધુ તરીકે (૭) શાળામાં શિક્ષણ માટે નિયત કરેલે
આવેલું
[અને ઠંડીવાળું સમયવિભાગ પીરિયડ. ૦૫ત્રક ન.
સમશીતોષણ વિ. [ā] સરખી ગરમી સમયની ફાળવણીની નેધ. સૂચક
સમશેર (બહાદુર) જુઓ "શમશેરમાં વિ. સમયસૂચકતાવાળું સૂચકતા સ્ત્રી સમયને યોગ્ય તત્કાળ કાર્ય કર
સમશ્લોકી વિ લિ. સમોવાએકસરખા
શ્લેકવાળું મૂળ બ્લેક પ્રમાણેકવાળું વાની બુદ્ધિ, યાનુસાર અ [ઉં.]
(ભાષાંતર) સમયને અનુસરીને, સમય પ્રમાણે,
[(વ્યષ્ટિથી ઊલટું)
સમષ્ટિ સ્ત્રી હિં] સમગ્રતા સમુદાય ચાનુસારી વિ. સમયને અનુસરીને વતના, ચિત વિ. સમયને
સમસમવું અ૦ કિ. [ઉં. રિમિતિમા
એ અવાજ થ (૨) ધૂધવાઈ રહેવું અનુકૂળ સ્ત્રિી. [૬] રણક્ષેત્ર
(મનમાં) સમર પુંજન લિં] યુદ્ધ ભૂમિ(મી)
સમસ્ત વિ૦ લિં] સઘળું; તમામ; બધું સમરવું સક્રિ [ઉં. કા.સમ] સ્મરણ ભેગું (ર) ન. સમગ્ર સમુદાય
સમસ્યા સ્ત્રીલિં] પ્રશ્ન; કોયડા (૨) સાન સમરસ વિ. [ઉ] સમાન કે એક રસવાળું
સંકેત (૩) ઉખાણુ.પૂર્તિ સ્ત્રીશ્વમસ્યાસમાવવું સશિ. “સમારવુંનું પ્રેરક ને જવાબ આપો કે અધૂરા ભાગ સમરાંગણ ન૦ લિં] રણોત્ર
પૂરા કરી આપ તે; એવી રમત
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમળી ૬૫૪
સમાવું સમળી સ્ત્રી સમડી; એક પક્ષી
માગણી કરનાર મંદિરનો અધિકારી; સમળી સ્ત્રી, - ૫૦ શમીવૃક્ષ મંદિરની આંતરિક વ્યવસ્થા કરનાર સમંજસ વિ૦ લિં] ઉચિત; વાજબી (૨) સમાધિ પં; સ્ત્રી હિં. જેમાં ધ્યાતા અને સ્પષ્ટ; સમજી શકાય તેવું
ધ્યાનને ખ્યાલ લુપ્ત થઈ ધ્યેયનું સ્વરૂપ સમા સ્ત્રી, પૂરી ભરતી આવે ૧૨ મિનિટ જ ચિત્તમાં રહે છે તેવું ઊંડું ધ્યાન
પાણી લે છે તે સિાબત; સંગત ગિ) (૨) સાધુસંન્યાસીનું મરણ (૩) સમાગમ ૫૦ લિં] સાગ; મેળાપ (૨) સાધુસંતને દાટવ્યા હોય તે જગા પર સમાચાર ૫. સિં] ખબર (બહુધા બ૦૧૦ કરેલી દેરી. ૦રસ્થ વિ. સમાધિમાં પડેલું માં). ૦૫ત્ર નવ વર્તમાનપત્ર
સમાન વિ. [.] સરખું (૨) પુંઠ પાંચ સમાજ પું]િ સમુદાય (૨) મંડળી; પ્રાણવાયુમાંને એક (જુઓ પંચપ્રાણ). સભા (૩) એક ધર્મ કે આચારવાળો કક્ષ વિ. સમાન કક્ષાનું. છતા સ્ત્રી.. જનસમુદાય (૪) વ્યવસ્થિત જનસમુદાય; ધર્મા-મ) વિ. [i] સમાન ધર્મજનતા. ૦ષ્કારણ ન સમાજતંત્રની વાળું. શીલ વિ. સમાન ગુણ, ધર્મ રચના વ્યવસ્થિતિ. ૦જીવી વિ. સમાજ- કે સ્વભાવનું. -નાથ વિ. [+] માં જ જીવી શકે એવું (૨) સમાજ સમાન અર્થવાળું ઉપર જીવનાર. વાદ ૫૦ વ્યક્તિ કે સમાપન ન9, -ના સ્ત્રી લિં] સમાપ્ત કે વર્ગની નહિ, પણ સમાજની સત્તાને પૂરું કરવું તે; સમાપ્તિ વાદ; “સેશિયેલિઝમ”. વાદી વિ. સમાસ વિ. કિં.] પૂરું; પૂર્ણ. -સિ (૨) પુસમાજવાદમાં માનનાર. વિદ્યા સ્ત્રી પૂરું થયું કે કરવું તે; છેવટ; અંત સ્ત્રી, શાસ્ત્ર નવ સમાજવ્યવસ્થાનું સમાર ૫૦ સમારવું તે; સમારકામ (૨) શાસ્ત્ર. વૃત્તિ સ્ત્રી સમાજમાં રહે- ચાસમાં બી નાંખી તે ઢાંકવા ઉપર વાની કે તે વસાવવાની માણસની સહજ- ફેરવવામાં આવતું લાંબું પાટિયું. કામ વૃત્તિ. -જી વિ. સમાજનું; સમાજ ના સમારવું-ફુરસ્ત કરવું તે સંબંધી (૨) કેઈ અમુક સમાજમાં સમારવું સક્રિ૦ મિ. સમK (સં. સન્ + જોડાયેલું
મા +૨)] દુરસ્ત કરવું સુધારવું (૨) સમાણી સ્ત્રી, જુઓ સમણું
કાપવું (શાક) (૩) એળી કરીને વ્યવસમાણું વિટ મિ. સમા (ઉં. તમન) સ્થિત કરવું (વાળ)
સમાન; સરખું (૨) –ને લાગુ પડતી સમારંભ ૫૦ કિં.] ઠાઠમાઠથી કલે (ગાળ) (૩) અ[ગપ. તમાકુ, બા. મન] આરંભ (૨) ધામધૂમવાળા ઉત્સવ
–ની સાથેસાથ; જુઓ સમું ૩ સમારેપ પુંછ, ૦ણું ન૦ ] આરોપવું સમાધ સ્ત્રી, જુઓ સમાધિ [૫] તે. -પિત વિ૦ સં.આરે પેલું ચઢાવેલું સમાધાન ન ] વિરોધ, શંકા કે સમાલવું સત્ર ક્રિટ લિં. સન્ + મી] ગૂંચવણનો નિવેડે અને શાંતિ (૨) સંભાળવું [નના સ્ત્રી અવલોકન તૃપ્તિ; સંતોષ (૩) ધ્યાન; સમાધિ (૪) સમાલોચક વિ૦ [.] અવલોકન કરનાર, પતવું કે પતવવું તે (૫) કજિયાની પટા- સમાવ ! સમાવું કે સમાવવું તે સમાવેશ વટ. ની સ્ત્રી, સમાધાન; નિવેડો સમાવવું સક્રિ. “સમાવું નું પ્રેરક : (૨) ચિત્તની શાંતિ; નિરાંત (૩) સુલેહ- સમાવિષ્ટ વિ. [.સમાવેશ પામેલું. સંપ (૪) ૫. મંદિરની જરૂરિયાતો સમાવું અક્રિ. [પ્રા. સમાવ (. સન્ +
વૈષ્ણને સમજાવી તેમની પાસેથી મg)] માવું અંદર આવી જવું. (૨)
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________
સર
સમાવેશ
૬૫૫ સતાવું ચાલતા તંત્રમાં ગોઠવાવુંઅનુકૂળ સમૂહ ! [ ટોળું કાર્ય નવ આખા થઈને સ્થાન પામવું.
સમૂહનું એકત્રિત, એક બનીને થતુંસમાવેશ ૫૦ લિં] સમાવું તે; સમાસ સંગઠિત કાર્યતંત્રનવજુઓ સમવાચસમાસ ૫૦ લિં] સમાવું તે; સમાવેશ તંત્ર. પ્રાર્થના સ્ત્રી સામુદાયિક (૨) બે કે વધારે શબ્દોના સંગથી પ્રાર્થના. વાચકવિ સમૂહ બતાવનારું
થયેલો શબ્દ [વ્યા] (૩) સંક્ષેપ સમૂળ કિં.રમૂ], શું વિલિ, સમૂ] સમાહાર પું(સં.સંગ્રહ; સમૂહ (૨) તમામ; પૂરેપૂરું. -ળું વિ૦ સમૂળ સંક્ષેપ. ઠંદ્ર પું. કંઢ સમાસને એક સમૃદ્ધ વિ. સં.) સમૃદ્ધિવાળું; સંપન્ન. પ્રકાર. ઉદા. “યતદ્ધા, “જા-આવ -દ્ધિ સ્ત્રી વિ.] આબાદી; એશ્વર્ય સમાંતર વિ. [૬] સમાન અંતરે આવેલું સમેટવું સત્ર ૦િ [જુઓ સમેત] આપવું સમાન અંતરવાળુંપેરેલલ”. ૦ચતુ- એકઠું કરવું
ભુજ, ચતુષ્કોણjપેરેલલોગ્રામ’[.] સમેત વિ. લિ. સંયુક્ત સાથે હોય તેવું સમિતિ સ્ત્રી [.] મંડળી; (નાની) સભા (૨) અ૦ સુધ્ધાં; સહિત સમિધ સ્ત્રી. [] ચપગી લાકડાં સમયો છું. [પ્રા. તમેટ (. સંત)] સામૈયું સમીકરણ ન. સિં] સરખું કરવું તે (૨) અમુક એક ધર્મના માણસોને (૨) “ઇકશન” [..]
મેળાવડ
[અવસર સમીક્ષા સ્ત્રી [i] બારીકાઈથી જેવું કે સમે પુંછ જુિઓ સમય વખત (૨) પ્રસંગ;
તપાસવું તે (૨) આલોચના સમાલોચન સમેતું વિ૦ કિં. સમવેત] એકસાથે સઘળું સમીચીન વિ૦ કિં.] યથાર્થ (૨)ગ્ય સમેલ સ્ત્રી [પ્ર. મિા (. મિત્રા, સમી ૫ વિ૦ લિ.નજીકનિકટ. છતા સ્ત્રી૦. શમ્યા) જોતરું ભરાવવાની ધૂસરાની ખીલી
૦વતી વિ૦ સિં] નજીકનું; પાસે પડેલું સમોવડ વિ. ત્રિા. સમોવર (ઉં. સમય સમીર(૦૭) . ] પવન
)]=સામે આવવું પરથી સમાન; સમીસંધ્યા, સમીસાંજ સ્ત્રી [સમી (પ્ર. બરાબરિયું (૨) પ્રતિસ્પધી. -ડિયણું
નિમર્ત. સંમિત કે સંસ્થા)સંધ્યા, સાંજ] વિ. સ્ત્રી, ડિયું વિ૦ સરખી ઉંમરનું સંધ્યાકાળ; સાંજની વેળા
સરખું (૨)પ્રતિસ્પધી; હરીફ.-ડે વિવ સમુચિત વિ૦ લિં]
સમેવડ સમુચ્ચય પું[] સંગ્રહ; સમૂહ સવણનલ્સમોવવું તે કે તેને માટેનું પાણી સમુત્ક્રાંતિ સ્ત્રી હિં. જુઓ ઉત્ક્રાંતિ સમોવવું સત્ર ક્રિ. વધારે ગરમ પાણીને સમુદાય ૫૦ લિં] ટોળું; જો
નવાય એવું કરવા તેમાં ઠંડું પાણી ઉમેરવું સમુદ્ર લિં.) દરિયો. કિનારે પુત્ર સમ્યક વિ. [i.] યોગ્ય (૨) અ૦ ઠીક;
દરિયાને કાંઠે. મંથન નદાન અને બરાબર.-કુવન.-ષ્ટિ સ્ત્રી યોગ્ય દેવોએ અમૃત માટે કરેલું સમુદ્રનું મંથન – સાચી દષ્ટિ સમું વિ. [, સમો ઠીક; સરખું; દુરસ્ત; સમ્રાજ્ઞી સ્ત્રી (ઉં.] મહારાણ સમ્રાટની સ્ત્રી,
વ્યવસ્થિત (૨) [૬. સમર; પ્રા. તેમ, સં. સમ્રાટ ૫૦ [૬] રાજાધિરાજ; શહેનશાહ સમમ)] જુઓસમાણું(૩)અસાથોસાથ; સયુકિતકવિ. [i] યુક્તિ કે પ્રમાણ સાથેનું સહિત. ઉદા. ધડાકા સમું તે નીચે પડ્યું. સર ન [૪] સરોવર નમું વિ. સમું સરખું
સર સ્ત્રી [i.; હે. સાિ , ] ગળામાં સમૂલ વિ. લિં] મૂલસહિત -લાચ ' પહેરવાની સેર; સાંકળી વિ૦ [+ અa] મૂળ તથા ટેચ સાથે સર [.] અંગ્રેજી રાજ્યમાં અપાતો એક
L
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________
સર
૬૫૬
સરમુખત્યાર ઇલકાબ (૨) સાહેબ (શાળામાં શિક્ષકને (૫) વાક્યમાં નામ પછી વપરાતાં ય” માટે અંગ્રેજીમાં સંબંધન)
કે “” જેવો ભાવ સૂચવે છે. ઉદા. સર- વિ. [.] “વ”ના અર્થમાં શબ્દની આંગળી સરખી ન ઉપાડી આગળ (ઉદા. સરસૂ)
સરગવે પં૦ . રિા એક ઝાડ સર સર૦ 0.] (ઘણુંખરું બવમાં) સરઘસ ન [r, રાષ્ટ્રારત] વરઘોડાની
પત્તાંની રમતમાં અમુકનું પ્રાધાન્ય તે હુકમ પેઠે, પ્રસંગ પર ગામમાં ફરે છે તે કે સર વિ૦ તાબે આધીન જિતાયેલું તેમ નીકળેલ સમુદાય સર મુંબવ (વ્યાજ ગણવામાં) મુદ્દલ અને સરજનહાર ૫ જુએ સર્જનહાર મુદતના મહિનાને ગુણાકાર
સરજવું સક્રિટ જુઓ સજવું સર આ પ્રમાણે રૂએ' એ અર્થમાં નામની સરરી સ્ત્રી [] જુઓ સિરજોરી કે વિશેષણની સાથે (કાયદેસર) (૨) સરડકે મું. [રવ] સરડ એવો અવાજ,
માટે, અર્થે એ અર્થમાં નામની સાથે સિડકે; સબડકે (ધંધાસર) (૩) નિરર્થક પૂર્વ પદ તરીકે, સરડો [પ્રા. ર૩ (ઉં. વ.)] કાચિંડ
ઉદાહ સરસમાચાર એિક છોડ સરણિ(–ણું) સ્ત્રી [G] પગારરસ્તા, સરકટ ન [ઉં. સર ]નેતર કે બરુ જેવો માર્ગ (૨) પદ્ધતિ, રીત સરકણું વિટ સરકી જાય-જવાય એવું સરત સ્ત્રી સિર૦ સુરતા (સં. સ્મૃતિ)નજર (૨) ન સરકણી જગા
(૨) ચાદદાસ્ત; સ્મૃતિ (૩) ધ્યાન. ૦ચૂક સરકવું અક્રિ. [ä. | લપસવું; ખસવું સ્ત્રી નજરચૂક; ભૂલી જવું તે
(૨) છટકવું; ધીમે રહીને જતા રહેવું સરતું વિ૦ સિર૦ સરખું નજીક પાસે સરસ ન [] જનાવર, કસરત વગેરેના સરદાર ૫. [] નાયક; આગેવાન (૨) ખેલને તમારો
અમીર ઉમરાવ સરકાર ૫૦; સ્ત્રી [...] પ્રજાનું શાસન સરદેશમુખી સ્ત્રી [મ. સર + દેશમુખ કરનારી સત્તા (૨) રાજાસાહેબ, સત્તાધીશ ઉપરથી)] મરાઠી રાજ્યને મહેસૂલી લાગો એ અર્થના ઉદૂધનમાં વપરાય છે. સરનશીન ૫૦ [] સભાપતિ; પ્રમુખ ૦ધારે ૫૦, ૦ભરણું, ભરત નવ સરનામું ન૦ [] નામઠામ વગેરે મહેસૂલ. -રી વિ. સરકારનું; સરકાર સરપણ ન [ઉં. શ્રવણ = રાંધવા માટે સંબંધી
અગ્નિ] બાવળનાં લાકડાં સરકિયું ન સરકી શકે તેવી ગાંઠ સરપંચ ૫૦ સિર +{. વં] પંચને વડા સરકે પું[. સિલાહઉં. તે ઘણે જ સરપાવ ૫૦ [૪. સોપ) શાબાશી બદલ
ખાટે રસ; તાડી, શેરડી, દ્રાક્ષ વગેરેને આપવામાં આવતો પિરાક; ઇનામ ખટાશ ચડેલે રસ
સરપેચ [] જુઓ શિરપેચ સરખામણું સ્ત્રી [જુઓ સરખુ તુલના સરફરોશી સ્ત્રી [] માથું ફૂલ કરવું મુકાબલે (૨) બરાબરી
-આપવું તે સરખાવવું સત્ર ક્રિટ સિરખું” પરથી સરભર વિ. ઈ. સરિતા (કા. જિં ,
મુકાબલો કરો મેળવી જોવું;તલના કરવી. દરા +5)] ઓછુંવતું નહિ-સરખેસરખું વિવિ. સવિલ (ઉં. લક્ષ)] સરખું (૨) નફાટા વિનાનું
બરોબર સમાન (૨) સપાટ; ખાડાટેકરા સરભરા સ્ત્રી [.સવI] આદરસત્કાર; વિનાનું (૩) બરાબર રીતનું વ્યવસ્થિત સેવાચાકરી
() છાજતું ઘટિત (મારા સરખું કામ) સરમુખત્યાર વિ. સિરમુખત્યાર કર
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________
સરમુખત્યારી
૬૫૭
સરીનું
સત્તાવાળું (૨)કુલ સત્તાવાળે અધિકારી. -રી સ્ત્રી સરમુખત્યારપણું; કુલ સત્તા સરયુન્યૂ) સ્ત્રી [ā] ઉત્તર હિંદુસ્તાનની
નદી, જેને કાંઠે પ્રાચીન અયોધ્યા હતી સરલ વિ. [ā] સીધું (૨) મુશ્કેલ નહિ
એવું (૩)નિષ્કપટી, નિખાલસ. ૦તા સ્ત્રી સરવડિયું, સરવડું ન૦, સરવડે ૫૦
રહી રહીને પડતું વરસાદનું ઝાપટું સરવણી સ્ત્રી [સરાવવું” ઉપરથી તેરમાને
દિવસે કરાતી સજજાદાન ઇરાની ક્રિયા સરવર ન જુઓ સરોવર સરવાણી સ્ત્રી [સરવું” ઉપરથી] ઝરણું સરવાયું ન આખા વર્ષના હિસાબનું તારણ સરવાળે અ [જુઓ સરવાળો] એકંદર
(૨) પરિણામે; અને સરવાળે ૫૦ સંખ્યાઓને ભેગી ઉમેરવી
તે (૨) તેથી થતી કુલ રકમ સરવું વિ. [પ્રા. (ઉં. સ્વર)ઉપરથી] શરવું;
ઝટ સાંભળે તેવું (૨) મોટેથી બેલાયેલું સરવું વિ૦ [જુએ સરાટ અમુક જાતના
સ્વાદ અને રમવાળું [સરવા પગ સરવું વિ. નિં. ૩ ઉપરથી] ચપળ. ઉદા. સરવું અ કિ[પ્રા. સર (સં. ૨)] જુઓ
સરકવું (૨) પાર પડવું; વળવું (જેમ કે ગરજ, અર્થ, કામ) સરવે (૨) સ્ત્રી. [૬] આંકણી; મોજણી; (જમીનના માય ઇવની) તપાસ. ચાર
પું[૬] તે કરનાર ઇજનેર સરવૈયું ન જુઓ સરવાયું સરશિયું ન સરસવનું તેલ અળસિયું સરશિયું ન [પ્રા. લિવ (ઉં. સરીસૃપ) સરસ | જુઓ સુરેશ સરસ વિ૦ [૩. શ્રેયસ્ ઉપરથી] સારું ઉત્તમ સરસ વિ. [સં. તરસ] રસવાળું (૨) સુંદર સરસવ ૫૦ પ્રિા. રિસવ (ઉં. ૫) એક
જાતનું તેલી બી સ્પિર્ધા, ચડસાચડસી સરસાઈ સ્ત્રી [સરસ નં. ૨ ઉપરથી] સરસામાન ૫૦ સિરસામાન] રાચરચીલું ઘરગથુ સામાન
સરસિજ ન. [] કમળ સરસિયું નવ જુઓ સરસિયું નં.૧ તથા ૨ સરસું અ[ફે. સિ] અડીને પાસે; નજીક સરસૂબો ! [.] વડે સૂછે; પ્રાંત કે
વિભાગને ઉપરી સરસ્વતી સ્ત્રી [સં.] વિદ્યાની દેવી શારદા (૨) ઉત્તર ગુજરાતની એક નદી (૩) ત્રિવેણી સંગમની ગુપ્ત નદી. પૂજન નક્સરસ્વતીની પૂજાનો ઉત્સવ(કોઈ ઠેકાણે વસંતપંચમીએ તે કઈ ઠેકાણે આ
માસમાં) (૨) દિવાળીમાં ચોપડાનું પૂજન સરહદ સ્ત્રી [l. (૯) સીમા સીમાડે.
પ્રાંત ૫૦ હિંદના વાયવ્ય ખૂણાને, તે સરહદ પરને પ્રાંત (હવે પાકિસ્તાનમાં) સરળ, છતા સ્ત્રી, જુઓ સરલમાં સરંજામ પં. [] જોઈતી સામગ્રી (૨)
લડાઈ કે લશ્કરની સામગ્રી સરા સ્ત્રી ઉં. ઉપરથી પ્રવાહ ધારા
(૨) તુ; મોસમ (ઉદાર લગનસરા) સરા(-ઈ) સ્ત્રી [...] મુસાફરખાનું સરાટ સરવી વાસ કે સ્વાદ સરાડે અળજુઓ સરાણીસે સીધે માગે સરાણુ સ્ત્રી[પ્રા. વાન (ઉં. રાણ) ધાર કાઢવાનું યંત્ર.-ણિયે પુંસરાણ ઉપર ધાર કાઢી આપનાર સરાફ-સી) જુઓ “શરાફમાં સરાર અ [. સરાસર = આ છેડાથી પેલા
છેડા સુધી] હરાર; ઠેઠ સુધી સરાવ સિં], હું નવ શરાવ; શકેવું સરાવવું સ૦ કિ. સારવું-શ્રાદ્ધ કરવું સરાસર અટ, -ની અ૦ (૨) સ્ત્રી [;
સર૦ સે. રિસરી જુઓ સરેરાશ સરાઠી () સ્ત્રીકિં. રાકેરાળ + કાઠી(ઉં. વાણ)] કરાંઠી; સાંઠી સરિત(તા) સ્ત્રી [.] નદી સરિયામ વિ. મુખ્ય; ધેરી (રસ્તો) (૨)
જાહેર (૩) સીધું સળંગ સરીખું વિ૦ [. સવિત] સરખું સરીસું વિ. [પ્રા. સરિસ (ઉં. સંદરા)] સરખું
-95
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________
સરીનું
૬૫૮
સર્વાનુમતિ સદીસું અ૦ સરસું; નજીક [૫]
ગત વિ૦ કિં. સર્વત્ર રહેલું. ગામી સ૨ ન. [f. સં ] એક ઝાડ; શરુ વિ. [૬] સર્વવ્યાપક. ગુણસંપન્ન સરૂપ વિ૦ લિં] સરખું; સમાન (૨) રૂપાળું; વિ. સર્વ ગુણાવાળું (૨) દુગુણે પૂરું; સુંદર. છતા સ્ત્રી
બધા દુર્ગણવાળું લિ. ચાહી વિ. બધું સરેડે અ૦ જુઓ સરાડે
ગ્રહણ કરતું. જનીન વિ. [ā] સાર્વસરેરાશ સ્ત્રી નાની મોટી રકમોને જુમલે જનિક; સર્વ લેક સંબંધી. જ્ઞ વિ૦ કરીને કઢાતું માન (૨) અ સરેરાશ હિં. બધું જાણનારું. જ્ઞતા સ્ત્રી . વતઃ ગણતાં (૩) શુમારે; અંદાજથી [..] અ. હિંગુ તરફ (૨) બધી બાજુએથી સરેરા(સ) પું[] ચામડાંકે હાડકાંમાંથી (૩) સર્વ પ્રકારે. તેભદ્રવિ-[] બધી મળતો ચીકણો પદાર્થ
રીતે સુંદર. મુખ(ખી) વિવિ.] તેરે [પ્રા. સુરહિશો (ઉં. સુરરિવા)]. બધી બાજુ મુખવાળું (૨) દરેક પ્રકારનું; સુગંધીદાર વસ્તુઓ વેચનાર
પૂર્ણ વ્યાપક. ૦ત્ર અ[.] દરેક સ્થળે. સજ ૧૦ લિં] કમળ.-જિની સ્ત્રી [] ૦થા અo [] સર્વ પ્રકારે બધી રીતે. કમળની વેલ
દમન વિ. [૬] બધાનું દમન કરનારું સફેદ પું. [Fા. સુવુિં) એક તંતુવાદ્ય (૨) પં દુષ્યત અને શકુંતલાનો પુત્ર ભરત. સરેવર ન [i] મેટું તળાવ
દશી વિ.]બધું જેનારું કે જાણનારું, સર્કલ,૦ઇસ્પેકટર [.] અમુક સર્કલ હદા અ[.]હંમેશાં નિરંતર. દેશિતા
કે વિભાગને એક મહેસૂલી અધિકારી સ્ત્રી સર્વદેશીપણું, દેશી(વ્ય) વિ. સર્ગ કું. લિ. સૃષ્ટિ (૨) ઉત્પત્તિ (૩) ત્યાગ બધા દેશ, અંગ કે વિભાગને લગતું. (૪) અધ્યાય (કાવ્ય).
ધર્મસમભાવ . બધા ધર્મો પ્રત્યે સર્ચલાઇટ સ્ત્રી; ન [.] ખૂબ દૂર સુધી સમાનતાનો ભાવ. નામ ન૦ કિં.
પહોંચે એવો વીજળીને જોરદાર પ્રકાશ નામને બદલે આવતો શબ્દ [વ્યા. ૦નાશ સર્જક વિ૦ (૨) પું[i] સર્જનાર પું[] બધાને નાશ. ૫ક્ષી વિ. સજન . [. શસ્ત્ર; વાઢકાપનું કામ બધા પક્ષને લગતું (૨) સર્વને ગ્ય ખાસ જાણતો દાક્તર
પક્ષ કરતું. ભલી વિ. બધું ભક્ષણ સર્જન ન [6.) સર્જવું તે (૨) સજેલું કરતું. ૦માન્ય વિ. બધાને માન્ય. તે; કૃતિ (૩) સૃષ્ટિ. જૂનું વિ૦ આદિ; ૦૦થાપક, વ્યાપી વિ૬િ. વ્યાપી સૃષ્ટિની શરૂઆતથી ચાલતું આવેલું. સર્વત્ર વ્યાપી રહેલું. શક્તિમાન
શક્તિ સ્ત્રીનવું રચવાની શક્તિ હાર વિસર્વ પ્રકારની શક્તિવાળું. શ્રેષ્ઠ
- સરજનહાર; પેદા કરનાર; ઈશ્વર વિ. સર્વમાં શ્રેષ્ઠ. સત્તાધીશ ૫૦ સર્જવું સક્રિ. [ઉં, ન] પેદા કરવું; રચવું સર્વ સત્તા જેના હાથમાં છે તેવું સર્જિત વિ. કિં] સજેલું (૨) નસીબમાં સરમુખત્યાર, સંગહ ! [i.) બધી લખેલું
જાતની માહિતીનો સંગ્રહ; “સાઇકલસર્ટિફિકેટ ન. [૪] પ્રમાણપત્ર
પીડિયા'. સાધારણ, સામાન્ય વિ૦ સર્ષ પુંલિં] સાપ. ૦દંશ પું. સાપને દંશ સૌને લાગુ પડતું. સ્વ ન૦ લિં] પોતાનું સવું આ ક્રિ. [d. || દોડી જવું બધું; બધી માલમત્તા કે શક્તિસંપત્તિ. સર્પિણ સ્ત્રી હિં.સાપની માદા -ર્વાનુમત વિ. [+નુમત) બધાને સર્વ વિહિં. બધું સઘળું. કાલીન વિ. અનુમત–કબૂલ (૨)પુન બધાને મત, [i] નિત્ય; બધો વખત ટકી રહેનાર. -નુમતિ સ્ત્રી બધાની અનુમતિ.
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________
સર્વાર્પણ ૬૫૯
સવા -પણન[ન્મળ] સર્વસ્વનું અર્પણ વિ૦(૨)૫૦ સુલેહ કરનાર કે કરાવનાર -ગી(૦ણું) વિ. [સં. વળીળી સર્વ સલાહકાર પુંછ સલાહ આપનાર અંગોને લગતું(૨)આખા શરીરમાં વ્યાપી સલિલ નવં પાણી કે ફરકી રહેતું. -વેસ [૪] સર્વ; બધું. સલૂક સી. [..] વર્તણૂક, રીતભાત, વર્તાવ - ગ્ન વિ[+૩ન્ચ સૌથી ઉચ્ચ. સલુકાઈ સ્ત્રી [મ. સજ્જ ઉપરથી] સભ્યતા -સ્કૃષ્ટ, ર્વોત્તમ વિ૦ [] સૌમાં વિનયી વર્તણૂક (૨) સદ્દભાવ; મેળ ઉત્તમ શ્રેષ્ઠ. દય પું[+૩ય] સર્વને સલૂણું વિટ [કા. સર્ણ (ઉં. સ +)] ઉદય; બધાનું હિત. -પમાલાયક મનહર; સુંદર વિ. [+ઉપમા+લાયક] બધી શુભ સલૂન ન. [૬] ઘરના જેવી સગવડવાળે ઉપમાઓને યોગ્ય; શ્રેષ્ઠ (વડીલ માટે મનેહર, સુંદર રેલગાડીને ખાસ ડઓ પમાં વપરાતું વિ૦).-પગી વિ. (૨) સ્ટીમરમાં ઉતારુઓનો માટે ઓરડા સવને ઉપયોગી -પરી વિ. [+ઉપરી]. (૩) હજામની દુકાન સૌથી ચડિયાતું (૨) શ્રેષ્ઠ
સપાટ કું. [૬. સ્ત્રીવર) રેલના પાટા નીચે સલક્ષણું વિ૦ [સ લક્ષણ સારાં લક્ષણ- ગોઠવાતો પાટડે
વાળું (૨) સખણું; તેફાની નહિ તેવું સલો ડું પાતળું લીંપણ; અબેટ સલજજ વિ. [i] લાજવાળું (૨) અ૦ સતનત સ્ત્રી [૫] પાદશાહત; રાજ્ય લજજાપૂર્વક
સફર ૫૦ ફિં] ગંધક [૨. વિ.] સલવામણ સ્ત્રી સલવાવું તે
સફાઈટ ૫૦ ફિં] સક્યરસ એસિડને સલવાવું અક્રિાઓ સાલ (ઉં. રાવ) ક્ષાર [૨. વિ.-છું. ફિં. સલ્ફર ઉકેલ ન સૂઝવાથી ગભરાવું; ગૂંચાવું (૨) સાથે ભળીને થયેલ ક્ષાર [૨. વિ. સાલવવુંનું કર્મણિ
સફેટ ૫૦ જિં] સક્યુરિક એસિડને સલાટ પુ. વિ. સિસ્કાર (ઉં. શિયા)] ક્ષાર ર. વિ.] [રિ. વિ.
પથ્થર ઘડનારે ભિંભેરણ; સલાડ સચૂિરસ ઍસિડ કું[. એક તેજાબ સલાડું ન જુઓ સાલ (. રાજ્ય)] સક્યુરિક ઍસિડ ! [છું. એક તેજાબ સલામ સ્ત્રીમ.] નામરકારને એક પ્રકાર. [૨. વિ.] [અશ્વો ઘસવાની પથરી [અલેકુમ [], આલેકમ શ૦ પ્રક સલી સ્ત્રી બ્રિા. લિઝિયા (ઉં. શિરિયા)] મળતી વખતે વંદન કરવા બોલવાને સલી પુત્ર સાગોળ મુસલમાની ઉગાર(“તમને શાંતિ મળે!”) સવરછી સ્ત્રી વિ૦ જુઓ સવસી સલામત વિમસહીસલામત;સુરક્ષિત સવડ પું; સ્ત્રી, સિં. સુ+ વડ (સં. વૃત્તિ)] (૨)હયાત અને તંદુરસ્ત. -તી તંદુરસ્તી; જુઓ સગવડ ક્ષેમ(૨) હયાતી; જિંદગી (૩) સુરક્ષિતતા સવસ વિકસી વિસ્ત્રી વાછડાવાળી સલામિયા વિ૦ સલામી દાખલ જ થોડું સવર્ણ વિશ્R.] એક જ વર્ણનું; સમાન
મહેસૂલ ભરવું પડે તેવી જમીન વર્ણનું (૨) ચાતુર્વર્યમાં સમાતસલામી સ્ત્રી સલામ દાખલ અપાતું વર્ણવાળે (હિંદુ) માન, ભેટ કે મહેસૂલ (૨) વ્યાયામમાં સવળવું અક્રિટ જુઓ સળવળવું કે કવાયતમાં સલામ કરવાની રીત સવળું વિસૂલટું અવળાથી ઊલટું(૨) ઘડિસલાવડું નળુિઓ શરાવલું પાત્ર; શેકોરું યાળના કાંટાની દિશામાં ફરતું ક્લોકવાઈઝ સલાહ સ્ત્રી [મ.શિખામણ (૨)અભિપ્રાય સવા પુ. બ૦ વ૦ [૩. શતાહ્યાં એક
સલાહ સ્ત્રી [ ) સુલેહ, કાર વનસ્પતિનાં બીજ; સુવા
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________
સવા.
સહકારિતા સવા વિ. ગ્રિા. પવાર (ઉં. વ૬)) એક વિનયપૂર્વક. ભંગ કું. વિનયપૂર્વક
અને પા; ૧ (૨) (બીજી સંખ્યા આગળ - અહિં સાયુક્ત ભંગ (અન્યાયી કે લાગતાં) તેથી વા વધારે. જેમ કે, સવા અધમી કાયદા કે હુકમન) છે (૩) સો, હજાર જેવી સંખ્યા પૂર્વે સવિશેષ વિ૦ [] વિશિષ્ટતાવાળું; અને “તેથી સવા ગણું અર્થ બતાવે. ઉદા. સાધારણ (૨) ઉત્તમ; મુખ્ય (૩) અ. સવા . ૦ઈ વિ૦ સ્ત્રી સવાયું (૨) ખાસ કરીને (૪) ખૂબ જ સ્ત્રી સવામણું તે
સવિસ્તર વિ૦ લિં] વિસ્તારયુક્ત (૨) સવાઘા ડું સિ (સં. સુ) +વા, ક (ઉં. ૩) અ. વિસ્તારપૂર્વક +વા અનુકૂળ કે પ્રતિકૂળ પવન (૨) સવે (વે.) અસિમ વેહ ઉપરથી ઠેકાણે; અકસ્માત
રસ્તે; વ્યવસ્થિત (૨) વિ૦ સારું રૂડું સવા પુંસવા ઉપરથીપસે દેઢુિં સવેળા વખતસર; આગળથી સવાણુ સ્ત્રી, જુઓ સુહાણુ સબતને સવિયો છું. એક છંદ
આનંદ સોબતની હૂંફ(૨)આરામ; કરાર સવ્ય વિ. [i] ડાબું (૨) ડાબે ખભે રહેલું સવાદિયું વિ૦ ‘િવાદ” ઉપરથી સ્વાદિષ્ટ (જનેઈ). સાચી ૫૦ લિં(ડાબે
(૨) સ્વાદિષ્ટ ચીને ચટકાવાળું હાથે પણ બાણ છેડી શકનાર) અને સવાયા મુંબ૦૧૦-ચાંનબ૦૧૦ સવારના સવ્યાપસવ્ય વિ૦ .] ડાબું જમણું
આંક, ન્યૂ વિ. સવામણું (૨) ચડિયાતું. સશક્ત વિ શક્તિવાળું, સબળું - પું. સવાકે પિસે
સશસ્ત્ર વિ. [૬. શસ્ત્રસજજ શસ્ત્ર સાથે સવાર (સ)સ્ત્રીન[.પ્રાત:કાળ વહાણું સસડવું અ૦િ વિ૦) સડસડ અવાજ સવાર વિ૦ [fr] ઘેડા, હાથી કે વાહન સાથે ખૂબ ઊકળવું ગિરમ કરવું ઉપર બેઠેલું (૨) ૫. તે માણસ; સસડાવવું સક્રિ. “સસડવુંનું પ્રેરક;ખૂબ અસ્વાર (૩) ઘોડેસવાર સિપાઈ. -રી સસણવું અ૦િ વિ૦] સણસણવું સ્ત્રીજી સવાર થવું તે(૨)ગાડી વગેરેમાં સસણ ૫રિવસણસણાટસણસણવું તે બેસનાર ઉતારુ (૩) વાહને ચડી ઠાઠ- સસણી સ્ત્રી, રિવ૦) સસણવાને અવાજ માઠથી વડા રૂપે ફરવું તે; તે વર- (૨) બાળકને એક રોગ [બાપ ઘોડા (૪) અમલદારીને અંગે મુસાફરી સસરે પં૪િ. થર; બા, સરવર કે વહુને (૫) કૂચ; હુમલ; ચડાઈ
સસલી સ્ત્રી, કિં. રારા પ્રા. સસ સસલાની સવાલ પું. [..] પ્રશ્ન (૨) પૂછવાનું તે; માદા. -તું ન૦ એક નાનું ચોપગું
માગણી; અરજ (૩) બેલ. જવાબ પ્રાણી. નવા પું. સસલાને નર (એસમુંબ૦૦ પ્રશ્નોત્તર (૨) બોલાબેલી (૩) લાનું શીંગડું શબ૦ તેના જેવી પડપૂછ – તપાસ
અસંભવિત વસ્તુ દર્શાવવા વપરાય છે] સવા વીસ વિ. [સવા + વીસ સાચું સસ્તન વિ૦ સ્તનવાળું; “મૅમલ પ્રમાણરૂપ; શિરોધાર્ય લિ.]
સસ્તુ વિ. સેધું (૨) ભાર કે વક્કર સવાસણ સ્ત્રી ઉં, સુવાસિની] સૌભાગ્ય- વિનાનું લા. વતી સ્ત્રી
સસ્ય ન૦ લિ. ધાન્ય; અનાજ સવાસલું ન૦ સારું લગાડવા મીઠું મીઠું સ પું. મિ. સસ (ઉં. રારા)) સસલું
બોલવું તે (૨) કાલાવાલા પ્રિભુ સહ અ [વં. સાથે. કાર [] સવિતા ૫૦ [.) રાય (૨) સરજનહાર; સાથે મળીને કામ કરવું તે, એકબીજાને
સવિનય વિ. [] વિનયુક્ત (૨) અ. મદદગાર થવું તે (૨) આંબે. કારિતા
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________
સહકારિત્વ
સહીસલામત સ્ત્રી,શ્કારિત્વના સહકારીપણું,કારી સહયોગ. -ગી લિં.] જુઓ સહકાર, -રી વિ. સહકારવાળું સહકાર કરતું કે તેનાથી સહર્ષ વિ[i.]હર્ષયુક્ત(૨) અહરખભેર ચાલતું (૨) ૫૦ સહકાર કરનાર. કારી સહવાસ પું[] સાથે વસવું તે (૨) ભંડા૨ ૫૦ સહકારથી ચાલતી દુકાન, સાબત; સંબંધ (૩) અભ્યાસ; મહાવરો. હકારી મંડળ ન૦, ૦કારી મંડળી -સી વિ૦ સાથે વસનારું (૨) પરિચિત સ્ત્રી સહકારથી ચાલતું મંડળ
(૩) ટેવાયેલું સિાથે શિક્ષણ આપવું તે સહગમન નવ લિં. સાથે જવું તે (૨) સહશિક્ષણ ન. સિં.) છોકરા છોકરીઓને
સતી થવું તે બિતી. નરી સ્ત્રી સહસા અહિં.] ઉતાવળે (૨) એચિંતું સહચર વિ૦ (૨) પુંલિં] સાથે ફરનાર; (૩) વિચાર કર્યા વિના સહચાર પં. કિં] સાથ; સંગ; સેબત સહસ પું[ā] હજાર, ૦૨મિ પુલં] સંબંધ (૨) સુસંગતપણું (૩) સાહચર્ય. સૂર્ય. -સાક્ષ ૫૦ સિં] ઈદ્ર -રિણું વિ૦ સ્ત્રી] સાથે રહેનારી સહાધ્યાયી ૫૦ સિં] સાથે ભણનારો કે ફરનારી (૨) સ્ત્રી સહચરી
વિદ્યાથી સહપાઠી સહજ વિ. [ā] સાથે જન્મેલું (ર) કુદરતી; સહાનુભાવ પુંઠ, સહાનુભૂતિ સ્ત્રી ઉં.]
સ્વાભાવિક (૩) સહેજ; સહેલું (૪) સમભાવ; દિલસોજી અવ ખાસ કારણ વિના (૫) સ્વાભા- સહાય ! [ā] મિત્ર; મદદગાર વિક રીતે (૬) સહેલાઈથી
સહાય સ્ત્રી જુિઓ સાધ] મદદ૦૭ સહજય વિ૦ લિ. સત્ + નન ઉપરથી વિ૦ મદદગાર. ૦કારક, હકારી વિ૦ સાથે જન્મેલું
સહાય કરનારું (૨) સહાયમાં વપરાતું સહજપ્રાપ્ત વિ. સહેજે મળેલું - ક્રિયાપદ વ્યિા . સહજબુદ્ધિ સ્ત્રી કુદરતી બુદ્ધિ કે પ્રેરણા; સહાયતા સ્ત્રી વિ.] સાહ્ય; મદદ ઈસ્ટિંટ
સ્ફિરવું તે સહાયભૂત વિ૦ મદદગાર થયેલું સહેજસ્કૃતિ સ્ત્રી સહજબુદ્ધિ સહેજે સહાયવૃત્તિ સ્ત્રી પરસ્પર સહાય કરવાની સહધર્મચાર પું[.] સાથે રહી જીવન (પ્રાણીની) સહજવૃત્તિ સહાયશીલતા
ની ફરજ બજાવવી તે. -રિણી સ્ત્રીની સહારે પુ. આશ્રય; હુંફ સહધમિણી સ્ત્રી, જુઓ સહધર્મચારિણી સહિત અલં] સાથે (૨) સુધ્ધાં સહધમી વિવ(૨)૫૦ કિં. સમાન ધમ- સહયર સ્ત્રી પ્રા. નહીં(.સી) સહી સખી
વાળું (૨) એકસમાન ધર્મનું અનુયાયી. સહિયારું વિ[. સાહાર, .તાધારણ)] સહન ન [.] સહેવું – ખમવું તે. ભાગિચાભાગવાળું(૨)ભેગું; ભાગ વહેંચ્યા
શક્તિ સ્ત્રી સહન કરવાની શક્તિ. નહેાય તેવું(૩)નવપંતિયાળું ભાગિયાપણું શીલ વિ. [ā] સહન કરે તેવા સહિષ્ણુ વિ૦ લિં] જુઓ સહનશીલ સ્વભાવનું શાંત; ધીર; સહિષશુ. છતા સ્ત્રી, શીલતા સ્ત્રી
[ધ્યાયી સહી સ્ત્રી [૪. સીં (ખત, કાગળમાં) સહપાઠી પં. [૪] સાથે ભણનાર; મહા- નીચે પિતાનું નામ લખવું તે, મતું (૨) વિ. સહભાગિની સ્ત્રી [.] પત્ની
ખરું; સાચું(૩) અ. કબૂલ; મંજૂર નક્કી સહભેજન ન. લિ.) સાથે બેસી કરેલું સહી સ્ત્રી બા. (ઉં. ) સખી સહિયર.
જન (૨) ભિન્ન વર્ણના લોકોનું એક ૦૫ણું નવ સખીપણું સહિયર તરીકે પંગતે ભજન સિરખા મતવાળું સંબંધ સહમત વિ૦ લિં] એકમત; સમાન સહીસલામત વિ૦ સુરક્ષિત કાંઈ પણ
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________
સહીસલામતી
१६२
સંકલન ઈજા કે નુકસાન વિનાનું (૨) અવે તેવી સળવું અહિં . રાજા ઉપરથી સહેજ રીતે. નતી સ્ત્રી સહીસલામતપણું હાલવું; સળવળવું(ર)(દાઢ સાથે)ખાવાને સહુ વિર સર્વ
સિહેલાઈ ભાવ થ (૩)કાતું હોય તેમ સણકા સલિયત સ્ત્રી [બ. દૂતસુગમતા; નાખવા સહૃદય વિ[ā] સામાને ભાવ કે લાગણી સળકે ૫૦ જુઓ સળક (૨) તીવ્ર ઈચ્છા
સમજી શકે તેવું (૨) દયાળુ (૩) રસિક; સળગવું અકિબળવું લાગવું રસજ્ઞ. છતા સ્ત્રી
સળવળવું અ ક્રિ. જરા જરા હાલવું; સહેજ (હે) વિ૦ [. ઉપરથી).
મરડાવું (૨) શરીર પર જીવડું ચાલતું છે; અલ્પ (૨) અ. જુઓ સહજ. હોય તેવી લાગણી થવી (૩) કશું કરવા
સાજ વિ૦ (૨) અને ડુંઘણું જરાક, તત્પર થઈ રહેવું લા.] -જે અા સહેલાઈથી
સળવળાટ ડું સળવળવું તે સહેતુક વિ. [ā] હેતવાળુંસપ્રજન
સળવું અ કિડ જુિઓ સડવું] જીવડા સહિલ (હે) વિ. [મ. સ સહેલું
પડવાથી અંદરથી ખવાઈ જવું; અંદરથી સહેલ (હે) સ્ત્રી [4. સિ] આનંદથી
બગડી જવું આમતેમ ફરવું તે () મોજમજા; લહેર.
સળંગ વિ૦ [í. તંત્રને સાંધ વિનાનું ગાહ સ્ત્રી [+ા. મહું = જગ] હરવું
આખું; તૂટક નહિ તેવું; ઠેઠ સુધીનું (૨) ફરવું કે મેજમજા માણવી તે કે તેની જગા.
અ૭ અટક્યા વિના; ઠેઠ સુધી. સૂત્ર સપાટા પુંબ૦૧૦ મોજ મજા
વિસળંગ, ક્રમબદ્ધ બરોબર સંકળાયેલું સહેલાઈ (હે) સ્ત્રી, જુઓ સહેલ ૧]
સળિયો પુત્ર જુિઓ સળી] ધાતુને લાંબે સરળતા સહેલાણું (સહે) વિ૦ (૨) ૫૦ (જુઓ
સળી સ્ત્રી [.રાઠા ઘાસને લાકડાને કે સહેલ ર) મોજી; આનંદી (માણસ)
ઘાતુને લાબે, પાતળ,ગોળ,નાને કકડે. સહેલું (હે) વિ૦ [જુઓ સહેલ૧] મુશ્કેલ
સંચે પુંચુક્તિપ્રયુક્તિ(૨)ઉશ્કેરણી[લા.] નહિ તેવું સરળ, સટ વિએકદમ સહેલું સહેવાવું (હે) અકિત્ર “સહેવુંનું કર્મણિ
સળેકડી સ્ત્રી, -ડું, સળેખડી સ્ત્રી,
સળેખડું નવ જુઓ સળકડીમાં સહેવું (હે) સક્રિટ લિ. તે સહન કરવું; વેઠવું; ખમવું
સળેખમ નહિં.શ્મન એક રોગ, શરદી સહોદર વિ૦ ] એક માને પેટે જન્મેલું
સળે પુત્ર સંડો; સળવું તે (૨) પં. ભાઈ. –રા વિ૦ સ્ત્રી (ઉં.),
સંકટ નહિં.દુઃખ આત. નિવારણ -રી સ્ત્રી, બહેન એિક પર્વત
ન મદદ આપી સંકટ દૂર કરવું તે સા . પશ્ચિમ ઘાટને એક ભાગ
સંકડામણ(ત્રણ) સ્ત્રી જગાની તંગાશ સહ્ય વિનિં.] સહી શકાય એવું. ભેદ
(૨) ભીડમુશ્કેલી ૫૦ જુઓ કમણિપ્રયાગ વ્યિા.]
સંકડાવું અ ક્રિ સાંકડું ઉપરથી દબાવું; સહ્યાદ્રિ ૫૦ [૧] સહ્ય પર્વત
ભચડાવું (૨) જગાની તંગાશ વેઠવી (૩) સળ ૫૦ શેડ કે દબાણને આંકે - કાપો
મુશ્કેલીમાં આવવું [લા.. - શ સ્ત્રી (૨) સોળ
જગાની તંગાશ (૨) મુશ્કેલી સળક સ્ત્રી સળવું તે; સણકે
સંકર ૫૦ કિં.] ભેળસેળ; મિશ્રણ સળકડી સ્ત્રીકિં. રામu] નાની સળી; સંકર્ષણ પુ. સિં.] બલરામ (૨) શેષનાગ
સળેકડી (૨) ઉશ્કેરણી [લા.]. સંકલન ન૦, -ના સ્ત્રી [.એકઠું કરવું નવ સળેકડું; સળી
તે; સંગ્રહ (૨) સરવાળે
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંકલિત
સંગમનીય સંકલિત વિ. [સં.) એકઠું કરેલું સંક્રમ ૫૦, ૦ણ ન લિં] એક જગા કે સંકલ્પ ૫૦ સિં. તરંગ ઇરાદે; ઇચ્છા(૨) સ્થિતિમાંથી બીજી જગા કે સ્થિતિમાં નિશ્ચય; મનસૂબે (૩) ધર્મ કર્મ વગેરે જવું તે; સંચાર(૨) ઓળંગવું તે (૩) કરવા માટે લેવામાં આવતો નિયમ પ્રવેશ કરવો તે (૪) કલ્પના કરવી તે; તક. વિકલ્પ સંકોત વિ. વુિં.) એક જગાએથી બીજી ૫૦બવ તકવિતક શક્તિ સ્ત્રી જગાએ ગયેલું (૨) પહોંચતું કરેલું સંકલ્પની શક્તિ; ઇચ્છાશક્તિ. -પિત સંચારિત (૩) સ્ત્રી જુઓ મકરસંક્રાંતિ. વિટ (સં.) કલ્પેલું (૨)ડેલું ધારેલું(૩) (૪)નાવરામાં ભાણામાં વધેલુંઉઘરાવતાં નિશ્ચય કરેલું
વપરાતા બેલ. –તિ સ્ત્રી હિં.] જાઓ સંકળાવું અકિં. “સાંકળવુંનું કમણિ
સંક્રમ(૨) મકરસક્રાંતિ.-તિકાલ(ળ) સંલગ્ન થવું; સાંકળના આંકડા પેઠે ૫. સંક્રાંતિને સમય; વચગાળે; એક જોડાયેલ હેવું
જગા કે સ્થિતિમાંથી બીજી જગા કે સંકીણ વિ[.] મિશ્રિત સેળભેળ થયેલું
સ્થિતિમાં જવા સુધીને વચલે સમય (૨) વેરાયેલું; ફેલાયેલું વ્યાપ્ત; ભરચક
સંક્ષિપ્ત વિ૦ કિં.] ટૂંકુ (૩) અસ્પષ્ટ (૪) સંકુચિત
સંક્ષેપ j૦ લિં] ટૂંકા સાર (૨) ટૂંકાવેલું સંકીર્ત(-7) નવ લિં] સ્તુતિ સંકચિત વિ૦ [] સંકોચ પામેલું (૨)
કે સારરૂપ તે
સંખાવું અ૦ કિં. (ઉં. ઉપરથી] સાંકડું; ઉદાર કે વિશાળ નહિ તેવું
સંખાવો થવો. - ૫૦ શંકા; હાજત સંકુલ વિ. લિં.] વ્યાપ્ત; ભીડવાળું (૨) અવ્યવસ્થિત (૩) અસંગત
(૨) કમકમાટી; કંટાળો સંકેત !૦ કિં.] અગાઉથી કરેલી છૂપી
સંખ્યા સ્ત્રી [i] રકમ આંકડે (૨) ગોઠવણ (૨) જુઓ સંકેતસ્થાન (૩)
ગણના; ગણતરી. તીત વિ૦ કિં.] ઇશારે; નિશાની (૪) કરાર; શરત (૫)
અસંખ્ય. બલ(ળ) નવનાની મેટી અમુક શબ્દથી અમુક અર્થને બંધ
સંખ્યા હોવાને કારણે મળતું કે નીપજતું થવો જોઈએ એવી ભાષાની પરંપરાગત
એવું બળ. વાચક વિ. સંખ્યા રૂઢિ (વ્યા. સ્થાન ન સંકેત પ્રમાણે
જણાવનારું (વિ૦) [વ્યા. મળવાની જગા
સંગ કું. [૨] સંગ (૨) સંબંધ (૩) સંકેલવું સક્કિ [ સ્મિ] આપવું;
સેબત સહવાસ(૪) આસક્તિ (૫) મૈથુન એકઠું કરવું, પાછું વાળી લેવું
સંગ કું. [૪] પથ્થર સંકેચ ૫૦ [ તંગી અછત સંકડાશ સંગઠન ન. વીખરાયેલાં બળ, લેકે કે (૨) આચકે; ખચકાવું તે (૩) લજજા; અંગેને એકત્રિત કરી વ્યવસ્થિત કરવાંતે શરમ (૪) બિડાવું તે. નન સંકોચવું સંગઠિત વિ૦ સંગઠનવાળું તે, છેવું સક્રિઉં. સંgવસ કેચ ક. સંગત વિ . સંબદ્ધ (૨) સુસંગત -ચાવું અ૦િ સંકોચ પામી સંગતિ સ્ત્રી હિં] સંગ (૨) મેળ (૩) સંકડવું સક્રિ. [વા. વંથોઢસાંકડું કરવું; સહવાસ (૪) પૂર્વાપર સંબંધ. દેષ ફેલાયેલું એકઠું કરવું; સંકોચવું
પુ. સોબતની માઠી અસર સંકેરણું સ્ત્રી- સંકેરવું તે
સંગદિલવિ.]પથ્થર જેવા દિલનું કઠોર સંકરવું સક્રિટ વધારે અંદર ઠેલવું (૨) સંગદોષ પુંછ જુઓ સંગતિદોષ પ્રજવલિત કરવું (૩) ઉશ્કેરવું (૪) જૂઓ સંગમ પં. હિં] સંગિક મેળાપ, સમાગમ સંકેલવું
(૨) નદીઓનું મિલન તે સ્થાન. નીય
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંગસારી
સંચાલક ૫. એક મણિ, જે મળ્યાથી પ્રિચના જમા કરવું(૨)જતન કરીને રાખી મૂકવું
વિયોગનો અંત આવે છે એમ મનાય છે (૩) સમાસ કરે; પિતાની અંદર લેવું - સંગસારી સ્ત્રી [i] પથ્થર મારી મારીને સંઘરાખોર વિ૦ જરૂરથી વધારે પડતું જીવ લેવાની સજા
સંઘરી રાખવાની વૃત્તિવાળું. -રી સ્ત્રી કે [ સંગાથ પુંસંગતિ સાથસેબત (વાટમાં. સંઘરાખેર વૃત્તિ, હેડિગ જિશે
-થી વિ૦(૨)સંગાથ કરનાર સંધરે ૫૦ [ઉં, સંપ્રદ સંઘરેલી વસ્તુઓને સંગી વિ.સંગ કરનાર(૨)૫૦ સોબતી સંધર્ષ ૫૦, ૦ણ ન૦ [] બે વસ્તુઓનું સંગીતનફં.] ગાયન, વાદન અને નૃત્યને ઘસાવું કે અથડાવું તે (૨) સ્પર્ધા(3) કલહ
સમાહાર (૨) ગાયન કે વાદન સંધવી પુ. સંધ કાઢનાર (૨) એક અટક સંગીન વિ. [A] પથ્થરનું (૨) ટકાઉ; સંઘવ્યાયામ પુરા સમૂહને સાથે થતા
મજબૂત (૩) સ્ત્રી બંદૂકની નળીને છેડે - વ્યાયામ ઘાલવામાં આવતું ભાલા જેવું અણીદાર સંઘશકિત સ્ત્રી સંઘબળ
પાનું; “બેયોનેટ'. તાસ્ત્રીસંગીનહેવું તે સંધાડિયે ૫૦ સંધાડાથી ઘાટ ઉતારનારો સંગૃહીત વિ. [ā] સંઘરેલું
સંઘાડે . [ä. સંઘટ્ટ ઉપરથી હાથીદાંત, સંગેમરમર j[vi] ચકમકની છાંટવાળ લાકડાં વગેરેને ઘાટ ઉતારવાનું યંત્ર આરસપહાણ
સંઘાત પુંડ લિં] ભેગા થવું -એકઠા થવું સંગેપન ન૦ કિં.] પાલનપેષણ
તે (૨) સમૂહ, જથો (3) સાથ; સંગાથ સંગ્રહ [.]એકઠું કરવું તે (૨) સંઘરી (૪) એક જ પદાર્થના અણુઓનું પરસ્પર રાખેલો જ (૩) સારી સારી વસ્તુઓને આકર્ષણ; કોહીઝન” [. વિ.) (૫) અત્ર એક સ્થળે કરેલો જમાવ કર્તા-સ્ન) સાથે (કોની સંધાતગી ).તી વિ.(૨)
૫. સંગ્રહ કરનાર એિક રેગ ૫૦ સંગાથ કરનાર. -તે અ૦ સાથે સરહણી સ્ત્રી હિં. સંઘરણીને – ઝાડાને સંઘેડ ૫૦ જુઓ સંવાડે સંગ્રહવું સક્રિટ સંગ્રહ કરી સંચ પું[જુઓ સંચો] ગુપ્ત કરામત કે સંગ્રહસ્થાન, સંગ્રહાલય ન જ્યાં ગોઠવણ (૨) ભીંત કે પટારા વગેરેમાં
દેશપરદેશની જાણવા અને જેવાગ રાખેલું ગુપ્ત ખાનું વસ્તુઓ એકઠી કરી હોય તે સ્થળ સંચય પું, લિં] સંગ્રહ; જમાવ મ્યુઝિયમ
સંચરવું અક્રિટ લિંક ] જવું; ચાલતા સંગ્રામ પં. પિં. યુદ્ધ. સમિતિ સ્ત્રી થવું (૨) દાખલ થવું; વ્યાપી જવું યુદ્ધની વ્યવસ્થાપક સમિતિ
સંચળ પં. કિા, તોવ૬૪ (. તવસ્ત્ર) સંગ્રાહક પુત્ર સંગ્રહ કરનાર
એક ક્ષાર સંધ | કિં.] ટેળું (૨) યાત્રાળુઓને સંચાર ૬૦ [.] ફેલાવું તે; પ્રસાર (૨)
સમૂહ (૩) સંગઠિત અને વ્યવસ્થિત ચલાવવું તે; પ્રેરવું તે (૩) જવું તે; –માં સમુદાય (જેમકે, બૌદ્ધ ભિક્ષુઓને ઇ0) થઈને જવું તે (૪) સૂર્યનું એક રાશિમાંથી સંધટન ન [.] જુઓ સંગઠન
બીજીમાં જવું તે સંઘટિત વિ. [.] એકત્રિત સંગઠિત સંચારવું સક્રિ. શિં, લંવાર] નળિયાં સંઘબળ ન સંઘનું કે સંઘ બનવાથી ફેરવીને છાપરું ઠીક કરવું નીપજતું બળ
સંચારાવવું સક્રિ. “સંચારવુંનું પ્રેરક સંઘરણું સ્ત્રી, જુઓ સંગ્રહણી સંચાર છાપરું સંચારનાર સંધરવું અક્રિ [. સંગ્ર) એકઠું કરવું; સંચાલક ૫ [] ચલાવનાર-વ્યવસ્થા
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરવી તે
પામેલું
સંચાલન ૬૬૫
સીધ કરનાર. -ન ન ચલાવવું-વ્યવસ્થા આપે; પીડવું. -પિત વિસંતાપ
[છુપાવું ગુપ્ત રહેવું સંચાલિત વિ. [૪] સંચાલન કરાયેલું સંતાવું અ[િપ્રા.સત્ત(ઉં.રાત)ઉપરથી]] સંચિત વિ૦ કિં.] એકઠું કરેલું; સંધરેલું સંતુષ્ટ વિ૦ કિં.] સંતોષ પામેલું
(૨) પૂર્વજન્મનાં બાકી રહેલાં કર્મ સંતાખવું સત્ર ક્રિટ લિ. સંતશય] સંતોષ સંચે ૫૦ + જુઓ સંચચ | આપ; રાજી કરવું કુલ વજન સંચો પુત્ર યંત્ર (૨) સંચ
સતાલે ડું સિમતોલબારદાન સહિત સંચરે પુંસર૦ સંચળ] પાપડિયો ખારો સતિષ ૫૦ [ā] તૃપ્તિ; સમાધાન સુખ સંજીવન ન. લિં] મરેલું જીવતું કરવું તે. (૨)હોય તેટલાથી રાજી રહેવું તે. કારક -ની સ્ત્રી, કિં.] મરેલાને જીવન આપે વિ. સંતોષ આપે તેવું. –ષી વિ૦ [ઉં.] તેવી વિદ્યા કે ઔષધિ
સંતોષ રાખનારું સંજોગ પં. [પ્રા. (સં. સંયો)] ભેટે (૨) સંત્રી પુંછે . રેન્ટી પહેરેગીર દૈવયોગ (૩) પરિસ્થિતિ. ૦વશાત અવ સંથાગાર પં. [fa] વિચાર કરવા ભેગા દેવગે; સંજોગોને લીધે
મળવાનું જાહેર મકાન; “ટાઉનહોલ સંજ્ઞા સ્ત્રી [] ભાન; ચેતના (૨) જ્ઞાન, સંથારે પુત્ર પ્રા. શંયારી, (ઉં. )] સમજ (૩) સાન; નિશાની (૪) નામ, મરણ નજીક આવતાં મમતા છોડી મરણ
વાચક વિ૦ સંજ્ઞા બતાવનારું [વ્યા.] પથારી પર સૂવું તે સંડાસ ૫૦; નવ જાજરૂ
સંદર્ભ પુંલિં.] ગૂંથવું તે; ગોઠવવું તે (૨) સંડાવવું સક્રિ[a. લંઢોય(ઉં.વંઢૌષિાત) એકઠું કરવું તે (૩) આગળપાછળના ઉપરથી) સામેલ કરવું; સપડાવવું
અર્થને સંબંધ (૪) રચના (૫) પ્રબંધ; સંત વિ. [વા. (સં. રાત્તિ કે ) સાધુપુરુષ ગ્રંથ. ગ્રંથ પુંઅર્થ, આંકડા કે એવી સંતત વિ૦ (૨) અ[i] સતત
માહિતી મેળવવા માટે ખપને સંગ્રહસંતતિ સ્ત્રી [] બાળબચ્ચાં; સંતાન; ગ્રંથ; આકરગ્રંથ; બુક ઑફ રેફરન્સ” ઓલાદ (૨) વિસ્તાર (૩) પરંપરા. સંદિગ્ધ વિ. [i] સંદેહયુક્ત; અસ્પષ્ટ. નિયમન ન. સંતતિ વધતી કે થતી છતા સ્ત્રી અટકાવવી તે. શાસ્ત્રનો ઉત્તમ સંતતિ સંદૂક સ્ત્રી [.] પેટી તિજોરી પ્રાપ્ત કરવાના નિયમોનું શાસ્ત્ર પ્રજનન- સંદેશ–શો) ૫૦ લિં.] કહેણ; ખબર વિદ્યા; “યુજેનિકસ
સમાચાર સંતસ વિ. જિં.) ખૂબ તપી ગયેલું (૨) સંદેહ ૫૦ લિ.] શંકા; વહેમ
દુઃખી; પીડિત (૩) ખૂબ ગુસ્સે થયેલું સંધાડવું સક્રિ સાંધવું; જેવું સંત ના પિો.સત્તા ક્ષિી – તિર)] સંધાણ, ન [.] ન જોડાણ સાંધણ(૨) એક ફળ; એક જાતની નારંગી
જેગ; લાગ (૩) લક્ષ; નિશાન(૪) ધનુષ્ય સંતલસ સ્ત્રી ખાનગી મસલત
પર બાણ ચડાવી નિશાન લેવું તે સંતાકૂકડી સ્ત્રી સિતાવું + કૂક (રવ૦)] સંધિ છું; સ્ત્રી ]િ જોડાવું તે; સંગ એક રમત
(૨) સ; સાંધાની જગા (૩)સુલેહતા સંતાડવું સક્રિટ છુપાવવું
(૪) અણીને વખત (૫) બે યુગ કે વિશિષ્ટ સંતાન નવ ]િ સંતતિ
સમય વચ્ચેને સમય (૬) બે વર્ણો સાથે સંતાપ પુ. લિં] કલેશ; દુઃખ; ઉદ્વેગ; આવવાથી થતા ફેરફાર કે જેડાણ વ્યિા.]
પશ્ચાત્તાપ થવું સક્રિ [ઉં. સંતા]સંતાપ (૭) નાટકને સાધે – વિભાગ (૮) રે
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંધિકાળ
}}}
ભીંતમાં પાડેલું ખાકું. ફાળ પું એ યુગ કે વિશિષ્ટ સમયેા વચ્ચેના સમય. વા પું॰ શરીરના સાંધા રહી જાય તેવા રાગ સધુ વિ॰[ા.સંધિગ(સં.સંહિત)]સધળું;તમામ સંધ્યા સ્રી॰ [i.] એ સમયને જોડનારોવચગાળાના ટૂંકા વખત (ર) સાંજ (૩). સંધ્યા વખતે કરાતું નિત્યક્રમ. કાલ [i.], =ી પું॰ સાંજ. ૦૧૬ન ન॰ [i.] સંધ્યા વખતનું નિત્ય કમ
સનિધિ પું; સ્ત્રી॰ [i.] સમીપતા (૨) અ॰ પાસે; નજીક
સનિપાત પું॰ [i.] જુએ સનેપાત (૨) ઢગલા (૩) સાથે મળવું તે (૪) સંબંધ સયસ્ત વિ॰ [i.] તજી દીધેલું (ર) ન૦ સંન્યાસ, “સ્તાશ્રમ પું॰[+આશ્રમ] વાનપ્રસ્થ પછીના ચેાથે! આશ્રમ સન્યાસ પું॰ [i.] ત્યાગ કરવા તે (૨) સંસાર વ્યવહારને ત્યાગ (૩) સન્યાસાશ્રમ,સાશ્રમ પું॰ જીએ સ’ન્યસ્તાશ્રમ. -સિની સ્ત્રી॰ [i.] સ’ન્યાસી સ્ત્રી. –સી પુ॰ [ä.] જેણે સંન્યાસ લીધા હોય તે સંપ પું॰ [ત્રા. જ્ઞવાય(સં. સુંવાત)] એકચ; મેળ સંપત શ્રી॰ [i.] સોંપ૬; સપત્તિ સપત્તિ સી॰[i.] ધન; દેાલત(૨) ઐશ્વર્યાં; આબાદી (૩) અધિકતા; સપૂર્ણ તા. શાસ્ત્ર ન॰ અર્થ શાસ્ત્ર; સપત્તિની ઉત્પત્તિ અને વહેંચણીના નિયમોની ચર્ચા કરતું શાસ્ત્ર
સંપદ(–દા) સ્ત્રી [i.] સ’પત; સ ંપત્તિ સંપન્ન વિ॰ [i.]યુક્ત;સહિત(ર)વંભવશાળી સપર્ક પું॰ [i.] સંબધ; સંગ સપવું અફ્રિ સપ કરવા સપાડવું સક્રિ॰ [પ્રા. સંવાય (સં. સંવાયુ)]
પ્રાપ્ત કરવું; મેળવવું (‘સાંપડવું’નું પ્રેરક) સંપાત પું [i.] એક સાથે પડવું તે (૨)
સંગમ; સમાગમ (૩) પ્રહાર સપાદક હું॰ [i.] સ ́પાદન કરનાર. –ન ન॰ [i.] મેળવવું તે(૨) તૈયાર કરવું તે
સંભવું
(૩) કૈાઈ પુસ્તક કે પત્ર પ્રસિદ્ધ કરવા તૈયાર કરવું તે
સંપાદ્યુિત વિ॰ [i.] સ’પાદન કરેલુ’ સપી(બ્લુ') વિ॰ સ’પવાળુ સપુર પું; ન॰ [સં.] એ શકારાં કે તેવી પાલી વસ્તુઓનાં માં એક ઉપર એક મૂકી કરેલા ધાટ (ર) હાથના પંજા તે પ્રમાણે જોડવા તે સંપૂર્ણ વિ॰ [i.] બધું;તમામ(૨)પરિપૂર્ણ (૩)સમાપ્ત.॰તા સ્ત્રી॰ [i.] પરિપૂર્ણ તા; ન્યૂનતા ન હાવી તે સપેતરું ન॰ કાઈને પહોંચાડવા માટે સોંપાયેલી વસ્તુ; ભેટસોગાતની ચીજ સંપ્રદાનન૦ [સં.] આપવું તે (૨) ચેાથી
વિભક્તિના અર્થ [વ્યા.]
સંપ્રદાય પું॰ [i.] રિવાજ; ચાલુ વહીવટ (૨)ધમ ના ફાટા; પથ(૩) ગુરુપર’પરાગત ઉપદેશ
સંપ્રસારણ ન૦ [ä.] ચ્, વ્, ર્, સ્ નાં અનુક્રમે ઇ, ઉ, ૠ, લ, થવાં તે [ન્યા.] (૨) પ્રસારવું તે
સમુદ્ધ વિ॰ [i.] જોડાયેલું, યુક્ત સબંધ પું॰ [i.] સંયાગ; સપર્ક; જોડાણ (ર) વિવાહ; સગાઈ(ક)મિત્રતા; પરિચય (૪) છઠ્ઠી વિભક્તિના અ [વ્યા.]. કૅ વિ॰ [i.] સબંધ કરનારું (૨)સંબંધવાચક. વાચક વિ॰ છઠ્ઠી વિભક્તિના અથ બતાવતું [વ્યા.]. -ધી વિ॰ [i.] સંબંધવાળું (ર) સગું (૩) અ॰ વિષે; ખાખતે; સંબંધમાં [જ્ઞાનવાળું સમુદ્ધ વિ॰ [i.] જાગેલું (ર) સપૂણ' સંબોધન ન૦ [i.]જગાડવું તે(ર)જણાવવું
તે; સમજાવવું તે (૩) ખેલાવવું તે (૪) ખેલાવવા વપરાતા શબ્દ. એવું સ૦ ક્રિ [નં. સંવોટ્] ઉદ્દેશીને ખેલવું(ર)સમજાવવું સમાધિત વિ॰ સખાધાયેલું સ’ભવ પું॰[i.]શકચતા(ર)મૂળ(૩)ઉત્પત્તિ. હનીય વિ॰ [i.] સભવે એવું; શકય. •વું અક્રિ॰ [ä. મૂ ] ઉત્પન્ન થવું;બનવું
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંભવિત १६७
સંવર્ધન (૨) સંભવ હો; બની શકવું. કવિત સમાજની સ્ત્રી. [૬. સાવરણી વિ૦ લિ.] સંભવ હોય તેવું શક્ય સંમિશ્ર વિ૦ કિં.] મિશ્રિત. ૦ણ નક સંભળાવવું સકિ સાંભળવું'તું પ્રેરક(૨) ઉિં. જુઓ મિશ્રણ. -શિત વિ૦ કિં.]
વળતો ઉત્તર કે કડક વેણ કે ગાળ કહેવી , જુઓ સંમિશ્ર સંભાર ૫૦ [ā] જોઈતી સામગ્રી (૨) સંમુખ વિ૦ [.) સામે મુખવાળું; સામે
શાક કે અથાણામાં ભરવાને મસાલે હોય તેવું (૨) –ની પ્રત્યે લાગણીવાળું સંભારણું ન યાદગીરીની વસ્તુ કે નિશાની (૩) અ૦ રૂબરૂ; સામે મેિળાવડે સંભારવું સક્રિો [પ્રા. લંમર (નં. ) સમેલન ન. સિં] એકઠા થવું તે (૨)
યાદ કરવું [(૨) નવે તેવું શાક સંમોહ કિં.] મૂછ (૨) ભ્રાંતિ (૩) સંભારિયું વિસંભારવાળું મસાલે પૂરેલું અજ્ઞાન (૪) મોહ સંભાવના સ્ત્રી સંભવ; શકયતા
સંયત વિ. [ā] દાબમાં કે કાબૂમાં રાખેલું સંભાવિત વિ. [ā] પ્રતિષ્ઠિત
(૨) બાંધેલું; જકડેલું (૩) સંચમવાળું સંભાવ્ય વિ. [ā] શક્ય (૨) સત્કાર સંયમ ૫૦ સિં] નિગ્રહ; નિરાધ (૨)
કરવા યોગ્ય (૩) કલ્પી શકાય તેવું ઇન્દ્રિયનિગ્રહ. ન ન. સં.નિયંત્રણ; સંભાષણ ન૦ ]િ વાતચીત; પ્રશ્નોત્તરી દમન; નિગ્રહ (૨) ખેચી રાખવું તે. સંભાળ સ્ત્રી સંભાળવું પરથી તપાસ;
-મી વિ૦ (૨) લિં.] સંચમવાળું દરકાર; કાળજી (૨) રક્ષણ જતન. ૦વું સંયુકત વિ૦ લિં] જોડાયેલું; યુક્ત (૨) સક્રિટ પ્રિ. (ઉં. લંચય)] સંભાળ
અનેકે મળીને કરેલું રાખવી; જતન કરવું સાચવવું; જાળવવું
સાગ કું. લિ.] જોડાવું કે ભેગા થવું તે (૨) (કામ, જવાબદારી ઇ૦) માથે લેવું
(૨) સંબંધ (૩) સમાગમ (૪) મિશ્રણ –ચલાવવું; નિભાવવું (૩) અ૦િ સાવ
મેળવણી (૫) સંજોગ; પરિસ્થિતિ. -ગી ચેત કે હોશિયાર રહેવું; ગફલતમાં ન
વિ૦ સિં.) જોડનારું (૨) સગવાળું. પડી જવું
-ગીભૂમિ(મી) સ્ત્રી જમીનના બે સંભત વિ૦ લિ.] એકઠું કરેલું
મેટા પ્રદેશને જોડનારી સાંકડી જમીનસંભોગ ૫૦ [] ઉપભોગ (૨) મૈથુન
ની પટી (૩) વિષયભેગ
સં જક વિ૦ (૨) ૫૦ લિં] જેડનાર. સંભ્રમ પુલિં] ધૂમવું તે; ચક્કર ફરવું
-ન ન [.] જોવું તે (૨) જોડાણ; તે (૨) વરા; ધાંધળ (૩) ગભરાટ;
સંબંધ (૩) આજન; (૪) બે પદાર્થો વ્યાકુળતા (૪) ઉત્કંઠા (૫) બ્રાંતિ ૬)
રાસાયનિક રીતે ભળી જઈને નવો પદાર્થ ભૂલ (૭) ભય
છે તે [૨. વિ.] સંભાત વિ૦ સિં] ઘુમાવેલું (૨) ગભરા
સંયોજિત વિ૦ કિં.] ડેલું ચેલું વ્યાકુળ થયેલું (૩) ભ્રાંતિમાં પહેલું
સંરક્ષણ ન [.] રક્ષણ [છતા સ્ત્રી સંમત વિ૦ [.] સંમતિવાળું, સરખો કે
સંલગ્ન વિ. [સં.) લાગેલું; વળગેલુંટેલું. અનુરૂપ મત ધરાવતું (૨) માન્ય; પસંદ
સંવત પુલિં] વિક્રમ સંવત(૨) તેનું કોઈ -તિ સ્ત્રી, કિં.] અનુમતિ; કબૂલાત;
પણ વર્ષ [વાર્ષિક મરતિથિ સમાન મતવાળું દેવું તે
સંવત્સર j[ઉં.વર્ષ. -રી સ્ત્રી છમછરી; સંમાન ન [i] સન્માન; આદરસત્કાર સંવનન ન. [8] વશ કરવાની ક્રિયા (૨) ગૌરવ પ્રતિષ્ઠા. નિત વિ. [૬. (૨) પ્રેમ કરવો તે પ્રેમથી જીતી લેવાસંમત (૨) સંમાનવાળું. -ન્ય વિ૦ ને પ્રયત્ન તેિ (૩) વધારવું તે લિં] સંમાનને યોગ્ય
સંવર્ધન ન૦ લિ. વધવું તે (૨) ઉછેરવું
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________
સવાદ
१६
સંસ્કૃતિ
સંવાદ પુ]િ વાતચીત; સવાલજવાબ કરવું કે સમરાવવું તે (૪) સંરકાર કરવા (૨) ચર્ચા (૩) એકરાગ હે તે (૪) તે (૩) (ગ્રંથની) આવૃત્તિ એકમત થવું તે. -દિતા સ્ત્રી સંવાદી- સંસ્કાર પું[] શુદ્ધ કરવું તે (૨) સુધારવું પણું; “હાર્મની”. નદી વિસહમત; તે (૩) શણગારવું તે (૪) વાસનાઓ કે અનુલ; એકરાગવાળું
કર્મોની મન ઉપર પડતી છાપ (૫) શિક્ષણ, સંવાહક વિ૦ લિં] સંવાહન કરનારું. -ન ઉપદેશ, સંગતિ વગેરેને મન ઉપર પડેલ
ન સિં.] વહન કરવું તે; લઈ જવું તે પ્રભાવ (૬) પૂર્વ કર્મોનું ફળ; સંજોગ (૭) (૨) ચંપી કરવી તે
મરણ પાછળ કરવાની ક્રિયા (૮) દ્વિજોને સંવિધાન ન. [4] વ્યવસ્થા; આજના જન્મથી મરણ સુધી કરવા પડતા આવ
(૨) નાટકના વસ્તુની સંકલન બેઠવણી શ્યક ૧૬ વિધિમાં દરેક (ગર્ભાધાન, સંવૃત વિ. સિં] આચ્છાદિત; ઢાંકેલું પુસવન, અનવલેભન વિષ્ણુબલિ, સીમઢંકાયેલું (૨) સંકુચિત સાંકડું (વિદ્યુત તોનયન, જાતકનામકરણ,નિષ્ક્રમણ,
થી ઊલટું) વ્યિા .] [ફુરણ સૂર્યાવલોકન,અન્નપ્રાશન,ચૂડાકર્મ, ઉપનસંવેદન ન૦, ૦ના સ્ત્રી ભાન; પ્રતીતિ; યન, ગાયત્ર્યપદેશ, સમાવર્તન, વિવાહ, સંશય પું. [૪] સંદેહ, શક (૨) દહેશત; સ્વર્ગારોહણ) (૯) શિક્ષણ કેળવણી.
ભચ. વાદી કોઈ પણ તત્ત્વમાં શંકાથી -રતા સ્ત્રી સિં] સંરકારીપણું કલ્ચર. નિહાળવાની વૃત્તિવાળું; “કેપ્ટિક'. -રી વિસં.) મૂળથી સારા સંસ્કારવાળું –ચાત્મક વિ. સંશયવાળું; સંશચ જાચ (૨) સારી કેળવણવાળું (૩) પુણ્યશાળી
એવું. -વાત્મા વિ. [i] શંકાશીલ સંસ્કૃત વિ. [.] સંસ્કાર પામેલ(૨ શુદ્ધ સંશુદ્ધિ સ્ત્રી હિં.] પવિત્રતા શુદ્ધિ કરેલું (૩) શણગારેલું (૪) સ્ત્રી ન સંશોધક વિ૦ [૬] શોધ કરનારું (૨) ગીર્વાણભાષા. ૦મય વિ. સંરક્તથી શુદ્ધ કરનારું. -ન ન. સિં] શુદ્ધિ (૨) પરિપૂર્ણ શોધખોળ; “રિસર્ચ. શિધેલું સંસ્કૃતિ સ્ત્રી, સિં] સભ્યતા, સામાજિક સંશોધિત વિ૦ કિં.] શુદ્ધ કરેલું (૨) પ્રગતિ; “સિવિલિઝેશન સંસદ સ્ત્રી સં. સભા મંડળ સંસ્થા સ્ત્રી [f. સ્થાપિત વ્યવસ્થા કે સંસર્ગ કું. [f. સંબંધ સબત, સંગતિ રૂઢિ (ઉદા. લગ્નસંરથા) (૨) મંડળ; (૨) આસક્તિ; લપટતા
તંત્ર; ઈસ્ટિટયુશન સંસાર પં. લિ. સૃષ્ટિ, જગત (૨) માયાને સંસ્થાન ન [.) નાનું રાજ્ય રજવાડે
પ્રપંચ (૩) જન્મમરણની ઘટમાળ (૪) (૨) પરમુલકમાં વસાહત; તેવું રાજ્ય; ગૃહસંસાર વ્યવહા૨ ૫ દુનિયાદા- કોલેની. વાસી વિ(૨) ૫૦ વસાહરીને વ્યવહાર. સાગર ! સંસાર- તમાં રહેનાર
[કરનાર રૂપી સાગર. સુખ નવ કુટુંબ પરિવારનું સંસ્થાપક વિ૦ (૨) પં. હિં] સંસ્થાપન કે સંસારના ભેગોનું સુખ, સુધારો પુત્ર સંસ્થાપન ન., -ના સ્ત્રી [i] સારી સામાજિક અને કૌટુંબિક બાબતોમાં રીતે સ્થાપવું તે; પ્રતિષ્ઠા કરવી તે સુધારો, રી વિલિં] સંસારવ્યવહાર સંસ્થાપિત વિ૦ [ઉં. સંસ્થાપન કરેલું સંબંધી (૨) સંસારમાં રચ્યુંપચ્ચે (૩) સંસમરણ ન. [૬.] વારંવાર સ્મરણ (૨) સંસાર માંડી બેઠેલું સિફળતા પ્રાપ્તિ નવ બ. વ. વ્યક્તિના જીવનપ્રસંગેનું સંસિદ્ધિ સ્ત્રી[] સિદ્ધિ; પૂર્ણતા (૨) આલેખન; “રેમિનિસન્સીસ સંસ્કરણ ન. [i.] શુદ્ધ કરવું, દુરસ્ત સંસ્કૃતિ સ્ત્રી [i] રકૃતિયાદ
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________
* સંહતિ
११८
સાજ
સંહતિ સ્ત્રી [૬] સમુદાય(૨) સંપ સંગઠન સાખ સ્ત્રી સાક્ષી; શાહેદી સંહરવું સક્રિ. [પ્રા. દંર (ઉં. સંસ્ટ્રો] સાખ સ્ત્રી ઝાડ ઉપર જ પાકેલું ફળ
એકઠું કરી લેવું, પાછું ખેંચી લેવું (૨) સાખ સ્ત્રી બારણાના ચોકઠાના ઊભા સંહાર કરવા
ટેકા (૨) બારણું; આંગણું [લા.]. સંહાર ૫૦ [.] નાશ; કતલ; ઉછેદ. ૦૭ ૦૫(પા)ડેશી ૫૦ જેડમાં જ જેનું વિ૦ (૨) ૫૦ સંહાર કરનાર. ૦વું સત્ર ઘર હેય એવો પાડોશી કિ. [ઉં. લૅટ્ટાર] સંહાર કરે સાખી સ્ત્રી- બે ચરણને એક પ્રકારને સંહિતા સ્ત્રી.]પદ કેલખાણને વ્યવસ્થિત દેહરે કે પદ (૨) ગઝલ, લાવણી, કે સંગ્રહ. ઉદાર મનુસંહિતા (૨) વેદોને ગરબીમાં આવતી, લંબાવીને ગાવાની દેવની સ્તુતિવાળા મંત્રભાગ વિર ટૂંકી પંક્તિઓ ડિજેડ; લગેલગ સા સંગીતના સ્વરસપ્તકમાં પ્રથમ
સાસાખ અર્થશાખ (બારણાની)પરથી સાઇકલ સ્ટ્રીટ [.બેસનારે પિતે ચલાવ- સાગ પુ. પ્રિા. (સં. શા)] જેનાં ઇમારતી વાનું બે ચક્રવાળું એક વાહન
લાકડાં બને છે તે એક જાતનું ઝાડ સાઈક્લોપીડિયા પું[] જ્ઞાનકેશ સાગર ૫૦ [R] દરિયો (૨) દશ પદ્મ જેટલી સાઇક્વેસ્ટાઈલ ન૦ ફિં.] મૂળ લખાણ
સંખ્યા [(પ્રાય: બૂરા કામમાં) લખી તે પરથી નકલે કાઢવાની એક
સાગરીત(-૬) પં. [જુઓ શાગરીત]સાથી યુક્તિ કે સાધન
સાગુખા, સામુદાણું બ૦ ૧૦ સાઇફન સ્ત્રી જુએ બનળી [૫. વિ. [તા (મરાયા) + ચોખા કે દાણા તાડ સાઈસ ૫૦ [.) ઘેડાવાળ રાવત
જેવા સાગ નામના ઝાડના થડના ગરના સારી સ્ત્રી, - ન - ૫૦, ડી બનાવેલા દૂધિયા કણ [બારીક ચૂને
સ્ત્રી સાગની લાંબી જાડી વળી સામેળ ૫૦ [f. રા]િ ચાળેલો સાકરસી [પ્રા. તારા (ઉં. શર)ખાંડના સાચ ન [પ્ર. Ha (તું. સરય)] સત્ય કલું પાસાદાર ગાંગડા. રિયું વિ. સાકર વિ. સાચું બોલનાર પ્રમાણિકનિષ્કપટી. ચડાવેલું (૨) સાકર જેવું (સ્વાદ કે માર્ચ વિ. [“સાચને વિર્ભાવ ] આકારમાં). -રિયે ૫૦ ફૂલમાંના ખરેખરું; જેવું છે તેવું (૨) આ ખરેખર મધની ઝરમર (૨) સાકરિયે ચણે સાચવણ(–ણી) સ્ત્રી [‘સાચવવું. ઉપરથી] સાકારવિઉં.] આકારવાળું મૂર્તરૂપવાળું
જતન; સંભાળ [જતન કરવું સાકી પું[..] મદ્ય પાનાર (૨) માશકનું
સાચવવું સત્ર ક્રિ ત્રિા. સવ) સંભાળવું સંબોધન
સાચાઈ સ્ત્રી સચ્ચાઈ સાક્ષર વિ૦ (૨)૫૦ લિં.) વાંચવાલખવાની સાચાબોલું વિ. સાચું બોલનારું
આવડતવાળું ભણેલું(૨) શિક્ષિત વિદ્વાન સાચું વિ. જુઓ સાચો ખરું; સત્ય હોય (૩) લેખક સાહિત્યકાર.રીવિ૦ સાક્ષર તેવું(૨)અસલ બનાવટી નહિ એવું જેમ કે,
સંબંધી(૨)ભારેભારેશદેવાળું (લખાણ) , સાચું મોતી (૩) સત્ય બેલનારું(૪)એકસાક્ષાત અ [.] નજરેનજર સંમુખ. વચની. હજુ હું વિ. ખરુંખેટું(૨) નવ
નકાર [.] નજરોનજર જેવું તે; ભંભેરણી. -ચે અવ ખરે નક્કી (૨) પ્રત્યક્ષ દર્શન (૨) પરમ તત્વ કે ઈશ્વરને વાજબી રીતે. -સાથે વિ. ખરેખરું; સાક્ષાત્ અનુભવ
સાવ સાચું; સાચમાચ સાક્ષી સ્ત્રી સાખ; શાહેદી
સાજ ! [a. ઉપયોગી સરસામાન (૨) સાક્ષી પું[.] નજરોનજર જેનાર (૨) શણગાર; વસ્ત્રાભૂષણ (૩) ઘોડા પર સાક્ષી પૂરનાર; શાહેદ
નાખવાને સામાન
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાજન
સાજન [છે. સનન], ૰મહાજન ન, મનિયા પુંખ૦૦૦ વરના વરધાડા સાથે રહેલું પ્રતિષ્ઠિત લેાકાનું મંડળ નું ન॰ નાતનું પંચ
સાજસર'જામ પું॰ સાધનસામગ્રી સાજિંદા પું॰ [ા સાનિઘ) ગાનાર કે નાચનારની સાથેના સારગીવાળા તખલી
સાજીખાર પું [i. Hનિયા (કા. સગ્નિમા) +ખાર (ń. ક્ષR)] એક ખાર સાજી વિ॰ [સં. લગ્ન, સચા] તંદુરસ્ત (૨) ભાંગેલુ` નહિ એવું, આપ્યુ. તાજું વિ॰ તાજી' અને નીરોગી, સમ, સસુ વિ॰ તંદુરસ્ત; નીરાગી (ર) સાવ સાજું; આખેઆખું; અક્ષત
સાટકો પું॰ ચામડાની પટીએ બાંધી બના વેલા ચાબુક કે કારડી
સાટાખત ન૦ સાટા વિષેનું લખત સાટાંતેખડાં નમવુ [સાઢું+તેમ§']
કન્યાનાં સાટાં ને તેખડાં કરવાના વ્યવહાર સાટી સ્રી માણસા જેમાં બેસે છે તે ગાડીનું ખેાખું ચાક
સાટીન સ્ત્રી છું. ટિન] • એક જાતનું રેશમી કાપડ
સાટુ ન॰ [રેટ્ટ] કરાર; એલી; કમાલા (ર) મૂલ ઠેરવવું તે (૩) બહાનાની રકમ (૪) માલને બદલે માલ કે કન્યાને બદલે કન્યા આપવી તે (૫) બદલા; અવેજ. “ટે અ॰ બદલે; અવેજમાં સામારી સ્ત્રી॰ જંગલી પ્રાણીઓને ખીજ
વીને લડાવવાના તમાસેા(ર)લડાલડી[લા.] સાડી સ્રી સાઠ વર્ષની વય; ઘડપણ (૨) સાઠ વર્ષના ગાળા [ક ડાંગર સાડી સ્રી સાઠ દિવસે પાકતી એક જીવાર સાડત્રીશ(-સ) વિ॰નં. સન્ન ત્રિરાત ]‘૩૭’, સાલા પું॰ [ત્રા, સાહ; સાહિલ્લ (સં. રાા)] સાલેા; સાડી સાડા(ડી) (ડ”) વિ॰ [ત્રા. સ૩૪ (સં. સાથૅ)]
(સંખ્યા પૂર્વે. આવતાં) સાધ; ઉપર
સાથી
અડધું. ઉદા॰ સાડા પાંચ. [સાડા(–ડી) આર શપ્ર॰ પૂરવા] સાડી સ્રી [મા. સાઈ (નં. રાાટી)] કીમતી સાલે (૨) સાક્ષ્ા [(૫નાતી) સાડીસાતી (ડી') વિ॰ સાડા સાત હાથની સાડુ(-g), ભાઈ (ડ) પું॰ [કું. ચાની, મા. સાહી+(સં.વો. પ્રા. વોટ્ટુ)]સાળીના વર સાહુક' ન॰ માટુ શકોરું (ર) ભિક્ષાપાત્ર સાણશી(–સી)સ્રો॰[Çા. ભંડારા(પં. સંતંગ)]
પદંડ જેવું એક સાધન; સાંડસી. “સા પું॰ માટી સાસી(૨)પકડ; સંકડામણ; મુરકેલી [લા.] સાત વિ॰ [ત્રા. સત્ત (સં. ઇન્)] ‘છ', ડો પું॰ સાતના આંકડા. તાળી સ્ત્રી [+ તાળી] દોડીને રમવાની એક રમત સાતત્ય ન॰ [i.] સતતપણું સાતપડી પું॰ પાનીએ કે હથેળીમાં થતું એક જાતનું ગૂમડુ
સાતમ સ્ત્રી [સં. સક્ષમી] પખવાડિયાની સાતમી તિથિ, “મુ` વિ॰ ક્રમમાં છ પછી આવતું
સાતવે હું॰ [ત્રા. સુ (સં. ઋતુ)] શેકેલા અનાજના લેાટ; સત્ત સાત્ત્વિક વિ॰ [i.] સત્ત્વગુણવાળુ, શાંત (ર) સત્ત્વગુણમાંથી ઉત્પન્ન થયેલું (૩) સત્ય (૪) પ્રામાણિક (૫) સદ્ગુણી સાથ હું ત્રા. સચવ (સં. સંસ્તવ)] સાખત
૭૦
(ર) સહકાર (૩) અ॰ સાથે [૫.] સાથરા પું॰ [ત્રા. સત્યર (સં. સતર)] ધાસનું બિછાનું; પરાળની શય્યા (૨) દ'ની સાદડી; (૩) ચોકા; મરનારને સુવાડવા લીપી તૈયાર કરેલી જમીન સાચવે હું જીઆ સાતવે [ાધ સાથળ સ્ત્રી [ત્રા. સસ્થિત્ર (નં. સવિયા)] સાથિયા પું॰ [ત્રા. સત્યિક (નં. સ્વસ્તિવ)]
માઁ આવી મંગળસૂચક આકૃતિ સાથી પું॰ [સાથ' પરથી] સેાખતી; મદદગાર; જોડીદાર (૨) ખેડ માટે રાખેલે નાકર; હારી
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાથે
૬૭૧
સાફ સાથે અ [સાથે” પરથી) જોડે, ભેગું સાધારણ વિ. [] સામાન્ય; ખાસ નહિ સંગાથે. કલાનું અ [+લાગવું સાથે તેવું (૨) મધ્યમ; નહિ અતિ ઘણું કે સાથે ભેગાભેગી; એકી ફેર (૨) સામટું; નહિ અતિ એછું (૩) સમાન; બધાને
એકદમ ધાટે; સૂર (૨) બૂમ લાગુ પડે તેવું. અવયવ પં. “મન સાદ પુ. વિ. ૬ (સં. રાત્ર)] અવાજ; ફેકટર” ગ.J. eતા સ્ત્રી સાદગી સ્ત્રી [vi] સાદાઈ
સાધિત વિ. [] સાધેલું સાદડી [સરવે છે. સારી દર્ભ, તાડછાં સાધુ વિ૦ લિં] સારું; ઉત્તમ (૨) ધાર્મિક વગેરેની બનાવેલી ચટાઈ
ઈશ્વરભક્તિપરાણસદાચરણ (૩) સાદર વિ. (૨) અ૦ લિ.) આદરપૂર્વક
સમાસને અંતે (સાધના. ઉદાસ્વાર્થ) માનસહિત કિરવું = વિનયપૂર્વક રજૂ
સાધુ; તકસાધુ (૪) પં. સાધુ પુરુષ
(૫) ત્યાગી; બા; વેરાગી (૬) અ. સાદાઈ સ્ત્રી સાદાપણું સાદગી
શાબાશધન્યા.૦ચરિતવિસાધુતાવાળા સાદુ વિ૦ [. Hદ્રઢ ભપકે, આડંબર,
જીવનવાળું; સાધુ (પુરુષ). eતા સ્ત્રી ખર્ચાળપણું, જટિલતા, મિશ્રણ, દંભ કે
સાધ્ય વિ. ]િ સિદ્ધ કરવાનું (૨) સાધી કૃત્રિમતા વિનાનું સરળ સીધું (૨) રંગ,
શકાય તેવું (૩) નવ સિદ્ધ કરવાનું તે. ભાત કે લખાણ વિનાનું કાણું (૩) મારી સાધી વિ. સ્ત્રી. [૬. શીલવતી; પતિવ્રતા
કરવાની ન હોય તેવું આસાન (કદ) (૨) સ્ત્રી બાવી; સાધુડી સદશ્ય નવ ]િ સરખાપણું; સમાનતા
સાન સ્ત્રી વિ. સંળા (ઉં. વંશ)] ઇશારે; સાદ્યતવિ૦ (૨) અર્થતં] સંપૂર્ણ આદિથી
સંકેત; આંખમકારો (૨) સમજણ; અંત સુધીનું
અક્કલ (૩) ન૦ ગીરો મૂકવું તે; અવેજ સાધક વિ૦ લિં.] કાર્યસિદ્ધિમાં ઉપયોગી
સાનંદાશ્ચય નવ આનંદયુક્ત આશ્ચર્ય (૨) સિદ્ધ કરનારું (૩) સિદ્ધ કરવા પ્રયત્ન
(૨) અ આનંદ અને આશ્ચર્ય સાથે કરનારું (૪) ભૂત, દેવ વગેરે સાધનારું
સાની સ્ત્રી, પેણીમાં ખાજા વગેરે તળતાં ખરી (૫) પુંઠ સાધના કરનાર (મેક્ષની) સાધન ન [G.) સાધવું તે,(૨) ઉપકરણ;
પડેલે ભૂકે (૨) તેલભર્યો કરેલા તલને એજાર; સામગ્રી (૩) ઉપાય; યુક્તિ (૪)
ભૂકો (૩) રાખ ઈશ્વરપ્રાપ્તિ માટે જરૂરી તપ, સંયમ,
સાનુકૂલ [], –ળ વિ. અનુકુળ મદદગાર ઉપાસના વગેરે (૫) હેન્યા.. સમૃદ્ધિ
સાતવિ [.] અંતવાળું; મર્યાદિત નશ્વર
સાપ પુત્ર ત્રિા. ૫ (સં. ) સર્પ, ભુજંગ. સ્ત્રી સાધનસામગ્રીની છત –વિપુલતા સાધના સ્ત્રી વિં] સાધવા કે સિદ્ધ કરવા
oણ (--ણ) સ્ત્રી સાપની માદા આવશ્યક પ્રયત્ન કે ક્રિયા કરવાં તે
સાપેક્ષ વિ. [6] અપેક્ષાવાળું (૨) સ્વતંત્ર સાધર્યા ન૦ લિં] સમાન ગુણધર્મવાળા હસ્તીન ધરાવનારું પણ બીજા કશા પર હેવાપણું
આધાર રાખનારું, રિલેટિવ સાધવું સક્રિટ કિં. રાષ] સિદ્ધ કરવું પાર સાપલિયું નવનાને સાપ(૨) સાપનું બચ્ચું પાડવું (૨) સાબિત કરવું (૩) (દેવ, મંત્ર સાપ્તાહિક વિ૦ [] સાત દિવસનું (૨) વગેરે વશ થાય કે સિદ્ધ થાય તે માટે) સપ્તાહને લગતું (૩)નવસાત સાત દિવસે સાધના કરવી (૪) પોતાને અનુકૂલ કે બહાર પડતું છાપું વશ કરવું (૫) શબ્દનું સિદ્ધ રૂપ કયા સાફવિ[અ] સફારવચ્છ (૨) કચરા-કટા ફેરફારોથી બન્યું તે બતાવવું (૬) (તક કે વગરનું(૩)સપાટ (૪) નિષ્કપટી(૫) સ્પષ્ટ સંજોગોને લાભ ઉઠાવી લેવો
(૬) અ બિલકુલ ઘસીને
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાફલ્ય
સાફલ્ય ન॰ [i.] સફળતા સાસાફ વિ॰ તદ્દન સાફ (૨) અ॰ ચાખે
ચાખ્ખું, સ્પષ્ટ રીતે (૩) ખુલ્લા દિલથી સાફસૂફ વિ॰ ચેખ્ખું; કચરા વિનાનું (૨)
સ્ત્રી સફાઈ; વાળડ (૩) કામકાજની સુધડતા (૪) પું૦ દંડની કસરતના એક પ્રકાર. -ફી સ્રી॰ સાફસૂફ [ક કડા સાફી સ્રી॰ [મ.] ચલમ પીવાના કપડાને સાફી વિ॰ [મ.] વળતર વગરનું સાથે પું॰ ફે ટા સાબડથું વિ॰ ભેળું; નિષ્કપટી (ર) ભેળસેળવાળું [(૩) ટટાર; સાજી સાબદું બધુંયે; તમામ (૨) સજ્જ; તૈયાર સાબર ન॰ {É. વર] થિંગડાવાળું હરણ જેવું એક પ્રાણી, શિ’(-શી)ગડું, નિશ' (–શી)ગુ' ન॰ સાબરનું શિ’ગ ુ સાબર(મતી) સ્ત્રી॰ અમદાવાદ પાસેની
નદી. કાકા હું તેના કાંઠા પર આવેલા પ્રદેશ સાબાશ(-શી) જીએ શાખાશ,શી સાબિત વિ॰ [ત્ર.] સિદ્ધ; પુરવાર. તી સ્ત્રી પુરાવા; ખાતરી
સાબુ પું॰ [મ. જ્ઞાનૂન] ક્ષાર અને તેલની મેળવણીથી બનાવેલે મેલ કાપે તેવા પદા [જીએ સાગુચે ખા સાબુચેાખા, સાબુદાણા પું॰ ખ૦ ૧૦ સામ્ર પું॰ જીએ સાબુ સાબૂત વિ॰ [મ. વૃિત]આખુ; જેવું ને તેવું; સાજીસમુ; પૂરેપૂરું હયાત (૨) સ’ગીન; નર; મજબૂત. –તી સ્ત્રી મજબૂતી; સંગીનતા (૨) સુરક્ષિતતા સાભાર વિ॰ [i.] આભારસહિત(૨) અ૦
આભારપૂર્વક [કઈ અથ" કે હેતુવાળુ સાભિપ્રાય વિ॰ [i.] અભિપ્રાચવાળુ; સાભિમાન વિ॰ [i.] અભિમાનયુક્ત સામ પું॰ [ત્રા. સામિ (નં. સ્વામિન્)] સ્વામી; પતિ [૫.]
સામ પું॰ [i.] જાએ સામવેદ (ર) રાજનીતિના ચાર ઉપાયામાંના એક, મીઠી
૬૭૨
સામાન્યનામ
વાતાથી સમજાવીને મેળવી લેવું તે(સામ, દામ, દં‘ડ, અને ભેદ)
સામગ્રી સ્રી॰ [i.] કાઈ કા'માં ઉપયાગી કે સાધન તરીકે કામના સામાન (૨) ડાકારના પ્રસાદની વિવિધ વાનીએ સામટુ'વિ॰ ભેગુ; એકઠું (ર)અસાથેલાગું; એકીવારે ખાકરી સામને (સા') પું॰ સામે થવું તે; વિરોધ; સામયિક વિ॰ [ä.] સમચસબંધી (૨) સમયેાચિત (૩) નિયતકાલિક (૪) ૧૦ નિયત સમયે પ્રકટ થતું છાપું સામર્થ્ય ન॰ [i.] બળ; શક્તિ; તાકાત સામવેદ પું॰ [i.] ચારમાંના ત્રીજો વેદ. મંદી વિ॰ સામવેદ ભણેલું કે સામવેદનું અનુચાયી (૨) પું॰ તેવા માણસ સામસામું (સા) વિ॰ ખરાખર સામું (૨) વિરુદ્ધ (૩) સ્પર્ધાવાળુ (૪) અ૦ એકબીજાની સામે (૫) હરીફાઈમાં. -મે અ॰ સામસાનું; સામાસામી સામળ(નળિયા) પું॰ [ત્રા. સામજી (સં. રામજી)} શામળ; શ્રીકૃષ્ણ, “ભુ વિજ્ ગ્રામળું; કાળુ, -ળેલું શ્રીકૃષ્ણ સામજસ્ય ન૦ [i.] ઔચિત્ય; યાગ્યતા સામત પું॰ [i.] વીર ચાક્કો (૨) ખડિયા રાજા (૩) રાજાને માટે। જાગીરદાર કે સરદાર. શાહી સ્રી સામતાના કે અમીર ઉમરાવાના આધાર કે વસવાળી રાજ્યપ્રથા; ચુડલિઝમ’ સામાજિક વિ॰ [i.] સમાજ સબ’ધી(ર) સમાજનું. તા સ્ત્રી
સામાન પું॰ {l.] સામગ્રી; રાચરચીલું; ઉપયોગી ચીજો; સાહિત્ય; સરજામ (૨) સાજ; પલાણ્ સામાન્ય વિ॰ [i.] સાધારણ; ખાસ નહિ તેવું (૨) બધામાં સમાન. જ્ઞાન ન ખાસ અમુક વિષયનું નહિ પણ સાધારણ જરૂરી એવા અનેક વિષયાનું સામાન્ય જ્ઞાન, ત: અ॰ [i] સાધારણ રીતે. નામ ન॰ કોઈ એક આખા વર્ગને લાગુ પડતું નામ [વ્યા.]
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________
સામાપાંચમ
१७३
સારંગપાણિ સામાપાંચમ સ્ત્રી[સામો + પાંચમો ભા- રિયલિઝમ, વાદી વિ૦ (૨) ૫૦
દરવા સુદ પાંચમ – એક હિંદુ પર્વ સામ્રાજ્યવાદમાં માનતું કે તે સંબંધી સામાયિક ન૦ ] સમતાપૂર્વક એકાગ્ર સાયક ન૦ કિં.] બાણ (૨) ખડગ; હથિયાર બેસવાનું નિત્યકર્મ જેિન]
સાયન વિ.] અચનચલન પ્રમાણે ગણતું સામાવાળિયું, સામાવાળું (સા) વિ. સાયર ૫૦ કિ. (સં. સાકર) સાગર સામા પક્ષનું શત્રુ પક્ષનું
સાયંકાલ [], -ળ પુંસંધ્યાકાળ; સાંજ સામાસામી (સા) અ. સામસામે એક- સાચંખાતર અ૦ કિં. સાંજે અને સવારે બીજાની સામે (૨) સ્પર્ધામાં
સાર સ્ત્રી સહાય; મદદ પ.] સામિયાને પુછે જુઓ શામિયાન સાર વિ૦ કિં.] સારું; ઉત્તમ [૫] (૨) સામીણ ન. સમીપતા; નજીકપણું પુનઃ કસ; સત્વ (૩) તાત્પર્ય, સારાંશ સામુદાયિક વિ. [ઉં.] સમુદાયનું, –ને (૪) લાભ [લા.. ચાહી વિઅસાર લગતું (૨) સમુદાય વડે કરાતું
છેડી સાર ગ્રહણ કરનારું સામુદ્ર વિ. લિ.] સમુદ્રનું, -ને લગતું. સારજદ પું. [૪] ગેરે પોલીસ જમાદાર
ધુની સ્ત્રી [+સં. ધુન = નદી બે સારણગાંઠ સ્ત્રીપેઢામાં થતી એક જાતની મોટા સમુદ્રને જોડનારી ખાડી. -દ્રિક ગાંઠ વિ૦ કિં.] સમુદ્ર સંબંધી (૨) ન૦ સારણી સ્ત્રી [જુઓ સારવું વણાટ માટે શરીરનાં ચિત્ર ઉપરથી ભવિષ્ય કે શુભા- ફગીમાંથી તાણો પરોવો તે. કામદાર શુભ ફળ જાણવાનું શાલ (૩) પુંતે ૫૦ ફણીમાં તાણે સારવાનું કામ કરનાર શાસ્ત્ર જાણનાર
સારથિ કું. [i] રથ હાંકનાર સામું (સા') વિ. વિ. હેમુ (સં. મુ)] સારપ સ્ત્રી સારાપણુ સજજનતા
સામે આવેલું (૨) વિરુદ્ધ, મે અવે રૂબરૂ સારભાગ કુંસારે ભાગ (૨) સારાંશ (૨) નજર તરફની દિશામાં (૩) વિરુદ્ધમાં સારભૂત વિ૦ સારરૂ૫ (૨) સર્વોત્તમ સામેલ, ગીરી જુઓ શામિલ, ગીરી સારવાર સ્ત્રી [. સાવિત્ર (. સમાવિંત) સામૈયું ન [સામ્ + આવવું] (વાજતે = સંભાળેલું; દુરસ્ત કરેલું) બરદાસ્ત; ગાજતે) સામે લેવા જતું સરઘસ કે સેવાચાકરી શ્રિાદ્ધ કરવું; સરાવવું
અતિથિને તેમ જઈને રામ રામ કરવા તે સારવું સત્ર કિ. [વા. સારવ (સં. સમાર)] સામે પુત્ર પ્રા. સમય (ઉં. રામાવા)] એક સારવું અ૦ ક્રિ[વા. સાર (ઉં. સરો ]
પરેડવું (૨) આંજવું લગાડવું સાપચાર, સામપાય પંવિં.સામને સારસ પં; નવ વુિં. એક પંખી. સી
ઉપગ કે પ્રયોગ; મીઠા વચનથી મેળવી સ્ત્રી [i] સારસની માદા લેવું તે
સારસ્ય ન. સિં] સરસતા સાય ન[i] સમાનતા. ૦વાદ પુંભાલ- સારસ્વત વિ. [.] સરસ્વતી સંબંધી મતા વગેરે સામાજિક માલકીનાં ગણી, (૨)વિદ્યોપાસક (૩) બ્રાહ્મણોની એક જાત દરેકનું સામ્ય સ્થાપનારે એક રાજકીય સારંગ [. સર€T] વહાણને મુખ્ય વાદ મ્યુનિઝમ'. વાદી વિ૦ (૨) ડેલ (૨) તેને મદદનીશ
પું સામ્યવાદમાં માનનાર કે તેને લગતું સારંગ ૫૦ [] એક રાગ (૨) મગ (૩) સામ્રાજ્ય ના લિં) એક સમ્રાટની હકૂ- ન૦ ધનુષ્ય
મત નીચે આવેલા અનેક રાષ્ટ્રને સમૂહ સારંગન[í. શ]વિષ્ણુનું ધનુષ્ય શાંગ. (૨) તેની હકૂમત. ૦વાદ ૫૦ ઇસ્પી- ૦ધર, ધારી, પાણિ પુ. વિષણુ
ખડધાન્ય
વિ જે-૪૩
Jain Education Thternational
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________
સારંગી
१७४
સાવિત્રી વ્રત સારંગી સ્ત્રીલિં.એક તંતુવાદ્ય (૨)મુગલી એક રમત.[કાઢવું=બંધબેસતોસ રાશિ ) વ૦િ સારાપણું
બનાવવો (૨) આડખીલી દૂર કરવી સારાસાર પં. લિં] સારું અને ખોટું. સાલ બ્રી. [.] વર્ષ (૨) પાની મેસમ
વિચાર પંકિં] સારાસારને વિચાર. (૩) વર્ષાસન, ગરેહે સ્ત્રી [+૫. વિવેક ૫૦ સાર અને અસારને વિવેક વિરહ વરસગાંઠ કર-જુદા પાડવા તે
સાલપલિયું વિ. સાલમાંથી ઢીલું પડી સારાસારી સ્ત્રી સામેળ કે સંબંધ ગયેલું (૨) સાલ બરાબર બેઠાં ન હોય તેવું સારાંશ j[i] ભાવાર્થ મતલબ તાત્પર્ય સાલમ પં. [4] એક કંદ. ૦પાક સારિકા સ્ત્રીકિં.મેના
સાલમ નાખીને બનાવાતો એક પાક સારીગમ સ્ત્રી સિા-રી–ગ-મ ઇ૦] (૨) માર [લા.] સંગીતના સાત સ્વર કે તેની સ્વરલિપિ સાલવવું સક્રિ. સાલ બેસાડવાં (૨) કે રાગ કે ગીતના સ્વર સાલવારી સ્ત્રી વરસ પ્રમાણે અનુક્રમ સારી પેઠ(–) અવ ખૂબ; પુષ્કળ
(૨) બનાવની સાલવાર ગોઠવણી સારુ અo -ને માટે વાસ્ત
સાલવું અક્ર. [જુઓ સાલ નં. ૨] સારું વિ૦ સિર૦ fઉં. સમસ્ત આખું શલ્ય પેઠે દુ:ખ્યા કરવું; ખટકવું; ભોંકાવું સારું વિ૦ (૨) ન. [. ક્ષાર ત્રાસાર] (૨) દિલમાં દુઃખ થવું સરળ
શભ; ભલું (૨) સુંદર; મજાનું (૩) અ. સાલસ વિ. [૪] નરમ સ્વભાવનું ભલું; (જવાબમાં) ઠીક; ભલે. નરસું, માઠું સાલાર વિ. [+] આગેવાન; મુખ્ય વિ. સારું અને હું
સાલિયાણું ન [f. સાઢાના] વર્ષાસન; સારેવડું ના ખાના લોટને પાપડ વાર્ષિક વેતન
સિાળે સારે ૫૦ બેસતા વર્ષને દિવસે વંચાતી, સાલું વિ૦ જુઓ સાળું. – પુંછે જુઓ વર્ષ દરમ્યાન બનવાના બનાવોની સાત્રિી પું[જુઓ શાલિહોત્રી ઢેરને આગાહી (તારવવું તે દાક્તર
વિશ્વ સારોદ્ધાર પું[સં.] સાર કે રહસ્ય સાલ્લે પૃ. સાડલ; સ્ત્રીઓને પહેરવાનું સાથ વિ. [ā] અર્થ યુક્ત (૨) પુંકાલે સાવ સા') અત્ર તદ્દન સાર્થક વિલિં] સફળ; કૃતાર્થ (૨) નવ સાવ વિ. [an. Rાવે (. સાપન))
સફળતા; સિદ્ધિ. -ક્ય ન સાર્થકતા ઓરમાયું; અપરમાનું સાર્થવાહ ૫૦ કિં. વણજારે (૨)સંધવી; સાવચેત વિ. સાવધાન; જાગ્રત; સચેત. કાફલાને આગેવાન
-તી સ્ત્રી સાવધાની (૨) ચેતવણી સાર્વજનિક, સાર્વજનીન વિ. [વં.સર્વ સાવજ ૫૦ [ઉં. . સાવય સિંહ લેકેનું સર્વે લોકો સંબંધી (૨) સર્વ સાવ નવ પંખી (લાડમાં)
લોકોને ઉપગી [(૨) સર્વવ્યાપી સાવધ,-ધાન સિં] વિ૦ સાવચેત હોશિસાર્વત્રિક વિ૦ ]િ સર્વ જગાએ થતું ચાર; જાગ્રત. -ધાનતા, -ધાની સ્ત્રી, સાર્વભૌમ વિલી આખી પૃથ્વીનું આખી સાવયવ વિ. હિં] અવયવવાળું
પૃથ્વી સંબંધી(૨)૫૦ ચક્રવર્તી રાજા સાવરણું સ્ત્રી પૂજે વાળવાનું સાધન. સાલ પું; ન [.] એક વૃક્ષ
–ણે પુંમેટી સાવરણી સાલ ન૦ કિં. રા; પ્રા. વર્લ્ડ વીંધમાં સાવિત્રી સ્ત્રી [ā] સૂર્યનું કિરણ (૨) બેસે તે છેડે; બંધબેસતો સાંધો (૨) ગાયત્રો (૩) સત્યવાનની પત્ની. ૦ત્રત
નડતરફ આડખીલી (૩) ગિલ્લીદંડાની ન૦ જેઠ માસના શુક્લ પક્ષના છેલ્લા
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાશંક
૬૭૫
સાંકડું ત્રણ દિવસમાં સૌભાગ્યની રક્ષા માટે સાહી, ચૂસ જુઓ શાહી, ચૂસ
કરાતું સ્ત્રીઓનું (વટસાવિત્રીનું) વ્રત સાહુકાર, -રી જુઓ શાહુકાર, રી સાશંક વિ. હિં] શંકાયુક્ત
સાહુડી જૈોજુઓ શાહુડી સાય વિ૦ કિં.] આશ્ચર્યવાળું; નવાઈ સાહેબ ૫૦ મિ. સાહિa] માલિક; ધણી ભરેલું (૨) અ અચંબા સાથે
(૨) મે માણસ (૩) ટોપીવાળે; સાષ્ટાંગ વિ[i] આઠે અંગ સહિત યુરોપિયન (૪) ઈશ્વર. જાદી સ્ત્રી, (માથું, આંખ, હાથ, છાતી, પગ, જાંઘ, બાદશાહ કે ઉમરાવની દીકરી. હજાદો મન અને વાણ), પ્રણામ પુંબ૦૧૦ ૫૦ બાદશાહ કે ઉમરાવને દીકર. નીચા સૂઈ (આઠે અંગથી) કરેલા પ્રણામ પી સ્ત્રી હેટ, ગેરા પહેરે છે એવું સાસ ૫૦ મિ. (૯. શ્વાસ)] શ્વાસ; દમ ટોપચું કે ટોપી. લોક ૫૦ ગોરાલેક,
(૨) જીવ; પ્રાણ; (૩) શિકાર લિ.] -ખાસ કરીને અંગ્રેજ. આ સ્ત્રી શેઠાણી; સાસરવાસે ૫૦ સાસરે જતાં દીકરીને પ્રતિષ્ઠિત સ્ત્રી. -બી સ્ત્રી જાડેજલાલી;
અપાતો લૂગડાં, ઘરેણાં વગેરે સામાન વૈભવ (૨) શેઠાઈ. - ૫૦ સ્વામી; વર સાસરવેલ સ્ત્રીસસરાનાં કુટુંબનાં માણસે સાહેલી સ્ત્રો [. વાદુથી સર પ્રા. સહી સાસરિયુંનસાસરીનું સગું(ર)સાસરું [૫]. (૨. સર્વ)] સખી સિહાયતા કરનાર સાસરી સ્ત્રી, હું ન [.. સાસુર (ઉં. સાહ્ય સ્ત્રીસિં] સહાયતા. ૦કારક વિટ શ્વાસુરમ્) સસરાનું ઘર
સાળ સ્ત્રીસિર પ્રા. સાથિ (ઉં.શઝિ) સાસુ સ્ત્રી [. સારૂ (ઉં, શ્વમ)) વર કે = વણકર કપડાં વણવાનું એ જાર. વહુની મા. ૦જાયો ૫૦ પતિ. ૦જી સ્ત્રી
ખાતુ ન મિલન સાથેનો વિભાગ, (માનાર્થે) સાસુ હાંફતે હાંફતે
વી પુંકપડાં વણનાર; વણકર સાસેટ અ [‘સાસ” ઉપરથી] શ્વાસભેર; સાળાવેલી સ્ત્રીના સાળાની વહુ; સાળેલી સાહચર્ય ન [.] સાથે રહેવું કે ફરવું સાળી સ્ત્રી[૬. રૂચા] વહુની બહેન
તે (૨) સંગ; સાથ (૩) હંમેશાં સાથે હવું તે
સાળુ ૫૦ [ફે. તારી સ્ત્રીઓને પહેરવાનું
કુિદરતી સાહજિક વિ. [ā] સહજ; સ્વાભાવિક;
ઝીણું રંગીન વસ્ત્ર
સાલું વિટ વાક્યમાં વપરાતાં તેની વિસાહવું સક્રિ[પ્રા. શાસ્ (ઉં. તા)] ઝાલવું પડવું
વક્ષામાં જરા વધારે સચોટતા ને મમસાહસ ન [G] જોખમભરેલું કામ (૨) તાને ભાવ ઉમેરે છે. (“મારું સાળું”
અવિચારી કામ (૩) જોખમ હોવા છતાં પણ બેલાય છે.) ઉદા. સાળી વાત તે હામ ભીડી ઝંપલાવવું તે. -સિક વિક ખરી (૨) “માળું પઠે વહાલમાં કે [] સાહસ કરનારું. છતા સ્ત્રી
નિરર્થક બેલાય છે સિ] સાહાચ્ય સ્ત્રી લિં) મદદ, કારક વિ. સાલી સ્ત્રી, જુઓ સાળાવેલી સિને સહાય કરે એવું
સાબ ! [પ્ર. સીસ્ટમ (સં. રયા)] સાહિત્ય ન [ā] સાધન સામગ્રી (૨) વહુને ભાઈ પ્રજાનાં વિચાર, ભાવના, જ્ઞાન વગેરેની સાંઈ (૦) ૫૦ લિં. સ્વામી પરમેશ્વર; ખુદા ભાષામાં સંગ્રહાયેલી મૂડી, વાડમય. (૨) ફકીર. બાવા ૫૦ સાધુ બાવો કાર પંસાહિત્ય રચનાર. કૃતિ (માનાર્થ બવ)
સાહિત્યની ચીજ.૦૫રિષદ, સલા સાંકડ (૨) સ્ત્રી સંકડામણ (૨) મુશ્કેલી. સ્ત્રી સાહિત્યચર્ચા કરનારી પરિષદ કે હું વિ૦ [ણા. કંકુડ] પહોળાઈમાં ઓછું સભા. ત્યિક વિટ સાહિત્યને લગતું (ર) ભીડાતું; છૂટ વગરનું (૩) સંકુચિત
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાંકડે માંકડે १७६
સાબ અનુદાર -ડે માંકડે અ૦ ગમે એમ સાંડશી-સી-સે(૨)જાઓ સાણસી-સે સંકડાઈને
સાંઢ (૦) ૫. [a. લંદ (ઉં. તe] ગે; સાંકળ (૨) સ્ત્રી બ્રિા. ૪ (ઉં. બૃહ૪)] આખલો(૨)માતેલ નિરંકુશ માણસલા] - કવિઓ કે આંકડા જોડીને બનાવેલી સાંઢ(૦ણી) (૨) સ્ત્રી .િ લં] ઊંટડી; લાંબી હાર (૨) બારી બારણાને બંધ ઉતાવળી ચાલતી સવારીની ઊંટડી કરવાની એવી હારનું સાધન (૩) જમીન સાહિત્ય (૨) પુંજુઓ સાંઢ પું ભરવાનું ૧૦૦ ફૂટનું માપ. હું સક્રિ સાંતળવું (0) સકિકિં. રૂમ + તળી સાંકળની પેઠે જોડવું; વળગાડવું (૨)
ઘી કે તેલમાં શેકવું કે તળવું અક્રિ સાંકળની પેઠે બંધાવું સંકળાવું,
સાંતી (0) સ્ત્રી એક હળથી વવાય તેટલી -ળિયું ન૦ પુરતકનાં પ્રકરણ વગેરેને
જમીન (૨) ન૦ જુઓ સાંતીડું. ૦૭ ન હળ
શિતિ પાનના નંબર સાથે અનુક્રમ. -ળી સ્ત્રી નાની કડીઓ જોડી બનાવેલી સેર (૨)
સાંત્વન ન૦, -ને સ્ત્રી [i] આશ્વાસન
સાથ (૨) સ્ત્રી ગણોત જમીન ખેડવા કોટે ઘાલવાની કઠી. - નવા પગનું આખ્યા બદલ લેવાનું ભાડું
એક ઘરેણું [વાળું (૨) પારિભાષિક સથવું (0) સક્રિ સાથે આપવું સાંકેતિક વિ. સંકેત સંબંધી; સંકેત- સાથિયે, સાથી (ડો) (૨) સાથે જમીન સાંખવું (0)સક્રિ. + ક્ષમ ] ખમવું; ખેડનાર ખેડૂત ગણોતિયે ગુરુ સહન કરવું (૨) ક્ષમા કરવી
સાંદીપનિ ૫૦ કિં.] શ્રીકૃષ્ણ અને સુદામાના સાંખ્ય, દશન ન૦ કિ.] કપિલ મુનિએ સાધ (૯) સ્ત્રી, જુઓ સાધ (૨) કાંતણ
રચેલું દર્શન; છ વૈદિક દશામાંનું એક વણાટમાં તાર સાંધવા તે (જેમ કે, નવી સાંગ વિ૦ કિં.] અંગો સહિત (૨) આખું; તાણી સાળ પર લેતાં). વેણુ ન સાંધવું તમામ
હિથિયાર તે; સાધ (૨) અનુસંધાન (૩)વધારાને સાગ પું; સ્ત્રી; નવ બરછી જેવું એક
ભાગ; પુરવણી. ૦૬ અ૦િ [ઉં. સંધા, સાંગામા(-માં)ચી (૦) સ્ત્રી અઢેલીને પ્રા. સંઘ સીવવું (૨) જેવું (૩) સાંધે બેસાચ તેવી પાટી ભરેલી ખુરસી ઘાટની
કરો (૪) (વાસણને) રણવું – થીંગડું માંચી
દેવું. -બે પુત્ર જ્યાં બે વસ્તુઓ સાથે સાંગ (0) સ્ત્રીરથની ધરી અને સારી જોડાઈ કે સિવાઈ હોય તે ભાગ (૨) એ બે વચ્ચેનો કઠેરાવાળો ભાગ
ફાટેલું કે તૂટેલું દુરસ્ત કરવા દીધેલું થીંગડું સાગપાંગ વિ૦ (૨) અ૦ કિં. અંગ- સાધ્ય વિ. લિ.) સંધ્યા સંબંધી ઉપાંગ સહિત; સમસ્ત; પૂર્ણ
સાંનિધ્ય નવ લિંગ સમીપતા સાંચરવું (૨) અક્રિટ જુઓ સંચરવું સાંપડવું (૦) અ૦િ [. સંઘs (સં. 4 + ચાલવું (૨) જવું; વિદાય થવું
TF); મળવું; પ્રાપ્ત થવું (૨) જન્મવું; સાંચવું (૯) સક્રિટ લિં. સં]િ સંધરવું અવતરવું જીવન કે તે વિષે વિચાર એકઠું કરવું; વહેરી રાખવું
સાપરાય પં. [સં.પરલોક (૨) મરણોત્તર સાંચાકામ ન૦ ચંદ્ર (૨) યંત્રકામ (૩) સાંપ્રત વિ. હિં. યોગ્ય (૨) હમણાંનું; યંત્રની રચના વગેરે
હાલનું (૩) અo તરત; અબઘડી. -તિક સા (૨) ૫૦ (૨) બીજું સિંધ્યાકાળ વિ૦ કિં. વર્તમાન સમયનું; હમણનું સાંજ(-) (૨) સ્ત્રી [પ્રા. સંજ્ઞા (ઉં. સંધ્યા)] સાંપ્રદાયિક વિ૦ [ā] સંપ્રદાય સંબંધી સાંઠી (૨) સ્ત્રી સાંઠી. - ૫૦ જુવાર કે સંપ્રદાયનું લિોખંડની ખેાળી
શેરડી વગેરેને પેરાઈવાળે દાંડે સાબ(૦) સ્ત્રી ઉં.] સાંબેલાની નીચલી
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________
સિદ્ધિ
સાંબેલા
૬૭૭ સાંબેલ (૦) સ્ત્રી, જુઓ સામેલ સિઝાવું અ૦ કિ. “સીઝવુંનું ભાવે સાબેલી () સ્ત્રી [સાંબર ઉપરથી નાનું સિડાવું અળકિ સીડવુંનું કર્મણિ સાંબેલું. -ન જે વડે ખાંડવાનું તે સિત વિશ્વં] તસફેદ(૨)૫૦ ઘેળે રંગ એક સાધન
સિતમ પું[fr] જુલમ. ગર(-ગા) સાંભરવું (0) સક્રિ [. લંમર (ઉં. લં)] વિ૦ જુલમગાર. ગુજારી સ્ત્રી સિતમ
એકઠું કરવું () અ૦ ક્રિટ યાદ આવવું ગુજારો તે સાંભળવું (૦) સત્ર ક્રિટ પ્રિા. હંમ] શ્રવણ સિતાર પું; સ્ત્રી [fi] એક તંતુવાદ્ય
કરવું (૨) ધ્યાન ઉપર લેવું [લા] સિતારે ૫૦ [] તારે; ગ્રહ (૨) દશા; સાંસતું (૦) વિધીરજ-સબૂરીવાળું (૨) નસીબ લા.
જુસ્સો નરમ પડ્યો હોય એવું સિત્તેર વિ. [પ્રા. સરિ (ઉં. લક્ષત્તિ) “છ” સાસા (૧) પુંછ બ૦૧૦°[પ્રા. રાત (સં. શ્વાસ)] સિત્તોતેર [. લિૉહરિ(ઉં. ]િ૭'. તંગી; મુશ્કેલી
સિત્યાસી-સી) વિ. ગ્રિા. સતારૂ (ઉં. સાંસારિક વિ૦ લિં. સંસાર સંબંધી Rારીતિ)] સત્યાશી; “૮૭’ સંસેટ (0) અ સેંસરું; સીધું સિતેર વિ. જુઓ સિત્તોતેર સાંકારિક વિ૦ કિં.) સંસ્કાર સંબંધી સિદાવું અવક્રિડિં.તીર દુ:ખી થવું; રિબાવું સાંસ્કૃતિક વિ. [૬] સંસ્કૃતિને લગતું (૨) સિદ્ધ વિસં.) તૈયાર; સફળ; પ્રાપ્ત (૨) સંસ્કૃત ભાષાને લગતું
નિશ્ચિત; સાબિત (૩) નિષ્ણાત(૪)સિદ્ધિ સસ્થાનિક વિ૦ કિં. સંસ્થાન સંબંધી પ્રાપ્ત કરી હોય તેવું (૫) મુક્ત (૬) ૫૦ (૨) પુત્ર સંસ્થાનમાં સાથે વસતો દેશભાઈ. સિદ્ધિઓ મેળવી હોય તે યોગી કે
સ્વરાજ પુંબ્રિટિશ સંસ્થાને મળતું દૈવી પુરુષ (૭) મુક્ત પુરુષ. છતા સ્ત્રી સ્વરાજ; ડેમિનિયન સ્ટેટસ
[6] સિદ્ધપણું (૨) સિદ્ધિ, સફળતા (૩) સિકલ સ્ત્રી [5. જ્ઞ મુખવટે; ચહેરો સાબિતી. સંક૯૫ વિ૦ [ā] જેના સિકલીગર પું[૪. શા] (હથિયાર સંક૯પમાત્રથી કાર્ય સિદ્ધ થાય એવું.
વગેરે) ઘસીને સાફ કરનારે; સરાણિયા હત વિ૦ જેનો હાથ બેસી ગયો છે સિકંદર ! [1] ગ્રીસને બાદશાહ એવું; હથેટીવાળું. -દ્ધાથ પુત્ર લિં] અલેક્ઝાંડર
ગૌતમ બુદ્ધ સિલ સ્ત્રી, જુઓ સિકલ
સિદ્ધાંત પુર્વ.પૂરી તપાસ કે વિચારણા સિક્કાદાર વિટ છાપવાળું (૨)સુંદર દેખાવનું પછી સાચો સાબિત થયેલે એ નિશ્ચિત સિક્કાશાસ્ત્ર નવ પ્રાચીન સિક્કાઓ પરથી મત કે નિર્ણય (૨) ઉપપત્તિયુક્ત ગ્રંથ.
કરાતી પુરાતત્વ શોધનું શાસ્ત્રયુમિશ્ને વાદી વિ૦ સિદ્ધાંતમાં માન્યતાવાળું; ટિકસ”
કઈ પણ બાબતમાં તે અંગેના સિદ્ધાંત સિદ્ધિ અo સુધ્ધાં
નાણું પ્રમાણે (બીજા કોઈ ભળતા આધારે નહિ) સિક્કો ૫૦ મિ.) છાપ; મહેર (૨) ચલણી ચાલવામાં માનનારું –તી વિ૦ (૨) પુંછ સિક્ત વિ૦ ]િ છાંટેલું
હિં. સિદ્ધાંત રજૂ કે સમર્થન કરનારું; સિગરામ પુંજન જુઓ શિગરામ સગરામ સિદ્ધાંતવાદી(૩)શાસ્ત્રના તત્વને માનનારું સિગાર-રેટ) સ્ત્રી [૬] વિલાયતી બીડી સિદ્ધિ સ્ત્રી (ઉં. પરિપૂર્ણ, સફળ કે સિગ્નલનપું [દુરથી ખબર આપવાની સાબિત થવું તે(૨)સાબિતી (૩)ફળપ્રાપ્તિ નિશાની કે તે માટેની યોજના (૨) (૪) છેવટની મુક્તિ (૫)ોગથી મળતી રેલવેને હાથ
આઠ શક્તિઓમાંની દરેક (જુઓ અષ્ટ
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૭૮
સિદ્ધિદાયક
સિંદૂરિયું મહાસિદ્ધિ). ૦દાયક વિ. સિદ્ધિ (૨) સળંગ (૩) અ. અનુક્રમ પ્રમાણે આપનારું
[વિદાય થવું એક પછી એક સિધારા-)વું અત્રિ ચાલતી પકડવી; સિલસિલો યું. [મ.) સાંકળ (૨) કમyપ્રથા; સિનેમા પુત્ર [.] ચિત્રોની પરંપરાને પરંપરા (૩) કુલપરંપરા; વંશાનુક્રમ
ચાલતી ઘટના તરીકે પટ ઉપર બતાવવાની સિલાઈસ્ત્રીન્સીવવાની રીત(૨)સિવડામણ યુક્તિ (૨) તે યુક્તિથી બતાવાતું ચિત્ર કે સિલિકા સ્ત્રી [{] રતી [૨. વિ.] નાટક; ચલચિત્ર (૩) સિનેમાગૃહ, ગૃહ સિલિકેનન એક ધાતુ-તત્વ [૨.વિ. નસિનેમાનું થિયેટર. -ઍટેચા ડું સિલેદાર ૫. [Fા. વિદ્યાર) ઘેડેસવાર ૧૦ [૬] સિનેમા બતાવવાની યુક્તિ કે સિપાઈ
[મહેનતાણું તેનું યંત્ર (ર) સિનેમા
સિવડામણું ન૦, ત્રણ સ્ત્રી સીવવાનું સિપાઈપુર્નજુઓ સિપાહી સૈનિકફજને સિવડાવવું સત્ર ક્રિટ સીવવુંનું પ્રેરક
માણસ (૨) ચપરાસી, પટાવાળ (૩) સિવાય અ૦ મિ.] (અમુક) વિના; વગર પિલીસ ગીરી સ્ત્રી, સિપાઈનું કામ કે સિવાવું અ૦ કિ. “સીવવુંનું કર્મણિ નોકરી. સપરાં નવ બવ સિપાઈ સિવિલ વિ. હિં. મુલકી. સરજન ૫૦
વગેરે ફૂટકળ માણસે સેિનાપતિ જિલ્લા માટે સરકારી દાક્તર સર્વિસ સિપાહાલાર પં. [f.] લશ્કરને ઉપરી; સ્ત્રી [૬] આઈ. સી.એસ. કહેવાતી ઊંચા સિપાહી પું. [1] સિપાઈ
અમલદાનીને કરી. હોસ્પિટલ સ્ત્રી સિફત સ્ત્રી [.] ગુણ વિશેષતા ખાસિયત હિં. જિલ્લાની વડી સરકારી ઇસ્પિતાલ. _(૨) તારીફ (૩) ચાલાકી; હેશિયારી -લિયન ૫૦ [૬] આઈ. સી. એસ.ની સિફારસ સ્ત્રી [. સિરિયા ભલામણ પરીક્ષામાં પાસ સરકારી અમલદાર (૨)
લાગવગવાળા આગળ કોઈને માટે કરેલી બધાં કામો કે ખાતાંમાં સરખું કામ દઈ પ્રશંસા કે આગ્રહ
શકે એવું કાંઈ (માણસ કે વસ્તુ) [લા.] સિમેંટ ; સ્ત્રી [] ચણતરમાં ચૂના પેઠે સિસકારવું સત્ર ક્રિટ સિસકારે કરવો; વપરાતી એક વસ્તુ
ઉશ્કેરવું [થતાં થતે અવાજ સિર ન [a. (ઉં. રિા); . રર) શિર; સિસકારે પુરવદાંતમાંથી પવન પસાર
માથું. જેરી સ્ત્રી શિરજોરી; જબરદસ્તી સિસૃક્ષા સ્ત્રી હિં] સર્જન કરવાની ઇચ્છા (૨) તુમાખી. તાજપું. મુગટ(૨)[લા. સિટી સ્ત્રી [૨] જીએસટી મુરબ્બી (૩) સરદાર; અગ્રણી. નામું નવ સિળિયું નસિર૦ . વાઢિયા=મોરનું જુઓ સરનામું. પાવ!જુઓસરપાવ, પીછું સાહુડીનું સળિયા જેવું પીંછું પેચ ૫૦ ફેંટા કે પાઘડી પર બંધાત સિસ્ટર સ્ત્રી [શું.] નર્સ; સ્ત્રી બરદાસી હીરામોતી જડિત પટક
સિંગ સ્ત્રી (રે. સિં] સીંગ સિરસ્તેદાર,-રી જુઓ શિરસ્તેદાર, –ની સિંચન ન [ઉ] સિંચવું તે.-વું સક્રિ સિરસ્તા પુત્ર જુઓ શિરસ્તો; ચાલુ વહીવટ [. લિવૂ] સીંચવું; છાંટવું, રડવું (૨) સિઈ સ્ત્રી જુઓ શિરોઈ
પાણી પાવું (ઝાડને) (૩) ઉપરાઉપરી સિફ અ [4.) ફક્ત; માત્ર; કેવળ ગોઠવવું (૪) લાદવું (૫) (પાણી કાઢવા સિલક સ્ત્રી [જુઓ શિવક ખર્ચ જતાં બાકી માટે) કૂવામાં મૂકવું (ઘડે કે દેરડું)
વધેલી રકમ (૨) હાથ પરની રોકડ રકમ સિંદૂર ન [] પારે, સીસું તથા ગંધકની (૩) વિ૦ હાથમાં બચત રહેલું; બચત મેળવણુને લાલ ભૂકે. --રિયું વિટ સિલસિલાબંધ વિ. અનુક્રમ પ્રમાણેનું સિંદૂરના રંગનું
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________
સિધ
६७८
સીમંત સિંધ પુંજ ન. [8. સિંધુ હિંદને એક સીડવું સક્રિજુઓ શીડવું] પૂરવું, છાંદી - પ્રાંત (હાલ પાકિરતાનમાં)
લેવું (૨) અદા કરવું (જેમ કે, દેવું) સિંધવ પં; ન [પ્રા. (સં. શૈવ) એક સીડી સ્ત્રી, કેિ. સિઢી] નિસરણી - ખનિજ ક્ષાર
સીત સ્ત્રી [G] હળપૂર્ણ કેશ સિંધાલૂણ ન જુઓ સિંધવ સીતા સ્ત્રી [.] જનકની પુત્રી; એક સતી સિંધી વિ. સિંધનું, –ને લગતું (૨) ૫૦ સીતાફલ–ળ) ન એક ફળ. -ળી સ્ત્રી,
સિંધને રહેવાસી (૩) સ્ત્રી સિંધી ભાષા સીતાફળનું ઝાડ સિંધુ પું. [૬] સમુદ્ર (૨) સ્ત્રી તે નામની સીત્કાર પું[i] શ્વાસ અંદર ખેંચતાં હિંદુસ્તાનની પ્રસિદ્ધ નદી (હાલ કરાતો કે થતો સીત એવો અવાજ પાકિસ્તાનમાં)
સીદી પુત્ર આફ્રિકાને મૂળ વતની; હબસી સિંહ ૫૦ લિં] એક રાની હિંસક પ્રાણી; સીધ બ્રી. ખબર; સમાચાર
પશુઓને રાજા (૨) પાંચમી સશિ. સીધ સ્ત્રી, જુઓ સીધે સીધાપણું ૦ણુ સ્ત્રીવ સિંહની માદા. ૦દ્વાર ન સીધવું અવક્રિ. [ä. સિધુ] સિદ્ધ થવું; સિં] મુખ્ય દ્વાર. નાદ ૫૦ ]િ સિંહને પાર પાડવું; સીઝવું કે સિંહ જેવો નાદ
સીધાઈ સ્ત્રી [સીધું” ઉપરથી] સીધાપણું સિંહલ, દીપ . [] લંકા; સિલેન સીધી મું. જુઓ શીદી સિંહસ્થ ન. [] બહસ્પતિ સિંહ રાશિમાં સીધું નવ રાંધવા જેટલું કાચું અનાજ હોય તે સમય
વગેરે સામગ્રી સિંહાવલોકન ન. (.) સિંહની પેઠે સીધું વિ૦ કિં. સિદ્ધ ઉપરથી] વાંકું નહિ
આગળ વધતાં પહેલાં પાછળનું ફરીથી તેવું; એક લીટીમાં હોય એવું (૨) જોઈ લેવું તે (૨) સમાચન; આગળ પાંસરું; પાધરું (૩) સરળ; ઝટ સમજાય કહેતા પહેલાં પૂર્વેનું સારાંશે કહેવું તે એવું (૪) નિષ્કપટી. કદર વિ. દેર સિંહાસન ન [i] સિંહની આકૃતિવાળું જેવું સીધુંસટ
ઊંચું આસન (રાજા, દેવ કે આચાર્યનું) સીધુંપાણું ન. (“સીધાં પાણી નબ૦૧૦ સિંહિકાસુત ૫૦ [૬] સિંહિકા નામની માં પણ વપરાય છે), સીધાની સામગ્રી રાક્ષસીનો પુત્ર-રાહુ
કે તેને સામાન; ખાવાપીવાનું સીક સ્ત્રી [. aa] શીખ; લોઢાને સીધુંસટ વિ૦ એકદમ સીધું સાવ સીધું સળિયો કે ગજ
સીધુંસામગ્રી સ્ત્રી, સીધુંસામાન સીકર પું; ન [૬] શીકર; ફરફર; છાંટ નબ૦૧૦ સીધાની સામગ્રી-સામાન સીખ સ્ત્રી [fi] જુઓ સીક
સીન ૫૦ [{] નાટકનું (૨) દેખાવ. સીગરે ડું સુતારનું એક ઓજાર કરી સ્ત્રી. [૬] રંગભૂમિ પર દેખાવમાં સીઝવવું સક્રિ. સીઝવું નું પ્રેરક
સાધનની ગોઠવણી. સીનરી સ્ત્રી, સીઝવું અ૦િ [પ્રા. સિક્સ (ઉં. સિધુ)]
જુઓ સીનરી ધીમે તાપે બરાબર બફાઈને તૈયાર સીને ૫૦ [fi] છાતીને ફેલાવ થવું-રંધાઈ રહેવું (૨) પાર પડવું; સીધવું સીપ સ્ત્રી ત્રિા. લિવ (સં. શુત્તિ)] છીપ (૩) લિ.] શાંત પડવું (૪) દુઃખી થવું સીમ સ્ત્રીત્ર [પ્રા. સિમ (ઉં. લીમ) ખેતર સીટી સ્ત્રી, રિવA] ઓઠ કે ભૂંગળી જેવા કે ગામની હદ; તે ભાગની જમીન સાધનથી પવન ફૂંકીને કરાતો તીણો સીમળો ૫૦ જુઓ શીમળો અવાજ કે તેનું સાધન; સિટી સીમંત ન૦ [ā] સ્ત્રીઓને સે (૨)
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________
સિમંતિની
१८०
સુખદેણ અઘરણી. -તિની સ્ત્રી [ā] સૌભાગ્ય- રીતે; ખૂબ (સુરક્ષિત) (૩) સહેલાઈથી વતી સ્ત્રી (૨) જેને અઘરણી આવી હોય (સુલભ)
સિકગળું એવી સ્ત્રી. નેશ્વયન ન [.] સગર્ભા સુકતાન ન. [. સુત ઉપરથી] જુઓ વસ્થામાં સ્ત્રીને ચેથા, છઠ્ઠા કે આઠમા સુકર વિ. [.] સહેલું શિરીરનું માસમાં કરવાનો એક સંસ્કાર સુકલકડી વિ૦ લાકડી જેવું સૂકું; દુબળ સીમા સ્ત્રી, કિં.] હદ; મર્યાદા. ચિહ્ન સુકવણું સ્ત્રી સૂકવેલી વસ્તુ (૨) સુકવણું. નક સીમા બતાવનારી નિશાની. ડે
-શું નવ પૂરતો વરસાદ ન આવવાથી પં. ગામની હદ; તે ભાગ. –મેલંઘન વાવેતર વગેરેનું સુકાઈ જવું તે ન (ઉં. સીમા ઓળંગવી તે (૨) સુકાન ન[. સુIળય; 1. સુન] જેને દશેરાને દિવસે પોતાના રાજ્યની સીમા મરડવાથી વહાણ દિશા બદલે છે તે કળ ઓળંગી પારકી હદમાં પ્રવેશ કરવાની કે તેની જગાને વહાણને ભાગ. ની એક ક્રિયા
૫. સિર૦ સે. સુળિગ] સુકાન ફેરવનાર સીરી વિ૦ (ા. રીરીન] મીઠું મધુર સ્વાદ ખલાસી
પેદા કરે તેવું (૨) સ્ત્રી તેવી વાસ સુકાવું અ૦ કિં[ગ્રા. સુ (સં. શુq)] ભેજ સીલ સ્ત્રી. [૬] મહોર;મુદ્રા છા૫ (૨)મહેર કે પ્રવાહી ઊડી જઈ શુષ્ક થવું (૨)(શરીર)
લગાડી ચટાડેલું લાખ કે એવા બીજા દૂબળું પડવું કૃશ થવું પદાર્થનું ચકતું. બંધ વિ૦ સીલ મારેલું સુકાળ પુ. લિ. + ]િ સારા પાકને (૨) સીલ તૂટયા વિનાનું વગર ખેલેલું વખત (દુકાળથી ઊલટું) (૨) છત; સીવણન[સીવવું”ઉપરથી] જાઓસીવણું પુષ્કળપણું [લા. (૨) જ્યાં સીવ્યું હોય તે જગા. ૦કામ ન૦ સુકમાર વિ૦ લિં] ઘણું કમળ; નાજુક સીવવાનું કામ કે કારીગરી –ણું સ્ત્રી સુકૃત ન૦, -તિ સ્ત્રી [.] સારું કામ; સીવવું છે કે તેની ઢબ
પુણ્ય. -ન્ય નટ સુકૃત સીવવું સત્ર ક્રિ[પ્રા. લીવ (ઉં. વિ)] સુખ નવ નિં.] તનમનને ગમે એવો અનુટાંકા મારી જોડવું; સાંધવું
ભવ (આરામ, ચેન, શાંતિ, સતિષ, સીસમ સ્ત્રીત્ર; ન [. એક ઝાડ કે એનું તૃપ્તિ, ઉપભેગ); કામનાની સિદ્ધિને લાકડું; શીશમ
આનંદ. ૦૭૨, ૦કારક, ૦કારી, વિ. સીસાસા)પેન સ્ત્રી સીસ્પેન પેનસિલ [] સુખ કરનારું; સુખદાયી. ચેન સીસી સ્ત્રી શીશી, બાટલી
ન સુખશાંતિ; આરામ સીસું ન૦ કિ. (સં. નીત)] એક ધાતુ સુખડ સ્ત્રી બ્રિા. લિરિટ્યુટ (ઉં. શ્રીયંડ)]. સીસે ૫૦ શીશ; બાટલો
ચંદનના ઝાડનું સુગંધીદાર લાકડું કે તે સીગ સ્ત્રી, જુઓ શિંગ
ઘસી કરાતો લેપ બનાવનારે; કોઈ સીંચણિયું નવ પાણી સીંચવાનું પાત્ર કે સુખડિયે પું[‘સુખડી' પરથી] મીઠાઈ
સાધન (૨) કુવામાં સીંચવાનું દેરડું સુખડી સ્ત્રી [પ્રા. રૂઢિ (ઉં. ચવુરા)]. સીંચવું સક્રિટ જુઓ સિંચવું શિકરે ધીગળમાં ઘઉંનો લોટ શેકીને બનાવેલી સીંચાણે ૫૦ [ લિંવાળ] બાજપક્ષી; એક વાની (૨) મીઠાઈ (૩) હકસાઈ; સીંદરી સ્ત્રી (રે. સિંકુ, સિય (કે. સિંઢી= દસ્તુરી; બક્ષિસ
ખજૂરીનું ઝાડ)] (કાથીની દેરડી સુખતળી સ્ત્રી જેડાની અંદર નખાતું નરમ સુઅલ.નીચેના અર્થમાં વપરાતો ઉપસર્ગ છૂટું ચામડું જુિઓ સુખકર (1) સુંદર; સારું (સુવાસ) (૨) સારી સુખદ [.] -દાયક, દાયી, દેણ વિ.
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૮૧
સુખન સુખન ૫૦ [.] બેલ વેણ શબ્દ સુખપાલ સ્ત્રી એક જાતની પાલખી સુખમણ સ્ત્રી, જુઓ સુષુમણા [૫] સુખરૂપ વિ૦ (૨) અ [વં] સાજું સમું
સહીસલામત સુખાકારી સ્ત્રી સુખી હાલત; તંદુરસ્તી સુખાવહ વિ. [i] સુખકારક સુખાસન ન[.સુખદાયક બનાવટવાળું
આસન (૨) પાલખી; મ્યાને સુખિયા, સુખિયું વિ૦ જુઓ સુખી સુખી વિ. [í. સુખવાળું દુઃખ વિનાનું સુગત ૫૦ કિં. બુદ્ધ ભગવાન સુગતિ સ્ત્રી. [ā] સગતિ મોક્ષ સુગમ વિ. [ā] સહેલું. છતા સ્ત્રીસુગરી સ્ત્રી[૩, સુJી] એક પક્ષી (એ
સુંદર માળો બનાવે છે) સુગંધ ; સ્ત્રી [], ધી સ્ત્રી સારી
ગંધ,ખુશબે-ધીદાર વિ૦ સુગંધીવાળું સુગાવું અ૦િ સૂગ ચડવી સુગાળ, ૦૬વિ[સૂગ પરથી જેને
ઝટ સૂગ ચડે એવું; ઝટ, સુગાય એવું સુગૃહી સ્ત્રી, હિં] એક પક્ષી; સુગરી સુચાહ્ય વિર (ઉં.] સહેલાઈથી ગ્રહણ કરી
શકાય એવું(૨)સહેલાઈથી સમજાય એવું સુગ્રીવ કું[] (રામાયણમાં) વાનરોને
રાજા; વાલીને ભાઈ સુઘટિત વિ]િ સારી રીતે રચેલું (૨)
સુગ્યવસ્થિત (૩) ઘટિત; યેગ્ય સુઘડ વિ. ઉં, તું ઘટ સ્વચ્છ, ચોખ્ખું
(૨) ચતુર; વિવેકી. છતા સ્ત્રી સુધરી સ્ત્રી, જુઓ સુગરી સુચરિત(-2) વિ. [] જુઓ સચ્ચરિત
(૨) ૧૦ સારું ચરિત્ર સુજન ૫૦ લિં] સારે સદાચારી માણસ સુજાણુ વિન્પ્રા. (સં. સુ) હેરિયાર; જ્ઞાની;
સમજુ સુજાત વિ. [ā] કુલીન; ઊંચા કુળનું સુજ્ઞ વિડિાહ્યું ચતુર વિદ્વાન. તા સ્ત્રી
સુઝાડવું સ૦િ સૂઝનું પ્રેરક
સુધાકર સુડતાળીસ વિ. [વા. લત્ત તારીત (લે
સત્તવારિરાત)] “૪૭. સુડેલ વિ. સિમ ડોળ) ઘાટીલું; રૂપાળું સુવું સકિ. [પ્ર. મુળ (ઉં. શ્ર)] સાંભળવું
(સુણાવું, સુણાવવું) સુત કું. [] પુત્ર સુતનુ વિ[i] સુંદર નાજુક શરીરવાળું સુતર વિ૦ (૨) અ [ઉં, તુ ત] સહેલું
સુગમ સરળ સુતરાઉ વિ૦ સૂતરનું બનેલું સુતરિય પુત્ર સૂતરને વેપારી સુતરું વિ૦ (૨) અ૦ જુઓ સુતર સુતરેલ વિ. જુઓ સુતરાઉ સુતલ [i] -ળ નવ ત્રિીજું પાતાળ સુતા સ્ત્રી [સં. પુત્રી સુતાર j[સં. સૂત્રધાર; ત્રા, સુરહાર] લાકડા ઘડનાર કારીગર. કામ ન લાકડાં ઘડવાનું કામ. -રી વિ૦ સુથારનું, –ને લગતું (૨) સ્ત્રી સુથારકામ [ધાસ સુથાડિયો એક જાતનું જાડી સળીનું સુથાર, કામ, -રી જુઓ “સુતારમાં સુદ અ) [જુઓ સુદિ] શુકલ પક્ષમાં (૨)
સ્ત્રી શુકલ પક્ષ નિ વિષણુનું ચક્ર સુદર્શન વિ. [ä. સારા દેખાવવાળું (૨) સુદામા ! [4.), શ્રીકૃષ્ણને એક ગરીબ સહાધ્યાયી ને મિત્ર (૨) કંગાળ માણસ લિ.]. પુરી સ્ત્રી પોરબંદર(૨) કંગાળનું નિવાસસ્થાન [લા.] સુદિ અ [.] જુઓ સુદ સુદિન ૫૦ [.] શુભ દિવસ સુદૂર વિ૦ ઘણું દૂર સુદઢ વિલિ. ઘણું દઢ સુધજા ડું [.] એક પ્રસિદ્ધ વિભક્ત સુધરવું ક્રિ સારું થવું સુધરાઈ સ્ત્રી સુધારે સુધરેલી સ્થિતિ
(૨) મ્યુનિસિપાલિટી સુધરાવવું સક્રિટ સુધરવુંનું પ્રેરક સુધારે
એમ કરવું, સુધારાવવું સુધા સ્ત્રી [૪]અમૃત(૨) ચૂને કર પંભ
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુધાધવલ
સુરદાસ લિં.] ચંદ્ર. ૦ધવલ વિલ અમૃત જેવું ધળું સુપ્રતિષ્ઠિત વિ. લિં] સારી પ્રતિષ્ઠાવાળું (૨) ચૂનાથી ઘોળેલું
આબરૂદાર સુધાર j[‘સુધારવું” પરથી] સુધારે. કે સુપ્રભ વિ. [i] સુંદર પ્રભાવાળું વિ. સુધારનારું, સુધાર કરનાર (૨) પં. સુમસન વિ૦ [.] ઘણું પ્રસન્ન તે આદમી. ૦ણ સ્ત્રી સુધારવું તે; સુફલ(ળ) વિ. [૪.૩+ 8] સારા ફળસુધારે
પરિણામવાળું(૨)નવસારું પરિણામ-ફળ સુધારવું સત્ર ક્રિ. બગડેલું, કથળેલું સુધરે
સુફિયાણ વિ. [f. સૂરમાનહ) ઉપરથી એમ કરવું; સારું કરવું (૨) દુરસ્ત કરવું;
સુંદર; ખાલી સફાઈદાર સમારવું (શાક, મકાન ઇટ) (૩) ભૂલ
સુબુદ્ધિ સ્ત્રી[૬] બુદ્ધિ દૂર કરી ખરું કહેવું કે લખવું
સુબોધ પં. [i] સારું જ્ઞાન કે શિખામણ.
*ક વિ૦ સુધ દેનારું સુધારસ ૫૦ [.] અમૃત
સુભગ વિ. [૧] સુંદર; રમણીય (૨) સુધારાવવું સત્ર ક્રિ૦ સુધરાવવું સુધારે ૫૦ સુધરવું તે; સારી સ્થિતિ સારો
- સુભાગી. છતા સ્ત્રી, ગા વિ. સ્ત્રી
ખૂબસૂરત કે સૌભાગ્યવતી (સ્ત્રી) ફેરફાર (૨) સંસ્કૃતિ, સભ્યતા (3) ન
સુભટ પું[] બહાદુર લડે ચાલ કે રીતભાત (૪) ઠરાવને સુધારવા
સુભદ્રા સ્ત્રી, સિં] શ્રીકૃષ્ણની બહેન; માટે ઠરાવ
અર્જુનની પત્ની સુધાંશુ પંહિં.] ચંદ્રમાં
સુભાગી વિ૦ [૧] ભાગ્યશાળી સુધી અ. હિં. સાવધિ લગી; પયત
સુભાષિત વિ. [. સુંદર રીતે કહેલું (૨) સુધીર વિ૦ લિં] ખૂબ ધીર
ન તેવું વાક્ય કે પદ સુધા (ત) અસાથે મળીને પણ બાકી સુમતિ સ્ત્રી [ā] સદબુદ્ધિ રહ્યા કે છેડયા વિના)
સુમન ન૦ [] ફૂલ સુનાવણી સ્ત્રી સુણવું“સુણાવવું ઉપરથી) સુમાર ૫૦ [જુઓ શુમાર) અડસટ્ટો.
ન્યાયાધીશે ફરિયાદ સાંભળવી તે કે તેને - અ આશરે; લગભગ સંભળાવવી તે
સુમિત્રા સ્ત્રી [ā] લક્ષમણની માતા સુન્નત સ્ત્રી [2] એક મુસલમાની સંસ્કાર, સુમેળ ૫૦ સારા મેળ - બનાવ (૨) સારું
જેમાં લિંગની પોપચાની ચામડી કાપી સુભગ મિશ્રણ નાખવામાં આવે છે (૨) મુસલમાન કરવું સુયાણી સ્ત્રી ગ્રાહા (લં તિ) પ્રસવ તે; ધર્માતર (લા].
કરાવનારી સ્ત્રીદાઈ અિવસર સુની વિ. [] એ નામના મુસલમાની સુગ પું[] શુભ-સારે કે યોગ્ય
પંથનું (૨) પુંઠ એક મુસલમાની સંપ્રદાય સુર ૫૦ ]િ દેવ સુપડવ વિહિં] સારી રીતે પાકેલું સુરક્ષિત વિ૦ કિં.] સારી રીતે રક્ષાયેલું સુપથ પુંલિ.] સારે, નીતિનો માર્ગ સુરખી સ્ત્રી, [1] લાલી સુપન ન જુએ સ્વપ્ન [૫] સેપેલું સુરગંગા સ્ત્રી [.] આકાશગંગા સુપરત સ્ત્રી [Fા. સુપુ સેપણ (૨) વિ. સુરગુરુ પું. [] દેવોના ગુરુ બૃહસ્પતિ સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ કું. [૬] નિરીક્ષણ કરનાર સુરત ના તે નામનું શહેર કિલ્પકમ ઉપરી; મુખ્ય અધિકારી
સુરતરુ ન લિં.] વર્ગનું એક ઝાડ (૨) સુપાત્રવિલિં] ચ; લાયક. છતા સ્ત્રી- સુરતા સ્ત્રી લગની (૨)ધ્યાન (૩)યાદ સૂધ સુપુત્ર ૫૦ લિં] સપૂત
સુરદાસ પુત્ર પ્રસિદ્ધ અંધ ભક્ત કવિ સુખ વિ૦ [.) સૂતેલું; ઊંધેલું
(૨) આંધળે સાધુ કે માણસ લિ.].
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુરધન
૬૮૩.
સુવ્યવસ્થિત સુરધનુ ન૦ મેઘધનુષ્ય
સુલભ વિ. લિં] સહેલાઈથી મળે એવું સુરધેનું ગ્રી. [ઉં. સુર + વેનું કામધેનુ સુલાખ સ્ત્રી- જુઓ સુરાખા સુરપતિ ૫૦ [i] ઇદ્રરાજા
સુલેખન ન૦ [ઉં સારા અક્ષર લખવા તે સુરભિ'-ભી) વિ. [G] સુવાસિત (૨) સુલેહ સ્ત્રી મિ. સુહૃ] સલાહશાંતિ, ઝઘડા સ્ત્રી, કામધેનુ ગાય (૩) ગાય
કે લડાઈને અભાવ (૨) સમાધાની; સુર પં. [1] એક ખનિજ પદાથ સંધિ. શાંતિ સ્ત્રી સુલેહ અને શાંતિ કે તેનું આંખનું અંજન
સુહો ! [f. સુI] વગર તને કે કેરી સુરય વિ. લિં] અત્યંત રમણુંચ તમાકુ ભરેલી ચલમ સુરવાલ(-ળ) પું; સ્ત્રી [f. શુલ્લા સુવડા(રા)વવું સક્રિ સૂવુંનું પ્રેરા પાયજામ; ચરણે
સુવર્ણ વિ. લિં] સુંદર રંગનું (૨) ન સુરસરિતત, તા) સ્ત્રી [.) ગંગા સનું. કાર પંકિં.] સોની, નિયમ સુરંગ સ્ત્રી. જમીનમાં કરેલું ભંયરું (૨). પં. સુવર્ણ જેવો ઉત્તમ કીમતી નિયમ. (જમીનમાં ખાડો ખોદી ખડક તોડવા મહોત્સવ ૫૦ પચાસ વર્ષે ઊજકે શત્રુને નાશ કરવા વપરાતી) દારૂ- વાતી જચંતી. મંદિર ન. અમૃતસરનું ગોળાની એક યુક્તિ કે તેને માટેની બનાવટ સુર્વણથી મઢેલું શીખ મંદિર. યુગ સુરંગી વિ૦ સારા સુશોભિત રંગનું - સારામાં સારો યુગ; સત્યયુગ. –ણું સુરા સ્ત્રી [.] મદિરા; દારૂ
વિ. સુંદર વર્ણવાળું સુરાઈ સ્ત્રીજુઓ સુરાહીં પૂજાના ઘાટનું સુવા ૫એક વનસ્પતિ; તેનાં બીજ સાંકડા ગળાનું વાસણ
સુવાડવું સક્રિ સૂવુંનું પ્રેરક સુવડાવવું સુરાખ સ્ત્રી[1] કાણું બાકોરું રાજ્ય સુવાણ સ્ત્રી, જુઓ સવાણ સુરાજ્ય ન૦ [i] સારું-સારી રીતે ચાલતું સુવાગપું[પ્રા. સુમા (ઉં. તિ) રાગ સુરાપાન ન૦ [] દારૂ પીવે તે [ધ્વનિ સુવાવડમાંથી થતો એક રોગ સુરાવટે સ્ત્રી સૂર મિલાવવા તે (૨) સુરેલ સુવાર્તા સ્ત્રી [. + વાર્તા સારી–પવિત્ર સુરાહી સ્ત્રી [.] જુઓ સુરાઈ
વાર્તા ગેમ્પલ". ઉદાહ ઈશુની સુવાર્તા સુરીલું વિમધુર કેબબર મળેલા સૂરવાળું સુવાવડ સ્ત્રી બાળકને જન્મ આપવાને સુરુચિ સ્ત્રી [.શુ+ સારી રુચિ અને તે પછીને સૂતકને સમય, ખાનું
ભંગ પુંસુરુચિને શિષ્ટ રસજ્ઞતાને ભંગ ન સુવાવડ કરવાનું દવાખાનું, પ્રસૂતિ સુરેખ વિ૦ લિ.પ્રમાણસર; ઘાટીલું સુંદર ગૃહ. -ડી સ્ત્રીસુવાવડમાં હોય એવી સ્ત્રી સુરેખા સ્ત્રી સીધી લીટી ગિ.]
સુવાવું અ૦ કિo “સૂવું'નું ભાવે રૂપ સુરેલ વિ[‘સૂર’ ઉપરથી] સુરીલું સુમધુર સુવાસ સ્ત્રી, લિં] સારી વાસ; સુગંધી સુરેશ, સુરેંદ્ર કું. લિં] ઇદ્ર
સુવાસણું, સુવાસિણું સ્ત્રી [ જુઓ સુલક્ષણ (ઉં.3, -વિ. સારાં લક્ષણ- સુવાસિની] સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી
વાળું ( નુિં પ્રેરક) સુવાસિત વિ. [૩] ખુશબેદાર સુલટાવવું સક્રિટ સુલટું કરવું (“સૂલટાવું- સુવાસિની સ્ત્રી હિં] સુવાસણ સુલતાન છું. બાદશાહ, મુસલમાની સુવાહક વિ૦ ગરમી કે વીજળીને પોતાના રાજા. -ના સ્ત્રી બેગમ; રાણું. -ની માંથી સરળતાથી વહેવા દે તેવું [પ. વિ.] વિ. સુલતાનનું, –ને લગતું (૨) સ્ત્રી સુવિદિત વિ. [.] સારી રીતે જાણેલું સુલતાનને અમલ (૩) રાજાની આપ- સુવ્યવસ્થા સ્ત્રી હિં] સારી વ્યવસ્થા. ખુદી કે જુલમ [લા.] *
-સ્થિત વિલં] સારી પેઠે વ્યવસ્થિત
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુશિક્ષિત
સુશિક્ષિત વિ॰ [ભું] સારી રીતે શિક્ષિત સુશીલ વિ॰[i.]ઉત્તમ શીલવાળુ સચ્ચરિત
૬૮૪
(ર) વિવેકી; વિનયી(૩)સરળ;સીધુ સુશાલ્મન ન॰ શે।ભા માટે કરેલી સજાવટ સુશોભિત વિ॰ [i.] ધણું શેલીતું સુશ્રુત વિ॰ [i.] બહુશ્રુત; વિદ્વાન (૨) પું૦ પ્રાચીન પ્રસિદ્ધ વૈદ્ય બિસારેલું સુશ્લિષ્ટ વિ॰ [É.] સારી રીતે જોડેલું કે સુષુપ્ત વિ{i] સૂતેલું; ઊધતું(ર)અપ્રગટ; અંદર રહેલું; ‘લેટન્ટ’. —સિ સ્ત્રી [i.] ગાઢ નિકા
સુષુમણા, સુણા [i.]સ્રી યાગશાસ્ત્ર પ્રમાણે ત્રણ પ્રધાન નાડીએમાંની વચલી સુષ્ઠુ અ॰ [i.] સારી રીતે; ઉત્તમ રીતે સુસવાટ(2) પું॰ [૧૦] જોરથી વહેતા
કે વીધાતા પવનને કે તેને મળતા અવાજ સુસ'ગત વિનં. ૩ + Ha] બરાબર સંગત –બંધબેસતું.–તિ સ્ત્રીસુસ’ગતતા સુસ'અદ્ધ વિ॰ [i.] આગળપાછળ ખરાખર
સંબંધવાળુ'; સુસંગત
સુસ્ત વિ॰ [l.] આળસુ (૨) મદ; ધીમુ ં, મસ્તી સ્ત્રી॰આળસ;ઊધનું ધેન(ર)મદંતા સુસ્થ વિ॰ [i.] સુસ્થિત (ર) સ્વસ્થ; સાન્તુ તાજું
સુસ્થિત વિ॰ [i.] સારી રીતે સ્થિત; દૃઢ (૨) સારી સ્થિતિવાળું (૩) ખરાખર ગોઠવાયેલું
સુહાગ પું॰ [ત્રા. સોળ (સં. સૌમાય)] સૌભાગ્ય. ૰ણ વિ॰ સ્ત્રી સૌભાગ્યવતી (૨) પતિની માનીતી. -ગિયું, “ગી વિ સુભાગી; સુખી
સુહાણુ સ્ત્રી[સર॰[ા. સુહાવળ(સં.સુલાયન)] શાંતિ; સમાધાન
સુહાવવું સક્રિ‘સુહાવું’નું પ્રેરક;રોાભાવવું સુહાવું અક્રિ{વા. સુ(સં. સુન્); અથવા
ત્રા. સુહા (સં. સુ+)] શેાલવું; સેાહાવવું સુહાસિની વિન્ગ્રો॰[i.] સુંદર હાચવાળી સુહૃદ પું॰ [i.] મિત્ર
સું અ॰ [મર, સદ્ભ] સાથે શું [૫.]
સૂચિપત્રક
સુંદર વિ॰ [Ē.] રૂપાળું; સુશોભિત; મજેનું. હતા સ્ત્રી. —રી સ્રી સુંદર સ્ત્રી (૨) શરણાઈ જેવું એક વાદ્ય [વાની સુંવાળી (૦) સ્રો॰ પૂરી જેવી નાસ્તાની એક સુંવાળુ’(૦) વિ॰ [ત્રા. સુષમાએ (સં. સુવુમારવમ્ )]લીસું અને નરમ (ર) સ્વભાવનું નરમ; મુ
સૂક સ્ત્રી॰ સૂકાપણું; ભીનાશના અભાવ સૂગ ન॰ બાળકને થતા એક રાગ; સુકતાન; રિકટ્સ
સૂકર પું; ન॰ [i.] ઝૂકર; ભૂડ; સૂવર સૂકવવું સક્રિ॰ જીએ સુકાવવું સૂકું વિ॰ [ત્રા. સુધા; (સં. શુ)] શુષ્ક; ભીનાશ વિનાનું (૨) કૃશ; દુબળુ સૂકા પું॰ તમાકુનો ભૂકા; જરદો સૂક્ત વિ॰ [i.] સારી રીતે કહેવાયેલું (૨) ન॰ વેદમ ત્રા કે ઋચાઓના સમૂહ,વ્યક્તિ સ્ત્રી॰ [i.] ઉત્તમ ઉક્તિ કે કથન સૂક્ષ્મ વિ॰ [i.] અણુ; ઝીણું; ખારી (૨) ન॰ બ્રહ્મ. દૅક ચત્ર ન॰ ખારીક વસ્તુ મેાટી દેખાડનારું એક સાધન. દેહ પું [i.] દેહથી છૂટા પડેલા છત્ર જેના આશ્રય કરી રહે છે તે શરીર (પાંચ પ્રાણ, પાંચ જ્ઞાનેદ્રિય, પાંચ સૂક્ષ્મભૂત, મત અને બુદ્ધિ એ સત્તર વરતુનું ખનેલું શરીર). શરીર ન૦ [i.] સૂક્ષ્મ દેહ સૂગ સ્ત્રી॰ [Ē. સુા=વિષ્ટા ઉપરથી] અતિશય અગમે; ધૃણા; ચીતરી સૂચક વિ॰ [i.] સૂચવે એવું; સૂચવનારું (૨) ગભિ'ત સૂચનાવાળું કે તે જગાડતું સૂચન ન॰ [i.] સૂચવવું તે કે જે ગૂંચવાય તે. ન્તા સ્ત્રી [સં.] સૂચવવું તે; ઇશારા; ચેતવણી
સૂચવવું સ૦ ક્રિ॰ [i. સૂત્યુ ]સૂચના કરવી; ધ્યાન ઉપર લાવવું; જણાવવું. (સૂચવાવું) સૂચિ સ્રી॰ [i.] યાદી; સાંકળિયું; ક્રમાનુ
સારી ટીપ (૨) સાય
સૂચિત વિ॰ [i.] સૂચવાયેલું કે સૂચવેલું સૂચિપત્ર (૭) ન૦ [i.] સૂચિ; ચાદી
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________
સૂચી
૬૮૫ સૂચી વી. [૬] જુઓ રચિ. ૫ત્ર(ક) લખાયેલ ગ્રંથ (જેમ કે, કેટલાક હિંદુ નવ લિં. જુઓ સૂચિપત્રક
ધર્મગ્રંથ). ૦ધાર [ઉં.] નાટકમાં સૂજવું અ વિ (દરદથી ચામડી વગેરેનું) પ્રધાન નટ, જે નદી તેમ જ પ્રસ્તાવના ઊપસવું ફૂલવું; સેજે ચડો
ભજવે છે (૨) સુતાર. ૦૫ાત ૫૦ સૂઝ સ્ત્રી સૂઝવું ; સમજ; ગમ પહોંચ. પ્રારંભ; શરૂઆત
તું ન પિતાને ગમતું-સમજાતું સૂધ સ્ત્રી- [જુઓ શુદ્ધિ] ભાન (૨) ભાળ; સૂઝવું અ૦ કિ. [સર પ્રા. સુત (ઉં. ખબર. બૂધ સ્ત્રી [+દ્ધિ ભાન; દુકાન) દેખાવું નજરે પડવું(૨)સમજાવું; અલ; હેશ. (૨) બળવત્ર એ નામની ગમ પડવી; અક્કલ પહોંચવી
ગણપતિની બે પત્નીએ-શુદ્ધિ અને બુદ્ધિ ચટન ૬િ. કોટપાટલૂન ઈ લૂગડાને સટ. સૂન વિ૦ [પ્રા. સુ (સં. શૂન્ય)| શૂન્ય.
કેસ ન [૬. (ટ આવી જાય એવી) કાર પુંછ જુઓ શૂન્યકાર. મૂન નાની બૅગ કે પેટી
વિ. જુઓ શૂનમૂન; શૂઢમૂઢ સૂડ વિ. જુિઓ સડવું (રૂપિયા રહ્યા હેય સૂનું વિ૦ જુિઓ સૂન; પ્રા. સુન્ન (ઉં. તેટલા વખતનું સામટું અને સાદું (વ્યાજ)
બગસરા ) જૂન્ય) નિજન, ઉજજડ વસ્તી કે (૨) ૫૦;ન૦ મૂળ (૩) આગલા વાવેતર
સહવાસ વિનાનું (૨) સંભાળ કે રક્ષણ નાં મૂળ, દૂઠાં વગેરે ખાદી બાળી સફાઈ વિનાનું
[નો તેવી વાણી કરવી તે [૫૦ મેટી રડી
સૂલ વિ. [8.] સત્ય અને પ્રિય (૨) સૂડી સ્ત્રીસેપારી કાતરવાનું સાધન.-ડે સૂપ ન [; $.) એક પ્રકારનું શાકનું સુડે ૫૦ એક જાતને પોપટ સુિજવું
ઓસામણ સૂણવું અક્રિ. [પ્રા. રૂન (સં. સુન)ઉપરથી]
સૂપડી સ્ત્રી [પ્ર. (ઉં. ) + હું] સૂત ૫૦ લિં. સારથિ; રથ હાંકનાર (૨)
નાનું સૂપડું. -ડું ન૦ અનાજ ઝાટક
વાનું સાધન ક્ષત્રિયથી બ્રાહ્મણીને પેટે થયેલ પુત્ર
સૂફી વિ[1. સૂF = બકરાંના વાળ સૂતક ન[૪] મૃગાંસંબંધીમાં જન્મ
ઉપરથી] બકરાંના વાળનું; ઊનનું (વસ્ત્ર) અને મરણ વગેરેથી પાળવામાં આવતી
(૨) સૂફી વાદ સંબંધી (૩) પવિત્ર; આભડછેટ, કી વિ૦ સૂતકવાળું
નિર્દોષ (૪) પં. સૂફી મતને અનુયાયી. સૂતપુત્ર ૫૦ કિં. કર્ણ
વાદ ૫૦ ઇરલામને એક સંપ્રદાય સૂતર ન૦ [૩રૂa] રૂ કાંતીને કાઢેલો તાર
સૂબાગીરી સ્ત્રી [.] સૂબાનું પદ સૂતરફેણી (ફે) સ્ત્રી એક જાતની મીઠાઈ
સૂબેદાર ૫૦ [.] સિપાઈઓની નાની સૂતરશાળ સ્ત્રી, એક જાતની ડાંગર
ટુકડીને અમલદાર (૨) પ્રાંતને વડે સૂતળી સ્ત્રી (ઉં. સૂત્ર ઉપરથી શણની
હાકેમ. -રી સ્ત્રી સૂબેદારનું પદ પાતળી દેરી [૧૦ સુવાવડખાનું સબે . [૩. ઇલાકે પ્રાંત (૨) ઇલાકા કે સુતિકા સ્ત્રી [ā] સુવાવડી સ્ત્રી. ગૃહ પ્રાંતને હાકેમ-સૂબેદાર સૂગ ન [4] દે; તાંતણે (૨) સૂતર સૂમ વિ. વિ.) શુન્ય (૨) મૂછ; જડ. (૩) નિયમ; વ્યવસ્થા (૪) પ્રાચીન શાસ્ત્ર- સામ વિ૦ અવાજ કે હિલચાલ વિનાનું કારોએ રચેલાં મૂળ સંક્ષિપ્ત વાક્ય કે (૨) ન૦ શન્યકાર તેને ગ્રંથ (૫) ચેચ તરીકે રવીકારેલું સૂર પું[i] સૂર્ય [.]. ટૂંકું વાક્ય (૬) “ોર્મ્યુલા” [..] (૭) સૂર પુંસિં.સ્થર] અવાજ;કંઠ સ્વર (સંગીત). પ્રપોઝિશન” [.]. કાર ૫૦ [G] [પૂર = મદદરૂપ સાથે ગાવા લાગવું કે
મૂળ રમૂવ રચનાર, ગ્રંથ પું. સૂત્રોમાં વાદ્ય વગાડવું (૨) ટેકો આપવો લિા]]
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________
સેકઠું
સૂરજ સૂરજ પં. [પ્રા. સુજ્ઞ (સં. સૂર્ય)] સૂય. (ઉં. રી)] આડા પડવું, (૨) ઊંધવું
ભુખી ન એક ફૂલઝાડ (૨) તેનું ફલ સૂશી સ્ત્રી, એક જાતનું કાપડ સૂરણ ન. [ā] એક કંદ.
સૂસવવું અ[િરવસૂસૂ અવાજ કરવે સૂરત સ્ત્રી [..] ચહેરે મુખાકૃતિ, સૂળ -ળી જુઓ શૂળ, -ળી સુરત(તી) સ્ત્રી, જુઓ સુરતા સૂધવું સક્રિ [ સું] સેડવું વાસ લેવી સુરપેટી સ્ત્રી સૂરપૂરવાનું પેટીઆકારનું વાદ્ય (૨) નાકના શ્વાસથી અંદર ખેંચવી સૂરા સ્ત્રી [અ] કુરાનને અધ્યાય
(છીંકણું). (સૂંઘાડવું) સૂરિરી)ji.)વિદ્વાન પંડિત,આચાર્ય, સુંઠ સ્ત્રી[ગ્રા. સુકી(સં. શુષ્ક)]સૂકવેલું આદુ
કવિ (જેન આચાર્યોના નામ પાછળ લગાડ- સુંડલી સ્ત્રીના સુંડલા-લી પેટેપલ વામાં આવે છે)–રીશ્વર ૫૦ [+રંથર) જૈન સૂ સ્ત્રી સં. શુંaહાથીને લાંબે નાકવાળે સાધુઓનો વડે
અવયવ
[મદદ સૂખાર [f, રાહુ + ઉં. ક્ષાર એક સુંઢલ સ્ત્રી (બળદ કે મજૂરીની) સામસામી જાતને ક્ષાર; “નાઈટર”
સૂકિયું વિ૦ સુંઢવાળું સુંઠના આકારને સૂર્ય પું[] પૃથ્વીને પ્રકાશ ગરમી ઈ. (કોસ) (૨) ન એક જાતની હલકી
આપતો આકાશીગોળસૂરજ, કાંત જુવાર (૩) ઊંટ કે ઘોડાની પીઠ પર ૫૦ [i] એક કાલ્પનિક મણિ, જેના ઘસારા ન લાગે એ માટે પલાણ નીચે પર સૂર્યનાં કિરણ પડતાં અગ્નિ ઉત્પન્ન નખાતું કપડું થાય છે એમ મનાય છે. ચહણ ન [ā] સ્થણી સ્ત્રી નાનું સૂંથણું; લેધી. -શું ચંદ્ર આડે આવવાથી સૂર્યબિંબનું ઢંકાવું ન પાયજામે; સુરવાળ; લેશે -ગ્રહણ થવું તે. નમસ્કાર સૂર્યને સૂથિયું નચીંથરાં દેરડી વગેરેની ઘાસની નમન (૨) (તે સાથે કરાતી) એક પ્રકારની મેટી ઇઢણી (૨) ઢંગધડા વિનાની કે કસરત. નારાયણપુસૂર્યદેવ. મંડલ જૂની પાઘડી કે ટોપી લિ.] નિં.૩,૦મંડળનવ સૂર્યમાળા (૨) સૂર્યનું સુજન નવ સૃષ્ટિનું સર્જન [૫] બિંબ. માલા(-ળા) સ્ત્રી સૂર્ય અને સુજવું સક્રિટ કિં. રૂ ] સરજવું તેની આસપાસ ફરનારા ગ્રહોને સમૂહ. સૃષ્ટિ સ્ત્રી [i.) સજેલું તે; વિશ્વ; જગત. સુખી ન એક ફૂલઝાડ કે તેનું ફૂલ. કર્તા-7)j[લીસૃષ્ટિને બનાવનાર; વંશ ૫૦ [.] ક્ષત્રિના બે પ્રધાન પરમેશ્વર. કમ પુંસૃષ્ટિને ક્રમ-નિયમ. વંશમને એક (ચંદ્રવંશ અને સૂર્યવંશ). ૦૨ચના સ્ત્રી સૃષ્ટિની રચના. વિજ્ઞાન વંશી વિ. સૂર્યવંશમાં જન્મેલું (૨) ન સુષ્ટિની રચના વગેરેનું શાસ્ત્ર. સૂર્ય ઊગ્યા પછી માડું ઊઠતું. [લા.. સંદર્ય ન૦કુદરતનું સૌદર્ય
સ્નાન ન સૂર્યને તાપ ખાવ-શરીર સેકંડ સ્ત્રી[૮] મિનિટને સાઠ ભાગ પર લેવો તે; એક નૈસગિક ઉપચાર. સેકેરીન ન૦ [] કોલસામાંથી બનતી ખાંડ -ર્યાસ્ત પુંલિ.સૂરજનું આથમવું તે. સેક્રેટરી ૫૦ [૬] મંત્રી -દય કું. લિં] સૂચનું ઊગવું તે સેટેરિયેટ ન [૬. સરકારનાં મુખ્ય સૂલટાવું અ ક્રિ સૂલટું થયું કે કરાવું , ખાતાનું સૌથી મોટું કાર્યાલય કે કચેરી સૂલટું વિટ ચતું સવળું (૨) અનુકૂળ સેચન ન. [ā] જુઓ સિંચન સૂવર પું; ન૦ કિ. રૂમર (ઉં. રાણા) સેજ (સે) સ્ત્રી સેઝ (સં. રા)] પથારી ભૂંડડુક્કર
સેટ ૫૦ ]િ જુઓ સટ સૂવું અ૦િ [ણા સુવ (ઉં. ) મા તુમ સેડ શ્રી શેડ. કહું વિ૦ શેક
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________
સેવવું
સડવું] સડી જાય [નિયત, ની જીએ શેતાન,
સેહવવું સક્રિ॰ [જીએ તેમ કરવું સેતાન, નિયત, –ની સેતુ પું॰ [i.] પુલ. અંધ પું [i.] પુલ બાંધવા તે (૨) રામે લંકા જવા ખાંધેલા પુલ સેતૂર ન॰ શેતૂર
સેના સ્ત્રી [i.] લશ્કર; ફાજ. નાયક, ની, પતિ પું॰ [É.] લશ્કરના વડે સેનેટ સ્રો॰ [ë.] યુનિવર્સિ`ટીનું નિયામક મંડળ સનેટોરિયમ ન॰ [.] દરદીઓને માટેનું સારાં હવાપાણીવાળું ઉપચારનું મથક - આરાગ્યભવન
સેને પું॰ [] એક જાતનું કાપડ સેન્ટ પું॰ [.] એક અમેરિકન નાણું સેન્ટ ન॰ [.] અત્તર સેન્સર પું॰ [.] ટપાલ, સિનેમા ઇ તપાસી તેમાં ખરાબ કે વાંધાભર્યું' રોકનાર કે ધ્યાન પર લેનાર સરકારી અધિકારી વસતીપત્રક સેન્સસ ન૦ [.] વસતીની ગણતરી કે સેપટાં નખ્વ ચામડાની પટીશકતાં.[કાઢી નાખવાં છેડાં નીકળી જાચ ત્યાં સુધી ખૂબ મારવું] સેપ્ટિક વિ॰ [...] જંતુના ચેપ લાગેલું; સડવાથી થતા ઝેરવાળુ' કૅન્ક ન॰ [] મળમૂત્ર વગેરેનું ગંદું પાણી ભેગુ થઈ નીતરી સામ્ થાય તે માટે કરેલા એક પ્રકારના બાંધેલે ખાળકૂ સેમિટિક વિ॰ [] સેમાઈટ' નામની પ્રાચીન પ્રાને લગતું; આસીરિયા, અરબસ્તાન ને તેની આસપાસના પ્રદેશનું કે તેને લગતું
.
સેર (સ) સ્ત્રી॰ [l.] હવા ખાવી તે; સહેલ સેર (સ) સ્ત્રી[ફે. સ] જે દોરામાં મેાતી, મણકા વગેરે પરાવ્યાં હાય તે; તેવી માળા; સર સેરડી કું॰ જુએ શેરડી
}૨૭
સેવિકા
સેરવવું સક્રિ॰ [i. E ઉપરથી] સરકાવવું; ધીમે રહીને ખસેડવું [બનાવેલા રસ સેરવા પું॰ [ા. ફોર્મ] માંસ ઉકાળીને સેલાસાડી સ્ત્રી [સેલું + સાડી] સ્ત્રીઓને પહેરવાનું રાતીપીળી લીટીઓવાળું ગરલસુતરાઉ કપડુ; શેલાસાડી સેલુ' ન॰ જુએ શેલું સેલા પું॰ જીએ શેલેા સેવ સ્રો॰ સેવા; ચાકરી [૫.] સેવ સ્રી॰જીએ શેવ સેવક પું॰ [i.] સેવા કરનારા; ચાકર(૨) ઉપાસક; ભક્ત. ફી સ્ત્રી સ્ત્રી સેવક; ભક્તાણી
સેવતી સ્ત્રી॰ [i.] એક ફૂલઝાડ; ગુલદાવરી સેવન ન॰ [i.] સેવવું તે. તા સ્રોસેવા ફરવી તે સેવન(=ની) વિ॰ [શ્રીવન ગામમાં
થતી]એ નામની જાતની;સેવત્રુ (સેપારી) સેવવું સક્રિ॰ [i. સેલૂ ] સેવા કરવી; ભજવું
(ર) ખૂબ સંગ કરવા; ઉપયોગમાં લેવું (૩) (પક્ષીની માદાએ ઉપર બેસી) હૂંફ્ આપવી (ઈંડાને) સેવ ત્રુ... વિ॰
જીએ સેવન સેવા સ્ત્રી॰ [i.] ચાકરી; નાકરી (૨) પૂજા; આરાધના (૩) સારવાર; બરદાસ્ત (૪) નિષ્કામ ભાવથી પારકાનું કામ કરવું તે સેવાગ્રામ ન૦ વર્ધા પાસેનું ગામ ( જ્યાં, ગાંધીજી વસ્યા હતા ) સેવાચાકરી સ્ત્રી॰ સેવા; ચાકરી; સારવાર સેવાદળ ન૦ સ્વયંસેવકાનું તાલીમબધ્ધ દળ સેવાઢાસી સ્ત્રી॰ (ખાવા કે સાધુએ) સેવા માટે રાખેલ દાસી (રખાત) સેવાધર્સ પું॰ [i.] સેવારૂપી ધમ સેવાપૂજા સ્રી॰ સેવા ને પૂજા સેવાભાવ પું॰ સેવાના ભાવ; સેવા કર• નાની વૃત્તિ કે ભાવના. શ્રી વિ॰ સેવાભાવવાળુ સેવાળ સ્રી॰ જીએ શેવાળ સેવિકા સ્રો॰ [i.] સ્રી સેવક
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________
સેગડું
સેવિંગ્સ બેંક
૬૮૮ સેવિંગ્સ બેંક સ્ત્રી [.] બચતનાં નાણાં સૈકું ન, કે ૫૦ [í. શતામ] સેંકડે મૂકવાની વ્યવસ્થા રાખતી બૅન્ક
સેને જ (૨) સો વર્ષને સમય સેવ્ય વિ. [ā] સેવવા યોગ્ય (૨) ૫. સૈડાગાંઠ સ્ત્રી એક છેડે ખેંચવાથી છૂટી
શેઠ, માલિક. ૦સેવકભાવ ૫૦ શેઠ- જાય તેવી ગાંઠ નેકરને સંબંધ
ચિંડકિયું નવ સિકાગાંઠ સેશન સ્ત્રી [છું. ધારાસભા જેવા મંડળની સિડકં ન સિર૦ સરકો સિડકિયું (ગાંઠ) બેઠકને એકસાથે ચાલુ કામને સમય કે સૈડકે ૫૦ વિ૦] સરડકે; નાક દ્વારા કે ગાળે; સત્ર (૨) સેશન કેટે. કેર્ટ પ્રવાહી ખાતાંપીતાં શ્વાસ પાછા ખેંચવાથી સ્ત્રી (.) જિલ્લાની વરિષ્ઠ ફેજદારી કેટે. થતો અવાજ(૨)સાલ્લાના છાતી ઉપરના
જજ ૫૦ સેશન કેટને જજ.-સસ્ત્રી પાલવને જે છેડો સામી બાજુની કૂખમાં [સેશન કોટ.-સજજ પુ[]સેશન ખેંચીને બેસાય છે તે
[ઈશ્વરમાં માનતું સૈપણ ન [સડવું” ઉપરથી) છાપરાની સેશ્વર(–ી) વિ. .ઈશ્વરવાળું (૨) વળીઓ ઉપરનખાતાં કામઠાં, ચીપો વગેરે સેસ પું[૬.] અમુક જાતને એક કર (જેમ (૨) તેમને બાંધવાની દેરી કે મહેસૂલ સાથે ભરવાને લોકલ બોર્ડ સૈડવું સકિજુઓ શીડવું સંડણ પાથરીને માટેના)
તેને બાંધવું (૨) આંટી દઈ બે ચીજોને સેસ સ્ટ્રીટ [પ્ર. (. )] વરકન્યા અને ભેગી બાંધવી
અઘરણિયાત સ્ત્રીના ખોળામાં અપાતાં સેનિક વિ. [i] સૈન્યનું, –ને લગતું (૨) નાળિયેર, પાન સોપારી અને રૂપિયે (૨) ૫૦ લડવ; લશ્કરને માણસ વિવાહાદિક શુભ અવસરે અપાતી ભેટ સિત્ય ન [i] લશ્કર; ફોજ સેસલ ન૦ પ્રા. (ઉં. વર્ષ) + ફૂલ સંયડ(-4) પં. બવ બળિયા; શીતળા વેણીમાં કે સેંથા આગળ પહેરવાનું સિયત પંયિ.] મહંમદ પયગંબરને વંશજ સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું
| (૨)એક અટક (મુસલમાન ને નાગરમાં) સેળભેળ વિ૦ (૨) ના જુઓ ભેળસેળ. ઔરંધી સ્ત્રી [.] રણવાસની દાસી (૨) -ળિયું વિ. સેળભેળ થઈ ગયેલું સેળ- વિરાટ રાજાને ત્યાં દાસી તરીકે રહેલી દ્રૌપદી ભેળવાળું
સંધવ વિ. [.સિધુનું, –ને લગતું (૨) સેં (સં.) પૃ. [an. (સં. રાત) “એક પં. સિંધવએક ક્ષાર (૩) ઘેડે સિવાયના સંખ્યાવાચક વિસાથે વપરાતું સે (સૌ) પું[ä. રાત) “૧૦૦” “સે'નું રૂપ. ઉદા. બસે ચારસેં સેઈ સ્ત્રી સગવડ; વ્યવસ્થા સેંકડે (સં.) પં. બ્ધિઓ સે, સોની સટ્ટાબાજી સ્ત્રી સેકટા વડે રમવાની સંખ્યા; સેને સમૂહ (૨) સંકે (૩)વિ. એક રમત કે તેનું સાધન -સરંજામ
અનેક સે. જેમ કે સેંકડે માણસે સેકટીસ્ત્રી,-ટેનસેગટાબાજીનું મહેણું સેંત(થ) (ઍ) મું ઝરડાં ઉપાડવાનું એકઠાબાજી સ્ત્રી સેકટાબાજી
બે પાંખિયાંવાળું લાકડું; સેંટલ સેઠી,-હું જુઓ “સેકટી'માં સેંથી (સે) પું[જુઓ સેંથો માથાના સેગ ૫૦ કિ. (ઉં. રવિ)] શોક [૫] વાળને બે ભાગમાં એળતાં વચ્ચે પડતી ગટાબજી સ્ત્રી, જુઓ સેકટાબાજી લીટી. - [.રીમંતો જુઓસેથી ગટી, હું જુઓ સેકટીમાં (૨) માથાનું એક ઘરેણું
સેગઠાબાજી સ્ત્રી, સેકટાબાજી સેંદ્રિય વિ. [i] ઈદ્રિયવાળું, સજીવ સેગડી-હું જુઓ સોકટીમાં
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાગન
સાગત,સાગ’(સૌ) પુંખ॰૧૦[l.ોલ] સમ; કેસમ; શપથ, નાઝુ’ન॰ સાગન પર કરેલા એકરાર; ઍફિડેવિટ’ સાગાત(સૌ) સ્ત્રી[તુર્થાં] નજરાણાની ચીજ સાગિયું વિ॰ [‘સાગ’ ઉપરથી] શેઠકવાળું (૨) ન૦ શાકદશક વસ્ત્ર; શાકિયું સાજી સ્ત્રી મેદા સાજી' વિ॰ [બા. સુરૢ (સં. શુધ્ ) ઉપરથી] સારું; ઉત્તમ (ર) સ્વચ્છ સાજો પું [ાએ સૂજવું] લેાહીના જમાવ થઈ ચામડી ઊપસી આવવી તે સાટી સ્રી નેતર અથવા ઝાડની પાતળી
લાકડી. “ટો પું॰ માટી નડી સેાટી સાહ (સૌ) સ્રો॰ [સ + પ્રા. જીવટ(ń. ઉચ્
+ વૃત) = પડખું ફેરવવું] પાડ્યું; ખાનુ (ર) શ્રી॰ લાજ કાઢવામાં કે સૂતેલું માસ માં ઢાંકવા કડુ મેઢા પર લે છે તે (૩) સેાડવણ
}e
સાહ (ડ’) પું॰;સ્રી[‘સેડવું’ઉપરથી]વાસ (ર) એ. ૦૪ સ્ત્રી [કા. સૌર્મ (સં. સૌરન)] વાસ; પરિમળ; ગાંધ સાહવણ ન॰ એઢવાના વસ્ત્ર કે રજાઈ વગેરે સાથે નીચે રખાતું સુંવાળું વસ્ત્ર સેડવું (ડ’) સક્રિ॰ સૂંધવું (૨) અક્રિ ગંધાવું; સાડાવું; ગંધ હાવી કે આવવી સાડા પું॰ [ ]એક ખાર; ખાવાના સોડા (સાજીખારનાં ફૂલ) (૨) ધોવાના સોડા (કૅાસ્ટિક) (૩) સેાડાવોટર સાડાવું (ડ”) અકિજીએ સાડ] સાડવું;
વાસ આવવી
સાડાવોતર ન૦ [.] સેડાનું પીણું – સાહિયમ ન॰[,]એક ધાતુ-તત્ત્વ [૨.વિ.] સાડિયું (સૌ) ન॰ (જીએસડ સ્ત્રી॰] સ્ત્રીએ પહેરેલા લૂગડાને ડાબી બાજુના માથાથી કમર સુધીના ઝૂલતા ભાગ સાડે (સા) અ॰ [જીએ સેડ સ્રી] પડખે;
નજીક (૨) પ્રમાણે; રીતે
સાલુ', સાણું ન॰ [ă. સોવળ] સ્વપ્નું સાત(૩) (સૌ) અ॰ [નં. સતિ] સુધ્ધાં
સેાભાન અલ્લાહ
સાદર કું॰ [i.] સહેદર; સગે ભાઈ સાદાગર પું૦ [ા.) મોટા વેપારી; કીમતી માલના વેપારી સાદાગ(ગી)રી સ્ત્રી॰[.]મેટીક‘મતના માલના વેપાર; મેટા વેપાર (૨) સેાદાગરપણું સાદા (સા) કું॰ [તુ”] વેચવાના ધંધા; વેપાર (૨) [લા.] ખરીદી કે તે કરવાના સ’કેત કે વાયદો (૩) વેપારી સાહસ સાનામહાર સ્ત્રી॰ સેાનાના સિક્કો સાનામુખી સ્રો એક રેચક વનસ્પતિ (૨) એક ધાતુ (સુવર્ણ માક્ષિક) સાનાર પું॰ [બા. મુન્નર (સં. મુĞK)] સેાની સાની, મહાજન પું॰ સેાનારૂપાના ધાટ
ઘડવાનું કામ કરતાર
સાનું ન॰ [ત્રા. સોળ (સં. સુના) પીળા
રંગની એક કીમતી ધાતુ સનેટ ન॰ [ä.] અંગ્રેજી કાવ્યના એક પ્રકાર સાનેરી વિ॰ [સાનું પત્રથી) સેાના જેવા
પીળા રંગનું (૨) સેાનાને (૩) સેાનાના ઢાળ ચડાવેલું (૪) ઉત્તમ; ધ્યાનમાં લેવા જેવું(નિચમ, કાચાઇ॰ [લા ].[સાનેરી ટાળી શ॰ પ્ર॰ દગાબાજીનાં કામે ચાલાકીથી કરતી ખમાશેાની ટાળી] સાતૈયા પું॰ [સાનું’ પરથી સાનાના સિક્કો સામાનન॰ [i.) સીડી; દાદર (૨) પગથિયું સાપારી સ્ત્રી; ન॰ મુખવાસમાં વપરાતું
એક ફળ, ફાફળ
સાપે। પું॰ [ત્રા. સુષ્પ (નં. સ્વપ્ ) ઉપરથી] રાત્રીના પહેલા પહેારમાં પ્રાણીઓ નિદ્રાવશ થતાં વળતા જંપ કે શાંતિ [કાસકા સાફ સ્રી [સં. શો] સેાજો (૨) ભયના સાફા પું॰[...] ગાદીવાળી ખુરશીઘ્રાટની એક
એઠક (એકથી વધુ બેસે એવી) સામત (સા) સ્રી [મ, સુવત] સાથ; મૈત્રી; સંગ. “તી હું સાથી; મિત્ર સેાભાગ પુંજુએ સૌભાગ્ય (૨) સુવાસણનું ચિહન; સાહાગ સાલાત અલ્લા,૰હ [અ.નુનઃ નિાદ્] ‘ભલા ભગવાન !’ જેવા એક આચના દૂંગાર
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________
સામ
૬૯૦
સામ હું॰ [i.] સામવલી. તેના રસ (૨) ચંદ્રમા (૩) સામવાર, ૦નાથ પું॰ [i] પ્રભાસ પાટણમાં આવેલું પ્રસિદ્ધ શિવલિંગ. નાથપાટણ ન॰ સૌરાષ્ટ્રનું એક પ્રસિદ્ધ તીથ સ્થાન. ૦પાત ન॰ [i.] સામરસ પીવા તે. યજ્ઞ, યાગ કું [i.] જેમાં સામરસ પીવામાં આવતા તેવા એક યજ્ઞ. સ પું૦ સેામવલ્લીના
માદક રસ
સામલ પું;ન૦ [૧. સમુહ્ર] એક ઉપધાતુ કે પથ્થર; એક અત્યંત ઝેરી પદા', ખાર પું॰ ધેાળા સામલ; શખિયા સામલ [(અમાસ) સામવતી વિ॰ સ્ત્રી સામવારે આવતી સામથલી સ્રી [i.] વેદકાળમાં પ્રસિદ્ધ એક લતા, જેનાં પાનના રસના ચજ્ઞામાં ઉપયાગ થતા [દિવસ સામવાર પું૦ [i.] અઠવાડિયાના એક સામવેલી સ્ત્રી સામવલ્લી સાય (સૌ) સ્રી॰ [1. સૂરૈ (સં. સૂî)] સીવવાનું નાકાવાળું, પાતળુ અણીદાર
સાધન
સાય સ॰ [નં. ૬ + વ] તે [.] સાયાબીન સ્રી [.] એ નામની ફળી કે દાણા (વટાણા જેવા) સાયા (સૌ) પું૦ મેાટી સાય સારતી સ્ત્રી [. સોર્ટિગન] ઘણા જણની રકમ ભેગી કરી અમુક હિસ્સા રાખી બાકીતામાંથી ચિઠ્ઠી નાખી જેનું નામ આવે તેને નિયત ઇનામ આપવું તે; લોટરી’
સારš પું॰ [7.સોર૬ (સં. સૌરાષ્ટ્ર)] સૌરાષ્ટ્રના
એક ભાગ (ર) એક રાગ. “ડી વિ॰ સારઠ દેશનું, -ને લગતું. “ હું એક છંદ સારસ સ્ત્રી જુએ સેડમ સરવું (સા’) સકિ॰ [i. g] ઉઝરડી કે આછું છેલી કે ખાંપાખૂપી કાઢી સાફ કરવું (૨) [લા.] ખૂબ પૈસા પડાવવા (૩) ભાંડવું
સાહાગ
સેારવું (સા’) અફ્રિ॰ વિયેાગથી ઝૂરવું સારાટનું (સા') સ॰ક્રિ॰ ['સારવું’ પરથી] સાર સાર કરવું; ખૂબ છેાલવું (૨) ખૂબ ભાંડવું [લા.]
સારું અ॰ લગીમાં; સુધીમાં વાળી હેઠ સાલાહ સ્ત્રી તાપ ન લાગે તેવી રચનાસાલિસિટર પું॰[,]અસીલા સાથે સબંધ
રાખતા એક ધારાશાસ્ત્રી
સાક્ષ્ર પું૦ [...] સૈનિક (૨) ગોરા સૈનિક સે। વસા અ[સા+વસે] લગભગ નક્કી; ખાતરીપૂ'ક
સાવાવું અક્રિ॰ [ત્રા. તોય (Ē. રોય્ )]
અહીં તહીં ફાંફાં મારવાં; મુશ્કેલીમાંથી છૂટવા આમ તેમ એફામ જેમ દોડવું સાવાસણ(-ણી) સ્ત્રી॰ [મા.સોવાસિળી (નં.
સુવાહિની)] સૌભાગ્યવતી સાથિયેટ ન૦ [.] ગ્રામપચાયત જેવું સ્વસત્તાક મંડળ (રશિયાનું) સાવું સક્રિ॰ [પ્રા. સોઇ (સં. રોય્ )] સૂપડામાં નાખી આમ તેમ ફેરવીને ઝટકવું સિાની સામણ ન૦+જીએ સુવણ કાર પું સાસ પું॰ [પ્રા. (સં. રોષ)] અતિશય તરસ; ગળે પડતી સૂક (૨) [લા.] તીવ્ર ઇચ્છા (૩) ફિર; ચિંતા સાસવાનું અવિક[સાસવું” પરથી] રસનું સુકાઈ જવું (૨) શરીર સુકાવું (ચિંતાથી) સેાસવું અક્રિ॰ત્રા. સોસ (છં. શુ રોયૂ ] સહન કરવું (૨) સ॰ ક્રિ૦ રોષવું; ચૂસી લેવું સાસાયટી સ્રી॰ [.] મડળી (૨) સમાજ (૩) ભેગાં મળી બાંધેલાં મકાનોના નવા વસવાટ; ‘હાઉસિ’ગ સેસાયટી’ સાહવું અગ્નિ [મા. સોહ (સં. મ્)] શાલવું; સાહાનું
સાહ’ શ॰પ્ર॰ [i.] તે (બ્રહ્મ) હું છું' એવું એક મહાવાક સાહાગ પું॰ [ત્રા. સોહા (સં. સૌમણ્)] હેવાતન (૨) રૂડુ′ ભાગ્ય (૩) હેવાતનનું
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________
સહાગણ
૬૯૧
સ્ટેન્સિલ પેપર કોઈ પણ ચિહ્ન (જેમ કે ચૂડી, ચોટલે, સૌરભ ન [R] સુગંધ
ચાંલ્લો ઇ૦) ૦ણ વિબ્રીડ સૌભાગ્યવતી સૌરમાસ ૫૦ એક રાશિમાં જેટલું કાળ સેહામણું, સહાયનું વિ૦ સુશોભિત , સૂર્ય રહે તેટલો કાળ સેહાવું અ૦િ જુઓ સેહવું સૌરવર્ણન એકમેષ સંક્રાંતિથી માંડીને ૨
હાલું વિ૦ [સેહવું ઉપરથી] સેહા- રાશિ ફરીને પાછા મેષ રાશિમાં આવતાં મણું (૨) સહેલું (૩) સુખદાયક
સૂર્યને જેટલે કાળ જાય તેટલે કાળ સેળ વિ. પ્રા. ફોર (ઉં.૩રા )] “૧૬ સૌરાષ્ટ્ર ૫૦; ન [i] જાઓ કાઠિયાવાડ સોળ (સો) પું, - નવ જુિઓ સળ] સૌષ્ઠવ ન [] ઉત્કૃષ્ટપણું (૨) સુંદરતા (સેટી વગેરેના) મારને શરીર પર (૩) ચપળતા; લાધવ. પ્રિય વિ. પડતો કે
સૌષ્ઠવ જેને પ્રિય છે તેવું; “ક્લાસિલ' સેંગ (સો) જુિઓ સ્વાંગ નાટક સૌહાર્દી(-ધં) ના [.] સુહુદતા; મિત્રતા
મને વેશ; કૃત્રિમ દેખાવ (૨) ટૅગ સૌદર્ય ન [4] સુંદરતા સેંધવારી (સો) સ્ત્રી (જુઓ સેધું] સ્કંદ પુંહિં] કાર્તિકેય
સસ્તાપણું છત [ભાવનું; સસ્તુ ધ [.] ખભે (૨) ડાળી (૩) થડ સેધું (સો) વિ૦ કિં. ર4] એછા (૪) વિભાગ; પ્રકરણ પણ (સો) સ્ત્રી [સોંપવું ઉપરથી] સ્કાઉટ ૫૦ [૬] મુખ્યત્વે છોકરાંઓની સુપરત; ભાળવણી; સેપેલું તે
તાલીમ માટે રચાયેલા, એ નામના એક સેંપવું (સૌ.)સકિ[ઉં. સમ] કોઈના સંધનું માણસ
કબજામાં સાચવવા આપવું; બાળવવું ફૂલ સ્ત્રી [૬] શાળા; નિશાળ સેંસરવું, સેંસ (સૌ.) વિ૦ (૨) અ૦ સ્કોલરશિપ સ્ત્રી[૬] શિષ્યવૃત્તિ આરપાર
પૃ. જિં] પેચવાળે ખેલ સૌ વિ૦ ચિ. સ૩, પ્રા. લગ્ન (નં. 4)] ખેલનન [.] ભૂલ ચૂક (૨) સન્માથી
સઘળું સર્વ; સહ (૨) અપણ, સુધ્ધાં ચૂત થવું તે (૩) ટપકવું, ઝરવું કે પડવું તે વળી. ઉદા. તું સૌ (હ) આવજે (૪) ઠોકર (૫) તોતડાવું તે. શીલ વિ. સૌકુમાર્ય ન [.] સુકુમારતાનાજુકતા વારંવાર ખલન કર્યા કરનાર સૌખ્ય ન૦ [૧] સુખ આરેગ્ય
ખલિત વિ. [i] સ્મલન પામેલું સૌજન્ય ન૦ લિં] સુજનતા; ભલાઈ સ્ટવ પું[૬]ઘાસતેલથી બળતો એક જાતને સૌદામ(મિ)ની સ્ત્રી [ā] વીજળી ચૂલે સૌભાગ્ય ન [4] સારું ભાગ્ય (૨) સુખ; સ્ટાફ છું. [] કોઈ કાર્યાલચ કે કચેરીમાં
આનંદ; કલ્યાણ (૩) સધવાવસ્થા (૪) કામ કરતા બધા સેવકોને સમૂહ એશ્વર્ય (૫) સૌન્દર્ય. ચિહન ન સ્ટોપ () પુંજુઓ સ્ટેમ્પ સૌભાગ્યવસ્થા સૂચવનારાં સ્ત્રીનાં આભૂ- સ્ટીમર સ્ત્રી [૬] આગાટ ષણ (ચાંલ્લો, કેશ વગેરે). પંચમી સ્ટેનેગ્રાફર ૫. હિં] લઘુલિપિમાં લખી સ્ત્રી- કાર્તિક સુદિ પાંચમ. ૦૧-વતી જાણનાર વિ. સ્ત્રી સધવા; સુવાસિની
સ્ટેન્ડ કું. [૬] (વાહને) ભો; ઊભા સામિત્ર(શિ) [] સુમિત્રાને પુત્ર રહેવાની જગા (૨) મૂકવાની ઘોડી છે. લક્ષ્મણ
હરફ સુંદર સ્ટેન્સિલ પેપર પુ]િ જેના પર કાપાવાળી સૌમ્ય વિ૦ [] સુશીલ શાંત (૨) મને- લોખંડીકલમથી લખીને ઉપર શાહી ચોપડી સૌર વિ. [i] સૂર્ય સંબંધી
ઘણી નકલે કાઢી શકાય તે એક કાગળ
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્ટેમ્પ ૬૯૨
સ્થલાંતર સ્ટેપ ૫૦ ૬િ] સિક્કો કે તેની છાપ (૨) સ્તૂપ ૫૦ [.રાશિ ઢગલે (૨) ઘુમ્મટ (ખત દસ્તાવેજની ટિકિટ કે એને સરકારી જેવું બાંધકામ (બુદ્ધના અવશેષ ઉપર) કાગળ(૩)ખત, દાવા વગેરે અંગે આપવો તેન કું. લિં] ચોર પડતો સરકારી વેરો કે તેને ખર્ચ. ઉદાર ય નહિં, ચેરી કેટલે સ્ટેમ્પ આપે પડ્યો? [લા.] રતન કિં. દેવ વગેરેની દબદ્ધ રસ્તુતિ સ્ટેશન ન. (કું.) આગગાડીને થોભવાનું ઢિયારાજ ન જુઓ વિચારાજ મથક (૨) કોઈ મથક, જેમ કે પોલીસ ઢિયાળ(-) વિ. સ્ત્રી જેવા સ્વભાવનું સ્ટેશન. ૦માસ્તર ૫૦ સ્ટેશનને વડે પોચું અને વેવલું (૨) સ્ત્રીધેલું અમલદાર
સ્ત્રી સ્ત્રી [i]બેરી(૨)પત્ની. કેસર નવ સ્ટેશનરી સ્ત્રી લેખનસાહિત્ય લખવાના ફૂલનો માદા બીજવાળો રે.કેળવણું
કામને માટે જરૂરી બધી સાધન-સામગ્રી સ્ત્રી સ્ત્રીઓની કેળવણી. ચરિત(-2) સ્ટોક j[. વેપાર-વણજને વસ્તુને જો ન [i.) સ્ત્રીની ચતુરાઈ. વજન ૧૦
પપ્રેસ વિ. જિં.) છાપું છાપવાનું શરૂ બાઈ માણસ; બેરું. જાતિ સ્ત્રી ]િ થયા બાદ લીધેલ (છેવટના સમાચાર) આખો સ્ત્રીવર્ગ.નવ સં.). દાક્ષિણય સ્ટોલ પંસ્ત્રીજું.દુકાન (સ્ટેશન પર છાપાં ન સ્ત્રી તરફ માનભરી વર્તણૂક, ચા ઇવની)
[ધાવવું તે શિવરી ધન નહિં સ્ત્રીની પિતાની સ્તન ન૦ કિં.] થાન; ધાઈ. પાન ન જ માલકીનું ધન, ધર્મ પુ સ્ત્રીને સ્તબક પુંલિ. ફૂલને ગુછો (૨) પરિચ્છેદ ધમ– તેનાં ખાસ ગુણલક્ષણ વગેરે કે તષ વિ પિં. આશ્ચર્યચકિત; દિમૂઢ કર્તવ્યાદિ (૨) રદશન. ૦પાત્ર ન (૨) જડ; નિશ્રેષ્ઠ
કથા નાટય વગેરેનું નારીપાત્ર, બુદ્ધિ સ્તર પુંસિં. થર
સ્ત્રી [] સ્ત્રીની બુદ્ધિ(૨)સ્ત્રીની સલાહ. સ્તવ ૫૦, ૦નન કિં. રસ્તુતિ. નીચ વિ. લિંગ નવ ]િ નારી જાતિ વ્યા]. સ્તુત્ય; સ્તબ્ધ. ૦૬ સ૨ કિ. હિં, તું] સ્વાતંત્ર્ય ન સ્ત્રીઓની સ્વતંત્રતા. સ્તુતિ કરવી.
હઠ સ્ત્રી સ્ત્રીની હઠ (૨) ભારે જબરી તંબ ૫૦ [i] ઝુમખું કુંડ
હઠ [લા.]. હત્યા સ્ત્રીલં. સ્ત્રીની હત્યા તંભ પું[૩] થાભલોટેકે (૨) જડતા; (૨) તેને માર્યાનું પાપ નિષ્ટતા(૩) પ્રતિબંધ: રુકાવટ નિયમન અણુ વિ. લિં] સ્ત્રી જેવું (૨) બીકણ અને (૪)કાવ્યના અષ્ટભાવમાંને એક. ૦૭ વિ૦ વેવલું નામદ (૩)નસ્ત્રીત્વ (૪) નામઈ. ઝાડા વગેરે રોકનાર (ઔષધ).વન ના તા સ્ત્રીહિં. [.] ભાવવું, અટકાવવું કે રોકવું તે - અ[ઉં રહેનારું, રહેલું એ અર્થમાં (૨) સહાર; ટેકે (૩) જડ કે નિશ્રેષ્ઠ સમાસને અંતે. ઉદા. કંઠસ્થ; માર્ગસ્થ કરી દેવું તે (મંત્ર કે પ્રયોગથી)-ભિત સ્થગિત વિ. [.] થંભી ગયેલું, કાયેલું વિ[.] ભાવેલું(૨) ટેકવેલ (૩)સ્તબ્ધ (૨) રોકી દીધેલું; ખસેડાચ કે વપરાય સ્તાન ન [.] “સ્થાન' એ અર્થમાં નામને નહીં તેમ ઠરાવેલું – કરેલું લાગે છે, ઉદાર હિંદુસ્તાન
સ્થપતિ પુત્રનાં શિલ્પી; સ્થાપત્ય જાણનાર સ્તુતિ સ્ત્રી [૪. ગુણગાન; તારીફ વખાણ સ્થલ ન૦ (.] જગા; સ્થાન (૨) જમીન. (૨) દેવદેવીની સ્તુતિ-પ્રાર્થના. ૦૫ાત્ર ૦ચર વિ. સં.] જમીન ઉપર ફરનારું વિ૦ પ્રશંસા કરવા યોગ્ય
કે રહેના. -લાંતર ન અન્ય સ્થળ(૨) સ્તુત્ય વિલિં] સ્તુતિપાત્ર; વખાણવા જેવું ઠામબદલ; સ્થળની ફેરબદલી Jain Educatiot Iternátora ****** **
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિર ૬૯૩
સ્પર્શ વિર વિ. હિં.] વૃદ્ધ (૨) પં. ડેસે વળગી રહેનારું (૨) રબર પડે, વાળીએ તે (૩) દશ વર્ષ જૂને બૌદ્ધ સાધુ
વળે પણ છોડી દઈએ કે તરત પિતાની સ્થળ, ૦ચર,-ળાંતર જુઓ “સ્થલ'માં મૂળ સ્થિતિએ ચાલ્યું જાય તેવું સ્થાણુ વિ૦ .3 સ્થિર; અચલ (૨) પં. સ્થિર વિ. લિ.] હાલતું ચાલતું ન હોય તેવું ડાળાંપાંખડાં વિનાનું થડ; હૂંડું (૩)મહાદેવ (૨) દ4; અટલ (૩) સ્થાયી; નિત્ય (૪) સ્થાન ન [. જગા; ઠેકાણું સ્થળ (૨) નિશ્ચિત. છતા સ્ત્રી રહેઠાણ (૩) પદ; પદવી. કે ન [G] સ્કૂલ [૬], -ળ વિ૦ જાડું મોટું(૨) મૂખ;
સ્થાન,રહેઠાણ (૨)બેઠક,આસન(૩)પદવી; જડ(૩) સૂમનહિ તેવું સામાન્ય ઇદ્રિ દરજજો. ક્વાસી ૫૦ (૨) વિ. જનેને તેમ જ બુદ્ધિથી ગ્રહણ કરી શકાય તેવું. એક સંપ્રદાય; તેનું કે તેને લગતું. ભ્રષ્ટ દેહ ૫૦ પંચભૂતાત્મક શરીર વિ. [.] પોતાના સ્થાનથી ભ્રષ્ટ થયેલું ય ન [G] સ્થિરતા (૨) પદભ્રષ્ટ; તે ઉપરથી કાઢી મૂકેલું. સ્નાત વિ. [નાહેલું (૨) અભ્યાસ પૂરો -નાંતર ન [+ અંતર જુઓ લાંતર કરીને આવેલું હોઈ સમાવર્તન સંસ્કાર સ્થાનિક વિ[R. અમુક મર્યાદિત સ્થાનનું, કર્યો હોય તેવું (૩) પૃ. તે આદમી. કે તેને લગતું. સ્વરાજ-જ્ય) ન. ૦૭ પુર્વલં] જુઓ સ્નાત (૨)વિદ્યાપીઠની સુધરાઈ જેવાં જાહેર કામો સ્થાનિક પદવીવાળે; “ગ્રેજ્યુએટ લેક ચલાવે તેવી વ્યવસ્થા; લેકલ સ્તાનન[.] નાહવું તે; નાવણ (૨) મરણ સેલ્ફ ગવર્નમેન્ટ
નિમિત્તે નાહવું તે; સનાન સ્થાપક વિ૦ (૨) પં. લિ.) સ્થાપન કરનાર સ્નાયુ પું. હિં] માંસના તંતુ, જેનાથી સ્થાપત્યન લિ.) સ્થપતિનું કામ કે વિદ્યા; અવોનું હલનચલન કરી શકાય છે. શિલ્પશાસ્ત્ર (૨) ઇમારતબાંધકામ બદ્ધ ન બંધાયેલા મજબૂત સ્થાપન ન., -ના સ્ત્રીકિં. રસ્થાપવું- સ્નાયુઓવાળું [વતા સ્ત્રી સ્થાપિત કરવું તે
સ્નિગ્ધ વિ.ઉ.) લીસું, કોમળ (૨) ચીકણું, રથાપવું ૦ કિ. (ઉં. સ્થાપJપ્રતિષ્ઠા કરવી; સ્નેહ ૫૦ [ā] પ્રેમ; પ્રીતિ; વહાલ (૨)
નિર્માણ કરવું (૨) જગા પર મુકરર કરવું ચીકણો પદાર્થ; તેલ. લગ્ન ન૦ એક(૩) પ્રમાણપૂર્વક સાબિત કરવું
બીજાના નેહથી ખેંચાઈને કરેલું લગ્ન, સ્થાપિત વિ૦ લિં] સ્થાપેલું
સંમેલન નવ રનેહીઓનો મેળાવડે; સ્થાયિત્વ ન૦ સ્થાયીપણું
શિચલ ગેધરિંગ”. -હાધીન વિ. સ્થાચી વિ. [.) ઘણી વાર ટકે તેવું ટકાઉ [+ધીનો સ્નેહને વશરને હાંકિત -હાળ (૨) સ્થિર
વિ. હેતાળ; નેહવાળું. -હાંકિત વિ. સ્થાવર વિ. [૯] ખસી શકે નહિ તેવું [+ અંકિત ] રહી નેહથી શોભા પામેલું
(જંગમથી ઊલટું) (૨) પુંડ પર્વત (પત્રમાં પ્રાયઃ લખાય છે).ન્હી વિ[ā] સ્થિતવિલિ.] રહેલ નિવાસી (૨) અચલ; સ્નેહવાળું, પ્રેમી (૨) ૫૦ મિત્ર;પ્રિયજન સ્થિર, પ્રજ્ઞ વિ[ઉં.] જેની બુદ્ધિ સ્થિર સ્પર્ધા સ્ત્રી [] સરસાઈ; હરીફાઈ (૨) છે એવું; જ્ઞાની
ઈર્ષા, દ્વેષ. સ્પધી સ્ત્રી હરીફાઈ સ્થિતિ સ્ત્રી (ઉં. એક સ્થાન કે અવસ્થામાં ચડસાચડસી. વધુ વિ૦ ચડસીલું (૨) સ્થિર રહેવું તે (૨) નિવાસ (૩) અવરથા; અદેખું; લીલું દશા (૪) પદ, દરજજો (૫) મર્યાદા સ્પર્શ શું સિં.) સ્પર્શવું અડવું તે (૨)
સ્થાપક વિ૦ કિં. અસલ સ્થિતિને સંસર્ગ (૩) સ્પર્શેન્દ્રિયથી થતું જ્ઞાન (૪)
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્પર્શબિંદુ
[લા.] લવ; લેશ (૫) અસર (સંસગ કે સ્પાની), ખિ’દું ન૦ પોઇન્ટ ઍક્ કૅટેકટ’ [ગ,], ૰મણિ ન॰ [i.] પારસમણિ [ગ.]. ॰વું સક્રિ॰ [ä. રઘુĪ ] અડવું; સ્પા કરવા [આભડછેટ સ્પર્શાસ્પર્શી પું॰ [ä.], “શી સ્ત્રી॰ સ્પરસેન્દ્રિય સ્ત્રી [i.] ચામડી સ્પષ્ટ વિ॰ [i.] સહેલાઈથી દેખી કે સમજી શકાય તેવું; ખુલ્લુ'; સ્ફુટ. તા સ્ત્રી. વક્તા પું॰ [i.] ખરાખેલા; ચેખે ચાખ્ખું કહી દેનારા. –ષ્ટીકરણ ન૦ [સં.] સ્પષ્ટ કરવું તે; ખુલાસા સ્પંદન ન૰[i.]થડકા;કુરણ; કપ; પલકારા સ્પિરિટ પું॰ [í.] દારૂ (ર) ખાળવાના દારૂ સ્પૃશ્ય વિ॰ [i.] અડકવા યેાગ્ય પૃષ્ઠ વિ૰ [i.] સ્પર્શાયેલું સ્પૃહણીય વિ॰ (સં.] સ્પૃહા કરવા યેાગ્ય સ્પૃહા સ્રો [i.] ઇચ્છા, તૃષ્ણા (ર)
દરકાર; પરવા
સ્પેનિશ સ્ત્રી॰ [...] સ્પેન દેશની ભાષા સ્પેશિયલ વિ॰ [.] ખાસ (૨) પું॰ ખાસ
બનાવેલી ચાના પ્યાલા (૩) સ્રી॰ ખાસ દોડાવાતી આગગાડી
સ્પેાર પું॰ [.] ખીજા કાઈ કારાની મદદ વગર નવસર્જનની શક્તિ ધરાવતા કાશ [વ. વિ. ]
સ્પ્રિંગ સ્રો॰ [] સ્થિતિસ્થાપકતાવાળી
૯૪
પેાલાદી કમાન કે વાળાનું ગાળ ગૂંછળુ સ્ફટિક પું॰[i.] એક જાતના સફેદ કીમતી
પૃથ્થર કે રત્ન. ૦મણિ પ્૰[i]એક મણિ સ્ફાટિક પું૦ [i.] સ્ફટિક સ્ફુટ વિ॰ [સં.] ઊધડેલું; વિકસિત(ર)સ્પષ્ટ; ઉધાડું. તા સ્રી. “ટિત વિ॰ [i.] ખીલેલું, ઊઘડેલું (૨) ખુલ્લું થયેલુ સ્ફુરણ ન॰, “ણા સ્રો॰ [É.] સ્ફુરવું તે (૨) સ્ક્રૂતિ
સ્ફુરવું અ૰ક્રિ॰ [Ē. રઘુ] કંપવું; ફરકવું (૨) એકાએક દેખાવું કે સૂઝવું (જેમ કે, વિચાર) (૩) અંકુર ફૂટવા
સજ
સ્કુરાયમાન વિ॰ [જીએ રકુરવું] રસ્ફુરતું સ્ફુરિત વિ॰ [i.] સ્ફુરેલ સ્ફુલિ’ગ પું॰ [સં.] તણખા સ્કૃતિ(−ત્તિ) સ્રો॰ [i.] જાગૃતિ; તેજી; ચંચળાઈ (૨) સ્ફુરણ સ્કાર્ટ પું॰ [i.] (ઉપરનું આવરણ તેડીને) જોરથી ફૂટવું તે (૨) ખુલાસા; ચેખા નિવેડા (૩) ફોલ્લા સ્મર પું॰ [i.] કામદેવ સ્મરણ ન॰ [i.] ચાદ; સ્મૃતિ(ર)વારવાર યાદ કરવું તે. ઋચિહ્ન ન॰ સ્મારક; ચાદ આવે તે માટેનું ચિહ્ન, શક્તિ સ્રી યાદશક્તિ. “ણિકા સ્ત્રી (ચાદ રાખવાનું ટપકાવી લેવા માટેની) નોંધ પાથી; નેટબુક'.—ણીયવિ॰ [i.] ચાદ કરવા યાગ્ય સ્મરવું સ૦ ક્રિ॰[ä. સ્મૃ] ચાદ કરવું; સમરવું સ્મશાન, ભૂમિ(-સી), વૈરાગ્ય જુએ
શ્મશાનમાં
સ્મારક વિ॰ [i.] યાદ કરાવનારું (૨) ન॰ સભારણ; ચાદગીરી કે તે અર્થે કરેલું કા', ઇમારત વગેરે સ્માત (–ત્ત) વિ॰ [i.] સ્મૃતિ સંબંધી (ર) સ્મૃતિ પ્રમાણે સર્વ કર્મો કરનારું (૩) સ્મૃતિશાસ્ત્રનું જાણનાર (૪) પું॰ સ્મૃતિના પંડિત કે તેને અનુસરનાર સ્મિત ન॰ [i.] મદ હાસ્ય સ્મૃતિ સ્રી॰[i.] સ્મરણ; યાદ (૨)હિ દુઓનાં ધમ શાસ્ત્રમાંનું દરેક (જેમ કે મનુસ્મૃતિ) (૩) વિવેક ને જાગૃતિ [બૌદ્ધ]. ફાર હું॰ સ્મૃતિ રચનાર. ચિત્ર ન॰ મેમરી ડ્રોઇંગ’. દોષ પું॰ સ્મરણના દોષ સ્યંદન પું॰[i.) લડાઈના રથ (ર)ન૦ ટપકવું તે (૩) વહેલું તે
સ્યાદ્વાદ ન॰[i.] અનેકાંતવાદ; દરેક વસ્તુને એકથી વધારે માન્જી હેાય અને બધી તે તે દૃષ્ટિએ ખરી હાચ તેવા (જૈન દશ નના) વાદ
સ્મૃત વિ॰ [i.] સીવેલું; જોડી દીધેલું; જોડાયેલું અન સ્ત્રી [i.] માળા; ફૂલના હાર
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________
સવવું
૬૯૫
સ્વભાવાભિમાન સવવું અ૦ કિ. વુિં. ] ઝરવું; નીતરવું શાભિમાન ન [ + અભિમાન] સ્વઅષ્ટા ૫૦ સિં.) બનાવનાર; રચનાર (૨) દેશનું અભિમાન –ગૌરવ માનવું તે. દુનિયાને ભ્રષ્ટા; ઈશ્વર
-શાભિમાની વિવસ્વદેશાભિમાનવાળું. સસ્ત વિ. [] ઊતરી, ખસી કે પડી ગયેલું -શી વિ. પોતાના દેશનું(૨) દેશભાઈ સાવ ૫૦ લિં] ઝરવું, ચૂવું કે ટપકવું તે (૩) સ્વદેશની ભાવના (૪) સ્વદેશને (૨) વહી જવું કે ઘસાઈ જવું તે; તેમ માલ વાપરવાની વૃત્તિ. -શીધર્મ પું નીકળેલી કે વહી જતી વસ્તી
સ્વદેશીને ધર્મ; પિતાની પડોશની સચ સ્ત્રી [.]ધી હોમવાનું લાકડાનું કડછી પરિસ્થિતિની સેવા કરવા મારફત જગતની જેવું સાધન; સૂવ
સેવા થાય છે એવી ભાવના સુવ(વા) j[ā] ચાટવોશર(ચશને) સ્વધર્મ [. પોતાને કે પોતાના સ્વભાવ સ્ત્રોત ૫૦ કિં.] ઝરે; ઝરણ (૨) પ્રવાહ. કે વર્ણાશ્રમ પ્રમાણેને ધમ. -મ વિ.
સ્વતી, સ્વિતી સ્ત્રી [i.) નદી (૨) પુંપોતાના ધર્મનું સ્લીપર . એક જાતના જોડા(૨)રેલવેના સ્વધા અ [ઉં. પિતૃઓને બલિ આપતાં પાટા નીચે નંખાતો લાકડાને પાટડે કરાતો ઉગાર(૨) સ્ત્રી પિતૃઓને બલિ સ્લેટ સ્ત્રી. [] પથ્થરપાટી
સ્વધામ નવ લિં] પોતાનું વતન(૨)સ્વર્ગ સ્વ સ[i] પોતાનું પોતીકું. કર્મન૦ સ્વપર્યાપ્ત વિ૦ [.] પિતામાં જ સમાપ્ત પિતાનું કમ. કલ્પિત વિતે કપેલું થતું; સંકુચિત; પિતા પૂરતું મર્યાદિત કે માનેલું. ૦કાય ન[, પોતાનું કાર્ચ. સ્વપન ન. [i] ઊંઘમાં ભાસત દેખાવ; હકીય વિ૦ લિં] પિતાનું (૨) પિતાના સમણું દશી વિસ્વપ્નાં જોયા કરનાર, કુટુંબનું. ૦ગત વિ. [ā] જાતને જ લાગુ કલ્પિત સૃષ્ટિમાં વિહરનારું, દોષ ૫૦ પડતું; મનમાં કહેલું (૨) અ. પિતાની | વિ.]સ્વપ્નમાં થતો વીચપાત. દ્રષ્ટા ૫૦. સાથે જ; મનમાં (બેલાતું હોય તેમ) સ્વપ્ન જોનાર; ભવિષ્યની કલ્પના કરનાર, સ્વચ્છ વિલં] ચોખ્ખું; સાફ. વતા સ્ત્રી હવત અ૦ સ્વપ્નની પેઠે ક્ષણિક. સૃષ્ટિ સ્વછંદ પુંલિં] પોતાની જ મરજી પ્રમાણે સ્ત્રી [સં.સ્વપ્નમાં દેખાતી સૃષ્ટિ કલ્પિત વર્તવું તે. છતા, દિતા સ્ત્રી.–દી વિ. સૃષ્ટિનું મિથ્યા સૃષ્ટિ. નાવસ્થા સ્ત્રી સ્વછંદ કરનારું; સ્વેચ્છાચારી
8િ. સ્વપ્નની અવસ્થા; ચિત્તની ત્રણ સ્વજન પં; ન૦ ]િ સગું; સંબંધી (જાગ્રત, સ્વપ્ન, સુષુપ્ત)માંની એક સ્વજાતિ સ્ત્રી લિં] પોતાની જાતિ કે વર્ગ. અવસ્થા (૨) સ્વદેષ (લા.. -નું નવ -તીય વિજેતાની જ જાતિ કે વર્ગનું સપનું સ્વપ્ન જ્ઞાનથી પ્રકાશનાર સ્વતંત્ર વિહં.સ્વાધીન; કેઈના તાબામાં પ્રકાશ વિ. [i] પોતાના તેજ કે નહિ તેવું. છતા સ્ત્રી
સ્વભાન નહં. સ્વત્વનું ભાન-અસ્મિતા વતઃ અ [G] આપોઆપ પોતાની મેળે સ્વભાવ ૫૦ કિં. પુંકુદરતથી જ મળેલ બીજાની મદદ વિના. સિદ્ધ વિ. [.] ગુણ (૨) પ્રકૃતિ; તાસીર (૩) ટેવ,આદત, જાતે જ પ્રમાણરૂપ-આપોઆપ સિદ્ધ જ(ચ)વિત્ર સ્વાભાવિક, સિદ્ધ વિ. હોય એવું(જેને બીજો પ્રમાણની જરૂરનથી) સહજ; કુદરતી સ્વત્વ ન૦ કિં. પિતાપણું; સ્વમાન (૨) ભાષા સ્ત્રી (ઉં. પોતાની ભાષા; માતૃપિતાની વિશિષ્ટતા (૩) પિતાનું હેવાને ભાષા. પ્રેમ પુંવ, હભિમાન ન ભાવ; માલિકી
[+ અભિમાન રવભાષા માટે પ્રેમ કે તેનું સ્વદેશપું [ā] પિતાને દેશ જન્મભૂમિ. અભિમાન; તે માટેની માનભરી લાગણું
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્વમાન
૬૯૬
સ્વાભાવિકતા
સ્વમાન ન૦ લિં] પોતાનું માન પોતાની સ્વ૫ વિ૦ [6] ડું કિંચિત ระYd
સ્વતિ અ લિ.] કલ્યાણ થાઓ એ સ્વયં અર્થતંપોતાની મેળે; આપોઆપ.
આશીર્વાદાત્મક ઉચ્ચાર. ૦૭ ૫૦ [.] ૦૫ાક પું૦ જાતે-હાથે રાંધવું તે. પાકી
સાથિયો. શ્રી શબ્બો કાગળ લખતાં વિ. સ્વયંપાક કરી લેનારું. પ્રકાશ શરૂઆતમાં લખાતું મંગલસૂચક પદ વિ પોતાના તેજથી જ પ્રકાશિત. ૦ણ્ સ્વસ્થ વિ. [ā] નરેગી; તંદુરસ્ત (૨) વિ.]તાની મેળે જ ઉત્પન્ન થયેલું (ર) ગભરાટકે ઉગ વિનાનું; શાંત; સાવધાન. પં. બ્રહ્મા (૩) ઈશ્વર. વર કું. [.] ૦dી સ્ત્રી કન્યાએ પોતે વર પસંદ કરે તે (૨) વહસ્ત મું. [.] પિતાને હાથ તે માટે સમારંભ. સિદ્ધવિ બીજી સ્વાગતન[]આવકાર સત્કાર. પ્રમુખ સિદ્ધિની જરૂર વિનાનું-આપોઆપ પું સ્વાગત સમિતિના પ્રમુખ. ૦મંત્રી સિદ્ધ, સેવક છું. પિતાની મેળે સેવા ૫૦ સ્વાગત સમિતિના મંત્રી સમિતિ કરવા તૈયાર થયેલે માણસ;"વલંટિયર'. સ્ત્રી સ્વાગતનું કામ કરનારી સમિતિ.
સેવિકા સ્ત્રી સ્ત્રી સ્વયંસેવક. સ્મૃતિ -તા સ્ત્રી આવકાર; અભિનંદન. (ત્તિ) સ્ત્રીવાભાવિક ફુરણ,તાની
-તાયક્ષ ! [+મસ્યા સ્વાગત-પ્રમુખ મેળે જ થયેલી કુરણા
સ્વાતંત્ર્ય ન [ā] સ્વતંત્રતા. કપ્રિય, સ્વર પું[i] અવાજ; સૂર; વનિ (૨) પ્રેમી વિવસ્વાતંત્ર્ય જેને પ્રિય છે તેવું. જેને પૂર્ણ ઉચ્ચાર કોઈની મદદ વિના યુદ્ધ ન સ્વતંત્રતા મેળવવા માટેનું કે થઈ શકે તે વર્ણવ્યા. (૩)સંગીતના તેની રક્ષા માટેનું યુદ્ધ સાત સૂરમને દરેક (સા, રી, ગ, મ,૫,
સ્વાતિ(તી) સ્ત્રી લિં] પંદરમું નક્ષત્ર. ધ, ની). લિપિ સ્ત્રોસંગીતના રાગ
બિંદુ, બુદ નવ સ્વાતિમાં પડતું અને તાલવાર સૂર નેધવાની લિપિ; વરસાદનું ટીપું(મોતીની માછલીના પેટમાં નેશન'. સસક ન સંગીતના સાત
જઈ જે મોતી બને એમ કહેવાય છે) સ્વરને સમૂહ
સ્વાદ ૫૦ કિં.] રસનેંદ્રિયથી થતો અનુભવ વરાજ(જ્ય) નટ [લં] પોતાનું સ્વતંત્ર- (૨)રસ; આનંદ (૩) ચાખવું તે (૪) રસ; પ્રજાસત્તાક રાજ્ય (૨) પિતા ઉપર કાબૂ મજા (૫)મેહ, શોખ, દિયણવિન્ની , હે તે
-દિયું વિ૦ જુઓ સ્વાદલું. -દિષ્ટ(9) સ્વરિત વિહિં] સ્વરયુક્ત(૨)સુરીલું(૩) વિ[ફંડવાહિરોચક સ્વાદવાળું દીલું પુરવારના ત્રણ વિભાગમાં એક, જેમાં વિ. સ્વાદુ વસ્તુઓ ખાવાની ટેવવાળું, ઉદાત્ત અને અનુદાત્ત બનેનાં લક્ષણ હોય છે -દુ વિ૦ લિ.) સ્વાદિષ્ટ, દેદિય સ્ત્રી સ્વરૂપ ન [લં] ઘાટ આકાર (૨) દેખાવ; + ઇંદ્રિય જીભ વર્ણ (૩) સુંદરતા (૪) લક્ષણ, સ્વાવ. સ્વાધીન વિ[ઉં] પોતે પિતાને નિયમમાં તઃ અવસ્તુત: સ્વરૂપની દૃષ્ટિએ. રાખનાર (૨) પિતાના કાબૂ કે વશનું(૩) વતી વિ. સ્ત્રી સુંદર (સ્ત્રી). ૦વાન સ્વતંત્ર. સ્ત્રી [પાઠ (૩) અધ્યયન વિસુંદર દેખાવડું
સ્વાધ્યાય વિ. [.] વેદ(૨)વેદને નિયમિત સ્વર્ગ નર સિં.] દેને લોક. ૦લાક પુ. સ્વાનુભવ ! [] પિતાને અનુભવ. સ્વર્ગ. વાસ પે સ્વર્ગમાં વસનારં(૨) રસિક વિઆત્મલક્ષી; “સજેકિટવ મત મરહમલા.)(૩)૫દેવ. કરસ્થ વિ. સ્વાનુભૂતિ સ્ત્રી [ā] સ્વાનુભવ જાઓ સ્વર્ગવાસી
દિવ્ય સ્વાભાવિક વિહિં. કુદરતી; અકૃત્રિમ. સ્વર્ગીય વિ૦ [.] સ્વર્ગનું (૨) અલૌકિકતા સ્ત્રી
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્વાભિમાન
१९७ સ્વાભિમાન ન૬] પિતાને માટેનું રાખો તે. –ચી વિ. પિતા પર જ અભિમાન; સ્વમાન ની વિસ્વાભિ- આધાર રાખનાર માનવાળું
સ્વાશ્ય ન [.] સ્વસ્થતા (૨) તંદુરસ્તી સવામ ૫૦ જુઓ સ્વામી [૫]
સ્વાહા સ્ત્રી [.] અગ્નિની સ્ત્રી (૨) અo સ્વામિત્વ ન૦ કિં.] ધણીપણું માલિકી
અગ્નિમાં આહુતિ આપતા બેલા શબ્દ સ્વામિની સ્ત્રી (સં.) શેઠાણી, ધણિયાણ
સ્વાંગ ૫૦ સાંગ; બનાવટી વેશ સ્વામી !૦ લિં] પતિ (૨) માલિક (૩)
સ્વીકાર .સ્વીકારવું તેવું સક્રિ) રાજા (૪) સાધુસંતને બેલાવતાં વપરાતું
કિં. રર્વો] અંગીકાર કરવો કબૂલ સંબંધન. નારાયણ પુત્ર એ નામથી
કરવું. -ન્ય વિ૦ કિં.] સ્વીકારવા યોગ્ય ચાલતા ધાર્મિક સંપ્રદાયના પ્રર્વતક
સ્વીકૃત વિ૦ [] સ્વીકારેલું. -તિ સ્ત્રી વાયત્ત વિ૦ [4] સ્વાધીન
કિં.] સ્વીકાર સવારસ્ય ન૦ (ઉં. સ્વાભાવિક રસ કે
સ્ત્રીય વિ૦ [.] પિતાનું ઉત્તમતા (૨) મમ; ખૂબી
છા સ્ત્રી [i] પિતાની ઈચ્છા. ૦ચાર
૫. [ā] પિતાની મરજી પ્રમાણે વર્તવું સ્વાર્થ પુંલિ. પિતાની મતલબ; પિતાનું
તે. ચારિણી વિ. સ્ત્રી, ચારી વિ. હિત, ત્યાગ ૫. સ્વાર્થને ત્યાગ;
વેચ્છાચાર કરનારું આપભેગ. ૦૫રાયણ વિ[.વાર્થને
વેદ પું[] પરસેવો. ૦૪ વિપરસેવાજ વિચાર કરનાર; સ્વાથી. બુદ્ધિ
માંથી થયેલું (૨)નવ જ જીવ કે જંતુ. સ્ત્રી સ્વાર્થ દષ્ટિ. વૃત્તિ સ્ત્રી સ્વાર્થની
હન ન. પરસે (૨) પરસેવ લાવવો તે વૃત્તિ. સાધક, સાધુ વિ. પિતાને
સ્વૈર વિહં.મરછમાં આવે તેમ વર્તનાર; સ્વાથ સાધના. –થી, –થવું વિ
સ્વછંદી; નિરંકુશ. વિહાર મરજી. સ્વાર્થવાળું આપમતલબી; એકલપેટું
મુજબ વિહરવું તે. -રિણું સ્ત્રી (ઉ.] સ્વાવલંબન ન [.] સ્વાશ્રય
સ્વછંદી -વ્યભિચારિણી સ્ત્રી સ્વાવલંબી વિ. સ્વાશ્રયી
પાર્જિત વિ૦ [.પોતે જાતે રળેલુંસ્વાશ્રય નવ લિં] પોતાની પર આધાર મેળવેલું; આપકમાઈનું
હ ૫૦ કિં.] થે ઉષ્માક્ષર
ખબર(૪)સત્ય. દેષ છું. હકીકત-બીના હક ૫૦ દાવે; અધિકાર (૨) દસ્તૂરી લાગે કે બાતમીને અંગેને દેષ- તેની ભૂલ (૩)કર્તવ્ય ફરજ(૪)સત્ય ન્યાય(૫)વિત્ર હકીમ ૫૦ [.] યુનાની વૈદું કરનારે; વાજબી; સાચું; સત્ય. ૧દાર વિ૦ હક મુસલમાન વૈદ ધરાવનારું(ર)વાજબી
હકૂમત સ્ત્રી [.. દુમત] સત્તા અધિકાર. હકસાઈ સ્ત્રો [4. હૃ + FT. શી] હકનું -તી વિ. હકૂમત સંબંધી લવાજમ; દસ્તૂરી
હક્ક ૫૦ [..] જુઓ હક હકાર ૫૦ હા પાડવી તે
હગવું અ કિટ [લં, હ) અધવું હકાલવું સક્રિટ હાંકવું (૨) હાંકી કાઢવું હચમચવું અ૦િ ડગમગવું; પાયામાંથી હકીકત સ્ત્રી [.] ખરા અહેવાલકે બીના કે સાંધામાંથી હાલી જવું.(હચમચાવવું)
(૨) ખરી ખબર કે બાતમી (૩) બીના હજ સ્ત્રી [મ, gm] જાત્રા (મક્કાની)
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________
હજમ
१५८
હત
હજમ વિ૦ મિ. હુકમ] પચેલું કરેલું (૨) હડતાલ સ્ત્રી [જુઓ હરતાલ] એક ઉપધાતુ ઉચાપત કરેલું [લા.]
હડતાલ(ળ) સ્ત્રી [હડ (ઉં. હૃEદુકાન) + હજરત [] માલિક, સ્વામી શ્રીમાન ૬. તાજી (તાળુ)] કામધંધો બંધ કરવાં તે (૨) (મુસલમાનમાં) મોટા કે પૂજ્ય (શક કેવિધ બતાવવા... --લિ–ળિ)
માણસને લગાડાતો માનવાચક શબ્દ યો યું. હડતાળમાં ભળેલે (૨) હડતાળ હજામ ! [4. ગામ] વાળંદ. તે સ્ત્રી પડાવવામાં આગેવાની લેનાર
મુંડન; વાળ કાપવા કે બાડવા તે (૨) હડદે(લો) ૫૦ હડસેલે [લા. નકામી નિરર્થક મહેનત(૩)કડક હડધૂત સ્ત્રી. ચારે બાજુથી હડહડે થવું તે ટીકા કરવી, ઊધડું લઈ નાંખવું તે. પટ્ટી (૨) વિવે ચારે બાજુથી તિરસ્કાર પામેલું
સ્ત્રી, હજામતનું કામ (તિરરકારમાં) હડપ અ [રવ૦એકદમને ત્વરાથી હડફ હજાર વિ. [w.] ૧૦૦૦ હિવે પણ હડપચી સ્ત્રી હિં. દૃન +{. પટ્ટી જ્યાં હજી અહિં. મા]િ અત્યાર લગી (૨) દાઢી ઊગે છે તે નીચલા જડબાને ભાગ હજી પંકિ.મિનાશવાળ સુંદર રેજો હડફ અ૦ જુઓ હડપ હજુ અ૦ જુઓ હજી
હડફર સ્ત્રી જુઓ અડફટ હજાર સ્ત્રી મિ. દુકૂર] “આપ અને હડબડવું અને ક્રિ. નાહિંમત થઈ જવું દરબારી કે મુસલમાની વિવેકમાં વપરાતે (૨ગભરાવું ઉદ્ગાર (૨) હાજરી; તહેનાત. –રિ હડસેલવું સક્રિ હડસેલો માર ધકેલવું ૫૦ તહેનાતમાં રહેનારે નોકર (૨) હડસેલે પુન્સર, હત્યપ્સિ, સં. હસ્તાઅંગૂછે; રૂમાલ
તારિતમ) ધક્કો હટ અ “દૂર ખસ” એ અર્થને (છણકા
હહહહ અ [ ર૦] સડસડ (ઊકળવાને કે તુચ્છકારને).ઉગાર
અવાજ) (૨) જુઓ હડે હો. તું વિવ હટાણું નહિં, પ્રા. બજારકામખરીદ
ઊકળતું (૨) ચુસ્ત; પાકું પૂરેપૂરું લિ.]. કામ (૨) ખરીદવા વેચવાનો ધંધો
૨વું અહિડહડ અવાજ સાથે ઊકળવું હઠ પું; સ્ત્રી [6] છા; ખેટે આગ્રહ.
હડી સ્ત્રી દેટ ચોગ પુલિં] આસન, પ્રાણાયામ વગેરે
હડાટ, હડુડ અ [રવ૦] જોરથી હડી ક્રિયાઓ દ્વારા સધાતો ગનો એક પ્રકાર
કાઢવાન કે ધસવાને અવાજ હઠવું અકિટ ખસવું (૨) પાછા પડવું (૩)
હડે અ[જુઓહડોકૂતરાને હાંકવાને ઉદ્દગાર
હડેડાટ અ૦ જુઓ હડૂડાટ - હઠ કરવી હઠાગ્રહ પૃ૦ હઠપૂર્વક આગ્રહ
હડે હવે સ્ત્રી હડે હડે કરવું તે(૨)આવકારને હઠીલાઈ સ્ત્રી હઠીલાપણું
અભાવ; અવગણના લિ.].
હડે ૫૦ જુઓ અડે હઠીલું વિટ હઠવાળું; જિદ્દી (૨) હઠે નહિ
હવું સક્રિ. [પ્રા. હૃા (. હૃ૧)] મારી તેવું મટે નહિ તેવું
નાખવું; જીવ લે; નાશ કરે હડ અ રિવ૦] જુઓ હડે
હણહણ સ્ત્રી [રવ૦] જુઓ હણહણાટ, હડકવા પું[ä, ચર્ચ (હડકાયેલ કૂતરો)
૦૬ અ૦ કિ(ઘેડ નાકમાંથી કરે છે +વા (ઉં. વાત))તરાં, શિયાળવાં વગેરેને
તે અવાજ)-ણાટ પું, શુટી સ્ત્રી, થત એક રોગ જેથી તે જેને તેને કરડવા
હણહણવું તે ધાચ છે (૨) તેના જે ગાંઠે આવેગ હત અ [વ પશુ વગેરેને હાંકી કાઢતાં * [લા.]. ન્યૂ વિ૦ હડકાયું હિાય એવું બોલાતો ઉગાર (૨)સ્ત્રી (બાળભાષામાં)
હડકાયું, ચેલું વિ. જેને હડકવા થયે મારવું તે
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________
હત
૬૯૯
હરડે
હત વિ૦ [.] હણાયેલું; મરાયેલું ઘવાયેલું સપ્તાહ; અઠવાડિયું (૨) ઘેડે છેડે પૈસા (૨)નિકૃષ્ટ; હલકું. ભાગિની વિ. સ્ત્રી, ભરવા ઠેરવેલી મુદત; તે તે મુક્ત ભરહભાગી વિ. કમનસીબ અભાગિયું. વાની રકમ ભાગ્ય ન૦ કિં.] કમનસીબ, દુર્ભાગ્ય, હંબક સ્ત્રી સખત બીક ફાળ વીય વિબળરહિત શક્તિહીન. તાશ હબસી(સી) ૫૦ [..] આફ્રિકાને વતની વિ૦ [.] નિરાશ; નાસીપાસ
હમણાં અજુઓ હવણાં હાલ હત્યા સ્ત્રી [G] ઘાત; વધ; જીવ લે તે હમદર્દી સ્ત્રી [fi] સમભાવ દિલસોજી
(૨)પ્રાણને મારવાથી લાગતા દોષ. કાહ હમરાહી સ્ત્રી [. હમરાહસેબત,સંગાત ૫૦ ભારે હત્યા કે સંહારને બનાવ. ૦૨ હમવતની વિ૦ [1. હમવતન] એક જ વિ૦ લિં, હૃત્યા + Ra] હત્યા કરનારું મૂળ વતનવાળું હથવા૨ વિ૦ સ્ત્રોત્ર અમુક એક માણસને હમામ ન [મ. માન] નાહવાની જગા. (હાથને) જ દેહવા દે એવી ટેવાયેલી ખાનું ન૦ સ્નાનગૃહ; ગુસલખાનું (ગાયભેંસ)
હમામદસ્ત પૃ[w.હીવનસ્તો ખાંડણહથિયાર ન [કે. હથિયાર] શત્રુ; આયુધ પરાઈ (૨) ખાંડણીને દસ્તો; પરાઈ (૨) સાધન (૩) એજર. બંધ વિ. હમાલ પું. [મ. માત્ર બે ઉપાડનારે; સશસ્ત્ર, બંધી સ્ત્રી હથિયાર રાખવાની મજૂરીલી સ્ત્રી હમાલનું કામ;હમાલપણું બંધી–મના
હમલ પં. [. હું ગર્ભ હથેલી(-ળી) સ્ત્રી હિં, હસ્ત+ત્ત કે સ્પર્શ ઉમેશ અમરેજ નિત્ય -શાંઅ હમેશ
ઉપરથી છતા પંજાને સપાટ ભાગ હય ૫૦ [.] ઘડે; અશ્વ. દળ ન હથોટી સ્ત્રી, [હાથ ઉપરથી]હાથને કસબ ઘોડેસવાર લકર આવડત (૨) મહાવરે; ટેવ
હયાત વિ૦ [4] જીવતું; વિદ્યમાન. -તી હાડી સ્ત્રી[હાથ ઉપરથી ટીપવાનું કે સ્ત્રી હયાતપણું, જિંદગી (૨) અસ્તિત્વ ઠેકવાનું મગરી જેવું સાધન. - ૫૦ હર [.] શંકર મહાદેવ(૨)વિ હરનાર; મેટી હોડી; ઘણ
લેનાર (સમાસને છેડે). ઉદાર મનહર "હથ્થુ વિ૦ (સમાસમાં) હાથના માપનું. હર વિ. [FT.] દરેક; પ્રત્યેક
ઉદા. અઢીહથ્થુ (૨) હસ્તક હાથનું. હરક્ત સ્ત્રી સ.અડચણ નડતર(ર)વાંધો ઉદા. એકહથ્થુ
હરઈ વિલ્હર+કઈદરેક; ગમે તે કઈ હદ સ્ત્રી [સ. હું] મર્યાદ; સીમા અવધ હરખ ૫૦ [જુઓ હર્ષ] આનંદ, ઘેલું (૨) અંત; છે. શ્વાર અમદા વિના; વિ. અતિશય હર્ષથી ઘેલું બનેલું. ૦૫દૂઠું અતિશય (૨) હદની બહાર.૦પારી સ્ત્રી | વિઅતિ ઉત્સાહભેર અવહરખસાથે હદ બહાર થવું તે
-ખ(–ખાવું અ[િ . હૃપ ] ખુશ હદીસ સ્ત્રી [. પચગંબર સાહેબનાં થવું; આનંદમાં આવવું [બિલકુલ પ્રસંગોપાત્ત કહેલાં વચને કે ફરમાનેને હરગિજ(સ) અ[] કદી પણ નહિ);
સંગ્રહ મુસલમાનોને સ્મૃતિગ્રંથ હરઘડી અવ દરેક ઘડીએ; વારંવાર હનુ(-નૂમાન પું[] મારુતિ; રામના હરજી મું. [f. રિ+] પરમેશ્વર પ્રખ્યાત વાનર ભક્ત. કૂદકે પુત્ર હનુ- હરડાં ન બવહરડીનાં નાનાં અધ
માનના જેવો લાંબે કૂદકે લગ જંપ” કચરાં ફળ. -ડી સ્ત્રી (ા. હર (ઉં. હપ અ રિવ૦] એવા અવાજ સાથે(ખાવું) તી)] હરડાનું ઝાડ, ડેન્રી હરડી
હપ-ક)તો [. હૃhil; G. H૨] ૫૦ નામના ઝાડનું ફળ
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________
હરણ
૧૭૦૦
હલક
હરણ ન [i.) હરી જવું-ઉપાડી જવું તે હરિ કું. લિં. વિષ્ણુ; કૃષ્ણ (ર) ઘેડે (૩) હરણન[. ળિયુગ.-ણિયે પંગ- સિંહ (૪) વાંદરો (૫) ચંદ્ર. કથા
શીર્ષ નક્ષત્ર. -ણી સ્ત્રી હરણની માદા સ્ત્રી ભગવાનની કથા, કીર્તન (૨)મૃગશીર્ષ(પ.). -શું ન ભૂગલું; હરણ ન સંગીત સાથે પરમેશ્વરનાં ગુણગાન. હરતાલ -ળ) સ્ત્રી એક ઉપધાતુ
વજન ૫૦ હરિને-વિષણુને માણસ; હરતું ફરતું વિ૦ હાલી ચાલી શકે એવું કે દેવદત (૨) હરિને ભક્ત (૩) અંત્યજ એટલું સાજું થયેલું
હરિણ પુંજન [. હરણ, મુગ. –ણાક્ષી હરદમ અ [] હરેક ક્ષણે હમેશ વિ. સ્ત્રી વુિં.] હરિણ જેવાં સુંદર નયનહરદાસ પે એક પ્રકારને હરિકથા કરનાર વાળી. -શું સ્ત્રી હરણું; મૃગલી હરદ્વાર ન [૬. ઢિાર) હિન્દુઓનું એક હરિત વિ. [૩] લીલું તીર્થસ્થળ
હરિતાલ સ્ત્રી [. જુઓ હરતાલ હરફ પુત્ર [.. હૃ] બોલ; શબ્દ(૨) અક્ષર હરિદાસ પું, કિં. જુઓ હરદાસ હરફર સ્ત્રી હરવુંફરવું; વારંવાર આવવું હરિદ્રા ટ્રો લિ) હળ જવું તે
હરિદ્વાર ન૦ [૧] જુઓ હરદ્વાર હરબ(ભ)ડવું અ૦િ જુઓ હડબડવું હરિયાળી સ્ત્રી [સે. રમા (ઉં. તિ)] હરવું સક્રિ[પ્રા. હર (ઉં. ૮) બળાત્કારથી લીલોતરી કે તેની ભા. વિલીલું ઉપાડી જવું (સ્ત્રીને) (૨) ઝૂંટવી લેવું (૩) હરિશ્ચંદ્ર પું[.] પ્રસિદ્ધ સત્યવાદી રાજે; લઈ લેવું. ફરવું અ૦ કિ. આમતેમ ત્રિશંકુને પુત્ર
નિ શિવ મોજથી ફરવું
હરિહર ૫૦ [૧] હરિ અને હર, વિષ્ણુ હરસ કું, મર] ગુદામાં થતો એક રોગ, હરીપું [] પ્રતિસ્પધી; સામાવાળિયે
૦મસા મુંડ બોવ હરસ અને મસા (૨) વિરોધી દુશ્મન. -ફાઈ, -ની સ્ત્રી હરહરમહાદેવ શ૦ પ્રવ [ā] જમણના સરસાઈ; સ્પર્ધા (૨) શત્રુતા
પ્રારંભનો મંગળ ઉદ્દગા૨ (૨) ક્ષત્રિની હરેક વિ. દરેક; પ્રત્યેક રણહાક
હરેડી રી) સ્ત્રી પૂંઠ પકડવી તે (૨). હરાજ વિ. [4. 10 લિલામથી વેચેલું. મરણિયા કિકિયારી કરીને ઘસવું તે
-જી સ્ત્રી, લિલામ; જાહેરમાં કિંમત હરેલ(ળ) સ્ત્રી [તુ દાદરા] લશ્કરને બેલાવરાવી વધારેમાં વધારે કિંમત પાછલે ભાગ(૨)હાર; ઓળ(૩)બરાબરી; આપનારને વેચવું તે
જોડ હરામ વિ.) કુરાનમાં મના કરેલું હોય હર્તા(ર્તા) વિર [ ] “હરનાર' (પ્રાયઃ
એવું નિષિદ્ધ; અધમ (૨) વગર હકનું; સમાસને છેડે). ઉદા. દુઃખહર્તા (૨) ૫૦ અઘટિત (૩) સુસ્ત; બેઠાખાઉ. ખોર ચેર; લુટારુ વિ. હરામનું ખાવા ઈચ્છનારું (૨) કૃતધ્રો હસ્ય ન [i] મેટું સુંદર મકાન મહેલ (૩) બદમાસ. ખેરી સ્ત્રી હરામખેર- હર્ષ પં. [૬] હરખ; આનંદ. વધેલું વિંડ પણું, ચસકે પૃહરામનું લેવાખાવાને જુઓ હરખઘેલું. નાદપુરા હર્ષની બૂમ. ચસક. ૦જાદુ વિ. [ ] વ્યભિ- -ર્ષિત વિ. [] હર્ષ પામેલું ચારથી જન્મેલુ. - વિ. હરામખેર; હલ ૫૦ [.] નિર્ણય; ઉકેલ
કૃતઘ બદમાશ (૨) હરામખેરી હલ ન૦ [] જમીન ખેડવાનું ઓજાર • હરાયું વિ૦ રખડતું ઢું ફરતું (૨) અંકુશ હલક શ્રી. [૩. હૃ] કંઠ; સ્વર (૨) વગરનું; માતેલું
શેભા; રેનકા (૩) પળ; ક્ષણ
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________
હલકટ
૭૦૧,
હલકટ વિ[જુએ હલકુ નીચ; આછકલા હલેતું વિ૦ દુનિયાદારીથી અવાકેફ (૨) સ્વભાવનું
ધીમું ધીરે હલકારવું સક્રિોમેટેથી બૂમ પાડવી (૨) હલેસું ન હડી ચલાવવાને ચાટ બૂમ પાડી હાંકવું; ડચકારવું (૩) હાંકવું; હલે પુંછ ધસાર; હુમલે (૨) [લા] ધક્કો ચલાવવું
નુકસાન (૩) કામધંધે; ઉદ્યોગ હલકારે છું. [. હૃહ ખેપિયે; કાસદ હવટ વિ. જૂિઓ અવડી અવાવરું (૨) જાસુમ; દૂત
હવડાં-ડે) અ + જુઓ હમણાં હલકું વિટ બ્રિા. સ્લમ (ઉં. વુવા) એછા હવણું અ2િ. મદુળા (ઉં.પુના)] હાલમાં વજનનું (૨) એાછા મૂલનું (૩) ઝટ પચે અત્યારે; હમણું તેવું (૪) ઘેરું, અસહ્ય કે મુશ્કેલ નહીં હવન ૫૦ કિં. હેમ; યજ્ઞ (૨) ના યજ્ઞમાં તેવું (૫) પ્રફુલ્લ તાજું; ચિંતા વગરનું આહુતિ હેમવી તે ઉલ્લાસભર્યું (૬) ઊતરતી કેટીનું (૭) હવસ ૫૦ [1] વાસના (૨) કામવાસના ઓછી મહેનતનું (૮) નાચું; ખરાબ (૩) ભલલુતા. ખારવિવિષયીકામુક અઘટિત (૯) હલકટ
હવા સ્ત્રી [મ. પવન; વાયુ(૨) વાતાવરણ હફિલ સ્ત્રી ફિરુઝ ધમાલ; હલમલ (૩) લેજ. [૦માં કિલ્લા બાંધવાર હલધર - કિં.] બળરામ
અસંભવિત મને રથ કરવા. ૦માં બચકા હલનચલન ન. [૪] હાલવું ચાલવું તે ભરવા=મિથ્યા પ્રયાસ કરો. લાગવી હલભ(–મ)લ સ્ત્રીજુઓહફલીધાંધલ = વાતાવરણ વગેરેની અસર થવી (૨) ધમાલ; ખળભળાટ
ભેજની અસર થવી.]. કઈ વિ૦ હેવાનું, હલવાઈ પું. [A] સુખડિયે; કોઈ –ને લગતું (૨) હવામાં ઊડનારું (૩) હલવું અક્રિટ હૈિ. જી હાલવું
કાલ્પનિક, તરંગી લિા] (૪) સ્ત્રી એક હલ કું. [૪] એક મીઠાઈ
દારૂખાનું. કઈ જહાજ ન૦ વિમાન; હેલા અ સિં] સખીને બેલાવતાં વપરાતું એરોપ્લેન'.હવાચાની અસર, ભેજ
સંબોધન [(૨)તંગી; કંગાલિયત હવાડે ડું વિં.માદા] રને પાણી પીવાને હલાકી સ્ત્રી હેરાનગતિ અથડામણ આપદા (કૂવા પર) કુંડ હલાયુધ કું. લિ. હળધર; બલરામ હવાણ સ્ત્રી સેબતની હૂંફ; સવાણ હલાલ વિ. [] (ઇરલામી ધર્મમાં જેની હવાતિયું નવ વલખું મિથ્યા પ્રયન: ફાંફાં રજા છે એવું વિહિત; કાયદેસર; વાજબી. હવાફેર પુંતબિયતને કારણે હવાસ્થળ ખોર પુંબરાબર કામ કરીને બદલે બદલવું તે
[માપ મેળવનાર.લી સ્ત્રી વફાદારી, એકનિષા હવામાન ન હવાના દબાણ વગેરે સ્થિતિનું હલાવવું સક્રિ “હાલવુંનું પ્રેરક (૨)ઊંચું હવાલદાર પુત્ર હવાલે + F1. ઢાર પટેલ
નીચું કરી (કેઈ કામ, વાત, વિચાર તલાટીને સિપાઈ; પટાવાળે (૨) સિપાઈઈને) ગતિ કે ચાલના આપવી, ચળવળ, ઓની કે પોલીસની નાની ટુકડીને નાચક ખળભળાટ, પ્રવૃત્તિ પ્રેરે એમ કરવું (૩) હવાલે પૃ. 4.) કબજે; તાબો (૨) સુપરત; બીજા નામ સાથે વપરાતાં તે તે વસ્તુ ભાળવણું (3) અખત્યાર; સત્તા (૪) દ્વારા કાંઈ કરવું, એવો અર્થ થાય છે. સામસામે ખાતે જમાઉધાર કરવું તે (જીભ હલાવવી)
હવાવું અ[િ‘હવા'ઉપરથી ભેજ લાગ હલાહલ વિ. હિં] અતિ તીવ્ર (૨) ન • હવા અ જુઓ હવડા હવે; હમણું [૫]
કાળક્ટ વિષ (સમુદ્રમંથન કરતાં નીકળેલું) હવિ ૫૦; ન૦ [] બળિ; હેમવાનું તે
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________
હવિષ્ય
૭૦૨
હંકારવું હવિષ્ય ન૦ [ā] હેમવા ગ્ય દ્રવ્ય. પ્રત સ્ત્રી હાથે લખેલી મૂળ પ્રત;
યાન ન [i] યજ્ઞ કે ઉપવાસના “મેન્યુક્ઝિ. મેલાપ, મેળે છે દિવસમાં ખાઈ શકાય તેવું અન્ન હાથમાં હાથ મેળવે તે (લગ્ન વખતે). હવું (સ્ત્રીહવી, ૫૦ હ) [હેવુંનું રેખા સ્ત્રી હથેલીમાં હતી લીટીઓ
અનિયમિત ભૂવ કાનું રૂ૫] થયું [૫] (જેના પરથી ભવિષ્ય ભાખે છે).લિખિત હવે અ. જુિઓહવા અમુક પછી અત્યારે વિના હાથનું લખેલું (૨) નાથપ્રત (૩) (૨) અત્યાર પછી; આગળ પર
હાથે લખીને કઢાતું માસિક. -સ્તાક્ષર હવેડ પં. જુઓ હવાડે
૫. લિ.] હાથે લખેલા અક્ષર (૨) સહી. હવેલી સ્ત્રી [f. મેટુંને સુંદર બાંધણીનું -સ્તામલકત અ હિં. હાથમાંના મકાન (૨) પુષ્ટિમાર્ગીય મંદિર
આમળાની પેઠે (સહેલાઈથી કે સ્પષ્ટ રીતે) હત્ય વિ૦ [] હેમવા યોગ્ય (૨) ૦ - હસ્તિનાપુર ન [i] પાંડવોની રાજધાની હૈમવાની સામગ્રી (દેને માટે). કલ્ય અત્યારના દિહીથી ૫૦ માઈલ ઈશાન
ન[i.] દેવ અને પિતૃને આપવાને બળિ કોણમાં હશે (જુઓ હવું હોવુંનું બીજા પુરુષ એક હસ્તિની સ્ત્રી ઉં.] હાથણી વનું તથા ત્રીજા પુરુષનું ભ૦ કાનું રૂપ હતી સ્ત્રી [] હયાતી, અસ્તિત્વ
(૨) અ૦ ખેર; કઈ ચિંતા નહિ લા] હસ્તી પુ. જિં.) હાથી હશે વિ૦ નવશેકું સહેજસાજ ગરમ હસતે અ૦ હાથે મારક્ત દ્વારા. [પોતે હસણ સ્ત્રી, શું નવ હાંસી
શપ્રપોતે જાતે કર્યું છે એમ સૂચવે હસનીય વિલં. હંસવા ગ્ય. છતાસ્ત્રી છે (હિસાબ ઇમાં)]. હસમુખું વિ૦ હસતા મુખવાળું આનંદી હળનાજુઓ હલ] જમીન ખેડવાનું ઓજાર હસવું અ૦િ કિં. ] દાંત કાઢવા (૨) હળદ(૨) સ્ત્રી હિં. હરિદ્રા) એક ગાંડાદાર
ગમત ખાતર બેલવું (૩) સક્રિટ હાંસી મૂળ કે તેને ભૂકે; એક મસાલો કરવી (૪) નટ હાસ્ય(૫)મશ્કરી; મજાક - હળધર પુત્ર બળરામ હસંતી સ્ત્રી [.] સગડી
હળપતિ ૫૦ (સુરત બાજુ) દુબળા કહેવાતી હસામણું વિ[હસાવવું પરથીગૃહસાવે એવું એક જાતિને માણસ કિશ હસારત(થ) સ્ત્રી ન૦ હિસવું પરથી] હળપૂર્ણ સ્ત્રી હળના ચવડામાં ઘાલવાની
હાંસી મજાક (૨) મશ્કરીનું કારણ હળવું વિ. વિ. કુમ (ઉં. )] હલકું; હસ્ત [ હાથ(૨)તેરમું નક્ષત્ર, ક. ધીમું નરમ (૨) અશિષ્ટ લિ.] વિ૦ (૨) અવે હાથે; મારફતે (૩)હવાલે; હળવું અ૦ કિ. [૬. હિસ્] જીવ મળ; તાબે, કમલ(ળ) ન૦ કમળ જેવો ગોઠવું ગમી જવું (૩) અનુરક્ત થવું; આડો હાથ.૦કલા(–ળા)સ્ત્રી હાથની કારીગરી. સંબંધ બંધાવો(પરસ્ત્રી સાથે). ૦મળવું
કૌશલઉં.3,કૌશયન(કાંઈ કર- સર ફિ. પરસ્પર મળવું–ગોઠડી કરવી વામાં) હાથની કુશળતા. વક્ષેપ ૫૦ વચ્ચે (૨) સલાહસંપથી ચાલવું આિસ્તે હાથ નાખ-દખલ કરવી તે. ગત હળવે,૦થી અન્જુઓહળવુંવિધીમેથી; વિ. [] હાથમાં આવેલું; પ્રાપ્ત. દેષ હળાહળ વિ૦ (૨) ન૦ જુઓ હલાહલ j[.] હાથને લખાણને દેષ (૨) હાથે હં (૦) અ [; રવ૦] આશ્ચર્ય, તુચ્છકાર, કરેલ વીર્યપાત, ધૂનન ન મળતી ધમકી, હકાર, હાજિયે કે ઉત્સાહદર્શક વેળા હાથ મિલાવીને હલાવવાને અંગ્રેજી ઉગાર
ચિલાવવું ચાલ. પ્રક્ષાલન ના હાથ ધરવા તે. હંકારવું સત્ર ક્રિટ પ્રિ. ઘFIR) હાંકવું;
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૦૩
હંગામ
હાડે હંગામ ૫૦ [..] અવસર; મોસમ (૨) હકેટો પુત્ર જુઓ હાકે હંગામે. -મી વિમાસમ પૂરતું; થોડા હાજત સ્ત્રી [મ.] જરૂરિયાત; આવશ્યકતા વખત માટેનું કામચલાઉ.મે પુ[] (૨) ઝાડા પેશાબની શંકા (૩) કાચી
ધમાચકડી; ધમાલ (૨) તોફાન; હુલ્લડ જેલ; “લેકઅપ હંડરવેટ કું. [છું. હંટ] ટનને વીસમો હાજર વિ૦ મિ. હાકિર સમક્ષ; મેજૂદ ભાગ
નાખવું હોય તેવું. જવાબ ૫૦ હાજરજવાબી. હંફાવવું સ0 કિ. [‘હાંફવું” ઉપરથી] થકવી જવાબીવિલ્સમયાનુસાગ્ય જવાબ લંભા અi.] ગાયના બાંઘડવાનો અવાજ
તરત આપી શકે તેવું (૨) સ્ત્રી તેની હંમેશ(શા) અ [જુઓ હમેશ રાજ
આવડ હંસ ૫૦ [i] એક પક્ષી (૨) જીવ; આત્મા
હાજરાહજૂર વિ૦ હજૂરમાં તૈયાર હોય (૩) જુઓ એકદંડી. ગતિ સ્ત્રી [.]
એવું (૨) સાક્ષાત પ્રત્યક્ષ હંસના જેવી ધીમી મોહક ચાલ. હાજી સ્ત્રી હાજર રહેવું તે (૨) નાસ્તો,
ગામિની વિ૦ સ્ત્રી [.] હંસગતિથી ૦૫ત્રક ન હાજરી નોંધવાનું પત્રક ચાલનારી. ૦ણું સ્ત્રી હંસની માદા. હાજિયો “હા” કહેવું તે (૨) ખુશા૦૫દ ન હંસનું પગલું (૨) લખાણમાં
મતિ; સઘળી વાતની હા કહેનારો ઉમેરે દર્શાવવા માટે કરવામાં આવતું હાજી ! [1.Jહજ કરી આવેલ મુસલમાન (_) આવું ચિહન, સા સ્ત્રી હંસણી. હા જી અ૦ જી હા હા સાહેબ. ૦૯ સ્ત્રી -સી સ્ત્રી [] હંસણું
ખુશામત (૨) અભારપૂર્વક હાકાર હા અo [io] અરે! અહા!
દર્શાવતો એક ખુશામતિયા ઉદ્દગાર હા અ૦ કિં. ગામ] સંમતિસૂચક ઉદ્ગાર
હાર સ્ત્રીન. [. દુકાન (૨) ગુજરી (૨) સ્ત્રી હા કહેવી તે સ્વીકાર
હાટકવિ[.સેનાનું સેનેરી(ર)નસેનું હાઈડોજન પું[ફં. એક પ્રકારને વાયુ
હાટિયું ના ભીંતમાંનું બારણાવાળું તાડું હાઇડ્રો મીટર ન [૬] પ્રવાહીની ઘનતા
હાલ ન૦ [.| હાડકું (૨) બાંધે; કાઠું. માપવાનું સાધન હાઈ કમિશનર કું. [૬] પરદેશમાં
[આવવું =એક કંટાળી ત્રાસી જવું. પ્રતિનિધિ તરીકે ૨ખાતે રાષ્ટ્રને એક
૦કી સ્ત્રી નાનું અને પિચું હાડકું. ૦ અધિકારી
અિદાલત ન અસ્થિ
તિરછોડવું તે હાઈ સ્રો. [૬] ઇલાકાની સૌથી વડી હાહ છે. સ્ત્રી હિડ(–3)+છેડી તિરરકાર; હાઈસ્કૂલ સ્ત્રો [.) મેટ્રિક સુધીની માધ્ય
હાડક્વર ૫. ઝીણે તાવ; જીર્ણજવર મિક શિક્ષણની નિશાળ; વિનયમંદિર
હાડપિંજર નવે શરીરનું હાડકાનું બેખું હાઉ પુંરિવ૦] બાળકને ભય ઉપજાવનાર
હાડમારી સ્ત્રી, હિંડ+મારી] તિરસ્કાર; કાલ્પનિક બિહામણે જીવં(૨) ન જુઓ
ધુત્કાર (૨) હેરાનગતિ; મુશ્કેલી એ ૧, ૨
(અવાજ હાર ન પાકું વેર જિોડનારે વૈદ્ય હાઉહાઉ અ [વ તરાના ભસવાને હાડવૈદ(-) ૫૦ હાડકાં બેસાડનારો કે હાક સ્ત્રી [. હૃl] હકારે બૂમ (૨) હાડિયો ૫૦ જુિઓ હાડા) કાગડો
દેરફ પ્રતાપ; છાપ. ૦૯ સ્ત્રી હાંકલા - હાડિયાતાવ ૫૦ જુઓ હાડજ • વવા માટે પાડેલી મેટી બૂમ (૨) પ્રોત્સા- હાડેહાડ અ. છેક હાડકાં સુધી હાડકે
હન ભર્યો અનુરોધ. કે ૫૦ મટે હાડકે. [ લાગી જવું =ઊંડી -ભાર ઘટે; બૂમ
અમલદાર લાગણી થવી (ગુસ્સાની)] હાકેમ પું[. શામિ] સૂબે, રાજ્યકર્તા હાડે ૫૦ [ઉં. સાદિ, માલવિન] કાગડા
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________
મા હાહહાડ
હાડોહાડ
७०४
-હાર હાડેહાહ અહ જુઓ હાડેહાડ
હાથસાળ સ્ત્રી હાથે ચલાવાતી સાળ હાણ સ્ત્રી [.હાનિકા.ફાળિ)નુકસાનહાનિ હાથિણું સ્ત્રી જુઓ હાથણી હાતિમ(તાઈ) પું[] એક પ્રખ્યાત હાથિયો પુત્ર પ્રા.હા(ઉં.૪)] ૧૩મું નક્ષત્ર સખાવતી આરબ
હાથી ૫૦ ગ્રા. હૃતિય (, હૃત્તિન)] હતી; હાથ પં. વિ. હૃસ્ય (. હૃસ્ત)] હસ્ત (૨) ગજ. ૧ખાનું ન૦ હાથી રાખવાને તબેલે. કોણીથી વચલી આંગળીના છેડા સુધીની વેદાંત પુંછે હાથીને દતૂશળ. ૦૫નું વિ૦ લંબાઈનું માપ(૩)(પત્તાની રમતમાં)એક રોગથી ફૂલેલા પગવાળું (૨)મોટા પગવાળું ભાગે જિતાયેલો દાવ (૪) રેલવેનું સિગ્નલ હાથેવાળે પં. [૩. હa] વરકન્યાને (૫) [લા હાથને કસબ(૬)સામેલગીરી હસ્તમેળાપ મદદ; પ્રેરણા. ઉદા. એ કામમાં મારો હાથ j[‘હાથ'ઉપરથીહથિયાર કે ઓજાર હાથનથી (૭)કૃપા રહેમ. ઉદા.તેના ઉપર જ્યાંથી પકડાય તે ભાગ મૂડ કે દસ્ત મારા બંને હાથ છે(૮)(રંગવા વગેરેમાં) (૨) સહાય; મદદ (૩) પક્ષ એક વારની એકેક ક્રિયા. ઉદા. રંગના હાથોહાથ અજેને આપવાનું હોય તેના બે હાથ દીધા.(૯)લગ્નસંબંધ,પાણિગ્રહણ જ હાથમાં (૨)એકના હાથમાંથી બીજાના ઉદા. તેના હાથની માગણી કરી (૧૦) હાથમાં એમ; એકબીજાની મદદથી સત્તા; તા; અખત્યાર; શક્તિ. ઉદા. હા ના સ્ત્રી હા ના કરવી તે; આનાકાની મારા હાથની વાત નથી (૧૧) હાથવાળી હાનિ સ્ત્રી, કિં.] નુકસાન (૨) પાયમાલી; બાજુ- પાસું. ઉદા. ડાબે હાથે તેનું ઘર
નાશ કર, કલાર્તા), કારકવિ છે. કડી સ્ત્રીહાથની બેડી.કંતામણ [ā] હાનિ કરનારું નુકસાનકારક નવ હાથે કાંતવું તે. કાગળ પૃ૦ હાથે હાફકેટ ૫૦ [૩] અડધે સુધી આવતો બનેલ(યંત્રથી નહિ)કાગળ, કારીગરી
એક જાતને કોટ સ્ત્રી, હાથની કારીગરી. ગરણું ન હાફિજ ૫૦ કિ.] આખું કુરાન જેને મેઢે લગ્ન વખતને વધાવો-રૂપિયા આપ છે હોય એવો માણસ (૨) પુ. ઈરાનને તે. ગાડી સ્ત્રી, હાથે ખેંચવાની કે એક પ્રખ્યાત કવિ ધકેલવાની ગાડી. ૦ચાલાકી સ્ત્રી હાથની હામ સ્ત્રી હિંમત ચાલાકી (જાદુના ખેલમાં). oછડ સ્ત્રી હામી ૫૦(૨) સ્ત્રીન્ય. જામીન બાંયધરી (યંત્રથી નહિ) હાથથી છડવું તે. ઉદા.
હાય અ૦ દુઃખ, ત્રાસ કે અફસને ઉદ્ગાર હાથછડના ચોખા
(૨) સ્ત્રી અંતરના ઊંડા દુઃખની બદદુવા હાથણું સ્ત્રી વુિં, સ્તિન પ્રા. સ્થિT]
શાપ. પીટ સ્ત્રી, હાયપીટ કરવી તે; હાથીની માદા (૨) પુસ્ત [લા.]
રોટ. વરાળ સ્ત્રી, શોક; અફસ. હાથતાળી સ્ત્રી, હાથની તાળી. [દેવી =
હોય સ્ત્રી શેક; અફસેસક ચિંતા (૨) સફાઈથી છટકી જવું (૨) છેતરી જવું હાથધેણું ન હિાથ + અધેવું” ઉપરથી]
અને શેકને એવો ઉદગાર.હાય, હોય અતિસાર; ઝાડા
સ્ત્રી; અ. જુઓ હાયવોય (૨) ફૂટવું તે હાથપ્રત સ્ત્રી, જુઓ હસ્તપ્રત
હાર પં. ફૂલની મોટી માળા (૨) ગળામાં
પહેરવાનું એવું ઘરેણું હાથરૂમાલ પુત્ર હાથને રૂમાલ
ઓળ; પંક્તિ હાથલાકડી સ્ત્રી, હાથમાં ઝાલવાની લાકડી હાર સ્ત્રી હિં,, પ્રા. હારિ) પરાજય (૨) (૨) આધાર: ટેકો લા.)
-હારવિણા . મારમ (. કારા)] ‘કરનાર હાથવેત(૦માં) અ૦ બહુ નજીક સાવ એ અર્થના કત વાચક પ્રત્યય(સજનપાસે હાથ આવવાની તયારીમાં
હાર).
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________
હાંક
હારક
૭૦૫ હારક વિ૦ (૨) . [] હરનાર ઉદ્ગાર (૨) ૫૦ ખેવું; પારણું (બાળહારજીત સ્ત્રી હાર અને છત [હાર ભાષામાં) (૩) હાલરડું હારડે મેટે હાર (૨) ખાંડનાંચતને હાવ ! ઈચ્છા; હવસ હારણ વિ. હારેલા મન કે સ્વભાવનું હાલ ૫૦ સિં] ગંગાયુક્ત ચેષ્ટા કે ચાળે
(૨) અધીરું [માન આદર [લા] (સ્ત્રી). ૦ભાવ ૫૦ બવ ગાયુક્ત હારનેરા ડું. બ૦ વ૦ હારને તોરા (૨) ચેષ્ટાફ નખરાં હારબંધ અ. એક હારમાં
હાવરું બાવરું વિ૦ [હાવ=ઈચ્છામ્બાવ) હારવું અક્રિાઓ હાર') સ્ત્રી પરાજિત વ્યાકુળ; ગભરાયેલું; ગાંડા જેવું
થવું (૨) કાયર થવું; થાકવું (૩) સ0 કિ. હાવરે ! (હાવ=ઈચ્છા પરથી] તાવ રમતમાં શરત તરીકે મૂકેલી વસ્તુ ગુમાવવી ગયા પછી ઊઘડતી ભૂખ [ઝાવાઈ હરસિંગાર ના પારિજાતક
હાવસઈ (૦ઝાવસઈ) સ્ત્રી જુઓ હાર વિ૦ જુઓ -હાર
હાવા-વે) અજુિઓ હવે હમણાં પિ હારે અo [હાર= પંક્તિ ઉપરથી જોડે; હાશ અ [રવ જંપ, સતિષ કે નિવૃસાથે (૨) તુલનામાં
ત્તિનોઉગાર(૨)સ્ત્રી નિરાંત જંપ,શાંતિ હારે પુત્ર છે મણનું વજન
હાસ ૫૦ [6] હાસ્ય, હસવું તે હારેહાર એક હારમાં; હારબંધ હાસ્તો અ. હા જ તે; જરૂર હા હાર્દન [સં) હૃદય (૨) મમ; રહસ્ય (૩) હાસ્ય ન૦ [] હસવું તે, ચિત્ર ના
ભાવાર્થ.દિક વિ. [ઉં.] ખરા અંતરનું ટાળ કરવા દોરેલું હાસ્યજનક ચિત્ર; હાર્મોનિયમન[ફં. એક વિદેશી વાદ્ય કેરિકેચર'. જનક વિ૦ હાસ્ય ઉપજાવે હોલ ૫૦ બ૦ ૧૦ [.) દશા; સ્થિતિ (૨) એવું. ૦૨સ ૫૦ નવ રસોમાં એક
અવદશા (૩) અ. હમણો અત્યારે (જુઓ રસ). વિનોદ ૫૦ હાસ્ય અને હાલકડોલકઅ [હાલવું-ડોલવું] ખળભળી વિદ. -સ્યાસ્પદ વિ. લિ.] હસવા ઊઠયું હોય એમ; ડગમગતું
યેગ્ય; હસવું આવે એવું હાલચાલ સ્ત્રી હાલવું ચાલવું તે હરફર હાહાકાર ! ]િ હા! હા! એવો શેક (૨) રીતભાત
કે ત્રાસને ઉગાર; સર્વત્ર શેક અને હાલત ચીમ.) અવસ્થા; સ્થિતિ (૨) ટેવ ત્રાસની લાગણી ફેલાઈ જવી તે હાલરડુંન[જુઓ હાલા]બાળકને ઝુલાવતાં હાહાહીહી સ્ત્રી- હાસ્યવિનોદ, ઠઠ્ઠામશ્કરી
ગવાત ગીત [ચીની માળા હાહે સ્ત્રી વિ૦) હેહબુમરાણ (૨) હાલ નવ બાળકને નજર ન લાગે એવી ધામધૂમ; ધમાલ હાલવું અ કિ. હ૪ (ઉં. હૃ૪) હાળી છું. [ä. હા] હળ વડે ખેડનાર; ઉપરથી ખસવું; ડોલવું; ચળવું
ખેડૂત (૨) ખેતીકામમાં મદદગાર નેકર હાલવું અ૦ કિ. [ફે. | જવું; ચાલવું હાં (૧) અ [રવ; જુઓ “હા”] ભાર, હાલહવાલ પુંબ૦ વિ૦ [‘હાલ” ઉપરથી] અનુરાધ કે વિનવણીને ઉગાર, ઉદા દુર્દશા; ખરાબી; પાયમાલી (૨) વિ. તમે એમ કરજે, હાં (૨) ચાલુ વાતમાં દુર્દશામાં પડેલું
વચ્ચે વચ્ચે હોંકારો દેવાને ઉદ્ગાર (૩) હાલા અ૦ (૨) સ્ત્રી જુઓ હાલે
સામો હોકારા-પડકાર કરવાને ઉગાર હાલીમવાલી ૫૦ હલકા દરજજાને રંજી (૪) હાહાકારસૂચક ઉદ્ગાર.૦ઉં અo પેંજી માણસ
હ; બસ હાલા અરવ૦] બાળકને હીંચતાંવપરાત હક () સ્ત્રી બેલાવવા માટેની બૂમ
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________
હિનૈષિણ
દેગડે
હાંકવું
૭૦૬ હાંકવું () સક્રિ. [જુઓ હાંકવું] પશુ, હાંસી () સ્ત્રી વુિં. દાત ઉપરથી મજાક -વાહન,વહાણ,ગાડી વગેરેને ઇચ્છિત માર્ગે મશ્કરી (૨) ફજેતી. ખેલ મુંબ મજાક ચલાવવું () ગ૫ મારવી [લા.]
માટે કરેલું કે ખેલ જેવું કામ; મશ્કરી હકારે (૦) ૫. હો એ અવાજ હિ અ૦ સિં.) જ [૫] [હિકમતવાળું હાંકે અવે હાં ૧ જુઓ (તે ભાવ સવિશેષ હિકમત સ્ત્રી[. યુક્તિ કરામત-તી વિ. બતાવે છે.)
હિરાણુ નવ સિર૦ હે. હિંધિય) કકલાણ; હોડ(૦) j૦ હાંકનારે; ગાડીત
રોકકળ (૨) ઘોંઘાટ; બુમરાણ હાંજા ગગડી જવા શ૦,૦નાહિંમત થઈ હિસ્કી નો વરસાદથી થતી અતિશય ઠંડી જવું; ઢીલા થઈ જવું
હિષ્કા સ્ત્રીલિ.] હેડકી હજી (૧) અ + હાજી; માન સાથે જવાબ હિચકારું વિ૦ જુઓ હીચકારું કાચર, દેવાને એક ઉદ્ગાર
બાયેલુ (૨) અધમ, નીચ; હીન હેડલી () સી[ જુઓ હાંડી ] નાનું
હિચકાવવું સ0 કિ. હીચકવું નું પ્રેરક હાલું; હાંલ્લી. -ન પહેળા નું
હિચાવવું સત્ર ક્રિટ હિચાવું અ કિ. માટીનું એક વાસણ હાંડ કું. [‘હાંડી” ઉપરથી] એક વાની
હીચવુંનું અનુક્રમે પ્રેરક ને ભાવે હાંડી () સ્ત્રી [૪, ઈંડા, હારિવા]િ હાંલ્લી
હિજરત સ્ત્રી [મ. વતનથી છૂટા પડવું કે
વતન છોડવું તે.-તીવિત્ર હિજરત કરનારું (૨) ધાતુનું તેવું વાસણ (૩) લટકતો દીવો
હિજરાવવું સત્ર ક્રિટ હિજરાવુંનું પ્રેરક મૂક્વાનું કાચનું વાસણ, ડું છું. માટે
હિજરાવું અ ક્રિ. [મ. હિન્ર= જુદાઈ હાંડે ! હાંડવે એક વાની
ઉપરથી ઝૂરવું; બન્યા કરવું હા (પું; સ્ત્રી, ૦ણ કિં. હાIિ ]
હિજરી વિ૦ (૨) j[ મહમદ પેગંબર ઉતાવળે શ્વાસ ચાલવો તે (૨) તેથી થતી
મક્કા છોડી મદીને ગયા ત્યારથી ગણતો. છાતીની રૂંધામણ; અમુંઝણવું અ૦િ
સંવત હાંફ ચડવી. ૦ળું વિ૦ વ્યાકુળ; બાવ.
હિડિંબા સ્ત્રી [] ભીમની રાક્ષસ પત્ની ૦ળું ફાંફાળું વિ૦ ગભરાયેલ, બેબાકળું;
હિતનહિં. કલ્યાણ શ્રેય (૨)લાભ,ફાયદે. બાવરું [પ્રારંભિક ઉદુગાર
કકર, કર્તા(-ૌં, કારક વિ(૨) હારે અ કેટલાંક ગીતમાં હલાવનાર
૫૦ લિ.) હિત કરે તેવું. કારિતા સ્ત્રી હોલી () સ્ત્રી, - હું ન જુઓહાંડલી
હિત કરવાપણું હકારી વિ. હિં.] -વું. [હલાં કુસ્તી કરે (ધરમાં) =
હિત કરનાર. ચિંતક વિ૦ (૨) પં. અત્યંત ગરીબાઈ હેવી. હાલાં ખખ
હિત ઇચ્છનાર તે. શત્ર ૫૦ મુખતાથી ડવાં = બેલાચાલી – તકરાર થવી]
હિત કરવા જતાં પરિણામે હાનિ કરનાર હાંસડી () સ્ત્રી (ઉં. “ ઉપરથી] ગળા
મિત્ર (૨) હિતમાં આડે આવનાર આગળનું એક હાડકું(૨)ગળાનું એક ઘરેણું
સંબંધ શું ભલું (૨) સ્વાર્થ. સરી હસ(-સિલ(૦) વિ. [મ, ફાણિa] મળેલું
વિ. હિતેષી ઉપરથી હિતેચ્છુ. –તાર્થ પ્રાપ્ત (૨) ન૦ દાણ; જકાત; કર (૩)
(-થે) અ [+ અર્થી હિત માટે. -તાવહ ફાય; લાભ (૪) ઉત્પન્ન; પેદાશ (૫)
વિ. [+ઉં. માવ હિતકારક શ્રેયસ્કર. પરિણામ
-તાહિતન+હિત હિત અને અહિત. હાંસિયે (૧) પું. [. હરિયાણં કાગળની તુ કિર૦ હિં.), -તેર [ઉં.) વિ. હિતા કેરી રખાતી, સામાન્યત: ડાબા હાથ ઇચ્છનાર. -તેશરી વિ૦ જુઓ હિતેષી. પરની પટ્ટી
* તિષિણી વિ૦ સ્ત્રી [i] હિતેષી (સ્ત્રી).
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૦૭
હિંદવાણી તૈલી વિ[.] હિતેચ્છુ. તોપદેશ હિલ | [], –ળ મજું; તરંગ (૨) ૫૦ [] હિતની શિખામણ (૨) એક મનને તરંગ.૦ર્વસકિ હિલ્લોળે ચડાવવું જાણીતા સંસ્કૃત ગ્રંથ
હિશે અ રિવO] ઊંચકીને જોરથી નીચે હિના સ્ત્રી [૪] મેંદી. – પં. મેંદી ફેકતી વખતે કરાતો ઉગાર હિફાજત સ્ત્રી [મ. જાળવણી; સંભાળ હિસાબ કું. [મ.] ગણના ગણતરી (૨) હિબ્રુ સ્ત્રી [.] યહૂદીઓની મૂળ ભાષા દાખલ [ગ] (૩) લેણદેણ આવકખર્ચ હિમ ન [.] બરફ (૨) ઘણે સખત ઠાર વગેરેની ગણતરી કે તેનું નામું (૪) લેખું;
(૩) અતિશય ઠંડી. કરું છું. હિમને વિસાત (૫) રીત; દંગ, મર્યાદા; નિયમ. કણ; લેકી, ગિરિ .હિમાલય. વ્યક્તિાબ ૫૦ લેવડદેવડના ચેપડા (૨)
પ્રદેશ પં. શીતકટિબંધમાં આવેલ લેણદેણને હિસાબ. નીશ (સ) ૫૦ કે એના જેવી આબેહવાવાળો પ્રદેશ. હિસાબ રાખનાર. -બી વિ૦ હિસાબને માચલ પું. [RA] હિમાલય. -ભાચલ લગતું (૨) હિસાબ રાખનારું; હિસાબ પ્રદેશ પું, હિમાલયની તળેટીમાં આવેલાં રાખવામાં કે કરવામાં કુશળ (૩) ગણીને રાજાને સમૂહમાચળ ! હિમાચલ નક્કી કરેલું; ચોક્કસ (૪) હિસાબ રાખહિમાયત સ્ત્રી [..]પક્ષ લે તે તરફદારી નારે મહેત. -બે અ હિસાબથી જોતાં
(૨) સમર્થન કરવું તે.-તીવિ.(૨) ૫૦ કે ગણતાં (૨)રીતે; ગણતરીથી હિમાયત કરનાર
હિસારવ(.),હિસારે ડું એવો અવાજ હિમાલય પં. લિં] હિંદુસ્તાનની ઉત્તરે _(ગાચ કે ઘોડાનો) આવેલ પ્રસિદ્ધ પર્વત
હિસાવવું સક્રિ. “હીસનું પ્રેરક હિમા વિહિમવાળું,હિમ જેવું ઠંડું - હિસ્ટીરિયા ! [૬] મૂર્છા આણતો વાયુને
પં. સિં. હિમા] હિમાલય. (હિમાળે એક રેગ ગાળ = હિમાલચ ઉપર ચડીને બરફમાં હિસ્સેદાર વિ. ભાગીદાર દેહ પાડે ]
હિસ્સો .) ભાગ ફળો વિઘારણું હિમાંશુ પં. વિ. ચંદ્ર [બનેલું હિંગ સ્ત્રીને એક ઝાડને ઉગ્ર વાસવાળો રસ, હિરણમય વિ. [.] સુવર્ણમય; સેનાનું હિંગળ (ક) [સં. હિંગૂઢ પ્રા. હિં] હિરણય ન[.] સેનું. કશિપુ !] ગંધક અને પારાની મેળવણુવાળે એક
પ્રલાદને પિતા. ૦ગર્ભ ! [.] બ્રહ્મા એક લાલ પદાર્થ. કિયું નવ હિંગળક (૨) વિષણુ (૩) સૂફમશરીરયુક્ત આત્મા. રાખવાની દાબડી (૨) વિ. હિંગળ૦મય વિ. જુઓ હિરણ્મય. -યાક્ષ કના રંગનું [૬] ૫૦ હિરણ્યકશિપુને ભાઈ હિંગાષ્ટક નર [હિં+ગઇલ) હિંગ વગેરે હિલચાલ સ્ત્રી હાલવું ચાલવું તે(૨) પ્રવૃત્તિ આઠ વસ્તુઓનું ચૂર્ણ ચળવળ
હિંગુ પું; નવ [.] હિંગ હિલા પુત્ર મજબૂત પ્રયત્ન (૨) બંડ હિંગેરું ન૦,-રે ! . હૃ] એક ફળ હિલાવવું સત્ર ક્રિક, હિલાવું અ૦ કિ. હિંડેલ(ળ) ૫. [gi (સં. હિંઢોઢ)] જુઓ
હીલવુંનું પ્રેરક ને ભાવે હિચળવું હિંદેલ-ળાખાટસ્ત્રી ખાટલાને હિંડોળે હિલોળવું સ0 કિ. હિલેળ ચડાવવું ખૂબ હિંડળે પંગ્રા.હિંઢો]કઠોરાવાળોમોટે હિલાળ જુિઓ હિëલ] તરંગને હીંચકે ઝૂલ
ઉછાળે(૨)હીંચવામાં તે લાંબે ઝોલે હિંદjજીવન[l. (સં. સિંધુ; યુ)] (૩) ગમત; ખુશાલી
હિંદુસ્તાન. ૦વાણી સ્ત્રી હિંદુસ્તાનની
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________
હિંદવી
૭૦૮
હીંચોળાખાટ કે હિંદુ સ્ત્રી. વી વિ. [A] હિંદનું, વગરનું વિનાનું ઓછું; કમ. પત૮-૪) -ને લગતું, -ની વિ. હિંદનું (૨) સ્ત્રી સ્ત્રી; નવ હીણપણું; હલકાઈ; લાંછન. ઉત્તર હિંદુસ્તાનમાં બેલાતી એક ભાષા -ગણું વિ૦ જુઓ હીણ (૩) હિંદની રાષ્ટ્રભાષા (૪) પુંહિંદને હીન વિ. [] તજી દીધેલું (૨) વગરનું વતની. -દી-હિંદુસ્તાની સ્ત્રી હિંદની વિનાનું (સમાસમાં). ઉદાર શક્તિહીન. રાષ્ટ્રભાષા. -દુ વિ૦ (૨) પં. હિંદ (૩) જુઓ હીણું. તા સ્ત્રી જાન ૫૦ . ઉપરથી; . હિંદુ ધર્મને અનુયાયી. બૌદ્ધધર્મને એક સંપ્રદાય (બીજો તે દુત્વ ન. -દુસ્તાન પું; ન [] મહાયાન) ભારતવર્ષ-દુસ્તાની વિ. હિંદુસ્તાનનું, હીબકવું અક્રિ. જુિઓ હેબક] હબકવું -ને લગતું (૨) ૫૦ ઉત્તર હિંદને રહે (૨) જુઓ હીબકું] ડૂસકાં ખાવા વાસી (૩) સ્ત્રી જુએ હિંદી હિંદુસ્તાની. હીઅ ન હૂસ
-દુરથાન પું; ન જુઓ હિંદુસ્તાન હીમજ સ્ત્રી નાની હરડે હિંદલ પું[i] હીંચકે હિડાળે (૨) હીરના રેશમ(ર) તેજ કાંતિ(૩) સર્વ દેવતા
હિંડળ; એક રાગ. -ળવું સત્ર ક્રિટ હીરક ! [] હીરે. મહત્સવ પુ. હિંદેળા કે પારણામાં ઝુલાવવું
૬૦ વર્ષ પૂરાં થયાની ખુશાલીમાં કરવાહિંમત સ્ત્રી [1] બહાદુરી બાજ, વાન માં આવતો મહોત્સવ વિ૦ બહાદુર
હીરારી વિવ રેશમી કિનારવાળું હિંસક વિ૦ [i] હિંસા કરનારું હીરાકણું સ્ત્રી હીરાની કણી કરી હિંસા સ્ત્રી [ā] કાઈ પણ છવને હણ હીરાશી(સી) સ્ત્રી [ઉં, જાતી શાહી,
કે પીડે તે. રાત્મક વિ. [ઉ] હિંસા- રંગ, દવા વગેરેમાં વપરાતો એક પદાર્થ; યુક્ત; હિંસાવાળું-ન્સ વિ. [ઉ] હિંસક લોહને સલફેટ ઘાતક; કૃર
હીરાઠી સ્ત્રી પાસાદાર મણકાની કંઠી હીક સ્ત્રી હિં. Iિ] હેડકી; વાધણી (૨) હીરાગળ વિ. [હીર ઉપરથી રેશમી
સણક શળ (૩)તાકીદ; ઉતાવળ (૪) દમ હીરે [ઉં. હીર, એકકીમતી પથ્થર હીકળ ન જુઓ હિક્કળ
ધોળા રંગનું રત્ન હીકા સ્ત્રીજુઓ હિક્કા (૨) તાણ; આચકા હીલવવું સરકિટ હીલે એમ કરવું; હલાવવું (મરતી વેળાના)
[હીંચકે હાલવું અક્રિ. [જુઓ હાલ ડેલવું (૨) હીચ સ્ત્રી હિચવું પરથી હચવાની ક્રિયા, જુઓ હીચવું (૨). હિચકવું અક્રિટ જુઓ હીંચક્યું હસવું ક્રિય હસવું [૫] હિચકારું વિ. [A] જુઓ હિચકારું હીહી અ [; રવ૦] હસવાને અવાજ હીચકાવું અકિ. “હીચકવુંનું ભાવે (૨) હીંચકવું અ૦િ હીંચકે ખા ટિચાવું
હીંચકે પુત્ર હીંચવા માટે મંગાવેલું સાધન હચવું અકિ. જુઓ હીંચવું (૨) ગિલ્લી- (૨) તેનું કે તેવું આંબેલન-લો દંડામાં મોઈ ગેબી પર ગોઠવી તેને દંડાને હીંચવું અ ક્રિટ સિર૦ હે. હિત્રિ એક છેડેથી ઉડાડવી; હીલવું
પગથી ઝૂલતા ચાલવું તે) ઝેલો ખા; હીજડે ૫૦ [. ફીગ નપુંસક; રાંડ હીંચકે ખા (હીંચાવવું) હીટર ૫ [૬] હવાઈગરમ કરવાનું સાધન હ ળવું સત્ર ક્રિટ હિચવું ઉપરથી હીણ વિ. મિ. (સં. દ્દીન) અધમ, નીચ ઝુલાવવું; હીંચકા નાંખવા
(૨) હલકું ઊતરતું (૩) ભેગવાળું () હીંચેળાખાટ સ્ત્રી હિંડોળાખાટ
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________
હીંડછા
૭૦૯
હિણ હીંડછા સ્ત્રી હીંડવાની રીત; ચાલ હુલામણું ના હુલરાવવું તે. -શું નવ હીંડવું અક્રિ. [ä.
હિમા. હિં] ચાલવું હુલામણ (૨) વિ૦ લાડમાં પાડેલું (નામ) હિડાહ(૧)વું સક્રિ હીંડનું પ્રેરક હુલામે ૫૦ ઉછાળે (૨) ધમાલ [લા.] હડાવું અ ક્રિટ હડવું'નું ભાવે હુલાવવું સક્રિા . (ઉં. પુ0) જુએ હીંડેલ-બે-ળા)ખાટ જુઓ હિંડોળ, તુલરાવવું (૨) ઉછાળવું(૩)હલાવવું; ચારે –ળાખાટ
કેર ફેરવવું (૪) “હુલાવું, હૂલવું નું પ્રેરક હીંયાં અ. જુઓ અહીંચ, હ્યાં [૫]
(૫) ખોસી દેવું; સેંકવું હીંસારવ પુંજુઓ હિસારવ –વું અ૦િ હલાવું સક્રિટ જુઓ હલાવવું. ઉદા. હું હિસારવ કરે
તે હુલાવું મારા ભાઈને (-) [બ. ફુગ (સં. મત)] હવે;
હલ્લડ ન હલ્લે તેફાન; બખેડે; બંડ. થયે(હેવુંનું ભૂકાનું કાલગ્રસ્તરૂપ)[૫]
ખેર વિ(૨) પં. બંડર; તેફાની હુકમ ૫૦ [મ. ફુવા આજ્ઞા ફરમાન (૨)
હુ જુઓ હુઓ હો [૫.] (પ્રાચ:બ૦ વમાં)ગંજીફાની એક રમતમાં
હુસહુસ અરિવ૦]ઉતાવળમાં (૨)કરડવા, અમુક ભાતનાં પાન ઊંચાં ગણવાં તે કે
કૂતરાને ઉશ્કેરવાને ઉગાર તે પાન; સર. નામું ન કેર્ટને લેખી
હુસેન ૫૦ મિ. ટુરૈિન) જેમને નિમિત્તે ચુકાદો. કસર ૫૦ હુકમ ૨ જુઓ હુક્કાપાણી ન૦ બ૦ ૧૦ હુક્કોપાણું વગેરે
તાબૂત નીકળે છે તે ભાઈઓમાંને એક પીવાં તે (૨) બેઠકઊઠકને કે સામાજિક
(બી હસન) સંબંધ [લા.].
હન ન [..] સૂરત; કાંતિ (૨) ખૂબસૂરતી હુ છું. દુI]તમાકુ પીવાનું એક સાધન હું ) સસં. બ](પ્રથમ પુરુષ એવ૦). હુડ અ[રવ૦] ધસારે કે પડાપડીને રવ
પણું ન અહતા; અભિમાન, ૦૫હુત વિ૦ લિં] હેમેલું; બલિરૂપે આપેલું (દુ) ન૦ અભિમાન; અહંકાર (૨) ના બલિ. દ્રવ્ય નવ હેમવાની
હું અ [પ્ર. ૬ (ઉં. દુ) ખોખારે, ગુ , વસ્તુ બલિ. ભુજ, વહ ૫૦ [.]
વિરાધ, ગર્જના ઇ-ને ઉગાર. કાર અગ્નિ. -તામા પું[+ગામા શહીદ
(-) () પું. હિં. દુ] “હાં, સાંભળું હુત થયેલો માણસ. તાશ(૦) ૫૦ છું એવા અર્થને ઉગાર; હાંકારો (૨) [ā] અગ્નિ. -તાશની સ્ત્રી હિં. હોળી ખખારીને બોલવું તે; હકારો (૩) હું હુતુતુતુ નવ રિવ૦) એક રમત
એવો અવાજ; સિંહનાદ . હુન્નર પું. [૩૪. દુનર કારીગરી; કસબ. હુંસાતું શશી સી)(૧૦) સ્ત્રી [સર૦
ઉદ્યોગ | હુન્નર અને ઉદ્યોગ. શાળા છે. હિહિસાચડસાચડસી (હું અને તું
સ્ત્રી હુન્નર શીખવાની શાળા કળાભવન વચ્ચે) સ્પર્ધા, ચડસાચડસી; રકઝક; હુમલાખોર વિહુમલો કરવાની આદતવાળું ખેંચાખેંચી હુમલો ! [1. હa] આક્રમણ ધસારો હૂક પુંજિં.) આંકડે છેડેથી વાળેલો ખીલ હુરા પુંસ્ત્રી[૨વ; સર૦ ૬. દુરરાહ હૂકલી સ્ત્રી, નાને હક ફજેતો ભવાડા (૨) મજાક ઉડાવવી તે હૂકાહૂક સ્ત્રી [રવ૦] વાંદરાના હકારા (૩)આઉશ્કેરણીને, મજાક કે તુચ્છકારને હૂકે ૫૦ જુઓ હુક્કો એ ઉદ્ગાર
હૂડ અ [વ૦] તિરસ્કારને એ ઉદ્ગાર હલાવવું સકિજુઓ હુલાવવું અથવા હૂડહૂડ અરિવ૦ઉતાવળ કે ઝપાટાબંધ
સર.ત્િરી=મજુતરંગ)હિëળવું ગતિ સૂચવત રવ માણસ
(બાળકને) ઉછાળીને રમાડવું; લડાવવું હૃણ ! [4.] એક પ્રાચીન મેગેલ જાતિને
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૧૦
હ૫ અ [વ) વાંદરાને એવો અવાજ હુંદિયું, હદે ન૦ + જુઓ હૃદય (૨) પુંબૂઢા માટે વાંદરા(બાળભાષામાં). હૃદુગત વિ. [] હદયમાં રહેલું; આંતરિક
-પાર્ટુપ અ. વાંદરાના હેકાર (૨) નવ આંતિરક વિચાર કે ભાવ હૂબહૂ વિ. [૪] તાદશ; આબેહૂબ
હેદ્ય વિ૦ કિં.] પ્રિય; ગમે તેવું ગમતું હરી સ્ત્રી [] સ્વર્ગની સુંદરી; અપ્સરા હૃષીકેશ ૫૦ ]િ શ્રીકૃષ્ણ (૨) વિષ્ણુ હૂલ ન૦ ઓચિંતો ગભરાટ
હું વિ૦ કિં.] ખુશ, પ્રસન્ન. ૦પુષ્ટ વિ૦ ફૂલવવું સત્ર ક્રિટ જુઓ હલાવવું
| (શરીર) ખૂબ જાડું [હિંમત હૂલવું અકિ. (જુઓ હુલાવી જુઓ હે (હે) સ્ત્રી [. સહુ = સહાયક) ધીરજ; "ઊલવું (૨) આનંદમાં આવવું
હે અ૦ ]િ સંબોધન કરવાને ઉગાર હુંછી વિ૦ તોફાની (૨) અપશુકનિયાળ. વડે પુત્ર હંછી-તોફાની ઘોડે (૨)
હેજ ભેજ; ભીનાશ (૨) હેત; ઉમળકા અપશુકનિયાળ માણસ
હેટ સ્ત્રી[૬] વિલાયતી ટેપી હૂંડિયામણુ ન હૂંડીના વટાવને દર
હેઠ અ [વા. હે નીચે; હે. ૦લું વિ. હૂંડી સ્ત્રી [. દુર દેશપરદેશમાં નાણાંની હેઠળનું; તળનું. ૦ળ અવનીચે તળેહું
આપલે કરવા માટે ચલાવવામાં આવતી વિ૦ હલકું નીચું (૨) અ હેઠ; નીચે. શાહુકારી ચિઠ્ઠો
-ઠે અ૦ જુઓ હેઠ હુંડલ સ્ત્રી જાઓ સૂઢલો સહિયાર હેડ સ્ત્રી (ઉં. કિ ગુનેગારને પગ જકડી હૂંફ સ્ત્રી ગરમા (૨) સહાયતા આશ્રય
રાખવાને કરેલું મોટું ભારે લાકડું (૨) [લા.. -ફાવું અ કિડ હૂંફ વળવી.
જેલકેદ લા] (૩) તોફાની ગાયભેંસના -ફાળ(–ળું) વિ. હુંફવાળું
ગળામાં પગ વચ્ચે રહે એમ બંધાતું લાંબુ હુંશ સ્ત્રી (જુઓ હેશ]+ઉમંગ, ઉત્સાહ
લાકડું; ડેરે (૪) ટેવ; –ના વગર ન (૨) હે; જેર
ચાલે તેવું થઈ જવું હૃત વિ૦ લિ.] હરાયેલું; છીનવી લીધેલું હેડ વિ. [.) મુખ્ય; ઉપરી. એફિક્સ હુદ નવ સિં] હૃદય
સ્ત્રી. [ફં. મુખ્ય કે વડી કચેરી, કાર્યાલય હૃદય નવ [. જ્યાંથી લેહી શરીરમાં હેડકી સ્ત્રી, કિં. Iિ] ભારે શ્વાસનું ડચકું
ઘકેલાય છે તે અવયવ (૨) લિ.] છાતી (૨) વાધણું (૩) દિલ; હૈયું અંતઃકરણ (૪) કોમળ હડકેટેબલ ૫૦ [૬] પિલી ટુકડીને ભાવે કે લાગણી-પ્રેમ, દયા, સમભાવ વડે; જમાદાર વગેરે (૫) મર્મક રહસ્ય. ૦૫લટો ૫૦
હેડકલાર્ક પું[ટું.વડે કારકુન અવલદિલનું - આંતરિક લાગણીઓનું કે હૃદય
હેડબેડી સ્ત્રી હેડ અને બેડી(૨)અંશ[લા.. કેનું બદલાવું તે. ભેદક, ભેદી વિ૦ હેડમાસ્તર પું[છું. હે મારા વડે-મુખ્ય હદયને ભેદી નાખે તેવું હદય ઉપર ખૂબ શિક્ષક અસર કરે તેવું. મંથન ન હદયમાં હેડંબા સ્ત્રી- જુઓ હિડિંબા થતું મંથન. ૦૨૦ વિ૦ લાગણી વિનાનું. હૈડા ૫૦ અતિશય પ્યાર; આસક્તિ
પશી વિ. હદય ઉપર અસર કરે છેતન [પ્રા.હિતગ (.) ઉપરથી પ્રીતિ; તેવું. યંગમ વિ. [.) હદયસ્પશી. ભાવ; સ્નેહ, પ્રીત સ્ત્રી વહાલ કૃપા.
ન્યાફાટ અ જુઓ હૈયાફાટ. યેશ -તાળ (-ળુ) વિ. હેતવાળું; માયાળુ (શ્વર) પુંઉં.] પ્રીતમ (૨) સ્વામી; હેતુ ૫૦ કિં.] ઉદ્દેશ; આશય (૨) સબબ પતિ. –ચેશ્વરી સ્ત્રીd.] પ્રિયા: વહાલી કારણ (૩) પંચાવયવ વાક્યમાં સબબ સ્ત્રી (૨) પત્ની
બતાવનારું કથન કે વાક્ય [ન્યા.]
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________
હવાભાસ છે
૭૧૧ હેવાભાસ પું[દુષ્ટ હેતુ હેતુને હેલારે ૫૦ જુઓ હેલો) ધક્કો આભાસ ન્યા.
પહેલી સ્ત્રી [સે. મા]િ સતત વરસાદ હેન્ડલ પં. હિં) હાથે; દસ્તો હે લ્લો ) પું[સરવે રે. હૃ૪] હેલારે; લેખક (હે) સ્ત્રી [૪. કૈવત] હબક, ધાસ્તી. આંચકે ધક્કો
(-કા) અ૦િ જુઓ હબકવું. ત હેવાતણુ(-1) (હે) ન સૌભાગ્યવસ્થા
સ્ત્રી જુઓ હેબક, તાવું જુઓ હેબકાવું હેવાન (હે) વિ. [૪] ઢેર જેવું (૨) નટ હેબિસ કેપસ ન સૅિટિન] કેદીને પથાર. --નિયત સ્ત્રી પશુપણું પારાવતા
બરાબર કાયદેસર પકડ્યો છે કે કેમ, હેવાલ (હે) પુર જુિઓ અહેવાલો વૃત્તાંત તેની તપાસ કરવાને માટે, અદાલત કેદીને હેવાવું (હ) અ૦ કિ. મહાવ થવે પિતાની રૂબરૂ હાજર કરવા હુકમ કાઢે છેષારવ ૫૦ લિં] ઘેડાને હણહણાટ છે તે
હેસિયત (હે) સ્ત્રી [4. હૈસિયત) સામર્થ્ય હિમ ન [G] સોનું સિહીસલામત શક્તિ હેમખેમ વિક્ષેમને કિર્ભાવકુશળ; હેળવવું સત્ર ક્રિ હળે એમ કરવું હેમગિરિ પું[.] મેરુ
(હે) અ [વ ઓંવિસ્મય, ધમકી હેમચંદ્રપું [.]એક પ્રસિદ્ધ જૈન આચાર્ય વગેરે બતાવનારે ઉગાર (૨) ફરીથી કે હિમત સ્ત્રી (. માગશરને પોષ મહિનાની રહીને પ્રશ્ન કરતી વેળાને ઉદગાર. ઉદા.
હે, શાસ્ત્રની વાત સાચી? હે, શું કહ્યું? હેય વિ૦ કિં. ત્યાજ્ય. તા સ્ત્રી હિડિયારે સ્ત્રી મુસલમાની રાજને એક હિરત (હે) સ્ત્રી [.] નવાઈ આશ્ચર્ય કર તિરતો દેખાતે ભાગ હેરફેર વિફિરને કિર્ભાવ)બદલેલું ફેરફાર હૈડિયે પુત્ર ગળાની ઘાંટી, ગળાને બહાર વાળું (૨) અદલાબદલી થયેલું (૨) પુ. હર્ડ ન... જુઓ હૈયું
હેરફેર થવું તે (૩) તફાવત ફેરફ ફરક હમ વિ. સં. હિમ સંબંધી; બરફનું કે બરફ હેરવું સક્રિ. રિ ] ધારીને કે છૂપી જેટલું ઠંડું (૨) સેનાનું કે સોના જેવા રીતે જોવું; નિહાળવું
રંગનું, રાવત વિ. હિમાલયનું હિમાલય હેરાન (હે) વિ. [.] હેરાનગતિ પામેલું સંબંધી (૨) હિમાલયમાં રહેનારું કે
કંટાળેલું. ગત(–તિ) સ્ત્રીમુશ્કેલી પીડા હિમાલયમાં ઉત્પન્ન થયેલું. યવતી સ્ત્રી હેરિયું ન હિરવું ઉપરથી) છાનુંમાનું જેવું પાર્વતી તિ (૨) મોટી ચિંતા
તે (૨) બાકામાંથી પડતું સૂર્યનું કિરણ હિયાટ સ્ત્રી અતિ શેકને લીધે છાતી ફૂટવી હિરેફરે ૫૦ ફિરેને દ્વિર્ભાવ અફેર; હૈયાધારણ સ્ત્રી સતિષ; સમાધાન (૨)
જવું આવવું તે (૨) ફેરફ ખાવા જેવું ખાતરી થોડું કામકાજ
હયાફાટ વિ. છાતી ફાટી જાય એવું (૨) હિલ સ્ત્રી બે; ભાર (૨) વેચવા સારુ અ. છાતી ફાટી જાય એમ (રવું)
ગાડામાં ભરેલાં લાકડાં છાણાં વગેરે કે તેવું હૈયારું વિમૂઢ, બેવકુફ ગમ વિનાનું ગાડું (૩) માથે લીધેલું કે લેવાનું બેડું હૈયાસગડી સ્ત્રીહૈયા ઉપર મૂકેલી હેલકરી [. હ૬) માર વિતરે સગડીની પેઠે દુઃખ દેનારું હેલના સ્ત્રી [.] અવહેલના તિરરકાર; હૈયાસૂનું વિહૈયાફૂટું મૂઢાર)નિષ્ફરનિર્દય તરછોડવું તે
હૈયું ન [પ્ર. હિમય(ઉં. હૃદય)0 હૃદય; દિલ; હેલા શ્રી. [f.]ખેલ, ક્રીડા(૨)રતિક્રીડા(૩) અંત:કરણ તીવ્ર સંગેચ્છા(તે વ્યક્ત કરતી ચેષ્ટા હો અ લિં; રવ૦] ખાતરી અથવાસંમતિ
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઈમાં ૭૧૨
હળી દશક ઉગાર; હાં (૨) કાવ્યના કેટલાક હોરા સ્ત્રી [.] અઢી ઘડી; કલાક (૨) એક ઢાળામાં હલકાર માટે વપરાતો ઉગાર રાશિ કે લગ્નને અભાગ(૩) જન્મકુંડળી (૩) ; હે (સંબોધનને ઉગાર) કે તે પરથી ભવિષ્ય ભાખવાની વિદ્યા હાઇયાં અ રિવ] ઓડકાર કે તૃપ્તિને હેરી સ્ત્રી એકતાલ(૨) હેળીના દિવસે
ઉગાર; ઓહિયાં નિને હેક માં ગવાતું એક ગાયન હિલી (હો) સ્ત્રી બ્રુિઓ હુક્કો) હુકલીફ હોન ન. [૬] ભૂંગળું; મોટરનું ભૂંગળું હેકા, યંત્ર ન. [. દુ = બડે હેલ ૫૦ ફિં. મોટે ઓરડે; ખંડ
દરિચામાં દિશા જાણવાનું સાધન હિોલવણ ન હોલાઈ જવું તે હોકારે (હૉ) પું, “હું ‘હા’ કહેવું તે; હોલવવું સત્ર ક્રિટ જુઓ ઓલવવું સંમતિસૂચક અવાજ (૨) બૂમ બરાડ; હિલાણ ન જુઓ હેલવણ ધમકામગીભરી બૂમ
હિલાણ (હો) ૧૦ જુઓ ઓલાણ (ફૂવાનું) હોકી સ્ત્રી[૬] ગેડીદડાને મળતી એક હોલાવું અ૦ કિ. જુઓ લાવું વિલાયતી રમત
હિલિકા, હોલી સ્ત્રી (સં.હેળી હકે (હો) જુઓ હુક્કો
હલી સ્ત્રી (જુઓ હેલો હેલાની માદ હિજ (હો) પું [..] પાણીને કુંડ હેલો પં. [. હા એક પંખી હજત સ્ત્રી [. દુઝતો જમીનદાર અને હોલ્ડર નહિં. વિલાયતી ઢબની ટાંવાળી
ખેડૂત વચ્ચેને વાર્ષિક હિસાબ હાલ્ડાલ ન૦ ( મુસાફરીમાં બિસ્તરે ઈ. હજરી સ્ત્રી ઢિં. રોઝારી] એઝરી; જઠર કલમ લપેટી લઈ જવાની એક ખોળ
પેટ-૨ ન ઝરું પેટ (તિરકારમાં) જેવી બનાવટ હિટલ (હો), હોટેલ [૪] સ્ત્રો ચાપાણી હોવાપણું (હ) નહાવું ઉપરથી અસ્તિત્વ
ઈટ નાસ્તાની દુકાન (૨) યુરોપની ઢબની હેવાવું એ ક્રિ (કશા માટે) ગભરાટમાં વશી ને ઉતારે
આમ તેમ દોડવું; સેવાવું હઠ પું, જુઓ એઠ
હોવું (હ) અ કિંશિ. દુ, જૈવ (ઉં. મૂ)] હેડ સ્ત્રી [, ઘો] શરત
થવું બનવું; હયાતીમાં આવવું હાડકું ન [લ. હોટ) નાની હોડી હિવે આ૦ વિ૦] હા હિડી સ્ત્રી હિં. હો] મછવો; મનાઈ હેશ j[fi] ભાન; શુદ્ધિ (૨) રાક્તિ; રામ. હતા ૫૦ [ā] યજ્ઞમાં મંત્ર ભણું આહુતિ શ બ૦ વ૦ ભાન; હિંમત ચેતના હોમનાર
હોશિયાર વિ.] ચાલાક;કુશળ;નિપુણ હેદો પુત્ર [. જ્ઞો અંબાડી
(૨) સાવધ; સાવચેત; ખબરદાર () હિદાર વિ. હેદો ધરાવનાર; અમલદાર સમજુ બુદ્ધિશાળી.-રી સ્ત્રી હોશિયાર હેદોપું [.s) ઓધે; પદવી અધિકાર હોનારત સ્ત્રી બનનાર બનાવ; ભવિષ્ય હોસ્પિટલ સ્ત્રી [છું. ઈસ્પિતાલ
(૨) અકસ્માત યજ્ઞને કુંડ હોહા(હો) સ્ત્રી [રવO] ગડબડ, ધાટ; હિમ ૫૦ [] હવન, યજ્ઞ. કુંડ ૫૦ ધમાલ (૨) જાહેરાત કે ચર્ચા (૩) ગભરાટ; હેમરૂલ ન૦ હિંદ સ્વરાજ
ખળભળાટ (૪) અ૦એ અવાજ. કાર હિમવું સત્ર ક્રિ. યજ્ઞમાં આહુતિ આપવી વિ. હેહા; ગભરાટ; ત્રાસ હેમિપથી સ્ત્રી [.] ગોપચારની એક હળવું સક્રિબ સિરળવું કાંસકીથી
પદ્ધતિ " [ખેર! વાળ ઠીક કરવા હેય (હો) હેનું વિધ્યર્થ (૨) અ હશે! હેળી સ્ત્રી, ત્રિા. ઝિયા (ઉં. હરિશ)]
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________
હોળા
ફાગણ પૂર્ણિમાનો તહેવાર; તે દિવસે લાકડાં વગેરેના ઢગલા સળગાવવામાં આવે છે . તે (૨) તેમ કાઈ વસ્તુના ઢગલા કરી સળગાવવું તે (જેમ કે, વિદેશી કાપડની હાળી).[॰નું નાળિયેર ૨૦ પ્ર૦ આફત કે જોખમના કામમાં ધસી જનાર]. હૈયું ન॰ હોળીમાં નાખવાનું નાનું છાણું (૨) વિ॰ હાળી ખેલનાર; ઘેરા હાળયા પું॰ જુઆ આળાયા (આળ ઉપરથી)] (૨કમની) પૂણતાસૂચક અધચંદ્રાકાર ચિહ્ન, ઉદા° ૧૦] હોકાર (હૉ) પું॰ જીએ હાકાર હોંચી (હા) અ॰ [રવ॰] ગધેડાના ભૂંકવાના અવાજ
૭૧૩
હાંશ (હા) શ્રી [મ. હૌસ; જીએ હુંશ] ઊલટ; ઉમ’ગ હાંશાાંશી (હા તા॰) સ્ત્રી॰ હુંસાતુંશી હાશીલું" વિ॰ હાંશવાળુ હાંસ સ્ત્રી હાંશ હોંસાાંસી સ્રો હુંશાતુંશી હાસીલું વિ॰ હોંશીલું હસ્તન વિ॰ [i.] ગઈ કાલનું હ્યાં અ॰ + અહીં ચાં
હૃદ પું॰ [i.] પાણીના ઊંડા ખાડા; ધરા હ્રસ્વ વિ॰ [i.] લઘુ; ટૂંકા અવાજનું હાસ પું॰ [i.] ક્ષચ; ઘટાડા; નાશ હી સ્ત્રી [i.] લાજ; શરમ; મર્યાદા હીમ અ॰ [i.] લક્ષ્મીના ખીજમંત્ર
ળ
ળ પું॰ છેલ્લા ગુજરાતી વ્યંજન (એનાથી શરૂ થતા એક શબ્દ નથી. ઘણા શુદેશમાં ‘લ’ના વિકલ્પ તરીકે ળ’ વપરાય છે.)
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________
શુદ્ધિ-વૃદ્ધિ
પૃષ્ઠ
સાકર ચડાવેલા ચણા-મગફળી ઇના ૫ અગર શબ્દને ત્રીજા અને ચોથો અર્થ દાણા
જુદો શબ્દ ગણવે. [ગણ ૧૭૩ કૂતરું શબ્દની વ્યુ. [સં. કુર; પ્રા. ૧૫ અત્તર શબ્દને બીજે જુદે શબ્દ તુર; હે. ] ૧૯ અધ્યાત્મ શબ્દમાં જ્ઞાન, ગ, ૧૭૪ કીમ સ્ત્રી [.] મલાઈ (૨) તેના વિદ્યા [ઉં.] ગણવા.
જે પદાર્થ. જેમ કે, “લ્હકીમ' ૨૫ અને શબ્દમાં ફૂટ, દેવતા, ૨૧૫ ગિરિરાજ ૫૦ [.] પર્વતને રાજા
પૂર્ણા, પ્રાશન, ૦મય, ૦મય. . –મોટે પર્વત કેશ(-9) સિં] ગણવા. ૨૨૦ ગેટ ૫૦ [૬] દરવાજો (૨) સ્ત્રી ૩૨ અભ્યાસ શબ્દમાં સી.] ગણ. પેલીસચોકી ૩૩ અમલદારને બદલે ૦દાર ગણવું. ૨૪૬ ચલચિત્ર નવ સિનેમાની ફિલમ
(અમલ શબ્દના પેટામાં) ૨૪૯ ચાળ સુધારીને ચાળ કરે. ૩૪ અયુત માં સિદ્ધ [ā] ગણ. ૨૫૩ ચાહીને અ [ચાહવું ઉપરથી ૩૬ અને ૫૦ [4] પાંચ પાંડવમાને જાણીબૂજીને લિ.] ત્રીજો (૨) એક વૃક્ષ
૨૭૪ છેડે રાબ્દની વ્યુકે. જે. (ઉં. છે) ૪૦ અવસર્પિણ ના અર્થમાં અધ- ૨૮૫ જાતરખુ સુધારીને જાતરખુ કરે. પાત તરફ વળતો એટલું શરૂઆતમાં
૨૯૧ જીવનદાન ન જીવનનું દાન; ઉગારી ઉમેરી લેવું.
લેવું તે (૨) પિતાનું જીવન કથાને ૭૨ આસો ની બુક હિં. ; પ્રા. સમર્પણ કરવું તે
૨૯૩ જેર ના અર્થમાં ઉપરાછતાને બદલે ૭૯ ઈચવિશેષણ બનાવતો પ્રત્યય.ઉદાર પરાજિત કરે. પંચવર્ષીય
૩૧૧ ઢીલડી શબ્દના ત્રીજા અર્થમાં ૧૦૮ એટમ ઑ ઓ પં. ફિં. જુઓ મોરનીને બદલે મેરના કરે. અણુબોમ્બ
૩૨૭ ઢગલે શબ્દની વ્યુ. [. ઉદા. ૧૧૧ ટેમૅટિક વિ હિં] બીજાની મદદ ૩૩૧ તાધુ વિ૦ તક સાધી લેવાની વિના આપમેળે ગતિમાન થતું
વૃત્તિવાળું; “પસ્યુનિસ્ટ ૧૧૧ ઑટોમોબાઇલ ન]િ મટરગાડી ૩૫૫ થ ના અર્થમાં “તાલુસ્થાની'ને બદલે ૧૧૧ ટે રિક્ષા સ્ત્રી[૬. યંત્રથી દંતસ્થાની કરે. ચાલતી રિક્ષા
૩૫૮ ૮ ના અર્થમાં “તાલુસ્થાનીને બદલે ૧૨૩ કને શબ્દની વ્યુ[ઉં. વેગેસ્મિન; દતસ્થાની” કરે. अप० कण्णहि]
૪૦૦ નાનમ (ના) સ્ત્રી નાનાપણું ૧૪૦ કંપાસ રાબ્દને અર્થ (૨) વર્તુળ ૪૧૩ નુસખા શબ્દને અર્થ (૨) આબાદ દોરવાનું સાધન
ઇલાજ ૧૪૨ કાજુકળિયા શબ્દને અર્થ (૨) ૪૩૬ પાકિસ્તાન પું; ન મૂળ હિંદુ
૭૧૪
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________
9૧૫
સ્તાનમાંથી પૂર્વ તેમ જ પશ્ચિમના ૫૬૦ રતી શબ્દનો અર્થ (૨) રદ કરવો.
કેટલાક પ્રદેશનું બનેલું નવું રાજ્ય ૫૭ રાજેશ્રી વિ. ઉદારદેલું; રાજા જેવું ૪૪૯ પુ શબ્દની વ્યુતે રદ કરવી. પ૭૧ રિટાયર્ડ શબ્દના અર્થમાં નેકરી ૪૬૩ પ્રાણધર ના પ્રાણીઓનું સંગ્રહ- પરથી) ને બદલે તેને કરી કે રમતસ્થાન; ઝૂ
માંથી) કરવું, ૪૬૪ પ્રાયમરા ડું [હું.] જુઓ સ્ટવ પ૭૬ રેટી શબ્દ વ્યુ[1] ૪૬૫ પ્રેમિકા સ્ત્રી પ્રેમમાં પડેલી સ્ત્રી ૫૮૬ લાઘવયંથિ સ્ત્રી નામની એક ૪૬૫ પ્રોફેસર ૫૦ ]િ અધ્યાપક (મહા- પ્રકારે ચિત્તમાં ગાંઠ વળી જવી તે; વિદ્યાલયન)
ઈરિસોરિટી કોડૅકસ ૪૯૦ બુપિન ફિંચોપડી વગેરેને ૬૨ વાલુકાયંત્ર શબ્દને અર્થ (૨)
ખાસ ઓછા દરે ટપાલમાં મેકલવાની રસાયનભરેલી કુપ્પી રેતી ભરેલા
વ્યવસ્થા વુિળ = ઢાંકવું તે માટલાની અંદર રાખીને તપાવવાનું ૪૯૦ બુઝાવવું શબ્દની વ્યુસિર૦ સે. સાધન ૪૯૬ બાલ પું. [.] ક્રિકેટની રમતમાં ૬૨૬ વેધક વિ૦ લિં] વીંધી નાખે એવું દડો નાખનાર ખેલાડી
૬૨૭ -વેધી વિ૦ [i] (સમાસને અંતે) પ૩૩ માપબંધી સ્ત્રી, જુઓ રેશનિંગ
વધનારું. ઉદા મર્મવેધી ૫૪૦ મીનાક્ષી સ્ત્રી, કિં.] માછલી જેવી ૬૩૮ શિરેખા સ્ત્રી નાગરી અક્ષરના સુંદર આંખવાળી સ્ત્રી
માથા ઉપરની રેખા (૨) કપાળની ૫૬૦ રણશય્યા સ્ત્રી લડતાં લડતાં યુદ્ધના રેખા
મેદાન ઉપર પોઢી જવું-મરણ પામવું તે ૬૪૦ શુકન ની જાતિ પં; નવ કરો.
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________