Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sthAnakavAsI jainamuni upAdhyAya zrIAtmArAmajI For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / kobAtIrthamaMDana zrI mahAvIrasvAmine namaH / / / / anaMtalabdhinidhAna zrI gautamasvAmine namaH / / / / gaNadhara bhagavaMta zrI sudharmAsvAmine namaH / / / yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarebhyo namaH / / / / cAritracUDAmaNi AcArya zrImad kailAsasAgarasUrIzvarebhyo namaH / / AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira (jaina va prAcyavidyA zodhasaMsthAna evaM graMthAlaya) punitapreraNA va AzIrvAda rASTrasaMta zrutoddhAraka AcAryadeva zrImat padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. jaina mudrita graMtha skeniMga prakalpa graMthAMka: 1362 na ArAdhanA zrI mahAvIra kandra kI kobA. amRtaM tu vidyA tu zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-382007 (gujarAta) (079)23276252,23276204 pheksa : 23276249 Websiet : www.kobatirth.org Email : Kendra@kobatirth.org AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira traNa baMgalA, Tolakanagara haoNTala herITez2a kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda - 380007 (079) 26582355
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sthAnakavAsI lekhaka jainadharma-divAkara, jainAgama-ratnAkara, sAhityaratna, jaina-muni 1008 upAdhyAya zrIAtmArAmajI mahArAja paMjAbI prakAzaka lAlA valAyatI rAma kastUrI lAla jaina pepara maceMTas , ludhiyAnA. prathamAvRtti 1000] 1942 [mUlya sadupayoga For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samaya jainamata prasiddha huaa| isI prakAra samaya-samaya para anya guNa niSpanna nAma bhI AgamoM ke AdhAra para pracalita hote rahe haiN| prastuta choTI sI pustaka meM isI dRSTi se vicAra vimarza kiyA hai ki sthAnakavAsI zabda bhAgamoM meM kisa artha meM vyavahRta huA hai aura yaha zabda kitane mahatva kA hai ? bhAramavikAza ke lie isa zabda kI kitanI AvazyakatA hai| itanA hI nahIM, isa pustaka ke adhyayana karane se pratyeka mumukSu ko nizcita ho jAyagA ki-bhAva sthAnakavAsI4 banane se hI uttama sthAnaka ko prApti ho sakatI hai| zAkhA aura pratizAkhAoM se hI vRkSa kA saundarya dviguNita ho uThatA hai| ThIka iso prakAra jainadharmarUpI vRkSa bhI bhaneka zAstrAoM aura pratizAkhAoM se yukta hone para hI saundarya prApta karatA hai / dhyAna rahe ki zAkhA pratizAkhA meM paraspara asUyA, nindA, dveSa, kalaha, IrSyA aura vaimanasya Adi na ho / bhanekAntavAda kiMvA syAdvAda tathA utsarga apavAda Adi ke samanvayavidhAyaka dRSTikoNoM ko lakSya meM rakhakara pratyeka zAkhA aura pratizAkhA meM paraspara prema, maitrI bhAvanA, pArasparika guNAnuvAda, sahAnubhUti, dharmapracAra bhAdi kriyAe~ hoM, tabhI jainamata ke siddhAntoM kA janatA meM bhalIbhA~ti pracAra ho sakatA hai| isa pustaka meM niSpakSa dRSTi tathA syAdvAda ke Azrita hokara sthAnakavAsI zabda kA vicAra kiyA gayA hai / bhAzA hai, pAThakajana dravya sthAnakavAsI ke sAtha-sAtha bhAva sthAnakavAsI banane kI ceSTA kareMge tAki ve nirvANa-prApti ke adhikArI hoN| alaM vidvatsu jainamuni upAdhyAya AtmArAma 3 jiNamayaniuNe abhigamakusale-dazavai0 6, 3, 15 4 loguttamuttama. ThANaM siddhi gacchasi niiro| -uttarAdhyayana 6, 58 For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir NamotthuNaM samaNasta bhagavao mahAvIrassa sthAnakavAsI zvetAmbara jaina paramparA meM mUrtipUjA ko Agama vihita na mAnanevAlA jo sampadAya hai, vaha sthAnakavAsI nAma se prasiddha hai / isa sampradAya kA sthAnakavAsI nAma kaba aura kyoM par3A, isake viSaya meM aitihAsika tathya cAhe kucha bhI ho, parantu zAstrIya dRSTi se isakA vicAra karate hue jo tathya patota huA hai, usakA digdarzana karAne ke liye hamArA yaha udyoga hai| bhAzA hai, pAThakagaNa zAntipUrvaka isakA avalokana kreNge| zAstrIya dRSTi se vicAra karate hue pratIta hotA hai ki sthAnakavAsI zabda dravya aura bhAva donoM hI arthoM ko lekara prayukta huA hai| isa zabda kA prayoga pahale ekamAtra parama tyAgI jaina sAdhuoM meM hI hotA thA aura bAda meM yaha tadanuyAyI varga meM bhI prayukta hone lgaa| jaise jaina paramparA meM zvetAmbara aura digambara ina donoM For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zabdoM kA sambandha ekamAtra sAdhu varga se hI thA aura bAda meM vaha donoM sampradAyoM meM rUr3ha ho gayA, isI prakAra saMyamarUpa sthAna meM nivAsa karanevAle sAdhu varga meM prayukta hone vAlA sthAnakavAsI zabda, bAda meM usake anuyAyI varga meM prayukta hone se sAre sampradAya kA hI isa nAma se ullekha hone lgaa| sthAnakavAsI isa samasta pada meM sthAnaka aura vAsI ye do zabda prayukta hue haiN| sthAnaka aura sthAna ye donoM eka hI artha ke vAcaka haiM / sthAna zabda kA artha hai Thaharane ko jagaha aura vAsIkA artha hai usameM nivAsa krnevaalaa| 'sthIyate asminniti sthAnaM, sthAnaM eveti sthAnakaM, sthAnake vasatIti sthAnakavAsI' arthAt zAstravihita dravya aura bhAva rUpa sthAna meM nivAsa karanevAlA sthAnakavAsI kahA va mAnA jAtA hai| kozAdi meM sthAna zabda ke aneka artha dekhane meM Ate haiN| unameM dravya aura bhAva rUpa donoM sthAnoM kA grahaNa ke sthA dhAtu se "karaNAdhAre cAnaT [4 / 4 / 9 zA0 vyA0] isa sUtra se anaT pratyaya hokara sthAna zabda siddha hotA hai yathA sthoyate asminniti sthAnam , phira svArtha meM ka pratyaya hokara sthAnaka banA tathA vAsa zabda se zolejAteH isa sUtra dvArA Nit pratyaya hokara vAsI zabda banA, vasati tacchIla iti vaasii| For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kiyA gayA hai aura prastuta prakaraNa meM donoM artha abhipreta haiN| isaliye yahA~ para kramazaH donoM kA hI vicAra kiyA jAtA hai| dravya sthAnaka yadyapi sthAna-sthAnaka zabda kA prasiddha artha amuka prakArakA kSetra, bhUmi yA nivAsa karane kI jagaha * jainAgama-zabdasaMgraha nAma ke arddhamAgadhI-gujarAtI koza meM 'sthAna' zabda ke nimnalikhita 19 artha diye haiM : ThANa-sthAna, puM. na. (1) sthAna, ThekANuM, jagA, makAna, (2) kAusagga-kAyAne jarApaNa halAvavI nahoM te (3) lezyA ke adhyavasAryo sthAna (4) kArya (5) sthiti karavI te adharmAstikAyA, lakSaNa (6) AMkar3AnUM sthAna (7) utpatti sthAna-upajavAnUM ThekA' (8) avakAza-bhUmipradeza (9) zarIra ne amukasthitimA rAkhaq te Asana (10) paNNavaNAnA bIjApadanuM nAma (11) trIjuM aMgasUtra ke jemA eka thI dasa prakAra kI vastuoMnUM varNana cha (12) sthitipariNAma (13) sthitirUpaguNa (14) yoga-mana-vacana-kAyAnA vyApAranA sthAnaka (15) UbhA raheq te (16) nivAsa devU te (17) kAraNanimitta (18) prakAra bheda (19) ThANAMgasUtranA ThANAnuM nAma / 19 arthoM meM se prastuta nibandha meM dravyarUpa meM sthAna, kSetra, bhUmi tathA bhAvarUpa meM sthitipariNAma aura sthitirUpaguNa, ina arthoM kA hI grahaNa abhISTa hai| For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ho hai aura yaha artha ThIka bhI hai, parantu yahA~ para sthAnaka zabda kA artha kucha vizeSatA ko liye hue hai, usI kA digdarzana yahA~ para karAyA jAtA hai| jainAgamoM meM paMcamahAvratadhArI saMyamazIla muniyoM ke nivAsasthAna kA upAzraya ke nAma se ullekha kiyA gayA hai arthAt dhyAna ke liye jaina muni ko zAstra meM jina-jina sthAnoM meM rahane kI AjJA dI hai, ve sthAna upAzraya ke nAma se kahe gaye haiN| uso upAzraya yA basatI ko 'sthAnaka' nAma se kahane kI paramparA calI AtI hai, athavA aise kaheM ki upAzraya aura sthAnaka ye donoM zabda paryAyavAcI arthAta eka ho artha ke vAcaka haiM / tAtparya yaha ki mUrtipUjA ko Agamavihita mAnane aura na mAnane vAlI ina do paramparAoM meM kramazaH upAzraya aura sthAnaka zabda kA vyavahAra hone lgaa| ina donoM zabdoM meM arthagata koI bheda nahIM, parantu sampradAya bheda se eka ho artha ke vAcaka do zabda grahaNa kiye gaye, jinameM kisI prakAra kA bhI anaucitya pratIta nahIM hotA / eka sampradAya meM upAzraya zabda prasiddha rahA jaba ki dUsarI sampradAya ne usIke anurUpa bhAva ko adhikatA dete hue usase kucha adhika guNaniSpanna sthAnaka zabda ko grahaNa kiyA / ye donoM hI yuktisaMgata aura zAstrAnumodita nAma haiM / isameM vivAda For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 5 ) ko koI sthAna nhiiN| pAThakoM ko yaha to bhalI bhA~ti vidita hai ki zAstroM meM sAdhu ko anagAra kahA hai| usakA apanA koI ghara nahIM hotA, na vaha apane liye koI ghara banAtA hai aura na usake nimitta se bane hue kisI makAna meM Thaharane kI usako zAstra meM zrAjJA hai| isaliye zramaNa (sAdhu) aura zramaNopAsaka (gRhastha) ke liye dharmadhyAnArtha vyavahAra meM AnevAle upAzraya yA sthAnaka kaise aura kisa prakAra ke hone cAhiye, isa bAtakA ullekha jainAgamoM meM bar3e spaSTa zabdoM meM kiyA gayA hai| zrAcArAMga nAma ke prathama aMga kA zayyA adhyayana prAyaH isI viSaya ke varNana se bharA par3A hai aura praznavyAkaraNasUtra ke pAThaveM adhyayana kA nimnalikhita sUtrapATha ukta viSaya kA isa prakAra khulAsA karatA hai * "paDhamaM devakula-sabhA-ppavA-vasaha-rukkhamUla-pArAmakaMdarAgara-giriguhA-kammaujjANa - jANasAlA-kuvitasAlA. * prathA vastuviviktavAsonAmnI bhAvanAmAha-devakulaM yakSAdigRhaM, sabhA mahAjanasthAnaM, prapA pAnIyazAlA, AvasathaM pariAjakasthAnaM, vRkSamUlaM pratItaM, mAdhavIlatAdiyuktadaMpatIramaNAzrayo vanavizeSaH ArAmaH, kaMdarA darI, Akaro lohAdyutpattisthAnaM, giriguphA pratItA, karma-lohAdi parikarmyate kriyate tat parikarma, udyAnaM puSpAdimavRkSasaMkulaM utsavAdI bahujanabhogyam , yAnazAlA For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maMDava-munnaghara-musANaleNapAvaNe annammi ya evamAdimi daga-maTTiya-bIja-harita-tasapANaasaM satte ahAkar3e phAsue vivitte pasatthe uvassae hoI vihariyavvaM, zrAhA kammabahule ya je se Asita-saMmajia-zrovalittasohiya-bAyaNa-dUpaNaliMpaNa-aNuliMpaNa-jalaNa-bhaMDacAlaNa aMto bahiM ca asaMjamo jattha vadati saMjayANa ahA vajjeyabbo hu uvasmo se tArisae muttapaDikuThe / evaM vivittavAsavasahisapitijogeNa bhAvito bhavati aMtarappA nicaM ahikaraNAkaraNakarAvaNapAvakammavirato dattamaNunAya ogghruttii| rathAdInAM rakSaNagRhaM, kupyazAlA gRhopakaraNazAlA, maMDapaH yajJAdyutsave (nirmitavastragRhavizeSaH ), zUnyagRhaM nirmAnuSaM, zmazAnaM mRtakajanapretabhUmiH, layanaM zailagRhaM, ApaNaH paNyasthAnaM, tataH samAhAra dvandvaH, anyasminnapi evaM prakAre upAzraye viharttavyamiti / kiMbhUte upAzraye ? dakamudakaM, mRttikA pRthivIkAyarUpA, bIjAni zAlyAdIni, haritAni durvAdoni, trasAH prANAH (prANinaH) dvIndriyAdayaH, taiH asaMsakto'nAyuktaH (tasminniti), yathAkRte-gRhasthena svArtha niSpAdite,prAsuke nirjIve, vivikte tyAdidoSarahite, ataeva prazaste zubhanimitte upAzraye vasatau bhavati viharttavyaM AyitavyaM zayanAdi vA vidheym| yasmin sthAne na vasitavyaM tadAha-AdhayA sAdhumanasyAdhAya Azritya tayA pRthivyAdyAraMbhaH kriyate tadAdhAkarma tena bahulaM-bahu pracuraM yatra sa tathA evaMvidhopAzrayo vayaH, anena mUlaguNadUSitasya parihAra uktaH / punaH kodRzam ? A-ISat sitaM For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa AgamapATha kA bhAvArtha yaha hai ki devakulayatAdi kA sthAna, sabhA, prapA (pyAU) parivrAjaka-sthAna (maTha-Azrama), vRttamUla, zrArAma, guphA, Akara-jahAMpara lohAdi kI kriyAe~ kI jAtI haiM, udyAna, yAnazAlA kupyazAlA, maMDapa, zmazAna-masANabhUmi, zunyagRha-sUnA makAna, zaijagRha-parvata ke andara banA huA makAna, ApaNadukAna tathA isI prakAra ke anya sthAna jinameM ki miTTI, pAnI, boja, haga tuNa, ghAsa Adi sacitta padArtha na hoM evaM trasapANI-strI, pazu aura napuMsaka Adi se rahita zuddha siMcitaM, saMmArjitaM kacavarApanayena, upaliptaM utkaSitaM jalAbhisiMcanena, zobhitaM candanamAlAcatuSkapUrNAdinA, chAdanaM upari darbhAdinA chAdanaM, dumanaM se DhikayA dhavalanaM, liMpanaM chagaNAdinA, sakRliptAyA bhUmeH punarlepanaM anulepanam , zItApanodAya vanhez2alanaM, bhAMDapAlanaM prakAzaheto janAnAmitastataH karaNaM, samAhAra dvandvaH, antarmadhye bahizvopAzrayasya tatra asaMyamo jIvavirAdhanA yasmin upAzraye vartate, saMyatAnAM sAdhUnAM arthAya hetave tAdRzaH sAvadyopAzrayo vasatiH varjanoya ityarthaH / hu nizcayena sa tAdRzaH sUtrapratikruSTaH AgamaniSiddhaH / evaM ukkaprakAre vivikte ekAnte vAsaH -sthAnaM vasatiyasya sa samitiyogayukto bhAvito vAsitaH antarAtmA jIvaH, nicaM sadA, adhikaraNakArApaNAnumatipApakarmavirato nivRttaH san dattaM svAmyAdibhiH anujJAtaH sUtroktastAdRzo yo'vaaho grahaNAya vastu tatra ruciryasyAsau sAdhu iti TIkAkAraH // For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir basatI ho aura jo sAdhu ke nimitta na to banAI gaI ho aura na sAdhu ke nimitta se usameM kisI prakAra kI prArambha-sArambha Adi kriyAyeM kI gaI hoM; aise ekAnta zuddha sthAnoM ko upAzraya, vasatI yA sthAnaka kahate haiN| AtmasamAdhi ke lie aise hI zuddha nirdoSa aura vivikta sthAnoM meM jaina muniyoM ko nivAsa karanA cAhiye, kAraNa ki isa prakAra ke sthAnoM meM rahane se hI saMyama kA yathAvat pAlana aura AtmasamAdhi kI prApti ho sakatI hai| inhIM sthAnoM ko, jahA~ para ki saMyama nirvAha ke liye jaina muni samaya-samaya para Akara Thaharate haiM, zramaNopAzraya bhI kahate haiM; aura unake pAsa jAnevAle gRhasthoM ko zramaNopAsaka ke nAma se bho ullekha kiyA hai| zrIbhagavato sUtra meM kahA hai ki zramaNopAzraya meM yadi kiso zramaNo. pAsaka (jaina gRhastha ) ne sAmAyika kI ho aura usako kisI vastu kA vahA~ para apaharaNa huA ho to vaha sAmAyika ke pazcAt ukta vastu ko vahA~ para DhU~DhatA hai, vaha vastu usI gRhastha kI hotI hai anya kisI kI nahIM, kyoMki sAmAyika meM usa gRhastha kA mamatva kA tyAga nahIM hai| "samaNobAsagassaNaM bhaMte sAmAiyakahassa * sAmAiyakar3assatti kRtasAmAyikasya pratipannAdyazikSAvratasya, zramaNopAzraye zrAvakaH sAmAyikaM prAyaH pratipadyate ityata For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sapaNovassae acchamANassa kei bhaMDe avaharejA ityAdi" zata. 8 udde. 5. vartamAna samaya meM jo loga prAyaH yaha kahate haiM ki calo darzana karane va vyAkhyAna sunane ke liye sAdhuoM ke upAzraya yA sthAnaka meM-yaha unakA kathana AgamanirdiSTa prathA ke pratikUla nahIM kintu nyAyasaMgata aura AgamAnumodita hai| taba isa sAre kathana kA sArAMza yaha nikalA ki jo sthAna sAdhuoM ke nivAsa kA mukhya uddeza rakha kara na banAyA gayA ho tathA jo pUrvokta doSoM se rahita ho evaM jisameM rahane se dharmadhyAna kI vRddhi aura kAmarAgAdi kI nivRtti meM sahAyatA miLe aura samaya-samaya para Akara saMyamazIlavAle parama tyAgI jainamuni jahA~ nivAsa kareM, usa sthAna kA nAma upAzraya vasatI yA sthAnaka hai| isa prakAra yaha AgamadRSTi se dravya sthAnaka kahA jAtA hai aura usameM nivAsa karanevAle sAdhu dravyarUpa se sthAnakavAsI kahalAte haiM "sthAnake-dravyarUpe nirdoSe vivikte prazaste upAzraye vasatau, vasati tacchIla iti sthAnakavAsI // uktaM zramaNopAzraye AsInasyeti, keitti kazcitpuruSaH, bhaMDaMti vastrAdikaM vastu gRhavarti sAdhUpAzrayavarti vA, avaharejattiapaharet ityAdi (vyaakhyaa)| For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 10 ) bhAva sthAnaka Upara ke kathana meM dravyasthAnaka kA varNana kiyA gayA hai arthAt prAgamasammata nirdoSa aura vizuddha sthAna meM nivAsa karanevAlA hI AtmasamAdhi ko upalabdha kara sakatA hai, kyoMki zrAtmazuddhi ke liye bhAvazuddhi ke sAtha-sAtha dravyazudi ko bhI bar3I AvazyakatA hotI hai| prAyaH dravyazudi bhAvazaddhi meM bar3o sahAyaka hotI hai, isI liye sthAna sthAna para zAstrakAroM ne sAdhuoM ke liye ekAnta aura zAntiprada sthAna meM, jahA~ kisI prakAra se saMyama ko bAdhA na pahu~ce, rahane aura kAmarAgavivaka sthAna ko tyAgane kI AjJA dI hai| parantu kevala dravyazuddhi se * Agama meM liGgAdi kA bhI dravya aura bhAva rUpa se ullekha kiyA gayA hai jaise ki___pulAeNaM bhaMte ! kiM saliMge hojjA aNNaliMge hojA gihiliMge hojjA 1 goyamA ! davaliMgaM paDucca saliMge vA hojjA aNNaliMge vA hojjA gihiliMge vA hojjA, bhAvaliMgaM paDucca niyamA saliMge hojA evaM jAva siNAe // 9 // ___ liGgadvAre liGgaM dvidhA dravyabhAvabhedAt, tatra ca bhAvaliGgaM jJAnAdi, etacca svaliGgameva, jJAnAdibhAvasyAhatAmeva bhAvAt, dravyaliMgaM tu dvedhA svaliGgaparaliGgabhedAt, tatra svaliGgaM rajoharaNAdi, paraliGgaM ca dvidhA kutIrthikaliGgaM gRhasthaliGgaM ceti / For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 11 ) hI AtmasamAdhi aura saMyama kI nirmalatA nahIM ho sakato; imaliye monAbhilASo muni ko dravyarUpa sthAna se Age bhAvarUpa sthAna ko apano nivAsabhUmi banAne kI AvazyakatA hotI hai| prAtmA ko svAbhAvika guNa-pariNati, usakA bhAvasthAna hai; athavA aise kaheM ki AtmA ke aupazamika, sAyika, sAyopamika, audAyaka aura pAriNAmika ina pA~ca bhAvoM meM se kSAyika bhAva hI mukhya bhAra sthAna hai, kyoMki yaha bhAva karmasambandha ke sarvathA kSaya hone se hI prApta hAtA hai / isa bhAva sthAna ko prApta karane ke liye bhAvamayama ko grahaNa karanA hogA aura bhAvasaMyama ke liye sAmAyikAdi cAritroM ke vizuddhatara saMyamasthAnoM meM nivAsa karanA arthAt unakA yathAvat pAlana karanA parama Avazyaka hai / isaliye paramasAdhya mota sthAna kI prApti ke nimitta bhAvasaMyama ko ArAdhanA karanevAlA jainamuni, sAmAyika, chedoSasthApanoya, parihAravizuddha, sUkSmasamparAya aura yathAkhyAna ina pA~ca prakAra ke cAritrabhedoM ke varNana kiye gaye 8 saMyama sthAnoM meM se vizuddha aura * zrIbhagavatIsUtra meM sAmAyikAdi cAritroM ke saMyamasthAnoM kA varNana isa prakAra se kiyA hai "sAmAiyasaMjayassaNaM bhaMte ! kevaiyA saMjamadANA puNNatA, For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 12 ) vizuddhatara saMyama sthAnoM meM nivAsa karatA hai arthAta unakA samyaktayA ArAdhana karatA hai| ataH ukta bhAvarUpa saMyama sthAnoM meM vAsa karane se vaha bhAva sthAnakavAsI kahA vA mAnA jAtA hai| taba "sthAnake bhAvasaMyamAdirUpe samyakacAritre vasati tacchola iti sthAnakavAsI", isa guNaniSpanna yaugika vyutpatti ke dvArA ukta bhAvakI spaSTatA aura prAmANikatA sunizcita ho jAtI hai| isa prakAra goyamA! asaMkhejjA saMjamaTThANA paNNattA evaM jAva parihAra visuddhi. yassa / suhumasaMparAyasaMjayassa pucchA, goyamA ! asaMkhejjA aMtomuhuttiyA saMjamaTTANA paNNatA / ahakkhAyasaMjayassa pucchA, goyamA ! ege ajahaNNamaNukkosae sNjmtttthaanne| eesiNaM bhaMte ! sAmAiya-chedovaTThAvaNiya-parihAravisuddhiya - suhumasaMparAyaahakkhAyasaMjayANaM saMjamaTThANANaM kayare 2 jAva visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthove ahakkhAyasaMjamassa ege ajahaNNamaNukosae saMjamaTThANe, suhumasaMparAyasaMjayassa aMtomuhuttiyA saMjamaTThANA asakhejaguNA, parihAravisuddhisaMjayassa saMjamaTThANA asaMkheja guNA, sAmAiyasaMjayassa chedovaTThAvaNiyasaMjayassaya eesiNaM saMjamahANA doNhavi tullA asaMkheja guNA / (zata. 25 udda. 7) ___vyA0-saMyamasthAnadvAre-suhumasaMparAyetyAdau asaMkhejjA aMtomuhuttiyA saMjamaTThANatti-antarmuhUrte bhavAni AntarmuhUrtikAni, antarmuhUrtapramANA hi tadaddhA, tasyAH ca pratisamayaM caraNavizuddhi For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ACT ( 13 ) upara batAye gaye dravya aura bhAvarUpa sthAnoM-sthAnakoM meM vAsa karane se jaina. bhikSu sthAnakavAsI kahalAte haiM; jo ki kisI prakAra se bhI anucita nahIM hai| yahAM para yaha zaMkA ho sakatI hai ki jisa prakAra vyAkaraNa ke anusAra sthAna zabda se svArtha meM ka pratyaya hone se sthAna vizeSabhAvAdasaMkhyeyAni tAni bhavaMti, yathAkhyAte. tvekameva, tadaddhAyAzcaraNavizuddhenirvizeSatvAditi, saMyamasthAnAlpabahutva cintAyAM tu kilAsadbhAvasthApanayA samastAni saMyamasthAnAnyeka: viMzatiH, tatraikamuparitanaM yathAkhyAtasya, tato'dhastAni catvAri sUkSmasamparAyasya, tAni ca tasmAdasaMkhyeyaguNAni dRzyAni, tebhyo'dhazcatvAri parihatyAnyAnyaSTau parihArakasya, tAni ca pUrvebhyo'saMkhyeyaguNAni dRzyAni, tataH parihRtAni yAni catvAryaSTau ca pUrvoktAni tebhyo'nyAni ca catvArItyevaM tAni Sor3aza sAmAyikachedopasthApanIyasaMyatayoH, pUrvebhyazcaitAnyasaMkhyAtaguNAnIti / isakA saMkSepa se bhAva yaha hai ki sAmAyika-saMyata ke asaMkhyAta saMyamasthAna kahe haiM, isI prakAra chedopasthAnIya aura parihAravizuddhi-saMyata ke bhI asaMkhyAta saMyamasthAna jAnane, kintu sUkSmasaMparAya-saMyata ke AntarmuhUrtika asaMkhyAta saMyama sthAna haiM, aura atyanta vizuddha hone se yathAkhyAta cAritra kA eka hI saMyamasthAna mAnA gayA hai| phira mUla sUtra meM ina saMyama sthAno kA jo alpabahutva kathana kiyA gayA hai, usako vRttikAra ne sphuTa kara diyA hai| For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 14 ) aura sthAnaka ye donoM eka hI artha ke vAcaka mAne jAte haiM, usI prakAra mUla jainAgamoM meM bhI kahIM para sthAna zabda kI jagaha sthAnaka zabda kA ullekha hai yA nahIM? isake uttara meM itanA hI kahA jA sakatA hai ki samavAyAMga sUtra meM dvAdazAGgI kA varNana karate hue samavAyAMgasUtra ke adhikAra meM eka sUtrapATha diyA gayA hai usameM "ThANagasayassa"-[ sthAnakazatasya ] aisA ullekha hai| yahA~ para sthAna zabda ke artha meM sthAnaka zabda kA vidhAna spaSTa dekhane meM AtA hai| isaliye zrAgama bho sthAna aura sthAnaka zabda kI abhinnatA kA hI samarthaka hai / vAstava meM sarvotkRSTa aura sarvAtizAyI jo sthAna hai, OM sUtrapATha isa prakAra hai samavAeNaM evAiyANaM egaTThANaM eguttarIya parivuDDIya duvAlasaMgassa gaNipiDagassa pallavaggo samaNugAhijjai ThANagasayassa vArasaviha vittharassa suyaNANassa jagajovahiyassa bhagavao samAse NaM samoyAre ahijjati // ____ isake atirikta pramANanayatatvAloka ke aSTama pariccheda ke 19 veM sUtra ke nimnalikhita pATha meM bhI sthAna zabda ke artha meM sthAnaka zabda kA prayoga kiyA gayA hai vAdiprativAdinoryathAyogaM vAdasthAnakakathAvizeSAMgIkAraNApravAdocaravAdanirdezaH" ityAdi / For Private and Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 15 ) vaha mokSasthAna hai| vaha dhrava hai, zAzvata hai aura saba prakAra kI bAdhAoM se rahita hai| usako prApta karane yA umameM nivAsa karanevAle ko janma, maraNa, jarA aura Adhi vyAdhi kA koI bhaya nahIM rhtaa| vaha loka ke agrabhAga meM sthita hai, parantu usakA prApta karanA atyanta kaThina hai| usako prApta karanevAle AtmAoM ke lie phira kisI prakAra kA koI karttavya bAkI nahIM raha jaataa| ve saMsAra kI janma-maraNa paraMparA kA anta karake sadA ke liye kRtakRtya ho jAte haiN| isI mokSa kA dUsarA nAma siddhasthAna yA siddhoM ko nivAsa bhUmi bhI hai / ataH usa mokSarUpa sthAna meM nivAsa karanevAle siddha bhagavAn hI yathArtharUpa * atthi egaM dhuvaM ThANaM logaggammi durAruhaM / jattha natthi jarAmaccU , vAhiNo veyaNA tahA // 81 // chA0 astyekaM dhruvaM sthAnaM, lokAgre durAroham / yatra na sto jarAmRtyU , vyAdhayo vedanAstathA // 81 // +taM ThANaM sAsayaM vAsaM, logaggammi durAruhaM / jaM saMpattA na soyaMti, bhavohaMtakarA muNI // 84 // chA0-tat sthAnaM zAzvatAvAsaM, lokAne durArohaM / yat saMprAptA na zocante, bhavaudhAntakarA munayaH ! ye gAthAyeM uttarAdhyayanasUtra ke 23 veM adhyayana kI haiN| kezIkumAra aura gautamamuni ke praznottara rUpameM yaha sampUrNa adhyayana kahA gayA hai, jo ki pAThakoM ke liye avazya draSTavya haiN| For Private and Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir meM sthAnakavAsI kahe va mAne jA sakate haiN| usake bAda sarvotkRSTa kaivalyavibhUti dvArA paramAnIta jIvanmukta sthAna meM nivAsa karanevAle tIrthaMkara aura anya kevalI sthAnakavAsI haiN| isake anantara ukta sthAna (mokSa sthAna) ko prApta karane kI tIvra abhilASA rakhanevAle jainamuni, vizuddhabhAva se saMyamarUpa sthAna meM vAsa karane se aura bhAva saMyama ke poSaka nirdoSa sthAnaka upAzraya vasatI Adi meM nivAsa karane se sthAnakavAsI kahe jAte haiM / isa prakAra siddhoM se lekara vartamAna jainamuniyoM taka sabhI sthAnakavAsI haiN| isameM zaMkA ko koI sthAna nhiiN| pratyeka zabda ke arthanirdeza meM dravya aura bhAva donoM hI grahaNa kiye jAte haiM aura grahaNa karane bhI cAhiye, anyathA zabdArtha adhUrA raha jAtA hai / isaliye kisI zabda kA artha karate samaya dravya aura bhAva ina donoM ko hI sammukha rakhanA caahiye| jaise ki Upara sthAnakavAsI zabda ke artha meM batalAyA gayA hai| vaise hI jaina paramparA meM upalabdha honevAle digambara aura zvetAmbara zabda bhI dravya aura bhAva ina donoM ko lekara pravRtta hue haiM / dravya se digambara vaha hai jisake badana para koI vastra nahIM / aura kahiNaM bhaMte ! siddhANaM ThANA paNNatA ? kahiNaM bhaMte ! siddhAparivasaMti [ paNNavaNA sU0 dUsarA pada siddhAdhikAra] For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 17 ) bhAva se digambara vaha mAnA jAtA hai jo ki andara se sarvathA nagna arthAt jisakI AtmA se karmarUpa vastra sarvathA utara cuke hoN| aisI dazA meM yadi koI digambara sampradAya kA anuyAyI yaha kahe ki digambaratva prApta kiye binA mokSa nahIM hotA, to isameM vaha kucha anucita nahIM kahatA bhAvadRSTi se usakA yaha kathana ThIka hai| isI prakAra dravya se zvetAmbara vaha hai jisa muni ke zveta vastra hoM, aura bhAva se zvetAmbara use kahate haiM jo andara se sarvathA zveta ho, arthAt jo parama zukla parama nirmala zuknadhyAne rUpa vastroM se yukta ho / aisI hAlata meM yadi hama yaha kaheM ki zvetAmbara hue binA mokSa kA prApta karanA asambhava hai to isameM kucha bhI anucita nhiiN| isI taraha sthAnakacAso sampradAya kA koI anuyAyI yadi yaha kahe ki yadi mosamApti kI icchA hai, to sthAnakavAsI bno| to yaha bhI ThIka hI hai, kyoMki jaba taka yaha AtmA bhAva saMyama rUpa sthAna-sthAnaka-meM vAsa karatA huA yathAkhyAta cAritra ko prApta karake kSAyika bhAva meM nahIM pahu~catAtaba taka mokSa kA prApta honA kaThina hI nahIM, kintu asambhava hai| upasaMhAra isa sAre lekhakA sArAMza yaha hai ki jaina bhAgoM meM jisa artha meM upAzraya zabda kA prayoga huA hai, usI artha For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 18 ) meM sthAnaka zabda kA grahaNa hai / jaise ki pahale batalAyA 1 jA cukA hai ki zvetAmbara jaina paramparA meM do sampradAya pracalita haiM, eka vaha jo mUrtipUjA ko Agamavihina nahIM mAnatA hai, jabaki dUsare sampradAya ko mAnyatA isake viruddha hai / pahale meM to sthAnaka aura upAzraya donoM pracalita rahe aura dUsare ne mAtra upAzraya zabda ko hI apanAyA / isaliye sthAnaka kaho yA upAzraya, artha donoM kA eka ho hai / zabdabheda kA kAraNa kevala sAmpradAyika vicAra vibhinnatA hai, aisA hamArA vicAra hai| isake atirikta itanA phira bhI smaraNa rahe ki sthAnakavAsI zabda pahale to devatA, dravya aura bhAvarUpa sthAnaka meM basane se jainamuniyoM taka hI vaha sopita rahA; bAda meM digambara aura zvetAmbara zabda kI bhAnti vaha tadanuyAyI varga meM prayukta hotA huA eka sampradAya meM rUr3ha hogayA jo ki Aja taka pracalita ho rahA hai 1 anta meM pAThakoM se hamArA nivedana hai ki sthAnaka - vAsI zabda ke sambandha meM zAstrIya dRSTi se hamArA jo kucha vicAra thA vaha hamane unake sAmane upasthita kara diyA, AzA hai anya jaina vidvAn bhI isa viSaya para kucha prakAza DAlane kA prayatna kareMge / For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir milane kA patAlAlA valAyatI rAma kastUrI lAla jaina pepara marceTas , ludhiyAnA (paMjAba) bImahAvirodhamAkana hobA gAmi CiHAR For Private and Personal Use Only