Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19. zatAvadhAnI paMDitaratna zrI ratnacaMdrajI mahArAja bhUmikA : bhAratanI pazcime Avelo kaccha pradeza tyAMnA lokonI sAhasikatA, zUravIratA ane saraLatA mATe jagatamAM prasiddha che. raNapradezanI A kaThorabhUmimAM rahetAM manuSyonAM hRdaya komaLa hoya che. paNa temanI jIvanacaryA kaDaka che. A kacchanA bhorArA gAme vIzA osavALanuM eka pratiSThita kuTuMba vasatuM hatuM, temAM gRhasvAmI zrI vIrapALa zeTha ane gRhalakSmI zrImatI lakSmIbAInuM sAttvika ane prasanna- dAMpatyajIvana be dIkarAonA janmathI dhanya banyuM. moTAnuM nAma nathubhAI ane nAnAnuM nAma rAyazIbhAI A nAnA dIkarA rAyazIbhAI ja pAchaLathI zrI ratnacaMdrajI mahArAja tarIke jANItA banyA. temano janma vi. sa. 1936 nA vaizAkha suda 10ne divase bhorArA gAmamAM thayo hato. bAlyakALa-vepArano prAraMbha : e jamAnAmAM keLavaNIno pracAra ghaNo ocho hato ane temAM vaLI kacchano pachAta vistAra : tethI rAyazIne gAmaThI zALAmAM ja keLavaNI mATe mUkavAmAM Avyo. bhANavAmAM rAyazI tejasvI hato. tenI smaraNazakti ghaNI sArI hatI. dasa varSanI vaye sAtamI parIkSA pAsa karyA pachI ucca keLavaNInI vyavasthA na 141
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 arvAcIna jaina jayotirdharo hovAthI kuTuMbIoe banne putrone vepAradhaMdhAnI tAlIma artha muMbaI mokalI dIdhA. Ama dasa varSanI nAnI uMmare potAnA moTA bhAI nathubhAI sAthe rAyazIbhAI anAjanA vepAramAM joDAyA. gaMbhIra svabhAvanA rAyazIbhAI ramatagamata ke khelakUdane badale vepAramAM ThIka ThIka sthira thayA. vepAra aMge koI koI vAra temane indora najIka AvelA sanAvada gAme javuM paDatuM ane rahevuM paDatuM. A daramiyAna temaNe tAraTapAla ukelavA joNuM aMgrejInuM jJAna meLavI lIdhuM. ahIM teoe eka varSa anAjanA vepArano anubhava laIne muMbaImAM eka kacchI vepArI zrI kezavajI devajI sAthe bhAgIdArImAM vepAra zarU karyo. Ama 13 varSanI vaye pahoMcatAM sudhImAM to temaNe dhanopArjanamAM ThIka ThIka pramANamAM saphaLatA meLavI lIdhI. muMbaInA dhamAliyA jIvanathI jyAre kaMTALo Ave tyAre prasaMgopAtta teo copATanI ramata ramatA. te jamAnAmAM copATa manoraMjana mATenuM samAjavyApI sAdhana gaNAtuM. comAsAno nivRttikALa ane dhamapAsanA : te jamAnAmAM sAmAnyapaNe kacchIo 8 mahinA vepAradhaMdhA arthe gAma-paragAma vasatA ane comAsuM bese eTale dhaMdhAmAMthI nivRtti laI vatanamAM AvatA. ahIM teo satsamAgama, prabhusmaraNa ane dhArmika tahevAromAM bhAga laIne potAnA jIvanane ujamALanA. te jamAnAnA rItarivAjo mujaba 13 varSanI uMmare hAMsabAI nAmanI kanyA sAthe temanAM lagna thayelAM. lagna pachI traNeka varSa muMbaI, sanAvada ane belApuramAM vepAradhaMdhA arthe javAnuM thatuM ane vacce comAsAmAM vatanamAM AvavAnuM banatuM tyAre bhorArA, muMdrA ane aMjAra vagere gAmomAM lIMbaDI saMpradAyanA zrI gulAbacaMdrajI mahArAja ane temanA saMpradAyanA sAdhuono samAgama thato. A rIte dhArmika jIvana jIvavAnI ane vairAgya vadhAravAnI preraNA maLatI rahetI. vairAgya ane dIkSA : vi. saM. 1951mAM temanA vairAgyane dRDha banAvanAro eka prasaMga banI gayo. A vakhate teo belApuramAM hatA tyAre gharethI patra Avyo "temanAM patnI hAMsabAIe putrIne janma Apyo che ane te sAthe ja temanuM avasAna thayuM che.' tarata rAyazIbhAIe moTAbhAIne muMbaI patra lakhI nAkhyo : "bhorArA tArathI khabara Apo ke pharIthI vevizALa na kare." A bAju belApuramAM patnInA viyoganA samAcArathI rAyazIbhAIne svAbhAvika du:kha to jarUra thayuM haze, paNa dhArmika vRttinA saMskArane poSavAvALo be-traNa kacchI bhAIono samAgama temane maLI gayo, jethI vepAra sivAyanA samayamAM vAcana ane jJAnacarcA sArI rIte thavA lAgyAM. be-traNa mAsa pachI teo muMbaImAM rahevA AvyA, jayAM khaMbhAta saMpradAyanA sAdhuono samAgama raheto. moTAbhAInI rajA laI teo vatana tarapha pAchA pharyA. ahIM saMvata 195ranuM gulAbacaMdrajI mahArAjanuM comAsu cAlatuM hatuM. rAyazIbhAInI pharI vevizALa na karavAnI vAta gAmamAM ThIka ThIka prasarI gaI hatI. eTalAmAM moTAbhAI zrI nathubhAIno paNa A vAtane samarthana Apato patra AvI gayo. mAtA lakSmIbAIe mamatvane lIdhe ghaNA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatAvadhAnI paMDitaratna zrI ratnacaMdrajI mahArAja 143 kAlAvAlA karyA, kAraNa ke 16 varSanA dIkarAne dIkSAnI AjJA ApavA kaI mAtA taiyAra thAya? pitAjI A bAbate mauna rahetA. tethI putrane samajAvavAno badho bojo mAtra mAtA upara ja AvI paDyo hato. rAyazIbhAInA vadhatA ane dRDha thayelA vairAgya sAme mAtAne Akhare jhUkavuM paDyuM. saMyama levAnI lIlI jhaMDI maLI gaI. te anusAra 17 varSanA rAyazIbhAInI pravrajyA vi. saM. 1953nA jeTha suda 3 ne guruvAre temanA ja vatanamAM aneka sAdhusAdhvIo Adi caturvidha saMghanI vizALa hAjarImAM, ullAsabhAvathI saMpanna thaI. Ama zrI gulAbacaMdrajI mahArAjane gurupade sthApI rAyazIbhAI zrI ratnacaMdrajI mahArAja banyA ane sAta divasa bAda muMdrAmAM temanI vaDI dIkSA thaI. sarasvatInI akhaMDa ane ugra upAsanA : nAnapaNanA vairAgyanA saMskAra dIkSA letAM palavita thayA ane akhaMDa jJAnaupAsanAmAM racyApacyA rahevAnI utkaTa vRtti jagI. vaDI dIkSA pachI mAMDavI tarapha saMghano vihAra thayo. vacce AvatA dezalapura gAmamAM aSADha suda 15 ne divase saMskRta bhASAnA vyAkaraNanA abhyAsano prAraMbha karyo ane jAmanagarathI AvelA zAstrIjInI sAthe rahI siddhAMta drikAno pahelo bhAga pUro karyo. rasaMvata 19papanA aMjAranA cAturmAsamAM siddhAtacaMdrikAno bIjo bhAga, raghuvaMza, cutabodha ane uttaratnAkara vagere graMthono abhyAsa ryo. teozrInI smaraNazakti ane buddhinI tejasvitA adbhuta hovAthI AgaLanA 1956 ane 1957 nA jAmanagara ane jUnAgaDhanA cAturmAsamAM teoe vividha zAstrIo pAse siddhAMtakaumudI', zizupAlavadha', kuvalayAnaMda kArikA' Adi graMtho pUrA karIne pachInA cha mAsamAM tarkasaMgraha, nyAyabodhinI, nyAyadIpikA, nyAyasiddhAMta-muktAvali, sAdhaniko ane dinakarI ema ati kaThina gaNAtI nyAyazAstranA cha graMtho pUrA karI nAkhyA. A uparAMta manoramA ane zabdenduzekhara nAmanA vyAkaraNanA graMtho ane anuyogadAra, 2caMdraprajJapti, sUryaprajJapti, dazavaikAlika ane vividha thokaDAono sAro abhyAsa karI lIdho. 1960nA aMjAra cAturmAsamAM aMgrejI, gaNita ane jayotiSavidyAno jarUra pUrato abhyAsa pUro karI lIdho. 1961nA kheDoInA cAturmAsa pahelAM mithilAnA suprasiddha zAstrI zazinAtha jhA pAse temaNe paMcalakSaNI, siddhAMtalakSaNa, rasagaMgAdhara, sAMkhyavakaumudI ityAdi nyAya, sAhitya ane darzanazAstranA vividha graMthonuM adhyayana pUruM karyuM. kheDoInA 1961nA cAturmAsa pachI kacchanA kAMThAnA gAmomAM vihAra karatAM teone zItaLAnI bImArI thayelI, paNa temAMthI dhIme dhIme sAruM thaI gayuM. nyAyazAstranA adhyayananA chellA tabakakAnI pUrNAhuti coTIlA mukAme zAstrI bAlakRSNa mizra pAsethI vyutpattivAda, zatavAda, sAdhAraNa hevAbhAra ityAdi graMthonA abhyAsathI vi. saM. 1964mAM thaI. Ama ra7 varSanI avasthA sudhImAM eTale ke dIkSA jIvananA prathama dasa varSa daramiyAna teoe jJAnasAdhanAmAM je ati utsAha dAkhavyo tene lIdhe vi. saM. 1956 mAM jAmanagaranA cAturmAsathI khIla sahita AMkhanI aneka bImArIo AvI ane camAMno svIkAra karavo paDayo. tyAra pachI paNa vAraMvAra tAva, gUmaDAM, zItaLA ane
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ arvAcIna jaina jyotirdharo kAnanI rasau tathA gaLAnA kAkaDA (Tonsils)--ema aneka dardo thayAM. A dardono humalo thavA chatAM temaNe potAnuM adhyayana to satata cAlu ja rAkheluM ane zAMtabhAvathI sahanazIlatAnA guNano vikAsa karIne potAnA cAritryane zobhAvyuM hatuM. Ama A kALa daramyAna, deha pratyenA mamatvano tyAga sArA pramANamAM temanA jIvanamAM daSTigocara thAya che. 144 avadhAnazakitta keLavavAno ane sAhityaracanAno prAraMbha : vi. saM. 1963thI temaNe avadhAnazakti keLavavAno prAraMbha karyo hato. saMvata 1964nA cAturmAsa daramyAna bhAvanAzataka ane kartavyakaumudI nAmanA saMskRta graMtho lakhavAnI temaNe zarUAta karI. mahArAjazrInI buddhinesvitA, grahaNazakti ane dhAraNAzakti adbhuta hovAthI A viSayamAM prAraMbhathI ja teone sArI saphaLatA prApta thavA lAgI, jethI anukrame ATha avadhAna, sattara avadhAna ane pacAsa avadhAna karavAnI zakti to teoe pahelA ja varSamAM prApta karI lIdhI ! ekIsAthe aneka vastuone cittamAM dhAraNa karI rAkhavAnI A avadhAnanI kaLA mananI eka virala zakti che ane viziSTa smaraNazaktivALI vyakti ja tene siddha karI zake che. potAnAthI thoDAM varSo pUrve thayelA paMDita zrI gaTulAlajI, paMDita zrI zaMkaralAla mahezvara tathA zrImad rAjacaMdrajI Adi vividha avadhAnakAro pAsethI temaNe preraNA meLavI hatI. potAnA vizALa zAstra-adhyayanathI ane UMDA ciMtana-mananathI prAMjala thayelI temanI prazAthI ane viziSTa dhAraNAzaktithI thoDA ja kALamAM ekaso eka avadhAna karavAnI zakti sahajapaNe temaNe prApta karI hatI. AgaLa upara gurukuLa paMcakulAmAM teoe potAnI viziSTa avadhAnazaktinA prayogo karyA tyArathI teo bhAratabhUSaNa ane zatAvadhAnI tarIke oLakhAvA lAgyA. bhASA, vyAkaraNa ane pAdapUrtinA viziSTa jANakAra hovAthI ane zIghrakavitva prApta karyuM hovAthI gujarAtI ane saMskRta bhASAnA anekavidha viSayo upara teo pAdapUrti karI zakatA. temanI A viSayonI nipuNatA mahAkavi zrI nAnAlAla, zAstrI zrI rAmakRSNa harSajI, zrI kezavalAla dhruva, zrI hIrAcaMda motIcaMda, zrI popaTalAla pUMjAbhAI, jayapuranA zrI kezaramalajI coraDIA, alvaranA zrI rAmacaMdrajI bhaTTa temaja khaMDita zrImannArAyaNajI Adi mahAnubhAvo sAthenA samAgama ane vArtAlApamAM spaSTapaNe pratibiMbita thAya che. prajJAcakSu au sukhalAlajIe mahArAjazrIne zrAddhAMjali ApatAM kahyuM hatuM ke, 'viziSTa kakSAnA munizrI eka vidyuta zatAvadhAnI hatA. avadhAna karavAnI vidyA gujarAtIone ja vArasAmAM maLI hoya tevuM lAge che.' A viSayamAM teozrIe paMdaramA saikAnA sahasrAvadhAnI munisuMdara sUri, upA. zrI yazovijayajI, zrI gaTulAlajI, zrImad rAjacaMdrajI, zrI zaMkaralAla zAstrI tathA muni zrI saMtabAlajI Adi gujarAtanA aneka mahAnubhAvono ullekha karyo hato. AdhyAtmika dRSTie vicAratAM avadhAnInI sAcI yogyatA te keTalAM avadhAna kare che tenA parathI siddha thatI nathI paraMtu tenAmAM
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatAvadhAnI paMDitaratna zrI ratnacaMdrajI mahArAja 145 rahelI gaMbhIra vidrattA, viziSTa prajJA ane cittanI nirmaLanA upara avalaMbe che. A avadhAnazakti lokaraMjana ke khyAti prAptino hetu na bane paraMtu AtmAnI zuddhi sahita cittanI ekAgratAmAM sahayogarUpa thAya to tenA dvArA tvarAthI AtmavikAsa sAdhI zakAya che ane jIvananA sarvocca zikhare pahoMcI zakAya che. A vAta avadhAna karAvanAra saue khyAlamAM rAkhavI joIe. ajameranA sAdhusaMmelanamAM : sthAnakvAsI sAdhusamAjamAM temaja zrAvakomAM te jamAnAmAM ThIkaThIka pramANamAM zithilatA, kusaMpa, IrSyA ane vAdavivAda Adi durguNo vyApakapaNe dRSTigocara thatA hatA. A kAraNathI samAjanA prabuddha vargamAM evI mAnyatA pravartatI hatI ke A dUSaNone dUra karavA mATe sAdhuo ane zrAvako mATe nizcita AcArasaMhitA ghaDAya to saMpa vadhe ane zithilAcArano yogya pratikAra thaI zake. uparyukta dhyeyane siddha karavA mATe je aneka prayatno thayA tenA anusaMdhAnamAM ane paripAkarUpe ajameramAM bRhad sAdhusaMmelana bharavAnuM nakkI thayuM. A kAryamAM paMjAba, rAjasthAna, mALavA ane gujarAta-saurASTranA samasta sAdhusamAje tathA zrI durlabhajIbhAI jhaverI, zrI dhIrajalAla turakhiyA, zrI hemacaMdabhAI mahetA Adi prakhara samAjahitecchaoe temaja mahAkavi zrI nAnAlAla, prajJAcakSu zrI ramukhalAlajI, paM. becaradAsajI, zrI jinavijayajI ane lIMbaDInA ThAkora zrI dolatasihajIe yogya sahakAra Apyo hato. A saMmelanamAM 238 saMto, 40 sAdhvIo ane hajAronI saMkhyAmAM zrAvaka-zrAvikAono samudAya ekatra thayo hato. utsAhabharyA vAtAvaraNamAM vi. saM. 1989nA caitra suda 10ne budhavAranA divasathI A cIra pratikSita saMmelanano maMgala prAraMbha thayo. saMmelanamAM gujarAtanA sAdhuonI saMkhyA 32 jeTalI hatI. maMgalAcaraNa karavAnuM saubhAgya muni zrI ratnacaMdrajIne prApta thayuM hatuM. zAMtirakSako tarIke gujarAtanA zrI ratnacaMdrajI ane paMjAbanA zrI udayacaMdajI nimAyA hatA. kAryavAhInA lekhaka tarIke zrI AtmArAmajI ane zrI saMtabAlajI nimAyA hatA. yuvAcAryapada ane upAdhyAyapadanI nimaNUka, comAsAM nImavAnI ane doSazuddhi ApavAnI sattA-A bAbato viSe sAruM samAdhAna thayuM. judAjudA prAMtamAM vicaratA eka ja saMpradAyanA ane pUrve paraspara nahIM maLelA sAdhuone ekabIjAno paricaya karI vAtsalya vadhAravAnI A saMmelanamAM taka maLI. uttara bhAratano vihAra: "sAdhu to calatA bhalA" e ukti anusAra ajameranuM sAdhusaMmelana pUruM thatAM mahArAjazrIe jayapura tarapha prayANa karyuM. jaina sAdhunA jIvanamAM - lokasaMparka mATe, anAsakti jALavavA mATe, vividha prakAranA anubhavo dvArA saMyamI jIvananuM ghaDatara karavA mATe ane zarIrane nIrogI rAkhavA mATe cAturmAsa sivAyanA samayamAM satata pAdavihAranI AjJA ApelI che. saMmelana pachI zrI nAnacaMdrajI mahArAje AgrA tarapha vihAra karyo ane zrI ratnacaMdrajI mahArAje vividha saMdhonI vinaMtIthI jayapuramAM cAturmAsa daramyAna jJAnanI paraba mAMDI. moTI saMkhyAmAM munio temanI pAse rahI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ arvAcIna jaina jyotirdharo saMskRta, prAkRta ane jaina Agamono vizeSa abhyAsa karaze, evI temanI bhAvanA hatI. mahArAjazrInI A bhAvanAno pratibhAva madhyamakakSAno rahyo ane cAra paMjAbI tathA ATha rAjasthAnI munio ema kula 12 munioe pU. mahArAjazrInI zAnaparabano ThIka ThIka lAbha lIdho. ahIM paNa gujarAtIonI vidyAprApti pratyenI bedarakArI dRSTigocara thAya che ! ahIM adhyayanakArya uparAMta teoe jayapura vedhazALAnA adhyakSa zrI kedAranAtha pAsethI jayotiSa ane khagoLazAstra vize vizeSa zAna meLavI lIdhuM hatuM, tathA revatIdAna samAlocanAno mahattvapUrNa nibaMdha paNa lakhyo hato. A pradezanI asahya garamInA prabhAvathI alvara pahoMcatAM tapasvI munizrI kapUravijayajInuM svAsthya kathaLyuM. temane zItaLA nIkaLyA, sannipAta thaI gayo ane ATha divasamAM teo kALadharma pAmyA. Ama eka agatyanA tapasvI aMtevAsI ziSyanA viyogano AdhAta mahArAjazrIne sahana karavo paDayo. A du:khada prasaMganA anusaMdhAnamAM mahArAjazrIne cAturmAsa nimitte ahIM vizeSa rokANa karavuM paDayuM. samayanA abhAvanA kAraNe 1990no cAturmAsa alvaramAM ja karavo paDayo. 146 dillI thaIne paMjAbamAM : alvaranA cAturmAsanI pUrNAhuti thatAM dilhI tarapha vihAra thayo. mahArAjazrInuM vividha bhASAo uparanuM prabhutva, vizALa sAhityajJAna ane adbhuta smaraNazaktine darzAvanArAM avadhAnonI vAta sAMbhaLIne badhI komanA ane dharmanA loko temanA pravacanano lAbha letA. ahIM ja temane 'bhArataratna'nI mAnavaMtI padavI arpaNa karavAmAM AvI hatI. ahIM dilhIthI AgaLa vihAra karIne yuvAcArya zrI - kAzIrAmajI mahArAja sAthe saMghe rohataka thaIne amRtasara bhaNI prayANa karyuM. rastAmAM nAnAMmoTAM gAmomAM jaina sAdhuomAM ghara karI gayelI saMkucitatA ane jaina gRhasthomAM vyApelA kusaMpa tathA kajiyAnAM dUSaNone joIne mahArAjazrIne ghaNuM du:kha thatuM. AthI teo potAnI vaga vAparI bane teTaluM samAdhAna karAvIne saMpa ane udAratAnI bhAvanAo vadhe tevo prayatna karatA. AryasamAjanI vicAradhArAnI ahIMnA jaina samAjaupara vyApaka asara thayelI, te vAta temanA dhyAna para AvavAthI, jainavidyAnA pracAraprasAra mATe rohatakamAM teoe ThIka ThIka prayatno karyA. vihAra daramyAna zrI amolakha RSijIno tathA ArthAjI pArvatIbAInA samAgamano paNa teone lAbha maLyo. jalaMdhara, kapurathalA ane vyAsa thaIne mahArAjazrIe amRtasaramAM praveza karyo tyAre tyAMnA jaina saMghe khUba utsAhapUrvaka temanuM svAgata karyuM hatuM. ahIM pU. zrI. sohanalAlajI mahArAjanA darzana-samAgamano lAbha laI siyAlakoTa, gujarAnavAlA, lAhora ityAdi gAmono vihAra pUro karI, teozrI jammu AvyA. jAhera pravacano drArA jainetara janatAne paNa potAnA jJAnacAritryanA prabhAvathI teoe mAMsa-madirAno tyAga karAvyo hato. tyAMthI pAchA pharatAM 1991 nA cAturmAsa amRtasaramAM thayA. ahIMnA cAturmAsa daramyAna zrI sohana jaina dharmapracAraka samitinI racanA thaI. A samitie ja AgaLa upara mahArAjazrInI preraNAthI gavarnmenTa saMskRta kaoNlejanI sAthe joDAyela mahAna vidyAdhAma zrI pArzvanAtha vidyAAmano prAraMbha karyo hato. zrI kAzIrAmajI mahArAjane
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatAvadhAnI paMDitaratna zrI ratnacaMdrajI mahArAja 147 vidhipura:sara pUjya padavI ApavAnI jAhera samAroha saMpanna thayo. ahIMnA samAje mahArAjazrIne "vidyAbhUSaNa'nI upAdhithI alaMkRta karyA. paMjAbamAM vihAra AgaLa cAlu rAkhI balAcora, nAlAgaDha, aMbAlA, paMcakulA ane simalA thaIne pAchA pharatI vakhate prAkRtika sauMdaryavALA balAcoramAM teozrIe cAturmAsa karyo. paMjAbanA A ThaMDA pradezomAM vicaratAM mahArAjazrInI tathA ziSyonI tabiyata vAraMvAra bagaDatI. balAcorathI vihAra karIne mahArAjazrI dhIme dhIme dilhI AvI pahoMcyA. kAzI-banArasa mATenI jhaMkhanA : prajJAcakSu paM. zrI sukhalAlajInI preraNAthI ane samasta saMdhane jaina dharmano tulanAtmaka abhyAsa karavAnI taka maLe te hetuthI banArasa javAnI temanI bhAvanA hatI. A bhAvanAne mUrtasvarU5 ApavAnA irAdAthI dilahIthI vihAra karI AgrA, vRMdAvana, mathurA ityAdi tIrthasthAnonuM avalokana karyuM. AgrAmAM kAnano du:khAvo, lohInuM dabANa vagere aneka bImArIo AvI paDatAM AgaLa vihAra thaI zakyo nahi ane 1994nA cAturmAsa tyAM ja karavAnI pharaja paDI. zarIranA asahakAranA kAraNathI mahArAjazrInI banArasa javAnI bhAvanA phaLI zakI nahi ane cAturmAsa pUrA thatAM rAjasthAna tarapha vihAra karavo paDyo. 1995nA cAturmAsa ajamera nakkI thayA. dilhI ane AgrAnA agragaNya zrAvako ane sAdhusamitinA salAhakAro sAthe aneka masalato karyA chatAM saMvatsarInI ekatAno ke sAdhuonI samAcArInI saMhitAno koI sarvamAnya ukela zodhI zakAyo nahi. aMtima cAturmAsa : garamI ane ThaMDInA atireko, AhAravihAranI agavaDo ane samAjanI ekatA mATenA satata prayatno temaja anekavidha citAthI mahArAjazrInuM svAsthaya jaladIthI kathaLI rahyuM hatuM. prosTeTa glenDanI vyAdhine lIdhe pezAbanI takalIpha rahetI. upacAranI sArI sagavaDa muMbaImAM thaI zakaze ema lAgavAthI te tarapha prayANa cAlu thaI gayuM hatuM. aMte DaoN. TI. o. zAhanI haoNspiTalamAM prosTeTa glenDanuM oNparezana karAvavuM paDyuM. jo ke oNparezana saphaLa thayuM paNa gesa ane nyumoniyA ityAdine lIdhe lAMbo samaya nabaLAI rahI ane cAra-pAMca mahine zarIranuM kaMIka ThekANuM paDayuM. sudaDha samAjanI racanA ane dharmapracAranuM kArya niraMtara thatuM rahe tevI bhAvanA mahArAjazrInA hRdayamAM aMtima samaya sudhI rahyA karI. A mATe jaina prakAzanA taMtrI zrI harSacaMdra dozI, muMbaI sakaLa saMghanA maMtrI zrI giradharalAla daphanarI, prasiddha lekhaka zrI cunIlAla vardhamAna zAha tathA muMbaInA agragaNya buddhijIvIo, keLavaNIkAro ane sAmAjika kAryakaro sAthe samAjanA traNa vibhAgo vIrakAmaNa saMba, vIra brahmAcArI saMdha ane vIra zrAvaka saMgha viSe temaNe vigatavAra carcA-vicAraNA karI hatI. vidAyanI vasamI veLA : mahArAjazrIne lohInA UMcA dabANanI bImArI hatI. kAryanI adhikatAne lIdhe te roga upara viparIta asara thaI. zrI jamanAdAsa udANInI noMdha pramANe saMvata 1997nA DauzAkha vada 4ne budhavAra tadanusAra tA. 14541nA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 arvAcIna jaina jayotirdharo roja mahArAjazrIe temanI sAthe vIra saMdhanI kAryavAhI aMge lagabhaga eka kalAka carcA karI hatI. DaoNkTare devalAlI javA mATe sUcanA karI tyAre temaNe saraLa ane zAMta svabhAve javAba Apyo "thoDA divasa mATe kAMI nathI karavuM, mane zAtA che." bIje ja divase eTale tA. 15-5-41 ne guruvAre, divasa daramyAna to temane ThIka rahyuM. paraMtu rAtre 2-30 vAge ekAeka zvAsa vadhato jaNAyo. pakSaghAtanI asara jaNAvA lAgI ane blaDaprezara 230 sudhI vadhI gayuM. muMbaIthI moTA DaoNkTara AvI pahoMce te pahelAM ja eTale zukravAre savAre 4-50 miniTe mahArAjazrIe A nazvara dehano tyAga karyo. temanA dehavilayanA samAcAra prasaratAM pazcima bhArata ane uttara bhAratanAM aneka nagaromAMthI tathA kalakattA, raMgUna, madrAsa ityAdi nagaromAMthI loko teozrInA aMtima darzanArthe AvavA lAgyA. je pratyakSa na pahoMcI zakayA teoe tAraTapAla dvArA potAnI zraddhAMjali vyakta karI. ghATakopara mukAme hajAro bhaktonI hAjarImAM teozrInA dehanA agnisaMskAra thayA. jIvaMta smArakoH mahArAjazrInI bahumukhI pratibhAnI preraNAthI thayelAM sarvopayogI mArakonI saMkSipta yAdI nIce pramANe che : (1) paM. zrI ratnacaMdrajI jaina kanyAzALA-ghATakopara (2) zatAvadhAnI ratnacaMdrajI pustakAlaya (zrI pArzvanAtha vidyAzrama, banArasa sAthe saMlagna (3) zrI ratnacaMdrajI rathAnakavAsI jaina pustakAlaya-kaThora (4) zatAvadhAnI paM, ratnacaMdrajI jaina jJAnamaMdira-surendranagara (5) zrI jaina sAhityapracAraka samiti--blAvara vihAranA vidhavidha anubhavo jaina muninA pAdavihAranI sAthe aneka prakAranAM kaSTo ane kasoTInA prasaMgo (pariSaho) vaNAyelAM hoya che. rAjasthAna, mAravADa ane uttara hiMdanA bIjA pradezomAMnA munizrI ratnacaMdrajInA vihAranA keTalAka anubhavo temanA saMyamI jIvananA nirbhayatA, nizcalatA ane dharma Adi guNonI kasoTI karanAra nIvaDyA hatA. munizrI ratnacaMdrajI AgrAthI bharapura thaIne jayAre jayapura tarapha AvI rahyA hatA, tyAre mArgamAM sUryAsta thavAne ardhA kalAkanI vAra hatI. te vakhate teo eka maMdira pAse AvIne thobhyA. AvAM maMdiromAM temane aneka vAra AkAya levo paDayo hato, tethI A maMdiramAM paNa rAtavAso karavA sthAna maLI raheze, evI temanI gaNatarI hatI, paNa e gaNatarI khoTI paDI. maMdiramAMthI Avo javAba maLyo : ahIM rAtre koIne sUvA devAmAM AvatA nathI. pAro eka khullI dharmazALA hatI, te tarapha AMgaLI cIMdhavAmAM AvI, eTale teo e dharmazALAmAM gayA. e dharmazALA eTale
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatAvadhAnI paMDitaratna zrI ratnacaMdrajI mahArAja 149 traNa bAjuthI khullI paDALI, temAM gAra ke lIMpaNa kazuM na maLe. gADAvALAo tyAM AvatA. teo tApaNI karatA, tenI rAkhanA DhagalA paNa tyAM paDelA, poSa mahinAnI TADha hatI. muni zrI ratnacaMdrajI ane temanA ziSyoe kaDakaDatI TADhamAM te rAta tyAM samabhAvapUrvaka gALI. vihAramAM eka vAra basI nAmanuM relave sTezana AvyuM. relave sTezanomAM rAtavAso karavA mATe ghaNI vAra paravAnagI maLI jatI, paraMtu basanA sTezana-mAstare nA kahI ane gAmamAM javA kahyuM. gAma be mAIla dUra hatuM. tapAsa karatAM eka jaNe kahyuM: AgaLa jatAM saDakane raste ja eka koTho che, tyAM rahI zakAze.' koThA pAse pahoMcyA tyAre mAtra pA kalAka divasa bAkI rahyo hato. koThAnuM makAna atyaMta jIrNa ane paDuM paDuM thaI rahyuM hatuM, koInI ekAda lAta vAgatAM chAparuM tUTI paDe evuM ! makAnamAM khADA paDelA. bAraNAnuM nAmanizAna nahi, dhULano pAra nahi ! jaMgalI jAnavaronAM pagalAM paDelAM dekhAtAM hatAM ! evI vikaTa bhayajanaka sthitimAM paNa e munimaMDaLe tyAM nirupadravapaNe rAtri pasAra karI. ajamerathI pAchA pharatAM eranapurA roDa nAmanA sTezanethI eka vAra muni zrI ratnacaMdrajIe vihAra karyo. "gAiDabuka"mAM batAvyA pramANe koTAra nAmanuM eka nAnuM sTezana najIka paDatuM hatuM. saMdhyAveLAe koTAra pahoMcatAM jaNAyuM ke sTezana taddana ujajaDa hatuM, sTezana-mAstara paNa na maLe! thoDeka dUra eka oraDImAM sAMdhAvALo mANasa raheto hato. tenI pAse sTezanamAM rAtavAsa karavAnI rajA mAgatAM nAge rajA ApI. rAtro munio pratikramaNAdi karIne beThA hatA. tyAM lagabhaga sADA nava vAgatAM eka thANedArasAheba AvyA. te jaina sAdhuothI kAMIka paricita hatA. temaNe khulAso karyo : "A sTezana pahelAM ujajaDa na hatuM, paNa ahIM traNa-cAra varasathI lUMTaphATa cAle che ane be-traNa sTezana-mAstaro TAI gayA che, tethI A sTezana nakAmuM thaI paDayuM che. gADInA samaye gArDa pote ja TikiTa Ape che. eka gADI rAtanA dareka vAge ane bIjI savAre dasa vAge Ave che. gADInA samaya pahelAM ardhA kalAke mAre hAjarI ApavI paDe che. dasa vAgyA pachI ghaNI gADIo Ava-jA kare che, paNa koI gADI ahIM UbhI rahetI nathI. roja madharAte ahIM lUMTArAo bhegA thAya che. eTale A lUMTArAono aDDo che ane temAM tame UtaryA cho. eTale ahIM rahevuM salAmatIbharyuM nathI, mATe ahIMthI ekAda pharloga dUra mArI oraDI che, tyAM cAlo.' munizrI ratnacaMdrajIe A bhayotpAdaka hakIkata sAMbhaLIne zAMtithI ane nIDaratAthI kahyuM : "bhAI ! rAtane vakhate ame kayAM jaI zakatA nathI. amArI pAro evuM kazuM nathI ke je luMTI levAnI lUTArAone icchA thAya.' badhA munio tyAM ja rahyA. rAtro khUba varasAda paDayo, tethI huMTArAo tyAM AvyA ja nahi ane munioe e sthaLe zAMtithI rAta pasAra karI.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 arvAcIna jaina jyotirdharo ne sTezanethI AgaLa vihAra karatAM mArgamAM eka vAghano bheTo thaI gayelo, paNa te munimaMDaLathI pacIseka kadama jeTale dUrathI ja jarA paNa upadrava karyA vagara potAne mArge pasAra thaI gayo. ajANyo ane jena vasatI vinAnAM gAmaDAMmAM AhArapANI meLavatAM temane jAtajAtanA anubhavo thatA. relave lAina parathI vihAra karavAno hoya ane vasatI bahu dUra hoya, tyAre koI vAra relavenA DrAivarane vinaMtI karIne eMjinamAMnuM dhagadhagatuM pANI meLavavuM paDatuM. paMjAbanA vihAra daramyAna gAmaDAMmAM ziyALAnI RtumAM garama pANI maLI zakatuM. paNa unALAmAM koI nAhavA mATe garama pANI kare nahi eTale maLI zakatuM nahi, tyAre chAza meLavIne calAvavuM paDatuM. lAhorathI pAMceka mAIla dUra AvelA sahAdarA nAmanA eka gAmaDAmAM to chAza ke pANI kazuMya maLyuM nahi. loko potAnuM dUdha lAhora vecI AvatA ane koI chAza banAvatA ja nahi, pachI chAza hoya kyAMthI? tyAMthI AhAra maLI zakyo, paNa chAza-pANI maLyAM nahi ! cheka sAMje pAMca vAgatAM eka kArakhAnuM cAlu thayuM, temAMthI dhagadhagatuM garama pANI maLyuM. tene ThArI pachI AhAra karyo. AvI aneka muzkelIo uparAMta jainetarone gherathI AhAra meLavatAM keTalIka vAra apamAno veThavAM paDatAM, koI vAra tiraskAra thato, koI koI to khaDakInI bahAra sAdhuone UbhA rAkhatA ane pachI bhikhArIne roTalo-TukaDo ApatA hoya tema dayAdAna karavA IcchatA. paraMtu jaina munio bhikSaka hoya che, paNa bhikhArI hotA nathI; evuM jayAre temane samajAvavAmAM AvatuM, tyAre teo sAdhuone gharamAM pravezavA detA ane pachI ja evA gharomAMthI sAdhuo AhAra grahaNa karI zakatA.