Book Title: Ratisarakumar Charitra
Author(s): Kashinath Jain
Publisher: Kashinath Jain
Catalog link: https://jainqq.org/explore/036478/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RTYx EEEED 1939047. upcodai.adecisi aoLE kAzaka ncarnescoko com PRADESH paNDita kAzInAtha jaina | AdinAtha critr|| hAmAre yahA~ Adi!!.. nAtha bhagavAna kA sampUrNa caritraM milatA hi| mUlya 5) P.P. Ac. Gunrathasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wam...morrorearring. Pos pratisAra kumAra caritra naakootang: ANN Morporation.ormats.om prakAzaka vRhad (vaDa) gacchIya zrIpUjya jainAcArya zrIcandrasiMhasUrIzvara ziSya paNDita kAzInAtha jaina U kalakattA 201 harisana roDa ke "narasiMha presa" meM mainejara paNDita kAzInAtha jaina . dvArA mudrita / DA.zrI. kalAmajaNAra hari zAma maMdira zrI mahAvIra jaina mArAdhanA kanda, koSA | prathamavAra 1000) ka. san 1923 (mUlya / / ) AMOPorter - ... P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HAPPY DIDI bhUmikA priya pAThakavarga! Aja Apa logoMke sAmane yaha ratisAra kumAra-caritra upasthita karate hue hameM bar3AhI mAnanda hotA hai ; kyoMki hameM AzA nahIM thI, ki hamAre kRpAlu pAThaka hamArI isa pranthamAlAko isa prakAra udAratA ke sAtha apanAyeMge, ki hameM dhar3Adhar3a eka ke bAda dUsarI kitAba chApakara Apa logoM kI bheMTa karanI pdd'egii| vAstavameM hamane jisa DhaMgase zAstrIya kathAoMko sarala, sArasa, aupanyAsika bhASAmeM likhavAkara prakAzita karanA prAramma jiyA hai, vaha hindI-jaina-sAhityake itihAsameM ekadama nayA udyoga hai aura hama yaha dAveke sAtha kaha sakate haiM, ki ina pustakoM le jainetara sajana bhI yatheSTa lAbha uThA sakate haiN| isa pustakameM rAjakumAra ratisArakA vicitra aura zikSAprada jIvana-caritra upanyAsake DhaMga para likhA gayA hai aura sthAnasthAnapara zAnta, vairAgya aura RgAra Adi sabhI roMkA samAveza huA hai| hameM pUrI AzA hai, ki yaha pustaka bAlaka, vRddha, P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvA, strI,-sabakA samAna bhAvase manoraMjana kara skegii| AjakalakI rucike anusAra hamane apanI isa granthamAlAke anyAnya puSpoMko bhAMti isameM bhI kaI sundara citra lagA diye haiN| __ aba hameM apane udyogameM kahAMtaka saphalatA prApta huI hai, isa. kA nirNaya svayaM pAThakagaNahI kara sakate haiN| hama isa viSayameM kucha kahanA anAvazyaka samajhate haiN| janavarI san 1924 "narasiMha presa" 201 harisana rora klkttaa| nivedakakAzInAtha jaina, P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA-H HEI-HTELEAK -2. - -28-02- 2-6-2-8-9-03-6 ...- nyAya, vyAkaraNa, sAhitya jJAtA pUjyapAda prAtaH smara1 NIya gAMbhiryAdi guNagaNAlaMkRta muniziromaNi . I pratApa munijI mahArAja - pUjyavarya ? Apane isa dAsakA eka samaya mahAna vyathitAvasthAse uddhAra kiyA thA, prAyaH smaraNa hogaa| pUjya varya ? usIke .. upalakSame yaha merI choTIsI. pustikA zrApa zrIke caraNa kamaloMmeM sAdara samarpita hai| mApakA kAzInAtha jaina - . puti BASIA -Ara mA PP. Ac. Gunratnasuri M.S. . Jun Gun Aaradhak Trust Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a Sanzoorf 122 000 fez .... Demoivesexe2 .. . .......! jainAcArya jayasUrIzvarajI mahArAja ke pradhAna ziSya munirAja zrIpratApamunijI Sorrow.com P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Wie P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anu0 naM06132 | hiM0 u.193 Rec.GIR - ADDA ratisAra-kumAra pahalA-adhyAya BASIN huta dinoMkI bAta hai| kitane dinoMkI bAta hai, use ba isa samaya hisAba lagAkara batalAnA sahaja nahIM hai| OG basa, itanA hI samajha lIjiye, ki itane prAcIna samayakI bAta hai, ki itihAsa usakA nizcita varSa-sambat batalAnemeM asamartha hai| unhIM dinoM bhAratavarSake nagaroMmeM prasiddha, dhana, dhAnya aura samRddhise pUrNa, mAhiSmatI nAmakI eka nagarI thii| usameM subhUma nAmake eka parama nyAyI, tejasvI aura prajA vatsala rAjA rAjya karate the| unake bala, vIrya aura parAkramase vairI thara-thara kA~pate rahate the| cAroM ora unakI kIrti-candrikA . phailI huI thii| deza-dezake rAjA-mahArAja unakI AjJA mAnate hue P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra unheM apanA adhipati mAnate the| bar3e-bar3e parAkramI zatruoMko unhoMne apanI vIra bhujAoMke pratApale parAjita kara DAlA thaa| rAjAke yogya sabhI uttama guNoMse yukta hote hue, ve bar3e bhArI dAnIbhI the| jo yAcaka dvArapara AyA, vahI mu~ha mA~gA dAna pAkara nihAla huaa| koI unake dvArase nirAza hokara nahIM lauTatA thaa| ve isa nIti-vacanako sadA yAda rakhate the, ki jisake dvArase atithi nirAza hokara lauTa jAtA hai, use vaha atithi apanA pApa dekara usakA (gRhasvAmIkA ) sArA puNya lekara calAjAtA hai| unake isa atithi-satkAra aura dAna-zIlatAko dekha kara hI loga unakI upamA kalpa-vRkSase dete the| ve lakSmI ko ucitase adhika mAna nahIM dete the| ve yahI samajhate the, ki lakSmIkA sadupayoga satpAtrako dAna karanemeM hI hai| jisane dhanake dvArA dharma aura kIrttikA upArjana nahIM kiyA, usane vyartha hI janma liyA, yahI unakA siddhAnta thaa| ve prAya: logoMse kahA karate the, ki dhana dekara dharma-saJcaya karanA, kA~cake mola hIrA kharIda lenA hai| - aise puruSa-puGgava bhUpatiko vidhAtAne vaisAhI eka putraratna bhI diyaa| usa bAlakakA nAma unhoMne ratisAra rkhaa| kumAra bAlakapanase hI bar3e vidyA-vilAsI nikle| unakA vaha sundara-suDaula zarIra, salonI sUrata, mohinI mUrata, mIThImIThI bolI aura acchI-bhalI rIti-bhAMti dekhakara sabhIke cita prasanna ho jAte the| unake guNoMko dekha, dekha kara rAjAko P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahalA pariccheda apAra Ananda hotA thaa| ve bhalI-bhA~ti samajha gaye the, ki isa putrake dvArA mere saba manoratha pUre hoMge aura yaha mere kulakA nAma vizeSa ujjvala kregaa| rAjakumAra ratisArako bacapanase hI dharmase bar3I prIti thii| dharma athavA nItike viruddha kArya karanekI unheM kabhI pravRtti nahIM hotI thii| unakA alaukika-sundara rUpa aura devadurlabha guNagrAma dekhakara sabake mana mugdha ho jAte the| apane putrake aise nirdoSa AcaraNa, nirmala guNa aura pavitra AhAravihAra dekhakara hI rAjAne unheM icchAnusAra dhana vyaya karanekI AjJA de rakhI thii| ___eka dinakI bAta hai, ki rAjakumAra nagarake madhyameM cakkara lagA rahe the| unako dekhaneke liye saikar3oM-haz2AroM netra ekahI sAtha unapara par3a rahe the| bAlaka, vRddha, yuvA, strI-sabhI unakA vaha ramaNIya rUpa dekha, mana-hI-mana mugdha ho rahe the| isI samaya eka caurAheke pAsa pahu~ca kara kumArane dekhA, ki eka puruSa hAthameM eka patAkA liye ghUma rahA hai| usa patAkAke agramAgameM eka paoNTalIsI ba~dhI hai| loga acambheke sAtha usa AdamIko dekha-dekhakara ApasameM kAnAphUsI kara rahe haiN| yaha dekha, kumArako bhI bar3A Azcarya huaa| unhoMne eka paricita AdamIke pAsa Akara pUchA,-"he bhAI! yaha AdamI kauna hai aura isa dhvajAke agrabhAgameM jo poTalI baMdhI huI hai, usameM kauna sI vastu hai ?" yaha suna, usa AdamIne kahA,-"kumAra P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra jI! yaha AdamI kauna hai, so to maiM nahIM jAnatA; para yaha abhI isa nagarake guNI puruSoM ke pUchane para kaha rahA thA, ki isa poTalI meM eka aisA zloka-ratna hai, jo sabhI vidvAnoMse pUjita hone yogya hai aura tInoM lokoMkA upakAra karane meM samartha hai| bar3I lAcArImeM par3akara maiM Aja ise becane calA huuN| dAma pUchane para isane kahA, ki isakA mUlya lAkha muhareM haiN| jaba isane aisA kahA, taba acambheke mAre cAroM orase loga AAkara isake pAsa ikaTThe hone lage aura usa zlokako dekhanekI utkaNThA pragaTa karane lage, jisakA mUlya itanA bar3hA-car3hA huA thaa| logoMkI yaha utkaNThA aura utsukatA dekhakara isane kahA, ki isako mUlya dekara qharIde vinA koI nahIM dekha sktaa| isa para saba loga isakI dillagI ur3Ane aura kahane lage, ki duniyAmeM aisA koI bachiyAkA tAU nahIM hai, jo cIz2a dekhe binA usakA dAma de ddaale| isake uttarameM isane kahA, ki bhAI ! yaha saudA bar3A hI anamola hai| jaise sabhI cIz2oMke. namUne diye jAte haiM , para sarva-roga-nAzaka, mRtyu-bhaya-hArI amRtakA muphta namUnA nahIM milatA, vaise hI jisake pATha-mAtrase hI saMsArakA sAra mila jAtA hai, usa amUlya zlokako maiM tumheM yoMhI kaMse dikhA dU~ ? tuma loga svayaM buddhimAna ho, merA zloka dekhate hI use kaNThastha kara loge, phira merAzloka kauna qharIdegA ? isI prakAra logoMne lAkha kahA; para isane kisIko aba taka vaha zloka nahIM dikhalAyA aura cAroM ora pherI lagA rahA hai|" P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahalA yariccheda __ usa AdamIke muMhase yaha vicitra bAta suna, mana-hI-mana bar3A Azcarya anubhava kara, rAjakumArane apane mitroMkI ora phira kara kahA, "bhAI ! merI to bar3I icchA ho rahI hai, ki usa zloka-ratnako qharIda luuN| yaha AdamI koI aisA-vaisA nahIM mAlUma pdd'taa| isameM baDe-bar3e guNa chipe mAlUma hote haiN| jaba isako sAdhAraNa bAtacItameM itanA Ananda hai, ki suna kara citta prasanna ho jAtA hai, taba usa zlokameM na jAne kitane bhAva bhare hoMge! isaliye usa zlokako qharIda lenA hI ThIka hai| ___ yaha kaha, napa-nandanane usa zloka becanevAleke pAsa jAkara kahA,-"he nara-zreSTha ! tuma apanI icchAke anusAra lAkha muhareM le lo aura mujhe vaha sUkti-ratna de do| sAtha hI usa zlokake viSayameM jitanI jAnane yogya bAteM hoM, vaha saba mujhe batalA do|" __ yaha suna, prIti-rUpI samudrakI taraGgaka samAna caJcala musaH kAnavAlA vaha zloka-vikretA, kumArake mukha-mArtaNDako dekha, kamalakI taraha vikasita-vadana ho, bolA,---"he rAjakumAra! pahale isa zloka-ratnakI utpattikA hI hAla suna lIjiye / indrakI amarAvatI-purIko bhI lajjita karanevAlI, lakSmIke krIr3A-kAnanake samAna dhana-dhAnyase bharI-pUrI zrAvastI nAmakI eka nagarI hai| jaise hAthIko apane balakI Apa hI thAha nahIM lagatI, vese hI apanI dhana sampattikI thAha nahIM jAnanevAlA maiM usI nagarI kA eka nAmI-garAmI dhanavAn manuSya thaa| merA nAma subandhu hai| mere ghara lakSmI krIr3A karatI rahatI thii| ghor3e P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ratisAra-kumAra hAthiyoMke gahanoMkI jhanakAra sunakara aisA mAlUma par3atA thA, mAnoM nartakIke samAna nAcatI huI lakSmIke pairoMke ghugharU baja . rahe hoN| bar3I dUra-dUra taka mere saudAgarI mAlake jahAz2a jAyA karate the| duniyAmeM zAyada hI koI aisA rAjA yA raGa ho, jisane kabhI mujhase RNa nahIM liyA ho| he rAjakumAra ! merI bahuta bar3I Ayu isI taraha mauje mArate hue kaTa gyii| dhana. dhAnya, sonA-cAMdI, hIre-motI aura jagaha-z2amInake mAre merA vaibhava sabake diloM meM DAha paidA karatA thaa| dhanake sAtha-hIsAtha mujhe parivArakA bhI bar3A sukha thaa| mere kaI veTe-pote aura nAtI the aura saba merI AjJAmeM rahate the| eka dina maiMne rAtake pichale pahara eka sundara vastra AbhUSaNoMse sajI huI strIko apane gharase nikala kara jAte dekhaa| nidrAke anta meM aisA duHkhasvapna dekha, maiM usakI zAntikA vicAra hI kara rahA thA, ki itane meM mere gharase sAkSAt abhAgyake samAna dhuoM nikalanA zurU huaa| isake thor3e hI dera bAda mere durbhAgyako prakaTa karane vAlI agnikI lapaTeM nikalane lgiiN| isa prakAra gharameM Aga laga jAneke kAraNa maiMne apane gharavAloMko jalanese bacAnekA upAya karanA Arambha kiyA aura dhana-daulatakI mAyA tyAga kara jaise vairAgI ghara chor3a kara cale jAte haiM, vaise hI maiM gharase bAhara nikala pdd'aa| idhara muhalleke paropakArI sajjanoMne mere gharakI "jo saba cIjeM Agase bAhara nikAlI thIM, unheM cora aura uThAI. gire lekara calate bne| merI sArI sampatti jala kara khAka ho P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahalA pariccheda gyii| isa prakAra apanA sarvasva jala jAte dekhakara mujhe mAre duHkhake mUrchA A gyii| loga mere ghara-bArakI cintA chor3a, merI hI sevA-suzrUSAmeM laga gye| java logoMke upacArase merI mUrchA TUTI, taba maiMne dekhA, ki merA ghara aura sArI sampatti bhasmIbhUta ho gayI hai| mere bAla-baccoM ke rahane kA sthAna bhI nahIM raha gayA! maiM isI soca-vicArameM par3A thA, ki loga A-A kara mujhe DhAr3hasa baMdhAne lage aura raha-raha kara yahI kahane lage, ki tuma bar3e bhAgyavAn ho, isIliye isa bhayaGkara agni meM tumhAre kisI kuTumbavAle prANIke prANa nahIM gye| isake bAda jaba Aga bujha gayI, taba jo saba sone cA~dIkI cIjeM galakara piNDAkAra ho gayI thIM, unheM mere lahanadAra vyApAriyoMne thor3ethor3e dAmoMmeM kharIda liyaa| mere kAg2az2a-patra, bahI-khAte jalakara rAkha ho gaye the, isaliye jinake yahA~ merA pAvanA thA, unhoMne bAra-bAra kahanepara bhI mujhe dhelA nahIM diyaa| gharameM maiMne z2amInake andara dhana gAr3a rakhA thaa| vahAM jAkara maiMne dekhA, to mere durbhAgyakI latAoMke samAna sA~pa baiThe najara aaye| lAcAra, maiMne socA, ki taba taka yahA~ke dhanavAnoMse RNa lekara kAma calAU~, jabataka mere bAharake vyApAriyoMke yahA~se dhana nahIM A jaataa| usa samaya merA bahutasA mAla 'desAvara' gayA huA thA aura merI orase aneka sthAnoM meM loga vyApArake nimitta gaye hue the| mujhe una logoMke yahA~se dhana prApta honekI AzA thii| parantu usa samaya mere bhAgyakA sitArA ekabAragI phirA huA thA-vidhAtA vAma ho gayA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra thA, isaliye maiM udharase bho nirAza hI huA / mero orase jo sava vyApArI bAhara bheje gaye the, unake mAla-sAmAna cora-DAkuoMne lUTa liye aura saudAgarI mAlase ladA huA jo jahAz2a ravAnA huA thA, vaha samudra meM sAre sAmAnake sAtha DUba gayA! yaha samAcAra sunatehI mere devatA kUca kara gaye-maiM cAroM ora aMdherA dekhane lgaa| RNake mAre maiM sirase paira taka lada gyaa| eka dina merA mahAjana RNakA rupayA mA~ganeko AnevAlA thaa| usa dina maiM isI cintAmeM DUbA huA thA, ki usake Anepara maiM use kyA uttara dUMgA? socate socate maiMne yahI nizcaya kiyA, ki yahA~se calA jAU~ / .. yahI socakara maiM apanI duHkha-magnA strIke pAsa A, usase vidA mAMga, apane nidrAmeM par3e hue bAlakoMko pyArase cUma, lambI sA~sa le, gharase bAhara niklaa| usa samaya rAha-kharcake nAma duHkhoMke samUha, sahAyakake nAma donoM hAtha aura savArIke nAma mere donoM paira hI the| usa samaya rAta AdhIse adhika bIta gayI thii| dhIredhIre calate hue bhI maiM thor3I hI dera meM thaka gayA aura nagarake bAhara eka sthAnapara baiThakara apane durbhAgyake sambandhameM vicAra karane lgaa| maiMne socA,-'oha! yaha mere kisa janmake pApoMkA udaya huA, jo maiM itanA bar3A sampattizAlI dhanavAn hokara bhI isa samaya rAhakA bhikhArI ho gayA hU~ ! jo kisI dina saikar3oM manuSyoMko khilA kara khAtA thA, Aja use apanA hI peTa bharanA pahAr3a ho, rahA hai| hAya ! kisIke pApoMkA udaya bArI-bArIse hotA hogA; para mere to ikaTThe hI saba pApa phala gye| merA palaka mArate P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahalA pariccheda savasva naSTa ho gayA! ava maiM kyA karU~ ? pAsameM phUTI kaur3I bhI nahIM hai| zarIrameM saphara karanekI zakti bhI nahIM hai| apane nagarameM rahU~, to tagAdevAle hI nAkoM dama kiye DAlate haiN| bar3I derataka maiM yahI saba bAteM socatA rahA, para maiM kyA karU~, kahA~ jAU~ kisa rAsteko pakar3eM-yaha merI samajha meM nahIM aayaa| lAcAra maiMne AtmahatyA karanekA vicAra kiyA aura turatahI vahA~se uTha kara, nagarake pAsa hI eka krIr3A-parvatapara jA, usa parase kUdakara jAna denekI tthaanii| itane meM kahIMse yaha AvAz2a AyI,-re mUr3ha ! jaise ajJAnI bAlaka hAthameM cintAmaNi-ratna pAkara bhI yoMhI pheMka detA hai, vaisehI tU bhI isa bar3e bhAgyase mile hue manuSya jIvanako vyartha naSTa na kr|' yaha bAta sunatehI maiMne cAroM ora cakita hokara dekhanA zurU kiyA; parantu kahIM koI dikhalAI na diyaa| taba maiM phira kUdakara prANa deneko prastuta huaa| isI samaya phira na jAne kisane kahA, ki re mUr3ha ! tU prANa na de| bhalA vikaTa zIta nAza karanevAle kalpa-vRkSako bhI koI jalAyA karatA hai ? phira yaha bAta suna, maiMne cAroM ora dRSTi pherI aura do-cAra paga idhara-udhara jAkara bhI dekhA ; para kahIM koI naz2ara na aayaa| taba maiMne ise apane manakA korA bhramahI samajhA aura phira kUdakara jAna deneko taiyAra huaa| isIsamaya phira AvAz2a AyI, 're mUrkha ! duHkhakI A~case ghabarAkara tU ina amUlya prANoM ko kyoM naSTa karatA hai ? bhalA aisA bhI koI mUrkha hogA, jo rAhakI miTTI para isa Azayase amRtakA chir3akAva kare, ki A~khoMmeM dhUla na P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra par3e isa prakAra bAra-bAra kisIke roka-thAma karanepara bhI maiM antameM kUda hI par3A; para usI samaya itane z2orakI A~dhI Ayo, ki maiM usake jhoMkemeM par3akara nIce giraneke badale usI jagaha gira kara mUrchita ho gyaa| thor3I dera bAda jaba merI behozI dUra huI, taba maiMne apaneko usI parvatapara khar3A dekhA aura eka ora eka muni baiThe dikhalAI diye| yaha dekha, maiMne socA,-"kahIM yaha svapna to nahIM hai ? maiM bhrAntimeM to nahIM par3a gayA hU~ ?" maiM AzcaryameM par3akara yahIsoca rahA thA, ki dayAsAgara munine kahA, 'maiMne tujhe bAra-bAra manA kiyA, to bhI tU apanI jAna deneko taiyAra hI ho gayA ? kyA duHkhoMse bacanekA upAya mRtyuhI hai ? nahIM / sukhaduHkha to AtmAke sAtha rahate haiN| pUrva janmake karmoMke udayasehI manuSya kabhI duHkha aura kabhI sukha pAtA hai| kyA jAna denese tere karmoM kA nivAraNa ho jAyagA ? nahIM, isase to ulaTe aura bhI nathe karmakA saJcaya hogaa|' munikI yaha bAta sunakara maiM socavicArameM par3a gyaa| isI samaya eka zloka sunAkara ve muni mahArAja AkAzakI ora cale gye| yaha dekha, maiMne socA, ki maiM bar3A hI bhAgyavAn thA, jo majhe upadeza deneke liye ye AkAzagAmI muni isa rAtake samaya isa parvatapara A pahuMce the| saca hI kahA hai, ki sAdhu-mahAtmAoMkA sahaja svabhASa paropakAra karanA hI hai| inhoMne mujhe Aja isa parvatase girakara maranese bacAyA aura yaha zloka sunAkara mere cittase zoka-duHkhako dUra kara diyaa| mana-hI-mana isI bAtakA vicAra karate hue maiM, karuNAsindhu muni P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahalA pariccheda mmsirmomentummmmm ke caraNa-kamaloMse pavitrakI huI usa bhUmiko bArambAra praNAma kara, usI zloka-ratnako hRdaya meM dhAraNakara, apane duHkhake bojha. ko halakA karane lgaa| tadanantara rAtake pichale pahara maiM jaldIjaldI paira bar3hAtA huA apane ghara aayaa| usI samayase mai vipattimeM bhI sukha mAnane lgaa| cittameM pUrI zAnti A gyii| isake bAda kucha udAra lahanadAroMne mujhe hara tarahale lAcAra dekha, apanA rupayA chor3a diyA aura tagAdA karanA banda kara diyA / idhara kucha sajanoMne, jinhoMne mujhase rupayA udhAra liyA thA, Apa hI Akara merA pAvanA cukA diyaa| basa, mere gharavAloMke khAnepInekA sAmAna ho gayA aura maiMne vahI zloka sunAkara apanI strIko bhI apanI hI taraha duHkhameM sukha mAnanekI zikSA dii| hAlameM merI strIke bhAIkA vivAha honevAlA hai| merI strIne vahA~ jAneke liye utsuka ho, mujhase bar3I vinayake sAtha kahA,'svAmI! mere badanapara eka bhI gahanA nahIM hai, pahananeko acchA sA kapar3A bhI nahIM hai, savArIkA kharca bhI nahIM hai aura nega-jogameM dene yogya dhana bhI mere pAsa nahIM hai| isaliye maiM vahA~ kaise jAU~? merI bahaneM vahA~ sundara zRGgAra kiye, acche-bhale gahane-kapar3e pahane, uttama vAhanoM para savAra hokara pahuMceMgI aura taraha-tarahako cIjeM vahA~ deneke liye le jaayeNgii| unake sAmane maiM bhalA isa hIna avasthAmeM kaise jAU~gI ? ataeva tuma cAhe jo kucha beMcakara mere mAnakI rakSA karo; kyoMki bar3oMkA mAna prANase bhI bar3hakara hotA hai| yadi isa samaya merA mAna na rahA,to merI mRtyuhI SRPROPRITTER COM P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra acchI hai, kyoMki mAnavAle prANa de dete haiM ; para mAna nahIM jAne dete| 2. "vipattikAlameM hI striyoMkI parIkSA hotI hai| ajJAnI aura mUrkha striyA~ aise du:khake dinoMmeM bhI gahane-kapar3oMke liye patiko takiyA karatI haiN| nItikA yaha vacana hai, ki Apatti-kAlameM mitroM aura bAndhavoMkI parIkSA hotI hai aura vaibhavakA nAza hone para strI aura sacce naukaroMkI pahacAna hotI hai| yaha bAta bila. kula hI ThIka hai| sampattikA nAza ho jAnepara bhI apane manameM santoSa mAnanevAlI koI viralI hI strI hotI hai| aise samayameM bar3e-bar3e zAniyoMke chakke chUTa jAte haiM, phira striyoMkI to bAta hI kyA haiM ? apanI strIke isa prakAra bAra-bAra Agraha karane para maiM yahI saba bAteM soca rahA thA aura mana-hI-mana kaha rahA thA, ki jaba yaha svayaM apanI A~khoM merI avasthA dekhakara bhI aisA kaha rahI hai, taba maiM ise aura kyA samajhAU~-bujhAU~ ? aisI avasthAmeM mujhe kyA karanA cAhiye, yaha merI samajha meM nahIM aayaa| ceharekA raGga ur3a gyaa| jI baiTha gyaa| baiThA-baiThA gharakI cAroM ora naz2ara daur3A kara maiM dekhane lagA, ki kaunasI aisI cIz2a beca dUM, jisase mero strIke gahane-kapar3oMkA prabandha ho jAye; parantu apanI dehake sivA mujhe aura koI cIz2a nahIM dikhAI dii| yaha dekha, maiM phira isI socameM par3a gayA, ki aba kahA~ jAU~ ? kyA kaU~ ? isI socameM par3e-par3e merA hRdaya dukhI ho gyaa| antameM 'vipattike samaya smaraNa karane yogya usI zloka-ratnako smaraNa P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra usane turanta hI vaha poTalI khola, usa zlokakI patrikAko bAhara nikalA aura thor3I dera taka dhyAnameM magna raha, mana-hI-mana usa pralokake arthako hRdayaMgama kara, U~ce svarase kahA,...-mak (pRSTha 13) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahalA pariccheda kara, apanI haThIlI strIko mana-hI-mana dhikkAra detA huA, maiM usI zlokako beca deneke liye taiyAra ho, gharase bAhara huaa| yaha zloka mere liye mAtAke samAna pavitra hai aura maiM ise kadApi nahIM beMcatA; para kyA karU~ ? apanI haThIlI stroke Agrahake mAre hairAna huuN|" yaha kahate-kahate usa manuSyakA galA bhara aayaa| A~khoMse A~sU Tapakane lge| ceharese duHkhakI chAyA prakaTa hone lgii| vaha mana mAre, mu~ha laTakAye, cupacApa khar3A raha gyaa| taba rAjakumAra ratisArane u~galIke izArese use vaha zlokavAlI poTalI kholanekI AjJA dii| usane turanta hI vaha poTalI khola, usa zlokakI patrikAko bAhara nikAlA aura thor3I dera taka dhyAna magna raha, mana-hI-mana usa zlokake arthako hRdayaGgama kara, U~ce svarase kahA, "he dhIra puruSo! tuma loga apanI samasta indriyoMkA bala apane kAnoM meM hI baiMca lAo; kyoMki unameM yaha zloka-rUpI rAjA praveza karanA cAhatA hai|" yaha kaha, usane nIce likhA huA zloka par3ha sunAyA, ''kAryaH sampadi nAnandaH pUrva puNyabhide hi saa| naivApadi viSAdastu sAhi prAk pApapiSTaye // ". ___ arthAt-- sampatti pAkara Anandase matavAle na bana jAo; kyoMki sampatti pichale puNyoMkA kSaya karanevAlI hai aura Apatti pAkara manameM duHkha na mAno; kyoMki isase pichale janmoMke / pApa kaTate haiN|" P.P.AC.GunratnasuriM.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ratisAra kumAra - yaha zloka sunAkara usane kahA,-"rAjakumAra ! sacamuca isa zlokameM bar3A hI amUlya upadeza bharA hai| duniyAmeM aise bahutase loga haiM, jo sampatti pAkara Anandase bAvale ho jAte haiM, para yaha kabhI nahIM socate, ki yaha unake pUrva janmake puNyoMkA pariNAma hai| jisa dharmake prabhAvase unheM sampatti milatI hai, use ve bhUlahI jAte haiN| rAta dina dhanake liye hAya-hAya karane meM hI unakA sArA jIvana vyatIta ho jAtA hai| dravyopArjanako hI ve apane manuSya-janmakI sArthakatA samajhate haiN| unako dhanakA itanA bar3A nazA car3ha jAtA hai, ki unameM taraha-tarahake mithyA abhimAna bhara jAte haiN| ve rAta-dina A~khoM dekhate aura kAnoM sunA karate haiM, ki kisIkI sampatti acala hokara nahIM rahI-jahA~ asta hai, vahIM udaya hai, jahA~ sampatti hai, vahIM vipatti hai, to bhI ve isa yAtako kabhI apane manameM nahIM Ane dete| pUrva meM puNya karanese hI yaha sampatti milI hai aura isa janmameM bhI dAna-puNya karanese hI agale janmameM bhI sukha hogA, isa zAstra-rahasyako ve jAnakara bhI nahIM jAnate |jnyaanii guruoMke nirmala, paritrANakara aura zAntidAyaka upadezoMkI orase ve kAna vahare kiye rahate haiN| moha, mada, avinaya, lobha aura viSaya-vAsanA Adi doSa hI unheM acche lagate haiN| isI prakAra vipatti par3anepara ve ajJAnake mAre taraha-taraha ke bure dhyAnameM par3a kara, azubha karmoM kA upArjana kiyA karate haiN| aise bahutase kAyara manuSya hameM dikhAI dete haiM, jo vidvAn, guNI aura bar3I umaravAle kahalAte hue bhI vipattike samaya vihvala ho PP.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahalA pariccheda jAte haiN| itanA hI nahIM, kabhI-kabhI to ve mAre vyAkulatAke prANa taka deneko taiyAra ho jAte haiN| ve yaha nahIM socate, ki vipatti pUrvakRta pApoMkA nAza karanevAlI hai aura ise bhoge vinA kuzala nahIM hone kii| isIliye ve deha aura indriyoMkI mamatAmeM par3e hue unhIMke izAre para nAcA karate haiN| ve jJAnakA rasa pAnakara, deha aura indriyoMse virakta hokara, bAharI Adhi-vyAdhiyoMkA sahana karanemeM dhairyakA avalambana nahIM krte| isa prakAra ajJAnakI a~dherI rAtameM par3e hue aneka manuSya, sampatti aura vipattikA saccA svarUpa jAne binA isa bhavasAgarameM DUbate rahate haiN| aise logoMke liye yaha zloka guruke samAna bodha denevAlA hai| isaliye yaha hRdayameM aGkita kara rakhane aura nitya dhyAna karane yogya hai|" usakI yaha lambI caur3I bAteM suna, kumArane eka bAra svayaM usa zlokakA pATha kiyaa| saba loga, usa zlokako suna aura usakA bhAva samajhakara prasanna ho gye| vidvAnoMko to aura bhI Ananda aayaa| isake bAda rAjakumAra ratisArane usa subandhu nAmaka duHkha-dAridraya-pIr3ita manuSyase kahA,-"he subandhu ! tuma mere kisI janmake bar3e bhArI mitra ho, tabhI tumane mujhe yaha zloka sunaayaa| aba tuma, hAthI, ghor3e, ratna Adi jo kucha cIjeM tumheM darakAra hoM, vaha mujhase mAMga sakate ho| yaha kaha, rAjakumArane use taraha-tarahake manohara vastra, AbhUSaNa, ratna aura hAthI-ghor3e Adi dekara vidA kiyA aura bar3I prasannatAke sAtha apane ghara lauTa aaye| eka dIna, duHkhita aura AvazyakatAmeM par3e hue P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra sajanako unhoMne samaya para sahAyatA pahuMcAyI, yaha socakara unake cittameM vimala AnandakI lahareM umar3ane lagI aura ve sArA dina apane mitroM tathA sahacaroMke sAtha isI viSayakI carcA karate rahe / usa zloka aura usake bacanevAleko ve ghar3I-bharako bhI na bhuule| ___saca hai, udAra puruSa svayaM bhI AtmAnanda prApta karate haiM aura apanI udAratAse dona-duHkhiyoMko bhI Anandita karate haiN| MENTS RSS P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ do dUsarA pariccheda / No-... LATO 10.00000 0%AOSC gRha-tyAga -:*:-- OHEROERS ndhyAke samaya, pratidinake niyamAnusAra rAjakumAra 0 ratisAra, rAjadarabArameM apane pitAke pAsa aaye| ousao isI samaya rAjAke khajAMcIne kumArakI fijalakharcIkI ora rAjAkA dhyAna AkarSita kiyaa| itanA behisAba dhana dekara eka zloka kharIdane para use bar3A acambhA ho rahA thaa| isIliye usane isa ora rAjAkI dRSTi AkRSTa kii| __' usake muMhase isa apavyayakI bAta sunatehI rAjAko bar3A krodha huaa| unhoMne krodhase lAla-lAla netra kiye, rAjakumArakI ora dekhate hue kahA, "kumAra ! yaha tumhArI kitanI bar3I mUrkhatA hai, jo tumane lAkha muhareM dekara eka zloka kharIdA hai ! tumheM kyA lakSmIse itanI cir3ha ho gayI hai, jo tuma use isa taraha galIke ThIkarekI taraha pheMka rahe ho? bar3e-bar3e diggaja kavi, jo pothekA / pothA likhakara rakha dete haiM, tumhAre yahA~ kevala bhojana aura vastra .. lekara hI Tike hue haiM, phira tumheM isa tuccha zlokake liye lAla . muhareM kharca karanekI kyA AvazyakatA thI ? jo dravya, isa loka P.P.AC.Sunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra aura paralokameM Ananda denevAlA, kAma aura dharmakA bIja-rUpa hai, use bhalA kauna buddhimAn manuSya yoM tRNakI taraha naSTa karegA? kalA, vikrama aura buddhise bhI jo kAma nahIM ho sakatA, vaha dravyase sahajahI ho jAtA hai| aise upayogI dravyako apavyayake kuemeM DAlanA bhalA kahA~kI buddhimAnI hai ? cAhe kRpaNa hI kyoM na ho; para yadi manuSya dhanavAna ho, to bar3e-bar3e mahAtmA bhI usakI khuzAmada kiyA karate haiN| dekhate nahIM ho, ki devatA bhI suvarNaparvatako nitya ghere rahate haiM ? AdamI cAhe lAkha guNI aura premI kyoM na ho; para yadi usake pAsa lakSmI nahIM hai, to usake Azrita manuSya bhI use usI taraha chor3a dete haiM, jaise rAtake samaya zobhAhIna kamaloMko bhaure chor3a dete haiN| isIliye to manuSya dravya upArjana karanekI cintAmeM lIna rahate haiN| tumase mUoMke sivA aura kauna isa taraha dhanako pAnI pheMka sakatA hai ?" ... pitAkI yaha phaTakAra suna, puNya-rUpI vanameM vihAra karanevAle kokilakI bhA~ti kumArane mIThI bolI meM kahA, "pitAjI! saikar3oM vidvAnoMmeM koI ekahI satkavi hotA hai-satkAvya sabako karanA nahIM aataa| kyoMki hIrekI khAnase bhI kisI virale hI bhAgyavAnako uttama hIrA milatA hai| dharmakI utpattikA kAraNa zraddhA hai| kAmakI utpattikA kAraNa prema hai| caMcala lakSmI to dAsIke samAna hai| phira isake liye jhAnI puruSa kyoM hAya-hAya kareM? isameM kyoM Asakta hoM ? jisameM kalA hai, vIratA hai, jhAna hai-vaha to bAta karate dravyopArjana kara letA hai| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA pariccheda phira bhalA kauna buddhimAn dravyako asAdhya-sAdhana karanevAlA kahegA? jJAniyoMne jiMsa dravyako ajJAna-kRpa batalAyA hai, usameM tRSNAke mAre kauna apanI AtmAko DAla degA ? usameM par3anepara to phira isakA nikalanA muzkila ho jaayegaa| bar3e-bar3e zAnI aura virakta muniyoMne jisa jJAnako grahaNa kiyA hai, usIke upArjanakA prayatna karanA ucita hai| bhalA, isa saMsArameM aisA kauna hai, jise lakSmIne eka bAra apanAyA aura dUsarI bAra chor3a nahIM diyA ho ? lakSmImeM bar3e-bar3e doSa hai aura una doSoMkA nivAraNa jJAnase hI ho sakatA hai| isa bAtase bhalA kauna jJAnavAn manuSya inakAra kara sakatA hai ? isaliye bahutasI lakSmI vyaya karane para bhI yadi amUlya jJAnakA lAbha ho sake, to avazya grahaNa karanA cAhiye; kyoMki jJAna bar3A hI anamola padArtha hai|" ___ pitAko aisA muMhator3a javAba dekara kumAra ratisAra cupa ho rhe| rAjA mana-hI-mana krodhake mAre kaTa gaye aura bhauMhe kamAnasI Ter3hI kiye cuppI sAdhe rhe| isake bAda rAjakumAra bhI vahA~se cupacApa uTha khar3e hue aura bharI sabhAmeM apanA apamAna huA samajha kara ve usI rAtako kisI aura dezameM cale jAnekI taiyArI karane lge| isake bAda jaise sUrya kamala-bRndako sotA chor3a kara astAcalako calA jAtA hai, vaisehI ne bhI sabako sote chor3a kara gharase bAhara nikala pdd'e| ve barA. bara ghur3asavArI Adi kasarateM kiyA karate the, isIliye unheM rAha calanekI thakAvaTa bilakula hI nahIM mAlUma huI-lagAtAra calate. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra calate ve bar3I dUra nikala gye| rAtako ghane jaGgaloMkI rAha jAte samaya hiMsaka jantu bhI unake zarIrase nikalate hue tejako Aga samajha kara unake pAsa nahIM Ate the| "yaha puruSa koI manuSya nahIM, balki devatA hai , tabhI to itanI rAtako aisI himmata aura niDarapaneke sAtha jaMgalakI saira kara rahA hai| yahI loca kara cora bhI unake pAsa nahIM Ate the| saca hai, puNyAtmA puruSoMke liye koI sthAna agamya nahIM hai| unake liye sahastroM manuSyoMse bharI huI vastI aura hiMsaka jantuoMse bharA huA vana-donoM hI barAbara haiN| - isa prakAra :rAtoM-rAta safara karate hue kumAra ratisAra tIna dinoM taka binA khAye-pIye safara karate hue cale gye| pUrva puNyoMke pratApase unakA bAla bhI bAMkA nahIM huaa| cauthe dina ve zrAvastI-nagarIke pAsa A phuNce| usa samaya ThIka dopaharakA samaya thA, isaliye sira para Aye sUrya kI tIkhI kiraNoMse pIr3ita aura kaI dinoMke safarase akulAye hue kumAra ratisArane pAsa hI kAmadevakA eka mandira dekha, usImeM vizrAma karanA Arambha kiyaa| usa mandira meM eka strI pujArina thii| usane kumAra ratisArakA vaha sundara-salonA rUpa dekha kara apane manameM socA,-"yaha to koI aisA vaisA AdamI nahIM, balki bar3A hI tejasvI puruSa mAlUma par3atA hai| aisA vicAra kara, vaha jhaTapaTa bAhara AyI aura zuddha pAtrameM jala bhara laayii| isake bAda usane kumArase kahA, "he vIra puruSa! kRpA kara isa jalako .P.AC. GunratnasurM.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA pariccheda grahaNa kara kAmameM laaiye|" yaha suna, prasanna manase kumAra ratisArane usake hAthase jala-pAtra lekara ThIka usI zraddhAke sAtha usako pAna kiyA, jaisI zraddhAse koI bhava-bhramaNa karake thakA huA manuSya bhagavAn tIrthaGkarakI amRtabharI dezanAkA pAna karatA hai| ___ isI samaya madamAtI koyaloMkI taraha mIThe svarameM gAtI huI kucha ramayioMNakA surIlA kaNTha-svara kumArake kAnameM pdd'aa| yaha sunate hI kumArane pUchA, "yaha gAnekA zabda kahA~se A rahA hai ? usa strIne kahA, "yaha zrAvastI nAmakI nagarI hai| yahA~ unhIM rAjA kRpakA rAjya hai, jo rAjAoMmeM bar3e hI gaurava-pUrNa aura yazasvI mAne jAte haiM tathA zatrurUpI gajoMkA saMhAra karanemeM siMhake samAna parAkrama rakhate haiN| unakI kIrti cAroM dizAoMmeM chAyI huI hai| rAjAke saubhAgyamaMjarI nAmakI eka putrI hai, jo mRgoMkI sI A~khavAlI, saubhAgya maMjarI aura apanI adbhuta kAntise isa pRthvIko jagamaga karanevAlI hai| jina devatAoMne amRta-kRpake samAna usa alaukika saundaryako nahIM dekhA, maiM to unake bhI jIvanako vyartha hI samajhatI huuN| isa samaya bAlakapana-rUpI paharedArane usake zarIrakA paharA yauvanako sauMpa diyA hai| rAjakumAroke hI samAna rUpa, guNa aura zolameM prazaMsanIya do sahacariyA~ sadA unake sAtha hI rahatI haiN| inameM eka mantrI dhIrakI lar3akI hai aura dUsarI dhanya nAmaka P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ratisAra kumAra seThakI hai| ye donoM bhI aisI sundara haiM, ki mAlUma par3atA hai, mAnoM rAjakumArIkI rUpa-racanA karane meM kahIM kucha kasara raha gayI hai yA nahIM, isI bAtakI parIkSA karaneke liye vidhine ina donoMke saunyakI sRSTikI hai| priyaMvadA aura sutArA nAmakI ye saheliyA~ sadA-saba kAmoMmeM rAjakumArIke sAtha rahA karatI haiN| jaise rati aura kAnti lakSmIko kabhI nahIM tyAga detIM, vaise hI ye donoM bhI rAjakumArIko kabhI nahIM chodd'tiiN| ye tInoM lar3akiyA~ mAnoM tInoM lokoMkA saundarya lUTa lAyI haiM aura saba kalAoMmeM kuzala haiN| ve sadA yahA~ para kAmadevakI pUjA karaneke liye AyA karatI haiN| yaha AvAz2a to kucha unhIM sabakI sI mAlUma par3atI hai|" ___ vaha mandirakI pujArina aisA kahI rahI thI, ki isI samaya kumArane kAmadevakI pUjA karaneke liye AtI huI una caJcala netroMvAlI sundariyoMko dekhaa| usa samUhameM tIna sundariyA~ jo pAlakiyoM para savAra thIM, anaGga-mahArAjakI tInoM *zaktiyoMke samAna jAna par3atI thiiN| ve kanaka-kAntimayI kAminiyA~ yuvA puruSoMke nara rUpI vanako dahana karanevAlI dAvAgnikI taraha lapakI huI calI A rahI thiiN| puruSoMke hRdayameM chAye hue mohamaya andhakArameM prakAza utpanna karanevAle candramAke samAna sundara mukha-maNDalase zobhAkA vistAra karatI, viveka-rUpI puSpameM lIna satpuruSoMke mana-rUpI bhauMreko - prabhuzakti, mantrazakti aura utsaah-shkti| P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA pariccheda AkarSita karanevAle netra-kamaloMse saMsAra -samudrakI zobhA bar3hAnevAlI, munivaroMke janmase hI prApta ujjvala yazako malina karanevAle kAmadevake dIpakake samAna tejomaya zarIrase apUrva sundaratA chiTakAtI huI una tInoM kanyAoM ko pAsa Ate dekha, kumAra kAmase pIr3ita ho gaye aura eka bhinna prakArakA vikAra anubhava karane lge| idhara ve kanyAe~, sundara kAnti-rUpI cakrase suzobhita isa narendrako dekha, AzcaryameM par3akara paraspara muskarAkara bAteM karane lgiiN| ve kahane lagI,-"e~! yaha puruSa kauna hai ? kahIM hamArIbhaktise prasanna hokara svayaM kAmadeva ho to mandirase nahIM nikala Aye aura hamArI rAha dekha rahe haiM ? athavA apanI premikAke pherameM par3akara koI devatA hI kAmadevako sevA karaneko calA AyA hai ? athavA hameM varadAna deneke liye hI kAmadevane apanele adhika sundara isa navayuvAko yahA~ para lA rakhA hai|" isI prakAra nAnA prakArake tarka-vitarka karatI aura kumArakI ora TakaTakI lagA kara dekhatI huI ve tInoM pAlakiyoMse nIce utriiN| vastroMse bhalI bhAMti zarIra DhaMkA rahane para bhI ve bAra-bAra apane aGgoMko chipAnekI ceSTA kara rahI thIM aura raha-raha kara unake paira phisale par3ate the| isI taraha ve dhIredhIre calatI huI mandirake madhyabhAgameM aayiiN| kumArake mukhako bAra-bAra dekhanekI icchA lajjAke mAre pUrI nahIM hotI thI, isIliye ve kanakhiyoMse unakI ora dekhane lgiiN| usa samaya ThIka aisa hI mAlUma par3atA thA, mAnoM unakI A~kha, kAnake pAsa P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ratisAra kumAra jAkara pUcha rahI haiM, ki kahIM aisA rUpa bhI hote sunA hai ? kramazaH ve bhI madana-vikArase pIr3ita ho gayIM aura unake muMha para pasInA chUTane lgaa| astu; kAma-bANase akulAtI, kumArake sparza karaneke lobhase vyAkula hotI aura cittakI becainIse paga-pagapara ThokareM khAtI huI ve Age bddh'iiN| isa prakAra madanakI mArase becaina hotI huI una sundariyoMko apane hRdayameM padhAranekA nimaMtraNa deneke liye kumArane bhI nIla kamalakI mAlAke samAna apanI dRSTikA upahAra unheM bar3e premase diyaa| bar3I-bar3I muzkiloMse kumArakI naz2areM bacAtI huI ve tInoM sakhiyA~ apane hRdaya kumArako dAnakara mandirake andara aayiiN| usa samaya rAjakumArone virahake bhayase vyAkula hokara apanI sakhiyoMse ha~sate hue kahA,-"pyArI sakhiyo ! hama saba lar3akapanase Ajataka premake vandhanameM ba~dhakara sadA eka sAtha rahatI calI AyIM-kabhI eka dUsarIse alaga nahIM huii| parantu aba hamAre pitA na jAne hamArI zAdI kahA~-kahA~ kareMge; kyoMki hamArI jAti bhinna-bhinna haiN| phira jaba hama dUsarI-dUsarI jagaha calI jAyeMgI, taba hamArA milanA kaise ho sakegA ? isaliye yadi hama tInoM sadA eka sAtha rahanA cAhatI hoM, to hameM isI netrAnandadAyaka kumArake sAtha ekahI saMga vyAha. kara lenA cAhiye / isIliye merI rAya hai, ki Aja rAtako cupacApa sabakI naz2ara bacAkara hama yahA~ calI AveM aura isIko apanA priya pati banAveM, jisameM phira kabhI hamArA viyoga na ho| . .......... .P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . dUsarA pariccheda yaha kaha, sastriyoMkA uttara sunaneke liye utkaNThAke sAtha kAna khar3e kiye huI rAjakumArI saubhAgyamaJjarI cupa ho rhii| isI samaya priyaMvadAbola uThI,-"pyArI bahana! maiM tumhArI saugandha khAkara kahatI hU~, ki mere manameM bhI ThIka yahI bAta AyI thii|" sutArAne bhI aisA hI uttara diyA-mAnoM ina donoMne rAjakumArIkI bAta kI pratidhvani kii| ___ isa prakAra paraspara premAlApameM milI huI tInoM sakhiyoMne zuddha manase kAmadevakI pUjA kii| pUjA karaneke bAda, bAhara A, kAmadevakI stutike bahAne, una tInoM kumAriyoMne kumArako lakSya kara, madhura vANImeM kahA, "he nAtha! jaise hamAre mana ApameM sthira bhAvase Tike hue haiM ; ve se hI Apa bhI isa mandirameM sthira hokara rhiye|" unakI isa yuktipUrNa bAtako sunakara catura kumAra samajha gaye, ki unhoMne unako rAtake samaya yahIM rahanekA izArA kiyA hai| _ isake bAda madana-viDambanAse paravaza banI huI ghe kumAriyA~ / apane hRdayameM sulagatI huI kAmAgnise pakAye hue rAga-rasa dvArA kumArakA citra apane cittameM aGkita kara, kAmadevakI pUjAkI cArutA aura dIpakI zobhA dekhaneke bahAne bAra-bAra pIchekI ora dRSTi DAlatI huI calI gayIM, usa samayase unake hRdayapara par3A huA hAra aura mAra (kAmadeva ) unake hRdayako aura bhI jalAne lgaa| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarA pariccheda vivAha tw dha ra anaGga-devake anullaMghanIya zAsanake adhIna banehue kumAra, durnivAra mohameM par3e hue bar3I dera taka vahIM dha baiThe raha gye| isake bAda yaha socakara, ki yaha sundara puruSa kAmadevakA koI bar3A bhArI bhakta hai, usa mandirakI pujArina unheM prasAdake laDDu, Adi de gyii| kumArane bhI cAra dinoMke bhUkhe honeke kAraNa unhIM laDDuoMle apanI bhUkha bujhAyI aura kAmadevake prasAdake bace hue tAmbUla, puSpa aura candanake vilepanako dhAraNa kara ve sAkSAt kAmadevakI bhA~ti zobhita hone lagegA / 4. kramazaH sUrya astAcalako cale gaye, rAtrikA andhakAra bar3hane lgaa| cAroM ora ghora andherA chA gyaa| isake bAda jaba sAre nagarake loga nidrAkI godameM vizrAma karane lage, taba AdhIrAtake samaya ve tInoM sakhiyA~ cupacApa-apane gahanoMkA bhI zabda na hone dete hue-vivAhakI samasta sAmagriyA~ sAtha liye huI P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarA pariccheda 27 kAmadevake mandirakI ora cliiN| usa samaya unake hRdaya meM bhI kumArakI hI taraha yaha sandeha ho rahA thA, ki kahIM vaha puruSa anyatra to nahIM calA gayA ? idhara kumAra bhI yahI soca rahe the, ki kahIM ve nahIM AyIM, to phira merI yaha tapasyA kisa kAma AyegI ? para usa samaya donoM orake AnandakI sImA na rahI, jaba eka dUsarene apane premapAtrako A~khoM dekha liyaa| sakhiyA~ kumArako dekha, jitanI Anandita huI, kumAra bhI unheM dekhakara utanehI Anandita hue| ...tadanantara bar3e premase Aga sulagAyI gayI-usa samaya usa agnikI jvAlA aisI mAlUma par3o, mAnoM una tInoMne apane hRkSya. . kI virahAgni bAhara nikAlakara rakha dI ho| tadanantara vivAhake samaya kiye jAnevAle kitane hI kRtya karake una tInoM kanyAoMne rAjakumArake sAtha apanA vivAha kara liyaa| vivAhake bAda paraspara premAlApa hone lgaa| rAtabhara unameMse koI soyAhI nahIM-sArI rAta raMga-rasa aura premakI bAteM hotI rhiiN| antameM jaba rAta bIta gayI ora prabhAta ho calA, taba ve navavivAhitA striyA~ apane khAmIle AjJA le, apane-apane ghara calI gayIM aura candra-virahiNI kumudinIkI bhA~ti so rhiiN| punaH sUryodaya honeke bhayase bhagI huI nidrAne kamaloMko chor3akara kumArake netra-kamalokI zaraNa lii| 17 tadanantara jaba rAtrikI taraha apanI dehako bhInAzavAn samajha kara buddhimAn puruSagaNa dharmadhyAna karane lage; jaba kamaloMkI gayI * P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ___ ratisAra kumAra haI zobhAko punaH lauTate dekha, lakSmIko caJcala samajhakara, hRdaya meM santoSa dhAraNa kiye hue vidvAn puruSa dAna karane lage ; jisakA saMyoga hotA hai, usakA viyoga bhI avazyambhAvI hai isa bAtako batalAnevAle cakravAka-pakSIko dekhakara jaba sAdhu puruSa dharmadezanA sunAne lage; jaba kamaloMpara ma~DarAte hue bhaure mAnoM yahI kahane lage, ki samaya Anepara soye hue manuSyako bhI merI hI taraha lakSmI prApta hotI hai, isaliye usake liye kaSTa uThAnekIkoI AvazyakatA nahIM ; jaba sUryane usI taraha saMsArake andhakArakA nAza kara diyA, jisa taraha tIrthaGkara apane caraNoM dvArA pRthvIko pavitra kara sAre saMsArake pApa-tApakA nAza kara dete haiN| jaba jJAnI manuSya yahI jAnakara jJAnakA abhyAsa karane meM lIna ho gaye, ki jJAnahI sArI siddhiyoMkA mUla hai : taba usI prabhAtakAlameM DaratI-DaratI mahalakI paharedArinoMne rAjAse Akara kahA,"mahArAja! rAjakumArI saubhAgyamaJjarI Aja abhItaka sokara nahIM uThI haiN| sAtha hI yaha bAta bhI bar3e acambhekI hai, ki unake zarIra para vivAhake cihna dikhalAI de rahe haiN|" - isI samaya mantrI aura seThane bhI rAjAse Akara kahA, ki Aja rAtako na jAne kisane chipe-chipe merI kanyAke sAtha vivAha kara liyaa| yaha samAcAra sunakara rAjA bar3I cintAmeM par3a gye| unheM yaha socakara bar3A bhArI krodha huA, ki unake rAjyameM Akara na jAne kauna aisI anahonI bAta kara gayA! jisa samaya rAjA isa vicArameM par3e hue cintAmeM cara ho rahe the, usI samaya eka P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarA pariccheda 26 AdamIne Age bar3hakara kahA,-"mahArAja! Aja kAmadevake mandira meM eka aisA navayuvaka soyA huA dikhAI diyA hai,jo bar3A hI sundara hai aura jisake zarIrapara hAlahI meM vivAha honeke cihna dikhAI par3e haiN| yaha sunatehI krodhAkula rAjAne kotavAlako bulAkara hukma diyA,-"kotavAla ! tumaabhI jAkara usa AdamI. ko pakar3akara yahA~ le aao|" rAjAkI AjJA pAkara kotavAla turata vahA~ pahu~cA aura usa tejasvI tathA balavAn kumArako dekha, DarA huA lauTa Akara rAjAse bolA,-"mahArAja! vaha to koI bar3AhI khAnadAnI AdamI mAlUma par3atA hai| usakI bar3I-bar3I A~kheM mAnoM jagatko tRNavat dekha rahI haiN| usake zarIrakI camaka sUryakIsI mAlUma par3atI hai| usakA rUpa aisA sundara hai, ki devatA bhI usako dekhakara mugdha ho jAyeMge aura deviyA~ bhI usakI dAsI honekI icchA kreNgii| vaha aisA apUrva sundara puruSa hai, usakI dRSTimeM aisI mohakatA bharI hai, usakI cAla-Dhala aisI manohara hai, ki indra bhI usakA Adara kareMge, aisA mAlUma par3atA hai| yaha saba dekhakara merI to yahI dhAraNA huI hai, ki vaha koI sAmAnya puruSa . nahIM hai| vaha akelA hai aura mere pAsa bahutase vIra sipAhI haiM, tobhI jaise tRNoMkA samUha eka choTI sIAgakI cinagArIko nahIM pakar3a sakatA, vaisehI maiM bhI use pakar3akara nahIM lA sktaa|" .. hI kotavAlakI yaha bAta suna, abhimAnI rAjAne usa Agantuka kumArako pakar3aneke liyebar3I bhArI senAkesAtha senApatiko usI P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. * Jun Gun Aaradhak Trust Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra samaya ravAnA kiyaa| senApati bhI bahutase paidala sipAhI, rathI aura ghur3asavAra sainikoMke sAtha hAtha meM khaGga liye bar3e tamaka tova ke sAtha cale, mAnoM unheM koI bar3A bhArI kilA jItanA ho| senApatike Aneke pahalehI bahutase Ada. miyoMne kumArake pAsa pahu~ca kara kahA, ki tumheM giraphtAra karaneke liye bahuta bar3I senAke sAtha senApati cale A rahe haiN| parantu yaha samAcAra pAkara bhI kumArakA eka roA~ nahIM kampita huaa| thor3I hI dera bAda rAjAke zUra-vIra sipAhiyoMne kAmadevake usa mandirako ThIka usI taraha ghera liyA, jaise kara karma AtmAko ghara lete haiN| una akar3abega sipAhiyoMne kumArako ora jaba Ter3hI gardana karake naz2ara pherI, taba ThIka aisAhI mAlama par3A, mAnoM bahutale juganU sUrajakI ora dekha rahe hoN| kumArako dekhatehI saba sipAhI "pakar3o-pakar3o" kI AvAz2a lagAne lge| yaha kahate hue ve saba pralayakAlake pavanake samAna bar3e vegase kumArakI ora daur3a pdd'e| parantu meru-parvatake samAna acala bane hue kumArako isase tanika bhI kSobha nahIM huaa| ve ThIka vaisehI nizcinta rahe, jaise bhar3auca-nagarake maidAnameM cAroM ora vIra puruSoMke zastra calate rahane para bhI zrIpAlakumAra tanika bhI nahIM ghabarAte the, saca hai, dhIra puruSoMkA mana sampatti aura vipattimeM ekasAhI banA rahatA hai| vipatti Anepara unheM tanika bhI mAnasika kaSTa nahIM hotaa| isI prakAra sthAnake tyAga, priyAke anurAga aura bhayakI prApti Adise bhI usa zloka-ratnako sadA smaraNa rakhanevAle kumArakA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarA pariccheda 31 mana z2arA bhI caJcala nahIM huaa| itane meM krodhase garvameM bhare hue jo bahAdura sipAhI kumArako pakar3akara le jAneke liye Aye the, ve sabake saba andhe ho gaye-unheM apanA hAtha taka bhI pasAre nahIM sUjhAne lgaa| aisI avasthA ho jAneke kAraNa ve opasameM hI eka dUsarepara gira par3ane lage aura apanehI AdamiyoMko zatru samajha kara Apasa meM hI yuddha karane lge| koI-koI to mandirako pASANa pratimAkohI kumAra samajhakara pITane lage aura kahane lage,ki tUne corIse rAjakumArI aura usakI sakhiyoMke sAtha kyoM zAdI kI ? koI mandirameM laTakate hue ca~varako hI kumArakA keza samajha kara, pakaDakara nocane aura gAliyAM bakane lgaa| koI mandirake pattharake bane hue hAthIkI raoNDako hI kumArakA hAtha samajha, pakar3akara khIMcane aura krodhase dAMta pIsate hue jora Az2amAne lgaa| isa prakAra una andhe sipAhiyoM kI vicitra harakateM dekha-dekhakara kumAra mana-hI-mana ha~sane lge| jaba rAjAne apane sipAhiyoMkI yaha hAlata sunI, taba turata apane mantrIko bulAkara kahA,-"vaha AdamI koI mAmUlI nahIM mAlUma par3atA, isaliye tuma vahA~ jAkara use bar3e Adarake sAtha yahA~ le aao|" - rAjAkI AjJA pA, mantrI, usI samaya ghor3epara savAra ho, vahA~ pahu~ce aura apane sipAhiyoMse bole, ki isa vIra puruSake sAtha tuma loga yuddha mata kro| mantrIkI yaha AjhA pAtahI saba ... sipAhI zAnta ho gaye aura unakI AMkheM bhI pahalekI hI bhAMti P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra ho gayIM-unheM saba kucha sAfa dikhAI dene lgaa| ve yaha jAna kara bar3he hI lajita hue, ki itanI derataka ve ApasameM hI eka dUsarese lar3a rahe the| isake bAda mantrI, ghor3ese nIce utara kara. mandirameM gaye aura kumArake pAsa pahu~cakara bar3I vinayake sAtha kahane lage,-"he vIra-ziromaNi! he gambhIra guNanidhi ! tumhAre mukhacandrako dekhaneke liye rAjAke netra cakorakI bhA~ti tumhArI rAha dekha rahe haiN|" mantrIkI bAtakA koI jabAba na de, kumAra turata hI rAjAke pAsa jAneke liye uTha khar3e hue aura eka acchese ratha para savAra ho, mantrIke sAtha-sAtha rAjamahalake pAsa A phuNce| - jisa samaya kumAra rAjasabhAmeM pahu~ce, usa samaya unakI vaha nirAlI zobhA dekha, rAjAne apane manameM vicAra kiyA,"ahA! isa kAntimAn vIra puruSakA eka bAra darzana karane vAlA manuSya bhI dhanya aura satpuruSoM kA mAnya hai| phira jisakA yaha bandhu hogA, usakA kyA kahanA hai ? kAmadevake mitrake samAna isa puruSako jo strI hRdayase pyAra karegI; usakA janma saphala ho jAyegA aura phira vaha kisI dUsareko apanA hRdaya nahIM de skegii|" isa prakAra kumArako dekhate hI dhyAnameM lIna bane hue rAjAke pAsa Akara kumArane bar3e Adarake . sAtha mukuTa : utAra kara rAjAko praNAma kiyaa| usI samaya. rAjAne apanI donoM bhujhAyeM phailAye hue Asana se uTha kara kahA, "he suguNapuSpamAlAke dhAraNa karane vAle! . Ao aura utsukatAke sAtha P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra 1049F-. capa isa prakAra madanakI mArase becaine hotI huI una sundariyoMko apane / hRdayameM padhAranekA nimantraNa deneke liye kumArane bhI nIla kamalakI mAlAke samAna apanI dRSTikA upahAra unheM bar3e premase diyaa| Narsingh Press. Calcutta. - (pRSTha 24) / P.P.AC. Gunratnasuri.M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarA pariccheda mere aMgoMkA AliGgana karo, jisase ye aGga tumhAre sparza-rUpI amRtakA pAna kara rasanendriyako lajita kara deN|" yaha kaha rAjA nIce utara Aye aura kumArako galese lagAkara apane sAtha siMhAsana taka le Aye tathA unheM godameM baiThAkara kahane lage,-'he vIra zreSTha ! apane sphaTikake samAna ujvala guNoMse tumane kisa kulako saba kuloMkA AbhUSaNa banA rakhA hai ? abhidhAna-rUpI amRtake kalazale kina akSaroMko lekara tuma saMsArake duHkhoMse jalate hue sajanoMke manako sIMca rahe ho? hamAre rAjyake apUrva-bhAgyase AkarSita hokara tumane apane viyogale kisa dezako duHkhita kiyA hai ? tumhArI veza-bhUSA dekhakara mAlUma par3atA hai, ki tumane hAlameM hI vivAha kiyA hai| para yaha to kaho, tumane kisa kanyA ke jIvana, janma aura zarIrako saphala kiyA hai ? tumhArA rUpa aisA mana-lubhAvanA hone para bhI mere sipAhI kyoM dumheM dekha kara vaise hI andhe ho gaye; jaise sUryako dekha kara ullU andhe ho jAte haiN|" rAjA kI yaha bAta suna, kumArane unase apanA hAla jyoMkA tyoM kaha sunAyA aura antameM kahA,-"Apake sipAhI kyoM andhe ho gaye, yaha mujhe nahIM maaluum| ___ isake bAda rAjA, mantrI aura seThane apanI-apanI kanyAmoMke vivAha bar3I dhUma-dhAmake sAtha kiye| usI samaya zloka arpaNa karane ke kAraNa bandhuke samAna, prItimAn bane hue subandhune sunA, ki kumAra usake nagarameM Aye haiN| yaha suna, P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ratisAra kumAra vaha bhI vahA~ A pahu~cA aura vivAhake Ananda meM vRddhi karane lgaa| vivAhotsavakI samAptike bAda subandhune rAjAse kahA,-"mahArAja! isa samaya mere pAsa jo kucha dhana-daulata hai, vaha saba inhIM kumAra sAhabakI kRpAse prApta huI hai|" yaha suna rAjAko bar3A hI Ananda huaa| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA pariccheda 50000 3 . C pUrva-bhava mNdi Rec98 ka dina tIsare pahara jaba rAjA, kumArake sAtha baiThe - hue, unase prItike sAtha vArtAlApa kara rahe the, 05 usI samayamAlIne Akara bar3I vinayake sAtha kahA,"mahArAja! Aja dharmake pracAraka eka cAraNa-muni AkAzase utara kara Apake bAgIcemeM kAyotsarga kiye hue Tike haiN|" ___yaha samAcAra suna, rAjAne mAloko khUba inAma diyA aura bar3I utkaNThAke sAtha kumArako saMga liye hue munikI vandanA karane cle| udyAnameM pahu~ca kara rAjA aura kumArane munikI vandanA kI aura cupacApa eka ora baiTha gye| tInoM jJAnake dhAraNa karane vAle munIzvarane praNAma karane vAle rAjA aura kumArako bhavya jIva jAna, kAyotsargakI kriyA tyAga dI aura saMsAra rUpI vanake dAvAnalase jalate hue jIvoMko zAnti dene vAlI tathA mukti-magarakA dvAra kholane vAlI sudhA-samAna dezanA denI bhArambha kii| , .. .. . P.P.AC.Gunratnasuri M.S. - Jun Gun Aaradhak Trust Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra bhane pRthvA loga ka ra za dezanA samApta hone para rAjakumArane munIzvarako praNAma kara, subandhuke aura apane karmakI vicitratAkA kAraNa rUpa pUrvabhava-sambandhI vRttAnta sunanekI icchA pragaTa kii| yaha suna, munIzvarane kiraNoMke samAna camakate hue dA~toM ke bIca sarasvatI ke hiMDoleke samAna jihvAko lAkara yoM kahanA Arambha kiyaa| ___"pUrva samayameM pRthvIke saba nagaroMmeM zreSTa hastipura nAmakA eka nagara thaa| usa nagarake loga kIrti rUpI jalameM snAna kara lakSmIkA sevana kara rahe the| ula nagarameM zatruoMko trAsa denevAle sumitra nAmake eka rAjA rahate the| rAjAkI pratApa vallIke sAmane sUrya bhI phUla sA dIkhatA thaa| unakI kalAoM aura guNoMkA saGkata karane vAlA tathA vizvakA AbhUSaNasvarUpa vizvasena nAmakA eka putra bhI unake thaa| kumArake cittameM itanI dayA thI, ki ve garvase phuphakAra chor3ate hue sarpa ko bhI duSTa daSTise nahIM dekhate the| dayA-rUpiNI hastinAke liye vindhyAcalake samAna ve kumAra anyAnya-vallIke aGkara-rUpI cora-DAkuoM para bhI kabhI vadhakI AjJA nahIM jArI karate the cAhe aparAdhI ho yA krodhita zatru ; para rAjakumAra itane vizvavatsala the, ki kisI para dveSa nahIM rakhate the| kalAsAra, zUra, vIra aura jaya nAmake cAra mitra kumArake bar3e hI priya the| inameM pahalA mantrokA lar3akA, dUsarA eka kSatrIkA putra, tIsarA vezyakA putra aura cauthA vaidyakA putra thaa| jaise buddhimAn puru P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA pariccheda SoMkI AtmA cAra prakArake.dharmoM ke sAtha krIr3A karatI hai, vaisehI kumAra bhI apane ina cAroM mitroMke sAtha khela-kUda kiyA karate the| __ "eka dina ve dayAlu kumAra apanA dila bahalAneke liye bAg2IcekI ora cale jA rahe the| isI samaya unhoMne eka sthAna para zUlIke nIce khar3A eka puruSa dekhA, jisake pAsa hI caNDAla bhI khar3A thaa| kumArane yaha dekhate hI usa cANDAlase pUchA, kyoM bhAI ! isa AdamIne aisA kaunasA aparAdha kiyA hai, jisake liye ise itanI bar3I saz2A dI jA rahI hai ?" yaha suna usa cANDAlane kahA,-"isane ApakI mAtAke camakIle aura mUlyavAn ranoMke AbhUSaNa curAye hai, isIliye rAjAne ise zUlI para car3hAnekA daNDa diyA hai|" kumArane kahA-"jaba isane merI hI mAtA ke gahane curAye hai, taba to ise merIhI marajIke mutAbika sajA milanI caahiye|" yaha kaha, unhoMne usa AdamIko cANDAlase chur3Akara apane sAtha le liyA aura use isa prakAra zikSA denI Arambha kI,-"dekho, anyAyase grahaNa kI huI lakSmI sarpake maNikI bhA~ti mohase matta bane hue manuSyoMko nizcaya hI mRtyu dene vAlI hai| isaliye manuSyako cAhiye, ki lakSmIko AkarSita karanevAle mantrake samAna; Apattiko chur3Ane vAle yatnake samAna, aura dharmake jIvita rUpake samAna, nyAyameM apanI mati sadaiva lagAye rkhe|" isa prakAra zikSA dekara tathA bahuta se uttama vastra Adi dekara kumArane usa corako chor3a diyaa| _"eka dina kumAra rAjAke pAsa cale jA rahe the, isI samaya P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ratisAra kumAra unhoMne dekhA, ki rAjagRhake A~ganameM prajAkA samUha ikaTThA ho rahA hai| kumArane pUchA,-'yaha kyA mAmalA hai ?' yaha suna, bhaktikalAmeM parama pravINa kotavAlane hAtha jor3e uttara diyA,"rAjakumAra ? yaha tAmralipti-nagarakA rAjA vikramasena hai| isa kapaTI rAjAne apanI senAke dvArA hamAre dezakA ThIka usI taraha satyAnAza karavAyA hai, jaise bAz2a pakSiyoMkA nAza karatA hai| isane isa nagarameM apane guptacara bheja kara jayalakSmIke lIlA-parvatake samAna hamAre hAthiyoMko jahara dekara maravA DAlA hai| rAjakumAra ! hamArA isakAsA bhayaGkara zatru isa duniyAmeM dUsarA nahIM hai| vIrasena nAmaka hamAre senApatine ise chalase pakar3a kara yahA~ lA pahu~cAyA hai| aba hamAre rAjA sAhabane hameM AjJA dI hai, ki isa aparAdhoMke samudrako mArakara Dhera kara diyA jaaye| yaha sunate hI kumArakA ceharA krodhase tamatamA uThA aura unake hAthakI camakatI huI talavAra kAlake kaTAkSakI bhA~ti nAca utthii| dekhanevAloMne socA, ki kumAra svayaM isa aparAdhIko maareNge| tAmralipti nagarake rAjAne bhI kumArako isa prakAra vIra-vezameM apanI ora Ate dekha socA, ki basa aba merI mRtyu.mA phuNcii| bhayake mAre usakI A~kheM patharA gayIM; parantu kumArane usake pAsa pahu~ca, kRpA. se A~khoMmeM A~sU bhara, premase romAJcita ho, niHsvArtha bandhu samAna usa rAjAke bandhana apanI talavArase kATa ddaale| isaka bAda manakI taraha tIvra gati vAlA aura manako Ananda dene P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA pariccheda 36 vAlA eka ghor3A ma~gavA kara rAjakumArane usa rAjAko usI para savAra ho, cale jAneko khaa| vaha bhI apanI jAna lekara turata cala diyaa| ..... .... ... "yaha samAcAra suna, rAjA bar3e krodhita hue- unake ceharekI kAntI phIkI par3a gyii| unhoMne meghakI taraha garajakara kumArase kahA,-'yadi eka manuSyako mAra DAlanese bahutase manuSyoMko sukha hotA ho, to vaise manuSyako bar3e dayAlU cittavAle aura zuddha buddhivAle manuSya bhI binA mAre nahIM chodd'te| re pApI terI yaha kRpA kue~meM kyoM nahIM gira gayI, jo tUne eka duSTa zatru ko saste chor3akara sAre dezakA satyAnAza karAyA ? sAre dezako tabAha karanevAle zatru para dayA karake tU svayaM hI merA zatru ho gayA, isaliye tU abhI mere dezase nikala jA, kadApi mere rAjyake bhItara paira na rkhnaa|" .. --- "rAjAke aise vacana suna, harSake sAtha kumArane vidvAnoMko bhI cakita karanevAlA yaha uttara diyA,-'pitAjI ! zvAsa lete, ha~sate, calate aura anyAnya kriyAe~ karate samaya kauna manuSya haz2AroM prANiyoMkI hatyA nahIM kara DAlatA? isase kyA eka prANIke vadhase haz2AroM ko sukha hotA hai ? yadi yahI bAta hai, to ApahI kaheM, buddhimAn manuSyoMko bahutase logoMkI bhalAIke liye kisako mAranA cAhiye aura dayAlU puruSoMko kisapara dayA karanI cAhiye ? mahArAja ! merA to yahI mata hai, ki duHkhameM par3e hue kisI bhI prANIkI rakSA karanI cAhiye, cAhe vaha apanA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ratisAra kumAra zatru ho yA mitra / jo zatru oMke upadrava sahana kara letA hai, vaha mokSakA adhikArI hotA hai, phira jo zatru para upakAra karatA hai, usakI gatikA to pUchanA hI kyA hai ? isa liye pitAjI! yadi Apa dvaSako dilase dUra kara vicAra kareM, to Apako mAlUma hogA, ki maiMne koI burA kAma nahIM kiyaa| maiM to Apake caraNa kamaloM kA bhramara hU~-mujhe Apa kyoM apanA zatru samajha rahe haiM ? Apane jo mujhe yaha AjJA dI, ki merI bhUmipara paira na rakho, ise maiM sira-A~khoMpara car3hAtA hU~; kyoMki pitAkI AjJA nahIM . mAnanevAlA putra bar3A bhArI pAtakI mAnA jAtA hai|" "yaha kaha, mahAvIra rAjakumAra, jo puruSoMmeM ratnake samAna the, ThIka usI taraha paradeza jAneke liye taiyAra ho gaye, jaise haMsa varSAkAlameM kamala-vanase prasthAna kara jAtA hai| deza-tyAga karane ke liye kumArako taiyAra hote dekha nagarake rahanevAle bar3e dukhI hone lge| jahAM-tahAM loga yahI carcA karate hue dIkha par3ane lage, ki kRpAmaya prANa, paratrANameM tatpara buddhi rakhanevAle hamAre hRdayAdhAra kumAra kahAM jArahe haiM ? zatru oMse satAye jAnevAloke mAtA-pitAkI taraha rakSA karanevAle aura sAre jagatke jIvanake samAna kumAra bhalA kahA~ jAneko taiyAra ho rahe hai ! jA sAre saMsArako apanA kuTumba mAnate haiM, jinakA caritra bar3A hA pavitra aura udAra hai, ve kumAra bhalA hameM chor3a kara kahA~ cala jAte haiM ? jaise prANoMse zarIrakI zobhA hai, vaisehI unase yaha nagara suzobhita hai| phira ve hama sabako chor3akara kahA~ cale P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA pariccheda jArahe haiM ? isa prakAra ro-rokara apane hRdayakA duHkha prakaTa karane vAle nagara-nivAsiyoMko dRSTimeM andhakAra utpanna karate aura unakI cetanA lupta karate hue kumAra nagarase bAhara nikala pdd'e| usa guNoMkI piTArIke samAna prANopama priya vIra puruSake nagarase bAhara hotehI loga A~suoMkI nadImeM nahAne lge| bahutase nagaranivAsI to unake pIche-pIche cala par3e; para turatahI rAjAke Darake mAre lauTa Aye-hA~, rAjakumArake pUrvokta cAroM mitroMne unakA sAtha nahIM chor3A-ve unake sAthahI calane lge| pRthvI ke jisa bhAgameM kumArake caraNa par3ate, vahI sUryake Agamanase prakAzita pRthvIkI taraha apUrva zobhA dhAraNa kara letA thaa| idhara pRthvIke jisa bhAgako unhoMne tyAga diyA, vaha sArI zobhAoMse rahita ho gyaa| / .. "isa prakAra aneka dezoM aura banoMko pAra karate hue kumAra pAMcaveM dina eka nagarake pAsa A pahu~ce aura eka sarovarake nikaTa vizrAma karaneke liye baiTha gye| isI samaya kSatriya-putra zUra aura vaNika -putra vIra donoM hI jhaTapaTa eka gAMvameM cale gaye aura vahA~se kucha khAne-pIne kI cIjeM le aaye| itane meM maMtrIputra kalAsAra aura vaidya-putra jayane kumAra vizvasenakI devapUjAkA sArA sAmAna ThIka kara diyaa| pUjA samApta honeke anantara jaba rAjakumAra bhojana karaneke liye taiyAra hue, taba kisI atithike AnekI rAha dekhane lge| isI samaya eka mahIne bharake upavAsI muni dikhAI pdd'e| saca hai, 'dhanyAnAM phalantyAzu P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ratisAra kumAra manorathAH' (dhanya puruSoMke manoratha tatkAla phalIbhUta hote haiM) muniko dekhate hI sucatura rAjakumAra aura unake cAroM mitroMne unase bhojana karaneke liye Agraha kiyaa| yadyapi rAjakumArake mitra bhUkhase tar3apa rahe the, tathApi apane mitrakI udAratA dekha, unhoMne bhI muni mahArAjako bhojana karAne meM bar3A utsAha dikhalAyA aura sabake saba kahane lage, ki aise samaya aise supAtrake darzana bhI bar3e bhAgyase hote haiM, isaliye inheM zIghrahI bhojana karAnA caahiye| una logoMkA yaha Agraha aura utsAha dekha, muni mahArAjane isa AhArako nirdoSa samajhakara grahaNa karanA svIkAra kiyaa| taba kumAra muni mahArAjake Age anna parosane lge| jaba ve AdhA bhojana muniko de cuke, taba kSatriya-putra zUrane yaha matalaba-bharI bAta kahI,-'ku~ara jI! bhUkhe manuSyoM para ApakI sI dayA zAyada hI koI dikhalAtA hogA / " usakA matalaba samajhakara munine bAra-bAra nAhIM karanI Arambha kI, to bhI kumAra vizvasenane unheM eka manuSyakA pUrA bhojana khilA diyaa| jaba ve khA-pIkara lauTane lage, taba kumArane unakI pITha para dAdakA nizAna dekhaa| muniko yaha roga huA dekha, kumArako isa rogakI zAntiko cintA utpanna huI aura unhoMne munise vahIM rahanekI prArthanA kii| isake bAda saba mitroMne ekahI sAtha bhojana kiyaa| bhojana karaneke bAda kumArane vaidyake lar3akese munikA roga dUra karaneko khaa| isake bAda aura tInoM mitroMne bhI ule isa viSayameM utsAhita kiyaa| rAjaputra vizva P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA pariccheda sena aura kulAsAra munikI zuzrUSA karane lage aura zUra tathA vIra vanameM jAkara auSadhe le aaye| jayane una saba auSadhoM ko kUTa-pIsakara munike zarIra para lgaayaa| isa prakAra davAdArU honese kramazaH munikA roga dUra ho gayA aura ve santuSTa cittase vanameM vihAra karane cale gye| unake jAneke bAdahI ye pA~co mitra bhI vahA~se cala pdd'e| ... "isake bAda sUryAstake samaya ve loga eka jaMgalameM A phuNce| rAta ho jAneke kAraNa una logoMne vahIM vizrAma karanekA vicAra kiyA aura ApasameM yaha niyama kiyA, ki jabataka kumAra sote rheN| tabataka cAroM mitra bArI-bArIse paharA dete rheN| isa prakAra nizcaya ho jAnepara rAjakumAra so rhe| rAtake tIsare pahara meM jayake paharekI bArI aayii| Alasyake mAre vaha paharemeM cUka gayA aura so rhaa| isI samaya daivayogase usa vanameM dAvAgni utpanna huI / usa samaya Agase jalate hue bA~sakI phaTa. phaTAhaTa sunakara ekAeka kumArakI nIda vaisehI TUTa gyii| jaise pramAdameM soyA huA tatvajJAnI puruSa logo ke zokamaya zandoM ko sunakara jAga par3atA hai| jAga kara kumArane jo idhara-udhara dRSTi pherI,to dekhA, ki agni lapaTo ke rUpameM apanI jIbha lapalapAtI huI usa sAre jaMgalako bhasma karaneke liye cAro ora nAcatI phiratI hai| yaha vicitra ghaTanA dekha,sava mitra jhaTapaTa uTha khar3e hue aura vahA~se bhAga calanekA vicAra karane lge| isI samaya dAvAnalane aisI dazA utpanna kara dI, mAno ve sabake saba banda P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ratisAra kumAra daravAz2evAle kile meM kaida ho gaye hoN| kumArane vahA~se nikala bhAmanA to cAhA, para kahIMse bhAganekI rAha na dekha, ve ThIka usI taraha cAroM ora daur3ane lage,jaise mithyAvRSTi puruSa saMsArake viSayoM ke pIche daur3ate phirate haiN| jaise moha kadAgrahake sahAre abhavya manuSyoM ko andhA banA detA hai, vaisehI usa mahA bhayAnaka dAvAgnike dhuMene kUmArako andhA banA diyA jaise TApUke bIcameM par3A huA manuSya cAro ora jala-hI-jala dekhakara ghabarA uThatA hai, vaisehI cAroM ora phailatI huI Agako dekhakara kumAra saba ora vipatti hI vipatti dekhane lge| usa samaya jaise zubhAtmAke pIche-pIche puruSArthakA udaya bhI AyA karatA hai| vaisehI unake mitra bhI unake pIche-pIche calane lge| jaise zarIrameM kaThina pIr3A honepara pA~coM indriyA~ vyAkula ho jAtI haiM vaisehI dhadhakatI huI dAvAgnikI jvAlA se ve pA~coM mitra vyAkula ho gye| kramazaH pAsa Ate-Ate agni kumArake vastra aura kezako apanI jvAlArUpiNI bhujA phailAkara sparza karane lgii| kumAra bhI hAtha mArakara Aga bujhAne lge| usa samaya aisA mAlUma par3atA thA, mAnoM aura kahIM jAnemeM asamartha hokara manuSyake mAMsakI lobhinI vaha ani yahIM A pahu~cI hai| kramazaH agni apanI jvAlA-jihvA phailAkara una becAroM ko cATane lgii| agnike bhayake mAre ve becAre apane aMgapratyaGga ko aisA sikor3ane lage, mAlUma par3atA thA,mAnoM pratyeka aGga dUsare aGameM samA jAnekI icchA kara rahA ho jaba unhoMne dekhA, ki Agane cAroM orase nikalanekI rAha P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra - - 'yaha sunate hI vIra aura jayane kumAra ke paira pakar3a liye aura kalAsAra tathA zUrane unake hAtha thAma liye / isI samaya bar3e jorakI A~dhI uThI aura dAvAgniko harAkara usake hAthase una pA~coM mitroMko chur3A kara AkAzakI aura le clii| (pRSTha 45 ) ___Narsingh Press. Calcutta. PP Ac Gunratnasuri M.S Jun Gun Aaradhak Trust Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA pariccheda banda kara dI hai, taba ve apane jIvanase ekabArahI nirAza ho gye| usa samaya rAjakumAra vizvasenane kahA-mitro! mujhe to aba aisA mAlUma par3atA hai, mAno havA mujhe Uparako khIMce liye jAtI hai, isaliye tuma saba mujhe r3habhAvase AliGganakara lo; kyoMki mara jAnepara hamArI eka dUsarese viyoga na honA caahiye|' yaha sunate hI vIra aura jayane kumArake paira pakar3a liye aura kalAsAra tathA zUrane unake hAtha thAma liye| isI samaya bar3e jorakI AMdhI uThI aura dAvAgniko harAkara usake hAthale una pA~coM mitroMko chur3A kara AkAzakI ora le clii| usa samaya ve puruSa-ratna AkAzase nIcekI ora dAvAnalase dagdha hote hue jantuoMke samUhako kucha usI daSThise dekhane lage, jaisI dRSTise yogIjana saMsArako dekhA karate haiN| thor3I hI dera meM ve,eka aise sthAnameM A pahu~ce, jahA~ dAvAnalakA nAmonizAna bhI nahIM thaa| usa samaya unheM aisA mAlUma par3A, mAnoM ve abhI sokara uThe hoN| ve mana-hI-mana AzcaryameM par3akara eka dUsarese pUchane lage, ki yaha kyA mAmalA huA ? ve isI vicArameM the, ki turatahI vahA~ eka de dIpyamAna mUrtivAlA deva prakaTa huaa| prakaTa hote hI usa devane apane mukharUpI kamalase haMsakA sA madhura svara prakaTa karate hue bar3I namratAke sAtha kahA,-"he rAjakumAra! Apane bar3I dayA karake jisa corako mRtyuke mu~hase bacAyA thA, maiM vahI cora hU aura ApakI zikSAse saddharmakA. aGgIkAra kara isa dazAko prApta huA huuN| apane avadhi:jJAnake dvArA Apako vipattimeM par3A, P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra jAnakara maiMne Apake jIvana-dAna-rUpI RNako adA karanekA yahAM acchA avasara samajhA aura jhaTa Apake pAsa A phuNcaa|' yaha kaha, usa devane rAjakumAra aura unake mitroMke zarIrakA zrama aura tApa apane kara-kamalake sparzase dUra kara diyaa| isake bAda usa devatAne unheM yaha AzIrvAda diyA, ki Ajase tumheM kabhI kisI tarahakI vipattimeM nahIM par3anA pdd'egaa| yaha kaha, vaha deva apane prakAzase AkAzako prakAzamAna karatA huA antardhAna ho gyaa| ..... . . .... / isake bAda jaba saverA huA aura kamalake dhokhemeM par3a kara bhauMre unhoMke mukha-kamaloMke pAsa A-Akara gunagunAne lage, taba vebhI rAtakI bAteM yAda karate hue vanake bhItara ghuse| kramazaH sUryako prakharatA bar3hatI calI gyii| usI samaya unhoMne vanake madhya bhAgameM ghabarAkara bhAgate hue banaile suaroMkA jhuNDa dekhA / unake pIche sUaroMkA saradAra calA jA rahA thA, jo kabhI yuddhake liye daur3atA aura kabhI bhAgate hue sUaroMkI ora dekhane lagatA thaa| usake pIche-pIche hAthameM dhanuSa liye aura mastakapara, mukuTa dhAraNa kiye hue eka ghur3asavArako dekhakara kumAra anumAnase hI saba kucha samajha gaye aura bar3e U~ce svarase kahane lage,-'he mahAbhAga! tumhArI cAla-DhAla aura veza-bhUSA dekhakara maiM samajha gayA, ki tuma kahIMke rAjA ho, isIliye maiM kahatA hU~,ki rAjA, sAhaba! jaba muMhameM tRNa dAbakara sAmane AnevAle zatru ko bhI rAjAgaNa nahIM mArate, taba phira jo sadA tRNa ho bhakSaNa karate hai| C.SunratnasuriM. Jun Gun Aaradhak Trust Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA pariccheda una niraparAdha pazuoMko tuma kyoM mArate ho ? apane aGgoMko jo kabhI dho-mAMja kara sAfa nahIM karate, jo sadA vanameM rahate aura bar3e sadAcArI haiM, ve pazu muniyoMkI bhA~ti vivekI puruSoM ke liye avadhya haiM ; kyoMki jo isa janmameM pazuoMkA vadha karatA hai, vaha agale janmameM unhIM pazuoMke dvArA mArA jAtA hai| isa liye buddhimAn manuSya to badhya jIvoMko bhI nahIM mArate aura vairako apane pAsa bhI nahIM phaTakane dete| bhalA yaha AtmA kisakisa yoni yA kulameM nahIM gayI hai ? bhAI ! yaha to saba yoniyoM aura kuloMmeM ho AyI hai| * isaliye sabhI jIva eka dUsareke bandhuke samAna haiM, phira kauna kisakA vadhya ho sakatA hai ? ataeva! rAjan ! tuma kSatriya-dharmakI nItike saujanyase utpanna dayAke vazameM hokara saba pazuoMkI rakSA kro|' . . .. "rAjakumArakI ye dharmase bharI bAteM suna, harSita hokara vaha puruSa ghor3ese nIce utara par3A aura kumArake pairoMpara girakara kahane lagA;-rAjakumAra ! maiM ApakA dAsa huuN| yadyapi maine aneka jantuoMkA vadha karake bar3A bhArI aparAdha kiyA hai, tathApi Apakese kSamAsAgarase yaha kahanekI maiM z2arUrata nahIM samajhatA, ki Apa mujhe kSamA kreN| mere pApoMkA samUha to Apake darzanoMse hI naSTa ho gayA, isIliye maiM sAkSAt kSamA nahIM mAMgatA; kyoMki tridoSa-vyAdhivAleko auSadhi dekara kyA hogA ?/marajI ! ... na sA jAi na sA jonI na taM TANaM na ta kulaM / ......... na jAvA ma mubhA jaththa savve jIvA ganta so|| : P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra ratisAra kumAra maiM vahI tAmraliptikA rAjA hU~, jo kaidI hokara Apake pitAke darabArameM gayA aura bandhanameM par3akara pRthvIpara par3A huA thaa| usa samaya ApanehI mujhe kaidase chur3Akara ThIka pitAke samAna mere prati AcaraNa kiyA thaa| aba Apa jaise pitAke sAmane merA rAjya aura aizvarya bhoga karanA ucita nahIM pratIta hotA, isaliye Apa kRpAkara mere sAtha caleM aura tAmralipti-nagarakA rAjya svIkAra kreN|" "kumArane yaha jAnakara, ki yaha to vahI tAmraliptikA rAjA hai, usa puruSako apane pairoMparase uThAkara harSa ke sAtha hRdayase lagA liyaa| isake bAda jaba usa rAjAne kumArale ghara-bAra chor3anekA kAraNa pUchA, taba kumArane use apanA sArA hAla jyoMkA tyoM sunA diyaa| isI samaya rAjAkI ghur3asavAra senA bhI vahA~ A pahu~cI aura usane saba mitroMko sundara ghor3oMpara savAra karA apane sAtha calaneko khaa| jaba saba loga tAmraliptimeM A pahu~ce, taba vahA~ke rAjAne bar3e Agraha aura Adarake sAtha kumArako apane siMhAsanapara baiThAyA tathA svayaM char3IbaradAra banakara unake Age khar3A ho gyaa| tadanantara usane apane saba sevakoMko rAjakumArako praNAma karanekI AjJA dii| usa dinase rAjakumAra vizvasenahI vahA~ke rAjA ho gaye aura aneka rAjA unake caraNoMkI sevA karane lge| bahuta dinoMtaka ve vahIM raha gye| : "apane guptacaroMke muMhase kumAra vizvasenake sAre caritra zravaNakara unake pitA rAjA sumitrane socA, ki sacamuca kumAra bar3A hI puNyAtmA jIva hai| isake bAda rAjAko vairAgya utpanna P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA pariccheda huA aura unhoMne yoga dhAraNa karaneke vicArase apane indrake samAna pratApI putrako bulavAkara apanI gaddIpara baitthaayaa| jinake citra unake hRdayapara khiMce hue the, una apane cAroM mitroMke sAtha puNyAtmA vizvasenane bahuta dinoMtaka hastipurameM rAjya kiyaa| sArI pRthvIkA aizvarya bhoga karaneke anantara mRtyuko prApta hokara ve pAMcoM mitra naveM (Ananta ) devalokameM cale gye| vahA~ bhI unakI mitratA jyoM-kI-tyoM banI rhii| svargake samasta sukhAmRtakA pAnakara punaH saMsArake sukhoMkA svAda leneke vicArase hI mAnoM ve phira saMsArameM A pahuMce haiN| he ratisAra kumAra ! una pAMcoM mitroMmeM tumhIM to vizvasena ho aura tumhArA mitra subandhu usI kSatriya-putra zUrakA avatAra hai| jaya, vIra aura kalAkhArake jIva hI kramazaH saubhAgyamaMjarI, priyaMvadA aura sutArAke rUpameM utpanna hue haiN| tuma pA~coMkI vahI mitratA Ajataka jyoMkI-tyoM banI huI hai| vahI pUrvabhavakA prema Ajataka rAjya kara rahA hai| jaya, vIra aura kalAsArako una munivarako annadAna karate samaya kucha moha huA thA, isIliye ve isa bhavameM strI hue haiN| una tInoM mitroMke manakI bAta jAne vinAhI tumane muniko annadAna diyA, isaliye tumane AhAra-antarAya-karma upArjana kiyaa| isI kAraNa tumheM tIna dina bhUkhoM rahanA pdd'aa| jaba tuma AdhA bhojana muniko de cuke, taba zUrane yaha kaha kara tumheM rokA, ki kumAra! bhUkhoM para tumhAre samAna dayA zAyada hI aura koI karatA hogaa| isI matalaba-bharI bAtake kahaneke P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .50 ratisAra kumAra kAraNa subandhuko isa janmameM pUrA sukha nahIM huA aura jaise koI kisI pakSIke mu~hale AdhA khAyA huA phala chIna le, usI taraha usakI lakSmI china gyii| tumane sArA bhava-bhramaNa miTAnevAlA yaha kAma kiyA, ki una mulike zarIrakA roga dUra krvaayaa| isIliye tumako aisI zreSTha sampatti prApta huI hai| pUrvabhavameM tumane duSToMpara bhI dayA dikhalAyI thI aura bahutere jIvoMko mRtyuke mu~hameM par3anese bacAyA thA, isIliye isa bhavameM tumhAre sAtha koI zatru tA nahIM karatA aura jo thor3A-bahuta virodha bhI karatA hai, vaha yuddha karate samaya tumhAre sAmane andhA ho jAtA hai| jina prANiyoMke pAsa puNyakI pU~jI hai, ve kyA-kyA Azcarya nahIM prakaTa kara dikhAte? puNyake pratApase prANiyoM ke sAre manoratha saphala ho jAte haiM, kyoMki puNyako pAkara hI devatA bhI Azcaryake khajAne bana jAte haiN|" ..isa prakAra muni mahArAjake muMhase apane pUrvabhavakA vRttAnta zravaNa kara, ratisAra kumAra bar3e hI Anandita hue| usa samaya rAjAne apanA mukuTa nIcA kara, munise pUchA,-"mahArAja! zarIrake lakSaNoMse to Apa pRthvIpati mAlUma par3ate haiN| Apake zarIra para Aja bhIsundara tAruNya jhalaka rahA hai| abhI to ApakI avasthA taruNa taruNiyoMke bIcameM rahanekI hai| aisI avasthAmeM hI Apane kyoM rAjya tyAga kara apanI AtmAko tapameM lagA rakhA hai ?" - yaha suna, apanI manohara vANIse mRdaGgakosI madhura dhvani utpanna karate hue muni mahArAjane kahA,-"cAhe bur3hApA ho yA CATEGDatnastroM Jun Gun Aaradhak Trust Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA pariccheda www javAnI-kisI avasthAmeM kSaNabharake liye bhI jotapa bana par3e, vahI yathArtha hai; kyoMki yaha jIvana aisA caJcala hai, ki kaba mRtyu sirapara A ghaharAyegI, isakA koI ThikAnA nahIM hai| manuSyako AyukA kucha nizcaya nahIM hai, isIliye koI . yaha nahIM jAnatA, ki kaba usakI mRtyu hogii| isake sivA vRddhAvasthAmeM manuSyako zakti nahIM rahatI aura vinA zaktike tapasyA nahIM bana AtI / isaliye bur3hApeke Asare tapako mulatavI kaula rakhane jAye ? jo manuSya zaktike dvArA honevAle kAryoMko vRddhAvasthAmeM karanA. prArambha karate haiM,unakI buddhi unapara zveta kezoMke misase parihAsa karatI hai| jisa manuSyako mRtyukI sahacarI jarAvasthA dabA letI hai, usakI dharmabuddhi phaladAyinI nahIM hotI aura yaha tAruNya moha-rUpI matavAle hAthIko bA~dhanevAlA vRkSa hai, isaliye kukarmoM kI paMktise zobhAyamAna yaha tAruNya kisa puruSako madase nahIM bhara detA ? jisa upAyase mere viveka-rUpI siMhane isa tAruNya-vRkSako apanA lIlA-sthAna banA liyA hai, vaha apUrva hai / isa viSayakA eka dRSTAnta suno- ..... ... . _ "sUryapura nAmakA eka nagara hai, jisameM Astika manuSya dharmarAjAke kIr3A karane yogya kalpavRkSake vanakI zobhA dhAraNa kiye hue haiN| kisI samaya usa nagarameM mahendra nAmake eka bar3e prasiddha rAjA rahate the| ve bAharI aura bhItarI donoM prakArake zatru oMko jItanevAle zAstroM aura zAstroMmeM bar3e hI nipuNa the unake eka putra bhI thA, jisakA nAma candrayazA thaa| rAjAne P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ratisAra kumAra apane putrako acche guruke hAthoMmeM dekara bhalI bhAMti kulocita zikSA dilavAyI thii| adhika kahanese kyA ? maiMhI vaha candra... yazA huuN| jaba maiM solaha varSakA huA, taba saMsArake tApase duHkhita hokara mere pitAne mujhe ekAntameM bulAkara amRta-bharI vANImeM kahA,-'putra ! yaha rAjya saMsArarUpI durgama mArgokA caurastA hai| isameM ghUmanevAle manuSyako pizAcinI sampattiyA~ pada-padapara girAnekI ceSTA karatI haiN| maNi aura ratna Adi padArtha moha-rUpI rAjAke dIpaka haiM / lobhameM par3e hue manuSya inakI camaka dekha, pataGgakI taraha inapara lapakate aura adhogatiko prApta hote haiN| jo loga bodhakI nAvapara savAra hokara saMsArasamudrake pAra jAnA cAhate haiM, ve hAthiyoMko rAstA rokanevAle parvata samajhakara dUrase hI tyAga kara dete haiN| saMsAra-rUpI isa jaMgalameM mRgake samAna caMcala aura moha-lakSmIke kaTAkSake sadRza ina azvoMko to puNyAtmA puruSa dekhate taka nhiiN| yaha chatra moharUpI rAjAkA calatA-phiratA maNDapa hai aura isake nIce chAyAke bahAne isake pApa-rUpI sevaka Tike rahate haiN| yaha chatra vivekarUpI sUryake prakAzako antarAyake dvArA pAsa nahIM Ane detA; isI liye paNDitagaNa aisI jar3atAse bhare hue isa chatrakA sevana nahIM krte| isa saMsAra-rUpI samudra meM striyA~ agAdha jalake nIce rahanevAle ratnoMke samAna haiN| isIliye jo inakA pANigrahaNa karatA hai, vaha phira bAhara nahIM nikala sakatA aura DUba jAtA hai| aise vicitra saMsArako chor3anemeM azaka hone para un Aaradhak Trust Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA pariccheda "paNDitagaNa isameM anurakta hue binAhI isakA ThIka usI prakAra sevana karate haiM, jaise jAr3ese ThiThurate hue manuSya agnikA dUrasehI sevana karate haiN| isaliye he putra! maiM to aba isa mohajAlase nikala bhAganA cAhatA hU~ kyoMki apane kulakI yahI rIti hai, ki jabataka putra javAna nahIM ho jAtA, tabhItaka rAjasiMhAsana "para baiThA jAtA hai| ataeva he vatsa ! jaise mere pitA mujhe rAjya sauMpakara saMsArase mukta hue the, vaisehI maiM bhI tumheM gaddIpara viThAkara moha-rUpI vIrake kaidakhAneke samAna isa saMsArase chuTakArA pAnA cAhatA huuN|' yaha kaha, mere pitAne mujhe vala-pUrvaka rAjagaddI para biThA diyA aura Apa tapalakSmIke sAkSAt yauvanarUpI vanameM cale gye| isake bAda maiM pitAkI zikSAke anusAra rAjyakA pAlana karane lgaa| maiMne ratnAvalI nAmakI eka rAjakumArIse vivAha 'kiyaa| vaha mujhe prANoMse bhI bar3hakara pyArI thii| maiM samajhatA thA, ki yaha strI mujhe saMsArake phandemeM phaMsAnevAlI hai, to bhI jaise daladala meM phaMsA huA hAthI nahIM nikala sakatA, vaisehI maiM usameM phaMse hue apane manako nahIM haTA sakA / usameM merA mana aisA jA phaMsA, ki merI rAjyalakSmIke mukhya aura sundara hAthI bhI use vahA~se khIMcakara nahIM haTA sakate the / kAmadeva-rUpI pizAcake paMje meM phaMsA huA merA mana aisA ucchRGkhala ho gayA, ki bar3e-bar3e maMtrI bhI use phera na ske| merA mana solaha Ane strIke vazameM ho gayA, yaha dekhakara bar3he mantrIke manameM raha-rahakara yahI P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra bAta AtI thI, ki IrSyAke mAre merI rAjyalakSmI aba dUsaroMke hAthameM jAyA cAhatI hai| mere manameM usa mAnavatI mahilAne aisA aDDA jamA liyA, ki Darake mAre mere dharmaguru bhI usameM praveza nahIM kara sakate the / isa prakAra ananya-manase usI strIko dekhate rahane meM hI apanI AtmAko dhanya mAnatA huA maiM kAmadevakI upAsanAkohI mokSapada samajhane lgaa| eka dina sote samaya maiMne svapnameM dekhA, ki merI AtmA muktAgirike zikharapara ghUma rahI hai| usI samaya merI strIkI nIMda TUTa gayI aura maiM bhI jaga pdd'aa| jAgakara maiM socane lagA, ki yaha svapna to bar3A hI acchA hai-isase to yahI sUcita hotA hai, ki mujhe mukti milane vAlI hai| parantu mujha strIke premameM phaMse hue manuSyake liye yaha AzA to durAzAmAtra hI hai| yaha vicAra manameM uThate hI maiMne socA,-'isa strIkI kAnti sonekI camakako bhI mAta karanevAlI hai, isakI mastAnI cAla gajagamanako bhI lajjita kiye detI hai, isakA eka-eka kaTAkSa manuSyako apanA dAsa banA letA hai, isake nakhoMke sAmane maNiyA~ bhI kAcake Tukar3oMke samAna mAlUma par3atI haiM, isake mu~hakI sugandha kapUra aura kastUrIkI mahakake samAna mAlUma hotI hai, isake dA~toMkI camaka bijalIse bhI bar3hakara hai| isane mere hRdayako aisA lubhA liyA hai, ki rAjyabhogameM bhI merA mana nahIM lagatA; para isake jAdako maiM apane sirase kyoMkara utAra DAla ? isa strIke keza mahAnIlamaNikI zobhA dikhalAte haiM, kyoMki isane mere hRdaya meM ghara banAkara mere dUdhase bhI P.P.AC.Gunratnasuri M.S.. Jun Gun Aaradhak Trust Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA pariccheda ujjvala jJAnako kaluSita kara DAlA hai| isakA mukha candramAke samAna hai, isameM sandeha nahIM; kyoMki isIko dekhakara merA vivekarUpI kamala murmA gayA aura isake muAte hI halakese ujjvala guNa ise chor3akara cale gye| isake adharameM madhuse bhI adhika mAdhurya bharA hai, isameM zaka nahIM ; kyoMki isIkA pAnakara mujhe aisA nazA car3ha AyA, ki merA mana sUriyoMko dekhakara dUrase hI bhAgatA hai| isa strIkI praphullita hAsyayukta aura nIlakamalake samAna A~kheM mere tattvavijJAna-rUpI sUryake asta ho jAnekI hI sUcanA detI hai / isakI zaMkhake samAna gambhIra aura madhura svara nikAlanevAlI grIvA mere pavitra karmoMkI yAtrAkI sUcanA detI hai| isake komala kamalanAlake samAna hAthoMmeM phaMsA huA merA mana haz2Ara kozizeM karane para bhI nahIM nikalane paataa| isaliye * mujha kamaz2oroMke saradArako bAra-bAra dhikkAra hai / maiM isa saMsArarUpI vanako anAyAsa hI pAra kara jA sakatA hU~; para strIke veNIdaNDako merA hRdaya nahIM lA~gha sktaa| isa saMsAra-samudrako AdamI anAyAsa hI pAra kara jAtA; para isameM strIkI nAbhirUpI jo bha~vara hai, vahI bar3I kaThina hai| isa strIke jhanakAra karanevAle napuroMmeM mana pha~sA huA honeke kAraNa maiM apanA sira bhI U~cA nahIM kara sktaa|' isa prakAra socate hue maiM mana-hI-mana apaneko dhikkAra dehI rahA thA, ki isI samaya bandIjana prAtaH kAlakI sUcanA dete hue U~ce svarase kahane lage,-"he rAjan ___ aba, jAganekA samaya huA, isaliye nidrAko tyAga diijiye| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra jaise sadguru ajJAnakA nAza karaneke liye tatpara hote haiM, vaisehI sUrya apanI kiraNoMke dvArA andhakArakA nAza karaneke liye udita ho cuke haiN|" . isa prakAra muktikI sUcanA denevAlI upazrutike samAna vandIjanoMkI vANI sunakara mujhe bar3A hI Ananda huA aura maiM zayyA tyAga kara uTha baiThA / usa samaya usa jAgI huI strIne mujhe pahalesehI jagA jAnakara lajAke mAre sira nIcA kara liyA aura kucha bhI nahIM bolii| usa samaya merA antarcakSu agAdha bodharUpI kSIra-samudra meM nimagna ho rahA thA, isIliye maiMne bhI use pyArase nahIM pukaaraa| isI samaya pratIhArIne mere sAmane A, mujhe harSase praNAma kiyA aura kahA,-'he deva! maMtrI matisAgarane kahalA bhejA hai, ki zrImAnke sevakagaNa cirakAlase zrImAnke darzanoMke liye utsuka ho rahe haiN|' yaha suna, prAtaHkAlika kriyAoMse nivRtti hokara maiM apane sevakoMse bhare hue darabArameM gyaa| usa samaya apaneko praNAma karanevAle rAjAoMko apanI ora dekhate samaya maiMne ekake hAthameM kamala dekhaa| usI samaya mujhe kamalake samAna dRSTivAlI priyA yAda A gyii| isIse darabAra meM baiTa hue vidvAnoMke amRtake samAna vacanoMkI tara lahareM mAratI rahana para bhI priyAke virahase pIr3ita honeke kAraNa mere manameM tanika bhI Ananda utpanna nahIM huaa| isIliye maiMne jyoMhI apanI A~kheM ranivAsakI tarafa pherI, tyoMhI udharase eka puruSa jaldAjaldI paira bar3hAtA huA AtA dikhAI diyaa| usa puruSakA zarAra P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA pariccheda vaDAhI sundara aura suDaula thaa| usakI dehakI kAnti cAroM ora jagamaga jyoti phailA rahI thii| vaha khUba kase hue kapar3e pahane hue thaa| usakI kamarameM pheMTA ba~dhA huA thaa| sAthahI myAnameM ba~dhI talavAra bhI laTaka rahI thii| usakI chAtI para bhujAlI khusI huI thI aura dAhine hAthameM tAmbUlapAtra liye hue thaa| usane bAyeM hAthase merI matavAlI strIko AliGgana kara rakhA thA, isIliye vaha bar3e dheryake sAtha merI ora avajJA-bharI dRSTise dekha rahA thaa| yaha dRzya dekhatehI mere netra krodhase lAla ho gaye aura maiM jhaTapaTa kaha uThA,-'are ! yaha kauna hai ? aura merI strIko kahA~ liye jA rahA hai ?' mere muMhase yaha bAta nikalatehI usa strIne jhaTapaTa usa puruSako khar3A kara diyA aura ghRNAbharI ha~sI ha~sakara mujhase kahA,-'tuma bar3e bhArI pApI ho| tumane itane dinoMtaka mujhe kaidakhAne meM banda kara rakhA thaa| Aja maiM tumhArI chAtIpara paira rakhakara calI jAtI huuN|' strIkI yaha bAta sunatehI maiMne krodhAtura hokara apane sipAhiyoMko AjJA dI, ki abhI isa puruSako pakar3akara mAra ddaalo| ___ "merI bAta pUrI honeke pahalehI vaha puruSa palaka mArate havAse bAteM karatA huA merI strIko sAtha liye hue usI samaya vahA~se rafa cakkara ho gyaa| 'yaha gayA, vaha bhAgA' kahate hue mere sipAhI usake pIche-pIche bar3I dUra taka cale gaye ; para use giraphtAra na kara ske| isake bAda jaise mana indriyoMke pIche-pIche jAtA hai| vaisehI maiM bhI hAre-thake ghur3asavAroMko sAtha liye P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra hue unake pIche-pIche claa| usa puruSako DhU~DhatA huA jaba maiM zaharake bAhara pahu~cA, taba maiMne vahA~ para eka aisI senA taiyAra dekhI, jisake sipAhInIcese Uparataka sunahale gahanoMse lade hue the| usa senAke madhyameM eka hAthI para maiMne usa puruSake sAtha usa strIko baiThI huI dekhaa| strI usa puruSakI bAyIM jA~gha para baiThI huI usake galemeM bA~ha DAle huI thii| strI-caritrakI pUrI jAnakAra usa strIne mujhe dUrapara khar3A dekhakara usa puruSako kalejese lagAte hue mujhe bAyeM hAthakA aMgUThA dikhA diyA! - "yaha dekhakara maiM apane jImeM betaraha jhepA aura socane lagA,'oha ! ye striyAM mohakI mahimAkI mahodadhi haiN| ye guNameM madirAse bhI bar3hI-car3hI haiM, kyoMki madirA to pInepara manuSyako duHkha detI hai , para ye loka-paraloka donoM bigAr3anevAlI striyA~ to darzanamAtrasehI puruSako pAgala banA DAlatI haiN| paropakArakA nAza karanevAlI ye striyA~ viSake hI samAna haiM ; kyoMki isa jaharakI lahara marane para bhI nahIM utaratI / unalogoMkI yaha bar3I bhArI bhUla hai ; jo ina viSakI pur3iyAoMkI candramA Adise upamA diyA karate haiM / yathArtha meM inakA asalI rUpa jar3a-manuSyoMko mAlUma hI nahIM ho sakatA / ye striyA~ vizvAsaghAta karane meM avvala nambarakI ustAno haiM, kyoMki ye yuruSake gale meM bAMha DAla, prema prakaTa kara, use narakake kue~meM hI DhakelatI haiN| oha ! inheM abalA samajhakara kabhI koI inase hAtha na milAye ; kyoMki ye puruSakA prANa-haraNa karanevAlI aura use dhokhA denevAlI hai| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra strI usa puruSakI bA~yI jA~ca para baiThI huI usake gale meM bA~ha DAle huI thii| strI-caritrakI pUrI jAnakAra usa strIne mujhe dUrapara khar3A dekhakara usa puruSako kalejese lagAte hue mujhe vA~yeM hAthakA a~gUThA dikhA diyA ! (pRSTha 58) P.P. Marsingh Press, Caloutts. Jun Gun Aaradhak Trust Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA pariccheda jisa strI para maiM isa prakAra jAna de rahA thA, usane Aja mujhe usI taraha glAnimeM DAlA, jaise pazcima dizA sUryake liye glAnikA kAraNa hotI hai| abhI usake karate merI kyA-kyA gati honeko hai. so kauna jAne ? jaise andhakArake sAtha maitrI karaneke kAraNa ulla sUryase muMha chipAtA hai, vaisehI maiM bhI isa rAkSasIke premameM andhA hokara itane dinoMtaka mokSakA bhI nirAdara karatA rhaa| yadyapi isa samaya mujhe vairAgya utpanna huA hai, tathApi maiM apane apamAnakA badalA cukAye binA na mAnUMgA; kyoMki mAnI puruSa cupacApa apamAna sahana kara lenA, apane kulameM kalaGka lagAnA samajhate haiN| jo zatru apanI chAtIpara paira rakhe, use tatkAla paTakakara mAra DAlanA cAhiye ; kyoMki apamAnita hone para bhI jo binA sIMga-pU~cha hilAye cupacApa raha jAtA hai, vaha. miTTIke Dhelese bhI gayA-bItA hai| kSudra prANI bhI apanA apamAna karanevAleko taGga kiye binA nahIM rhte| madhumakkhiyA~ apane madhuko curAnevAloMko behada duHkha detI haiN| sUrya pRthvIkA sArA rasa khIMca le jAtA hai; para vaha usase badalA nahIM le sakatI, isIliye usakI chAtI krodha aura apamAnase phaTa jAtI hai| mAtAe~ bhI aise putroMko tyAga detI haiM, jo dUsaroMkA apamAna saha lete haiN| vindhyATavI aise hAthiyoMko apane pAsa bhI nahIM rakhatI, jo kamaz2ora AdamiyoMke dvArA bA~dha liye jAte haiN| isaliye isa apamAnake samudrako talavArakI nAvase pAra karake hI maiM saMsAra sAgarase pAra utaraneke liye vrata-rUpI naukAkA Azraya grahaNa P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra kruuNgaa| yadi apamAnakA badalA liye vinAhI maiM vrata grahaNa kara luuNgaa| to loga mere pUrvajoMke viSayameM bhI yahI zaGkA kareMge, ki unhoMne bhI isI taraha apamAnita hokara vrata liyA hogaa|' -"maiM isI prakAra tyAga aura badaleke bhAvoMse bharA huA vicAra kara hI rahA thA, ki isI samaya merA maMtrI merI sArI senA liye hue vahA~ A phuNcaa| usI samaya donoM senAoMmeM bhaya. Gkara yuddha chir3a gyaa| apanI mRtyukA bhaya bhUlakara hAthI hAthIke sAtha, ghor3e ghor3e ke sAtha, rathI rathIke sAtha aura paidala sipAhI paidaloMke sAtha bhir3a gye| vIra sipAhI jAnapara khelakara lar3AI karane lge| donoM ho senAoMmeM cale hue javAna the, isaliye "dhanuSa kaTa jAte, talavAreM TUTa par3atoM, para zUratAse labAlaba bhare hue sipAhI na mare, na kaTe! khUba jamakara lar3AI hone lgii| dhIre-dhIre vahA~ raktakI nadIsI pravAhita ho calI / avake vIroMke ruNDa-muNDa usa nadImeM kaccha-macchase utarAne lge| bar3I dera bAda merI senAke paira ukhar3aneke lakSaNa dIkhane lge| tava krodhase bharakara eka hAthI para savAra ho, maiM usa puruSake sAtha dvanda-yuddha karane calA aura usake sAmane A pahu~cA / bAta kIbAtameM maiMne bANoMkI bauchArase usako sArI senA sameta Dhaka diyA ; para usane bhI bar3I bahAdurIke sAtha mere bANoMko kATate hue apanI aura apanI senAkI rakSA kii| idhara usake calAye hue bANoMne merI lenAkA dekhate-dekhate saphAyA kara diyaa| maiM jo saba astra calAtA, unheM vaha ThIka usI taraha kATa detA thA, P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA pariccheda jaise kevala-jhAnI tatkAla utpanna hue karmoMkA chedana kara DAlatA hai| kucha hI kSaNa vAda usake tIrase merA hAthI ghAyala ho gyaa| mere sAre astra-zastra bekAra ho gye| taba lAcAra maiM muSTiyuddha karaneke hI irAdese chalAMga mAra kara usake hAthIkI garadana para car3ha baitthaa| itanemeM usane mujhe uThAkara pattharake DhelekI taraha dUra pheMka diyaa| "isake bAda usa strIko liye hue usa rAjAne mere nagarameM praveza kiyaa| isa ghora apamAnase vyAkula hokara maiM mRtyuko hI sabase bar3hakara priya samajhane lagA aura bAra-bAra yahI manAne lagA, ki yadi kisI janmameM mujhase koI puNya bana par3A ho, to usake pratApase agale janmameM merA kisI strIse samparka na ho; kyoMki ye sanmArgakA bhaGga karanevAlI haiN| yahI manAtA huA maiM eka kue~ meM jA giraa| usa kue~meM girate hI merI AtmAne apa-. neko pahalekI hI taraha siMhAsana para baiThA huA dekhA / yuddhau krodhase lar3ate hue mere jina vIroMne vIra-gati prApta kI thI, una saba ghAyala aura mare hue sipAhiyoMko bhI maiMne akSata zarIrase apane pAsa khar3A dekhaa| jo hAthI aura ghor3e raNameM mAre gaye the, unake zabda bhI hastizAlA aura azvazAlAse Ate sunAI pdd'e| isake sivA antaHpurameM vahI strI apanI sakhiyoMke sAtha nitya naimittika kArya karatI huI dikhAI dii| isa prakAra adbhuta Azcarya dekhakara merA mana caJcala ho utthaa| isI samaya apane manohara tejase sUryako mI manda karanevAlA eka deva mere sAmane prakaTa huaa| use dekhate P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratilAra kumAra hI mujhe tatkAla jAti-smaraNa ho AyA aura maiM socane lagA,"ahA ! yaha to merA vahI purAnA mitra hai, jisake sAtha maiMne cirakAla-paryanta vratapAlana karate hue akSaya svargalakSmIkA upabhoga kiyA thaa| isake bAda jaba maiM svargase calane lagA, taba maiMne apane isa mitrako AliGgana kara, kahA thA, ki he mitra! jaba maiM saMsArakI mohamAyAmeM par3akara ekadama ajJAnI bana jAU~, taba tuma Akara merA uddhAra krnaa| merI usI prArthanAke anusAra merA yaha bandha isa samaya bodha deneke liye yaha nATaka dikhalAtA huA mere pAsa AyA hai| yahI socakara maiMne bar3e premase apane usa mitrakA Adara kiyaa| usI samaya vaha devatA antardhAna ho gyaa| isake bAda maiMne kue~se bAhara Akara isa saMsArarUpI vanase pAra honeke liye tatkAla dIkSA grahaNa kara lii|" munikA yaha apUrva Atmacaritra zravaNakara, rAjAko saMsArase bar3A bhaya utpanna huA aura unhoMne apane dAmAda kumAra ratisArako hI gaddIpara biThAkara vrata grahaNa kara liyaa| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DNA pA~cavA~ pariccheda kevala-jJAnakI praapti| - :NC.co: sa rAjyapara dayAmaya kumAra ratisArake baiThate hI vaha prakAra zobhAyamAna dikhAI dene lagA, jaise sUryake dvArA AkAza sundara dikhAI detA hai / rAjA ratisArane siMhAsana para baiThate hI nagarameM yaha DhiMDhorA phiravAyA, ki isa rAjyake andara rahanevAlA jo koI manuSya kisI dUsare manuSyakA nAza karegA, vaha rAjAkA hI dhvaMsa karanevAlA samajhA jaayegaa| rAjAkI AjJA bhaGga karanevAlA vadha karane yogya hai, isaliye jo koI paraspara droha karegA, vaha rAjAkA drohI samabhA jAkara phA~sIpara laTakA diyA jaayegaa| - isa prakAra rAjA ratisArake puNya-prabhAvase usa dezake nivAsI paraspara vaira aura zatrutA tyAgakara bar3e amana-cainase dina bitAne lge| kisIko kisIse bhaya na rahA / rAjyakI sArI striyA~ zIlavatI aura pativratA ho gayIM-sabhI loga sadA saca bolane lge|coroNkaa to kahIM nAmonizAna bhI na rahA / khela-kUda karane. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumaar| vAle caMcala lar3akoMmeM bhI lar3AI-daMgA aura mAra-pITa nahIM hotI thii| sabhI yuvatiyA~ eka dUsarIse sneha rakhatI-koI kabhI kisIse jhagar3A nahIM karatI thii| pazu bhI apanA sIMga calAnA bhUla gaye / bhogake sthAna-rUpI zarIrameM vyAdhiyoMkI bhI vRddhi nahIM hone pAtI thii| matavAle bhUta-pizAca bhI kabhI kisIko kaSTa nahIM dete the| agni bhI cUlhe aura Idhanake bhItara maryAdA bAMdhakara rahane lgii| pathikoMkI thakAvaTa dUra karanevAlI zItala-manda-sugandha vAyu sadA pravAhita hotI rahatI thii| sarovaroMse bhokRSikA kAma bar3e maz2ese liyA jAne lgaa| megha sadA samayapara.hI varSA karane lge| pRthvI aisI rasavatI ho gayI, ki eka bAra siMcana karanese hI dUnI fasala dedetI thii| sUrya bhI usa rAjyapara utanI hI kiraNa . phailAtA thA, jitanIle andhakArakA nAza honA sambhava thaa| ika prakAra puNyAtmA rAjA ratisArake prabhAvase usa dezake rahanevAle hara prakArase sukhI ho gaye aura anyAnya rAjA loga bhI unhIMkA anukaraNakara apane dezakA zAsana aura pAlana karane lge| mAhiSmatIke rAjA, rAjA ratisArake pitA, subhUmane apane putrake isa vaibhava aura pratApakA hAla suna, unheM apane yahA~ bulavA liyA aura unhoMko rAjya sauMpa, Apa paralokakI cintAmeM laga gye| isa prakAra jisa-jisa dezameM candrake samAna rAjA ratisArakA zAsana phailA, usa-usa dezakA andhakAra naSTa hone lgaa| kramase sArI pRthvIpara unakA rAjya phaila gayA aura saba loga dharma-karmameM tatpara ho gye| isa prakAra bahuta dinoM taka rAjya P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA~cavA~ pAraccheda 65 karate hue rAjA ratisArane pRthvIke logoMke liye narakakA daravAz2A banda karA diyA aura svargakA phATaka khulavA diyaa| eka samayakI bAta hai, ki rAjA ratisAra apane vilAsamandira meM apanI tInoM priyatamAoMke sAtha baiThe hue premAlApa kara rahe the| isI samaya priyA saubhAgyamaarIke mukhar3ekI ora dekhate hue unhoMne kahA, "he candramukhI! tumhAre mukhapara yaha candanakI biMdI nahIM sohatI, isaliye lAo, maiM ise miTAkara kastUrIkA tilaka lagA dU~ / " yaha kaha, sAtvika svedase bhIgI huI aMgulIse rAjA ratilArane saubhAgyamaJjarIkI sundara kAntiko bar3hAnevAlI yaha bindI poMcha DAlI, bindI pucha jAnepara aura sabhI zRGgAra maujUda rahate hue bhI rAnI saubhAgyamaJjarIkA mukhar3A vaisAhI phIkA dikhAI dene lagA, jaise saba tArAoMke. maujUda rahate hue bhI candramAke binA rAtri phIkI dikhAI detI hai| yaha dekha, rAjA ratisArane apane manameM vicAra kiyA,-"AhA ! jaba eka bindIke puMcha Anese yaha aisI zobhAhIna dikhAI detI hai, taba anya vizeSa AbhUSaNoMke na rahanepara yaha kaisI dikhAI degI ?" aisA vicAra manameM utpanna hote hI unake hRdaya-samudrameM vairAgyakI lahareM uThane lagI aura unhoMne rAnIke saba gahane utaravA diye| pahale ziroratna :utarA, jisake binA sArA zarIra rAtrike samaya binA dIpakake makAnake samAna mAlUma par3ane lgaa| jaba donoM kAnoMke kuNDala utara gaye, taba vaha sUrya-candrahIma AkAzake samAna mAlUma pahane lgii| hAra utara jAnepara vaha binA toraNake devagRhake P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Sun Gun Aaradhak Trust Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra samAna dIkhane lgii| bAjUbanda utara jAnepara usakA zarIra kamalahIna sarovarake samAna dikhAI dene lgaa| hAthoMke kaMgana khola denepara vaha binA latAoMke vRkSake sadRza mAlUma pdd'e| caraNoMke AbhaSaNa khola DAlanepara ve caraNa haMsa-rahita kamalinIke samAna mAlUma par3ane lge| isa prakAra sAre jagamagAte hue AbhUSaNoMke utara jAnepara rAnI patra-puSpahIna phAlgunamAsakI latAke samAna ho gyii|. .. , 'yaha dRzya dekha, rAjA apane manameM vicAra karane lage,-"jaise binA nahAye kisIke aGga zuddha nahIM hote, vaisehI binA AbhUSaNoMke koI bhI strI zobhAyamAna nahIM diikhtii| auroMkI to bAta hI kyA hai ? AtmA bhI karmoMkA mala dhoye binA aura jJAna, cAritra tathA darzanake alaGkAroM binA nahIM sohtii| isaliye karmose malina bane hue zarIrako zRGgAra karake sajAnA, mayUrake nRtyake samAna hai, jisakA bhItarI bhAga paMkhoMkI dikhAU zobhAke bhItara chipa jAtA hai| zarIrapara AbhUSaNa dhAraNa karanese AtmAkA zRGgAra nahIM hotaa| isake viparIta, jaise sUryakI kiraNoMse sArA AkAza zobhAyamAna dIkhatA hai, vaisehI AtmAke AbhUSaNase sabhI aGgoMmeM zobhA phalakane lagatI hai| isaliye maiM bhI isa zarIrake bhUSaNa-rUpa AtmAko karma-malase nirmala banA kara use jJAna, darzana aura cAritra-rUpI AbhUSaNoMse bhUSita kruuNgaa|" - isa prakArake vicArameM par3e hue rAjAkI manovRttiyA~ mAtmAke mandara sthita ho rahIM aura jaise binA havAke makAnameM dIpaka sthira P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcavAM pariccheda hI rahatA hai, vaisehI sthira hokara prakAza phailAne lgiiN| isake bAda ghAtikarmAko jalAnevAlI dAvAgnike samAna zukladhyAna prakaTa huA aura tInoM loka tathA tInoM kAlako darpaNake samAna prakaTa kara dikhAnevAlA kevala-jJAna utpana huaa| - usa samaya zAsanadevatAne unheM muni-veza dhAraNa karAyA aura suvarNa-kamalake Asanapara pdhraayaa| tadanantara sabhI surAsura phula barasAte hue unheM praNAma karane lge| yaha adbha ta caritra dekha, rAjAke antaHpurake sabhI manuSya cakita ho gaye aura striyA~, "he nAtha! yaha kyA mAmalA hai ?" yaha pUchatI huI, hAtha jor3e, uttarakI pratIkSA karane lgiiN| usI samaya ratisAra kevalIne apane dAMtoMkI camakase mUrtimAna puNyakA vistAra karanevAlI aura pApakI jar3a-mUlase ukhAr3a phekanevAlI yaha dezanA sunAyI: "ahA! mahAuddhata aura marmavid karmarUpa rAjAke vazameM Akara prANI saMsArakA dAsa ho jAtA hai aura isase haradama nAnA prakArakI viDambanAoMmeM par3atA rahatA hai| he santa puruSoM! saMsArake kAraNa-rUpa ye karma anAdikAlase AtmAke sAtha lage hue haiN| nAma aura bhedase ye karma ATha prakArake haiM, inheM bhalI bhAMti samajha lenA caahiye| inake nAma kramase jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya haiN| , 1-prathama jJAnAvaraNIya karmake-matikSAnnAvaraNIya, zrutamAnAvaraNIya, avadhijJAnAvaraNIya, manaH paryAyazAnAvaraNIya aura P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra kevalajJAnAvaraNIya-ye pAMca bheda haiN| jaise nimela dRSTi vastrase DhaMka jAnepara kama dekhatI hai, vaisehI yaha AtmA bhI jJAnAvaraNIya karmase DhaMka jAtI hai| isaliye isa karmako vastrapaTa ke samAna samajhanAcAhiye / ila karmakI sthititIsakoTAnukoTi sAgaropama kI hai| isake bAda bhI AtmA yadi pApAcaraNa karatI hai, to punaH una karmoMkA saJcaya karatI hai| 2-dUsare darzanAvaraNIya karmake, pAMca nidrA aura cakSudarzanAvaraNIya Adi nau bheda haiN| jisameM svalpa yatnase zabda karatehI sukhase prabodha ho sake, vaha nidrA hai| jo nidrA vahuta ThoMka-pITa para karane muzkilase TUTatI hai, use nidrAnidrA kahate haiN| jo nIMda khar3e hone yA baiThanekI hAlatameM bhI A jAtI hai, use pracalA kahate haiN| jo nIMda rAha calate bhI A jAtI hai, vaha pracalApracalA kahalAtI hai| dinameM yA rAtameM jAgate samaya jisa kAmakI cintA kI jAye, vaha kAma nidrAvaza honepara bhI karanA, styAnarddhi nAmaka pA~cavA~ bhedaM jaannaa| yaha styAnarddhi-nidrA prANIke kliSTa koka udayase prApta hotI hai| cakSule padArthako sAdhAraNa rItise dekhanA, cakSudarzana kahalAtA hai aura vaha jisa karmake udayase AvRta hotA hai, vaha cakSudarzanAvaraNa nAmakA chaThA bheda hai| cakSuke sivA anya indriyoMkA jisase AvaraNa hotA hai, vaha bhacakSudarzanAvaraNa nAmakA sAtavA~ bheda hai| - rUpI dravyaphI maryAdAkohI avadhi kahate haiN| usIkA darzana P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcA pariccheda avadhidarzana kahalAtA hai| athavA indriyoMkI sahAyatAke binA hI ase vodha utpanna hotA hai, use avadhi kahate haiN| usIke dvArA sAmAnya arthakA grahaNa karanA darzana huaa| vahI darzana avadhidarzana kahalAtA hai| jisa karmake udayale isa darzanakA AvaraNa hotA hai, vaha avadhidarzanAvaraNa kahalAtA hai| yaha AThavA~ bheda hai| lokAlokake laba dravyoMkA sAmAnyarUpase avavodha honA, kevala-darzana kahalAtA hai| isakA jo AvaraNa karatA hai, vaha kevaladarzanAvaraNa nAmaka navA~ bheda hai| 'jaise rAjadarzanakI icchA rakhanevAle manuSyako yadi paharedAra rAjAse nahIM milane denA cAhe, to haz2Ara rukAvaTeM DAla detA hai , vaisehI darzanAvaraNa karmase baMdhA huA jIva kisI vastuko yathArtha rUpameM nahIM dekha paataa| isaliye isa karmako ThIka paharedArake samAna jAnanA caahiye| isakI sthiti tIsa koTAkoTi sAgaropama kI hai| 3-vedanIya karmake do bheda haiN| (1) zAtAvedanIya aura(2) ashaataavednoy| tiryaMca aura narakagatimeM prAyaH azAtAvedanIyakA udaya hotA hai tathA manuSya aura devagatimeM shaataavedniiykaa| jaise zahada lapeTI huI khaGga-dhArA cATanemeM pahale mIThI mAlUma hotI hai aura isase jIva apane manameM lukha mAnatA hai; para jaba khaGga'dhArAse jihvA kaTa jAtI hai, taba duHkha anubhava karatA hai, vaisehI pA~coM indriyoMke anukUla viSayoMkI prAptile manuSya apane sukha mAnatA hai aura unake nahIM pAnese viraha-duHkha pAtA hai| yahI P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70. ratisAra kumAra raamannaamanar on-vvv vNNN ~ ~ ~ ~nr zAtAvedanIya karma hai| yaha sukha-duHkha donoMkA kartA hai| isI liye isakI upamA madhulipta khaga-dhArAse dI jAtI hai| isakI sthiti tIsa koTAnukoTi sAgaropamakI hai| / 4-mohanIya karma do prakArake hote haiN| (1) darzanamoha___ noya aura ( 2 ) caaritr-mohniiy| inameM prathama darzana-mohanIya- ke tIna bheda haiM:-1. samyagadarzanamohanIya, 2, mizradarzanamohanIya .. aura 3 mithyAtvadarzanamohanIya / cAritra-mohanIya pazcIsa prakArakA hotA hai:-krodha, mAna, mAyA, lobha-ye cAra prakArake kaSAya haiN| inameMse pratyeka kaSAyake saMjvalana, pratyAkhyAna, apratyAkhyAna aura anantAnubandhaye cAra-cAra bheda haiN| inameM saMjvalana-kaSAyakI sthiti eka pakSakI hai| pratyAkhyAna kaSAyakI sthiti cAra mAsa taka rahatI hai| apratyAkhyAna eka sAlataka rahatA hai / anantAnubandha jIvana bhara banA rahatA hai| ye cAroM prakArake kaSAya sevana karanevAle prANiyoMke bhavAntarameM vItarAgapana, yatipana, zrAddhapana aura samyaktvakA nAza karate haiM aura kramase amaratva, manuSyatva, tiryaktva aura nArakIpana pradAna karate haiN| isa taraha solaha kaSAya hue| inake sivA hAsya, bhaya, zoka, jugupsA, rati, arati, puruSaveda, strIveda aura napuMsakaveda-ye navoM kaSAya bhI hai| saba milAkara 25 bheda hue| __ isa prakAra mohanIya karmake 28 bheda hai| ye karma cirakAlaparyanta bhavya prANiyoMke liye bhI darjaya hote haiN| ina kamokA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA~cavA~ pariccheda svabhAva madirAke samAna jAnanA / jaise madirA pIneke bAda manuSya aisA behoza ho jAtA hai, ki use kyA karanA cAhiye aura kyA. nahIM, isakA jJAna nahIM raha jAtA, vaisehI mohanIya karmoM ke udayase manuSyako apanA hitAhita nahIM suujhtaa| isa karmakI sthiti saba karmoMse adhika 70 koTAnukoTi sAgaropamakI hai| 5-Ayu-karmake cAra bheda haiM:-narakAyu, tiryaMcAyu, manuSyAyu aura devaayu| isa karmakA bandha durbhadya hai| isIliye isakI upamA vajra-khalAse dI jAtI hai| isakI utkRSTa sthiti. 33 sAgaropamakI hai| 6-nAma-karmake prakArAntarase 42,68, 63 aura 103 bheda haiN| gati, jAti,zarIra, aGgopAGga, bandhana, saMghAtana, saMghayaNa,saMsthA. na, varNa, gandha, rasa, sparza, agurulaghu, parAghAta, upaghAta, AnupUrvI, ucchvAsa, Atapa, udyota, vihAyogati, trasa, sthAvara, sUkSma, bAdara, aparyApta, paryApta, pratyeka, sAdhAraNa, saubhAgya, daurbhAgya,sthira, asthira, zubha, azubha, susvara, duHsvara, Adeya, anAdeya, yaza, apayaza, nirmANa, aura tIrthaGkara nAma karma / isa prakAra 42 bheda haiN| - gati cAra prakArakI hotI hai:-narakagati, tithaMcagati, manuSyagati aura devagati / . jAti pA~ca prakArakI hai:-eke indriya, dve indriya, tri indriya, caturi ndriya, aura paJca ndriya, . zarIra pAMca prakAra ke haiM audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa aura kaarmnn| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra aGgopAGga ye haiM-zIrSa, pRSThabhAga, hRdaya, udara, urudvava, karaddhaya, ye AThoM aGga haiN| inake sAtha lage hue ghuTane aura a~gulI Adi upAGga haiM ! inameM jo rekhA, nakha, keza Adi haiM, vehI aGgo pAra haiN| inameM jo Adike tIna zarIrake hote haiM, isase unake tIna bheda haiMaudArika aGgopAGga, vaikriya aGgopAGga aura AhAraka anggopaangg| * saMghayaNa chaH prakArake hote haiM:-vanaRSabhanArAca saMghayaNa, RSabhanArAca saMghayaNa, nArAca saMghayaNa, arddhanArAca saMghayaNa, kIlikA saMghayaNa, sevArta saMghayaNa / / saMsthAna chaH haiM:-samacaturastra saMsthAna, nyagrodhaparimaNDala saMsthAna, sAdisaMsthAna, vAmana saMsthAna, kuJja saMsthAna, huNDaka saMsthAna, ina chahoM saMsthAnoMkA sambhava audArika zarIrase hai, . auroMkA kama hotA hai| 1. AnupUrvI cAra prakArakI hai:-narakAnupUrvI, tiyecAnupUrvA, manuSyAnupUrvA, aura devAnupUrvI / . vihAyogati do haiM:-zubha vihAyogati aura azubha bihaayogti| . . isa prakAra 35 bhedoMke sAtha Upara ginAye hue 42 mesa jasase lekara apayaza paryanta 20 bheda tathA varNa, gandha, rasa, sparza, upaghAta, parAghAta, Atapa, agurulagha, ucchavAsa, udyota, nimANa aura tIrthaGkara ye 12 bheda milAkara kula 67 bheda hote haiM / - bandhana pA~ca prakArake hote haiM:-audArika bandhana, vaikriya bandhana, AhAraka bandhana, tejasa bandhana, aura kArmaNa bandhana / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAcavA pariccheda saMghAtana pA~ca haiM:-audArika saMghAtana, vaikriya saMghAtana, AhAraka saMghAtana, tejasa saMghAtana aura kArmaNa saMghAtana / yeza bheda aura varNa, gandha,rasa aura sparza-ina cAroM bhedoMke badale pA~ca varNa (kRSNavarNa, nIlavarNa, raktavarNa, pItavarNa, zuklavarNa); do gandha ( surabhigandha, durabhigandha ); rasa pA~ca ( tikta rasa, kaTurasa,kaSAyarala, Amarasa,madhurarasa); ATha sparza(karkaza sparza, mRdusparza guru sparza, laghusparza, zIta sparza, uSNa sparza, snigdhasparza aura rukSa sparza)-the vIsa bheda ginane caahiye| isa prakAra 67 ke sAtha 26 bheda aura bar3ha jAnele 63 bheda ho jAte haiN| Upara bandhanake 5 bheda batalAye gaye haiN| kisI-kisI granthameM prakArAntarase isake pandraha bheda ginAye gaye haiM, jilase kula 103 bheda hote haiN| - jaise citrakAra sundara-sundara citra aDita karatA hai, vaisehI nAma-karmakIprakRtike ukSyase jIva taraha-tarahake rUpa Adi dhAraNa karatA hai, jisase isa karmakI upamA citrakArase dI jAtI hai| isakI utkRSTa sthiti 20 koTAnukoTi sAgaropamakI haiN| ____7-gotra-karmake do bheda hote haiM: -1ucca gotra aura 2 nIca gotra / jaise kumhAra miTTIke piNDase ghar3A banAtA hai, jo maDalakAryake liye sthApita hokara pUjita hotA hai tathA zarAba Adi rakhanese nindita ho jAtA hai, vaisehI uccagotra-karmake udaya honese jIva viziSTa jAti Adi guNoMse baddhi-hIna honepara bhI pUjita hotA hai aura nIcagotra-karmake udayase buddhimAn honepara bhI jIva P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ratisAra kumAra - zreSThatA nahIM lAbha krtaa| isakA yahI hAla samajhanA caahiye| isakI sthiti 20 koTAnukoTi sAgaropama kI hai| 8-antarAya-karmake pA~ca bheda haiM:-dAnAntarAya, lAbhAntarAya, bhogAntarAya, upabhogAntarAya, aura vIryAntarAya / isa karmakI upamA rAjAke bhaNDArIse dI jAtI hai / isakI sthiti 30 koTA nukoTi:sAgaropamakI hai| ___"isa prakAra yadyapi yahA~ thor3e hI kahA gayA, para yaha karmarUpI mahAroga bahuta dinoMtaka sAtha lagA rahatA hai, isaliye satpuruSoMko cAhiye, ki pramAda-rahita hokara zuddhadhyAna-rUpI auSadhase ise zAnta kreN| zuddha-dhyAna saba sukhoMkA mUla vIja hai| viSaya-kaSAyase virakta bane hue, santoSase prema rakhanevAle puruSoMkohI yaha prApta hotA hai| isaliye saba prANiyoMko isa guNako dhAraNakara zuddhadhyAna prApta karanekA prayatna karanA caahiye| __ "isake sivA sadvAkyase bar3hakara dUsarA koI vazIkaraNa maMtra nahIM hai| kalAse bar3hakara dUsarA koI dravya nahIM hai| ahiMsAse . bar3hakara dUsarA dharma nahIM hai aura santoSake sivA aura koI sukha nahIM hai| ina sevya aura sAra-bhUta guNoMkI jananI virati hai / kevaliyoMne sarva virati aura deza-virati nAmake do vibhAga isake kiye haiN| vivekI, matimAn aura sukhakI icchA rakhamevAle puruSoMko isa viratiko grahaNa karanemeM- isa satkarmameM-kabhI pramAda nahIM karanA cAhiye, nahIM to bar3e-bar3e vighna hote haiN| kSaNamAtrakI Ayu bhI karor3oM ratna denepara nahIM mila sakatI, isaliye buddhi P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA~cavA~ pariccheda mAn manuSyoMko isa AyumeM pramAdakA kIcar3a nahIM lagAnA caahiye| kahanekA matalaba yaha, ki AyukI caMcalatAkA vicAra kara, dharmakAryameM kabhI pramAda nahIM karanA caahiye| . isa prakAra karmake viSayameM dharma-dezanA zravaNa kara, tattvAvabodha honeke kAraNa, vahA~ jitane loga upasthita the, ve sabhI zubhadhyAnavAle ho gaye / antaHpurakI tInoM striyoM aura subandhune bhI mahAprata grahaNa kara liyaa| aura bhI bahutase manuSyoMne gRhasthadharmako aGgIkAra kiyaa| isake bAda sAre jagatko apane bandhuke samAna jAnanevAle kevalI ratisArane pRthvIke bahutase bhAgoMmeM vihAra karate hue aneka bhavya jIvoMko prabodha diyA aura Ayu pUrNa hone para mokSako prApta hue| pAThako!:aba isa choTIsI kathAkI yahIM samApti hotI hai| isa sAre caritrakA paThanakara Apako yaha bAta bhalI bhAMti mAlUma ho gayI hogI, ki manuSyako jIvana meM sukha aura duHkha, udaya aura asta, sampatti aura vipattike prasaGa Anepara' unakA anubhava kara nAhI par3atA hai| ina sabakA kAraNa pUrvakRta karma hI hai| isaliye yadi kabhI pUrvakRta karmokA udaya honese Apa vipatti meM par3a jAiye, to subandhukI bhAMti ghabarAkara himmata na hAriye, balki puruSArthakA sahArA lekara, usa vipattiko pUrvakRta pApakA kSayakaranevAlI samajhakara, usImeM Ananda anubhava kIjiye, isI taraha pyArA kuTumba, aneka santAna-santati, apAra sampatti, prabala P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra adhikAra Adi sukha-sampattike kAraNa upasthita honepara avivekI aura abhimAnI na bana jAiye ; balki ina sabako pUrvameM kiye hue, dharmakRtyoMkA phala samajhakara aile upakArI dharmako nahIM bhUlate hue, usImeM citta lagAye rhiye| sAthahI cAraNa-munine subandhuko jo zloka batalAyA thA, use bhI apane hRdaya paTa para likha liijiye| supAtrako diyA huA dAna saubhAgya denevAlA, Arogya denevAlA, uttama bhogakA nidhAna, guNoMkA sthAna, kAntikA prasAraka aura vairiko vazameM le AnevAlA hai| isI dAnake prabhAvase ratisAra kumArako bhI sukha, sampatti, kAnti aura parAkrama Adi vibhUtiyA~ prApta huii| yahI dekha aura yahI socakara ki inhIMkele anya asaMkhya manuSyoMne bhI dAnake prabhAvase saMsArake bandhana kATa DAle haiM, Apa loga bhI sukRtyameM lIna rahate hue akRtyakA tyAga kreN| isa prakAra karanepara ApakA yaha caritra-paThana karanA saphala hogaa| samApta P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAnti ke samaya manoraJjana karane yogya hindI jaina sAhitya kI sarvottama pustakeM Darpan AdinAtha carita isa pustakameM jainoMke pahale tIrthaGkara bhagavAna AdinAtha svAmIkA sampUrNa jIvana caritra diyA gayA hai, isako sAdhanta par3ha jAnese jainadharmakA pUrNa tatva mAlUma ho jAtA hai, bhASA bhI aisI sarala zailI se likhI gaI hai, ki sAdhAraNa hindI jAnane vAlA bAlaka bhI bar3I AsAnIke sAtha par3ha sakatA hai, sacitra honeke kAraNa pustaka khila uThI hai, agara Apa jaina dharma ke prAcIna rIti rivAjoM ko jAnanA cAhate haiM, samAja kA bhalA aura apanI santAnoM ko jaina dharmako zikSA pradAna karanA cAhate haiN| to isa pustaka ko maMgavAne ke lie Aja hI ArDara diijiye| mUlya sajilda kA 5) ajilda kA 4) DAkakharca alg| . zAMtinAtha caritra isa pustakameM jainoMke solahaveM tIrthaGkara bhagavAna zAntinAtha svAmIkA caritra ( saMpUrNa bAraha bhavoM kA ) maya citroMke diyA gayA hai| isa pustaka kA saMskRta pustaka se hindI anuvAda kiyA gayA hai| agara bhApa sAmAyika pauSadha Adi dharma kriyAke samaya jJAna-dhyAna karanA cAhate haiM, to isa pustakako avazya maeNga P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAiye / bar3I khUbI yaha kI gaI hai, ki pratyeka kathApara eka-eka hAphaTona citra diyA gayA hai, jinake avalokana mAtrase mUlakA Azaya cittapara aMkita ho jAtA hai| adhyAtma anubhava yoga prakAza isa pustakameM yoga sambandhI sarva viSayoMkI vyaktatA kI gaI hai, yogake viSayako samajhAnevAlI, aisI sarala pustaka kahIM nahIM prakAzita huI / isa grantha-ratnake kartA eka prakhara vidvAna jainAcArya haiM, jinhoMne niSpakSapAta gRSTise pratyeka viSayoMko khUba acchI taraha khola-khola kara samajhA diyA hai / mUlya ajilda // ) sajilda 4 // ) satI candanabAlA isa pustakameM suzrAvikA satI-ziromaNI candabAlA kA caritra bar3IhI manohara bhASA meM likhA gayA hai, candanabAlA ko satItva kI rakSA karane ke liye jo-jo vipattiya sahanI par3I haiM aura satItva ke prabhAva se usake jIvana meM jo-jo ghaTanAyeM ho gaI hai, so isa pustaka meM khUba acchI taraha khola kara samajhAI gaI haiM, jainI va ajainI saba ko yaha pustaka dekhanI cAhiye / isa jItanIko pratyeka kula lakSmiyoM ko par3hanA cAhiye / pustaka kI chapAI saphAI bar3I hI nayanAbhirAma hai| sthAna sthAnapara nayanAnandakara uttamottama cha citra diye gaye haiM, jinase sArI pustaka khila uThI hai| jainasaMpradAya meM yaha eka navIna zailI nikAlI gaI hai| mUlya // 3) Ane / DAka kharca alg| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naladamayaMtI isa pustakame nala aura damayantIkI jIvanI maya citroMke do gaI hai, isa pustaka meM pativratA-dharma-sUcaka jJAnakA bhaNDAra bhara diyA gayA hai, jise par3hakara striyoM ko apane ApekA qhayAla ho AtA hai| isa pustaka ko pratyeka bAlaka, yuvA aura vRddha ___nAriyoM ko avazya dekhanA cAhiye ; mUlya // ) DAkakharca alg| sudarzana seTha jaina samAja meM aisA koI puruSa na hogA jisane sudarzana seThakI jIvanI na sunI ho / pUrva ke mahApuruSoM ne zIla kI rakSA ke liye prANatyAga karanA svIkAra kiyA para zIla ko tyAganA nahIM svIkAra kiyA, isI viSaya para sudarzana seTha ke jIvana meM anekAneka ghaTanAyeM ho gaI haiM, jinake par3hane se pratyeka nara nArI ko apane zIla ke viSaya meM qhayAla ho AtA hai| agara Apa apanI samAja ke logoM ko kusala se bacAnA cAhate haiM aura apane samAja meM zIlakA mahatva batalAnA cAhate haiM, to isa pustaka ko avazya ma~gavAiye / mUlya // 3) DAkakharca alg| kayavannA seTha isa pustakameM kayavanA seTha kI jIvanI dI gaI hai| sacitra hone ke kAraNa kayavannA seTha kI anokhI ghaTanA A~khoM ke sAmane dikha AtI hai| cAritra sudhAra ke viSaya meM yaha pustaka atIva lAbhadAyaka haiN| mUlya // ) DAka kharca alg| . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratisAra kumAra . isa pustaka meM ratisAra kumAra kA caritra atIva sarala aura sundara bhASA meM likhA gayA hai| pratyeka nara nArI ko isa pustaka ko avazya dekhanA cAhiye / pustaka kI chapAI saphAI bar3I hI nayanAbhirAma hai. citroMke, kAraNa ratisAra kumAra kA caritra apanI A~khoM ke sAmane dikha AtA hai| mUlya // ) DAka kharca alg| jyotiSasAra .. pustaka kA viSaya nAma se hI mAlUma ho jAtA hai, granthaka ne bhI isa choTIsI pustaka meM sAre jyotiSa zAstra kA nicor3a bhara diyA hai| - agara Apako naye kArobAra, naye makAna banavAneke, videza jAneke, deva pratiSThA, naI dIkSA, Adi pratyeka zubha kAryoke muhUrta dekhane hoM to Aja hI "jyotiSasAra" maMgavAne ADaMra diijiye| - sgharodaya jJAnakA vivaraNa bhI diyA gayA hai| vartamAna samaya meM manuSyamAtra ke liye svarodaya jJAnakI pUrNa AvazyakatA huA karatI hai, ataeva svarodaya jJAna kA bhI khUba khulAsA de diyA hai, mUlya // ) DAka kharca alg| . milanekA patA-paMDita kAzInAtha jaina . 27... priMTara, pablizara eNDa bukaselara : P.P. Ac. Gun narasiMha presa, 201, harIsana roDa, kalakattA / Aaradnak t?ust