Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડિૉ. ધનવંતભાઈ શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
રકમ રૂ
. નદ તંત્રી : ડો. ઘનવંત શા.
રોમ
ની )
-
તા. ૫-૧-૧૯૪૦ - ૨૮-૨-૨૦૧૬
મિચ્છા મિ દુક્કડ
Sા
મામૈથિ સો મી, રાધે મા થા મિની રા યુએસ મા
& O) ||,
કઈ પણ કરી ૨૧ માદા છે યા
મીઓ વધુ છે. નકી કરો અને રાસ રમી, રે કયા જો
૧
રાજ ન માં દવા
એ દશ ભાજૂના દf રાજા રામ મધ ક૨ી ૬ ક.
મા એ વીરમાં એક જ ક ય એ ય જાની ના
ગુજરાતી-અંગ્રેજી વર્ષ-૪ (કુલવર્ષ-૬૪) અંક-૧ એપ્રિલ ૨૦૧૬ ૦ પાનાં ૧૦૮ ૦ કીમત રૂા. ૨૦/
RNI No. MAHBiu2013/50453 YEAR : 4 • ISSUE: 1. APRIL 2016 PAGES 108 PRICE 20/
માનદ તંત્રી : ડૉ. ધનવંત શાહ
ના અંકના સૌના રીટાબેન હમક ૬. શીલી ઉમંગ જિ. સુબીન ઉર
મધ ધ ધ ધાિ મન દઈને કામ
જ જન થઈમથકની થયો જ ન માનશાન માં પણ ન થાય એ માર મારવામાં
થી જ મનાશાયી થીમનાય કે ના
CO
US QUOT
(1 Jામૂલ્ય દિવ્ય ચું
૬ બુદ્ધિસાપુર . ના એસિઝ રચનાત્સલ્યદીયસુરિન ના પિતા અને શા કાર ના
છે. કનવંત શાહ
: માનદ તંત્રી
મકર
કરી શકો
એ કિ જાની
મોરીને નાશ માનદ તંત્રી કો, ધનવંત શાહ
| માં રાણા મા કામ ભગવાન મહાવીરની
શીખ ART OF LOVING. ART OF LIVING AND ART OF LEAVING ન કરવા માટે અને મુક્તિ માટે મેં કાર પાન એનાથી જ થાકે મતલબ છે. ઊજાની 11ષીકે જ તને ય શા મધુબ માર મારી માટે ના ન કરો અને જયા પાર્ષથી છે જે મહાવીર મક (દિય અને માટે મોક ઈll/ન કાં એવા જ ન કદનાં બે જન જવાની ને ન યુ. ય મ ને રિારા દુક છે.
મક સંપર્ક છે. ની
ના નામ નu Liા કરીને એક કાકા કે જારી કાંને પમી જાન ક્રીમ મારી
નાત શા અંકના સૌજન્યદાતા well acest sind
માં મારક નાતકામ શ થતો હોિ દિકર્મક
RT hi અથવા કયા દર મ ક માણ
ક થી
છે નાના જલ, મિ. માં શિક્ષક તક કિ અહેવાલ
છે
મહીને પીવા
માનદ તંત્રી : કો. ધનવંત શાહ
'
)
-
ths titપૂરા દિલ્થ iણનું પાગલ ૬, ૧- ચંમનિષ્ઠ કીમદ્ બુદ્ધિમાકર મથીશ્વરજીની અંતિમ રચનાનું | - ખાચાર્ય વાત્સલ્યદીપમુરિ દ્વારા માવદર્શન
શ્રી જેવા મહાવીર ગીતા T(. એમ ને એમાય બાય કરીને કાયમય છે એ ન વાવીયા ને મંજય નથી * જા જા જા
જા
પાક
A Hકના કીજદરતા
દામ્પત્ય તીર્થો-લન સંરથા "I HAVE NO TRUST IN TRADITIONAL MARRIAGES/
આ એ જ જિજ, સમી ા et પાણી નો એ શાન વી ક ી aમ છે માને વાહ, અe અનીયમી ને એમણે મને, tali a twણ તમને,
પકિ શિકાર ૩યાર્ચ મહીસરા વેરીએ એકમાર્ક વાસાએ પૂરી થશી પીકી મા જનીન્ય કાર્ડ ની મદદની મૂર્તિ ભદાયીને થાકય હોકીના પિયાજ દર્ય હાથમા થયો જી રે
ન માં બકોરની દવાનું એક છે અને થાક પાકી નધિન હોર્મક મિ ન જાક
u ન રૂ. ૨૦- " " હાવીર
=
રાણાવ બાઈ છે. જોકે આ કાર્યક્રમ મેળામાં જજની કરેલ છે. જય પાકી એ મન થવાની સાથે દાદા થોથવાને હાની પણ મારા મનિષા એ માણ ઈ કામ,
=
I માનદ તંત્રી ? કો. નયત થuહ.
•
કિ શકય .
=
‘પ્રગટ
" - જૈનધર્મના ચિંતકો અને બની. એ જી રે
ગ્રંથ સ્વરૂપે પ્રગટ થવું. અને કલાને જ તાન અન
ભિખુના જીવન વિશે 'જીવતરની વાટે સમર્થ સર્જક પાપા ,
અક્ષરનો દીવો' શીર્ષકથી જીવન અને સાહિત્યને પ્રસ્તુત કરતી
ચરિત્રનું સર્જન કરી પુત્ર ‘જયભિખ્ખું જીવનધારા'નું
કુમારપાળ દેસાઈએ પિતૃતર્પણ ધારાવાહી રૂપે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન માં !
સંક કો ના પીન ની કરાય છે. દક,
કર્યું. એ જ રીતે કેn મહાવીર : - યાયિક માજમ રૂ.
ગવતી એ માનદ તંબી ! કો. ધનવંત શાહ
ગટ કરી | મિચ્છા મિ દુક્કડં. ખામેમિ સવ્ર જીવે, સો વા મેનુ મે,
વધુ રન કંપાર ભી બાર ની પાણીની ધીરી ધમા અને મિતી છે શ્વા ભૂખે. # મા જ કાળી,
નાહૂતિક ભૂલ કરવી તથા ખો
બિરનો પ્રવાલ નો કે પરિવાર પરિવા, એક કોને મળ્યું છે, કાર્યાલ મો ગામા શાd, રે માણા ગામો flu Mી ય છે, કોઈ કામ થી મારો તોય લી.
જાતના પta, થા અંગે કઈ કાળ રિન મિચ્છા મિત
સપના નામ . અને પરિવારના
t". થી વ ાથ ના આ વલણ ન પડી કા નથી જ તમને વીમાન બુદ્ધ મિ, જાણ
તું જી હા ના શાપો કાઢી અને વિધા નામો જનમા નથી જય થયો વાલો મિમાં જાય છે અથવા પાપોને હક બાપો, Iી હાથ ધ પીસ ના રHકા સોજાદાને
, Mા પાકમ ચાદરી મા ! મને ઓ મા ધ ધાના જે
એ હાં હાઈ પ્રજા માધક પ્ર કાથી ન માનદ મંત્રી અને રીટાબેન ઉમેમાઈ શાહ
પકનું ! કથન પાકમાં મા" ના પાન માથાના ૬. ક્ષીતી ઉમંગભાઈ શાહ
દાકક અથવ્યું કે હું દિલ - પાલક તથા ન જાને નામ વિ, સુબીન ઉમંગભાઈ શાહ
જાન લયઢાળ લય પ માલા.2ની થઇક રેલી ક્ષમા પા પાંખ કા
એ કથા : ર લ ળ વ )
હતoudg201 000 20260 Website: www.mumbai-jainyuvaksangh.com • email: shrimjys@
urtor Hitesh Mayani-9820347990
R (
છે
તે
જાણે થાકયા //૪
એને
|
ન
બકા
ઇસ્લામ, અહિંસા અને ધર્મગ્રંથો નક થરથરવા માં દર હશે કે પત્રિપાન મધધ પ્રદાન દ્વારા થાય છે જ પ્રથમથી મળે '(ચા માપના જામા ને ખુલા દાવ કરીને જોજો મજલી, પી થાય, મારા નામ ની પીકી ધામ, અને જમ |
ની ૧૨ જાય ને પરિયામના પુનિક યુગના એક માત્ર ચાવી છે ધ ભિક ભૂલ કે મમ દ ન કી દબાઇ અને આ મર્યને દાદ મિલાડી શપી કાઢી અને પક્ષે ભાજી બનેલી યુતિ છે. જો નિયમ . કઈ કા પી .
માયાને દસ માધુજ કાજ જ કુવાનને વિવાદ થાકો માં ઇ નર્મદના એની વનિ તરં નો - ઉન અને મધ મિહીને ધ કલ ય કુરાન ધ ઢા માં ના જય માતાનું તિક એ વિષકને યાન જ ધી પહોંથી પાક ધમક
ના હાંકના સીજળદાતા માયા મિયા મિનિમય થી જારી વીમતી રિયાતને નરકનાઈ ફe
શાકાબંૉસ શ શમણે લુપ્તિ તિલક બકરી ઈદ સાહ, અને ૫. સુકનમા રીયાની
ભારતએ દાખી ને | મિ.માં સક્રિોશ સાકિ, એક પ્રયાણ
અધિકાન મથક પર
ધારવાની મનાય કિમે જયાદા કપાકો પીતાનું જ પાણી પાઇને કમાજમાં કથન છે. મા પદથી, મને દૂધપાક બનાવતી વખતે આ દિકરી
પડી
દ્ધ કામ હથી ! માબી સી. દ્રા
- ૧)
1
5
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
સ00મો જન્મસી કોડ
પ્રબુદ્ધ જીવનઃ ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
એપ્રિલ, ૨૦૧૬ જિન-વચન : mગી મત જા મત જા...શબ્દ અને સ્વર એક દિવસ મારે બધાને, અરે મારા
| ડૉ. ધનવંત શાહ દેહને પણ છોડીને ચાલ્યા જવાનું છે
ઘટના છે ૧૯૬૬ની આસપાસની અને અનુસંધાન છે એ પહેલાંના દસેક વર્ષનું. પણ એ અકબંધ खेत्त वत्युं हिरण्णं च पुत्तदारं च बंधवा ।
અવિસ્મરણીય અનુભૂતિની યાત્રા આજે પચાસ વર્ષ પછીય અંતરમાં ધબકે છે. આજના અને કાલના चइत्ता णं इमं देहं गन्तव्यमवसस्स मे ।।
પ્રત્યેક વર્તમાનમાં ક્યારેય વિસ્મરણાના ખાનામાં મૂકાવાની નથી. | (૩.૧૬-૧૭).
- ૧૯૫૫ના મુંબઈના બેબ્રોન સ્ટેડિયમમાં પંડિત ઓમકારનાથજીને સાંભળવાનો લ્હાનો મળ્યો, ત્યારે માણસે સમજવું જોઇએ કે : “એક દિવસ મારે મારાં
આ છોકરો કોલેજના પ્રથમ વર્ષમાં જ હતો. પોતાનાં જમીન અને ઘર, સોનું અને ઝવેરાત, સ્ત્રી
સંગીત માર્તડ પંડિતજીએ ‘મૈયા મેં નહીં માખણ ખાયો' છેયું અને કૃષ્ણની બાળલીલાના વિવિધ અને સંતાનો, સગાં અને સંબંધીઓને છોડીને અને મારા પોતાના દેહને પણ છોડીને અવશ્ય ચાલ્યા
દેશ્યોનું સ્વરપિચ્છથી દર્શન કરાવ્યું. કૃષ્ણ કહેતા જાય ‘ના ના મૈયા મેં નહીં માખણ ખાયો.' યશોદા મૈયા જવાનું છે.'
રૂક્યા, રિસાયા. મા રિસાયા એ કૃષ્ણને કેમ ગમે ? અને એજ શબ્દો કુણે લાડથી આ રીતે કહ્યાં, ભાવ
પલટો અને સત્ય જ: “મૈને હી માખણ ખાયો.' કૃષ્ણ યશોદાને વળગે.યશોદા કૃષ્ણને હૈયા સાથે ભીસે. A man should realise that some day he certainly has to leave this world, leaving યુગ્મને નટખટ ભાવના સ્વરો મળ્યાં તો પછીના એજ શબ્દો યુગ્મને માતૃપ્રેમના અલૌકિક સ્વરમાં behind his land and estate, house and property, gold and ornaments, wife and
ભળ્યા. આમ શબ્દો એજ, પણ ભાવ બીજો , પણ એ બીજો ભાવ એક અનન્ય સ્વરથી પેદા થયો. children, relatives and friends, and even his આવા શબ્દોને સ્વરના શિખરે બિરાજમાન કરાવનારા આ પંડિતજીએ પછી તો પોતાના બુલંદ સ્વરે. own body
‘જોગી...જોગી મત જા...મત જા....' છેડ્યું અને આ મત જા ને જે જે રીતે વિવિધતા આપી, એક એક શબ્દના ડૉ. ૨મણલાલ વી. શાહ ગ્રંથિત ‘દિન વધન' માંથી
અણુએ અણુમાં પ્રવેશી એના સૂક્ષ્મ અર્થોને શ્રોતા પાસે જે રીતે પાથર્યા એ તો કયા શબ્દોમાં કહેવું ? 'પ્રબુદ્ધ જીવન'ની ગંગોત્રી.
એમાંયે છેલ્લી પંક્તિ. ૧, શ્રી મુંબઈ જેન યુવક સંઘ પત્રિકા
| ‘અગર ચંદન કી ચિતા રચાઉં...ભસ્મ લગાજા...? એ સ્વરો, એ શબ્દ સ્વરો વાતાવરણમાં વહ્યાં અને ૧૯૨૯ થી ૧૯૩૨
વિરહની દિવ્ય ચેતના સમગ્ર વાતાવરણમાં છવાઈ ગઈ. પોતાના અણુએ અણુમાં અજબ ગજબના ૨, પ્રબુદ્ધ જૈન
ભાવોનો જન્મ થયો. ૯૩૨ થી ૯૩૩ બ્રિટિશ સરકાર સામે ન ઝૂકવું
હવે આપણે પાછા આવીએ ૧૯૬૬ની આસપાસ, એક બપોરે હું મુંબઈ યુનિવર્સિટીના રાજાબાઈ એટલે નવા નામે
ટાવરની લાયબ્રેરીમાં ભાષા શાસ્ત્રની એમ.એ.ની પરીક્ષાની તૈયારી માટે થોથામાં અટવાયો હતો ત્યાં ૩, તરૂશ જેન
અચાનક ત્યાંનો એક કર્મચારી મને શોધતો શોધતો મારી પાસે આવી કહે કે મને કોઈ નીચે જલ્દી બોલાવે ૧૯૩૪ થી ૧૯૩૭
છે. પુસ્તકો કાઉન્ટર પર પાછાં પરત કરી હું તરત જ નીચે ગયો. મિત્ર ભરત નીચે ઉભો હતો. હું કાંઈ પણ ૪, પુન : પ્રબુદ્ધ જેનના નામથી પ્રકાશન
પૂછું એ પહેલાં જ કહેવા લાગ્યો. ‘જલ્દી ચાલ મિનાક્ષીની હાલત ગંભીર છે..' અને અમે તરત જ કેમ્પસ ૧૯૩૯-૧૯૫૩ ૫. પ્રબુદ્ધ જૈન નવા શીર્ષ કે બન્યું 'પ્રબુદ્ધ જીવન'
કોર્નર પરના ડૉ. શિરોડકરના નર્સિંગ હોમમાં પહોંચ્યા. ‘લોહી બંધ થતું જ નથી.' મિનાક્ષીના માતાએ ૧૯૫૩ થી
વેદનાભર્યા સ્વરે કહ્યું.
ક ૦ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંધના મુખપત્રની ૧૯૨૯ હું ડૉક્ટર પાસે દોડ્યો. બહાર બધા સ્તબ્ધ હતા. અનિર્ણય પરિસ્થિતિમાં હું તરત જ ડૉક્ટર પાસે થી, એટલે ૮૫ વર્ષથી અવિરત સફર, પહેલા
પહોંચ્યો. ડૉ. શિરોડકર જેવા નિષ્ણાંત સર્જન સર્જરીના જ્ઞાતા, નતુ મસ્તકે વિશ અવસ્થામાં બેઠા હતા. મેં સાપ્તાહિક, પછી અર્ધમાસિક અને ત્યારબાદ માસિક
વિવેકથી પૂછ્યું, એમને સ્વસ્થ થતાં ઉત્તર આપ્યો. પોતાનું ઓપરેશન નિષ્ફળ ગયું છે એની જાણ એને થઈ © ૨૦૧૬ માં ‘પ્રબુદ્ધ જીવન 'નો ૬૪ માં વર્ષમાં પ્રવેશ ૦ ૨૦૧૩ એપ્રિલથી સરકારી મંજૂરી સાથે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’
ગઈ છે અને મેન્ટલ શોકથી નસમાંથી લોહી પડ્યા કરે છે. કોઈ પણ મેડીકલ ઉપાય કારગત નથી નિવડ્ય. એક સંયુક્ત ગુજરાતી અંગ્રેજીમાં, એટલે ૨૦૧૬ આઈ એમ વેરી સોરી
એપ્રિલથી ગુજરાતી-અંગ્રેજી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ વર્ષ-૪, એ વિદ્વાન ડૉક્ટરની વાણીમાં ભારોભાર વેદના હતી. ડૉ. શિરોડકર નિષ્ણાંત ગાયનોકોલોજીસ્ટ તો 0 કુલ ૬૪મું વર્ષ,
ખરા જ પણ એથીય વિશેષ એઓ ઉત્તમ કક્ષાના ચિત્રકારે પણ હતાં, ‘સર્જન’ અને સર્જક પણ હતા. o ૨૦૦૮ ઓગસ્ટથી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન' અને પર્યુષણ
હું મિનાક્ષી પાસે ગયો એના હાથમાં હાથ લઈ એક બીજાના સ્પર્શ અને હુંફનો અનુભવ કર્યો કરાવ્યો. વ્યાખ્યાનમાળા સંસ્થાની વેબસાઈટ ઉપરથી જોઈ સાંભળી શકશો.
મારા મૌનમાં આખો શબ્દકોષ હતો. કહ્યું, ‘એ નાટકમાં મેં જોગી મત જા ગાયું હતું એ સંભળાવું ને ?' પ્રબુદ્ધ વાચકોને પ્રણામ
મિનાક્ષીએ આંખોથી ઉત્તર આપી દીધો અને બુલંદ અવાજે ‘જોગી મત જા' શરૂ થયું. બન્ને દંપતીએ ભાવ પૂર્વ મંત્રી મહાશયો
પલટાવી ગાયું. ડૉ. શિરોડકર સ્તબ્ધ બનીને સાંભળતા રહ્યા. આંખો હૉસ્પિટલના વાતાવરણમાં કોઈ દિવ્ય
ચેતનામાં પ્રવેશી ગઈ. જમનાદાસ અમરચંદ ગાંધી ચંદ્રકાંત સુતરિયા
સાહિત્ય અને સંગીતનું રસાયણ એક રસ થતું રહ્યું. સ્વરો એની વેદના લઈ ગયા. શોક સમનમાં રતિલાલ સી. કોઠારી
પરિણમતો ગયો. મિનાક્ષી જીવી ગઈ. બેંકીંગ ક્ષેત્રની સફળ કારકિર્દી સાથે જીવન જીવી. મણિલાલ મોકમચંદ શાહ
આજે એ મહાનુભાવો પંડિત ઓમકારનાથજી, ડૉ. શિરોડકર, જયંતિ જોષી અને કોકિલાબેન નથી જટુભાઈ મહેતા
અને નથી મિનાલી. પરમાણંદ કુંવરજી કાપડિયા
પણ આ બધા અદ્વૈતને નક્કી પામ્યા હશે. જ્યાં શબ્દ નહિ હોય, સ્વર નહીં હોય, શાંત એક રસ હશે.” ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહ ડૉ. રમણલાલ ચી. શાહ
* * *
છેર કરી
છે.
ઝી ટી ટાટા
ટી 2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
ચો.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ એપ્રિલ ૨૦૧૬
૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૩
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. 2
કર્તા
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
પ્રબુદ્ધ જીવન || ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક || એપ્રિલ ૨૦૧૬
સર્જન સૂચિ | = ક્રમ કૃતિ કર્તા | પૃષ્ઠ ક્રમ કૃતિ
|
પૃષ્ઠ હું ૧. એક નાની વાત આપની સમક્ષ ડૉ. સેજલ શાહ
4 24. Eternal, Immortal & છે (તંત્રી સ્થાનેથી)
a devine soul
Anish V. Shah ૪ ગુરુદેવની કલમે...
૨૬. Indeed He was my BE ૨. હૃદયથી ધર્મી ઉત્તમના ઉપાસક આ. શ્રી વાત્સલ્યદીપસૂરિજી ૭ True Father
Khyati Purab Shah ઉપાધ્યાય ભુવનચંદ્રજી મ.સા. ૮ ૨૫.My Dearest Darling Nana- Dev A. Shah
પૂ. વિજયશીલચંદ્ર સૂરિ મ.સા. ૮ ૨૬. My Dearest Darling Nana- Jash A. Shah ધનવંત શાહ એમની કલમે
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના ૩. મારા જીવનમાંથી ભૂંસાઈ ગયેલો શબ્દ મા
પદાધિકારીઓ અને કારોબારી ૪. તાંસળીવાળા બાબા
સમિતીના સભ્યોની શબ્દાંજલિ ૫. ધનવંતભાઇએ પોત્ર માટે પુત્રીને લખેલો પત્ર
૨૭. પ્રમુખશ્રી લખે છે...
ચંદ્રકાંત ડી. શાહ ૬. ભગવાન મહાવીરની શીખ
૨૮, જ્યારે કોઈ ધૈર્યવાન, સજ્જન Art of loving, Art of living and Art of Leaving
વ્યક્તિના સાનિધ્યમાં આવીએ ૫. ગુરુની મારી શોધયાત્રા
ત્યારે સારે માર્ગે બદલાવ ૬. શ્રી ધનવંત શાહની ‘પ્રબુદ્ધ જીવનના
અનુભવાય છે.
નિતીન સોનાવાલા તંત્રી તરીકેની સફર
૨૯. ધનવંત શાહની અલવિદા નીરૂબેન સુબોધબાઈ શાહ વિદ્વાનોની કલમે...
૩૦. સામૂહિક રીતે એમની ભાવનાને ૪ ૭. અમૃતનું દાન
ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ ૨૨ મૂર્તિમંત કરીએ એજ અભિલાષા કાકુલાલ મહેતા ૐ ૮. ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ જૈનોલોજીનો
૩૧. ‘સોહામણો મંગળવાર' બિપીનચંદ્ર જૈન શોક ઠરાવ
૩૨. બારણે ટકોરા
રેણુકા પોરવાલ ૯. ચમત્કાર આજે પણ બને છે ગુણવંત શાહ
૨૪ ૩૩. વિરલ વ્યક્તિની ચિર વિદાય ભારતી બી. શાહ ૧૦. શ્રી ધનવંત શાહ સાથેના
૩૪.જેને વધતી ઉંમર કામ કરતાં કેટલાંક સંસ્મણો જિતેન્દ્ર બી. શાહ ૨૫ રોકી ન શકી
શ્રી શ્રીકાંત વસા Eા ૧૧. શોક સંદેશ
ડૉ. રાજેન્દ્ર ખીમાણી ૨૬ ૩૫. સૌના દિલોદિમાગમાં સદાય e ૧૨. એક પુણ્યાત્માની વિદાય ડૉ. નરેશ વેદ
૨૭ છવાયેલા રહેશે !
રમા વિનોદ મહેતા હું ૧૩. ધનવંતભાઈ, તમને કેટલા સંભારૂં? ગંભીરસિંહ ગોહિલ ૨૯ ૩૬. ડૉ. ધનવંત શાહની ૯ ૧૪. સૌમ્ય, મિષ્ટભાષી ધનવંતભાઈ એક
કાવ્ય સાધના-પત્રોમાં.. ડૉ. એમ. એમ. સંગોઈ હીરાપારખુ-વિરલ વિચારક હતા સર્વેશ વોરા
૩૦ ૩૭. તા.૧૭ જાન્યુ. ૧૬નો યાદગાર પ્રસંગ તરૂબેન વી. ઘેલાણી ૧૫. આયોજન શક્તિ અને
વી. આર. ઘેલાણી મનુષ્ય પારખુ નજર વિનોદ વસા
૩૦ ૩૮. ધનવંત શાહ :ગુણાનુરાગી વ્યક્તિત્વ ડૉ. અભય દોશી હું ૧૬. પ્રીતનું લીલું પાંદડું
ગુણવંત બરવાળિયા ૩૧ ૩૯. બિછડે સભી બારી બારી.... ગીતા જૈન ૧૭. યુવક સંઘ અને સાહિત્ય
૪૦.અલગારો માનવી
મહેન્દ્ર શાહ | સમારોહના પ્રાણ ધનવંતભાઈ ડૉ. ફાલ્ગની પી. ઝવેરી ૩૧ ૪૧. વડલાનો છાંયો
માલતી કે. શાહ Rી ૧૮, સ્નેહાળ મિત્ર અને ભાઈ
૪૨. ધનવંતભાઈ : એક વાસ્તવિક એવા ધનવંતભાઈને પત્ર... ડૉ. કલા શાહ
વ્યક્તિત્વ
સ્નેહલ ન. મઝુમદાર પરિવારજનોની કલમે...
૩૯.હાલા ધનવંતભાઈની વસમી વિદાય સુરેશ સોની જે ૧૯. મનની વાતો
સ્મિતા ધનવંત શાહ ૩૩ ૪૦.ડૉ. ધનવંત શાહ...સ્મરણો સુરેશ જોશી ૬ ૨૦. હર પળે યાદ આવો છો પૂરવ ધનવંત શાહ ૩૩ ૪૧. નમ્રતાથી હર્યુભર્યું વ્યક્તિત્વ પુષ્પા પરીખ ૪ ૨૧. સ્મૃતિઓ વાગોળું છું. પ્રાચી શાહ
૩૪ ૪૨. પારસમણિ : આદરણીય ડૉ. ધનવંત ૨૨. ડગલે ને પગલે આંગળી પકડી રીતિ ધનવંત શાહ ૩૫ શાહ સાહેબને શત્ શત્ વંદન... ડૉ. દીક્ષા એચ. સાવલા ૨૩. સાદગી ને સરલતાથી પ્રભાવિત હિના હિમાંશુ શાહ ૩૫ ૪૩. સજ્જન, સેવાભાવી ને સમાજોપયોગી ૨૪, લાગણી ને ભાવ મોટાભાઈ જેવા દિલીપભાઈ-શોભનાબેન ૩૫ મિત્રના દુઃખદ અવસાનથી અંગત
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૪
* પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 5 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. 9
કર્તા | પૃષ્ઠ ક્રમ કૃતિ
| કર્તા મિત્રની ખોટ પડી છે. ચમનલાલ વોરા ૫૧ ૮૬. ગુણગ્રાહી દૃષ્ટિ શ્રી ધનવંતભાઈ પ્રવીણભાઈ સી. શાહ ૯ ૪૪. સ્મરણાંજલિ
સુદર્શના પી. કોઠારી ૫૧ ૮૭. ડૉ. ધનવંતભાઈને સાદરાંજલિ ડૉ. રેખા ગોસલિયા ૪૫. સ્મરણયાત્રા
પાર્વતીબેન ખીરાણી પર ૮૮. આજના યુગમાં જોવા ન મળે તેવો... નટવરભાઈ દેસાઈ ૪૫. મંગલ મંદિર ખોલો નરસિંહરાવ દિવેટીયા ૫૨ ૮૯. પરલોકે વાર્તાલાપ
અનિલા ૪૬. એક વિરલ વ્યક્તિત્વ ડૉ. રતનબેન છાડવા ૫૩ ૯૦.સ્વાનુભૂતિ જગાવવાનું પ્રેરણાસ્ત્રોત ચેતન ચંદુલાલ શાહ ઈં ૪૭. વંદનીય વિરલ વિભૂતિ ડૉ. હંસા ઉમરશી ગાલા ૫૩ ૯૧. “ધનુભાઈ એ સોનગઢની ધરતી... નાનજીભાઈ હિરજી ફૂરીઆ ૪૮. સત્ત્વશીલ જીવનશૈલી... સુરેશ ગાલા
૫૪ ૯૨. તેમના દ્વારા કાર્યાન્વિત કાર્યક્રમો.. જયંતીલાલ-નલિની શાહ ૪૯ આપણાં-અમારા-આત્મીય... હસમુખ શાહ
૫૫ ૯૩. ધનવંતભાઈની સિદ્ધિઓની વિગત બકુલ ગાંધી BE ૫૦.પ્રબુદ્ધ વ્યક્તિત્વ ડૉ. ધનવંતભાઈ.. રાજેશ પટેલ
૫૬ ૯૩.ભાવાંજલિ
મનુભાઈ શાહ ? પ૨. ડૉ. શ્રી ધનવંત શાહને શ્રદ્ધાંજલિ પ્રા. પ્રતાપકુમાર જે.ટોલિયા ૫૮ ૯૪.‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ વિકસિત થાય... ડૉલા કપાસી હ પ૩.સ્નેહાંજલિ
ગીતા પંડ્યા-કીર્તિ પંડ્યા ૫૯ ૯૫. પત્રકારિત્વ, ધર્મ અને કુટુંબપ્રેમ ડૉ. જયંતી પટેલ ‘રંગલો” ૯ ૫૪.એક અનોખા-અભુત શિલ્પી... શ્રીમતી પારુલબેન ભ. શાહ ૬૦ ૯૫.શબ્દના શિલ્પી-ડૉ. ધનવંતભાઈ મનસુખલાલ ઉપાધ્યાય છે ૫૫ ડૉ. ધનવંત શાહ
શીલા બુટાલા
૬૧ ૯૬. ‘છે’ અને ‘નથી'ની વચમાં... સુધા નિરંજન પંડ્યા ૫૬. શ્રી ધનવંતભાઈ શાહ
૯૭.ડૉ.ધનવંત ટી. શાહની દુ:ખદ વિદાય ધીરુ પારેખ એક મહામાનવ જાદવજી કાનજી વોરા ૬૨ ૯૮. શબ્દાંજલિ
જહોની શાહ હું પ૭.અજાતશત્રુ, સ્વભાવે નમ્ર... ભારતી-ભરત પારેખ
૯૯ જીવના એક ખૂણે ગ્રામ્યજીવન... ઈલા શાહ ૫૮. શ્રદ્ધાંજલિ પત્ર
હિંમતભાઈ કોઠારી ૬૪ ૧૦૦. પથદર્શક ડૉ. ધનવંતભાઈ... હિંમતલાલ શાંતિલાલ ગાંધી ૪ ૫૯ દિવ્યાત્માને શ્રદ્ધાંજલિ ભાનુબેન જે. શાહ ૬૪ ૧૦૧. શાણો મિત્ર ગુમાવ્યાનું દુઃખ લક્ષ્મીકાંત શાહ | ‘પ્રબુદ્ધ જીવન પરિવારની કલમે....
૧૦૨. કાલ-આજ-કાલ
ડૉ. સેજલ શાહ કે ૬૦. જમાના બડે શોક સે સુન રહા થા... જવાહર ના. શુકલ ૬૫ ૧૦૩, કુમારપાળ દેસાઈને ૬૧. શ્રી ધનવંતભાઈ એટલે મહામાનવ હેમંત કાપડિયા
અહિંસારત્ન એવૉર્ડ ૪ ૬૨. મોટા મનના માનવી
પ્રવીણભાઈ દરજી ૬૭ ૧૦૪. શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર કથા ૬ ૬૩, મારા સાહેબ પૂ. ધનવંતભાઈ અશોક એમ. પલસમક૨ ૬૭ ૧૦૫. સર્જન સ્વાગત
ડૉ. કલા શાહ ૬ ૬૪. મારા વહાલા વડીલ શ્રી ધનવંતભાઈ શ્રી હરિશ્ચંદ્ર એ. નવાલે ૬૭ ૧૦૬ નલિની બલબીરને હેમચંદ્ર એવૉર્ડ - કે ૬૫. તમે મોટો કીધો મહારાજ... ડૉ. રમજાન હસણિયા ૬૮ ૧૦૭, ‘સમણસુત’–જ્ઞાનયાત્રાનો અહેવાલ ડૉ. રમજાન હસણિયા ૧૦ ૬૬. ધનવંતભાઈ એક ધન્ય અનુભવ સોનલ પરીખ
૧૦૮. SEEKER'S DAIRY' ૬૭. શ્રી ધનવંતભાઈને શ્રદ્ધાંજલિ સુબોધીબેન મસાલીયા
Dhanvantbhai૬૮. જઈ રહ્યો છું જગતને હિસાબ આપીને રમેશ સંઘવી
A man of all seasons Reshma Jain ૬૯. સમસ્ત જૈન સમાજના.... ચંદ્રકાન્ત શેઠ
૧૦૯. શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘને મળેલા ૮ ૭૦.આપણે પુણ્યવંત કે આપણને... ભારતી દીપક મહેતા
અનુદાનની વિગત ૭૧. સાચા અર્થમાં કર્મયોગી ડૉ. રમિ ભેદા
૧૧૦.Condolense Messages From: ૪ ૭૨. શાશ્વત ગાંધીના પ્રેરક ડૉ. યોગેન્દ્ર પરીખ
Kirtikumarji, B.H. Antia, Jaswant B. Mehta ૭૩. એક ફરિશ્તાની વિદાય... ડૉ. મહેબૂબ દેસાઈ
Usha H. Gokani, Dr. Kamini Gogri, Dilip V. જ ૭૪.આમ ઝબકીને ચાલ્યા જવાય? ઉષા પટેલ
Shah, J. K. Parikh, K. J. Somaiya Centre ૭૫ ડૉ.ધનવંતભાઈ શાહને ભાવાંજલિ કિરીટ જે. શાહ
For Studies in Jainism, Harshad Shah 103 & 104 ૭૬, ધનવંતભાઈને આદરાંજલિ શૈલજા ચેતન શાહ ૭૫ ૧૧૧. રત્નાશ્રમના રત્ન કર્મયોગી ૭૭.સ્મરણાંજલિ
ડૉ. ઉત્પલા કાંતિલાલ મોદી ૭૬ ડૉ. ધનવંતભાઈને શ્રદ્ધાંજલિ પંકજ ગોસર ૭૮. તેમના જીવનની મહેંક... સનંદાબહેન વોહરા ૭૫ ૧૧૨. ધનવંત શાહ એક આદર્શ શિક્ષક હેમંત ઠક્કર
૭૯.સંસ્કાર અને સંસ્કૃતિની ક્ષિતિજે... મણિલાલ દેઢિયા 99 993. Story of Charitra-Kalyan જ ૮૦, જીવન-મૃતિ સ્વાધ્યાય મંદિર મનુ પંડિત-ભારતી પંડિત ૭૭ Ratnashram at Sonaghad Dr. Renuna Porwal ૧૦૬ ૬ ૮૧. વિશિષ્ટ વ્યક્તિ ધનવંતભાઈ ચન્દ્રકુમાર ઝવેરી ૭૮ ૧૧૪.Story of Charitra-Kalyan. હું ૮૨. દીવો બુઝાઈ ગયો
વિશ્વ મંગલમ્-અનેરા ૭૮ Ratnashram at Sonaghad Dr. Renuna Porwal 409 ૮૩, લીલુંછમ પાન ખરી પડ્યું. પન્નાલાલ ખીમજી છેડા
Pictorial Story ૮૪. ધનવંતભાઈને હૃદયની શ્રદ્ધાંજલિ સુમતિબહેન રાવલ
(Colour Feature) ૮૫. કેવું અદ્ભુત વ્યક્તિત્વ! દીપ્તિ સોનાવાલા ૭૯ ૧૧પ.ધનવંત શાહનું સાહિત્ય (સચિત્ર) -
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. "
૭૦
આ અંકનું સૌજન્ય રૂપિયા ૬૦.૦૦ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક દ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૫
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Regd. With Registrar of Newspaper for India No. MAHBIL/2013/50453 • ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ ગુજરાતી-અંગ્રેજી વર્ષ: ૪ (કુલ વર્ષ ૬૪) • અંક : ૧૦ એપ્રિલ ૨૦૧૬ • વિક્રમ સંવત ૨૦૭૨૦વીર સંવત ૨૫૪૨૦ ચેક સુદ તિથિ-૧૦ •
૦ ૦ ૦ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ પત્રિકા ૦ ૦ ૦.
(પ્રારંભ સન ૧૯૨૯થી)
પ્રબુદ્ધ જીવન
ડો. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૦ ૦ વાર્ષિક લવાજમ રૂ.૨૦૦/-૦૦
૦ ૦ છૂટક નકલ રૂા. ૨૦/-૦૦ માનદ તંત્રી : ડો. સેજલ શાહ
એક નાની વાત આપની સમક્ષ...
It is very simple to be happy, but it is very difficult to છેવટે મનુષ્ય તો લાચાર જ ને! be simple.
કુદરતના આ કપરા નિર્ણય સામે આપણે ધનવંતભાઇને સુખી થવું એ બહુ સરળ છે પરંતુ સરળ રહેવું એ બહુ જ અઘરું તેમના સ્વપ્નો દ્વારા જીવંત ન રાખી શકીએ? આમેય એમનું સ્વપ્ન જ હોય છે.
ક્યાં અંગત હતું? એમને જે વિચાર્યું તે સદા સંસ્થા અને ૨ આદરણીય ધનવંતભાઇએ પોતાનું સમગ્ર જીવન મૂલ્યો સાથે, માનવજીવનના ઉદ્ધાર માટે. ત્યારે એક ધરપત અનુભવી શકાય -$ જ્ઞાનના પ્રકાશને ફેલાવતા, સહજતા સાથે સરળતાથી, કોઈ કે ધનવંતભાઈ હવે આપણા સહુમાં, આપણી અંદર તેમને જે 3 અહંકાર વગર વિતાવ્યું જેની
આકારિત કર્યા છે તે સ્વપ્નોમાં, | આ અંકના સૌજન્યદાતા IE મહેંક આપણે સહુ અનુભવી રહ્યા
તેમને જે કાર્યક્રમોની રૂપરેખા ઘડી સ્વર્ગવાસી શ્રી વસંતરાય દલિચંદ શેઠ છીએ સાથે તેમના વગર ઉજવળ જીવન જીવવાની યાદમાં
છે તેમાં, તેમને તૈયાર કરેલી છે હું અનુભવી રહ્યા છીએ એક
લ્યુ પ્રિન્ટમાં રહેશે, આપણી હું હસ્તે શ્રીમતિ કુંદનબેન વસંતરાય શેઠ ૪ શૂન્યાવકાશ. હિની-જયેશ રૂપાલ-વિજય
હયાતી સુધી. ૬ મૃત્યુનો બિહામણો ચહેરો મિનલ-જયેશ તૃતિ-અજય
પ્રસ્તુત અંક ધનવંતભાઈ રૅ રે પોતાનો સમય નિશ્ચિત કરી
શિતલ-જિલત
સ્મરણાંજલિ વિશેષાંક તરીકે 5 $ નિર્ધારિત વ્યક્તિ પાસે પહોંચી
છે આપની સમક્ષ રજૂ કરીએ છીએ. હું S જાય છે ત્યારે એ જીવની પૃથ્વી પરની આવશ્યકતા વિશે શું કહેવું? એમના વ્યક્તિત્વના વિવિધ રંગો જે ક્યારેક આયોજક રૂપે, તો BE શ્રી ધનવંત શાહ, જેમના નામ આગળ “સ્વ” લખવાની હિંમત મારી કદી ચિંતક રૂપે, તો ક્યારેક સંશોધક કે સર્જનાત્મક સાહિત્યના 3 કલમ આજેય નથી કરી શકતી. ધનવંતભાઈ એટલે પ્રબુદ્ધ જીવનના માધ્યમથી આપણી સમક્ષ પ્રગટ થતાં રહ્યાં છે. આપણા સહુના હું હસ્તાક્ષર. પરંતુ એપ્રિલ ૨૦૧૬થી આ પાના પરનો તંત્રી લેખ હવે મનમાં અનેક સ્મરણો અંકિત થયેલા છે. અનેક ક્ષેત્રે અનેક કાર્ય હું તેઓ નહિ લખે, એ વાસ્તવિકતા કપરી છે. કેટલીક ન પસંદ હોય કરતાં તેઓ એક મહાવિદ્યાલય સમા હતા, જેની વિવિધ
એવી વાસ્તવિકતાને આપણું વિજ્ઞાન પણ બદલાવી શકતું નથી. શાખાઓએ કેટકેટલાય છોડનું વાવેતર કર્યું છે. માણસની પરખ કે $ 6 શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ, ૩૩ મહમદી મિનાર, ૧૪મી ખેતવાડી, એ.બી.સી. ટ્રાન્સપોર્ટની બાજુમાં, મુંબઈ-૪૦૦૦૦૪. ટેલિફોનઃ ૨૩૮૨૦૨૯૬ | ઑફિસ સ્થળ સૌજન્ય : શ્રી મનીષભાઈ દોશીશ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનો બૅન્ક A/c. No. 0039201 000 20260.
Website: www.mumbai_jainyuvaksangh.com • email: shrimjys@gmail.com Web Editor: Hitesh Mayani-9820347990
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BA ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ISSN 2454–7697
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૬
= પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 5 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શીહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
BE અને શક્તિને જાગૃત કરવાનું કાર્ય મૌન રહી કરનાર ઋષિ સંઘના કમિટી સભ્યોએ સહકાર આપ્યો છે એને કારણે જ હું આ = હું કેટલા? “કરું, હુ કરું-' એના ભારથી મુક્ત, સાવ નિર્વેદ અને કાર્ય આવનારા થોડા સમય માટે જ કરવા મારી જાતને તૈયાર હું હું જ્યાં જે સુંદર દેખાય તેની ઉજવણી કરી તેને પ્રગટ કરનાર આ કરી શકી છું. નીતિન સોનાવાલાના પ્રોત્સાહન માટે આભાર ૬ છે મહામાનવ નહીં તો બીજું શું? અનેકાંત વિચારણાનો સાક્ષાત્કાર સિવાય શું કહી શકું? સાથે જવાહરભાઈ, પુષ્પાબેન, દીપ્તિબેન, હું હું એમના જીવનમાં જોવા મળતો હતો. મંચ પર હોવા છતાં પ્રવીણભાઈ, હેમંતભાઈ, હરીશચંદ્ર, અશોકભાઈ, નીરૂબેન દરેક ૬ વિદ્વતાના ભારથી મુક્ત દરેકના હૃદયમાં પોતાની આગવી જગ્યા પગલે મારી સાથે રહે છે. આ વિશેષાંક માટે ભારતીબેન શાહની ૐ બનાવનાર આ તંત્રીના વાત્સલ્યનો અનુભવ હવે માત્ર સ્મરણમાં વિશેષ મદદને સ્મરું છું. બીજું એક પ્રેરકબળ છે ધનવંતભાઈના ચું જે વાગોળવાનો જ ને? આ જ સત્ય છે. પ્રબુદ્ધ જીવનનું અને કુટુંબીજનોમાં પ્રાચીબેન અને પૂરબભાઈનો વિશ્વાસ, #E આપણા સહુનું. પ્રબુદ્ધ જીવન એમનું માનીતું સર્જન હતું અને સ્મિતાબેનની હૂંફ. આ સર્વની ધરપતથી યાત્રા શરુ કરી છે અને BE કે એના વિકાસની ગાથા અંગે આપણે સહુ જાણીએ છીએ. હવે એ આપ સહુ વિદ્વતજનોએ આપેલું માર્ગદર્શન એ જ હવે આગળની કે ૯ કાર્યને, એમના આ માનીતા વૈચારિક સામાયિકને આગળ યાત્રાને હંકારશે. & ચલાવવાની જવાબદારી આપણા સહુની. આપણે સહુ જાણીએ વિદ્વજનો જો ચૂકાય તો ઝાલજો અને જો આગળ વધાય તો શું * છીએ કે તેમની એક વિશિષ્ટ શૈલી હતી તે મુજબ તેઓ ખુબ સાથે રહેજો. આ મંઝીલ એકલા ક્યાંથી પાર પડશે? વિશેષાંક : 3 ભાવ અને સંવેદનાપૂર્વક બીજા પાસે કામ કરાવી શકતા અને એ માટે ચારે તરફથી અનેક સંદેશાઓ આવ્યા છે, અને આવી રહ્યા રૂ
જ રીતે તેમને મારામાં વિશ્વાસ મુક્યો છે. એમના ભાવભર્યા છે. દરેકની ભાવનાઓની અમે કદર કરીએ છીએ, આપના શબ્દો
આદેશને નકારવાનું કોઈને ન ગમતું. કારણ તેઓ માત્ર આદેશ અમને શાતા આપે છે. અઢળક સંદેશાઓને કારણે તારીખની તે BE ન આપતાં પરંતુ સાથે રહી એ કાર્યને આકાર અને વેગ આપવામાં મર્યાદા બાંધવી પડે તેમ હતી. જે મોડા આવ્યા છે તેમને આગામી BE હૂં મદદરૂપ પણ થતાં. આજે પરિસ્થિતિ એવી છે કે તેમનો આદેશ અંકમાં સમાવી જ લઈશું. આ અંકને ત્રણ ભાગમાં વહેંચ્યો છે. હું ૯ છે પરંતુ તેમનો દૈહિક સાથ નથી ત્યારે વધુ સૂનકાર લાગે છે, એક ભાગમાં સર્જક ધનવંતભાઈની કલમની કેટલીક વિશેષતાને છે પરંતુ આપ જાણો છો કે માત્ર ભાવભર્યાં બેસી રહેવાથી નહિ ઉજાગર કરી છે. બીજા ભાગમાં અન્ય વિદ્વાનોની કલમ દ્વારા છે હું ચાલે, એમ કરવાથી તો આપણે તેમની શ્રદ્ધાને હાનિ ધનવંતભાઈનો વિશેષ પરિચય મળે છે જ્યારે અંતિમ ભાગમાં ? પહોંચાડીશું. તો ચાલો સાચી શ્રદ્ધાંજલિ તો તેમના આ કાર્યને શ્રદ્ધાંજલિના સંદેશાઓ આવરી લીધા છે. આ અંક આપણા સહુના રૃ
દીપાવવામાં જ છે અને જે આપણે સહુ મળીને કરીએ. આજે પ્રિય તંત્રીને અર્પણ. હં તેમણે મારામાં મૂકેલા વિશ્વાસને મારે સાચો પાડવાનો છે અને અંતે, આપ સહુને વિનંતી આજ સુધી આપે આપેલો સહકાર જે # એ આપ સહુના સહકાર વગર નહિ જ કરી શકાય. મારે અનેક આમ જ રાખશો, જેથી અમારું મનોબળ ટકી રહે. વધુ શું કહું, ૐ હાથની આવશ્યકતા છે અને આપ સહુ એ પૂરી પાડશો તેવી Faith is the bird that feels the light and sings when છે
શ્રદ્ધા છે. આપમાંથી ઘણાઓએ જે હાથ લંબાવ્યો છે એ માટે the dawn is still dark. $ આભારના શબ્દો ઓછાં પડે એમ છે. ઑફીસ અને શ્રી જૈન યુવક
-સેજલનાં વંદના
sejalshah702@gmail.com ‘પ્રબુદ્ધ જીવન” પરદેશના પોસ્ટલ ચાર્જિસમાં વધારો પોસ્ટ ખાતાએ પરદેશના પોસ્ટલ ચાર્જિસમાં જાન્યુઆરી ૨૦૧૬થી વધારો કર્યો છે. પહેલાં એક અંકનો પોસ્ટેજ ખર્ચ રૂ.૯૦ હતો. જાન્યુઆરીમાં ૨૦૧૬થી એક અંકનો પોસ્ટેજ દર રૂા. ૧૦૨ થયો છે. ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૬ના ખાસ અંકનો પોસ્ટલ ચાર્જ રૂા. ૨૪૭ એક અંકનો નવા પોસ્ટલ નિયમ મુજબ થયો હતો.
આ સંજોગોમાં તા. ૧લી એપ્રિલ ૨૦૧૬ થી પરદેશ માટેના લવાજમના દર નીચે પ્રમાણે રહેશે. ૧વર્ષના લવાજમના $30 ૦ ૩ વર્ષના લવાજમના $ 80૫ વર્ષના લવાજમના $100 ૦ ૧૦ વર્ષના લવાજમના $200/| વાર્ષિક લવાજમ આપશ્રી $ (ડોલર) માં મોકલાવો તો $ પાંચ બેંક ચાર્જિસ ઉમેરીને મોકલશો.
| આપના સહકારની આશા રાખીએ છીએ. ભારતમાં વાર્ષિક લવાજમ રૂ. ૨૦૦ ત્રણ વર્ષનું લવાજમ રૂા. ૫૦૦ પાંચ વર્ષનું લવાજમ રૂા. ૯૦૦ દસ વર્ષનું લવાજમ રૂ. ૧૮૦૦||
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનો બૅન્ક A/c No. : બેન્ક ઓફ ઈન્ડિયા CD A/c No. 003920100020260.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
% પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક % પૃષ્ઠ ૭
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
રુદેવની કલમે..
વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. 9 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક = ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
હૃધ્યથી ધર્મી, ઉત્તમના ઉપાસક
| આચાર્ય શ્રી વાત્સલ્યદીપ સૂરિજી જીવનને મંગલમય બનાવવું તે ઉત્તમ માનવીનું લક્ષ્ય હોય જીવનના અંતિમ તબક્કામાં ડૉ. ધનવંત ટી. શાહ “પ્રબુદ્ધ કું જે છે. ડૉ. ધનવંત ટી. શાહ તેનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે. શ્રી જીવન'ના તંત્રી તરીકે પ્રવેશ્યા, તે તેમના જીવનનો શ્રેષ્ઠ સમય જં = ધનવંતભાઈએ જીવનને, મનને, હૃદયને માંગલ્યની દિશામાં બની રહ્યો. પ્રોફેસર તરીકે, લેખક તરીકે, સાહિત્ય સર્જક તરીકે છે હું દોર્યા, અનેકને માટે પથદર્શક બની ગયા.
અને સંશોધક તરીકે તેઓ પોતાની નિપુણતા પૂરવાર કરી ચૂક્યા ૬. ડૉ. ધનવંતભાઈ મારા પૂજ્ય ગુરુદેવ આચાર્ય ભગવંત શ્રી હતા, ઉદ્યોગપતિ તરીકે તેઓ સફળ રહ્યા હતા પણ પ્રબુદ્ધ – હ દુર્લભસાગરસૂરીશ્વરજી મ. અને અમારા પ્રતિ પૂજ્યભાવ રાખતા જીવન'ના તંત્રી તરીકે તેઓ સંપૂર્ણ સમર્પિત થઈ ગયા અને અખૂટ
હતા. વર્ષોથી મળતા, વાતો ખૂબ થતી પણ અધિકાધિક મળવાનું કીર્તિ પામ્યા. ઉન્નતિની દિશાની આ પ્રાપ્તિ જેવી તેવી ઘટના નથી. કૅ થયું તેઓ “પ્રબુદ્ધ જીવન'ના તંત્રી નિમાયા, તે પછી. તેઓ ડૉ. ધનવંતભાઈને જીવનના છેલ્લા દોઢ દાયકામાં થયેલો સતત ? ૐ સાહિત્યોપાસક, સાહિત્ય સર્જક તો હતા જ પણ મહદંશે તે સાહિત્યિક સ્વાધ્યાય એમને જીવનની ઉત્થાન તરફની દિશા આપે $ ક સ્વરૂપ ખીલ્યું છેલ્લાં દોઢ દાયકાનાં, એમ કહેવું જોઈએ. જીવનભર છે, તેના જેવી અણમોલ પ્રાપ્તિ અન્ય કોઈ હોઈ ન શકે. BE જે વાંચતા હતા કે વિચારતા હતા, તે સમયે જે અંતસ્તલતાં મુંબઈમાં પ્રારંભ કરાયેલા “આચાર્ય ભગવંત શ્રી દુર્લભસાગર- BE
ઘૂંટાયું તે “પ્રબુદ્ધ જીવન'ના તંત્રીકાળમાં બહાર આવ્યું. તેમના સૂરીશ્વરજી એવોર્ડ' સાથે તેઓ સંકળાયેલા રહ્યા. તેમને પણ સં. જે હું પત્રો મારી પાસે છે. તેમનું લક્ષ્ય એ બની ગયું કે શ્રી મુંબઈ જૈન ૨૦૧૩માં આ એવોર્ડ સમર્પિત થયો. મારું પુસ્તક “જૈન ધર્મ' ડૉ. હું
યુવક સંઘને, “પ્રબુદ્ધ જીવનને પગભર કરવા છે. તા. ૨૭-૭- આંબેડકર ઓપન યુનિવર્સિટીએ પાઠ્ય પુસ્તક તરીકે સ્વીકાર્યું અને ૬ ૨૦૦૬ના એક પત્રમાં, તેમણે મને આવું લખ્યું છે. આ કપરું મારા પાંચ પ્રવચનો તે જ યુનિવર્સિટીએ ઓન લાઈન એકઝામમાં ૨ રે કાર્ય તેમણે સુપેરે કર્યું. ‘પ્રબુદ્ધ જીવનમાં આમૂલચૂલ પરિવર્તન મૂકાયા ત્યારે તેઓ બેહદ ખુશ થયાઃ તેમણે એ કાર્ય માટે ડૉ. 9 લાવીને વાચનક્ષમ બનાવી દીધું.
યોગેન્દ્ર પારેખને અભિનંદન પાઠવ્યા. ૨ ડૉ. ધનવંતભાઈ વિદ્વાન તો હતા જ, વિવેકી વિશેષ હતા. “શ્રી જૈન મહાવીર ગીતા-એક દર્શન'ની લેખમાળા મેં તેમના ક - મૂલ્યનિષ્ઠાને આંચ ન આવે તેનું ધ્યાન રાખીને સૌને સાચવતા. આગ્રહથી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'માં લખી. યોગનિષ્ઠ જૈનાચાર્ય શ્રીમદ્ . 0 સને. ૨૦૦૯માં મારી અમદાવાદમાં આચાર્ય પદવી થઈ તે સમયે બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી રચિત ૩૦૦૦ શ્લોક પ્રમાણ તે ગ્રન્થ છે. ? & પરિવાર સાથે આવ્યા અને પ્રવચન પણ કર્યું. એ જ વર્ષે મારે મુંબઈ ડૉ. રમણલાલ ચી. શાહ તેમના પુસ્તક ‘વંદનીય હૃદયસ્પર્શ'માં હું $ ચાતુમાસાર્થે જવાનું થયું. તે સમયે, મેં વાતવાતમાં ધ્યાન દોર્યું કે તેને મૌલિક વિચારો ધરાવતો ગ્રન્થ ગણાવે છે. ડૉ. ધનવંતભાઈએ હું જૈન સામયિકો ઓછાં થતાં જાય છે અને ધર્મ વિશે વિશેષાંકો તે લેખમાળા તો પ્રગટ કરી જ પણ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ દ્વારા હું ૪ પ્રકટ થતા નથી. ભગવાન મહાવીર જન્મ કલ્યાણક, નિર્વાણ તેનું પ્રકાશન પણ કરાવ્યું અને ડૉ. રશિમકુમાર ઝવેરી પાસે ૪ હું કલ્યાણક તથા પર્યુષણ મહાપર્વ વિશે સાચા અર્થમાં વિશેષ અંક પ્રસ્તાવના પણ લખાવી! પુસ્તક પ્રગટ થયું ત્યારે કહે, “એક હૈં શું થાય તો સારું!
એકેડેમિક ગ્રન્થ તૈયાર થયો.” જેના વિશે ધનવંતભાઈએ તંત્રીલેખ ? ૪ એમણે એ વાત ઝીલી લીધી. પ્રબુદ્ધ જીવનના અનેક વિશેષાંક પણ લખ્યો હતો. વ્યાખ્યાનમાળા, જ્ઞાનસત્ર, સાહિત્ય સમારોહ ૪ થયા. એ કાર્યમાં તેમણે આગળ વધીને અનેક વિદ્વાનોને જોડ્યાં, તેમણે નિષ્ઠાપૂર્વક યોજ્યાઃ તબિયતની અસ્વસ્થતા છતાં ઠેર ઠેર
સંપાદન કરાવ્યું. અનેક પ્રતિભાઓને તક આપી, સાહિત્ય માર્ગે પ્રવચનો કરવા પણ ગયા. આ તમામ વાતોનું મૂળ આટલું જ: જે હુ આગળ દોર્યા.
સારું પોતાને મળી ગયું છે તેનો સંગ અખંડ રહે! $ શ્રી ધનવંતભાઈ સાથે નિયમિત વાત થતી. તેઓ મળવા શ્રી ધનવતંભાઈ ઉત્તમના ઉપાસક હતા. એવું પણ બન્યું કે હું { આવતા ત્યારે મેં જોયું છે કે તેમને જ્યાંથી પણ નવી દૃષ્ટિ પ્રાપ્ત તેમની આસપાસ એક વર્તુળ ખડું થઈ ગયું કે જાણે હું તારા વખાણ
થાય છે તેને કોઈ જ પક્ષપાત વિના સ્વીકારે છે. તેમની સંપૂર્ણ કરું, તું મારા કર! મેં આ વાત પ્રત્યે તેમનું ધ્યાન દોર્યું તો કહે, હું ભાવના ધર્મમય થઈ ગઈ હતી, તેમના વિચારો સંપૂર્ણ ધર્મમય કેટલાંક ગુના અનિવાર્ય હોય છે !' { થઈ ગયા હતા. એક જ લક્ષ્ય હતું-ધર્મ સેવા.
પૂ. આચાર્ય શ્રી દુર્લભસાગરસૂરીશ્વરજી જૈન ભવન’ ગોરેગામ ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક = ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક શાહ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ. ૮
૪ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ગ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
9 વેસ્ટમાં ખડું થયું તો તે જોવા પણ આવેલા કહે: ‘તમારા હાથે હૃદયથી ધર્મી એવા ડૉ. ધનવંતભાઈને જેઓ એક પણ વખત છે હું આ એક નક્કર કામ થયું !” અમદાવાદ મળવા આવવાની ભાવના મળ્યાં હશે તે તેમને ભૂલી શકે નહિ. એજ તો છે ઉત્તમ જીવનનું 8 જૈ પણ રાખતા હતા પણ નરમ તબિયત અને સોનગઢના સાહિત્ય પ્રતિબિંબ! તા. ૨૮-૨-૨૦૧૬ના પથારીમાં સૂતા પછી કહે છે કે જે ૐ સમારોહની ચિંતા તેમને ઘેરી વળેલાઃ મુંબઈની હીરાનંદાણી ઉઠ્યા જ નહિ; પણ ઉઠ્યા હોત તો ટાગોરનું આ અમર વાક્ય ૪ હૉસ્પિટલમાંથી ઘરે પહોંચ્યા પછી મારી સાથે વાત થઈ ત્યારે અચૂક બોલ્યા હોત: “થાય છે કે જવાના દિવસે આ વાત કહી હું પણ કહે, ‘તમને વંદન કરવા આવવું છે, વાસક્ષેપ મળી ગયો છે!” દઉ જે જોયું છે, જે પામ્યો છું, તેનો જોટો નથી! * * *
'ઉપાધ્યાય ભવનચંદ્રજી મ. સા. લખે છે...શિ
'પૂ.વિજયશીલચંદ્ર સૂરિ મ. સા. ...તિ,
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
પ્રમુખશ્રી, મંત્રીશ્રી, જૈન યુવક સંઘ, મુંબઈ. ધર્મલાભ,
શ્રાવકરત્ન, મેધાવી મનીષી અને ઉત્સાહી આયોજક, અજાતશત્રુ અને ગુણગ્રાહી એવા શ્રી ધનવંતભાઈની અણધારી ચિરવિદાયથી એક ખાલીપો સર્જાયો છે. સમાચાર મળતાં મન ગ્લાનિથી ભરાઈ ગયું. | જૈન પરંપરાના બદલાતા અને અકળાવતા સમય સાથે | સમન્વય -સંતુલન-સામંજસ્ય સ્થાપવા માટે સતત ચિંતિત અને સક્રિય રહેનારા શ્રાવકની ખોટ પડી. શ્રી જૈન યુવક સંઘ અને ‘પ્રબુદ્ધ જીવન' સામયિક માટે તો જાણે તેનો પ્રાણ ચાલ્યા ગયા જેવી સ્થિતિ છે.
સાહિત્ય, સમાજ અને ધર્મ બધા ક્ષેત્રે તેમણે પ્રેરક, પોષક, પ્રોત્સાહકની ભૂમિકા અદા કરી. ભરપૂર જીવ્યા. આનંદથી જીવ્યા અને જીવંત-જ્વલંત જીવનની છાપ મૂકી ગયા. | ‘સમણસુત્ત’ તેમનો પ્રિય ગ્રંથ હતો. આ ગ્રંથ પર ઓપન બુક એક્ઝામની યોજના તેમના સહયોગથી સંપન્ન થઈ.| પુરસ્કાર વિતરણ સમારોહમાં આવનાર હતા, આવી ન શક્યા. ઉત્તરપત્ર તૈયાર કરવા એમણે કહેણ મોકલ્યું. | રમજાનભાઈ સાથે અંતિમ દિવસે વિગતે વાત કરી, ખૂબ સંતોષ, ખૂબ રાજીપો વ્યક્ત કરેલો. બસ, એ વાતનો આનંદ અમારી પણ સ્મૃતિમાં અકબંધ રહેશે. | ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના આગામી અંકમાં જવાબો અને | અહેવાલ પ્રગટ કરવાની વાત તેમણે કરેલી. અહેવાલ તેમની | પાસે પહોંચી ગયેલ. ઉત્તરપત્ર આ સાથે મોકલું છું. આગામી
અંકમાં પ્રસિદ્ધ કરવા ઘટતું કરશો. - પરિવારજનોને હાર્દિક સહાનુભૂતિ પાઠવું છું. મંગળ | હો! લાયજા, કચ્છ
જીવન ક્ષણિક છે, બધું નાશવંત છે, એવી સમજ હોવા છતાં, અને હજી હમણાં જ સમારોહમાં તે વિષે ભરપૂર વાતો કરી હોવા છતાં, આ સમાચાર સાંભળતાં “આવું બની શકે ?' “માન્યામાં નથી, આવતું' જેવા પ્રત્યાઘાતો ચિત્તમાં ઊપસી ગયા. | ખૂબ ખેદજનક વાત બની. જવાનું છે એ અફર હોવા છતાં આમ | એકાએક ચાલ્યા જાય તે, આપણી પરિસ્થિતિના સંદર્ભમાં, માની
ન શકાય તેવી અને માનવી ન ગમે તેવી ઘટના છે. | ધનવંતભાઈનો અલપઝલપ પરિચય ઘણાં વખતથી હતો. પણ, સોનગઢમાં ૪-૫ દિવસ સાથે રહેવા-બેસવાનું બન્યું, ત્યારે તેમની ઘણી ક્ષમતાઓનો અંદાજ મળ્યો. મને આનંદ તો એ વાતે સહુથી અધિક થયેલો કે તેઓ પણ ભાવનગરના હતા. | સમારોહનું આયોજન તથા સંચાલન કરવામાં એમના હૃદયની| મમતા, ઋજુતા તથા લાગણીઓ સતત વહેતી જોઈને રાજી થતો.|| તે વધુ પડતો શ્રમ લેતા તે જોઈને ૨-૩ વાર શ્રી મંગળભાઈ | | ભણશાલીને મેં સૂચન પણ કરેલું કે તેમને સમજાવો કે આટલો શ્રમ ન કરે.
શિરછત્ર ગુમાવ્યાનો આઘાત તમને બધાને ઓછો નહિ હોય.| શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ, ‘પ્રબુદ્ધ જીવન', સાહિત્ય સમારોહવગેરે પ્રવૃત્તિઓ સાથે જોડાયેલા સહુ કોઈ પણ શોકગ્રસ્ત અને ૬ આહત હશે જ. ' પણ જો માણસ મૂલ્યનિષ્ઠ અને સારપ-ભરેલું જીવન જીવ્યો છું હોય તો, તેના મરણ પછી તે એક વિશિષ્ટ સુવાસ મૂકીને જાય છે,| | જેને લઈને લોકો તથા પરિવાર તેને સતત યાદ કરે છે, અને તેના શું ઉમદા કાર્યોની અનુમોદના કે સરાહના દ્વારા તેને હૃદયસ્થ રાખે -૪
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક 2 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
| ધનવંતભાઈ ખરેખર ઉમદા અને સત્કર્મમય જીવન જીવી ગયા. તેમના મરણનો શોક કરવો એ કદાચ તેમના આત્મા પ્રત્યેનો અપરાધી બની રહે. તેમના ઉમદા કાર્યો, નિષ્ઠા, દૃષ્ટિ, સદ્ગુણો આ બધાને યાદ કરવા, અને તેવાં કાર્યો અવિરત ચાલુ રાખવાં, તેવા ગુણોનો વારસો જાળવવો તથા વિકસાવવો, એ જ તેમને જીવંત કે ચિરંજીવી રાખવાનો શ્રેષ્ઠ ઉપાય છે.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૯
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ધનવંત શાહ એમની કલમે...
અહીં ધનવંતભાઈની કલમે વ્યક્ત થતા ધનવંતભાઈ જોવા મળશે. એમની વિચારશીલ વૃત્તિ અને સંવેદનશીલ અભિગમ અંગે રે ભાગ્યે જ કોઈને શંકા હોઈ શકે. એમની લેખિની વાંચતાં ખ્યાલ આવે કે સતત જાગ્રત ધનવંતભાઈ મંથન ચિંતન કરતાં કરતાં પોતાને નિર્વેદ અને યોગીની કક્ષાએ પહોંચાડી શક્યા હતાં. અહીં પ્રસ્તુત લેખમાં એઓની ગુરુ શોધ યાત્રા અંગેના જાત સાથેના સંવાદમાં તેમના વિશાળ જ્ઞાનનો પરિચય મળે છે. ગુરુની શોધમાં અનેક જગ્યાએ ફરવાથી ઘડામણ થાય છે અને સાંભળવાથી
ચિંતનમાં સમૃદ્ધિ થાય પણ એ પછી પણ કોઈ મોહમાં પડ્યા વગર જાતને નિર્લેપ રાખી જાગૃતતા રાખી શકાય, એ કેટલી મોટી BE વાત? ભગવાન મહાવીરની શીખમાં જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતને ખરા અર્થમાં તેઓ પામ્યા છે, તેનો ખ્યાલ આવ્યા વગર રહેતો નથી. આ ‘તાંસળીવાળા બાબા' એક વિશિષ્ટ ઘટના છે. એક વિશિષ્ટ વ્યક્તિનો પરિચય અને તેને ઓળખવાની ધનવંતભાઈની દૃષ્ટિનો અહીં પરિચય મળે છે. અનેક લોકો કહે છે કે ધનવંતભાઈ માણસ પારખુ હતા, ધનવંતભાઈ ખરા અર્થમાં જીવનપારખુ અને મર્મપારખુ હતા. બે લાગણીસભર લેખો ‘જીવનમાં માની પડેલી ખોટ’ અંગેની સંવેદના અને ‘પિતા દ્વારા પુત્રીને લખાયેલો પત્ર' આપણને ધનવંતભાઈના સંવેદનશીલ અને ઋજુ વ્યક્તિત્વનો ખ્યાલ આપે છે.
માં જીવનમાંથી ભૂંસાઈ યેલો શબ્દ ...!
ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. 9
- પૃથ્વી પરનો સૌથી મધુર શબ્દ અને સૌથી મધુર ધ્વનિ છે...મા. ઘર કહેવડાવે છે. હું હજુ જન્મીને મને વાચા ફૂટે અને હું બોલું એ પહેલાં જ એક વર્ષની અમારા ઘરમાંથી મારી મા જવાથી ઘર પર આભ તૂટી પડ્યું, હું ૬. ઉમરે મારા જીવનમાંથી ભૂલાઈ ગયેલો એ શબ્દ...મા. કવિ ઘર છિન્નભિન્ન થઈ ગયું. મારે એક ભાઈ અને એક બહેન. મારા કુ. $ દામોદર ખુશાલદાસ બોટાદકરના કાવ્ય “જનનીની જોડ સખી! પિતાજી તિલકભાઈએ નિર્ણય કર્યો કે અણધારી આવી પડેલી છે ૬ નહીં જડે રે લોલમાં...” કવિએ લખ્યું છે “અમીથી ભરેલ એની આ આફત સામે હું એકલો જ લડીશ. મારે બીજા લગ્ન કરવા જે $ આંખડી રે લોલ, હાલના ભરેલાં એના વેણ રે, જનનીની જોડ...' નથી. પરંતુ મારા મોસાળિયાને થયું કે પિતાજી આ જવાબદારી હું છે આ કવિતા આંખમાં આંસુ લાવી દે છે. સાવ જ નાની વયમાં નહિ સંભાળી શકે, એટલે મારા મોટાભાઈ એક મામાને ત્યાં હું જે મારી મા દુનિયા છોડીને જતી રહેવાથી ન તો હું પામી શક્યો જતા રહ્યાં. મારાથી મોટી મારી બહેન નિર્મળાને મારી માસીના ૪
માની અમી ભરેલી આંખડી કે વ્હાલભર્યા એનાં વેણ. કદાચ દીકરા એમના ઘરે લઈ ગયાં. હું પિતાજી સાથે જ ચાર વર્ષનો છે હું કુદરતનો આની પાછળ કોઈ સંકેત હશે અને જેમ જેમ જીવનના થયો ત્યાં સુધી રહ્યો.
સ્તર ચઢતો ગયો તેમ તેમ હૃદયને લાગ્યું કે હા, મારા જીવનમાંથી જો કે મારા નાનાનો જીવ મારામાં જ હતો. એમનું મન હું હું મારી માને પોતાની પાસે બોલાવનાર ભગવાને એક લીધી અને મારા પિતાજી સાથે એકલો રહું એ માટે તૈયાર નહોતું. એથી હું
અનેક દીધીનો ઘાટ થયો. મારું જીવન ઘડતર શરૂઆતમાં મારા નાના અને એમના ઘેર લઈ ગયા. જ્યાં મારું બાળપણ મારી જ દૃ પિતાશ્રીએ, ત્યાર બાદ મારા પરમ ગુરુ દુલેરાય કારાણીએ અને માસીના લાડકોડ વચ્ચે પસાર થઈ રહ્યું હતું. ત્યાં સોનગઢના હૈ હું કલ્યાણચંદવિજયજી મહારાજ સાહેબે, યુવાનીમાં મારી બહેન ચારિત્ર-વિજયજી મહારાજ સાહેબનું સંચાલન કલ્યાણચંદ્ર ? ૪ નિર્મળા અને મારા બનેવીએ, કૉલેજકાળ દરમિયાન મારા પ્રોફેસર વિજયજી મહારાજ સાહેબના હાથમાં આવતાં જ મારા જીવનમાં જે ? રામપ્રસાદ બક્ષીએ કર્યું. જ્યારે આ બધા જીવનમાંથી જતા રહ્યા ફરી એક નવો મોડ આવ્યો હતો. હું ત્યારે ડૉ. રમણભાઈ અને તારાબહેન શાહ મારા જીવનના મુખ્ય વાત એમ બની હતી કે સોનગઢના આશ્રમની જ્યારે ૧૯૨૮માં હું $ આધારસ્તંભ બનીને રહ્યાં. મારા ગુરુ, મારા સંસ્કારસિંચક, મારી સ્થાપના થઈ હતી ત્યારે મારા પિતાજીએ એમાં એમના તન, હું હૈ પ્રેરણામૂર્તિ, મારા સ્વજન અને મારા હિતચિંતકો ગણ્યા ગણાય મન, ધનથી યોગદાન આપ્યું હતું. જેવો આશ્રમનો કાર્યભાર ? કે નહીં એટલા હતાં અને આજે પણ છે.
કલ્યાણચંદ્ર વિજયજી મહારાજ સાહેબના હાથમાં આવ્યો ને જે હું એક જ વર્ષનો હતો ને મા ગુમાવી. ઘરની શોભા હંમેશાં ક્યાંકથી તેમને ખબર પડી કે તિલકની પત્ની અવસાન પામ્યા હું
સ્ત્રીથી જ હોય છે. બીજી રીતે કહીએ તો ચાર દિવાલોને જ સ્ત્રી પછી તિલકનું ઘર વેરવિખેર થઈ ગયું છે. એમને મારા ભાઈ છું
ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૧૦
૧ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 1 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
વિશેષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. ૪ ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ.
આ બહેનનાં સમાચાર મળ્યા હતાં પણ હું ક્યાં અને કોની સાથે રહું પર હતો. આમ તો એમના જન્મદિવસે સવારે શુભેચ્છા આપતો શું હું છું એની કોઈ ભાળ નહોતી. (આખરે હું મારા નાનાજીને ત્યાં ફોન કરું. એમનો ૨૮ ફેબ્રુઆરીએ જન્મદિન. કોણ જાણે કોઈ હું છું એવી જાણ થતાં જ મને આશ્રમમાં લઈ ગયા હતાં.) કામમાં વ્યસ્ત હતો અને મેં સવારે ફોન ન કર્યો. પેલી બાજુ હું મારા નામે ફાઈનાન્શીયલ ટ્રસ્ટ હતું. ટ્રસ્ટીઓનું માનવું હતું દુલેરાયભાઈએ એમના પુત્રને પૂછ્યું, “ધનુભાનો ફોન આવ્યો ?' હૈ હું કે હું એ ટ્રસ્ટની હેઠળ અમદાવાદમાં ભણું. નાનાની ઈચ્છા મને એમના દીકરાએ કહ્યું, ‘ના બાપુ.દુલેરાય કહે, ‘કેમ, એણે ફોન કું એમની સાથે રાખવાની હતી. પણ, કલ્યાણચંદ્રવિજયજીનો એક નહીં કર્યો હોય? ભલા, કેમ નહીં આવ્યો હોય એનો ફોન ? આમ હું જ નિર્ણય હતો કે મારો ઉછેર આશ્રમમાં જ થાય. એમના નિર્ણયની તો એ ફોન કર્યા વગર રહે નહીં. એની તબિયત તો સારી હશે ? જં જીત થઈ અને ચોથા ધોરણથી લઈ મેટ્રીક સુધી હું આશ્રમમાં ને?' (આ છે મહાન હસ્તીના ગુણ. મેં ફોન ન કર્યો એની શિકાયત - * ભણ્યો અને રહ્યો રહ્યો હતો. ત્યાં મને દુલેરાય કારાણી જેવા કરવાને બદલે તેમને મારી તબિયતની ચિંતા થઈ.). હું ગુરુ મળ્યા, એમણે મને પિતાનો પ્રેમ આપ્યો હતો. જેવો મારો એ જ વખત મને પણ કોઈ ઈશ્વરીય સંકેત થયો. મને ફોન ૯ નિર્ણય આશ્રમમાં રહેવાનો થયો કે તરત જ મારા પિતાજી કરવાનું યાદ આવ્યું. મેં કશેકથી ફોન શોધીને એમને ફોન કર્યો. જે $ આઝાદીની લડતમાં જોડાઈ ગયા હતા. આશ્રમમાં વિનોબા પહેલાં એમને જન્મદિવસની વધાઈ આપી અને પૂછ્યું, “કેમ છે ?
ભાવે, નારાયણભાઈ દેસાઈ, સ્વામી આનંદ, ૨મણભાઈ તબિયત ?' દુલેરાય કહે, ‘ધનુભા, અલવિદા ! હવે જવું છે.' મેં જ $ દેસાઈકુષણકુમારજી જેવા અનેક મહાનુભાવોની અવરજવર કહ્યું, “સાહેબ, એમ ન કહો.” મને કહે, ‘બહુ રહ્યા જીવનમાં,
રહેતી હોવાથી મારામાં અહીં ઊંચા અને સાત્ત્વિક સંસ્કારોનું બહ આનંદ કર્યો. બહુ મસ્તી-મજા કરી. હવે વિદાય વેળા નજી કે ગુજં સિંચન થયું હતું. દુલેરાય કારાણીને લીધે મારામાં સાહિત્ય અને આવી છે.' વાચનનો શોખ વિકસ્યો હતો.
એમનો પુત્ર મને મળ્યો ત્યારે એણે કહ્યું, ‘બાપુએ, તમારો છે આશ્રમમાં આવવાથી સોનગઢની ધરતી મારી મા બની હતી ફોન આવ્યો એના એક-બે કલાકમાં જ દેહ છોડી દીધો હતો.' હું હુ અને કલ્યાણચંદ્રવિજયજી મહારાજ સાહેબ અને દુલેરાય કારાણી ત્યારે એમની વય ૯૯ વર્ષની હતી. એમનો જન્મદિન, મૃત્યુદિન હું મારા પિતા બન્યા. તેઓ ઋષિ જીવ હતા. કચ્છના મેઘાણી તો એક હતો પણ એમનો જન્મસમય અને મૃત્યુસમય પણ એક રૅ ૪ કહેવાતા હતા. એમની તોલે કોઈ ન આવે. માની ખોટ મારી હતો. મૃત્યુ પહેલાં એમણે એમના દીકરાને કહ્યું હતું કે, માખણમાંથી Ė બહેન નિર્મળાબહેન પૂરી કરતી હતી. મને નિર્મળાબહેને એટલો વાળ નીકળે એમ જીવ નીકળી જાય તો સારું. આવા પુરુષની હૈં " બધો પ્રેમ આપ્યો હતો કે આજે ૭૧ વર્ષની વયે મને મા કરતા સેવા ન કરી શક્યો એનો મને હંમેશાં અફસોસ રહ્યો છે. તેઓ નં બહેનની ખોટ વધુ સાલે છે. એને ગુમાવ્યાનો વધુ વસવસો છે. નિસ્પૃહી હતા તેની વાત કરું. એમનો રંગભવનમાં અમૃત hી અમારા બંનેમાં ઉંમરમાં ૧૦ વર્ષનો ફરક હતો. હું મેટ્રીક થયા મહોત્સવ ઉજવાયો હતો. આખા કાર્યક્રમનું રેકોર્ડિગ લઈ અમે ?
પછી સોનગઢ આશ્રમ છોડી મુંબઈ ભણવા આવ્યો. સાંભળતા હતા. ત્યાં એમની દીકરી ટેપ રેકોર્ડરને અડી ને ટેપ હુ દુલેરાય કારાણી મને “ધનુ ભા' કહેતા હતા. તુટી ગઈ. મેં કહ્યું, ‘બેન આ તેં શું કર્યું ?' તો દુલેરાય કહે, ‘જાવા દૈ હું કલ્યાણચંદ્રવિજયજી મહારાજ સાહેબ અને દુલેરાય કારાણી બંને દોને ભાઈ. આ બધાનું શું કામ છે. અફસોસ નહીં કરવાનો.” હું મને તમે કહીને સંબોધન કરતા હતા. આ બન્ને વ્યક્તિઓ પાસેથી આવી હતી તેમની નિસ્પૃહિતા. ત્યારે મને સૌથી વધુ સહારો ૬ હું મને નાના મોટાનો વિનય- વિવેક કેમ રાખવો જોઈએ એ શીખવા મારા બહેન-બનેવીનો મળ્યો હતો. સંયુક્ત કુટુંબમાં રહેતા હોવા હૈ શું મળ્યું. મેટ્રીક પાસ થયા પછી તો હું મુંબઈ ભણવા જતો હતો. છતાં મારા બહેન-બનેવીએ મારું એવું ઘડતર કર્યું કે હું એ કુટુંબનો
આમ છતાં મારા ને દુલેરાય કારાણી વચ્ચે જે લાગણીભીના સંબંધો સભ્ય બની ગયો હતો. મારી બહેન ગૃહિણી હતાં અને મારા | હતા એમાં વધારો થયો હતો, સહેજ પણ ઘટાડો નહીં. એમની બનેવી રતિલાલ દેસાઈ શિક્ષક હતા.પણ બંને જણે મને દીકરાની કે દરેક વાતો પર મને હંમેશા વિશ્વાસ અને શ્રદ્ધા હતા. એમનું જેમ સાચવ્યો હતો. હું સોનગઢથી આવી મુંબઈની ભવન્સ & g, ઋણ કેમ કરી ચૂકવવું શક્ય નથી. જોકે મને જ્યારે જ્યારે મોકો કૉલેજમાં ભણતો હતો. રહેતો હતો હોસ્ટેલમાં પણ જમવા મારી $ મળ્યો ત્યારે એમના સાહિત્યસેવાના અનેક મહોત્સવો ઉજવ્યા બહેનને ત્યાં જતો હતો. બહેન કરતાં બહેનની દેરાણી મારી ૪ હતા. આજે પણ એ મોકો હું છોડતો નથી. અમારા બંને વચ્ચે જરૂરિયાતોનું હંમેશા વધુ ધ્યાન રાખતી હતી. કેવો સંપ અને પ્રેમ! હું ખૂબ આત્મીયતા હતી.
પિતા કરતાં અનેરો પ્રેમ દુલેરાય કારાણીએ આપ્યો હતો અને ડું હું મને અહીં એક પ્રસંગ યાદ આવે છે. એ સમયે હું યુરોપ ટૂર મારી માની ખોટ મારી બહેને પૂરી કરી હતી.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શા- ઋવિ :હેશેષાંક ? ડૉ. ઘidવાર ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ એપ્રિલ ૨૦૧૬
૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ક પૃષ્ઠ ૧૧
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
શુ ચંદ્રેશ શાહ લિખિત એક લઘુ કાવ્ય “બહેન એટલે...” યાદ ભાવનાવાળા હતા. ત્યાગી હતા. એવો જીવ આટલો બધો રિબાય છે હિં કર્યા વગર રહેવાતું નથી.
કેમ? આટલી બધી પીડા શાને ભોગવે? અમૂક લોકોએ મને બહેન એટલે
પૂછ્યું. મેં કહ્યું, “વેદના ભોગવી એના પૂર્વભવના કર્મ ખપાવી જૈ ભાઈને લીલોછમ રાખતી નિર્મળ પ્રેમની નદી
રહી છે. જોવાનું એ છે કે એ શાંત ભાવે ખપાવે.” બહેન એટલે
ટર્બ કાઢવાની મારી હા કે ના બંને મારા માટે ધર્મસંકટ ભાભીને સંગીતથી ભીંજવતો કોયલનો ટહૂકો
હતી. ગદ્ગદ્ થઈ ગયો હતો. મારી પાસે હા પાડવા સિવાય હૈ બહેન એટલે
કોઈ વિકલ્પ જ નહોતો. હા પાડવામાં મને જે પારાવાર વેદના છે માની મમતા-મૂર્તિમાંથી પ્રગટેલું સ્નેહનું મનોહર શિલ્પ થઈ હતી એ વર્ણવી શકું એમ નથી. બહેન એટલે
સોનગઢ છોડીને મુંબઈ આવ્યા બાદ બહેન-બનેવીની જેમ ? ભાભીના અંતરને અજવાળતી ઝળહળ દીવાની જ્યોત બીજી એક વાત્સલ્યમૂર્તિ મળી હતી : મારા પીએચ.ડી.ના પ્રોફેસર છે બહેન એટલે
અને ગુરુ રામપ્રસાદ બક્ષી. ભાઈના કોયડાને ઉકેલતી કુદરતની બોલતી-ચાલતી કવિતા. ચાર વર્ષ સુધી મારા પિતા તિલકરાયનો પ્રેમ પામ્યો હતો. $
મારી બહેન નિર્મળાબહેન માની મમતા-મૂર્તિમાંથી પ્રગટેલું આગળ જતાં આશ્રમમાં આઠ વર્ષ રહ્યો એમાં મને પિતાના રૂપમાં છે હું સ્નેહનું મનોહર શિલ્પ. માને તો જોઈ નહોતી. એટલે કલ્યાણચંદવિજયજી મહારાજ સાહેબ અને દુલેરાય કારાણી, હૈ છે નિર્મળાબહેનના સ્નેહને જ્યારે પામું ત્યારે એક પળ માટે એમ મુંબઈમાં પ્રવેશતાં જ મારા બનેવી રતિલાલ દેસાઈએ પિતાની જ થઈ જાય કે જો અત્યારે મા હોત તો એ પણ આવો જ સ્નેહ કરતી ખોટ પૂરી કરી અને કૉલેજકાળમાં મળ્યા રામપ્રસાદ બક્ષી. શું હોત. એનું હાલ પણ આવું જ હોત.
આ બધાનું ઋણ ચૂકવવું શક્ય નથી. જ્યારે પલટાતા સમયે હું નિર્મળાબહેને મને ક્યારેય રડવા નથી
Oી અમે તો...
માવતર પ્રત્યે આદર અને અહોભાવ 8 # દીધો. પણ એ જ્યારે બીમાર પડી ત્યારે
ઘટી રહ્યા છે ત્યારે મને કશેક વાંચેલી જૈ ૐ મને એણે ખૂબ જ વ્યથિત કર્યો હતો. કેસર ચંદન કંકુ ઘોળી
એક રચના યાદ આવે છે. S નિર્મળાબહેનને લીવરનું કેન્સર હતું. થાપ દઈને, લ્યો, અમે તો હાલ્યાજી,
હયાત માતા-પિતાની છત્ર-છાયામાં રૂ હિં તેઓ હોસ્પિટલમાં જીવન-મરણ વચ્ચે છાયો પડછાયો મૂકી, સૂરજ લઈને,
હાલપનનાં બે વેણ બોલી નિરખી - કે ઝોલાં ખાઈ રહ્યાં હતાં. ડૉક્ટરોએ લ્યો, અમે તો હાલ્યાજી.
લેજો. પણ હાથ ખંખેરી નાખ્યા હતા. મનની વાતો, મનની રમતો, મનના ગુણાકાર,
હોઠ અડધા બિડાય પછી પણ ડૉક્ટરોએ નક્કી કર્યું કે એમને લગાડેલી ભાગાકાર અમને ન આવડ્યાજી, હિં ઑક્સિજનની સૂબો છૂટી કરી દેવી.
ગંગાજળ મૂકીને શું કરશો... લ્યો, અમે તો હાલ્યા જી,
શેષ શોધવા ગયા, ત્યાં તો જે એના માટે એમણે બનેવીની પરવાનગી
અંતરના આશીર્વાદ આપનારને, નિ:શેષ અમે થઈ ગયા છે, હૈ માગી. અને બનેવીએ મને પૂછ્યું. મારા
સાચા હૃદયથી એક ક્ષણ ભેટી લેજો. હું
હયાતી ન હોય ત્યારે નત મસ્તકે, S માટે આ સમય બહુ જ કટોકટીનો સરવાળા કરતાં કરતાં
છબીને નમન કરીને શું કરશો... હું હતો. એક તરફ એ રિબાઈ રહી હતી
બાદબાકી અમને ન આવડીજી, લ્યો, હવે તો
કાળની થપાટ વાગશે, કે એ જોવાતું નહોતું. બીજી તરફ મુક્તિ શૂન્યને સથવારે અમે હાલ્યાજી,
અલવિદા એ થઈ જશે, જ હતી. એની સાથે રોજનો ૪થીપ હજાર ભાગે ભાગમાં ભાગને ભૂલ્યાં
પ્રેમાળ હાથ પછી તમારા પર કદી 9 રૂપિયાનો એક શિક્ષકને માથે ખર્ચ. ભાગને સથવારે અમે હાલ્યા જી,
નહીં ફરે, હું મારો નિર્ણય અતિ મહત્ત્વનો હતો. આ કહેવાનું હવે હોય શું જી ?
લાખ કરશો ઉપાય તોયે વત્સલ હ # ક્ષણ મારે માટે ખૂબ કપરી અને હવે તો શબ્દ હેમાળે યોગ્યા જી,
લહાવો નહીં મળે, ૐ વેદનામય હતી. એની મુક્તિ માટે કેમ તું બોલાવે કે ન બોલાવે
પછી દિવાનખંડમાં તસવીર મૂકીને શું જ 3 નિમિત્ત બનવું એ મારા માટે કઠિન પ્રશ્ન લ્યો અમે તો આવ્યા જી,
કરશ... હું હતો. નિર્મળાબહેન ખૂબ જ ઊંચો જીવ
આ કોણે અમને ઝીલ્યાજી... હતા. ધાર્મિક હતા. કૌટુંબિક
_ ધનવંત શાહ
* * *
વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૧૨ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 5 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
તાંસળીવાળા બાબા.
અમારો સોનગઢ આશ્રમ પાલિતાણાથી લગભગ ૨૩ ઉપર નામ કોતરી એના ઉપર સોનેરી જરી ભભરાવી દે. સુવર્ણરંગી કિલોમિટર દૂર. ભાવનગર-રાજકોટથી પાલિતાણા જતાં એવું ચમકતું આપણું નામ તૈયાર! શરીરને તપાવ્યા કે ઓગાળ્યા રે - પદવિહારી કે વાહનવિહારી માટે વિસામો સ્થાન, એટલે વગર કે નરમ થયા વગર આજે અનેક વ્યક્તિઓને પોતાનું નામ કે આશ્રમમાં પૂ. મુનિ ભગવંતો, પૂ. સાધ્વીગણ, છ'રી પાળતા ચમકાવવાની એષણા માટે જે તન-મનની દોડાદોડી કરતા જોઉં રે
સંઘના શ્રાવક-શ્રાવિકા વગેરેના દર્શન-વિચારોનો અમને લાભ છું ત્યારે મને એ બાબાની આ પ્રક્રિયા યાદ આવી જાય છે. આપણું $ મળે જ, ઉપરાંત અમારા પૂ. કલ્યાણચંદજી બાપા રાષ્ટ્રીય મન ક્યારેક ક્યાંનું ક્યાં પહોંચી જઈ પોતાનો કેવો ખોરાક હૈ ચળવળના પુરસ્કર્તા, પ્રખર વક્તા, સાહિત્ય અને ધર્મના ઊંડા વાગોળી લેતું હોય છે !
અભ્યાસી, સાથોસાથ આયુર્વેદાચાર્ય એટલે એઓશ્રી સાથે, તેમ જ હું પણ વિદ્યાર્થીગૃહમાં જઈ મારી ફાઉન્ટન પેન લઈ આવ્યો. ૐ અમારા સુપરિન્ટેન્ડન્ટ પ્રખ્યાત સાહિત્યકાર દુલેરાય કારાણી દાનવીરોને નાશવંત એવી પોતાના નામની તક્તી મુકાવવાનો ?
સાથે જ્ઞાનગોષ્ઠિ કરવા અને ઉપચાર કરાવવા રાષ્ટ્રીય અને આગ્રહ હોય તો મારા જેવા બાળ મનને કલમ ઉપર નામ ૬િ સામાજિક કાર્યકરો, વિદ્વાન પંડિતો, સાહિત્યકારો અને રાજવી લખાવવાની ઈચ્છા ન થાય? આશ્રમના ઓરડે ઓરડે આવી તક્તી $ કુટુંબો પણ પધારે.
અમે જોઈ હતી, ત્યારે થાતું કે આ ચંપકભાઈ, આ સંતોકબેન, ae આ બધાંની સેવામાં અમારા આશ્રમના મેનેજર પૂર્ણ શ્રાવક કોણ હશે? આવા તો ઘણાં એકનામ ધારી હશે, એ બધામાં આ BE
એવા શ્રી હરજીવનભાઈ હસતા મુખે ઉપસ્થિત હોય જ. સાધુ- કોણ? પણ જવા દો એ બધી ચર્ચાને... સાધ્વીની વૈયાવચ્ચમાં એઓ પૂરા ઉત્સાહી, એ સર્વેની પૂરી ફાઉન્ટન પેન લઈને હું પહોંચ્યો બાબા પાસે. બાબા કહે, ૬, સગવડ એઓશ્રી સાચવે. વહેલી સવારે મુનિ ભગવંતો વિહાર ‘નહિ બેટા, અબ દોપહર કે બાદ, હમારી રોજી કા કામ અભી કરવાના હોય તો એઓ સર્વેના સામાન ઊંચકવા માટે, વિહારમાં ખતમ. અબ યે રોજી દિલવાને વાલે ઔર રોટી કે લિયે વક્ત ૨ સાથ આપવા માણસોની પણ વ્યવસ્થા કરી આપે.
નિકાલે.' આવી રીતે આશ્રમમાં પધારતાં ઘણાં મહાનુભાવોના ચરિત્ર અને પોતાની પાસેના તાંબાના લોટામાંથી પાણી લઈને હું મારા મનમાં આજે ય અવિસ્મરણીય ભાવે સ્થિત અને સ્થિર છે. અગ્નિઉપર છાંટ્યુ, અગ્નિને શાંત થતી જોઈ અગ્નિને કૃતજ્ઞ ભાવે - આજે ય બધાં જ્યારે સ્મરણ પર ઊપસી આવે છે ત્યારે પ્રેરણા પ્રણામ કર્યા ને ઠંડા પડેલા લાકડાને ખૂણામાં મૂકી, જગ્યા સાફ , હું આપતા રહે છે. આ જે એમાંના એક પાત્રની વાત કરવી છે. કરી, પોતાના ઓજારો એક પોટલીમાં બાંધી, પોતાના બગલ છે બીજાની વળી ક્યારેક.
થેલામાં મૂકી ઊભા થયા. - એ તાંસળીવાળા બાબાનું પાત્ર-એ સ્મરણ અદ્ભુત છે. બાબાનું વ્યક્તિત્વ, એ વ્યક્તિત્વની એકે એક રેખા આજે તાદૃશ્ય ૪ જીવન પાથેયનું પથદર્શક !
થાય છે. છ ફૂટ ઊંચો દેહ, ગૌર વર્ણ, શ્વેતકેશધારી તેજસ્વી ૪ હું રવિવારના શિયાળાની સવાર હતી. દર રવિવારે અમારે સર્વ મુખમુદ્રા, ચાંદનીની તેજને પણ શરમાવે એવા રજતરંગી ઘટ્ટ હું ૐ છાત્રોએ પૂજા કરવાની જ. પૂજા કરીને હું દેરાસરના પગથિયાં વાળનો જથ્થો, એના ઉપર સફેદ રંગધારી સ્વચ્છ સાફો, કપાળે ફેં જે ઊતરી રહ્યો હતો, ત્યાં ઓટલા ઉપર જ અમારા આશ્રમવાસી કોઈ ધર્મનું નિશાન નહિ, કોલરવાળું સફેદ ખમીશ, ઉપર કાળા જ 2 વિદ્યાર્થીઓનું પંદર-વીસનું ટોળું જોયું. કુતૂહલથી મેં ટોળાની રંગનો કોટ, એક ખભે બગલ થેલો, બીજા ખભે ખેસ-પછેડી ? હું વચ્ચે નજર કરી. લગભગ ૬૦ની ઉંમરનો એક ખડતલ માણસ અને પછેડીને છેડે નાની-મોટી લટકતી થેલીઓ, કછોટો બાંધેલું હું જે ટોળાની વચ્ચે હતો. વિદ્યાર્થીઓ સાથે વાતો કરતો જાય અને ધોતિયું, પગમાં મજબૂત ચામડાનાં બૂટ અને હાથમાં મોટો દંડ. ૐ પોતાનો વ્યવસાય કરતો જાય. ફાઉન્ટન પેન પર નામ કોતરી બાબા ઊભા થયા, જાણે એક તેજસ્વી તપસ્વી આપણી સામે કૅ 5 આપવાનો એનો વ્યવસાય. મહેનતાણું માત્ર પૈસા દશ. બાજુમાં ઊભો હોય એવું લાગે. આપણે અંજાઈ જ જઈએ. પણ એમના 5 કું ગરમ લાકડું હતું. એ લાકડાની ગરમી ઉપર ફાઉન્ટન પેનને મુખ ઉપર આંજી નાખવાનો કોઈ ભાવ નહિ. મોતી વેરાતા જાય કું હું સહેજ અડાડે, એટલે એ ભાગ નરમ પડે અને તરત જ એ જગ્યા એવું સ્મિત માત્ર!
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શીહ સ્મૃતિ વિશેષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક શe ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક be ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. "
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬ % પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક % પૃષ્ઠ ૧૩
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
વિશેષક શa ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક w ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
- ત્યારે હું એસ.એસ.સી.માં હતો. અનિમેષ આંખે હું એમને ભીના શરીરે બાબા ઊભા થયા. બગલ થેલામાંથી એક ધોતિયું , હું જોઈ રહ્યો.
કાઢવું, એનાથી શરીરને લૂછ્યું અને પછી એ જ ધોતિયું પહેરી, જે હું માત્ર પોતાના શરીર ઉપર જ સમાય એટલો પોતાનો ભીનું ધોતિયું ધોઈને કૂવાની પાળી ઉપર ગાંઠ બાંધી સૂકવવા ૬, É અસબાબ લઈ એ ચાલ્યા. ચારે તરફ દૃષ્ટિ કરી. મને પૂછવું, “બેટા મૂક્યું. ૪ યહાં કહીં સ્નાન કરને કે લિયે પાની કા કૂવા છે?'
બાબા નીચે ઊતર્યા. બગલ થેલામાંથી ખમીશ કાઢવું, આખી છે | ‘ચલિયે મેરે સાથ.” અને દેરાસરની બાજુમાં જ કુવો હતો ત્યાં બાંયનું ખમીશ પહેર્યું. બાબા પાસે બે જોડી જ કપડાં હશે. બાબાએ કે હું એમને દોરી ગયો.
ચારે દિશા તરફ જોયું, પડછાયો જોયો, અને એક દિશા તરફ છે #ણ એમણે કૂવો જોયો, બળદ દ્વારા કોસથી કુવામાંથી પાણી કાઢી મુખ કરીને બેઠા, કદાચ એ પૂર્વ દિશા હશે, આંખો બંધ કરી મૌન ! જે ૬ બાજુની મોટી કંડીમાં ઠલવાઈને ભેગું થતું હતું. બાબાએ એ બધું હું ઊભો થયો. બાબા પાસે ગયો. બાબાએ આંખ ખોલી, 9 e જોયું. પોતાના બૂટ-કોટ કાઢી બાજુ પર મૂક્યાં, સાથે બગલ મારી સામે જોયું. એ આંખોમાં ઠપકો અને વાત્સલ્યના ગુણાકારો ૪ થેલો વગેરે પણ. કૂવા પાસે ઊભા રહ્યા, કાંઈક શોધતા હોય હતા. મૌન અમારી બંને પાસે હતું. મેં તેમ, અને કૂવા પાસેની ડોલ અને ડોલને બાંધેલું દોરડું જોયાં, બાબાએ બગલ થેલામાંથી એક પુસ્તિકા કાઢી અને સંસ્કૃતમાં હૈ
તરત જ ડોલને દોરી ગરગડીથી અંદર નાંખી પાણી ખેંચ્યું. શ્લોકો રાગ સાથે ધીમા સ્વરે ગાવા લાગ્યા. દશેક મિનિટ આ 3 | મેં કહ્યું. “બાબા આપ ક્યોં તકલીફ લેતે હૈ, યે પાની જો નિકાલા ક્રિયા ચાલી. પુસ્તિકા બંધ કરી. પુસ્તિકાને નમન કરી પાછી બગલ ફં હૈ, વહી ઈસ્તેમાલ કીજિયે.”
થેલામાં મૂકી. BE “યે દો બેલને કુવે મેં સે પાની નિકાલા હૈ, યે આપ સબ કે મેં પૂછ્યું, ‘બાબા યે કોન સી કિતાબ હૈ?' ૐ લિયે હૈ, યે પાની કા ઈસ્તેમાલ કરના મેરા કોઈ હક નહિ, એસા ‘બેટે યે ભગવદ્ ગીતા હૈ, તુમને પઢાઈ મેં કૃષ્ણ ભગવાન કા હું હું મેં કરું તો ચોરી તો હૈ હી, ઔર બેલ કે પ્રતિ હિંસા ભી તો હૈ! નામ તો સુના હોગા, યે વહી ભગવાન કે વચન હૈ, બસ સબ હું ઓર બિના વજહ હમ બેલ કે કરજદાર ક્યાં બને? જબ કિ પાની કુછ પઢો, સભી મેં હમેં ગીતા કે વચન કા હી દર્શન હોગા. ઈસમેં છે ૬ નિકાલને કે લિયે હમ મેં શક્તિ હૈ, ઔર પૈસા કરને સે હમારે અચ્છ જીવન જીનેકા સબ તરીકા હૈ. જબ જબ પઢો, નઈ નઈ છે હું શરીર કો વ્યાયામ મિલેગા, જો સ્વાથ્ય કે લિયે ભી અચ્છા હૈ.” બાતેં નિકલતી જાયેગી, જૈસે ઈસ કૂવે મેં સે રોજ નયા નયા પાની છું છું ત્યારે આ શબ્દોની સૂક્ષ્મતા હું સમજી શક્યો ન હતો, પણ નિકલતા હી હૈ, ઔર હમેં જીવન દેતા હે.” - બાબા ઉપદેશાત્મક સું % ચિત્તતંત્રમાં કોતરાઈ ગયેલા એ શબ્દો જ્યારે આજે મન ઉપર શૈલીમાં નહિ પણ એક પિતા બાળકને સમજાવે એવી રીતે બોલ્યા. હું ## ઉપસી આવે છે ત્યારે ઘણા બધા અર્થો અને ધ્વનિ આંદોલિત થઈ ત્યારે તો હું કાંઈ સમજ્યો ન હતો. પણ આજે એ શબ્દ ગોઠવીને
જાય છે. “અબ તુમ જાવ બેટે, જાકર તુમ પઢાઈ કરો, જિસ કે મારા મન ઉપર ઉપસાવું છું ત્યારે ઘણું ઘણું સમજાય છે. હું લિયે તુમ્હારે માતા-પિતાને યહાં ભેજા હૈ.”
બાબા ઊડ્યા, મને એમ કે ભોજન શાળા પાસેના સદાવ્રત હું અવાક બની ગયો, મારે જવું ન હતું, પણ એમની વાણીમાં ગુહ પાસે જઈ લોટ-મીઠાનું સદાવ્રત લેશે. બાબા-વટેમાર્ગ માટે ૬ જે પિતૃભાવ હતો એ મને સ્પર્શી ગયો, અને મેં ડગ માંડ્યાં. લોટ-ચોખા-મીઠાનું સદાવ્રત, મહેમાનો માટે ભોજન શાળામાં જ હું પણ બાબાના વચનો અને વર્તન મારા ઉપર છવાઈ ગયાં ભોજન અને પૂ. મુનિ ભગવંતો માટે આચાર-નિયમ પ્રમાણે હું કે હતાં. અનુસંધાન તોડવાનું મન થતું ન હતું. હું ત્યાંથી નીકળીને આહાર-પાણીની વ્યવસ્થા એ અમારા આશ્રમની વ્યવસ્થા હતી. ફેં દેરાસરના બીજા ઓટલા પર બેઠો, જ્યાંથી હું બાબાને બરાબર અને એ બધાં તેમ જ વિદ્યાર્થીઓ માટે ધન એકઠું કરવા પૂ. છે. જોઈ શકું.
કલ્યાણચંદજી બાપા પોતાના કાફલા સાથે પૂરા દેશમાં ફરી વળે, | બાબાએ ખમીશ કાઢવું, પાણીમાં બોળ્યું. બગલ થેલામાંથી અને મુંબઈમાં તો શ્રેષ્ઠીવર્ય મણિલાલ મેઘજી થોભણને બંગલે હું લાવેલ સાબુથી એ ધોયું અને કુવાની પાળ ઉપર સુકવી બે બાંયો તો દિવસો સુધી દાનપ્રાપ્તિ માટે સ્થિર થઈ જાય, અને બધું પાર
અંદર-બહાર કરી કુવાના કાંઠાની જાળી સાથે ગાંઠ વાળી. ફરી પણ પડે. આજે તો એ બધી જવાબદારી આશ્રમના ભૂતપૂર્વ S પાણી કાઢયું, ડોલ ભરી, ઠંડા પાણીએ સ્નાન કરવાનું શરૂ કર્યું. વિદ્યાર્થીઓએ ઉપાડી લઈ સંસ્થાને ઊજળી કરી છે. ૐ ભારતની બધી નદીઓનું નામસ્મરણ કરતા જાય અને તામ્રવર્ણા પણ બાબા સદાવ્રત ગૃહ પાસે ન ગયા. કૂવા પાસે એક ખૂણો હું જે દેહ પર પાણી રેડતાં રડતાં એ હાથથી શરીરને ધોતાં જાય. શોધ્યો. આજુબાજુથી ત્રણ પથ્થરો અને ઈંટ શોધી ચૂલો બનાવ્યો. જે
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૧૪ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 5 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ, ઘનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BA ડૉ. ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી.
8 સૂકા પાન-ડાળખાં શોધી ભેગાં કર્યા.
અભ્યાસ કક્ષમાં ગયો. - હવે સાંભળો એ પરિવ્રાજકની ચર્યા :
| દોઢ કલાક અમારો અભ્યાસ-વાંચવાનો સમય. પછી ૩ થી હું ૬. બાબાએ કૂવા પાસે જઈ ફરી ડોલથી પાણી કાઢવું, પોતાના ૫ અમે છૂટ્ટા. પણ આ દોઢ કલાક દરમિયાન મેં તો મનમાં હું શું ધોતિયાના છેડાથી ગાળીને પાણી તાંબાના લોટામાં ભર્યું. લોટા બાબાને જ વાંચ્યા હતા. હું તરત જ પહોંચ્યો બાબા પાસે મારી ? ૬ સાથે નીચે આવ્યા. માથા પર પહેરેલો સાફો એક તરફ પડ્યો ફાઉન્ટન પેન લઈને મારું નામ કોતરાવવા. હું હતો એ ખોલ્યો, એમાંથી મોટી, માથાના આકારની જ તો તાંસળી અત્યારે બાબા એ જ સ્થળે ગરમ લાકડા પાસે બેસી આશ્રમના કું કાઢી, સાફા નીચે આ તાંસળી માથાનું રક્ષણ પણ કરે, અને કર્મચારીઓની પેન ઉપર નામ કોતરી રહ્યા હતા. એક નામ શું
જરૂરિયાતનું એ વાસણ સચવાઈ પણ રહે. એ તાંસળી ચત્તી કરી, કોતરતા બાબાને પાંચ મિનિટ લાગે. એ ગણતરીએ બાબા રોજના
પોટલીમાંથી લોટ કાઢો, તાંસળીમાં પાણી-લોટ નાખ્યા, સાત-આઠ રૂપિયાની રોજી મેળવી લેતા હશે, પિસ્તાલીસ વર્ષ હું લોટનો પિંડ બનાવ્યો. ચૂલો પેટાવ્યો, બે હાથથી એક મોટો પહેલાં રોજના સાત-આઠ રૂપિયાની કિંમત હતી. g, રોટલો ઘડ્યો. પછી એ જ તાંસળીને ઊંધી કરી ચૂલા ઉપર મૂકી, કર્મચારીઓનું કામ પૂરું કરી વિદ્યાર્થીઓની પેન ઉપર નામ ૬ હું તાંસળી તાવડી બની ગઈ, એના પર રોટલો મૂક્યો, શક્યો. કોતરવાનું શરૂ કર્યું. બાબા નામ કોતરતા જાય અને વિદ્યાર્થીઓ છે ૪ રોટલાને પછેડીના એક ખૂણા ઉપર મૂક્યો. ફરી તાંસળીને ચત્તી સાથે વાત કરતાં કરતાં આત્મીયતા કેળવી બે-ત્રણ શિખામણના ૪ હું કરી, ચૂલા ઉપર મૂકી, હવે તાંસળી તપેલી બની, એમાં રે શબ્દો કહે, ક્યારેક કોઈ વાર્તાની માંગણી પણ કરે. શું પાણી. બગલ થેલામાંથી દૂધીનો એક કટકો કાઢ્યો, અડધી પાંચ વાગ્યા. બાબા કહે : “ચલો કલ કી રોટી ભગવાનને દે શું
બચાવેલી દૂધી હશે. દૂધીની છાલ કાઢી અને એ છાલને “પ્રભુ દી, અબ ચલેં,’ અને એમણે અગ્નિ ઠાર્યો, નમન કર્યું. બધો ૨ પ્રભુ' બોલતા અગ્નિને સમર્પિત કરી. દૂધી સમારી સીધી પેલી અસબાબ શરીર ઉપર ગોઠવ્યો. સાફામાં તાંસળી મૂકી, સફેદ છે હું તપેલી બનેલી તાંસળીના ઉકળતા પાણીમાં નાખી, દૂધી ચડવા કેશ ઉપર સફેદ સાફો ગોઠવ્યો, બગલ થેલો બગલમાં લટકાવ્યો, હું ૬. દીધી, થોડીવારે એમની વિવિધ પોટલીમાંથી મીઠું, ધાણાજીરું પછી ઉપર કોટ પહેર્યો, કોટના બે ખભા ઉપર લશ્કરના સૈનિકો છું અને હળદર કાઢી શાકમાં નાખ્યા. થોડીવારમાં દૂધીનું બાફેલું પહેરે એવા બે ફ્લેપ હતા, એના બટન ખોલી બે બાજુ પોટલીવાળા ૬ શાક તૈયાર! કપડાંથી ગરમ તાંસળી નીચે ઉતારી. ચૂલામાં પાણી ખેસ લટકાવી બે બટન બંધ કર્યા જેથી બે બાજુના એ ખેસ સરકી જ હું છાંટી ચૂલાને ઠારી પ્રણામ કર્યા, અને બસ, એક મોટો રોટલો ન જાય. બૂટ પહેર્યાં, હાથમાં દંડ લીધો અને ડગ માંડ્યાં. ત્યાં હું છે અને દૂધીનું બાફેલું પાણીના રસાવાળું શાક! આરામથી સ્વસ્થ અમારા એક વિદ્યાર્થીએ વિનંતિ કરી, “બાબા આજ હમારે સાથ હૈં ન્ન ચિત્તે ખાધું. તાંસળીમાં થોડું પાણી નાખ્યું અને એ પાણી પી રહિયે, આપ સે બહોત બહોત બાતેં સુનની હૈ, આપ જો જે
ગયા. ચોખ્ખા પાણીથી તાંસળી સાફ કરી. પાણી ચૂલાની ઈંટ- કહાનિયાં કહતે હો, ઉસમેં બહોત મઝા આતી હૈ.' હું પથ્થર ઉપર નાખ્યું. આ બધી વસ્તુને નમન કર્યા, પછી એ ઠરેલ બાબા હસ્યા, બાળકોના માથા ઉપર હેતથી હાથ ફેરવતા ઉં હુ ઇંટ-પથ્થર ઉપાડી ભીંત પાસેના એક ખૂણામાં મૂક્યા, જગ્યા બોલ્યા, “બેટા, હમ તો ચલતે ભલે, રુકે તો રોગ લગ જાવે, ઔર હું હું પૂરી રીતે સાફ કરી બાબા ઊડ્યા.
ચલે તો ચકમક ઔર ચમક મિલે. બહેતા પાની હી અચ્છા રહેતા હું ૪ સ્નાન કરવાથી માંડીને આ બધી ક્રિયામાં બાબાને પોણો .” હૈ કલાક જ લાગ્યો હશે, કારણ કે એ સમયે અમારે સ્વાધ્યાયમાં બાબાએ હાથમાં દંડ લીધો. જવા માટેનો પહેલો ઘંટ વાગ્યો હતો.
આ વાક્યને આજે યાદ કરું છું અને કેટલા બધા અર્થો સામે છે બાબા ઊભા થયા. કૂવા પાસે જઈ પોતાનું ધોયેલું ખમીશ આવે છે! સ્પષ્ટતા કરવાની શી જરૂર? સુશેષ કિં બહુના? છે અને ધોતિયું લીધાં, થોડા ભીના તો હતા. હાથમાં બગલ થેલો અમારા કારાણી સાહેબ કહેતા જેને બધું ભાવે અને બધે ફાવે, હું અને પોટલીઓ તેમ જ ખભે કોટ મૂક્યો. બૂટ પહેર્યા અને આ દુ:ખ એનાથી દૂર ભાગે. $ બધા અસબાબ સાથે બાબા સંગીતશાળાની પાછળના લીંબડાના બાબાએ ફ્લેપવાળો કોટ પહેર્યો હતો, એનું વિસ્મય મારામાં હું
ઓટલા ઉપર બધું મૂકી બન્ને કપડાં ત્યાં સૂકવ્યા. ઓટલો સાફ મનમાં સળવળે. મેં પૂછી નાખ્યું, “બાબા પહેલે આપ ક્યા કરતે જે કર્યો અને સાફાને પહોળો કરી પાથર્યો, માથે બગલ થેલાનું થે?' હું ઓશિકું અને બાબા એક જ પળમાં ઘસઘસાટ ઊંઘી ગયા. નિશ્ચિત, “બેટા બીત ગઈ જો બીત ગઈ, તુમ સબ ભી કલ કી મત છું
શાંત, સ્વસ્થ! આ તેમની વામકુક્ષી અને બીજો ઘંટ વાગતાં હું પણ સોચો, આજ કી સોચો. વર્તમાન હી સબ કુછ હૈ, ઉસે હી વફાદાર છે
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૧૫
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ.
2 રહો.”
ભૂલ જાના, મગર હમારી બાતેં ભૂલના મત.” બાબાએ થોડો શ્વાસ અંદર લીધો, ક્ષણના મૌન પછી બોલ્યા, કેદીઓ સાથે રહી એમણે કેટલા બધાં જીવનને નજીકથી જોયું 8 જૈ “મેં ક્યા કરતા થા, કહા થા, વો અગર મેં નહિ કહુંગા તો તો હશે? જીવનના કેટલા બધા મર્મો એ પામી ગયા હશે! દૈ તુમ બેચેન હોગે, ઔર કુછ ગલત ભી સોચોગે તો કહું કે પહેલે એમને સાચો શ્રાવક કહું? સાચો વૈષ્ણવજન કહું? જીવનને ૬ ૬ મેં જેલ મેં થા...”
પામેલો મર્મી કહું? ૐ અમે બધા ચોંક્યાં. બાપ રે, આ કોઈ પહેલાં ડાકુ હશે ? પોતાના અસબાબ સાથે આગળ વધતા એ એકલ વિહારીને મેં જેલમાંથી ભાગીને ફરતો હશે? એમના એક વાક્યમાં અમારા જતાં હું અનિમેષ નયને જોઈ રહ્યો... Bણ મનના સમીકરણો બદલાઈ ગયા. અમારા મનના ભાવો બાબા
મારા માટે એ ક્ષણો શાશ્વત બની ગઈ. હું સમજી ગયા અને ખડખડાટ હસીને બોલ્યા,
આજે પિસ્તાલીસ વર્ષ પછી પણ એ અપરિગ્રહી, કર્મ અને કર્તવ્યનિષ્ઠ હું “હાં મેં ગ્વાલિયર કી જેલ મેં થા, મગર કેદી બનકે નહિ, વહાં
મર્મી બાબા નથી ભૂલાયા-એમની વાતો નથી ભૂલાઈ. પણ સાચા મેં જેલર થા...'
સાધુજનને પારખવાની મારી દૃષ્ટિ જરૂર બદલાઈ ગઈ છે. * * અને બાબાએ દંડ ઉપાડ્યો, પગ ઉપાડ્યા. કહે, ‘બેટા, હમેં (‘પ્રબદ્ધ જીવન', મે ૨૦૦૬).
ધનવંતભાઈએ પૌત્ર માટે પુત્રીને લખેલો પત્ર...
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક be ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ
મારા પ્રાણ,
જો તારા પપ્પા મુંબઈ હશે, તો અમે પણ સસરા જમાઈ...જવા નમસ્કાર!
દે. તારી મમ્મી સાંભળી જશે તો... મને તારી મમ્મીની બહુ આજે અહીં ધૂળેટી છે. હોળી પછી ધૂળેટી આવે. હોળીની બીક લાગે હોં...એ મને ક્યારેક દબડાવે છે, હવે મારા તરફથી વાર્તા તું મારી પાસે બેસીશ ત્યારે કહીશ. અમારો આ ભારત તું એની સાથે ઝઘડો કરજે. દેશ ઉત્સવોનો દેશ છે, ઘણાં બધાં ઉત્સવો, જ્યારે જ્યારે ઉત્સવ તું ભલે ત્યાં જન્મે. પણ તારે ભણવાનું તો અહીં જ. આ દેશ આવશે ત્યારે તને કહીશ.
હવે ગરીબ નથી. આ દેશમાં બધું જ છે. વિશેષ તો ‘પ્રેમ’ છે. અઢળક - આજે ધૂળેટીના દિવસે બધા એક બીજા ઉપર હાથથી અને પ્રેમ. | પિચકારીથી રંગો ઉડાડે છે. તું અહીં આવશે ને ત્યારે હું તને ક્યારેય કોઈનો વિશ્વાસઘાત ન કરવો, જગતમાં આ એક જ ખૂબ સરસ પિચકારી અપાવીશ. તું અમને બધાને રંગી નાખજે, પાપ છે. સૌ પહેલાં તારી મમ્મીને આખે આખી રંગી નાખજે. એ રંગોથી કોઈને નડવું નહીં, કોઈને કનડવું નહીં, અને પ્રેમ વગર બહુ ડરે છે એટલે એને રંગોથી રંગી નાખીશું એટલે એને કોઈને અડવું નહિ. ખિજવવાની બહુ મઝા આવશે. લે, પહેલાં આજે તારી પહેલી જીવનમાં આટલું કરો એટલે, આનંદ, આનંદ. તું તો બધું | હોળી છે, હું તારા કપાળમાં ગુલાલનું તિલક હળવેકથી કરી જાણે છે, પણ રોતા રોતા આ ધરતી ઉપર આવશે એટલે ભૂલી | તને હોળી મુબારક કહું છું. અને તે તો અમને વહાલના રંગથી જશે. રંગી નાખ્યાં છે.
પણ અમે બધું જ શિખવાડીશું. - વરસો પહેલાં તારી મમ્મી અમારે ત્યાં આવી ન હતી એના લ્યો, જો નાની મને ચા માટે બોલાવે છે, જાઉં ત્યારે હું... પહેલાં, તારી મમ્મીના નાના, એટલે તારી નાનીના પપ્પા, હવે વધુ કાલે, બાય, મારા પ્રાણ...અને મારી ઘણી બધી એટલે મારા સસરા, જેમ તારા પપ્પાનો હું થાઉ તેમ. અમે પપ્પીઓ... બંનેએ ભાંગ પીધી. મેં તો એક ગ્લાસ પીધી. પણ એમણે, અમે | એમને ભાઈ કહીએ, બે ગલાસ ચઢાવી. અને પછી તો એ કાંઈ
નાનો-ના વંદન. હસે, કાંઈ હસે, બે કલાક સુધી, અને તારી નાનીના મમ્મી જે
અત્યારે તું સમાધિ જોગી છો ભડક્યા, જે ભડક્યા...મઝા આવી ગઈ. હવેની હોળી વખતે
એટલે તને વંદન કરાય.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BA ડૉ.
તારો
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ અતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ. ૧૬ 1 પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ગ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
Holdid Heldd ellu - ART OF LOVING, ART OF LIVING AND ART OF LEAVING.
શાંતિથી જીવન જીવવા માટે અને મુક્તિ માટે સર્વ કાળ માટે તેટલું ભેગું કરે, એ બધું તારે અહીં મૂકીને જ જવાનું છે. કાળ ભગવાન મહાવીરે જગતને આ ત્રણ અમૂલ્ય શીખ આપી. આર્ટ મહાન છે અને પરિવર્તન કાળનો આત્મા છે. આવો અપરિગ્રહ S ઑફ લવીંગ, આર્ટ ઓફ લિવિંગ અને આર્ટ ઑફ લીવીંગ. છેલ્લાં જે સમજે અને જીવનમાં ઊતારે એનો કોઈ દુશ્મન ન જ થાય. S હિં બેના ઉચ્ચાર સરખા છે પણ અર્થો અને વિચારભાવ જુદા છે. એની કોઈ ઇર્ષા ન કરે. મહાવીર રાજકુંવર હતા, અને એમણે છે
મહાવીર વાણીને આગમ વાણી કહેવાય છે. જેનોના શ્વેતાંબર બધી સંપત્તિ અને સંબંધોનો ત્યાગ કર્યો, અને એ ભગવાન કક્ષા છે. મૂર્તિપૂજકોને ૪૫ આગમ માન્ય છે. સ્થાનકવાસી જૈનોને આ સુધી સર્વના પ્રિય બન્યા. ત્યાગમાં પ્રેમની કળા. એવી વ્યક્તિને .
૪૫માંથી ૩૨ આગમો જ માન્ય છે. દિગંબર સંપ્રદાયને આ બધા જ પ્રેમ કરે. મહાવીરે માત્ર ભોતિક સમૃદ્ધિના અપરિગ્રહની પર હું આગમો માન્ય નથી, એમનું કહેવું છે કે ભગવાન મહાવીરના વાત નથી કરી, સંબંધોમાં પણ અપરિગ્રહ જરૂરી છે. વધુ સંબંધો છુ નિવાર્ણના ૯૦૦ વર્ષ પછી આગમો લિપિબદ્ધ થયા. ત્યાં સુધી અને સંપર્કો રાગ-દ્વેષના ચક્રવ્યુહ સર્જે છે. તું તારા ખપ પૂરતું જ છું શું આ આગમવાણી કંઠોપકંઠ ધૃતયાત્રા હતી એટલે મૂળ શુદ્ધ સુત્રો તારી પાસે રાખ, જરા પણ વધુ નહિ. મહાવીરે કહ્યું, ‘સત્ય' જ છે
લિપિબદ્ધ ન પણ થયા હોય. એટલે દિગંબરો પોતાના આચાર્ય બોલ. અસત્ય વેર ઉત્પન્ન કરે, સત્ય પ્રેમનું સામ્રાજ્ય સ્થાપે છે. હું કુંદકુંદાચાર્ય રચિત સમયસાર, નિયમસાર આદિ પરમાગમને અપરિગ્રહ તારામાં સેવા અને દાનની ભાવના જગાડે છે, જે તને હું માને છે. આ વિષયમાં અત્યારે આપણે ઊંડા ઉતરવું અસ્થાને પુણ્ય આપી કર્મનિર્જરા કરાવે છે.
Art of Livnig - જીવન જીવવાની કળા મૂળ વાત તો એ જ છે કે આ બધા ગ્રંથોમાં જીવન જીવવાના મહાવીરે જીવન જીવવાની કળા પણ શીખવી. ઉપર કહ્યું તેમ જ અને મુક્તિના સિદ્ધાંતો સરખા જ છે અને આપણને એનાથી જ પ્રેમ, અહિંસા, અપરિગ્રહ અને સત્ય જેના જીવનમાં હોય એના હૈ
અત્યારે મતલબ છે. ઉપરની ત્રણે કળા – Art –જૈન સિદ્ધાંતો જીવનમાં આનંદ આનંદ જ હોય. મહાવીરે કહ્યું, જેમ તને તારો હું અને તત્ત્વમાં વણાયેલી છે જે મહાવીર વાણી છે, એટલે જ જૈન જીવ વહાલો છે એમ સર્વને પોતાનો જીવ વહાલો છે, એટલે છે રં સિદ્ધાંતો એ જીવન જીવવાની અને જીવન મુક્તિની કળા છે. એ માંસ અને મદિરાનું ભક્ષ ન કર, મધને પણ ત્યાજ્ય કહ્યું. ભોજનમાં છે ? રીતે જીવવું એ જ ધર્મ છે.
કઠોળ સાથે દહીં ભેળવીશ તો ત્વરિત સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ જીવ ઉત્પન્ન | Atof Loving: પ્રેમ કરવાની અને પ્રેમ પામવાની કળા: જીવ થશે. જે તને હિંસાનો દોષ આપશે. સૂર્યાસ્ત પછી ભોજનનો છું હું માત્ર પ્રત્યે મૈત્રી ભાવ. મહાવીરનો પહેલો સિદ્ધાંત અહિંસા. નિષેધ કર્યો, એ આ જીવ હિંસાને કારણે જ. મહાવીરે BE તમે કોઈની હિંસા ન કરો, એટલે બસ પ્રેમ જ પ્રેમ છે. ચેતન આહારશાસ્ત્રની સાથે સાથે ઉપવાસ અને તપના વિચારો અને શાક છે અને જડને પણ પ્રેમ કરવાનું મહાવીરે કહ્યું. સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ ચિંતન પણ આપ્યા.
પુદ્ગલને પણ પ્રેમ કરવાનું મહાવીરે કહ્યું, તે ત્યાં સુધી કે યોગના પ્રાચીનતમ આગમ ગ્રંથ આચારાંગ સૂત્રમાં ભગવાન મહાવીરે પ્રાણાયામનો પણ મહાવીરે અસ્વીકાર કર્યો. કારણ કે આપણા કહ્યું બધાં દુ :ખો હિંસામાંથી ઉત્પન્ન થાય છે. પ્રશ્ન વ્યાકરણ સૂત્રમાં એક ઊંડા ઉચ્છવાસથી એક લાખ સૂક્ષ્મ જંતુની હિંસા થાય છે. કહ્યું પ્રાણી વધુ પાપ છે, રોદ્ર છે. સૂત્રકૃતાંગ આગમમાં કહ્યું
રાગમાં આસક્તિ છે, રાગ આવશે તો ક્યારેક વૈષ પણ હિંસાની તરફેણ કરવાવાળો જીવ અંધકારમાંથી અંધકાર તરફ જ હું આવશે. પ્રેમમાં સહ અસ્તિત્વનું તત્ત્વ છે. મહાવીરે અનેકાંત જઈ રહ્યો છે. વર્તમાન વિજ્ઞાનીઓ પણ કહે છે કે અહિંસા વગર
અને સાપેક્ષવાદના સિદ્ધાંતો આપી કહ્યું, અન્યના સત્યનો અને વિજ્ઞાન અધુરું છે, પ્રલયકારી છે. પર અન્યના વિચારનો પણ આદર, એ વિચારને પ્રેમ કરો. એ વિચારને મહાવીરે શિષ્ય ગૌતમને વારે વારે કહ્યું, હું એના સ્થાને બેસી સમજવા પ્રયત્ન કરો. એ વિચારમાં હિંસા || સમય ગોયમ! મા પમાયએ || હું હોય તો એની સૈદ્ધાંતિક ચર્ચા કરો, એ હિંસાનો અનાદર કરો, હે ગૌતમ ક્ષણ માત્રનો પ્રમાદ ન કર. પ્રત્યેક ક્ષણનો ઉપયોગ હું જે મતભેદ દૂર કરો. પછી ક્યાં મતભેદ રહ્યા? મતભેદ નહિ એટલે કર, કારણ કે આ ક્ષણ પણ શૂન્ય થવાની છે. જે સમયની કિંમત શું રેં મનદુ:ખ નહિ.
સમજે છે એ જીવન જીવવાની કળા જાણે છે. અનેકાંતવાદ એ જ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં સત્ય સુધી પહોંચવાનો મહાવીરે કહ્યું, ચાર કષાય, ક્રોધ, લોભ, માયા અને માનને ૬ અદ્વિતિય માર્ગ છે.
તિલાંજલિ આપ. બધાં તારા મિત્ર બની જશે. અનુભવી વૃદ્ધો હૈ મહાવીરે કહ્યું, તારી જરૂરિયાત પૂરતું જ તું રાખ. તું ગમે અને સગુરુની સેવા કર, શાસ્ત્રોનું અધ્યયન કર, મનન કર, કે ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ મૃતિ વિશેષાંક 3 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શીહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. આ
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬ % પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક % પૃષ્ઠ ૧૭
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ધ્યાન કર. તને બહારનો આનંદ અને અંદરનો આનંદ અને પ્રેમ આ જ અપરિગ્રહ અને ટ્રસ્ટીશીપના વિચારને મહાત્મા ગાંધીએ હું બેઉ મળશે, અને વધારામાં મનની શાંતિ પણ, જેની તને ખોજ સ્વીકાર્યો અને વિસ્તાર્યો.
છે. વર્તમાન અને ભવિષ્યનું જીવન જીવવાની આ જ કળા છે. Art of Leavnig $ મહાવીરે જીવન જીવવાની કળા માટે વિવેક-વિનયસંહિતા આ Leaving – આ શરીર છોડવાની કળા કદાચ મહાવીરે છે { આપી. વિવેકથી ચાલો, બેસો, ઊભા થાવ, વિવેકથી સૂઓ, જગતને પહેલ વહેલા સમજાવી. પહેલા અપરિગ્રહની વાત કરીને તે $ વિવેકથી ભોજન કરો. વાણીમાં વિવેક ભરો.
કહ્યું કે, “વધારાનું છોડો, પછી અંતિમ સુધી જઈને દેહ છોડવાની $ મહાવીરે ‘ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર ગ્રંથ'ના ‘વિનયશ્રુત’ અધ્યયનમાં કળા પણ મહાવીરે “સંથારો” અને “સંલેખના'ના સ્વરૂપમાં વિગતે શું કિ પોતાની અંતિમ દેશનામાં કહ્યું, અહંનો વિલય એટલે વિનય સમજાવી. મહાવીરે મરવાની આ કળા એવા ઊંડાણથી બતાવી કે ? BE ગુણોનું પ્રસ્થાપન. ગુણોનો હિમાલય એટલે વિનય, વિરતિનું એ આત્મા માટે મોક્ષપ્રાપ્તિ શક્ય બને. આ શરીર પુદ્ગલ છે, BE રે વિદ્યાલય એટલે વિનય, સિદ્ધિનું મહાલય એટલે વિનય, વિનય ગલ એટલે ગળી જાય એવું, પછી એનો મોહ શા માટે ? એ ગળવાનું છે હું આત્મિક ગુણોનું કારણ, તારણ અને અવતરણ છે. વિનય ધર્મનું જ, એ એનો ધર્મ છે. * મૂળ છે. વિનયથી વિદ્યા અને સેવા શોભે છે. જ્યાં વિનય છે ત્યાં સખ્ય યષાય ત્તેરના તિ સંભેરવના – સંલેખનાની આ વ્યાખ્યા ૪ ૐ વિજય છે. કોઈ પણ કાર્યની સફળતાનું બીજ વિનય છે. ધર્મ છે. એનો અર્થ એ કે કાયાને કષાયોને કૃશ કરવા એટલે કે પાતળા હૈ 9 આરાધનાનું પ્રવેશદ્વાર વિનય અને સરળતા છે. વિનયભાવ એ કરવા. ભગવાન મહાવીરે છ બાહ્યાંતર તપ અને છ અભ્યાંતર =
સર્વ સુખોનું બીજ છે. મુક્તિના મંગલ મંદિરનું પ્રથમ સોપાન તપ એમ બાર પ્રકારના તપ કહ્યા છે. સંલેખનામાં આ બારેય 8 વિનય છે. વિનય ગુણ સર્વ ગુણોને ખેંચી લાવે છે. વિનયનું વંદન તપનો સમાવેશ થઈ જાય છે. આ સંલેખનાનો વિશિષ્ટ અર્થ છે - જીવનને ચંદન બનાવે છે. વિનયથી સર્વ ગુણોનું ગુંથન અને સર્વ છે-મૃત્યુ માટેની પૂર્વ તૈયારી માટે લેવાતું વ્રત. આ પ્રકારના વ્રત ૨ સુખોનું ગુંજન વિનય થકી જ થાય છે. અને આવો વિનયવાન માટે સંલેખના ઉપરાંત “અનશન” અને “સંથારો' શબ્દો પણ હું હું અવશ્ય મોક્ષની નજીક જ છે.
પ્રયોજાય છે. જે ભગવાન કૃષ્ણ કહ્યું, મારે શરણે આવ, મારામાં વિલિન થઈ વૃધ્ધાવસ્થા આવે, શરીર રોગોથી ઘેરાઈ ગયું હોય, શરીરની શું જૈ જા. ભગવાન મહાવીરે કહ્યું, પહેલાં મને જાણ પછી મને માન, ક્રિયાઓ માટે શક્તિ ન રહી હોય ત્યારે જીવનમાં જાણે અજાણે છે
અને તું તારા આત્મામાં સ્થિર થા. કર્મો ભોગવી લે, તો તું પણ કોઈ ખોટું કામ થઈ ગયું હોય એ સર્વ માટે પશ્ચાતાપ કરી ક્ષમા ડુિં પરમાત્મા બનવા સક્ષમ છે. અરિહંત, સિદ્ધ અને મોક્ષ પદ સર્વ આત્મા માગી લઈ, અને એ સર્વેને ક્ષમા આપી મૃત્યુ સુધી ઉપવાસની છે માટે શક્ય છે.
પ્રતિજ્ઞા ગુરુ પાસે લેવાની હોય છે. આત્મા છે’, ‘તે નિત્ય છે”
મહાવીરે મૃત્યુના સત્તર પ્રકાર પણ જણાવ્યા છે–જેમ કે બાળ છે કર્તા નિજ કર્મ.”
મરણ, પંડિત મરણ, કેવલી મરણ વગેરે. છે ભોકતા' વળી “મોક્ષ છે.”
વ્યક્તિ અનશન-ઉપવાસ- દશામાં શાંત મૃત્યુ પામે એને મોક્ષ ઉપાય સુધર્મ.”
માટે ‘સંથારો સિજ્યો’ એવો શબ્દ પ્રયોગ વપરાય છે. આ ક્રિયા દૂ, મહાવીરે આ સૃષ્ટિના સર્જનહાર એક ઈશ્વર છે એ વિચારનો કંટાળીને કરેલો આત્મઘાત કે આપઘાત નથી, પણ સમજપૂર્વક છે ૪ અસ્વીકાર કર્યો. વર્તમાનમાં મહાન પદાર્થ વૈજ્ઞાનિક સ્ટીફન શરીર સંકેલવાની મૃત્યુની કળા છે.આર્ટ ઓફ રે શું હોપકિન્સે પણ ઈશ્વરના અસ્તિત્વનો ઈન્કાર કર્યો છે. લીવીંગ-છોડવાની-કળા છે.
મહાવીરે કહ્યું, ‘તારા સુખ દુ:ખનો કર્તા તું પોતે જ છે,’ એમ આમ મહાવીરે પ્રેમ – Love – કરુણા અને સેવાના સથવારે શું જં કહી મહાવીરે કર્મવાદના સિદ્ધાંતને વિગતે સમજાવ્યો. જે માણસ જીવવાની Livingની કળા દેખાડી અને છોડવાની, મરવાની, તે # સારા કર્મ કરે તો એ બધાનો પ્રિય પાત્ર બને જ બને. શુભ કર્મથી Leavingની કળા પણ દેખાડી અને સમજાવી. કે એને આજન્મ અને પુનર્જન્મ એમ બેઉ જન્મમાં લાભ છે. જીવન આ ત્રણે કળા LOVE, LIVE અને LEAVE જગતના પ્રત્યેક હું જીવવાની આ વિશિષ્ટ અને સૈદ્ધાંતિક કળા છે.
માનવ અપનાવે તો જગત કેટલું સુંદર- અને શાંતિવન બની હુ મહાવીર જગતના પહેલાં માનસશાસ્ત્રી અને પહેલા જાય ! ?! સામ્યવાદી. અન્યને સુખ આપવાથી જ પોતાને સુખ મળે એ રૂ મનની વાત એમણે પ્રગટ કરી અને અપરિગ્રહના સિદ્ધાંતથી [ તા. ૧૪-૧૫ માર્ચના અમદાવાદ શેઠ હઠીસિંહની વાડીમાં ૫. ૨ -કું જગતને એમણે સામ્યવાદ, અને સમાજવાદનો મૂલ્યવાન વિચાર પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજયશીલચંદ્ર સૂરીશ્વરજી મ. સા. યોજિત હૈ આપ્યો. કાર્લ માર્ક્સ તો બહુ મોડો આવ્યો.
ચિંતનપ્રેરક પરિસંવાદમાં આપેલું વક્તવ્ય. ] ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. 9,
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક = ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૧૮
જ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 5 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ગુરુની મારી શોધયાત્રા
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ગુરુ ગોવિંદ દોનો ખડે, કિસકો લાગુ પાય,
જૈન સાધુ-સાધ્વી મહાત્મા પધારે ત્યારે અમારે એમની વૈયાવચ્ચ બલિહારી ગુરુદેવ કી જિસને ગોવિંદ દિયો બતાય. કરવાની એટલું જ, પરંતુ પૂ. બાપા પોતે જૈન મુનિ હોવા છતાં ૪ આવી પંક્તિઓ શાળામાં ભણાવવામાં આવતી અને પછી આ સર્વે મુનિ ભગવંતોની નજીક અમને જવા ન દે. એમના આ હું હું સત્સંગમાં ગવાતી પણ સાંભળી હતી. ઉપરાંત ‘ગુરુ વિના જ્ઞાન હુકમમાં કદાચ એવો ગર્ભિત સંદેશ-આદેશ હશે કે “ગુરુ”ની છે જં નહિ”, “ગુરુ જ બ્રહ્મા છે, વિષ્ણુ છે, મહેશ્વર છે,’ ‘ગુરુ જ અજ્ઞાનના માયામાં બાળ અવસ્થામાં પડવું નહિ. અમારા આશ્રમમાં ભણેલ જં આ તિમિરને દૂર કરે છે' આવા વાક્યો પણ ગોખવા પડ્યા. પણ લગભગ સાત વિદ્યાર્થીઓએ દીક્ષા જીવન સ્વીકાર્યું છે અને એક
કોઈએ નથી ગોવિંદ બતાવ્યો, નથી કોઈએ કોઈ સાક્ષાત્કાર બે મુનિ ભગવંતોએ આચાર્ય પદવી સુધી પ્રગતિ પણ કરી છે. એ ૯ કરાવ્યો, કે નથી કોઈએ મારા અજ્ઞાનના તિમિરને દૂર કર્યું. સંતો વિહાર કરી જાય પછી પૂ. બાપા અમને પૂછે, “તમને એમણે ૯
હમણાં હમણાં “આસારામ' અને અન્ય ગુરુઓ વિશે જે જે કઈ બાધા લેવડાવી?' કારણ કે પ્રત્યેક સંતો અમને અચૂક કંઈક છે * અહેવાલો ચર્ચાય છે એ વાંચીને ‘ગુરુઓ વિશે લખવા મન ઉછળ્યું ને કંઈ બાધા લેવડાવે, જેના અમારા પૂ. બાપા પુષ્કળ વિરોધી.
એઓ શિસ્તમાં માને પણ “આગ્રહ'માં નહિ. એઓ કહે, બાળકોને રૂ હું ગુરુ વ્યક્તિના મન અને શરીરનું શોષણ કરે કે અધ્યાત્મ પોતાને જ્યારે જ્યાં અયોગ્ય લાગશે ત્યારે ત્યાં એ વખતે એ નિયમ છું જિજ્ઞાસાનું પોષણ કરે?
સ્વીકારી લેશે. આજે તો શ્રીમંત જગતમાં પોતાના એક ગુરુ હોવા એ ફેશન અહીં મને કૉલેજકાળનો મિત્ર ભીમ સન્મોત્રા યાદ આવે છે. 8 અને સ્ટેટસ સિમ્બોલ બની ગયું છે અને મધ્યમ તેમજ ગરીબ એ બડો તેજસ્વી અને આખાબોલો, કહે, “જે પરિવારમાં જન્મ્યા ? હૈ વર્ગને માટે એક જરૂરિયાત થઈ ગઈ છે. શ્રીમંતને પોતાનું ભૌતિક તે પરિવારનો ધર્મ પાળવો ફરજિયાત કેમ? બાળપણથી બાળક
છે” એને ખોવાનો ડર છે અને ગરીબને નથી એ મેળવવાના ઉપર કોઈ પણ ધર્મની છાપ શા માટે મારવી? એને ઉગવા દયો, જે હૈ “ફાંફાં છે.
| વિચારવા દયો, જોવા દયો, પછી ત્યારે એનો ધર્મ એ નક્કી કરે એ હૈ કૉલેજના અભ્યાસકાળમાં મને ચાબખાકાર કવિ અખો મળી જ ખરી માનવીય સ્વતંત્રતા છે.' વાત તો વિચારવા જેવી છે. ગયો. કહે :
સંસ્કાર અને ધર્મરક્ષા કે પ્રચારને નામે આપણે એક આત્માની ગુરુ કીધાં મેં ગોકુલનાથ, ઘરડાં બળદને ઘાલી નાથ, સ્વતંત્રતા તો છીનવી લેતા નથી ને? ધન લે ને ધોકો નવ હરે, એ ગુરુ કલ્યાણ શું કરે?
એક વખત પૂ. સંતબાલજી અમારા આશ્રમમાં લગભગ પંદરેક અધ્યયન કાળમાં અવધુત આનંદઘનજીનો વાચન સ્પર્શ થયો. દિવસ સ્થાયી થયા. અમને એમની પાસેથી ગાંધી વિચારનો બહુ ૨ એ તો કહે કે,
મોટો એવો લાભ મળ્યો. મારા માટે તો એ જીવનભરની મૂડી છે હુ ગચ્છના ભેદ સહુ નયને નિહાળતા, તત્ત્વની વાત કરતા ન બની રહી, ત્યારે હું લગભગ એસ.એસ.સી.માં હોઇશ. લાજે,
પૂ. સંતબાલજી આશ્રમમાંથી વિહાર કરવાની તૈયારીમાં હતા છે ઉદર ભરણાદિ નિજ-કાજ કરતાં અહાં, મોહ નડિયા કલિકાલ ત્યારે આશ્રમના નિયમ મુજબ અભિપ્રાયપોથી લઈને અમે રાજે.
સંતબાલજી પાસે ગયા અને આશ્રમ અને વિદ્યાર્થીઓ વિશે પોતાનો 3 અમારા આશ્રમમાં એટલે સોનગઢ આશ્રમમાં જ્યાં જીવન અભિપ્રાય લખી આપવા વિનંતી કરી. પૂજ્યશ્રીએ ચશ્માના કાચ ચું ઘડતરના મહામૂલા સાત વર્ષો મારા પસાર થયા, ત્યાં પ્રત્યેક ઊંચા કરી અમારી સામે સૂચક દૃષ્ટિથી જોયું. એમના ચહેરા ઉપરના BE મહિને કોઈ ને કોઈ વિદ્વાન કે સંતો પધારે. કારણકે લોહચુંબક અકળ ભાવને વાંચવા હું અસમર્થ હતો, પણ આજે એ રેખાઓ È જેવા આયુર્વેદાચાર્ય અમારા પૂજ્ય કલ્યાણચંદ્રજી બાપા અને કવિ અને ભાવ સ્પષ્ટ જોઈને અર્થ પણ સમજી શકું છું. એમના મનમાં શું ૬ દુલેરાય કારાણી આશ્રમમાં બિરાજમાન હતા. આ મહાપુરુષોનું હશે કે જે લાગ્યું એ જ લખું ને? ૪ બધાંને આકર્ષણ હતું.
પૂજ્યશ્રીએ પેન અને પોથી હાથમાં લીધી. ઊંડો વિચાર કર્યો. ? આ આશ્રમના સ્થાપક મૂર્તિપૂજક મુનિ શ્રી ચારિત્ર વિજયજી થોડી ક્ષણ થોભ્યા અને પછી એક વાક્ય લખ્યું. છે અને સંચાલક સ્થાનકવાસી જૈન મુનિ કલ્યાણચંદ્રજી એટલે “સંસ્થા ઉત્તમ છે. ઘડતર પણ શિલ્પ જેવું છે, પણ વિદ્યાર્થીને રે ૐ આશ્રમમાં ચારેય ફિરકાના સંતો અને શ્રાવકો પધારે. જૈન ધર્મમાં વ્યક્તિપૂજાથી દૂર રખાય તો સારું.’ છે અનેક સંપ્રદાયો છે એની તો અમને ત્યારે ખબર જ નહિ. મેં વાંચ્યું. વારે વારે વાંચ્યું અને મારા માટે આ વાક્ય ભવિષ્યના 3 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
* ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૧૯
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
વિશેષાંક # ડૉ. 9 વિશેષક શR ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ
8 જીવન અને ગુરુ શોધ માટે પથદર્શક બની ગયું.
“ઈસ પર પૈર રખો, જલેગા નહિ ઔર પૈર બિગડેગા ભી નહિ, હું ત્યારે પૂ. કલ્યાણચંદ્રજી બાપા અમારા માટે સર્વસ્વ. દિવસમાં તબ તક તુમ્હારી પટ્ટી મેં ખીલા લગા દુ? કિ...” હુ ત્રણ વખત અમારે પૂજ્યશ્રીને પગે લાગવા જવાનું, ઉપરાંત પ્રત્યેક નહિ બાબા ધાગે સે સી લો.” હું ગુરુજનોને પણ એજ મુદ્રામાં પગે લાગવાનું. આ એક સંસ્કાર ચંપલ પાણીમાં બોળતા એ બોલ્યા, “સહી બાત હૈ, દો ચિજ છું હું અને શિષ્ટાચાર હતો.
કો જોડને કે લિયે એક કો દર્દ ક્યો દે ?... ધાગા હી અચ્છા હૈ. ૪ શું પરંતુ આજે ઘણી ધાર્મિક અને જ્ઞાતિ સંસ્થામાં આનો અતિરેક થોડી દેર લગેગી લેકિન યહી સહી હૈ.” એ મોચી-બાબાના આ હું ઉપકારની હદ સુધી જોવા મળે છે. જે ભવિષ્યમાં એ વિદ્યાર્થીમાં શબ્દોથી હું ચોંક્યો. મારા મનમાં એમની એક પ્રતિભા ગોઠવાઈ છું જે માનસિક બળવાનું રૂપ ધારણ કરે છે.
ગઈ. # આજે વિચારું છું તો એમ પણ વિચાર આવે છે કે આ પ્રકારની એ સમયે બી.એ.માં ભગવદ્ ગીતા ઉપર એક પેપર હતું. અને BE રે ભક્તિ વ્યક્તિમાં ‘લઘુતા'નું આરોપણ તો નથી કરાવતી ને? જે બીજે દિવસે મારે એની પરીક્ષા આપવાની હતી, એટલે સમયનો હું ભવિષ્યમાં કદાચ એને લઘુતાગ્રંથી સુધી દોરી જાય. સંસ્કારની ઉપયોગ કરવા ત્યાં ઊભા ઊભા જ મેં ગીતાનું પુસ્તક ખોલ્યું. હું યાત્રામાં અતિ ભળે એટલે સામેની વ્યક્તિને નિષ્પક્ષ રીતે જોવાની મુતરડી પાસે બેસી ચપ્પલ સીવતા સીવતા બાબાએ ઉપર જોયું દૃષ્ટિ ન પણ રહે.
અને પુસ્તક વાંચતો જોઈ બાબાએ પૂછ્યું, “ક્યા પઢતે હો બેટા?” કૉલેજકાળમાં સી. પી. ટૅન્કની જૈન ઉદ્યોગગૃહની હોસ્ટેલમાં “આપ કે સમજ મેં નહિ આયેગા બાબા' મેં મારી ગુરુતાનું રહેવાનું બન્યું. બાજુમાં જ માધવબાગમાં દાદા પાંડુરંગજીના પ્રદર્શન કર્યું, પણ અમારા વચ્ચે શબ્દ દ્વારા એક સૌમ્ય સંબંધ બંધાઈ 3 ઉપનિષદો વગેરે ઉપર પ્રવચનો યોજાય. પ્રત્યેક રવિવારે ત્યાં ચૂક્યો હતો, એટલે મેં આગળ કહ્યું, “કલ મેરી પરીક્ષા હૈ ઔર કે
નિયમિત જવાનું થાય. પૂ. દાદા પ્રત્યે આકર્ષણ વધ્યું. એક મિત્ર ગીતા પર મુજે પઢના હૈ.' બાબા કહે, બહોત અચ્છા બેટા, લેકિન ૩ વર્તુળ સર્જાતું થયું. અને મને એમાં સર્વત્ર દાદા ભક્તિના દર્શન પઢને કે બાદ ઈસકો જીવનમેં ઉતારના, નહિ તો યે સબ ગધે ઉં થાય. મનમાં શાંતિ ન મળે. પૂ. દાદા સાથે નિકટ આવતા એક પર સોને જેસા હૈ.” હું ચોંક્યો. મેં કહ્યું “બાબા આપને ગીતા દેખી 8 Ê દિવસ એમણે મને પૂછયું, ‘એમ.એ. પછી શું વિચાર છે?' હૈ?'- મેં મારા હુંપણાનું ફરી પ્રદર્શન કર્યું. મારે ‘વાંચી છે એમ હું કેં કહ્યું, “પીએચ.ડી. અને પછી પ્રાધ્યાપક અથવા ભાગ્ય લઈ જાય બોલવું જોઈએ. બાબા કહે, “હા પઢી ભી હૈ,” ચપ્પલની પટ્ટીમાં છે છે ત્યાં.' તો દાદા કહે, થાણા પાસે એક તત્ત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠનું જાડો દોરો પરોવતા બાબા બોલ્યા, “અબ કોનસા અધ્યાય પઢ શું અમે નિર્માણ કરી રહ્યા છીએ ત્યાં આવી જા, બધું સંભાળી લે, રહે હો?’ થોડા કંટાળા સાથે મેં કહ્યું, “૧૮મો'. મોચી બાબા હું હું તારી ભવિષ્યની બધી જવાબદારી મારી.”
કહે, “મોક્ષ સંન્યાસ યોગ?' અને હું અવાક આભો બની ગયો. જં અને મારી અંદર પૂ. સંતબાલજીના શબ્દોની ઘંટડી વાગી. ચપ્પલ સીવતા સીવતા બાબા આગળ બોલ્યા: “બેટા પહેલા છે આ સ્વીકારું તો ગુરુ તો નહિ જ મળે પણ વ્યક્તિપૂજાની આરતી અધ્યાય, અર્જુન વિષાદ યોગ સે યે ૧૮ અધ્યાય તક હમારી સફર
જીવનભર ઉતારતા રહેવાની! શબ્દોના ભાટ-ચારણ બની છે. મિલે તો મોક્ષ, ન મિલે તો ફિર નયા ચક્કર.” અને મને તો
જવાનું. પૂ. પાંડુરંગજીની એ સંસ્થા અને પ્રવૃત્તિની આજે શું હાલત જાણે કબીર મળી ગયા. કોઈ પણ સંકોચ વગર હું એમના ચરણો - શું છે એ સર્વ વિદિત છે.
પાસે બેસી ગયો. ચપ્પલ સીવાઈ જતા બાબા કહે, ‘તુંને ? હું અમારી હૉસ્ટેલની સામેની ગલી એસ. વી. પી.રોડને મળે. બાબા કહા, તું વિદ્યાર્થી હૈ, ગીતા પઢતા હૈ, તેરા પૈસા નહિ કે
વચ્ચે વિલ્સન સ્ટ્રીટ અને વિલ્સન સ્કૂલ આવે. સામાન્ય રીતે હું લુંગા.’ $ ભવન્સ કોલેજ જવા એ ગલીમાંથી પસાર થઈ એસ. વી. પી. ખૂબ આગ્રહ કરવા છતાં મોચી બાબાએ પૈસા ન જ લીધા, S રોડના બસ સ્ટેન્ડ પાસે જાઉં, લગભગ ઈ-૧, બસ હતી, જે અને આપ માનશો? પછી રોજ રાત્રે આઠ વાગે એ બાબા પાસે રે # મને ચોપાટી લઈ જાય. એક વખત સવારે અગિયાર વાગે હું ગીતા શીખવા સમજવા જતો, એ જ જગ્યાએ. અલબત્ત, એમની વાત
કૉલેજમાંથી આવતી વખતે એજ રસ્તેથી હું હોસ્ટેલ આવતો હતો, પાસે ગીતા મરાઠી ભાષામાં હતી અને એમાંથી એઓ મને સરળ છે હું રસ્તામાં જ મારી ચંપલની પટ્ટી તૂટી ગઈ. ચાલવું લગભગ હિંદી ભાષામાં સમજાવતા. કૉલેજમાં તો આ ગીતાના અધ્યાપન હૈ # અશક્ય. આજુબાજુ દષ્ટિ કરી. જમણી તરફ એક મુતરડીની પાસે માટે અમારા પ્રાધ્યાપક વિદ્વાન શાસ્ત્રી નલિન ભટ્ટ હતા, એમની # છે જ એક મોચી બેઠો હતો. થોડી દાઢી વધેલી, આધેડ વય, આંખે પાસે ગીતા સમજાવવાની બુદ્ધિવાણી હતી. જ્યારે આ ભોળા હૈ આ ચરમા, વર્ણ શ્યામ, પોતાના કર્મમાં મશગુલ. હું એની પાસે ભક્ત મોચી બાબા મને એ હૃદય ને આત્માની વાણીથી સમજાવતા, હું ગયો અને મારા ચંપલની પટ્ટી સાંધી આપવા વિનંતિ કરી. મેં જેનો ગુંજારવ મારા જીવનમાં જીવનભર રહ્યો છે. 8 જેવા ચંપલ કાઢી આપ્યા એટલે એણે મને એક પૂઠું આપ્યું. કહે, આ મોચી બાબા મારા પહેલા ગુરુ, પણ એમણે શિષ્ય તરીકે છે
ડૉ. બળવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૨૦
જ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 1 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
વિરોષાંક BE ડૉ. ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
8 મારો સ્વીકાર ન કર્યો. પછી જ્યારે જ્યારે હું ત્યાંથી પસાર થાઉં વાંચવાના, એમની ટેપ સતત સાંભળતા રહેવાનું. મારા જેવા , હું ત્યારે મોચી બાબાને વંદન કરું અને મારું વંદન નિસ્પૃહભાવે અસંખ્ય જિજ્ઞાસુઓની આ પરિસ્થિતિ હતી. પૂ. સ્વીકારી પોતાના કર્મમાં મશગુલ બની જાય.
એક વખત નારગોળ ગામમાં શિબિર રાખી. એવો ધ્યાનનો દુ. હું મારી ગુરુ યાત્રા આગળ ચાલી. થોડો સમય ગણેશપુરી- પ્રયોગ કર્યો કે બધાને નચાવ્યા અને રડાવ્યા. જાણે સામૂહિક છે હું મુક્તાનંદ આશ્રમ પ્રત્યે આકર્ષાયો. હિંદુ શાસ્ત્ર વિશે ઘણું જાણવા સંમોહન. પણ મને કાંઈ અસર ન થઈ, અન્યો જેવું સમર્પણ અને ૪
મળ્યું ઉપરાંત ધ્યાન સમાધિ એવું બધું ઘણું, પણ ત્યાં મઠાધિપદ માન્ય ન હતું. પછી તો ગાંધીજી વિશેના રજનીશજીના હું છું માટે કાવાદાવા અને ખટપટો! અહીં શિષ્ય બની કોઈ એક પક્ષનું અભિપ્રાયો, રજનીશજીનો રજવાડી ઠાઠ, “મનને ફાવે ત્યાં દોડવા સું જૈ પ્યાદું બનવાનું? આપણને જાણ્યું નહિ. શિસ્તને નામે સામ્રાજ્ય દયો,” “સંભોગથી સમાધિ', મુક્ત આચાર, પૂના આશ્રમ અને જં BE સ્થપાય ત્યાં ખુલ્લે શ્વાસે કઈ રીતે રહી શકાય?
ભગવા પહેરો, નામ બદલો, રજનીશના નામની કંઠી પહેરો, BE ફેબ્રુઆરી મહિનો આવે એટલે યોગ સાધિકા ગીતા ફરજિયાત આ બધું આપણને તો ન રૂછ્યું. હું મને જે. જે. સ્કૂલ ઑફ આર્ટના મેદાનમાં છે. કૃષ્ણમૂર્તિને સાંભળવા અલબત્ત છેલ્લા બે શતકમાં રજનીશજી જેવા મહાવિચારક
લઈ જાય. એ ચાર પાંચ દિવસો બૌધિક જલસો પડી જાય. જે. આપણને નથી મળ્યા. પણ એમનું વિચાર સામ્રાજ્ય દોરાના મોટા કૃષ્ણમૂર્તિ અને થિયોસોફીના પુસ્તકોનો ઘરમાં ઢગલો થઈ ગયો. દડા જેવું, તાર-દોર નીકળ્યા જ કરે. આ નહિ તે, તે નહિ તે, છે ઘણાં બધાં સમાધાનો મળ્યા, છતાં ક્યાંક ખૂટે છે એવું સતત આમ ચાલ્યા જ કરે. નવા નવા અર્થઘટનોનું સ્ફોટક થતું જાય છે હું લાગ્યા કરે, તોય એ અપૂર્ણમાં પણ મનને થોડી અપૂર્ણ શાંતિ અને આપણે એક “કેફ'ના જગતમાં પહોંચી જઈએ અને પછી હું
તો મળી જ. જે. કૃષ્ણમૂર્તિએ જાહેરમાં કહ્યું કે “મને કોઈ ગુરુ ન એમાંથી છૂટવું મુશ્કેલ. ગણશો'. તો પછી આપણાથી એમને ગુરુ કેમ કહેવાય? જો કે વ્યક્તિને ભીતરથી બદલવાની હોય, એમાં આવા બાહ્ય
એમણે એમ ન કહ્યું હોત તો પણ એમના ગુરુસ્થાન માટે હું મારા બિલ્લાની શી જરૂર? ડૉ. ગુણવંત શાહ કહે છે કે સૂટેડ-બૂટેડ છુ હું મનને મનાવી શકત જ નહિ. કારણકે એમના વિચાર-ચિંતન માણસ પણ ભિતરથી સાધુ હોઈ શકે. વ્યક્તિ પૂજાના મંજીરા હૈ Ė અને એમના જીવન ચરિત્રમાં મને ભિન્નતા દેખાઈ. ગાંધી જેવું અહીં પણ વગાડવાના? તત્ત્વને ભૂલી તંતુને પકડવાનો? સાધુના ઝું
તો કોઈ વિરલ જ હોય, જેવી વાણી એવું જીવન. સત્ય, માત્ર વસ્ત્રો પહેર્યા એટલે એ સાધુ હોય જ? ૬ સત્ય અને સત્યના પ્રયોગોમાંથી નિષ્પન્ન થતું પરમ સત્ય. જીવનનું મેં મનન કર્યું. ક્યાંક મારો “હું” તો વચ્ચે આવતો નથી ને? હું અને જીવનપારનું સત્ય.
પણ હું તો બધે ‘'ને ઓગાળવા ગયો હતો પછી એ વચ્ચે શેનો શું શક્ય એટલું મહર્ષિ અરવિંદનું ચિંતન વાંચ્યું અને વચ્ચે એક આવે ? ડૂબકી પોંડીચેરી પણ મારી આવ્યો. મહર્ષિ અરવિંદ અને પૂ. આ બધી ગુરુ શોધની યાત્રા ચાલી રહી હતી. ત્યાં એક ભાઈ તે માતાજીની સમાધિ પાસે આસનસ્થ થતાં કોઈ અલૌકિક શાંતિની મને એક ‘ભગવાન' પાસે લઈ ગયા. કહે કે આ આત્માને સ્ટેશન છે હું અનુભૂતિ થઈ. આવી જ શાંતિનો અનુભવ એક વખત મને શ્રવણ ઉપર જ કેવળજ્ઞાન થયું હતું. સાદી-સરળ ભાષામાં સરસ સમજાવે છે
બેલગોલામાં બાહુબલિના વિરાટ ચરણોમાં મસ્તક નમાવતી પણ પોતાને કેવળજ્ઞાની કહેવડાવે. વિચાર આવ્યો જેને કેવળજ્ઞાન હ છે વખતે થયો હતો. ઉપરાંત પરાઅનુભવનો એક ચમકારો થયો થયું એ આવું જાહેર કરે? એમના ભક્ત મને કહે તમારે એમના હું * હતો તે તો અલૌકિક !
| દર્શન કરવા હશે તો તમારું મસ્તક એમના પગના અંગુઠાને જ લગભગ ૧૯૬૩-૬૫ની આસપાસ એક વખત અમારા ડૉ. અડાડવું પડશે. મને આ મંજૂર ન હતું. અહીં “હું ન હતું, મારે રૂ $ રમણભાઈએ કહ્યું કે જબલપુરથી દર્શન શાસ્ત્રના પ્રોફેસર મારા “હું'નું સ્વમાન પણ સાચવવાનું હતું. = રજનીશજી આવ્યા છે, એમનું વક્તવ્ય સી. પી. ટૅન્ક હીરાબાગમાં એક જિજ્ઞાસુ આગ્રહ કરીને મને એક અતિ સુપ્રસિદ્ધ વક્તાને ? BE રાખ્યું છે. ત્યાં મારે આવવું અને એમનું વક્તવ્ય પૂરું થયા પછી સાંભળવા લઈ ગયા. વક્તાએ પ્રારંભ કર્યો, “કાલે રાત્રે ધ્યાનમાં આ કે મારે એમને યથાસ્થાને મૂકવા જવું. ત્યારે હીરાબાગમાં લગભગ બેઠો, ત્રણ કલાકે કુંડલિની જાગૃત થઈ અને આપણા ગુરુજીએ હું ૨૦-૨૫ શ્રોતા હશે, અને રજનીશજીએ તો અમને ઘેલું લગાડી કહ્યું કે આજે મારે ગૃહસ્થાશ્રમની ચર્ચા નથી કરવાની # દીધું. એમના શબ્દો, એમની વાણીનું સંમોહન, વિચારોની બ્રહ્મચર્યાશ્રમની વાત કરવાની છે, અને મુગ્ધ ભક્તોનો ?
તાર્કિકતા, દૃષ્ટાંતો, બસ મને અમને બધાને તો રજનીશનું ઘેલું તાળીઓનો વરસાદ. બોલો, જેની કુંડલિની જાગ્રત થઈ હોય એ કે લાગ્યું. મને થયું મને મારા ગુરુ મળી ગયા.
આવી વાતો કરે? એ તો રહે પોતાની મસ્તીમાં મસ્ત. - હીરાબાગ, પછી સુંદરાબાઈ હૉલ અને અનેક જગ્યાએ મેં મારી જાતને પ્રશ્ન પૂછયો, ‘તારે ગુરુની જરૂર ખરી? શા છે કે રજનીશજીનું વક્તવ્ય હોય ત્યાં પહોંચી જવાનું, એમના પુસ્તકો માટે ?” પરમ તત્ત્વને જાણવું છે? શા માટે ? જે આ તત્ત્વને પામી 8 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશે-ક R cૉ દાતવેલwઈ ટી. લા' સ્મૃતિ વિરોષIક : ડૉ. ધાd::Iઈ ટી શાહ સતિesોષs, ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
* ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક 2 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. જ
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ એપ્રિલ ૨૦૧૬
૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ક પૃષ્ઠ ૨૧
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ઇ ગયા છે એ કહેવા રોકાયા નથી, અને જ્યારે તને એની જાણ જે વ્યક્તિને આત્મદર્શન થયું હોય એ ગુરુ કોઈને શિષ્ય બનાવે છે થશે ત્યારે તું પણ મૌન થઈ જશે. એ જાણવા માટે અંદર ઉતર. ખરા? પોતાને ગુરુ કહેવડાવે ખરા? એને શિષ્યોની શી જરૂર? 8
અંદર મહાસાગર અને મોતી છે, મગરમચ્છ પણ છે એ બધાંને જીવનમાં ગુરુની શી જરૂર? ગુરુની જરૂર ખરી, પરંતુ ગુરુ જં ૐ મહાત કરવાના છે, બસ.
શોધતી વખતે મુગ્ધભાવ છોડી દેવો, હૃદય સાથે બુદ્ધિનો ઉપયોગ રૅ S અમારા ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહે એક વખત કહ્યું હતું કે જે કરવો જ, પછી શ્રધ્ધાનું શરણું પકડવું. પરંતુ સાચી જરૂર છે ' હિં ક્રિયા કર્યા વગર ચાલે નહિ એવું થાય ત્યારે એને ‘ટેવ' સમજજો, રાહબરની.
અને એવું સમજાય ત્યારે તરત પાછા વળી જજો. નહિ તો મને એવા બે રાહબર, મારા બે વિદ્યાગુરુ મળી ગયા હતા,
જીવનભર એ જ ક્રિયા-ટેવના ચક્રમાં અટવાઈ જશો. નવું જગત જેમના શબ્દ-વિચાર અને જીવનમાં સંપૂર્ણ અભિન્નતા હતી, તે પણ દેખાશે જ નહિ, જે તમારી રાહ જોઈ રહ્યું છે. જ્યારે કોઈ મને કચ્છના કવિ પૂ. દુલેરાય કારાણી અને પ્રકાંડ પંડિત પૂ. રામપ્રસાદ હું કહે કે, “આ સત્સંગમાં ગયા વગર મને ચાલે જ નહિ” ત્યારે મને બક્ષી. આ મહાત્માઓને વંદન કરું છું. ચીમનભાઈના આ વાક્ય યાદ આવે.
અખાએ કેવું સરસ કહ્યું છેજે પકડે પકડાવે, તોડે તોડાવે, એ ગુરુ કે જે પોતે છોડે છોડાવે, જે નરનો આત્મા ગુરુ થશે ૬ જોડે જોડાવે એ ગુરુ?
કહ્યું અખાનું તે પિછશે. અને મારી સાચી ગુરુ શોધયાત્રી ત્યારે શરૂ થઈ જ્યારે મને આ લેખ પૂર્ણ ન સમજશો, ઘણી યાત્રા લખવાની બાકી છે, 8 આચાર્ય મહાપ્રજ્ઞના ગ્રંથો મળ્યા, આગમ વાંચન પ્રવેશ થયો, લખાશે, ક્યારેક વધુ, ક્યારેક તીખું-મીઠું લખાશે, કાળ પાકશે જ ગણધરવાદ અને જૈન ધર્મનો કર્મવાદ વાંચવા મળ્યો. બધાં રહસ્યો ત્યારે. ઉઘડી ગયા. ગાઢ અંધકારમાં એક દીપજ્યોત પ્રગટે તેમ. મોચી બાબા તમે ક્યાં છો?
* * *
શ્રી ધનવંત શાહની ‘પ્રબદ્ધ જીવન'ના તંત્રી તરીકેની સફર...
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ.
| ડૉ. ધનવંત શાહ, ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના સહતંત્રી તરીકે તા. (૯) તીર્થંકર મહાવીર જન્મ કલ્યાણ વિશેષાંક : ૧૬-૦૩
૧૬-૧-૨૦૦૫ થી તા. ૧૬-૧૦-૨૦૦૫ સુધી હતા. અને ૧૦ છે ત્યારબાદ તા. ૧૬-૧૧-૨૦૦૫ થી માર્ચ ૨૦૧૬ સુધી તંત્રી તરીકે (૧૦) પર્યુષણ પર્વ વિશેષાંક : ૧૬-૦૮-૧૦ જે તેમણે કાર્ય કર્યું. સમયગાળામાં કેટલાંક વિશેષાંકો તેમણે પ્રગટ (૧૧) જૈન સાહિત્ય વિશ્વ ગ્રંથ : ૧૬-૧૦-૧૦
| કર્યા, જે જૈન જગત અને સાહિત્ય માટે મૂલ્યવાન સંદર્ભ સામગ્રી (૧૨) નવપદ : ૧૬-૦૩-૧૨ હું બની રહેશે. વાચકોની જાણ માટે વિશેષાંકોની યાદી નીચે મુજબ (૧૩) આગમસૂત્ર : ૧૬-૦૯-૧૨
(૧૪) ગાંધી સ્મૃતિ ચિંતન વિશેષાંક ૧૬-૦૧-૧૩ | પ્રબુદ્ધ જીવન : સહતંત્રી : ૧૬-૧-૦૫ થી ૧૬-૧૦-૦૫ (૧૫) મહાવીર સ્તવન વિશેષાંક ૧૬-૦૪-૧૩ જે પ્રબુદ્ધ જીવન : તંત્રી :૧૬-૧૧-૨૦૦૫
(૧૬) ગણધરવાદ વિશેષાંક : ૧૬-૦૮-૧૩ હું (૧) ડૉ. રમણલાલ શાહ સ્મરમાંજલિ સંપુટ : ૧૬-૧-૦૬ (૧૭) પર્યુષણ પર્વ વિશેષાંક : (૨) “પ્રબુદ્ધ જીવન' એક જ્ઞાન યાત્રા : ૧૬-૨-૦૬
કર્મવાદ-જૈન દર્શન અને અન્ય દર્શન : ૧૬-૮-૧૪ . (૩) પંડિત સુખલાલજી સવા શતાબ્દી વિશેષાંક : ૧૬-૩- (૧૮) જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક : ૧૬-૦૮
'છે:
૧૪
(૪) જયભિખ્ખું શતાબ્દી અંક : ૧૬-૨-૦૮ (૫) પર્વાધિરાજ પર્યુષણ પર્વ વિશેષાંક : ૧૬-૦૨-૧૦ (૬) પ્રબુદ્ધ અંક : ૧૦-૦૧-૦૯
મહાવીર વિશેષાંક : ૧૬-૦૩-૧૦ (૮) શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ યશ ગાથા : ૧૬-૧૧-૦૮
(૧૯) અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક : ૧૬-૦૩
૧૫ (૨૦) પર્વાધિરાજ પર્યુષણ પર્વ વિશેષાંક : ૧૬-૦૮-૧૫
જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ (૨૧) ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક : ૧૬-૦૨-૧૬
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ અતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૨૨
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 5 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
અમૃતનું દાના
nડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ કેટલીક વ્યક્તિઓ એવી હોય છે કે જેમને નીતનવા સ્વપ્નો સંસ્કારનું ઊંડું સિંચન થયું. જાણે એ ઋણને સ્વીકાર કરતા હોય $ ફ્રિ આવતા હોય છે અને એ સ્વપ્નોને સાકાર કરવા માટે નવા નવા તેમ કલાપીનગર, લાઠીમાં પૂ. મોરારિબાપુના હસ્તે એમનું છે 8 આયામો ખોજતા રહે છે. દુનિયાની રફ્તારમાં ઘેટાની માફક સન્માન થયું ત્યારે એમણે પોતાને મળેલી ટ્રોફી આ આશ્રમને - ચીલાચાલુ માર્ગે ચાલનારા ઘણા મળી રહે, પરંતુ કોઈ જ વિરલ અર્પણ કરી દીધી અને પારિતોષિકની રકમ યોજક સંસ્થાને પાછી પણ વ્યક્તિ એવી હોય કે જે એ ચીલાચાલુ માર્ગે ચાલવાને બદલે કોઈ વાળી દીધી. વળી એથીય વિશેષ તો અકસો ને બાવીસથી વધુ 9 હું નવો માર્ગ રચી આપે.
વિદ્વાનો અને કુલ બસો જેટલા સાહિત્યરસિકો ધરાવતા જ્ઞાનસત્રનું હું જૈ એક દાયકા સુધી શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના પ્રતિષ્ઠિત આયોજન કર્યું. ૐ સામયિક “પ્રબુદ્ધ જીવન'નું તંત્રીપદ સંભાળનાર શ્રી ધનવંતભાઈ આ ત્રેવીસમાં જૈન સાહિત્ય સમારોહ ૨૦૧૬ની ૪થી હૈ ૬ શાહે આખાય સામયિકની કાયાપલટ કરી નાખી. એમણે એમાં ફેબ્રુઆરીએ યોજાયો. એ પૂર્વે ધનવંતભાઈ ગંભીર બીમારીને કારણે જ હું ધર્મની વર્તમાન પરિપ્રેક્ષ્યમાં ચર્ચા જગાવી, સામાજિક ઉત્કર્ષ આઈ.સી.યુ.માં હતા. છતાં લીધેલું ધ્યેય સિદ્ધ કરવા માટે નાદુરસ્ત છે અને જનકલ્યાણની ભાવનાનું સિંચન કર્યું. અન્ય ધર્મોની તબિયતે પણ આવ્યા. સમારંભના સૂત્રધાર તરીકેની ભૂમિકા છે
ભાવનાઓ આદરસહિત પ્રગટ કરી. ઉત્તમ લેખમાળાઓ આપી. બરાબર બજાવી પણ એ પછી એટલા બીમાર પડ્યા કે ફરી . યુવાનો પાસે અંકોનું સંપાદનકાર્ય કરાવ્યું અને છેલ્લે તો મહાત્મા આઈ.સી.યુ.માં દાખલ થવું પડ્યું. હું ગાંધીજી વિશેનો “પ્રબુદ્ધ જીવનનો અંક આપીને એમણે એક નવો ચાર ચાર દિવસ ચાલનારા આ જ્ઞાનસત્ર માટે એ છ મહિના હૈ # આયામ આપ્યો.
અગાઉથી એનું આયોજન કરે. ચીવટથી કાર્યવાહી કરે. કાગળ ૪ ૐ સામાન્ય રીતે સામયિકો એક જ ઢાંચામાં ચાલતાં હોય, મોકલે ને કલાકમાં ફોન કરે. એ દિવસે સાંજે એનો અમલ થાય, ૐ E ધનવંતભાઈ પહેલાં પોતાનો ઢાંચો નક્કી કરે અને પછી તેમ કરે. જ્ઞાનસત્રના વિષયો આપી દે અને દરેક વિષયમાં ડુિં સામયિકને એમાં ઢાળે. એમની અણધારી વિદાયે ઘણો મોટો સંયોજકની નિમણૂક કરે. એનું પરિણામ એ આવતું કે જ્ઞાનસત્રના હું 8 ખાલીપો સર્જી દીધો છે.
સમયે ગ્રંથોના ઉદ્ઘાટનનો ઉત્સવ રચાઈ જતો. એવું ય બન્યું કે - ૧૯૪૦ની પમી જાન્યુઆરીએ ભાવનગરમાં જન્મેલા આ વખતે જૈન આગમ સાહિત્ય પર પરિસંવાદ હતો અને એમાં # ધનવંતભાઈનું બાળપણ ભાવનગરમાં વીત્યું અને એ પછી ભાગ લેનારા તમામ વક્તાઓ પાસેથી જણીતા વિદ્વાન શ્રી રુ & પ્રાથમિક અભ્યાસ માટે સોનગઢમાં આવેલા શ્રી મહાવીર કલ્યાણ ગુણવંત બરવાળિયાએ લેખો મેળવીને એ સમયે એક મહત્ત્વપૂર્ણ જં ચારિત્ર્ય રત્નાશ્રમમાં આવ્યા. આ આશ્રમનું અનોખું વાતાવરણ. ગ્રંથ તૈયાર કર્યો અને એનું જ્ઞાનસત્રમાં વિમોચન થયું. ૐ આ આશ્રમમાં શિક્ષણ, સેવા અને ધર્મભાવનાનો ત્રિવેણીસંગમ કેટલીક વ્યક્તિઓ એવી હોય છે કે જેને પોતાના બાગના વૃક્ષ S જોયો. એ આશ્રમમાં વિદ્યાર્થીઓ માટે શાળા અને છાત્રાલય ચાલે, પર ઊગેલા ફળ ખાવાનો રસ હોતો નથી, પરંતુ બાગમાં ખીલતા જ હું આમજનતા માટે દવાખાનું અને ઔષધાલય ચાલે અને દર્દથી ફૂલને જોઈને આનંદ પામવાનો ઉત્સવ હોય છે. ધનવંતભાઈએ હું કે પીડાતા કેટલાંય લોકો અહીં રહે ને ઉપચાર કરાવે. જેમ સામયિકોના સંપાદકો તૈયાર કર્યા, એ જ રીતે જુદા જુદા છે
અહીં લોકકલ્યાણના પુણ્યપ્રવાસી એવા શ્રી કલ્યાણચંદ્રજી વક્તાઓને તાલીમ આપી. “માનવ પર વિશ્વાસ મૂઝે, ઈશ્વર પર છે. મહારાજની શ્રી ધનવંતભાઈ પર ગાઢ અસર પડી. સાધુતાને હૈ આસ્થા” એ સુમિત્રાનંદન પંતનું સૂત્ર ધનવંતભાઈનું જીવનસૂત્ર ? હું કોઈ બંધિયાર વાતાવરણમાં જોવાને બદલે સેવા, સક્રિયતા અને હતું. શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘની પ્રતિષ્ઠિત પર્ય પણ # માનવતા સાથે જોડાયેલી જોઈને એમના બાળપણના સંસ્કારો વ્યાખ્યાનમાળામાં નવા નવા વક્તાઓને નિમંત્રણ આપે અને જે ઘડાયા. અહીં ગરીબ દર્દીને ઉત્તમ અને મોંઘી દવા એક પણ પૈસો એક બાગબાનની માફક એમની શક્તિની માવજત કરે. કોઈ કૅ લીધા વિના અને જાતિ કે આર્થિક સ્થિતિના ભેદ વિના મળતી જ્ઞાનસત્રમાં એકસોથી વધુ વક્તાઓ પોતાનું પેપર રીડિંગ કરે હતી. આ જ આશ્રમમાં કચ્છના મેઘાણી સમા દુલેરાય કારાણી એવી કલ્પના આપણે કરી શકીએ ખરા? પણ એમણે એ સ્વપ્નને { પણ વસતા હતા અને ત્યારે ધનવંતભાઈમાં સાહિત્ય અને સાકાર કરી બતાવ્યું. ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. નિતHI 8. શાહ yતે વિરોષ E . દીકરા ! ટી. રીહ મનિ ડિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક કાર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. , ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક કોણ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૨૩
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
કરે છે ?
- નાટક પ્રત્યે એમને અગાધ પ્રેમ. ૧૯૫૮માં ફાર્બસ ગુજરાતી અને પરિણામે “મહાવીર કથા’, ‘ગોતમ કથા', “ઋષભ કથા',
સભાએ યોજેલી નિબંધ સ્પર્ધામાં એમણે પ્રથમ પારિતોષિક મેળવ્યું “પાર્થ પદ્માવતી કથા', “નેમ-રાજુલ કથા' અને “હેમચંદ્રાચાર્ય હું ૬. અને તે એમનો નિબંધ “ગુજરાતના સામાજિક જીવનમાં નાટકોનો કથા' જેવી છ કથાઓની પ્રસ્તુતિ કુમારપાળ દેસાઈ દ્વારા કરવામાં હું $ ફાળો' માટે ૧૯૭૫માં ‘અંગારા' નાટકની રચના કરી. કવિ આવી. એક આયોજક તરીકે ધનવંતભાઈ કયા પ્રકારનો બેક ડ્રોપ છે ૪ ન્હાનાલાલ અને કવિ કલાપી એ એમના અતિપ્રિય સર્જકો. “કવિ રાખવો, કયા સંગીતકારોને બોલાવવા, કઈ રીતે નિમંત્રણપત્રો ૪ હું ન્હાનાલાલની કવિતામાં “માનવજીવનદર્શન' એ વિષય પર મોકલવાથી માંડીને સમગ્ર કાર્યક્રમનું સંચાલન કરે. { ઋષિચરિત વિદ્યાપુરુષ રામપ્રસાદ બક્ષીના માર્ગદર્શન હેઠળ એમને કલાપીના પુસ્તક માટે મહારાષ્ટ્ર રાજ્ય ગુજરાતી છું -૪ મહાનિબંધ લખ્યો, ત્યારબાદ કવિ ન્હાનાલાલ વિશે સાહિત્ય અકાદમીનો ઉત્તમ નાટટ્યગ્રંથ પુરસ્કાર મળ્યો. જં
‘વસંતવૈતાલિક કવિ ન્હાનાલાલ' નાટકની રચના કરી. એમણે મહાવીરપ્રસાદ સરાફ પુરસ્કાર, સંસ્કૃતિ અભિવાદન ફાઉન્ડેશન ને હું લખેલું ‘રાજવી કવિ કલાપી’ મુંબઈ અને ગુજરાતમાં ભજવાયું. તરફથી શ્રેષ્ઠ નાટક માટે તથા કલાપીના નાટકને માટે છે હ એ પછી “અપૂરવ ખેલા-અવધૂત આનંદઘનજી'ની રચના કરી. ટ્રાન્સમિડિયા અવોર્ડ અને એ પછી આચાર્ય ભગવંત ૯ ફ સર્જક જયભિખ્ખની નવલકથા
દુભસાગરસૂરીશ્વા૨જી છે $ “પ્રેમભક્ત કવિ જયદેવ” પરથી 'ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ જૈનોલોજીનો શોકઠરાવ
અવોર્ડ મળ્યો. છેલ્લે ૨૦૧૬ની હું કૃણભક્ત કવિ જયદેવ'ની
૪થી જાન્યુઆરીએ કલાપી- શું નાટચરચના કરી અને એના ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ જૈનોલોજીના ચૅરમૅન, મેનેજિંગ ટ્રસ્ટી અને
મન નગર લાઠીમાં એમને સું જં પઠનનું મુંબઈમાં આયોજન પણ
અન્ય ટ્રસ્ટીઓ સંસ્થાના હૂંફાળા સ્વજન અને માર્ગદર્શક ડૉ. ધનવંત તે કરવામાં આવ્યું. શાહના અવસાન અંગે ઊંડા ખેદની લાગણી અનુભવે છે.'
આવ્યા. જ એમના પ્રેમાગ્રહને પરિણામે |ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ જનાલાજીના મુબઈમાં યોજાતા કાર્યક્રમોમાં| ૬. આ કૉલમ લેખક દ્વારા “પ્રબુદ્ધ
શ્રી ધનવંતભાઈની હંમેશાં મહત્ત્વની ભૂમિકા રહી છે. મુંબઈમાં કરે છે કે અમે બધાં પક્ષીઓ હું જીવનમાં સતત ૨૨ અઠવાડિયા ‘જૈન પીડિયા'નું લોચિંગ કરવામાં આવ્યું ત્યારે સમગ્ર કાર્યક્રમનું
રહ્યાં, પણ સહુને ઊંચા ૬ સુધી ‘જયભિખ્ખું જીવનધારા'ની આયોજન અને સંચાલન ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહે કર્યું હતું. એ જ
આકાશમાં ઉડાડનારી પાંખ હું લેખમાળા પ્રગટ થઈ અને એના રીતે અમદાવાદમાં સંસ્થા દ્વારા આયોજિત હસ્તપ્રતવિદ્યાના
ચાલી ગઈ ! આવા નિસ્પૃહી, { પરથી તૈયાર થયેલ નાટકની સેમિનારમાં પણ તેઓ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા અને પ્રેરણાદાયી|
હસમુખા, કર્મનિષ્ઠ, નવી છું મુંબઈ અને સોનગઢમાં વક્તવ્ય આપ્યું હતું. સંસ્થાની પ્રવૃત્તિઓને ‘પ્રબુદ્ધ જીવનમાં સુપેરે
પ્રતિભાઓને સદેવ ભજવણી કરવામાં પણ સ્થાન આપતા હતા.
પ્રોત્સાહિત કરનારા હું ધનવંતભાઈએ મહત્ત્વનો ભાગ
શ્રી ધનવંતભાઈ શાહ જાણીતા નાટ્યલેખક, પ્રબુદ્ધ
નવતભાઈ શાહ જાણીતા નાટચલ મક, અશુદ્ધ' નાટચસર્જક ધનવંતભાઈ હુ ભજવ્યો. જીવન'ના તંત્રી અને મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના મંત્રી હતા અને
શાહના જીવનને જોઇએ તો હું એવામાં આજથી છ વર્ષ પૂર્વે એમની એ કામગીરી આજે પણ દીવાદાંડીરૂપ બની રહી છે, પરંતુ
કવિવર રવીન્દ્રનાથ ટાગોરના ૪ એમના ચિત્તમાં એક પરિકલ્પના આ સંસ્થા સાથે એ અંગત આત્મીય ભાવથી સદેવ સહયોગ એ છાબ
એ શબ્દો યાદ આવે છે. હું આવી. એમને થયું કે વર્તમાન
આપતા રહ્યા. એમની શાંતપ્રકૃતિ, નિસ્પૃહી સ્વભાવ અને કોઈપણ
અમના રાતિપ્રકૃતિ, નિસ્પૃહી સ્વભાવ અને કોઈપણ] “જીવન મંથન વિષ નિજે હું સમયમાં તીર્થકરો, વિભૂતિઓ આયોજનને ખૂબ ઠંડા દિમાગથી પાર પાડવાની જે કુશળતા અમને
કરિ પાન, અને આચાર્યોના જીવન વિશે જોવા મળી, એવો ત્રિવેણીસંગમ ભાગ્યે જ અન્યત્ર જોવા મળે છે.
અમૃત યા ઊઠે છિલ જનસમૂહમાં અલ્પ માહિતી
સંસ્થાના ચેરમેન શ્રી નેમુ ચંદરયા, મેનેજિંગ ટ્રસ્ટીશ્રી કુમારપાળ દકિાન , ઉ પ્રવર્તે છે. આને કારણે પોતાના
દેસાઈ તથા ટ્રસ્ટીશ્રી રસિકભાઈ દોશી, શ્રીયકભાઈ શેઠ સહુ
કભાઈ દારી, શ્રાવકભાઈ પીઠ સહુ “જીવનના મોજામાંથી ૬. ઇતિહાસ, વારસા અને કુટુંબીજનોને દિલાસો આપે છે અને સાથોસાથ એમની સ્મૃતિમાં
નીકળેલા વિષનું સ્વયં પાન કરીને હું સંસ્કારથી લોકો વંચિત રહે છે. | વંચિત રહે છે કાર્ય કરવાનો સંકલ્પ પ્રગટ કરે છે. પ્રભુ એમના આત્માને શાંતિ
મંથનમાંથી જે અમૃત નીકળ્યું તેનું 4 આથી એમણે સળંગ ત્રણ દિવસ | આપે અને આપ સહુને આ આઘાત સહન કરવાનું બળ આપે.
દાન કરી ગયા છો.” હું એક વિષયની રસપ્રદ રજૂઆત કુમારપાળ દેસાઈ
નેમુ ચંદરયા | (સૌજન્ય : “ગુજરાત સમાચાર' શું હું ધરાવતી કથાનું આયોજન કર્યું. (મેનેજિંગ ટ્રસ્ટી)
(ચૅરમૅન)
તા. ૧૩-૦-૨૦૧૬).
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
રાહે ક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૨૪
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 5 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ચમત્કાર આજે પણ બને છે
| ગુણવંત શાહ .
ભારત એક એવો દેશ છે જ્યાં સાવ સામાન્ય જણાતો માણસ રાખેલાં પુસ્તકોને કારણે માનની દૃષ્ટિએ જોયું, એ મેં અનુભવ્યું. ૨ - પણ ક્યારેક ફિલસૂફ બનીને વાત કરે છે. મિત્ર ડૉ. ધનવંત શાહ તરત જ એમણે મારા પગ પાસે એક મોટું પૂઠું મૂક્યું અને કહ્યું કે કે મુંબઈથી પ્રગટ થતા માસિક “પ્રબુદ્ધ જીવન'ના તંત્રી છે અને પોતે ચંપલ સાંધે ત્યાં સુધી એ પૂંઠા પર પગ મૂકું, જેથી પગ દાઝે ge જૈન દર્શનના સુજ્ઞ અભ્યાસી છે. એમણે ચિત્રલેખામાં મેં એક નહીં અને ખરાબ પણ ન થાય. ? મોચીએ બતાવેલી પ્રામાણિકતા વિશે લખ્યું એ વાંચીને તારીખ એમણે કામ શરૂ કર્યું અને મેં પણ ગીતાનું ભાષાંતર વાંચવાનું રે હું ૨૭ ડિસેમ્બર, ૨૦૧૫ના મને પત્ર લખીને અન્ય એક મોચી શરૂ કર્યું, કારણ કે બીજે દિવસે ગીતાના વિષય પર મારી પરીક્ષા હું # સાથેનો સાવ સાચો અનુભવ લખી મોકલ્યો છે. એ વાંચીને મને હતી. ચંપલ સીવતાં સીવતાં મોચીબાબા મારી ચોપડી પર નજર છે જૈ જે હરખ થયો એ સૈ વાચકોને પહોંચાડવાની ભાવનાથી એમના કરતા જાય ત્યારે એ શ્યામમુખી અને આછી દાઢીવાળા બાબામાં
જ શબ્દોમાં અહીં એ અભુત અનુભવ ટૂંકાવીને રજૂ કરવાનું મને અચરજ દેખાય! યોગ્ય માનું છું. એ પત્ર બે વાર વાંચવા જેવો છે:
‘ક્યા પઢ રહે હો, બેટા?” મેં એમના સવાલને અવગણ્યો, પરમ સ્નેહી ગુણવંતભાઈ,
પરંતુ એની પરવા કર્યા વિના વહાલનો તંતુ આગળ વધારતાં એ જે | ‘ચિત્રલેખા’માં થોડા સમય પહેલાં તમે એક મોચીનો પ્રસંગ બોલ્યા: “બહોત અચ્છા લગતા હૈ, તુમ્હારે જૈસે યુવાન કે હાથ ૐ લખ્યો હતો. એ વાંચીને મારા જીવનમાં એક મહામાનવ મોચીએ મેં ગીતા દેખતા હૂં!' મેં કશો જ પ્રતિભાવ ન આપ્યો. ફરીથી હું હુ મહત્ત્વનું સ્થાન આસનસ્થ કર્યું છે એની પ્રસંગકથા અહીં શેર કરું ચંપલ સીવતાં સીવતાં મોચીબાબાએ પૂછ્યું: “કૌનસા અધ્યાય
પઢ રહે હો? સ્થિતપ્રજ્ઞ કી ભાષા માલૂમ પડતી હૈ?' મારા જ લગભગ ૧૯૫૨-૫૭ની આ ઘટના છે. ત્યારે હું મુંબઈમાં ભણતરનો અહંકાર મોટો હતો. આ મોચીને વળી ગીતા સાથે શું હું સી.પી. ટેન્ક પર અમારા જૈન ઉદ્યોગગૃહની હૉસ્ટેલમાં રહેતો નિસબત ? પણ પછી મારા ભણતરનું ભાન ઓગળી ગયું ! ૐ હતો. એ મારું બીએનું વર્ષ હતું. વિષયમાં ગુજરાતી સાથે બે મેં પૂછ્યું: “બાબા! આપને ગીતા પઢી હૈ?” જે પેપર સંસ્કૃતનાં, એમાં એક મમ્મટનો “કાવ્યપ્રકાશ' અને જવાબ મળ્યો: “થોડી થોડી... લેકિન અગર જ્યાદા સમજના કાક 0 ‘ભગવગીતા'. મારી કૉલેજ ‘ચોપાટી ભવન્સ કૉલેજ.' ગીતા હો તો હમારે ટિળક મહારાજને ગીતા પર જો લિખા હૈ, વો પઢો.' ? અમને ભણાવે ગીતાના ઊંડા અભ્યાસી પ્રાધ્યાપક નલિન ભટ્ટ . હું તો આ સાંભળીને અવાક થઈ ગયો! મારી ચંપલ સીવાઈ ગઈ
પ્રત્યેક સવારે હું ઉદ્યોગગૃહની હોસ્ટેલમાંથી ચાલીને સામેની અને હું પણ સીવાઈ ગયો. ૐ ગલીમાંથી પસાર થઈને વી.પી. રોડની ખેતવાડી ગલીને નાકે મેં બાબાને પૂછયું: “મને ગીતા ભણાવશો ?' એમને આશ્ચર્ય છે ઈ રૂટની બસ પકડીને ચોપાટી પહોંચું. એવી જ રીતે બપોરે એક થયું. વાગ્યે ખેતવાડીના નાકે ઊતરીને એ ગલીમાં પસાર થઈને પાછો
મને કહ્યું: “પઢાનેવાલા મેં કોન?' છેવટે કહ્યું: “રાત કો આઠ = હૉસ્ટેલ પહોંચું.
બજે કે બાદ આના, સાથ મેં ગીતાપાઠ કરેંગે.' એક વખત એ રસ્તે ચાલતાં મારી ચંપલની પટ્ટી તૂટી ગઈ.
અમારો સંબંધ ગૂંથાતો ગયો. રોજ રાતે એમની પાસે ગીતા 3 માથે સખત તાપ. જેમ-તેમ કરીને ચંપલ ઘસડતો ઘસડતો ચાલ્યો
ભણવા જતો હતો. ગીતા પરના પેપરમાં મને ૮૦ ટકા માર્ક્સ હું ત્યાં ગલીની મધ્યમાં મૂતરડી પાસે એક મોચી બેઠો હતો. એની
મળેલા. લગભગ પાંચેક મહિના બાબાએ મને ગીતા ભણાવેલી. ૬ પાસે પહોંચ્યો. મોચી પોતાના કામમાં મગ્ન હતો. મેં ધીમા )
એમ કરતી વખતે પાસે જ આવેલી મૂતરડીની દુર્ગધ અમને નડતી ? સ્વરે મારી ચંપલ સાંધી આપવા વિનંતી કરી. એમણે મારી સામે
નહીં! આપના લેખના એક તણખાએ મારી કલમમાં નાનકડો જોયું. મારો પહેરવેશ સંપૂર્ણ ખાદીનો અને મારી ચપલ પણ દીપ પ્રગટાવ્યો. શું ખાદી ભંડારની. મારી સામે એમણે આ પોશાક અને હાથમાં
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૨૫
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
શ્રી ધનવંત શાહ સાથેનાં “કેટલાંક સંસ્મરણો’
1 જિતેન્દ્ર બી. શાહ
વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. 9,
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી.
જૈન સાહિત્ય સમારોહ એ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ તથા શ્રી યુવાનોને તેમ જ લખવા માટે ઉત્સાહિત લેખકોને પ્રોત્સાહન ૐ મહાવીર જૈન વિદ્યાલયની ગૌરવવંતી પ્રવૃત્તિ છે. વર્ષોથી ચાલતી આપવું જોઈએ. તેઓ સ્વાધ્યાય કરતા થાય અને લખતા થાય તો શું ૪ આ પ્રવૃત્તિએ અનેક જૈન વિદ્વાનોને પોતાના સંશોધનાત્મક લેખો, નવા નવા કામ થઈ શકે. અને પછી કહેતા કે છેલ્લા વર્ષોમાં જૈન ૪
તુલનાત્મક અધ્યયનો અને નવા વિચારો રજૂ કરવાનો અવસર સાહિત્યની પ્રવૃત્તિ અનેક સ્વરૂપે વિસ્તરી છે તેમાં જૈન સાહિત્ય & આપ્યો છે. આ સમારોહમાં મોટા ભાગે જૈન વિદ્વાનોનું સમારોહનું ખૂબ જ મોટું યોગદાન છે. તેમની ભાવના હતી કે જે હુ અવાગમન થતું રહ્યું. જુદા જુદા સ્થાને આયોજિત થતી આ વધુમાં વધુ લેખકો જોડાય અને વધુ લોકો રસ લેતા થાય. આવી ત્વ છે પ્રવૃત્તિમાં તીર્થયાત્રા પણ એક પ્રલોભન રહેતું હતું. તેમ છતાં વિચારધારાને લીધે ક્યારેક તેમની આલોચના પણ થતી હતી, રં સીમિત સંખ્યામાં જ વિદ્વાનો લાભ લેતા હતા. તે પરંપરાને છતાં ખૂબ જ સમતાભાવથી તેઓ આલોચના સાંભળી લેતા અને હું સંપૂર્ણપણે બદલી નાખી અનેક વિદ્યારસિકોને આ પ્રવૃત્તિમાં પોતાનું કાર્ય ચાલુ રાખતા હતા.
જોડાવાની પ્રેરણા આપનાર ધનવંતભાઈ હતા. રમણભાઈના જૈન સાહિત્ય સમારોહના વિષય નક્કી કરવા અને તેની જં અવસાન પછી આ પ્રવૃત્તિ બંધ થઈ જશે તેવું લાગ્યા કરતું હતું. જાણકારી વિદ્વાનોને પહોંચાડવાની પ્રક્રિયા ખૂબ જ મોડેથી થતી છે પરંતુ આ પ્રવૃત્તિને વધુ વેગવંતી બનાવવાનું શ્રેય ધનવંતભાઈને હતી, તેથી લેખોનું સ્તર ખૂબ નીચું જતું હતું. તેને બદલે સમારોહની જાય છે.
સમાપ્તિ પૂર્વે જ જો આગલા સમારોહનો વિષય નક્કી થઈ જાય છે હું ધનવંતભાઈ સાથે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ સામયિક અંગે અવારનવાર તો લેખકોને ગ્રંથો વાંચવાનો અને ચિંતન કરવાનો પૂરતો સમય ૯ 8 વાતો થતી હતી. મેં તેમને એક વાર કહ્યું કે “ધનવંતભાઈ, જૈન મળી રહે તેવી વિચારણા થઈ. આ વિચારને તેમણે તરત જ છે
સાહિત્ય સમારોહની પ્રવૃત્તિ અટકી જવી ન જોઇએ.’ ત્યારે, તેમણે અમલમાં મૂક્યો અને વિષય-નિષ્ણાતોનું ચયન કર્યું. લેખકોને
ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે હું આ પ્રવૃત્તિ કરી શકું તેવી યોગ્યતા વિષયો ફાળવવાની જવાબદારી વિષય-નિષ્ણાતોને સોંપી જેથી Ė અને શક્તિ ધરાવતો નથી. મારે તો “પ્રબુદ્ધ જીવન' સારી રીતે વિષયો બેવડાવાની પ્રવૃત્તિ સંપૂર્ણપણે અટકી ગઈ. આવા -
ચાલુ રહે તે સહુથી વધુ અગત્યનું છે. મેં તેમને અનેક તર્કો આપ્યા. અનેકવિધ પરિવર્તન લાવી તેમણે જૈન સાહિત્ય સમારોહની RE છેવટે મેં જણાવ્યું કે તમને મારો સંપૂર્ણ સહયોગ રહેશે. તમે બધું પ્રવૃત્તિને ચેતનવંતી બનાવી હતી. જે કામ મને સોંપી દો, માત્ર તમારું નામ જોઇએ. આટલો આગ્રહ આ વર્ષે યોજાયેલ સમારોહમાં આવવા માટે મને પહેલેથી જ કર્યો ત્યારે તેઓ આ પ્રવૃત્તિ ચાલુ રાખવા સંમત થયા. મને સંતોષ બાંધી લીધો હતો. મને સમારોહમાં રજૂ થયેલા બધા જ લેખોની થયો.
સમીક્ષા કરવા જણાવ્યું હતું. મેં આ કાર્યનો સવિનય અસ્વીકાર જૈન સાહિત્ય સમારોહ જ એક માત્ર એવી પ્રવૃત્તિ છે જે દ્વારા કર્યો અને જણાવ્યું કે કેટલીક વાર મારી આલોચનાને કારણે યુવાન રે વિદ્વાનો સાહિત્યિક પ્રવૃત્તિ સાથે જોડાયેલા રહી શકે છે. આજના વિદ્વાનોને દુ:ખ લાગવાની સંભાવના રહેલી હોય છે. તેથી મને ? $ યુગમાં થઈ રહેલા સંશોધનાત્મક કામોની જાણકારી મેળવી શકે આ કામ ન સોંપો. તેઓ પણ આ બાબતથી સુપેરે પરિચિત હતા, હું છે અને ભાવિ કાર્યક્રમોનું આયોજન થઈ શકે. વિદ્વાનો અરસપરસ તેમ છતાં તેમની ભાવના હતી કે મારે જ સમીક્ષા કરવી. તેઓ at મળતા રહે એ જ આ પ્રવૃત્તિનો મુખ્ય ઉદ્દેશ છે. આ ઉદ્દેશને સફળ હંમેશાં કહેતા કે નિષ્પક્ષ અને વિસ્તૃત માહિતી સાથેની $ બનાવવા માટે નિવડેલા લેખકો કે સંશોધકોને આમંત્રિત કરી સમાલોચના આવશ્યક છે. આવી આલોચનાથી તેઓ ક્યારેય ?
સમારોહની પ્રવૃત્તિ ચાલુ રાખવાને બદલે તેમાં નવા યુવાન જોડાય ગભરાયા નથી. જો કે તેમની આ ઈચ્છાને સોનગઢમાં આયોજિત હૈ # તે માટે યુવાન વિદ્વાનોને ધનવંતભાઇએ પ્રોત્સાહિત કર્યા. લેખ સમારોહમાં હું પૂર્ણ કરી શક્યો ન હતો તેનું મને દુ:ખ છે. જે લખવા પ્રોત્સાહન આપ્યું અને તૈયાર લેખો રજૂ કરવા માટે તક એ સમારોહમાં તીર્થો વિશેની એક બેઠકમાં ૪પથી વધુ લેખો
આપી. તેના કારણે જૈન સાહિત્ય સમારોહની પ્રવૃત્તિ વિસ્તરવા વંચાવાના હતા, મારે એક દિવસમાં બધા જ લેખકોને સંતોષ ૬ લાગી. સંખ્યા બાબતે પણ મારે ધનવંતભાઈ સાથે અનેકવાર આપવાનો હતો. હું અત્યંત મૂંઝવણ અનુભવતો હતો. દરેક હું જે ચર્ચા થતી હતી. ત્યારે તેઓ હંમેશાં કહેતા હતા કે આપણે લેખકને પોતાનો લેખ રજૂ કરવા માટે યોગ્ય સમય મળે તેવી ?
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BA ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૨૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 5 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
2 અપેક્ષા હોય છે. અમારી પણ ભાવના હોય જ કે વિચારો રજૂ યાદ કરતું રહેશે. હું કરવા પૂરતો સમય મળવો જોઈએ. પૂ. આચાર્યદેવ શ્રી શીલચંદ્ર ગયા મહિને ઉપાધ્યાય ભુવનચંદ્રજી મહારાજનો સંદેશો આવ્યો ૬. મહારાજ સાહેબની નિશ્રા મળી હતી. મેં એક નવો જ પ્રયોગ કે ૫૦મા દીક્ષા સમારોહ પ્રસંગે આવવાનું છે. મેં તેમને જણાવ્યું છે છું કરવા વિચાર્યું. તે માટે ધનવંતભાઈએ સંપૂર્ણ સહયોગ કર્યો. કે ધનવંતભાઈ આદિ આવવાના છે અને મારે દિલ્હી જવાનું છે 9 ૪ અધ્યક્ષીય ભાષણ બધી જ બેઠકોના અંતે આપવાને બદલે એટલે હું આવી શકીશ નહીં ત્યારે તેમણે કહ્યું કે ધનવંતભાઈ હું શરૂઆતમાં આપવાનું વિચાર્યું અને તેમાં તીર્થ અંગેની તમામ બીમાર છે. આ સાંભળી મનમાં ધ્રાસકો પડ્યો હતો. મેં તરત જ હું { માહિતીઓ આપી અને અંતે જણાવ્યું કે હવે તીર્થની વ્યાખ્યા, ધનવંતભાઈનો સંપર્ક કર્યો. તેમણે કહ્યું હું હમણાં જ હૉસ્પિટલમાં છે -૪ પ્રકારો અને ભેદપ્રભેદ વગેરે વિશે બોલવાની જરૂર રહેતી નથી; જઈ આવ્યો અને તબિયત નાદુરસ્ત હોવાને કારણે ભૂજ જઈ -૪
એટલે દરેક લેખકે પોતાના લેખની વિશિષ્ટ બાબતો માત્ર રજૂ શકીશ નહીં. તે વખતે મેં જણાવ્યું કે આવી હાલતમાં સોનગઢ ૬ કરવી અને પ્રત્યેક લેખકને પાંચ મિનિટથી વધુ સમય આપી શકાશે સમારોહમાં તમે વધુ પરિશ્રમ ન લેતા. આ બાબતે તેઓ સભાન ૨ હું નહીં એવી ઘોષણા કરી. આ નિર્ણય મેં ધનવંતભાઈને વિશ્વાસમાં હતા. તેમ છતાં મેં બીજા દિવસે પત્ર લખ્યો અને તકેદારી રાખવા ૯
લીધા વગર જ કર્યો હતો. પણ તેમણે મારા નિર્ણયને કોઈપણ જણાવ્યું. ત્યારબાદ પણ તેમની સાથે અવારનવાર વિચારવિમર્શ { જાતના વિરોધ વગર સ્વીકાર્યો અને ધીરે રહીને કહ્યું કે આપણે થતો રહ્યો હતો. કું પાંચને બદલે આઠ મિનિટ આપવી જોઈએ. મેં પણ તરત જ ધનવંતભાઈની સોનગઢની મુલાકાત દરમ્યાન પણ
તેમની વાત સ્વીકારી. તેમનામાં ખૂબ જ ઉદારતા અને ઊંડી તબિયતની ચર્ચા થઈ હતી. આરામ કરવાની સલાહ આપી. ૪ ગંભીરતા હતી. ગમે તેવી આલોચનાને ખૂબ જ ધીરજથી સોનગઢની મુલાકાત છેલ્લી મુલાકાત હશે તેવી કલ્પના પણ ન રૂં = સાંભળતા અને આવશ્યક કે ઉપયોગી સૂચનો સ્વીકારી લેતા. હતી. તેઓને મુંબઈ પાછા ફર્યા પછી તરત જ હૉસ્પિટલમાં જવું ? હૂં અનેક પ્રસંગોએ મેં તેમના કામો અંગે તેમની સામે જ આલોચના પડ્યું અને થોડા દિવસની બિમારીને અંતે દુઃખદ અવસાન થયું. દ કરી છે છતાં તેમણે ક્યારેય
ધનવંતભાઇએ “પ્રબુદ્ધ છે મનમાં ડંખ રાખ્યો ન હતો.
શોક સંદેશ
જીવન'નું તંત્રીપદ - હસતા હસતા કહેતા કે મારી
સફળતાપૂર્વક નિભાવ્યું. 3 આલોચના કરશો તો હું ગુજરાતના લબ્ધપ્રતિષ્ઠિત સાહિત્યકાર, શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક
પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાનું સંઘના મંત્રી અને મુલ્યનિષ્ઠ માસિક પ્રબુદ્ધ જીવન'ના તંત્રી ડૉ. સાંભળીશ.
આયોજન કરી જૈન શાસનને ! તેમનામાં એવી અદ્ભુત | ધનવંતભાઈ શાહના અવસાનથી “શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ',
વિભિન્ન ધર્મોના ચિંતકો, રે #g ઉદારતા હતી એટલે જ જૈન અને ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ને જ નહિ પણ સમગ્ર ગુજરાતી સાહિત્ય
લેખકોના વિચારોથી પરિચિત | જગતને ન પૂરી શકાય તેવી ખોટ પડી છે. ગુજરાતી સાહિત્ય કે સાહિત્ય સમારોહની પ્રવૃત્તિ
કરાવ્યા. જેન સાહિત્ય હું અત્યંત વિસ્તાર પામી. ધીરે ક્ષેત્રે તેમનું નાટક ‘કલાપી’ નોંધપાત્ર પ્રદાન છે. એ નાટકનું
સમારોહની પ્રવૃત્તિ દ્વારા અનેક મંચન દિગ્દર્શક શીલા બુટાલાએ કર્યું હતું. જેણે એ સમયે ધીરે આ પ્રવૃત્તિએ ઓરિએન્ટલ
વિદ્વાનોને પ્રોત્સાહિત કર્યા એ સાહિત્યકારો અને વિવેચકોને આકર્ષ્યા હતા. શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક કે સંસ્કૃત કોન્ફરન્સ અને વર્લ્ડ
ઉપરાંત શોધનિબંધો છપાવવા સંઘ, પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં ગુજરાતના જાણીતા વિદ્વાન સંસ્કૃત કોન્ફરન્સ જેવું સ્વરૂપ
અને વ્યાખ્યાનમાળા આદિના હું ધારણ કરવાની દિશામાં ડગ વક્તાઓને એકત્રિત કરી સર્વધર્મ સમભાવનું વાતાવરણ
આયોજનો કરી એક ખૂબ જ ભરવાનું શરૂ કરી દીધું હતું. હવે સર્જવામાં તેમનો ફાળો નાનો-સૂનો નથી. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના તંત્રી
મોટી ક્રાંતિકારી જ્યોત તરીકે અધ્યાત્મિક મૂલ્યોના પ્રચાર પ્રસારમાં પણ તેમની ભૂમિકા એ દિશામાં આ પ્રવૃત્તિ આગળ
પ્રગટાવી હતી તે પ્રવૃત્તિઓ હવે અગ્ર હતી. શું વધશે કે કેમ? એવી શંકા પુનઃ
ચાલુ રહે તે જ તેમની સાચી રે હું ઊઠવા લાગી છે. તેમના અવસાને સાહિત્યિક અને રચનાત્મક અભિગમને
અંજલિ ગણાશે. ** # ધનવંતભાઈએ આવા સાહિત્ય | સમાજમાં પોષનાર અને પ્રસરાવનાર એક ઉમદા સાહિત્યકાર,
એલ.ડી. ઈન્સ્ટિટયૂટ ઓફ | અને સેવક ગુમાવ્યો છે. ઈશ્વર તેમના આત્માને પરમ શાંતિ અર્પે | ૐ સમારોહ માટે આપેલો ભોગ
ઈન્ડોલોજી, ગુજરાત રૅ ૬ હંમેશાં હંમેશાં સ્મૃતિપટ પર એજ પ્રાર્થના.
યુનિવર્સિટી બસ સ્ટેન્ડ પાસે, અંકિત રહેશે અને સાહિત્ય
B ડૉ. રાજેન્દ્ર ખીમાણી
અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૦૯. જગત તેમની સેવાને હંમેશાં
કુલસચિવ, ગુજરાત વિદ્યાપીઠ
મો. ૦૯૮૨૫૮૦૦૧૨૬
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. 9
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૨૭
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
એક પુણ્યત્માની વિદાય
1 ડો. નરેશ વેદ
તા. ૨૮મી ફેબ્રુઆરી, ૨૦૧૬નો દિવસ મારા માટે ભારે અશક્તિને કારણે એ સમારોહમાં ઉપસ્થિત રહી શક્યો નહીં. $ હું આઘાતનજક. એ દિવસે, એક જ સમયે મારા બે અત્યંત અંગત મુંબઈથી સોનગઢ પહોંચતાં જ ખુદ એમની તબિયત પણ બગડી, હું
અને ઘનિષ્ઠ મિત્રોએ આ દુનિયામાંથી વિદાય લીધી. એ બે મિત્રો એમને ભાવનગરની હૉસ્પિટલમાં સારવાર લેવી પડી. નાદુરસ્ત
એટલે મુરબ્બી શ્રી ધનવંતભાઈ અને મુરબ્બીશ્રી પ્રવીણાબેન. બંને તબિયત છતાં એ સમારોહમાં સાદ્યત હાજર રહી સઘળી પણ મારાથી ઉંમરમાં મોટાં, પણ બંનેનો અખૂટ પ્રેમ મને મળ્યો. જવાબદારી તેઓ વહેતા રહ્યા. ભાવનગરથી અમદાવાદ એરપોર્ટ ; ઉં બંનેએ મને મમતા અને વત્સલતાથી નવડાવ્યો છે. હજુ ગયા જતાં રસ્તામાંથી મને એમણે ફોન કરી કહ્યું: ‘તમે આવી શક્યા હૈ જૈ ડિસેમ્બર માસમાં મારા મુરબ્બી મિત્ર પ્રોફેસર જશવંત નહીં, વાંધો નહીં, પણ તમારું પ્રમુખીય વ્યાખ્યાન તમે તુરત મોકલી છું ૐ શેખડીવાળા અને જાન્યુઆરી માસમાં મારા વડીલ આદરણીય આપો. આપણે ‘પ્રબુદ્ધ જીવનના માર્ચ માસના અંકમાં એ લેખ ૬ પ્રોફેસર ડૉ. પ્રભાશંકર તેરૈયા ગયા અને ફેબ્રુઆરી માસમાં આ સ્વરૂપે છાપવું છે.’ મેં હા પાડી. અમારી વચ્ચેનો એ છેલ્લો ૬
બે મિત્રો ગયાં. મારા અસ્તિત્વની ઈમારતના કાંગરા ખરતા જાય વાર્તાલાપ હશે એની મને ક્યાં કલ્પના હતી? મુંબઈ પહોંચ્યા, છે, મારા જીવનમાં ગાબડાં પડતાં જાય છે. આવા ઉમદા (Noble) એ જ રાત્રે એમને હૉસ્પિટલમાં દાખલ કરવા પડ્યા. હું ફોન વડે અને દિલોજાન (Bossom) મિત્રો અને મુરબ્બીઓ ચાલ્યા જતાં મુરબ્બી સ્મિતાબહેન સાથે વાત કરી એમની તબિયતના સમાચાર છે ? મારું અસ્તિત્વ પાંગળું થતું અનુભવાય છે. ન કળાય અને ન મેળવતો રહ્યો, પણ એમની સાથે પછી મારે વાત થઈ જ નહીં! હૈ જિરવાય એવી વેદનાનો અનુભવ થાય છે. જવાવાળા જતાં રહે સમારોહમાં હું ન જઈ શક્યો એનો રંજ હતો, પણ હવે પારાવાર હું
છે પણ પાછળ એવી યાદો મૂકતાં જાય છે કે એ સમગ્ર અસ્તિત્વનો પસ્તાવો થાય છે કે જો હું હિંમત કરીને ગયો હોત તો એમને મળી જૈ હૈ કબજો લઈ લે છે.
તો શક્યો હોત! ખેર! હવે કેવળ અફસોસ થાય છે. લાગે છે કે કર્મની જેમ કાળની ગતિ પણ ગહન છે. ક્યારે એ આમ ચાલ્યા જશે એવી તો કલ્પના પણ ક્યાંથી આવે? કોણ ઈશ્વરનું પ્યારું થઈ જશે, એ વિશે કાંઈ કહી શકાતું નથી. સાજા થઈને પાછા ઘરે પણ આવી ગયા હતા. ઉંમરલાયક વરિષ્ઠ ઈશ્વરના ઘર પાસે આપણું કાંઈ ચાલતું નથી. એ રાખે એમ રહેવું મિત્રોને પોતાની તબિયત જોવા છેક પલાઈ સુધી ધક્કો ન ખાવા રહ્યું, એમ વિચારીને મનહૃદયને સમજાવવા પડે છે.
માટે ફોન ઉપર વિનંતી કરતાં કરતાં અચાનક ચાલ્યા ગયા. શું ગયા જાન્યુઆરી માસમાં એક દિવસ અચાનક શ્રી આવા ભલા અને ઉમદા માણસોની પ્રભુના ઘરે પણ ખોટ હશે? - હ ધનવંતભાઈનો ફોન આવ્યો: ‘તા. ૪ થી ૭ ફેબ્રુઆરી દરમ્યાન શહાપુ માથુસ તાકત નાહીં એવી મરાઠી કહેવત યાદ આવી જાય છે. 8 જૈ સોનગઢ ખાતે યોજાનાર ૨૩મા જૈન સાહિત્ય સમારોહમાં તમારે મને એમનો પરિચય કરાવ્યો હતો સગત રમણભાઈ શાહ ૪ ૐ અચૂક હાજર રહેવાનું છે અને પ્રમુખસ્થાન સંભાળવાનું છે.' મેં સાહેબે. એમને મારા ઉપર અઢળક સ્નેહ. એમણે મને પ્રથમ મુંબઈ હૈ
બહુ નમ્રતા સાથે ઉત્તર વાળ્યો કે “હું જન્મ કે ધર્મ જૈન નથી. યુનિવર્સિટીમાં વ્યાખ્યાનો માટે નિમંત્યો હતો. પછી ઝવેરી ફિ મારો જૈન ધર્મદર્શન કે સાહિત્યનો ગહન અભ્યાસ નથી. આપ વ્યાખ્યાનમાળા માટે અને પછી પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા માટે તેઓ કે મને ક્ષમા કરો. હું આપનો પ્રસ્તાવ સ્વીકારી શકું નહીં.' એમણે મને બોલાવતા રહ્યા હતા. એ પરંપરા મુરબ્બી શ્રી ધનવંતભાઈએ
તરત કહ્યું: “મારે ના નથી સાંભળવી. મિત્ર! આટલો મારો તમારા પણ ચાલુ રાખી, ઉપરાંત, એમણે મને ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'માં નિયમિત 8 પર હકક છે. હું તમને આ જવાબદારી સોંપવા જ માગું છું.” મેં લેખન કરવા માટે પણ પ્રોત્સાહિત કરી ઉઘુક્ત કર્યો. હું મારી નાદુરસ્ત તબિયત વિશે તથા કશેય બહાર જવા આવવા મૂળે તો તેઓ ગુજરાતી ભાષાસાહિત્યના અધ્યાપક. એટલે હું
પર ડૉક્ટર્સે મૂકેલા પ્રતિબંધ, શારીરિક અશક્તિ વગેરે દલીલો અમારી મૈત્રી તુરત થઈ. જોતજોતામાં એ આત્મીય અને કૌટુંબિક
આગળ ધરી, પણ એમણે પોતાની વાત પકડી રાખી, છોડી જ સંબંધમાં પરિણમી. હું પર્યુષણ વ્યાખ્યાન માટે આવું ત્યારે વરલી = નહીં. એ દિવસો દરમ્યાન તેઓ અવાર નવાર ફોન કરી મારી સીફેઇસ પરના એમના ફ્લેટમાં જ ઊતરું. અમારી વચ્ચે સાહિત્યિક, 9 ૐ તબિયત વિશે પૃચ્છા કરતા રહ્યા અને સમારોહમાં હાજર થવા સામાજિક, કૌટુંબિક, ધાર્મિક અને આધ્યાત્મિક વાતો ચાલ્યા કરે. હું રે અનુરોધ કરતા રહ્યા. હું મારી નાદુરસ્ત તબિયત અને શારીરિક મારાં પુત્ર અને પુત્રીના લગ્નોમાં તેઓએ સપરિવાર ઉપસ્થિત રે ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. ૨ પૃષ્ઠ. ૨૮
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
વિશેષાંક - ડૉ. 2
વિશેષક Bણ ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
જ રહી, વડીલ તરીકેની હૂંફ પૂરી પાડેલી. એમ એમના સંતાનોના વિચાર, નિસ્વાર્થ કર્મ અને વ્યવહારિક ધર્મ – એટલે એમનું જીવન. 9 હું વેવિશાળ અને લગ્ન પ્રસંગોમાં મારા પરિવારના સૌને નિમંત્રીને અધ્યાપન છોડી પૈતૃક વ્યવસાયની જવાબદારી ઉઠાવવાની છે $ એમણે અમને ખૂબ માન-સન્માન આપેલાં અને અમારી ખૂબ આવી, તો એ જવાબદારી પણ તેઓએ પૂરી નિષ્ઠા અને ૬ શું સુંદર ખાતરબરદાસ્ત કરેલી. મેં ૧૯૧૦ની સાલમાં મારા નવા નિસબતપૂર્વક નિભાવી. અમુક વર્ષો પહેલાં એમની ફેક્ટરીમાં ૬ મકાનનું વાસ્તુ કર્યું ત્યાર પછી તેઓ સપરિવાર મારા ઘરે વલ્લભ લાગેલી આગ જેવી દુર્ઘટના અને વીમા કંપનીની આડોડાઈથી ૪
વિદ્યાનગર પણ આવેલા. તેઓ પાક્કા વ્યવહારુ હતા. સામાજિક ઘણા મુશ્કેલ અને કસોટીકારક સંજોગો ઊભા થયેલ. પરંતુ એવી કે વ્યવહાર કરવાનું એક વાર પણ ચૂકે નહિ. એમના પરિવારના આપત્તિ સમયે પણ તેઓ વિચલિત થયા ન હતા. એ આઘાત છે * સૌ સભ્યો સાથે ગાળેલી અને માણેલી ક્ષણો અમારા જીવનની પણ એમણે હિંમત અને ધીરજથી જિરવી જાણ્યો હતો. આપણામાં જ 2 મોંઘી મિરાંત સમાન છે.
કેટલું દેવત છે એ રોજબરોજની સામાન્ય જિંદગીમાં આપણને કે હું વરલી છોડી પવઈ રહેવા ગયા પછી પ્રેમપુરી આશ્રમના મારા અન્યને ખ્યાલ આવતો નથી, પણ આવી કસોટી અને કટોકટીની હું હું વ્યાખ્યાનોમાં, અગાઉની માફક, એ દર વખતે ઉપસ્થિત રહી પળે આપણે કેટલામાં છીએ, આપણામાં કેટલું હીર છે, આપણી હું $ શકતા ન હતા. પરંતુ મુંબઈની મારી મુલાકાત દરમ્યાન ક્યાંક જીવનધાતુ કેવી છે એનો ખ્યાલ આવે છે. એવો એમના વિશેનો ? છે અને ક્યાંક મળવાનું અને સાથે જમવાનું તો અમારે બન્યા કરતું. ખ્યાલ એમને અને અમને એ પ્રસંગે આવેલો. એમની ખાનદાની છે હું કોઈ વાર મુરબ્બીશ્રી ગુલાબભાઈને ત્યાં તો કોઈવાર મુરબ્બીશ્રી અને ખમીરાત, એમની ખુમારી અને ખુદ્દારી અવિચળ રહી હતી. હું કૈં નટવરભાઈ દેસાઈ દ્વારા યોજાયેલ ઓરિયેન્ટ કલબના તેઓ શ્રી મણિભવન ટ્રસ્ટ, શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ, શ્રી છું મિત્રમેળાવડામાં. તેઓ જ્યારે મળે ત્યારે મુક્ત મનથી અને પૂરા મહાવીર જૈન વિદ્યાલય અને અન્ય કેટલીક સંસ્થાઓ સાથે સભ્ય, - ભાવભર્યા હૃદય સાથે મળે. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના નવા નવા વિષયો મંત્રી કે ટ્રસ્ટીરૂપે સંકળાયેલા હતા. એટલે એમનું મિત્રવર્તુળ ઘણું છે પરના વિશેષાંકો, એના અતિથિ સંપાદકો અને યોગદાન આપે મોટું હતું. એમાં એમના સાલસ અને મળતાવડા સ્વભાવનો પણ હું É એવા લેખકો વિશે ખુલ્લા દિલે ચર્ચા-વિચારણા કરે. સલાહ લે. મોટો ફાળો હતો. માણસની ખરી ઓળખ એના મિત્રો કોણ છે ફૂ અભિપ્રાયો માગે. સોને ધ્યાનથી સાંભળે.
એ ઉપરથી પણ નિકળે, એવી એક માન્યતા છે. એ મુજબ જોઈએ ગુણગ્રાહી બહુ હતા. શ્રી મહાવીર જૈન ચારિત્ર કલ્યાણ તો એમના નિકટના મિત્રોમાં શ્રી ચંદ્રકાંત શાહ, શ્રી નીતિનભાઈ 5 હું રત્નાશ્રમ, સોનગઢમાં એમનું શિક્ષણ થયેલું. ત્યાં કલ્યાણસૂરિ સોનાવાલા, શ્રી ગુલાબભાઈ શાહ, શ્રી બિપિનભાઈ જૈન, શ્રી છું
મહારાજ અને કાગબાપુની નિશ્રામાં એમનો ઉછેર થયેલો. રશ્મિકાંત ઝવેરી, શ્રી ગુણવંત બરવાળિયા, શ્રીમતી નિરુબેન શાહ, હું * માતા-પિતા અને કટુંબના સંસ્કારો તો ખરા જ. ઉપરાંત, આ શ્રીમતી પુષ્પાબહેન પરીખ, શ્રી નટવરભાઈ દેસાઈ, શ્રી [ સંસ્થાના વાતાવરણની અને આ મહાનુભાવોના જીવનની એમના કુંદનભાઈ વ્યાસ. આ તો મેં થોડાંક નામોનો ઉલ્લેખ કર્યો. પણ 9 હું જીવન ઉપર અમીટ છાપ પડી હતી. એટલે સાદાઈ, સંયમ, આવા કેટલા બધા મહાનુભાવો સાથે એમને મૈત્રી હતી. અમે 8 હું નીતિ અને સદાચારોના સંસ્કારોથી તેઓ ઘડાયેલા. એ સંસ્થા સૌએ એમના જવાથી એક અંતરંગ મિત્ર અને ઉમદા સાથી હું શું માટે એમના મનમાં ઊંડો ભાવ. એ સંસ્થાના નિવૃત્ત આચાર્યશ્રી ગુમાવ્યો છે. અમને કેવી ખોટ પડી છે એ વાતની સાહેદી તો આ ?
ભોથાભાઈ અને અગાઉ ઉલ્લેખ કર્યો એ બેઉ મહાત્માઓ માટે અંકોના લેખો પૂરી પાડશે. હું એમના હૃદયમાં ભારોભાર આદર. હું ભાવનગર હતો એ ગુજરાતી ભાષાસાહિત્યના તેઓ અધ્યાપક હતા એટલે કવિ હું ૐ દરમ્યાન તેઓ મને અને મારા પત્નીને એ સંસ્થાના દર્શન કરાવવા ન્હાનાલાલ અને કવિ કલાપી એમના પ્રિય કવિઓ હતા. કવિ છે. અને એ આચાર્યશ્રીની ઓળખ કરાવવા, એ સંસ્થામાં અને જયદેવ અને કવિ દુલાભાયા કાગ માટે પણ એમને ઘણી મમતા. - 9 આચાર્યના સોનગઢના નિવાસ્થાને અમને લઈ ગયેલા. એમની એટલે તો એમણે ‘વસંત વૈતાલિક ન્હાનાલાલ’, ‘રાજવી કવિ હું ગુણગ્રાહીતાનો અમને ત્યારે સુપેરે પરિચય થયેલો. કોઈ વ્યક્તિ કલાપી’, ‘ભક્તકવિ જયદેવ’ જેવા ચરિત્રાત્મક નાટકો લખ્યાં. છું કે સંસ્થા કોઈના જીવનમાં શો ચમત્કાર કરી શકે તે અમે એમના એ અમદાવાદ અને મુંબઈમાં ખૂબ ભજવાયાં. સન ૧૯૭૫માં શું ૐ કિસ્સામાં જોયું. પેલી બે વ્યક્તિઓ અને એ સંસ્થાના પ્રભાવને ‘કલાપી દર્શન' નામનો સંપાદન ગ્રંથ પ્રગટ કરેલો અને સન રૅ 6 પરિણામે એમનો એક ઉમદા માનવ તરીકે વિકાસ થયેલો. ૧૯૭૭માં “કવિ ન્હાનાલાલની કવિતામાં માનવજીવનદર્શન' 5 હું ધનવંતભાઈનું જીવન કેવું? એવો કોઈ પ્રશ્ન એમના કોઈ જેવો પ્રબંધ પ્રગટ કરેલો. જો કે એમની લેખન પ્રવૃત્તિ તો ઘણી કું જે પરિચિતને જો કોઈ કરે તો ઉત્તર મળે : સાદું-સરળ જીવવું, ઉચ્ચ વહેલી આરંભાયેલી. સન ૧૯૫૮માં એમણે “ગુજરાતના ૪
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૨૯
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
વિશેષાંક ૪ ડૉ. 9 વિશેષક B ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ ડો, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
0 સામાજિક જીવનમાં નાટકોનો ફાળો' એ વિષય પર નિબંધ વાંચન વધ્યું. કોઈ પણ ગુજરાતી સામયિકને જેબ આપે એટલી જ હું લખેલો. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના તંત્રી તરીકે પ્રત્યેક અંકમાં કોઈ એકાદ મોટી એની ગ્રાહક સંખ્યા થઈ ગઈ. જ્યાં કોઈ પ્રતિભાબીજ દેખાય છે ૬સત્ત્વશીલ મુદ્દા ઉપર તેઓ તંત્રીલેખ લખતા હતા. એના ત્યાં એમની આંગળી પકડી, એમને લિફ્ટ આપવાની સૂઝબૂઝ . ૬ પરિપાકરૂપે એમના બે લેખસંગ્રહો પણ ઉપલબ્ધ થયા છે; (૧) એમનામાં હતી. પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં એમણે જૈન ઉપરાંત $ હું ‘વિચાર મંથન' અને (૨) “વિચાર નવનીત'. એમની આ લેખન હિંદુ, ખ્રિસ્તી, ઈસ્લામ, જરથોસ્ત્રી ધર્મોના અને વૈષ્ણવ સંપ્રદાયના છે ૐ પ્રવૃત્તિ જેમ લોકપ્રિય થઈ હતી, તેમ પુરસ્કૃત પણ થઈ હતી. વક્તાઓને નિમંત્રી જૈન સમાજ સાચા અર્થમાં અનેકાંતવાદી અને હું
એમને મહાવીર પ્રસાદ શરાફ પારિતોષિક, પ્રબોધ જોશી નાટ્ય સહિષ્ણુ છે એનો પરિચય કરાવ્યો. પર્યુષણ પર્વ નિમિત્તે એકઠી પુરસ્કાર, કવિ કલાપી ગૌરવ પુરસ્કાર જેવાં કેટલાંક માન- થયેલી દાનની રકમ કોઈ યોગ્ય સંસ્થાને યોગ્ય વ્યક્તિ વડે અર્પણ અકરામ-ઈનામો પણ મળેલાં હતાં.
થાય એ માટે પૂરી ચીવટ અને કાળજી રાખી. એ સખાવત પણ હું સાહિત્યકાર ઉપરાંત તેઓ કુશળ સંચાલક અને તંત્રી પણ સંઘના કોઈ ટ્રસ્ટીઓ, પદાધિકારીઓ કે સભ્યોના હસ્તે કરાવવાને હૈ હુ હતા. મુરબ્બીશ્રી રમણભાઈ શાહના નિધન પછી શ્રી મુંબઈ જૈન બદલે મારા-તમારા જેવા પૃથજનના હસ્તે કરાવી નિસ્પૃહતાનો ૬ $ યુવક સંઘ અને ‘પ્રબુદ્ધ જીવન' સામયિકના સંચાલનની બે મોટી અને નિરાભિમાનિતાનો એમણે અહેસાસ કરાવ્યો. તેઓ સાચા હું ૪ જવાબદારીઓ એમના ઉપર આવી હતી. સંઘના મંત્રી તરીકે અર્થમાં કર્માત્મા અને પુણ્યાત્મા હતા. હું એમણે પ્રેમળ જ્યોતિ, કિશોર ટિંબડીયા કેળવણી ફંડ, અનાજ આ લખું છું ત્યારે એમના પારિવારિક અને દામ્પત્યજીવનના હું રાહત ફંડ, વ્યાખ્યાનમાળાઓ, પ્રકાશનો, પર્યુષણ પર્વાધિરાજની અનેક સ્મરણો પણ સ્મરણપટે ઉભરાય છે, પણ લંબાણ ભયે શું
ઉજવણી વગેરે જેવી અગાઉથી ચાલતી પ્રવૃત્તિઓ ઉત્તમ રીતે એનો ઉલ્લેખ માત્ર કરીને અટકું છું. 9 ચલાવી અને એમને વિકસાવી-વિસ્તારી પણ ખરી. ‘પ્રબુદ્ધ એમના જવાથી અનેક સંસ્થાઓ, ક્ષેત્રો, અને પ્રવૃત્તિઓને હું જીવન'નું તંત્રીપદ સંભાળી એમાં નવા વિભાગો અને વિષયો મોટો ફટકો પડ્યો છે. આપણું સાંસ્કારિક જીવન ઊણું અને રંક હું દાખલ કરીને અનેક નવી કલમો
થયું છે. એમની ખોટ ૬ ૬ ઉમેરી. પ્રત્યેક અંકના મુખપૃષ્ઠ 'ધનવંતભાઈ, તમને કેટલા સંભાર ?
વ્યક્તિગતરૂપે અને સંસ્થાગત 6 ઉપર દેવી સરસ્વતીની સુંદ૨ | છેલ્લાં બે દાયકાથી ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહનું વારંવાર સ્મરણ રૂપે સૌને સાલવાની છે. હું તસવીર, વિચારો ત્તેજક થતું રહ્યું છે. પરિચય થયો ત્યારથી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ સતત દર એમના પુણ્યાત્માને પ્રભુ હું તંત્રીલેખ, જૈન ઉપરાંત અન્ય મહિને મળતું રહે.
શાશ્વત શાંતિ આપે, એમના કું « ધર્મો, પંથો અને મતોના શાસ્ત્રો | તમે ધનવંતભાઈ, મારા કેટલાયે લેખો છાપ્યા. કેટલાક તો નિધનનો આઘાત જીરવવાની 0 અને ગ્રંથો વિશેના લેખો, આગ્રહ કરીને લખાવ્યા. “પ્રાચીન વલભી રાજ્ય, વલભી વિદ્યાપીઠ| એમના કુટુંબીઓને અને ૨ હું બાળકો માટે ચિત્રવાર્તા દ્વારા અને જૈનધર્મ”, “સાચા અર્થમાં શાસનસમ્રાટ’, ‘રામકૃષ્ણ આપણને પ્રભુ શક્તિ આપે અને હૈ હું ધર્મસંસ્કાર સિંચન, ગુજરાતી પરમહંસનું દક્ષિણેશ્વરમાં આગમન' વગેરે સંખ્યાબંધ લેખો ‘પ્રબુદ્ધ એમણે ચીંધેલા માર્ગે ચાલવાની . છે ભાષા સમજી ન શકતા લોકો જીવનમાં તમે પ્રગટ કરતા રહ્યા હતા.
પ્રભુ આપણને સૌને શક્તિ આપે છે ૬ માટે અંગ્રેજી ભાષામાં તેમ તમે કલાપી વિશેનું યાદગાર નાટક ‘રાજવી કવિ કલાપી’ એવી મારી, આપણા સો વતી, ૪ હું લખાયેલા કે અનૂદિત કરાયેલા લખ્યું અને તેમાં પણ કલાપીના જીવન વિશેનું તમે જે દિલથી પ્રાર્થના છે. ૐ લેખો, પ્રેરક પ્રસંગો –વગેરે સંશોધન કર્યું તે તો તે પુસ્તકના પરિશિષ્ટમાં “થેન્કયુ મિ. કલાપી’| ૐ શાંતિ શાંતિ શાંતિ
અનેક નવી બાબતો ઉમેરી નામથી ઉમેર્યું છે. તેમાં તમે કલાપીના જીવન-સર્જનનું સત્ય 2 “પ્રબુદ્ધ જીવન’ને એક ઘરેડ અને પામવા હૃદય નીચોવી નાખ્યું છે, તે નાટક સર્જનકથા ખુલ્લે “કદંબ' બંગલો. ૯ ઢાંચામાંથી બહાર આણી, એક દિલે આલેખી છે.
સૌરાષ્ટ્ર કોલોની પાસે, નવું ફ્લેવર અને નવી તાજગી | તે નાટક વિશે અને કલાપીની સમગ્ર ઘટના વિશે બે લેખો મેં
મોટા બજાર, $ આપ્યાં. એ કારણે “પ્રબુદ્ધ લખેલા જે “પરબ'માં છપાયા હતા. S જીવન'નો અસાધારણ ફેલાવો | તે આપણું મિલન છેલ્લું બની રહ્યું !
વલ્લભ વિદ્યાનગર (૩૮૮૧૨૦) ૨ થયો. દેશના ખૂણે ખૂણેથી એના
-ગંભીરસિંહ ગોહિલ, ફોન નં. : 02692-233750. હું હું લોકો ગ્રાહકો થવા લાગ્યા. એનું
ફોન : (૦૨૭૮) ૨૫૬૯૮૯૮ સેલ . : 09727333000
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ. પૃષ્ઠ. ૩૦
૪ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંકે ઇ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
સૌમ્ય, મિષ્ટભાષી ધનવંતભાઈ એક હીરાપારખૂ- વિરલ વિચારક હતા!
uસર્વેશ વોરા.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. 9,
ડૉ. ધનવંતભાઈની ચિરવિદાયના આઘાતજનક સમાચાર પરના એમના રસસભર અને શુષ્કતા વિહોણા લેખો! કમાલનું કે ૩ ફોન દ્વારા ભારતીબેને આપ્યા ત્યારે હૈયું થડકારો ચૂકી ગયું. જેમની અનેકરંગી, બહુઆયામી વ્યક્તિત્વ હતું પ્રિય ડોક્ટર સાહેબનું! રૂ
સાથે લાંબા સમયનો લાગણીનો સંબંધ હોય, પરસ્પરની ઊંડી ‘પ્રબુદ્ધ જીવનના વિશેષાંકો સ્વ. ધનવંતભાઈની આગવી, હું { ઓળખનો સંબંધ હોય એની વિદાય માટે આપણે ક્યારેય તૈયાર સૂક્ષ્મ પારખ દષ્ટિના ઝળહળતા અક્ષરદેહ જેમ આપણને હંમેશાં BE નથી હોતા.
એમની યાદ આપતા રહેશે. ડૉ. સેજલબેન, સોનલબેન જેવાનાં BIN “પ્રબુદ્ધ જીવન’ને એમણે નૂતન, તાજગીસભર રૂપ આપ્યું. કોહિનૂર જેવા સંપાદનો પાછળ એમની કેટલી દૂરદર્શી ચયનદૃષ્ટિ રે જૈન દર્શનની બુનિયાદ જ સ્વતંત્ર જીવનયાત્રાની છે, અને સ્વતંત્ર હશે! જાણે એ Colletors Items' બન્યા. * જીવનયાત્રા વૈચારિક પાંખો વિના સંભવે જ નહીં. “પ્રબુદ્ધ અને પૂ. રાકે ભાઈ, ડૉ. કુમારપાળભાઈ જેવા આપણા જ જીવન'નાં શિલારોપણ વખતે જ કોઈ એના શક્તિશાળી તેજસ્વી તારકોના વ્યાખ્યાનોની આખી મૌલિક સંકલ્પના જ કે રે સંકલ્પબીજ રોપાયાં હશે કે સતત તેજસ્વી વિચારક-વિદ્વાનો ડૉક્ટરસાહેબનું મૌલિક પ્રદાન રહ્યું.
સૂત્રધારો રૂપે મળતા રહ્યા. સ્વ. પ્રિય ધનવંતભાઈના દેહ પાસે તંત્રી અને વ્યાખ્યાનમાળાના સૂત્રધરનાં આંતરિક દર્શન, S નીતિનભાઈ સોનાવાલા જેવા યુવક સંઘના અગ્રણીને વિલાપ સજ્જતા અને વિદ્વત્તા પરજ તો આખી સફળતા અને વિશિષ્ટતા ? શા કરતાં જોયા ત્યારે એક વિચાર આવ્યો કે “પ્રબુદ્ધ જીવન', આધાર રાખતી હોય, અને સ્વ. ધનવંતભાઈએ આ પ્રદાન બખૂબી BE કે વ્યાખ્યાનમાળા અને શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ-આ ત્રણેયની કર્યું ! દ આંતરિક સંવાદિતા સધાય એવો કેવો સુભગ સંયોગ, એવા લેખો કે પ્રવચનોમાં સામા પ્રવાહની વિશેષતા જુએ તો ખુલ્લાં ૨ 8 અગ્રણી સૂત્રધારો આપોઆપ જોડાઈ ગયા છે! મુંબઈના સંસ્કાર દિલે ફોન કરીને વધાવ્યા વિના રહે નહીં. આપણે ત્યાં બૌદ્ધિકોમાં હું - જગતમાં એટલે જ તો આજે શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ હૈયાનાં સામાન્ય સ્વીકારની ઉદારતા પણ ભાગ્યે જ જોવા મળે, અને હાર જેમ શોભે છે!
સામા પ્રવાહે બોલનાર કે લખનારને જોતાં ઉપેક્ષાની કાયરતા ? ‘પ્રબુદ્ધ જીવનના સૂત્રધારો, પ્રારંભથી ને આજે યુવા વિદુષી જયારે એક સામાન્ય વેદિયા કે બૌદ્ધિક રોગ જેમ ફેલાયેલ હોય હું અને સ્વનામધન્ય ડૉ. સેજલ શાહ સુધી જાણે વિચાર-ક્રાન્તિના ત્યારે ડૉ. ધનવંતભાઈનો મોકળાનનો પ્રેમ, એમની સાથેની BE મશાલચી રહ્યાં છે.
લગભગ દર સપ્તાહે થતી ફોન-ગોષ્ઠિ, એમનો ઉમળકો હવે ## કે સંસ્થાબદ્ધ ધર્મથી બંધાયેલા
ભારે સાલશે ! ગણતરીબાજ સમાજ પાસે પાંખો આપતા, 'આયોજન શક્તિ અને મનુષ્ય પારખ નજર
બૌદ્ધિકો વચ્ચેથી એક વિરલ નૂતન ક્ષિતિજો દર્શાવતા ધનવંતભાઈ સાથેનો મારો સંબંધ મહાવીર જૈન વિદ્યાલય પ્રેમાળ વ્યક્તિત્વ જાય એ પીડા વિચારો રજૂ કરવા અને | દ્વારા સાહિત્ય સમારોહને કારણે. એ સમયના અનેક સ્મરણો ભારે તીવ્ર હોય. રે વ્યાખ્યાનમાળામાં પણ એવા | મારા મન પર અંકિત થયેલા છે. એમની આયોદન શક્તિ અને ડૉ. ધનવંતભાઈના રૂ વિચારક વક્તાઓને આમંત્રિત | મનુષ્ય પારખુ નજરથી હું ખૂબ પ્રભાવિત થયેલો. દીર્ઘદ્રષ્ટિથી અગ્રલેખ સીમાચિહ્ન જેવા હતા. $
કરવાનું જોખમ ઉઠાવવું એ બન્ને | કાર્ય કરનાર ધનવંતભાઈ ઉદાર સમજ, મોકળું મન અને શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના હૈ HE ધર્મકાર્ય, ડૉ. ધનવંતભાઇએ | વિકાસશીલ ભવિષ્ય માટેની દૃષ્ટિ ધરાવતા હતા, જેનો લાભ અગ્રણીઓ હંમેશાં મૌલિકતા ઊE ભારે મિઠાશથી અને રેશમી | સંસ્થા અને ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ને મળ્યો હતો.
અને વિશાળતાના પુરસ્કર્તા રહ્યાં ; ૬ સૌજન્યથી નિભાવ્યાં. એક બાજુ | ધનવંતભાઈની સક્ષમ નજરે ભવિષ્ય અંગે પૂરતી વ્યવસ્થા છે. એમના અગ્રલેખો સુંદર ગ્રન્થ કલાપી વિષે અત્યંત હૃદયસ્પર્શી | કરી યુવાનોને તૈયાર કર્યા હતા. સંસ્થાને સતત ધબકતી રાખવા રૂપે પ્રગટ થાય તો આપણો બાનીમાં લખવાની ઋજુતા, | તેમણે પોતાના અનુગામીની પસંદગી કરી પોતાના કાર્યને વધુ મોટો ઋણસ્વીકાર અને એમની સંવેદનશીલતા અને બીજી | દીપાવ્યું હતું.
કાયમી અક્ષર-સ્મૃતિ' બનશે! બાજુ મહાન જૈન તત્ત્વદર્શન
mવિનોદ વસા
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક 2 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૩૧
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
પ્રીતનું લીલું પાંદડું
Tગુણવંત બરવાળિયા
વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
પ્રતિભા અલગ અલગ સ્વરૂપે પ્રગટે, વિશાળ ફલક માટે સાધના ચાલતી. ઘરમાં મા સરસ્વતીની નયનરમ્ય મૂર્તિની સ્થાપના : હું સમાજચિંતક કે ધર્મશાસનચિંતક પણ વ્યક્તિઓ માટે ફ્રેન્ડ, કરાવેલી. કે ફિલોસોફર અને ગાઈડ હોઈ શકે. ડૉ. ધનવંત શાહ એક એવું એમનું જીવન જાણે એક પ્રયોગશાળા. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ના છે છે. વ્યક્તિત્વ કે જેનું અસ્તિત્વ ચોમેર અને સતત અનુભવાય. સંપાદનમાં નવા નવા પ્રયોગો કરે. વિદ્વાનોને એક-એક વિશેષાંકનું 2 સીડનહામ કૉલેજમાં અભ્યાસ કરતી વેળાએ હું છેલ્લાં સો વર્ષના સંપાદન આપે. આવા જ પ્રયોગો વ્યાખ્યાનમાળા અને સાહિત્ય છે હું પ્રતિનિધિ પ્રણયકાવ્યોનું સંપાદન કરતો હતો. હોસ્ટેલમાં મિત્રો સમારોહમાં પણ કર્યા. આ પ્રયોગશાળાને પરિણામે શાસન અને ૪
સાથે ચર્ચા થકી કે ન્હાનાલાલના કયા પ્રણયકાવ્યો આ સંગ્રહમાં સમાજમાં કેટલાય નવા વિદ્વાન, લેખકો અને વક્તાઓનો ઉદય થયો. હું દૈ લેવા? એક મિત્રે કહ્યું, ‘તારી કૉલેજના પ્રોફેસર ધનવંત શાહે એક વિશેષ પ્રયોગ કથાના આયોજનનો. આંતરરાષ્ટ્રીય ? 8 કવિ ન્હાનાલાલના સાહિત્ય પર Ph.D. કર્યું છે.
ખ્યાતિપ્રાપ્ત ચિંતક પદ્મશ્રી ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈની ત્રિદિવસીય છે હું બીજે જ દિવસે સ્ટાફ રૂમમાં ધનવંતભાઈની મુલાકાત થઈ. “મહાવીર કથા'નું આયોજન થયું તેને પ્રચંડ સફળતા મળતા છ હું છે વરલી “પંકજ' અને ખેતવાડી ઑફિસનું એડ્રેસ આપી આવવા કથાઓ શ્રી કુમારપાળભાઈ દ્વારા થઈ. કહ્યું અને આ મુલાકાત આજીવન સ્નેહસંબંધોમાં પરિણમી. પહેલું નાટક ‘વાંસને આવ્યાં ફૂલ” લખ્યું તે અમરેલીના વિદ્યાગુરુ - ૧૯૭૪-૭૫માં કલાપી જન્મતશાબ્દી સ્મૃતિ ગ્રંથ “કલાપી સ્વ. નવકાંત જોશીના દિગ્દર્શનમાં ભજવાયું અને પ્રશંસા પામ્યું. છે ઉં દર્શન'નું તેમની સાથે સંપાદન
પછી તો તેમના લખેલા કેટલાંય જ કરવાનું સૌભાગ્ય મળ્યું. યુવક સંઘ ને સાહિત્ય સમારોહના પ્રાણ ધનવંતભાઈના )
નાટકો સફળતાપૂર્વક ભજવાયાં. $
, ડ, પારિવારિક સંબંધોની | ધનવંત શબ્દનો જો કોઈ પર્યાયવાચી શબ્દ હોય તો એ જ્ઞાનવંત
- જૈન સાહિત્ય સમારોહમાં મેં S શંખલા રચાણી. મારા લગ્ન છે. ધનવંત = જ્ઞાનવંત આ નામથી વિશ્વ આખું પરિચિત છે કેમકે સ્મિતાભાભીને ધનવંતભાઈની હૈિ વખતે “લોકસાહિત્ય અને આયુર્વેદના આદ્યપ્રણેતા કોઈ હોય તો ભગવાન ધનવંતરિ છે. કાળજી લેતાં જોઈ તેમના પ્રસન્ન ૐ વાસંતી સંગીત’નું | યુવક સંઘ, સાહિત્ય સમારોહના શ્વાસ-પ્રાણ કોઈ હોય તો | દામ્પત્યજીવનની ખળખળ વહેતી કે ૦ ધનવંતભાઈએ આયોજન | ડૉ. ધનવંતરાય શાહ.
નિર્મળ સરિતાનું દર્શન થતું. તે શું કરેલું. મારા પત્ની મધુબેનને સાહિત્યના શબ્દોમાં એવું કહી શકાય કે એકાદી મુઠ્ઠીનું | & Ph.D. કરવા પ્રોત્સાહન અજવાળું આપવા આખી જીંદગી બળ્યા વશ સ્વયમ્
જશવંત લાખાણી અને છું આપ્યું.
| દીર્ધદષ્ટિવંત એવા ધનવંતરાય (સર)ના અનુભવોનું | ધનવંતભાઈને પ્રણયકાવ્યોનો હું એમની એરિસ્ટો સૂપ | આચમન નવનીત રૂપે મેળવવા હું ભાગ્યશાળી થઈ. સંગ્રહ “પ્રીત ગુંજન અર્પણ કરતાં જ કંપનીના ટેક્ષ એડવાઈઝર | શ્રી મહાવીર જૈન ચારિત્ર કલ્યાણ રત્નાશ્રમ એ ફક્ત મેં જે પંક્તિ લખી હતી તેનું સ્મરણ હું તરીકે મારા ૧૦ વર્ષના | બાળાશ્રમ નથી પરંતુ ડૉ. ધનવંત શાહની શૈશવ સ્મૃતિ છે, | થાય છે. છે પ્રોફેશનલ રિલેશનમાં મેં જ્યારે તેઓ માત્ર છ (૬) વર્ષની ઉંમરના હતા ત્યારે પૂ. બાપા
‘નિરૂ પથના વિજન વંટોળ જ. જાણેલું કે જીવહિંસાનું કાર્ય થતું કલ્યાણચંદ્ર-વિજયજી મ.સા. તેમને રત્નાશ્રમમાં લાવ્યા હતા.
અટવાણી'તી આ વણઝાર, છુ હોય તેવી કંપનીમાં તે પોતાનું આ ફળિયામાં અમે ધીંગા-મસ્તી કરતા, પાણી-પીને અહિંયા
પણ મારગમાં મળિયા મુજને ૪ ઉં પ્રોડક્ટ વેચતા નહીં. આમ | હાશ કરીને બેસતા. આ આશ્રમે અમારા જેવા કંઈકને બાળકની |
પ્રીતિના બે લીલા પાન.' જૈ ન્યાયસંપન્ન વૈભવની ભાવના | જેમ રમતા જોયા છે. એ જ ચહેરાઓને યુવાન અને ઘરડા થતા |
મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં વિસામો શું તેમના જીવનમાં પ્રતિષ્ઠા પણ જોયા છે. “આ મારો છેલ્લો સાહિત્ય સમારોહ છે. હું મારા
લઈ તેમનો આત્મા શાશ્વતી પંચમ S પામેલી હતી. આશ્રમનું ઋણ ચૂકવવા જ રહ્યો છું.' આ એમના ઉદ્ગારો હતા.
ગતિ તરફ પ્રયાણ કરે તેવી ; ધંધા અને વ્યવસાયના | એમને મળેલો ‘કલાપી પુરસ્કાર' આશ્રમને અર્પણ કર્યો.
અરિહંતદેવને પ્રાંજલ પ્રાર્થના હું 8 અડાબીડ જંગલમાં સરસ્વતીની
| ડૉ. ફાગુની પી. ઝવેરી
સહ શ્રદ્ધાંજલિ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ. પૃષ્ઠ. ૩૨
= પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંકે 1 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ મતિ વિશેષાંક
સ્નેહાળ મિત્ર અને ભાઈ એવા ધનવંતભાઈને પત્ર...
Inડૉ. કલા શાહ ધનવંતભાઈ સદેહે હતા ત્યારે ક્યારેય પત્ર લખવાનું બન્યું પર પહોંચ્યો તેનું મોટું પરિબળ એટલે ધનવંત શાહ અને મહાવીર જ નહિ. પણ હવે તો તમે દૂર...દૂર...દૂર...ક્યાંક જતા રહ્યા એટલે જૈન વિદ્યાલય. શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ દ્વારા આયોજિત પર્યુષણ ૩ રે અમારા મનોભાવો શબ્દરૂપે લખી મોકલું છું.
વ્યાખ્યાનમાળામાં મુંબઈ અને ગુજરાતભરના વિદ્વાનોને આમંત્રી * ધનવંતભાઈ એટલે એક વિદ્વાન અને બાહોશ કાર્યશીલ મંત્રી. આ વ્યાખ્યાનમાળાનું અને તેના વક્તા તથા શ્રોતાઓ સૌનું ગૌરવ BE દીર્ઘદૃષ્ટિ આયોજક, સુચારુ સંચાલક, મધુર ભાષી મિત્ર વગેરે વધાર્યું છે. આમ તમે ગગનની ટોચ સુધી પહેંચી સર્વ ક્ષેત્રે સફળતાના $ ઘણું ઘણું. તમારા વ્યક્તિત્વના વિવિધ પાસાંઓ વિશે લખવા શિખરો સર કર્યા છે. હું બેસીએ તો પાનાના પાના ભરાય, પણ અહીં તો અમારે ગાગરમાં ધનવંતભાઈ તમારી કાર્યનિષ્ઠા, નાનામાં નાની વ્યક્તિને હું ૪ સાગર ભરવાનો છે.
આદર આપવાની ભાવના, દરેક કાર્ય ધ્યાનપૂર્વક કરવાની અને ૪ ૐ યાદ છે ને ધનવંતભાઈ આપણાં એ કૉલેજકાળના દિવસો.. જવાબદારી નિષ્ઠાપૂર્વક પૂર્ણ કરવી, સૌને ન્યાય અને પ્રેમ આપવા હૈ S આપણી નવ મિત્રોની મંડળી, ભવન્સ કૉલેજ અને સિદ્ધાર્થ એજ તમારું જીવનલક્ષ હતું. તમારી શાંત, સૌમ્ય મુખમુદ્રા, હસતો િકૉલેજના મિત્રો-અનિલા, રંજન, ઈલા, અનિલ પારેખ, પત્રકાર ચહેરો, સંજોગો અને પરિસ્થિતિ સામે ધીરજપૂર્વક અને હસતે હું 8 ગુણવંત આચાર્ય, હસમુખ અને આપણા કિશોર પારેખ...સિદ્ધાર્થ મુખે લડી લેવાની તમારી અનુપમ દૃઢતા અવિસ્મરણીય અને અન્ય
કૉલેજમાં બધા ભેગા મળીને વિઠ્ઠલનો સૂકો ભેળ લઈ એમ્પાયર સર્વને માટે પ્રેરક છે. ૩ હૉટલની ઇરાની હા પીવા જવાનું. ત્યાં ભેળ અને હાની લિજ્જત વચ્ચે એક યાદગાર પ્રસંગ કહ્યા વિના નહીં રહી શકું. હુ હું માણવાની એટલે થોડું હતું? એની સાથે સાથે ગુજરાતી ધનવંતભાઈ તમને યાદ છે ને એમ.એ.ના અભ્યાસમાં હું જે સાહિત્યની લિજ્જત આપણે માણતા. ગુણવંતભાઈ કાવ્યો ‘લિંગ્ડસ્ટીક'ના બે પેપર (ખૂબ અઘરા) ભણવાના હતા. એ
વાંચતા, કિશોરભાઈ વાર્તાની વાતો કરતા. આમ શુદ્ધ અને જમાનામાં ઈ. સ. ૧૯૬૨-૬૩માં ઝેરોક્સ મશીનો ન હતા. હૈ ૬ નિસ્વાર્થ નર્યો મૈત્રી પ્રેમનો એ સુવર્ણમય સમય યાદગાર બની યુનિવર્સિટીની લાયબ્રેરીમાંથી દોઢસો પાનાનું પુસ્તક Language હૈિં ગયો. કેવો અદ્ભુત હતો એ સર્વનો નીતરતો સ્નેહ. થોડાંક પૈસા & Culture' આખુંય કારબન પેપર મૂકી બે કોપી બનાવી સવારે હું છે અને અઢળક આનંદ-સનાતન મૈત્રી પ્રેમના એ યાદગાર દિવસો તમે લખતા અને બપોરે આગળ હું લખતી. આમ દોઢસો પાના છે. – પણ તેહિ નો વિસા તા: તે દિવસો ગયા.
લખ્યા-વાંચ્યા-ગોખ્યા અને એમ.એ. પાસ થયા. અને પ્રાધ્યાપક પણ ભણી ગણીને આ જીવનપથમાં સૌ કોઈ પોતપોતાની કેડીએ પણ થયા. આજના વિદ્યાર્થીઓને આવું કઠિન કર્મ કરવાનું હું ચાલ્યા ગયા. વેરાઈ ગયા. વિખરાઈ ગયા. તમે કેમિકલના ધંધામાં સદ્ભાગ્ય નથી જે આપણને પ્રાપ્ત થયું હતું. હુ જોડાયા અને પછીથી સિડનહામ કૉલેજમાં ગુજરાતીના પ્રાધ્યાપક “માણ્યું તેનું સ્મરણ કરવું એય છે એક લ્હાણું.” $ બન્યા. Ph.D. પૂર્ણ કર્યું અને ત્રિપાંખિયો જંગ તમે ખેલ્યો અને સૌથી મહત્ત્વની વાત આટલી ગળાડૂબ પ્રવૃત્તિઓ તમે સુચારુ છું ૬ જીતી ગયા. એક તરફ બિઝનેસ, બીજી તરફ સીડનહામ કૉલેજના સ્વરૂપે કરી શક્યા તેનું રહસ્ય છે તમારું ભર્યું ભર્યું કૌટુંબિક જીવન. ૪ ૐ ઉપક્રમે સાહિત્યના કાર્યક્રમો અને સાથે સાથે પ્રતિભાવંત પ્રેમાળ અને સ્મિતભરી પત્ની સ્મિતાનો સથવારો, પુત્ર પુરબ, હૈં { નાટ્યકાર લેખક ધનવંત શાહ આ સમય દરમ્યાન પ્રગટ થયા. પુત્રવધૂ ખ્યાતિ, પુત્રીઓ પ્રાચી અને રીદ્ધિ તથા પૌત્ર-પૌત્રીઓ શું ૪ રાજવી કવિ કલાપી, વસંત વૈતાલિક કવિ ન્હાનાલાલ વિષયક નિર્મળ, સ્નેહા, તમારો સર્વ પ્રત્યેનો અપાર પ્રેમ અને સૌનો તમારા જં | નાટ્યકૃતિ, અપૂરવણેલા અવધૂત આનંદઘનજી, કુષ્ણભક્ત કવિ પ્રત્યેનો આદર-ધનવંતભાઈ આ જ તો આપણાં જીવનની સાચી છે જયદેવ વગેરે લખાયા અને ભજવાયા.
મૂડી છે. હુ ધનવંતભાઈ, તમારું સૌથી માતબર કાર્ય મુંબઈ જૈન યુવક પણ તમારી ખોટ પૂરી થાય તેમ નથી. તમારી સાથેના હૂ હું સંઘ દ્વારા આયોજિત વ્યાખ્યાનમાળાનું આયોજન અને સંચાલન સંસ્મરણો વાગોળતાં વાગોળતાં તમને યાદ કરીને અમારા છે ૬ તથા શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયના નેજા હેઠળ આયોજિત જૈન સ્મરણપટમાં તમને અંકિત કરીને તમારી હાજરીને માણીશું, પણ જ હું સાહિત્ય સમારોહનું આયોજન. દસ પંદર સભ્યોથી શરૂ થયેલ તમે નથી એ વાત તો કદી ભૂલાય એમ નથી. $ જૈન સાહિત્ય સમારોહ સોનગઢમાં ત્રણસો પ્રતિનિધિઓની સંખ્યા
એ જ લિ.
કલાબેન શાહ ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક be ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. "
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૩૩
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
યરિવારજનોની કલમે...
e sૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
જ નહિ. મનની વાતો |
મારી સાથે પણ ઓછું બોલતા. ક્યારેક કોઈએ અમને પૂછ્યું, જીવનમાં ડગલે ને પગલે જેના સાથ અને સથવારા વિના ‘ધનવંતભાઈ, તમે આટલા વ્યસ્ત છો, તો ભાભી સાથે ક્યારે આગળ વધવું. એની કલ્પના પણ જ્યારે કરી ન હોય અને આમ વાતો કરો ?' તો તેઓ કહેતા, ‘અમારી તો મૌનની ભાષા છે.” અચાનક, ઓચિંતા એ હાથ જ્યારે છુટી જાય ત્યારે જે વ્યથા અને આવા સૌમ્ય અને શિતળ તેમનો સ્વભાવ. તે જ તેમણે અમારા વિચાર મનના બગીચામાં હિરોળા ખાય છે તે હું શબ્દોમાં વ્યસ્ત બાળકોને શિખવ્યું. અને મેં તેમનામાંથી પામ્યું અને સમજું. ર નથી કરી શકતી. આંસુના દરિયાને જેમ તેમ યાદી ભરી સ્મૃતિમાં જીવનના કપરામાં કપરા સમયે પણ એમનો સ્મિતભર્યો ચહેરો ) હું ખુબ મનોબળ અને એમના સાથથી અટકાવી રાખે છે. જીવનના ક્યારેય ચિતિત અને ગંભીર ન થતો. જ સંઘર્ષના સમયમાં ક્યારેય આંખમાંથી આંસુ ટપકી જતા, તો તે આ બધી સ્મૃતિ જ્યારે યાદ આવે છે, ત્યારે અંતરમનમાંથી જ કહેતા, ‘સ્મિતા, તારા આંસુથી હું નબળો પડી જઈશ.” અને એક જ ઈચ્છા અભિવ્યક્ત થાય છે કે D. T. Shah એક વાર
આ કળયા કળ થઈ જતાં મારી પાસે વચન લેવરાવતા કે હું અકેલ આવીને મને એ સ્મિતભર્યો ચહેરો દેખાડી જાઓ. ઘડીમાં આ આસને છલકવા નહીં દઉં. અને હું કહું, “સારું ત્યારે એક વાર આવીને મારા કાનમાં તમારો સૌમ્ય અવાજ ગુંજાવી
છે હશો તો ધ્યારેય નહિ આંખોમાં આંસ લાવું ' જાવ...કહો કે સ્મિતા, ચિંતા ન કરીશ...બસ એક વાર... 7. અને એ કહેતા ‘મિતા છે તો હંમેશાં તારી સાથે જ છે . અને પણ હવે એ સ્પર્શ, એ ધ્વનિ, ફક્ત સ્મૃતિમાં જ નિહાળવા આજે પણ તેઓ મારા શ્વાસમાં, આત્મામાં, આ હવામાં, સૂરજના રહ્યા...તમે તો
એમના વાવેલા નાગરવેલના છો માં સાથે જ છે. તમને શત શત: વંદન... ૨ ડી. ટી. શાહ' (એટલે કે ધનવંતરાય તિલકરાય શાહ) એ
1સ્મિતા ધનવંત શાહ મેં મારું એમને આપેલું લાડકપણું નામ. | મારા બાળકો જ્યારે સમજણા થયા, ત્યારે અમને મજાકમાં ચિડવતા ને કહે, “પપ્પા, મમ્મી તમને આવા નામથી કેમ બોલાવે
છે?” ત્યારે તે કહેતા, એ તમારી મમ્મીનું આપેલું પેટ નેમ છે. ગાઈડ કદ અને હું મનમાં મલકાતી. આજે એક બીજી વાત મને મલકાવે છે. | My Hero, My Idol, My lovely dad.. તમે વસો છો મારા જ તેઓના વાચક વર્ગમાં સાચું કહું તો સૌ પહેલી વાચક તો હું જ અંતરમાં, મારા હૃદયમાં, મારા રોમેરોમમાં. હૈ તેઓ જ્યારે પણ કલમ હાથમાં લેતા અને શબ્દોને સર્જતા, મને તમે મારી આંગળી પકડી ચાલતા શિખવ્યું, નીડર બની હું
કહે, ‘સ્મિતા, બધું કામ છોડીને અહિં આવ, અને આ મેં કશુંક જીવનની તકલીફનો સામનો કરતાં શીખવ્યું. અઘરા સમયમાં સંયમ ૬ જે લખ્યું છે, તે વાંચી જો.’ હું ક્યારેક કામમાં હોઉં અને મીઠા ઠપકે રાખી પરિસ્થિતિનો ઉકેલ કાઢતા શિખવ્યું...પણ જીવનમાં તમારા કહું, “મારે શું બીજું કામ નથી ? થોડી વાર પછી વાંચીશ.’ પછી સાથ અને આશરા વગર જીવવું કેમ ન શિખવ્યું? પણ મને વિશ્વાસ છે
તે કહેતા, “ના, હમણાં આવ અને વાંચ.” પછી તો મારે શું કહેવું? છે જ્યારે પણ હું મારા અંતરવાદથી મારી આંખો બંધ કરી તમને કૈ બધું કામ છોડી હું વાંચવા બેસી જતી. પછી હું મારો અભિપ્રાય મારા મનમંદિરમાં નિહાળીશ તો તમે મારી મૂંઝવણનો ઉકેલ ?
કહેતી. પણ તેઓ એક આછું સ્મિત કરી પોતાના કામોમાં ફરી કાઢવા, મારી મદદ કરશો. મને ખબર છે તમે અહિં જ મારી વ્યસ્ત થઈ જતા. ક્યારેક હું ઉતાવળમાં મારો અભિપ્રાય મારા આસપાસ છો. મને તમારો સ્પર્શ સતત થાય છે. મારી દરેક હું મનમસ્તકમાં જ સમાવી જતી. પણ તેઓ ક્યારેય પૂછતા નહિ જીવનની મુશ્કેલ ઘડીમાં તમે મારી ઢાલ અને શક્તિ બની હંમેશાં # કે એમનું લખાણ મને કેવું લાગ્યું. આજે આજ સ્મૃતિ મને મલકાવે ઊભા હતા. આજે મને શ્રદ્ધા છે તમારી એ શક્તિ મારા કે છે છે કે તેઓનો સંદેહ અભિપ્રાય પામવાનો નહોતો પણ તેમના અંતરઆત્મામાં સિદ્ધ છે. જે વિચારોને શબ્દોમાં પરોવી મારા મન વચનને સૌ પ્રથમ સ્પર્શવાનો નાનપણથી મારા પપ્પાએ મારા પર અપાર વિશ્વાસ ધરાવ્યો, રે ૐ હતો. આવો અમારો પ્રેમ. તેઓ તો ફક્ત પોતાના વિચારોને સ્વતંત્રરૂપે જીવન ધર્યું અને સંસ્કારોથી સિંચી આજે પગભર કર્યો. કું
કાગળ પર શબ્દમાં સર્જાવતા. શબ્દને બોલીને વ્યર્થ તો કદી કરતા આજે મારા પપ્પાના સંસ્કાર, માર્ગદર્શન અને Principles ક્ષણે રે ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક 3 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક be ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BA ડૉ.
હર પળે યાદ આવો છો
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૩૪ 4 પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંકે ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાક અતિ વિશેષાંક
વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
- ક્ષણે યાદ કરીને જીવું છું. આજ મારી હિંમત અને જીવન જીવવાનું થઈને કહેતી, “પપ્પા આવા સિદ્ધાંતો બોલવામાં જ સારા લાગે છે હું બળ બની રહ્યું છે. જીવનમાં તમારા શિખવેલા સંસ્કાર ક્યારેય છે, પણ અમલ કરવા ખૂબ મુશ્કેલ છે.’ તો તેઓ કહેતા, “બેટા ૬. વ્યર્થ નહિ જાય એનો મને પૂરે પૂરો વિશ્વાસ છે. જીવનમાં તમારા મુશ્કેલ છે પણ અશક્ય નથી.” અને જ્યારે તેમના ઉપર વિશ્વાસ ૬. છુ જેવું બનવું, એ ઈચ્છા દૃઢ છે પણ તે ઈચ્છા પરિપક્વ થશે કે રાખી મેં ખૂબ પ્રયત્નો કરી આ સિદ્ધાંતોને અમલમાં મૂક્યા ત્યારે છું
નહિ, એનો જરીક સંદેહ પણ છે. પણ સાથે આ ઈચ્છાને આકાર લાગ્યું. “Its Magical!'
આપવા પૂર્ણ રીતે પ્રયત્ન કરીશ તે માટે મને સક્ષમ પણ છે. સાચે જ જ્યારે હું જીવનમાં આ સિદ્ધાંત પર અમલ કરવા ૐ છેવટે, Impossibe વસ્તુને possible કરવી એ જીવનનો પાઠ લાગી, તો જીવનના અઘરા પાસા પણ સહેલાઈથી સીધા પડવા જં પણ તમે તો જ શિખવ્યો છે.
લાગ્યા. આવી ઘણી જીવનની ઘટનાઓ આજે પણ પ્રેરકરૂપે સભર છે. પણ કદાચ આ ઈચ્છા પૂરી કરવા આ જીવન ટૂંકું પડશે... છે. અને હંમેશાં રહેશે. તેઓની આપેલી એક એક શિખામણ
તમારો સદાય આદરણીય પુત્ર આજે તાજા ખીલેલા ગુલાબની જેમ, મનના બગીચામાં સુવાસ છું પૂરબ ધનવંત શાહ ફેલાવે છે.
આજે એક પ્રસંગ અભિવ્યક્ત કરવા મન ખૂબ આતુર છે. સ્મૃતિઓ વાગોળું છું | બાળપણથી પપ્પાએ અમને ખૂબ સ્વતંત્રતા આપી છે. ક્યારેય
અમને ટોકતા નહીં અને ઠપકો આપતા તો કલ્પનામાં પણ અમે આજે જ્યારે પપ્પાનસ્મૃતિમાં મારા બાળપણ અને જીવનના
વિચારી ન શકતા. જ્યારે સમય પરિપક્વ થયો અને હું, પપ્પા ન્દ્ર પ્રસંગો સંસ્મરું છું, તો એક અદ્ભુત આનંદ અને અવર્ણનીય
અને મારી મમ્મી Matrimonial નિમિત્તે Meeting કરવા જતા છે લાગણીની અનુભૂતિ થાય છે.
તો અમે એક નિયમ રાખ્યો હતો. સામેનું પાત્ર જોઈ, હું પપ્પાને હું નાના નાના પ્રસંગો જે પપ્પા હતા ત્યાં સુધી કદી મહત્ત્વના ઈશારાથી જણાવતી કે મને એમાં રુચિ છે કે નહીં. હું જો મારા È નહોતા લાગતા, તે જ પ્રસંગો આજે અમૂલ્ય લાગે છે. પપ્પાની ગાલ પર બે આંગળી મૂકે તો પપ્પાએ સમજવાનું કે મને રુચિ છે ? ૬ શારીરિક ખોટ આટલી સાલશે અને આમ અચાનક એ ખોટને અને એક મૂકે તો રુચિ નથી. જીવનનાં આવા અઘરા નિર્ણય
અનુરૂપ થવું પડશે, એ ક્યારે સ્વપ્નેય વિચાર્યું નહોતું. અમે લેવામાં પણ તેઓએ મને સ્વતંત્રતા આપી હતી. આટલું જ નહીં, હું ભાંડરડાઓ તો હજુ નાના હતા, એવું લાગતું. આમ અચાનક મારા લગ્નના ફેરા ફરતાં પહેલાં પણ તેઓ મને તેમના સૌમ્ય ૐ
મોટા થવાનો અહેસાસ થશે, તે સ્વપ્નેય ધાર્યું નહોતું. પણ બધા આત્મસ્વભાવથી કાનમાં કહી ગયા કે, ‘હજુ પણ તને એક પણ રે છેકહે છે તેમ, એમની સુવાસ અને મહેંક અમારા રોમ રોમમાં છે. ક્ષણ એમ થાય કે મારે આ લગ્ન નથી કરવા, તો તું મને ઈશારાથી છે પણ કયારેક એમ થાય બસ એક ઘડી પપ્પા, આ તસ્વીરમાંથી જણાવી દેજે.’ ત્યારે શરમાઈને સ્મિતભર્યા ભાવથી, ગાલ ઉપર હું બહાર આવે અને માથે હાથ ફેરવે...એ હુંફ બહુ સાલે છે...એ બે આંગળી રાખી, અને તેઓ મારા માથે હાથ ફેરવ્યો અને નિશ્ચિત હૈ
સ્પર્શને હું ઝંખું છું... બસ એક વાર 'Tight hug' આપી દઉં. રૂપે મારા લગ્નજીવનમાં વિદાય આપી. મને વિદાય વેળાએ બસ હું પણ એ શક્ય નથી...હવે તો બસ પપ્પાના શિખવેલા સંસ્કાર એક જ વસ્તુ કહી, ‘બેટા, સૌને પ્રેમ આપજે...પ્રેમ જ બધી સમસ્યા ૬ અનેક સિદ્ધાંતોને અમારા બાળકોમાં રોપીને પપ્પાની સુવાસને અને સંજોગોનું નિધાન છે, પણ કદી તે બદલ પ્રેમની અપેક્ષા હું હંમેશાં જીવંત રાખીશું.
નહીં રાખતી.' આ વાક્યને મેં જીવનની માળામાં ગાંઠરૂપી પરોવી | જેમને હું 'My Soul' કહી અનુમોદતી, મારા પપ્પા, મારા દીધી અને પપ્પાનો હાથ છોડી નવા સંસારમાં મદમસ્ત થઈ ગઈ. બેસ્ટ ફ્રેન્ડ...હું બધી મારી મનની વ્યથાની એમની સાથે ચર્ચા આજે તે જ પ્રેમભર્યા ભાવથી, હું U.S.A. માં ખુશી ખુશી, Joint કરું, અને તે સહજતાપૂર્વક સમજાવતા અને મને સાચું, માર્ગદર્શન પરિવારમાં જીવનની કેડી પપ્પાના આપેલા માર્ગદર્શનથી ચઢે છે
આપતા. તેઓ કહેતા, “દરેક તકલીફોને સૌમ્યતાથી છું. # આવકારવાની, અને તેને પ્રેમથી નિહાળી, તેનો સ્મિતભર્યા પપ્પાનો આજે ક્ષરદેહ તો અમારી વચ્ચે નથી પરંતુ તેમનો ?
અહેસાસથી રસ્તો કાઢવો.’ જ્યારે મારા લગ્ન થયા, હું કોસો અક્ષરદેહ તો જ્વલંત જ્ઞાનજયોતિ રૂપે સદાય રહેશે જ રહેશે... દૂર U.S.A. માં જઈને વસી, ત્યારે ક્યારેક જીવનમાં તકલીફો I Love you & I miss you my soul! ડું આવે અને પપ્પાના આ શિખવેલા સિદ્ધાંતોનું અનુકરણ કરવાના
1 પ્રાચી શાહ } * પ્રયત્નો કરું, તો ખૂબ અઘરું લાગતું. હું પપ્પાને અકળાઈને, ગુસ્સે ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક કોણ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ”
પુત્રી
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૩૫
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BM ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી.
ડગલે ને પગલે આંગળી પકડી | કે જો જીવનની મુશ્કેલ ઘડીમાં તમને રસ્તો ન જડે તો પછી તે ન
મૂંઝવણનો ઉકેલ કુદરત પર છોડી દેવો. છુંમારે તો હજુ જીવનના અનેક નિર્ણયોનો સામનો કરવાનો અને હવે પપ્પાની યાદમાં, ભવિષ્યમાં મારી મૂંઝવણોને કુદરત ઝું
છે. જીવનની પરીક્ષાના Lessons શીખવાના છે. તો પછી પપ્પા પર જ છોડી દેવી રહી... ૪ આમ અચાનક કેમ ચાલ્યા ગયા? કદાચ મને પપ્પા રોજ સવારે
પપ્પાની સૌથી નાની છે હૈ સૂરજના કિરણો વડે ઈશારો પહોંચતો કરશે. જ્યારે રોજ એમની
વહાલી દીકરી છે નાગરવેલના છોડને પાણી સીંચીશ, ત્યારે તેઓ મને શિખામણ
રીતિ ધનવંત શાહ કે જ આપશે...મને પપ્પાનો અહેસાસ પળે પળે થાય છે...તેમના
| સાદગી ને સરળતાથી પ્રભાવિત | છ વહાલનો અહેસાસ હું સ્પર્શી શકું છું...પપ્પાના Writing Table હું પાસે બેસું તો, પપ્પાની આકૃતિ દેખાય છે અને સ્મિતભર્યા હકથી
ધનવંત અંકલ સાથે રહેવાનો પહેલો અવસર આજથી ૯ વર્ષ 8 ૬. મને હોકારો આપી તેમનું અંગત કામ કરવાનો હુકમ આપતા પહેલાં થયેલ જ્યારે તેઓ અમેરિકા આવેલા $ ધ્વનિ સંભળાય છે.
એમની ઓળખ એટલે એમની સાદગી અને સરળતા, જેથી હું દૈ છે તેઓ મને બોલાવતા અને હું કહેતી, “હું પપ્પા!' તેઓને ખુબ પ્રય
ખૂબ પ્રભાવિત થઈ હતી. તેઓની જ્ઞાન માટેની જીજ્ઞાસા મને હું મારો એ સંવાદ બહુ પ્રિય હતો.
ખૂબ જ આકર્ષી ગઈ હતી. આજે મને બરાબર યાદ છે, જ્યારે રે હું હજુ તો કાલની વાત લાગે છે...હું નાની હતી, તો મને Horse
એમના India જવાના છેલ્લા દિવસે હું તેઓને Forcefully ૪ Riding ખૂબ ગમતું. પણ ધર્મ અને પપ્પાના આત્મસ્વભાવના Edison Library બતાવવા લઈ ગઈ, ત્યારે ત્યાં અચાનક તેઓની સિદ્ધાંતોને તે સ્વીકાર્ય નહોતું. પણ તેઓ કદી મારી ઈચ્છાને
નજર એક પુસ્તક પર પડી. એ પુસ્તક, તેઓ વર્ષોથી ખોજતા હું નારાજ ન કરતા. મને ક્યારેય એમ ન કહ્યું કે, આપણાથી ઘોડા હતા ?
હતા અને અચાનક આમ અમેરિકાની લાઈબ્રેરીમાં મળી જશે, એ $ ઉપર ન બેસાય. તેઓ કહેતા, બેટા તું ઘોડા ઉપર બેસીશ તો
તેમણે કદી વિચાર્યું ન હતું. પુસ્તક જોઈ એમની આંખોમાં ચમક ૬ ઘોડાને તારું વજન કેટલું લાગે? એ તો કેટલો થાકી જાય? પણ સાથે ખશી પ્રગટ થઈ તરત જ મારી પાસે એક કાગળ અને કલમાં જ છતાંયે મારી ઘોડા પર બેસવાની ઈચ્છા અદમ્ય હતી. એક દિવસ, માગી અને ટેબલ પર તે પુસ્તકમાંથી નોધ કરવા લાગ્યા. હું પપ્પા મને બેંડર્ટેડ પ૨ Horse Riding કરવા લઈ ગયા. તે કાળે, ધનવંત અંકલની, જ્ઞાનપિપાસામાં હું નિમિત્ત બની, ફેં
અકસ્માતે એવું બન્યું કે ઘોડો ગબડી પડ્યો અને હું નીચે પડી. તે જાણીને મને અનહદ આનંદ થયો અને આજે ગર્વ પણ થાય છે. મારા પર ઘોડો પડ્યો અને એના પર ઘોડાવાળો પડ્યો. પપ્પા
આ સ્મૃતિ મારા મનમંદિરમાં હંમેશાં જાગૃત રહેશે. તેઓની ૪ અગિથિ રીલ ન થયા. પ80 ત્યલ્ય૩૧ મr Sાક્ટર પાસે ખોટની ભરપાઈ કરવી તો અશક્ય છે પણ તેઓની યાદ આજે હું લઈ ગયા પછી તેમના સહજ અવાજમાં મને કહ્યું, ‘બેટા તું પડી પણ મારી આંખ ભીની કરે છે. તેઓને મારા કોટી કોટી વંદન. હું ૬ ગઈ એનાથી પેલા ઘોડાને કેટલું વાગ્યું હશે? એને તો કોઈ ડૉક્ટર
પ્રણામ. $ પાસે પણ નહીં લઈ જાય. એને કેટલું દુઃખતું હશે ? આ સાંભળી
Tહિના હિમાંશુ શાહ હૈ $ નક્કી કર્યું હવેથી ઘોડા પર નહીં બેસું.
49, Wood Avenue, Edison NJ USA ૨ આવી જ રીતે જીવનમાં ડગલે ને પગલે મારી આંગળી પકડી,
[Prachi Shah's sister in law] મન સહજતાથી, સરળતાથી, ઉકેલ કાઢવામાં, મને માર્ગદર્શન
| લાગણી ને ભાવ મોટાભાઈ જેવા ૪ આપવા તત્પર રહેતા. પપ્પા મારા Best Friend બની ગયા; છે પણ ક્યારેક મને મીઠો ઠપકો પણ આપતા. મારા Mood swing ધનવંતભાઈ એટલે સૌના પ્યારા અને સદ્ભાવ ધરાવતા
ને ઓળખી જતા. ક્યારેય મારે મારી મૂંઝવણ કહેવી ન પડતી. અમારા વેવાઈ. વેવાઈ તો સંબંધ પુરતા પણ લાગણી અને ભાવ ઉં મૈં તેઓ જાતે જ મારો ચહેરો જોઈ મારી મૂંઝવણ ઓળખી જતા. તો મોટાભાઈ જેવા! હૈં અને પછી કહેતા “બેટા, I am not just your father but ધનવંતભાઈનો સંપર્ક સો પ્રથમ જ્યારે થયો ત્યારે અમે અમારી your best friend so you can open your heart to me.' દીકરી ખ્યાતિને કહ્યું, “બેટા, જો મા-બાપ આટલા ઉચ્ચ સંસ્કારી 5
મને તેમના પર વિશ્વાસ અને અપાર શ્રદ્ધા, એટલે હું મારી હોય તો તેમના પુત્રનું તો શું કહેવું? વિદાય વેળાએ અમને પૂરેપૂરો ડું કે મૂંઝવણની હંમેશાં તેમની સાથે ચર્ચા કરતી. તેઓ હંમેશાં કહેતા વિશ્વાસ હતો કે સ્મિતાબેન-ધનવંતભાઈ અમારી દીકરીને તેમની
ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BH
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૩૬, ૪ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંકે ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાક અતિ વિશેષાંક
yalų uel ugi Elszlet 94EE4Hİ 221921. 0421 3410 હું આ જ વિશ્વાસને હકીકતરૂપ જોઈ અમને ખૂબજ સંતોષ અને ૬ આનંદ છે, પણ સાથે ધનવંતભાઈની આમ અચાનક વિદાયનો છું રંજ પણ અપાર છે. તેમની ખોટ અમારા પરિવારમાં ખૂબ જ 2 2. do 244121 sl sil det...
તમારા વેવાઈ દિલીપભાઈ-શોભનાબેન Purab's Father in Law
manity and good karma.
Thank you for giving me this platform to express my feelings for my father figure. I am sure and I know, wherever he be, he can hear my heart talks today aswell. I can feel his aura around me strongly. "I Love you papa endlessly...
Your Son Anish V. Shah Prachi's Husban
Eternal, immortal and a devine soul
Indeed He Was My True Father
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક કાર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Enjoy and cherish every moment of your life!! Dearest Father-in-law (My Pappaji) This is what I have learnt from my father, now that Although I dont like to address you as my 'Fahe is not around. He trusted me and gave me his ther-in-law' because you are my true father. You almost precious gem - his daughter Prachi and wel- ways called me, 'Your Putra Vadhu meaning Putra comed me with endless love as his son-in-law. thi Vadhu and introduced me to everyone in the same
As and when I got to know him more and more manner and I would keep smiling at you with blush realize uniqueness in his personality. He was, infact on my face. 38 'IS' one of his kinds. He is eternal, immortal and a Pappaji, why did you leave all of us so early? I
devine soul for me. He is an ideal father who just still wanted to learn so much from you and you have lived for others.
to teach so much to your 'Ma' the way you address He was a perfect advisor for me in my married your grand daughter Vianna. life and guided me in every manner as and when Now whenever I see Vianna everyday, I rememneeded. Whenever I would be in India, he would ber your words, 'Beta, never compromise anything tease me, saying Anish, when should I call you back for Vianna and give her best in life. This is your most
to get an appointment with you?' These words are prescious thing you have got in your life and she w still echoing in my ears and the thought of it itself should be your first priority.'
blushes me inside out. This was just though his hu- Today I promise you Pappa, I will keep up your morous self and such beautiful memories will mingle words for which you be rest assured. in my heart forever.
Pappaji, I love you and miss you forever. But out of all, the day he told me, 'Anish, I can
Your Putra Vadhu truly feel I have two sons now not just one, that day
Khyati Purab Shah was one of the best moment of my life. I somehow
Purab's Wife could connect very well with his heart and as his
My Dearst Darling Nana son, I would discuss my heart talks with him, and in his own unique ways, he would make me feel the My Nana known as Dr.Dhanvant T.Shah to fact that no matter what, he would be my support everyone, was a role model for many. But for me, a and fatherfigure always. I will miss him on every he is my HERO. He was one of the most phase and step of my life.
knowledgeable person one could know. Just not Today when he is not around physically, I prom- that, he was the kindest person too! ise myself to follow his teachings that.
I always visited him in India during my summer 04-82cial, Hi Bg Sulsel, s 14121 BHL vacation. Whenever I was sad or would do anything * સુખી થાય. અને જીવનમાં આત્માનું કલ્યાણ કરવું હોય, તો
wrong, he would always tell me " Beta, just shed it Buell RLVL 2012al, 34-45 stelsel. % BALL off!!" and he would calm me down. He was very કલ્યાણ કહેવાય.'
busy too. But whenever I would see his face, I felt Today we wish to fulfill his dreams to spread hu- like spending time with him more and more. Many a ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
* ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. "
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શીહ સ્મૃતિ
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૩૭
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક :
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક = ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
up times he would tell me, “Dev, I have to finish my
My Dearst Darling Nana work, let me finish this and then we can spend time together". He could not give me his time always as
My Nana, is my Soul. He is my best friend, he is he loved his work. But I would sit next to his desk
my happiness, he is in all my emotions. I love him and stare at him how he kept writing and writing. He
lotss. would never get tiered. Books were his best friends.
I loved playing chess and carom board with him. I was looking forward to play with him in my & bet you he always lost against me and I would be summer vacation in June but my mamma says, he
so happy defeating him as I knew I was defeating is in heaven now and will never play with me.. I am 38 the most intelligent person... my Nana!!
sad. Now who will play carom board with me? He 99 I love him a lot... he is like gold to me in a treasure always says books are your best friend who will box. But now I will never get to see him and play never cheat on you and will always be with you. But with him. It has all come to an end... he left this I don't like to read all the time. I also want play. I world and went up in the heaven just 3 months before know once he has gone to heaven, he will never 9 I could visit him. I wish he waited for me before he come back but mamma says, if I be good boy and left us forever. I was going to visit him in June..then do as my Nana wished, he will be watching me from why did he not wait for me? My mummy said, heaven and he will be happy. bhagwanji had fixed a date for him to go to heaven
I will make him happy because I love him a lot. which no one can change...I wish bhagwanji had
He is very kind to me and I love hugging him. He fixed the date after my summer vacation was over...
never let me lose in a game. Whenever he was no wait..wishBhagwaanji had never decided a date
writing something, and I wanted to play, he explained for my Nana to go in heaven... I wish I could lock
me that always finish your work first and then do the my gold(my nana) in my treasure box forever... I miss you Nana...I want you Nana..:(
next thing. He would tell me to wait and then after her
finished his work, he would play with me. He also Today, I regret the times when I was a little mean
taught me meditation. Whenever I would cheat in to my Nana and troubled him. He never liked me
meditation, he would come to know I'm cheating. I and my brother fighting. He always said, never fight,
don't know how he could come to know that as his ū just love and love everyone. I wish I never troubled him... He has left a message for me in my mummy's
eyes would be closed in meditation. phone when he was in the hospital last time and my heard Nanas voice in my mammas phone. He * mummy went to India... he said, " Thank you Dev says I should love everyone as that will make me and Jash for sending your mamma to me, now I am successful. He also thanked me for sending my returning your mamma to you. Your mamma is a mamma to him in India when he was in the hospital. Gem, so please keep her safe in the safe custody But when my mamma came back to USA, he was of your heart." He also said he loves me and fine and he also went home. Jash(my brother) a lot, and said we would be very
Then again he fell sick and my mamma went to successful in life...He said, "Love each other, love
India in just 1 week. But this time he did not send me everyone, love is the key to success". I hear his voice message every day and I can feel him he is a voice message, as mamma said, when she there around him. I promise my Nana, I will be
reached India, Nana had already left for heaven. But successful and be just like him!!
I am sad. I still miss him a lot.. By a lot mean, a lot. a lot. I miss him a lot! and a lot.....
I love you Nana! Lots of love, hugs, kisses to my Nana,
Jash A. Shah Your grandson, Dev A. Shah.
Age: 7 years
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક સર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬૩૬
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૩૮ ૪ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 1 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
વિશેષાંક # ડૉ, ઘનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BA ડૉ.
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના પદાધિકારીઓ અને કારોબારી સમિતિના સભ્યોને શબ્દાંજલિ... પ્રમુખશ્રી લખે છે....
શ્રી ધનવંતભાઈનો પહેલો પરિચય જ્યારે ડૉ. રમણભાઈ સામાજીક નાટક પણ લખ્યા છે. બધા વિષયોને આવરી લેતા ? ૬ શાહની નાદુરસ્ત તબિયત હોવાથી હું તેમની તબિયત જોવા દિન-પ્રતિદિન ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના અંકો ખૂબ જ રસપ્રદ, ધર્મમય કે
ગયો હતો, અને તેમના મુલુંડ નિવાસસ્થાને તેમને પરિચય થયો રહેતા.
હતો. રમણભાઈએ પોતાની હયાતીમાં જ ધનવંતભાઈની વ્યાખ્યાનમાળા ક્ષેત્રે પણ તેમણે પોતાની નિપુણતા બતાવી 8 સહતંત્રી તરીકે નિમણૂક કરી હતી. અને તેમના અવસાન પછી હતી, વ્યાખ્યાનમાળામાં આઠ દિવસના ૧૬ વ્યાખ્યાતાઓ અને કે T સ્વ. ધનવંતભાઈની તંત્રી તરીકે નિમણૂક કરી હતી અને તંત્રી ૧૬ વિષયો પસંદ કરતા હતા. પોતે સ્વભાવે શાંત, નમ્ર, સૌની . પણ તરીકેની બધી જ જવાબદારી સોંપી હતી.
સાથે શાંતિથી વાત કરે એવા સૌમ્ય સ્વભાવવાળા અમારા છેલ્લા ૧૦ વર્ષથી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'નું તંત્રીપદ સંભાળતા હતા. ધનવંતભાઈ હતા. પણ હું હૃદયપૂર્વક તેમને શ્રદ્ધાંજલિ આપું છું. શું તંત્રીપદે રહીને પ્રબુદ્ધ જીવનને નવું સ્વરૂપ આપી ઉચ્ચ માનવીય પ્રભુ તેમના આત્માને ચીર શાંતિ આપે. છું મૂલ્યોને સ્પર્શતા વિષયો સાથે એક ઉચ્ચ સ્થાને પહોંચાડ્યું. ‘પ્રબુદ્ધ ૐ શાંતિ ૐ શાંતિ 3ૐ શાંતિ $ જીવન'ના અંકોમાં સામાજીક ક્ષેત્રે લખાણો લખતા, તેમ જ
1 શ્રી ચંદ્રકાંતભાઈ ડી. શાહ, પ્રમુખ છે સાહિત્ય ક્ષેત્રમાં પણ તેમણે અનેક પુસ્તકો લખેલ છે. તેમણે
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ જ્યારે કોઈ ધૈર્યવાન, સજજત વ્યક્તિના સાનિધ્યમાં આવીએ ત્યારે સારે માર્ગે બદલાવ અનુભવાય છે
જીવનમાં અનેક પડાવ, વળાંક, પરિસ્થિતિ આવતી હોય મુંબઈમાં ફેબ્રુઆરી ૧૫, ૧૬, ૧૭ દરમ્યાન ICU માં મળવા જવાનું છે ઈં છે; પછી ધીમીગતિએ આવે કે અચાનક આવે, પણ જાગ્રતતા હિતાવહ નહોતું. મળી ન શકાયું. તા.૧૫.૦૨.૨૦૧૬ મારા હૈ હુ હોય તો સહજતાથી થતા બદલાવનો હૃદય અનુભવ કરે છે. મોબાઈલ પર રીતિબેન દ્વારા આદેશ આપતો SMS મળ્યો. વાંચીને છે પણ આવા પ્રતિકૂળ કે અનુકૂળ સંજોગોનો સ્વીકાર કે અસ્વીકાર ચોંકી ગયો. ટૂંક સમયમાં પ્રતિકૂળ સંજોગોનું નિર્માણ થવાનો છે રં કરવો તે જ બદલાવ. જ્યારે કોઈ પરોપકારી, પરમાર્થી, વૈર્યવાન, સંદેશ તેમાં હતો. તા. ૧૮.૦૨.૨૦૧૬ના દિવસે મને જે ૐ સજ્જન વ્યક્તિના સાનિધ્યમાં આવીએ ત્યારે સાચ્ચે અને સારે સ્મિતાભાભી દ્વારા મળવા બોલાવ્યો જેની હું કાગડોળે રાહ જોતો છું હું માર્ગ બદલાવ અનુભવાય છે અને જીવને પ્રસન્નતાનો અહેસાસ હતો. હોસ્પિટલમાં હસતો ચહેરો, તબીયત લેવાઈ ગયેલી પણ હું દ્ધ થાય છે.
સંપૂર્ણ સ્વસ્થતા જોઈ હું મનમાં ખૂબ રાજી થયો. તેમને જે કહેવાનું હું BE ૨૦૧૧માં પૂ. ધનવંતભાઈએ મારા પર SMJUs માં હતું તે સ્પષ્ટ શબ્દોમાં જણાવ્યું. એક હૃદયે બીજા હૃદયની વાત : જે ઉપપ્રમુખનો કળશ ઢોળ્યો, જેની જવાબદારી હું નહીં નિભાવી સાંભળી. મારી નમ્ર વિનંતીને માન આપી તેમનો જમણો હાથ રે € શકું તેમ માનતો અને ધનવંતભાઈને કહેતો. મારો તમને આદેશ મારા માથા ઉપર મૂકી ખૂબ જ વહાલથી હસતે મોઢે તેમના * છે (હંમેશાં બહુવચનથી બોલાવતા). ખૂબ જ પ્રેમપૂર્વક અને આશીર્વાદ, પરિવારની હાજરીમાં આપ્યા. ૬ મક્કમતા ઉભરતી અનુભવાય અને નિ:શબ્દ થઈ જવાય. બસ, અમદાવાદમાં વિચરતા સમુદાય સમર્થન મંચ તથા રાજકોટમાં જ 9 આ જવાબદારી ઉપાડવા માટેની પ્રેરણા, શક્તિ તેમ જ ઊર્જા વિશ્વનિડમ્ સંસ્થામાં ચેક અર્પણ વિધિની જવાબદારી સોંપી છે ? હું મળી રહેતી. તેઓ જવાબદારી સોંપતા, અને પાછું વળીને જોતાં તેમના વ્હાલા સ્પર્શથી આપેલા આશીર્વાદથી સફળતાપૂર્વક પાર હું
પણ નહીં અને મને સમજ નહોતી પડતી કે હું જવાબદારી કેવી પાડી. હું કપરાડા શબરી આશ્રમમાં તા. ૨૬,૨૭,૨૮ ફેબ્રુઆરી આ રીતે પરિપૂર્ણ કરું છું. બસ, આમાં જ થાય ધનવંતભાઈના ગુણોનું ૨૦૧૬ મારું કામ પતાવી તરત મળવા આવીશ કહી રજા માંગી. દર્શન.
ફોન ઉપર હવે તો ખૂબ સ્વસ્થતાથી વાત કરતા હતા. ખૂબ ૨૦૧૩માં કપરાડા શબરી છાત્રાલય આશ્રમમાં પધાર્યા.૧૪૦ સારી રિકવરી જણાઈ. રૂબરૂ ન મળાયું. જાણે કહેતા ગયા Show 8 # આદીવાસી દીકરીઓના મુખેથી સમૂહમાં નવકારમંત્ર સાંભળ્યો, must go on. જતાં જતાં કેટલાય બદલાવ તરફ આંગળી ચિંધતા શું ૐ ખૂબ જ પ્રસન્ન થયા ને તેઓને નવકારમંત્રનો વિસ્તારપૂર્વક દાખલા ગયા, તે હું જોઈ શકું છું. હર પળે તેમની હાજરી વર્તાય છે. ૐ S સાથે અર્થ સમજાવ્યો. દીકરીઓમાં આવેલો બદલાવ નિહાળ્યો, સોંપેલી જવાબદારી તેમના માર્ગદર્શન અને આશીર્વાદથી તેમ જ 9 હું નિરખ્યો. આવા હતા તેમના વાણીના સ્પંદનો, આંદોલનો. બધાના સાથ અને સહકારથી ખાતરી છે જરૂર પૂરી કરાશે જ. કું - ૨૦૧૬માં સોનગઢના સાહિત્ય સમારોહમાં હું ન જઈ શક્યો.
નીતિન સોનાવાલા, ઉપપ્રમુખ શ્રી મું. જૈ. યુ. સંઘ 8 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ મૃતિ વિશેષાંક ૧ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શીહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. "
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
% પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૩૯
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. 9
૪ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ લખે છે....! હું ડૉ. ધનવંત શાહની અલવિદા. ૐ ડૉ. ધનવંત શાહની ચિર વિદાયે ખાલીપો સર્જાયો છે. યાદો દ્વારા તેઓ જીવંત છે. જીવન એવું જીવી ગયા કે જીવનને સુગંધીત ૬ કરી ગયા. ડૉ. રમણભાઇએ જતાં પહેલાં શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું સુકાન સોંપ્યું હતું, જે તેમણે પ્રેમપૂર્વક સહજપણે નિભાવ્યું. હું સાહિત્યનું ક્ષેત્ર હોય, નાટ્યક્ષેત્ર હોય, પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાનું સંચાલન હોય, શ્રી મું. જે. યુ. સંઘનું મંત્રી પદ હોય, ‘પ્રબુદ્ધ હું
જીવન'નું તંત્રી પદ હોય, ધર્મકથાઓનું સંચાલન હોય, બધા ક્ષેત્રોમાં તેમણે કાર્યોની સુવાસ પ્રગટાવી. દેશ પરદેશમાં પ્રબુદ્ધ
જીવનની લોકપ્રિયતા વધારી, સૌને પ્રવૃત્તિઓમાં રસ લેતા કર્યા. સારી રીતે લોક હૃદયમાં સ્થાપિત થયા. શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક જ 9 સંઘની આન, બાન, શાન વધારી. નામે, કર્મ, ધર્મ ગુણવંત, સ્વભાવે સૌમ્ય, વાણીએ મધુર એવા ડૉ. ધનવંત શાહને પ્રેમાંજલિ, હું પુષ્પાંજલિ, શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરું છું. પ્રભુ એમના આત્માને ચિરશાંતિ આપે.
શ્રીમતિ નીરૂબેન સુબોધભાઈ શાહ: મંત્રી : શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ જ જ આપણે સામૂહિક રીતે એમની ભાવનાને મૂર્તિમંત કરીએ એ જ અભિલાષા છે ઃ કોકુલાલ મહેતા
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ અને ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ સાથેનો અમારો ધર્મ સાધનમ્”ની એમણે અવગણના શા માટે કરી હશે? જો કે હું સંબંધ અંદાજે સાંઢેક વર્ષનો ખરો પણ એ તો દૂરનો. ૨૦૦૧માં ધર્મની સાધના તો એમણે કરી જ કરી. જે મુંબઈમાં સ્થિર થવાનું બન્યું. શ્રી ધનવંતભાઈ “પ્રબુદ્ધ જીવનના અંગત વાત કરું તો મારા બધા કુટુંબીજનોમાં હું મોટો એટલે જં શુ તંત્રી બન્યા પછી વ્યાખ્યામાળામાં મળવાનું થયું. એ અરસામાં મારા માટે બે આશ્રય સ્થાન હતા એમાંના એક શ્રી ધનવંતભાઈ , હું શ્રી ધનવંતભાઈ “પ્રબુદ્ધ જીવનના અગ્રલેખોમાં સંઘ અને ‘પ્રબુદ્ધ હતા. એમની ખોટ હંમેશા જણાશે. મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ અને હું છું. જીવનની આર્થિક પરિસ્થિતિ વિષેની મૂંઝવણ પણ વ્યક્ત કરતાં ‘પ્રબુદ્ધ જીવનને પણ એમની ખોટ ક્યારે પૂરાશે એ તો કલ્પના . છે અને શ્રદ્ધા પણ વ્યક્ત કરતાં કે ‘પ્રબુદ્ધ જીવનને ગમે તેવા જ કરવાની રહી. ધનવંતભાઈને ત્યાં જવાનું થાય ત્યારે
સંજોગોમાં ચાલુ રાખવામાં આવશે. આ પ્રસંગે મને શ્રી સ્મિતાબહેન જેમનું નામ એ પ્રમાણે સસ્મિત સ્વાગત માર્યું છે. ૪ હું ધનવંતભાઈના સંપર્કમાં આવવાની તક પ્રાપ્ત થઈ એને મારું સમસ્ત જૈન સમાજે એક વિરલ વ્યક્તિ ગુમાવી છે. એમના હૈં હું સદ્ભાગ્ય સમજું છું.
અંતરમાં ઊંડે ઊંડે એવી ભાવના હતી કે જૈન ધર્મના ચારેચાર ન્દ્ર પ્રત્યેક પળે એમના સૌજન્ય અને હકારાત્મક અભિગમનો સંપ્રદાયો કે જે બધા જ મહાવીરને માનનારા છે તે એક બને, જં - અનુભવ થયો, જે સમયાંતરે વિકસતો રહ્યો. પ્રત્યેક વ્યક્તિ સાથેનો આંતરિક ભેદભાવ દૂર થાય અને સામૂહિક રીતે વિશ્વ કલ્યાણમાં છે હું એમનો આ સ્વભાવ નજરે ચડતો રહ્યો. વચન આપેલું પાળવા પોતાનું મહત્ત્વનું પ્રદાન કરે. એક પ્રબળ શક્તિ ઉત્પન્ન થાય. હું ૯ માટે અથાગ પ્રયત્ન કરીને ‘પ્રબુદ્ધ જીવનને અને શ્રી મુંબઈ જૈન મારી અલ્પ મતિ અનુસાર શ્રી ધનવંતભાઈ જ્ઞાનયોગમાં જ લિપ્ત હ
યુવક સંઘને આર્થિક રીતે સદ્ધર બનાવીને જ રહ્યા. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન' હતા અને પ્રબુદ્ધ જીવન'ની જવાબદારી લીધી ત્યારથી એમણે * એ એમના અંગત જીવનનો એક હિસ્સો જ બનીને રહ્યો અને તેને જ્ઞાનયોગની સાથે સાથે કર્મયોગનો પણ સમન્વય કર્યો. આપણે રૂ અકલ્પનીય ઊંચાઈ પર લઈ જવાનો એમનો ફાળો, એમના એવી ભાવના ભાવીએ કે જૈન ધર્મના બધા જ સંપ્રદાયોનો એક 3 વ્યક્તિત્વની એક ઝલક જેમણે આ વિકાસ થતો જોયો છે એમની સંઘ (ફેડરેશન) બને જેમાં દરેક સંઘ પોતાની રીતે પોતાના કર્તવ્યો છું X સ્મૃતિમાં સદાય જળવાઈ રહેશે. સહુના, સહુ સાથે મૈત્રીભાવ કરતા રહે પણ એક પર્યુષણ પર્વ બધા સાથે મળીને પાળે. રે કા છતાં પરથી પર અને આત્મામાં છવાયેલા એવા ધનવંતભાઈને અનેકાન્તના સિદ્ધાંતમાં શ્રદ્ધા ધરાવનાર આટલું તો કરી જ શકે ! Et રે હવે તો છાયાચિત્ર રૂપે જ જોવાના રહ્યા.
જૈનોની લઘુમતિ, વિસ્તરતી હિંસા-અસત્ય, જૈન ધાર્મિક કે € નવોદિત લેખકોને પ્રોત્સાહન આપીને એમણે લખતા- યાત્રાસ્થળોના પ્રશ્નો વગેરેમાં સાથ સહકારથી કામ કરવાની જ વિચારતા કર્યા. જ્યાં શક્તિ નજરે ચડી ત્યાં એમને આગળ લાવીને ભાવના પ્રબળ બને. ૬ કામ સોંપ્યું અને એમને સફળતા અપાવી. પોતે જાણે ક્યાંય નથી એમનો આત્મા જ્યાં પણ હશે ત્યાં પૂર્ણ શાંતિમાં જ હોવાનો. જે છે એવી નિર્લેપતા જોઈને એમના સંપર્કમાં આવનાર સહુ કોઇએ આપણે સામૂહિક રીતે એમની ભાવનાને મૂર્તિમંત કરીએ એ જ ૐ એની મીઠાશ માણી હશે. નાજુક તબિયત હોવા છતાં શરીરની અભિલાષા, એજ અભ્યર્થના! સર્વ મંગલ માંગલ્યમ્, સર્વ કલ્યાણ ડું = ચિંતા એમણે કરીજ નહિ. મને થાય છે કે શરીર માધ્યમ ખલુ કારણમ્, પ્રધાનમ સર્વ ધરમાણે, જૈનમ જયતિ શાસનમ્!! * ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. બળવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક = ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૪૦ % પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાક અતિ વિશેષાં,
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
સોહામણો મંગળવાર'
બારણે ટકોરા | હું (૧) પરમ સ્નેહી ધનવંતભાઈ તમે કેમ ભુલાશો? આપના વગર શ્રીમાન : અરે ! જરા કોઈ પણ બારણું ઉઘાડો; ક્યારનું કોઈ
અમે અને ગુજરાતી સાહિત્ય જગત સૂનું છે. આપે દસ- ખખડાવે છે. કોણ છે? બાર વર્ષથી શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ અને ‘પ્રબુદ્ધ જીવન' દેવ : હું કાળદેવ છું. તને લેવા આવ્યો છું. તારો સમય પૂરો સામયિકને સમૃદ્ધ બનાવ્યું.
થયો. હું (૨) કેટલીય શારીરિક તકલીફો છતાં થાક અનુભવ્યા વગર આપે
શ્રીમાન : ભાઈ! મારો સમય હમણાં શી રીતે પૂરો થાય?
ગણતરીના દિવસોમાં તો અમારો રત્નાશ્રમ વિદ્વાનોની હાજરીથી ઉચ્ચ લેખન-વાંચન અમને પીરસી, ‘પ્રબુદ્ધ જીવનની પ્રત્યેક
ઉભરાતો હશે. અહીંનું સંપૂર્ણ આયોજન મારા હસ્તક છે અને આ મહિને આતુરતાથી રાહ જોવાય અને હાથમાં આવતાં જ
મહેમાનો સધ્ધાં મારા જાણીતા છે. અને એમાં મારી હાજરી નહિ પણ પહેલો લેખ સાથે વિશ્વાસથી ભરેલો ચહેરો સન્મુખ થાય.
આ તો અશક્ય વાત થઈ. સોનગઢની આ સંસ્થાની ખુબૂને દૂર કલાકો સુધી વ્યાકરણ, છંદ કવિતા સાથે તાત્ત્વિક ચર્ચા
દૂર સુધી ફેલાવવાના મારા સ્વપ્નનું શું? ભાઈ, તું મને લઈ જવાનો છું થતી. સૂક્ષ્મ સંશોધનનાં આપના વિચાર દર્શાવતા પ્રયત્ન ભલે કરી લે પણ મને નથી લાગતું એમાં તું સફળ થાય. શું ધનવંતભાઈ આપના વગર કવિ નાનાલાલ અને કલાપીની કાળદેવ : હવે ચૂપચાપ આંખો બંધ કરી પ્રભનું નામ લે. હું તારો મધુર યાદોને અને એનું રહસ્ય કોણ સમજાવશે? શ્વાસોચ્છવાસ મંદ કરું છું. અરે! આ શું ચમત્કાર! તમારું સ્વાથ્ય સારું છું મારી અંગત વાત કહું તો અમારા કુટુંબ અને ખાસ તો છે. હું હાર્યો તમે જીતી ગયાં. થોડા દિવસ પછી ફરી આવીશ. મારી દીકરી રેમાને પિતાથી અધિક પ્રેમ આપ્યો. આ બધું શ્રીમાન : ભાઈ તારો આભાર. મારા વિશાળ પરિવારની સદાય સ્મૃતિમાં રહેશે.
પ્રાર્થના ફળી. હવે હું આ સંસ્કાર વાટિકાના ખીલેલા પુષ્પો, વૃક્ષો
અને અદકેરા માળીઓની મહેકને જગત સમક્ષ પ્રસરાવીશ. ધનવંતભાઈ વિષે લખવા બેસીએ તો પાનાં ભરાઈ જાય.
સોનગઢની ભૂમિ તો ચારિત્રધારી આત્માઓથી પવિત્ર થયેલ છે. સદ્ગુણોથી ભરેલા, સદાય સામેની વ્યક્તિને સભાવથી
અહીંના પુષ્પો તે અમારા નાના ભૂલકાંઓ છે. વૃક્ષ એ અહિંના છે સ્વીકારનાર આવા ખેલદિલ સજ્જનની મિત્રતા મળવી એને
ચરિત્રશીલ શ્રાવકો છે. તેઓ મહાન થઈને અહીંના બાળકોને મારું સદ્ભાગ્ય માનું છું.
સંસ્કાર આપશે એવી પરંપરા અવિરત ચાલી આવે છે. આ સંસ્થાના ? અત્યારે તો તેમના જવાથી અવકાશ છવાયો છે, છતાં શ્રી સ્થાપક કલ્યાણચંદ્રજીબાપા જાતે મને આશ્રમમાં સારો નાગરિક મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ અને ‘પ્રબુદ્ધ જીવનની વર્ષો પૂર્વે બનાવવા લાવ્યા હતા. એવા સમૃદ્ધ માનવોએ સ્થાપના કરી છે, જેથી સદાય કાળ! તને વધુ શું કહું? તેં બક્ષેલ નવજીવન થકી હું સંસ્થાનું
સમયાનુકુળ વાતાવરણ આગળ ને આગળ જતું રહેશે. ઋણ અદા કરીશ. જો આજે નહીં ચૂકવું તો ક્યા જન્મમાં ચૂકવીશ? (૭) જૂની યાદોમાં પૂ. પંડિત સુખલાલજી, પૂ. પરમાનંદ કેમ કહેવાય ? આ પણ મને ચમત્કાર જ લાગે છે. મારું કાર્ય પૂરું હું
કાપડિયા, પૂ. ચીમનલાલ ચકુભાઈ, ડૉ. રમણભાઈ અને થયા પછી હું ખુશીથી આવીશ. ગઈ કાલ સુધી ધનવંતભાઈએ શોભવેલ એટલે દૃઢતાપૂર્વક
ડૉ. રેણુકા પોરવાલ છે વર્ષો સુધી એ આગળ વધતું રહેશે.
૧૧૦૫, ઝેનિથ ટાવર, પી. કે. રોડ, મુલુંડ (વેસ્ટ) છેલ્લા ત્રણેક વર્ષથી દરેક મંગળવારે બપોર પછી રાતના
મોબાઈલ : ૯૮૨૧૮૭૭૩૨૭. $
x x x ૮ થી ૯ વાગ્યા સુધી ચિ. રેશ્મા સાથે પછીનાં ઓછામાં
પૂ. ડૉ. ધનવંતભાઈને શ્રદ્ધાંજલિના પુષ્પો સમર્પિત કરતાં જ ઓછા ત્રણેક કલાક સુધી અમે બંને ઘણી જ જ્ઞાનગોષ્ઠી
ગળે ડૂમો ભરાઈ આવે છે. શબ્દો પણ ઓછા પડે તેમ છે. કરતા અને રાત્રે ભોજન લેતા, એ પ્રસંગ અવર્ણનીય છે.
| મુઠ્ઠી ઊંચેરો, નિષ્ઠાવાન તથા સાહિત્ય સાથે તન્મય થયેલો મારા પરમ આદરણીય મિત્ર-સ્વજન આપનો આત્મા જ્યાં આત્મા હતો. તેમના લખાણમાં આપણી સમક્ષ વાત કરતા હોય છે પણ હશે ત્યાં શાતામાં જ હશે.
એટલી જ નિખાલસતા નિતરતી હતી.ડૉ. ધનવંતભાઈ એટલે જ 9 આપને નત મસ્તકે અંજલિ અર્પ .
“પ્રબુદ્ધ જીવન’ અને ‘પ્રબુદ્ધજીવનએટલે જ ડૉ. ધનવંતભાઈ. Eબિપીનચંદ્ર જૈન
અત્યારે પ્રબુદ્ધ જીવન જે ઊંચાઇએ છે તે ડૉ. ધનવંતભાઈના ૬
અથાગ પ્રયત્નને આભારી છે Email: bipin.jain75@gmail.com
Dરજનીકાંત ચી. ગાંધી કે ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૧ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
* ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૪૧
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
વિરલ વ્યક્તિની ચિર વિદાય
ભારતી બી.શાહ
સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BM ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક દ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી.
હીરો પહેલ પડે દીપે, ટીપે ઘાટ ઘડાય,
સંપર્કમાં આવનાર દરેક વ્યક્તિ પ્રત્યે લાગણી રાખતા. ધૂપ જલે દીપક બળે, જીવન એમ જીવાય.'
પીએચ.ડી.ની ડીગ્રી લેવા ઈચ્છતા અભ્યાસુઓને ખૂબ જ સુંદર હું જીવનની આકરી કસોટીમાંથી પાર ઉતરનાર માનવીનું જ રીતે માર્ગદર્શન આપતા. તેમની જીજ્ઞાસાને સંતોષ થાય તેવા હું મૂલ્ય અંકાય છે.
ઉત્તરો આપતા. આમ સૌ કરતાં નિરાળું તેમનું વ્યક્તિત્વ જોતાંની જીવન અને મરણ એ તો જીવની સાથે જોડાયેલી નિશ્ચિત સાથે જ જોનારના હૈયામાં અહોભાવ જાગ્યા વિના રહે નહિ. જ હું બાબત છે, પણ એમાં તરતમતા અવશ્ય હોય છે.
આપોઆપ એ જોડાઈ જાય અને મસ્તક ઝૂકી પડે. હું સદા સુપ્રસન્ન મુખમુદ્રા અને આનંદી સ્વભાવ ધરાવનાર, સૌના ડૉ. ધનવંતભાઈએ સૌને પ્રેમ આપ્યો છે તેનાથી પણ વધારે હું પ્રિય એવા ડૉ. ધનવંત શાહે પોતાનું જીવન નિ:સ્વાર્થભાવે, લોક- પ્રેમ સૌએ તેમને કર્યો છે. મુંબઈની સૌથી જૂની ને જાણીતી સંસ્થા છે ૬ કલ્યાણના કાર્યો કરવામાં જેને વધતી ઉંમર કાર્ય કરતાં રોકી ન શકી
જૈન યુવક સંઘ'ના તેઓ મંત્રી હું વ્યતીત કર્યું. સમતા, સરળતા,
અને “પ્રબુદ્ધ જીવન'ના તંત્રી હું નિખાલસતા અને
| અત્યંત ઉત્સાહી મિત્ર, જેને વધતી ઉંમર કાર્ય કરતાં રોકી ન હતા આ રીતે સ્વ શ્રી
શકી. ૫૦ વર્ષની અમારી મિત્રતાની સફર. આજે હવે એ જ કહું રમણભાઈ ચી. શાહના પછી 2 સ્વનું જીવન સુગંધી બનાવી, કે “આવો મિત્ર મળવો મુશ્કેલ.’ મહાવીર જૈન વિદ્યાલય આયોજિત
મંત્રી અને તંત્રી બનીને “જૈન યુવક હું તેનું અત્તર બીજા તેમના સાહિત્ય સમારોહના એ પ્રાણ. આખા સમારોહને પહેલેથી લઈ
સંઘ'ને સફળતાના રાજમાર્ગ પર રૅ પરિચયમાં આવનાર મિત્રો પર છેલ્લે સુધી કે
5, છેલ્લે સુધી જો કોઈ આકારિત કરી બતાવે તો તે ધનવંત શાહ.| લઈ જઈ બે દાયકાથી પણ વધુ ૬ છાંટીને તા. ૨૮ ફેબ્રુઆરી. અનેક મિત્રોની સહાય તો ખરી જ. વલ્લભ ભંસાલી, કુમારપાળ .
ત, ૩મારપાળ તેઓએ સુચારુ સેવા પ્રદાન કરી રૅ રવિવારની રાત્રે ૮-૪૫ મિનિટે
|દેસાઈ. જિતેન્દ્ર શાહ વગેરે સહ મદદ કરે પરંતુ એ બધાનું કેન્દ્ર છે. ‘પ્રબદ્ધ જીવન'ના નિતનવા દેહ પરિવર્તન કરી લીધું. આ ધનવંતભાઈ. એમ કહી શકાય કે ગૂંથેલી માળાનું મુખ્ય નંગ એટલે
વિષયો પર આધારિત વિશેષાંકો એક વિરલ અને અણધારી મારા મિત્ર ધનવંતભાઈ. છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોથી જૈન સાહિત્ય
પ્રસિદ્ધ કરી જેન યુવક સંઘને તેમની ચિર વિદાય થઈ ગઈ. સમારોહન ડ સમારોહને સાહિત્યિક, તાત્ત્વિક અને ધાર્મિક સ્પર્શ આપી કેટલાંય
ગોરવ અને ગરિમા બક્યા છે. શુ કહેવાય છે કે; “માનવી લોકોને વાંચતા-વિચારતાં અને લાયબ્રેરીમાં જતાં કર્યા. એક
સર્વધર્મ સંપ્રદાયમાં માનતા ડૉ. હું કેટલું જીવ્યો એ મહત્ત્વનું નથી, યુનિવર્સિટી કક્ષાનું કાર્ય આ મિત્રો પાર પાડ્યું અને જેના વાવેલા
ધનવંતભાઈએ અનેક નામાંકિત જે કેવું જીવ્યો એ મહત્ત્વનું છે.આ વૃક્ષોના ફળોનો સ્વાદ કેટલાય પામી રહ્યાં છે.
વિદ્વાન લેખકોને તેમજ નવા હૈ ઉક્તિને સાચા અર્થમાં તેઓએ આ મિત્ર હંમેશાં કામ માટે તૈયાર. એમની પાસે દરેક
ઊગતા લેખકોને આમંત્રણ સાર્થક કરી બતાવી એક ઉત્તમ મૂંઝવણનો જવાબ હોય જ. એ સલાહ આપી ખસી ન જાય પરંતુ
આપીને જ્ઞાનની વહેંચણી કરી, દાખલો બેસાડ્યો મા જ્યાં સુધી ઉકેલ ન આવે ત્યાં સુધી સાથે હોય. શબ્દોની ખોખલી
એક વિશેષ વાચક વર્ગ ઊભો સરસ્વતીની અપરંપાર કૃપા સહાય નહિ પરંતુ પ્રત્યક્ષ સહાય માટે તત્પર આવો મિત્ર હવે
કર્યો છે. સુંદર મુખપૃષ્ઠ સાથે કે મા તેમના પર વરસી રહી હતી. ક્યાં મળશે?
સાહિત્યને સમૃદ્ધ કરી સંસ્કારી વર્ષોથી પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા સંભાળું છું પરંતુ જે સ્વરૂપ જે જ્ઞાન સાથે વિદ્વતાનો સંગમ
વાંચનનો આસ્વાદ કરાવ્યો છે. પંડિત સુખલાલજીના સમયમાં હતું જેને જાળવી રાખવાનું કાર્ય હું હતો. પરંતુ તેનું જરા સરખું,
જયભિખ્ખું જીવન ચરિત્ર સતત હૈ લેશ માત્ર પણ અભિમાન ધનવંતભાઈએ કર્યું છે. આજે છવાયેલા શૂન્યાવકાશમાં હાથ
પાંચ-છ વર્ષો સુધી’ ‘પ્રબુદ્ધ પકડી દોરવનાર તો નથી પરંતુ એમને વાવેલા સ્વપ્નો અને કાર્યોને નહોતું. સભાવ, સંસ્કાર,
જીવનમાં પ્રસિદ્ધ કરીને જન જન જાળવી લઈ આગળ વધારીએ એથી વધુ બીજું શું જોઇએ? સાહિત્યની સેવા સાથે રત્નાકર
સુધી તેમનો પરિચય કરાવ્યો છે. 2 કું સમાન તેઓ બની રહ્યા. તેમના
| શ્રી શ્રીકાંત વસા
જે તાજેતરમાં જ નાટક રૂપે ફેં ચૅરમૅન ઑફ ટ્રસ્ટ, મહાવીર જૈન વિદ્યાલય
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B . ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૪૨
= પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાક અતિ વિશેષાંક
મરક છે.
BE ગુજરાતી રંગમંચ પર રજૂ થતાં તેમના આનંદની કોઈ સીમાં તેમના કામો દ્વારા, તેમના આત્મા દ્વારા તો આપણી સાથે જ છે ?
રહી નહોતી. ‘જૈન યુવક સંઘ'ના Best-Future Plan' વિશે અને રહેશે. દુ તેઓ સતત વિચારતા જ રહેતા. તેમના રોમ રોમે આ સંસ્થાના ડૉ. ધનવંતભાઈ, તમને ક્યારેય ભૂલી શકાય તેમ નથી જ હું
સ્પંદનો રહેતા. ‘પરસ્પરગ્રહો જીવાનામ્'ની ભાવના સદાય નથી માગ ગર બનીને માર્ગદર્શન આપીને તમે જ તો મને પ્રેરણા હું તેમની અંદર રમતી.
આપી, મારામાં ઉત્સાહ અને જોશ જગાડીને “ગુરુ ગૌતમ સ્વામીનું ૐ મુંબઈમાં ‘મણિભુવન ટ્રસ્ટના પણ તેઓ ટ્રસ્ટી હતા. દર
પુસ્તક પ્રકાશિત કરાવ્યું. ગણધરવાદ વિશે છ આવશ્યક વિશેષાંક હું મંગળવારે અચૂક જ તે ત્યાં હાજરી આપે. તેમના જીવનમાં સૌથી
જેવા અંકો તૈયાર કરવામાં સાથ આપ્યો. સદાયે મારે તમારું ઋણ -જં વધારે પ્રભાવ પૂ. ગાંધીબાપુ તેમજ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીનો હતો. તો રહેશે જ, ## હમણાં ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૬માં જ લાઠી ગામે પૂ. મોરારીબાપુના અંતમાં તેમને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરતાં તેમના જ અવતરણો 2 કરકમળો દ્વારા તેમને “રાજવી કવિ કલાપી’નો એવોર્ડ તથા અહીં
અહીં રજૂ કરું છું જેની નોંધ લેવી આવશ્યક છે. પુરસ્કાર પ્રાપ્ત થયા હતા. જે તેઓએ ખેલદિલીપૂર્વક પોતે
૧. “જે કાળને સમજ્યો છે એ બધું સમજ્યો છે એટલે આપણે તો , સોનગઢ ખાતે જે “ચારિત્રકલ્યાણરત્નાશ્રમ'માં ભણ્યા હતા તે કાળને વિનંતી કરવાની કે પળે પળે મને જાગૃતિ આપજે પછી { આશ્રમમાં અર્પણ કરી દીધાં.
ન પશ્ચાતાપ રહે કે ન ક્ષમા શું આ આશ્રમમાંથી જ તે સૌના દિલોદિમાગમાં સદાય છવાયેલા રહેશે! યાચના. પોતાના જીવનનું ઘડતર, |
જૈન યુવક સંઘની કમિટીમાં મેમ્બર હોવાથી ધનવંતભાઈ સાથે | | ૨. વ્યક્તિ મા જ પોતે ૪ ભણતર અને ચણતર થયું
ચાત૨ થયુ થોડોઘણો વાત કરવાનો પરિચય–તેમના કાર્યોની સફળતા માટે | પોતાના ભાગ્યનો ઘડનારો છે ક હોવાથી તેઓ એ સંપૂર્ણ
બિરદાવવાનો, પ્રશંસા કરવાનો પરિચય. પણ આ તો અલપઝલપ. | પણ તેમાં હિંમત અને પુરુષાર્થ હું કર્તવ્યનિષ્ઠાથી સમારોહના
એ અલપઝલપ વાતચીતના માધ્યમથી પણ એમનું વ્યક્તિત્વનું જરૂરી છે. દરેક માણસ મોક્ષની હુ દરેક કાર્યોમાં ધ્યાન આપી, આપણી સમક્ષ સાંગોપાંગ ઉભરી આવે; કારણ તેમના ઉમદા | યાચના કરે છે, પણ આચરણ હું સફળ સુકાની બની ખૂબ ગુણો. જાણે કે ઉમદા ગુણોનો પયધિ એટલે ધનવંતભાઈ. | બદલવા તૈયાર નથી. ૪ સંતોષ માન્યો. તેમની સાથેના સર્વગુણો તેમના જીવનમાં આવિષ્કાર થયા હતા.
૩. જો રાગ-દ્વેષ કે વેર-ઝેરની હું અનેક ભૂતપૂર્વ વિદ્યાર્થી | સમાજને નવા નવા પ્રોજેક્ટ દ્વારા જ્ઞાનભણી દોરવા એ જ
ભાવનાને બદલાવી સમતા ને મિત્રોને યાદ કરી મંચ પર તેમના જીવનનું ધ્યેય હતું. સર્વધર્મ સમભાવની ભાવનાથી બધા
સમભાવ સાથે પ્રેમથી રહેતા હૈ બોલાવતા. આમ તે સૌનો ધર્મોના લેખો તેઓ પ્રબુદ્ધ જીવનમાં લેતા હતા. સર્વને
શીખે તો એ માણસનું જીવન 0 સાથ-સહકાર મળતાં પોતાનામાં જ સમાવી લેવા એવી તેમની દીર્ઘદ્રષ્ટિ હતી,
તેજોમય બન્યા વગર રહે નહિ. આભારની લાગણી સાથે
| અતિ વ્યસ્ત કાર્યમાં પણ તેઓએ અમને અનાજ રાહત ફંડ
અને કેળવણી ફંડ માટે અપીલ કરવાની સૂચના આપી. જેનો અમલ ૬. પ્રશંસા કરતા. રત્નાશ્રમનું
૪. જેના જીવનમાં સાત્ત્વિકતાનું 8 અમે અપીલ કરીને કર્યો અને સારો પ્રતિસાદ મળ્યો, જેનું શ્રેય
તેજ આવતું જાય, તેને બીજાના છે હું જાણે પોતે ઋણ ચૂકવી દીધું ધનવંતભાઈને જાય. આટલી નાની શી વાત અમને ન સૂઝી અને |
અવલંબનની જરૂર રહેતી નથી હૈં હોય તેવી સંતોષની રેખાઓ
તેમને સુઝી. આ જ તેમની જૈન યુવક સંઘની દરેક પ્રવૃત્તિ માટેની હું તેમના મુખ પર છવાઈ ગઈ - લગન અને દીર્ઘદૃષ્ટિ.
| ૫. અનેકાંતવાદની પૂર્વ શરત ? હતી.
આશ્ચર્ય થાય કે તેમના મન-બુદ્ધિમાં કેટલા ખાના હશે કે| એ છે કે વ્યક્તિએ સર્વ પ્રથમ અહં ? આવા મુઠ્ઠી ઊંચેરા
|દરેકમાં એક એક વિચાર ગોઠવીને દરેકને કાર્યરત કરે! દરેક વ્યક્તિને | અને પૂર્વગ્રહથી મુક્ત થવું. તો હું માનવી, સવેતામુખી પ્રતિભા પોતાની ક્ષમતા અનુસાર આંગળી ચીંધીને જીવનને માર્ગે આગળ જ સત્ય પાસે પહોંચી શકાય છે. 8 દ્વારા તેમનું જીવન પ્રકાશિત
૬. જગતે વિશ્વશાંતિ અને સુખ હૈ કરી ગયા. ચિરંજીવ યશનું | શું લખવું અને શું ન લખવું, પરંતુ ધીરગંભીર સદાય મીઠી| પાસે પહોંચવું હશે તો ગાંધી ૐ પાત્ર બનીને, કાળના પંથ વાણી બોલનારા, સામી વ્યક્તિને પોતાની કરી લેવાની ક્ષમતા |
ચિંતનને જીવનમાં ને કે ૬ ઉપર સુકૃતના પચિહ્ન ધરાવનાર ધનવંતભાઈ સૌના દિલોદિમાગમાં સદાય છવાયેલા |
|ધરાવનાર ધનવતભાઈ સોના દિલોદિમાગમાં સદાય છવાયેલા| વ્યવહારમાં ઉતારવું પડશે. $ અંકિત કરીને આપણી વચ્ચેથી રહેશે. જે દેહથી વિદાય થયા છે પણ
ઘરમા વિનોદ મહેતા] મોબાઈલ : ૯૩૨૪૧૧૫૫૭૫ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક દ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. 9,
* ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. "
ધપાવે.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૪૩
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક #દ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંત શાહની કાવ્ય સાધના-પત્રોમાં...
luડૉ. એમ. એમ. સંગોઈ અમારી પાંસઠ વર્ષની મિત્રતા, સોનગઢ ચારિત્ર રત્નાશ્રમમાં મોજાં ડોલે અગણિત અહીં ખેલતાં ગેલતાં કે, સાથે રહી અભ્યાસ કર્યો. એ બુદ્ધિજીવી પોતાના વિચારોમાં આગળ જોને! પેલી સરિત ધસતી આવતી સ્નેહ ઘેલી, હું અને આપણા રામ ઉંમરમાં ચાર વર્ષ આગળ. મેટ્રીક કરી અમે ઘેરા નાદે નિધિ ઘુઘવતો ભેટતો ભાન ભૂલી. શું બંને છૂટા પડ્યા ને હું મુંબઈ આવ્યો. પત્રવ્યવહાર ચાલુ થયો. તે પ્રેમી હૈયાં પરસ્પર આલીંગન ચૂમતા કે જં પણ કવિતાઓમાં, ધનવંતભાઈની ઉંમર તેર વર્ષની. એ કાવ્યો ભાવે ભેટી લથબથ થતાં લડતાં લાડલા કે, - છંદોમાં લખે. એમનો આગ્રહ કે મારે પણ જવાબ પદ્યમાં જ કેવાં મીઠાં મધૂર મિલનો મીઠડી પ્રીત કેવી? હૈ આપવો. એમણે તા. ૧૩-૧૨-૧૯૫૩ના પત્રમાં લખ્યું, છંદ હતો કેવાં ઘેરાં વિરહ દુઃખ, ઓ પ્રેમની રીત કેવી? હુ સ્ત્રગધરા. ‘કાવ્યો અર્પીશ તુંજ નવલાં...માગું મુજ પત્રનો જવાબ મુંબઈમાં અભ્યાસ પૂરો કરી દિલ્હીમાં મને સારા પગારે જોબ હું પદ્યોથી.”
મળી. એમણે પત્રમાં લખ્યું, પત્રના અંતમાં:
પુત્ર અને પ્રગતિ નવ સમય, જગ્યા, મગજ મુજ પાસે હવે
અધૂરો મૂક્યો હોય સંસારનો યજ્ઞ માત તાતે પત્ર અભિલાષાએ પંકજને વિરમું ભાવે.”
ત્યાંથી આદરી પૂરો કરે તે પુજી લ્યો ત્યારે પુત્રને. પોતાનું તખ્ખલુસ “પંકજ' રાખેલું.
પુત્ર પૂજા એટલે પ્રગતિ પૂજા, આશીર્વાદ દ્યો. પુત્રધન નારો જં બાળપણથી એ માતૃસુખથી વંચિત રહ્યા હતા. તા. ૧૩-૩- દિલ્હીમાં રાજઘાટે જઈ પૂ. ગાંધીજીની સમાધિએ હું જવાનો છું , ૧૯૫૪માં (ઉંમર ૧૪) એમણે હૃદયનું દુ:ખ ઠાલવ્યું.
એમ મેં લખ્યું, રાગ ભૈરવી.
એમણે લખ્યું, “અરે હશે કો કમભાગી મુજ સમો આ જગમાં,
પૂ. ગાંધીજીના જન્મ દિવસે તારો હાર્દિક સંદેશો મળ્યો, જેણે માણ્યું ન સુખ માનું, એ જીવન મૃતક જગમાં આભાર. પરંતુ હું જન્મ કરતાં મૃત્યુને વધુ મહત્ત્વનું ગણું છું. માણસ ઓ માડી તું ક્યાં ગઈ રે તુજ બાળકને મૂકી,
જન્મે ત્યારે મહાન નથી હોતો, મૃત્યુ વખતે મહાન થતો જાય આવ અહિં માડી મુજ પર 'તો. ૧૭ જાન્યુઆરી ૨૦૧૬નો યાદગાર પ્રસંગ હેતે સહ મૂકી.
માનવ, તું જમ્યો ત્યારે તા. ૧૩-૯-૧૯૫૪ના ગત્ વર્ષે અમો એક જ કારમાં ધનવંતભાઈ, સ્મિતાબેન, બધાં હસ્યાં અને ૐ પત્રમાં છંદ મંદાક્રાંતામાં લખે | નિતીનભાઈ સોનાવાલા તથા અમે બન્ને સફર કરીને કપરાડામાં | તું ઉઆ ઉઆ રડ્યો પરંતુ હું
શ્રી નિતિનભાઈ સોનાવાલાના ‘શબરી આશ્રમની મુલાકાતે એવી જીંદગી જીવી હું શીર્ષક, ‘પ્રેમ અને વિરહ'. | ગયા હતા અને એક રાત ત્યાં રોકાયા હતા. તેથી ધનવંતભાઈ | જા કે તારા મૃત્યુ વખતે જગ છે ૪ (ઉંમર ૧૪ વર્ષ)
તેમ જ સ્મિતાબેન સાથે પણ વધુ સંપર્કમાં આવ્યા. ત્યારબાદ | રડે અને તું હસે.” | ‘સિંધુ તારા જલધિ જલ | અમે બધા સાથે ધરમપુરમાં પૂ. શ્રી રાકેશભાઈના આશ્રમની | | ૨૯મી ફેબ્રુઆરી ૧૯૧૬ના હું આરે શશિ સર્ટનો આ, મુલાકાતે ગયા હતા. તેમના પ્રવચનનો લાભ લીધો હતો. દિવસે ધનવંતભાઈ સોને
કેવો ખીલ્યો જગ પર વરે આ બે દિવસની સફર દરમિયાન ધનવંતભાઈના આનંદી સરળ શોકમાં મૂકી એ સ્નેહની સુવાસ 9 ચાંદની વેરતો હા!
સ્વભાવ તથા શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના મંત્રી તરીકેનું તેમનું | ફેલાવતાં ચાલ્યા ગયા. ધીમી વહેતી પવન લહેરી | વ્યક્તિત્વ તથા સરળતાનો ખ્યાલ આવ્યો. તે અગાઉ તેઓ
* * * ૬. પંખીડા ગીત ગાતાં અમારા ઘેર પણ આવ્યા હતા. તેમના ‘પ્રબુદ્ધ જીવનમાં આવતા |
૧૮, સાગરપ્રભા, હીલોળતાં કિરણ જળ-હૈડે | તંત્રી લેખ વાંચીને તેમના જ્ઞાનથી હું ખૂબ જ પ્રભાવિત થઈ ન પ્રભાનગર, કણો હેમ શા આ.
પ્રભાદેવી બીચ રોડ, કિશ્તી ડોલે ઉદધિ-ઉદરે ચંદ્ર
nતરૂબેન વી. ઘેલાણી
મુંબઈ-૪૦૦ ૦૨૫. હું તેજ રૂપેરી
1 વી.આર. ઘેલાણી
ટેલિફોન : ૨૪૨૧૧૧૧૬
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક be ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BA ડૉ.
હતી.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૪૪
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 1 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
ધનવંત શાહ : ગુણાનુરાગી વ્યક્તિત્વ
Dડ. અભય દોશી.
ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ.
BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક
પરમ આદરણીય ડૉ. ધનવંત શાહ સાથેનો મારો પરિચય ભાવનગર અને પુણે એ બે સાહિત્યસમારોહો બાદ તે હું તો સાહિત્ય સમારોહ, જ્ઞાનસત્રો આદિ નિમિત્તે છેલ્લાં કેટલાય ધનવંતભાઈના માર્ગદર્શન હેઠળ રતલામ સાહિત્યસમારોહથી ૩ હું વર્ષોનો હતો, પરંતુ ૨૦૦૬ના અંતમાં મારો શોધનિબંધ સાહિત્ય સમારોહ સાથે ભશાળી-પરિવાર સંકળાયો. વ્યાપક ! S ‘ચોવીશી : સ્વરૂપ અને સાહિત્ય પ્રકાશિત થયો. ૨૦૦૭ના આમંત્રણ અને ઉત્તમ આયોજનને લીધે શોધાર્થીઓની સંખ્યા at પ્રારંભે પંડિત સુખલાલજી વિશે મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના ઉપક્રમે વધતી ચાલી. પાવાપુરી (રાજ.) મોહનખેડા (મ.પ્ર.) આ બંને કે એક પરિસંવાદ યોજાયો હતો, તેમાં આ પુસ્તકનું વિમોચનનું સાહિત્યસમારોહ શોધાર્થીઓની સંખ્યા, આયોજનની ગુણવત્તા છે
આયોજન સામે ચાલીને કર્યું. જૈન સાહિત્યમાં સંશોધન કરનાર તેમજ કેટલાક ઉત્તમ શોધનિબંધો આદિને લીધે જૈનસમાજ અને હું # વ્યક્તિઓને પ્રોત્સાહન આપવાની તેમની આ ઉદાર વત્સલ સાહિત્ય માટે આશીર્વાદસમાન બની રહ્યા. ૐ દૃષ્ટિએ આત્મીયતાના તાર બાંધી આપ્યા.
૨૦૧૬નો સાહિત્યસમારોહ સોનગઢ મુકામે નિશ્ચિત થયો. હૈ $ ધનવંતભાઈ શાહે રમણભાઈ શાહને પગલે ચાલી સાહિત્ય ધનવંતભાઈ સોનગઢના વિદ્યાર્થી અને સોનગઢમાં જ અંતિમ ૬ હું સમારોહ, ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'નું તંત્રીપદ અને પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા સાહિત્યસમારોહ એક ઋણાનુબંધની જાણે સાંકળ હતી. સોનગઢ છે આ ત્રિવિધ જવાબદારીઓને દીપાવી એટલું જ નહિ, અનેકગણી સાહિત્યસમારોહ પૂર્વે જ એમની તબિયત બગડી, પરંતુ હું જે રીતે ઊજમાળ કરી.
સોનગઢના સાહિત્યસમારોહમાં સ્વસ્થ થઈ બધી જ છે તેમની ગુણગ્રાહકતા અને સર્વસમાવેશકતા એવા વ્યાપક જવાબદારીઓનું નિર્વહણ કર્યું એટલું જ નહિ, વિવિધ સત્ર- ૩ & હતા કે, જેને લીધે ખાસ કરીને મહાવીર જૈન વિદ્યાલય દ્વારા સંચાલકો સાથે ચર્ચા-વિચારણા કરી ભાવિ સાહિત્યસમારોહનું છું
આયોજિત સાહિત્ય સમારોહમાં સહભાગી બનતા કેટલાંક નવા માળખું તૈયાર કરતા રહ્યા. ૬ સંશોધનાર્થીઓના પેપરના સ્તર અંગે પ્રશ્નો પણ થતા. પરંતુ, માર્ચ મહિનામાં મુંબઈ વિદ્યાપીઠ ગુજરાતી વિભાગ અને જૈન છે તેઓ અનેક નવી કલમો જૈન સાહિત્ય સ્તરે પ્રવૃત્ત થાય, તે માટે એકેડેમી સાથે ઉપાધ્યાય વિનયવિજયજી અને યશોવિજયજીના ૪ હું પ્રયત્નશીલ હતા.
જીવન-કવન અંગે એક પરિસંવાદ યોજાયો હતો. સોનગઢથી હું તેમની આ સર્વસમાવેશકતા હોવા છતાં ઉત્તમ વિદ્વાનો માટે આવી ગંભીર માંદગીમાં પટકાયા હતા, એમાંથી જરાક સ્વસ્થ છું તેમના હૃદયમાં વિશેષ આદર હતો. એથી જ સમારોહમાં આવતા થયા કે, પુનઃ તેના આયોજનની ઝીણી ઝીણી કાળજી લેતા. ફોન -૪
નવયુવાન શોધાર્થીઓમાંથી કેટલાક વિશેષ શક્તિમાન એવા હૉસ્પિટલમાંથીજ ચાલુ થયા. ૬ શોધાર્થીઓને સોંપાતા વિશેષ કાર્યભારમાંથી દેખાઈ આવતું. તેમના હૃદયમાંના અનેક સ્વપ્નમાંથી એક સ્વપ્ન હતું કે, બેય છે હુ તેઓ પોતે જૈન સાહિત્યના તો ઊંડા અભ્યાસી હતા જ, મહોપાધ્યાયોના સાહિત્ય વિશે સઘન અધ્યયન થાય, એ સ્વપ્ન હ છે પરંતુ સાથે વિશ્વભરના આધ્યાત્મિક સાહિત્યના મર્મજ્ઞ હતા. માર્ચ માસમાં યોજાનારા આ કાર્યક્રમ દ્વારા સુંદર રીતે પૂર્ણ થાઓ છે
મારા એક વિદ્યાર્થિનીના શોધનિબંધના પરીક્ષક તરીકે તેઓ એ અમારા હૃદયની ભાવના છે. આવ્યા, ત્યારે પરીક્ષક તરીકે શોધનિબંધને કેવા ઊંડાણથી એમની અનેકવિધ કાર્યોને સાકાર કરવાની ઝંખના, સુકુમાર $ તપાસાય તેનો પરિચય તો આપ્યો જ, પરંતુ “યોગવશિષ્ટ સ્વભાવ અને મધ્યસ્થ દૃષ્ટિ, તે સાથે જ સદાય પ્રસન્ન સુમધુર છું * રામાયણ' આદિ મહાકાય ગ્રંથોમાંથી કેવી પ્રજ્ઞાભરી દૃષ્ટિ ફરી હાસ્ય એ સૌ સદા સ્મૃતિપટ પર રમશે. તેમના ગુણગ્રાહી સ્વભાવ મેં કા વળી છે, તેનો પરિચય કરાવ્યો હતો.
વિશે એમના પ્રિય કવિ કલાપીની પંક્તિ ટાંકીને કહી શકાય. તેઓ ન્હાનાલાલ, કલાપી અને કાન્ત આદિ પંડિતયુગના “સૌંદર્ય પામતા પહેલાં સુંદર બનવું પડે.' હું સાહિત્યના ઊંડા અભ્યાસી હતા. કચ્છમાં યોજાયેલા એક પોતાના આત્માના અનંત સૌંદર્યને પ્રાપ્ત કરવા તેમણે
પરિસંવાદમાંથી પાછા ફરતા ટ્રેનમાં આ વિવિધ સાહિત્યકારો નાનામાં નાની વ્યક્તિથી માંડી વિરાટ સર્વને માટે અપાર6 અંગે ઊંડી ચર્ચા થયેલી. તેઓ કહેતા કે, કલાપી અને કાન્તને ગુણાનુરાગનું સૌંદર્ય ધારણ કર્યું હતું એવા ધનવંતભાઈને શ્રદ્ધા- ૨ $ યથાર્થ રીતે સમજવા માટે સ્વીડનબોર્ગન સાહિત્યનો અભ્યાસ સુમન અર્પ છું.
* * * કૅ કરવો પણ આવશ્યક છે. આ વાતમાં તેમની આ કવિઓને
અધ્યક્ષ : ગુજરાતી વિભાગ, મુંબઈ યુનિવર્સિટી -3 જે સમજવાની દાર્શનિક પીઠિકાનો પરિચય પ્રાપ્ત થાય છે. Phone: 989267827. email: abhay.doshi@gmail.com ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
* ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ”
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૪ ૫
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક દ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ.
બિછડે સભી બારી બારી...
Tગીતા જૈન “મૃત્યુ તો જન્મનો પડછાયો છે,
વચ્ચે ન આવે. મનભેદ વગરની ખુલ્લી ચર્ચા પછી યોગ્ય લાગે તો તે અમર પ્યાલો પીને
ફેરફાર પણ કરે. આવું વિરલ વ્યક્તિત્વ મને વામણું થોડું રહેવા દે! રૂ કોઈ અવતરતું નથી,
‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના તંત્રી તરીકે ‘પંથે પંથે પાથેય'ના લેખ માટે ઊતરે છે તે ઊડવાને કાજે.”
કડક નિયમિતતા માટે સલાહ આપે, ઠપકો આપે અને પ્રેમથી -કવિ ન્હાનાલાલ
ટાઢક પણ આપે. હૃદયસ્થ આત્મીયજન ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહ-ડિટીશા'ની પુસ્તકો અને સ્ટેશનરીના ગજબના શોખીન. એક નાનકડી છે વિદાય હચમચાવી રહી છે ત્યારે અમને બંનેને પૂ. મુનિશ્રી પેન્સિલ કે ડાયરીથી પણ ખુશ થઈ જાય અને સ્મરણમાં રાખે! ક્ષમાસાગરજીની ગમતી કવિતા મારા માટે આશ્વાસનરૂપ છે. ભેટ આપવામાં પૂરી ઉદારતા. પુસ્તક આપે તો એની ચર્ચા કરવા ?
મુદ્દે દના હૈ બધી વદ રીન્દ્ર નિલે દર નિ:રીન્દ્ર હો નાનું પણ સમય આપે. मुझे देना है अभी वह सब जिसे दे कर नि:शेष हो जाउं
એમની વ્યવસાય સિવાયની સાહિત્યિક પ્રવૃત્તિની કામગીરી રે મુદ્દે રદના વૈપી સ તરહ વિ જૈ રજૂ વિન મૈરહ ન ગાડું સંભાળવાનો આનંદ હું લેતી એટલે નિયમિત પણે એમની ;
એઓ એવા વ્યક્તિ હતા કે મોટી વયની વ્યક્તિ પણ એમને ઑફિસમાં જતી. એ વર્ષોમાં કાર્યક્રમ દરમ્યાન એમને વિષે બોલતા ? BE એકવાર મળે તો ભૂલી ન શકે ને વારંવાર મળવા ઈચ્છે. હું તો માત્ર મહાનુભાવો વિશેષરૂપે ટાંકતા કે શ્રી અને સરસ્વતી બંને એમને શા B ૧૫-૧૬ વર્ષની હતી ત્યારે એમની સાથે થયેલી પહેલી મુલાકાત વરેલા છે. હું સદાય ચિરંજીવ રહી. બાવન વર્ષની એકધારી અવિરત વહેતી અમારી વચ્ચે ક્યારેય “શ્રી’ આવતી નહીં. ન એ અંગે કોઈ દ $ નિર્મલ મૈત્રીના અનેક તાણાવાણા રચાયેલા છે જાણે “ઝીની ઝીની લેવડદેવડ થતી, સ્વસ્થ મૈત્રીના ઝરણાંએ ક્યારેય મને લઘુતા છે { ચદરિયા...”
અનુભવવા ન દીધી. હા! સરસ્વતીની પૂજા, અર્ચના, ઉપાસના છું એ વખતે એઓ Ph.D.ના અભ્યાસમાં મશગુલ હતા. “કવિ અમે નિરંતર સાથે કરતા રહ્યા. ડેવિડ સાસુન લાયબ્રેરીના ગાર્ડનની રૂ હું ન્હાનાલાલની કવિતામાં માનવજીવન દર્શન.” એમના હસ્તાક્ષર હરીભરી સાંજો જ્ઞાનસભર બની જતી. ઑફિસમાં પણ એમની રેં
પ્રેસવાળા ઉકેલી શકતા નહીં. એટલે મારા સદ્ભાગ્યે એ પાસેથી ઘણું શિખી. ગમે તેવી પળોમાં એઓ ઉશ્કેરાતા નહીં, BE શોધપ્રબંધની પ્રેસકોપી તૈયાર કરવાનું કામ મારે ભાગે આવું! સામેવાળો તપીને આવ્યો હોય પણ ડીટિશાની બરફની પાટને IE શું કવિના સાહિત્યમાં ડુબકી મારવાની મને તક મળી. લખતા લખતા અડે ને તદન ઠંડો થઈ જાય... શાંતિથી ઉકેલ નીકળી આવે. ?
અટકી જવાતું, ફરી વાંચતી, ફરી લખતી આમ હું કવિતાના પ્રેમમાં માણસ કોઈ પણ પદ પર હોય એઓ સૌને સમાન સન્માન = પડી. લખવા, વાંચવામાં રુચિ વધતી ગઈ. એમની સાથેના ટ્યુનિંગ આપતા. { થકી ગુજરાતી ભાષાના અધ્યાપકો, લેખકો, કવિઓ, પત્રકારો, લાઠીમાં કલાપી એવોર્ડ સમારોહ વખતે અમારી સાથે રે રૂ સાહિત્યકારોના પરિચય થયા. સાહિત્યિક પ્રવૃત્તિઓ સાથે મળીને રાજેશભાઈ પટેલ પણ હતા. એમણે નોંધ્યું – “હું ધનવંતભાઈ રૂ ૨ કરી...હું ઘડાતી ગઈ, મંઝાતી ગઈ! એમના સાહિત્યિક કાર્યોના પાસે લાડ કરું છું અને ગીતાબેન દાદાગીરી કરે છે.' – રાજેશભાઈ * આયોજનના કામો સંપૂર્ણ વિશ્વાસથી મને સોંપીને એઓ મને જીવનના ઘણાં તબક્કા પછી, ઘણાં ટપલા ખાધા બાદ ‘દાદાગીરી’ BE કેળવતા.
સ્વીકૃત બને છે ! અમારી સ્વસ્થ મૈત્રી આગળ ધપતી રહી...જીવનના ઘણાં “બ્રહ્માંડને યે આરા છે, ૯ વળાંકે એકબીજાને સહી લેવાની તક અમને નિયતિએ પૂરી પાડી. આયુષ્યને યે કિનારા છે.” એઓ કશુંક પણ લખે-કવિતા, મુક્તક, પંક્તિ, લેખ, નાટક,
-કવિ નાનાલાલ હું મને વંચાવે, પ્રાય: પહેલી વાચક અથવા શ્રવણકારનું સૌભાગ્ય ડિટીશા સાથેની અંતિમ મુલાકાત ૨૩-૦૨-૨૦૧૬એ પણ તે
મને મળતું. મારી ચાંચ પણ ન ડૂબે એવા વિષય પર એઓ મારો રાજેશભાઈની હાજરીમાં થઈ. હૉસ્પિટલથી પરત આવ્યા બાદની । અભિપ્રાય માગે એ એમની નમ્રતા અને સાલસતાને સલામ કરીને આ મુલાકાત જાણે પૂર્ણવિરામ મૂકીને હળવાશ અનુભવતા હોય ? હં મારો મતભેદ રજૂ કરું તો એની પર ચર્ચા થાય. ક્યારેય અહંકાર તેમ એમણે મન મૂકીને વાતો કરી. આગળના પ્લાન રજૂ કર્યા, કે ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક 3 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. બળવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક = ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૪૬ ૪ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક છ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ મતિ વિશેષાંક
- સૂચનો આપ્યા, માર્ગદર્શન કર્યું.. જાણે એમને સંદેશો હતો કે અમલ કરી શકું એવી શક્તિ મને મળો. કે ફરીવાર નહીં મળાય.
મૃત્યુ એ મહાભ્રમ છે જગતનો, ૬. “મૃત્યુ એટલે દેહાન્તર ને રૂપાન્તર.'
જગતમાં મૃત્યુ છે જ ક્યાં ? -કવિ નાનાલાલ
બ્રહ્માંડે છે નવજન્મ – પુનર્જન્મ, આત્મીય ડિટીશા, તમે જ્યાં હશો ત્યાં શાંતિ માણી રહ્યા આયુષ્યની યાત્રા અનન્ત છે.” હૈં હશો. અંતિમ ક્ષણો સુધી કાર્યરત આપને મારી હૃદયાંજલિ પ્રસ્તુત
-કવિ ન્હાનાલાલ શું કરતાં ઈચ્છું છું કે બસ! આપે સૂચવેલ કાર્ય કરી શકું, માર્ગદર્શનનો મોબાઈલ : ૯૮૬૯૧૧૦૯૫૮.
અલગારો માનવી
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
[મહેન્દ્ર શાહ (એડવોકેટ). | ધનવંતભાઈ અને હું જૂન ૧૯૫૭માં મુંબઈના ચોપાટી જ જ્ઞાની વ્યક્તિઓના ઉત્કૃષ્ટ સર્જનો વિવિધ લેખમાળા દ્વારા વિસ્તારમાં આવેલી મરીના મોર્ડન સ્કૂલમાં શિક્ષકબંધુ સ્વરૂપે લોકસમૂહને પીરસ્યા. લોકોને ધર્મ, સમાજ, દેશ અને સાહિત્યનું છે મળ્યાં. રિસેસમાં થોડી સાહિત્યની વાતો કરી અને જાણે પ્રથમ પ્રત્યે જાગૃત કર્યા. તેમની ફરજો માટે જાગૃતિ લાવવાનો સઘન દૃષ્ટિએ પ્રેમમાં પડ્યાની અનુભૂતિ થઈ. તોફાની વિદ્યાર્થીઓની પ્રયાસ કર્યો. સોનગઢ આશ્રમમાં ભણ્યા, ઉત્તમ સંસ્કારો પ્રાપ્ત ગણાતી આ શાળામાં સફળ શિક્ષક રહેવાનું મુશ્કેલ હતું. કર્યા અને એમની નાદુરસ્ત તબિયત હોવા છતાં સોનગઢ | ણ ધનવંતભાઈ પિરીયડોમાં ધીમે ધીમે શાંત પડતાં વિદ્યાર્થીઓ આશ્રમમાં જ્ઞાનસત્ર યોજવામાં ખૂબ જ પરિશ્રમ ઊઠાવ્યો.| એમને પ્રેમ અને શાંતિથી સાંભળતા થઈ ગયા. એમના આકર્ષક સૂત્રધારની ભૂમિકા ભજવી એ કાર્યક્રમને ખૂબ જ સફળ બનાવ્યો. વ્યક્તિત્વ, વાણીની મધુરતામાં વિર્ધાર્થીઓ ખોવાઈ ગયા. તા. ૨૮-૨-૨૦૧૬ની અમારા સમાજની ખબર પત્રિકામાં અમારી મૈત્રી દિન પ્રતિદિન વ્હાલ, શાંતિ, નિખાલસતાથી વાયુ સોનગઢ જ્ઞાનસત્રમાં એમણે કરેલા વિશિષ્ટ કાર્યોની નોંધ હતી| વેગે વધતી રહી. ધનવંતભાઈના બહેને મોકલેલ ટિફિનમાં ભાગ એટલે તે દિવસે લગભગ ૩ વાગે એમને આ શુભ સમાચાર છું પડાવી પ્રસાદ જેવું ભોજન આરોગ્યાની સ્મૃતિ હૃદયપટ પર આપ્યા. એમણે એમની નબળી તબિયતના સમાચાર આપ્યા| $
અંકિત થયેલી રહેશે. અમારા કાર્ય ક્ષેત્રો બદલાયા. એમણે એટલે મેં એમને ઘેર જઈ તબિયતના ખાસ સમાચાર જાણવાની | સાહિત્ય, અધ્યાત્મ, સમાજસેવાના ક્ષેત્રમાં ઊંડી ડૂબકીઓ વાત કરી તો એમણે મારી નાદુરસ્ત તબિયતને કારણને| NE
લગાવી શ્રેષ્ઠતાના શિખર સર કર્યા. મેં મારા વકીલાતના અઠવાડિયા પછી આવવાની વાત કરી. પણ એ જાણતા હતા કે| | વ્યવસાયમાં આગળ જંપલાવ્યું. હવે તો પ્રસંગોપાત મળવાનું હું એમની નબળાઈ જોઈ શકીશ નહિ એવી ઉચ્ચ ભાવનાથી બનતું છતાં અમારા પરસ્પર પ્રેમ, એમની અમીદ્રષ્ટિ, મારી મને એમને ઘેર આઠ દિવસ પછી આવવાનું કહ્યું. મેં ૩૦મીએ સરળતાએ અમારી મૈત્રીની ઊંડાણતામાં અમને ઓતપ્રોત કરી એમને મળવાનું મનોમન નક્કી કર્યું હતું પણ મારી આ ભાવના દીધા. એમણે સાહિત્ય, અધ્યાત્મ અને માનવસેવાના કાર્યોમાં અપૂર્ણ રહી. અમારી પ૯ વર્ષની પ્રેમપૂર્ણ મૈત્રીનો કરુણ અંત રૂ પોતાનું સર્વસ્વ હોમી દેતા જોઈને હું ખૂબ આનંદ અને ગૌરવ આવ્યાની જાણ અમારા મિત્રએ જણાવી. મેં જબરદસ્ત આંચકો
અનુભવતો. એમના આ બધા ઉત્કૃષ્ટ કાર્યોની ગમે તેટલી મોટી અનુભવ્યો. સૂનમૂન થઈ ગયો. આપણે બધા એ પ્રેમની સાક્ષાત | નોંધ કરીએ તો તે ટૂંકી પડવાની. અમે બેસતા વર્ષના દિવસે મૂર્તિ, જ્ઞાનના દરિયા સમાન, નિસ્વાર્થ ઉત્કૃષ્ટ કોટિની અધ્યાત્મ
મહાલક્ષ્મીમાતાજીના દર્શન કરવા સહકુટુંબ જતા. એમની મૂર્તિને ખોઈ બેઠા છીએ. | કુટુંબપ્રેમની પ્રતિભા ઉત્કૃષ્ટ રીતે અંકાયેલી રહેશે. એમણે રચેલી એમનો આત્મા અવશ્ય શાશ્વત ગતિ પ્રાપ્ત કરે એવી સિદ્ધ કૃતિઓ પછી એ નાટ્યકૃતિ હોય, આધ્યાત્મિક કૃતિ હોય, કે ભગવાનને હૃદય-પ્રાર્થના. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'નો એમને તંત્રી લેખ હોય-આ તમામ કૃતિઓમાં
સનરાઈઝ એપાર્ટમેન્ટ, રામચંદ્ર લેન, | એમની શ્રેષ્ઠતા, વિષયનું અગાધ ઊંડાણ, ખૂબ જ લોકભોગ્ય
મલાડ (વેસ્ટ), મુંબઈ-૪૦૦ ૦૬૪. પારિભાષામાં અભિવ્યક્ત કર્યું. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'માં એમણે ખૂબ
ફોન : ૦૨૨-૨૮૮૯૪૩૬૨
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક 2 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ક ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૪૭
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ.
e sૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
વડલાનો છાંયો.
|| માલતી કે. શાહ વિશાળ વટવૃક્ષ કેટલા બધાને આશ્રય આપે, છાંયો આપે, ને એક કવિજીવનો હાથ અડે અને જાણે બધું જ સજીવન થઈ જાય, તે આધાર આપે ! એ જ રીતે જે હેત-પ્રીતથી સૌને આવકારે, પ્રેમથી રીતે તેઓએ આ કામ કરી આપ્યું. મારા પિતાજી શ્રી રતિલાલ દીપચંદ 9 હું સૌની પાસેથી કામ લે, જરાય આકરા કે ઉતાવળા થયા વગર દેસાઈ માટે તેમના હૃદયમાં એક અગમ્ય પ્રેમનું ઝરણું વહ્યા કરે. હું * મૃદુ ભાષાથી વાત કરે તેની પાસે સો હોંશપૂર્વક દોડી દોડીને શ્રી રતિભાઈ અને જયભિખ્ખું આ બંને પિતરાઈ ભાઇઓના શા આવે. આવા વટવૃક્ષના છાંયામાં ઊભેલાને સંસારના તાપમાંથી જન્મ શતાબ્દી વર્ષ ઈ. સ. ૨૦૦૪ માં પૂના ખાતે યોજાયેલ. જેના રાહત અનુભવાય તે સ્વાભાવિક છે.
સાહિત્ય સમારોહ આ બંધુ બેલડીની સાહિત્ય સેવાને સમર્પિત હું શ્રી ધનવંતભાઈ આવું જ એક નામ! તેમનું નામ લઈએ અને કરવામાં આવ્યો. આ નિમિત્તે તેઓના તંત્રીપદે “પ્રબુદ્ધ જીવન'નો 8 ૪ સૌમ્ય મૃદુભાષી, ગદ્ય-પદ્ય બંને ક્ષેત્રે જીવનભર પ્રવૃત્ત રહેનાર ખાસ વિશેષાંક પ્રસિદ્ધ થયો. “જૈન સાહિત્યના અક્ષર આરાધકો' રૅ ૐ વ્યક્તિ આપણી નજર સામે આવીને ઊભું રહે.
પુસ્તકમાં મારો પરિચય લખતાં તેઓના મનમાં શ્રી રતિભાઈ રૅ આ જિંદગીમાં ક્યારેક દુઃખદ અકસ્માતો સર્જાય છે, તો ક્યારેક અને તેમના સમગ્ર પરિવાર પ્રત્યેનો તેમનો જ અહોભાવ હતો. $ હું સુખદ અકસ્માત પણ સર્જાય છે. મારા જીવનનો આવો જ એક રતિભાઈ પ્રત્યે તેમના હૃદયની જે સરવાણી હતી તે જાણે-અજાણે
સુખદ અકસ્માત તે પૂ. શ્રી ધનવંતભાઈ સાથેનો મારો મેળાપ. વ્યક્ત થઈ જ ગઈ. દિલમાં સચવાયેલાં સ્નેહનાં ઝરણાં ક્યારેય - ઈ. સ. ૨૦૧૦માં રતલામ મુકામે યોજાયેલા વીસમા “જૈન સૂકાતાં નથી તેનો અહેસાસ તેના આ પ્રકારના અનેક લખાણોમાં શું સાહિત્ય સમારોહ” દરમ્યાન તેઓએ મને વિનંતી કરી કે, “બહેન, થયા કરતો. માત્ર લેખનકાર્ય, લેખક, સાહિત્યપ્રેમ, વિદ્વત્તા ? હું આ બેઠકનું સંચાલન તમે કરો.” મારો સંકોચ તેઓને મેં જણાવ્યો વગેરેની જ વાત કરવાને બદલે તેઓ આવા નિમિત્તે સમગ્ર 8 T કે, “મેં આવું સંચાલનનું કામ ક્યારેય કર્યું નથી, તો મને કેટલું પરિવારને સાંસ્કૃતિક પ્રદાનને યાદ કરતાં. આ રીતે વિદ્વત્તા અને જે
આવડશે તે મને ખબર નથી.” તરત જ પ્રત્યુત્તર મળ્યો કે, “બહેન, સંસ્કારધન બંનેને જોડીને તેઓ જે વિચારતા, લખતા અને સૌને મેં કરી તો જુઓ, નહીં વાંધો આવે. નવા નવા વ્યક્તિઓ આવા કામ કાર્ય કરવા માટે પ્રેરતા તેવું કામ તો ધનવંતભાઈ જ કરી શકે! સૌ
નહીં શીખે તો નવી પેઢી કેમ તૈયાર થશે? અમે બધા કેટલા સમય સાથે મળીને કામ કરે–ચાહે પછી તે કુટુંબ હોય કે સંસ્થા હોયતો ૨ સુધી? કોઈકે તો તૈયાર થવું પડશે ને?' તેઓની આ વાતમાં સચ્ચાઈ સઘળું દીપી ઊઠે અને સૌના પગમાં જોર આવે તથા સમાજમાં રે કદ પણ હતી, જેનો ઈન્કાર ન થઈ શકે. અને મારા જીવનમાં એક નવતર પ્રેમભાવની વૃદ્ધિ થાય. આ હતી તેમની વિશાળ ભાવના.
પ્રયોગ રૂપે મેં સંચાલનની હા પાડી ત્યારે ખબર ન હતી કે તેમની સાથે આપણને તો તેમના જેવા પ્રેમાળ વ્યક્તિની ખોટ કદી પુરાવાની ? હું આ નિમિત્તે બંધાયેલ સંબંધ એક અંતરંગ સંબંધ બની જશે. નથી. પણ છેલ્લા દિવસોમાં પોતે જાણે પોતાની બાળપણના
સરળતાથી, સહજભાવે, કોઈપણ જાતનો ભાર ન લાગે તે અભ્યાસની પ્રિય એવી સોનગઢની ભૂમિ, જૈન સાહિત્ય ૪ રીતે તેઓ પોતાના વિચારો સામેની વ્યક્તિને જણાવે કે જેથી સમારોહમાં આવેલ અનેક વિદ્વાનો, સતત સ્વાધ્યાયરત પૂ. આચાર્ય છે તેમણે સોંપેલ નામ વ્યક્તિ હોંશેહોંશે કરે. તેમની આ વાતનો શ્રી વિજયશીલચંદ્રસૂરિજી મહારાજ સાહેબ અને તેમના વિદ્વાન હું પણ હું ઈન્કાર જ ન કરી શકી અને આ વિભાગના માર્ગદર્શક શિષ્યગણ વગેરે તથા અન્ય સાધુભગવંતોની પાવન નિશ્રામાં–આ હું તરીકે, સમારોહ દરમ્યાન આ વિભાગની બેઠકના સંચાલક તરીકે બધાંને મન ભરીને માણી લીધાં અને ત્યાં પસાર કરેલી પ્રત્યેક
અને છેવટે આ વિભાગમાં આવેલા લેખોના સંપાદક તરીકેની ક્ષણને પૂરેપૂરી વાપરી જાણી! કે જવાબદારી મેં નિભાવી.
આકાશ જેવા ઉન્નત સ્વપ્નાંઓ જોવા, તેને પ્રાપ્ત કરવા જરૂરી ? આ વિભાગના લેખો જ્યારે “જૈન સાહિત્યના અક્ષર- મહેનત કરવી, વિવાદોથી પર રહીને પણ કાર્યરત રહેવું–આ બધી હું ૪ આરાધકો’ પુસ્તક રૂપે ગ્રંથસ્થ કરવામાં આવ્યા ત્યારે પણ તેને તેમની વિશેષતાઓએ જાણે તેમને મોટા વિશાળ વડલા સ્વરૂપે જ
લગતાં ચાલુ કામની માહિતી મેળવે, નાની-મોટી ગૂંચના વ્યવહારુ ફેલાવવામાં મદદ કરી. તેમના નિધનથી ઘણાં બધાંએ જાણે આ છે રે રસ્તાઓ શોધી આપે અને સંતોષ પ્રગટ કરે. પુસ્તકના છેલ્લા વડલાની છાંયા ગુમાવી. ડું ટાઈટલ પેઈજ ઉપર સંપાદકનો પરિચય છપાય તે તેમનો
શ્રીપાલ ફ્લેટ, દેરી રોડ, કૃષ્ણનગર, આગ્રહ. મારી પાસે બાયોડેટા મંગાવ્યો. માત્ર થોડીક વિગતો
ભાવનગર-૩૬૪૦૦૧. M.: 9824894669 2 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. ૨ પૃષ્ઠ ૪૮ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 5 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
ધનવંતભાઈ : એક વાસ્તવિક વ્યક્તિત્વ
1 સ્નેહલ ન. મઝુમદાર
૧૯૭૨નો જુન માસ. સિડનહામ કૉલેજના પ્રથમ વર્ષના ન્હાનાલાલની કવિતામાં માનવ જીવન દર્શન’ નામના શોધપ્રથમ અઠવાડિયામાં ગુજરાતી વિષયના પ્રથમ પિરિડયમાં ડૉ. પ્રબંધનું વિમોચન થયું. એ પ્રસંગે આચાર્ય રામપ્રસાદ બક્ષીના હૈ હું ધનવંતભાઈ શાહ પ્રાધ્યાપક તરીકે પ્રવેશ્યા અને પ્રથમ નિબંધ શબ્દો માણવા જેવા છે. -૪ માટેનો વિષય આપ્યો : આ વસંત ખીલે શતપાંખડી, હરિ ‘ભાઈ શ્રી ધનવંત શાહે પીએચ.ડી.ની ડીગ્રી માટેનું કાર્ય 26 આવોને... અને બસ ત્યારથી ધનવંતભાઈ જોડે એક વિશિષ્ટ આદર્યું ત્યારે તેઓ ન્હાનાલાલની કૃતિઓનું વિશાળ અધ્યયન હું નાતો બંધાયો. વિધિની બલિહારી જુઓ કે ધનવંતભાઈના અને ઊંડું મનન કરીને તથા જીવનદર્શનનો પરિચય મેળવીને હું દેહાંતના થોડા દિવસો પહેલાં જ જાન્યુઆરી ૨૦૧૬માં જાણે જ આવ્યા હતા. ઉપરાંત ન્હાનાલાલ જેવી કાવ્યમયતાની હ છું મારે એમનું ઋણાનુબંધ ચૂકવવાનું હોય એમ, મેં ન્હાનાલાલ- મુદ્રાવાળી ગદ્યશૈલી પણ અજમાવી ચૂક્યા હતા. એ શૈલી જેટલી { મેઘાણી પર ભવન્સ ચોપાટી ખાતે એક સંગીત કાર્યક્રમ યોજ્યો, ભાવનામય લલિતનિબંધોમાં ઉપયોગી થાય એટલી ચર્ચાત્મક, ૐ જેમાં ધનવંતભાઈ સસ્મિત (સ્મિત અને સ્મિતાબેન સહ) આવ્યા વિવેચનાત્મક અને અધ્યયનાત્મક નિબંધોમાં પણ ઉપયોગી
અને કૉલેજના એ દિવસોને યાદ કરી કાર્યક્રમ ખૂબ માણ્યો. સર્વથા ન નિવડે એ પણ એમને લક્ષમાં આવ્યું હતું. પરિણામે સં ૧૯૭૨-૭૬ના એ ચાર વર્ષોમાં ધનવંતભાઈએ અમારી પાસે જે નિબંધ લખાયો એમાં લલિતશૈલીના નમૂનાઓ પણ છે, જે આ કલાપી, મેઘાણી, ન્હાનાલાલ વગેરે કાર્યક્રમો કરાવેલા, જેમાં વિવેચનાત્મક શૈલીના નમૂનાઓ પણ છે. એમના આ હું ભાગ લેનાર એક કલાકાર હતા સુરેનભાઈ ઠાકર “મેહૂલ', મહાનિબંધનો વિષય એમની ન્હાનાલાલની વામય હૈ તુ જોગાનુજોગે જાન્યુઆરી ૨૦૧૬ના અમારા કાર્યક્રમમાં પણ ભક્તિમાંથી એમને ફૂર્યો હતો. એનો આજે કવિ શ્રી સુન્દરમના છે “મેહૂલ' જ સૂત્રધાર હતા અને સંચાલન દરમ્યાન એમણે હાથે પ્રકાશન વિધિ થાય છે એનો મને આનંદ છે. ભાઈ શ્રી ૪ ધનવંતભાઈને પણ ઉમળકાભેર યાદ કર્યા. કાર્યક્રમ પછી એમનો ધનવંત શાહને હાર્દિક અભિનંદન આપું છું. હું સંદેશો આવ્યો કે હવે કોના પર
-આચાર્ય રામપ્રસાદ બક્ષી શું કાર્યક્રમ. કલાપી, નરસિંહ અને Hવ્હાલા ધનવંતભાઈની વસમી વિદાય
| (સિગ્નહામ કૉલેજ ગુજરાતી ૪ દયારામ? સિડનહામ કૉલેજ
અમે, મુંબઈથી દૂર, પલાઠી વાળીને બેઠા છીએ, એટલે સાહિત્ય મંડળ આયોજિત કવિ જેવી વાણિજ્ય કોલેજમાં પણ આપણી વચ્ચેથી શ્રી ધનવંતભાઈ ચાલ્યા ગયાની ખબર પણ. ન્હાનાલાલ જન્મશતાબ્દી હું જે ઉત્સાહ અને ઉમંગ, ધગશ ઠીક ઠીક દિવસો પછી, શ્રી નીતિનભાઈના ફોનથી જ પડી. | | મહોત્સવના પ્રમુખ-સ્થાનીય હ અને ધર્યથી સાહિત્યના
| વ્હાલા ધનવંતભાઈએ અણધારી અને વહેલી વિદાય લીધી.| પ્રવચનમાંથી તા. ૩-૧શું કાર્યક્રમો યોજ્યા તે રીતે કદાચ તેઓ બહુમુખી વ્યક્તિત્વ ધરાવતા હતા.
૧૯૭૦). જ આસના કાલ જા માં પણ | મારી ઉમર થઈ એટલે યાદ પણ નથી આવતું કે સૌથી પહેલા વિધિના નિર્માણ નીરખો. યોજાયા ન હશે. કૉલેજ કાળની |અમે ક્યાં મળ્યા! વર્ષોથી સંબંધ બંધાઈ ગયેલો. | | બારમી ફેબ્રુઆરી, ૨૦૧૬ના રૃ એ કેળવણી અમને આજ સુધી | એકવાર અમદાવાદમાં એક કાર્યક્રમમાં અમે ભેગા થઈ ગયેલા સવારે એમનો મને છે લ્લો કામ લાગી છે. અને વ્યવસાય અને પછી એમના સ્વજનના ઘેર લઈ ગયેલા!
વોટ્સએપ સંદેશો આવ્યો: “આ ધ ક્ષેત્રે તદ્દન ભિન્ન ક્ષેત્રમાં કાર્યરત | એમના આગમનથી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’નું સ્વરૂપ બદલાયું અને વસંત ખીલ શતપ
છતા અમ અમના | શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘની પ્રવૃત્તિઓની ક્ષિતિજો પણ વિસ્તરી.! આવો ને...' જે શબ્દો થી હુ વિદ્યાર્થીઓ સાહિત્ય વિષયક | એમના જીવનમાંથી આપણને સૌને સત્કાર્યોની પ્રેરણા મળતી | ઓળખાણનો ૪૪ વર્ષો પહેલાં હું પ્રવૃત્તિઓ કરતા રહ્યા છીએ. રિહે, એવી પરમેશ્વરને અભ્યર્થના.
આરંભ થયો એ જ શબ્દોથી અંત, હું ૬ ત્રીજી જાન્યુઆરી, |
1 સુરેશ સોની
કોને ખબર, એ અંતમાં જ કશો ૧૯૭૭ના દિવસ |સહયોગ કુષ્ઠયજ્ઞ ટ્રસ્ટ, રાજેન્દ્રનગર ચોકડી, હિંમતનગર-શામળાજી | લાસાતક મારભ ગાયત કરી ! ધનવંતભાઈએ લખેલા “કવિ નેશનલ હાઈવે-૩૮૩૨૭૬. મોબાઈલ : ૯૮૨૫૦૧૧૧૮૫.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
શાહ સ્મૃતિ વિશેષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BH ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક 2 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ક ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૧ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૪૯
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંત શાહ...સ્મરણો L સુરેશ જોશી
વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક કાર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
| ડૉ. ધનવંત શાહને મળવાનું થયું ૨૦૦૪ની સાલમાં. એ રચનાઓ સ્વરબદ્ધ કરી રેકોર્ડ કરવામાં મદદરૂપ થઈ. પ્રબુદ્ધ, ૐ મારી પ્રથમ મુલાકાત, રૂબરૂ! એ પહેલાં ઘણાં કાર્યક્રમોમાં આમને વિદ્વાન હોવા છતાં તેમનો મૈત્રીભર્યો અવાજ અને પ્રેમ તમને હૈ 6 સામને થયેલાં પણ ઔપચારિક સ્મિત અને કેમ છો? મજામાં. એક મિત્રની હૂંફ આપે એ એમની નમ્રતા નહીં તો બીજું શું? અને S જેવાં સંવાદો સાથે જ.
હમણાં ૨૦૧૬માં ૨૩મું જૈન સાહિત્ય સંમેલન સોનગઢ મુકામે - ૨૦૦૪ની સાલમાં “કલાપી” નાટક માટે પ્રોડ્યુસર રાજેન્દ્ર યોજાયું. તો આ વખતે ‘સર્જાય” એ વિષય પર વિદ્વાનોના વક્તવ્ય * બુટાલા-શિલા બુટાલા, દિગ્દર્શક મેહુલ બુચ, કલાકાર કમલેશ યોજાયેલ. ડૉ. સેજલ શાહ અને ડૉ. નિરંજન રાજ્યગુરુના અધ્યક્ષ જે પર મોતા અને “કલાપી'ના
પદ હેઠળ આ એક ઉપક્રમ હતો. ૨ ના લેખક એ આપણાં 'નમ્રતાથી હર્યુભર્યું વ્યક્તિત્વ
મને સજ્જાયના સંગીત સ્વરૂપો છે હુ પ્રબુદ્ધ ડૉ. ધનવંત શાહ.
વિશે બે શબ્દો કહેવા માટે નાટકની સ્ક્રિપ્ટ વાંચતી કાર્યેષુ નમ્રતા, વાચેષ નમ્રતા.
ધનવંતભાઈ એ પ્રેમભર્યો વેળાએ ધનવંતભાઈમાં રહેલ વચને નમ્રતા, પૂર્ણ નમ્રતા.
આગ્રહ કર્યો. અને બે મહિના ૐ સંગીતની સૂઝનો સુપેરે નમ્રતા, નમ્રતા, સર્વેષ નમ્રતા.
સાધુ-ભગવંતો, વિદ્વાનો અને $ પરિચય થયો. તેમણે લખેલ નમ્રતાધિપતે અખિલા નમ્રતા.
મિત્રોની સાથે અભ્યાસ કરીને રેં ઢ નાટકની સ્ક્રિપ્ટમાં લખેલી એમની નમ્રતા એમના પગલે પગલે, વાચે વાચે, પ્રશ્રે પ્રશ્ન ઉપસી
સજ્જાયના સંગીત વિશે વક્તવ્ય BE નોસ. અહીં બેકગ્રાઉન્ડમાં આવે.
આપવાને તૈયાર કર્યો. આ મિત્ર કોણ ૐ ઘોડાની હણહણાટી, કે પછી ધનવંતભાઈ એટલે મારે માટે તો મારા કોઈપણ પ્રશ્નનો યથા|
ઋણ કઈ રીતે ચૂકવીશ? હું રમાબાના સુંદર અવાજ સાથે યોગ્ય ઉકેલ આપનાર વ્યક્તિ. ભલે મારો અને તેમનો પરિચય ફક્ત
આ જૈન સાહિત્ય સંમેલન ૬ આ પદનું ગાન અને
દરમ્યાન કાર્યક્રમ પહેલાં મુશાયરાની જમાવટ...જ્યાં આઠ દસ વર્ષનો જ હતો પરંતુ મારે માટે તો સગા ભાઈ કરતાં,
ધનવંતભાઈની તબિયત થોડી છે કલાપી અને મિત્રો કવિતાનો પણ વધુ હતા. સાત વર્ષ પૂર્વે જ્યારે મારા પતિ ચંદ્રકાંત પરીખે આ|
નાદુરસ્ત થઈ. ફરી સજ્જ થઈ પાઠ કરે છે. આ બધી જ દુનિયામાંથી વિદાય લીધી ત્યારે મને શ્રી મું. જૈન. યુ. સંઘના નાતે
કાર્યક્રમમાં ચારેય દિવસ હાજર કું જે પાર્ટીપ મને સંગીતકાર જ મળવા આવ્યા અને મેં તેઓને એક વિનંતી કરી હતી કે, ‘ભાઈ
રહ્યા ને પોતાની ભૂમિકા રે તરીકે ઉપકારક નીવડી. અને મને કંઈ કામ આપજો.” આ એક વાક્ય તેઓએ મને ધીરે ધીરે ‘પ્રબુદ્ધ
પ્રભાવક રીતે નિભાવી. કાર્યક્રમ વાતી જીવન’ના કામમાં જોડી અને આજે પ્રબુદ્ધ જીવન’ માટે જે કંઈી દરમ્યાન મળ્યાં, તો કહે, “કેમ હું નાટક “રાજવી કવિ કલાપી!' કરતી થઈ છું તે તેમની જ પ્રેરણાથી. કોકવાર હું તેમનો આભાર છો?' કહ્યું. “આપ કેમ છો? હું ઉં ત્યારબાદ ૨૦૦૬ની માનું તો મને કહે, ‘તમારામાં હતું જ. મેં કાંઈ નથી કર્યું.' આટલી આપની તબિયત નાદુરસ્ત શું સાલમાં મિત્ર રાજેશ પટેલ (કે મહાન વ્યક્તિ હોવા છતાં થોડા દિવસ થાય ને વગર કારણે પણ હતી ને?' તો કહે, આપ સૌ ? ૪ જેઓ “રાજવિ કવિ કલાપી’ ખબર પૂછવા સામો ફોન કરતા. મારા દરેક પ્રશ્નો ભલે પારિવારિક| મિત્રોની શુભેચ્છા મને કંઈ પણ હું નાટકમાં બે કે ત્રણ પાત્રો હોય કે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના હોય તેને માટે તેઓ હંમેશાં તૈયાર. ન થવા દે.' પછી વાતચિતનો
ભજવતાં હતાં) એમણે ધનવંતભાઈ, આપની ખોટ મારા જીવનમાં આ ભવે પુરાય એવું દોર ચાલ્યો. કાર્યક્રમ પૂરો થયાં ; ૪ ઓડિયો આલ્બમ કરવાનું લાગતું નથી. આવી વ્યક્તિનો આત્મા જ્યાં હશે ત્યાં શાંત જ હશે.. પછી મુંબઈ પાછા આવી, થોડાં જે
નક્કી કર્યુ. ફરા ઘનવતભાઈ |આપણે એમના આત્માની શાંતિ માટે પ્રાર્થના કરનાર કોણ? તે દિવસ બાદ એમણે આપણો ૬ સાથે મુલાકાત અન એ જ છતાં વ્યવહારિક દૃષ્ટિએ કહેવાઈ જ જાય કે પ્રભ તેમના આત્માની સંગાથ છાડા ન પરમના રાઈ હુ પ્રેમભરી આંખોથી આપણા ચિર શાંતિ આપે એજ પ્રાર્થના.
પકડ્યો.ધનવંતભાઈ, પાત્ર હ. છે કાર્યને બિરદાવવું. કંઈક નવું
મૃત્યુ તો પરિવર્તનનો મહોત્સવ છે, અસ્તિત્વની સમાપ્તિ નથી.) ભજવવાની આટલી નિષ્ઠા! હું હું અને સુંદર સર્જન થાય તે
We will miss you,
| | પુષ્પા પરીખ છું માટેની તેમની પ્રેરણાદાયક
૬/બી, કેનવે હાઉસ, વી.એ. પટેલ માર્ગ,
Dhanvantbhai...Forever... હું ટીપ્સ મને ફરી એકવાર
મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૪. ટેલિ : ૨૩૮૭૩૬૧૧.
sureshjoshi@gmail.com કલાપીનો કેકારવની ઘણીજ
M.: 9869002639 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૫૦ % પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાક અતિ વિશેષાં,
પારસમણિ....આદરણીય ડૉ. ધનવંત શાહ સાહેબને શત્ શત્ વંદન...
1 ડૉ. દીક્ષા એચ. સાવલા
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક છે ડૉ.
ભારતવર્ષની તવારીખમાં વિભૂતિઓનો જોટો જડે એમ નથી. સંદેશો આપણને આ પંક્તિમાં આપી જાય છે કે : { આવા વિભૂતિઓનું જીવનકાર્ય ધર્મ, સેવા, શિક્ષણ અને પ્રફુલ્લિત થવા દો અગણિત પુષ્પોને અને ૐ સમાજસેવા ઇત્યાદિ રહ્યું છે. સાથ-સહકાર-પ્રગતિના પંથે રચવા દો મુક્ત સંઘર્ષ હજારો વિચારધારાઓને.
વધારવા સદાય તત્પર અને હંમેશાં હસતા મોઢે પ્રોત્સાહન ડૉ. ધનવંત શાહનું જીવન કોઈ આડંબર નહિ, સાદું જીવન, BE આપનાર એવાં જ એક મહાવિભૂતિ આદરણીય ડૉ. ધનવંતભાઈ ઉચ્ચ વિચારોએ એમને મહાન બનાવ્યા છે. સંસ્કાર ઉપર તેમની BE
શાહને શ–શત્ વંદન. એમનું અનેરું વ્યક્તિત્વ કે જેમણે માન, પક્કડ અજબની અને તેમની વાતો ગજબની હતી. વ્યક્તિત્વ હું પ્રતિષ્ઠા બાજુ પર રાખી દરેકને મદદ કરવી એ પથ પર પોતાના મિતભાષી, મુદ્દાસર-છટાદાર અને લોકોની નાડ પારખીને ૬ 8 પગરણ મક્કમ રીતે માંડ્યા હતા. પરિણામ સ્વરૂપ તેમના કાર્યો વિકાસના પંથે લઈ જવામાં આદર્શ આયોજક-સંયોજક, સંસ્થાપક : * એ વ્યક્તિના નહિ પણ શક્તિ સ્વરૂપના ઊભરી આવ્યા છે. તેમના ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહને કેમ વિસરી શકાય! જેમણે મારી નાડ :
જીવનદર્શનના, ધર્મદર્શનના, કેળવણીના, સાહિત્ય સમારોહના, પારખીને જૈન સાહિત્ય રાસ વિમર્શ, ગ્રંથનું સંપાદન કાર્ય કરવાનું રૂ શું સાહસના, સમાજસેવાના તમામ પાસાંઓમાંથી તેમનું પ્રોત્સાહન આપ્યું. > જીવનકાર્ય નીતરે છે.
જલાવી જાતને ધુપ સુવાસિત બધું કરે. સેવા-સાહસ અને વિચારોનું મૂર્તિમંત સ્વરૂપ એટલે ડૉ. તેમ ઘસીને જાતને પોતે, અન્યને સુખિયા કરે.' ૐ ધનવંત શાહ સાહેબ. તેમણે કરેલા કાર્યો એક ભવ્ય ઇતિહાસ ગુણોના ગોવર્ધન...
બનીને આપણને સૌને પ્રેરણા પૂરી પાડે છે. એમનું સમગ્ર વ્યક્તિત્વ સંસ્કારના સમંદર... હું કોઈ વ્યાખ્યામાં બાંધવું અઘરું પડે. તેમનું જીવન કારકીર્દિ અને ભણતરના ભોમ.... કે વ્યક્તિત્વ સતત એકબીજાની સ્પર્ધા કરતા રહે છે. જેમને આપણે | શિક્ષણના શબ્દકોષ.. રે સૌ ધનવંત-જ્ઞાનવંત-વિદ્યાવંત કહીએ છીએ.
આવા મહાન વિભૂતિ માટે ખરેખર અક્ષરો પણ ઓછાં પડે. રેં વર્ષમાં ક્યારેક સાહિત્ય સમારોહમાં ૧-૨ વાર મળવાનું થાય. પરમકૃપાળુ પરમાત્માને પ્રાર્થના કરીએ કે એમના આત્માને શાંતિ
પણ હંમેશાં ખૂબ ઉલ્લાસ, આનંદ અને લાગણીથી મળતા. સાથે પ્રદાન કરે એવમ્ ઉર્ધ્વગતિએ પમાડે... BE એમના ધર્મપત્ની માનનીય સ્મિતાબેનનો પણ એટલો જ મને એમ કહ્યું છે ને;
સાથ મળ્યો છે. એ માટે એમની ઋણી છું. ગુજરાતી સાહિત્યમાં કાષ્ઠને ચંદન કરે, ઉરને વંદન કરે ૯ વિપુલ પ્રમાણે કાર્ય કરનાર, જૈન જ્ઞાન સમારોહ, “પ્રબુદ્ધ એવા સાહિત્યપ્રેમી ધનવંતભાઈને કોણ વંદન ન કરે?' તેઓએ
જીવન'ના તંત્રી તરીકે ખૂબ જ ઉમદા અને ભવ્ય કાર્ય કરેલ જેનાથી જીવનમાં વર્ષો નહિ, વર્ષોમાં જીવન ઉમેર્યું છે. નતમસ્તક થઈ જવાય છે. અન્ય કાર્યો પણ કરેલ એટલા જ ખંત- અને છેલ્લે... ઉત્સાહથી.
જિંદગીનો એ જ સાચે સાચ પડઘો છે... જ્ઞાન સાધના માટે તન-મન-ધનનું સંપૂર્ણ સમર્પણ કરવા હોય ના વ્યક્તિ, ને એમનું નામ સતત બોલાયા કરે... ક સુધીની તૈયારી અને વિકાસલક્ષી સંગઠન ઊભું કરવા સતત મથતું શત્ શત્ વંદન..
* * * # રહેલું અને એમનું જીવનકાર્ય રહ્યું છે. ઘણી વખતે જોબ માટે મારે M.: 9327914484 É એકલા રહેવાનું થતું ત્યારે તેઓ કહેતાઃ “પોતાનામાં અસીમ
| નેત્ર જ્યોતિની ભાવભરી શ્રદ્ધાજંલિ હું વિશ્વાસ સ્થાપિત કરવો અને એકલા બેસીને અંત:કરણનો અવાજ
| ડૉ. ધનવંતરાય તિલકરાય શાહ, એ દિવ્ય આત્માને નેત્રહીન હું સાંભળવો એ વીરપુરુષનું કામ છે.” આમ આ રીતે એમણે મને
બાળ-બાલિકાઓ તરફથી ભાવભરી શ્રદ્ધાંજલિ... { આંતર મનમાં ડોકીયું કરતા પણ શીખવ્યું છે. એક અલગ રીતે
મારો દીવડો ઝગમગ રાખજે હો જગના રાખનહાર. ૐ વિચારવાની હિંમત, શોધ કરવાની હિંમત, અશક્યને શક્ય
| ભીખુભાઈ રામજી હરખચંદ નિસર | શું બનાવવાની હિંમત, સમસ્યાઓ સાથે બાથ ભીડવાની હિંમત
ગામ બાકડીયા, (કચ્છ-વાગડ ) મો. : 98207 32903 હતું અને સફળ થવાની હિંમત એમણે વિકસાવી છે. એમનો એક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૧ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક કોણ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ”
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ એપ્રિલ ૨૦૧૬
% પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક 9 પૃષ્ઠ ૫૧
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ.
વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક 9 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
| સર્જન, સેવાભાવી ને સમાજોપયોગી મિત્રતા દુઃખદ અવસાનથી અંગત મિત્રની ખોટ પડી છે
1 ચમનલાલ વોરા ) ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરતાં અતિ દુ :ખની તેઓશ્રીને કલાપીનો એવૉર્ડ પણ મળેલ હતો. જ લાગણી અનુભવી રહ્યો છે. કારણ કે તેમના જેવા સજ્જન અને ડૉ. ધનવંતભાઈ વિદ્વાન લેખક તરીકે ખૂબ જ જાણીતા હતા. શું સમાજ ઉપયોગી, સેવાભાવી મારા મિત્રના દુ:ખદ અવસાનથી પરંતુ પત્રકાર તરીકે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'માં તેમના તંત્રીપદથી ? હું મારા જીવનમાં એક અંગત મિત્રની ખોટ પડી છે.
તેમનામાં રહેલી તેમની ઘણી બધી શક્તિઓ પ્રકાશમાન થઈ * જૈન અધ્યાત્મ સ્ટડી સર્કલ ઘાટકોપરના પ્રમુખ તરીકે ઘણા છે. BE વિદ્વાનોનું માર્ગદર્શન તેમાં ખાસ કરીને પ્રવચન માટેના તત્ત્વજ્ઞાન ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના તંત્રી તરીકે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ને જે રીતે છે સભર વિષયો તથા વક્તાઓની અમોને ખૂબ જરૂર પડે છે અને શણગારી માહિતીસભર બનાવી પ્રકાશિત કરતા તેથી 'પ્રબુદ્ધ હું તેથી આપણા સમાજના વિદ્વાનોને મળવાનું તથા તેમનો પરિચય
જીવન'ને સમાજમાં પ્રથમ સ્થાન પ્રાપ્ત થયું છે. તેઓશ્રીએ તેમની * કેળવવાની મને હંમેશાં તક મળે છે. આ પ્રમાણે ડૉ. ધનવંતભાઈ આગવી સૂઝથી ઘણા બધા વિષયો ઉપર સમગ્ર અંક પ્રસિદ્ધ છે ૐ શાહનો પરિચય પણ મને થયો હતો.
કરવાની પ્રથા અપનાવી અને તેથી કરીને ઘણા બધા વિષયો ઉપર જ 9 ડૉ. ધનવંતભાઈ પ્રથમ વખત મને મળ્યા ત્યારે તેમની સમાજને ઘણી માહિતી પ્રાપ્ત થયેલ છે. હું વાતચીત કરવાની પદ્ધતિ, તેમની નમ્રતા તથા નિરાભિમાન જે વિષય માટે તેઓ સમગ્ર અંક પ્રસિદ્ધ કરવા ઈચ્છતા હોય
સ્વભાવનો મને પરિચય થયો. તેઓની વાતચીતમાં તેઓ પ્રખર ત્યારે બે કે ત્રણ વિદ્વાનોને શોધીને સમગ્ર અંક તેમની મદદથી પર વિદ્વાન છે તેવું ક્યારે પણ આપણને લાગે નહિ, તેમના સ્વભાવના પ્રસિદ્ધ કરે છે. આ તેમની પદ્ધતિ અભિનંદનને પાત્ર છે. ઘણાં શું કારણે મારો તથા તેમનો પરિચય વધારે નિકટ બન્યો. મારા જેવા વિદ્વાન લેખકો દ્વારા તે વિષય ઉપરનું જ્ઞાન સમાજને મળે છે. હું સામાજિક કાર્યકર માટે ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહનો પરિચય મારા વાચકોના પ્રતિભાવ પ્રસિદ્ધ કરવાની શ્રી ધનવંતભાઈની પ્રથા જ જીવનમાં એક અગત્યનો પ્રસંગ છે. તેઓની સાથે મારો જેમ જેમ ખૂબ સારી હતી. તેથી વાચકોના અભિપ્રાય પ્રમાણે અંકનું મૂલ્યાંકન પરિચય વધતો ગયો તેમ તેમ હું તેઓથી ખૂબ જ પ્રભાવિત થયો થતું હતું.
જોગાનુજોગ તેઓશ્રીએ મહાત્મા ગાંધીજી ઉપર સોનલબેન છું તેમની સાથેનો એક પ્રસંગ મને આજે પણ યાદ છે. સોમૈયા પરીખ તથા અન્ય લેખકોની મદદથી આખે આખો અંક પ્રસિદ્ધ રૅ કૉલેજમાં સમણા સત’ પુસ્તકના વિમોચન વખતે અમો બન્ને મળ્યા કર્યો. આ તેમનો જીવનકાળ દરમ્યાન તંત્રી તરીકેનો છેલ્લો એક . અને તે વખતે મેં તેમને મારી ઘણાં વખતની વિનંતીને યાદ કરાવી છે. અત્યારના વિકટ સમયમાં સમગ્ર દુનિયાને ગાંધીજી દ્વારા પ્રાણ be કે જૈન અધ્યાત્મ સ્ટડી સર્કલ ઘાટકોપરના ઉપક્રમે મારે તેમનું તેઓશ્રીએ સત્ય અને અહિંસાનો સંદેશ આપ્યો છે. હું પ્રવચન રાખવું હતું. તેઓશ્રીએ વિના સંકોચે મારી વિનંતી સ્વિકારી ડૉ. ધનવંતભાઈના વિચારોને સમજવા તથા જાણવા માટે # અને “સમણ સુત'ના પુસ્તક ઉપર પ્રવચન આપવાનું નક્કી થયું. તેઓશ્રીએ લખેલ ‘વિચારમંથન'નું પુસ્તક કે જેમાં તેઓશ્રીના તંત્રી 8 સમણ સુત'ના પ્રવચનથી
તરીકેના અનેક લેખોનું સંકલન હું તેમની વિદ્વતાની સમાજમાં ઊંડી
સ્મરણાંજલિ
છે. તેઓશ્રીએ તંત્રી તરીકે હું છાપ પડી.
અપનાવેલ નવા વિચારો તથા | મારા પરિચયમાં બહુ થોડા | સ્વર્ગસ્થ ધનવંતભાઈને યાદ કરવાની સાથે જ હૃદય
પદ્ધતિઓ આ પુસ્તક વાંચવાથી ? વિટાનો છે કે જો લેખ છે ગગદીત થઈ જાય છે. બહુ જ સૌમ્ય પ્રકૃતિ ધરાવતા હતા.
મળશે. 8 નાટચકાર છે અને ઉત્તમ દરેક વાતના જવાબ સપૂછી આપતા હતા. સાહિત્યસમ
પ્રબુદ્ધજીવનને તથા સમગ્ર હું પ્રકારના પ્રવચન કાર પણ છે. એમના સ્વભાવના ઘણાં અનુભવ થયા છે. આબાલ વૃદ્ધ સૌ
જૈન સમાજને તેમના જેવી હું É તેમાં ડૉ. ધનવંતભાઈનું નામ એમના મિત્ર હતા. ખૂબ જ મિલનસાર સ્વભાવના હતા. બદલો
વિશાળ મનોભાવના તથા કે મેં મોખરે છે. તેઓશ્રીએ લખેલું લેવાની વૃત્તિ ક્યારે પણ એમનામાં જોવા મળી નથી. બધાને
સમાજ સમક્ષ દર મહિને નવા રે S કલાપી ઉપરનું નાટક “યાદી | શક્તિ પ્રમાણે આગળ લાવવાનો પ્રયત્ન કરતા હતા.
વિષયો રજૂ કરવાની ખોટ ? કું ભરી છે આપની' ખૂબ જ પરમાણુ પરમ પરમકૃપાળુ પરમેશ્વર એમના આત્માને શાંતિ આપે.
આપણને કાયમ લાગશે. 8 સફળતાપૂર્વક ભજવાયું હતું અને
1 સુદર્શના પી. કોઠારી
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. આ પૃષ્ઠ પર જ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 1 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
મરણયાત્રા
nડૉ. પાર્વતીબેન ખીરાણી
# ડૉ. ધવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
મળે છે દેહ માટીમાં પણ માનવીનું નામ જીવે છે. વિષય શોધી લઈને અમારા જેવી સામાન્ય ગૃહિણીઓ (હું અને મરે છે માનવી પોતે પણ માનવીનું કામ જીવે છે. રતનબેન ખીમજી છાડવા)ને કર્મવાદના વિશેષાંક માટે ઈજન છે પથ્થર પર કોતરેલા શીલાલેખ વર્ષો બાદ ભૂંસાઈ જાય છે. આપી દીધું. આ છે એમની વિષયોને શોધવાની દૃષ્ટિનું સ્મરણ. પણ સ્નેહના સગુણોના સ્મરણો કદી ભૂસાતા નથી. (૪) ત્યાર પછી એ અંક માટે અમને વારંવાર ઘરે બોલાવીને હું આવા જ મારા શ્રી ધનવંતભાઈ સાથેના સ્મરણો વાગોળું છું. કર્મ સંબંધી ઝીણવટભર્યું માર્ગદર્શન આપ્યું. પોતે જ આખો અંક હૈં (૧) સૌ પ્રથમ તો મારું પુસ્તક “જીવવિચાર રાસ એક અધ્યયન' સુંદર રીતે તૈયાર કરી શકે એટલા સક્ષમ છતાં અમને યશ અપાવવા ૪ પ્રકાશિત થવાનું હતું ત્યારે એની પ્રસ્તાવના માટે શ્રી ધનવંતભાઈ તત્પર એ કેમ વિસરાય? હૈ પર પસંદગી ઉતાર્યા પછી મને મનમાં થયા કરતું કે મોટા ગજાના પાછા ઘરે જઈએ ત્યારે મારો ઉપવાસ કે વ્રત ન હોય ત્યારે જ છે ચિંતકને કહેવું કઈ રીતે અને વ્યસ્ત જીવનમાં શું મને એ પ્રસ્તાવના આવવાનો આગ્રહ. એક આગ્રહ પાછળ એમના જીવનસંગિની ત્વ લખવાની હા પાડશે? આવા જ કાંઈક અવઢવ ભરેલા સ્પંદનો સ્મિતાબેનનું પીઠબળ. પડદા પાછળના મહાન કલાકાર એટલે છે
સાથે મેં પ્રસ્તાવના લખવા માટે વિનંતી કરી અને મારા સ્મિતાબેન માટે શું કહું? એક માથી વિશેષ સસ્મિત આગ્રહભર્યો જં શું સાનંદાશ્ચર્ય વચ્ચે તેમણે એ સ્વીકારીને મારા એ પુસ્તક માટે સત્કાર સન્માન કેમ ભૂલાય? અને એમના પુત્રવધૂ તો પુત્રથી દૃ હું મનનીય, બીજાને પુસ્તક વાંચવા પ્રેરે એવી પ્રસ્તાવના લખી આપી. પણ વધુ આદર સત્કાર કરીને જમાડવામાં સાસુને સાથ આપે. હું નં જે અમારા વાગડ સમાજના મેગેઝિન ‘વાગડ સંદેશ' (શ્રી વાગડ આ છે એમના પારિવારિક પ્રેમાળ, રસાળ, સ્નેહાળ આતિથ્ય જે
કલા કેન્દ્રનું મુખપત્ર)માં અક્ષરશ: પ્રગટ થઈ હતી. આ છે એમના સત્કારનું સ્મરણ. આમ તો સ્મરણયાત્રા લાંબી થતી જશે માટે.. હું સાલસ, નિખાલસ, એખલાસ ભરેલા સ્વભાવની સ્મરણિકા, છેલ્લે છેલ્લે સોનગઢમાં થયેલા છેલ્લા મિલનનું સ્મરણ વાગોળું હું (૨) મને સ્મરણ થાય છે ૬ માર્ચ ૨૦૧૪નો દિવસ જ્યારે છું. એ નિર્મળ ચહેરો, વાત્સલ્ય વરસાવતી આંખો, બાળસહજ ૯ છે મોહનખેડામાં મહાવીર જૈન વિદ્યાલયે રૂપ માણેક ભંસાલી જિજ્ઞાસા, અધૂરપના અહેસાસ વિનાનો અલિપ્ત ભાવ વિગેરે છે
ચેરિટેબલ ટ્રસ્ટ-મુંબઈના સૌજન્ય સહ ૨૨મો જૈન સાહિત્ય ચર્મચક્ષુ સામે તરવરી રહ્યા છે. છેલ્લે છેલ્લે મારી સાથે તો વાત ન સમારોહના આયોજનમાં વ્યસ્ત ધનવંતભાઈનો કુદરતે માર્ચ થઈ પણ માલતીબેન અને રતનબેનને મારી સાથે મળીને એક રૅ ૐ મહિનામાં ત્રણ ઋતુની અનુભૂતિ કરાવી. બપોર સુધી ગરમી બાર ભાવનાના અંકના સંપાદનનું ઈજન આપતા ગયા એ કેમ શું કે હતી, બપોરે વરસાદ અને રાત્રે ઠંડી. આવા વાતાવરણમાં એ વિસરાશે? મરણ પણ એમનું સ્મરણ નહિ મિટાવી શકે. એ જ BE દિવસે બીજા દિવસથી શરૂ થતા સમારોહ માટે શામિયાણો અભ્યર્થના સહિત સ્મરણાંજલિ આપતા હૈયું તૂટે છે. બંધાઈ ગયો હતો. બાકીની વ્યવસ્થાઓ
મંગલ મંદિર ખોલો.
ઊંચું ધ્યેય, કાર્યદક્ષતા, દઢ સંકલ્પ, પ્રબળ હું પૂરબહારમાં ચાલી રહી હતી. પરંતુ વંટોળ
ઈચ્છાશક્તિ, સ્વયંશિસ્ત, સહનશક્તિ, સફળ * સાથે આવેલા વરસાદમાં શામિયાણો મંગલ મંદિર ખોલો,
આયોજક, સમર્થ સાહિત્યકાર-નાટયકાર, ધરતીને સાક્ષાત્ પ્રણામ કરવા ધસી ગયો. દયામય! મંગલ મંદિર ખોલો! સફળ શિક્ષક જેવા નવગ્રહો, જેમના
ત્યારે ધનવંતભાઈએ આગમચેતી વાપરીને જીવન વન અતિ વેગે વટાવ્યું. વ્યક્તિત્વની કુંડળીમાં ઉચ્ચસ્થાને બિરાજતા $ બીજા દિવસથી શરૂ થતા સમારોહની દ્વાર ઊભો શિશુ ભોળો, હોય એમને સ્મરણાંજલિ આપતા મારા અક્ષરો ?
ગોઠવણ ઉપાશ્રયના હોલમાં કરવા માટેની દયામય! મંગલ મંદિર ખોલો! ઓછા પડે છે, શબ્દો સાંકડા પડે છે અને જ તજવીજ કરી. ટ્રસ્ટી આદિઓને મળીને તિમિર ગયું ને જ્યોતિ પ્રકાશ્યો,
વાક્યો વામણાં પડે છે. છતાં અંતરથી ઉદ્ગારો * સંમતિ મેળવીને ઉપાશ્રયમાં સુંદર શિશુને ઉરમાં લ્યો, લ્યો,
નીકળે છે કે આયોજન કરાવી દીધું. આ છે એમની
દયામય! મંગલ મંદિર ખોલો!
આકૃતિ જેમની આફ્લાદકારી, દીર્ધદષ્ટિ, આગમચેતીનું ઉદાહરણ.
નામ મધુર તમ રટ્યો નિરંતર, | (૩) બીજા દિવસે વરસાદી
શિશુ સહ પ્રેમે બોલો,
પ્રકૃતિ જેમની પાવનકારી વાતાવરણમાં કુદરતી કરામત અને કર્મની
દયામય! મંગલ મંદિર ખોલો! સંસ્કૃતિ જેમની શાસનની શાન વધારનારી, ગતિની ચર્ચા કરતા હતા ત્યારે એમાંથી
દિવ્ય-તૃષાતુર આવ્યો બાળક |
એમને સ્મરણાંજલિ ભાવભરી. પોતાના “પ્રબુદ્ધ જીવન'ના વિશેષાંક માટે -નરસિંહરાવ દિવેટીયા
* * * * ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
* ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. "
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ પ૩
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
એક વિરલ વ્યક્તિત્વ | ડૉ. રતનબેન ખીમજી છાડવા
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ.
8 મુંબઈના સુપ્રસિદ્ધ સાહિત્યકાર, નાટ્યકાર, ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ના સૌમ્યપ્રકૃતિ, મુખ ઉપર પ્રેમાળ હાસ્ય અને વાણીમાં મીઠાશ ૪ તંત્રી, ચારિત્ર કલ્યાણ રત્નાશ્રમના રત્ન એવા કર્મયોગી ડૉ. અનુભવીને મારો અડધો ગભરાટ ઓછો થઈ ગયો. મારી છે
ધનવંતભાઈ શાહે તા. ૨૮-૨-૨૦૧૬ના રોજ રવિવારે ૭૬ વર્ષની થિસિસનો એમણે ઊંડો અભ્યાસ કર્યો જ હશે. કારણ કે તેમણે $ ઉંમરે વિદાય લીધી. જાણે આકાશનો એક ઝગમગતો તારલો થિસિસમાં ૨૫-૩૦ પાના ઉપર નોટની કાપલી ચિપકાવી હતી છું * ખરી પડ્યો.
જે મને સ્પષ્ટ દેખાતી હતી. તેમના પ્રશ્રોએ મને સ્કુરિત કરી અને aણ ડૉ. ધનવંતભાઈની જન્મભૂમિ ભાવનગર પણ સંસ્કાર ઘડતર હું તેમના જવાબો સહજતાથી અને સરળતાથી આપી શકી. આ ઘe છે તો સોનગઢમાં થયું. સોનગઢના શ્રી મહાવીર જૈન ચારિત્ર કલ્યાણ હતી મારી તેમની સાથેની પહેલી મુલાકાત...આ પછી તો જૈન ? હું રત્નાશ્રમમાં રહીને તેમણે શિક્ષણ, સેવા અને ધર્મભાવનાના પાઠ સાહિત્યમાં તેઓ મારા માટે રાહબર બની ગયા.
ઘૂંટ્યા હતા. માટે જ માતૃસંસ્થાને તેઓ કદી ભૂલ્યા નહિ. હજી તેમની પ્રેરણાથી અમારા વતન સામખીયારીમાં (કચ્છ) છે ગયા મહિને જ તેમને પૂજ્ય મોરારીબાપુના વરદ્ હસ્તે “રાજવી કવિ જૈનજ્ઞાન-સ્વાધ્યાય સત્ર ઈ. સ. ૨૦૧૨માં અમે યોજી શક્યા હતા. 8 કલાપી એવોર્ડ-૨૦૧૬' એનાયત થયો હતો. જે વિનમ્રતાથી ત્યારે ખબર પડી કે જ્ઞાનસત્રનું આયોજન કરવું કેટલું કઠિન છે. જે હું એમણે આ એવાર્ડની ટ્રોફી પોતાની માતૃસંસ્થા શ્રી મહાવીર જૈન પરંતુ ડૉ. ધનવંતભાઈ સહજતાથી અને સરળતાથી જ્ઞાનસત્રોનું શું ચારિત્ર કલ્યાણ રત્નાશ્રમને અર્પણ કરી હતી.
આયોજન મોટા પાયે યોજી શકતા હતા. યથાર્થ જ છે કેછેલ્લે એમને એક અદમ્ય ઈચ્છા હતી કે શ્રી મહાવીર જૈન સમપવો ન સંર: સિંહસ્થયિતે વનો જે વિદ્યાલય દ્વારા આયોજિત જૈન સાહિત્ય સમારોહ સોનગઢમાં વિમર્ગતસર્વસ્યસ્વયમેવ મૃગેંદ્રતાTI હે શ્રી મહાવીર જૈન ચારિત્ર-કલ્યાણ રત્નાશ્રમના આંગણે યોજાય. મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું પ્રતિષ્ઠિત, જૈન જગતમાં લોકપ્રિય હું
એમની આ પણ ઈચ્છા સાકાર થઈ અને સોનગઢમાં ૨૩મો જૈન સામયિક એટલે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'. ઈ. સ. ૨૦૧૪માં પર્યુષણ પર્વ કે સાહિત્ય સમારોહ યોજાય એવું નક્કી થયું. એ માટે એમણે પૂર્વ વિશેષાંકનું (કર્મવાદ) સંપાદન કાર્ય અમને સોંપવામાં આવ્યું હતું. હું તૈયારી શરૂ કરી દીધી. સમારોહ શરૂ થાય એ પહેલાં એમને અમારા માટે તો આ કાર્ય દરિયો ખેડવા જેવું કપરું હતું. પરંતુ શારીરિક તકલીફ થઈ છતાં એમણે મોતને રોકી રાખ્યું. ભાવિનો તેમણે અમને હિંમત આપી. વિશેષાંક માટેની ચર્ચા કરી સચોટ અણસાર જાણે એમને મળી ગયો હશે.
માર્ગદર્શન આપ્યું. અમારી નાવ ડગુમગુ થાય ત્યારે હલેસારૂપી ‘જતાં પહેલાં મળી લેવું છે, ફરી સૌને એકવાર
બળ તેમણે પૂરું પાડ્યું. આમ આ કાર્યમાં અમે આગળ વધ્યા અને IB એકવાર ફરી મળી લેવું છે, જઈ સામેથી ધરાર.”
કર્મવાદ જેવા વિશેષાંકનું સંપાદન કરવાનું ભગીરથ કાર્ય સંપન્ન છે – ‘ઉશનસ'
'વંદનીય વિરલ વિભૂતિ ડો. ધનવંતભાઈ શાહ કરવા સમર્થ બન્યા. એમનું આ 8 ‘ઉશનસ'ના શે'રના આ
| ઋણ હું કેવી રીતે ભૂલીશ.. શબ્દોને તેમણે જાણે સાકાર કરી મારા પીએચ.ડી.ના પરીક્ષક ડૉ. ધનવંત શાહ સૌમ્ય, શાંત | અંતે શ્રદ્ધાંજલિ આપતા બતાવ્યા.
વ્યક્તિત્વના ધારક હતા. પરીક્ષા વખતે જાણ હતી તે મુજબ | એટલું જ કહીશ કે, બસ છેલ્લે છેલ્લે પણ પોતાના | ડૉ. ધનવંત શાહે પૂણે થીસીસ અક્ષર-અક્ષર વાંચીને તેમના | આપની આ યાદો ચિરંજીવી મોતને કહેતાં ગયા કે, સૂચનો-સુધારાઓ સહિત ન કેવળ પરીક્ષા લીધી, સુયોગ્ય | રહે...આપનો આત્મા જ્યાં પણ | ‘થોડીક શિકાયત કરવી'તી,
માર્ગદર્શન પણ આપ્યું. નાની-નાની પુસ્તિકાઓ તેઓ પબ્લિશ હોય ત્યાં શાશ્વત ગતિને પામો હું થોડાક ખુલાસા કરવા'તા.
કરવા માગતા હતા. પરંતુ મારા સંજોગો અનુસાર તે શક્ય ન એ જ પરમકૃપાળુ પરમાત્માને | ઓ મોત જરા રોકાઈ જતે,
બન્યું. આ સન ૨૦૧૨ની વાત છે. હવે તેમણે જે ઈચ્છયું હતું તે હૃદયપૂર્વકની પ્રાર્થના....છે બે ચાર મને પણ કામ હતા. | ત૨૪ મારો પ્રયાસ
તરફ મારો પ્રયાસ બનશે. તેમણે ઈચ્છવું તે અંતિમ આદેશ અસ્તુ. ૬ ડૉ. ધનવંતભાઈ સાથેની | સમજી અનુસરીએ તો જ તેમને સાચી અંજલિ આપી કહેવાય.
* * * હું મારી પ્રથમ મુલાકાત મારા રેફરી
| -ડૉ. હંસા ઉમરશી ગાલા| એફ/૩૦૨, ગુંદેચા ગાર્ડન, રે (પરીક્ષક) તરીકે થઈ.
દાદર/ભચાઉ Mob. : 922445526 | લાલબાગ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૧૨. ૬
ડૉ. બળવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક = ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. ૨ પૃષ્ઠ ૫૪ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
સત્ત્વશીલ જીવનશૈલી, અનેકાંત વિચારશૈલી, સૌજન્યશીલ વ્યવહારૌલી, હદયસ્પર્શી લેખનશૈલી અને ઝીણવટભરી આયોજન શૈલીનું બીજું નામ ધનવંતભાઈ
1 સુરેશ ગાલા
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. 9,
લ્યો, અનંતની યાત્રામાં પૂરો થયો ધનવંતભાઈ તરીકેનો એક મુકામ વિયોગ થશે.” અઠવાડિયામાં જ ધનવંતભાઈના માતુશ્રીનું શું શું હતું વ્યક્તિત્વ એવું કે ગૌરવ અનુભવે સગા-સ્નેહીઓ તમામ અવસાન થયું અને સાથે સાથે ધનવંતભાઈની ઉમર ત્યારે નાની હું - સૌમ્ય ચહેરો, આંખોમાં તેજ, મિષ્ટવાણી, ગરવું અને નમ્ર હતી અને સોનગઢ આશ્રમમાં રહીને અભ્યાસ કરતા હતા. વ્યક્તિત્વ, ઊંચું કદ એટલે ધનવંતભાઈ.
ધનવંતભાઈએ સાહજિક રીતે મને આ પ્રસંગની વાત કરતાં કરતાં આજથી લગભગ પાંત્રીસેક વર્ષ પહેલાંની વાત છે. મારા કહ્યું કે અશુભ કર્મનો જ્યારે ઉદય થાય છે ત્યારે આવી ઘટનાઓ કે ૯ પાડોશીની ઓફિસ મારી ઓફિસની સામે હતી. હું મારા ઘટે છે. આપણે સમતા જાળવવી જોઇએ! ધનવંતભાઈ ઉપર ૪ પાડોશીને મળવા એમની ઓફિસમાં ગયો હતો. મારા પાડોશીને મુનિશ્રી કલ્યાણચંદ્રજીની ગાઢ અસર હતી. મુનિશ્રી સાથેના ઘણાં
ફાઈનાન્સનો ધંધો હતો, એમની કેબીનમાં એક વ્યક્તિ બેઠી હતી. પ્રસંગોની એમણે મને વાત કરી છે. | મારા પાડોશીએ એ વ્યક્તિની ઓળખાણ કરાવતાં કહ્યું કે આ અનેકાંત દૃષ્ટિકોણ ધરાવતા ધનવંતભાઈને જૈન ધર્મના રૂ હું ધનવંતભાઈ છે અને કેમીકલ્સની ફેક્ટરી ચલાવે છે. મારો પણ સિદ્ધાંતો ઉપર અટલ શ્રદ્ધા હતી. એમની કેમીકલની ફેક્ટરીમાં હું
કેમીકલ્સનો જ ધંધો હતો. અમે કેમીકલ્સના ધંધા અંગેની વાતો એક એવું કેમીકલ બનાવતા હતા કે જેનું વેચાણ ખૂબ જ હતું અને રે કરતા હતા. વાતચીત દરમ્યાન ધનવંતભાઈ એક વાક્ય બોલ્યા, નફો પણ સારો એવો હતો. એમને ખબર પડી કે આ કેમીકલનો $ “પૈસો મોટો પણ થઈ ગયો છે અને પૈસો નાનો પણ થઈ ગયો ઉપયોગ માછલી પકડવાની જાળ બનાવવામાં થાય છે એટલે કે
છે.' અમારી વાતચીતમાં ધનવંતભાઈની શિષ્ટ ભાષાથી હું એમણે તરત જ નિર્ણય કર્યો કે મારે આ કેમીકલ બનાવવું નથી. * પ્રભાવિત થયો જ હતો અને એમાં આ વાક્ય સાંભળી મેં એમની ફેક્ટરીના માર્કેટિંગ વિભાગના અને ફાઈનાન્સ વિભાગના ૐ ધનવંતભાઈને પૂછ્યું કે કેમીકલ્સની ફેક્ટરીના માલિક સિવાયનો મેનેજરોએ એમને ઘણું સમજાવ્યા કે આપણી કંપનીનો મોટા દૈ S તમારો બીજો પરિચય આપો. કારણ કે તમારી ભાષા સૂચવે છે ભાગનો નફો આ કેમીકલના વેચાણમાંથી મળે છે માટે તમે તમારા આ હું કે તમે માત્ર ઉદ્યોગપતિ નથી. એમણે હસતાં હસતાં કહ્યું, “હું નિર્ણયની ફેરવિચારણા કરો. ધનવંતભાઈનો એક જ જવાબ હતો કે 8 સિડનહામ કૉલેજમાં ગુજરાતી ભણાવું છું.' ઊભા થઈને એમની કે “હું જન્મ જૈન છું. અહિંસા મારા ધર્મનો એક આધારસ્તંભ છે. ? સાથે હાથ મેળવ્યા. આ મારો ધનવંતભાઈ સાથેનો પહેલો ભલે કંપનીનો નફો ઓછો થઈ જાય કે ખોટ આવે. મારા પરિચય.
કેમીકલનો ઉપયોગ આડકતરી રીતે પણ હિંસક કાર્યમાં થતો હું ઈ. સ. ૨૦૦૭માં મેં અનહદની બારી નામનું પુસ્તક લખ્યું હોય તો મારે એવા નફાની જરૂર નથી.” માત્ર વાણીમાં નહીં પણ હું હુ કે જેમાં કચ્છના સંત મેકણદાદાની કચ્છી સાખીઓનો ગુજરાતીમાં આચરણમાં પણ સિદ્ધાંત જાળવી રાખ્યો અને એ કેમીકલનું –
અનુવાદ કર્યો હતો. ધનવંતભાઈએ આ પુસ્તક વાંચીને મને ફોન ઉત્પાદન બંધ કર્યું. એમની કંપનીને ઘણી મુશ્કેલ છે ૬ કર્યો અને કહ્યું કે, “હું સોનગઢમાં આવેલા શ્રી મહાવીર કલ્યાણ પરિસ્થિતિઓમાંથી પસાર થવું પડ્યું. પણ એમણે પોતાની શું ચારિત્ર રત્નાશ્રમમાં ભણ્યો છું. આશ્રમના સુપરવાઇઝર શ્રી અહિંસા પ્રત્યેની નિષ્ઠામાં જરાપણ બાંધછોડ કરી નહીં. $ દુલેરાય કારાણી મેકણદાદાની કચ્છી સાખીઓ ગાતા હતા એનું છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોથી એમણે કેમીકલની ફેક્ટરી બંધ કરી
સ્મરણ આ પુસ્તક વાંચીને થઈ ચાલ્યું. ધનવંતભાઇએ ‘પ્રબુદ્ધ ધંધામાંથી નિવૃત્તિ લઈ લીધી હતી. એમનો મોટા ભાગનો સમય હું
જીવન' સામિયકમાં આખો તંત્રીલેખ ગુજરાતમાં અનુવાદિત સાહિત્ય સર્જન, જૈન સાહિત્ય સમારોહનું આયોજન અને શ્રી હું મેકણદાદાની સાખીઓ વિશે લખ્યો હતો. અમારી મિત્રતાની મુંબઈ જૈન યુવક સંઘની પ્રવૃત્તિઓમાં જ પસાર થતો હતો. શ્રી હું ૯ બીજી ઈનિંગ્સ શરૂ થઈ જે એમના જીવનના અંત સુધી ટકી રહી. મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું સુકાન કુશળતાપૂર્વક સંભાળતા હતા. ધનવંતભાઈ મારા વિશે વિશિષ્ટ ભાવ ધરાવતા હતા. શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું મુખપત્ર પ્રબુદ્ધ જીવન'ને એમણે $
ધનવંતભાઈના પિતાશ્રી મુનિશ્રી ચારિત્રવિજયજી અને તંત્રી તરીકે એવી ઊંચાઈએ પહોંચાડ્યું હતું કે જૈન અને જૈનેતર રે મુનિશ્રી કલ્યાણચંદ્રજીની ખૂબ જ નિકટ હતા. એક દિવસ મુનિશ્રી વિદ્વાનો પણ પ્રબુદ્ધ જીવનની પ્રશંસા કરતા હતા. ડું ચારિત્રવિજયજીએ ધનવંતભાઈના પિતાશ્રીને કહ્યું, ‘તમારો વિષયોની વિવિધતા, વિચારોની ઊંચાઈ અને ઊંડાઈ
કપરો કાળ શરૂ થાય છે. ગૃહલક્ષ્મી અને ધનલક્ષ્મી બંનેનો તમને હૃદયને સ્પર્શે એવી વિનયી ભાષા ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૫૫
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
- પૂર્વગ્રહરચિત દૃષ્ટિકોણ, અભિવ્યક્તિની સાહજિકતા. આ છ કથાનું આયોજન એમણે સુપેરે પાર પાડ્યું. હું કવિ કલાપી અને કવિ ન્હાનાલાલ એમના અતિપ્રિય સર્જકો ધનવંતભાઈ એટલે સત્ત્વશીલ જીવનશૈલી, અનેકાંત હું
હતા. “કવિ ન્હાનાલાલની કવિતામાં માનવજીવન દર્શન' એ વિચારશૈલી, સૌજન્યશીલ વ્યવહારશૈલી, હૃદયસ્પર્શી લેખનશૈલી, છું વિષય પર એમણે આદરણીય રામપ્રસાદ બક્ષીના માર્ગદર્શન ઝીણવટભરી આયોજન શૈલી. ૪ હેઠળ મહાનિબંધ લખ્યો હતો. એમણે ‘વસંત વૈતાલિક કવિ ધનવંતભાઈ એક સંજ્ઞાવાચક નામ હતું પણ એ નામમાં રે
ન્હાનાલાલ’, ‘રાજવી કવિ કલાપી’, ‘અપૂરવ ખેલા-અવધૂત આ ભાવવાચક નામો ખુશવંત, યશવંત, કર્મવંત, જ્ઞાનવંત, શું આનંદઘન’ અને ‘કૃષ્ણભક્ત કવિ જયદેવ—આ ચાર નાટક લખ્યા સંસ્કારવંત અને અધ્યાત્મવંત. દરેક વ્યક્તિની જેમ ધનવંતભાઈ કિ હતા. એમને ઘણાં પુરસ્કાર અને એવોર્ડ પણ મળ્યા હતા. નાશવંત તો હતા જ પરંતુ ઓચિંતા આવી રીતે ચાલ્યા જશે BE કલાપીના પુસ્તક માટે મહારાષ્ટ્ર રાજ્ય ગુજરાતી સાહિત્ય એવી કલ્પના કોઈને પણ ન હતી! 8 અકાદમીનો ઉત્તમ નાટ્યગ્રંથ પુરસ્કાર, મહાવીરપ્રસાદ સરાફ કદાચ ધનવંતભાઈએ આપણને કહેવું હોય તો શ્રી હૈ પુરસ્કાર અને છેલ્લે ૨૦૧૬ની ૪ થી જાન્યુઆરીએ લાઠીમાં એમને મકરંદભાઈ દવેના શબ્દોમાં આમ કહે, એવોર્ડથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા.
જીવનની સાંજ થશે ને આપણે જઈશું પોઢી, ૐ આજથી છ વર્ષ પહેલાં એમને એક વિચાર આવ્યો કે વર્તમાન સૂરજ સાથે જાગશું પાછા, નવો આંચળો ઓઢી. S સમયમાં તીર્થકરો અને મહાન આચાર્યોના જીવન વિશે લોકોમાં નિત નવા વેશ ધરી, નિત નવે નવે દેશ, હું અલ્પ માહિતી પ્રવર્તે છે. પરિણામે લોકો પોતાના મહાન આપણે આવશું, ઓળખી લેશું આખ્યનો સંદેશ કે વારસાથી અપરિચિત રહે છે. આથી એમણે સળંગ ત્રણ દિવસ ધનવંતભાઈનો આત્મા ચેતના, ઉચ્ચ સ્તરોમાં શાંતપણે જે એક વિષયની રસપ્રદ રજૂઆત ધરાવતી કથાનું આયોજન કર્યું. સ્થિત હોય એમાં શંકાને સ્થાન નથી. એમનો આત્મા ભગવદ્ શુ આને પરિણામે ‘મહાવીર કથા', “ગૌતમ કથા’, ‘ઋષભ કથા', ગીતાના શબ્દોમાં કહીએ તો પવિત્ર, શ્રીમંત અથવા યોગીઓના “પાર્શ્વ-પદમાવતી કથા’, ‘નેમ-રાજુલ કથા' અને “હેમચંદ્રાચાર્ય કુળમાં જન્મ લઈને પરમ પદને પ્રાપ્ત કરે એવી પરમકૃપાળુ
કથા' જેવી છે કથાઓની પ્રસ્તુતિ જૈન સાહિત્યના મર્મજ્ઞ પદ્મશ્રી પરમાત્માને પ્રાર્થના. શું કુમારપાળ દેસાઈ દ્વારા કરવામાં આવી.
'આપણા - અમારા - આત્મીય શ્રી ધનવંતભાઈ શ્રી ધનવંતભાઈ નામના એક ઘેઘૂર વડલા નીચે બેસી આપણે તેઓના આવા પ્રેમના આપણે ઋણી છીએ. સો કેવી પરમ શાંતિ શીતળતા પામતા હતા! તેમની ઘણાં વર્ષો પૂર્વે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના અંકોનું આવરણ મુખપૃષ્ઠ અધ્યક્ષતામાં સંઘનું સૌ કાર્ય સુપેરે ચાલતું હતું. ઉત્તરોત્તર વિકાસ સાદું હતું. સરસ્વતી દેવીની એક પછી એક નવ-નવી કૃતિઓ પામતું જતું હતું. નવા સીમાચિહ્નો સર કરતું જતું હતું. આજે છપાવા માંડી. અંકો પણ સાહિત્યની દૃષ્ટિએ ઉત્તરોત્તર વિકાસ | આ વડલો ધરાશાયી થયો છે. હૃદયમાં ગ્લાનિ છે.
પામતા ગયા. આવા સુંદર અંકોનું આવરણ પ્લાસ્ટીકનું કોટેડતેમની સાથે ઘણી વાર ફોન પર-રુબરુ વિચારોની આપ-લે ગ્લોસી કરાવવા સૂચન કર્યું. જવાહરભાઈને પૂછી તેમણે આ ૬ થતી. તેમનો પ્રેમાળ-નિખાલસ-આત્મીય સ્વભાવ વિસરાતો વિચારને વધાવ્યો. અંક-મૂલ્ય વધ્યું. તેમની છાયામાં બેસી હું નથી. તેમનો હરહંમેશ હસતો ચહેરો આંખ સમક્ષ તરવરે છે. વિચારોને વહેતા કરવાનું ગમતું.
જાન્યુઆરી ૨૦૧૬નો ‘પ્રબુદ્ધ જીવનનો અંક તા. ૧૭/૧૮મી નવા નવા વિષયોને આવરી નવા-નવા સંપાદક-સંપાદિકા- | જાન્યુઆરીએ મળ્યો. અંક મળતા આદત પ્રમાણે તંત્રી-લેખ તરત સંકલનકર્તાઓને અંકનો કાર્યભાર તેમની રાહબરી હેઠળ સોંપતા |
જ વાંચી જાઉં. “જૈન શ્રમણ-શ્રમણી'નો તંત્રી લેખ વાંચી ગયો. અને આ સૌનું સન્માન-બહુમાન કરતા રહેતા. હું જૈનોની એકતા માટેના આ લેખ માટે અભિનંદન આપવા આવા પ્રેમાળ વ્યક્તિત્વને નત મસ્તકે વંદના. તેમનો # સહજતાથી ફોન પર વાત થઈ. આ એકતા માટે કોણ મથશે? મોક્ષગામી આત્મા મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં વિચરે અને પરમ પ્રભુ મેં કોણ બીડું ઝડપશે? મશાલચીનું આ કામ કોણ કરશે? તેમણે શાશ્વત શાંતિ અર્પે એ જ હૃદયથી પ્રાર્થના. અભ્યર્થના! -અસ્તુ કહ્યું, આપણું કાર્ય દીવાદાંડીનું – પથ પ્રદર્શનનું – વિચારને
હસમુખ શાહ ફિ વાચા આપવાનું છે. આ લેખને જૈન સોશ્યલ ગ્રુપના મુખપત્ર
Mobile : 99209 38626 ‘મંગલયાત્રા'માં અને “જૈન જાગૃતિ સંદેશ'માં ઉધ્ધત પણ થયો.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૫૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 1 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
ડૉ.
પ્રબુદ્ધ વ્યક્તિત્વ શ્રી ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહ |
1 રાજેશ પટેલ છું ગુણવંત છો! બળવંત છો! યશવંત છો! તમે આહ છો! સંજોગો અને પરિસ્થિતિમાં સ્થિતપ્રજ્ઞ રહેવાની તેમની અજોડ છું ૪ તમે વાહ છો! તમે ચાહ છો! તમે શાહ છો!
શક્તિનો હું સાક્ષી રહ્યો છું. પ્રાથમિક માધ્યમિક શિક્ષણ પૂરું કરીને ૪ હું સૌરાષ્ટ્રના ભાવનગરમાં માતા ગુણીબેન અને પિતા શ્રી મહાવીર વિદ્યાલય, મુંબઈમાં પ્રવેશ લીધો. ઉચ્ચ અભ્યાસ મુંબઈ હું શું તિલકરાય કુબેરદાસ શાહના ઘરે ૭મી જાન્યુઆરી ૧૯૪૦ના યુનિવર્સિટીમાં બી.એ. વિથ ગુજરાતી, સંસ્કૃત વિષય સાથે અને હું -૪ રોજ જન્મેલા ધનવંતભાઈનું બાળપણ સૌરાષ્ટ્રમાં વીત્યું હતું. એમ.એ. ગુજરાતી ભાષાશાસ્ત્ર સાથે કર્યું. મુંબઈના જ સાહિત્ય * પછી માટીમાંથી માનવ ઘડવાની અને એ માનવ જીવનનું કલ્યાણ મહર્ષિ ડૉ. રામપ્રસાદ બક્ષીના માર્ગદર્શનમાં મહાકવિ ૐ થાય એવા સુંદર સંસ્કાર સાથે બાળપણથી જ ચારિત્રનું ઘડતર નાન્હાલાલની કવિતામાં માનવજીવન દર્શન ઉપર શોધ-નિબંધ ૯ કરનાર સોનગઢના શ્રી મહાવીર કલ્યાણ ચરિત્ર રત્નાશ્રમમાં રચી પીએચ.ડી. કર્યું. મુંબઈની જ સીડનહામ કૉલેજમાં હું પ્રાથમિક અભ્યાસ કર્યો. બાળપણથી જ બાપા અને કચ્છના ગુજરાતી ભાષાના પ્રાધ્યાપક બન્યા. ૧૯૭૪માં સીડનહામ છે * મેઘાણી એટલે કે કવિવર્ય શ્રી દુલેરાય કારાણી સાહેબનું સાંનિધ્ય કોલેજમાં રાજવી કલાપીની જન્મશતાબ્દી વર્ષની ઉજવણીનું ભવ્ય :
મળ્યું કલ્યાણચંદ્ર બાપાએ બાળપણથી જ ધનવંતભાઈમાં રહેલા આયોજન થયું ત્યારે સોનગઢના રત્નાશ્રમમાં કવિ અને વિદ્યાગુરુ રૂ શું સગુણોને પારખીને એવું સરસ વાતાવરણ આપ્યું કે તેમના શ્રી દુલેરાય કારાણી સાહેબના સહવાસમાં સાંભળેલા ગાયેલા ડું
વ્યક્તિત્વમાં એ ગુણો ઓતપ્રોત થઈને રહી ગયા. ધનવંતભાઈ કલાપીકાવ્યો અને બાળપણનો પ્રવાસ બહુ ઉપયોગી બન્યો. કહેતા કે બાળપણમાં હું રત્નાશ્રમમાં હતો ત્યારે બાપા રોજ કારાણી સાહેબ એ સમયે રત્નાશ્રમના બાળકોને કલાપીનગર રે સાંજે દેરાસરે આરતી ઉતારીને આવીને પછી ચરિત્રાત્મક વાર્તાઓ લાઠીની મુલાકાતે લઈ ગયેલા. રાજવી પરિવાર સાથે સાહેબને ? હું કહેતા. આ રોજનો ક્રમ હતો. અમે બધા વિદ્યાર્થીઓ બહુ ધ્યાનથી ઘરોબો એટલે કલાપીના મહેલમાં બધા વિદ્યાર્થીઓ ખૂબ ફર્યા હૈ ૪ વાર્તા સાંભળતાં અને પછી પૂ. બાપા વાર્તાને અંતે બધા પણ ધનવંતભાઈને કલાપીની લાયબ્રેરી બહુ ગમી ગઈ હતી. ૪ ૐ વિદ્યાર્થીઓ સાથે સવાલ જવાબ કરે અને એ રીતે બોધ આપતા. કલાપીનો પુસ્તક પ્રેમ બહુ જાણીતો છે. તેમણે લખ્યું છે, ભળીશ દૈ S મારી માતાનું હું બહુ નાનો હતો ત્યારે જ અવસાન થયું અને નહિ મિત્ર, સ્ત્રી, બાળકોથી જીવીશ બની શકે તો એકલા ૬ હું મમતાનો અભાવ મારા જીવનને ઘેરી વળેલો. એ ઉંમરે કંઈ પુસ્તકોથી. લાયબ્રેરીમાં આંતરરાષ્ટ્રીય સર્જકોના અંદાજે ૫૫૦ રૃ જે સમજાય નહીં ક્યાંય મન લાગે નહીં અને એકદમ સૂનમુન બેસેલો જેટલા પુસ્તકો જોઈ ધનવંતભાઈને કલાપી પ્રત્યે બહુમાન થયું. જે જે જોઈને એક દિવસ પૂ. બાપાએ મને એકલાને બોલાવીને ખૂબ એ સમયે કલાપીના પ્રપૌત્ર અને સાહિત્યકાર શ્રી પ્રફ્લાદસિંહજી ને પણ સમજાવ્યો. જીવનની સાચી ફિલોસોફી મારી ઉંમર અને સમજ ગોહિલ લાઠીના રાજા હતા. બપોરના ભોજન સમયે ? હું પ્રમાણે સમજાવી અને કહ્યું જો બેટા દુ:ખનું ઓસડ દહાડા છે એ ઠાકોરસાહેબ સાથે વિદ્યાર્થીઓની મુલાકાતમાં આ બાળ $ ૯ વાત સાચી પણ વહેતું રહેવું એજ જીવન છે. હું તારી પરિસ્થિતિ ધનવંતભાઇએ ઠાકોરસાહેબને કલાપી વિષે થોડા સવાલો કર્યા. હું સમજી શકું છું, પણ બેટા આશ્રમના બધા બાળકો તારા સ્વજનો એમનો જન્મ, કુળ, વિદ્યાઅભ્યાસ લગ્ન, પ્રણય, અને મૃત્યુ વિષે છે
જ છે, તારા મનને હળવું કર અને સૌ સાથે ભળી જા, ન સમજાય જાણવાની તેમની જિજ્ઞાસુવૃત્તિએ સતત પાંચ વર્ષ સુધી કલાપીનો જં છું એ સો વાર પૂછ, જીજ્ઞાસા હોય તો એનું નિરાકારણ માંગ, તારા ઊંડો અભ્યાસ અને સંશોધન કાર્ય કરાવીને ગુજરાતી સાહિત્ય ? $ માતા પિતાના સદ્ગુણોનો વારસો તારે આગળ વધારવાનો જગતને અદભૂત, અણમોલ નાટ્યગ્રંથ “રાજવી કવિ કલાપી'ની શું ક છે, અમે તારી સાથે જ છીએ! બસ આટલા પણ ભાવપૂર્ણ શબ્દોની ભેટ મળી જે પછી નાટક રૂપે વારંવાર ભજવાયું અને પ્રથમ કે BE અસર ધનવંતભાઈના સમગ્ર જીવન પર રહી. તેમની ગુજરાતી ઑડિયોબુક “યાદી ભરી ત્યાં આપની’–રૂપે દર્શન વેલ્ટ BE કું જિજ્ઞાસાવૃત્તિએ તેમને સંશોધક બનાવ્યા, કોઈ પણ કાર્યમાં એન્ડ વિઝન દ્વારા પ્રકાશિત થયું અને ખૂબ જ લોકચાહનાને પામ્યું, ૬ હું પ્રવૃત્ત થતાં પહેલાં જરૂરી યોગ્ય તૈયારી અને અભ્યાસ એ પહેલાં જીવન ચરિત્રાત્મક નાટકમાં શિરમોર બન્યું અને ઘણાં એવોર્ડ ૨ કરી લેતા અને પછી દરેક કાર્યની શરૂઆત કરતા. નિરાશા- અને સન્માન પ્રાપ્ત થયા. પ્રયોગશીલ નાટ્યકાર તરીકેની તેમની હતાશા ને બાળપણથી જ ખંખેરીને ઉછરેલા આ રત્નાશ્રમના પ્રતિભા વધુ વિકસી. તેમણે મુંબઈ યુનિવર્સિટી અને રત્નને મેં હંમેશાં રચનાત્મક અભિગમ અને ઉચ્ચ આદર્શ સાથે એસ.એન.ડી.ટી. યુનિવર્સિટીના મેમ્બર ઑફ બોર્ડ ઑફ સ્ટડી રે ૐ જીવતા જોયા છે. બાળપણના આ સંસ્કારના જોરે જ એમને એક તરીકે પણ સેવાઓ આપી હતી અને એ રીતે શિક્ષણ ક્ષેત્રે સદાય રેં
સંવેદનશીલ સર્જક અને ઉમદા માનવી બનાવ્યા હતા. દરેક સમય, અગ્રેસર રહ્યા. ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. "
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ પ૭
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
છે રોટરી કલબ ઓફ મુંબઈમાં રોટરિયન તરીકે સેવા આપી કલાપી’, શ્રી જયભિખૂકૃત-કૃષ્ણ ભક્ત કવિ જયદેવનું છે હું અને ફોર્બ્સ ગુજરાતી સભા, ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ, શ્રી નાટ્યાંતર, અવધૂત આનંદઘનજીના જીવન પ્રસંગો પર “અપૂર્વ શું ૬. મહાવીર જૈન વિદ્યાલય અને રૂપ માણેક ભણશાળી ટ્રસ્ટ ખેલા’, ‘વાંસને આવ્યા ફૂલ' તેમજ તેમનું ચિંતન “વિચાર મંથન' પૂ. $ આયોજિત જૈન સાહિત્ય સમારોહના એ સંયોજક રહ્યા. જૈન અને ‘વિચાર નવનીત' એમના યાદગાર સર્જનો રહ્યા છે. ૪ સાહિત્યમાં અવનવા વિષયો પર તેમણે સાહિત્યકારો પાસે શ્રી મહાવીર ચારિત્ર કલ્યાણ રત્નાશ્રમમાં બાળપણથી જ જ હું પુષ્કળ સંશોધનકાર્ય કરાવ્યું અને નિબંધના સ્વરૂપે લખાવી ગ્રંથસ્થ સાહિત્ય અને સંસ્કારનું ઊંડું સિંચન થયું. પરિણામે ધનવંતભાઈનું હું હું કરાવ્યું એ રીતે જૈન સમાજ પર બહુ મોટો ઉપકાર તેમનો છે. વ્યક્તિત્વ અલગ જ રીતે ખીલી ઊઠ્યું. માનવીય સંબંધો, ઉચ્ચ $ જં તેઓ એ સમગ્ર ગુજરાતી સમાજ અને શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘમાં આદર્શ સાથે મુંબઈની ઘણી સામાજિક, શૈક્ષણિક સંસ્થામાં સેવાઓ જં
મહામંત્રી તરીકે સેવા આપી અને સંઘનું મુખપત્ર “પ્રબુદ્ધ આપી. જૈન તત્ત્વદર્શનના ઊંડા અભ્યાસને કારણે શ્રી મુંબઈ જેન હું જીવન'ના તંત્રી રહ્યા. તેમની રાહબરી નીચે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન' નવા યુવક સંઘની પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાનું વિચાર, વૈવિધ્ય સાથેનું હું સ્વરૂપે અને ઉચ્ચ માનવીય મૂલ્યોને સ્પર્શતા વિષયો સાથે એક ભવ્ય આયોજન, જૈન કથાઓ, અને જૈન સાહિત્ય સંમેલનમાં હું છે નવી ઊંચાઈ પર પહોંચ્યું. તેમના તંત્રી લેખમાં હંમેશાં સામાજિક સંયોજક તરીકે ખૂબ ગરિમાપૂર્ણ કાર્ય કર્યું! ખુદ્દારી, ખુમારી અને ૪ ૪ ઉત્કર્ષ અને જીવ માત્ર પ્રત્યેની તેમની કલ્યાણ ભાવના પ્રગટ ખાનદાની, તેમના જીવનના મુખ્ય સિદ્ધાંતો હતા. સમય, સંજોગો છે ૬ થતી. તેઓ હંમેશાં કહેતા કે મારા પૂર્વ સૂરી અને વિદ્વાન સ્નેહી અને પરિસ્થિતિ સામે ક્યારેય હાર નહિ માનનારા ધનવંતભાઈ રૂ ૐ શ્રી, રમણભાઈ શાહે “પ્રબુદ્ધ જીવન માટે જે ઉચ્ચ માપદંડ નક્કી બહુ આકર્ષક વ્યક્તિત્વના માલિક હતા. તેઓ એકદમ હર્યુંભર્યું શું હિં કર્યા છે એ મર્યાદામાં રહીને મારે સમાજને કૈક વિશેષ આપવું જીવન જીવ્યા. જીવનની પ્રત્યેક ક્ષણને તેમણે મહાણી, સંબંધો BE છે, એટલે સ્તર જાળવીને તેમણે ખૂબ પ્રયોગો કર્યા.
માટે જીવ્યા અને અંત સુધી પ્રવૃત્તિમય રહી દુનિયાને અલવિદા હૈં તેમને મળેલા સન્માનોમાં ઉલ્લેખનીય એવું ૧૯૫૮માં ફોર્બ્સ કરી ગયા! એજ સાબિત કરે છે કે તેઓ ઉચ્ચ આત્મા હતા જે રે હું ગુજરાતી સભા દ્વારા નિબંધ સ્પર્ધામાં પ્રથમ પારિતોષિક તેમના થોડા વિશિષ્ઠ કાર્યો કરવા આ ધરતી પર અવતર્યા હતા અને એ હું $ નિબંધ ‘ગુજરાતના સામાજિક જીવનમાં નાટકનો ફાળો'ને મળ્યું કાર્યો પૂરા કરીને માનભેર વિદાય લીધી. શારીરિક બીમારીઓ
હતું. ૧૯૭૫માં તેમના નાટક ‘અંગારા’ને સુરત મ્યુનિસિપલ અને તકલીફો સામે એ હંમેશાં લડ્યા, આસાનીથી હાર માની ? રે કોર્પોરેશનની નાટચ સ્પર્ધામાં પ્રથમ પુરસ્કાર તેમજ લેવાનું તેમના સ્વભાવમાં નહોતું. એ રીતે તેઓ બળવંત હતા. રૂ ડું સંશોધનાત્મક સત્ય ઘટનાનો મૌલિક નાટ્યગ્રંથ “રાજવી કવિ જોયેલા સ્વપ્નાંઓ સિદ્ધ કરવા, સાકાર કરવા તેમણે ઘણાં મિત્રોનો હું તે કલાપી’ને મહારાષ્ટ્ર રાજ્ય ગુજરાતી સાહિત્ય અકાદમીનો બેસ્ટ સહયોગ લીધો અને ખૂબ યશ પામ્યા એ રીતે તેઓ યશવંત હતા... BE નાટ્યગ્રંથ પુરસ્કાર અને મહાવીર પ્રસાદ સરાફ પુરસ્કાર તેમજ વર્ષો સુધી ફેક્ટરી ચલાવીને સફળ વ્યવસાય કર્યો અને એ કાદ જે સંસ્કૃતિ અભિવાદન ફાઉન્ડેશન તરફથી બેસ્ટ નાટકનો એવોર્ડ અર્થમાં ધનવંત બન્યા. અચાનક આવી પડેલી આકસ્મિક મુસીબતો ? € મળ્યો હતો. ૨૦૦૪માં તેમના લખેલા નાટક કલાપીને સામે અડીખમ ઊભા રહેવાની તેમની કોશિશ અને હિંમતને તો ૪ ટ્રાન્સમીડિયા એવોર્ડ પણ મળ્યો હતો અને વર્ષ ૨૦૧૫નો સો સો સલામ કરવી પડે. પોતાના સિદ્ધાંતો, પોતાના આદર્શો ?
આરાધના ચેરિટેબલ ટ્રસ્ટ લાઠી દ્વારા અપાતો ‘રાજવી કલાપી સાથે તેઓએ ક્યારેય બાંધછોડ ન કરી અને ઈમાનદારીથી વળગી મેં 9 એવોર્ડ' તા. ૪-૧-૨૦૧૬ના રોજ પૂજ્ય મોરારી બાપુના વરદ્ રહ્યા. તેમનું એક સૂત્ર મને બહુ ગમે છે. તેઓ કહેતા કે સારા અને ૨ હું હસ્ત લાઠીમાં એનાયત થયો ત્યારે તેમણે પોતાની માતૃસંસ્થા ખરાબ દિવસો તો જીવનમાં આવે અને જાય. આપણી દાનત હૈ
શ્રી મહાવીર ચરિત્ર કલ્યાણ રત્નાશ્રમને યાદ કરીને પોતાને મળેલો સારી હશે તો આ કસોટી કાળ એક દિવસ પૂરો થશે અને સારા કે આ એવોર્ડ સંસ્થામાં ભેટ મોકલવાની શુભ ભાવના વ્યક્ત કરી હતી દિવસો પાછા જરૂર આવશે જ !! આપણે આપણી ખાનદાની ને છે અને ભવિષ્યના વિદ્યાર્થીઓને એક નવો આદર્શ અને પ્રેરણા મળે સંસ્કારને વળગી રહેવું જોઇએ અને સંબંધોને ટકાવી રાખવા જોઇએ હું એવી સુંદર ભાવના પ્રગટ કરી હતી જેની પૂજ્ય બાપુએ સહર્ષ એ જ સાચું જીવન છે. અહીં કશું જ સ્થિર નથી બધું પરિવર્તનશીલ
નોંધ લીધી હતી... ૐ સર્જક તરીકે ૧૯૭૫માં સીડનહામ કૉલેજમાં કલાપી પ્યારું ત્યજીને પ્યાર કોઈ આદરે છેલ્લી સફર! S જન્મશતાબ્દિ વર્ષ નિમિત્તે તેમના નિબંધ “કલાપી દર્શન'નું ધોવાય યાદી ત્યાં રડાવે છે જુદાઈ આપની! હું પ્રકાશન થયું અને ‘વસંત વૈતાલીક' મહાકવિ નાન્હાલાલના જ્યાં જ્યાં નજર મારી ઠરે યાદી ભરી ત્યાં આપની! 8 જીવન પર આધારિત નાટક ‘વસંત વેતાલીક” અને “રાજવી કવિ આંસુ મહીં એ આંખથી યાદી ઝરે છે આપની! - કલાપી * ?
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શીહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ ૨
ડૉ. બળવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૫૮ % પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 1 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BM ડૉ. ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શીહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી.
ડૉ. શ્રી ધનવંત શાહને સ્મરણ-શ્રદ્ધાંજલિ
'pપ્રા. પ્રતાપફુમાર જે. ટોલિયા
એ મોત! તું જરા થંભી જા!' જીવિત કે ગરણે નહીં ચૂનાધિકતા'
હતી. ફોન જોડતાં બહેનશ્રી સ્મિતાબેને તેઓ સામાન્ય અસ્વસ્થ (અપૂર્વ અવસર : શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી) હોવાનું અને ત્યારે બાથરૂમમાં હોઈને સાડાચાર વાગ્યા પછી બુધવાર ને બીજી માર્ચની પરોઢ પૂર્વે જ આ લખવા બેઠો છું- ફોન કરવા સૂચવ્યું. જિનસ્મરણ, સગુરુ-વંદન કરીને.
હમણાં જાણેલા તેમના કાર્યસંકલ્પ દૃઢતાના અને ભાવનગર , હું હમણાં જ એ અભૂત સ્વપ્ન પૂર્ણ થયું છે. શ્રી ધનવંતભાઈના હૉસ્પિટલ યાત્રા કરી, મૃત્યુને હાથતાળી આપી સોનગઢના હૈ હું એવરેસ્ટ હાઈટસના જ ઉપરના માળનું સ્વપ્ન. તેમની આરંભાઈ સમારોહના સુચારુ સંચાલન કરી આવ્યાના સમાચાર ત્યારે હું $ ચૂકેલી પરલોકયાત્રા પછી સહધર્મચારિણી સુમિત્રા સાથે ત્યાં રવિવારે જાણમાં ન હતા. રવિવાર સવારના ઉપરના ફોન મુજબ હું તેમને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પવા પહોંચાયું છે. તેમના પરિવારના સર્વ બહેનશ્રી સ્મિતાબેન સાથે સ્વાભાવિક જ એ બધું પૂછવા-જાણવાનું
સ્વજનો તેમની સ્મશાનયાત્રાએ ગયેલા છે–એકાદ અતિથિ બનેલું નહીં. પરંતુ કોણ જાણે કેમ, ગુરુપ્રેરણાથી, તેમને ફરી ૐ સજ્જન સિવાય. આમ તો કદી નહીં જોયેલા એ ઘરમાં, જ્યાં ફોન જોડું ત્યારે સાંજે તેમને એમ કહેવાનું તો સૂઝેલું કે,
તેઓ સદેહે વસીને ચિંતન, લેખન, આયોજન બધું કરી ગયા “ધનવંતભાઈ! જિન-શરણ અને નિજાત્મ-સ્મરણ દૃઢ છે તેના બધા પરમાણુઓ ત્યાંથી ઘણું ઘણું અમને કહી રહ્યા હતા. રાખજો !' હું એ સઘળું સાંભળતાં, જોતાં, બારીની બહાર, મુંબઈના સાગર તેમના જીવનભરના સાહિત્ય ક્ષેત્ર દ્વારા જિન-શાસનની હદ હુ પર દૃષ્ટિ દોડી ગઈ. જાણે ત્યાં ગુરુદેવ રવીન્દ્રનાથનું ‘શમુએ સંશોધન ભરેલી સેવા તેમને એ ભણી લઈ જ જાય. આ અમારી છે શાન્તિ પારાવાર'નું ગીત ગાતા એક નૈયામાં બેસી એ જઈ રહ્યા અંતર પ્રતીતિ છે, કારણ કે જાણેલા સર્વ સમાચારો મુજબ તેમણે છે હું અને આ પ્રાર્થના કરી રહ્યા હતા.
ઉપર કહેલ મોતને પણ હાથતાળી આપતાં કહી દીધું હોય કે, હું ૐ “હે જીવન-કર્ણધાર! આપના આ અપાર શાંતિસાગરમાં મોત! તું થંભી જા જરા, મારું અધૂરું કામ પૂરું કરી લઉં!” છું હું મારી જીવન નૈયા વહાવીને લઈ જાઓ અને પહોંચાડો આપના અને છેલ્લે સંકલ્પભેર સોનગઢ સાહિત્ય સમારોહનું એ કાર્ય ? પરમ શરણે, પરમધામ, નિજધામમાં...
સફળપણે સંપન્ન કર્યા પછી, થંભાવી રાખેલા એ મૃત્યુમિત્રને તેમણે આ સ્વપ્ન સાથે, અમૃતવેળાના શીધ્ર આકાર લેતા પરોઢ- જાણે તૈયારી પૂર્વક ફરી નિમંત્યો હોય કેકે સ્વપ્ન સાથે અવશ્ય કોઈ અગમ સંકેત હશે! શ્રી કલ્પસૂત્રમાં “સાચે જ તૈયાર છું, તું આવતો ખરો! ૯ આર્ષદૃષ્ટા યુગપ્રધાન આચાર્યશ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામી આવા સંકેત- પળનો ય વિલંબ નહીં કરું, તું આવ તો ખરો!!' સિદ્ધિની સાક્ષી પૂરે છે. શ્રી ધનવંતભાઈની જીવનયાત્રા અને
(મેઘબિન્દુ) કે તેમના સાથે ચાલેલી અમારી અંતર-સહયાત્રાનો એ પડઘો પાડે આત્માની નિર્ભયતા સૂચવતા – આ ગૂર્જરકવિ જેવા જ સ્વામી : રૂ છે. કારણ છેલ્લે રવિવારના દિવસે અમારી કોલવાર્તા થવી રહી રામતીર્થ તો આ ઉર્દુ કવિતાના શબ્દો જાણે શ્રી ધનવંતભાઈના ગયેલી. બહેનશ્રી સ્મિતાબેન સાથેની એ વાતનો ઉલ્લેખ હજુ મૃત્યુને આ નિર્ભય-નિમંત્રણનો પડઘો પાડે છેગત રાત્રે જ અમે બંનેએ વિદુષી બહેન ડૉ. સેજલ શાહ સાથે, | ‘અય મૌત! બેશક ઉડા દે ઇસ જિસ્મ કો,
શ્રી ધનવંતભાઈના છેલ્લા દિને, રવિવારના પ્રયાણના સર્વ મેરે ઔર અજમામ ભી કુછ કમ નહીં; É સમાચારો જાણવા ફોન-વાર્તાલાપ કરેલો. આ સ્વપ્ન એનું એક હવાઓ મેં લહરાતા ફિરુંગા, મહત્ત્વનું કારણ હતું, પ્રતિફલ ન હતું.
નદી-નાલોં કે ભેશ મેં ગાતા ફિરંગા, વાત એમ હતી કે તેમને સોનગઢ સાહિત્ય સમારોહના વ્યસ્ત ચાંદ-સિતારોં કે રૂપમેં ચમકતા રહૂંગા...” કે કાર્યક્રમમાં વિક્ષેપ ન કરતાં પછીથી ૨૮મી ને રવિવારે સવારે
(‘જ્ઞાની કા ઘર' કવિતા) કું તેમને પ્રવાસમાંથી ફોન જોડ્યો, કે જ્યારે બેંગલોરથી હેપી- આમ મોતનેય “ચુનોતી' આપી શ્રી ધનવંતભાઈ તો મૃત્યુને રૂ કર્ણાટકના શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર આશ્રમે પહોંચેલો. સગુરુદેવ શ્રી અને જીવનને બંનેને જીતી ગયા. તેમના એ વિજયી સાહિત્યાત્મા- હું
સહજનાનંદઘનજીને મહત્ત્વનો સંદેશ આપવાની પ્રેરણા થઈ જ્ઞાનારાધનાત્માને તેમની આત્મશાંતિ અર્થે પ્રાર્થનાપૂર્વક વંદના. તે ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
* ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ”
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૫૯
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
2 શ્રી ધનવંતભાઈ સાથેનો અમારો સંબંધ ચાલીસેક વર્ષનો “સપ્તભાષી આત્મસિદ્ધિ'ને તો વિશેષ રૂપ આપી “પ્રબુદ્ધ , હું અને ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ પત્ર સાથે સાઠેક વર્ષનો. ૧૯૫૫માં શ્રી જીવનના અનેક અંકોમાં પ્રકાશિત કરતા રહ્યા. તે જ પ્રમાણે હું જુ. પરમાનંદભાઈ સાથેથી લેખ-લેખન રૂપે આરંભાયેલો અને શ્રી અમારા શ્રી ભક્તામર સ્તોત્રના એલ.પી. રેકર્ડ (હવે સી.ડી.)ના
ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહ અને ડૉ. શ્રી રમણભાઈ સાથે એ રેકર્ડીગને, તેની શાસ્ત્રીય રાગોની સંયોજનાને તેઓ સદા પ્રશંસતા છે ૪ વિસ્તરતો રહેલો, શ્રી ધનવંભાઈએ એ સુષુપણે માત્ર નિભાવ્યો જ નહીં, આધુનિક ફિલ્મી-ધૂનો પરના અને અશુદ્ધિ-ઉચ્ચારપૂર્ણ ઈં જ નહીં, વિકસાવ્યો પણ. સમયે
શ્રી ભક્તામર સ્તોત્રના અનેક હું સમયે અનેક વિષયો પર લખવા
સ્નેહાંજલિ
રેકર્ડીગો સામે લાલબત્તી ધરતા હું ૪ અમને નિમંત્રતા રહ્યા, કે જે
તેઓ લખવા પણ માગતા હતા. ૪ છે તેમનો એક સફળ સંપાદક એ સાચું જ છે કે.....
શ્રી ભક્તામર જ નહીં, ભક્તિહૈ તરીકેનો ધર્મ હતો. વાસ્તવમાં સંબંધોના હસ્તાક્ષર કોઈ ઉકેલી નથી શકતું.
સંગીતના નામે જૈન સમાજમાં છે હુ અમને જ નહીં, અનેક નવા એમાં જોડણીની ભૂલ કોઈ શોધી નથી શકતું.
જે સંગીત વર્તમાનમાં સર્વત્ર હું છે લેખકોને તેમણે સદા લખતા ખૂબ સરસ હોય છે વાક્યરચના,
પ્રસ્તુત થઈ રહ્યું છે તેના ૪ કર્યા. લખતા જ નહીં, સંપાદન પણ પૂર્ણવિરામ એમાં કોઈ મૂકી નથી શકતું.
તેઓશ્રી ઘોર વિરોધી રહ્યા. શ્રી ૪ કરતા કર્યા - ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના | કારણ કે...આ પૂર્ણવિરામ મુકવાનું કાર્ય પરમેશ્વરની પરમ ભક્તામર સ્તોત્રની અમારી દૃ હું અનેક વિશેષાંકો તેના સાક્ષીરૂપ ઈચ્છાને આધારે જ સર્જાતું હોય છે, એટલે જ જૈન દર્શનના ચિંતક, નિર્માણની ભૂમિકા પર તેમણે જ છે. “પ્રબુદ્ધ જીવનને નવું, પ્રાકૃત અને મધ્યકાલિન સાહિત્યના વિદ્વાન એવા ડાં. અમારી પાસે લેખ પણ જે - નિત્યનૂતન રૂપ આપ્યું જવાનું ધનવંતભાઈ શાહની જીવનયાત્રા ૨૮ ફેબ્રુઆરીએ પ્રભુઈચ્છાને લખાવેલો જે અપ્રકાશિત રહી છે છે તેમનું પ્રદાન કોઈ નાનું સૂનું કારણે જ વિરામ પામી એ માનવું જ રહ્યું...આજે તેમના શબ્દાર્થની ગયો છે. હું નથી. સર્વ કોઈ આ વાત સાથે સાથે સાથે તેમના વિચાર અને આચારની પૂરી સંવાદિતાની સ્મૃતિ છેલ્લે, અનેક પ્રોત્સાહન- ૬ હું સહમત થશે.
થઈ આવે છે. એમની રચનાઓમાં શાસ્ત્રના પૂરા આધાર સાથે પ્રદાનોમાં શ્રી ધનવંતભાઈનું = ચાલીસેક વર્ષ પહેલાં તાર્કિક દલીલો, વૈજ્ઞાનિક અભિગમ, સર્જનશી મૌલિકતા તથા મહત્ત્વનું પ્રદાન છે અમારી ૪ હું અમારો જે સાહિત્ય-સંગીત સરળ શૈલીના નવાજ્ઞાનાકાર દર્શન કરનારી વર્તમાન તથા ભાવિ, “મહાવીર દર્શન' પછીની શું તત્ત્વચિંતનના નિમિત્તથી શ્રી પેઢી જ્યારે જ્યારે એને ગહનતાથી આસ્વાદશે ત્યારે ત્યારે એ વિસ્તૃત કૃતિ ‘મહાવીર કથા'. « ધનવંતભાઈ સાથે સંબંધ જરૂર વિશ્વાસ કરશે કે કેવી ભવ્ય પ્રજ્ઞાવાન વ્યક્તિએ આ ધરતી| છ કલાકની આ ત્રણ દિવસ ન આરંભાયેલો તેનું નિમિત્ત હતું પર વિચરણ કર્યું હતું અને આ ‘વિશ્વાસ’ શબ્દનું તો એવું છે કે| ચાલેલી મુંબઈ-વિલેપાર્લેની કથા હું ભગવાન મહાવીરના જીવનનું એને વાંચતા ૧ સેકંડ લાગે, એના વિશે વિચારતા ૧ કલાક લાગે, (જેમાં તેમનો અવાજ પણ રેકર્ડ રદ અમારું દીધે ચિંતન અધ્યયને એને સમજાવતા ૧ દિવસ અરે, ૧ મહિનો લાગે પણ...આવો | થઇ ગયેલ છે.) તમણ પ્રત્યક્ષ
બછાનું કથન-સજ ને એવુ પેઢી...દ૨ પેઢીમાં ઝીલાતો પ્રચંડ વિશ્વાસ ઉત્પન્ન કરવા તો ત્રણ દિવસ હાજરી આપી, : ‘મહાવીરદર્શન’નું રેકેડીંગ આવા પ્રજ્ઞાવાન ડો. ધનવંતભાઈ શાહના સમસ્ત જીવનનો અમને બંને ને તેમણે જે ૨ વરલીના એક ટુડિયોમાં સંપન્ન કાર્યકાળ એમાં ઝળહળતો લાગે...સ્નેહી સ્મિતાબહેનના અનુમાદિત-પ્રોત્સાહિત કથા શું થયા પછી તેમના ત્યારના સોભાગ્ય શિખર એવા તથા ચિ. પ્રાચી ચિ. રીતિ તથા ચિ. | છે, જે. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ના પાને છે
વરલાના મુબઈ-નિવાસે જવાનું પૂરબના વત્સલ વડીલના મોક્ષગામી એવા પુણ્યશીલ આત્માને મુદ્રિત છે, તે ભૂલાશે નહી. શ થયેલું. તે પહેલાં તેમણે અમારી કોટિ કોટિ પ્રણામ કરીએ છીએ. ખરા અંતરથી પ્રણામ કરીએ | સર્વેના સુકૃતોના આવા હું શ્રી આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર અને શ્રી છીએ.
અનુમોદક આત્મા શ્રી રૅ ૯ ભક્તામર સ્તોત્રની રેકર્ડો
ગીતા પંડ્યા - કીર્તિ પંડ્યા ધનવંતભાઈને વંદન. છે વસાવેલી અને ખૂબ બિરદાવેલી.
ડી/૩૦૨, નિર્માણ પાર્ક, જીજામાતા રોડ. | ૐ શાંતિ... શાં કે આ બંનેની તેઓ અનુમોદના
પંપ હાઉસ, સુનિતા હૉસ્પિટલની સામે, શાતિ... B કરતા. શ્રી આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર
- અંધેરી ઈસ્ટ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૯૩. હું અને તેના સાત ભાષાના સ્વરૂપ ફોન : ૨૮૩૮૩૮૫૪ મો. : ૯૮૨૦૩૫૪૬૬૧
મો. : ૦૯૬૧૧૨૩૧૫૮૦ છું
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શીહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. ૨ પૃષ્ઠ ૬૦ = પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 5 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
ષાંક # ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક be ડૉ.
એક અનોખા-અભુત શિલ્પી: નામે ડૉ. ધનવંતરાય ટી. શાહ
' શ્રીમતી પારુલબેન ભરતદ્રુમાર ગાંધી ૨૯ માર્ચ, ૨૦૧૬. સવારે ફોન દ્વારા સમાચાર મળ્યા કે લખેલો, ત્યારે આત્મીયતાનું વાત્સલ્યસભર આમંત્રણ મળ્યું કે $ “ધનવંતભાઈ હવે આપણી વચ્ચે નથી રહ્યા.” સાંભળી મગજ બહેર મહાવીર જૈન વિદ્યાલય દ્વારા દર બે વર્ષે સાહિત્ય સમારોહ યોજાય 5 હું મારી ગયું. ઘડીભર તો એમ જ થયું કે આ સમાચાર સાચા નથી. છે તેમાં જરૂરથી પધારશો. એ પછી થોડા સમયમાં પુના મુકામે હું
કાંઈક ભૂલ થતી લાગે છે. પરંતુ ના, વાસ્તવિકતા એ જ હતી. સાહિત્યસત્રનું આયોજન થયું. ત્યારે મેં ધનવંતભાઈને વિનંતી છે ક ધનવંતભાઈની ગેરહાજરીવાળા શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ અને કરી કે આ સાહિત્ય સત્રનો નાનો અહેવાલ આપને લખી શુ સાહિત્ય સમારોહની કલ્પના પણ હૃદયને હચમચાવી જાય છે. મોકલીશ. આપ તેને “પ્રબુદ્ધ જીવનમાં સ્થાન આપજો. એ હિં હિમાલયની સામે માનવી ઊભો રહે, અને તેને શબ્દોમાં આલેખવા અહેવાલ તેમણે જોયો, યોગ્ય લાગ્યો, પત્રકારત્વ ક્ષેત્રે મળેલી # મથે એવી જ કંઈક સ્થિતિ છે મારી આજે, પરંતુ મારા માર્ગદર્શક, મારી સિદ્ધિઓને નજર સમક્ષ રાખી તેમણે તે પછીના દરેક જૈ પ્રેરક એવા પૂ. ધનવંતભાઈને શબ્દાંજલિ ન આપે તે તો કેમ ચાલે? સાહિત્ય સમારોહમાં રિપોર્ટીગનું કાર્ય મને સોંપ્યું. આ ઉપરાંત હૈ આકાશ સમ ઊંચું ને ઉદધિ સમ ઊંડુ,
મારા લેખો જોઈ-વાંચી હંમેશાં મને પ્રોત્સાહિત કરતા કે 5 તો યે સહુના હૃદયમાં સ્નેહથી સમાયું,
જ્ઞાનાભ્યાસ ચાલુ રાખજો. નવા નવા સંશોધકીય લેખો મને પરાર્થે પલ પલ ઘસાઈ ઊજળું થયેલું,
મોકલતા રહેજો. મારા ઘણા લેખોને તેમણે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'માં એવું ધન્ય ધન્ય જીવન જેનું,
સ્થાન આપી હંમેશાં પ્રોત્સાહિત કરી. ક્યાં રાજકોટ અને ક્યાં ? એ ઉજાગર કરવાનું મુજ રજનું શું ગજું?
મુંબઈ છતાં સતત સંપર્કમાં રહેતા. તેમના શબ્દો દ્વારા ચેતના ધનવંતભાઈ એટલે એક વિરલ વિભૂતિ, દિવ્ય આત્મા, જાગતી, પ્રાણ સંચરતો અને સતત પ્રેરણાનો ધોધ વહેતો મેં ૪ મહામાનવ, કલામંદિર, પ્રેરણાની પરબ, સંવેદનશીલ હૃદયના અનુભવ્યો છે. પોતાના સર્જનશીલ વ્યક્તિત્વ સાથે સામી છે ૬ સ્વામી, અનેકોના માર્ગદર્શક, બહુમુખી પ્રતિભાવાન સંસારી સંત. વ્યક્તિમાં રહેલી શક્તિને ઓળખવામાં માહિર ધનવંતભાઈ કોની છે
એક એવું અસીમ વ્યક્તિત્વ કે જેને શબ્દોમાં અભિવ્યક્ત કરવું એટલે પાસેથી કયું કામ લેવું? કોને શું આપવું? તેમાં નિષ્ણાત હતા. આ
અસીમને સીમામાં બાંધવાની ધૃષ્ટતા કરવી, કારણ કે કોઈપણ તેથી જ તેમના જીવન માટે એમ કહી શકાય કે, જે વિશેષણો, મારી બુદ્ધિમતા કે મારી લેખિની એ આત્મીય સ્વજનના એક એક પળ સમજી લીધી, અનેક પળ ઊકેલી લીધી, શા જીવનને આલેખવા ટૂંકી જ પડવાની. આમ છતાં જ્યારે પૂ. પળ પળ જિંદગી જીવીને, પળમાં તેને સંકેલી લીધી. # ધનવંતભાઈના શબ્દદેહને તાદૃશ કરવાનો મહાયજ્ઞ આરંભ્યો છે લીલા પાન અને સુવર્ણરંગી ફળોથી શોભતું આમ્રવૃક્ષ જોઈને હું ત્યારે મારી અંતરભાવનાને પાવન કરવા થોડા સ્મૃતિરૂપી કોઈનું પણ મન પ્રસન્નતા અનુભવે. એ છાંયડો, પવન, સુગંધી ઉં # સમિધોની શબ્દાહુતિ અર્પિત કરવા નમ્ર પ્રયાસ કરું છું. પુષ્પ અને સુમધુર મિષ્ટ ફળો આપે છે. વૃક્ષની સમૃદ્ધિ તેના મૂળને
સ્મૃતિઓનો ઊછળે અફાટ જલધિ અંતર મહીં, આભારી છે. મૂળ વિનાના વૃક્ષની કલ્પના પણ ન કરી શકાય.
આચમન માટે ધરું છું, એક અંજલિ અહીં.. સમાજમાં કેટલીક વ્યક્તિઓ પણ આ મૂળ જેવી હોય છે. આખા હું લગભગ ૨૦૦૯ની સાલમાં Jain Social Group Inter- સમાજને પૃષ્ટ અને સમૃદ્ધ બનાવવા એ જિંદગી ખર્ચી નાખે છે, હું national Federation દ્વારા એક મહાનિબંધ સ્પર્ધાનું આયોજન અનેક કષ્ટો સહે છે. ધનવંતભાઈ પણ આમાંના જ એક હતા.
થયું. ત્રણ નિર્ણાયકોની પેનલમાં એક નામ ડૉ. ધનવંતભાઈનું તેઓ વ્યક્તિ એક હતાં પણ તેમના વ્યક્તિત્વના રંગો અનેક મેં પણ હતું. આ આંતરરાષ્ટ્રીય મહાનિબંધ સ્પર્ધાનો વિજયાભિષેક હતાં. લેખક તરીકે તેમની કુનેહ અને આર્ષદૃષ્ટિની વાત કરું કે હું મારા મસ્તક પર થયો. મારા માટે પ્રથમ નંબર મળ્યો એ ખુશીની નાટ્યકાર તરીકે તેમના અવનવા સર્જનોની વાત કરું? સાહિત્ય હૈ
વાત તો હતી જ પણ એથીય વધુ ખુશીની વાત તો એ હતી કે મને સમારોહના એક કર્મઠ, સમર્પિત સંયોજકની વાત કરું કે જીવદયા છે આવા કર્મયોગી, નૂતનદૃષ્ટિસંપન્ન, રાષ્ટ્રપ્રેમી અને હકારાત્મક પાળવા માટે પોતાના ઉદ્યોગની દિશા બદલી નાખનાર એક
અભિગમ દ્વારા શૂન્યમાંથી સર્જન કરનારા ધનવંતભાઈના સંવેદનશીલ, મહામુલા માનવની વાત કરું? અનેક એવોર્પો ૐ પરિચયમાં આવવાનું સદ્ભાગ્ય સાંપડ્યું. અન્ય એક જ્ઞાન-સત્રમાં મેળવનાર વિજેતાની નમ્રતાની વાત કરું કે સિદ્ધિઓ મેળવ્યા પછી હું આ તેમની સાથે રુબરુ મુલાકાતમાં વાત થઈ કે એ મહાનિબંધ મેં તેનો ભૂલથીયે ક્યાંય ઉલ્લેખ ન થઈ જાય તેવા નિરાભિમાની- ૨ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
- ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
* ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. "
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૬૧
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
[ સરળહૃદયા શિક્ષણવિદ્ગી વાત કરું? પોતે સ્વસ્થ હોય કે અસ્વસ્થ થયો છે તેવા સાહિત્ય સમારોહને શ્રુતજ્ઞાનરૂપી તીર્થ બનાવી છે હું હંમેશાં પોતાના નિર્દોષ-વાત્સલ્યસભર હાસ્યથી સામી વ્યક્તિને અનેકોને તેની ભક્તિમાં તરબોળ કરનાર ધનવંતભાઈએ પોતાના હૈ ૬ પ્રસન્ન કરી દેનાર સદાનંદીની વાત કરું કે ક્યારેય કોઈના પ્રત્યે પ્રાણની આહુતિ આપી એને જવલંત રાખ્યું છે તેમ કહીશું તો હું
પણ રાગ-દ્વેષ ન રાખનાર ગુણાનુરાગી-અજાતશત્રુ-ઉત્કૃષ્ટ પણ અતિશયોક્તિ નહિ ગણાય. “પ્રબુદ્ધ જીવન'ના પ્રાણ એવા છે $ માનવીની વાત કરું? આવું પ્રતિભાશાળી વ્યક્તિત્વશબ્દોમાં કંડારવું ધનવંતભાઈનું મહાપ્રયાણ સર્વેને એક ખાલીપાનો અહેસાસ છે ૐ કઠિન છે એટલે એમ જ કહીશ કે,
કરાવી જાય છે ત્યારે મારા શબ્દો મૌન બની જાય છે. મારી છે સમાવી દેવું તમ વ્યક્તિત્વ માટે શબ્દ તણા સાગરમાં, ક્ષતિભરેલી, સદાય અધુરી લાગે તેવી પણ સ્મૃતિના સ્નેહથી હું * પણ ઓછો પડ્યો શબ્દસાગર, મારી ભાવના તણા ગાગરમાં... છલોછલ અભિવ્યક્તિ પર પૂર્ણવિરામ મૂકી, પ્રેમાળ, પિતૃતુલ્ય, જે છે એક જ વાર ધનવંતભાઈના પરિચયમાં આવનાર વ્યક્તિ પણ વાત્સલ્યમૂર્તિ ધનવંતભાઇને હૃદયાંજલિ, શ્રદ્ધાંજલિ, સ્મરણાંજલિ હું તેમના વાત્સલ્યસભર હાસ્યને ક્યારેય ભૂલી નહિ શકે. તેમની સાથે અશ્રુઅંજલિ અર્પણ કરી અંતમાં એટલું જ કહીશ કે, છું. ઓચિંતી વિદાય પરિવારને તો નોધારો કર્યો જ છે, પરંતુ શ્રી સ્કૂલદેહે થયા અદૃશ્ય આ શાશ્વતી મહીંથી, છે મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું છત્ર પણ છિનવી લીધું છે. તેમના સ્વર્ગ- શબ્દદેહે રહેશો તાદશ આ સ્મૃતિગ્રંથ મહીં, હું ગમને અનેકની પાંપણોને પલાળી, હૃદયને કારમી ચોટ પહોંચાડી સૂક્ષ્મદેહે થયા આકૃત આ કૃતિના કણ કણ મહીં, હું છે. તેમણે કરેલા કાર્યો જિંદગીભર તેમની યાદ અપાવતા રહેશે. સ્મૃતિદેહે રહેશો આવૃત્ત સ્વજનોના અંતર હર મહીં. તેમના માટે મકરન્દ દવેની આ પંક્તિઓ યોગ્ય જ છે કે,
અસ્તુ'.
* * * અમે તો જઈશું અહીંથી પણ અમે ઊડાડ્યો ગુલાલ રહેશે, “ઉષા સ્મૃતિ', ૧, ભક્તિનગર સોસાયટી, ખબર નથી શું કરી ગયા? પણ કરી ગયા તે કમાલ રહેશે... જૈન ઉપાશ્રયની બાજુમાં, રાજકોટ-૩૬૦ ૦૦૨. જ્ઞાન-ભાવના-સેવા-ઐક્ય અને સમર્પણનો જેમાં મહાસંગમ ફોન : ૦૨૮૧-૨૨૨૨૭૯૫ મો. ૯૭૨૫૬૮૦૮૮૫.
ડૉ. ધનવંત શાહ
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક શાહ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ.
| શું કહું આપ વિષે ? આપ તો મારા 'Friend Guide & છું ‘સર’ આપ જલ્દીથી સાજા થઈ જાઓ એટલે મારી પીએચ.ડી. [Philosopher.' “કલાપી’ નાટકના નિર્માણ વખતે આપણે સૌ થઈ જશે. ત્યાં તો તેઓ હસતા હસતા રણકે છે–‘તમારી થીસીસ પ્રથમ મળ્યા...સાહિત્ય જગત સાથે મારો ઘરોબો કેળવનાર, પૂરી થઈ જશે, એટલે હું સાજો થઈ જઈશ.’ આ વાતને કે મારી આંગળી પકડીને સાહિત્ય જગતમાં મને ખેંચી જનાર, બિરાદવતા હું સ્વયં પોતાને વચન આપું છું કે હું ખરેખર જલ્દી જાણે એ કારણે જ આપણે મળ્યા. અને ૧૪, ૧૪ વર્ષની આપણી જલ્દી પૂરું કરી નાખીશ. સર મને સ્વપ્ન પણ ખ્યાન નહતો કે એ શું નિસ્વાર્થ મૈત્રી...
તમારી અંતિમ ઈન્સ્ટ્રક્શન હતી..કારણ તમે ટૂંક સમયમાં મને - આજે એટલું ચોક્કસ કબૂલ કરું છું. આપની હાજરી કરતાં મળવાનો વાયદો પણ કર્યો હતો. શું આપની ગેરહાજરી વધુ સાલે છે. કારણ આજેજ મને સમજાય આ લખતાં નયનો અશ્રુથી ઉભરાય છે. મારા રાઈટીંગ ટેબલ છું ઇ છે મેં શું ખોઈ નાખ્યું છે. શું ગુમાવી દીધું છે. મારા પર મારી સામે જ આપનો હસતો ફોટો મેં રાખ્યો છે. જેથી હું ૪ ઈં નોધારાપણાનો અહેસાસ આજે થઈ રહ્યો છો. કહોને ‘સર’ આપને પૂછી શકું ‘સર આ નથી આવડતું, કેવી રીતે કરું? ‘સર’ હું શું તમે ક્યારેય પાછા નહીં આવો.
આપ ભલે ગેરહાજર હો મને તો આપે ગાઈડ કરવી જ પડશે, - રવિવારે તા. ૨૮-૨-૨૦૧૬-બપોરના ૧૨ વાગે મારા ફોનની અને સત્વરે આપની જેમ વિચારવા પ્રેરાઉ છું....શીલા આટલો
ધંટડી રણકે છે. હું ફોન લેવા આવું છું અને આપનો Weak' સ્વાર્થ ? ‘સર’ને તો પુછ તમે કેમ છો? અફકોર્સ! જ્યાં પણ હું પણ પ્રેમાળ ‘હલો' મને સંભળાય છે. આપનો અવાજ સાંભળી હશો ત્યાં હસતાં જ હશો–બધાને ખુશ કરતા જ હશો. હુ આનંદથી ઉછળી ઉઠું છું કે હાશ મારા ‘સર’ ઘરે આવી ગયા. સર મને આશીર્વાદ આપો કે આપના જેવી જ થઉ અને આપનું –
તેમની તબિયત હવે સુધરી જશે. મારી થીસીસના સંબંધે આપનું સ્વપ્ન પૂરું કરું. પૂ. કલાબેન સમા સારથિ મારી પીએચ.ડી.નો છે અનારાધાર વરસતું પ્રોત્સાહન ફરી એક વાર વરસે છે. “બહેન રથ હાંકવા સદેવ તૈયાર છે. તેમનો ઘણો ઘણો ઉપકાર. હવે જલ્દી જલ્દી ‘પીએચ.ડી.નું કામ પૂરું કરો, તમને હવે
| શીલા બુટાલા હૈ એકસ્ટેન્શન નહીં મળે. હું તેમને જોઈતી બાહેંધરી આપતાં કહ્યું
Tel. :23690654 / 9930773486
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૬૨ = પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 1 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
શ્રી ધનવંતભાઈ શાહ-એક મહામાનવ | જાદવજી કાનજી વોરા
છું. હતા.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
કેટલીક વ્યક્તિઓની વિદાય આપણા મનો-મસ્તક ઉપર એક અવઢવમાં હતો કે હું આટલા બધા વિદ્વજનો સમક્ષ મારા વિચારો દૈ ૪ અમીટ અવિસ્મરણીય છાપ મૂકતી જાય છે. ડૉ. શ્રી ધનવંતભાઈ રજૂ કરી શકીશ કે કેમ! મને આત્મવિશ્વાસ ન હતો. ડૉ. ડું શાહની ઓચિંતી વિદાયના સમાચાર હજી મન માનવાની ના ધનવંતભાઈ સાથે ફોન ઉપર વાત થઈ તો તેમણે મને પોતાના હું કું પાડે છે. ગયા ફેબ્રુઆરી મહિનાની ૪થી તારીખથી સોનગઢ ઘેર આવવાનું આમંત્રણ આપ્યું. હું તથા મારી પત્ની અને બંને
ખાતે યોજાયેલા ૨૩મા જૈન સાહિત્ય સમારોહમાં તેમનું નિકટનું તેમના ઘેર ગયા અને આશરે પોણા બે કલાક સુધી આ મહામાનવ
સાંનિધ્ય માણવાનો અવસર પ્રાપ્ત થયો. આ સમારોહના સાથે અમને બંનેને સત્સંગ કરવાનો લાભ મળ્યો. આટલા વિદ્વાન હું આયોજનમાં છેલ્લા કેટલાય મહિનાઓથી શ્રી ધનવંતભાઈ વ્યસ્ત હોવા છતાં પણ તેમનામાં કેટલી બધી નમ્રતા અને સરળતા હતી હું
કે આપણું માથું તેમની સમક્ષ માનપૂર્વક ઢળી જાય અને દિલમાં શું સામાન્ય રીતે એવું અનુભવાઈ રહ્યું છે કે હવે પ્રાદેશિક છવાઈ જાય. મારા માટે તેમણે જ મને ‘૧૯મી અને ૨૦મી સદીના ૪ ભાષાઓનું શિક્ષણ, વાંચન, પુસ્તક-પ્રકાશન તથા વિસ્તરણ જૈન સાહિત્યકાર' સંદર્ભે ‘પ્રોફેસર તારાબેન રમણલાલ શાહ' હૈં મહદ્ અંશે ઓછું થઈ રહ્યું છે. શિષ્ટ સામયિકોનું પ્રમાણ પણ વિશે નિબંધ લખવા માટેનો વિષય સૂચવ્યો અને તરત જ ડૉ. હૈં
દિન પ્રતિદિન ઘટી રહ્યું છે. બહુ જ ઓછા શિષ્ટ સામયિકો હોવા માલતીબેન શાહનો સંપર્ક કર્યો. એટલું જ નહીં, ત્રણેક દિવસમાં જં છતાંય, મારા મતે જેને “અતિ શિષ્ટ કક્ષાનું કહી શકાય તેવું તો તેમણે પ્રોફેસર તારાબેન રમણલાલ શાહના લખેલા પાંચેક આ સામયિક એટલે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ રહ્યું છે. એ માટે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના જેટલા પુસ્તકો પણ મને કુરીયર દ્વારા મોકલાવી આપ્યા. કોઈ ? હું ભતપર્વ મંત્રીઓ ઉપરાંત વર્તમાન મંત્રીશ્રી ડૉ. ધનવંતભાઈ પણ વ્યક્તિ સાહિત્ય ક્ષેત્રે આગળ વધે એ માટે તે ખૂબ જ ઉત્સુક કુ. શાહનો ફાળો સવિશેષ તથા અણમોલ હતો. આ બહુમૂલા રત્નો હતા અને નિસ્વાર્થ ભાવે એ માટે પ્રેરણા આપી શકાય એટલો છે સમાજ માટે માર્ગદર્શક અને ઉપકારક રહ્યા છે એમાં બે મત સાથ સહકાર આપતા. સોનગઢ ખાતે એમની નાદુરસ્ત ૐ
નથી. ‘પ્રબુદ્ધ જીવનના અગાઉના તંત્રીશ્રી ડૉ. રમણભાઈ તબિયતના સમાચાર સાંભળી મેં તેમને આરામ કરવાનું કહ્યું તો હું શાહની વિદાય બાદ શ્રી ધનવંતભાઈના શિરે આ એક અતિ તેમણે હસતાં હસતાં મને કહ્યું હતું કે ‘જાદવજીભાઈ, મને આરામ કે ૐ શિષ્ટ કહી શકાય એવા સામયિકના સંપાદનની જવાબદારી આવી જ છે. જુઓને હું તો માત્ર બેઠો જ છું. હવે તો સાહિત્ય સમારોહની ? % પડી હતી જેને આ મહામાનવે ખૂબ જ સફળતાપૂર્વક નિભાવી જવાબદારી સંભાળવા માટે આ કેટલા બધા માણસો તૈયાર થઈ છે. 0 અને ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ને એક નવી જ ઊંચાઇ ઉપર લઈ ગયા હતા. ગયા છે. તેમના આમ કહેવા પાછળ કુદરતનો કોઈ અગમ્ય શુ હું પહેલા જ પાના ઉપરનો તેમનો તંત્રીલેખ દરેક અંકમાં કાંઈક સંકેત પણ હોય, પરંતુ, આપણને તેનો ક્યાંથી અંદાજ આવે! હુ નવું જ મૌલિક ચિંતન રજૂ કરતો હતો. દર મહિને કોઈક નવો જ કામ અન્ય સજ્જનો કરતા હતા પણ એ સર્વેના પ્રેરણાસ્ત્રોત તો છું વિષય હોય અને તેમાં પણ એવા વિષયની ચર્ચા હોય જેમાં દરેકને ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહ જ હતા એ નિર્વિવાદ હકીકત છે ! રં રસ પડે એ તો ખરું પણ, તેમના પોતાના નિર્ભયતાથી વ્યક્ત ડૉ. ધનવંતભાઈ સાથે નિકટતા ધરાવતા કેટલાય મિત્રોને ફેં થયેલા વિચારો આપણને કોઈક અનેરી અકલ્પની દિશા બાજુ ખ્યાલ જ હશે કે થોડાક વર્ષો પૂર્વે તેમની એક કેમિકલ ફેક્ટરી છું
લઈ જાય અને આપણને વિચાર કરતા કરી મૂકે. “પ્રબુદ્ધ જીવન'ના હતી. જેમાં જે કેમિકલ બનાવવામાં આવતું તે માછલીઓને
અવારનવાર પ્રગટ થતા વિશેષાંકો ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહની પકડવા માટે પણ વપરાતું હતું. આ વાતનો તેમને ખ્યાલ ન તે ઉમદા સંપાદકીય કુશળતાનું ઉપાદાન છે જે તેમના આધ્યાત્મિક હતો પણ, જયારે તેમને આ બાબતની ખબર પડી કે તરત જ હું અભિગમને રજૂ કરતા હતા.
તેમણે નિર્ણય લીધો અને એ ફેક્ટરી બંધ કરી, ધંધાકીય પ્રવૃત્તિનો હું જૈન સાહિત્યના વાંચન-ચિંતન-મનન-લેખન તથા રજૂઆત અંત આણીને આ જીવહિંસાને અટકાવી. આમ ઋજુ હૃદય રે છે માટે વધુ ને વધુ વ્યક્તિઓ આ બાજુ આકર્ષાય એ માટે તે સતત ધરાવતા આ મહામાનવે જે ફેક્ટરીમાંથી સારી એવી આમદાની ૪ કાર્યશીલ હતા અને એ માટે દરેકને સુંદર માર્ગદર્શન પૂરું પાડતા. થતી હતી તે જતી કરીને જીવદયા પ્રત્યેનું તેમનું ઋણ અદા કર્યું. હું બે વરસ અગાઉના મોહનખેડા ખાતે યોજાયેલા જૈન સાહિત્ય “માનવજીવન હાસ્ય અને અશ્રુનું મિશ્રણ છે. ઓચિંતી વિદાય
સમારોહમાં નિબંધ લખવા અને ત્યાં રજૂ કરવા માટે હું માનસિક દ:ખદ જ હોય પરંત. એ જીવનક્રમ જ છે ને!” એમને ગયા ગણીએ ?
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક 2 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ક ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૧ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૬૩
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
શs
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
છે જ નહીં તો શોકને ઓછો અવકાશ રહે. મિલન અને વિયોગ આકાશની નીલિમા, સ્વચ્છતા અને અનંત વિસ્તાર તો બિડાઈ છે હું વચ્ચે એક અદીઠ સેતુ જેવું છે. બાજુ એ પણ સિક્કો એક જ.’ મૃત્યુ જતાં નથી. પૂજ્ય રતિભાઈ સ્વધામ ગયા. ફરી એક વાર જીવનની હું છું એટલે અનિવાર્યપણે દરેકના જીવનમાં આવતું એક એવું અંતિમ ક્ષણભંગુરતા ને શાશ્વત નિવાસની સાધના-તીવ્રતાથી ઊપસી જુ હૈં સત્ય છે જેને કોઈ પણ વ્યક્તિ કોઈ પણ સંજોગોમાં નકારી શકતું આવી. રોજ જીવનની ક્ષણભંગુરતા વિશે વાંચીએ, સાંભળીએ, જૈ 6 નથી. મૃત્યુ એ કોઈની પસંદગી કે choice ની બાબત નથી. પણ આ તો સામે જ આવી પડી. અને છતાં ક્યાંય આ તંતુ તૂટ્યો જ હું એવા બહુ જ થોડા વિરલાઓ છે જે આ મૃત્યુને ભલે પધારો કે નથી, પણ વધુ સૂક્ષ્મ અને ઉજળો થઈ આપણને ઊંચે લઈ જાય હું 8 welcome કરવા માટે તૈયાર હોય છે. હકીકતમાં આ તો જીર્ણ છે. હવે કદાચ એના ઝીણા સૂરને ઝીલવાની શક્તિ આપણે કેળવી હું . વસ્ત્રો બદલાઈને નવા વસ્ત્રો ધારણ કરવાનો એવો અનિવાર્ય શકીશું. કદાચ આપણાથી દૂર જઈને આપણા સ્વજન વધુ ઊંચા જ 0 મંગળ પ્રસંગ છે જેને દિલથી આવકારવો જ રહ્યો!
સ્તરે નિકટ આવતા હોય છે. પરમાત્મા આપણને આ આંખો મૃત્યુ વિશે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના, જુન ૨૦૧૪ના અંકમાં ડૉ. આપે – અને તેની નીલ, વિસ્તીર્ણ, સ્વચ્છ આકાશમાં ઊડવાની છું ધનવંતભાઈ શાહએ લખ્યું હતું કે, “મળવું, વિખૂટા પડવું એ તો પાંખો આપે એવી પ્રાર્થના કરું છું.' આ હું વાંચતો હતો ત્યાં જ હું ૐ કુદરતનો ક્રમ છે. જે પળે મળવાનું થાય એ પળે જ વિખૂટા પડવાની જાણે કે મારી નજર સામે શ્રી ધનવંતભાઈ શાહની આકૃતિ ખડી ? જ પળ વિધાતાએ લખી જ નાખી હોય છે, પછી એ પરિસ્થિતિજન્ય થઈ ગઈ.
હોય કે કુદરતી. વિખૂટા પડવું એ કુદરતી છે એટલે એની ફરિયાદ અમુક વ્યક્તિઓની વિદાયથી એવો શૂન્યવકાશ સર્જાય છે, જે શું કે ન હોય, પણ આ વેદનાનું શું? છલોછલ ભરેલા કટોરામાંથી ક્યારેય ભરાતો હોતો નથી. દેહ સ્વરૂપે હવે સગત ડૉ. શ્રી । છે. એક એક ચમચી આચમન કરીએ
ધનવંતભાઈ શાહ કદાચ ૪ છે તો એ પ્યાલો ક્યારેક તો ખાલી 'અજાતશત્રુ, સ્વભાવે નમ્ર, સર્પષ્ટવક્તો પરંતુ મૃદુભાષી | આપણી સાથે નથી, પરંતુ, હું તો થવાનો જ છે. ત્યારે
તેમણે કરેલા કાર્યો દ્વારા તેમની ઉં ખાલીના શૂન્યનો વિચાર ન મુ. શ્રી ધનવંતભાઈના એક જ શબ્દમાં પરિચય આપવો હોય
સતત હાજરી વરતાતી જ રહેશે. શું કરતા હાણેલા આચમનની તો એ શબ્દ છે અજાતશત્રુ. સ્વભાવે અત્યંત નમ્ર, સ્પષ્ટવક્તા,
તેમણે કરેલા કાર્યો આપણે ? સ્મૃતિને વાગોળતાં વાગોળતાં પરંતુ મૃદુભાષી. હંમેશ એમને હળવા અને હસતાં જ જોયા છે.
આગળ વધારીએ એ જ એમના 5 એ સ્મૃતિના આનંદમાં ભીંજાતા એમની સાથેનો પરિચય છેલ્લા દસ બાર વર્ષનો. અમારે મન
આત્માને સાચી શ્રદ્ધાંજલિ હશે. કું રહેવું એમાં જ સમજદારી છે. મુંબઈ જૈન યુવક સંઘની વ્યાખ્યાનમાળા કે “પ્રબુદ્ધ જીવન' એટલે
પરમકૃપાળુ પરમાત્મા સદ્ગતના - આ જ નિયતિ છે.” અત્યારના તબક્કે મુ. શ્રી ધનવંતભાઈ ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ની સફળતા
આત્માને શાંતિ આપે એવી g ‘લિ. તમારો મકરન્દ' | અને નવું ફ્લેવર એ એમની સફળતાની કલગી. મુંબઈથી હોય કે|
આપણે સહુ પ્રાર્થના કરીએ. હવે હું નામક
અમેરિકાથી. અમે જ્યારે પણ એમને ફોન કરીએ ત્યારે જો તેઓ પુસ્તકમાં
એમની સદેહે હાજરી ન હોવાથી શું આધ્યાત્મિકતાના રંગે રંગાયેલા સામે છેડે ન હોય તો એ અચૂક પાછો ફોન કરતા. પરંતુ આ
આપણે એમની સાથે ગાળેલી ૬ ૐ શ્રી મકરન્દભાઈ દવેએ લખેલા ૧ વખતે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'નો એક અત્યંત ઉમદા કહી શકાય એવો
અમૂલ્ય ક્ષણોને જ વાગોળીએ ૬ અઢળક પત્રોનો પંજ સમાયેલો ગાંધી વિશેષાંક વાંચ્યા પછી એમને ફોન કર્યો ત્યારે એમની
અને તેમના સહજતા, સરળતા છે હું છે. એમાંના એક પત્રમાં જ્યારે નાસ્ત નાદુરસ્ત તબિયતને કારણે સ્મિતાબેન સાથે વાત થઈ અને
તથા ભદ્રીકતા જેવા ગુણોને યાદ છે શ્રી રતિભાઈ મહેતા નામક એમની સાથે વાત ના થઈ એનો વસવસો કાયમ રહેશે. |
કરીને પરમકૃપાળુ પરમાત્માને પત્રકારમિત્રનું અવસાન થાય | | એ આત્મા જ એવો સારો હતો કે આપણી કોઈની પણ પ્રાર્થના
પ્રાર્થના કરીએ કે તેમના આત્મા છે શું છે ત્યારે તેની પત્ની કાન્તાબેનને વગર ઈશ્વર એમના આત્માને શાંતિ આપશે જ.
વહેલો વહેલો પોતાના શેષ છે 8 મકરંદભાઈ એ લખેલા પ્રિય સ્મિતાબેન અને પરિવાર તેમ જ મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ
'| કર્મોને ખપાવી સિદ્ધ ગતિને હું જૈ પત્રમાંથી કેટલાંક અંશો : માટે એમની વિદાય ન પૂરી શકાય એવી ખોટ છે.
પામે! આપણા પર વાદળ ઘેરાય છે ખરીદ સકતે તો જિંદગી, દે કર ખરીદ લેતે ‘ફરાઝ'
૨૦૪, બી.પી.એસ.પ્લાઝા, દેવી S ને વિખરાય છે. આપણે કલ્પી લેકીન કુછ લોગ કિંમત સે નહીં કિસ્મત સે મીલા કરત હૈ.'|
દયાલ રોડ, મુલુંડ (વેસ્ટ), હું પણ ન શકીએ તેવી રીતે વિજળી
ભારતી (૯૩૨૩૮૬૨૮૪૩) અને
મુંબઈ-૪૦૦ ૦૮૦.
ભરત પારેખ (૯૮૨૦૦૦૦૫૫૨) મુંબઈ મો. : ૯૮૬૯૨૦૦૦૪૬ 8 તૂટી પડે છે. અને છતાં
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક = ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૬૪ * પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાક અતિ વિશેષાં,
'શ્રદ્ધાંજલિ પત્ર- એ...ધનવંતભાઈ....અમારા
દિવ્યાત્માને શ્રદ્ધાંજલિ
સ્કૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
[ લેખના લેખક શ્રી હિંમતભાઈ જી. કોઠારી (સુરેન્દ્રનગર), શ્રી કલાત્મક સુશોભન અને તત્ત્વવિચારોથી સભર ‘પ્રબુદ્ધ જીવન” # ધનવંતભાઈના કૉલેજ અને હોસ્ટેલ જીવનના ‘લંગોટીયા’ મિત્ર માસિકની બાગડોર સંભાળનારા, મનગમતા સાક્ષરવર મંત્રી હૈ હતા. એટલે તો શ્રી ધનવંતભાઈના અવસાનના સમાચાર મળતા એટલે નામવંત અને ગુણવંત એવા ધનવંતભાઈ! $ બન્ને પતિ-પત્ની તેઓના (શ્રી ધનવંતભાઈના) છેલ્લાં દર્શન કરવા
ભાષાવિજ્ઞાનના પ્રખર વિદ્વાન, ઉત્કૃષ્ટ લેખક અને નાટ્યકાર ફેં મુંબઈ દોડી આવ્યા.].
જેવી અનોખી ખ્યાતિ પ્રાપ્ત અને ઉમદા વ્યક્તિવિશેષ દુનિયાના ઝું અશ્રુભીની અંજલિ | ભેરૂઓને અંતરિયાળ ભટકતા મૂકીને, સ્વયં પ્રભુની દોસ્તી
રંગમંચ પરથી સદાને માટે ઓઝલ થઈ અનંતમાં વિલીન થઈ જં છે માણવા, ભેરૂઓને વિલાપ કરતા છોડી ગયા, સંસાર ભલે કહે,
ગયા. તેમનું નામ ઇતિહાસના પાને સુવર્ણાક્ષરે જમા થઈ ગયું. #R
ગયા. તેમનું નામ ઇતિહી હું તમને સ્વર્ગવાસી અમો તો કહીશું જ નહીં.
વડીલ વત્સલ હવે પાર્થિવ દેહે આપણી વચ્ચે ઉપસ્થિત નથી # અનંત બ્રહ્મમાં વિલિન થવું અનિવાર્ય છે. પરંતુ અચાનક પરંતુ તેમના ગુણોના સંભારણાં વિદ્વ૬ જગતના હૈયે સદા અનંતની યાત્રા ઘણી દુ:ખદાયક છે.
ચિરંજીવ રહેશે. સમય વિતતો જશે પણ યાદ આપની રહી જશે.
| નાના-મોટા દરેક વ્યક્તિનું એમને મન ખૂબ મૂલ્ય હતું. ઉગતા આપ હતા અમારી સાથ, લાગે હજુ ગઈ કાલ જેવી વાત. વિદ્વાનોને પોતાની આંતરિક શક્તિ ઉદ્ઘાટિત કરવાનો અચૂક આપની સાક્ષાત્ સ્નેહધારા ગુમાવી હૈયે વસમો ઘોળાય છે આઘાત.
મોકો આપતા. બેસતા વર્ષના દિવસે ફોન પર મારી સાથે વાત પરમ કૃપાળુ પરમાત્મા આપના આત્માને ચિર શાંતિ અર્થે
થઈ. તેમણે કહ્યું, “બહેન! તમે સુંદર કાર્ય કરી રહ્યાં છો.’ તેમાં એજ અભ્યર્થના.
ખૂબ આગળ વધો. આગામી અંક “નવતત્ત્વ વિશેષાંક' પ્રગટ શ્રી ધનવંતભાઈની અને અમારી મિત્રતાનો એકજ પુરાવો
કરવાની ભાવના છે. તે માટે તમે અને કેતકીબેન આ કાર્ય કરો.' હું બસ થશે કે તેઓ મારા લગ્નમાં મારા “અણવર બનેલા અને હું તેઓના લગ્નમાં તેમનો ‘અણવર’ બનેલો.
પરંતુ સંજોગોની પ્રતિકૂળતાથી આ કાર્ય સ્થગિત રખાયું. તેઓ ૯ હું અમારી મિત્રતા એવી કે અઠવાડિયે તેઓનો એકાદ ફોન અચૂક
વિવિધ વિષયોમાં ખેડાણ કરાવી, નવા સાહસના પ્રેરણાસ્ત્રોત્ર ૪ આવે જ. “કેમ છો હિંમતભાઈ?” ખબર અંતર પૂછીએ અને હતા.
પછી અતિ હતા. આવા ગૌરવસભર કાર્યરત જિંદગી જીવનારા કામના કરંદા હું મિત્રતાનો પરવાનો Renew કરીએ. જીવનની ઘણી બધી ખાટી- માનવી મળવા મુશ્કેલ છે. નિવૃત્તિ આ કામઢા વ્યક્તિને સ્પર્શી જ 3 હું મીઠી વાતો કરીએ અને આનંદ માણીએ.
ન હતી! અંતિમ પળો સુધી અસામાન્ય એવા ધનવંતભાઈ ? % લગભગ ૬૦ વર્ષ જૂની મિત્રતાનો આ વિરલ પ્રસંગ હશે. સામાન્ય બની જીવ્યા. #B એની મિત્રતા હંમેશાં મને જીવનનો નવો રાહ બતાવતી. તેમના જીવનમાં અધિકારપ્રિયતા અને અહંકારપ્રિયતાનો રે સૂર્ય ઊગે તે આથમવા માટે જ, પ્રભાતે ખીલેલા પુષ્પો તે સદંતર અભાવ હતો. આ ગુણે તેમને મુઠ્ઠી ઊંચેરા માનવી તરીકે હું હું સંધ્યા સમયે કરમાવા માટે જ. જન્મ તેનું અવશ્ય મૃત્યુ હોય જ. પ્રસ્થાપિત કર્યા છે. જ્ઞાનસત્રમાં બધાથી ઘેરાયેલા, પ્રવચન ક ૪ પરંતુ પરમ કૃપાળુ પરમાત્માએ હાથમાં રાખી છે કે, ક્યારે આ આપતા, સ્વભાવે શાંત અને મૃદુ, ક્યારેય કડવા ન બનવાનું ૐ લગામની દોરી ખેંચાય તે નક્કી નથી.
જાતને આપેલું વચન એવા વિદુષક ધનવંતભાઈની ગેરહાજરીથી ધનવંતભાઈના જતા પૂ. સ્મિતા ભાભીએ તો પતિનું શિર
હું એક પ્રકારની “અપાતિજ'ની લાગણી અનુભવું છું. કારણ કે મેં છત્ર ગુમાવ્યું છે તો ભાઈ પૂરબે અને બહેન પ્રાચી તથા રિતી
મારા એક એવા અધ્યાપકને ગુમાવ્યા છે, જેઓ મારા પુસ્તકો અને એ. સી. ખ્યાતિએ પિતાજીની છત્ર છાયા ગુમાવી છે તો
વાંચી આશીર્વચન તો લખી આપતાં, સાથે સાથે અક્ષરસઃ અમારા પરિવારના દરેક સભ્ય એક વહાલસોયા, શાણા તેમજ
ઝીણવટપૂર્વક વાંચી યોગ્ય માર્ગદર્શન આપતા. જો જોડણીમાં BE સાચા ધનવંતકાકા ગુમાવ્યા છે જેનું પારાવાર દુઃખ છે. કઈ કઈ
ભૂલ હોય તો કોશ ન જોવા બદલ ઠપકો જરૂર આપે. વળી, નવા હું વાત કરીને તેમના સ્મરણો યાદ કરું? આંખો ભીંજાય છે. હજુ હૂ સોનગઢમાં હમણાં સાથે હતાં. તેઓને જોઉં અને તેમની
નવા વિચારો આપી નવી ક્ષિતિજોનો ઉઘાડ કરાવનારા તેમજ રે કર્તવ્યભાવના અને સેવા-ભાવનાની મારા પત્નીને વાત કરું.
જાતને માંજવાની પ્રેરણા આપનારા મારા ‘સર’ હતા. મેં બહુમુખી ? હું લખવા બેસું તો પાના ભરાય. તેઓનો આત્મા જ્યાં હોય ત્યાં
પ્રતિભાની અલ્પ અક્ષર દ્વારા શ્રદ્ધાંજલિ અર્પી છે, એથી વિશેષ : ચિર શાંતિ પામે અને અંતરના આશીર્વાદ અમારા ઉપર વરસાવતા મારી ક્ષમતા નથી. શું રહે. શાંતિ..શાંતિ...શાંતિ...
તમારી અત્યંત ઋણી શિષ્યા કે હિંમતભાઈ કોઠારી
|| ભાનુબેન જે. શાહ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક 2 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ”
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ એપ્રિલ ૨૦૧૬
% પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ધ્ર પૃષ્ઠ ૬૫
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
$ “પ્રબુદ્ધ જીવન” યરિવારની કલમે...!
જમાના બડે શૌક સે સુન રહા થા, હમ હી સો ગયે દાસ્તાં કહેતે કહેતે
I જવાહર ના. શુક્લ
જમાના બડે શોક સે સુન રહા થા
થતું અને કુલમુફ આયોજનનું માળખું અસ્તિત્વમાં આવતું. તેમની હમ હી સો ગયે દાસ્તાં કહેતે કહેતે.
ચોકસાઈ અને ચીવટ અદ્ભુત હતા. જાણીતા ઊર્દૂ શાયર મીર શાકીબનો આ શે'ર ઉધ્ધત કરવાનું શ્રી મહાવીર ચારિત્ર કલ્યાણ રત્નાશ્રમમાં તેમનું ભણતર અને હું પ્રયોજન એ કે ગઈ તા. ૨૮મી ફેબ્રુઆરીએ રાતે ૯.૩૫ વાગે શ્રી ઘડતર થયું હતું. ત્યાં જ તેમણે ઉમદા સંસ્કારો અને ઉજ્જવળ હું મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના કાર્યનિષ્ઠ મંત્રી અને ‘પ્રબુદ્ધ જીવનના ચારિત્રના પીયૂષનું પાન કર્યું હતું. પોતાની દિવ્યતાની પ્રતિમૂર્તિ હ છે કાર્યદક્ષ તંત્રી માન્યવર ડૉ. ધનવંતભાઈ તિલકરાય શાહના સમી એ માતૃસંસ્થા માટે તેમને અનહદ લાગણી અને ગૌરવ હતાં. હું
દિવંગત થયાના દુ:ખદ સમાચાર પ્રાપ્ત થયા ત્યારે અચાનક આ વર્ષના જૈન સાહિત્ય સમારોહનું આયોજન આ સંસ્થાના ૐ આ શે'ર માનસપટ પર ધસી આવ્યો. હજુ સાતેક કલાક પહેલા પ્રાંગણમાં થાય તેવી તેમની ઈચ્છા હતી. અને પોતાની નાદુરસ્ત 3 હું જ એમની સાથે ફોન પર વાત લગભગ આઠેક મિનિટ વાત થઈ તબિયત હોવા થતાં તેઓ ત્યાં અંત સુધી હાજર રહ્યાં, બધી રેં # હતી અને તેમણે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના માર્ચ મહિનાના અંકના તૈયાર વ્યવસ્થાની પંડે દેખરેખ રાખી અને પોતાને મળેલા “રાજવી કવિ
હોય એટલા પાના સોમવારે સવારે કાર્યાલયના માણસ સાથે કલાપી એવૉર્ડ' અને પુરસ્કારની ધનરાશી માતૃસંસ્થાને ચરણે હૈ મોકલી આપવાની સૂચના આપી હતી. સાથે એમ પણ કહ્યું કે ધરી ઋણમુક્ત થવાનો સંતોષ હાંસિલ કર્યો. આ તેમનું છેલ્લું છે હું પોતે પ્રથમ પાનાનો લેખ લખીને એની સાથે મોકલી આપશે. જાહેર રોકાણ. હું કાર્યનિષ્ઠાનું અને પોતાની ફરજ પાલનનું આ અદ્ભુત દૃષ્ટાંત એક ઉમદા માનવ હતા. તેમની સાદાઈ બેનમૂન હતી. તેઓ છે ૨ જુઓ કે હોસ્પિટલમાંથી પાછા ફર્યા બાદ પણ, ડૉક્ટરોની આરામ પોસ્ટ ગ્રેજ્યુએટ હતા. કવિ નાન્હાલાલ પર શોધ મહાનિબંધ ૪ કું કરવાની અને મન અને મસ્તિષ્ક પર કોઈ ભારણ ન રાખવાની લખી તેમણે પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ મેળવી હતી. પોતે લેખક, કવિ, ? હું સખત તાકીદની સલાહ હોવા છતાં તેઓ પ્રબુદ્ધ જીવન'ના સાહિત્યકાર, નાટ્યકાર, પત્રકાર હોવાની સાથે ઉદ્યોગપતિ પણ રે % કામમાં ખૂંપી ગયા હતા, કેમકે પ્રકાશનની તારીખ નજીક આવી હતા. તેમ છતાં અહંકાર કે ઘમંડનો અંશ સુદ્ધાં તેમનામાં વિદ્યમાન જં - ચૂકી હતી. ખરું પૂછો તો એમણે પોતાના શારીરિક સ્વાથ્યની નહોતો. ઉચ્ચ ચારિત્રપ્રાપ્ત આ વ્યક્તિ “ડાઉન ટુ અર્થ’ હતી. શ્રી કાં હું જરા પણ પરવા કર્યા વિના શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના, “પ્રબુદ્ધ અને સરસ્વતી બંને દેવીઓની તેમના પર અપરંપાર કૃપા હતી. હું
જીવન'ના, મહાવીર જૈન વિદ્યાલયના, જૈન સાહિત્ય સમારોહના તેઓ ભારે વિનમ્ર હતા. કદી કોઈને ઊંચા સાદે કશું ન કહેતા. છે તથા ઈતર જે સામાજિક સંસ્થાઓ સાથે પોતે એક યા બીજા ગુસ્સો તેમને સ્પર્યો નહોતો. ભૂલ થાય તો ચલાવી લેતા પણ છે ૪ પ્રકારે સંકળાયેલા હતા તે તમામની પ્રવૃતિઓને વેગવાન કદી કોઈને ઠપકો નહોતા આપતા. શું પરિવારમાં, શું વ્યવસાયમાં ૨ હું બનાવવા, તે તમામના પ્રકલ્પોને દિવસનું અજવાળું દેખાડવા કે પછી શું વ્યવહારમાં હંમેશાં મીઠું બોલતા અને મનની મોટાઈ ? હું તેમણે પોતાની જાતને “ઘસી' નાખી તેમ કહું તો એમાં કોઈ નિરંતર પ્રદર્શિત કરતા. તેમના ચહેરા પર હંમેશ વિલસતું મધુરું છું -૪ અતિશયોક્તિ નહિ લાગે.
સ્મિત તેમની સૌથી મોટી મિરાત હતી. - આયોજનના તે ‘બાદશાહ' હતા. કોઈ એક પ્રકલ્પના તેઓ વ્યક્તિમાં નિહિત શક્તિઓના અભુત પારખુ હતા. હું વિચારનો દીવો તેમના મસ્તિષ્કમાં ઝબકે કે તુરત એને પ્રથમ કેટલીવાર માણસમાં રહેલી સુષુપ્ત શક્તિઓનો તેને પોતાને રદ . પોતાના મનમાં ઘૂંટવો શરૂ કરી દેતા. પૂર્ણપણે એના પર, એના અંદાજ નથી હોતો; કેમકે એ દિશામાં તેણે કાં તો વિચાર્યું નથી હું હું લેખાજોખા પર, સમાજ, ધર્મ, સાહિત્ય, અને ભાવિ પેઢીના હોતું કે પછી તે લઘુતાગ્રંથિની ભાવનાથી ગ્રસિત હોય છે. આવી ૬ સંસ્કારો એનાથી કેટલા સમૃદ્ધ અને સુદઢ બનશે એની બ્લ્યુ પ્રિન્ટ વ્યક્તિઓને “માંજવાનું કાર્ય તેમણે આરંભ્ય. દરેકમાં નિહિત હું તૈયાર કરતા અને પશ્ચાત એને પહોંચી વળવા આર્થિક પાસાનો ગુણો અને શક્તિઓને તેમણે પ્લેટફોર્મ આપ્યું. “યસ, યુ કેન' હું પહોંચી વળવા કોઈ પ્રયોજકની નિમણૂક કરતા. બધું પદ્ધતિસર કહી તેને પોરસ્યો અને કલ્પનામાં ન આવે એવા પરિણામો મળ્યાં. હું
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક દ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક = ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૬૬
% પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાક અતિ વિશેષાં
ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ
તેમણે લઘુતાગ્રંથિથી ગ્રસીત લેખકો, કવિઓ, નાટ્યકારોમાં શાસન ક્ષેત્રે, પત્રકારત્વ ક્ષેત્રે, લેખન ક્ષેત્રે, રંગમંચ ક્ષેત્રે અવનવા હું નવો પ્રાણસંચાર કર્યો અને તેમને તેમની એ ગ્રંથિથી મુક્ત કરી પ્રકલ્પોને કાર્યરત કરી રહ્યા હતા અને વિશ્વ ભારે અહોભાવપૂર્વક g, સાહિત્યક્ષેત્રે લેખકોની એક પૂરી સ્વતંત્ર ફોજ તૈયાર કરી. એની નોંધ લઈ રહ્યું હતું, એ ઉપલબ્ધિઓને માણી રહ્યું હતું, એની કુ. દરેકમાં વિશ્વાસ, વિશ્વાસ, વિશ્વાસ.
ભરપૂર સરાહના કરી રહ્યું બરાબર એવે જ વખતે તેમણે પોતાની છું. દરેકમાં પૂરી શ્રદ્ધા, શ્રદ્ધા, શ્રદ્ધા.
જીવનલીલા સંકેલી લીધી અને આખરી શ્વાસ લીધો. ભલા તેમણે “પ્રબુદ્ધ જીવનની ક્રમશઃ કાયાપલટ કરી નાખી. નવા આનાથી વધુ દુર્ભાગ્યપૂર્ણ બીજું શું હોઈ શકે? હું નવા લોકભોગ્ય વિભાગો ઉમેર્યા. ધારાવાહિક લેખમાળાઓ શરૂ અને એટલે જ જ્યારે આવી વ્યક્તિ હાથતાળી આપી આ છે ૪ કરી. કેટલાય લેખકોને નવું પ્લેટફોર્મ આપ્યું. તેમને ઉઘાડ આપ્યો. દુનિયાથી દૂર ચાલી જતી હોય છે ત્યારે એક નહિ અનેકના ૪ - સરસ્વતી દેવીના ચિત્રો મુખપૃષ્ઠ પર પ્રગટ કરી રંગીન આવરણ જીવનમાં શૂન્યાવકાશ સર્જાતો હોય છે. અનેક વ્યક્તિ પોતાને ૨ પૃષ્ટને નવો નિખાર આપ્યો. અંગ્રેજી વિભાગ શરૂ કરી આજની “ગરીબ' અને “નોધારી’ નિહાળતી હોય છે. તુ યુવા પેઢી જે ગુજરાતી ભાષાથી કાં તો અનભિગ્ન છે અથવા એમની વિદાયથી સર્જાયેલા આ શૂન્યાવકાશ, આ ક્ષતિ એમના હું છુ અધકચરી જાણે છે તેમનામાં જૈન ધર્મ પ્રત્યેની ભાવના દૃઢિભૂત પત્ની સુશ્રી સ્મિતાબહેન, પુત્ર શ્રી પુરબભાઈ, પુત્રી સુશ્રી $ થાય એ માટે સઘન પ્રયાસ કર્યો. કેટકેટલી રીતે તેમણે વિચાર્યું પ્રાચીબહેન અને સુશ્રી રીતિબહેન કે પુત્રવધૂ સુશ્રી ખ્યાતિબહેન કું અને અમલમાં મૂક્યું. તેઓ ભારે દીર્ઘદૃષ્ટા અને બહુ લાંબો વિચાર સુધી મર્યાદિત ન રહેતાં શ્રી ધનવંતભાઈના અનેક અનેક ચાહકો, હું શું કરતા હતા.
મિત્રો, કુટુંબીઓ, ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના વાચકો માટે પણ આ ક્ષતિ | વાંચકો અને તંત્રી વચ્ચે સ્નેહનો સેતુ અતૂટ રહે તે માટે તેમણે અસહનીય બની રહે છે. તે વાંચકોને ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'માં પ્રકાશિત કૃતિઓ અંગે પોતાના જાણીતા ગીતકાર આનંદ બક્ષીના એક ગીતની પંક્તિઓ હું પ્રતિભાવો જણાવવાને કહ્યું અને આ વિભાગ “પ્રબુદ્ધ જીવન'ના વખતે આપણા દુ:ખી અને સંતપ્ત મન ને હૃદયને સાંત્વના હું નજરાણા સમ બની ગયો. દર મહિને પ્રતિભાવ દર્શાવતા અનેક આપવા નિમિત્ત બને એ આશયથી અહીં પ્રસ્તુત છે : છું પત્રો મળવા લાગ્યા. જરૂરી હોય ત્યાં તંત્રી પણ સામો ખુલાસો દુનિયા સે જાનેવાલે જાને ચલે જાતે હૈ કહીં, ૪ કરી પત્રલેખકની જિજ્ઞાસાને સંતોષવા લાગ્યા. આમ વાચકોના કેસે કોઈ ઉનકો ઢંઢે નહીં કદમોં કે ભી નિશાં. હું નિરંતર સંપર્કમાં રહેવાનું બન્યું.
જાતે હૈ વો કોન નગરિયા, આયે જાયે ન ખત ના ખબરિયા, હું શું તંત્રીના વિચારો ભારે અહેમિયત ધરાવતા હોય છે, એનું આયે જબ જબ ઉનકી યાદે, આયે હોઠોં પર ફરિયાદે, જં ભારે વજન પડતું હોય છે. પોતાના વિચારો અથવા મતનો કોઈ જાકે ફીર ના આને વાલે, જાને ચલે જાતે હૈ કહીં. છે અયોગ્ય કે અનિચ્છિય પડઘો ન પડે એ માટે એણે ભારે સાવધ મેરે બિછડે જીવનસાથી, સાથ જૈસે દીપક બાતી, હું અને સતર્ક રહેવું પડતું હોય છે. શ્રી ધનવંતભાઈ આ વિષે ખૂબ મુઝસે બિછડ ગયે તુમ ઐસે, સાવન કે જાતે હી જૈસે, . સતર્ક રહેતા. બબ્બે વાર ક્યારેક તો ત્રણત્રણ વાર પ્રથમ પાનાના ઊડ કે બાદલ કાલે કાલે, જાને ચલે જાતે હૈ કહાં. છું લેખને તપાસી જતા અને વખતોવખત સુધારાઓ કરતા. લખીને ગુજરાતના નામવર શાયર સદ્ગત ગની દહીંવાલાનો એક ૬ પ્રથમવાર હું વાચું અને એમને મોકલું કે તુરત મને પૂછે : લેખ શે’ર પણ અહીં ટાંકવો અપ્રસ્તુત નહિ ગણાય. ગની સાહેબે ૬ હું કેમ લાગ્યો? ભાવ બરાબર સમજાય છે ને? પછી કહે મારા લખ્યું છે: હું પહેલા વાચક તમે! અને એ આવું બોલે ત્યારે હું એટલો ક્ષોભ “જિંદગીનો એ જ પડઘો છે ‘ગની', અનુભવતો કે ન પૂછો વાત! કેટલી ઉચ્ચ કક્ષાની નિખાલસતા!
હોય નહીં વ્યક્તિ ને એનું નામ બોલાયા કરે.' કેટલી અદ્ભુત નમ્રતા! કોઈ મોટાઈ નહિ! નાનામાં નાની અને શ્રી ધનવંતભાઈ ક્ષર દેહે ભલે આપણી વચ્ચે નથી રહ્યા, પણ ૬ સાધારણમાં સાધારણ વ્યક્તિ પ્રત્યે પણ કેવો અહોભાવ! ખરે જ મારા, તમારા, સોના હૃદયમાં તેમનું સ્થાન અકબંધ રહેશે, ૬. આવાજ માણસો લોકોના હૃદય પર શાસન કરતા હોય છે, કાળની કોઈ સીમા એ સ્થાનને ચલિત નહીં કરી શકે. હું તેમનો પ્રેમ સંપાદન કરતા હોય છે અને ભક્તિભાવ પામતા ઈશ્વર એમના આત્માને શાંતિ આપે અને એ સિદ્ધ ગતિને રૅ હોય છે.
પામે એવી જગનિયંતાને પ્રાર્થના. હું હવે આપણે પ્રારંભમાં ઉદ્ભૂત ઊર્દુ શે'રનું અનુસંધાન સાધી ધનવંતભાઈ ઘણું જીવો! હું આગળ વધીએ, ધનવંતભાઈ એક પછી એક સમાજિક ક્ષેત્રે, Long live Dhanvantbhai.
* * *
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
!
ળ
*
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૧ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ એપ્રિલ ૨૦૧૬ % પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક % પૃષ્ઠ ૬૭ શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - શ્રી ધનવંતભાઈ એટલે એક મહામાનવ બધું જ આયોજનબદ્ધ જોઈએ. તેઓ શિસ્ત અને ચીવટના પૂરા 8 શ્રી ધનવંતભાઈએ કેટલીક જીવન જીવવાની કળા શીખવી. આગ્રહી હતા તેમની સાથે યુવક સંઘનું કામ કરતા કરતા ૮ વર્ષ છે ૐ એમને યાદ કરતાં હું આજે પણ મારા આંસુ રોકી શકતો નથી.
ક્યારે નીકળી ગયા એની ખબર જ ન પડી... ૐ મેં જ્યારે એકવાર એમને કહ્યું કે, “હું જૈન નથી' ત્યારે એમણે
પણ અચાનક ૨૮ બ્રુઆરી ૨૦૧૬ના તેમના અવસાનના સમાચાર S કહ્યું, ‘આપણે વિચાર અને આચારથી જૈન થવાનું છે. Work ને
સાંભળી બહુ આઘાત લાગ્યો. પરમકૃપાળુ પરમાત્માને બે હાથ જોડીને રે Éિ Worship માનશો તો તમારે ક્યારે પીછેહઠ નહીં કરવી પડે.”
હૃદયપૂર્વક પ્રાર્થના કરીએ છીએ કે એ આત્માને પરમ શાંતિ આપે. 8 ‘અક્ષર'ને અજવાળે ચાલ્યો એકલવીર નાટક ભારતીય વિદ્યા
ધનવંતભાઈ, છેલ્લા જય સ્વામીનારાયણ. ભવનમાં યોજાવાનું હતું. બધી જ તૈયારીઓ થઈ ગઈ હતી અને
પ્રવીણભાઈ દરજી પણ ભારતીય વિદ્યા ભવનમાં ACમાં આગ લાગવાથી અમારે નાટક
મારા સાહેબ પૂ. ધનવંતભાઈ યોજવાનું કેન્સલ કરવું પડે એમ હતું, ફક્ત દસ જ મિનિટમાં સાહેબ સાથેના સંબંધો યાદ આવતા આજે પણ મારું હૈયું હૈ જૈ એમણે ઉપર મુજબ કહ્યું, 'Work is Worship અને જાણે પ્રભુએ ભરાઈ આવે છે. સાહેબ, મારા માટે મારા કુટુંબના વડીલ જેવા હુ રેં સાંભળી લીધું અમને તરત જ તેજપાલ ઓડિટોરિયમમાં એ નાટક હતા. S યોજવાની વ્યવસ્થા થઈ ગઈ. નાટક યોજવા માટે પોલીસ સાહેબનો સવારના ફોન આવે ત્યારે લાગતું હતું કે સાહેબને ૪ ટ્ટુ પરમીશન જરૂરી હતી જે તે જ દિવસે મળે એમ શક્ય ન હતું. કઈ વસ્તુ જોઈતી હોય છે. નહીં તો ‘પ્રબુદ્ધ જીવન' કોઈ ભાઈને શું હું એમણે આપેલ Slogan Work is Worship નો ઉપયોગ કર્યો આ એડ્રેસ મોકલી આપજો એમ ફોન આવતા હતા. અને વગર પોલીસ પરમીશને અમે નાટક યોજી શક્યા. મારી કોઈ પણ કામમાં ભૂલ થઈ ગઈ હોય તો સાહેબ ઠપકો જં
એમને માટે શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનો સ્ટાફ એક પરિવાર આપતા હતા. પણ પછી સમજાવતા પણ હતા કે કામ કરતી છે હું જેવો હતો.
વખતે મન શાંત રાખીને કામ કરવું પછી તારી ભૂલ નહીં થાય. હું 1 હેમંત કાપડિયા હું ૧૯૮૪માં શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘમાં કામ ઉપર આવ્યો છું XXX
ત્યારે ડૉ. રમણભાઈનું જે કામ કરતા હતા એ કામ હવે મારું કરવું
પડશે એમ સાહેબે મને કહ્યું હતું. એ પ્રમાણે એમની સૂચનાથી જે તા. ૧-૧૧-૨૦૦૮ના રોજ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘમાં શ્રી
આ કામ કર્યું સાહેબના અંત સુધી. કે ધનવંતભાઇએ મારી નિમણૂક કરી હતી. શરૂઆતના દિવસોમાં
સાહેબની યાદગીરીમાં ઘણું બધું લખવા જેવા પ્રસંગો છે પણ છે
લખાણની મર્યાદા હોવાથી ઓછું લખ્યું છે. ## તેમનો સવારે ફોન આવે ત્યારે સ્વાભાવિક રીતે હું તેમને ગુડ * મોર્નિગ કહેતો, પણ જ્યારે એમને ખબર પડી કે મને ‘ભગવાન
જ્યાં મારા સાહેબ હશે ત્યાં એમના આત્માને શાંતિ આપો દ સ્વામીનારાયણ'માં અખૂટ શ્રદ્ધા છે અને હું ચુસ્ત હરિભક્ત છું
એવી ભગવાન પાસે પ્રાર્થના કરું છું. * ત્યારે તેમણે મને કહ્યું, “પ્રવીણભાઈ હવેથી આપણે ફોનમાં હેલો
|| અશોક એમ. પલસમકર જ કે ગુડ મોર્ગિને બદલે ‘જય સ્વામીનારાયણ’ કહેવું. ત્યારથી દરરોજ
કર્મચારી શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ રે ધનવંતભાઈના ઑફિસમાં ૨,૩ કોલ તો આવેજ અને ફોન હું
XXX ડું ઉઠાવું ત્યારે તેઓ અચૂક ‘જય સ્વામીનારાયણ' કહે અને પછી જ મારા વહાલા વડીલ શ્રી ધનવંતભાઈ સાહેબ. આ વાતની શરૂઆત કરે...
વરલીથી સીફ્ટ થયા પછી લગભગ આઠ વર્ષ ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના at સર્વ ધર્મ સદ્ભાવની વાતો કરવી અને સર્વ ધર્મને માન આપવું કામકાજ માટે અવારનવાર શ્રી ધનવંતભાઈના ઘેર પવાઈ જવાનું
બંને અલગ બાબતો છે. ધનવંતભાઈ સર્વ ધર્મને સ્વીકારીને થતું. હું સમષ્ટિ રાખતા હતા, અને સર્વ ધર્મના અનુયાયીને પણ ખૂબ તેઓ કોઈ પણ કામકાજ “પ્રબુદ્ધ જીવન માટે હોય તો મને
જ માન આપતા હતા. આપણે એક સાચા સમદૃષ્ટા ગુમાવ્યાનો શાંતિથી અને સરળતાથી સમજાવતા અને કહેતા, હરીચરન ન બહુ અફસોસ થાય છે. ખેર તેમનો માયાળુ સ્વભાવ, સ્ટાફના સમજાય તો મને પાછું પૂછજો. કામ થયા પછી તેઓ સ્મિતાબેનને $ દરેક સભ્યો માટે બહુ લાગણી, સૌની ચિંતા કરે. અમારી ક્યારેક કહેતા હરીચરનને ચા-નાસ્તો આપો. હું કોઈ ભૂલચૂક થઈ ગઈ હોય તો તુરત મીઠો ઠપકો આપે અને સોનગઢથી ઘેર આવ્યા ત્યારે મને ઘેર બોલાવ્યો. મેં સાહેબને ફેં 3 ઉકેલ પણ આપે. કામ બાબત એ હંમેશાં બહુ સ્પષ્ટ હતા. એમને પ્રણામ કર્યા અને તબીયત પૂછી. એમણે કહ્યું, તમારા બધાના ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક કદ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક be ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૬૮ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક છ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ મતિ વિશેષાંક
- સહકારથી સારી છે. તેમણે મને કહ્યું, ‘હરીચરન, એક મહિનાના ભરાઈ આવી. ભગવાન સાહેબના આત્માને શાંતિ આપે એજ જ હું લેટ૨ ઢગલાબંધ જમા થયા છે. તો તમારે ત્રણ-ચાર દિવસ ઈશ્વરને પ્રાર્થના કરું છું. આવવું પડશે.' છેલ્લા શનિવાર સુધી કામ કર્યું. રવિવારે જ્યારે
|| શ્રી હરિશ્ચંદ્ર એ. નવાળે. છું મને ફોન આવ્યો કે શ્રી ધનવંતભાઈ નથી રહ્યા મારી આંખો
કર્મચારી શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ તમે મોટો કીધો મહારાજ મને કેમ વીસરે રે!
nડૉ. રમજાન હસણિયા BE ડૉ. અંકલ સાથેનું સ્નેહ સગપણ બંધાયું એને પૂરો દાયકો લખવા માટે તેઓ સતત પ્રેરતા રહ્યા. ‘ઈસ્લામની દૈનિક આવશ્યક BE જે થયો છે. મને ડૉ. ગીતાબેન જૈન જેવા ગુરુજન મળ્યા છે એનો ક્રિયાઓ વિશે લખાવ્યુંયે ખરું! વિપશ્યના વિશે લેખ કરતી વેળાએ રે હું હર્ષ વ્યક્ત કરતાં તેમણે પ્રથમ મુલાકાત વખતે કહેલું કે, તેમણે મારો અભિપ્રાય લીધો અને પોતાના લેખમાં ટાંક્યો એ
“રમજાન! તારા જીવનમાં સજ્જનતાનો સરવાળો થતો જશે.' બાબત તો તેમની નમ્રાતની લગભગ ચરમ સીમા કહી શકાય. ૪ જ કોઈ મંગળ વેળાએ તેમના મુખે ઉચ્ચારાયેલા આ શબ્દો ખરે જ ૨૬ ફેબ્રુઆરીની મધ્યાહ્નની વેળાએ સંકોચભેર તેમના ઘરે જ રે સાર્થક થયા. કેટલાંય ઉત્તમ લોકો મારા જીવનમાં પ્રવેશતા ગયા જયંતભાઈ ગંગર અને સાધનાબેન સાથે પ્રવેશ્યો ત્યારે “મને રૂ છું અને એ દરેકે દરેકના સંસ્પર્ષથી હું ઊંચકાતો રહ્યો. તેમના સાથેના તમારા જેવા વિટામીનની જ જરૂર છે” એમ કહી અમારો બધો ૬
અનુબંધનો એકડો પણ ગીતાબેનના કારણે ઉત્તરોત્તર ઘૂંટાતો ક્ષોભ તેમણે ક્ષણમાં જ હરી લીધો. લગભગ પીસ્તાળીસેક મિનિટ ae રહ્યો ને વધુ ને વધુ મરોડદાર થતો રહ્યો.
અમારી જ્ઞાન-ગોષ્ઠિ ચાલી. મેં ઉપા. શ્રી ભુવનચંદ્રજીના લેખોના ## વર્ષો પછી સામખિયાળી-કચ્છ મુકામે આયોજીત એક કરેલ સંચયનું પુસ્તક ભેટ ધરતાં કહ્યું કે, “આ મારું પહેલું કામ', ૯ પરિસંવાદમાં નિરાંતે મળ્યા. મને સાંભળી ખૂબ જ પ્રસન્ન થયા ત્યારે કહે, “આવા તો કેટલાય પુસ્તકો હજુ થશે !' તેમના ૯ હું અને મારા પર પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાનો કળશ ઢોળી દીધો. આશિષનું ભાજન બનવાની એ છેલ્લી તક હશે તેની તો મને ! તે મને કહે, ‘વર્ષ ૨૦૧૩ની વ્યાખ્યાનમાળાનો આરંભ લોગસ્સ કલ્પનાય ક્યાંથી હોય? વાતવાતમાં ઉપા. યશોવિજયજી પરના ? રે જેવા શાસ્ત્રીય વિષય પર વાત કરી શકવાની મારી અસમર્થતા કાર્યક્રમનું કહેવાઈ ગયું. તેમણે મને તેમાં જોડાવા નમ્ર આદેશ છું હું જાણતો હોઈ મેં સવિવેક અન્ય વિષય પર વાત કરવાની મંજૂરી કર્યો. તરત જ ડૉ. અભયભાઈ દોશીને વાત કરી મારું વ્યાખ્યાન શું કિ આપવા વિનંતી કરી, પરંતુ તેમનો નિર્ધાર અડગ હતો. તેમના ગોઠવી દીધું. આ પરિસ્થિતિમાં પણ કોઈ વ્યક્તિને કામ માટે તે | BE વિશ્વાસ મારામાં બળનો સંચાર કર્યો. એક વર્ષ સુધી ઉપા. પ્રેરવાની તેમની હોંશ ખરે જ અનુમોદનીય છે. જીવનયાત્રા BE
ભુવનચંદ્રજી મ.સા. પાસે ઉપનિષદ રચીને, અનેક ગ્રંથોનું સંકેલવાના દિવસે બપોરે મારી સાથે વાત કરી, કયો વિષય નક્કી હું આચમન કરીને મારું ઘરલેશન તૈયાર કર્યું. કુદરત પ્રતાપે એ વાત થયો તે જાણ્યું, સમસુતના પ્રશ્નોના જવાબની માગણી એક ઉં સૌને ખૂબ ગમી ગઈ. એ વ્યાખ્યાનથી મારા જેવા ઓગણત્રીસ તંત્રી તરીકે કરી. મને કહે, “વીસ તારીખે હું તને સાંભળવા
વર્ષના છોકરડાને એક બહુ જ મોટું ફલક મળી ગયું. તે પછી તો આવીશ. મેં કહ્યું, “ડૉ. અંકલ, આપ મને સાંભળવા આવો એ ૩ અત્ર-તત્ર-સર્વત્રથી વ્યાખ્યાન માટે કહેણ આવવા લાગ્યા. પણ વાત તો આપની મોટાઈ સૂચવે છે, પણ આપની હાજરીથી હું ? $ આ વિકાસના મૂળિયાં આવા આર્ષદૃષ્ટા પુરુષના હાથે પોષાયા મારી પીઠને મજબુત અનુભવીશ, એ ખરું!”
છે એ બહુ જ નમ્ર ભાવે મારે સ્વીકારવું રહ્યું. વળી, કોઈ મુસ્લિમ સુદામાને પોતાની રાણીઓ સમક્ષ મોટો કરતાં કૃષ્ણ ‘હું પાટી રે #B યુવા વક્તાને જૈન ધર્મના આવા ગૂઢ વિષય પર બોલવા કહેવું એ લખી તમને બતાવતો, તમે મને સાચવતા' વગેરે વાક્યો ઉચ્ચારે કે તેમની ક્રાંતિકારી તેમજ સમન્વયવાદી દૃષ્ટિની પણ પરિચાયક છે ત્યારે કૃષ્ણની મહાનતાને બરાબર પ્રમાણતા સુદામા કહે છે, હું € ઘટના બની રહે છે. તે દિવસે પોતાનો હર્ષ વ્યક્ત કરતાં તેમણે ‘તમે મોટો કીધો મહારાજ, મને કેમ વીસરે રે! ડૉ. અંકલની શું કહેલું કે, “રમજાન લોગસ્સ વિષે ખૂબ સારું બોલ્યો, પણ હું ઈચ્છું અંતિમ બે મુલાકાતોમાં તેમનામાં રહેલ આ કૃષ્ણત્વના દર્શન છે
છું કે તે આટલી જ મહેનત કરીને કુરાન વિશે અહીં જ બોલવા થયા એ મારા જેવા રાંક સુદામા માટે આજીવન ધન્યત્વની ક્ષણો { આવે.’ તેમના આ શબ્દોમાં સર્વધર્મ સમભાવની ભાવના બની રહેશે! -કું છલકાતી સૌએ અનુભવેલી.
ગવર્મેન્ટ આર્ટસ એન્ડ કોમર્સ કૉલેજ, રાપર-કચ્છ રે મેં મને જૈન સાહિત્ય સમારોહ માટે તેમજ પ્રબુદ્ધ જીવન માં Mobile : 7567064993. ramjanhasaniya@gmail.com 3 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
* ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ તિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૬૯
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
ધનવંતભાઈને શત શત વંદન. તેમની સ્મૃતિઓથી સરાબોર આ શુ | ધનવંતભાઈ એક ધન્ય અનુભવ |
ક્ષણોમાંથી પસાર થતા લાગે છે કે ધનવંતભાઈ આપણી વચ્ચેથી મુ. શ્રી ધનવંતભાઈ સાથે મારો પરિચય બહુ લાંબો ન ગણાય,
વિદાય થયા તેના દુઃખ કરતાં, તેઓ આપણી વચ્ચે આટલો સમય ક પણ વ્યક્તિને ઓળખવા અને તેની સાથે ઘનિષ્ઠપણે જોડાવા
રહ્યા તેની ધન્યતા વધુ મોટી છે. તેમના જેવા આત્માની સદ્ગતિ ?
જ હોય. પ્રાર્થનામય ચિત્ત સાથે તેમને સપ્રેમ, સાદર શ્રદ્ધાંજલિ ૨ ૩ માટે લંબાઈ કરતા ગહનતાનું મહત્ત્વ વધુ હોય છે, એ ન્યાયે હું 5 અધિકારપૂર્વક કહી શકું કે ધનવંતભાઇએ મને ખૂબ આત્મીય
અપું છું. હું કહી શકાય તેવો અનુભવ આપ્યો હતો. તેમનામાં મને એક વડીલ,
|| સોનલ પરીખ છે BE માર્ગદર્શક અને મિત્રના દર્શન થયા હતા.
(Mobile : 9221400688) $ દોઢેક વર્ષ પહેલાં અમે મળ્યા હતા તો ૨૦૧૫ના મહાત્મા
ૐ નમો નાણસ્સ હું ગાંધી વિશેષાંક સંદર્ભે, પણ ત્રીજી જ મુલાકાતમાં એમણે મને શ્રી ધનવંતભાઈને શ્રદ્ધાંજલિ હું પકડી- “શું વાચો છો?' મેં હું જે વાંચતી હતી તે જણાવ્યું. ‘એમ
ન ચાલે. આ તો બધું રેન્ડમ વાંચન છે. તમારે જે વિષયમાં રસ પૂ. ધનવંતભાઈ એટલે મુઠ્ઠી ઊંચેરા માનવી. પોતે આટલા શું હોય તેમાં ઊંડા ઉતરી શકાય તેવું વાંચવું જોઈએ.’ આમ તેમણે ઉચ્ચ સ્થાને બિરાજતા હોવા છતાં, જે સરળતા, સાહજિકતા. છું મને વિચારતી કરી દીધી. તે પછી મારે જે વિષયમાં ઊંડા ઊતરવું ન
- નમ્રતા એમનામાં હતી તે શબ્દોમાં વર્ણવી શકાય તેમ નથી. ક હતું તે વાંચતી કરી અને તે અંગે કામ કરતી પણ કરી. માર્ગદર્શન લગભર
લગભગ ત્રણેક વર્ષ પહેલાં મારું પુસ્તક “પ્રશ્નોત્તર રત્નમાલા ભાગBE આપે, મદદરૂપ થવા તૈયાર રહે પણ જવાબદારી અને સ્વતંત્રતા
૧’ એમને કોઈએ ભેટ આપ્યું. તે વાંચ્યા પછી એમનો મારા પર ન ૐ પણ ભરપૂર આપે. ગાંધી અંકોનું સંપાદન મને ઘણી રીતે સમૃદ્ધ
ફોન આવ્યો. “સુબોધીબેન...ખૂબ જ સુંદર લખો છો. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન” હું કરી ગયું તે ધનવંતભાઇને લીધે.
માટે પણ લખજો.' બસ...પછી તો ઘણીવાર ફોન પર વાતો થતી,
ચર્ચા થતી. બે-ત્રણ લેખ પણ મોકલાવ્યા જે એમણે છાપ્યા. હંમેશાં હું આ દરમ્યાન તેમના જે ગુણો મને ખૂબ પ્રભાવિત કરી ગયા
પ્રેરણા કરતા. કહેતા રહેતા કે “ભાગ-૨' ક્યારે આપો છો? બે રે છું તે વિશે વાત કરું. પહેલો ગુણ એ કે કદી પોતાની બડાઈ ન
વર્ષ પહેલાના “જૈન સાહિત્ય સમારોહમાં ભાગ લેવા માટે હું વર્ણવે. હંમેશા અન્યને, પછી તે ઉંમર, જ્ઞાન કે અનુભવમાં
કહેલું...પણ મેં રસ દાખવ્યો નહિ. મેં એક વસ્તુ એમનામાં જોઈ કે કૈં { તેમનાથી ઘણી નાની વ્યક્તિ કેમ ન હોય, મહત્ત્વ આપે, તેનો
- એ નાનામાં નાની વ્યક્તિને પણ ઉપર લાવવા સતત પ્રયત્ન કરતા. % ગુણ શોધે અને તેના વિકાસનો માર્ગ ખોલી આપે. આ એટલી
મારો એક એવો દાખલો છે કે છેલ્લા ત્રણ વર્ષથી અમે એકબીજાને સહજ રીતે થાય કે બેમાંથી એકે પક્ષને તેનો ભાર ન રહે.
બિલકુલ જોયા ન હતા છતાં ફોન કે વોટસેપ દ્વારા ધનવંતભાઈ ! હું બીજું, કદી પોતાની તકલીફ ન વર્ણવે, પણ અન્યની નાની
મારા માટે એક પ્રેરણાસ્ત્રોત બની રહ્યા. ૨૦૧૬ના જૈન સાહિત્ય હુ તકલીફને પણ દૂર કરવા તત્પર રહે. માનવીય સંબંધો અને
સમારોહમાં ભાગ લેવાનું મને કુદરતી અંદરથી મન થયું, મેં પાંચ છે સંવેદનાને સમજવાનું તેમનું સ્તર ઘણું ઊંચું હતું. વિશાળ કાર્યક્ષેત્ર સક્ઝાય વિષે નિબંધ પણ લખ્યો, જે વાંચીને ધનવંતભાઈએ ખૂબ ૬ ઇ અને બહોળું મિત્રવર્તુળ, છતાં અજાણ્યા કે અલ્પપરિચિતને માટે
અભિનંદન આપ્યા. પણ મને નહોતી ખબર કે સોનગઢની ઈં પણ સમય ફાળવે. સૌને પોતાના લાગે. મન ખોલવાનું મન
ધનવંતભાઈ સાથેની મુલાકાત એ મારા માટે પહેલી ને છેલ્લી ડું થાય.
મુલાકાત હશે..મારા માટેના એમના છેલ્લા શબ્દો યાદ આવે છે. જે મારા લખાણોને પ્રોત્સાહન આપે, સાથે સંમાર્જન પણ કરે “સુબોધીબેન લખતા રહેજો !' કોઈપણ જાતની ઓળખાણ
- ‘માહિતી ઓછી આવે તો ચાલે, તમારું દૃષ્ટિબિંદુ આવવું પીછાણ વિના, સફળતાના શિખરે બિરાજેલ કોઈ વ્યક્તિ આટલા રે & જોઈએ. કેટલું જાણીએ છીએ તે કરતાં કેટલું સંવેદીએ છીએ તે પ્રેમ-લાગણી આપી શકે? ખરેખર સો સો સલામ ભરૂં છું આ છે # મહત્ત્વનું છે. વિગતો જોઈતી હશે તેને માટે સ્ત્રોતો ઘણાં છે, તમે મહાન આત્માને...પ્રભ એમને પરમ શાંતિ બક્ષે એ જ પ્રાર્થના.' મેં તમારું સંવેદન આપો.” હું વિચારમાં પડું એટલે મરક મરક હસે.
સુબોધીબેન સતીશમસાલીયા # ધનવંતભાઈ એટલે ખાનદાન, શુદ્ધ નિસબત, તેનો સ્પર્શ ૧૯, ધર્મપ્રતાપ, અશોક નગર, અશોક ચક્રવર્તી રોડ, રે Ė તેમના વર્તુળમાં પ્રવેશનાર દરેકને થાય, જીવન કેમ જીવાય તેની દામોદર વાડી, કાંદિવલી (ઈસ્ટ), મુંબઈ-૪૦૦૧૦૧. કું 8 પ્રેરણા પોતાના જ જ્વલંત ઉદાહરણથી આપી જનાર
મો. ન. : ૯૮૯૨૧૬૩૬૦૯ ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૭૦ % પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાક અતિ વિશેષાં,
જઈ રહ્યો છું જગતને હિસાબ આપીને
Dરમેશ સંઘવી )
વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૭ર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શીહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
૬ ડૉ. ધનવંતભાઈ સાથે છેલ્લા દાયકા-સવા દાયકાથી વિશેષ ધનવંતભાઈની મીઠી નજર, પ્રેમભર્યું હૃદય તેની સાથે-પાછળ છે શું સંબંધ. એ પૂર્વે પ્રસંગોપાત પ્રત્યાયન થયું હતું - તે ખાસ કરીને હતું એટલે આ શક્ય બન્યું. ‘શાશ્વત ગાંધી’ શરૂ કર્યું અને ડૉ. ૨ ૪ કલાપી’ અને પછી કેટલાંક પુસ્તકો કે લખાણો અંગે પણ વિશેષ ધનવંતભાઈએ હૃદયથી તેના ઓવારણાં લીધાં. હૈં સંધાન થયું શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના સામાજિક નિસ્બત અને ડૉ. ધનવંતભાઈ સાથેના આ સંપર્ક સંબંધથી એક અભિજાત- કું ૐ સામાજિક સંવેદનાના કાર્ય નિમિત્તે. શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘની શાલીન, સૌજન્યશીલ-સમન્વયકારી વ્યક્તિત્વની મુદ્રા ચિત્ત પર છેમુખ્ય ઓળખ ભલે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન', તે જસ્વી પર્યું પણ અંકિત થઈ. તેમને ગાંધી માટે હૃદયથી પ્રેમાદ૨ હતો, ગામડાં માં છ વ્યાખ્યાનમાળા કે સ્વાધ્યાય-સંશોધનશીલ જૈન સાહિત્ય સમારોહ માટે લગાવ હતો અને ગરીબો માટે અનુકંપા હતી. તેથી તેવી ? ઉં હોય. પણ એક વિશિષ્ટ અને મહત્ત્વની ઓળખ છે – રચનાત્મક, પ્રવૃત્તિઓ પ્રતિ તેમની સહજ અભિમુખતા રહેતી. મૂળે શબ્દ સાથે ૬ સેવાકીય કાર્યોના નિમિત્તે કોઈ જરૂરતમંદ સંસ્થાને-પ્રતિ વર્ષ સગાઈ, ડૉ. રમણભાઈની પરંપરાએ અંદરની સુધારકવૃત્તિને હું ભિન્ન ભિન્ન સંસ્થાને- માતબર સખાવત મેળવીને હૂંફ અને ઊર્જા પુરસ્કારી, અને અભ્યાસુ સ્વભાવ-તે બધું તેમના કાર્યોમાં મુખરિત છે
આપવા. ડૉ. રમણભાઈએ અંદરની સંવેદના, સમજ અને થતું રહ્યું, મહોરતું રહ્યું. આપણે ત્યાં કહેવાયું છે-યોજક સ્વત્ર છે હું પ્રતિબદ્ધતાથી આ પરંપરા શરૂ કરેલી અને ગુજરાતની કેટલીય દુર્લભ:-ડૉ. ધનવંતભાઈ અચ્છા યોજક-સંયોજક હતા-તે તેમને ફેં હું સંસ્થાઓને તેથી સાથ-સધિયારો મળ્યાં, તેના તાકાત-વિશ્વાસ ઓળખનાર સૌએ અનુભવ્યું હોય. વ્યાખ્યાનમાળા સંચાલન કે -% વધ્યાં અને તેમાં ચેતન-પ્રાણ ઉમેરાયાં. ૨૦૦૭ના વર્ષ માટે અન્ય વેળા સરસ ખીલતા-ખુલતા. તેમની અંદરની ભૂમિકા આ સેવારત કોઈ સંસ્થાને સહાય અર્થે નક્કી કરવાની સંઘની બેઠકમાં શ્રેયમાર્ગીની-જાગુત સાધકની એટલે તેમના લેખો વ્યાખ્યાનોમાં હું અમારા સ્વજન શ્રી પન્નાલાલભાઈ છેડા અને અન્ય મિત્રોએ એક સમન્વયકારી, આત્મનિરિક્ષાકણાત્મક ભૂમિકા સહજ છું કચ્છની કોઈ સંસ્થા નક્કી કરવાની વાત કરી તેમાંથી અમારી વરતાતી. એક જૈન સૂત્ર છે: સુદિ સાદૂ, માહિંડસાર્દૂ- ગુણથી ૪ ૐ સંસ્થાઓ-ગ્રામ સ્વરાજ સંઘ અને સુશીલ ટ્રસ્ટ-જે કચ્છના અત્યંત સાધુ બનાય છે, દુર્ગુણોથી અસાધુ. ડૉ. ધનવંતભાઈ ગુણગ્રાહી, જ ઊંડાણના અંતરિયાળ વિસ્તારમાં મણિભાઈ સંઘવીની પ્રેરણાથી ગુણઉપાસક, ગુણસંવર્ધક હતા. જૈન યુવક સંઘની તો સો વર્ષ 2 શું ધૂણી ધખાવીને કાર્યરત હતી તે પસંદ થઈ. જૈન મુનિ પૂ. ઉપરની પરંપરા, શ્રી પરમાનંદભાઈ કાપડીયાએ તેને ફેં 8 ભૂવનચંદ્રજી મ.સા. અને અમારા સ્વજન ગીતાબેન જૈનની પણ વિકસાવી-સમૃદ્ધ કરી અને તે મશાલને ડૉ. રમણભાઈએ પોતાની રે જ. અમારા માટેની લાગણી કામ કરી ગઈ છે. ધનવંતભાઈ સાથેના આગવી સમજથી પ્રકાશિત કરી તે મશાલને ડૉ. ધનવંતભાઇએ કાર પણ વિશેષ સંબંધનું આ નિમિત્ત, પછી તો સંઘની સમિતિ અમારી બળકટ રીતે થામી અને ઉજ્વળ કરી. આવા ગુણશીલ, ઉ સંસ્થાઓમાં આવી, અમારી ભાતીગળ-હૃદયગમ પ્રવૃત્તિઓ જોઈ- સૌજન્યસંપન્ન વ્યક્તિત્વને હૃદયથી અમારા Íની શ્રદ્ધાંજલિ. પ્રમાણી અને પછી અમારા માટી-પ્રદીપ'ને વિશેષ તેલ પૂરવાનું કામ
ગ્રામ સ્વરાજ સંઘ અને સુશીલ ટ્રસ્ટ નીલપર-કચ્છ-ગુજરાત # તેમણે નક્કી કર્યું. અમારા માટે તો કેવી આનંદની-રોમાંચની
XXX ૬ ઘડી! એ નિમિત્તે મુંબઈ જવાનું થયું-દિનેશભાઈ પણ સાથે. ત્યાં
સમસ્ત જૈન સમાજ તેમજ ગુજરાતના હું પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાનાં પ્રેરક-અભ્યાસપૂર્ણ, રસળતા પ્રવચન
સાંસ્કૃતિક-સામાજિક ક્ષેત્રને મોટી પડી છે કે શ્રવણનો અનેરો લાભ લીધો અને વ્યાખ્યાનના પ્રારંભે અમારી
મારા સન્મિત્ર ડૉ. કુમારપાળભાઈ દ્વારા આદરણીય શ્રી છે. સંસ્થાઓની વાત મૂકાતી રહી, સહાય માટે અપીલ થતી રહી,
ધનવંતભાઈના દેહાવસાનના દુ:ખદ સમાચાર જાણ્યા. એમની છે ડૉ. ધનવંતભાઈએ પોતાના વ્યાખ્યાનના પ્રારંભે આ અપીલને
| ચિરવિદાયથી એમના પરિવારને તો ખરી જ સાથે, સમસ્ત જૈન 8 સંબલ પણ આપ્યું અને એ વર્ષે ખાસ્સી રકમ અમારા કાર્યો માટે
સમાજને તેમ જ ગુજરાતના સાંસ્કૃતિક-સામાજિક ક્ષેત્રને પણ હું જૈ મળી. અમારા માટે તો ભગવદ્ કૃપા જ. પછી તો ‘પ્રબુદ્ધ જીવનમાં
મોટી ખોટ પડી છે. આપની એ ખોટ પૂરવાની શક્તિ પરમાત્મા છે મેં અમારી સંસ્થાઓ અને તે દ્વારા થતાં કાર્યો વિશે ગીતાબહેને
આપે એવી પ્રાર્થના. સદ્ગતના પવિત્ર આત્માને તો પરમ શાંતિ ભાવભર્યો લેખ લખ્યો, નકુલભાઈ–મુક્તાબેન પલાંઠી વાળી બેઠાં
મળશે જ એવી શ્રદ્ધા છે. કું છે અને દિલથી જે કાર્યશૃંખલા ચલાવે છે તેની વાત મૂકી અને તે
આપ સૌ મારી સભાવના સ્વીકારશો. { લેખે પણ કેટલાંકના દિલ ઝકઝોર્યા અને મદદ આવી મળી. ડૉ.
1 ચંદ્રકાન્ત શેઠ જે ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
* ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ”
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૭૧
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
આપણે પુણ્યવંત કે આપણને... dભારતી દીપક મહેતા
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શીહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ.
યોગસાર ગ્રંથના ‘ભાવશુદ્ધિ જનક' નામે પંચમ પ્રસ્તાવમાં તેઓના એ અવાજમાં એટલી તો આત્મીયતા અને માધુર્ય જે શાસ્ત્રકાર ભગવંત ફરમાવે છે કે:
છલકાતાં હતાં કે હું ફરી કલમ ઉઠાવી શકી અને તેઓના કહ્યા હૈ कायेन मनसा वाचा, सत्कर्म कुरूते यदा।
પ્રમાણે જ તે કૃતિ પ્રસિદ્ધ થઈ શકી. વળી એ પછી ‘પ્રબુદ્ધ જીવનમાં सावधानस्तदा तत्त्व-धर्मान्वेषी मुनिर्भवेत् ।।
તેઓએ જ પ્રેરણા આપીને મારી પાસે લખાવીને છ માસ પર્યત છું મુનિ જ્યારે મન-વચન-કાયાથી કોઈપણ કાર્ય કરે ત્યારે તેમાં ‘નવકારની સંવાદયાત્રા' પ્રગટ કરવી ચાલુ રાખી.
૨ = સો પ્રથમ તત્ત્વ-ધર્મની તપાસ કરે. પૂજનીય શ્રી ધનવંતભાઈ એ દરમ્યાન અનેકવાર વાતો થતી રહેતી અમારી વચ્ચે. એકદા છે પણ એક સાચા મુનિની જેમ જ મન-વચન-કાયાની પ્રવૃત્તિઓ મેં કહ્યું: “ધનવંતભાઈ, પૂજ્ય ભાઈને તો ખબર જ ના પડી કે શું ઉં કરતાં-કરતાં સાવધાનપણે એક અન્વેષક બનીને ઓતપ્રોત તેઓનાં જીવનચરિત્ર વિશે હું કાંઈક લખી રહી હતી. તેઓને તે જૈ બનેલાં જણાતા. તેઓ દરેક બાબતની સુંદરતા-સત્યતા-ઉચિતતા જાણ હોત તથા તેઓ તે વાંચી શક્યા હોત તો મારો અફસોસ ૐ તો તપાસતાં જ, પરંતુ પ્રતિપક્ષની પણ તટસ્થ તપાસ કરવાનું ઓછો થાત!” તો તેઓએ મને સાંત્વન આપતા કહ્યું: ‘તેમ ન હૈં ન ચૂકતા.
વિચારતાં એમ વિચારો કે તેઓએ તે પુસ્તક જોયું-વાંચ્યું હોત તો હું શાંતિ પમાડે તેને રે સંત કહીએ... આ પંક્તિ અનુસાર તેઓ કદાચ મોહ જાગ્રત થાત. વળી એમના જીવનનો કેટલોક સમય છે ૨ સંસ્કૃતિવર્ધક, સાહિત્યસર્જક, મીમાંસક, ધર્માનુષ્ઠાનપ્રેરક, લોકો સાથે તે અંગે વાતો કરવામાં વ્યતીત થાત અને એટલી
તત્ત્વઅન્વેષક, કલાપ્રેરક નિષ્પક્ષતંત્રી ઉપરાંત એક સાચા સંત આરાધના ક્વચિત ઓછી થાત. તે કરતાં અત્યારે તેઓ $ સમા પણ હતા. મૈત્રીભાવ અને સ્નેહથી ઉભરાતા એક વિશિષ્ઠ આત્મસ્વરૂપે તે વાત જાણે જ છે અને તમને દિવ્ય આશીષ આપી ? હૈ કોટીના ગવેષક જાણે ! અને એટલે જ તેઓ પરિસર આદરભાવનો જ રહ્યા છે તેવી શ્રદ્ધા રાખો.’ તેઓના આ શબ્દો ખરે જ શીતળ ઉં જ તેજપુંજ સદેવ ઝળહળતો રહેતો.
ચંદનના લેપ સમા નીવડ્યાં મુજ તપ્ત મન ઉપરે! 8 શ્રી નમસ્કાર મહામંત્રના મહારાધક મારા પૂજ્ય સસરાજી શ્રી ધનવંતભાઈને મળીએ ત્યારે તેમનો અનન્ય છે 9 શ્રી શશીકાંતભાઈ મહેતાના ૮૫ વર્ષ સંપન્ન થવા નિમિત્તે સર્વ સ્વાનુભૂતિપ્રકાશ આપણને અચૂક ઝળાંહળાં કરી દે. તેઓની ૐ પરિવારજનો તેમની નિશ્રામાં એકઠાં થઈશું અને તેઓની શ્રુતભક્તિ સંગે રંગાવાનું થાય ત્યારે વૉલ્ટ વ્હીટમેનનું આ યાદગાર હું ર જીવનહિતશિક્ષા પામીશું એવું નિર્ણિત કરેલું તે વાતની પૂજ્ય વિધાન સાંભરેઃ 'Who touches the book, touches the 3
ભાઈને જાણ નહોતી. તેઓને તે સમયે સમર્પિત કરવાથે એવું man.' કોઈપણ પુસ્તક – પછી તેમણે લખ્યું હોય, સંપાદન કર્યું શું આશ્વર્યાનંદ પમાડવાનાં ભાવથી તેઓના શુદ્ધારાધનામય હોય કે પછી તેનું આસ્વાદન કરાવ્યું હોય – તેઓની અનોખી રુ હૈ જીવનનું દર્શન કરાવતી કૃતિ ‘અધ્યાત્મરવિની પિતૃછવી' લખવી પ્રતિભાની માવજત તેમાં ભળેલી દેખાય જ.
શરૂ કરેલ. તે લગભગ પૂર્ણ થવાના આરે હતી અને બે દિવસમાં સૌ જીવોનું કલ્યાણ થાઓની તેમની ભાવના તેમના પ્રત્યેક ૪ જૈ જ મુદ્રિત થવા જનાર હતી ત્યારે એકાએક ૧૧ જૂન, ૨૦૧૪ના વિચારમાં ઉછરતી જણાય. “પ્રબુદ્ધ જીવનના કાર્યાલયે તેઓને મેં $ બપોરે વિજય મુહૂર્તે તેઓ નિદ્રામાં જ નવકારશરણ થયા. અમે સંબોધીને જો કોઈ વયસ્ક, તકલીફગ્રસ્ત સગૃહસ્થ મદદની હાંક : હું સહુ બન્યાં હતપ્રભ. મહિના સુધી તો સૌ દિમૂઢ બની રહ્યાં મારે તો ધનવંતભાઈ તરફથી તેનો સુમધુર પડઘો પડે જ. અન્યોને હું છે તેઓની આ એકાએક વિદાયથી!
મદદરૂપ થવા શ્રેષ્ઠીઓ પાસે તેવા પત્રો પહોંચાડવાનો તેઓનો જ ત્યાં જ એકદા શ્રી ધનવંતભાઈનો સુદઢ અવાજ રણક્યો: નિ:સંકોચ પુરુષાર્થ આવા ઘણાં સકાર્યોનો માર્ગ ખોલી દે, $ “બહેન, પુસ્તકને તાત્કાલિક પૂર્ણ કરી મુદ્રિત થવા મોકલી આપો. ચતુર્વિધ સંઘ માટે તેઓ જાણે આજીવન ભેખધારી ગુણવંત ૨ હું અનેક વર્ષો સુધી પર્યુષણના પ્રથમ દિવસે તેઓએ શ્રી મુંબઈ જૈન સેવક બની રહ્યા. સાતે ક્ષેત્રોમાં તેઓનું અનુદાન હતું ખરે જ હું * યુવક સંઘ આયોજિત પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં પ્રથમ વ્યાખ્યાન સરાહનીય. ફકત જૈનો માટે જ નહીં, જીવમાત્ર પરત્વે તેમનું જ 8 આપેલું છે તે બિરલા સભાગૃહમાં પર્યુષણના પ્રથમ દિવસે કાળજું એક સરખું ઋજુ બનતું. તેમનું મિશન એ જ બની રહેતું રે 3 વ્યાખ્યાન દરમ્યાન જ તેઓને આપણે અક્ષરદેહે ત્યાં અવતારીશું તેમનું વિચાર સેવન. એક સુકાર્ય હાથમાં ઉપાડે પછી તેને પૂર્ણ ? કું અને એ પુસ્તકનું વિમોચન આપણે પદ્મશ્રી કુમારપાળભાઈ નિષ્ઠાથી પાર પાડવું એ તેમની નિજી પ્રણાલી હતી. ? દેસાઈના હસ્તે કરાવી સંઘને સમર્પિત કરીશું.”
તેમની સાથે વાત કરવાથી કેટલીયે મહાવિદ્યાલયોના દ્વાર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૭૨ = પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંકે ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાક અતિ વિશેષાંક
જાણે ખૂલી જતા દેખાય. અગણ્ય વિષયોનાં સંદર્ભગ્રંથ સમા શ્રી અનુપ્રેક્ષાઓ અને આરાધનાની અનેક વણપ્રીછી વાતો મને તેમાંથી હું ધનવંતભાઈએ થોડાં સમય પૂર્વે જ મને કહેલું કે: “બહેન, પૂજ્ય મળી છે. બહેન, રાહ જોજો. હું જરૂર લખીશ.' પૂ. પંન્યાસશ્રી ભદ્રંકરવિજયજી મહારાજના જીવનને આલેખતી
* * * હું તમારી કૃતિ “પારસમણિ' વિષે મારે નિરાંતે “પ્રબુદ્ધ જીવન'માં ૮૨, ગૌતમબુદ્ધ એપાર્ટમેન્ટસ, શાસ્ત્રી મેદાન સામે, $ લખવું છે. તે ગ્રંથ મારા હૃદયની અત્યંત નજીક છે. તેઓની રાજકોટ-૩૬૦૦૦૧. મો. : ૯૮૨૫૨ ૧૫૫૦૦
સાચા અર્થમાં કર્મયોગી |
શાશ્વત ગાંધીકથા'ના પ્રેરક
BE મુંબઈથી દૂર બેઠા બેઠા ધનવંતભાઈ સાથે સંકળાયેલી કેટલીય ડૉ. ધનવંત શાહનું દેહાવસાન, તાજેતરના વર્ષોમાં કવિશ્રી રાણ
યાદો મનમાં એકધારી આવતી ગઈ. જ્યારથી જૈન સાહિત્ય સુરેશ દલાલની વિદાય બાદની સહુથી મોટી ખોટ છે. મોહમયી હું સમારોહમાં ભાગ લેવાનું ચાલુ કરેલું ત્યારથી ધનવંતભાઈ સાથેનો મુંબઈ નગરીમાં ભારતીય સંસ્કૃતિ, ભારતીય સાહિત્ય , ગુજરાતી છું
પરિચય. આટલી મોટી સંખ્યામાં (લગભગ સો જેટલા) પેપર ભાષા-સાહિત્ય અને સંસ્કારપોષક પ્રવૃત્તિઓથી ગુજરાતી પ્રજાની કે રિડીંગ ભાગ્યે જ કોઈ જ્ઞાનસત્રમાં થતા હશે. અને જ્ઞાનસત્રના સતત માવજત કરનાર બહુ ઓછા સજ્જનોમાં શ્રી ધનવંતભાઈ હૈ
બધા દિવસોમાં હાજરી આપવા માટે ખાસ આગ્રહપૂર્વક કહે. અગ્રેસર હતા. સૌજન્યશીલ સ્વભાવ, માણસની પરખ, છું એમણે પોતે પણ એ પરંપરા જાળવી રાખી હતી.
હિસાબમાં ચીવટ, વિદ્વાનો કે સર્જકો પ્રત્યે આદર અને સહુને હું પોતે આટલા વિદ્વાન, પ્રતિશાભાશાળી લેખક હોવા છતાં સાથે રાખીને ચાલવાની ભાવના તેમના વ્યક્તિત્વના અકાટટ્ય 3 = નવા લોકોને ‘પ્રબુદ્ધ જીવનમાં લેખ લખવા માટે પ્રેરિત કરતા. અંશ સમાન ગુણો હતા. શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘની વિવિધ જે ખાસ કરીને કોઈ જ્ઞાનસત્રમાં રજૂ કરાયેલ પેપર એમને ગમે તો પ્રવૃત્તિઓ અને પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા જેવી પ્રશિષ્ટ પરંપરાને હું ચોક્કસ કહેતા, “બેન, તમારો લેખ મોકલાવી દેજો.” એટલું જ જાળવી રાખવામાં આયોજનના દરેક સ્તરે તેઓ ખૂબ કાળજી હું ' નહિ, પોતે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના તંત્રી હોવા છતાં છેલ્લા ૩-૪ લેતા. સહયોગીઓનો સાથ મળતો રહ્યો અને ઉમદા ટીમવર્કનું વર્ષમાં પર્યુષણ વિશેષાંક માટે નવા નવા સંપાદકોને તૈયાર કર્યા. નેતૃત્વ તેઓ સફળતાપૂર્વક કરી શક્યા. ગયા વર્ષના પર્યુષણ વિશેષાંકનું સંપાદન કાર્ય કરવાનું સૌભાગ્ય છેલ્લા એકાદ દાયકાથી તેમના પ્રત્યક્ષ પરિચયમાં આવવાનું મને પ્રાપ્ત થયું. એમના માર્ગદર્શન હેઠળ જે વિશેષાંક તૈયાર થયું. અમારા પરિચય માટે શુભ નિમિત્તે હતા ડૉ. ગુણવંત શાહ.
થાય એમાં વિષયની છણાવટ જૈન દર્શન પ્રમાણે તો થાય જ, હું મુંબઈ રહેતો ત્યારથી મને પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાનું આકર્ષણ. ક સાથે સાથે અન્ય ભારતીય દર્શનોની પણ એ વિષય પ્રમાણે ૧૯૮૮-૮૯-૯૦ના ત્રણ વર્ષો દરમ્યાન મારા ઘડરતકાળમાં આ . ' રજૂઆત થાય જેનાથી અંક અત્યંત રોચક અને વૈવિધ્યપૂર્ણ બને. વ્યાખ્યાનમાળા ભરપૂર માણી. વર્ષ-૨૦૦૮માં ‘મહાત્મા ગાંધી હું એ કાયમ કહેતા કે “પ્રબુદ્ધ જીવન' કેવળ જૈનો નહીં પરંતુ સર્વ અને પંચમહાવ્રત' વિષય પર વ્યાખ્યાન માટે મને નિમંત્રણ મળ્યું હું
લોકો વાંચી શકે એવું હોવું જોઇએ. અને ખરેખર મારા ખ્યાલ ત્યારથી શ્રી ધનવંતભાઈ સાથે સીધો સંવાદ સ્થપાયો. સદ્ગત ૐ પ્રમાણે “પ્રબુદ્ધ જીવન'નો જૈનેતર વાચક વર્ગ પણ છે. જેમ નારાયણ દેસાઈએ શરૂ કરેલી ‘ગાંધીકથા” પરંપરાને ચાલુ રાખવી છે. સામયિકના સંપાદક બનવા માટે નવા લોકોને પ્રોત્સાહિત કર્યા
જોઇએ અને વિસ્તારવી જોઇએ એવો વિચાર સહુ પ્રથમ મેં ડૉ. હું તેવી જ રીતે નવા લેખકોના પુસ્તકો “શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ'ના ધનવત શાહ પાસે રજૂ કર્યો. તેમણે
ધનવંત શાહ પાસે રજૂ કર્યો. તેમણે ૨૦૦૮માં જ સભાગૃહમાં { પ્રકાશન હેઠળ પ્રકાશિત કર્યા.
મારા વ્યાખ્યાન પૂર્વે જ જાહેર કર્યું કે “યોગેન્દ્રભાઈ ગાંધીકથા છે નાટક પ્રત્યે એમને પહેલેથી જ અગાધ પ્રેમ હતો. એમણે માટે તત્પર થશે ત્યારે તેમની પહેલી ગાંધીકથા આપણે મુંબઈમાં ૪ ? ઘણાં નાટકોની રચના કરી છે જેના માટે એમને વિવિધ સાહિત્ય યોજીશું.' જાહેર કર્યા બાદ સતત મને યાદ કરાવતા રહ્યા. બીજી , & પુરસ્કારો અને એવૉર્ડ મળ્યા છે. ક્યારેક એમની પાસે એનો ઉલ્લેખ
ઓક્ટોબર ૨૦૧૨ થી મુંબઈ મુકામે ત્રણ દિવસની “શાશ્વત ૐ કરવા જઈએ તો હસીને કાઢી નાખે. આવા નિસ્પૃહી, શાંત
ગાંધીકથા'નું આયોજન થયું અને શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના મેં સ્વભાવી, અનેક નવી પ્રતિભાઓને સદેવ પ્રોત્સાહિત કરનારા
હોદ્દેદારો, સહયોગીઓએ ‘શાશ્વત ગાંધીકથા' યોજવાની છે # ધનવંતભાઈ આપણી વચ્ચે હવે નથી રહ્યા એ અહેસાસ જ ઘણો ધનવંતભાઈની ભાવનાનું પૂરું સન્માન કર્યું. મુશ્કેલભર્યો છે. જૈન જગતને એમની ઘણી ખોટ સાલશે.
1 ડો. યોગેન્દ્ર પરીખ
gandhinesamjo@gmail.com 1 ડૉ. રમિ ભેદા
9725274555/9427903536 કે ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૧ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ ડો, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
* ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૭૩
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
એક ફરિશ્તાની વિદાય... | ઘ ડૉ. મહેબૂબ દેસાઈ
વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
ધનવંતભાઈ સાથેનો મારો નાતો મિત્ર અને સ્વજન સમો ભાવનગર યુનિવર્સિટીમાંથી મેં સ્વૈચ્છિક નિવૃત્તિ લઈ ગુજરાત હતો. અમે અવારનવાર ફોન પર મળતા અને નિરાંતે વાતો કરતા. વિદ્યાપીઠમાં જોડાવાનું નક્કી કર્યું ત્યારે ઇતિહાસના મારા રે
મારું મન ધનવંતભાઈ સાથેના ભૂતકાળના સ્મરણોમાં સરી અધ્યાપકોએ મારા અંગે એક “ગુજરાતના જાણીતા સંશોધક અને કું પડ્યું.
સર્જક ડૉ. મહેબૂબ દેસાઈ' નામક ગ્રંથ બહાર પાડવાનું નક્કી હૈં લગભગ આઠેક વર્ષ પહેલાં મારા મોબાઈલની રીંગ વાગી. કર્યું. એ માટે ગ્રંથના સંપાદકોએ મારી પાસેથી તેમનો નંબર લઈ સામે છેડેથી એક મૃદુ સ્વર સંભળાયો,
મારા અંગે એક લેખ લખી આપવા ધનવંતભાઈને વિનંતી કરી. NR | ‘મુંબઈ જૈન યુવક સંઘમાંથી બોલું છું.'
એ વિનંતીને માન આપી તેમણે મારા અંગે એક સુંદર લેખ લખી હું મુંબઈ જૈન યુવક સંઘની પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાના મેં ઘણા મોકલ્યો. જેનું મથાળું હતું ‘ડૉ. મહેબૂબ દેસાઈ : એક મઘમઘતો હું હુ વખાણ સાંભળ્યા હતા. વળી, ધનવંતભાઈના નામથી પણ હું ઇન્સાન'. તેમાં તેમણે વ્યક્ત કરેલ ધર્મ અને સમાજ અંગેના વિચારો ૪ પરિચિત હતો. અલબત્ત અમે કોઈ દિવસ સદેહ મળ્યા ન હતા. તેમની વિશ્વશાંતિ પ્રત્યેની ઘનિષ્ઠ નિબંધતા વ્યક્ત કરે છે અને હું
“ધનવંતભાઈ, આપણે ક્યારેય મળ્યા નથી. પણ આપના નામ હું માનું છું કે પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં પણ તેઓ આજ ઉદ્દેશને હૈ હું અને કામથી હું પરિચિત છું.”
સાકાર કરવા વક્તા અને વિષયોની પસંદગી કરતા હતા. તેઓ શું નં “આભાર, મહેબૂબભાઈ, આ વખતની વ્યાખ્યાનમાળામાં લખે છે,
આપનું એક વ્યાખ્યાન રાખવાની ઈચ્છા છે. હાલ હિંસા અને મહેબૂબ દેસાઈ જેવા સો સો ધર્મ ચિંતકો દરેક દેશમાં હોય હું ઈસ્લામને બહુ જોડવામાં આવી રહ્યા છે. એટલે “ઈસ્લામ અને તો ધર્મ પ્રત્યેની ગેરસમજ દૂર થાય, ધર્મની સાચી સમજ વિસ્તારાય છે g, અહિંસા” જેવા કોઈ વિષય પર આપ વાત કરો એવી ઈચ્છા છે. અને મનભેદ સુધી પહોંચેલ મતભેદો વિંધાય અને બંદુકના ૬ $ “ધનવંતભાઈ, આપ બુલાએ ઔર હમ ન આયે એસી તો ધડાકાની જગ્યાએ વિશ્વ શાંતિના ઘંટનાદ ગૂંજે અને આગ જેવો છે ૬ કોઈ બાત નહિ. હું ચોક્કસ આવીશ. પણ તારીખ અંગે આપણે આતંકવાદ તો જગત ઉપરથી ભૂંસાઈ જ જાય.” હું એકવાર નિરાંતે વિચારી લઈશું.”
- વિશ્વ શાંતિની ખેવના કરનાર આવા ફરિશ્તાના મોબાઈલ ‘ચોક્કસ. એ માટે વ્યાખ્યાનમાળાની તારીખો નક્કી થાય પરથી જ એક દિવસ રીંગ વાગી. મને થયું ધનવંતભાઈ સાજાસમા જે પછી હું આપને ફોન કરીશ.”
થઈ ગયા હશે. અને કંઈક નવી વાત સાથે અમારી ગુફ્તગુ પાછા જં - મને બરાબર યાદ છે એ મારું મુંબઈ જૈન યુવક સંઘમાં પ્રથમ આરંભાશે એમ માની મેં ફોન ઉપાડ્યો. મેં મારી હંમેશની આદત હું વ્યાખ્યાન હતું. મુંબઈના પાટકર હોલમાં યોજેલ એ વ્યાખ્યાન મુજબ તેમને “જય જિનેન્દ્ર ધનવંતભાઈ’ કહ્યું. પણ સામેથી હું E પૂર્વે રાજકોટના કવિ, વિવેચક અને ભજનિક ડૉ. નિરંજન ધનવંતભાઈના પ્રેમાળ અવાજમાં “સલામ, મહેબૂબભાઈ”ના ૬ હું રાજ્યગુરુના ભજનોનું આયોજન ધનવંતભાઈએ કર્યું હતું. એટલે સ્થાને એક ગંભીર અને દુ:ખી અવાજ સંભળાયો. છે મને નિરંજન રાજ્યગુરુ જેવા સંત સાહિત્યના તજજ્ઞ સાથે “મહેબૂબભાઈ, ધનવંતભાઈ હવે આપણી વચ્ચે નથી રહ્યા.... ૪ $ હોટેલના એક જ રૂમમાં રહેવાની તક સાંપડી. સાંજનું ભોજન અને એકાએક મારા હાથમાંથી મારો મોબાઈલ સરી પડ્યો. હું ૐ અમે બંને એક જ થાળીમાં જમ્યા. મિયા અને મહાદેવનો આવો જાણે “સલામ, મહેબૂબભાઈનો મૃદુ અવાજ હંમેશ માટે ગુમાવ્યાનો શું
સુભગ સમ્નવય કરાવનાર ધનવંતભાઈ હતા. એ પ્રસંગ આજે તેને રંજ ન થયો હોય ! હું પણ મારા જીવનનું ઉત્તમ સંભારણું બની રહ્યો છે. “ઈસ્લામ આજે આપણી વચ્ચે ભલે ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહ સદેહે નથી.
અને અહિંસા' પરનું મારું એ વ્યાખ્યાન પછી તો ગુજરાતી પણ તેમણે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન અને મુંબઈ જૈન યુવક સંઘની પર્યુષણ ઉં જે વિશ્વકોશ વ્યાખ્યાનમાળામાં પણ ઘણું લોકભોગ્ય રહ્યું અને વ્યાખ્યાનમાળાનો કંડારેલ મૂલ્યનિષ્ઠ માર્ગ આપણને હંમેશાં રાહ $ ૐ ગુજરાતી વિશ્વકોશે તેને શ્રી કસ્તુરભાઈ લાલભાઈ વિદ્યાવિસ્તાર ચીંધતો રહેશે એ જ અભ્યર્થના: આમીન S ગ્રંથશ્રેણી : ૯ જ્ઞાનાંજર-૨ (સંપાદક પ્રીતિ શાહ, પ્રકાશક
૩૦૧/ડી, રોયલ અકબર રેસીડેન્સી, ૬ હું ગુજરાતી વિશ્વકોષ ટ્રસ્ટ, ઉસ્માનપુરા, અમદાવાદ-૨૦૧૦)માં
રોયલ અકબર ટાવર પાસે, સરખેજ રોડ, હું પણ સામેલ કર્યું.
અમદાવાદ-૩૮૦૦૫૫. મો. : ૯૮૨૫૧૧૪૮૪૮
ડૉ. ધવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૭૪ ૪ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાક અતિ વિશેષાં,
ધનવંતભાઈ આમ ઝબકીને ચાલ્યા જવાય? | ઉષા પટેલ
શરૂઆત થોડી સંવાદ રૂપે,
કાચી કોપી દ્વારા થયો. ફક્ત પંદર જ મિનિટમાં તેમના સાલસ ધનવંતભાઈ : “કેમ છો?'
સ્વભાવ વડે ગોસ્વામી શ્રી શ્યામ મનોહરજીએ વ્યાખ્યાનમાળાનો ઉષા: ‘ખૂબ સરસ.'
વૈભવ અને તેમાં શ્યામનોહરજીના પ્રવચનનું મહત્ત્વ ગળે ઉતારી ધનવંતભાઈ : “સોનગઢ કેમ ન આવ્યા? હું રોજ લિસ્ટમાં દીધું. તેઓની સાથે અમે મજાક પણ કરી શકતા અને તેમની અને ૨ – તમારું નામ જોતો હતો. તમને ખૂબ મિસ કર્યા.'
સ્મિતાબેનની ઊંચાઈના ફરકમાં કરેલ મજાકમાં મને એમનો BE ઉષા: “સોરી ખૂબ જ ઈચ્છા હતી, પણ ભગવાનની મરજી જવાબ કાયમ યાદ રહેશે. તેઓએ કહેલું, ‘તમારી હાઈટ જ્ઞાનમાં, કાણ કે નહીં હોય, ભાઈ. વધુ ન બોલતા તમારી તબિયતનું ધ્યાન રાખો.” પ્રેમમાં, સાહજીકતામાં ભોતિક હાઈટ કરતાં પણ મુઠ્ઠી ઊંચી છે
ધનવંતભાઈ: ‘તબિયતનું તો હવે એવું. આપણા ઋણાનુબંધ છે.” “મુઠ્ઠી ઊંચેરો' શબ્દનો અર્થ મને ત્યારે સમજાયો કે કદ માપવા હૈ જે હવે પૂરા થયા.”
જાવ તો માપ કરતાં તો તેઓ હંમેશાં એક મુઠ્ઠી ઊંચા જ હોય. ૐ ઉષા: “ના, ના, એવું ના બોલો, અમને ઘણા બધાને તમારા તમે એમનું કદ ક્યારેય ન માપી શકો. તેઓના ‘આનંદઘનજી હૈ S સાથની ખૂબ જરૂર છે.”
વિષેના નાટક દ્વારા ધર્મ પોતે પોતાનામાં સ્થિત છે એ વાતની આજે ભૂતકાળ યાદ આવે છે. તમે મને કહેતા, ‘૨૦૧૫માં સાર્થકતા સમજાવી ગયા. મને ડૉ. ઉષાબેન નામ જોઇએ.’ હવે હું કહું છું કે મને પંદર તમને મારી થીસીસ કે જેને માટે મારા કરતાં પણ વધુ તપ દિવસમાં ધનવંતભાઈ ચાલતા જોવા છે.
તમે કર્યું તેના દર્શન પણ હું ન કરાવી શકી તેનો વસવસો મને મને શું ખબર કે તેમના ચક્ષુને બદલે મારો મહાનિબંધ તેમના જરૂર રહી જશે. એક કસક બંનેના દિલમાં જલતી રહી. તેમનો હિં ચરણે ધરવાનું થશે? ધનવંતભાઈ, ન તમે મારું માન્યું, ન મેં આગ્રહ, “ઘરે ક્યારે આવો છો ?' એ પ્રશ્ન હિરાનંદાની ઉં શું તમારું માન્યું. બન્ને આઘાત જીરવવા મુશ્કેલ છે. ન તમે મને હૉસ્પિટલમાં પડઘાઈ રહ્યો હતો. તેઓને મારા જુઠ્ઠા વાયદાની છું ૐ કુમારપાળભાઈની જેમ ધક્કો મારવા જીવી ગયા કે નહીં હું તમને જાણ હતી ને તેઓ ન રોકાયા...‘બેઠો છું ને!' કહેનારા ન રહ્યા. હું મારા ડૉક્ટરેટના શુભ સમાચાર આપી શકી. ધનવંતભાઈ, આમ ના! આજે હું જે લેખ લખી રહી હોઉં તે સત્ય હોય તો તેઓ ૬ હું ઝબકીને ના હાલ્યા જવાય!
છે જ, છે જ, અને છે જ. તેમનો બાળક જેવો શુદ્ધ સરળ ચહેરો છું રતલામ સ્ટેશને
કહે છે, “હું આપ સૌને ઉપર મેં ધનવંતભાઈ સાથેની પાંચ 'ડો. શ્રી ધનવંતભાઈ શાહને ભાવાંજલિ
ઉઠાવવા અવતર્યો; આપ સૌના ૧ મિનિટની ઉડતી મુલાકાતમાંથી | ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહનો તા. ૨૮-૨-૨૦૧૬ના રોજ આપણા |
હૃદયમાં પ્રેમનું ઝરણું બની હું શાશ્વત સંબંધની શરૂઆત. |સોની અને આ દુન્યવી પડળથી વિખૂટા પડવાનો એક| પ્રવશા ગમે
પ્રવેશી ગયો. જ્યારે જ્યારે તમે હુ તેઓ કદાચ કહેતા, ‘જ્યારે અવિસ્મરણીય પ્રસંગ બની ગયો.
કોઈ સારું કાર્ય કરશો ત્યારે હું હું પણ કાંઈ સારું કાર્ય થઈ રહ્યું ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'નું તંત્રીપદ તેઓ છેલ્લાં દસ વર્ષથી શોભાવી
ત્યારે હું ત્યાં જ હોઇશ. હું ક્યાંય કું હોય ત્યારે સમગ્ર વિશ્વ તમને રહ્યા હતા, જે એક અમૂલ્ય અને અતુલ્ય સિદ્ધિ છે. તેમના આકર્ષક
ગયો નથી. બસ, તમારા શું સાથ આપે. વિશ્વમાંથી તમારા || અભિગમ અને પ્રાપ્ત થયેલી સૂઝનો ઉપયોગ તેઓએ સમાજ,
અંતરમાં જરા ઝાંખી કરો અને શું $ માટે શક્તિનો સ્ત્રોત વહેશે.' સંસ્થા અને સમસ્ત સંઘ માટે કર્યો છે. તેઓના જૈન શ્રમણ-શ્રમણી
તરત બોલી ઉઠશે, “નહોતો શું ક આપના આ શુભ આશિષ ભગવંતો પ્રત્યે નવા શુભ અને ધ્યાનાકર્ષક વિચારો તેમની
કહેતો કે તમારામાં આ ખૂબી BE મારા માટે ખૂબ જ જરૂરી છે.
પારદર્શકતાના દર્શન કરાવે છે, જે આજના સમયમાં આપણા ઢું હંમેશાં આવા શુભ આશિષ
માટે દીવાદાંડી રૂપ છે. પર્યુષણની વ્યાખ્યાનમાળા એક અદ્ભુત ૬ તથા પ્રેમનું ઝરણું વહાવતા
૬૦૩, સર્યું બિલ્ડીંગ, નજારો પુરવાર થયો. કે રહે જો. ધનવંતભાઈ સાથે
સી. કે. પી. કૉલોની, તેમણે અનુસરેલા માર્ગ અને જૈન ધર્મ પ્રત્યેની અડગ સમજમાંથી આ સમય ગાળનાર પણ ધનવાન
એક્સર રોડ, છું થઈ જાય. આપણે કાંઈક વિચારીએ અને અમલમાં મૂકીએ તે જ તેમને માટેની
બોરીવલી (પ.) કું તેમની વિદ્વત્તાનો પરિચય એક ઉમદા ભાવાંજલી બની રહે.
મોબાઈલ : તેમણે મોકલાવેલ “જયદેવની
1કિરીટ જે. શાહ
૮૦૯૭૭૩૧૩૯૭ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. "
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૭૫
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
બહુમુખી પ્રતિભા : ધનવંતભાઈને સાદરાંજલિ 1શૈલજા ચેતન શાહ
ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
આદરણીય ડૉ. ધનવંતભાઈની ચિર વિદાયથી જાણે વડીલન યોજ્યો અને જૈન સમાજના ઉત્તમ સાત મહાનુભાવોના હસ્તકે ૪ સ્વજનની છત્રછાયા ગુમાવ્યાની લાગણી અનુભવાય છે. પુસ્તકોનું લોકાર્પણ થયું. રમણભાઈ માટેના તેમના આ વિશેષ ૪ હું સાહિત્યક્ષેત્ર હોય કે નાટ્યક્ષેત્ર, જૈન સાહિત્ય સમારોહ હોય સ્નેહ આદર માટે હું હંમેશાં તેમની ઋણી રહીશ. છું કે શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘની વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ હોય-દરેક ક્ષેત્રમાં ડૉ. ધનવમતભાઈ એટલે જ્ઞાનના ઉપાસક-સરસ્વતીના હું ૪ શ્રી ધનવંતભાઈની તેજસ્વી અને ઉત્કૃષ્ટ નેતૃત્વશક્તિ જોવા ઉપાસક. એક દિવસ તેમણે કહ્યું કે રમણભાઈ પાસે સરસ્વતી જં મળતી. પ્રત્યેક જગ્યાએ ખૂબ જ પ્રેમપૂર્વક અને સર્વે સાથે ઉપાસનાનું એક પુસ્તક જોયું હતું –એ જોઇએ છે. અને એ પુસ્તક હળીમળીને નિષ્ઠાપૂર્વક કાર્ય સંભાળતા અને તેથી જ આવી મેં મોકલાવ્યું. અને પછી મેં જોયું કે દરેક પ્રબુદ્ધ જીવન’ના મુખપૃષ્ઠ 2 હું બહુમુખી પ્રતિભાવાન વ્યક્તિ શ્રી ધનવંતભાઈની વિદાયથી ઉપર એ પુસ્તકમાંથી લીધેલા વિવિધ સુંદર સરસ્વતી દેવીની છે એકદમ શૂન્યાવકાશ સર્જાયો હોય એવો અનુભવ થાય છે. ચિત્રપટ આવે. તેમની આ સૂઝ જોઈને મને ખૂબ આનંદ થયો. હું ૨ ડૉ. ધનવંતભાઈ સાથે મારા માતા-પિતા તારાબેન અને ડૉ. અને પછી તો “પ્રબુદ્ધ જીવન’ના વિશેષ વિષયો પર દળદાર અંકો Ė રમણભાઈનો ખૂબ જ ઘનિષ્ઠ સંબંધ હતો. ધનવંતભાઈ વર્ષો જોઉં ત્યારે ખૂબ સંતોષની લાગણી અનુભવાય. હું પહેલાં શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘની પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં મને એક પ્રસંગ યાદ આવે છે કે એક વખત અમારા જ્ઞાતિના હું ૪ વ્યાખ્યાન સાંભળવા આવતા હતા. રમણભાઈ પાસે ભણ્યા મેળાવડાનો પ્રસંગ હતો. અમે ભાવનગર બાજુના રાઠોડ કુટુંબના જં ન હોવાને કારણે તેમનાથી પરિચિત હતા. એક વખત રમણભાઈએ કહેવાઈએ. એ મેળાવડામાં અમારા પ્રમુખે જાહેર કર્યું કે એક ભાઈ છે તેમને સંઘના સભ્ય બનવા માટે અનુરોધ કર્યો. અને પછી ધીરે પોતાના પરિવાર સાથે આજે અહીં આવ્યા છે. તેઓને ખબર હૈ g, ધીરે રમણભાઈએ ધનવંતભાઈને જુદી જૂદી કમિટીમાં લઈને નાની નહોતી કે તેમના પૂર્વજો કઈ જ્ઞાતિના હતા પરંતુ તેમણે ખૂબ ૬
મોટી જવાબદારી સોંપતા ગયા-અને તેઓ ખૂબ હોંશથી શોધખોળ કરી ત્યારે તેમને ખબર પડી કે તેઓ રાઠોડ કુટુંબના છે 9 ૪ સ્વીકારતા ગયા અને સફળતાપૂર્વક કાર્ય કરતા રહ્યા. રમણભાઈએ અને તેથી ખાસ પોતાના કુટુંબ સાથે અહીં પધાર્યા છે. અને પછી હું ધનવંતભાઈની દરેક કાર્યપદ્ધતિમાં નેતૃત્વના ગુણો જોયા અને ધનવંતભાઈના નામની જાહેરાત થઈ. હું તો એટલી આનંદવિભોર હૈ હું તેમની કાર્ય કરવાની સૂઝ, અને ધગશ, કર્તવ્યનિષ્ઠા અને વિદ્વતા થઈ ગઈ અને તેમની પાસે જઈને કહ્યું, “ધનવંતભાઈ, હવે તો શું
જોઈને રમણભાઈએ આગામી નેતૃત્વ માટે તેમના પર પસંદગી તમે મારા સાચા કુટુંબીજન બની ગયા.' ઊતારી. કેટલાંક વર્ષો તેમને તાલીમ આપી અને અંતમાં પોતાની અને પછી દરેક વાર્ષિક મેળાવડામાં તેઓ અચૂક હાજરી & હયાતીમાં જ રમણભાઈએ ધનવંતભાઈને ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ અને આપતા. – પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાનું સુકાની પદ સોંપ્યું. અને ધનવંતભાઇએ ધનવંતભાઈ મને ગુરુપુત્રી કહીને બોલાવતા. માતા-પિતા છું એ ખૂબ જ સફળતાપૂર્વક સંભાળ્યું, એટલું જ નહિ “પ્રબુદ્ધ જીવન' તારાબેન અને રમણભાઈની વિદાય પછી તેઓ ખૂબ આત્મીયતાથી હું ૬ અને વ્યાખ્યાનમાળાને અનેક ઊંચાઈઓ પર લઈ ગયા. મારું ધ્યાન રાખતા. વ્યાખ્યાનની બાબતમાં ખૂબ માર્ગદર્શન ૪ હું રમણભાઈના અવસાન પછી ધનવંતભાઈએ બહુ જ ઓછા આપતા. આજે એમના ચાલ્યા જવાથી મેં મારા નિકટના વડીલ- હું હું સમયમાં અનેક વિદ્વાનો અને ચાહકો પાસેથી લેખ મેળવીને ૧૨૪ સ્નેહીજન અને માર્ગદર્શક ગુમાવ્યા છે અને સાથે સાથે જૈન સમાજે હું ૪ પાનાનો દળદાર અંક-ડૉ. રમણલાલ ચી. શાહ સ્મરણાંજલિ એક ઉત્કૃષ્ટ પ્રતિભાવંત વ્યક્તિ ગુમાવી છે-તેનો ખેદ છે. તે સંપૂટ પ્રસિદ્ધ કર્યો હતો. કોઈ તંત્રી ભાગ્યે જ આવો પડકાર તે વખતે કવિ ન્હાનાલાલના શબ્દો યાદ આવે. 8 ઝીલીને આટલા ટૂંક સમયમાં સફળ રીતે આ કાર્ય કરી શકે અને “શું શું સંભારું? ને શી શી પુર્ પૂજ્ય વિભૂતિ યે? ૬. ધનવંતભાઈએ એ કરી બતાવ્યું.
- પુણ્યાત્માનાં ઊંડાણ તો આભ જેવા અગાધ છે.” હું સાથે સાથે રમણભાઈના અનેક પુસ્તકોમાંથી સંકલન કરીને શ્રી ધનવંતભાઈ “પ્રબુદ્ધજીવન' અને વ્યાખ્યાનમાળાને જે ઇ જુદા જુદા વિષયોના સાત ગ્રંથોનો સંપૂટ બનાવવા માટે અથાગ ઊંચાઈએ લઈ ગયા છે એ વારસાને આપણે જાળવીએ – એ જ હું પરિશ્રમ કર્યો. રમણભાઈના અવસાન પછી એક જ વર્ષમાં આ આપણી શ્રદ્ધાંજલિ. કું “સાહિત્ય સૌરભ શ્રેણી'ના ગ્રંથોના વિમોચનનો ખાસ કાર્યક્રમ
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક = ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૭૬ ૪ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાક અતિ વિશેષાં,
વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક be ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી.
યાદ ક્યારેય પણ વિસરાય તેમ નથી તમારા હૈયાની, સ્મરણાંજલિ |
પ્રેમની સુવાસ આપી.
સુખથી કદી છલકાયા નહીં, દુ:ખથી કદી ડર્યા નહીં, દર્દને દિલમાં રાખી, સહુને સ્મિત આપતા રહ્યા,
વ્યવહાર કદી ભૂલ્યા નહીં, ધર્મ કદી ચૂક્યા નહીં, કંટકોને કાળજામાં રાખી, સહુને સુગંધ આપતા રહ્યા,
રડાવી સ્વજનોને હસતા લીધી વિદાય. વેદનાને વશમાં રાખી, સહુને વહાલ આપતા રહ્યા,
અંજલિ આપતા શબ્દો ખૂટે છે, જખમોને જિગરમાં રાખી, સહુને સાંત્વના આપતા રહ્યા.' શ્રદ્ધાંજલિ આપતાં શબ્દો ખૂટે છે, આવશે એ કાળ ક્યારે, કંઈ યે કહેવાય ના
પ્રભુ આપના દિવ્ય આત્માને શાશ્વત શાંતિ અર્પે એ જ દીપક બુઝાશે ક્યારે, સમજી શકાય ના.'
પરમકૃપાળુ પરમાત્માને પ્રાર્થના.” આ પંક્તિ જીવનની ક્ષણભંગુરતા તાદૃશ્ય કરે છે, જીવ જન્મ
I ડૉ. ઉત્પલા કાન્તિલાલ મોદી g. છે ત્યારે રિટર્ન ટિકિટ સાથે લઈને જ આવે છે. પણ તે ટિકિટની છું તારીખ નિશ્ચિત હોવા છતાં આપણને તેની જાણ નથી. 'તેમના જીવનની મહેંક એ જ સૌનું સંભારણું છે મારો ડૉ. ધનવંતભાઈ સાથેનો પ્રથમ પરિચય લગભગ
તા. ૨૮ ફેબ્રુઆરીના રોજ “પ્રબુદ્ધ જીવન'ના પ્રાણસમા હું ૧૯૭૭માં જૈન સાહિત્ય સમારોહ વખતે થયો, જે ૨૩મા જૈન
માનનીય મંત્રી શ્રી ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહના દુ :ખદ અવસાનના સાહિત્ય સમારોહમાં કે થોડા વખત પછી પૂર્ણવિરામ પામ્યો.
સમાચાર જાણી ખેદ થયો. થોડા સમય પહેલાં અમદાવાદ અરે! ૨૭-૨-૨૦૧૬ના બપોરના ૧૨.૩૩ કલાકે મને ફોન કર્યો
આવ્યા ત્યારે મળ્યા હતા, અને તેમના અનેકવિધ પ્રતિભાયુક્ત : ને કહે, મારી તબિયત એકદમ સારી છે. તમારા બધાની શુભેચ્છા,
જીવનનો ભાવાત્મક સ્પર્શ થયો. પ્રાર્થના, દુઆઓ ફળી. સોનગઢના ૨૩મા જૈન સાહિત્ય
પોતે સ્વયં ભાવનાશીલ અને વિદ્વવર્ય હતા. સાથે સાથે હું # સમારોહના મને ભાવ-પ્રતિભાવ કહે. મેં કહ્યું, ‘તમે આરામ
માનવમાં રહેલી શક્તિના પારખુ હતા, તેથી તેવા લેખકોને કૅ કરો, પછી નિરાંતે હું તમને બધા રીપોર્ટ આપીશ.” ત્યાં રવિવારે
શોધી તેમના દ્વારા વિશેષાંકો પ્રસિદ્ધ કરી જાણે એક વિદ્યાપીઠ S રાત્રે તેમણે આ સંસારમાંથી વિદાય લીધી.
ચાલતી હોય તેમ દર વર્ષે નવો રસથાળ પીરસતા હતા.) આપણે સૌ જાણીએ છીએ કે જન્મ તેનું મૃત્યુ નિશ્ચિત છે. તે
જ્ઞાનગંગા વહાવતા હતા. છે છતાં સ્વજનનું મૃત્યુ થાય ત્યારે તે પચાવવું ખૂબ જ કઠિન છે.
| ‘પ્રબુદ્ધ જીવનના પ્રથમ લેખ દ્વારા તેઓ પોતાની ક્ષણ અને તે પણ જ્યારે સ્નેહીજન પ્રેમાળ, વાચાળ (આમ તો સ્વભાવે
વિચારધારા તટસ્થ રીતે રજૂ કરે તેવા પ્રતિભા સંપન્ન હતા. 9 મિતભાષી હતા) ધાર્મિક, સરળ, શાંત, ઉદાર, સત્યના ઉપાસક,
આમ સંસ્થાની અનેકવિઘ નિ:સ્વાર્થ સેવા કરનાર તેઓ અચાનક હું વચનસિદ્ધ, નિ:સ્વાર્થ અને સર્વેના લાડીલા હોય.
વિદાય થયા તેથી સૌને દુ:ખ થાય તે સ્વાભાવિક છે પણ જ્યાં ‘તેલ ખૂટ્યું કે વાટ ખૂટી,
ઉપાય નથી ત્યાં ધીરજ રાખવાની છે. એ અમને ના સમજાયું,
જગતની આંખો જોતી રહી અને પણ આ જન્મના ઋણાનુબંધ તૂટ્યા,
વગર પાંખે ઉડી ગયું. એ જ અમને સમજાયું.”
તેમના જીવનની મહેંક એ જ સોનું સંભારણું છે. ધનવંતભાઈ,
સંસ્થાના પરિવારને સહૃદય વડીલની ખોટ પડી, જીવનમાં હરપળ હસતા રહ્યા તમે,
કૌટુંબિકજનોને વડીલની હૂંફ ગઈ તે માટે સૌને પ્રભુ શક્તિ સ્નેહથી સૌના હૈયે હસતા રહ્યા તમે,
અને શાંતિ આપે તેવી પ્રાર્થના. જીવન એવું જીવી ગયા કે સૌ કોઈ યાદ કરશે
સદ્ગત આત્માને પ્રભુ શાંતિ આપે તેવી પ્રાર્થના. આપના સગુણોની મહેંક સદા જીવંત રહેશે.”
|| સુનંદાબહેન વોહોરા હું હૃદય અમારું રડી પડે છે, જોઈ તસવીર આપની
મહાવીર સોસાયટી, પાલડી બસ સ્ટેન્ડ પાછળ, હૈયું માનવા તૈયાર નથી, કે હયાતી નથી આપની,
- અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૦૭. વારંવાર યાદ આવે છે આપની મીઠી તસવીર
ફોન (૦૭૯) ૨૬૫૮ ૭૯૫૪.|
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક શe ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક be ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. "
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૧ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૭૭
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ.
છે સંસ્કાર અને સંસ્કૃતિની ક્ષિતિજે સ્પંદનો અને સંવેદનાઓના સેતુને ધબકતી સલામ
જીવનમૃતિ સ્વાધ્યાય મંદિર જે ચેલા ન બનાવવાની વચનબદ્ધતાએ, જૈન પરંપરામાં ક્રાંતિ
૨૮મી ફેબ્રુઆરીના દૈનિક સમાચાર પત્રમાં પ્રિય મિત્ર ધનવંત ૐ કરી. માટીમાંથી માનવ ઘડવાના ઉમદા ધ્યેય સાથે સ્થાનકવાસી જ કલ્યાણજીચંદ્રજી બાપા અને દહેરાવાસી ચારિત્ર વિજયજી
શાહના-આકસ્મિક, કરુણ અને આઘાતજનક અવસાનના ૪ મહારાજ દ્વારા સંસ્થાપિત વિદ્યાધામ ચારિત્ર-કલ્યાણ રત્નાશ્રમ
સમાચાર વાંચતાં હૃદય વ્યથિતતા અનુભવવા લાગ્યું. હૈ સોનગઢ. આશ્રમની ધરતી પર પ્રાપ્ત...આદર્શ અને એમને મુખે અને હાથે – “પ્રબુદ્ધ જીવન'નો સંદેશ સાંભળવો છું છે. અનુશાસનના માર્ગે, ગાંધી અને રાજચંદ્ર જેવા યુગપુરુષના એટલે મહાવીર પ્રભુની વાણી સાક્ષાત કરવી. એમની જૈન-દીક્ષા છે. ૪ સિદ્ધાંતે ચાલી, પ્રતિકૂળતાઓ અને પડકારોભર્યા સંજોગોને કરતાં સર્વધર્મ દીક્ષા - ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'મારફતે સૌનો સુમેળ નિર્માણ 9 હું પચાવી, ધીરતા અને ગંભીરતાને ચરિતાર્થ કરતા શુદ્ધ અને કરવાનો અને માનવ જાતિના સમૂહને માંગલ્ય તરફ, દોરવાનો હું હુ સાત્ત્વિક જીવનને પાને અંકિત, સમાજ ઉત્થાન માટે સપ્તરંગી સતત રહેતો. હુ રંગોથી મેઘધનુષ્ય જેમ શોભાયમાન રંગોળી, સજાવવા તત્પર, ૨ ડાં. ધનવંત શાહ...એટલે...જ્ઞાનપિપાસુઓ માટે
- ૨૦૧૬ના વર્ષના પ્રારંભે જાન્યુઆરીના અંકમાં એમણે શ્રમણહું અનુકરણીય...ઉદાહરણીય...આશાકિરણ.
શ્રમણી સાધુ-સંતોને ભગવાન મહાવીરની ૨૫૪૨મી જયંતીની
યાદ દેવડાવી, સો કોઈને એક સ્થળે મિલન યોજી અંજલિ આપવા ફૂલની સૌરભ અને સૌંદર્યને નુકસાન કર્યા વગર તેમાં રહેલી ૪ મીઠાશનું ચયન કરી...અન્યો માટે મીઠું મધ બનાવતી મધમાખીની
અપીલ કરી હતી. તો ફેબ્રુઆરી માસના અંકમાં રાષ્ટ્રપિતા મહાત્મા # જેમ... નિસ્યભાવે સમાજમાં ધરબાયેલી અને સષપ્ત રહેલી ગાંધીજીના સહયાત્રીઓને શોધી – એ રાષ્ટ્રપિતાની દેણ તાજી પર હૈં ઋષિકુળ સંસ્કૃતિઓને નિખારવા માટે અનેકવિધ ઐતિહાસિક કરાવી હતી. અને એ જ જાણે એમના માટે અંજલિ રૂપ બની રહી ૯ સ્થળે, શાસ્ત્ર વિશારદો, પંડિતો અને સાધુઓના સાનિધ્ય અને તેઓ અમ સૌની વચ્ચે ઈશ્વરીય સંદેશ પહોંચાડનાર એક માનવ હ
માર્ગદર્શને ઉભરતી પ્રતિભાઓને મંચ પ્રદાન કરાવતા જ્ઞાનવર્ધક મસીહા હતા. કેવળ ધર્મ નહીં, માણસાઈથી શોભતો, કરુણા : સાહિત્ય સંમેલનો જેવા કાર્યક્રમ આયોજન કરવાના પ્લાવિત, અહિંસા ધર્મના તેઓ – મશાલચી હતા. એ એમનાં જ સ્વપ્નશિલ્પી...
સઘળાં લખાણો એની સાહેદી પૂરે છે. જેમ શિખરની ટોચે પ્રકાશિત નાનકડો દીપ સંપૂર્ણ પરિસરને ભલે પ્રકાશિત ન કરી શકે...પણ...રાહદારીઓ માટે દીવાદાંડી
છેલ્લાં આઠ-દશ વર્ષથી અવિરત તેઓ – ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના BE પૂરવાર થઈ શકે...તેમ...અનેકાંતના આકાશમાં, કર્મના
એક પછી એક વિશેષાંકો આપી, એની યાત્રાને ઊર્ધ્વગામી ૪ સિદ્ધાંતને અનુસરી ધ્રુવતારાની જેમ...અડગ અને આત્મવિશ્વાસથી બનાવવામાં સાચા યાત્રી બની રહ્યા હતા. તેઓ આપણે માટે બે હું છલોછલ, શાસ્ત્ર અને સિદ્ધાંતોના સંશોધક...પ્રતિભાસંપન્ન ફૂલ મૂકી ગયા છે.
અનેકવિધ અસ્મિતાઓના માર્ગદર્શક અને રાહબર, જૈન દર્શનના એક એમના કરુણાભર્યા, અભ્યાસુ છતાં કોઈનાય હૃદયને સહેજ ૪ પ્રસાર અને પ્રચાર માટે જાગૃત સંત્રી, ધર્મ-શિક્ષણ-સમાજ પણ ડંખે નહીં એવી જાગ્રત અને અમૃતમય વાણી અને બીજું એમનું સુધારણા અને રાષ્ટ્ર સેવા માટે સમર્પિત. ડૉ. ધનવંત શાહને
ઋજુતાભર્યું નિખાલસ, નિર્મળ, નિર્દભ, જીવન. જીવનની સફરે વંદન કરતા ઉમટી રહ્યો છે હૃદયે ભાવ
નીકળેલા ધનવંતભાઈ ધનવંત, ગુણવંત, યશવંત-એવી ટુંકો ડું મોલ છે...અણમોલ જેના
વટાવતા વટાવતા-માનવતાના મહિમાવંત પદે પહોંચી ગયા છે એવા શાસ્ત્ર અને શિક્ષણના મશાલચીને..વંદન.
હતા. સંતો-મહંતો અને પંડિતોના જીવનની અનુભૂતિ કરાવતા આશા-કિરણ “આદર્શ ને...વંદન.
ધનવંત-સતવંત હતા! આપણાં હૃદયમાં તેઓ સદા એમની સોનગઢની શાન...મહાવીર વિદ્યાલયથી મહાત
જીવનસાધનાથી સ્મરણીય રહેશે ! એમના પરિવારજનોને અમારી ટુ
હૃદયથી દિલસોજી પાઠવીએ. પ્રેરણાસ્ત્રોત...‘પ્રબુદ્ધ જીવન”ના પ્રોત્સાહક પૈગામ ડૉ. ધનવંત ટીય શાહને હૃદયપૂર્વક વંદન
T મનુ પંડિત મિણિલાલ દેઢિયા (ક્રાઉન)
Hભારતી પંડિત કું ભૂતપૂર્વ વિદ્યાર્થી-સોનગઢ આશ્રમ, મોબાઈલ નં. ૯૮૨૧૧૮૨૬૩૪
(જીવન સ્મૃતિ-પરિવાર સેવકો) ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૭૮ X પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાક અતિ વિશેષાં,
ડૉ.
વિશિષ્ટ વ્યક્તિ ધનવંતભાઈ
દીવો બુઝાઈ ગયો
જૈ સ્વ. ધનવંતભાઈ વિશિષ્ટ વ્યક્તિ, સર્વના પ્રેમી, નિખાલસ ધનવંતભાઈ શાહ આમ એકાએક ચાલ્યા જશે તેવી તો સ્વપ્ન શું
અને સરળ, હંમેશાં સાહિત્ય, કલા, ધર્મમાં રચ્યા-પચ્યા રહેતા. પણ કલ્પના નહોતી. એમની સાથે મારો પ્રથમ પરિચય “પ્રબુદ્ધ હૈ ૬ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ, ‘પ્રબુદ્ધ જીવન', પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા જીવન’ તરફથી યોજાતી વ્યાખ્યાનમાળા નિમિત્તે મુંબઈમાં થયો. $ ડુિં - એ બધા એમના પ્રાણપ્રિય; વર્ષો સુધી અવિરત, નિષ્કામ, એ વ્યાખ્યાનમાળામાં એક વ્યાખ્યાન આપવા માટે એમણે મને હું કે નિસ્વાર્થ સેવા કરતા રહ્યા. ભારતમાં, વિદેશોમાં જદી જુદી પણ નિમંત્રણ આપેલું. તે દિવસોમાં હું વિનોબાના આધ્યાત્મિક કે પ્રવૃત્તિઓમાં કાર્યક્રમોમાં, સેમિનારોમાં, સમારંભોમાં પોતાનું સાહિત્યનું અધ્યયન કરતો હતો. એટલે એમણે મને પૂછ્યું કે તમે જ વિશિષ્ટ યોગદાન આપતા રહ્યા. શિસ્ત અને સમયના ખાસ વ્યાખ્યાન માટે કયો વિષય પસંદ કરશો ? ત્યારે મેં કહ્યું કે, 9 હું આગ્રહી અને ઉપરોક્ત બધે ઠેકાણે પોતાની સંસ્થાની ખૂબ શોભા ‘વિનોબાનું અધ્યાત્મ દર્શન’ એ વિષય પર હું વ્યાખ્યાન આપીશ. હું છું વધારી.
તેમને પણ એ ગમ્યું. હું ગુજરાતભરમાં ૧૫ વર્ષથી જુદી જુદી સંસ્થાઓમાં ચેરિટીનું એમની સાથે આમ ઘરોબો ખડો થયો. ૪ ઉત્તમ કામ કરતા રહ્યા. હું ખૂબ જ નસીબદાર છું કે અમુક તેઓ ઘણા વિદ્વાન પુરુષ હતા. જૈન હોવા છતાં સર્વધર્મોનું ૪ હું સંસ્થાઓમાં સ્વ. ધનવંતભાઈ સાથે મને જવાનું થયું. બાળકો, એમણે ઊંડાણથી અધ્યયન કરેલું. તેની પ્રતીતિ “પ્રબુદ્ધ જીવન'ના હું { આદિવાસી લોકો જોડે સાથે રહેવાનું મળ્યું એમના સુંદર કાર્યો વિશોષાંકો જોતાં થાય છે. સંકલન કોની પાસે કરાવવું તેની પણ છે જં જોવાનો જે અનુભવ થયો એ અકલ્પનિય છે, એને હું મારું તેમની પાસે આગવી કળા હતી. સદ્ભાગ્ય સમજું છું.
| ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'નો છેલ્લો ફેબ્રુઆરી-૨૦૧૬ નો વિશેષાંક હું ‘પ્રબુદ્ધ જીવન' ઉત્તમ મેગેઝિન, ઉત્તમ લેખો-લેખકો, ઉત્તમ મહાત્મા ગાંધીના સહયાત્રીઓ ઉપર એમણે તૈયાર કરાવ્યો. હું તુ મુખપૃષ્ઠ, વિવિધ વિષયો, એક વખત વાંચવાની શરૂઆત કરો ધનવંતભાઈ જૈન દર્શનના પૂરા અભ્યાસી હતા. જેન એ કેવળ છે તો પૂરું કરવાનું મન થાય. એમાં સ્વ. ધનવંતભાઈની ચીવટ અને ધર્મ નથી પણ દર્શન છે. આત્મતત્ત્વની સૂક્ષ્મ ચર્ચા જેટલી જૈન છે ૬ કાળજી ખાસ ધ્યાન ખેંચે છે.
દર્શનમાં કરવામાં આવી છે તેવી બીજે ક્યાંય જોવા મળતી નથી. જે ? મારી ૭૫મી વર્ષગાંઠ, સ્વ. ધનવંતભાઈ તથા શ્રી અનેકાંત-સાધ્વાદ એ જૈનધર્મની આગવી દેણ છે. ધનવંતભાઈ ૐ નીતિનભાઈ સોનાવાલા, મારા આમંત્રણને માન આપી ખાસ એ આ બધાનો ઊંડો અભ્યાસ કરી એમણે એમની પ્રાસાદિક શૈલીમાં રે
પધાર્યા હતા એ હું જિંદગીમાં ક્યારેય નહીં ભૂલી શકું. સ્વ. આપણને તેનું રસપ્રદર્શન કરાવ્યું છે. * ધનવંતભાઈ જ્યારે પણ મને મળતા મારા બાપુ જીને ગાંધીવિચારને પણ એમણે ખૂબ સારી રીતે આત્મસાત્ કર્યો છે
(ગણપતભાઈને) ખાસ યાદ કરતા, એવા તેઓ મારા બાપુજીના હતો. વળી એમની ખૂબી એ હતી કે “પ્રબુદ્ધ જીવનમાં ગાંધીજીના હું હ ઘનિષ્ઠ મિત્ર હતા. મારી ૭૫મી વર્ષગાંઠ વખતે સ્વ. સહયાત્રીઓ જે ગાંધીવિચારના અભ્યાસી હોય એવા અનેક લેખકો હ & ધનવંતભાઈએ મને જે સુંદર કાર્ડ ભેટમાં આપ્યું તે જીંદગીભરનું પાસે લેખો લખાવી એમણે “પ્રબુદ્ધ જીવનનો વિશેષાંક તૈયાર ! 3 મારે માટે સંભારણું બની રહેશે. ખૂબ જ સુંદર મુખપૃષ્ઠ, સુંદર કરાવ્યો હતો. ૨ કાર્ડ, સુંદર લખાણ મારા બાપુજીની ૫૦મી વર્ષગાંઠ નિમિત્તે, ગુજરાતમાં સારું કામ કરતી સંસ્થાઓને આર્થિક સહાય રૂ $ સ્વ. ધનવંતભાઈએ ખૂબ જનતથી સાચવીને રાખેલું. આમાં, આપવા દરવર્ષે પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાનું સુંદર આયોજન કરતા * રવિન્દ્રનાથ ટેગોર, ખલિલ જીબ્રાન, કવિ ન્હાનાલાલ, ઉમાશંકર હતા. અને રુબરુ જઈને તેઓ અને તેમની કમિટિના સભ્યો સહાય મેં BE જોષી, બાલમુકુન્દ કવે, રાજેન્દ્ર શાહ, કનૈયાલાલ દવે, મીર તકી કરતા હતા. È મીર, સુરેશ દલાલ, હરીન્દ્ર દવે જેવા હિન્દુસ્તાનના ઉચ્ચત્તમ આવી વિરલ વ્યક્તિના જવાથી ન કેવળ “પ્રબુદ્ધ જીવન'ને કે
કવિઓની યાદગાર લઘુ કથાઓનું આલેખન છે. આ કાર્ડ જૈન યુવક સંઘને ખોટ પડી છે પણ અમારા જેવા જે એમના મળવાથી હું મારી જાતને ધન્ય સમજું છું.
પરિચયમાં આવ્યા હતા તે સૌ પણ એનો ખાલીપો અનુભવે છે. ? સ્વ. ધનવંતભાઈ વખતોવખત “પ્રબુદ્ધ જીવનમાં જૈન ધર્મ પ્રભુ આવા દિવંગત આત્માને પરમશાંતિ આપો એવી $ વિશે લખતા રહેતા હતા. જૈન ધર્મમાં વર્ષોથી જે ખરાબી, ત્રુટિઓ અભ્યર્થના. કું આવી ગઈ છે, તેનો નિરોધ નિખાલસતાથી કરતા રહ્યા હતા.
વિશ્વમંગલમ-અનેરા || ચન્દ્રફુમાર ઝવેરી
[383001 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ તિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. "
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૭૯
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
| લીલુંછમ પાન ખરી પડ્યું | ધનવંતભાઈને હૃદયની શ્રદ્ધાંજલિ ધનવંતભાઈ અને હું કૉલેજકાળમાં વર્ષો સુધી સહધ્યાયી હતા. ડૉ. ધનવંતભાઈના અવસાનના સમાચાર જાણી ખુબ દુ:ખ હું એક દિવસે નિરાંતની પળોમાં કેટલાય જૂનાં સ્મરણો મમળાવ્યાં. ને આઘાત અનુભવ્યાં. એમની સાથેનો મારો તો કોઈ ઝાઝો પરિચય છે ૪ સ્નાતક અને અનુસ્નાતક કક્ષામાં જેમના આશીર્વાદ સાંપડયાં નહોતો કે વારંવાર એમની સાથે મળવાનું નહીં બનેલું. છતાં શ્રી ૪ હું હતાં એવા ગુરુવર્યો ડૉ. ચંદ્રકાંત મહેતા, ધીરુબહેન પટેલ, મધુકર મુંબઈ જૈન યુવક સંઘની પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં મુંબઈ જવાનું હું હું રાંદેરિયા, ડૉ. હરિવલ્લભ ભાયાણી, ડૉ. રમણભાઈ શાહ, થયેલું તે સમયે અને પછી જ્યારે અમારી વિશ્વમંગલમ્ સંસ્થાને શું -૪ તારાબહેન શાહ, પ્રિ. અમૃતલાલ યાજ્ઞિક વગેરે ઉપરાંત આર્થિક સહાયનો ચેક અર્પણ કરવા સંસ્થામાં આવેલા તેટલો જ * સહાધ્યાયી મિત્રોને યાદ કર્યા. વાતોમાં ગુરુજનો પ્રત્યેનો પ્રત્યક્ષ પરિચય. તો પણ એટલાય સમયમાં એમની સાથે જેટલું
પૂજ્યભાવ, મિત્રો પ્રત્યેની લાગણી અને સરળતા મને સ્પર્શી રુબરુ મળવાનું થયું અને એમની અભ્યાસપૂર્ણ વાતો સાંભળી એથી હું ૯ ગયાં.
એમની વિદ્વત્તાની, બુદ્ધિમત્તાની, ભર્યું-ભર્યું દિલ, કોઈ મોટાઈ કચ્છમાં રતનપર અને વલ્લભપરની સુક્ષમ સંસ્થાઓને વિનાનું સહજ મિલન- આ તમામની મારા મન પર ખૂબ અસર શું હું અનુદાન આપવાની ઘટના સમયે કચ્છમાં સાથે ગયાં, સહાયની રહી છે. પછી તો “પ્રબુદ્ધ જીવનનો અંક આવતાં પહેલાં જ એમનો
નિર્ણય લેવાયો અને માતબર રકમનું દાન પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા લેખ ક્યારેય વાંચવાનું છોડાયું નથી. આમ એમની સાથેના $ વખતે એકઠાં થયેલા ભંડોળમાંથી આપ્યું ત્યારે કેળવણીની સત્સંગથી મારું દિલ જાણે આનંદથી ભર્યું-ભર્યું રહેતું. અનેકવાર સંસ્થાઓ માટેની ઊંડી સહાનુભૂતિ અને ચોકસાઈ જોયાં. નજર સામે એમની છબી આવતી રહે છે.
તાજેતરમાં “વૈષ્ણવજન' કવિતા પર લેખ લખ્યો. “પ્રબુદ્ધ ‘પ્રબુદ્ધ જીવનમાં અને પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાના વક્તવ્યોમાં રે જીવનની કક્ષાનો કદાચ નહિ હોય એ શંકા સાથે લેખ મઠારવા જૈનધર્મની ખૂબ ઊંડાણભરી સૈદ્ધાંતિક અને તાત્ત્વિક ચર્ચાઓ થતી ? € માટે મિત્રભાવે ધનવંતભાઈને મોકલ્યો. આ આશ્ચર્ય વચ્ચે થોડાં રહે છે. પણ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૬નો આખોયે મહાત્મા ગાંધીજીના * દિવસ પછી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'માં લેખ પ્રસિદ્ધ થયેલો જોયો. પૂછયું સહયાત્રીઓ વિશેષાંક તો અભૂત થયો છે. એ માટે ધનવંતભાઈને
ને કહે; લેખના મૂળ હાર્દ ભણી જવાનો તમારો પ્રયાસ ઉત્તમ સોનલબહેનનો સાથ મળી ગયો. સોનલબહેન ગાંધીજીવન અને # હતો. આ પહેલાં પણ તમે તો લખો જ છો, હજી પણ લખતાં ગાંધીવિચારના ખૂબ અભ્યાસી છે, ઘણી મહેનત લીધી છે અને જે ડું રહો.
સુંદર વિશેષાંક બન્યો છે. વળી એમની બાપુ અને મીરાબહેન-મીસ કું જે અનેક પ્રસંગોએ તેમને મળવાનું થયું છે. કાળની લીલાનો સ્લેડની લેખમાળા પણ વાંચી છે.
તાગ નથી મળતો. પવનનો સપાટો ચાલતાં શ્રુતજ્ઞાનની વિશેષાંક માટે મુ. ધનવંતભાઈની ઈચ્છા એમણે પૂરી કરી એ શું વાટિકામાં ખીલેલું આવું લીલુંછમ પાન કેમ કરીને ખરી પડ્યું? માટે એમને પણ ખૂબ ખૂબ ધન્યવાદ. વંદન હજો એમના ઋતુ આત્માને.
| મુ. ધનવંતભાઈના આત્માને પ્રભુ પરમ શાંતિ આપે એ જ હૃદયેચ્છા. પિન્નાલાલ ખીમજી છેડા
1 સુમતિબહેન રાવલ Mob. : 9820284044
વિશ્વમંગલમુ-અનેરા કેવું અદ્ભુત વ્યક્તિત્વ !સ્વને ભૂલી પર માટે કેટલી સંવેદના ! એકવાર શ્રી ધનવંતભાઇએ મને કહ્યું હતું કે, “શબ્દબ્રહ્મ તમને લખી મારી કવિતામાં પમરાટ ફેલાવી દીધો તે બદલ હું આપની ક પરબ્રહ્મ સુધી લઈ જઈ શકે.” બસ પછી શરૂ થઈ મારી અક્ષર ઋણી રહીશ. યાત્રા.
તમારા શબ્દો મને પ્રોત્સાહિત કરતા હતા. મારામાં છુપાયેલી | મારી યાત્રા નિર્વિઘ્ન ચાલતી હતી, કારણ મારા સહયાત્રી સાહિત્ય રુચિ જાણે જીવંત બની ગઈ હતી. તમે હતા. આપનું પ્રેરકબળ મને ઉત્સાહિત કરતું હતું. | છેલ્લે હૉસ્પિટલમાં આટલી વેદનામાં પણ શું નવું લખ્યું, લખવાનું | મારા શબ્દોને દેહ મળતો હતો. તેના ઉપર અલંકારો જડાતા નહીં છોડતાં, નવી કવિતા સંભળાવો જેવા શબ્દો સાંભળ્યાં અને થયું હતા અને એક દિવસ ‘દીપ્તિબેન આ વખતે તમારું કવિતાનું પુસ્તક કેવું અદ્ભુત વ્યક્તિત્વ સ્વને ભૂલી પર માટે કેટલી સંવેદના. છપાવવાનું છે, તમે તૈયારી કરો.’ કહી મને અચંબામાં નાખી દીધી. તમારા જેવી વ્યક્તિનો મેળાપ મને થયો તે માટે પ્રભુની ૩ | આવું સીધીસાદી ગૃહિણીને કવયિત્રી બનાવવાનું દુષ્કર કામ ઉપકારી છું. | આપે કેટલી સહજતાથી કર્યું. પ્રસ્તાવનામાં ‘તલસાટની સુગંધ’
Hદીપ્તિ સોનાવાલા ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શીહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૮૦ % પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાક અતિ વિશેષાં,
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ.
$ | ગુણગ્રાહી દષ્ટિ શ્રી ધનવંતભાઈ || ડૉ. ધનવંતભાઈને સાદરાંજલિ ૬. સેમીનાર અને વ્યાખ્યાનમાળાના માધ્યમથી શ્રી ડૉ. ધનવંતભાઈ સાથે ટૂંકો પણ માર્મિક પરિચય. અમે બંને ૬ હું ધનવંતભાઈનો સત્સંગ થયો અને તેમના પ્રોત્સાહનથી ‘પ્રબુદ્ધ ભાવનગરના–તેઓ ‘ગામની મધ્યમાં આવેલા “મોટાબજાર'ની 3 $ જીવનમાં પ્રકાશિત કરવા અવારનવાર જૈનધર્મના વિષયો ઉપર વાત કરે જ્યાં તેમનું બાળપણ અને કિશોરાવસ્થા વિતેલા, અને હું તાત્ત્વિક લેખો લખવાની પ્રેરણા મળી અને એમણે અમારા હું ‘દાદાસાહેબ' દેરાસરની વાત કરું જ્યાં મારું બાળપણ અને હું હું આલેખનું વર્તુળ વિસ્તૃત કર્યું.
કિશોરાવસ્થા પસાર થયેલા. તેમની વાતોમાં ભાવનગરની છે અનેક સમારોહના નેતૃત્વ પદે કે સંચાલક તરીકે સ્ટેજ ઉપર ‘વોરાબઝાર પણ આવે અને અન્ય સ્થળો પણ આવે. મને -૪ પણ એમની આકૃતિની આભા પ્રેક્ષક શ્રોતાગણને પ્રભાવિત કરતી ભાવનગરના ‘ભાવની યાદદાસ્ત તાજી કરાવનાર તેઓ હતા. હું હતી અને જેને જેને નજીકમાં જવાનો પ્રસંગ બને તેને ખૂબ સ્વભાવે મૃદુ છતાં મક્કમ, સામા માણસની ‘તાસીર'ને તુરત હૈ
આદરપૂર્વક માન આપી તેની આંતરિક શક્તિને ઉજાગર કરી ઓળખી જનારા-આમ તો જ્ઞાનના ‘ડૉક્ટર’ હતા પણ વ્યક્તિની
આપવાની તેમની આવડત અને ભાવના ખૂબ પ્રશંસનીય હતી. ‘ઓળખના પણ ‘ડૉક્ટ૨’ હતા. 6 તેમનું પોતાનું વક્તવ્ય અનેક પ્રસંગોમાં વિવિધલક્ષી વિષય એક વાત જે થયેલી તે અહીં લખવા પ્રેરાઉં છું. તેમણે કહ્યું કે ‘બધાંની જે ઉપર અર્થસભર મનનીય રહેતું.
‘ના’ છતાં અહીં આવ્યો છું.” ત્યારે મેં કહ્યું કે સારું થયું તમે આવ્યા. જો ન આકૃતિએ સરળ સાદગીભર્યા, વ્યક્તિત્વ પ્રમાણે સ્વભાવનું
આવ્યા હોત તો ‘તમારો જીવ’ તો અહીં જ રહ્યો હોત'. અને એ વાક્યને શા નિરૂપણ નિખાલસ નેહભર્યું અનુભવતી દરેક વ્યક્તિને અસર
પકડીને તેઓ બોલ્યા હતા કે, “જીવ અહીંથી જ પાર્થિવ દેહથી છૂટો પડે કરી દે કે ધનવંતભાઈ મારા છે.
તેવી ‘ઉત્તમ' બિના બને તો કેટલું સભાગ્ય? આ અણસાર અને તેમનું છે
ઉબોધન કેટલું સત્ય ઠર્યું? હું તેમના જીવન અનુભવ વિષે અન્ય લેખકોએ પોતાના અનુભવો ? ૬ અને જાણકારી રજુ કરી હશે એટલે પુનરાવર્તન કર્યા વિના એટલે સર્વને તેમના જ્ઞાનની, અમૃત વાણીની જરૂરત હતી, જે સંતોષી ૪ જ કહીશ કે આપણે જૈનસંઘે એક મહામૂલું રત્ન ગુમાવ્યું છે અને અને પોતાનું આ યુગનું કાર્ય પૂરું કર્યાનો સંતોષ લઈને તેઓ રૅ અનેક પ્રસંગોમાં આપણને તેની ખોટ સાલશે. પ્રભુ સંગત
ગયા-નવા યુગની ઉન્નતિ માટે. ભાવનગરનો આ પનોતા પુત્ર આત્માને અપૂર્વ શાતિ આપે એવી પ્રાર્થના સાથે વંદના.
વિશ્વસ્તરે ખ્યાતિ મેળવી પ્રયાણ કરી ગયો. | ડૉ. પ્રવિણભાઈ સી. શાહ
ડૉ. રેખા ગોસલિયા (મુંબઈ) 3
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક 2 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ક ડૉ.
આજના યુગમાં જોવા ન મળે તેવો દિવ્ય આત્મા પ્રભુમાં લીન થયો
ઘણાં વર્ષોથી તેમના અંગત પરિચયમાં આવેલ અને તેને હું તે વિચાર સૌને હતો પરંતુ ધનવંતભાઈએ ન કેવળ ‘પ્રબુદ્ધ મારું પરમ સદભાગ્ય માનતો હતો કારણ હંમેશાં તેમનો જીવન’ ટકાવી રાખ્યું પણ તેને સદ્ધર સ્થિતિમાં મૂકી દીધું તે નિખાલસ પ્રેમ અને માર્ગદર્શન મળતું હતું. પરગજુ સ્વભાવ, તેમની નિષ્ઠા અને આવડતનું કારણ હતું તે હું જાણું છું. સરળતા અને નિખાલસતા બધું જ તેમનામાં હતું. પ્રખર વિદ્વાન આ આઘાત સહન કરવો તેમના પરિવાર માટે ખૂબ કઠિન અને કર્મયોગી હોવા છતાં તેમનામાં તસુભાર પણ અભિમાન છે અને તેમની ખોટ કદી પુરાશે નહીં. હતું નહીં અને હંમેશાં હસતા રહે. અનેક પ્રતિકૂળ સંજોગોનો અમારી જેવા મિત્રોને તેમની ગેરહાજરીથી ખાલીપો લાગશે
તેમના જીવનમાં તેમણે સામનો કર્યો અને તે બાબત કોઈ ફરિયાદ પરંતુ જીવનની વાસ્તવિકતા સ્વીકાર્યા સિવાય આપણી પાસે 8 અથવા અસંતોષ વ્યક્ત કર્યો નહીં અને જીવનના છેલ્લા શ્વાસ બીજો કોઈ વિકલ્પ નથી. તેમનો દિવ્ય આત્મા પ્રભુના ધામમાં ૬ સુધી કાર્યરત રહ્યા તે તેમના ઉપરની પ્રભુની કૃપા જેને કારણે ચોક્કસ જશે તેવી મને ખાતરી છે. તેઓ સૌના પ્રિય પાત્ર હતાં.
ઈશ્વર તમોને આ દુઃખ સહન કરવાની શક્તિ આપશે તેવી | આજના યુગમાં જોવા ન મળે તેવો દિવ્ય આત્મા હતો અને પ્રાર્થના. તે પાછો પ્રભુમાં લીન થયો.
| મારે માટે કોઈ કામ હોય તો જરૂર જણાવશો તેવી વિનંતી. | સગત રમણભાઈના ગયા પછી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન” કેમ ટકશે
1 નટવરભાઈ દેસાઈ |
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૮૧
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક કાર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
પરલોકે વાર્તાલાપ |
કરે...અને “હે પરમાત્મા તમારા દ્વારે ઊભો છે શિશુ ભોળો' એમને
ગ્રહણ કરીને ખૂબ-ખૂબ શાંતિ પ્રાપ્ત કરજો એવી હાર્દિક પ્રાર્થના... હેલો...કોણ. બેન અનિલા...
અને છેલ્લે, તમારી ભાવના વ્યક્ત કરું છું. શું હા, ધનવંતભાઈ, કેમ છો...મઝામાં?
‘વેચાઈ જવા કરતાંયે, વહેંચાઈ જવામાં લિજ્જત છે, આવો તમારો લાગણીસભર અવાજ દર પંદરેક દિવસે
હર ફૂલ મહીં ખૂબુ કહે છે કે ખોવાઈ જવામાં લિજ્જત છે.” સાંભળવા મળતો..અને હૈયું આનંદથી ઉભરાઈ જતું.પણ આજે !
લિ. તમારી બહેન હૃદયનો એક ખૂણો ખાલી થઈ ગયો. હવે આ મીઠાશભર્યા
અનિલાના પ્રણામ કે જં શબ્દો ક્યારેય પણ સાંભળવા નહીં મળે ! આજે ભૂતકાળ બેઠો ૧૫, ઓમ દરિયા મહલ નં. ૩, બીજે માળે, છ થઈને વર્તમાન બની ગયો ! કેટકેટલા સંસ્મરણો હૃદયમાંથી ઉભરી ૮૦, નેપીયન્સી રોડ, મુંબઈ- ૪૦૦ ૦૦૬ હું આવે છે. ઉછળી આવે છે...ચાલો, એકતરફી હોય, પણ જરૂર
XXX હુ તમારા આત્માને સ્પર્શશે જ...
માતા સરસ્વતીના સંતાનોએ પોતાના પ્રાણોમાં વસંતની હું ધનવંતભાઈ, મને ક્લાસમાં પ્રોફેસરના લેક્ટરની રનીંગ નોટ સ્વઅનુભૂતિ જગાવવાનું પ્રેરણા સ્ત્રોત એટલે એકધ્યાનથી લખવાની ટેવ. અને મારું ધ્યાનભંગ કરવા પગથી
ડૉ. શ્રી ધનવંતભાઈ ટી. શાહ હું પાછળથી મારો ચોટલો ખેંચવાનો. હું ચીડાવું, આંખો કાઢું, પણ શું તમારી પર કંઈ જ અસર નહોતી થતી..કેવો હતો એ
અનેકવિધ ક્ષેત્રે સુવિખ્યાત નામ એટલે ડૉ. શ્રી ધનવંતભાઈ
ટી. શાહના મારા અનુભવ પ્રસ્તુત કરતાં અન્ને તર્પણ કરું છું. 3 જે સુવર્ણયુગ...! છે ભાઈ, આજે રક્ષાબંધનનો દિવસ પણ યાદ આવે છે...એ
શિક્ષક, પ્રાધ્યાપક, એક મકાન વિનાની ઓપન યુનિવર્સિટી હું દિવસે તમે કહ્યું કે મને મારી સૂની કલાઈ પર રાખી બાંધવા
એટલે ડૉ. શ્રી ધનવંતભાઈ ટી. શાહ. હું આવજે, ને એ પ્રથા મેં જાળવી રાખેલી. પણ છેલ્લે મેં ૧૯૬૦માં
મેં પૂછ્યું, “સાહેબ, હું કોમર્સના વિદ્યાર્થી, વ્યવસાયે વ્યાપારી, ૬ શું તમને રાખીબંધન કર્યું ત્યારે મેં કહેલું તમને, કે ધનવંતભાઈ આ
પરંતુ વાંચનરુચિ છે તો શું હું કંઈક લખી શકું ખરો? ત્યારે તેઓએ છે છે મારી છેલ્લી રાખડીબંધન છે. લગ્ન પછી હું નહીં આવી શકું...તમે
કહ્યું કે ખૂબજ ઊંડાણપૂર્વક એકાગ્રતાથી વાંચો, અને જ્યારે પણ
લખો ત્યારે તમારા અંતરઆત્માને વફાદાર રહીને લખો. અંતર-રૂ હું સમજી ગયા..કારણ કે અમારા લવ-મેરેજ હતા...અને એ
આત્માની વફાદારીમાં ધર્મનો સાર આવી જાય છે. વાંચશો, હૈ જમાનામાં થોડીઘણી સાસરાપક્ષે નારાજગી તો હોય...છતાં પણ
વિચારશો, ચિંતન કરશો અને લખશો તો ફલશ્રુતિ સ્વરૂપે તમારું જ ધામધૂમથી મારા સાસરિયાએ લગ્ન કરાવ્યા. અને તમે મને ભેટ
દર્શન (Vision) વિકસશે. વાંચનનો અભિગમ રાખશો અને લેખન BB તરીકે બે બુક આપી. ખૂબ જ સરસ લખાણ લખીને.
કાર્ય કરતા રહેશો અને આગામી સાહિત્ય સમારોહમાં ભાગ લેતા હું ધનવંતભાઈ, તમારા અક્ષરો માટે હું હંમેશાં તમને કહેતી કે
રહેશો. આ પ્રેરણા અને આશીર્વાદ સમાન સુધારસ (અમૃતરસ)નું છે ૬. પૂજ્યશ્રી ગાંધીજી જેવા જ તમારા ગરબડીયા અક્ષરો છે! તમે
સિંચન તેઓનો સ્વભાવ અને જીવનમંત્ર રહ્યો હતો. મારા જેવા હું મહાન થવાના! અને સાચે જ તમે પૂજ્યશ્રી ગાંધીજીની જેમ જ,
એક અલ્પજ્ઞાની અને વિદ્વાનોના તેઓ હંમેશાં પ્રેરણાસ્ત્રોત રહ્યાં ૨ ૪ આદર્શવાદી, સૈદ્ધાંતિક, નીતિવાન અને ખાદીધારી બનીને
હતાં. વાંચન, ચિંતન, લેખન અને વસ્તૃત્વની વિદ્યાના તેઓ ? ૐ સાત્વિક જીવન ગુજાર્યું.
મુક્તદાતા રહ્યા. અતિશયોક્તિથી કહું તો તમારા આત્માએ ધનવંતભાઈ, તમને ખૂબ ખુશ તો મેં ત્યારે થયેલા જોયા કે
ભવભ્રમણમાં મેળવેલ જ્ઞાન સંપુટને ઉઘાડી આપતી ચાવી એટલે જ જં જ્યારે મને, મારા પહેલા લેખને મહારાષ્ટ્ર રાજ્ય ગુજરાતી
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ. જ સાહિત્ય એકેડેમી તરફથી પ્રથમ પારિતોષિક કે. સી. કૉલેજના
'Who reads books, is getting broader vision' 241 હૉલમાં મળ્યું. ત્યારે તમે અને મારી ખાસ મિત્ર ડૉ. કલા શાહે
વાત તેઓ સતત અને સતત પ્રમોદ ભાવનાપૂર્વક કહેતા આવ્યા, શું લખવા માટે ખૂબ જ પ્રોત્સાહન આપ્યું ને મારું લેખનકાર્ય છેલ્લા
જે અનુભૂતિ તેમનાં સાન્નિધ્યમાં આવેલ દરેક વ્યક્તિને થયા વગર જ હું ત્રણ વર્ષથી અવિરતપણે ચાલતું થયું..! અને સાચે જ મારા બે
રહી ન હોઈ શકે. = પુસ્તકો બહાર પડયા, પ્રથમ પુસ્તક “વસુંધરાનો પૂજા થાળ'
1 ચેતન ચંદુલાલ શાહ હું અને બીજું પુસ્તક “નિ:શબ્દ' ત્યારે મને અત્યંત આનંદ થયો.
૧૪/બી, તૃપ્તિ ફ્લેટ્સ, કાળુભા રોડ, ભાવનગર કું અંતમાં, તમારો આત્મા જ્યાં હોય ત્યાં ચિરશાંતિ પ્રાપ્ત
મોબાઈલ : ૯૮૭૯૫૧૨૬૫૧ ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક #B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૮૨
= પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાક અતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ.
| “ધનુભાઈ'એ સોનગઢની ધરતી અને કલ્યાણબાપાના આશીર્વાદની લાજ રાખી છે
કલ્યાણબાપાના લાડકા ડૉ. ધનવંતરાય તિલકરાય શાહ હતા અને ઉપપ્રમુખ પદ પણ શોભાવતા હતા. 8 સરસ્વતી દેવીના ચાહિતા અને સાહિત્યના અઠંગ પૂજારી. (૫) તેઓ મુંબઈ જૈન સંઘ દ્વારા આયોજિત પર્યુષણ વ્યાખ્યાન હૈ સોનગઢ આશ્રમના ચળકતા સિતારા કારાણી સાહેબ સાથે માળાનું પ્રમુખપદ શોભાવે છે.
બચપણથી જ શિક્ષા સાથે સાહિત્યથી મહોબ્બત કરી વાંચનના (૬) સાથે તેઓ સફળ ઉદ્યોગપતિ છે. ધનવંતભાઈ એટલે આ હું શોખીન ધનુભાઈ એ સંસ્થાની લાયબ્રેરીના એક એક સ્તર સાથે સોજન્યતાના સાથી. તેમના દિલમાં માનવતાના મહેરામણ 8 દોસ્તી કરી હતી.
છલકાય છે. કા માયાળુ સ્વભાવ ધરાવતા તેઓ દરેક વિદ્યાર્થીમાં પ્રિય પાત્ર કલ્યાણ બાપાના આશીર્વાદ જો ખરેખર કોઈને સો ટકા ફળ્યા $ હતા. વિદ્યાર્થી જીવનમાં તેમણે સુવર્ણ વિદ્યાભૂમિ સોનગઢમાં હોય તો આ ધીરગંભીર અને મીઠી જબાન ધરાવતા આપણી શુ અનેક નાટકો ભજવ્યા હતા.
સંસ્થા સોનગઢ આશ્રમની શાન ડૉ. ધનવંતરાય તિલકરાય શાહ અહીં એક નાટકનો પ્રસંગ હું આપ સમક્ષ રજૂ કરતા આનંદ એટલે ખરેખર યોગેશ જેનું બીજું નામ કૃષ્ણ! કારાણી અને કલ્યાણ ૐ અનુભવું છું.
બાપાના ચાહિતાઓ સમાજનું આપેલ સમાજ ને પાછું આપવામાં $ ૧૯૫૭માં મહાવીર સ્વામી જયંતીનો દિવસ. આ દિવસ માને છે. આવા કેટલાય ભૂતપૂર્વ વિદ્યાર્થીઓ કે જેઓ આ સંસ્થામાં જ હું આશ્રમમાં હંમેશાં હર્ષ અને ઉલ્લાસથી ઉજવાતો હોય છે. આ શિક્ષા પ્રાપ્ત કરી સમાજ સેવામાં કે વિદ્યા સેવામાં જોડાઈ આ ૨ વર્ષ સોનામાં સુગંધ કે આજે ૧૮૫૭ના બળવાની શતાબ્દીનો માટીની ઇજ્જત વધારી છે - દિવસ તેથી આશ્રમના કેટલાક બાળકો સાઈકલ ઉપર બાજુના
[ આધ વિધાર્થી નાનજીભાઈ હિરજી ફૂરીયા ૪ ગામ સિહોર સ્વાતંત્ર્ય ચળવળના મહાન સેનાની નાના સાહેબ
પૂના-બિદડા પેશ્વાની સમાધિના દર્શને ફૂલહાર ચડાવા ગયા હતા. બપોરે
| તેમના દ્વારા કાર્યાન્વિત કાર્યક્રમો ૨ બંગલામાં સ્વપ્ના ઉતારવાની ધમાલ હતી. | સાંજે જૈનો તથા ગામના મહેમાનોને સંસ્થામાં મિષ્ટભોજનનું
ચાલુ રહે અને વિકાસ પામે છે આમંત્રણ હતું. રાતે મનોરંજન કાર્યક્રમ થયો તેના પ્રમુખ સ્થાને
- તા. ૨૮ ફેબ્રુઆરીના રોજ આપણા “પ્રબુદ્ધ જીવન’ના માનદ 6 બિરાજમાન હતા આર્યસમાજ ગુરુકુલના ચેરમેનશ્રી ચતુરકાકા
કા તંત્રી ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહના દુ:ખદ અવસાનના સમાચાર પટેલ. નાટકનું નામ હતું “સમાધિ” અને તેનું મુખ્ય પાત્ર યોગેશનું
સાંભળ્યા. છેલ્લા ૧૧ વરસથી ક્રમે ક્રમે તેઓશ્રીએ ‘પ્રબુદ્ધ જીવનની Be હતું આ પાત્ર ધનવંતભાઈ ભજવતા હતા. એ જમાનામાં આ કાયાપલટ કરી. અંગ્રેજી વિભાગ જે આજના જમાનાની તાતી જે આ નાટક ખૂબ ગાર્યું પછી પણ ત્રણ વખત ભજવાયું હતું. જરૂર છે તે સફળ રીતે વાચકો સમક્ષ રજૂ કર્યો. આર્થિક પાસું પણ ૯ પુત્રના લક્ષણ પારણાથી ઓળખાય તેમ અમારા બંધુ ધનભાઈ સદ્ધર કર્યું. પૂ. ગાંધીજી વિષે બે અંકો પ્રકાશિત કર્યા. કવિવર હું # એ સોનગઢની ધરતી અને કલ્યાણ બાપાના આશીર્વાદની લાજ ટાગોરના ૧૫૦માં જન્મ-જયતા પણ યથાયોગ્ય રીતે ઉજવા. હૈ રાખી છે. એ એટલો વિશાલ વડલો બની ગયા છે જેના માટે ટૂંકમાં ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ એક સુંદર માસિક થયું. તેમાં અગાઉના આ સંસ્થા ગોરવ અનુભવે છે.
- ટ્રસ્ટીઓના પ્રભાવશાળી ફાળામાં એક સિંહફાળો ઉમેર્યો. ૧૦ ૪ | આજે ડૉ. ધનવંતભાઈ કેટલીય સંસ્થાઓ સાથે જોડાયેલા છે વરસનું તેમનું તંત્રીપદ અનેક રીતે અજોડ રહ્યું. છે અને જ્ઞાન પ્રચાર કરી રહ્યા છે. ખાસ જૈન સાહિત્યના સંમેલનો મારો ધનવતભાઈ સાથ આછોપાતળો પણ અગત પરિચય આ યોજીને તેઓ જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતો લોકો સમક્ષ રજૂ કરી રહ્યા છે. હતો. જ્યારે મળવાનું થતું ત્યારે તેમની સરળતા, નિખાલસતા, ૪ (૧) સિડનહામ કૉલેજમાં પ્રોફેસર પદે રહી કાર્ય સાથે જૈન નમ્રતા અને બીજાને આગળ લાવી પોતે પાછળ રહી દરેક યોગ્ય હું ધર્મ ઉપર ખૂબ સંશોધન કર્યું છે.
કામને પ્રોત્સાહન આપવાની તેમની છાપ સ્પષ્ટપણે અનુભવાતી. | (૨) કવિ ન્હાનાલાલ ઉપર લેખન કરી Ph.D. ની પદવી હાંસલ ડો. ધનવંતભાઈને એટલી જ અંજલિ આપી શકાય કે તેમણે કે ૬ કરી ડૉક્ટરેટ પદ મેળવ્યું.
કાર્યાન્વિત કરેલ દરેક કાર્યક્રમ ભવિષ્યમાં ચાલુ રહે અને વિકાસ પામે. હૈ | (૩) હાલ તેઓશ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું માસિક મેગેઝિન
1 જયંતીલાલ શાહ 9 ડું પ્રખ્યાત ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'નું તંત્રી પદ સંભાળે છે.
Tનલિની શાહ કું (૪) કેટલાય વર્ષ સુધી આશ્રમની કારોબારીમાં જોડાયેલા
Cell : +91 98196 60625 8 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
* ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૮૩
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
| શ્રી ધનવંતભાઈના કાર્યકાળ દરમ્યાન પ્રબુદ્ધ જીવન’ અને | શ્રી મુ. જૈ. સંઘે પ્રાપ્ત કરેલી સિદ્ધિઓની કડીબદ્ધ વિગતો
gબકુલ ગાંધી
વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક કાર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક દ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
આદરણીય સ્વ. ડૉ. ધનવંત શાહની અણધારી વિદાયથી ઊંડા ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહના સંપાદક તરીકે ગાળા કું દુઃખની લાગણી અનુભવાય છે. જ્યારે અનુક્રમણિકાબદ્ધ આશરે
દરમિયાનની વૈવિધ્યતા અને વિશિષ્ટતાઓ હું ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ની ૧૨,૦૦૦ કૃતિ-લેખો ૧૯૨૯થી આજસુધીના યશ પ્રસિદ્ધિના ફૂલો જં ૧૦૦૦થી વધુ સામયિકો અને આજ પછી સમયાંતરે website ‘ક્રિકેટરના ચોગા, છગ્ગા જેવા વિશેષાંકોની હારમાળા જ આ ઉપ૨ પ્રક્ષેપણ કરવા તેઓશ્રીની ઘણી ઉત્સુકતા અને આતુરતા કલેક્ટર્સ ચોઈસ’ બની રહી છે. સુત્રધાર (તંત્રી)ના અંદરના ૐ હતી તે સ્વપ્ન નજીકના ભવિષ્યમાં સાકાર થવા જઈ રહ્યું હતું. તણખા વિના, એની સર્જનાત્મક, એની પારગામી દૃષ્ટિ વિના
સોનગઢ ખાતે ૪થી ૭ ફેબ્રુઆરીના ૨૩મા જૈન સાહિત્ય આટલું સુંદર કાળજયી સંપાદન શક્ય ન જ બને. (હીરા પારખુનું હું હું સમારોહના આયોજન અને સંચાલન માટે જવા અગાઉ હંગામી પ્રદાન છે) આપને ઓળખવા હોય તો ‘તંત્રી સ્થાનેથી'ના લેખો છે ૨ ધોરણે ર૧મી એપ્રિલ ૨૦૧૬ના પ્રક્ષેપણ કરવાનું મનોમન નક્કી વાંચી જવા જોઇએ. સંવેદનશીલતા, સર્જનાત્મકતા, ભારોભાર ! શું કરેલ તે પહેલાંની તેમની વિદાય અણધારી જ કહેવાય. કૃતજ્ઞતા વિદ્વત્તા, મિથ્યાભિમાનનો સંપૂર્ણ અભાવ અને ક્રાંતિકારી ડૉક્ટર સાહેબ! È છું અને શ્રદ્ધાંજલિ વ્યક્ત કરતાં આદરણીય ડૉ. ધનવંતભાઈની ‘પ્રબુદ્ધ વિશેષાંકો અને એને માટે સુયોગ્ય સંપાદકોની પસંદગી દ્વારા આપ મેં જે જીવનના તંત્રીપદેથી હાંસલ કરેલ સિદ્ધિઓની નોંધ લેવી ઉપયુક્ત ઇતિહાસ સર્જી રહ્યા છો. એક જંગમ યુનિવર્સિટી કે વિદ્યા-કોષના કુલપતિ જે - રહેશે.
બન્યા છો.” હું ડૉ. ધનવંત ટી. શાહ ૧૬-૦૧-૨૦૦૫ના “પ્રબુદ્ધ જીવનના સંઘર્ષ-પડકાર-તક g, સહતંત્રીનો હોદ્દો સંભાળ્યો. ત્યારબાદ ૧૬-૧૧-૨૦૦૫થી એક અવિરત સંસ્કાર યાત્રા-‘પ્રબુદ્ધ જીવન'-એક કટોકટી ૬ હું તંત્રીનો હોદો શોભાવ્યો. સંઘનો ઉદ્દેશ સમગ્ર વિશ્વમાંથી જૈનોને “શીર્ષક' સાથેના તંત્રીલેખમાં એક સિવાય બધા ગ્રહો સાનુકૂળ છે ૪ એક છત હેઠળ લાવવા. આ મહત્ત્વાકાંક્ષાને પરિપૂર્ણ કરવા માટે હોય, યશ પ્રસિદ્ધ વગેરે બધું અપાવે પણ પેલો “ધન’નો ગ્રહ વારે ૪ હું શિક્ષણ, તબીબી, માનવતાવાદી, જીવદયા અને પ્રવચનો, વારે એને પ્રતિકૂળ બની આડો આવ્યા જ કરે. પ્રત્યેક માસે અંક હું સું વ્યાખ્યાન, અરસપરસના સંવાદોવાળા સત્રો છેવટે જગતના બધા પ્રકાશિત થયા પછી ૨૮ પાનાની કોસ્ટ ૧૨.૮૭,૩૬ પાના, હૈં જૈ જૈનો સુધી પહોંચવાના ઉમદા ઉદ્દેશના અમલ માટે આદરણીય ૧૫.૦૨, ૬૮ પાના ૨૪.૯૩ અને આટલેથી ન અટકતાં દર ૪
તંત્રી ડૉ. ધનવંત શાહના સક્ષમ નેતૃત્વ હેઠળ સરાહનીય મહિનાના ખોટના આંકડા ૧૨૯૬૦, ૧૪૬૨૧, ૪૫૪૪૫ એમ જ હું હરણફાળ ભરેલ છે.
ફોન ઉપર બોલવા માંડે ત્યારે મારા હૃદયના ધબકારા સાંભળી છે કુ. ડૉ. ધનવંતભાઈ અહિંસાના ચુસ્ત હિમાયતી અને પાલક હતા મારે તેમને અટકાવવા પડે ! વાચકોના યશ પત્રો અને ફોન – હું તે ડૉ. ગુણવંત શાહ દ્વારા ઓગસ્ટ ૨૦૧૪ના તેમના “દુકાનમાં ઉપરના યશ શબ્દો મને મળ્યા હોય એનું આ કોસ્ટીંગ અને ખોટ હું ૪ દેરાસર' પ્રવચન દરમ્યાન એક હકીકત રજૂ કરતા જાહેર કરેલ. મને એ શબ્દોનું બાષ્પિભવન કરાવી દે...“પહેલાં આપણે સારું જ હું ડૉ. ધનવંતભાઈનો વુડન ફ્લોરીંગમાં એધેસિવ ઉત્પાદનનો કામ કરી દેખાડીએ, પછી સમાજ આપોઆપ આપણી ઝોળી ભરી દે ૐ વ્યાપાર હતો. આ પેદાશની સૌથી વધારે ખપત ચેન્નાઈના નાના દેશે, શ્રદ્ધા રાખો, ધીરજ રાખો' છે. ગામડાંમાં હતી. જ્યારે આ એપેસીવ જાળની ગાંઠ મજબૂત • ફેબ્રુઆરી ૨૦૦૬થી અનુક્રમણિકાના પાના નં. ૨ ઉપર જે
કરાવવામાં ઉપયોગમાં લઈ વધારે માછલીઓને પકડાવવામાં ‘આચમન' અને છેલ્લા પાના ઉપર “પંથે પંથે પાથેય'. સપ્ટેમ્બર છે હું મદદરૂપ થાય છે તે જાણતા પળના વિલંબ વગર તેની પેદાશ ૨૦૦૬માં ડૉ. રમણલાલ ચી. શાહના “સાહિત્ય સૌરભ'ના હું જં બંધ કરી. આ એક જ એવી પેદાશ હતી કે જે તેમની કંપનીને નફો સાત ગ્રંથો + પ્રવચનોની સીડી... ૐ આપતી હતી. આ પેદાશ બંધ કરાતાં કંપની બંધ કરવાનો સમય • બ્રુઆરી ૨૦૦૭થી અંકથી ‘સર્જન સ્વાગત' વિભાગ ડૉ. 5 આવ્યો. ડૉ. ધનવંતભાઈએ દૃઢ સંકલ્પ રાખ્યો કે કંપની બંધ થશે કલાબહેન શાહ સાથે શરૂ.. હું તે ચાલશે પરંતુ હિંસા થકીની કમાણી કોઈપણ સંજોગોમાં નહિ - માર્ચ ૨૦૦૭ “દાર્શનિક તત્ત્વચિંતક પંડિત સુખલાલજી સવા 8 ખપે.
શતાબ્દી વિશેષાંક
ડૉ. ધવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૮૪ 4 પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંકે ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાક અતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
• ફેબ્રુઆરી ૨૦૦૮ “સરસ્વતી આરાધક જૈન બંધુ બેલડી જન્મ કેટલાંક પાના અંગ્રેજીમાં પ્રગટ કરવાની યોજના કરી છે એ શતાબ્દી અંક' શ્રી રતિલાલ દેસાઈ અને જયભિખ્ખના જીવન માટે ભારત સરકારના પોસ્ટ ખાતાની મંજૂરી માટે કાર્યવાહી હું કાર્યને શબ્દાંજલિ.
શરૂ કરી દીધી છે. હવે અંગ્રેજી પૃષ્ઠ દ્વારા દાદા-દાદી અથવા હું ૭ - ૨૦૦૮માં ૭૪મી વ્યાખ્યાનમાળાની શૃંખલાથી દરેક પ્રવચનો પિતામાતા સંતાનોને “પ્રબુદ્ધ જીવન'ની આંગળી પકડાવશે. છે ૬ શ્રી મુંબઈ જૈન સંઘની વેબસાઈટ ઉપર.
આ એક ઐતિહાસિક સંસ્કારી ઘટના બની રહેશે. હું • નવેમ્બર ૨૦૦૮થી “અંક સૌજન્યદાતા'.
• ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૨: પર્યુષણ વિશેષાંક : “આગમ સૂત્ર • ૨૦૦૮થી વ્યાખ્યાન સીડીમાં, ઓડિયો વેબસાઈટ બીજે પરિચય” સંપાદક ગુણવંત બરવાળિયા દિવસથી.
• ઑક્ટોબર ૨૦૧૨ “ધર્મ એક સંવત્સરી એક • ઓગસ્ટ ૨૦૦૯ પર્વાધિરાજ પર્યુષણ વિશેષાંક
• જાન્યુઆરી ૨૦૧૩ “ગાંધી સ્મૃતિ ચિંતન' વિશેષાંક મહાવીર કથા’ માર્ચ ૨૦૧૦.
• એપ્રિલ ૨૦૧૩ “મહાવીર સ્તવન' વિશેષાંક સંપાદિકા ડૉ. કલા છે હુ • ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૦ થી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન” મુખપૃષ્ઠ કલર
શાહ • જુલાઈ ૨૦૧૦ મહાવીર કથા કુમારપાળ દેસાઈ-ડીવીડી • ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૩: પર્યુષણ વિશેષાંક : “ગણધરવાદ' છે ૪ • ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૦ વિશેષાંક શ્રી ગુરુગૌતમ યુક્ત વિશેષાંક સંપાદક ડૉ. રશ્મિકુમાર જે. ઝવેરી સરસ્વતી + જૈન સાહિત્ય ગૌરવ ગ્રંથો
• યુવાનો, કે જેમનું શિક્ષણનું માધ્યમ અંગ્રેજી છે, તેમની સાથેનો • ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૦ થી શરૂ થતાં અને ત્યારબાદના સેતુ સ્થાપિત થાય અને ઉત્તરોત્તર મજબૂત બને એ આશયથી ? પ્રત્યેક પ્રબુદ્ધ જીવન'ના મુખપૃષ્ટ ઉપર મા સરસ્વતીનું ચિત્ર ૨૦૧૪ની સાલથી અંગ્રેજીમાં લેખો પ્રકાશિત થઈ રહ્યા છે. જે વિદ્યાના દેવી છે અને સર્વ ધર્મ માન્ય દેવી છે. આ દેવી • ઓગસ્ટ ૨૦૧૪ કર્મવાદ : જૈન દર્શન અને અન્ય દર્શન માતાની જે જે આરાધના કરે છે એ જીવને અવશ્ય સાત્ત્વિક વિશેષાંક સંપાદિકા : ડૉ. પાર્વતીબેન ખીરાણી અને ડૉ. ફળ પ્રાપ્ત થાય છે.
રતનબેન છાડવા $ • મે ૨૦૧૧ ગૌતમ કથા ડીવીડી, મહાવીરવંદના સીડી • બ્રુઆરી ૨૦૧૫ ‘ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય' વિશેષાંક
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૧ પર્યુષણ વિશેષાંક “જૈનસાહિત્ય સંપાદિકા સોનલ પરીખ કથા વિશ્વ' સંપાદક પ્રા ડૉ. કાંતિભાઈ બી. શાહ
• માર્ચ ૨૦૧૫ અનેકાન્ત, સ્વાદુવાદ અને નયવાદ' વિશેષાંક છે • નવેમ્બર ૨૦૧૫માં જૈનપીડિયા વેબસાઈટ વિમોચન સમયે સંપાદિકા ડૉ. સેજલ શાહ
ડૉ. ધનવંત શાહે જૈનપીડિયાનું મહત્ત્વ સમજાવ્યું. • એપ્રિલ ૨૦૧૫: ‘પ્રબુદ્ધ જીવન' વાચક, સંશોધકની છે. op ૦ માર્ચ ૨૦૧૨માં ‘નવપદ' વિશેષાંક-સંપાદક ડૉ. અભય દોશી જ્ઞાનપિપાસા સંતોષી શકે તે ધ્યેયથી ૧૯૨૯થી ૨૦૧૫ સુધીના 9 • એપ્રિલ ૨૦૧૨ – ઋષભ કથા
સામયિકો ડીજીટલાઈઝ કરાવી પ્રથમ તબક્કામાં સીડીના • જુન ૨૦૧૨માં ‘એક અવિરત સંસ્કાર યાત્રા – ‘પ્રબુદ્ધ જીવન- માધ્યમ દ્વારા વિના મૂલ્ય ઉપલબ્ધ કરાવી. આથી માસિક અંકોની
એક કટોકટી’ શીર્ષક સાથેના તંત્રીલેખમાં એક સિવાય બધા સાચવણીની કડાકુટ વગર નિશ્ચિત રીતે જ્યારે અને જ્યાં જરૂર . ગ્રહો સાનુકૂળ હોય, યશ પ્રસિદ્ધિ વગેરે બધું અપાવે પણ પેલો ન હોય ત્યારે સહેલાઈથી વાંચન માટે ઉપયોગ થઈ શકે. ધન'નો ગ્રહ વારે વારે એને પ્રતિકૂળ બની આડો આવ્યા જ • ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૫ : પર્વાધિરાજ પર્યુષણ અંક “જૈન દે કરે. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ માત્ર આ સંસ્થાની પત્રિકા જ નથી, પણ ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ' સંપાદિકાઓ ડૉ. ગુજરાતી ભાષી સર્વ સામયિકમાં એણે પોતાનું એક વિશિષ્ટ રશ્મિબેન જીતુભાઈ ભેદા અને શ્રીમતી ભારતીબેન ભગુભાઈ છે. સ્થાન પ્રાપ્ત કર્યું છે. “પ્રબુદ્ધ જીવન' એ ત્રણ પેઢીને જ્ઞાનયાત્રા શાહ કરાવી એ પરિવારોનું સંસ્કાર ઘડતર કર્યું છે એ હવે સાબીત • ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૬ : ‘મહાત્મા ગાંધીના સહયાત્રીઓ' વિશેષાંક હું થઈ ગયેલી ઘટના છે. આનંદની ઘટના તો એ છે કે એ સંપાદિકા સોનલ પરીખ પરિવારની ચોથી પેઢી અને નવી પેઢીના હૃદય સુધી પણ એ અણધારી વિદાયથી અનુભવાતા ખાલીપામાં પણ આશ્વાસન રૅ હવે પહોંચ્યું છે, જેનું પ્રમાણ એની સતત વધતી જતી ગ્રાહક રહે અને તેમની અદ્ભૂત જ્ઞાનસેવા અવિરત ચાલુ અને વિસ્તરે ! સંખ્યા દ્વારા મળે છે. એટલું જ નહિ, પણ નવી પેઢી ‘પ્રબુદ્ધ તેવું બીજારોપણ કરતા ગયા છે. તેઓશ્રીનો આત્મા તેમના સંપ કું
જીવન'ના અંગ્રેજી સ્વરૂપને જોવા આતુર છે. એટલે હવે અમે અને ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ પરિવાર ઉપર આશીર્વાદ વરસાવતો રહેશે... ૩ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૮૫
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ભાવાંજલિ
પ્રબુદ્ધ જીવન' સદ્ગતની ઈચ્છા મુજબ વિકસીત થાય
મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના આત્મારૂપી સન્માનનીય આદરણીય ૬ શ્રી ધનવંતભાઈના અવસાનથી દુ:ખ થયું. તેઓના ગયાથી
વડીલ શ્રી ધનવંતભાઈની ચિર વિદાયના સમાચાર જાણી આ ૐ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ, પ્રબુદ્ધ જીવન' સામયિક તેમ જ જૈન
સંસ્થા ઊંડા આઘાતની લાગણી અનુભવે છે. સમાજને ભારે ખોટ પડી.
સંસ્થાનો ‘દીકરીનું ઘર' પ્રોજેક્ટ શરૂ થયો તેનો સમગ્ર યશ ફ્રિ ધનવંતભાઈના બે અક્ષર “ધન' એટલે ભૌતિક સંપત્તિ નહિ સ્વર્ગીયને ફાળે જાય છે. “દીકરીનું ઘર' યોજના જ્યાં સુધી હશે 3 8 પણ ધન એટલે મૈત્રીભાવ, આનંદભાવ, સહકારભાવ, ત્યાં સુધી સદ્ગતની યાદ કાયમી બની રહેશે. - ભાવનાપ્રધાન, સૌનો સાથ લેનાર, નાના મોટા લેખકોનો આજરોજ સંસ્થાની સમગ્ર બહેનો વતી શ્રદ્ધાંજલિ આપીને હુ ભાવપૂર્વક સ્વીકારનાર, આયોજનપ્રધાન, લેખક, નાટ્યકાર, પરમ કૃપાળુ પરમાત્માને પ્રાર્થના કરીએ છીએ કે હે પરમ કૃપાળુ હું નિબંધકાર સાહિત્ય ક્ષેત્ર ખેડનાર આ ધનવંતભાઈના પહેલાં બે દેવા જે જીવ તારે શરણે આવ્યો છે તેને સાચી શાંતિ આપજે.’ હું # અક્ષરોમાં શું શું ન હતું તે સવાલ છે. ધન એ મહાસાગર. આ સદ્ગતના પરિવાર પર આવી પડેલ આ દુ :ખદ સમયને ૬ ૐ મહાસાગરમાં સ્નાન કરવું તે સહેલું નથી.
જીરવવાની પરમાત્મા શક્તિ બક્ષે તે પ્રાર્થના. છે ૭૫ વર્ષમાં તેઓ અનેક ક્ષેત્રોમાં, મહાસાગર જેટલું કાર્ય કરી
સ્વ. ધનવંતભાઈ વગરના પ્રબુદ્ધ જીવન’ની લ્પના નથી
કરી શકતા. “પ્રબુદ્ધ જીવન’ આજે નોધારું બની ગયું છે. પરંતુ ફેં હું ગયા.
સદ્ગતનો આત્મા સૂક્ષ્મરૂપે જરૂર આપ સર્વેની સાથે રહેશે અને હું પ્રબુદ્ધ જીવન' માત્ર ધર્મનું સામયિક ન બનાવતાં તેમાં
પ્રબુદ્ધ જીવન' સગતની ઈચ્છા મુજબ વિકસીત થશે જ તેવી કાદ વિવિધતા, સર્વધર્મનો સમન્વય, ગાંધી જીવનનું મૂલ્યને ઉજાગર મંગલ પ્રાર્થના. “ૐ શાંતિ.” Ė કરનાર–આ ધનવંતભાઈની દેણ છે.
1 ડોલા કપાસી હું હુ “પ્રબુદ્ધ જીવન' સામયિકના મુખપૃષ્ઠ સરસ્વતી માતાનું ચિત્ર
મંત્રી : સમાજરત્ન ચીનુભાઈ મંજુલા ભગિની ૬ હું રજૂ કરાવી તેઓ સરસ્વતી પૂજક એટલે જ્ઞાન પૂજક, સદ્ગુણ મિત્ર મંડળ-પાલિતાણા-૩૬૪૩૭૦. ફોન : ૦૨૮૪૮-૨૫૩૩૨૦ ? ૪ પૂજક, સર્વધર્મ સમભાવ પૂજક, નિર્દોષ સંગીતના સૂર સમુ પુષ્ટ હું બની રહ્યું. આ ધનવંતભાઈની દૃષ્ટિ રહી હતી.
પત્રકારિત્વ, ધર્મ અને કુટુંબ પ્રેમ એમનો વિષય હતો હું તેઓની તંત્રીની કલમ વિચારપૂર્વક અનેક વિષયોને આવરી
ધનવંતભાઈ જોડે સમયમાં ખૂબ લાંબા માર્ગ સુધી સત્સંગ છે જે લેતી કલમ રહી.
રહ્યો છે. નાટક એક એમનો પ્રિય વિષય હતો અને મેં ‘જયા- . - તેઓ અનેક લેખકો, પ્રબુદ્ધો, ચિંતનશીલ વ્યક્તિઓ, સાહિત્ય જયંત’ હાનાલાલનો વિષય લઈને ભજવેલો. મારા નાટક ઉપરાંત છે હું સર્જકો, વિદ્વાન મુનિ ભગવંતોના પરિચયમાં રહેતા.
મારી નાટકમાં સાતત્ય પ્રવૃત્તિથી એ વાકેફ હતા. ઝું જૈન સાહિત્ય સમારોહમાં તેઓની હાજરી પ્રકાશવાન બની વ્યવહાર અને પરમાર્થ-ગંગા અને જમનામાં વહેતા પ્રવાહની મૈં રહેતી. સમારોહનું વિચારપૂર્વકનું આયોજન દાદ માગી લે તેવું જેમ જીવનમાં વહેતા રહ્યા છે. $ હતું. નાના મોટા લેખકો શોધ નિબંધ રજૂ કરનારાને પ્રોત્સાહન, મારો એક અનુભવ હું ક કદી ભૂલી શક્યો નથી એમના જ હું માર્ગદર્શન આપતા રહેતા.
વ્યક્તિત્વમાં રહેલી ચેતનાની સાક્ષીનો મેં સાક્ષાત્કાર કર્યો છે. હું આ ધનવંતભાઈ સત્યનિષ્ઠ, કર્મનિષ્ઠ, સેવાનિષ્ઠ, ભાવનિષ્ઠ,
આજથી પચાસ વર્ષ પહેલાંની એ વાત છે. નાટકમાં આવક નહીં હું BE શ્રદ્ધાનિષ્ઠ, ધર્મનિષ્ઠ, અહિંસાનિષ્ઠ હતા. તેઓના આત્માને
અને જીવનનો વ્યવહાર ચલાવવાની અશક્તિ. મેં એમને કહ્યું કે છે. રે આપણે સૌ પ્રેમપૂર્વક શ્રદ્ધાંજલિ અર્પીએ, તેઓનું ઋણ ચૂકવીએ.
તમે મને તમારી કંપનીમાં લઈ લો હું નાટક છોડી દેવા માગું છું. ?
એમણે મને પાંચ હજાર રૂપિયા આપીને કહ્યું, નાટક છોડીશ તો હું | મનુભાઈ શાહ
દુઃખી થઈશ અને નોકરી લઈશ તો થોડોક સમય અને પછી સતત ૪ ૨૫૪૦૬, શાંતિવન સોસાયટી, દુ :ખી થઈશ. જૂના તળાજા જકાત નાકા પાસે,
| હાસ્ય અને આનંદ એમને સતત પ્રિય હતા. પત્રકારિત્વ, ધર્મ મીરાકુંજ સામે-રીંગ રોડ, ભાવનગ૨. અને કુટુંબ પ્રેમ એ એમનો વિષય હતો. મો. : 942950575
| ડૉ. જયંતિ પટેલ-રંગલો રે
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક કાર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૮૬
૪ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાક અતિ વિશેષાંક
વળગે !
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ.
8 | શબ્દના શિલ્પી-ડૉ. ધનવંતભાઈ | ” અને “નથી'ની વચમાં માત્ર ક્ષણનું અંતર
એમણે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના કવર પેજ ઉપર માતા શારદા- ઘડી પહેલાં જે ઘર કહેવાતું, દિવાલો થઈ જાય છે સરસ્વતી દેવી-વાઘેશ્વરીના ફોટાઓ મૂકી એક અવનવી આભા
એ કંઈ જેવી તેવી વાત નથી, ઊભી જરૂર કરી છે. મેં મારી આટલી મોટી ઉંમરમાં સરસ્વતી માણસ જેવો માણસ ક્ષણમાં ધૂમાડો થઈ જાય, હું માતાના આવા કલામય હૈયે જચે અને મનને મોજીલું બનાવે
એ કંઈ જેવી તેવી વાત નથી, એવા ફોટાઓ જોયા ન જ હતા પણ પછી તો બસ, ‘પ્રબુદ્ધ
ઘર ઘર રમતાં પળમાં કોઈ પૂર્વ જ થઈ પૂજાય, જં જીવન’ આવે એની મહિનાની દસમી તારીખથી રાહ જોવાય.
એ કંઈ જેવી તેવી વાત નથી.
માણસ “છે’ અને ‘નથ’ની વચમાં માત્ર એક જ ક્ષણનું અંતર BIB એટલું જ નહિ પણ અમણ મારા એક સત્ય ઘટનાના લેખ હોય છે. શું થાય? ઈશ્વરની ઈચ્છાને તો આધીન થવું જ રહ્યું. જે હું છાપ્યો અને તે પણ છેલ્લા કવર પેજ ઉપર અને એનું શીર્ષક
વર પેજ ઉપર અને અનુ શાષક- મુરબ્બી ધનવંતભાઈની ખોટ પરિવારને પડશે, જૈન યુવક ૬. મથાળું-“પંથે પંથે પાથેય’ રાખી એમણે માનવ જીવનમાં ધબકતાં સંઘમાં ખાલીપો વરતાશે, ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ને કોઈ ખમતીધર ૪ છે. કેટલાક પ્રસંગો-અવસરો-જેમાં જીવનની ગહનતાને જુદા જુદા ખભાએ ઉપાડવું પડશે અને જૈન સમારોહમાં હસતા છે લેખકો દ્વારા સત્ય વિગતને રજૂ કરવા લાગ્યા.
ધનવંતભાઈનું મુખ ક્યારેય જોવા નહિ મળે, આવા વિચારો $ એમની અમીરાત ધન સંગે નહોતી. વાણી, વિચાર, વ્યવહાર અપરંપાર વેદના જન્માવે છે. એમના સ્નેહ અને સાથ-સહકાર, તથા લેખોની હારમાળાથી પસંદગીમાં અનોખું વ્યક્તિત્વ નીખરી વ્હાલ નીતરતા શબ્દો અને ચહેરા પરનું સહજ હાસ્ય જૈન at ઊયું છે. એણે કડવાશને તો કાયમ માટે દેશવટો આપ્યો હતો સમારોહને જીવંત અન ભયોભયો બનાવી દેતા હતા. જીવન 8 અને મધુરતા-મીઠાશ-સહકાર-સંસ્કાર અને સત્ સાહિત્ય માટે
તો ચાલે છે અને ચાલશે, પરંતુ હૃદયના એક ખૂણામાં, ધનવંત
ભાઈની ગેરહાજરીથી ખાલીપાનો અહેસાસ જરૂર થશે. તેઓ હું તો એમનો પસંદગીનો વ્યવહાર ભલભલાની આંખે ઉડીને જરૂર
ચાલ્યા ગયા છે પણ એમની સુવાસ ઘણા વિશાળ જૈન પરિવારમાં
અને અમારા જેવા જૈનેતર કુટુંબોમાં પણ પ્રસરાવતા ગયા છે. હું ૨૦૧૨માં મારું એક પુસ્તક “કવિ કલાપી’ અને લાખેણું લાઠી' એક. ઘણા મુલ્યનિષ્ઠ, ખંતીલા, પ્રેમાળ વ્યક્તિત્વ સાથે અમારે પ્રસિદ્ધ થયું હતું. એમાં આમુખ એમણે લખેલું. અને એના સંબંધ હતો અને રહેશે, એને હું અમારું સદ્ભાગ્ય સમજું છું. હું આમુખના વાક્યોમાં મારાથી જોડણી દોષ રહી ગયેલો તો મને
-સુધા નિરંજન પંડ્યાના « મીઠો ઠપકો પણ આપેલો.
સમગ્ર પરિવારના જય જિનેન્દ્ર ' હું લાઠીનો વતની. એમનું કલાપીનું નાટક સી.ડી. દ્વારા
'ઘર બેઠાં વ્યાખ્યાનોનું શ્રવણ કરો હું જોયેલું. એમણે એ નાટક દ્વારા કલાપીને અક્ષરદેહે દેવત્વ અપાવ્યું
૮૧મી વ્યાખ્યાનમાળાના બધાં જ વ્યાખ્યાનો આપ સંસ્થાની ૬. છે. અને એ નાટકે એમને ડૉક્ટરેટની પદવી પણ અપાવી છે.
વેબ સાઈટ www.mumbai-jainyuvaksangh.com હું એમની નાટ્ય લેખન પ્રત્યેની રુચિ-જૈન ધર્મ સિવાય અન્ય
ઉપર સાંભળી શકશો. ધર્મો પ્રત્યેની ઊંડી લાગણી-માનવતાના મૂલ્યના મરમી, મુંબઈ
સંપર્ક : શ્રી હિતેશ માયાણી-મો. નં. : 09820347990 હું જૈન યુવક સંઘના ૧૮ વરસની ઉંમરે કાર્યરત રહી જીવનના છેલ્લા
• આ વ્યાખ્યાન આપ youtube ઉપર પણ જોઈ સાંભળી શકશો. છે શ્વાસ સુધી એને હૈયે “પ્રબુદ્ધ જીવન' જ વસેલું. સ્પષ્ટવક્તા- સંપર્ક : દેવેન્દ્રભાઈ શાહ- 09223584041 તથા એમાં કટુતા નહિ તથા માનવીય મૂલ્યોને જીવનભર
--Shree Mumbai Jain Yuvak Sangh - -81st ૨ ઊતારનાર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહનું અરિહંતશરણ ભલે થયું
Paryushan Vyakhyanmala-2015 પણ તેઓ શબ્દ દેહે આપણી સંગે ચિરંજીવી છે.
• આ બધાં વ્યાખ્યાનોની CD પણ આપ અમારી ઑફિસેથી મરણ કરતાં સ્મરણ વિશેષ બળવાન છે.' –નંદશંકર પંડ્યા વિના મૂલ્ય મેળવી શકશો.
CD સૌજન્યદાતા : કાંતિલાલ રમણલાલ પરીખ પરિવાર ‘જેટલી વાર આપણે એક મિત્ર ગુમાવીએ છીએ તેટલી વાર
સંપર્ક : હેમંત કાપડિયા-09029275322/022-23820296 આપણું મૃત્યુ થાય છે.'
વ્યાખ્યાનોનો લાભ લેવા જિજ્ઞાસુ આત્માને વિનંતિ. મિનસુખલાલ ઉપાધ્યાય-“પ્રવીણ'
–મેનેજર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક કોણ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ”
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૮૭
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
| ડૉ. ધનવંત ટી. શાહની દુ:ખદ વિદાય
શબ્દાંજલિ...
૨૦૦૪ની સાલમાં એક મિત્ર શ્રી ધનવંત શાહ લિખિત “ધનવંતભાઈ હવે આપણી વચ્ચે નથી' એવા સમાચાર જ્યારે ? ત્રિઅંકી નાટક ‘રાજવી કવિ કલાપી’નું પુસ્તક મોકલ્યું. વાંચી ખૂબ પહેલી વખત સાંભળ્યા ત્યોર ડૂસકું મૂકાઈ ગયું. એમને શબ્દાંજલિ છે ૐ જ પ્રભાવિત થયો. પણ રૂબરૂ મળવાનો યોગ બન્યો નહિ, જે તરીકે એમના બે વિશેષ ગુણોને વાગોળવાનું મન થાય છે. રે રે દસ વર્ષ પછી, ૨૦૧૪ના તેમના પત્રથી શક્ય બન્યું.
૧. કોઈપણ પરિસ્થિતિમાં કોઈનેય હાનિ ન પહોંચે એ રીતે કિ ‘આનંદ ઉપવન'ના અંકમાં પ્રસિદ્ધ થયેલ લેખ “બે યુગપુરુષોઃ મધ્યમ માર્ગ કાઢવાની સૂઝ અને ૨. કોઈપણ સારી વસ્તુની ઝં BE શ્રીમદ રાજચંદ્ર અને ગાંધીજી' વાંચી “આનંદ ઉપવન” અને એ અનુમોદના કરી તેને પ્રોત્સાહન આપવું. લેખની ભરપેટ પ્રશંસા કરતો એમનો પત્ર વાંચી, મળવાનો યોગ
કલિકાલસર્વજ્ઞ આચાર્ય હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજીના જીવન ઉપર
2 ૯ બન્યો. તેઓ કદર કરી શકતા હતા. તેમણે લખ્યું: ‘વર્તમાન
“સિદ્ધહેમ' નાટક લખવાનું બન્યું. શ્રી ધનવંતભાઈએ જ્યારે એનો જુ ગુજરાતી સામયિક વિશ્વમાં આપે આ સામયિક દ્વારા રણમાં
પ્રયોગ જોયો ત્યારે વખાણ્યું. પરંતુ સાથે સાથે નાટકમાં આચાર્યનું છું R ગુલાબની રોપણી કરી છે. મા શારદાને પ્રાર્થના કરું કે પ્રત્યેક
પાત્ર ભજવાય એ એમણે કહ્યું અને તરત જ દિગ્દર્શક સામે પોતાનો ૬ B રેત-આંધીથી એ આ સામયિકની રક્ષા કરે. તમારી હિંમતને
વિરોધ નોંધાવ્યો. છું અભિવંદુ છું. આપનો લેખ “બે યુગપુરુષો' મને ખૂબ જ ગમ્યો, હં અને એટલે જ આ પત્ર લખવા પ્રેરાયો છું.'
મૂળ વાત હવે આવે છે. “આ લેખ અભ્યાસનિષ્ઠ, ચિંતનાત્મક, સમતોલ તુલનાત્મક નાટકને કોઈ હાનિ ન પહોંચે એ રીતે દિગ્દર્શક સાથે રહીને BIE હું અને સર્જનાત્મક છે યથા સમયે હું અમારા પ્રબુદ્ધ જીવનમાં તો એમણે વચલો માર્ગ કાઢી આપ્યો. પોતાના વૈચારિક સિદ્ધાંતો
એ પ્રકાશિત કરીશ જ. આપે આ લેખમાં પૂર્ણ વિવેકથી, પૂર્વગ્રહ પ્રત્યે નિષ્ઠાની સાથે સાથે સામા પક્ષને સમજવાની ઉદારતા હું હું મુક્ત ઘણી વાતો લખી છે એ માટે આપને ધન્યવાદ’ એમનામાં હતી. ૪ શ્રી ધનવંતભાઈ ગાંધી સ્મારક-મણિભુવનના ટ્રસ્ટી પણ હતા. વર્ષ ૨૦૧૩માં મુંબઈના વિલેપાર્લે ખાતે ઉપાધ્યાય વિનય- ૬ શું આ પત્ર પછી તો રૂબરૂ મુલાકાત અને ટેલિફોન દ્વારા અવારનવાર વિજયજી લિખિત “શ્રીપાળ રાસ' પ્રસ્તુત કરવાનું બન્યું. એ જ ડું હું સંપર્કમાં હતા. ‘પ્રબુદ્ધ જીવનમાં પ્રસિદ્ધ થયેલ તેમના અરસામાં નેમીસૂરિ આખ્યાન' પણ રજૂ કરવાનું બન્યું. ન્દ્ર તંત્રીલેખોના સંકલનના બે પુસ્તકો મોકલ્યા જેમાંથી તેમની ધનવંતભાઈની જાણમાં જ્યારે આ વાત આવી કે તરત જ આ . = સ્વાનુભવયુક્ત વાર્તા ‘તાંસળીવાળા બાબા’ ‘આનંદ ઉપવન’ના કાર્યક્રમો વિશે ફોન ઉપર પૃચ્છા કરી અને મહાવીર જૈન વિદ્યાલયના ? જુન ૨૦૧૫ના અંકમાં પ્રસિદ્ધ કરી જેને વાચકો તરફથી સારો
શતાબ્દિ વર્ષ નિમિત્તે બાવીસમા જૈન સાહિત્ય સમારોહમાં આચાર્ય 3 ૬. આવકાર મળ્યો હતો.
વલ્લભસૂરીશ્વરજીના જીવન ઉપર એક કાર્યક્રમ રજૂ કરવા જણાવ્યું. શું હું જાન્યુ. ૨૦૧૫ના “આનંદ ઉપવન'ના ‘બાપુ વિશેષાંક' માટે
એટલું જ નહીં. એમના માર્ગદર્શન હેઠળ ‘વલ્લભ વંદના' પુસ્તિકા દૈ ૪ તેમ જ માર્ચ ૨૦૧૫ “કલાપી વિશેષાંક' માટે લખવાનું કહ્યું અને
" પણ મારી પાસે કરાવી. મેં કામના બોજ નીચે પણ તેમણે મારી વિનંતિ માન્ય રાખી હતી.
| મુંબઈ યુનિવર્સિટી દ્વારા આયોજિત “વિનય-યશ' રાષ્ટ્રીય કું ‘આનંદ ઉપવન'ના નિયમ મુજબ પુરસ્કારનો ચેક મોકલ્યો છે તેમણે સાભાર પરત કરવા સાથે લખ્યું: ‘આનંદ ઉપવન' આર્થિક
- પરિસંવાદમાં મારી પાસે શ્રીપાળ રાસની ચૂંટેલી કડીઓ રીતે પગભર થશે ત્યારે પુરસ્કારની રકમ સાથે જ લઈશ.”
ગવડાવવાનો આગ્રહ રાખ્યો. મને સ્વપ્નેય ખ્યાલ નહોતો કે માર્ચમાં બહુશ્રુત અહંભાવથી મુક્ત શ્રી ધનવંતભાઈનો ટૂંકા ગાળાનો
જ્યારે શ્રીપાળ રાસનું ગાન કરતો હોઇશ ત્યારે ધનવંતભાઈ હાજર ૬. પરિચય અવિસ્મરણીય છાપ છોડી ગયો.
નહીં હોય! | ‘આનંદ ઉપવન' તેમના પરિવારજનોને આ આઘાત સહન ધનવંતભાઈ, તમારા આ ગુણો મારામાં પણ કેળવાય એ જ કરવા શક્તિ આપે એવી પ્રભુ પ્રાર્થના કરે છે.
પ્રાર્થના..!! અલવિદા ધનવંતભાઈ!
1 જહોની શાહ છું Iધીરુ પારેખ
Mob : 9223272515 મેં
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક શe ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક be ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૮૮
૪ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 1 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
એમના જીવના એક ખૂણે ગ્રામ્યજીવન ધબકતું હતું
પથદર્શક ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહ
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શીહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ.
આદરણીય ધનવંતભાઈ જોડે પરિચય ક્યારે થયો? યાદ આપણી વચ્ચેથી પ્રકાશ પાથરતો એક સિતારો વિદાય થઈ હું & નથી, પણ સમય જતાં એનો રંગ વધુ ને વધુ ગાઢ થતો ગયો. ગયો. આદરણીય મુ. શ્રી ધનવંતભાઈ એક સફળ નાટ્યલેખક, ૨ કલાપી મારા પ્રિય કવિ, ધનવંતભાઇએ પોતાનો મહાનિબંધ સાહિત્યકાર, સંશોધનકાર, વ્યાખ્યાતા, તંત્રી, સામાજિક કાર્યકરો રે વાંચવા મોકલાવ્યો. કલાપીની સાથે ધનવંતભાઈના કે અનેક સંસ્થાઓ અને પ્રવૃત્તિઓના સૂત્રધાર જ નહોતા, પરંતુ હું સાહિત્યજીવનો પણ પરિચય થતો ગયો અને એક દિવસ તેના પ્રાણ હતા? કેટલીય ઉગતી પ્રતિભાઓના માર્ગદર્શક, = ધનવંતભાઈ તરફથી કલાપીની સુંદર સી.ડી. ને પુસ્તિકા ભેટ સહાયક, સાથી, મિત્ર તથા ગુરુ હતા. શા મળ્યા, જેમાં એમણે લખેલ નાટકના સંવાદો હતા. મારી દીકરીનું
સાચા અર્થમાં તેઓ જૈનધર્મ, જૈન તત્ત્વદર્શન અને જૈન શું સાસરું કોટડા-રોહા. આ કલાપીના પત્ની રમાબા પણ એ જ
સાહિત્યના પ્રચારક, પ્રસારક હતા. તેમના આ અંગેના અવિરત ઉં ગામના. ધનવંતભાઈને આ જાણીને ખૂબ જ આનંદ થયેલો.
પ્રયત્નો અને ભગીરથ કાર્યોએ, ફક્ત જૈન શાસનને જ નહીં, દ જૈ એકવખત મારા ઘરે JAINAના એક પ્રતિનિધિ અને મુંબઈના
પરંતુ સારાયે સમાજને જે આપ્યું છે તેને શબ્દોમાં આલેખી શકાય ૬ સ્કોલર્સની મિટીંગ હતી. ધનવંતભાઈ પણ આવેલા.
તેમ નથી. તેઓ મૃદુભાષી, સરળ, સાદા, વિનમ્ર, મિત્ર અને જ જે મને શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ સાથે જોડાવા અવારનવાર
માર્ગદર્શક હતાં. હું એઓશ્રી તરફથી આમંત્રણ મળતું. પણ મારી અન્ય પ્રવૃત્તિઓને લીધે એ શક્ય નહીં બન્યું. છતાં પણ પર્યુષણ દરમ્યાન એકઠાં
પ્રખર વિદ્વાન ડૉ. રમણભાઈ શાહ પછી જાગૃતિ અને પ્રગતિ શું કરેલા ફાળાને જ્યારે કોઈ સંસ્થાને અર્પણ કરવા જતા, ત્યારે હું
માટે આગવું સ્થાન ધરાવનાર શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘની પર્યુષણ છે જવાનો પ્રયત્ન જરૂર કરતી. એ વખતે એમના વ્યક્તિત્વ વિષે
વ્યાખ્યાનમાળા તથા અનેકવિધ પ્રવૃત્તિઓ તથા ઉપયોગી-ઉમદા BE હું કશુંક નવું જાણવા મળતું.
સાહિત્ય પીરસતા. ‘પ્રબુદ્ધ જીવનને કોણ સંભાળશે? એ ચિંતા ધનવંતભાઈ સાહિત્યરસિક. બાલપણની શિક્ષા સોનગઢમાં દૂર કરી
દૂર કરીને આ દરેક પ્રવૃત્તિઓને વધારે ઊંચાઈ ઉપર લઈ જવાનું હું લીધેલી. સોનગઢ ત્યારે ગામડું જ હશે, મારું બચપણ પણ કચ્છના સફળ કાર્ય તેમણે પોતાના સફળ નેતૃત્વ તથા વિદ્ધતા દ્વારા ઉમદા- ૪ ગામડામાં વિત્યું તો અમને ગ્રામ્યજીવનની વાતો કરતાં ખૂબ જ મુલ્યવાન પરિણામમાં પરિવર્તિત કર્યું છે. હૈ આનંદ આવતો. કલાપીની ગ્રામ્યભૂમિ મેં નજરે જોઈ છે એમ કેળવણી ક્ષેત્રની આગવી મહાન સંસ્થા-શ્રી મહાવીર જૈન
જયારે અમારી વાતો થતી ત્યારે તેમને ખુબ રોમાંચ થતો. અમારી વિદ્યાલયની અતિ મહત્ત્વની પ્રવૃત્તિ-“જૈન સાહિત્ય સમારોહ' વાડીમાં ૧૦૮ આંબાના ઝાડો, વાવેલા પાકને પાણી પાવા માટે ડૉ. રમણભાઈએ શરૂ કરેલતેને પણ ઉત્તરોત્તર વધારે ઊંચાઈ BIE “ક્યારા વાળવા’ અમે ભાઈ-બહેનો મજૂરો પાસેથી જીદ કરીને ઉપર લઈ જવાનું, નવા નવા વિદ્વાનો, લેખકો, સંશોધન નિબંધ
પાવડા લઈ લેતા અને એકનું પાણી બીજામાં વહાવી દેતા. પછી લેખકો શોધવાનું, તેમને સાથ-સહકાર અને માર્ગદર્શન આપીને હું મજૂરોને ઠપકો સાંભળવો પડતો. આ બધી વાતો સાંભળવી જૈન શાસ્ત્રો-સાહિત્યના ક્ષેત્રે તેમણે ભગીરથ વંદનીય કાર્ય કર્યું ૪ એમને ખૂબ ગમતી. ગગનચુંબી ઈમારતમાં રહેતા એમના જીવના છે. તેમને મારી ભાવાંજલિ. એક ખૂણો ગ્રામ્યજીવન ધબકતું હતું.
[હિંમતલાલ શાંતિલાલ ગાંધી રે આવા તો કંઈ કેટલાય સંસ્મરણો ધનવંતભાઈની યાદ તાજી કરાવતા રહેશે. દુર્ભાગ્યે એમના મત્યના ત્રણ દિવસ પહેલાં જ | શાણો મિત્ર ગુમાવ્યાનું દુ:ખ | મારા પતિએ આ દુનિયામાંથી વિદાય લીધી એટલે હું એમની પૂ. ધનવંતભાઈ એક મહામાનવ હતા ને જીવનનું ઘડતર
અંતિમયાત્રામાં પણ સામેલ ન થઈ શકી. વિધાતા પણ ક્યારેક કેમ સારા મૂલ્યોવાળું થાય તેવા લેખો લખતા અથવા લખાવતાં. છે કેવા સંજોગો ઊભા કરે છે!
તેમના જવાથી તમો બધાંને આસમાન તૂટી પડ્યું હોય તેવું દુઃખ - સૌમ્યમૂર્તિ, અજાતશત્રુ શ્રી ધનવંતભાઇનો આત્મા સદ્ગતિ થયું છે. અને અમને બધાને પણ શાણો મિત્ર ગુમાવ્યાનું દુ:ખ હું જ પામ્યો હશે. એમને ભાવાંજલિ આપીને વિરમું છું.
થયું છે. ૐ શાંતિ શાંતિ શાંતિઃ
“પ્રબુદ્ધ જીવનને તો મહાદુ :ખ થયું છે, પણ કાળ આગળ | ઈલા શાહ કોઈનું ચાલતું નથી. તેઓ સારું કાર્ય કરીને ગયા છે તેથી તેમનો 5 ૨૦૧, ભૈરવ દર્શન, જે. બી. માર્ગ, આત્મા સદ્ગતિમાં જ ગયો હોય એ ચોક્કસ છે. એલ્ફીનસ્ટન રોડ, મુંબઈ-૪૦૦૦૧૩.
Tલક્ષ્મીકાંત શાહ
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. *
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૧ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૮૯
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
[ આ લેખમાળાનું શીર્ષક
પ્રબુદ્ધ જીવન
સમયના બહુ દૂરના પટ પર નથી ? & ધનવંતભાઇએ આપ્યું. મેં કહ્યું,
જવું પરંતુ જેના વિચારો, વર્તને, હું # બીજા અનેક સાહિત્યિક કે શબ્દ કાલ-આજ-કાલ વાત્સલ્ય મારા જેવા અનેકને જં હૈ અલંકારથી ખચિત આપી શકાય
સમૃદ્ધ કર્યા છે એ તંત્રીના લેખોના હૈ S પરંતુ એમણે ના પાડી, મનમાં
ડૉ. સેજલ શાહ
કેટલાંક મહત્ત્વના સંદર્ભો પ્રત્યે ૬ હું બહુ જ સ્પષ્ટ વિચાર હતો કે આપણે ગઈકાલની વાતની પ્રસ્તુતા ધ્યાન દોરવું છે. ધનવંતભાઈના તંત્રી લેખોથી હવે આપણે વંચિત છું 8 આજના સંદર્ભમાં જુઓ, અને જાત તપાસણી કરો કે ક્યાં શું રહેવાના, પરંતુ એમના શબ્દોમાં રહેલી સક્ષમતા અને તત્કાલીન . અને કેટલું બદલાયું. વાત જૂની છે કે આપણી વિકાસની ગતિ સમયમાં એની પ્રસ્તુતતા આપણને લાંબા સમય સુધી યાદ રહેવાના છે. છે ધીમી છે !
છે, યુવાનોને સાથે રાખી, સમજી, એમને પુરતો અવકાશ આપી. 9 હું બહુ જ સરળ, સહજ, વાત્સલ્યથી ભરપુર, ગંભીરતા સાથેની એમની સ્વતંત્રતાનું ગોરવ કરી, એમને જે કામ કરાવ્યું છે અને હું જૈ હળવાશ જાળવી લેતાં, પોતાના સમગ્ર વ્યક્તિત્વને ઓગળી કરાવવા ધારતા હતાં તેની એક સ્પષ્ટતા ઉપરાંત તેમનું વિશાલ ૐ નાંખવાની તૈયારી સાથે સામેવાળાને ઉજાગર કરતાં, તંત્રી માનવીય જ્ઞાનસભર, તાત્ત્વિક, વ્યવહારિક છતાં મહત્ત્વકાંક્ષી હૈં S ધનવંતભાઈ શાહની દીર્ઘદ્રષ્ટિથી પ્રબુદ્ધજીવનની એક એક વિશ્વ જોવા મળે છે. શબ્દો અમર હોય છે પણ એથી વધુ મહત્ત્વ એ શું હું લેખમાળા, આવરણ, ઓપ, સામગ્રી ઘડાતી ગઈ, વાચકને જકડી શબ્દો વાંચનાર અને એ શબ્દોને આચરનારનું અને એનું મૂલ્ય હું છે રાખવાની અને સ્પષ્ટતાપૂર્વક મુલ્ય સાથે જરાય બાંધછોડ કર્યા સમજનારનું છે. ધનવંતભાઈ તમે આ શબ્દો અને એ થકી અમારા છે વગર અનેક વિષયી લેખો તંત્રી તરીકે લખતા ગયા. આજે મારે સહુમાં છો,નિશંકપણે !
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક કાર ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
૧૬ જૂન, ૨૦૦૬
જિનાલયોમાં ગૂંજતા ભક્તિનાદ અને ધર્મ સ્થાનકોમાંથી સંત મુખે આપણા નવશ્રીમંતો અને કહેવાતા બૌદ્ધિકોમાં વિષયના વહેતી જ્ઞાન ગંગામાંથી. ઊંડાણમાં પહોંચ્યા વગર આવી ચર્ચા કરવાની આજે જાણે સમાજમાં આજે મંદિરોને બદલ શિક્ષણ માટેની શિક્ષણ માટેની છે ફેશન' થઈ ગઈ છે. આ વર્ગના આવા વિચારદોષ માટે એ સંસ્થા અને આરોગ્ય માટેની હોસ્પિટલ બંધાવી જોઇએ એવા જ વર્ગને દોષિત માનવાની જરૂર નથી, તેમજ એમના વિચારની સામુહિક સ્વરની સામે એમને સંસ્કાર અને મુલ્ય પ્રતિષ્ઠાન માટે અવહેલના પણ ન કરી શકાય, પરંતુ તત્ત્વના ઊંડાણમાં મંદિર અને ધર્મની આવશ્યકતા જણાવી છે. કારણ આપની અંદરની વિચારમંથનમાં પ્રવેશવું પણ એટલું જ જરૂરી છે.
માનવતાએ સંસ્કારો જગાડી રાખશે અને તે માટે ધર્મ અને મૂલ્યોનો જે પરંપરા છે એ પરંપરાનું ખંડન કરવું એ ક્રાંતિ નથી. જે મહત્ત્વનો ભાગ રહેવાનો. ક્રાંતિમાં વિચારક્રાંતિ નથી, જેમાં નવસર્જન નથી એને ક્રાંતિ ન જ તા. ૧૬ જુલાઈ, ૨૦૦૬. કહેવાય. “આની જરૂર નથી’ અને ‘હવે આની જરૂર છે” એમાં આપણે કેટલાં અહિંસક? ‘નથી’ અને ‘છે', માટે વિષદ ચર્ચા જરૂરી છે.
જાતને ક્યાં સુધી છેતરશું? સાચ્ચે આપણે અહિંસક છીએ? આ વિષદ ચર્ચાનો અહીંઅવકાશ નથી, પણ અંગુલિનિર્દેશ ઉપભોગ” નહિ, ફક્ત “ઉપયોગ' GREED નહિ ફક્ત કરી થોડા મુદ્દા વિચારવા જરૂરી છે.
NEEDBASE જીવન શૈલી આપણો જીવન મંત્ર બની રહે અને કું પ્રશ્ન એ છે કે શું આજે આપણને શિક્ષણ સંસ્થા અને એ પ્રકારની ગાંધીવાદી જીવન શૈલી આપણે અપનાવીને જીવનમાં હૉસ્પિટલોની જ જરૂર છે? વ્યક્તિ અને સમાજને આ બધી સાદગી અને સંતોષને સ્થાન આપીએ, તો જ અપરિગ્રહ સાથે સંસ્થાઓ જ આગળ લઈ જશે?
સાચું અહિંસક જીવન જીવી શકાય, નહિ તો સાચો અહિંસામહાત્મા ગાંધીજીએ કહ્યું છે કે “ડૉક્ટરોની અને હૉસ્પિટલોની ધર્મ પળાય જ નહિ.' સંખ્યા વધારતા રહેવું પડે એ આપણી સંસ્કૃતિની પ્રગતિની પરંતુ જૈન ધર્મના આપણે પૂરેપૂરા વફાદાર રહેવું હોય તો નિશાની નથી. શરીરની સંપુર્ણ તંદુરસ્તીનો આધાર માનસિક પ્રત્યેક જેને કુદરતી ઉપચાર પદ્ધતિ અપનાવવી પડશે, અને સ્વાશ્ય છે. અને માનસિક સ્વાસ્થનો આધાર સ્વચ્છ નિર્મળ દાનવીરોએ પણ આવા કેન્દ્રોની અનુમોદના કરવી જોઇશે, એમાં હૃદય છે.'
જ પૂર્ણ અહિંસાનો ભાવ છે. આ માનસિક સ્વાથ્ય અને સ્વચ્છ નિર્મળ હૃદય પ્રાપ્ત થશે અહિંસા સાથેના આ વિચારો જીવનમાં કઈ રીતે અપનાવવા જે
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. ૨ પૃષ્ઠ ૯૦ % પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 5 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક દ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ.
એ દરેક સાચા માણસે શોધવું રહ્યું.
નૂતન વર્ષના પ્રથમ દિવસે તો આપણા વિતેલા દિવસોને યાદ ૮ ૧૬ ઓગસ્ટ ૨૦૦૬
કરીએ. આપણી ભૂલનું પુનરાવર્તન ન થાય એનો સંકલ્પ કરીએ. પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાની લોકપ્રિયતા એમાં વ્યક્ત થતાં
આનંદની પળો યાદ કરીએ. એની સુગંધમાં ગુણાકારો થાય એવી માનવીય અભિગમ અને અનેક ધર્મને અપનાવી અનેકાંત દષ્ટિ
પરમાત્માને પ્રાર્થના કરીએ. જે જે અશુભ અને વેદનામ થયું છે. ? કેળવવા માટે છે. તેઓ હંમેશાં વિશ્વમાનવીની જેમ વિચારતાં
એને પણ કાળની ઇચ્છા સમજી સમતા ભાવ કેળવીએ. અને સમાજના વર્ગને, દેશને ઉપયોગી થાય તેવા વિચારોના
વેદનાભર્યા ભૂતકાળને આપણે ભૂંસી શકતા નથી જ. તો આગ્રહી હતા, એટલે જ ધર્મ ભેદ કરતાં અનેક વિચારણા સ્વીકાર
એને ભૂલી જવાની પ્રજ્ઞા કેળવીએ એ જ જીવન વિકાસ છે. ભૌતિક BE દ્વારા સમન્વય સાધવાનો પ્રયત્ન કરે છે. તેથી જ આ
વિકાસની ક્ષણભંગુરતા નક્કી છે જ. પણ આંતરિક વિકાસની * વ્યાખ્યાનમાળા માત્ર ધાર્મિક નહિ પરંતુ વૈચારિક વ્યાખ્યાનમાળા
ચેતના તો શાશ્વત છે. ઋતુંભરા પ્રજ્ઞા તરફ ગતિ આ આંતરિક બની રહી.
વિકાસ જ આપણને કરાવશે.
આપનું નવું વર્ષ અનેક આંતરિક સિદ્ધિઓથી ભર્યુંભર્યું બનો પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા : એક અવિરત જ્ઞાનયાત્રા
એવી શુભેચ્છા પાઠવી તત્વચિંતક થોરોના શબ્દો સાથે આપના આજે વિશ્વ સાથેના સંબંધની દષ્ટિએ, રાષ્ટ્રીય દષ્ટિએ અને
અંતરમાં બિરાજમાન આત્માને નત મસ્તકે પ્રણામ કરું છું. સમાજ તેમજ કુટુંબની દષ્ટિએ કેટલાય પ્રશ્નો ઉભા થયા છે અને
થોડી વસ્તુઓથી સંતુષ્ટ રહેવું, વૈભવ ફેશનને બદલે સુંદરતા ઉભા થતા જાય છે અને એ પ્રશ્નો છેક જ અસ્થાને નથી; ધાર્મિક
અને સુઘડતા પસંદ કરવી; સન્માનને ઝખવાને બદલે (માનને) સંબંધ વિનાના પણ નથી. એટલે તેની વ્યવહારુ દષ્ટિએ અને
યોગ્ય અને પાત્ર બનવું, અને સંપત્તિવાન નહિ પણ સમૃદ્ધ બનવું. ધાર્મિક દષ્ટિએ ચર્ચા કરવી પ્રાપ્ત થાય છે. જૈન ધર્મ પણ પહેલાં
સખત પરિશ્રમ (ઊંડો અભ્યાસ) કરવો. શાંત ચિત્તે વિચારવું, પડોશી ધર્મનો અભ્યાસ કેળવી પછી જ વિશ્વધર્મી થવાની શક્યતા
મૃદુ રીતે વાત કરવી, નિખાલસપણે વર્તવું; તારાઓ, પંખીઓ, દર્શાવે છે. આખું જ જીવન બધા પ્રશ્નોને લગતા સમયાનુકુળ
બાળકો અને સાધુજનોનાં હૃદયગાન ખુલ્લા દિલથી સાંભળવા; અને સતર્ક ખુલાસા માંગે છે.
બધું આનંદથી ખમી લેવું, હિંમતથી કરવું; અવસરની રાહ જોવી. ‘કાલ', ‘આ’ અને ‘કાલ'ના સમન્વયથી ‘આજને ‘ધર્મ
ટૂંકમાં સામાન્યતામાં અણકથી અને અભાનપણે રહેલી 'સમચવ દ્વારા જીવતા શિખવાડે એવા ચિંતન-વિચારની અપેક્ષા
આધ્યાત્મિકતાને પ્રકટવા દેવી,-આ મારી જીવનભાવના છે.' સાથે જિજ્ઞાસુ શ્રોતા વર્ગ આવી વ્યાખ્યાનમાળા તરફ ડગ માંડતો
-ધનવંત શાહ હોય છે.
સમાજને ગતિ-પ્રગિત કરાવવા માટે ધનવાનની જરૂર પછી તા. ૧૬ નવેમ્બર, ૨૦૦૬ પડે છે. પ્રથમ જરૂર છે વિચારવાનની. સર્વ પ્રથમ તો ધર્મને એના ‘અધ્યાત્મ પળે...' વ્યાપક અર્થમા સમજવો, અને વર્તમાન જીવનની વાસ્તવિકતામાં પ્રજ્ઞત્વમાંથી પ્રગટેલી સ્વ આત્માનુભૂતિ ધર્મ'ની એ “સમજને પ્રવેશ આપવો, અને પછી આગળની
જેને પોતાની જાતને સમજી લીધી છે. જેને ગુરુને પામવા માટે જીવન યાત્રાનો નકશો તૈયાર થઈ શકે એવું ચિંતન પાથેય આવી
અખંડ પ્રયાસ કર્યો હતો, જે પોતાની જાતને જ્ઞાન અને દૃષ્ટિથી ૪ વ્યાખ્યાનમાળા પીરસે એમાં જ વાણી સાર્થક્ય છે.
સતત સમૃદ્ધ રાખે છે, જેની અંદર પ્રજ્ઞાની જ્યોત પ્રગટી છે. આવી વ્યાખ્યાનમાળા માત્ર જિજ્ઞાસા પોષક નથી, રૂઢિભંજક
પૂ. બાપજીના આ ઉપાલંભના શબ્દો મારા માટે તો નથી, મનોરંજક કે ચિત્તરંજક પમ નથી, પણ ચિત્તવિકાસ
આત્મિયતાનો અમૂલ્ય ઉપહાર હતો. ઊભા થઈ મેં એઓશ્રીને કરાવનાર વ્યાસ પીઠ ઉપરથી વહેતી એ જ્ઞાનગંગા છે.
વંદના કરી અને એમની સામે જોઈ જ રહ્યો, જોઈ જ રહ્યો! –ધનવંત શાહ
મારા આશ્ચર્યને એઓ કળી ગયા, સમતા અને વહાલથી કહ્યું: ૬ તા. ૧૬ ઓક્ટબર, ૨૦૦૬
શરીર છે, ચાલ્યા કરે, જેટલી શરીરની વેદના ભોગવો એટલો છે નૂતન વર્ષાભિનંદન
કર્મનો જથ્થો ઓછો થાય. અને અમારે તો શરીરના આ ‘બહાર'ના 9 અહીં ફિલસૂફ ધનવંતભાઈ જોવા મળે છે, શિખામણ પણ સાથે લડવાનું અને “અંદર’ના સાથે પણ લડવાનું! બહારના ડું કેવી જે આપણને ગળે ઉતરી જાય, જાણે યોગીના શબ્દોનું સ્ફરવું માટે તો બહારથી દવા મળે. અંદરની ‘દવા' તો અંદરથી જ આ અને આપણા અંતરમનને સ્પર્શવું.
પ્રાપ્ત કરવાની!' ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ અતિ વિશેષાંક શક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૯૧
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
- પૂજ્ય બાપજી લલિતાબાઈ મહાસતિજી અને પૂજ્ય પ્રાણીઓના અદ્ભુત પરાક્રમો જોયા. વિજ્ઞાનનો ચમત્કાર અને 8 તરુલતાબાઈ મહાસતિજીના દર્શનથી પ્રાપ્ત ચેતનાનો પ્રભાવ ભવ્ય ભોતિક સમૃદ્ધિ ! જે અહીં વ્યક્ત કર્યો છે, “આધ્યાત્મ પળે' પુસ્તકમાંથી.
ઈન્દ્રનગરી જેવા અદ્દભુત લાસ વેગાસની કેસિનોમાં ફરતાં સામી વ્યક્તનું મન એવું પ્રવાહી નથી કે આપણી પસંદગીના ફરતાં ૯૦ વર્ષના વૃદ્ધને અને ૮૦ વર્ષની વૃદ્ધાને જુદે જુદે ખૂણે ઢાંચામાં ગોઠવાઈ જાય. બે વ્યક્તિ કેવી છે એને આધારે સંબંધ બેસી એકલા એકલા કલાકો સુધી જુગાર રમતા જોયા! બંધાતો કે તૂટતો નથી. પરંતુ બે વ્યક્તિ એકબીજાને કેવી મળે છે | ડિસ્ટન્સ, ડોલર અને ડાયવર્સના એ દેશમાં માનવી માટે હું એના આધારે સંબંધ બંધાય છે અને તૂટે છે. ભૂતકાળને નજર ભૌતિક બધું છે. માત્ર માનવી માટે હુંફાળો માનવી નથી! સામે રાખ્યા કરશો તો ઝઘડા ઊભા રહેશે, ભવિષ્યને નજર
-ધનવંત શાહ સામે રાખશો તો જરૂર સમાધાન કરવાનું મન થશે.
ભૌતિકતા નહિ પરંતુ મનુષ્યની હૂંફને મહત્ત્વ આપનાર આ છે જીવનું ૯૯ વાર ધાર્યું થયું હોય અને એક વાર ન થાય, તો વાત્સલ્યસભર વ્યક્તિની ચિંતા આજના અનેક માતા-પિતાને ચેતવે ૯૯ વાર જે થયું હોય તે નહીં, પણ એક વાર જે નથી થયું તે
તો સારું! યાદ રહે છે, અને એનો જ ખટકો રહે છે. કારણ કે તેમાં પોતાનું
જૂલાઈ-૨૦૧૦ માન ઘવાણું હોય છે. પોષણ કરતાં પણ જ્યાં ઘા પડ્યો હોય ત્યાં વેદના હોય. જ્યાં વેદના હોય ત્યાં ચિત્ત વધારે ટકે છે અને તેનું
જૈન ધર્મ અને શ્રીમંતો અને અપરિગ્રહ સ્મરણ વધારે રહે છે.
આજે ચારે તરફ સત્તાનું, પૈસાનું કેન્દ્રિકરણ થાય છે કારણ કે “મોક્ષ મૂલમ ગુરુ કૃપા'. ગુરુની કૃપા એ મોક્ષનું મૂળ છે.
આપણી સંસ્કૃતિ એના અધ્યાત્મ મૂળને એક તરફ મૂકીને વિનય એ ધર્મનું મૂળ છે. વિવેક એ કાર્યનું મૂળ છે અને શ્રદ્ધા એ
ભોતિકવાદમાં ડૂબી ચૂકી છે. અમેરિકા અને પશ્ચિમના સિદ્ધિનું મૂળ છે, ત્યારે અવિનય ને અવિવેક જીવનના શુળ છે.
ભૌતિકવાદની દેખાદેખીમાં આપણે પામ્યા કરતાં ઘણું ગુમાવી હું અવિનીત અને અવિવેકી ન તો જીવનની મોજ માણી શકે છે કે ચૂક્યા છીએ. હવે ભૌતિક સમૃદ્ધિ એજ પ્રગતિની વ્યાખ્યા બની છું ન બીજાને માણવા દે છે.
ચૂકી છે. હવેનો સમાજ સમૃદ્ધિની પાછળ દોડે છે. એની મૂળ તા. ૧૬ ડિસેમ્બર, ૨૦૦૬
ખોજ તો શાંતિની હોવી જોઇએ એ ભૂલાઈ ગયું છે. હવે ઉપદેશ ૪
કે ચર્ચાથી કાંઈ નહિ વળે, હવે તો એ પટકાઈને પાછા આવશે માણસ માટે બધું છે, પણ માણસ માટે માણસ ક્યાં?
ત્યારે જ સમજાશે, પણ ત્યારે ઘણું મોડું થઈ ગયું હશે. હમણાં પંદરેક દિવસ માટે ભૌતિક રીતે સમૃદ્ધ દેશ અમેરિકા
જો કે આપણી સંસ્કૃતિના પાયામાં એટલું બધું બળ છે કે એ જવાનું થયું. એ ધરતી ઉપર પગ મૂકતાં જ એ દેશની ચોકી
ક્યારેય તૂટશે નહિ. આજે અધ્યાત્મિક માર્ગદર્શન અને શાંતિ જવાય એવી સમૃદ્ધિ નજરે દેખાઈ. બસ એ દેશ એક માનવ
માટે બધાં જ દેશોની નજર ભારત તરફ મંડાણી છે. પૂર્વ ને હું દેહનું જ સર્જન નથી કરી શક્યો.; અચરજ પમાડે એવું બધું જ
પશ્ચિમની દીવાદાંડીનું કામ એક સમયે આ દેશ જ કરશે. કાળ એણે સર્યું છે. આ બધું જોઈને તરત જ આપણા દેશ સાથે
પાકશે ત્યારે એ થશે જ; ત્યાં સુધી ધીરજ રાખવી રહી, અને સરખામણી કરવાનું મન થઈ જાય. આપણી પાસે બુદ્ધિબળ
ધીરજ એ તપ છે. જીવન જીવવાની કળા જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતોમાં અને પુરુષાર્થબળ ક્યાં નથી? છતાં આઝાદીના સાઈઠ વર્ષ
અદ્ભુત છે. નવી ખોજની કોઈ જરૂર નથી, માત્ર આપણાં પછી પણ જીવન જરૂરિયાતની ચીજો માટે પણ આપણા દેશના
ધર્માચાર્યો સાચી રીતે, નિસ્પૃહી ભાવે શ્રાવકને એ સમજાવશે તો ખૂણાનો માણસ વલખાં મારે છે! ભારતમાં કેટલા ધનિકો કયા
મંગલ મંગલ છે, શાંતિ શાંતિ છે. નંબરે છે એના આંકડા છપાય છે. શેરબજારના ઊંચા જતા
-ધનવંત શાહ ઈન્ડેક્સથી આપણે પોરસાઈએ છીએ પણ ગરીબી કે બેકારી
ઑગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર-૨૦૧૩ કેટલી ઓછી થઈ એના નિયમિત આંકડા મિડિયા મિત્રો છાપે છે? ઉપલબ્ધ પણ છે? ભૌગોલિક આઝાદી તો આવી પણ
પર્યુષણ પર્વ વિશેષાંક અંગ્રેજો જે વહીવટી અને શૈક્ષણિક માળખું મૂકી ગયા એમાં પર્યુષણ પર્વના આઠ-દસ દિવસ ધર્મ મહોત્સવના દિવસો રે આપણે કેટલો મૌલિક ફેરફાર કર્યો?
છે. આ કર્મક્ષય કરવાના દિવસો છે. પ્રાયશ્ચિત અને પશ્ચાતાપની એકરમાં પથરાયેલી હોલીવુડ નગરી જોઇ. માનવ અને પળોના દર્શન કરી, ક્ષમા આપી ક્ષમા માંગવાના આ ધન્ય દિવસો
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૯૨
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક દ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
$ હતી.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
છે. આત્મા પર આરૂઢ થઈ ગયેલા રાગ, દ્વેષ, કામ, લોભ,
જૂન-૨૦૧૩ મોહ વગેરે પાપસ્થાનકોને જ્ઞાન, તપ અને ભક્તિથી એ બધાંને
જૈન એકતા નીચે ઊતારી અને હળવેકથી એમને વિદાય કરવાના આ દિવસો છે. જેમ જેમ આ અશુદ્ધ આવરણો દૂર થતાં જશે તેમ તેમ
‘ગચ્છના બહુ ભેદ નયને નિહાલતાં આતમજ્યોતિ પ્રકાશિત થશે, એ અનુભૂતિ શબ્દાતિત છે. જે
તત્ત્વની વાત કરતાં ન લાજે.
ઉદર ભરણાદિ નિજ કાજ કરતા થકાં, મહાન આત્માને અનુભૂતિ થાય છે એ જીવનમુકત બની જાય છે. સંસારમાં રહીને પણ અસંસારી બની જીવી જાય છે,
મોહ નડિઆ કલિકાલ રાજે.” (૧૪:૩)
– આનંદઘનજી સાક્ષીભાવ સ્વરૂપે. આ ભવ્ય આત્મા મોક્ષના યાત્રિ બની
જૈન ધર્મ એક જિવીત ધર્મ છે. એમાં સ્વસ્થ જીવન જીવવાની જાય છે.
કલા છે. આ ધર્મમાં વર્ગબેદ નથી. વર્ણભેદ નથી. શ્રેણિક રાજા જૈન સાહિત્ય અને વિચારણા અનેક લોકો સુધી સાચી રીતે
અને સામાન્ય માનવ, તેમજ ચારે વર્ણ એક સાથે બેસી શકે છે પહોંચે એ માટે તેઓ સતત આવા વિશેષાંકો તૈયાર કરાવતા
એટલો એ ઉદાર છે. કર્મના મહાન સિદ્ધાંત દ્વારા એ મોક્ષની રહ્યા.
પ્રાપ્તિ કરાવે છે. અપરિગ્રહ અને સાપેક્ષવાદ જેવા માહન સિદ્ધાંતો ડિસેમ્બર-૨૦૧૦
જગતને જેન ધર્મે આપ્યાજે વિશ્વને શાંતિના શિખરે બિરદાવવા ઈચ્છામૃત્યુ
સમર્થ છે. હંમેશા નવા અને વિચારોત્તેજક વિષયોને પ્રેરતા. પોતે અંદરથી
વિવિધ સંપ્રદાયોમાં અટવાયેલા આ અતિ પ્રાચીન અને મહાન શા સ્પષ્ટ હોવાને કારણે તેમને ક્યારેય દંભનું આવરણ પહેર્યું નહિ.
ધર્મમાં શું એકતા શક્ય નથી? કે કોઈને ખુશ કરવા કે દુ:ખી કરવા નહિ પરંતુ જે સમયે જે સાચું
ના, શક્ય નથી. પ્રત્યેક સંપ્રદાયના મૂળ એટલાં ઊંડા ઉતરી લાગે અને જે ખોટું લાગે તે કહેવાની તેમની હિંમત કાબિલે દાદા
ગયા છે કે હવે આ એકતા શક્ય નથી, છતાં અન્ય દષ્ટિકોણથી
એકતા શક્ય છે. મુખ્ય સંપ્રદાયો, શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક, દિગંબર, એટલે આ ઈચ્છા મૃત્યુ અને જૈન ધર્મના સંથારા-સંલેખના
સ્થાનકવાસી અને તેરા પંથ, આ સંપ્રદાયના વિવિધ પેટા સાથે કોઈ મેળ નથી. સંથારો એટલે કર્મો ભોગવી લઈને કર્મક્ષયની
સંપ્રદાયોનું એના મુખથ્ય સંપ્રદાયમાં વિલીનકરણ થાય તો આજે પ્રક્રિયા વ્રત માટે પણ વિચારમંથનની જરૂર છે જ.
જે મતભેદો મનભેદો સુધી પહોંચ્યા છે ત્યાંથી પાછા વળી મતભેદો આ વિષય ઉપર એક માત્ર લેખ સગત મિત્ર હર્ષદ દોશીએ
સુધી જ રહે, કેમકે, આખરે તો સાપેક્ષવાદ અને અનેકાંતવાદ ત્રણેક વર્ષ પહેલાં શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય યોજીત પૂનામાં
જૈન ધર્મના આત્મા છે!
સંપ્રદાય સરિતા છે, જેન ધર્મ મહાસાગર છે. આ ૧૯મા જૈન સાહિત્ય સમારોહમાં સંથારા વિશે એક દિવસની
મહાસાગરમાં સર્વ સરિતા સમર્પિત થાઓ. વિદ્વદ્ ગોષ્ટિ યોજાઈ ત્યારે શ્રી હર્ષદભાઈએ મને આપ્યો હતો,
અહંનું વિગલન થાવ. પછી એકતા અને મોક્ષ ક્યાં દૂર છે? એ અહીં પ્રસ્તુત છે. ઉપરાંત વિદ્વાન મિત્ર ડૉ. માણેક સંગોઈને જે જીવંત દ્રશ્યાનુભવ થયો એ પણ અહીં પ્રકાશિત છે. આ બન્ને
મિચ્છામિ દુક્કડમ્
વિશ્વનો એક શ્રેષ્ઠ ધર્મ જ્યારે વિભાગોમાં વહેંચાય જાય ત્યારે ૪ લેખોથી અ-જૈનને ઈચ્છા મૃત્યુ અને સંથારા વિશેનો ભેદ સમજાશે
વિકાસ કે ફેલાવાને બદલે સંકુચિત બનતો હોય છે અને એટલે જ હું અને જૈન ધર્મીને પણ વિચાર મંથનની એક ભૂમિકા પૂરી પાડશે
તંત્રીશ્રી આ સળગતા પ્રશ્ન તરફ આપણું ધ્યાન દોરે છે. ક્રિયામાં ? એવી શ્રદ્ધા છે.
ફરક હોય પરંતુ મૂળ તાત્ત્વિક બાબતમાં આ સહુ એક બીજા સાથે જં - શરીરમાં રહેલો આત્મા પરમાત્મા સ્વરૂપે ત્યારે જ પામે જ્યારે
જોડી દેવાય ત્યારે ભેદ આપોઆપ નાબુદ થઈ જાય છે. આત્મા ઉપર રહેલાં કર્મોનો સંપૂર્ણ ક્ષય થાય. આ કર્મોનું નિમિત્ત
કોઈની પસંદગીની પરવા કર્યા વિના નીડર સર્જકનો પણ છે શરીરની ઈન્દ્રિયો છે અને આ ઈદ્રિયો જ જ્યારે અનશન વ્રતથી
અહીં પરિચય મળે છે. પરંતુ મૂળ ચિંતામાં ધર્મને સમજી હું શિથિલ થાય, અનિત્ય ભાવ તરફ દષ્ટિ કરે અને સમ્યકજ્ઞાન,
જીવાડવાનો છે. સમ્યગુદર્શન અને સમયુજ્ઞ ચારિત્રની પ્રાપ્તિ થાય ત્યારે આત્માની મોક્ષ તરફ ગતિ નિશ્ચિત છે જ.
જાન્યુઆરી-૨૦૧૫ આવા ભવ્ય આત્માને કોટિ કોટિ વંદન.
ધરમ-કરમ
-ધનવંત શાહ કેડી વગર ફરવા નીકળ્યા હોઇએ અને કોઈપણ તર્ક વગર તે ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક કોણ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ”
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ એપ્રિલ ૨૦૧૬ % પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૯૩
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ
આજુબાજુ ફંટાઇએ એમ આજે લખું છું. તર્કબદ્ધ અને શિસ્તબદ્ધ ઉદ્ધાર માટે આ વ્યક્તિ કાર્યરત રહેતી. સ્વથી ઉપર એમનું વ્યક્તિત્વ છે નથી. બેડીઓ ફગાવી દીધી છે સ્વૈર વિહારનો પણ ક્યારેક આનંદ ક્યારનું વિસ્તરી શક્યું હતું. ક્યારેક પંડિતો તો ક્યારેક વિચાર લેવો જોઇએ.
તો ક્યારેક સાહિત્ય તો ક્યારેક ફિલસૂફ અંગેના ધનવંતભાઈના ઝું | મનમાં અનેક પ્રશ્નો રાક્ષસ બનીને ઊભા થાય છે પણ બધાં | વિચારો જોવા મળે છે અને જેને જરાય સમયની ધૂળ ચડી નથી. પ્રશ્નોના ઉત્તર આપે એવો ‘જીન’ કે ‘વેતાલ' (વિક્રમાદિત્ય- આપની વચ્ચે રહેલો આ માણસ ક્યારનો યોગીમય જીવતો હતો વેતાલ) હજુ સુધી મને મળ્યો નથી.
ચુપચાપ. આપણને પણ એની સાથે ચલાવી આત્માનંદ આપવા ધરમ, કરમ, આ બન્ને જોડિયા ભાઈ, પણ જન્મથી જ કેમ ઈચ્છતો. હવે એમના શબ્દો આપણને જીવાડશે. એમની ખોટ ? વિખૂટા પડી ગયા હશે? યુગોથી વારે વારે એને ભેગા કરવાની આપણે એમના શબ્દો દ્વારા જ શોધી જાતને સંભાળવી પડશે, બધાંએ મથામણ કરી છે તોય.
કારણ પેલું ધનવંતભાઈનું હાસ્ય છે પરંતુ પ્રત્યક્ષ નથી જે અંદર પણ માનીતી રૂપાળી રાણીની જેમ ‘ક્રિયા' લાડકી થઈને ધરમ કોતરાયેલું છે તેને જ આધારે જાતને મનાવી કામે લગાડવાની છે પાસે બેસી ગઈ!
છે. તંત્રીનો આદેશ છે ને! હમણાં થોડાં વરસોથી જૈન સાધુ-મહાત્માઓનો વિહાર
T સેજલ શાહ અકસ્માત ચિંતાનો વિષય બન્યો છે. પ્રતિવર્ષ આવું બને છે. એક
પદ્મશ્રી ડૉ. ફુમારપાળ દેસાઈને અહિંસારત્ન એવૉર્ડ વર્ગ કહે છે કે આ નિશ્ચિત અને યોજનાબદ્ધ કાવતરું છે. જે હોય તે, આ દિશામાં ઊંડા ઉતરી સત્ય શોધી આ મહાત્માઓની સુરક્ષા
અહિંસાના વિશ્વવ્યાપી પ્રસાર માટે સ્થપાયેલા અહિંસા થવી જઇએ. શહેરમાં જાય જ્યાં જૈન સાધુ મહારાજાના ઉપાશ્રય
ફાઉન્ડેશન દ્વારા જાણીતા સાહિત્યકાર અને જૈનદર્શનના ચિંતક છે ત્યાં નિયમ પ્રમાણે સાધુના નિહાર એટલે મળ ત્યાગ માટે
ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈને ૨૦મી માર્ચે ઈંદોરના આનંદમોહન છે વાડા બનાવાય છે. જે આરોગ્યની દષ્ટિએ સર્વ માટે હાનિકારક
માથુર સભાગૃહમાં ‘અહિંસા રત્ન સન્માન' એનાયત કરવામાં છે. ઉપરાંત આ મળની સાફસુફી માટે જે માનવ દેહને કહેવામાં
આવ્યું. આ સમયે સમારંભના અધ્યક્ષ જૈનરત્ન શ્રી નેમનાથજીએ આવે છે એ તોઆ યુગમાં અમાનવીય અને ગેરબંધારણીય છે.
કહ્યું કે ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈની અનેકવિધ પ્રવૃત્તિઓ જોઈને હું જૈન સાધુ જો મોબાઇલ ફોન અને લેપટોપ રાખી શકતા હોય તો
|| અમને આશ્ચર્ય થાય છે. એક જીવનમાં એમણે કેટલું બધું કામ « પછી શહેરમાં સંડાસનો ઉપયોગ કરવાની છુટ કેમ ન લઈ શકે?
કર્યું છે. જ્યારે અહિંસા ફાઉન્ડેશનના સચિવ મૂલચંદ આંચલિયાએ જૈન સાધુ મહારાજો આ કારણે પણ શહેરના અજેનોમાં
કહ્યું કે ઈંદોરને માટે આજે ઉત્સવનો દિવસ છે કારણ કે અનાદરણીય બન્યા છે.
માનવતાવાદી રાષ્ટ્રસંત ભૈયજી મહારાજ અને અન્ના હજારે જં
પછી ત્રીજો એવૉર્ડ ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈને આપી રહ્યા છીએ.' XXX ધરમ-કરમના આ બધાં પ્રશ્નોથી મન ચકડોળે ચડ્યું છે. વાચકનું
અહિંસા ફાઉન્ડેશનના અધ્યક્ષ અભય લાલવાણીએ કહ્યું કે પણ ચડ્યું હશે. કોઈ મહાનુભાવે રોષ પણ પ્રગટ કરી કહી
અહિંસાની ભાવનાનો પ્રસાર અને કરુણાનાં કાર્યો માટે અપાનારો | g દીધું હશે, “આ માણસને ધર્મનું ઊંડું જ્ઞાન નથી.’ આ લખનારને
આ એવૉર્ડ સવિશેષ ગૌરવાન્વિત બન્યો છે. ડૉ. દેસાઈએ દેશ આ લેબલ મંજૂર છે. આ લખનારને ધર્મના ગહન તત્ત્વજ્ઞાનના
અને વિદેશમાં કરેલાં કાર્યો તેમજ પોપ જ્હોન પોલ અને ડચુક જ મહાન ગ્રંથો અને સર્વ ધર્મો પ્રત્યે પૂરો આદર છે એ સત્ય પણ
ઑફ એડિનબરોની મુલાકાત તેમ જ યુનાઈટેડ નેશન્સના સ્વીકારવા વિનંતિ.
ચંપલોમાં આપેલા પ્રવચનો તથા દસ દેશોના વ્યાખ્યાન પ્રવાસો એ હું તો કરવું શું? કેટલાક પ્રશ્નો નદીના બે કાંઠા જેવા હોય છે.
એમનાં અવિસ્મરણીય કાર્યો છે. જ્યારે ઈંદોર રિજીયનના ચૅરમેન જં ક્યારેય ભેગા ન મળે. પણ આપણે પાણીમાં વહેતા રહેવું, ધરમ
અતુલ ઝામડે ડૉ. દેસાઈની આઈ કેર ફાઉન્ડેશનના ઈન્ટરનેશનલ પાસે રખાય કે ન રખાય પણ કરમને ભાગવા ન દેવો.
ડાયરેક્ટર, ઈન્ડિયન રેડક્રોસ (બોટાદ) શાખાના ચેરમેન તથા
અનુકંપા ટ્રસ્ટ તથા સુલભ હેલ્થ એન્ડ હાર્ટ સેન્ટર ટ્રસ્ટી તરીકે જુ -ધનવંત શાહ
કરેલી માનવસેવાની રૂપરેખા આપી હતી. શ્રી સુરેશ કોઠારી છે. આપના અનેક તંત્રી લેખોના ટુકડાઓથી ખ્યાલ આવે છે કે
અને શ્રી પંકજ સંઘવીએ પણ પ્રસંગોચિત અભિવાદન કર્યું હતું કટલાંય વિષયો પર વિચારતા ધનવંતભાઈની વિદ્વતા મુક્ત અને
અને ત્યારબાદ ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈને અભિનંદન પત્ર અને હું છું વિકાસશીલ હતી. વ્યક્તિથી લઈ સમાજ સુધીના સહુમાં આત્મા
પુરસ્કાર સમર્પિત કરવામાં આવ્યો હતો.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. ૨ પૃષ્ઠ ૯૪ 4 પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક 5 એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ દ્વાઈ સર્વપ્રથમ યોજાઈ ૨હેલી
પદ્મશ્રી ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈની અનોખી | Jઈ શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર કથા !!
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક = ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
જૈનજગતમાં શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘે સૌપ્રથમવાર ૨૦૧૦ની અલ્પ આયુષ્યકાળ હોવા છતાં શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી પાસેથી ૪ ૭, ૮, ૯ ઑક્ટોબરે ત્રિદિવસીય “મહાવીર કથા'નું આયોજન જગતને કેટલું બધું પાથેય સાંપડયું છે કે જેને સમજવા માટે ૪ ન કર્યું. સળંગ ત્રણ દિવસ સુધી કોઈ તીર્થકર કે વિભૂતિના જીવનને દીર્ધાયુષ્ય પણ ઓછું પડે. એમની સ્મરણશક્તિ, જાતિસ્મૃતિજ્ઞાન છે હું વિશાળ લોકસમુદાયના હૃદયને સ્પર્શે એવી રીતે કથાસ્વરૂપે કે અવધાનના પ્રયોગો દ્વારા એમના પૂર્વ સંસ્કારો અને પ્રબળ છે g. પ્રસ્તુતિ કરવાની મારી પરિકલ્પના હતી અને મારી એ સ્મૃતિનો પરિચય મળે છે. શતાવધાનને પરિણામે પોતાની કીર્તિ . છું પરિકલ્પનાને સાકાર કરવા માટે મને સાથ મળ્યો પ્રખર વક્તા, સતત ફેલાતી હતી, ત્યારે આ બાહ્ય સિદ્ધિઓને ક્ષણભરમાં હું જ જૈનદર્શનના આંતરરાષ્ટ્રીય ચિંતક પદ્મશ્રી ડૉ. કુમારપાળ ત્યાગીને શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ આંતર સિદ્ધિઓની ગરિમા બતાવી. ૪ હું દેસાઈનો. ગંગોત્રીમાંથી નીકળી જેમ ગંગાનો વિશાળ પટ સર્જાય એમનાં કાવ્યો, પત્રો અને ગદ્યગ્રંથો દ્વારા આત્મશુદ્ધિ અને હું છે તેમ “મહાવીર કથા'થી શરૂ થયેલી શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘની આત્મસિદ્ધિનો મનુષ્યજાતિને માટે અનુપમ આલેખ આપ્યો. $ × આ વિશિષ્ટ કથાઓનું પાન એ પછી પ્રતિવર્ષ શ્રી મહાવીર જન્મ સ્વયંની દિવ્ય જ્યોતિથી કેટલાય જીવોના જીવનને પ્રત્યક્ષ અને ૪ કલ્યાણકના દિવસ નિમિત્તે ત્રિદિવસીય કથા રૂપે થતું રહ્યું. એ પછી પરોક્ષ રૂપે પ્રકાશિત કર્યા. | ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ દ્વારા પ્રસ્તુત થતી પ્રવાહી, રસળતી, એમના નિર્દોષ ચારિત્રમય ચરિત્ર અને એમની સાહજિક ' અને રોમાંચક ધર્મ કથાને એટલો બધો આવકાર મળ્યો કે પ્રત્યેક વીતરાગવૃત્તિથી તેઓ ભગવાન મહાવીરના મૂળમાર્ગના પથદર્શક ૧ કથાને અંતે આગામી કથાનો વિષય શ્રોતાઓની લાગણીને બની રહ્યા. તેઓએ ધર્મનાં ગૂઢ રહસ્યોને સરળ વાણીમાં સાચા
અનુલક્ષીને નક્કી થઈ જતો. આમ એક વર્ષ પૂર્વેથી શ્રોતાજનોના સ્વરૂપે પ્રગટ કર્યા. આમ, સ્વયં અમૃતપદ પામીને જગતને કાજે મનમાં કથાશ્રવણની આતુરતા રહ્યા કરતી.
આત્માનો અમૃત પ્રકાશ વેરનાર શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીના તત્ત્વજ્ઞાને ; - “શ્રી મહાવીર કથા' પછી “શ્રી ગૌતમ કથા', “શ્રી ઋષભ વચન - કથા', “શ્રી નેમ-રાજુલ કથા', “શ્રી પાર્શ્વ-પદ્માવતી કથા” અને શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર કથામાં પ્રવેશ કરતાં પૂર્વે એ સમયનો પણ
ગયે વર્ષે “કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યની કથાનું આયોજન થયું. વિચાર કરવો જોઈએ. ઈ. સ. ૧૮૫૭ના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામની છે તુ આ પરંપરામાં હવે ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈની જ્ઞાનગહન, વિફળતા પછી ભારતની ભૂમિ પર આશાનાં કિરણો પ્રસરી રહ્યાં છુ, હું ચિંતનયુક્ત છટાદાર વાણીમાં આગામી ૨૨ એપ્રિલ શુક્રવાર અને હતાં. દેશની ક્ષિતિજ પર કેળવણી, સમાજ સુધારણા અને નવ છે ૪ ૨૩મી એપ્રિલ શનિવારે સાંજે છ વાગ્યે અને ૨૪મી એપ્રિલ રવિવારે જાગૃતિનું પરોઢ ઊગી રહ્યું હતું. રાજા રામમોહન રાયે સતીની
સવારે ૧૦ વાગ્યે ભારતીય વિદ્યાભવન (ચોપાટી)માં “શ્રીમદ્ પ્રથા જેવી કુરૂઢિઓ સામે પ્રચંડ વિરોધ જગાવ્યો હતો. રાજચંદ્ર કથા'નું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે.
બ્રહ્મોસમાજ, પ્રાર્થનાસમાજ, થિયોસૉફિકલ સોસાયટી જેવી સું આ “શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર કથા'માં તેઓશ્રી શ્રીમદ્જીના દિવ્ય
સંસ્થાઓ દ્વારા નવીન ધર્મવિચારણાનો પ્રારંભ થઈ રહ્યો હતો. રે પ્રકાશિત જીવનનાં થોડાંક કિરણો વાચકો અને જિજ્ઞાસુઓને બીજી બાજુ જડ ક્રિયાકાંડ, દાંભિક ધર્માચરણો, ધનની આછહૈ સાંપડે અને એમનામાં મુમુક્ષા જાગે એ રીતે એનું આલેખન કરશે. કલાઈથી ભરેલા ઉત્સવો અને રૂઢ માન્યતાઓએ સમાજને ચારે હું # વર્તમાન કાળમાં થોડાક દાયકા પૂર્વે થયેલા શ્રીમદ્ રાજચંદ્રના બાજુથી ઘેરો ઘાલ્યો હતો. ધર્મનાં આચરણો થતાં હતાં, પણ જે
જીવનના પ્રસંગોમાં રહેલો ગહન બોધ અને ગંભીર મર્મ ધર્મની મૂળ ભાવના અને તેનું અંતિમ ધ્યેય વિસરાઈ ગયું હતું. મેં છે શ્રોતાજનો પામે અને એ રીતે સત્યધર્મનું – મૂળમાર્ગનું – સ્વરૂપ ધર્મવિચાર અને ધર્મને નામે થતાં આચરણ વચ્ચે મોટી ખાઈ ઊભી છે ૐ સમજીને સાચી આધ્યાત્મિક દિશા તરફ પ્રગતિ કરે એવો આ થઈ હતી. રે કથામાં આશય રખાયો છે.
આ સમયે વિધિનો સંકેત હોય તેમ ભારતની ભૂમિ પર બે રે ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
* ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ અતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ અતિ વિશેષાંક ૪ ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક 3 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. "
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ એપ્રિલ ૨૦૧૬ % પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક % પૃષ્ઠ ૯ ૫
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ક મહાન વિભૂતિઓનું પ્રાગટ્ય થયું. એક અધ્યાત્મના શિખર સમા મતભેદ રાખીને કોઈ મોક્ષ પામ્યા નથી,” એમ કહેનારા કે જૈન ધર્મના મૂળમાર્ગપ્રબોધક શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીનું અને બીજા દેશને શ્રીમનાં વચનો ભેદદષ્ટિ કે મતાગ્રહ છોડીને આત્મકલ્યાણનો શું ૬. સર્વાગી આઝાદી અપાવનાર મહાત્મા ગાંધીનું. મહાત્મા માર્ગ પામવાનો પડકાર કરે છે. શુષ્ક જ્ઞાન કે જડ ક્રિયાનો નિષેધ હ છુ ગાંધીના જન્મ પૂર્વે પોણા બે વર્ષ અગાઉ સૌરાષ્ટ્રના મોરબી કરવાની સાથોસાથ સમર્પણશીલ ભાવયુક્ત ભક્તિને સર્વોત્કૃષ્ટ ૪ નજીકના વવાણિયા બંદર નામના નાના ગામમાં શ્રીમદ્ માર્ગ તરીકે દર્શાવે છે. બીજું કશું શોધમા. માત્ર એક સપુરુષને ૪ હું રાજચંદ્રનો જન્મ થયો. મહાત્મા ગાંધીનો એ જ સૌરાષ્ટ્રની ભૂમિના શોધ” કહેનારા શ્રીમદે સદ્ગુરુનું માહાસ્ય બતાવ્યું. આત્મજ્ઞાન
પોરબંદર ગામમાં જન્મ થયો. શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી મહાત્મા ગાંધીની વિનાના ગુરુ તે સદ્ગુરુ નહિ એમ ભારપૂર્વક કહ્યું. શ્રીમન્ના ૪ આધ્યાત્મિક ભીડ સમયે માર્ગ દર્શાવનારા બન્યા અને આવા ક્રાંતિકારી વિચારો અંગે એ સમયે વખતોવખત એમનો જં 8 મોહનદાસમાંથી મહાત્મા બનેલા ગાંધીજીએ સહુથી વધુ કોઈના વિરોધ થયો હતો એ એમણે નિસ્પૃહભાવે સહ્યો હતો. હું જીવનમાંથી ધર્મવિચાર ગ્રહણ કર્યો હોય તો તે શ્રીમદ
અ૬ શ્રીમનું વ્યક્તિત્વ જ વૈરાગ્ય-પ્રેરક હતું અને એમની શક્તિઓ ૬. રાજચંદ્રજીના. આ બંને આ ભૂમિ પર અમૃતવર્ષા બનીને આવ્યા.
અસાધારણ હતી. તેઓ એકાંતમાં રહી સ્વાધ્યાય, મનન અને છે એમણે મા વસુંધરાને યથાયોગ્ય ધર્મ અને કર્મથી શોભાવી.
ધ્યાનમાં સમય પસાર કરતા અને લોકસમૂહથી દૂર જંગલોમાં છે આ તો થઈ બહારની દુનિયાની વાત, પણ વિભૂતિનો પ્રકાશ અને પહાડોમાં, નિર્જન સ્થળમાં કે વૃક્ષની નીચે ધ્યાન ધરતા હું દુનિયાની એક જ બાજુને અજવાળતો નથી. એ મુમુક્ષુના હૃદયને હતા. જીવનમાં સંયમ, આહારમાં સાદાઈ અને સર્વ રીતે રે પ્રેરે છે, તો સાથે માનવીના જીવનને જીવવાનો અર્થ અને દૃષ્ટિ નિસ્પૃહી રહેવાની એમની વૃત્તિ એમના સત્સંગમાં આવનાર આ પણ આપે છે.
વ્યક્તિને સ્પર્શી જતાં. હું વીતરાગ માર્ગ પર જામી ગયેલા રાગભર્યા વહેવારો અને એમનો જીવનપ્રકાશ એવી રીતે પ્રસર્યો કે એમાંથી સહુ કોઈને હું હુ આચારોને દૂર કરીને શ્રીમદે શુદ્ધ માર્ગનો પ્રકાશ આપ્યો. એમને સમયે સમયે જીવની ઊર્ધ્વયાત્રાનો વિરલપંથ દૃષ્ટિગોચર થતો હું હું કોઈ નવીન પંથ પ્રવર્તાવવો નહોતો. એમને તો વીતરાગધણીત ગયો. ૪ માર્ગને યથાર્થ રીતે દર્શાવવો હતો. એ માર્ગમાં પરસ્પરનાં
આ કથામાં પ્રથમ દિવસે (૧) અવનિ પર આત્મજજ્યોતિનું હું શાસ્ત્રોનું સાદર વાંચન થાય, જુદા જુદા ફિરકાઓ વચ્ચે એકતા
અજવાળું (૨) કરુણાનો સ્પર્શ (૩) બાલ્યાવસ્થાથી વિદેહી દશા શું સધાય અને અન્યની સમૃદ્ધિ દ્વારા સ્વંયની અપૂર્ણતા દૂર થાય (૨)
(૪) “ગુજરી જવું' એટલે શું? (૫) જાતિસ્મરણજ્ઞાન (૬) ૪ એવો શ્રીમનો આશય હતો.
અસાધારણ સ્મૃતિશક્તિ (૭) કાવ્ય રચનાનો ધોધ (૮) એમનામાં નાની વયથી જ માર્ગનો ઉદ્ધાર કરવાની જિજ્ઞાસા અતીન્દ્રિયજ્ઞાનશક્તિ (૯) બહુ પુણ્ય કેરા પુંજથી (૧૦) શું ઉં પ્રવર્તતી હતી અને તેથી જ મૂળ માર્ગ પર લક્ષ કરીને અને પરમ શતાવધાની (૧૧) કવિ (૧૨) માતૃભક્તિનો મહિમા (૧૩) શ્રીમદ્ હું
શ્રુતની આરાધના કરીને શ્રીમદે અવનિને એ અમૃત પાછું ધર્યું. અને શ્રી સોભાગભાઈ (૧૪) બીજજ્ઞાન જેવા વિષયો રજૂ થશે. જૈ જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતોના નિચોડ સમા ગ્રંથો રચ્યા. એમનામાં બીજે દિવસે (૧) સંસારી પરમાર્થ ગુરુ (૨) સમકિત શુદ્ધ પ્રકાણ્યું S કવિતા અને તત્ત્વજ્ઞાન એવા લય અને તાલ સાથે પ્રગટ થયા કે રે (૩) મહાત્મા ગાંધી સાથે મેળાપ (૪) અહિંસા પરમો ધર્મ 5 હું અગણિત મુમુક્ષુઓના અંતરમાં એનું અવિરત ગુંજન અદ્યાપિ (૫) મારગ સાચા મિલ ગયા (૬) આત્માર્થીઓની દીવાદાંડી હું કે ચાલ્યા કરે છે.
(૭) આત્માનું ઉપનિષદ આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર જેવા પ્રસંગોનો મર્મ છે શ્રીમનું જીવન સ્વયં એક સંદેશ બની ગયું હતું. બાહ્ય ઉપાધિ
દર્શાવાશે. જ્યારે ત્રીજે દિવસે (૧) અપૂર્વ અવસર (૨) માત્ર મોક્ષ હું અને પ્રબળ વ્યાધિઓ વચ્ચે જીવતા માનવીને માટે એ જીવન
અભિલાષા (૩) ઇડરના પહાડોમાં (૪) આંતરબાહ્ય સમાધિ છે હું સમતાનો શીળો છાંયડો બની ગયું. એમણે ગૃહસ્થાશ્રમમાં રહીને
યોગ (૫) મૂળ માર્ગનું અમૃત (૬) સુખ ધામ અનંત (૭) હું આત્મ-કલ્યાણના ઊર્ધ્વ શિખરનો સાધનાપંથ બતાવ્યો. એમનાં
સમાધિમૃત્યુ (૮) વર્તમાન યુગને સંદેશ જેવા વિષયો આવરી
લેવાશે. ૬ વચનોમાં હૃદયપરિવર્તનની શાંત તાકાત હતી. એમના હું આત્મલક્ષી ચિંતનમાં બાહ્ય જગતમાં ભમતા માનવીને ભીતરમાં મુંબઈમાં યોજાઈ રહેલી આ “શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર કથા' પ્રસિદ્ધ હૈ ૐ ખોજ કરવાનું આહ્વાન હતું.
દાનવીર સી. યુ. શાહની સ્મૃતિમાં શ્રી રાજસોભાગ સત્સંગ
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૯૬ = પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાક
મંડળ, સાયલાના સૌજન્યથી યોજાઈ રહી છે. આમાં સંગીતમય શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીના તત્ત્વવિચારોથી તો સહુ કોઈ વાકેફ છે, પણ
સાથ પણ શ્રી રાજસોભાગ મંડળ, સાયલાના મુમુક્ષુઓ આપશે. પરંતુ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીના જીવનમાં બનેલી ઘટનાઓના મર્મો 8 કૅ સોનામાં સુગંધ મળે તેમ આ પ્રસંગે એક ચિત્ર પ્રદર્શન પણ અને એના આધ્યાત્મિક સંકેતો દ્વારા આ કથા પહેલીવાર ઊજાગર જે હૈ યોજવામાં આવ્યું છે. ભારતીય વિદ્યાભવનના ગીતા હોલમાં થશે. અત્રે એ વાત નોંધતાં આનંદ આવે છે કે શ્રી મુંબઈ જૈન હૈ S શ્રી રાજસોભાગ સત્સંગ મંડળ, સાયલા તરફથી તા. ૨૨ એપ્રિલને યુવક સંઘ દ્વારા જૈનદર્શનના આંતરરાષ્ટ્રીય ચિંતક એવા શ્રી S શું શુક્રવારે સવારે ૧૧ થી ૬ તથા તા. ૨૪મી એપ્રિલને રવિવારે કુમારપાળ દેસાઈની કથાનું સર્વપ્રથમ વાર આયોજન થયું અને હું કે સવારે ૯થી બપોરના ૨ સુધી પરમકૃપાળુ દેવનું સચિત્ર પછી આ કથા ધરમપુર, અમદાવાદ, કચ્છ, લંડન અને છેક લૉસ He જીવનદર્શન યોજવામાં આવ્યું છે, જેથી મુમુક્ષુઓને કથા ઉપરાંત એન્જલિસમાં પ્રસ્તુત થઈ છે, તે આનંદની બાબત છે. એક સવિશેષ લાભ ચિત્ર પ્રદર્શનનો પણ થશે.
-ધનવંત શાહ
શ્રી ભગવાન મહાવીર જન્મકલ્યાણક દિવસ નિમિત્તે
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ દ્વારા આયૉજિત વિરાટ વિભૂતિતી ભવ્ય જીવનની જ્ઞાતસભર, ચિંતતયુક્ત, પ્રેરક શૈલીમાં
પદ્મશ્રી ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ દ્વારા
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
'Jઈ શ્રીમદ્ ઇજચંદ્ર કથા ||
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક શe ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક be ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ.
તા. ૨૨-૪-૨૦૧૬, શુક્રવાર, સાંજે ૬-૦૦ અવનિ પર આત્મજ્યોતિનું અજવાળું , કરુણાનો સ્પર્શ • બાલ્યાવસ્થાથી વિદેહી દશા » ગુજરી જવું એટલે શું? | lજાતિસ્મરણજ્ઞાન • અસાધારણ સ્મૃતિશક્તિ • કાવ્યરચનાનો ધોધ , અતીન્દ્રિયજ્ઞાનશક્તિ • બહુ પુણ્ય કેરા પુંજથી! શતાવધાની - કવિ • માતૃભક્તિનો મહિમા છેશ્રીમદ્ અને શ્રી સોભાગભાઈ • બીજજ્ઞાન
તા. ૨૩-૪-૨૦૧૬, શનિવાર, સાંજે ૬-૦૦ T સંસારી પરમાર્થ ગુરુ • સમકિત શુદ્ધ પ્રકાશ્ય રે મહાત્મા ગાંધીજી સાથે મેળાપ • અહિંસા પરમો ધર્મ મારગ સાચા મિલ ગયા • આત્માર્થીઓની દીવાદાંડી • આત્માનું ઉપનિષદ આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર
તા. ૨૪-૪-૨૦૧૬, રવિવાર, સવારે ૧૦-૦૦ અપૂર્વ અવસર છે. માત્ર મોક્ષ અભિલાષ • ઈડરના પહાડોમાં આંતરબાહ્ય સમાધિ યોગ મૂળ માર્ગનું અમૃત • સુખ ધામ અનંત • સમાધિમૃત્યુ • વર્તમાન યુગને સંદેશ. સંગીત
ત્રણ દિવસના સૌજન્યદાતા શ્રી રાજ સોભાગ સત્સંગ મંડળ
પ્રસિદ્ધ દાનવીર શ્રી સી. યુ. શાહની સ્મૃતિમાં સાયલાના મુમુક્ષુઓ
શ્રી રાજ સૌભાગ સત્સંગ મંડળ, સાયેલા
સ્થળ : ભારતીય વિદ્યાભવન, ચોપાટી, મુંબઈ -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૯૭ શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ‘પ્રબુદ્ધ જીવત'ના તંત્રીશ્રીને તેઓના સાહિત્યસર્જનના સંક્ષિપ્ત પરિચય સાથે શબ્દો દ્વારા શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરું છું. |
| | ડૉ. કલા શાહ
સર્જન-સ્વાગત
વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. 9 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
પુસ્તકનું નામ : કવિ ન્હાનાલાલની કવિતામાં
માત્ર જયદેવ-પઘાની વ્યથા કથા અને પ્રેમકથા માનવજીવનદર્શન
મુખ્ય આધાર હોવાથી નાયકારની શોધ પ્રબંધ (પીએચ.ડીની ડીગ્રી માટેનો શોધ
રચનારીતિની કુશળતાને કારણે ચુસ્તબંધવાળું પ્રબંધ-Thesis)
uડો. કલા શાહ
નાટ્યશિલ્ય બન્યું છે. રાજેન્દ્ર શાહની કુશળતાને છે લેખક : ડૉ. ધનવંત શાહ-એમ.એ., પીએચ.ડી.
કારણે ચુસ્તબંધવાળું નાટ્યશિલ્પ બન્યું છે. હું પ્રકાશક : પ્રાચી પ્રકાશન ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહના પુસ્તકોનો પરિચય
રાજેન્દ્ર શાહનો પદ્યાનુવાદ મૂળ કૃતિના ૪ પર મુખ્ય વિક્રેતા : એન. એમ. ત્રિપાઠી પ્રા. લિ.
કાવ્યતત્વ, રસ માધુર્ય અને ભાવ સૌન્દર્ય ને નાટ્યકથા કાવ્યોને સામે રાખીને દર્શાવ્યું છે. જુદા હું મૂલ્ય-રૂા. ૩૮-, પાના-૪૦૫+૧૬, આવૃત્તિ
જાળવતો હોવાથી તેનો છૂટથી ઉપયોગ કર્યો ¢ જુદા અનેક કાવ્યખંડો, નાટ્યખંડો દ્વારા પ્રબંધકાર પ્રથમ. ઇ. સ. ૧૯૭૭.
છે. ધનવંત શાહે જયભિખ્ખની નવલકથાની પ્રેમવેલ અમરવેલ છે તે દર્શાવે છે. કવિની | ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહે “કવિ ન્હાનાલાલની
સામગ્રીને નિષ્ઠાપૂર્વક પચાવી છે. તેમણે ? લગ્નભાવના અને સ્નેહભાવનાના તાણાવાણા કવિતામાં માનવજીવન દર્શન” એ વિષય પર
પ્રસંગોના ચયનમાં અને તેનું નાટ્યાત્મક છે વિવિધ વિચારદાર ગૂંથાયેલ જેનો વિગતવાર રસપ્રદ B વિદ્વાન સાક્ષર પૂ. રામપ્રસાદ બક્ષીના પરિચય પ્રબંધકારે લંબાણપૂર્વક આપ્યો છે. પ્રબંધકારે
સુસંકલન કરવામાં રંગમંચની નાટ્યસૂઝને કામે ૬ માર્ગદર્શનમાં સંશોધન કરી મુંબઈ યુનિ
લગાડી છે. પદ્મા અને જયદેવના પરમ કોટિના હૈ તુલનાત્મક વિવેચન કેટલું મહત્ત્વનું છે તે દર્શાવવા છે વર્સિટીની પીએચ.ડી.ની ડીગ્રી પ્રાપ્ત કરી હતી.
પ્રેમ સ્વરૂપનું જૈન ધર્મના ઊંડા અભ્યાસી ડૉ. કું ન્હાનાલાલની ચાર સાહિત્યકૃતિઓ ‘વસંતોત્સવ', - સાડા ચારસો પાનાના શોધ પ્રબંધમાં ડૉ.
ધનવંત શાહે એવું સૌન્દર્ય અંકિત કરાવ્યું છે કે ઈન્દુકુમાર’, ‘જયાજયંત' કૃતિઓનું તુલનાત્મક છે ધનવંતભાઇની વિદ્વતાની પ્રતીતિ થાય છે.
નવલકથાકાર જયભિખુ માટે વપરાયેલો વિવેચન અહીં દર્શાવ્યું છે. પ્રબંધકારે જયાજયન્ત કે તેમણે ન્હાનાલાલની કવિતામાં વ્યક્ત થતા
શબ્દસમૂહ “મોરના પિચ્છધરના વંશજ' આ અને સરસ્વતીચંદ્ર અને કુમુદ પાત્ર યુગ્મોને સરખાવે હું જીવનદર્શનને અવલોકવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે
નાટ્યકાર માટે પણ સુપેરે પ્રયોજી શકાય છે. હું છે. આ વિષયની છણાવટ કરી પ્રબંધકારે પોતાનું 6 અને અપદ્યાગદ્યમાં પ્રગટ થતાં ચિંતનનું પણ
આ નાટકમાં ચુસ્ત સુશ્લિષ્ટ સબળ કથાવસ્તુ નિરીક્ષણ આપ્યું છે. અને પ્રબંધકારે કુરુક્ષેત્ર, ? સમીક્ષણ કરેલું છે. કવિનું ચિંતન સમગ્ર
ધરાવતું ટોટલ થિયેટરનું નાટક બન્યું છે. હરિસંહિતા, વિશ્વગીતા, વગેરે કૃતિઓના પોતાના સંગીત, નૃત્ય અને નાટકનો ત્રિવેણી સંગમ રે જીવનને સ્પર્શતું હોઈ માનવજન્મથી માંડી મૃત્યુ
નિરીક્ષણો અને અન્ય વિદ્વાનોના મંતવ્યો ટાંક્યા અને મૃત્યુની પણ પાર પ્રભુમિલનની એષણા
ભાવકને રસતરબોળ કરી મૂકે તેવો બન્યો છે. છે. આ રીતે જોતાં કવિ ન્હાનાલાલની કવિતા સુધીનું પ્રગટ થયેલું છે. આ નિબંધમાં તેમનો
નોંધપાત્ર વિશેષતા એ છે કે પ્રસંગોચિત અને આપણી ભાષા ઉપર, ઉતરેલ મોટા આશીર્વાદ સમી નમ્ર પ્રયાસ હાનાલાલના જીવન દર્શનનું
પાત્રોચિત ભાષા, તેમાંય ટૂંકા ટૂંકા સંવાદો, જે છે. ધનવંતભાઈએ આ આશીર્વાદ પ્રાપ્ત કરી બહુ વિવરણ કરી તેની મૂલવણી કરવાનો રહ્યો છે.
યોગ્ય શબ્દ પસંદગી જરૂર પડે ત્યાં આરોહ મોટી પાત્રતા સિદ્ધ કરી છે. હાનાલાલના કાવ્યો અને નાટકોમાં
અવરોહવાળી પ્રાસાનુપ્રાસયુક્ત લયાત્મક
XXX હુ કેન્દ્રસ્થાને ભાવ સૃષ્ટિ છે. તેનું સર્વાગી દર્શન
વાક્યરચના, ક્યાંક શબ્દરમત, વાક્યનું પુસ્તકનું નામ : કૃષ્ણભક્ત કવિ જયદેવ હું નિરૂપવાનો ઉપદ્રવ પ્રથમ તબક્કામાં જણાવી
પુનરાવર્તન, સ્વગોક્તિઓ વગેરે નાટકને જીવંત નાટ્યરચના ધનવંત શાહ અન્ય અગિયાર સબકમાં કવિ આલેખિત મુખ્ય
સૂક્ષ્મ અને મનોહર બનાવે છે. (સર્જક ‘જયભિખુની કૃતિ ‘પ્રેમભક્ત કવિ જયદેવ' ૨ રસભાવોના લક્ષણો વિશેષતા જઈ પ્રબંધકાર
ડૉ. ધનવંત શાહે રંગસૂચિમાં પાત્રોની પર આધારિત નાટક $ આ વિવિઘ ભાવો કવિના જીવન દર્શનને કેવો
વેશભૂષાથી માંડી સ્ટેજક્રાફ્ટ, પ્રકાશ આયોજન, નાટ્યલેખન : ડૉ. ધનવંત શાહ 8 ઉઠાવ આપે છે. તે સ્પષ્ટ કરે છે. કવિનું જીવન
ધ્વનિનિર્દેશન વગેરેની ઝીણી વિગતો આલેખી પ્રકાશક : જયભિખ્ખું સાહિત્ય ટ્રસ્ટ ઘડતર કયા કયા પરિબળો તળે તૈયાર થતું
૧૩-બી, ચંદ્રનગર સોસાયટી, પાલડી, શુ આવતું હતું તેનો આલેખ પ્રથમ સબકમાં સરળ અમદાવાદ-૩૮૦૦૦૭.
નાટ્યલેખક ડૉ. ધનવંત શાહને અમારા હું અને લાઘવયુક્ત શૈલીમાં લેખક આપે છે.
મૂલ્ય-રૂા. ૧૩૦/-, પાના-૨૨૦, આવૃત્તિ-પ્રથમ,
નિપથ. હૃદયની સ્મરણાંજલિ. હ, પ્રબંધકારે ન્હાનાલની કાવ્ય ભાવના છૂટ કરવા ડિસે.-૨૦૧૨.
XXX હું અર્થે કવિતા પરત્વેના કવિના ઉદ્ગારોને
ડૉ. ધનવંત શાહના ઉપરના શબ્દો એમની પુસ્તકનું નામ : વિચાર મંથન નું સવિશેષ ખપમાં લીધાં છે. તે ઉપરાંત પ્રબંધકાર
નમ્રતાના ગુણને પ્રકટ કરે છે. ધર્મ, સાહિત્ય અને લેખક : ડૉ. ધનવંત શાહ ન્હાનાલાલને કવિધર્મ સમગ્ર માન જીવનને કેવો સંપષક છે તે દર્શાવે છે. અને પ્રેમનું
રંગમંચ ત્રણને સંતો, આપે તેવું રસાત્મક નાટક સંપાદક : ડૉ. કલા શાહ ૨ વિકસન પ્રબંધકારે કવિની ઉર્મિકવિતા તેમજ
બન્યું છે. કૃષ્ણ ભક્ત કવિ-જયદેવ'માં માત્ર ને પ્રકાશક : શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. ૨ પૃષ્ઠ ૯૮
૪ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. 9,
- ૩૩, મહંમદી મિનાર, ૧૪મી ખેતવાડી, સાહિત્ય પ્રીતિ પ્રગટ થાય એ સ્વાભાવિક છે. આમ વિષયક ચિંતન છે. ધ્યાન, નિયતિવાદ, હું મુંબઈ-૪૦૦૦૦૪. ફોન નં. ૨૩૮૦૨૯૬. આ વિભાગના લેખોમાં લેખકની સાહિત્યપ્રીતિ, કર્મસિદ્ધાંત, પાશ્ચાત્ય તત્ત્વચિંતકોની એકતાની
મૂલ્ય-રૂા. ૧૮૦/-, પાના-૧૮૪, આવૃત્તિ- વિવિધ ગ્રંથોના અવલોકનો અને માતૃભાષા પ્રત્યેનો વાત છે. સામે પક્ષે જૈન ધર્મમાં રહેલા અનેક ૬ પ્રથમ. સપ્ટેમ્બર-૨૦૧૩. પ્રેમ અને ચિંતા છલકે છે.
સંપ્રદાયો, ગચ્છો, પેટાગચ્છો, સંવત્સરી વિશે | ડૉ. ધનવંતભાઈએ “પ્રબુદ્ધ જીવન' ડૉ. ધનવંતભાઈએતંત્રી પદેથી લખેલા લેખોમાં મતભેદો વગેરે વિષયક વિશદ વિચારણા છે. આ માસિકના તંત્રીપદેથી લખેલા લેખોના બે પુસ્તકો ભાષાની અને સરળતા વિચારોની ગહનતા પ્રકટ સંસ્થાકીય વિશે વાત કરીએ તો ડૉ. ધનવંત ૬િ પ્રકટ થયા છે. તેમાંનું પહેલું પુસ્તક થાય છે. લેખકે દોરેલા રેખાચિત્રો આત્મીયતા અને શાહ મુંબઈ જૈન યુવક સાથે દિલોજાનથી હું કે “વિચારમંથન' છે. આ પુસ્તકમાં ૩૫ લેખો હૃદયસ્પર્શ ભાવાલેખનની પ્રતીતિ કરાવે છે. લેખક સંકળાયેલા છે. માટે તેનો ઉજજવળ ઇતિહાસ, તેમણે લખ્યા છે.
પોતાના વિચારોની પૂર્તિ માટે અન્ય લેખક મિત્રોના, તેની વૈચારિક ક્રાન્તિના પ્રણેતાઓ, ઉદ્દેશો, ૪ | ‘વિચારમંથન’ પુસ્તકમાં આ પાંત્રીસ લેખો દેશવિદેશના લેખોના તથા કાવ્યોના સંદર્ભો આપે પ્રવૃત્તિઓનો વિસ્તૃત પરિચય આપ્યો. આમ , હું વિશે પરિચય આપ્યો છેઃ (૧) ચિંતનાત્મક લેખો છે. તેમની શૈલીની વિશેષતા એ છે કે તેમણે જે તંત્રીની સંસ્થા માટેની ચિંતા, કલાને નામે ૯ (૨) સંસ્થામય અને સામાજિક લેખો (૩) લખ્યું છે તે હૃદયના ઊંડાણમાંથી અને આત્માની વાસ્તવિકતાનું અપમાનમાં લેખકની વેદના ૯
વ્યક્તિવિષયક (૪) સાહિત્યકીય લેખો. અનુભતિમાંથી પ્રકટું છે. તેમના વિચારો વાચકની વ્યક્ત થઈ છે તો સાથે સાથે સમાજમાં રહેલા - પ્રથમ વિભાગ ચિંતનાત્મક લેખોમાં ડૉ. બૌદ્ધિકતાને વિકસાવે છે.
નીચલા સ્તરના માનવીના જીવનની કરુણ ધનવંતભાઈ વર્મતાન ચિંતક તરીકે ઉબર્યા છે. આ લેખો તંત્રીપદેથી લખાયા છે તે છતાં અન્ય સૂતવિકતા તરફ અંગૂલિનિર્દેશક નિવાસી વિદ્યા જેમાં તેમણે જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતો, સાધુઓ, તંત્રીઓના લેખોની જેમ માત્ર માહિતી સભર ન સંસ્થાઓની અવદશા પ્રત્યે લેખક ધ્યાન ખેંચે
શ્રેષ્ઠીઓ, સાધુના વિહાર, જૈન જીવનશૈલી, બની રહેતાં વાચકના મન અને બુદ્ધિને સ્પર્શે છે. છે. વાનપ્રસ્થ જીવન જીવતા વૃદ્ધો અને મંદબુદ્ધિ છે ૪ નેતાઓના ભ્રષ્ટાચાર વગેરેની વિચારણા કરી
XXX
બાળાઓ પ્રત્યે સંવેદના પ્રકટ છે. લેખક સંસ્થાથી જ છે સમાજને જાગૃત થઈ અહિંસાના પ્રચાર માટે પુસ્તકનું નામ : વિચાર નવનીત
શરૂ કીરને છેક લોકશાહી સુધીની વિચારણાનું ૨ મહાવીરના સિદ્ધાંતોને ઉજાગર કરવાનો માર્ગ લેખક : ડૉ. ધનવંત શાહ
ફલક વિસ્તારે છે. હ ચીંધ્યો છે. સંપાદક : ડૉ. કલા શાહ
વ્યક્તિ વિષયક લેખોમાં તંત્રીશ્રીનો તેમના બીજા વિભાગ-સંસ્થાકીય અને સામાજિક પ્રકાશક : શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ
પ્રતયેનો અહોભાવ તેઓનું સામીપ્ય, તેમના : લેખોમાં ડૉ. ધનવંતભાઈના સમાજના પ્રશ્નો ૩૩, મહંમદી મિનાર, ૧૪મી ખેતવાડી, પ્રત્યેનું ઋણ અદા કરવાની ભાવના, તેમના છે પ્રત્યેની જાગૃતતાની પ્રતીતિ થાય છે. વર્તમાન મુંબઈ-૪૦૦૦૦૪. ફોન નં. ૨૩૮૦૨૯૬. ગુણોની સ્તવના, તેમના વ્યક્તિત્વનો એક યા
સમયમાં માનવી સ્વકેન્દ્રિત બની જીવે છે ત્યારે મૂલ્ય-રૂ. ૧૦૦/-, પાના-૨૨૬, આવૃત્તિ-પ્રથમ. બીજી રીતે પોતાના જીવન પર પડેલો પ્રભાવ લેખકના આ લેખો દ્વારા સમાજના દૂષણોને નવેમ્બર-૨૦૧૩.
વગેરેનું આલેખન લેખકે કર્યું છે. આ લેખોમાં દૂર કરવાની સમાજના અન્ય લોકો માટે ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના તંત્રી મંત્રીશ્રી અંગત અનુભવોને લાગણીના જીવવાની પ્રેરણા આપે છે.
પદેથી લખેલા લેખોને પ્રથમ ઈ. સ. ૨૦૦૫ થી પ્રવાહમાંના વહેવડાવતા તટસ્થ રીતે આલેખે - ત્રીજો વિભાગ-વ્યક્તિચિત્રો-રેખાચિત્રોનો ૨૦૦૮ સુધીમાં લખાયેલા લેખો પુસ્તક “વિચાર છે. કેટલાંક લેખોમાં “અનામી’ ટાગોર, ૯ છે. જેમને તેમના જીવન ઘડતરમાં પ્રવૃત્તિઓમાં મંથન'માં અને ઈ. સ. ૨૦૦૯ થી ૨૦૧૩ (જુલાઈ) મહાપ્રજ્ઞજી, વગેરે મહાપુરુષોના જીવનને મૂલવે ૯
અને કાર્યોમાં પ્રભાવ પાડ્યો એવા માનવોના સુધીના સમયગાળામાં લખાયેલા ૪૦ લેખોને છે. જે મૂલ્યો દરેક માનવ માટે પ્રેરણાદાયી છે. રેખાચિત્રો લેખક શબ્દસ્થ કરીને વાચકને તેનો વિચાર નવનીત' પુસ્તકમાં સમાવવામાં આવ્યા આ પુસ્તકનો અંતિમ વિભાગ ગાંધીજી પરિચય કરાવે છે. આ પરિચય માત્ર પરિચય છે.
વિષયક લેખોનો છે જ. વાંચાત જણાય છે કે હું ન રહેતાં સ્વજન, પોતીકા બની જાય છે. આ પુસ્તકના લેખોને ચાર વિભાગમાં તંત્રીશ્રી એક સમયે ગાંધીજીના રંગે રંગાયેલા કે ધનવંતભાઈએ જે વ્યક્તિઓના ચિત્રોની વિભાજિત કર્યા છે. (૧) ચિંતનાત્મક લખો (૨) હતા. કાળના પરિવર્તન સાથે ઘણું બધું બદલાય
રેખાઓ દોરી છે તેમાં તે વ્યક્તિઓ પ્રત્યેનો સંસ્થાકીય અને સામાજિક લેખો (૩) વ્યક્તિ ચિત્રો- છે. એ રીતે બાહય જીવનમાં પરિવર્તન આવે છે તેમનો અહોભાવ, તે વ્યક્તિના ગુણોની રેખાચિત્રો (૪) ગાંધીજી વિષયક લેખો. પરંતુ જે મૂલ્યોનો એકવાર મન પર પ્રભાવ પડે હું સ્તવના અને તેમની ગરિમાને શબ્દસ્થ કરી સ્વાભાવિક છે વિચારમંથન કર્યા પછી લેખકને છે તે ભૂંસાતો નથી. એવું જ કંઈક તંત્રીધીના
જે નવનીત પ્રાપ્ત થયું તે આ બીજા ગ્રંથમાં સમાવ્યું આ વિભાગના લેખો વાંચતા જણાય છે. ટૂંકમાં ૭ ચોથો વિભાગ સાહિત્યકીય લેખોનો છે. છે. આ નવનીત મધુર છે, મીઠું છે અને માણવા કહીએ તો તંત્રીશ્રીએ ખાદી છોડી પણ ગાંધીને ડૉ. ધનવંતભાઈ સ્વયં સાહિત્યકાર છે અને
છોડ્યા નથી. લેખકના જીવન પર ગાંધી વિચાર સાહિત્ય જ તેમનું જીવન છે, શોખ છે, આદત પ્રથમ વિભાગમાં ચિંતનાત્મક લેખો છે. જેમાં સરણીનો પ્રભાવ પડ્યો હતો. તેની પ્રતીતિ થાય કું છે. તેઓ સાહિત્ય વિશે લખે ત્યારે તેમની પર્યાવરણની ચિંતા, વ્યક્તિ થઈ છે. વર્તમાન ગરીબી છે. સાથે સાથે વર્તમાનમાં ભારત દેશની
વિશેની ચિંતા, શ્રીમંતાઈનો આડંબર, દંભ વગેરે
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૯૯ શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
વિશેષાંક : ડૉ.
9 અવદશા અને નેતાઓએ દેશને ડુબાડ્યો છે થવા આવી. એ ઘટના વિચારતા મન ખિન્ન થાય
ડૉ. નલિની બલવીરને છે ત્યારે લેકક ભારતના તપસ્વી પૂ. બાપુને છે. ખિન્ન થતા મનનો ખેદ ઓછો કરે એવી આ ૬. ભારતની ધરતી પર આવવાનું આહ્વાન કરે “કલાપીદર્શન’ સામગ્રી સમૃદ્ધિ છે. યૌવનને શિખરે હેમચંદ્ર એવોર્ડ અર્પણ છે અને બીપુની છબીને શાશ્વત રૂપે અંકિત કરે આરોહતા જ અવસાન પામેલા કલાપીના જીવને
આપણાં જૈન મુનિઓ વિચરણ અને વાડમયે ગુજરાતના આજના અનેક અગ્રણી
કરવાની સાથે વિહાર દરમ્યાન અવિરત આમ સમગ્ર રીતે જોતાં પ્રબુદ્ધ જીવનના સાહિત્યો-પાસકોને કલાપીના વાડંમયનું અધ્યયન તંત્રી લેખોમાં માનનીય ડૉ. ધનવંતભાઈ વ્યક્તિ, કરવાને, મૂલ્યાંકન કરવાને અને તવિષયક
જ્ઞાન-સાધના કરે છે, અને સમાજમાં થઈ સમાજ, સંસ્થા, રાષ્ટ્ર અને રાષ્ટ્રપતિ તથા સંશોધન કરવાને પ્રેર્યા છે.'
રહેલાં સંશોધનોને બિરદાવે છે. પ્રાચ્ય 8 અમેરિકાના પ્રમુખ શ્રી ઓબામા-એટલે કે “ આ કલાપી દર્શનમાં કલાપીની કવિતા વિદ્યા અને જૈનીઝમના વિદ્વાનોને એવોર્ડ 9 આંતરરાષ્ટ્રીય ફલક સુધી પોતાની દૃષ્ટિ રચનાનુ અનેકમુખી અવલોકન થયું છે. ખંડકાવ્યો, પણ અર્પણ કરે છે. આ વર્ષે હઠીસિંગની હું પરસારે છે. તેમાં ઉડ્ડયન કરે છે અને વાચકને ભક્તિકાવ્યો, છાંદસ રચનાઓ, ગઝલો, વાડીમાં હેમચંદ્રાચાર્ય ટ્રસ્ટ દ્વારા ડૉ. 8 હુ, પણ કરાવે છે.
પ્રકૃતિનિરૂપણ, કવિતામાં નાતત્વ એવા નલિની બલવીરને આ એવોર્ડ અર્પણ થયો. શું XXX પાસાંઓને સ્પર્શતા લેખો એમાં છે તે ઉપરાંત
' ડૉ. નલિનીનો જન્મ તા. ૨૭ મે હૈં જ પુસ્તકનું નામ : કલાપી દર્શન કલાપીની ગદ્યાત્મક કૃતિઓનું નિરૂપણ પણ આ
૧૯૫૫ના રોજ ફ્રાન્સમાં થયો હતો. ફ્રેંચ સંપાદન : ડૉ. ધનવંત શાહ અને ગુણવંત કલાપીદર્શનમાં થયેલું છે. બરવાળિયા
આ ગ્રંથમાં કલાપીના હૃદયની સ-રસતાને
માતા અને પિતા પંજાબી હતા. પ્રકાશક : સિડનહામ કૉલેજ, ગુજરાતી અંજલી આ લેખોમાં અપાઈ છે.
ઇ.સ.૧૯૮૦માં “સંસ્કૃત, પ્રાકૃત અને છે આ સાહિત્ય મંડળ, મુંબઈ. બી. રોડ, ચર્ટગેટ, ડૉ. ધનવંત શાહ લેખિત પુસ્તકો અને અન્ય જૂની ગુજરાતી ભાષાનું જૈન કથનાત્મક હું મુંબઈ-૪૦૦૦૦૪. પ્રવૃત્તિના આયોજક અને માર્ગદર્શક
સાહિત્ય' વિષય સાથે પેરિસની ૩ હિં મુખ્ય વિક્રેતા : એન. એમ. ત્રિપાઠી
૧. “પ્રબુદ્ધ જીવન’-સામાયિકના તંત્રી યુનિવર્સિટીમાંથી પીએચ.ડી.ની પદવી 8 ૧૬૪, શામળદાસ ગાંધી માર્ગ,
૨. ઈન્સ્ટિટ્યુટ ઑફ જૈનોલોજીના અગ્રણી
મેળવી. પછી જૈન શાસ્ત્રીય સાહિત્યનો હું મુંબઈ-૪૦૦૦૦૨.
૩. શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના મંત્રી.
ઊંડો અભ્યાસ કરીને ઇ.સ. ૧૯૮૬માં ડિ. રૅ મૂલ્ય-રૂા. ૭૫/-, પાના-૪૪૦, આવૃત્તિ- લેખક
લિ. થયાં. હાલમાં તેઓ પેરિસની પ્રથમ. સપ્ટેમ્બર-૧૯૭૫.
૧. રાજવી કવિ કલાપી, આજથી લગભગ એકતાલીસ વર્ષ પૂર્વે ૨. અપૂરવણેલા અવધૂત આનંદઘનજી
સોટબોર્ડ યુનિવર્સિટીમાં પ્રાચ્યવિદ્યા અને હું * કલાપી-જન્મશાતબ્દી પ્રસંગે “કલાપી-દર્શન' ૩. વસંત વૈતાલિક
મધ્ય ભારતીય શાસ્ત્રના પ્રોફેસર છે. 8 at ગ્રંથ ડૉ. ધનવંત શાહ અને ગુંજ બરવાળિયાએ ૪. કવિ ન્હાનાલાલ
મુલાકાતી અધ્યાપક તરીકે યુરોપ અને અમારા પ્રકટ કર્યા. ૪૪૦ પાનાના આ ગ્રંથમાં ગુજરતી ૫. કૃષ્ણભક્ત કવિ જયદેવ
ભારતને પણ તેમના જ્ઞાનનો લાભ મળ્યો 8 સાહિત્યના ખ્યાતનામ લેખકોના કલાપીના ૬ વિચાર મંથન (તંત્રી પદેથી લખેલા લેખો) છે. તેમના ઇ-ગ્રંથો ઉપરાંત પચ્ચીસથી હું હું જીવન અને સાહિત્ય વિષયક લેખો અંજલિ, ૭. વિચાર નવનીત (તંત્રી પદેથી લખેલા લેખો) વધ સંશોધન લેખો પ્રસિદ્ધ થયાં છે. મેં 9 પત્રો, સંવાદો અને સજન-ગુજરાતી તવારીખ | ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહ જૈન જ્ઞાનસત્રના તિ
બ્રિટીશ મ્યુઝિયમ ઉપરાંત અન્ય ૪ છે. પ્રથમ ખંડના ૩૦૩ પાનામાં ગુજરાતી આયોજક અને પર્યુષણ પર્વના વ્યાખ્યાનમાળાના
સંસ્થાઓમાં સુલભ જેન હસ્તપ્રતોનું શું સાહિત્યના ખ્યાતનામ લેખકો અને આયોજક હતા. રેં અભ્યાસીઓના કલાપીના સાહિત્ય વિષયક ઈન્સ્ટિટ્યુટ ઑફ જૈનોલોજી અને ગુજરાત
એમણે તૈયાર કરેલું કેટલોગ સંશોધકો આ લેખો છે. બીજી ખંડમાં ચૌદ પાનામાં વિવિઘ વિશ્વકોશ ટ્રસ્ટના મુંબઈમાં આયોજિત કાર્યક્રમોના
માટે ઉપકારક નીવડે તેવું છે. તેમના અન્ય aણ લેખકોએ કલાપીને આપેલ અંજલિઓ છે. ત્રીજા અગ્રણી હતા.
સંશોધન લેખમાં જૈન વિદ્યામાં નારી, ખંડમાં કલાપીની સર્જન-કાવ્ય કૃતિઓ, ગઝલ, તેઓ જૈન દર્શનના ચિંતક, પ્રાકૃત અને અક્ષય તૃતીયા વ્યાખ્યાન, ધ્યાન ખેંચે તેવાં હું ખંડકાવ્યો, ઊર્મિકાવ્યો, પત્રો, સંવાદો અને મધ્યકાલીન સાહિત્યના વિદ્વાન અને શાલિન અને છે. દિલ્હીની રાષ્ટ્રીય સંસ્કૃત સંસ્થાને છે = સર્જનની તવારીખો છે. ૌમ્ય વ્યક્તિત્વ ધરાવનાર હતા.
તેમને વિદ્યા વાચસ્પતિની માનદ્ ઉપાધિ જે વિદ્વાન શ્રી રામ પ્રસાદ બક્ષી લખે છે
એનાયત કરી છે. આવા વિદ્વાનોની કદર રૅ | ‘જીવ્યા હોત તો હજી આ વર્ષે સો વર્ષના બી-૪૨, દયાનંદ સોસાયટી,
કરવામાં અગ્રેસર રહેતા વિજયશચંદ્રસૂરિ ? હું થયા હોત. એમની જન્મ શતાબ્દી આવી તે જ એ-૧૦૪, ગોકુલધામ, ગોરેગામ (ઈસ્ટ),
મહારાજ પરમ સહિષ્ણુ છે. $ વર્ષે એમના મૃત્યુની લગભગ પોણી શતાબ્દી મુંબઈ-૪૦૦૦૬૩. મો. : ૯૨૨૩૧૯૦૭૫૩.
** *
વિશેષક B ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ રે B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ
LG L LLL
ડૉ. પાર્વતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક = ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૧૦૦ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
અવસર સિમણાસુત” – જ્ઞાનયાત્રાનો અહેવાલ
જૈ જૈન દર્શનમાં જ્ઞાનની વિશેષ મહત્તા દર્શાવવામાં આવી છે. માટે તેનો અર્થભાર તલવાણાના શ્રી સુમતિનાથ જૈન ચેરિટેબલ મેં હૈ જિનના માર્ગે ચાલતા શ્રમણ ભગવંતો પોતે તો નિરંતર ટ્રસ્ટ તેમજ ભુજપુરના શ્રી દિનેશભાઈ ભેદાએ ઉપાડી લીધો. મેં S જ્ઞાનારાધનમાં નિમગ્ન રહે છે, સાથોસાથ અન્યોને પણ તલવાણાના માતુશ્રી સાકરબેન દેવચંદ હંસરાજ દેઢિયા પરિવારે આ હું જ્ઞાનોપાસના માટે પ્રેરતા રહે છે. ગત વર્ષ પાર્શ્વચંદ્રગચ્છવરિષ્ઠ પરીક્ષાના પુરસ્કારો જાહેર કર્યા ને જ્ઞાનકાર્ય આગળ વધતું ચાલ્યું. હું ૨ પ. પૂ. મહોપાધ્યાય શ્રી ભુવનચંદ્રજી મ.સા.ના સંયમ સુવર્ણ ભારતભરના છસો જેટલા પરીક્ષાર્થીઓએ લેખિત પ્રશ્નપત્રો ? આ વર્ષ તરીકે ઉજવાઈ ગયું. સમગ્ર વર્ષ દરમિયાન અનેક પરત કર્યા. આ પરીક્ષાર્થીઓમાં યુવાનો હતા તો સિત્તેર-વર્ષના 2 સદ્ભવૃત્તિઓ થતી રહી. આ ઉજવણીના ભાગ રૂપે “સમણ સુત’ વયસ્ક ભાઈ-બહેનો પણ હતા. પીએચ.ડી. થયેલ વિદ્વાનોથી ? ઉં - જ્ઞાનયાત્રાનું પણ આયોજન થયું. જૈન ધર્મના સારરૂપ ગ્રંથ માંડીને વયોવૃદ્ધ માજીએ ધ્રુજતે હાથે લખેલા ઉત્તરપત્રોમાંથી જૈ “સમણ સુત'નું સંકલન રાષ્ટ્રસંત વિનોબાજીની પ્રેરણાથી થયેલ પસાર થતાં પરીક્ષક પણ ગદ્ગદ્ થઈ ગયા. કેટલાંક સુશોભિત રૅ છે તે સર્વવિદિત બાબત છે. આ ગ્રંથનો સરળ છતાં ઉત્તમ અને અલંકૃત જવાબપત્રો પણ મળ્યા. જૈન ધર્મ વિશે બારીકાઇથી જૈ S ગુજરાતી ભાવાનુવાદ ઉપા. શ્રી ભુવનચંદ્રજીએ કરેલ છે. તેમના જાણવા મળ્યાનું લગભગ પરીક્ષાર્થીએ નોંધ્યું છે, તો કાવ્યાત્મક 5 હું દીક્ષા પર્યાયના પચાસ વર્ષની ઉજવણીના ભાગ રૂપે જૈન ધર્મની શૈલીમાં પોતાના ઉદ્ગારોને વાચા પણ આપી છે. ડૉ. ગુલાબ હું કે મૂળભૂત વાતો-સિદ્ધાંતો વધુમાં વધુ લોકો સુધી પહોંચે, લોકોને દેઢિયાએ પરીક્ષક તરીકેની જવાબદારી નિભાવી હતી તો પ. પૂ. 8 - જૈન દર્શનની સૂક્ષ્મતા તેમજ મહત્તા સમજાય તેવા ઉમદા સા. શ્રી પાર્શ્વચંદ્રજીએ પણ આ સંદર્ભે ભારે જહેમત ઉઠાવી હતી. આ { આશયથી “સમા સુત' ગ્રંથ પર આધારિત ઓપન બુક એક્ઝામનું દરેક પરીક્ષાર્થીને પુસ્તક, પેન તથા રોકડ રકમનો પુરસ્કાર છે હું આયોજન કરવામાં આવ્યું. જ્ઞાનના પ્રચાર-પ્રસાર અર્થે સદાય લાભાર્થી પરિવાર તરફથી મોકલી આપવામાં આવેલ. હું ૐ તત્પર એવી શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ જેવી સંસ્થા આ કાર્યમાં પરીક્ષામાંથી ઉત્તીર્ણ થવા માટે ૨૦૦ ગુણમાંથી ૧૦૦ ગુણ છે ૨ સહભાગી બની, જેના લીધે જ્ઞાનયાત્રા વધુમાં વધુ આવશ્યક હતાં. આ જ્ઞાનયાત્રામાં પ્રથમ પાંચ ક્રમ મેળવનાર છે જ્ઞાનપિપાસુઓ સુધી પહોંચી શકી.
વિજેતાઓની વિગત નીચે મુજબ છે : “સમણ સુત” જેમના રસ અને અભ્યાસનો વિષય છે તેવા વિજેતા ક્રમ સ્પર્ધકનું નામ
મેળવેલ ગુણ ૨ ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના પ્રબુદ્ધ તંત્રી શ્રી ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહે ૧. સ્મિતાબેન સુનીલભાઈ ગાલા-ઘાટકોપર ૧૯૧/૨૦૦
જ્ઞાનપ્રસારના આ કાર્યમાં વિશેષ અભિરુચિ દર્શાવી. ડૉ. ૨. ઇલાબેન એ. શેઠ-અમદાવાદ ૧૯૦/૨૦૦ પણ ધનવંતભાઈ શાહ, ડૉ. ગુલાબભાઈ દેઢિયા તથા ઉપા. ૩. નયનાબેન વિપુલભાઈ શાહ
૧૮૯/૨૦૦ રુ હું ભુવનચંદ્રજી મ.સા. એમ ત્રણ વિદ્વાનોએ મળીને બસ્સો માર્ક્સનું ૪. અમુલભાઈ વિનયચંદ્ર શાહ
૧૮૮૨૦૦ હૈ જૈ વીસ પ્રશ્નોવાળું પ્રશ્નપત્ર તૈયાર કર્યું, જે “પ્રબુદ્ધ જીવનમાં પણ પ-૧ કીંજલબેન દામજીભાઈ વીરા
૧૮૬/૨૦૦ રું રેં છપાયું તેમજ અન્ય ધાર્મિક સ્થળોએ ઉપલબ્ધ કરાયું. તલવાણા ૨-૨ ટીનાબેન ખીમજીભાઈ ગોગરી-રામાણિયા ૧૮૬/૨૦૦ ૬ ગામે પૂજ્યશ્રીના ચાતુર્માસ પ્રસંગે તેનું વિધિવત્ વિમોચન પણ પ્રથમ પાંચ કર્મે ઉત્તીર્ણ થયેલ વિજેતાઓને દાતા પરિવારના ૬ ૬િ કરાયું. આ. વિ. શીલચંદ્રસૂરિ, શ્રી જીતેન્દ્રભાઈ બી. શાહ તેમજ હસ્તે પ્રમાણપત્ર અને માનરાશિથી સન્માનિત કરાયા હતા. અન્ય ફિ 8 અન્ય વિદ્ધ સાધુભગવંતોએ આ કાર્યમાં સક્રિય રસ દાખવી તેનો ૧૮૦ થી ૧૮૪ માર્ક્સ મેળવનારા તેર પરીક્ષાર્થીઓને પણ છે જ લાભ લેવા બહોળા શ્રાવક-શ્રાવિકા વર્ગને પ્રેર્યા. સૌના અનન્ય સન્માનિત કરાયા હતા. વિશેષ બાબત એ બની રહી કે આ યોગધનથી આ જ્ઞાનકાર્યને બહોળો પ્રતિસાદ મળ્યો. અઢારસો જ્ઞાનલાભને જ પ્રાધાન્ય આપનાર વિજેતાઓએ પોતાનો આનંદ છે જેટલા પુસ્તકો અને પ્રશ્નપત્રો વિતરિત થયા. પુસ્તક હાજર વ્યક્ત કરી પુરસ્કાર રાશિ સમાર્ગે વાપરવા શ્રીસંઘને દાન કરી હું
સ્ટોકમાં ન હોતાં યજ્ઞ પ્રકાશન વડોદરાએ તુરત જ તેનું દીધી હતી. પરીક્ષાર્થીઓની જ્ઞાનપ્રીતિને ઉપસ્થિત સૌએ હર્ષભેર મેં પુનઃમુદ્રણ કરી પુસ્તક ઉપલબ્ધ કરાવી આપ્યું. ખૂબ જ ટૂંકા વધાવી લીધી હતી. આ રીતે “સમસુત'ની જ્ઞાનયાત્રા ખરા કે 9 ગાળામાં પુસ્તકની એકાધિક આવૃત્તિઓ છાપવા માટે યજ્ઞ અર્થમાં જ્ઞાનદાત્રી બની રહી હતી. કું પ્રકાશનના કાર્યવાહિકા પારૂલબેન દાંડીકરે પૂર્ણ સહયોગ પૂરો
પ્રસ્તુતિ : ડૉ. રમજાન હસણિયા ડું 3 પાડ્યો. પુસ્તક જ્ઞાનરસિકોને સરળતાથી સુલભ થઈ શકે એ
ગવર્મેન્ટ આર્ટ્સ એન્ડ કોમર્સ કોલેજ, રાપર-કચ્છ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BE ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ મૃતિ વિશેષાંક 3 ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
* ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉ. *
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. e
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૧૦૧
શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
THE SECRER'S DIARY
Dhanvantbhai - 'A Man of all Seasons'
વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ.
"I like spring, but it is too young. I like summer, He was a man who lied..... but it is too proud. So I like best of all autumn, be- Dhanvantbhai did not know the meaning of cause its leaves are a little yellow, its tone mellower, boredom. exhaustion. laziness. He was a doer.
its colours richer, and it is tinged a little with sorrow Writing, editing, correcting, collating, researching, 9 and a premonition of death. Its golden richness answering. coaxing, all were clearly a part of what
speaks not of the innocence of spring, nor of the he did effortlessly. He delegated perfectly too but only power of summer, but of the mellowness and kindly after he knew the subject completely. wisdom of approaching age. It knows the limitations
Dhanvantbhai did not listen to excuses, did not of life and is content. From a knowledge of those
ever listen to a "No" and did not ever give up. limitations and its richness of experience emerges a symphony of colours, richer than all, its green
Dhanvantbhai did not care about his health, speaking of life and strength, its orange speaking of
wealth or his personal space. It was always about golden content and its purple of resignation and
commitment to a higher cause be it Mani Bhavan,
or Prabudh Jeevan, or the Jain Yuvak Sangh or death"
Acharya Mahapragna. Nor was his concern any less Lin Yutang
when it came to the people he cared about: Kumar 3 Dhanvantbhai was a harmonious blend of all that
Chatterjee, Kumarpal Desai, Bhuvanshri Maharaj, was remarkable in these seasons right until his last Geetabehn, Bipinbhai, Gulabchandbhai, Songadh, breath, even if Lin Yutang makes a stark distinction
ven if Lin Yutang makes a stark distinction Lathi and so many hundreds more. between them.
Dhanvantbhai demanded and was Like spring, his "Young-ness" came through in adamant that I look after my health, that I have his expression of love and longing of Raivi Triphala in powder or pill form daily, that I drink water Kavi Kalapi and Jaidev in his plays. It shone out of only in silver vessels and eat only off Kaasa (copper) his poems; it was expressed in his understanding
utensils as these metals are considered excellent for
uten of "Love." - The way he got and wrote about then ñ nuances, the way his heart was a die hard romantic He demanded that I look after my mother and
till the end-how a song, a film could move him as an father; that we sit as a family and talk and share about adoloscent.
our daily activities. Like summer, his "Pride" shone through when he He demanded that I meditate and learn to fell on tough times almost overnight, when his factory understand ida, pingna and Shushumna Naadi so that burnt down. From a wealthy Shrimant, he was nothing affects me in my outer life till the very end. suddenly a man who owed a lot of money to a lot of He demanded that I read varied saahitya to enrich people. Instead of seeking help, he quietly sold his my inner self and write a book that would make a flat to pay off the major chunk of his debts and difference to my surroundings, nay society itself. smilingly went through life without holding his
He demanded that I settle down with someone 8 wounds out for public display.
who loves me and walks with me through all my Like autumn his demeanour was Wise, Gentle, quests. Firm, Poised and Strong.
He demanded that I be happy as he could not So who was Dhanvant Bhai?
bear my shedding even a tear. He was a man who did not know.
Dhanvantbhai Lied when he said he would not He was a man who did not listen.
leave until... He was a man who did not care.
...until we met the chief minister and got an elevator He was a man who was demanding.
installed in Mani Bhavan for senior citizens. ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક M ડૉ.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૧૦૨
પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘને પ્રાપ્ત થયેલ અતદાન
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ.
huyo ......until he had made all Jains come together and
study the Saman Suttam (religious text created in 1974) by a committee consisting of representatives of each of the major sects of Jainism to reconcile the teachings of the sects.)
...until he had found suitable young people to spearhead the Jain Yuvak Sangh.
...until he had handled the last case his factory 35 was involved in before the Supreme Court and
ensured that his son Purab was free of that worry and found a suitable partner for his daughter Reeti.
...until he had read and heard all of Pujyashri Rakeshbhai's discourses on Gandhar Vad and Uttaradhyan Sutra and convinced him to give another three days in Mumbai.
...until he had written many more plays and poems and prose that he wished to share with the world.
Until he had written and published a book for his princess which is what he called me.
Dhanvantbhai has not gone so how can we weep for him?
"Do not stand at my grave and weep (by Mary Elizabeth Frye)
I am not there; I do not sleep. I am a thousand winds that blow, I am the diamond glints on snow, I am the sun on ripened grain, I am the gentle autumn rain. When you awaken in the morning's hush I am the swift uplifting rush Of quiet birds in circled flight. I am the soft stars that shine at night. Do not stand at my grave and cry, I am not there; I did not die."
Reshma Jain The Narrators Email:reshma.jain7@gmail.com
* * *
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર કથા રૂપિયા નામ ૧૨૫૦૦૦ સી. યુ. શાહ ચેરિટિઝ (હસ્તે શ્રીમતિ મિનળબેન) ૧૨૫૦૦૦ કુલ રકમ
જનરલ ફંડ રૂપિયા નામ ૫૦૦૦૦૦ શ્રી સી. કે. મહેતા સાહેબ
૩૪૫ શ્રી વિનોદભાઈ વસા ૫૦૦૩૪૫ કુલ રકમ
દિપચંદ ટી. શાહ પુસ્તક પ્રકાશન ફંડ રૂપિયા નામ ૪૦૦૦૦ કામધેનુ એગ્રો. કેમ ઈન્ડસ્ટ્રીઝ ૪૦૦૦૦ કુલ રકમ
જમનાદાસ હાથીભાઈ મહેતા અનાજ રાહત ફંડ રૂપિયા નામ ૫૦૦૦ શશીકાન્ત મોહનલાલ મહેતા (જ્યોતિ આઈસ્ક્રીમ) ૨૫૦૦ પુષ્પા મહેન્દ્ર શાહ હસ્તે: રમાબેન મહેતા ૨૫૦૦ કમળાબેન વાડીલાલ મહેતા હસ્તે : રમાબેન મહેતા ૧૦૦૦ આર. એમ. જેન હસ્તે: અલ્પાબેન ૧૧૦૦૦ કુલ રકમ
કિશોર ટિમ્બડીયા કેળવણી ફંડ
નામ ૧૦૦૦ પુષ્પાબેન અરૂણભાઈ પીપલીયા ૧૦૦૦ પ્રફુલચંદ જે. પીપલીયા ૧૦૦૦ પુષ્પાબેન કે. ટિમ્બડીયા ૧૦૦૦ ઉષાબેન બી. શાહ ૧૦૦૦ વસુબેન સી. હસ્તે : રમાબેન મહેતા ૫૦૦૦ કુલ રકમ
પ્રબુદ્ધ જીવન નીધિ ફંડ રૂપિયા
નામ ૫૦૦૦ નંદુ ડ્રેપર્સ ૫૦૦૦ કુલ રકમ
વિનય-યશ પરિસંવાદ રૂપિયા નામ ૫૦૦૦ તુષારભાઈ દોષી ૫૦૦૦ કુંજલભાઈ ૧૦૦૦૦ કુલ રકમ
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
રૂપિયા
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ
એપ્રિલ ૨૦૧૬ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૧૦૩ શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Tributes and condolenses pour in on sad demise of Dr. Dhanvantbhai Shah
ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ? ડૉ.
Manniya Smitaben,
spiritual he had such an open mind. Extremely Grieved to hear about Sad Demise of It is hard to believe that he is no longer with us. Dr. Dhanvant Shah. Kindly accept our heartfelt sym- He was indeed a noble soul. I pray to almighty to pathies and condolences.
give all of you & your family members the strength & There are more than 100 Ph.D. Scholars on courage to bear this irreparable loss. Kindly accept KALAPI across the country, yet it was only on behalf of my family members our heartfelt condoDhanwantbhai who could bring Kalapi alive even af- lence. ter his death more than a century and half ago. It
JASHWANT B. MEHTA up was woderful to go down the memory lane while
XXX watching Dhanvantbhai's natak (drama) KALAPI'. We the Trustees of Gandhi Smarak Nidhi, Mumbai C We feel as if we have lost someone from the Lathi and myself are very sorry. to hear about the sad de Royal Family
mise of respected Dr. Dhanvantbhai Shah. I pray Lord almighty to give you strength to bear He was a Trustee of Gandhi Smarak Nidhi, the loss. Time is the only healer.
Mumbai from 15th June 2013 and From 2nd August With kind regard,
2014 he was working as a Treasurer. Truly your's It is indeed a great loss for all of us who knew
KIRTIKUMAR him. But we have to accept the will of God,, the death Thakore Saheb of Lathi is inevitable. X X X
we have to accept the will of God, the death is Dear Reeti,
inevitable. I was grieved to learn about the said demise of May, god give you & the family courage to bear your dear father. Your late father was a very helpful this irrepairable loss. We share your loss. and kind person and I always remember his kind- May his soul rest in peace. ness shown to me. Please accept my heartfelt con- With warm personal regrads. dolences in your sad bereavement and convey the
Yours Sincerely same to your mother, brother, sister and all other
Usha H. Gokani members of your family.
Chairman, Gandhi Smarak Nidhi May the departed soul rest in eternal meace!
XXX Yours in grief. Dr Dhanwantbhai Shah has been the sole 1
B. H. ANTIA inspiration to encourage me to write series of articles X X X
Enlighten yourself through study of Jainology. His It was indeed shocking to hear of the sudden & aim was to help people who were unable to come to sad demise of Shri Dhanvantbhai. As I was out of university to study Jainoloy to have basic information Mumbai & returned yeasterday only, I could not at- right at the door step. Prabuddha Jivan has been tend the prayer ceremoney. His commitment & con- part and parcel of life of DR Shah. Since its inception
tribution for Jain Yuvak Sangh is tremendous. After the medium of the magazine was Gujarati. " # Dr. Ramanbhai's passing away, he had also carried Farsightedness of Dr. Shah led the magazine to upon on himself the responsibilities of conducting incorporate the articles in English for the next Paryushan Vyakhyanmala' & he did it so well. It was
generation whose medium of instruction was English. always a pleasure speaking to him on the phone &
With this a new group of readers were encouraged exchange of thoughts on various topics. While I have
to read and get acquainted with the vast knowledge E not been a professional writer, he was insistent that I must contribute something for Prabhuddhh Jeevan.
stored.
Dhanwant bhai is living with us today through his In fact, while personally we may not have met many times. our talk on the phone was almost on regular Vision and mission through Prabuddha Jivan. basis. Even on the topics as varied as Presidential
Dr Kamini Gogri * Democracy or other issues not exactly religious or
XXX
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષકર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ ૧૦૪ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ડ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
KARMAMYOGI DHANVANTBHAI
जैनत्व के प्रचारक श्री धनवन्तजी के Heaven probably knew but
देहावसान विषयक दुखद सूचना The world was unaware
श्री धनवन्तभाई जी के देहावसान की दुःखद सूचना से के.जे. सोमैया It was his last day on earth
सेंटर फोर स्टडीज इन जैनिजम के प्रत्येक सदस्य को अत्यन्त दुख हुआ। And tons of work left to do.
आप विगत कई वर्षों से के. जे. सोमैया सेंटर फोर स्टटीज इन जैनिज्म' His phone was busy
की प्रत्येक गतिविधियों में उत्साहपूर्वक सहयोग करते थे। के.जे. सोमैया There were messages to send
सेंटर फोर स्टडीज इन जैनिज्म' के क्षेत्रीय प्रबन्धन समिति (Local ManAssignments to give and Assurances to friends that he will call'em if need be.
aging Committee) के आप सदस्य रहे हैं। I happened to call that morning
__ श्री धनवन्तभाई धर्मवत्सल और सक्रिय समाजसेवी थे। जैन पर्युषण 100 He greeted as if it was an ordinary day
पर्व के उपलक्ष्य में आप विगत कई वर्षों से मुम्बई में धर्मसभा का आयोजन When did you come from USA?
करते रहे हैं। Yes. I am back home now and resting
इस दु:ख के अवसर पर के. जे. सोमैया सेंटर फोर स्टडीज इन है but he was curious.
जैनिज्म यही भावना भाता है कि आपकी आत्मा को संसारचक्र के जन्म'Why did you not attend Sahitya Sabha?'
मरण दुःख से निवृत्ति मिले और शीघ्र ही शाश्वत सुख की प्राप्ति हो। इस I invented a lame excuse.
वैराग्यपूर्ण अवसर पर जैन सेंटर अत्यन्त संवेदना व्यक्त करता है। Don't forget every two year February is the month-you should never miss.
ऐसे दु:खद समाचार सुनकर इस असार संसार का स्वरूप ख्याल में Oh! Are you planning to come to
आता है, यहां सब क्षणिक है और जिस जीव ने जन्म धारण किया है, उसे Vinay-Yash conference on 19th?
मरण अवश्य ही होगा। ऐसा कि महाकवि भूधरदास जी ने अनित्य भावना Will you be there? I asked
के प्रकरण में इसप्रकार लिखा हैOfcourse yes he said confidently.
राजा राणा छत्रपति, हाथिन के असवार। His words, his smile, his resolve
मरना सबको एक दिन, अपनी-अपनी बार।। never stopped instructing us For 'Love' was his currency.
अनित्य भावना, भूधरदास Happy KARMAYOGI he was!
निदेशक-के. जे. सोमैया सेंटर फोर स्टडीज इन जैनिज्म्, DILIP V. SHAH
विद्याविहार, मुम्बई. Philadelphia, USA xxx
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા. I am shocked and pained to learn the news of
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા પ્રત્યે ધનવંતભાઈને લગાવ હતો. હું untimely sad demise of Shri Dhanvantbhai. ___He changed the face of PrabudhhaJeevanand च्या२ प्रसगापात भावनगरभावता त्यारे श्रीन सामान had made it so interesting to read that we eagerlv सभामा भयु: सावता मन था-५स्तानाबामदत. waited to receive it in the middle of every month. તેઓશ્રીએ ‘પ્રબુદ્ધ જીવનને એક નવો જ ઓપ આપ્યો હતો ___His death has caused tremendous loss to Sangh. भने तेजोमेघा नवयुवान ५-निजामाने तयार प्रया Tamsure the team of Sangh will be able to fill up the सो स्वतंत्र संपादन 3री श. आम 'प्रभुद्ध वन'न gap created due to his death, which will be real hom
- ઘણું જ સમૃદ્ધ બનાવ્યું હતું. Be age to the departed soul. He visited Shri V. S. Gandhi Charitable trust at
બહુમુખી પ્રતિભા ધરાવતા ધનવંતભાઈ વિનમ્ર, મૃદુભાષી, Kapadwanjand very much remember his contribu- सालस स्वभावना, निशभिमानी, सहयीहता. तभोना Ction to the trust working for the Rehabilitation of the qाथी हैन भने नेत२४गतने पुराय तवी गो2 पीछे. Rural Disabled.
જે લાંબો સમય સુધી ચાલશે. May his soul rest in peace and pray the Almighty
- પરમકૃપાળુ પરમાત્મા તેઓના આત્માને ચિર શાંતિ અર્પ to give courage to his family to bear this loss.
તેમજ તેમના કુટુંબ ઉપર પડેલા વજઘાતને સહન કરવાની શક્તિ J. K. Parikh
Founder Secretary. आप ४ अभ्यर्थनाShri V. S. Gandhi Charitable Trust, Kapadwanj
-હર્ષદ શાહ : શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
* ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. "
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ એલ ૨૦૧૬ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ૬ પૃષ્ઠ ૧૦૫ શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
રત્નાશ્રમના રત્ન કર્મયોગી ડૉ. ધનવંતભાઈને શ્રદ્ધાંજલિ |g પંકજ ગોસર
વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક - ડૉ.
- શ્રી સોનગઢ રત્નાશ્રમના ભૂતપૂર્વ ઉપપ્રમુખ અને આદ્ય અવસર મળ્યો તેઓ હંમેશાં રત્નાશ્રમનો ઉલ્લેખ કરી લેતા. વિદ્યાર્થી ડૉ. ધનવંતરાય તિલકરાય શાહનું દુ:ખદ નિધન થતાં આટલી બધી પ્રસિદ્ધિ અને માન-અકરામ વચ્ચે પણ તેમની જે આ જ એક સોનેરી અધ્યાયનો અંત આવ્યો છે.
નમ્રતા તો હંમેશાં હૃદયને સ્પર્શતી રહી. પોતાની દરેક સફળતાનો હું રત્નાશ્રમમાં તેમનું શાળાકીય શિક્ષણ ફક્ત શાળાકીય જ ન શ્રેય તો તેમણે કાયમ રત્નાશ્રમ, રત્નાશ્રમ અને રત્નાશ્રમને જ હું 8 રહેતાં જીવન ઘડતરના મૂલ્યોનું અહીંથી આરોપણ થયું. પૂ. આપ્યો. હજુ તો ગયા મહિને જ તેમને ‘રાજવી કવિ કલાપી એવોર્ડ
કલ્યાણચંદ્રજી બાપા અને શ્રી દુલેરાય કારાણી જેવા ભેખધારીઓ ૨૦૧૬' શ્રી મોરારિબાપુના વરદ્ હસ્તે એનાયત થયો. અને એમની જ પર પાસેથી સંસ્કારોનો અમૂલ્ય વારસો મળ્યો. ત્યારબાદ મુંબઈ નમ્રતાનો પરિચય અહીં થયા વગર રહેતો નથી કે આ એવોર્ડની હું આવીને કૉલેજનું શિક્ષણ, ગુજરાતી ભાષા સાથે એમ.એ. અને ટ્રોફી એમણે સમગ્ર મેદનીની હાજરીમાં તેમજ શ્રી મોરારીબાપુની હું હુ. ત્યારબાદ “મહાકવિ ન્હાનાલાલની કવિતામાં માનવજીવન હાજરીમાં પોતાની માતૃસંસ્થા શ્રી સોનગઢ રત્નાશ્રમને અર્પણ – છું દર્શન’ ઉપર શોધ નિબંધ લખીને પ્રોફેસર બન્યા. તેમના શિષ્યોમાં કરી દીધી. તેમના ઉબોધનમાં પણ તેમણે કહ્યું કે “હું આજે જે છે જાણીતા કટાર લેખક શ્રી સૌરભ શાહ, જાણીતા કવિ અને ચાર્ટર્ડ કંઈપ ણ છું અને મારા જીવન ઘડતરમાં જો કોઈનો હાથ હોય છે એકાઉન્ટન્ટ શ્રી ઉદયન ઠક્કર, પ્રખ્યાત સંતૂર વાદક અને ચાર્ટર્ડ તો તે છે મારી માતૃસંસ્થા “સોનગઢ રત્નાશ્રમ', કારણ કે પૂજ્ય
એકાઉન્ટન્ટ શ્રી સ્નેહલ મઝુમદાર, મોટા ગજાના ગઝલકાર શ્રી બાપાશ્રીનો સેવાનો લ્હાવો તેમજ કચ્છના સાહિત્યકાર શ્રી દુલેરાય શું જં જવાહર બક્ષી, જાણીતા
કારાણી સાહેબની નિશ્રાએ જ #અભિનેતા દર્શન જરીવાલા | | ડો. ધનવંત શાહ એક આદર્શ શિક્ષક
| | મને આ દિશા તરફ પ્રેર્યો છે.' É ઉપરાંત પણ સમાજની ઘણી |
ગુરુ એટલે જ્ઞાનયાત્રામાં માર્ગદર્શક, પ્રત્યેક અભ્યાસી માટે છેલ્લે એમની એક સતત હું ખ્યાતનામ વ્યક્તિઓ એમના | ગુરુ અનિવાર્ય છે. આધુનિક યુગમાં ઉત્તમ શિક્ષકો એવા ગુરુસ્થાને
આરઝુ રહી કે શ્રી મહાવીર જૈન $ શિષ્ય તરીકે રહેવાનું ગૌરવ છે. સિડનહામ કૉલેજના એ વર્ષો યાદ આવી રહ્યા છે. ૧૯૭૨ની
ની વિદ્યાલય દ્વારા દર બે વરસે હૈં ૬ લે છે. સાલ દરમ્યાન અમે ચાર મિત્રોએ (હું, કવિ ઉદયન ઠક્કર, જાણીતા
આયોજિત થતું જૈન સાહિત્ય અધ્યાપનથી જ અટકી ન ચાર્ટર્ડ એકાઉન્ટન્ટ અને સંતુરવાદક સ્નેહલ મુઝુમદાર, ચાર્ટર્ડ |
સમારોહનું આયોજન ડું જતાં એમણે પ્રયોગાત્મક
રત્નાશ્રમને આંગણે થાય. અને એકાઉન્ટન્ટ કિરણ શાહ અને નરેશ શાહ) સિડનહામ કૉલેજમાં રે નાટકો ઉપર પણ
એ માટે એમણે તનતોડ મહેનત અભ્યાસ શરૂ કર્યો ત્યારે ડૉ. ધનવંત શાહ અમને ગુજરાતી સાહિત્ય સફળતાપૂર્વક હાથ
કરી. છેલ્લા એક મહિનાનો અજમાવ્યો. જેમાં કલાપી, ભણાવતા. ડૉ. સુરેશ જોષી રચિત ‘જનાન્તિકે' પુસ્તક અમારું
ઘટનાક્રમ નિહાળીએ તો ખ્યાલ 8 વાંસ ને આવ્યા ફૂલ, કવિ શ્રી પી. પાઠ્યપુસ્તક હતું. તેમની એક ખાસિયત આજસુધી મને યાદ રહી
આવે કે ગયા મહિને એમને જૈ ન્હાનાલાલ ઉપર વસંત ગઈ છે કે તેઓ ક્યારે પણ કોઈ પણ લેખક, વિદ્યાર્થી કે વ્યક્તિ
શારીરિક તકલીફ હોવા છતાં છું A 2 ૐ વૈતાલિક, અવધૂત આનંદ- વિથ ગરીબ બાલ
|વિષે ખરાબ બોલ્યા જ નથી. દોષદર્શન તેમના સ્વભાવમાં જ ન પણ સામે શ્રી જૈન સાહિત્ય જ ઘનજીના જીવન અને કવન હતું. હું છેલ્લા લગભગ ચાલીસ વર્ષોથી તેમના સંપર્કમાં રહ્યો | સમારોહના સંચાલનની ૪ હું ઉપર આધારિત “અપર્વ છું, ક્યારે પણ કોઈ પુસ્તક જોઇએ તો મને ફન કરી મંગાવી લેતા જવાબદારી એમના ઉપર { ખેલા”. કવિ જયદેવ, વિચાર અને દરેક વાતમાં સાચું માર્ગદર્શન આપતાં રહેતાં. ગુજરાતીઓનું હોવાથી એમણે મોતને પણ ચિંતન અને વિચાર નવનીત વાંચન ઘટી રહ્યું છે, તે જાણવા છતાં જ્યારે હું પુસ્તકોની એક રોકી રાખ્યું.
વગેરે મુખ્ય છે. મુંબઈ જૈન હજાર નકલ છાપવા રજૂઆત કરતો ત્યારે મને સલાહ આપતા કે, આજે ભલે ધનવંતભાઈ & યુવક સંઘનું મુખપત્ર “પ્રબુદ્ધ હવે પાંચસોથી વધુ નકલો ન છપાય, ગુજરાતીઓ વાંચતા નથી સ્વદેહે અહીં હાજર નથી પણ હું જીવન” તેમ જ સંઘ દ્વારા અને તેમને વાંચતા કરવા માટેના મારા પ્રયાસોને તેઓએ કાયમ રત્નાશ્રમની સ્મરણ યાત્રામાં હું $ આયોજિત પર્ય પણ
સહકાર આપ્યો. નવા પુસ્તકના વિમોચન માટે વિનંતી જ્યારે એમની યાદો ચિરંજીવ રહેશે. ૪ વ્યાખ્યાનમાળા અને
પણ મેં કરી, તે દરેક પ્રસંગે તેમણે સંજોગો પ્રતિકળ હોવા છતાં એમનો આત્મા શાશ્વત ગતિને હું ધનવંતભાઈ તો એકમેકના ‘હા’ જ કહી છે.
પામ એ જ પરમકૃપાળુ હું પર્યાય બની ગયા છે. પ્રબુદ્ધ
|| હેમંત ઠક્કર
| પરમાત્માને હૃદયપૂર્વકની હૈં હે જીવન માં એમને જ્યારે પણ
પ્રાર્થના. ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
ડૉ. બળવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શ પૃષ્ઠ. ૧૦૬ ૪ પ્રબુદ્ધ જીવન : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહે સ્મૃતિ વિશેષાંક ગ એપ્રિલ ૨૦૧૬
શાહ અતિ વિશેષાંક
Story of Charitra-Kalyan Ratnasrama at Sonagadh
Dr. RENUKA PORWAL
ડૉ, ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક કાર ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક BA ડૉ.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક ૪ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક ?
This institute was established in 1923 by times they used to be the guests of King as well as foresighted Charitravijayaji and Kalyanchandraji poet Kalapi's ancestral palace. Thus from childhood Gurudevas at Sonagadh, the karmabhumi of he developed interest in literature, science, religion, Kanjiswami of Digambara tradition. They thought of history and many more subjects. Now he is no more providing complete value based school education but he recalled his memory in the editorial of Diwali to students and the method of keeping good health volume - October 14 i.e. 1.25 years earlier throughout their lives. Because of their efforts many auspicious number). In this volume he mentioned students have become prominent personalities in his real feelings of childhood upto the present days. every field.
He conveyed, This Ratnashrama is run by Jaina Samaj for the "Many times we have a treasure of our own followers of Shri Mahavirasvami. Here one will find experience but we never talk about them or impart Shri Mahavira temple, Upasraya, Bhojanashala, our knowledge as we are afraid that it will be school, hostel, office in the premises and in the considered as atmaslagha or it may not be liked by outskirts-fruits, vegetables and grain farms. Many others. But we shouldn't do this as it reflects our E ascetics are staying here during their viharas. special touch with atma, perception and mood." Students learn Jainism through gurudevas and
After stating his feelings, secretary - editor learned panditas.
Dhanvantbhai shared his experience of Girnar Cave, 7 At Sonagadh village, all people stay together Bhavanagar Dadasaheb Derasar and few memory without any sectarian thought respecting every of his father. Dhanvantbhai went to Girnar cave religion. The same norms and system apply to this regularly for eight days to see the saint. That Sadhu institute. Here children have respect for all saints taught meditation and blessed him to serve the and followers of any religion. The uniqueness of the society. In one of his recollection, he mentioned that place is that here one of the founder Charitravijayaji he wanted to go to Surat again where he and his e Maharaja believed in MurtipujakaJaina tradition while father adored standing Jina Parsvanatha (probably up the other, Kalyanchandraji, was of Sahastrafana Parsvanatha) where the police was a Sthanakavasi Parampara. Besides, both chose the waiting outside to arrest his freedom fighter father.
place where Digambaramunikanjiswamimeditated in He shared many moments of his lifetime touching his lifetime. Thus true lesson of Jainism - the hearts of readers. Anekantvad is taught here.
At the Ashrama, students can learn sports, music, Past students visit here and donate generously band, drama, android operating system, etc. with to encourage everyone. Our beloved, Dr. routine education. They even take part in all types of Dhanvantbhai Shah studied here. He came to this competitions. Many students have received medals Ashrama at a very young age holding the finger of on state and national level. Here they celebrate all Kalyanchandraji - Bapamaharaj. In vacation, child festivals. Dhanavant used to go to different places with Bapa
Complete development of the students is the Maharaj, Karanisaheb and other personalities. Many Ashrama's motto. Children love to study here. ***
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિરોષક જ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક કોણ ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. "
‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ને પચ્ચીસ હજારનું અનુદાન આપી કોઈ પણ એક મહિનાનું સૌજન્ય પ્રાપ્ત કરો.
' સ્વજનને શબ્દાંજલિ જ્ઞાનકર્મથી અર્ધી જ્ઞાનપુણ્ય પ્રાપ્ત કરો.
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક B ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક : ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક # ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ સ્મૃતિ વિશેષાંક
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
APRIL 2016 PRABUDHH JEEVAN : Dr. Dhanvantbhai Shah Smruti Visheshank PAGE No. 107 Shree Mahavir Jain Charitra Kalyan Ratnashrama at Sonagadh - By Dr. Renuka Porwal, Mob.: 098218 77327
"Papa, is there any institute where I can get traditional education with modern methods?" "My dear son, you have such facilitiesat Sonagadh, listen."
This institute was established in 1923 by foresighted Charitravijayaji and Kalyanavijayji Gurudevas. They thought of providing complete value based school education to students and the method of keeping good health throughout their lives. Because of their efforts many students have become prominent personalities in every field.
Listen! My dear
Past students visit here and donate generously to encourage everyone. Our beloved Dr. Dhanvantbhai Shah studied here.
Your dream to learn sports, music, band, drama, android operating system, etc. with routine education will be fulfilled here. Complete development of the students is their motto. I'm sure you will love to study here.
1820012002200320
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Licence to post Without Pre-Payment No. MR/TECH/WPP-36/SOUTH/2016, at Mumbai-400 001. Regd. With Registrar of Newspapers for India No. MAHBIL/2013/50453 Published on 16th of every month & Posted at Patrika Channel sorting office Mumbai-400 001 On 16th of every month Regd. No. MCS/147/2016-18 APRIL 2016 PRABUDHH JEEVAN : Dr. Dhanvantbhai Shah Smruti Visheshank PRABUDHH JEEVAN . Dr. PAGE No. 108 શ્રી ધનવંત શાહ નું સાહિત્ય ઇલ કરી કેતનઈ જેમા મુક સંઘ વિચાર મંથન વિચાર નવનીત કદન્તાનાલાલની HEGIEi માનવ મન áના a. ધનવંત શાહ EISEN નકનુ કિમત કસક પક્ષ માહિક કવિ જયદેવ પંતo Postal Authority Please Note: If Undelivered Return To Sender At 33, Mohamadi Minar, 14th Khetwadi, Mumbai-400004. Printed & Published by Pushpaben Chandrakant Parikh on behalf of Shri Mumbal Jain Yuvak Sangh and Printed at Fakhri Printing Works, 312/A, Byculla Service Industrial Estate, Dadaji Konddev Cross Rd, Byculla, Mumbal-400 027. And Published at 385, SVP Rd. Mumbai-400004. Temporary Add.: 33, Mohamadi Minar, 14th Khetwadi. Mumbai-400004. Tel.: 23820296. Editor: Sejal Shah. ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||