Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ naciketA ane navA avatAra [] bhAratanuM nAma bhautika sAdhanA ke prAkRtika vibhUtithI evuM jANItuM nathI jevuM te AdhyAtmika sAdhanAthI jANItuM che. bhAratanI AgavI kahI zakAya evI badhI kaLAoe, badhI vidyAoe ane badhI sAMskRtika paraMparAee AdhyAtmika saMskAromAMthI ja mukhya khaLa meLavyuM che. AdhyAtmika bhAvanAnA pravAha e hArA varSanA kALapaTa para vahetA Avela tema ja deza, jAti ane patha AdinA sakI vartuLAmAM nahi kheMdhAyela evA eka ciravI pravAha che. tathAgata muddatI cha varSanI utkaTa sAdhanA ke dIrdha tapasvI mahAvIranI bAra varSanI tIvra sAdhanA jevI jANItI aitihAsika sAdhanA to e pravAhane eka namUnA mAtra pUrI pADe che, paNa ativipula evA vaidika, paurANika ane tAntrika sAhityamAM evI sAdhanAnI dRDha pratIti karAva nArA saMkhyAbaMdha pratI jovA maLe che. eTaluM ja nahi, paNa kahevAtA A bhautika yugamAM paNa e sAdhanAne sAcI rIte jIvavA mathyA hoya ane te pramANe jIvatA hAya evA virala sAdhakA Aje paNa durlabha nathI. upaniSade e maMtra-brAhmaNa yuga tema ja saMta, sAdhaka ane tapasvIyuga e ene ekameka sAthe sAMdhatI evI eka suMdara kaDI che. upaniSado aneka che. te badhAM kAI eka kALe ke eka pradezamAM agara eka vyakti dvArA racAyAM nathI. ghaNIvAra eka ja upaniSadanA judA judA bhAgeA paNa judA judA hAthanI tema ja judA judA samayanI kRti haivAnuM jAya che. te badhAM ja upaniSadonu sUrya ekasarakhu na paNa hoya, chatAM e badhAMmAM sAdhanAnA sUra te ekasarakhA ja saMbhaLAya che. temAMthI keTalAMka upaniSado ane khAsa karI kAI kAI upaniSadanA khAsa bhAge te evA che ke je game te sahRdaya jijJAsune vaza karI le. dA. ta. IzAvAsya, yAjJavalkyasaMvAda ityAdi. AvAM heyasparzI upaniSado agara tenA bhAgomAM kArDaka upaniSadanu khAsa sthAna che. enA nAma uparathI ja te kaTha zAkhAmAM thayela "kAI RSinI racanA che ema jaNAya che. RSienI aneka zAkhAomAM karDa zAkhA bahu
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ naciketA ane navA avatAra [193 jANItI ane jUnI paNa che. kAka e nAMcakatA AkhyAnane lIdhe ja bahu suvikti che. sAdhanAkALa daramiyAna eka utkaTa dharmavIra sAdhakamAM lakSyasiddhi mATenI je adamya jijJAsA ne je pauSatti hAya che tenI kAvyamaya amara gAthA naciketA AkhyAnamAM che. AkhyAna ane upAkhyAnanI zailI ahu prAcIna che, e zailImAM kahevAnuM badhuM TUMkamAM paNa rocaka rIte rajU thAya che. AvAM AkhyAne ane upAkhyAnothI Akhu bhAratIya vADmaya tata che. evAM ja AkhyAnA ane upAkhyAmAMthI maLa meLavI keTalIye pratibhAe mahAna kAvyo sarajyAM che, ane mahAbhArata, rAmAyaNa tema ja bhAgavata jevAM purANAnI alaukika racanA paNa karI che. ApyAnanI prathA eTalI badhI lokapriya thaI che ke teNe dareka prAntIya bhASAomAM paNa sthAna meLavyu che. gujarAtImAM premAnaMda jevA kavionAM AkhyAnA jANItAM che. rASTrIya svAtaMtryanA vartamAna upAsakae paNa AkhyAnaprathAne samayeAcita dhATa ApI lekamAnasane keLavavAnu kAma Adhyu che. vaMza pAyananI vANI, nArANI jevI racanAo tAtkAlika praznone rasika rIte cacatAM samaya pUratAM AkhyAnA ja che. kIrtanakArAne jANItA saMpradAya AkhyAnaprathAnA sajIva namUne che. naciketA eka pratIka : racanAra, AkhyAna ke tevI kRti race che tyAre te peAtAne suparicita evI bhASA, paribhASA tema ja paraMparAgata praNAlIo ane mAnyatAonAM kalevarane peAtAne sUjhelA vicAranA prANathI sajIva anAve che, ne tene navacetanA ape che. jeNe nAciketa upAkhyAna rahyuM che te kavi sa MskRta bhASAthI-- khAsa karI brAhmaNa tema ja upaniSadanA yuganI saMskRta bhASAthI-vizeSe paricita ae. chaMda ane zailI paNa te yuganAM che. paribhASA---khAsa karI dhArmika ane dArzanika paribhASA-mukhyapaNe prAcIna sAMkhyayoga paraparAnI tene suparicita che. jyAre yajJayAga jevI kriyAkAMDanI praNAlikAo ane kaThora vrata, niyama, dehadamana jevAM tapA| prabhAva dharI rahyo hate, tema ja jyAre caitanyatattvanI mULagAmI zodha ane tene vanamAM utAravAnA puruSArtha vadhI rahyAM hatAM teve sadhikALe thayela e kAka kavie potAnI hathoTInA mAdhyama dvArA naciketAne ahAne eka utkaTa AdhyAtmika jijJAsA ane tenI siddhinuM sacoTa citra khecyuM che ane sAthe sAthe jUnI tema ja prANavihIna thatI cAlelI dhUma praNAlIne hameza mATe jivADI zake evuM AdhyAtmika teja apyuM che.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194] darzana ane ciMtana AkhyAnamAM pitA vAjazravastra, putra naciketA ane varadAtA yama e traNa mukhya pAtro che. dharmanA traNa be paikI prathama kaMdhamAM yajJa, adhyayana ane dAnanuM sthAna che. temAMthI yajJa ane tene aMge apAtA dAnanI prathAne AkhyAnamAM ullekha che. sUtrAtmaka vAkyathI sUcavAtI kathAne sthULa sAra e che ke pitA yAne aMte praNAlikA pramANe dAna Ape che-paNa te jANe praNAlikAne sAcavavA pUratuM ja na Apate hoya tevI rIte. te kALe gadAnanI prathA bahu vyApaka hatI ane tenAM mULa UMDe sudhI gayAM hatAM. pitA pitAnI pAsenI dudhALa, taruNa, navavatsa gAne rAkhI, AjakAlanI bhASA vAparIe te, pAMjarApoLamAM mUkavA jevI gAyo dAnamAM Ape che. vAjatravat zraddhALu avazya che, paNa te sAthe te lebhI ane gaNatarIbAja paNa che. dAna ApavuM te evI vastu kema na ApavI ke je have sAcavavAne bahu artha na hoya sarva zraddhA . naciketAnI prakRti sAva judI che. te zraddhALu hovA uparAMta taddana udAra ane vivekI che. pitAnI pravRtti joI putrane duHkha thAya che. tene ema thAya che ke je dAna karavuM te pachI sajIva zraddhA sAthe pitAnI pAse hoya temAMthI sArI vastu kema na ApavI? tene pitAnI sIdhI TIkA karatAM viveka reke che, eTale teNe bIjo bhAga lIdho ane pitAne kahyuM ke, tame mAruM ja dAna karI de ne! tame mane kone Apaze ? teNe te A mAgaNI sAcA dile karI hatI, paNa tenI jIda jeIpitAe AvezamAM kahI dIdhuM ke huM mane tAruM dAna karIza. AvezamAM bolatA te belAI gayuM, paNa putra te pitAnA vacanane jhelI sI yamane ghare sidhAvyo. yama ghera na hatuM, eTale naciketA traNa divasa tene AMgaNe upavAsa sAthe rahyo. AMgaNe Avela atithi Ama anna pANI vinA rahe te Atitheyane jIvanadharma mAnanAra mATe eka dharmathaLa hatuM. came ghera pAchA pharI jyAre e dharmazALanI vAta jANuM tyAre teNe prAyazcitta karavA athavA te Atitheya dharmane sadI mATe dIpAvavA e brAhmaNa aticine satkArapUrvaka traNa lAMdhaNu badala traNa vara mAgavA kahyuM. vivekI naciketAe je vara mAgyA te tenI AdhyAtmika sAdhanA ane vivekanA sUcaka che. e paheluM vara mAge che ke ene pitA enA pratye roSamukta caI prasanna thAya. kupita pitAne prasanna jevA tatpara A kumAranI vaDIlabhakti
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ naciketA ane na avatAra [ pahe5 tema ja akhaMDa kauTumbikatAnI vRtti joI yama traNa vara uparAMta kaIka vadhAre ApatAM naciketAne kahe che ke bIjA varamAM je te svargyu agni vize jANavAnI mAgaNI karI che te agni have pachI tArA nAmathI prasiddha thaze. bIjuM varadAna naciketAe mAgyuM te e che ke che ane kevA prakArane agni svargaprada bane che te jJAna Ape. yama A mAgaNI sahelAIthI svIkArI naciketAne e jJAna Ape che. te kALamAM yAjJiko svargaprAptinA eka sAdhana lekhe agninA cayana ane yajanane eka Avazyaka karma lekhatA. brAhmaNa mATe evuM jJAna meLavavuM te jarUrI paNa manAtuM. tethI e kuLa paraMparAgata karmaTha saMskArane naciketAe piSyA ane brAhmaNa thaI kuLadharma nathI jANate evA rUDha AkSepathI mukti meLavI. jIvanamAM sadAsthAyI tattva Ama chatAM naciketAnI sUkSma dRSTine svargane Adarza sArahIna ane apUrNa lAgyA. tethI ja teNe trIjuM varadAna evuM lAgyuM ke je enI mULa jijJAsAne viSaya ane sAdhanAnuM dhyeya hatuM. naciketA yamane kahe che ke, je tame prasanna ja che te mane e jJAna Apo ke jenAthI bhAre mULa saMzaya TaLe. manuSya agara prANuM mRtyu pAmyA pachI nathI rahete ema keTalAka mAne che; jyAre bIjA kahe che ke te mRtyu pachI paNa rahe che. AvA be sAva virodhI pakSe havAthI lekAmAM saMzaya pravarte che ke jIvanamAM koI sadAsthAyI tatva jevuM che ke nahi?" - yama naciketAne enI A mAgaNIthI calita karI bIjI aneka mAgaNIo karavA pralebhana Ape che ane enI mULa mAgaNInI duHsAdhyatA paNa darzAve che. yama kahe che ke, "he, naciketa ! tAro prazna e che ke je bAbata de paNa pahelethI saMzaya karatA AvyA che, ane tArI jijJAsAne viSaya saraLatAthI jANI zakAya tema paNa nathI; te atyaMta sukSma che. tethI tuM mane A mAgaNIthI mukta kara ane Agraha na dhara.' paraMtu naciketA jete sAdhaka na hatuM. te hastagata thayela ratnane javA de ke prApta takane veDaphe e DhIlapaco na hato. tethI ja teNe namrapaNe paNa yuktika javAba Ape ke, "alabatta, mArA prazna vize devone paNa saMdeha thayo che. paraMtu he yama ! tame mRtyu che, eTale tame te vartamAna jIvana ane pachInA jIvananA sAkSI deva manAva cho, ane chatAM kahe che ke e tatva *
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 591 darzana ane ciMtana jANavuM saheluM nathI, e kema saMbhave? A praznano javAba ApanAra tamArA je bIjo koI heIja na zake. ane meM je trIjuM varadAna mAgyuM che tenI tulanA kare evuM bIjuM koI varadAna paNa nathI. eka te A trIjuM varadAna meLavavuM e ja mAre aMtima Adarza ane vadhArAmAM ene tamArA sivAya bIjo koI siddha paNa na karI zake. te pachI AvI anukULa takane huM kema jatI karuM?" yama jANe ke naciketAnI pUrI karI ja na karato hoya tema te naciketAnI jijJAsAne bIjI dizAmAM vALavA prayatna kare che ane kahe che ke, he ! naciketA, tuM zatAyu putrapautra, puSkaLa hAthIDA Adi pazuo, moTA bhavane bhAga. eTaluM ja nahi, paNa yatheccha AyuSya bhAga. tuM bIjuM kAMIpaNa vara mArga ane A bhUmi upara tuM sukhethI rahe. huM tArA badhA manoratha pUrIza. je je bhoge manuSyalekamAM durlabha che tene yatheccha mAgI le. je, ratha ane vAgho sahita A suMdara ramaNIo ! AvA bhege manuSyone sulabha nathI. huM e bhege pUrA pADIza, ane tuM e strIputro vagerenI sevA le. teM je punarjanmane lagatA prazna karyo che te ja kara." paNa naciketAnI jijJAsA ne sAdhanA upara uparanI na hatI. eTale te makkama thaI vara ApavAnA vacanathI baMdhAyela yamane kahe che ke, "tame je ApavA kahyuM te badhuM te AvatI kAla sudhI ja TakanAra che. eTaluM ja nahi, paNa ene upabhoga karanAranI indriyanI zaktine paNa te haNe che, ane game teTaluM AyuSya bhaLe te paNa te anaMtakALamAM alpamAtra che. mATe e badhA bhogo tame tamArI pAse ja rahevA do. dhanathI mANasane dharapata nathI thatI. he mRtyu! eka vAra je ame tamAruM darzana pAmyA te pachI badhuM ApoApa AvI maLavAnuM. mATe mAre te e ja vara joIe; athata maraNa bAda sthAyI rahenAra keI tatva che ke nahi ne hoya te te kevuM che, enuM ja jJAna joIe. chevaTe ghaDapaNa Ave ja che; eTale raMgarAganA ApAta ramaNIya sukhane je kharI rIte samajate hoya te game teTalA dIdhe jIvanamAM paNa kevI rIte rAce ? meM je paraka saMbaMdhI prazna karyo che tenA saMzayamAM aneka vizArado lAMbA kALathI paDyA che. tethI ja e prazna vadhAre mahattvano bane che, ane huM tene ja ukela tamArI pAsethI mAguM chuM. meM je trIju vara mAgyuM che te kharekhara gUDha che. tethI ja te A naciktA bIjA koI varane varate nathI.' ahIM prathama vallI pUrI thAya che. naciketA pitAnI chellI ane tAtvika mAgaNamAM sthira che tema ja te
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'naciketA ane nave avatAra ( 597 cogya paNa che e jANyA pachI yama tenI samakSa bIjI ane trIjI vallImAM sAdhake avazya jANavA jevA keTalAya agatyanA muddAonuM buddhigamya nirUpaNa kare che, jemAM zreya ane premanuM svarUpa tathA jIvAtmA ane paramAtmAnuM svarUpa mukhyapaNe nirUpAyuM che. alabatta, e AkhI carcA vAcakane rasa Ape evI che, paNa tene sAra ahIM ApatAM laMbANu thaI jAya ane prastuta lekha dvArA kahevAno Azaya gaNuM thaI jAya te dRSTithI AgaLanI valIone sAra ane te upara kAMIka vicAraNA karavAnuM kAma mulatavI rAkhI prastuta sAra paratve je vicAraNIya prazno UbhA thAya che ane tene je khulAse saMbhavita dekhAya che te ja nirUpI A lekha pUre karIzuM. bAdamAM yama-yamInuM yugala Ave che. teno saMbaMdha sUrya sAthe che. vaLI yama dakSiNa dizAne eka dipALa paNa che. yama mRtyu tarIke agara mRtyudevatA jama tarIke jANItuM che. jemAM te paramAdhAmI tarIke jANIto che. yama eTale zuru athavA antarAtmA yama vizenI judI judI paurANika tema ja dhArmika kalpanAo jotAM naciketA, je eka brAhmaNaputra manuSya che, te tenI pAse gayo ema kahevAne kaze artha nathI. eka IhalokavAsI brAhmaNakumAra lekAMtaravAsI kAlpanika deva pAse jAya e vAta buddhigamya nathI. vaLI yama bahu te mRtyudevatA che, agara koI devavizeSa che. te AdhyAtmika jJAnanuM aMtima rahasya jANe paNa kyAMthI? ane jANe te manuSyane kaI bhASAmAM kevI rIte samajAve ? vaLI evA Idevane atithidharmanI zI paDI che ? je yama mRtyudevatA heya te tenA darabAramAM ja atithionuM maMDaLa AvyA ja kare che, eTale te atiridhama bajAve ke AgatukanA puNya pApanuM lekhuM le? A badhuM vicAratAM koI ema nahi kahI zake ke atre yamane artha keI devizeSa baMdhabese che. tyAre karyo artha baMdhabesato che?----e prazna to rahe ja che. ene saraLa ane sIdhe uttara e che ke atre yama eTale adhyAtmajJAtA sadguru agara aMtarAtmA. sAdhakane sAdhanAnI prakriyAmAM sadguru ja prathama bodhadAtA ane mArgadarzaka bane che. koI khAsa dAkhalAmAM ema paNa anubhavAya che ke bahAranA koI gurunA vega sivAya paNa sAdhaka pUrvasaMskAravaza potAnI ugra tapasyAne baLe aMtarAtmAmAMthI Adhyatmika bedhanI preraNuM meLave che. tethI camanA upara sUcavelA baMne artho sAdhanA-mArgamAM baMdhabese che.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzana ane ciMtana - A kathanane sAra e che ke naciketA-yama saMvAda e eka pratibhAzIla kavie jela kAlpanika saMvAda che, paNa te dhArmika tema ja AdhyAtmika jijJAsAnA utkrAMtikramavALA eka purANa yugavizeSanuM dUba citra rajU kare che, je kaMIka AvuM che - saMskAranA vaNa thaze vaiyaktika tema ja sAmAjika jIvanamAM saMskAranA traNa thara che : pahele thara moTe bhAge sarvasAdhAraNa hoya che, jemAM paraMparAgata rUDha banI gayela vivekazanya kriyAkAMDI praNAlIo pravartatI hoya che. sAmAnya rIte manuSya e ja tharamAM janmI temAM SiAya che ne Uchare che. tethI e thara jIvanakramamAM pitAsthAne che. bIjo para satya, jijJAsA ane vivekano hoI prathama tharathI judo paDe che, ane te manuSyane sapusnArtha vinA jaMpavA detA nathI. tethI te pitAthI janmela, paNa tethI judI dizAmAM jatA putrane sthAne che. trIjo stara satparaSAthanI pUrNa siddhine che. tethI te sadagusthAne che agara aMtarAtmAnA prAkaTayane sthAne che. vAjazravAsa evA pitRtharanAM, naciketA putratharanAM ane yama salluru agara aMtarAtmAtharanAM pratIkamAtra che. e anubhava che ke sAmAnya mANasa rUDha ane sthULa saMskAramAM janmI tenAthI piSaIne paNa kyAreka satya jijJAsA ane sUkSma vivekanI tAlAvelI thI pUrvanuM saMskAracakra bhedI AgaLa vadhe che ane chevaTe kAM te sadguru pAsethI satyadarzana pAme che ane kAM te uparanuM AvaraNa sarI jatAM svayameva. aMtarAtmAnI pratIti kare che. sAdhanA ane utkrAMtine A krama darzAvo te ja naciketA upAkhyAnano hetu che, ema AkhyAnanuM manana karanArane jaNAyA sivAya nahi rahe. - ziSya AcArya pAse jaI upanayana saMskAra laI vidyA meLave ane nA janma pAme agara jiva sAdhe e bhAva paNa A AkhyAnathI sUcavAya che. e game tema ghaTAvIe, paNa dareka deza, dareka jAti ane kALamAM lAgu paDe e A AkhyAnane bhAva te TUMkamAM e ja che ke mANasane janmathI je saMskAre vArasAmAM maLyA hoya temAM ja racyApacyA na rahetAM - satyazodha mATe prArpaNa karavA sudhI kamara kasavI ane te siddha karIne ja japavuM.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ naciketA ane nave avatAra [599 nAciketa AkhyAnanuM A tAtparya jIvananA pratyeka kSetramAM lAgu pADI zakAya tema che. tethI ja e AkhyAna eka amara gAthA banI rahe che. uparanuM lakhANa pUruM karatI vakhate paM. viSNudeva pAsethI svAdhyAya maMDaLa dvArA prakAzita kaThopaniSada mane aNadhArI rIte maLyuM. temAM paM. zrIyuta sAtavaLekarajIe nAciketa AkhAnanA vividha prakAre, je sAyaNubhASya, taittirIya brAhmaNa, mahAbhArata vageremAMthI darzAvyA che, te vAMcyA pachI prastuta AkhyAnanA etihAsika vikAsakramanI jijJAsuone e vAMcI javAnI bhalAmaNa karavAnuM mana thaI jAya che. meM je tAtparya upara darzAvyuM che te ja tAtparya paM. sAtavaLekarajInA pustakamAM paNa najare paDayuM ane mane mArA kathanane subhaga saMvAda sAMpaDyo. taTastha vicAraka jude jude samaye paNa kevI rIte samAna vicAra upara Ave che enuM A eka vadhAre pratItikara udAharaNa che. naciketA, me 153.