Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
अप्रिल-२००७
वा. श्रीसकलचन्द्रगणिकृत मुनिमाला
सं. विजयशीलचन्द्रसूरि
तपगच्छपति विजयदानसूरिगुरुना शिष्य उपाध्याय सकलचन्द्रगणिनी आ एक भक्तिप्रधान लघु रचना छे : मुनिमाला, प्राकृतमा 'मुणिमाल'. ५० गाथानी आ रचना तद्दन सरल प्राकृत-महाराष्ट्री प्राकृतमा गाथाबद्ध छे. आमां कर्ताए पुरातन तपस्वी, त्यागी, संयमी, मोक्षगामी एवा अनेक मुनिराजोनां नामोनुं स्मरण करतां जईने तेमने वन्दना करी छे. हृदयनी भक्तिभावनानुं ज प्राधान्य होईने आ नामस्मरणमां कोई क्रम-व्यवस्था नथी. आ तो कवितुं भक्त हैयुं भावविभोर बनीने महापुरुषोने याद करवामां लीन बन्युं होय अने ते क्षणे जेम जेम नामो याद आवतां जाय तेम तेम गाथामां गुंथातां-वणातांवर्णवातां जाय. अटले आमां कालनो के बीजी कोई रीतनो पण कम न जळवातो होय तो ते फरियादनो विषय नथी बनतो.
प्रथम गाथामां मुनिपदे प्रतिष्ठित एवा मुनिओनी मालानुं स्मरण करवानी प्रतिज्ञा करीने, २ थी ८ गाथाओमां ऋषभदेव, तेमना भरतराजा
आदि सो पुत्रो, पौत्रो, गणधरो, आदर्शभुवनमां ज्ञानप्राप्त करनार ८ राजाओ तथा सिद्धि अने सर्वार्थसिद्ध देवविमानने वरनारा असंख्य मुनिओने स्मरेल छे. गा. ९मा सगरादि चक्रवर्ती राज-मुनिओनु, १०मां सुदर्शन शेठ-मुनिनु, ११मां ८ बलदेवो, १२मां बलरामन, मल्लिनाथजिनना ६ राज-मित्रोनु, १३मां विष्णुकुमार तथा स्कन्धकसूरिना ४९९ शिष्यो,, १४मां कार्तिक शेठ तथा तेमनी साथे दीक्षित ८ हजार वणिक्पुत्रो, तेमज सुकोशल अने कीर्तिधर मुनिओनु, १५ मां अफणना मोक्षगामी पुत्रो तथा अक्षोभ, सागरचन्द्र, रथनेमि, नेमिनाथनु, १६मां जालि-मयालि-उवयालि-पुरुषसेन-वारिषेण-प्रद्युम्न-शाम्बअनिरुद्ध-सत्यनेमि-दृढनेमिनु, १७मां शgजय पर्वत पर सिद्ध थनारा ६ देवकीपुत्रो, अने गजसुकुमाल(कृष्णपुत्र)नुं, १८मां ढंढणऋषि, थावच्चापुत्र तथा तेना हजार साधुओ, शुक मुनिनु, १९मां ५०० मुनियुक्त शेलगाचार्य तथा सागर अने सारण (?) मुनि अने नारदमुं, २०-२१मां नेमिनाथ-तीर्थमा दीक्षित
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनुसन्धान ३९
नारदादि २०नुं तेमज पार्श्वनाथना तीर्थमां १५ अने महावीरजिनना तीर्थमां १० प्रत्येकबुद्धोनू के जेमणे ४५ ऋषिभाषित अध्ययनोनुं प्रतिपादन-कथन करेलु तेनुं, २२मां दमदन्तमुनि, कुब्जवारक (बलदेवपुत्र) मुनि, पांच पाण्डव तथा केशीकुमारनु, २३मां कालिक तथा मेलि स्थविर तथा आनन्दरक्षितनुं तेमज पाश्र्वापत्य काश्यप मुनिनु, २४मां एक राजर्षि, जे दीक्षा लई मरण पामी सर्वार्थसिद्ध विमाने गया छे तेनुं, स्मरण कयुं छे.
गा. २५-२६मां वीरजिनना इन्द्रभूति आदि ११ गणधरोहूँ, २७मां वीरजिनना पूर्व पिता-माता ऋषभदत्त-देवानन्दानु, २८मां ४ प्रत्येकबुद्धोनुं तथा प्रसन्नचन्द्र ऋषिमुं, २९मां वल्कलचीरी, अइमुत्त, क्षुल्लककुमार, अर्जुनमाली, लोहार्य तथा दृढप्रहारीनु, ३०मां कूरगडु तथा ४ तपस्वी साधुओर्नु अने गौतमस्वामीना सोबती १५०० तापस साधुओजें, ३१मां शिवराजर्षि, दशार्णभद्र, नन्दिषेण, मेतार्य, इलापुत्र, चिलातीपुत्रनु, ३२मां मृगापुत्र, बहुपिण्डिक एवा इन्द्रनाग केवली, धर्मरुचि, तेतलिपुत्र तथा सुबुद्धिनु, ३३मां सुबुद्धिना वचने बोध पामेल जितशत्रु, तथा प्रतिमाना दर्शनथी बोध पामेल आर्द्रकुमारर्नु, ३४मां पेढालपुत्र, सुदर्शन, गांगेय, जिनपालित, धर्मरुचिर्नु, ३५मां जिनदेव, कपिल, इषुकारराजा वगेरे ६ साधको (इसुयारिज्जं, उत्तरज्झयणे), संजयराजर्षि, क्षत्रियमुनि, हरिकेशी मुनि, ३६मां शीलकसूरि तथा तेमना केवलज्ञानी भाणेजो, सुबाहुकुमार अने ९ मुनिवरोर्नु, ३७मां रोह, पिंगल, स्कन्धक, तिष्य, कुरुदत्त, अभयकुमार अने मेघकुमार, ३८मां हल्ल-विहल्ल, सर्वानुभूति-सुनक्षत्र, सिंह अणगार तथा धन्य-शालिभद्रनुं, ३९मां अन्तिम राजर्षि उदायन के जेने वीतभय पत्तनमां वीरजिने स्वयं दीक्षा आपेली तेनु, ४०मां जम्बूस्वामी, प्रभव, शय्यंभव, यशोभद्र, सम्भूतविजय तथा भद्रबाहुनु, ४१-४२मां भद्रबाहुना चार शिष्यो के जेमणे राजगृहीमां रात्रिना चार पहोरमां पोतानुं कार्य साधेनु : एके सिंहगुफामां रहीने, बीजाए दृष्टिविष सर्पना राफडे रहीने, त्रीजाए कूवाना थाळे ऊभा रहीने अने चोथाए कोशा-वेश्याना घेर रहीने (स्थूलभद्र), तेनु, ४३मां सम्प्रतिराजाना गुरु सुहस्ती तथा आर्य महागिरि अने पन्नवणासूत्रनिर्माता श्यामार्य तथा अवन्तीसुकुमाल, ४४मां कालकाचार्य, आर्यसमुद्र, सिंहगिरि, धनगिरि, समित, वज्र, अर्हद्दत्तनु, ४५मां वज्रसेन, दुर्बलिका पुष्यमित्र,
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
अप्रिल-२००७
आर्यरक्षित,वन्ध्य (विन्ध्य) तथा स्कन्दिलसूरिनु, ४६मां देवधिगणिर्नु तथा तपवंत, जिनशासनना भूषण होय एवा तमाम गणि-आचार्यो- स्मरण कर्यु छे.
४७मां अढी द्वीपना जिनोने वन्दन छे. ४८मां आ काळना छेल्ला थनार आचार्य दुप्पसहसूरिने वन्दन करीने चन्दनबालादि श्रमणीगणने संकलित वन्दना करी छे. ४९मां सीमन्धरजिन अने तेमना गणधर तथा लब्धिसम्पन्न मनिओने वन्दन करीने कर्ता पोताना गुरुर्नु तथा पोतानुं नाम निर्देशे छे. गा. ५०मां मुनिमाला ते मुनिओना नामरूपी मन्त्रनी माला होवानुं जणावीने तेनुं माहात्म्य वर्णवी रचना पूर्ण करे छे.
ऐतिहासिक कही शकाय तेवी केटलीक वातो आमांथी जडे छे ते आम छे : १. आजे 'इसिभासियाई' (ऋषिभाषित) ना नामे अलग अलग ऋषिओनां सुभाषितो के उपदेशोना संग्रहरूप जे आगमग्रन्थ प्राप्त थाय छे, ते नेमिनाथ भगवानना नारद वगेरे २०, पार्श्वनाथना १५ तथा महावीरस्वामीना १०- एम कुल ४५ प्रत्येकबुद्ध साधुओना उपदेशोना संकलनरूप छे (गा. २०). आ ऋषिओनां नामो तथा केटलांक वचनो वर्तमान प्रचलित परम्पराना सन्दर्भमां विलक्षण जणाय तेवां छे. आ प्रत्येक ऋषिने ते ग्रन्थमा ‘अर्हत्' तरीके ओळखावेल छे. सार एटलो के ते तमाम जैन साधको हता; तेओ मात्र महावीरनी परम्पराना ज न होतां तेमना पुरोगामी बे तीर्थंकरोनी परम्परामांना पण हता.
२. वीरस्वामीना ११ गणधरो पैकी चोथा 'व्यक्त' ने अहीं 'विउत्त' नामे तथा 'मौर्यपुत्र'ने अहीं 'मोरीसुत' नामे वर्णवाया छे (गा.२५). तो 'करकण्डु' नामे प्रख्यात राजषिने अहीं 'वरकुण्ड' मुनिना नामे ओळखाव्या छे. प्रसिद्ध छे के 'करकण्डु' ए तेमनुं उपनाम हतुं. (गा. २८). ३. प्रचलित कथानुसार स्थूलभद्रादि ४ मुनिओ सम्भूतविजयसूरिना शिष्यो होवानुं समजाय छे, ज्यारे अहीं तेओने आ. भद्रबाहुना शिष्य गणाव्या छे. वळी, 'चऊहिं रयणिजामेहिं' ए पद द्वारा, ते चारे मुनिओ, एक ज रात्रिना ४ प्रहरोमां, क्रमशः, कालधर्म पाम्या होवानो संकेत पण प्राप्त थाय छे. (गा. ४१-४२).
आ रचनानी, सम्भवतः १७मा शतकमां लखायेली, ३ पत्रोनी
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनुसन्धान ३९
हस्तप्रतिनी झेरोक्स नकल मांडवी-कच्छना श्रीखरतरगच्छ संघना ग्रन्थभण्डारमाथी प्राप्त थई छे, तेना आधारे आ सम्पादन करेल छे. प्रति जरा अशुद्ध छे. पडिमात्रामां लेखन छे. नकल आपवा बदल ते संघना प्रमुख हरनीशभाईनो आभारी छु.
मुनिमाला महोपाध्याय श्रीसकलचन्द्रगणिगुरुभ्यो नमः ॥ वंदिअ सिद्धसमिद्धं पणट्ठदुट्ठकम्परिउजूहं । परमिट्ठिपंचमपए ठिअ-मुणिमालं विचितेमि ॥१॥ वंदे पढमनरिंदं पढममुणिदं [च] पढमजिणचंदं । जगसुहसुरतरुकंदं रिसहं भुवणम्मि कयभदं ॥२॥ भरहस्स पुत्त-नत्तुअ-मुणिवसहसए सए य समरंतो । हिअए नमामि भरहं दसहिं सहस्सेहि सममेअं ॥३॥ बंभीसुंदरिबुद्धं बाहुबलिं तह जुगाइपुत्ताणं । अट्ठाणवइमुणीणं केवलनाणीण वंदामि ॥४॥ भरहस्स पढमपुत्तं आइच्चजसं नमामि केवलिणो(ण) । तह आसबलमुर्णिदं बलभदं वसुबलं वंदे ॥५॥ तत्तो महाबलं तह अमिअबलं मुणिसुभद्दकेवलिणं । सागरभद्दमुर्णिदं वंदेइ(मि?)अ अट्ठ केवलिणो ॥६॥ अन्ने रिसहजिणस्स य तित्थे गणहरसुलद्धिपत्ताणं । अइसइअणगारीणं आयरियाणं च तह वंदे ॥७॥ एवमसंखमुर्णिदे सिद्धाणुत्तरविमाणसुहपत्ते । जावजिअजिअ(ण)मुर्णिदं गणहरमुणिसंजुअं वंदे ॥८॥ सगरं मघवं मुणिवं सणंकुमारं च संति-कुंथजिणं । वंदामि अरमुर्णिदं पउमं हरिसेण जयसेणं
॥९॥
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
अप्रिल २००७
॥१०॥
विमलजिणतित्थदिक्खं महाबलं मुणिवरं च वंदामि । तं च पुणोवि सुदंसण - सिट्ठिमुणि वीरजिणसीसं अयलं विजयं भद्दं वंदे सुप्पभ सुदंसणं सिद्धं । आणंदनंदणं चिअ पउमं इअ अट्ठ बलदेवे रामं सुरत्तपत्तं निक्खतं रायछक्कमवि वंदे | जं मल्लिजिणसमीवे तं मल्लिजिणं सपरिवारं
॥११॥
सिद्धं विण्णुकुमारं खंधगसीसे नमामि जे सिद्धे । एगूणे पंचसए मुणिवस हे विजिअउवसग्गे
॥१३॥
॥१४॥
नेगम अट्टसहस्से सह घित्तूणं च कत्तिओ सिट्ठी । पव्वइओ तं वंदे सुकोसलं तह य कित्तिधरं किन्हास] सुए सिद्धे अट्ठ य अक्खोह- सागरप्पमुहे । तह रहनेमिं वंदे वंदे नेमिं सपरिअ (वा) रं
॥१५॥
जालि - मयालि-उवयालि - पुरिससेणे अ वारिसेणे अ । पज्जुन-संब- अनिरुद्ध - सच्चनेमी अ दढनेमी
॥१६॥
सित्तुंजयम्मि सिद्धे देवइपुत्ता य सिद्धिमणुपत्ता । ते वंदिऊण सिरसा गयसुकुमालं नम॑सामि ढंढणमणि च वंदे थावच्चापुत्तयं सहस्सेणं । पुरिसाणं संजुत्तं सुगमणगारं च तह वंदे पंचसयसाहुतं सिद्धं वंदे अ सेलगायरियं । सागर- सारणमुणिणो क (व ? ) च्छल्लं नारयं वंदे नारयरिसिपामुक्खे वीसं सिरिनेमिनाहतित्थम्मि | पन्नरस पासतित्थे दस सिरिवीरस्स तित्थम्मि पत्ते अबुद्धसाहू नमिमो जे भासिउं सिवं पत्ता । पणचालीसं रिसिभासिआई अज्झयणपवराई वंदे दमयंतमुणि बलदेवसुधं च कुज्जवारययं । पंच य पंडवमुणिणो सपरिकरं केसिकुमरगणि
॥१२॥
॥१७॥
॥१८॥
।। १९ ।।
॥२०॥
॥२१॥
॥२२॥
5
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनुसन्धान ३९
|॥२४॥
कालिअमेहलिथेरं आणंदरक्खिअं तइअं (?) । तह कासवयं वंदे पासावच्चिज्जमुणिपवरं ॥२३॥ सिरिओ..... राया निक्खंतो पालिऊण वरचरणं । सव्वटुं जो पत्तो रायरिसिं तं च वंदामि वीरस्स इंदभूई तहग्गिभूअं च वाउभूइं च । मुणिव विउत्त-सुहम्मे मंडिअ-मोरीसुए वंदे ॥२५॥ वंदे अकंपिअं पुण गणहारि अयलभायरं चेव । मेअज्जं च पभासं वीरस्स[य] सन्चमुणिवंसं ॥२६।। वीरजिणपुव्वपिअरो देवाणंदा य उसभदत्तो अ। सिद्धिसुहं संपत्ते तेसिं वंदामि तिविहेणं ॥२७।। वरकुंडमुणिं दुमुहं, नर्मि च वंदामि निग्गई(इं) सुगई । पत्तेअबुद्धमुणिणो पसन्नचंदं च रायरिसिं ॥२८॥ वंदे वक्कलचीरिं अइमुत्तरिसिंचाखुड्डगं कुमरं । अज्जुणमालागारं लोहज्ज दढप्पहारिं च ॥२९।। वंदामि कूरगडुअं चउरो खवगे अ तावसे मुणिणो । गोअमदंसणबुद्धे दसपंचसए अ वंदामि वंदे सिवरायरिसिं दसन्नभदं च नंदिसेणमुणिं । मेअज्जमिलापुत्तं चिलाइपुत्तं नमसामि वंदामि मिआपुत्तं बहुपिंडिअ इंदनागकेवलिणं ! जाइसरं धम्मरुइं तेअलिपुत्तं सुबुद्धि च जिअसत्तुं पडिबुद्धं सुबुद्धिवयणेण जं च तं वंदे । पडिमादसणबुद्धं तं बंदे अद्दकुमरं च पेढालपुत्तयं तह वंदे अ सुदंसणं महासत्तं । गंगेअं जिणपालय धम्मरुई पत्तसव्वटुं जिणदेवं कपिलमुर्णि इसुआरनिवाइसाहुछक्कं च । संजयरायरिसिं नम-खत्तिअमुणिवं च हरिकेसि ॥३५॥
॥३०॥
॥३१॥
॥३२॥
11३३11
॥३४॥
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
अप्रिल २००७
||३६||
||३७||
वंदे सीलयसूरि तह तस्स य भाइणिज्जकेवलिणो । वंदे सुबाहुकुमरं तयव्व तह नव य वरमुणिणो रोहं च पिंगलमुणि खंधगमवि तीसयं च कुरुदत्तं । अभयकुमारमुणिदं मेहकुमारं च वंदामि वंदे हलविल्लं साहुं सव्वाणुभूइनक्खत्ते । सीहं अणगारं तह धन्नमुणि सालिभद्दं च चंपाउ वीअभए गंतुं वीरेण दिक्खिओ जो उ । वंदे परमपयत्थं उदायणं चरमरायरिसिं
118011
॥४१॥
वंदे जंबूसामि पभवं सिज्जंभवं च जसभदं । संभूअविजय (यं) भद्द - बाहु सुअकेवलाभोगं एगं गुहाइ हरिणो बीअं दिट्ठि (ट्ठी) विसस्स सप्पस्स । तइअं च कूवफलए कोसघरे थूलभद्दं च चउरो सीसे सिरिभद्दबाहुणो चऊहिं स्यणिजामेहिं । रायगिहे सीएणं निअकज्जकरे नम॑सामि संपइगुरुं सुहत्थि अज्जमहागिरिगणि च वंदामि । पन्नवणासामेज्जं वंदे अ अवंतिसुकुमालं
॥४२॥
उस्सप्पिणीइ चरिमं दुप्पसहगणहरं च वंदामि । एए अत्रे अ तहा चंदणबालाइ समणीओ
||३८||
||३९||
॥४४॥।
॥४५॥
वंदे कालिगसूरिं अज्जसमुदं च सीहगिरिसूरिं । धणगिरि समिअं वयरं वंदे तह अरिहदित्रगुरुं वंदामि वयरसेणि (णं) दुब्बलिआपूसमित्तआयरिअं । सूरिं च अज्जरक्खिअ वंज्झं तह खंदिलायरिअं देवड्ढिखमासमणा-दिअ मुणिगुणगणेहिं जे गणिणो । वंदे तव[] धणिणो जिणसासणभूसणे मुणिणो ॥ ४६ ॥ "पुक्खरवरदीवड्डे धायइसंडे अ जंबूदीवे अ । भरहेरवयविदेहे धम्माइगरे नम॑सामि "
॥४३॥
।।४७।।
||४८||
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ अनुसन्थान 39 सीमंधरजिणगणहर, आमोसहिआइलद्धिसिद्धिजुए / सिरिविजयदाणसीसो वंदइ ते सयलचंदमुणी // 49 // मुणिणाममंतमालं सिवयं समरेइ. जो सयाकालं / सो पावई विसालं पुण्णं पावक्खए मूलं // 50 // इति श्रीमुनिमाला सम्पूर्णा // शुभं भवतु //