Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma ane punarjanma jema bhautika jagatamAM kAryakAraNano niyama kArya kare che temanetika jagatamAM paNa kAryakAraNano niyama kArya kare che. tene ApaNe karmano niyama-karmasiddhAnta kahIe chIe. dareka kriyAne tenuM phaLa hoya che. jevuM karazo tevuM pAmazo A bhAvanA bhAratIya saMskRtimAM vyApta che. karmasiddhAntanI pAyAnI vAta A ja che. paraMtu A siddhAnta kevI rIte kAma kare che te samajavuM kaThaNa che. karmanI gati vicitra che ane na kaLI zakAya evI che. ApaNe ghaNI vAra joIe chIe ke sajajana mANasa sukAryo karavA chatAM A janmamAM tenA phaLarUpa sukha pAmato nathI ane durjana mANasa kukarma karavA chatAM A janmamAM bharapUra sukha bhogave che. AvI paristhitine laI ApaNI zraddhA karmasiddhAntamAMthI na Dage ? Ano uttara e che ke sukAyanAM ke kukamanAM phaLa maLe ja che-A janmamAM nahi to pachInA janmamAM keTalAMka karmo A janmamAM phaLe che. keTalAMka pachInA janmamAM. paraMtu A mATe to punarjanma sAbita karavo joIe. punarjanmanIce pramANe sAbita thAya che. tAjA janmelA bALakane bhayaMkara padArthanA darzanathI bhaya ane trAsa thAya che. A bhaya ane trAsa du:khanI smRti thavAne pariNAme thAya che. te smRti saMrakAra vinA to saMbhave nahi ane saMskAra pUrvAnubhava vinA bane nahi. ane tAjA janmelAmAM pUrve duHkhAnubhava thayo hovAno saMbhava nathI. tethI te pUrvajanmamAM thayelo hovo joIe. Ama tAjA janmelA bALakane bhayaMkara padArtha joI thato bhaya ane trAsa pUrvajanmane sAbita kare che. vaLI, keTalAkane pUrvajanmanuM smaraNa paNa A janmamAM thAya che. A smaraNane jAtismaraNa kahevAmAM Ave che. jAtismaraNa paNa pUrvajanmane siddha kare che. pUrvajanma siddha thatAM punarjanma paNa ApoApa siddha thaI jAya che. kareluM koI paNa karma phaLa ApyA vinA rahetuM nathI. karmano A aTala niyama janmajanmAntara sudhI vistare che. e ja niyama ApaNA bhUta, bhAvi ane vartamAnane samajAve che. Ama karma ane punarjanma e baMne ekabIjAthI chUTA pADI zakAya ema nathI. theMkamAM karma ane punarjanmano aNasAra sarvedamAM AvatI 10.16.3 RcA noMdhapAtra che. temAM mRta manuSyanI cakSune sUrya pAse ane AtmAne vAyu pAse javAnuM kahyuM che. vaLI, temAM e AtmAne potAnA dharma (arthAt karma anusAra pRthvamAM, svargamAM, pANImAM ke vanaspatimAM javAnuM kahevAmAM
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya tatvajJAna Avela che. Ama ahIM karma ane punarjanmano sauthI prAcIna aNasAra prApta thAya che. AtmA pANImAM ke vanaspatimAM paNa avatare che e hakIkatamAM jenonA apUkAya ane vanaspatikAya jIvanA svIkAranuM sUcana che. upaniSadomAM karma ane punarjanma kaThopaniSadamAM (1.1.5-6) naciketA jaNAve che ke jema anAjanA dANA pAke che ane nAza pAme che ane punaH utpanna thAya che tema manuSya paNa jIve che, mare che ane punaH janme che. bRhadAraNyaka 4.4.1-2mAM spaSTapaNe kahyuM che ke mRtyukALe AtmA cakSu, mUrdhA ke anya zarIradezamAMthI utkramaNa kare che, te AtmAne tenAM vidyA, karma ane pUrvaprajJA anusare che. te ja upaniSadamAM 4, 4.3mAM kahyuM che ke jema tRNajalAyukA mULa tRNanA aMte jaI anya tRNane pakaDI lIdhA pachI mULa tRNane choDI de che tema AtmA vartamAna zarIramAM aMte pahoMcyA pachI anya AdhArane (zarIrane) pakaDI temAM jAya che.' kaThopaniSada 2.2.6-7 kahe che ke AtmAo potAnAM karma ane zruta anusAra bhinna bhinna yoniomAM janme che. bRhadAraNyaka 4.4.5 karmano saralatama chatAM sArabhUta upadeza Ape che ke AtmA jevuM karma kare che, jevuM AcaraNa kare che tevo te bane che. satkarma kare che to sAro bane che, pApa karma kare che to pApI bane che, puNya karma kare che to puNyazALI bane che. manuSya jevI icchA kare che te anusAra teno saMkalpa thAya che, jevo saMkalpa kare che te anusAra tenuM karma thAya che ane jevuM karma kare che te anusAra te bane che. chAMdogya 5.10.7 kahe che ke jenuM AcaraNa ramaNIya che te zubha yonimAM janme che ane jenuM AcaraNa duSTa che te kUtaro, sUkara, cAMDAla jevI azubha yonimAM janme che. koSItakI upaniSada 1.2 jaNAve che ke potAnA karma ane vidyA pramANe AtmA kaha, pataMga, masya, pakSI, vAgha, siMha, sarpa, mAnava ke anya koI prANI tarIke janme che. gItAmAM karma ane punarjanma pUrvajanma ane punarjanma che ja e hakIkata gItA bhArapUrvaka jaNAve che. janmelAnuM mRtyu thAya che ja ane marelAno janma paNa thAya che ja (2.27). 'AtmA nitya che paNa enAM zarIra nAzavaMta che (2.18). jema manuSya jUnAM vastro tyajI navAM vastro dhAraNa kare che tema AtmA jUnAM zarIro tyajI navAM zarIro dhAraNa kare che (2.22)". kRSNa kahe che, he arjuna! mArA ane tArA ghaNA janmo vItI gayA che.' (4.5)" koI paNa manuSya karma karyA vinA kSaNamAtra paNa rahI zakato nathI (3.5). karma na karavAthI to zarIranirvAha paNa nahi thAya (3.8). karma baMdhanakAraka nathI ? nA, karma svayaM baMdhanakAraka nathI paNa karmaphalanI Asakti ja baMdhanakAraka che. karmaphaLanI IcchA na rAkhanArA jJAnIo janmarUpa baMdhanathI mukta thAya che. (2.51)." tethI gItA phaLanI Asakti choDI, siddhi-siddhimAM samabhAva dharI karma karavAno Adeza Ape che
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma ane punarjanma (2,48). karmano AraMbha na karavAthI manuSya niSkarmatA pAmato nathI ane karmano tyAgamAtra karavAthI te siddhi pAmato nathI (3.4). karmano anAraMbha ke tyAga nathI karavAno paNa Asaktino tyAga karavAno che. te Asaktino tyAga je kare che te niSkarmA ane siddhi pAme che. karmaphaLanI Asakti tyajI manuSya karmamAM pravRtta rahe to paNa te kaMI karma karato nathI (4. 20). je dveSa karato nathI ke kaMI Icchato nathI tene sadA karmasaMnyAsI (karmacAgI) jANavo (5.3). "kRSNa potAne vize kahe che ke, "mane karmo lepatAM nathI kAraNa ke mane karmaphaLamAM spRhA nathI" (4.14)." vivekajJAnarUpa agni karmaphaLanI spRhAne - Asaktine bALI nAkhe che eTale tene karmane bALIne bhasma karanAra gaNyo che (4.37)." karma karavAmAM ja manuSyano adhikAra che. arthAta, karma karavAmAM manuSya svataMtra che. kevuM karma karavuM ane te kevI rIte karavuM temAM te svataMtra che (2.47). paraMtu phaLanI bAbatamAM teno adhikAra nathI arthAt te parataMtra che. karma karyuM eTale tenuM mukarara phaLa maLavAnuM ja, e bhogavye ja chUTako, emAM tamAruM kaMI na cAle (2.47). karma karatI vakhate karmanA phaLane ja najaramAM rAkhI karma na karavuM joIe paNa phaLanI kAmanA - tenI saphaLatA-niSphaLatAno vicAra - karyA vinA karmane ja kuzaLatAthI karavuM joIe (2.47).taddana karma na karavAmAM - ALasamAM saMga na rAkhavo joIe. karma paNa nathI karavuM ane phaLa paNa nathI joItuM ema vicArI ALasamAM akarmaNya thaI rahevuM tenA jevuM bhUM bIju kaMI nathI (2.47)." tAre phaLa na joItuM hoya to paNa karma kara. parArthe karma kara, lokasaMgraha mATe karma kara (3.13, 3.20)." tyAM paNa phaLanI Asakti na rAkhavI joIe. | gItAe karmonA traNa vibhAga pADyA che - karma, akarma ane vikarma (4.17). karma eTale phaLanI icchAthI karavAmAM AvatuM satkarma. akarma eTale phaLanI icchA vinA karavAmAM AvatuM satkarma. phaLanI IcchAthI rAgadveSapUrvaka karavAmAM AvatuM duSTa karma vikarma che. karma e puNyakarma che, vikarma e pApakarma che ane akarma e puNyakarma paNa nathI ke pApakarma paNa nathI. akarmamAM kriyA (karma) karavAmAM AvatI hovA chatAM rtApaNAnuM abhimAna, rAgadveSa, kalAsakti na hovAthI te akarma banI jAya che. tethI akarma baMdhanakAraka nathI. karma ane vikarma banne anukrame sonAnI beDI ane lokhaMDanI beDI sama che, banne baMdhanakAraka che. karmano niyama bIjA koInA hastakSepa vinA svAbhAvikmaNe ja kArya kare che. Izvara paNa temAM koI hastakSepa karato nathI. Izvara koInI pAse baLajabarIthI karma karAvato nathI, te kamone utpanna karato nathI, te karmane phaLa sAthe joDato nathI ke te karmaphaLane karma karanAra sAthe joDato nathI. vaLI, Izvara koInuM pApa ke puNya leto nathI. ajJAnaprasUta mohane kAraNe loko tene tevo mAne che. (5.14-15).18
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 bhAratIya tatvajJAna * bauddha dharmadanamAM karma ane punarjanma karmasiddhAnta bhagavAna buddhanA naitika AdarzavAdanI AdhArazilA che. pratItyasamutpAdanuM cakra karmanA niyamane AdhAre ja cAle che. dvAdazAMga bhavacakanI dharI * karmasiddhAna che. karma ane phaLanA pArasparika saMbaMdhane lIdhe bhavacakra pharyA kare che. " ja punarjanmane svIkAryA vinA cAle nahi. je karmonuM phaLa A janmamAM nathI maLatuM temanuM phaLa pachInA janmomAM maLe che. bodhi prApta pachIbuddhane potAnA pUrvajanmonuM smaraNa thayuM hatuM. vaLI, potapotAnAM karmathI prerita prANIone vividha yoniomAM jatAM-AvatAM temaNe pratyakSa joyAM hatAM. amuka prANI tenA karma anusAra kayonimAM janmaze enuM jJAna temane hatuM. Ama karmAnusArakonekyo punarjanma prAptayo enuM jJAna emane mATe svavedya anubhava hato. (juo majUjhimanikAyanAtevizvavacchagorAsuttatathAbodhirAjakumArasutta, ane aMguttaranikAyanuM veraMjaka brAhmaNa sutta). mahAtmA buddhane eka vakhata cAlatAM cAlatAM pagamAM kAMTo vAgyo, tyAre temaNe bhikSuone kahyuM, "he bhikSuo! A bhavathI ekANumA bhavamAM meM eka puruSane zaktithI haNyo hato. e karmanA vipAke mAro paga vIMdhAyo. bhagavAna buddhanA ziSya-zikhyAone paNa potAnA pUrvajanmonuM jJAna hatuM. bhikSaNI RSidAsIe gherIgAthAmAM (gAthA 400447) potAnA pUrvajanmonuM mArmika varNana kyuM che. jagatamAM manuSyo buddhimAna-maMdabuddhi, garIba-tavaMgara, alpAyu-dIrdhAyu jaNAya che. karmane svIkAryA vinA A viSamatAno khulAso thaI zakato nathI." karma ja prANIone hIna yA uttama banAve che. jevuM karma tenuM phaLa. je manuSya hiMsA kare che, krodha kare che, ISya kare che, lobha kare che, abhimAna kare che te vartamAna zarIra choDI maryA pachI durgatimAM paDe che ane jo manuSyayonimAM janme che to hIna, daridra ane buddhihIna bane che. je manuSya zubha karma kare che tenI sugati thAya che ane je manuSyonimAM janme che to uttama, samRddha ane prajJAvAna thAya che. (juo majUjhimanikAyanAM cUlakammavilaMgasutta, mahAka--vibhaMgasutta, sAleyasutta tathA veraMjakasutta). sArAMza e ke vizvanI vyAvasthAmAM karma ja pradhAna che, satkarmone kuzala karmo kahe che, kAraNake emanuM phaLa kuzala (sAruM) che. kurAla karmo kAM to thoDA vakhata mATe du:khathI bacAve che kAM to haMmeza mATe. prathama prakAranAM kuzala kamane sAmrava kuzala karmo kahevAmAM Ave che ane bIjA prakAranAM kuzala kamane nirAsava kulakarmo kahevAmAM Ave che. pApakarmo akuzala che, kAraNa ke temanuM phaLa aniSTayA duHkha che. sArAva kurAla karmanuM phaLa sukha, abhyadaya ane sugati che. nirAsava kuzala karmanuM phaLa ja nathI, te vipAkarahita che, duHkhanI AtyaMtika nivRttine utpanna kare che, A duHkhanivRttine ja nirvANa kahe che, roganA abhAvanI jema nirvANa zAnta avasthA che. (juo bauddhadharmadarzana, AcArya narendradeva, pR. 257-158). gItAnI paribhASAmAM kahevuM hoya to kahI zakIe ke sAmrava kuzala karmo karma che, nirAsava kuzala karmo akarma che ane akuzala karmo vikarma che.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 karma ane punarjanma abhidharmakoza 4.59mAM karmanA cAra prakAro gaNAvyA che. kRSNa, zukla, zuklakRSNa ane azulaakRSNa." kRSNa karmo akurAla karyo che, zukala karmo sAsava kuzala karyo che ane azuklAkRSNa karmo nirAsava kuzala karmo che. bIjI rIte karmanA traNa prakAra che - mAnasa, vAcika ane kAyika. A traNamAM mAnasa karma pradhAna che kAraNake bAkInAM badhAM phanuM kAraNa mAnasa karma che. tethI bhagavAne karmane vastutaH cetanAmaya kahyAM che. kAyika ke vAcika karma kuzala che ke akuzala e nakkI karavAnI kasoTI mAnasa karma (Azaya) che. dAktara tIkSNa dhAravALA sAdhanathI daradInuM peTa cIrI nAkhe che ane eka mANasa potAnA dumananA peTamAM charo hulAvI de che. bAhya daSTie banne kAyika karma eka sarakhAM che. paraMtu kAyika karmonAM kAraNarUpa Azayo (mAnasa kama) judAM che. ekanuM mAnasa karma daradIne rogamukta karavAnI bhAvanArUpa che ane bIjAnuM mAnasa karma varabhAvanA rUpa che. tethI dAkataranuM kAyika karmakuzala che, jyAre pelA mANasanuM kAyika karma akuzala che. (juo bauddhadharmadarzana, AcArya narendradeva, pR. 224-225, 256257; dhammapada 1.1). ApaNe je pravRtti karIe chIe te karma kahevAya che ane tene pariNAme je saMskAra (vAsanA) cittamAM paDe che te paNa karma kahevAya che. A vAsanArUpakarma punarjanmanuM kAraNa che. karmanA bIjI eka daSTie be varga pADavAmAM AvyA che - kRta ane upacita. je karma karAI gayuM hoya te karma kRta kahevAya che. je kRta karma phaLa ApavA lAge te upasthita karma kahevAya che. badhAM ja kRta karmo phaLa ApatAM nathI. je karmo IrAdApUrvaka svecchAe kya hoya che te ja phaLa Ape che. IrAdApUrvaka pApakarma karyA pachI jo anutApa thAya to kRta karma potAnuM phaLa ApatAM nathI. pApanI kabUlAta karavAthI pApanI mAtrA ghaTe che yA pApano kSaya thAya che. pApaviratinuM vrata levAthI, zubhano abhyAsa karavAthI, buddha vagere saMtone zaraNe javAthI kRta pApakarma ucita thatAM nathI arthAt potAnAM phaLa ApatAM nathI. keTalAMka kRta kama potAnAM phaLa avazya Ape che. A kRta karmo niyatavipAkI kahevAya che. keTalAMka kRta karmo potAnAM phaLa Apaze ja evuM nakkI nathI arthAt aniyatavipAkI che.A aniyatavipAkI kRta karmone manuSya svaprayatnathI phaLa ApatAM rokI zake che. . (juo abhidharmakoza 4.120 tathA bauddhadharmadarzane, pR. 250) vaLI, karmanA be vibhAga pADavAmAM Ave che - niyata karma ane aniyata karma. niyata karmanA traNa bheda che : (1) dagdharmavedanIya arthAtu vartamAna janmamAM ja phaLa Ape che te karma. A karma durbaLa che, A karma punarjanmamAM kAraNabhUta nathI. (2) upavaghavedanIya arthAt tarata pachInA janmamAM je phaLa Ape che te karma. Ane Anantarya karma paNa kahevAmAM Ave che. (3) akSaraparyAyavedanIya arthAt je bIjA janma pachI game tyAre phaLa Ape che te karma. aniyata karmanA paNa be bheda che - (1) niyatavipAka arthAt je karmane
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya tatvajJAna vipAkakALa aniyata che paraMtu vipAka niyata che te karma. je karma potAnuM cokkasa phaLa ApavAnuM ja che paraMtu kyAre te potAnuM phaLa Apaze e niyata nathI te karma. (2) aniyatavipAka arthAt je karma potAnuM phaLa Apaze ja evuM niyata nathI te karma. A karmanA phaLanuM ullaMghana thaI zake che. (juo bauddhadharmadarzana, narendradeva, pR. 267 tathA abhidharmakozabhASya 4.50)* bIjanI jema rma potAnA sAmarthyathI ja potAnuM phaLa utpanna kare che. paraMtu bauddha dharma amuka karmonAM phaLanuM ullaMghana zakya che ema svIkAre che. bauddha dharma anusAra karmanI puNyatA-apuNyatAno AdhAra Azaya upara che. karmanA phaLanI kaTutA-mAdhuratAnI mAtrAno AdhAra aneka bAbato para AdhAra rAkhe che. karma potAnuM phaLa kevI rIte Ape che ane te phaLanAM nirNAyaka baLo kyAM che te jANavuM muzkela che. karmavipAka dUrviya che. jyAre kALa pAke che ane kAraNasAmagrI upasthita hoya che tyAre karmano vipAka thAya che. karma bIjatulya che. te potAnI jAti pramANe, vahelA ke moDA, alpa yA mahAna phaLa Ape che. IzvaravAdI kahe che ke bIjane phaLadrupa jamInamAM vAvyuM hoya paraMtu varSA vinA temAMthI aMkura phuTatuM nathI; jemavarSAnA sAmarthyathI bIjamAMthI aMkura phuTe che tema IzvaranA sAmarthyathI karmamAMthI tenuM phaLa janme che, karmane vipAkapradAnanuM sAmarthya Izvara Ape che. bauddho Ano pratiSedha kare che. teo kahe che ke tRSNAthI prerAIne karelAM karmamAM vipAkapradAnanuM sAmarthya hoya che, tRSNA ja karmane vipAkapradAnanuM sAmarthya Ape che. je tRSNArahita banI karma kare che te karmathI lipta thato nathI, tene karmonAM phaLa bhogavavA paDatAM nathI. (juo bauddhadharmadarzana, narendradeva, pR. 27ra-ra73) bauddha dharma aparivartiSNu nitya AtmAne na mAnato hovA chatAM karma ane punarjanmane mAne che. tenA anusAra je cittasaMtAna karma kare che te cittasaMtAna ja tenuM phaLa bhogave che ane teno ja punarjanma thAya che. (juo tattvasaMgrahagata karmaphalasaMbaMdha parIkSA.) IzvaravAdI darzanomAM je sthAna IzvaranuM che te sthAna bauddha dharmamAM karmanuM che. potAnAM karmane anurUpa sukha-duHkha prANI bhogave che. je jevuM kare che te tevuM pAme che. koI koIne sukha ke duHkha detuM nathI. Ama karmasiddhAnta zreSano nArAja che ane puruSArtha tema ja svataMtra saMkalpazaktino poSaka che. karmanuM phaLa bhogavatI vakhate samatA dhAraNa karavI ke vikSipta thavuM e bAbate paNa manuSya svataMtra che. zubha saMkalpa karavA ke azubha e bAbate paNa manuSya svataMtra che. manuSya atyAre jevo che tenI saMpUrNa javAbadArI tenI potAnI che ane bhaviSyamAM te jevo thavA icche te thavAno saMpUrNa AdhAra paNa tenA upara che. prANIonA karmothI jagatanI jaDa vastuomAM paNa anurUpa parivartana thAya che, kAraNa ke te jaDa jagata prANIonA bhogano viSaya che. prANIonAM meno prabhAva prANIonA bhogya jaDa jagata para paNa avazya paDe che. prANIonAM pApakarmothI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma ane punarjanma 31 auSadhi, bhUmi, vagere alpavIrya banI jAya che, Rtuo viSama bane che, ItyAdi (juo bauddhadharmadarzana, narendradeva, pR. 264) pAtaMjala yogadaramAM karma ane punarjanma yogadarzana punarjanma svIkAre che. navajAta zizune bhayaMkara padArthane joI thatA bhaya ane trAsa uparathI anumAna dvArA yogabhAkAra vyAsa (4.10 ane 2.9)" pUrvajanmane siddha kare che. vaLI, saMskAromAM saMyama (=dhAraNA, dhyAna ane samAdhi) karavAthI pUrvajanmanuM jJAna thAya che ema sUtrakara pataMjalie sUtra 3.18mAM jaNAvyuM che " Ama pUrvajanma siddha thatAM punarjanma paNa siddha thAya che. jIva je pravRtti kare che tenA saMskAra cittamAM paDe che. Ane karmasaMskAra, karbhAzaya ke mAtra karma kahevAmAM Ave che. A kama prAkRtika che. te cAra prakAranAM che-kRSNa, zuklakRSNa, zukla ane azulAkRSNa. durjanonAM karmo kRSNa hoya che kAraNa ke teo kALAM kAmonA karanArA che. sAmAnya janonAM karmo zuklakRSNa hoya che, kAraNa ke teo parapIDArUpa kALAM ane paropakArarUpa dhoLAM kAmonA karanArA hoya che. yajJayAgarUpa bAhya sAdhanonA anuSThAnathI UpajatAM karmoya zukalakRSNa hoya che kAraNa ke A bAhya sAdhananA anuSThAnamAM parapIDA anivAryapaNe rahelI hoya che. tapa, svAdhyAya ane dhyAnarUpa AMtara sAdhanonA anuSThAnathI UpajatAM karmo zukla hoya che, kAraNa ke A AMtara sAdhanonA anuSThAnamAM parapIDA hotI nathI. jemanA rAga Adi klezo kSINa thaI gayA hoya che te caramadeha vivekI puruSanAM karmo azukla-akRSNa hoya che. A vivekI puruSa paropakArarUpa zubha pravRtti karatA hovA chatAM temanAM karmo zukla nathI hotAM kAraNa ke temanI pravRtti niSkAma hoya che. temanAM kamane tethI azukla gaNyAM che. vaLI, teo parapIDArUpa kaLI pravRtti paNa karatA nathI. bAhya daSTie temanI pravRtti parapIDAjanaka jaNAya to paNa temano tenI pAchaLano Azaya to paropakArano ane parakalyANano ja hoya che eTale temanAM te karmo kRSNa nahi paNa akRSNa gaNAya. AmatemanAM karmo azuklAkRSNa ja hoya che. vivekI puruSa sivAyanA puruSamAM prathama traNeya prakAranAM karmo saMbhave che. A badhuM vivecana yogabhAga 4.7mAM che. vaLI yogabhASkAra jaNAve che ke keTalIka vAra kRSNa karmono nAza zukla karmothI thaI zake che. (2013). lezapUrvaka pravRtti karIe to ja karmasaMskAro cittamAM paDe che. jo pravRtti klezarahita hoya to karmasaMskAro cittamAM paDatA nathI. Ama kaleza ja karmabaMdhanuM kAraNa che.. karmasaMsakAro klezamUlaka che (2.12)." karmasaMskAro arthAt karmo puNyarUpa ane pAparUpa ema be prakAranA hoya che. puNyarUpa karmo ane pAyarUpa karmo baMneya klezabhUlaka che. dAkhalA tarIke, rAga klezane laIe. svarga, vagere pratyenA rAgathI prerAI ApaNe dharmarUpa pravRtti karIe chIe ane
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya tatvajJAna pariNAme puNyarUpa karma bAMdhIe chIe. dhana, vagere pratyenA rAgathI prerAI ApaNe corI vagere duSkRtya AcarIe chIe ane pariNAme pAparUpa karmo bAMdhIe chIe (yoga bhASya 2012).1 karmono bIjI rIte paNa vibhAga thAya che. A rIte vibhAga karatAM karmo be vagamAM vahecAI jAya che - dawjanmavedanIya karmo ane adaSTajanmavedanIya kamoM. je karmo potAnuM phaLa vartamAna janmamAM ja ApI de te kamoM daSTajanmavedanIya kahevAya. je karmo potAnuM phaLa bhAvi janmomAM Ape te karmo adaSTajanmavedanIya kahevAya. nArakone daSTajanmavedanIya karmo hotAM nathI. kSINaklezavALAne adaSTajanmavedanIya karmo hotAM nathI, kAraNa ke tene punarbhava saMbhavato nathI (yoga bhAga 2.12). yogasUtra 2.13 anusAra karmo traNa jAtanAM phaLo Ape che - jAti (janma), Ayu ane bhoga (sukha-duHkhavedana). Ane bIjI rIte kahevuM hoya to ema kahI zakAya ke keTalAMka karmo jAtirUpa phaLa Ape che, keTalAMka karmo AyurUpa phaLa Ape che ane keTalAMka karmo bhogarUpa phaLa Ape che. Ama karmonA traNa prakAra thayA - jAtivipAkI karma, AyuvipAkI karma ane bhogavipAkI karma. 2.13 sUtra uparanA bhASyamAM vadhumAM jaNAvyuM che ke navo janma, tene anurUpa ApyuM ane tene anurUpa bhoga A traNe vipAko ApanAra te te karmo mRtyuthI abhivyakta thAya che. arthAtu je prakAranuM Ayu ane je prakArano bhoga amuka ja jAtimAM saMbhave bIjImAM nahi tevA Ayu ane tevA bhogane niyata karanAra karmo ja mRtyuthI abhivyakta thAya che, bIjAM nahi. jAtivipAkI karma adaSTajanmavedanIya ja hoya, jyAre AyuvipAkI ane bhogavipAkI karmo daSTajanmavedanIya ane adaSTajanmavedanIya ema baMne prakAranAM saMbhave. Ama adaIjanmavedanIya karmo trivipAkI hoya che, jyAre dajanmavedanIya karmo ekavipAkI ke bevipAkI hoya che, ekavipAkI hoya tyAre mAtra bhogarUpa vipAkane ja Ape che ane ddhivipAkI hoya tyAre bhogarUpa ane AyurUpa e be ja vipAkone Ape che. " daIjanmavedanIya karmone ekabhavika hovAno arthAt mRtyuthI abhivyakta thaI sAthe maLI eka bhavano (janmano) AraMbha karanAra hovAno prazna ja upasthita nathI thato, kAraNake te daSTajanmavedanIya hoI vartamAna janmamAM ja potAnuM phaLa ApI nivRtta thAya che. paraMtu adaSTajanmavedanIya karmo badhAM ja ekabhAvika hoya che ke nahi te prazna ubho thAya che. A praznane jarA viratArathI samajIe. je adaSTajamavedanIya karmo che temAM ghaNAM jAtivipAkI, ghaNAM AyuvipAkI ane ghaNAM bhogavipAkI hovAnAM ja. AmAMthI keTalAMka jAtivipAkI, keTalAMka AyuvipAkI ane keTalAMka bhogavipAkIe pUrvajanmamAM mRtyuthI abhivyakta thaI bhegAM maLI, vartamAna janmano AraMbha karyo che. have vartamAna janmamAM mRtyu vakhate abhivyakta thaI bhegAM maLI bIjAM keTalAMka jAtivipAkI, AyuvipAkI ane bhogavipAkI .
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma ane punarjanma karmo pachInA janmane AraMbhaze ane Ama A ja krame zuM badhAM ja adajanmaveThanIya karmo ekabhavika ja banaro? A praznano uttara yogabhASya 2.13mAM che. te A pramANe che. adaSTajanmavedanIya karmo be prakAranA hoya che - niyatavipAkI ane aniyatavipAkI. AmAMthI je niyatavipAkI che te eksavika che, jyAre je aniyatavipAkI che te ekabhavika nathI ja adaIjanmavedanIya aniyatavipAkI karmonI bAbatamAM traNa vikalpo saMbhave che - (1) apakva dazAmAM ja temanAM virodhIthI nAza, (2) pradhAna karmamAM AvApagamana ane (3) niyatavipAkavALA pradhAna karmathI abhibhava pAmI cittamAM lAMbA samaya sudhI paDI rahevuM " have A traNa vikalpone jarA vistArathI samajIe. keTalAMka adaSTajanmavedanIya aniyatavipAkI karmono temanAM virodhI karmothI nAza thAya che. dAkhalA tarIke, kRSNakarmone nAza zukla karmothI thAya che. keTalAMka adaSTajanmavedanIya aniyatavipAkI karmonuM pradhAna karma potAnuM phaLa Ape che tyAre ja te pradhAna karmanAM aMgabhUta karmo phaLa Ape che, te pahelAM ke te pachI nahi. keTalAMka adaSTajanmavedanIya aniyatavipAkI karmo asamAna yA virodhI karmo vaDe abhibhUta thaIne mAtra bIjabhAve svataMtrapaNe lAMbA vakhata sudhI cittamAM paDI rahe che ane jyAre temanAM samAna yA avirodhI karmo baLavAna bane che tyAre temanAthI teo abhivyakta thaI potapotAnuM phaLa ApavA lAge che. A abhibhavane pAmelAM karmone abhivyakta karI vipAkomukha banAvanAra nimittarUpa avirodha karmo kyAM che eno nizcaya karavo kaThina che. sUtrakAra sUtra 3.22mAM jaNAve che ke karmo be prakAranAM che-sopakama ane nirupakrama." bhASyakAra spaSTatA kare che ke sUtrakAra ahIM mAtra AyukarmanI vAta kare che. eTale Ayukarma be prakAranAM che - sopakrama ane nirupakrama. vaLI bhASyakAra spaSTatA kare che ke badhAM Ayukarma nahi paraMtu adaSTajanmavedanIya niyatavipAkI ekabhAvika Ayukarmo ja be prakAranAM hoya che. "sopajhama eTale eka vAra phaLa ApavAnuM zarU karyuM eTale jhaDapathI phaLa ApI nivRtta thanAra. nirupama eTale phaLa ApavAnuM zarU karyA pachI dhIme dhIme potAnuM phaLa ApI nivRtta thanAra. anubhavajanya saMskAra vAsanA che ane pravRttijanya karmasaMskAra karma che. vAsanA smRti janmAve che. karma (klezayukta hoya to) jAti, Ayu ane bhogarUpa vipAka janmAve che. * yogasUtra 4.8 kahe che ke vAsanA vipAkane anurUpa ja jAge che. A vastune vistArathI samajIe. jIva amuka jAtivipAkI karmane pariNAme amuka jAtimAM janme che. udAharaNArthe, eka evuM jAtivipAkI karma che jene pariNAme jIva vartamAna janmamAM kutaro bane che. jyAre jIva kUtaro bane che tyAre kUtarAjAtine anurUpa bhogavipAkI karmo vipAkonmukha banyAM hoI te kUtarArUpe janmelo jIva kUtarAjAtine anurUpa bhoga bhogave che. te hADakAM coTa che ne karaDe che, te viSTA khAya che, vagere. A badhuM te karavA mAMDe che kAraNake te jAtimAM janmelA jIvane tema karavAmAM sukha thAya che. paraMtu te
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya tattvajJAna kUtarArUpe janmelo jIva prathama vAra hADakuM cATavA-karaDavA jAya tyAre tene te phAAna hovuM joIe ke tema karavAthI tene sukha thaze. AvuM jJAna tene to ja saMbhave jo teNe pahelAM hADakuM cATya-karaDyuM hoya ane tethI tene sukhAnubhava thayo hoya. hakIkatamAM, A pahelAM te anaMta vAra kUtarArUpe janmI cUkelo che ne tene evo anubhava thaI cUkelo che. e anubhavanA saMsakAro cittamAM paDelA hatA. e saMskAro kUtarAjAtimAM janma karAvanAra jAtivipAkI karmoe jevuM potAnuM phaLa ApavA mAMDyuM tevA ja te jAgRta thaI gayA. te saMskAro jAgRta thavAthI tene smRti thaI ke hADakuM cATavA-karaDavAthI sukha thAya che ane te hADakuM cATavAkaraDavA lAgI sukha bhogavavA lAgyo. jyAre ApaNe pravRtti karIe chIe tyAre karmasaMskAro cittamAM paDe che ane pravRttikALe thayela anubhavanA saMskAro paNa te ja vakhate paDe che. Ama ma-pravRtti ma-karmasaMskArone ane anubhava saMskArone eka sAthe cittamAM pADe che. eTale ma-karmasaMskAro jyAre vipAkonukha bane che tyAre potAnI sAthe -anubhavanA saMskArone paNa jagADe che - bIjA anubhavasaMskArone jagADatA nathI. nyAya-vaizeSika darzanamAM karma ane punarjanma nyAya-vaizeSika dArzaniko AtmAne nitya gaNe che. nityano artha che anAdi-anaMta. Ano artha e ke AtmA vartamAna dehanI utpatti pahelAM ane tenA pAta pachI paNa astitva dharAve che. bIjA zabdomAM, pUrvajanma ane punarjanma banne che. pUrvajanma puravAra thatAM punarjanma puravAra thaI ja jAya che, eTale nyAya-vaizeSiko pUrvajanmane cIvaTapUrvaka puravAra kare che, temanI mukhya dalIlo nIce pramANe che : navajAta zizunA mukha para hAsya dekhI tene thayela harSanuM anumAna thAya che. iSTa viSayanI prApti thatAM je sukha janme che tene harSa kahevAmAM Ave che. viSayane ApaNe ISTa tyAre ja gaNIe chIe jyAre ApaNane smaraNa thAya ke tajjAtIya viSaye pahelAM ApaNane sukhAnubhava karAvelo. Ama vartamAna viSaya ISTa che evuM bhAnato ja zakya bane jo tajjAtIya viSayano pUrvAnubhava thayo hoya, te anubhavanA saMskAro paDyA hoya, te saMskAro vartamAna viSaya upasthita thatAM jAgRta thayA hoya ane pariNAme smaraNaphAna thayuM hoya ke vartamAna viSayanI jAtinA viSaye mane pahelAM sukhakara anubhava karAvelo. navajAta zizu amuka viSayane iSTa kevI rIte gaNI zake? A janmamAM tajajAtIya viSayo pahelAM ene kadI anubhava thayo na hoI, te anubhavanA tevA saMskAro paDyA nathI tethI tevA prakAranI smRti janmI zake nahi. eTale tajjAtIya viSayano anubhava pUrvajanmamAM tene thayelo ane te anubhavanA je saMsakAra pUrvajanmamAM paDelA te A janmamAM zizunA AtmAmAM che ema svIkAravuM paDe che. A rIte pUrvajanma siddha thAya che. (juo nyAyasUtra 3.1.19).11 je janmapravAha anAdi hoya to jIve anaMta vAra manuSya, baLada, vAnara ane kUtarArUpe janma dhAraNa karyo hovo joIe ane te badhA janmonA saMskAra paNa tenAmAM hovA joIe.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma ane punarjanma 35 to pachI tene te badhA saMskAro vartamAna eka janmamAM jAgavA joIe ane pariNAme tene eka janmamAM anna tarapha, ghAsa tarapha, lImaDA tarapha ane hADakA tarapha paNa rAga thavo joIe. paraMtu evuM to che nahi. AnA uttaramAM nyAya-vaizeSika jaNAve che ke jIva potAnA pUrva karma anusAra jyAre navo deha dhAraNa kare che tyAre te dehane utpanna karanAra karmono vipAka thayo hoya che ane A dehotpAdaka karmonA vipAkanI sAthe te dehane anurUpa karmo ja vipAkonukha bane che - arthAta te dehane anurUpa saMskAro ja jAgRta thAya che - jyAre bAkInAM abhibhUta ja rahe che. koI mAnavano AtmA mAnavajanma pachI nija karma anusAra jovAnara janma prApta kare to anaMta pUrvajanmomAMthI pUrvakAlIna vAnarajanmomAM prApta karelA saMskAro ja jAgrata thAya che. tethI te vakhate tene mAnavocita rAga janmato nathI. Ama kevaLa jAti ja rAganuM kAraNa nathI. rAganuM kAraNa pUrvasaMskAro che ane te saMskAronI jAgRtinuM eka niyAmaka kAraNa jAti che. eTale ja kaNAde kahyuM che ke amuka prakAranI jAti (janma yA deha) amuka prakAranA rAga utpanna kare che. (vaizeSika sUtra 6.2.13)ra jIvomAM judI judI jAtanAM zarIro, judI judI jAtanI zaktio ane judI judI jAtanA svabhAvo ApaNane jaNAya che. A vicitryanuM kAraNa temaNe pUrvajanmomAM karelAM judI judI jAtanAM karyo che. Ama pUrvajanmonAM vicitra mane mAkhyA vinA jIvo vacce je bheda jaNAya che teno khulAso thaI zakto nathI. eka ja mAbApanA samAna paristhitimAM ucharelA joDiyA bALakomAM jaNAtA bhedano khulAso pUrvajanmamAM karelAM karmo ane tenI asaro mAnyA vinA thaI zake nahi. (nyAyasUtra 3.2.60), jo pUrvajanma hoya to pUrvajanmAnubhUta koI koI viSayanuM ja smaraNa kema thAya che? pUrvajanmAnubhUta badhA viSayonuM smaraNa kema thatuM nathI ? pUrvajanmamAM huM koNa hato, kyAM hato, kevo hato, vagerenuM smaraNa kema thatuM nathI ? AnA uttaramAM nyAyazeSika ciMtako jaNAve che ke AtmasAta je pUrvasaMskAro A janmamAM uddabuddha thAya che te saMskAro ja smRtine utpanna kare che. ubuddha saMskAro ja smRtinuM kAraNa che. je saMskAro abhibhUta rahe che te smRti janmAvatA nathI. saMskAra hoya eTale smRti thAya ja evuM nathI. smRti thavA mATe pUrve saMskAranI jAgRti thavI Avazyaka che. A janmamAM je vastuo bALapaNamAM anubhavI hoya che te badhInuM smaraNa zuM ApaNane vRddhAvasthAmAM thAya che? nA, bALapaNamAM anubhavela viSayonA saMskAra vRddhAvasthAmAM hoya che paNa te badhA jAgRta thatA nathI. vaLI, ApaNe jANIe chIe ke du:khane kAraNe keTalIka vyaktio paricita vyaktine paNa bhUlI jAya che kAraNa ke duHkhe te paricita vyaktinA paDela saMskArone abhibhUta karI dIdhA che. evI ja rIte, jIvanuM mRtyu thatAM te mRtyu tenA aneka sudaDha saMskArone abhibhUta kare che. paraMtu punarjanma yA dehAntaraprApti thatAM tenA aneka pUrvasaMskAro jAgrata thAya che. jeo saMsakArone ubuddha kare che temane saMskAranA uddabodhaka gaNavAmAM Ave che. A uddabodhako
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya tatvajJAna aneka jAtanA che ane teo khAsa prakAranA saMskArone ja jAgRta kare che. A ubodhakomAM eka uddabodhaka jAti (janma) che. je prakArano janma jIva prApta kare che tene anurUpa saMskArono uddabodhaka te janma (jAti) che. A vastu ApaNe joI gayA chIe. jAti uparAMta dharma paNa amuka prakAranA saMskArono uddabodhaka che. pUrvajanmanA jAtiviSayaka saMskArono ubodhaka dharma che. ahIM e noMdhavuM rasaprada thaze ke manusmRtimAM manu pUrvajanmanA jAtiviSayaka saMskAronA ubodhaka tarIke vedAbhyAsa, zauca, tapa ane ahiMsAne gaNAve che. tethI pUrvajanmanA jAtiviSayaka saMskAronuM uddabodhaka kAraNa je prApta kare che tene ja pUrvajanmamAM pote koNa hato, kevo hato, kyAM hato, vagerenuM smaraNa thAya che. pUrvajanmamAM pote koNa hato, kyAM hato, kevo hato, vagerenA smaraNane jAtismaraNa kahevAmAM Ave che. AvuM jAtismaraNazAna che ja, paraMtu te koIkane ja thAya che kAraNa ke tenA saMskArano uddabodhaka dharma koIka ja pAme che. (nyAyabhASya 3.2.41).15 AtmAno pUrvajanma siddha thatAM teno punarjanma ApoApa siddha thaI jAya che. zarIranI utpatti sAthe AtmA utpanna thato nathI tema ja zarIranA nArA sAthe AtmA nAza pAmato nathI. AtmA to eka zarIrane choDI navuM zarIra dhAraNa kare che. pUrvazarIrano tyAga mRtyu che ane nUtana zarIranuM dhAraNa karavuM e janma che. jo zArIranA nArA sAthe AtmAno nAza ane nUtana zarIranI utpatti sAthe nUtana AtmAnI utpatti svIkAravAmAM Ave to kurahAna ane akRtAbhyAgama doSo Ave. zarIranA nArA sAthe AtmAno nAza thaI jato hoya to teNe karelAM karmonuM phaLa tene bhogavavA nahi maLe. zarIranI utpatti sAthe AtmA paNa utpanna thato hoya to te je bhogavaze te tenA potAnA karmanuM phaLa nahi gaNAya. Ama zarIranA nArA sAthe AtmAno uccheda ane zarIranI utpatti sAthe AtmAnI utpatti mAnatAM karmasiddhAMta ThAlo Thare ane sAdhanA phogaTa hare. A darzAve che ke pUrvajanmo ane punarjanmo che ja. (nyAyabhASya 4.1.10) janma kema thAya che ? arthAt dehotpattinuM kAraNa zuM che ? A praznanA uttaramAM nyAya-vaizeSika dArzaniko jaNAve che ke pUrva zarIramAM karelAM kamanuM phaLa dharmAdharma - je AtmAmAM samavAyasaMbaMdhathI raheluM hoya che te - janmanuM kAraNa che, dehotpattinuM kAraNa che. dharmAdharmarUpa adaSTathI prerita bhUtomAMthI deha utpanna thAya che, bhUta svataH dehane utpanna karatA nathI. (nyAyasUtra 3.2.60) 50 ahIM bhautikavAdI kahI zake ke jvaLa pRthvI, jaLa vagere bhUtonA saMyogathI ja zarIra banI jAya che, to pachI zarIrotpattinA nimittakAraNa tarIke pUrvakarma mAnavAnI zI jarUra che? jema puruSArtha karI vyakti bhUtomAMthI ghaTa vagere banAve che tema puruSArtha karI strIpuruSanuM joDuM bhUtomAMthI dehane pedA kare che. strI-puruSanA yugalanA puruSArthathI zukra ane zoNitano saMyoga thAya che ane pariNAme temAMthI deha utpanna thAya che. eTale
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma ane punarjanma * dehotpattimAM pUrvakarmane nimickAraNa mAnavAnI AvazyakatA ja kyAM rahe che? karmanirapekSa bhUtomAMthI jema ghaTa vagere utpanna thAya che tema karmanirapekSa bhUtamAMthI deha utpanna thAya che. (nyAyasUtra 3.2.61 bhAgyasahita). nyAya-vaizeSika uttara Ape che ke ghaTa vagere karmanirapekSa utpanna thAya che ema je bhautikavAdIe daSTAntarUpe kahyuM te sAbita thayelI vastu nathI, ane amane svIkArya paNa nathI. vaLI, ghaTa vagerenI utpattimAM bIja ane AhAra nimitta nathI jyAre dehanI utpattimAM te baMne nimitta che; eTale bhautikavAdIe ApeluM daSTAMta viSama hoI amane svIkArya nathI. uparAMta, zuka ane zoNitanA saMyogathI hamezAM zarIrotpatti ( garbhAdhAna) thatI nathI. A uparathI siddha thAya che ke zukazoNitasaMyoga zarIrotpattinuM ekamAtra nirapekSa kAraNa nathI. koI bIjI vastunI paNa emAM apekSA rahe che. te che pUrvakarma. pUrvakarma vinA zuzoNitasaMyoga zarIrotpattimAM samartha banato nathI. tethI, bhautika tattvone zarIrotpattinuM nirapekSa kAraNa na mAnatAM karmasApekSa kAraNa mAnavuM joIe. pUrva karma anusAra ja zarIranI utpatti thAya che ane pUrvakarmane anurUpa zarIra sAthe ja AtmaviroSano saMyoga thAya che. jIvonAM zarIra ekasarakhAM nathI paNa aneka jAtanAM hoya che. zarIrabhedano khulAso karavA jIvanAM pUrvaka mAnavo ja joIe. pUrvakarma na mAnavAthI amuka AtmAne amuka ja jAtanuM zarIra evI je vyavasthA che tenuM samAdhAna nahi thAya. pUrvakarmane mAnIe to ja A vyavasthAnuM samAdhAna thAya. eTale zarIrotpattimAM karmane nimittakAraNa mAnavuM joIe. (nyAyasUtra 3.2, 62-67) A badhI carcA uparathI phalita thAya che ke zarIranI utpatti ane nAza karma upara nirbhara che. vipAkonukha karmonAM phaLa bhogavavA mATe anurUpa zarIra utpanna thAya che ane te phaLa bhogavAI jatAM te zarIra paDe che. icchA-dveSapUrvaka karAtI kriyA (= pravRttine potAnuM phaLa Ape che ja, icchATheSapUrvaka karAtI bhalI kriyA dharma kahevAya che ane bUrI kriyA adharma kahevAya che. bhalI kriyAnuM phaLa sukha che ane bUrI kriyAnuM phaLadu:kha che. paraMtu kriyA to kSaNika che ane tenuM mULa to ghaNI vAra janmAntaramAM maLe che. kriyA kSaNika hoI nArA pAmI jAya che to te potAnuM phaLa janmAntaramAM kevI rIte ApI zake? Ano ukela adaSTanI kalpAnAmAM che. kriyAne kAraNe AtmAmAM adaSTa janme che. te kriyA ane tenA phaLanI vacce kaDI samAna che. kriyAne laI janmeluM adaSTa AtmAmAM rahe che ane potAnuM phaLa sukha yA du:kha AtmAmAM janmAvIne te pUrepUruM bhogavAI jAya pachI ja nivRtta thAya che. bhalI pravRttine dharma kahevAmAM Ave che ane te pravRttijanya adaSTane paNa dharma kahevAmAM Ave che. tevI ja rIte, bUrI pravRttine adharma kahevAmAM Ave che ane te pravRttijanya adaSTane paNa adharma kahevAmAM Ave che. dharmarUpa adaSTa AtmAmAM sukha pedA kare che ane adharmarUpa adaSTa AtmAmAM du:kha pedA kare che. {" *
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ , bhAratIya tatvajJAna kharekhara kriyAne (pravRttine) adaSTanuM kAraNa gaNavAmAM AvI nathI paraMtu IcchAdveSane ja dharmAdharmarUpa adaSTanuM kAraNa gaNavAmAM AvyAM che. kriyA to zarIra ke mana kare che paNa adaSTa ane tenuM phaLa AtmAmAM utpanna thAya che, ema kema ? nyAya-vaizeSika uttara Apaze ke dharma ke adharmarUpa adaSTanI utpattimAM ame kriyAne kAraNa gaNatA nathI paNa icchASane kAraNa gaNIe chIe. icchaSanirapekSa kriyA adaSTotpAdaka nathI, adaSTanA utpAdaka icchASano Azraya AtmA che, icchASajanya dharmAdharmarUpa adaSTa paNa AtmAmAM utpanna thAya che ane dharmAdharmarUpa adaSTanuM phaLa sukhaduHkha paNa AtmAmAM ja utpanna thAya che. vaLI, je AtmAmAM IcchA-dveSa utpanna thAya che te ja AtmAmAM tajanya adaSTa utpanna thAya che ane te ja AtmAmAM te adaSTajanya sukha ke duHkha utpanna thAya che. juo prazastapAdabhASya guNasAdharmsa prakaraNa. rAga Adi doSothI rahita pravRtti punarbhavanuM kAraNa nathI. doSarahita pravRtti karanArano punarbhava aTakI jAya che (nyAyasUtra 4.1.14). pravRtti doSarahita hovAthI navAM kama baMdhAtAM nathI. tethI je rAga vagere doSothI mukta thaI gayo hoya che te viharato hovA chatAM mukta che-jIvanmukta che (nyAyabhASya 4.2.2).14 - je rAga vagere doSothI mukta thayo hoya che teno punarbhava aTakI gayo hovA chatAM ane te navAM karmo bAMdhato na hovA chatAM tenAM pUrvakRta karmonAM badhAM phaLo bhogavAI na jAya tyAM sudhI tene chellA janmamAM jIvavAnuM hoya che. ananta janmomAM karelAM karmo eka janmamAM kevI rIte bhogavAI jAya evI zaMkA ahIM koIne thAya." A zaMkAnuM samAdhAna nyAyavaizeSika ciMtako nIce pramANe kare che eka, karmakSaya mATe ATalo vakhata joIe ja evo koI niyama nathI. bIjuM, pUrvanA ananta janmomAM jema kamano saMcaya thato rahyo hoya che tema bhogathI temano kSaya paNa thato rahyo hoya che. bIjuM, potAnA chellA janmamAM te te karmano viyAka bhogavavA mATe jarUrI judAM judAM aneka zarIro yogaRddhinA baLe nirmANa karIne tema ja mukta AtmAoe choDI dIdhelAM manone grahaNa karIne jIvanmukta badhAM pUrvakRta karmonA vipAkane bhogavI le che. gautamanA nyAyasUtramAM Izvara vize traNa sutro che. A traNa sUtromAM puruSakarma ane tenA phaLanI bAbatamAM IzvaranuM zuM kArya che te darzAvyuM che. prathama be sUtromAM virodhIonA be mato ApI trIjA sUtramAM gautame potAno siddhAMta rajU karyo che. sUtra 4.1.19 jaNAve che ke puruSanAM karmonuM vaiphalya jaNAtuM hoI phaLanuM kAraNa Izvara che." A sUtra anusAra karmaphaLanuM kAraNa karma nathI paNa Izvara che. karma ane karmaphaLa vacce niyata saMbaMdha nathI. phaLa karma upara AdhAra rAkhatuM nathI paNa Izvara upara AdhAra rAkhe che. Ama mAnavuM joIe kAraNa ke ghaNI vAra karma karavA chatAM puruSane tenuM phaLa maLatuM dekhAtuM nathI.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'karma ane punarjanma 39 sUtra 4.1.20 jaNAve che ke nA, Izvara phaLanuM kAraNa nathI kAraNa ke puruSa karma na kare to phaLa maLatuM nathI.' A sUtra anusAra uparanA sUtramAM nirUpavAmAM Avelo siddhAMta khoTo che, kAraNa ke kharekhara karmaphaLanuM kAraNa karma nahi paNa Izvara hoya to karma na karavA chatAM ApaNane icchita phaLa maLavuM joIe, paraMtu kyAMya karma karyA vinA phaLa maLatuM jaNAtuM nathI. ra sUtra 4.1.21 jaNAve che ke karma (tema ja phaLa) IzvarakArita hovAthI uparanA beya siddhAMta tarkahIna che. A sUtramAM gautama potAno siddhAMta rajU kare che. te nIce pramANe che. uparanA banne siddhAMta khoTA che. eka karma-phaLanA niyata saMbaMdhane avagaNe che, bIjo Izvarane avagaNe che. kharekhara to karma ane phaLa vacce niyata saMbaMdha che ja. amuka karma karo eTale te potAnuM phaLa Ape che. kRta karmane kaLavA mATe IzvaranI jarUra nathI e vAta sAcI. paraMtu icchita phaLa meLavavA kayuM karma karavuM te jANavuM joIe. A jJAna laukika bAbatomAM to te te viSayanA jANakAra Ape che. paraMtu rAga Adi doSothI mukta thavA kaI kkSAe kevuM karma karavuM, zI sAdhanA karavI tenuM jJAna to rAga AdithI mukta thayela Izvara ja karAvI zake. Ama karma ane tenA phaLa vacce niyata saMbaMdha che, paraMtu te niyata saMbaMdhane jANavA IzvaranI ApaNane jarUra che. Izvara kevaLa upadezA, mArgadarzaka, karma-phaLanA niyata saMbaMdhanuM jJAna karAvanAra che. A arthamAM ja te karmakArayitA che. te baLajabarIthI koInI pAse karma karAvato nathI. vaidha kevaLa davA batAve che tema chatAM ApaNe kahIe chIe ke vaidhe roga maTADyo. tevI ja rIte, Izvara paNa rAga Adi rogano ilAja batAve che tema chatAM ApaNe kahIe chIe ke Izvare e roga maTADyo-Izvare phaLa ApyuM-Izvare anugraha karyo. A arthamAM ja Izvara phaLakArayitA yA phaLasaMpAyitA che. Ama saMbhava che ke gautamane mate doSamAMthI mukta thayelAne, jIvanmukta upadezAne Izvara gaNavAmAM Avela che ane te ja karmaphaLanA niyata saMbaMdhanuM jJAna jIvone karAve che. V uttarakAlIna nyAya-vaizeSikoe sadAmukta sRSTikartA Izvarane svIkArela che. A Izvara jIvone temanAM karma anusAra phaLo Ape che. ethI enA IzvarapaNAne ke enI svAdhInatAne kaMI khAdha Avato nathI. UlaTuM, te tenuM IzvarapaNuM puravAra kare che. zeTha tenA sevakonI yogyatAne lakSamAM laI anurUpa phaLa Ape to roDa roTha maTI jato nathI. Izvara pratyeka jIvanI samakSa tenA karmane anurUpa bhogasAmagrI upasthita kare che; tenA karmanA viSAkALe te karmanuM yogya phaLa utpanna karI jIva samakSa upasthita kare che. (ndalI pR. 133). mImAMsAdarzanamAM karma ane punarjanma mImAMsAdarzana paNa AtmAne nitya mAne che. eTale te paNa pUrvajanma ane punarjanmane svIkAre che. vedapratipAdya karma cAra prakAranAM che-(1) kAmya karma tene kahevAmAM Ave che je koI kAmanAvizeSanI siddhine mATe karavAmAM Ave che. (2) pratiSiddha karma te che je anarthotpAdaka hovAthI niSiddha che. (3) nitya karma te che je phalAkAMkSA vinA karavAmAM
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya tattvajJAna ** AvatuM karaNIya karma che, jema ke saMdhyAvaMThana Adi. ane (4) naimittika karma te che je avasaravizeSa para karavAmAM Ave che, jema ke zrAddha Adi karma, mImAMsA kAmya karmone tema ja niSiddha karmone ja duHkhanuM ane karmabaMdhanuM kAraNa gaNe che. niSkAmabhAve karavAmAM AvatAM vedavihita nityanaimittika karmo duHkhanuM ke karmabaMdhanuM kAraNa nathI. eTale duHkhamAMthI ane baMdhanamAMthI mukta thavA mATe kAmya karmone tema ja niSiddha karmone choDavAM joIe. yajJa Adi anujJAna (karma) karatAM tarata ja phaLanI niSpatti thatI nathI, paraMtu kAlAntaramAM thAya che. have prazna e che ke karmanA abhAvamAM karma phalotpAdaka kevI rIte banI zake ? mImAMsakonuM kahevuM che ke apUrva dvArA. pratyeka karmamAM apUrvane (puNyApuNyane) utpanna karavAnI zakti hoya che. (tantravArtika pR. 395). karmathI utpanna thAya che apUrva ane apUrvathI utpanna thAya che phaLa. Ama apUrva ja karma ane karmaphaLane joDanAra kaDI che, eTale ja zaMkarAcArya apUrvane karmanI sUkSma uttarAvasthA ke phaLanI pUrvAvasthA mAne che (zAMkarabhASya 3.2.40).44 apUrvanI kalpanAne mImAMsakonI karmaviSayaka eka maulika kalpanA mAnavAmAM Ave che. jainadarzanamAM karma ane punarjanma AcArAMga prathama zrutaskaMdhanA prathama uddezakanA 'appaNo atthittapada' nAmanA prathama padamAM AtmAnA pUrvajanmanuM jJAna jAtismaraNathI thAya che ema kahevAyuM che. vadhumAM tyAM jaNAvyuM che ke AtmA badhI dizAo ane anudizAomAM gati kare che. ahIM janmAntara mATe jatA jIvanI gatino nirdeza che. siddhAnta graMthomAM Ane aMtarAlagati kahevAmAM Avela che. Ama jainadarzana prAcIna kALathI pUrvajanma ane punarjanma mAne che. jainadarzana anusAra karmano eka artha che kriyA, pravRtti; bIjo artha che jIvanI pravRtti dvArA je sUkSma pudgalo (karmavargaNA) jIva tarapha AkarSAIne tene coTe che te yugalone karma kahevAmAM Ave che. Ama karma paudgalika dravyarUpa che. pudgalano artha meTara (matter) che. 5 karmo paudgalika yA bhautika hoya to tene raMgo hovA joIe. jema japAkusumano lAla raMga darpaNamAM pratiphalita thAya che tema rmapudgalonA raMgo potAnA sAnnidhyamAM rahelA AtmAmAM pratiphalita thAya che. Ama karmanI paudgaliktAne kAraNe AtmAnI leyAonA raMganI jaina mAnyatA ghaTe che. AjIvino abhijAtiono siddhAMta paNa karmarajonuM raMgane AdhAre vargIkaraNa ja che. A kAraNe prophesara jhImara temanA 'phalosophijha opha inDiyA' (pR. 251)mAM jaNAve che ke karmonA raMgono siddhAMta jaina dharmanI ja khAsa vizeSatA nathI, paraMtu magadhamAM sacavAyela Arya pUrvenA sAmAnya vArasAno eka bhAga hoya ema jaNAya che. karmanA paudgaliktva athavA mUrtatvanI siddhi nIce pramANe karavAmAM AvI che-(1) zarIra vagere mUrta hovAne kAraNe temanA nimittabhUta karma paNa mUrta hovAM joIe. A tarkano svIkAra
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma ane punarjanma karI jainadarzanamAM karmane mUrti mAnavAmAM AvyAM che. jema paramANuonAM ghaTa vagere kArya mUrti che eTale paramANu mUrti che tema karmanAM zarIra Adi kArya mUrti che eTale karma paNa mUrti che. (2) karma mUrta che kAraNa ke enI sAthe saMbaMdha thatAM sukhAdino anubhava thAya che, udAharaNArtha bhojana. je amUrta hoya enI sAthe saMbaMdha thatAM sukhAdino anubhava thato nathI, udAharaNArtha AkAza. (3) karma mUrti che kAraNake enA saMbaMdhathI vedanAno anubhava thAya che, udAharaNArtha agni. je amUrta hoya enA saMbaMdhathI vedanAno anubhava thato nathI, udAharaNArtha AkAza. (4) karma mUrti che kAraNa ke emAM bAhya padArtho vaDe balAdhAna thAya che, udAharaNArtha ghaTa. jevI rIte ghaTavagere mUrta vastuo upara tela vagere bAhya padArthonuM vilepana karavAthI balAdhAna thAya che arthAt snigdhatA AdinI utpatti thAya che tevI rIte karmamAM paNa mAlA, caMdana, vanitA Adi bAhya padArthanA saMsargathI balAdhAna thAya che, arthAt uddIpana AdinI utpatti thAya che. A badhAM kAraNone AdhAre karma mUrta che e puravAra thAya che. (juo viroSAvazyakabhASya, gAthA 16 25-162 7). karma mUrta che ane AtmA amUrti che. AvI paristhitimAM karma AtmAnI sAthe saMbaddha kevI rIte thaI zake? mUrta dvArA amUrtino upaghAta ke upakAra kevI rIte thaI zake? jema jJAna vagere amUrta hovA chatAM viSa, madirA Adi mUrta vastuo dvArA temano upaghAta thAya che tathA ghI, dUdha Adi poSTika padArtho dvArA emano upakAra thAya che tema AtmA amUrta hovA chatAM mUrta karma dvArA teno upaghAta ke upakAra thAya che. vaLI, saMsArI AtmA ekAMtapaNe amUrta nathI. jIva ane karmano anAdikAlIna saMbaMdha hovAthI jIva paNa kathaMcit karmapariNAmarUpa che. mATe e e rUpamAM mUrti che. A prakAre thaMcit mUrti AtmA sAthe mUrta karma saMbaddha thaI zake che tathA karma AtmAno upaghAta ke upakAra karI zake che. (juo vizeSAvazyaka bhASya gAthA 1637-38). jIva ane karmano saMbaMdha anAdi che. je pagalaparamANuo karmarUpe pariNata thAya che temane karmavargaNA kahe che ane je zarIrarUpe pariNata thAya che temane nokarmavargaNA kahe che. loka A banne prakAranA paramANuthI pUrNa che. jIva potAnI manavacanakAyAnI pravRttithI A paramANuone potAnA bhaNI AkarSato rahe che. manavacanakAyAnI pravRtti tyAre ja thAya che jyAre jIvanI sAthe karma saMbaddha hoya, ane jIvanI sAthe karma tyAre ja saMbaddha thAya che jyAre manavacanakAyAnI pravRtti hoya. A prakAre karmathI pravRtti ane pravRttithI karmanI paraMparA anAdi kALathI che. karma ane pravRttinA kAryakAraNabhAvane najara samakSa rAkhI pugalaparamANuonA piMDarUpa karmane dravyakarma ane rAgadveSa Adi rUpa karmane bhAvakarma kahevAmAM Ave che. dravyakarma ane bhAvakarmano kAryakAraNabhAva maraghI ane IMDAnI mAphaka anAdi che. jyAre rAgAdi bhAvono kSaya thAya che tyAre AtmAno karmayugalo sAtheno saMbaMdha chUTI jAya che. Ama, AtmAno karmayugalo sAtheno saMbaMdha anAdi hovA chatAM sAMta che. (vizeSAvazyakabhASya gAthA 1639).
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya tattvajJAna AtmA svabhAvathI amUrta che paraMtu paugalikakarma sAthe teno nIrakSIra jevo saMbaMdha anAdi hoIne saMsArI avasthAmAM tene kathaMcit mUrti mAnavAmAM Avela che. AtmAnA karma sAthenA saMbaMdhane laIne AtmAnI cAra prakAranI mukhya avasthA thAya che-aupazamika, kSAyika, kSAyopathamika ane audayika. karmanA upazamathI utpanna thanAra opazamika, karmanA kSayathI utpanna thanAra kSAyika, karmanA kSaya ane upazamathI utpanna thanAra kSAyopathamika ane karmanA udayathI pedA thanAra audayika. A uparAMta pAMcamo bhAva pAriNAmika che je AtmAnuM svAbhAvika pariNamana ja che. (tasvArthasUtra 2.1): 4 karmanuM jIva bhaNI AvavAnuM (= AsavanuM) kAraNa che manavacanakAyAnI pravRtti. Ama manavacanakAyAnA vyApAro, jemane jeno yoga kahe che te, karmono AtmAnI sAthe saMbaMdha karAvanAra che. AtmA bhaNI AkarSAyelAM karmono AtmAnA pradezo sAthe nIrakSIra saMbaMdha thavo te baMdha che. umAsvAti mahArAja baMdhanAM kAraNomAM mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga e pAMcane gaNAve che. paraMtu khAsa to A pAMcamAMthI kyAya ja baMdhanuM mukhya kAraNa che. (tattvArthasUtra 6. 1-2 ane 8.1) AtmAne lAgelAM karmo AtmAnI amuka zaktine Dhakei che, te zaktine te amuka vakhata sudhI DhAMke che, judI judI tIvratAvALAM phaLo Ape che ane amuka jagyAmAM AtmAne "lAge che. paraMtu ahIM prazna thAya che ke te AtmAnI kaI rAktine DhAMkaro, keTalA vakhata sudhI DhAMkaze, keTalI tIvratAvALAM phaLo Apaze ane keTalA jaththAmAM lAgaze tenAM niyAmaka kAraNo zA che? jenA mate temane AtmA bhaNI lAvavAmAM kAraNabhUta AtmAnI pravRtti che ane te pravRttinA prakAra AtmAnI kaI zaktine te karmo DhAMze te nakkI kare che. jo tenI pravRtti jJAnanAM sAdhanono nAza karanArI, jJAnIno anAdara karanArI haze to tevI pravRttithI AtmAne lAganArAM kamoM AtmAnI jJAnazaktine DhAMko. te pravRttinuM pramANa te karmonA jaththAnuM pramANa nakkI kare che. karmo keTalA vakhata sudhI AtmAnI zaktine DhAMkaze eno AdhAra tathA phaLanI tIvratA-maMdatAno AdhAra pravRtti karatI vakhatanI kaSAyanI tIvratAmaMdatA upara che. " kaSAya cAra che - krodha, mAna, mAyA ane lobha te rAga-dveSano ja vistAra che. jema vadhAre tIvra kyAyapUrvakanI pravRtti tema te pravRttithI lAgatAM kama vadhAre vakhata sudhI AtmAnI zaktine DhAMkaze ane vadhAre tIvra phaLa Apaze. Ama, jeno kaSAyone choDavA upara vizeSa bhAra mUke che, pravRttine choDavA para teTalo nahi. jainoe sAMparAyika ane iryApathika karmabaMdha svIkAryA che ane jaNAvyuM che ke kaSAyasahita pravRtti karanArane sAMparAyika karmabaMdha thAya che ane kaSAyarahita pravRtti karanArane IryApathika karmabaMdha thAya che. sAMparAyika karmabaMdhane samajAvavA mATe teo bhInA cAmaDA para paDelI rajanA codavAnuM daSTAMta Ape che ane iryApathika karmabaMdhane samajAvavA mATe sUkI bhIMta para
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma ane punarjanma pheMkavAmAM AvelA lAkaDAnA goLAnuM udAharaNa Ape che. arthAta jaino kahevA mAMge che ke , mana-vacana-kAyAnI pravRtti hovA chatAM paNa jo kaSAya na hoya to upArjita karmomAM sthiti tema ja rasano baMdha thato nathI. sthiti ane rasa bannenA baMdhanuM kAraNa kaSAya che. AthI kyAya ja saMsAranI kharI jaDa che. Ama, kharekhara to phaLanI AkAMkSAvALI pravRtti ja baMdhanuM kAraNa che, phaLanI AkAMkSA vinAnI anAsakta pravRtti baMdhanuM kAraNa nathI evuM phalita thAya che. (juo tattvArthasUtra 8.3, sarvArthasiddhi 8.3, tattvArthasUtra 6.4) ahIM nyAyavizArada nyAyatIrtha munizrI nyAyavijayajInA zabdo TAMkvA yogya che. teo temanA jainadarzana pR. 37pa upara kahe che ke "karmalanA ananta vistAramAM mohanuM - rAgadveSamohanuM, kAma, krodha, mada, mAyA, lobha e ToLakInuM pramukha ane agrima varcasa che. bhavacakrano mukhya AdhAra emanA upara che. eo samagra doSonA upara che. sakala karmatanna para emanuM agragAmI prabhutva ane netRtva che. emanAthI mukita thaI jAya to samagra karmacathI mukti thayelI ja che. eTalA mATe kahyuM che : kaSAyamuHi vitta muvi arthAt kaSAyothI mukta thavAmAM ja mukti che." pravRtti tyAga saMbaMdhamAM e vicArakamunivare je kahyuM che te vicAraNIya che. teo kahe che, azubha pravRtti choDI ja devAnI che, paNa te kyAre bane? jyAre manane zubha pravRttiomAM rokvAmAM Ave tyAre jema pagamAM vAgelo kAMTo kADhavAmAM soyano upayoga karIe chIe tema azubha pravRttiothI chUTavA mATe zubha pravRttiono Azraya levAnI jarUra paDe che. kAMThe kADhyA pachI kAMTAne pheMkI daIe chIe, paNa soyane bhaviSyanA upayoga mATe sAcavI rAkhIe chIe. te pramANe jyAM sudhI azubha pravRttio pratyenuM valaNa taddana nAbUdana thayuM hoya tyAM sudhI zubha pravRttio tyAjya banatI nathI. zubha pravRttinA baMdhanathI chUTavA mATe te pravRttino tyAga karavAnI jarUra nathI, paNa te pravRttinA kartAe pravRtti karavAnA Azayane zubhamAMthI zuddha rUpamAM pheravavAnI jarUra che. prastutamAM kahevAnI matalaba e che ke pravRtti cheDI chUTatI nathI. jyAre tenI jarUra nathI hotI tyAre te ApoApa svAbhAvikyo chUTI jAya che. paNa jyAM sudhI jIvananI dazA svabhAvataH pravRttimAmI che tyAM sudhI mANase asata pravRttine tyAgI sapravRttizIla banavuM joIe. akALe karelA pravRttityAgamAM kartavyapAlananA svAbhavika ane susaMgata mArgathI Tyuta thavApaNuM che, emAM vikAsa sAdhAnAnI anukULatA nathI, paNa jIvananI viDabanA che." (jainadarzana, pR. 363) jaino svIkAre che ke pUrvajanmamAM karelAM karma A janmamAM phaLe che, tema A janmamAM karelAM karma paNa A janmamAM phaLe che. AnA samarthanamAM nyAyavijyajI bhagavatIsUtrane aMke che. (jenadarzana pR. 355). dasakAliyasattanI agatyasiMhayuNiNa (prAkRta TesTa sosAyaTI, pR. 57) A be prakAranAM karmo mATe anukame paralokadanIya ane IhalokavedanIya evAM nAmo vApare che. *
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 bhAratIya tatvajJAna karmanA mULabhUta ATha prakAra che. temane karmanI ATha mULa prakRtio kahevAmAM Ave che. te nIce pramANe che: (1) jJAnAvaraNIya karma - AtmAnI zAnazaktine DhAMkanAra karma jJAnAvaraNIya karma kahevAya che. (2) darzanAvaraNIya karma - ahIM darzanano artha nirAkAra upayoga - bodha che. AtmAnI nirAkAra upayogarUpa zaktine DhAMkanAra karmo darzanAvaraNIya karma kahevAya che. (3) vedanIyakarma - je karmosukhaduHkhano anubhava karAve che te vehanIya karma kahevAya che. (4) mohanIya karma - mohanIya karmanA be bheda che : darzanamohanIya karma ane cAritramohanIya karma. tattvapakSapAtane rUMdhanAra karma darzanamohanIya karma kahevAya che ane cAritrane rUMdhanAra karma cAritramohanIya karma kahevAya che. (5) AyuSyakarma - je karma AyuSyanI maryAdAnuM niyamana kare che te AyuSyakama kahevAya che. (6) nAmakarma - jenAthI ekendriya Adi bhinna jAtio ane manuSya Adi bhinna bhinna gatio tema ja zarIra, rUpa, svara Adi vyaktitvane ghaDatI bAbato nakkI thAya che te nAmakarma che. (7) gotrakarma - je karma ucca-nIca gotra ane sAmAjika mobho, mAnamaratabo nakkI karI Ape che te gotrakarma kahevAya che. (8) antarAyakarma - dAna, lAbha, bhoga, upabhoga ane vIryamAM antarAya Ubho karavAnuM kArya kare che te karma antarAyakarma. (tasvArthasUtra 8.4) jainoe karmanI daza avasyAo mAnI che. te nIce pramANe che : (1) baMdha - karmanIbaMdhAvasthAmAM, karmayugalono AtmAnI sAthenIrakSIrasaMbaMdha hoya che. (2) sattA - karmanI sattAvasthAmAM, karmayugalo potAnuM phaLa na ApatAM kevaLa sattArUpe rahe che. (3) udaya - karmanI udayAvasthAmAM, karmayudgalo potAnuM phaLa ApavA tatpara thAya che ane potAnuM phaLa Ape che. (4) udIraNA - karmanI udIraNAvasthAmAM, karmayugalone khAsa prayatnavizeSathI AtmA temanA niyata samaya pahelAM phaLa ApavA unmukha banAve che. (5) saMkramaNa - karmanI saMkramaNAvasthAmAM, AtmAnA khAsa prayatnavizeSathI eka karmaprakRtinuM anya sajAtIya karmaprakRtimAM parivartana thAya che. (6)-(7) uddavartanA-apavartanA - karmanI te avasthA ke jemAM tenI sthiti ane rasamAM vadhAro thAya te udvartanA ane jemAM ghaTADo thAya te apavartanA. ahIM paNa A vadhAro ke ghaTADo AtmAnA prayatnavizeSathI thAya che. .
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma ane punarjanma (8) upazamanA - karmanI upazamanAvasthAmAM, udita karmane bhasmacchanna agninI jema dabAvI zAMta karI devAmAM Ave che. A upazamana paNa AtmAnA prayatnavizeSathI thAya che. (9) nidhatti - karmanI nidhatti avasthAmAM, udIraNA ane saMkramaNanI saMbhAvanAno abhAva hoya che. (10) nikAcanA - karmanI nikAcanA avasthAmAM udIraNA ane saMkramaNa uparAMta uddavartana ane apavartananI saMbhAvanAno paNa bilakula abhAva hoya che. udIraNA, saMkramaNa, udvartana, apavartanA ane upAsanA karma upara puruSanuM Adhipatya che ema spaSTapaNe darzAve che, puruSa karmano gulAma nathI. jene karmasiddhAntamAM puruSasvAtaMtrya (freedom of will) ane udyamane ghaNo avakAza che. munizrI nyAyavijayajI temanA jenadarzanamAM (pR. 353) lakhe che, "karmazAstra paNa karmano udaya thavAmAM samucita ughamano avakAza mAne che, tema ja karmanA udayane durbala banAvavAmAM paNa yogya udyamane AvakAre che." upAdhyAyayazovijayajI 26mI dvAciMzikAmAM zloka 24mAM puruSaprayatnanI ane puruSa svAtaMtryanI sarvoparitA svIkAre che ane spaSTapaNe kahe che ke nikAcita gaNAtA karmane paNa puruSa tapa ane sAdhanAthI kSINa karI zake che. karma udayamAM Ave tyAre tenA phaLane samatAthI bhogavavA ke Asakti-vihavaLatAthI bhogavavA puruSa svataMtra che. "karma udayamAM Ave tyAre tene samatAthI-samabhAvathI bhogavI levAmAM DahApaNa che. ema bhogavI levAthI e karma khatama thatAM navAM duHkhada kama mUkI jatuM nathI. paNa jyAre karmanAM sukhabhogarUpa phaLa AsaktithI ane duHkha bhogarUpa phaLa durgAnathI bhogavavAmAM Ave tyAre e prakAre bhogavavAnA pariNAme bIjA navA karmabandho jaDAI jAya che. ataH sukhabhoganA udayakALe sukhabhogamAM nahi raMgAtA eTale ke anAsaktapaNe samabhAvathI e udita karmane bhogavI levAthI ane duHkhanI hAlatamAM hiMmatathI manane pattimAM rAkhI duHkhane (e udita asatAvejanIya karmane) bhogavI levAthI e uThayAgata karma evI rIte kSINa thaI jAya che ke jenA anusaMdhAnamAM navAM azubha karmo baMdhAvA pAmatA nathI. karmayogathI bhogasAmagrI upasthita thaI, paNa emAM mohavikArane vaza thavuM ke na thavuM e AtmAnI potAnI sattAnI vAta che." (nyAyavijayajIkRta jenadarzana pR. 348). badhAM ja karmono kSaya te mokSa che. AnA mATe prathama to AvatAM kamane aTakAvI devAM joIe (saMvara) ane lAgelAM karmone kheravI nAkhavAM joIe (nirjarA), saMvaranA upAya tarIke jano vrata, gupti, samiti, dharma, anuprekSA, parISahajaya, cAritra ane tapa gaNAve che. hiMsA, asatya, corI, abrahma ane parigrahamAMthI virati e vrata. che. mana-vacana-kAyAnI pravRttino samyapha nigraha e gumi che. vivekazIla pravRtti e samiti che. kSamA, mRdutA, RjutA, zauca, saMyama, satya, tapa, tyAga, Acinya ane brahmacaryarUpa dazavidha dharma che. zAMtabhAve parISahone sahana karavA e parISahajaya che. * samabhAva Adi caritra che. vastusthitinuM kalyANapreraka ciMtana e anuprekSA che. nirjarAnA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 bhAratIya tasavajJAna upAyomAM upara gaNAvelA upAyo uparAMta tapano svIkAra che. nirjarAno khAsa upAya tapa che. tapanA be prakAra che - bAhya tapa ane AMtara tapa. bAhya tapamAM anazana Adino samAveza thAya che. AMtara tapamAM prAyazcitta (doSazodhanakriyA), vinaya, vaiyAvRtya (sevAbhakti), svAdhyAya, vyutsarga (mamatvano-kApAyika vikArono tyAga) tathA kalyANagAmI ekAgratArUpa dhyAna A chano samAveza thAya che. tapathI saMvara paNa sadhAya che. paraMtu nirjarA mATe to mukhya khAsa upAya taya ja che. AvatAM karmone taddana aTakAvI detAM ane lAgelAM karmone saMpUrNapaNe kheravI nAkhatAM AtmA saMpUrNapaNe karmarahita banI jAya che. saMpUrNapaNe karmathI mukti e ja mokSa che. karma ane punarjanma-bhAratIya darzanono sarvasAdhAraNa siddhAMta cArvAka darzanane choDI bAkInA badhAM ja darzana karmavAdane ane punarjanmane svIkAre che. badhAM bhAratIya darzanomAM e vAta upara sarvasaMmati che ke manuSya ke vyakti je karma kare che e karmanuM phaLa tene ja maLe che. zubha karmanuM phaLasukha che ane azubha karmanuM phaLaduHkha che. je karmanuM phaLa vartamAna janmamAM maLatuM nathI te karmanuM phaLa pachInA janmamAM maLe che. jIva potAnAM karmAnusAra vividha yoniomAM janme che. jyAre jIva tRSNArahita banI jAya che tyAre te phalAsaktirahita karma kare che. niSkAmabhAve karAtAM karmo bandhana nathI banatAM. e sthitimAM jIvane kevaLa pUrvajanmonAM karmonAM ja phaLa bhogavavAM paDe che. tene punarbhava nathI. te kehapAta pachI mukta bane che. aMtima janmamAM badhAM karmonAM phaLo khAsa prakriyAthI te bhogavI le che. karmasiddhAnta parano AkSepa ane teno parivAra karma siddhAnta niyativAda (predeterminism) ane nirAzAvAda bhaNI laI jAya che, temAM puruSasvAtaMtryane (freedom of wiAne) avakAza ja nathI. pUrva karmone kAraNe prANI atyAre je kaMI che ke kare che te che ane kare che, atyAranAM karmo tenA bhAvi vyaktitvane niyata karaze ane Ama cAlyA karaze. puruSa saMpUrNapaNe pUrvakamathI baddha che, eTaluM ja nahi temanAthI teno cetasika ane zArIrika vyavahAra - tenuM saMpUrNa vyaktitvaniyata che. AmAM puruSa svAtaMtryane avakAza kyAM rahyo? vaLI, AmAM muktino saMbhava paNa kyAM ro? A zaMkA barAbara nathI. te karmasiddhAMtanI adhUrI samajamAMthI UbhI thayelI che. karma anusAra puruSane bhinna bhinna zaktivALAM mana, zarIra ane bAhya sAdhano prApta thAya che tema ja te bhinna bhinna vAtAvaraNa ane paristhitimAM mukAya che eTaluM ja, paraMtu prApta sAdhanono upayoga kema karo ane amuka vAtAvaraNa ane paristhitimAM kevo pratyAghAta Apavo te tenA hAthanI vAta che evuM karmasiddhAnta mAne che. vaLI, puruSa potAnA prayatnathI pUrvakanI asarone haLavI ke naSTa karI zake che evuM paNa karmasiddhAMtamAM svIkArAyuM che. puruSa upara karmanuM nahi paNa karma upara puruSanuM Adhipatya che-alabatta puruSane tenuM bhAna thavuM joIe, tenuM citta camakavuM joIe.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma ane punarjanma karmasiddhAMta nirAzAvAda ke akarmaNyatA bhaNI laI jato nathI paraMtu AAvAda ane puruSArthano poSaka che. karma karanArane, sAdhanA karanArane tenuM yogya phaLa maLe ja che evo vizvAsa ApanAra karmasiddhAMta che. eka janmamAM prayatna karavA chatAM paNa paramapada(vItarAgA)nI prAptina thaI ane adhavacce ja marI gayA tathA je kaMI prApta karyuM hatuM e paNa cAlyuM gayuM, AgalA janmamAM pharI A janmanI jema duHkhI thavuM paDaze, vagere vicArone karmasiddhAMtamAM sthAna nathI. potAnA adhikAra pramANe sAdhanA dvArA je kaMI jJAna jIva eka janmamAM prApta kare che, te jJAnano nAzamaraNathI thato nathI. e jJAna to jIvAtmAnI sAthe eka jarjara zarIra choDI bIjA navA zarIramAM jAya che ane bIjA janmamAM e jIva pUrvajanmanA saMcita jJAnathI AgaLa vadhe che. Ama karmavAda AzA ane puruSArthano preraka che. karmasiddhAntanI mahattA- Do. mephasamUlaranuM mantavya karmasiddhAMtanuM mahattva darzAvatAM DaoN. mekasamUlara kahe che, "e to nizcita che ke karmanA siddhAMtano prabhAva mAnavajIvana upara behada paDyo che. jo mAnavI jANe ke vartamAna jIvanamAM koI jAtano aparAdha karyA vagara mAre je kaMI du:kha veThavuM paDe che e mArA pUrvajanmanA karmanuM ja phaLa che, to e, jUnuM devuM cUkavanAra mAnavInI jema, zAMtapaNe e saMkaTane sahana karI leze ane sAthe sAthe ja e mAnavI eTaluM paNa jANato hoya ke sahanazIlatAthI jUnuM devuM cUkate karI zakAya che, tathA ethI ja bhaviSyane mATe dharmanI mUDI bhegI karI zakAya che, to ene bhalAIne mArge cAlavAnI preraNA ApoApa ja maLI javAnI... eTaluM to sunizcita che ke karmano siddhAMta sauthI vadhAre sthAnomAM svIkAravAmAM Avyo che. enAthI lAkho mAnavIonAM kaNo ochAM thayAM che. ane e ja siddhAMtane lIdhe mAnavIne vartamAna saMkaTa sahana karavAnI zakti pedA karavAnuM ane bhaviSyanuM jIvana sudhAravAnuM uttejana maLatuM rahyuM che.' karmasiddhAnta ane sarvajJatva sAmAnya rIte sarvajJatvano artha evo karavAmAM Ave che ke badhAM ja dravyonI badhI ja vyaktionI saikAlika badhI ja avasthAonuM yugapardU sAkSAtkArI jJAna. sarvajJatvano Avo artha karavAthI dareka jIvanI zaikAlika badhI ja avasthAo custapaNe niyata (predetermined) che evuM avazyapaNe phalita thAya. temAM pheraphArane koI ja avakAza nathI. Ane ja paM. hukamacaMda bhArita kramabaddhaparyAyavAda kahe che. emAM puruSaprayatna svataMtra icchAzakti, naitika javAbadArI, AtmasudhAraNA, sAdhanA sarva jUThuM kare che, pariNAme, jemAMthI Avo jaDa niyativAda nitAnta phalita thAya ja evuM A sarvajJatva karmasiddhAntanuM taddana virodhI che. baMnenuM sahAvasthAna asaMbhava che. AvA sarvajJatvane ane karmasiddhAntane baMnene koI eka ciMtaka svIkArI na zake. bemAMthI ekano tyAga karavo ja paDe.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya tatvajJAna TippaNa 1. sUrya cakSurgacchatu vAtamAtmA dyAM ca gaccha pRthivIM ca thrmnnaa| .. apo vA gaccha yadi tatra te hitamoSadhISu prati tiSThA shriiraiH| 2. sasyamiva martyaH pacyate sasyamivAjAyate punaH // 6 // 3. ..AtmA niSkrAmati cakSuSTo vA mUrno vA'nyepyo vA zarIradezebhyastamutkrAmantaM prANo'nUtkrAmati prANamanUtkrAmantaM sarve prANA anUtkrAmanti sa vijJAno bhavati savijJAnamevAcavakrAmati / taM vidyAkarmaNI samanvArabhete pUrvaprajJA ca / / 2 / / 4. tadyathA tRNajalAyukA tRNasyAntaM gatvA'nyamAkramamAkramyAtmAnamupasaMharatyevamevAyamAtmedaM zarIraM nihatyAvidyAM gamayitvA'nyamAkramamAkramyAtmAnamupasaMharati // 3 // 5. hanta ta idaM pravakSyAmi guhyaM brahma sanAtanam / . yathA ca maraNaM prApya AtmA bhavati gautama ||6|| yonimanye prapadyante zarIratvAya dehinaH / / sthANumanye'nusaMyanti yathAkarma yathAzrutam / / 7 / / dvitIye adhyAye dvitIyA vallI 6. ...yathAkArI yathAcArI tathA bhavati, sAdhukArI sAdhurbhavati, pApakArI pApI bhavati, puNya: puNyena karmaNA bhavati pApa: pApena // atho khalvAhuH kAmamaya evAyaM puruSa iti, . sa yathAkAmo bhavati tatkraturbhavati, yatkraturbhavati tatkarma kurute, yatkarma kurute . tadabhisaMpadyate // 5 // .7. tadya iha ramaNIyacaraNA abhyAzo ha yatte ramaNIyAM yonimAporan brAhmaNayoni vA kSatriyayoni vA vaizyayoni vAtha ya iha kapUyacaraNA abhyAzo ha yatte kapUyAM yonimAporan zvayoni vA sUkarayoni vA cANDAlayoni vaa| 8. ...sa iha kITo vA patuko vA zakunirvA zArdUlo vA siMho vA matsyo vA parazvA vA puruSo vA'nyo vaiteSu sthAneSu pratyAjAyate yathAkarma yathAvidyam / 9. jAtasya hi dhruvo mRtyudhuvaM janma mRtasya ca / 10.antavanta ime dehA nityasyoktAH shriirinnH| . 11. vAsAMsi jIrNAni yathA vihAya navAni gRNAti nro'psnni| tathA zarIrANi vihAya jIrNAnyanyAni saMyAti navAni dehI / / 12. bahUni me vyatItAni janmAni tava caarjun| 1.3.na hi kazcit kSaNamapi jAtu tiSThatyakarmakRt / 14. zarIrayAtrApi ca te na prasiddhayedakarmaNaH /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma ane punarjanma 15. karmajaM buddhiyuktA hi phalaM tyaktvA manISiNa: / janmabandhavinirmuktAH padaM gacchantyanAmayam // 15. yogasthaH kuru karmANi saMgaM tyaktvA dhanaJcaya / siddhayasiddhayoH samo bhUtvA samatvaM yoga ucyate // 17. na karmaNAmanArambhAnnaiSkarmyaM puruSo'zrute / na ca saMnyasanAdeva siddhiM samadhigacchati // 18. tyaktvA karmaphalAsamaM nityatRpto nirAzrayaH | karmaNyabhipravRtto'pi naiva kiJcit karoti saH // 17. jJeyaH sa nityasaMnyAsI yo na dveSTi na kAGkSati / 20. na mAM karmANi limpanti na me karmaphale spRhA / 21. yathaidhAMsi samiddho'gnirbhasmasAtkurute'rjuna / jJAnAgriH sarvakarmANi bhasmasAtkurute tathA // 22. karmaNyevAdhikAraste / 23. mA phaleSu kadAcana / 24. mA karmaphalahetubhUH / 25. mA te saGgo'stvakarmaNi / 21. karmaNaiva hi saMsiddhimAsthitA janakAdayaH / lokasaGgrahamevApi saMpazyan kartumarhasi / / 27. karmaNo hyapi boddhavyaM boddhavyaM ca vikarmaNaH / akarmaNazca boddhavyaM gahanA karmaNo gatiH // 28. na kartRtvaM na karmANi lokasya sRjati prabhuH / na karmaphalasaMyogaM svabhAvastu pravartate // nAdatte kasyacit pApaM na caiva sukRtaM vibhuH / ajJAnenAvRtaM jJAnaM tena muhyanti jantavaH // 27. kammA vipAkA vattanti vipAko kammasambhavo / kammA punabbhavo hoti evaM loko pavattati // vibhaMga (visuddhimagga, kaMkhAvitaraNa - visuddhiniddesa gata uddharaNa) 30. ita ekanavati kalpe zaktyA me puruSo hataH / tena karmavipAkena pAde viddho'si bhikSavaH ! // 31. 'kammaM satte vibhajati yadidaM hInapaNItatAyA 'ti / cUlakammavibhaMgasutta, majjhimanikAya 45
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya tattvajJAna 32. kRSNazuklAdibhedena punaH karma caturvidham / uu. cetanAhaM bhikkhave kammaM ti vadAmi / cetayitvA hi kammaM karoti kAyena vAcA ya manasA vaa| aNguttrnikaay| sattvalokamatha bhAjanolokaM cittameva racayatyaticitram / karmajaM hi jagaduktamazeSa karma cittamavadhUya ca nAsti / bodhicaryAvatArapaJjikA, pR0 19, 472 34. niyatAniyataM tacca niyataM trividhaM punaH / dRSTadharmAdivedyatvAt paJcadhA karma kecana / / abhidharmakoza 4.50 35. jAtamAtrasya jantorananubhUtamaraNadharmakasya dveSo du:khAnusmRtinimitto kathaM bhavet / yogabhAdhya 4.10 / sarvasya prANina iyamAtmAzInityA bhavati mA na bhUvaM bhUyAsamiti / na cAnanubhUtamaraNadharmakasyaiSA bhavatyAtmAzI: / etayA ca pUrvajanmAnubhava: pratIyate / yogabhASya 2.9 1. saMskArasAkSAtkaraNAt pUrvajAtivijJAnam / 37. "In Sankhya karma is explained materialistically, as consisting in a special collocation of minutest infra-atomic particles or material forces making the action good or bad." 38. catuSpadI khalviyaM karmajAti: / kRSNA zuklakRSNA zuklA azuklA'kRSNA ceti / tatra kRSNA durAtmanAm / zuklakRSNA bahiHsAdhanasAdhyA / tatra parapIDAnugrahadvAreNaiva karmAzayapracayaH / zuklA tapa:svAdhyAyadhyAnavatAm / sA hi kevale manasyAyattatvAd bahi:sAdhanAnadhInA na parAn pIDayitvA bhavati / azuklA'kRSNA saMnyAsinAM kSINaklezAnAM caramadehAnAm / tatrA'zuklaM yogina eva, phalasaMnyAsAt / akRSNaM cAnupAdAnAt / itareSAM tu bhUtAnAM pUrvameva trividhmiti| u8. zuklakarmodayAdihaiva nAza: kRSNasya / 40. klezamUla: karmAzayaH... / yogasUtra 41. tatra puNyApuNyakarmAzaya: kAmalobhamohakrodhaprabhavaH / 42. sa dRSTajanmavedanIyazcAdRSTajanmavedanIyazca / 43. tasmAjanmaprayANAntare kRta: puNyApuNyapracayo vicitraH pradhAnopasarjanIbhAvenAvasthitaH / prayANAbhivyakta ekapraghaTTakena maraNaM prasAdhya sampUrchita ekameva janma karoti / tacca janma tenaiva karmaNA labdhAyuSkaM bhavati / tasminnAyuSi tenaiva karmaNA bhoga: sampadyate iti / asau karmAzayo janmAyurbhogahetutvAt trivipAko'bhidhIyate iti / ata ekakarmAzaya ukta iti| 44. dRSTajanmavedanIyastvekavipAkArammI bhogahetutvAt dvivipAkArambhI vA bhogAyurhetutvAt / 45. yastvasAvekabhavika: karmAzaya: sa niyatavipAkazcAniyatavipAkazca / tatrAdRSTajanmavedanIyasya niyatavipAkasyaivAyaM niyamo na tvadRSTajanmavedanIyasyAniyatavipAkasya, kasmAt ? yo
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma ane punarjanma hyadRSTajanmavedanIyo'niyatavipAkastasya trayI gatiH - kRtasyAvipakkasya nAzaH, pradhAnakarmaNyAvApagamanam vA, niyatavipAkapradhAnakarmaNA'bhibhUtasya ciramavasthAnamiti / 46. sopakramaM nirupakramaM ca karma... / 47.AyurvipAkaM karma dvividhaM - sopakrama nirupakramaM ca / 48. tadaikabhavikamAyuSkaraM karma dvividhaM - sopakramaM nirupakramaM ca / 48. dvaye khalvamI saMskArAH- smRtiklezahetabo vAsanArUpAH, vipAkahetavo dharmAdharmarUpAH / yogabhASya 3.18 50. tatastadvipAkAnuguNAnAmeva vyktirvaasnaanaam| 51. pUrvAbhyastasmRtyanubandhAjjAtasya hrssbhyshoksNprtiptteH| 52. jaativishessaacc| 53. pUrvakRtaphalAnubandhAt tadutpattiH / 54. vedAbhyAsena satataM zaucena tapasaiva c| adroheNa bhUtAnAM jAtiM smarati paurvikIm / / manusmRti 4.148 55. dharmAjjAtyantarasmaraNamiha... | 51. pUrvazarIraM hitvA zarIrAntaropAdAnaM pretyabhAvaH / yasya tu sattvotpAdaH sattvanirodha: pretyabhAvastasya kRtahAnamakRtAbhyAgamazca doSaH / 57. pUrvakRtaphalAnubandhAt tadutpattiH / 58. bhUtebhyo mUryupAdAnavat tadutpatti: / nyA0 sU0 / karmanirapekSebhyo bhUtebhyo nirvRttA mUrtayaH sikatAzarkarApASANagairikAjanaprabhRtayaH puruSArthakAritvAdupAdIyante tathA karmanirapekSebhyo bhUtebhyaH zarIramutpannaM puruSArthakAritvAdupAdIyate / 56.na, sAdhyasamatvAt / nyAyasUtra 3.2.62 10.na, utpattinimittatvAnmAtApitroH / tathA''hArasya / nyA0 sU03.2.63-64 11.prAptI cAniyamAt / nyA0 sU0 3.2.65 ? na ca sarvo dampatyoH saMyogo garbhAdhAnaheturdRzyate, tatrAsati karmaNi na bhavati, sati ca bhavati, iti anupapanno niyamAbhAvaH iti / nyA0 bhA0 3.2.65 / zarIrotpattinimittatvAt saMyogotpattinimittaM karma / nyA0 sU0 3.2.66 / 62. etenAniyamaH pratyuktaH / nyA0 sU0 3.2.67 53. na pravRttiH pratisandhAnAya hInaklezasya / 14. bahizca viviktacitto viharanmukta ityucyate / 15. sarvANi pUrvakarmANi hyante janmani vipacyanta iti / nyAya bhA0 4.1.64
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 2 bhAratIya tattvajJAna F1.anantAnAM kathamekasmin janmani parikSaya iti cet / kandalI pR0 687 67.na, kAlAniyamAt / kandalI pR0 687 18. yathaiva tAvat pratijanma karmANi cIyante, tathaiva bhogAt kSIyante ca / kandalI pR0 687 16.yogI hi yogaddhisiddhyA... nirmAya tadupabhogayogyAni ...tAni tAni sendriyANi zarIrANi, anta:karaNAni ca muktAtmabhirupekSitAni gRhItvA saphalakarmaphalamanubhavati / nyAyamaJjarI, bhAga 2, pR088 70. IzvaraH kAraNaM puruSakarmAphalyadarzanAt / / 71.na, puruSakarmAbhAve phalAniSpatteH / 72. ttkaarittvaadhetuH| 73. sa hi sarvaprANinAM karmAnurUpaM phalaM prayacchan kathamanIvaraH syAditi bhAvaH / na hi __ yogyatAnurUpyeNa bhRtyAn phalavizeSapradaH prabhuNabhurbhavati / kandalI pR0 133 / 74.na cApyanutpAdya kimapi apUrva, karma vinazyat kAlAntaritaM phalaM dAtuM zaknoti; ata: karmaNo vA sUkSmA kAciduttarAvasthA, phalasya vA pUrvAvasthA'pUrvanAmAstIti ty'te| 75.. pramANanayatattvAloka 7.56 99. "The theory of karmic colours is not peculiar to Jainas, but seems to have been part of the general pre-Aryan inheritance that was preserved in Magadha". Philosophies of India, The Bollingen Series, XXVI (1953), p. 251 77. aupazamikakSAyikI bhAvau mizraca jIvasya svatattvamaudayikapAriNAmikau ca / 78. kAyavAGmanaHkarma yogaH / sa aamrvH| 78. prakRtisthityanubhAvapradezAstadvidhayaH / 10 sU0 8.3 80. tatra yoganimittau prakRtipradezau / kaSAyanimittau sthityanubhAvau / sarvArthasiddhi 8.3 81. sakaSAyAkaSAyayo: sAMparAyikeryApathayo / ta0 sU0 6.8 82. humo paM. dalasukha mAlavaNiyAkRta / AtmamImAMsA pR0 128-131 83. kRtsnakarmavipramokSo mokSaH / ta0 sU0 10.2 84. Amravanirodha: saMvaraH / ta0 sU0 9.2 85. ekadezasaMkSayalakSaNA nirjraa| 81.sa guptisamitidharmAnuprekSAparISahajayacAritraiH / ta0 sU09.2 87. hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo virativratam / ta0 sU07.1 88. tapasA nirjarA ca / ta0 sU0 9.3 89.paM. sukhalAlajI kRta jainadharmano prANa pustaka karmasiddhAnta prakaraNamAM uddhata.