Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattAIsavAM pravacana paMDitamaraNa sumaraNa hai 2010_03
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ana C . C . jA C . H TAS / AUR sUtra sarIramAhu nAva tti, jIvo vuccai naavio| saMsAro aNNavo vutto, jaM taraMti mhesinno||146|| dhIreNa vi mariyavvaM, kAuriseNa vi avssmriyvvN| tamhA avassamaraNe, varaM khu dhIrattaNe mriuN||147|| / ikkaM paMDiyamaraNaM, chiMdai jAIsayANi bhuyaanni| taM maraNaM mariyavvaM, jeNa mao summao hoi||148|| TASKAR ___ ikkaM paMDiyamaraNaM, paDivajjai supuriso asNbhNto| khippaM so maraNANaM, kAhii aMtaM aNaMtANaM / / 149 / / care payAiM parisaMkamANo, jaM kiciM pAsa iha mnnmaanno| lAbhaMtare jIviya vUhaittA, paccA pariNNAya mlaavdhNsii||150|| tassa Na kappadi bhatta-paiNNaM aNuvaTThide bhaye purdo| so maraNaM patthito, hodi hu saamnnnnnnivvinnnno||151|| 2010_03 www.jainelibran.org
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA vana kI sabase bar3I pahelI svayaM jIvana meM nahIM hai, eka kitAba kI zuruAta isa vacana se kI hai ki 'mere dekhe yA jIvana kI sabase bar3I pahelI mRtyu meM hai| aura darzanazAstra kI sabase bar3I samasyA AtmaghAta hai|' jisane mRtyu ko na jAnA vaha jIvana se aparicita | mahAvIra se pUcho, buddha se pUcho, to ve kaheMge, mRtyu| kAmU raha jAtA hai| jIvana ko jAnane kI kaMjI matya meM hai| kahatA hai aatmghaat| karIba pahuMcA, lekina cUka gyaa| choTe baccoM kI kahAniyAM tumane par3hI hoNgii| koI rAjA hai yA mRtyu aura AtmaghAta meM bar3A pharka hai| AtmaghAta kA artha rAnI hai, usake jIvana kI kuMjI kisI tote meM baMda hai yA kisI huA, jIvana ne atRpta kiyaa| jIvana se jo sukha mAMgA thA, na mainA meM baMda hai| tote ko maror3a do, rAjA mara jAtA hai| rAjA ko milaa| jo mUlya khoje the, ve na pAe jA ske| jo AzA kI thI, mArane meM lage raho, rAjA nahIM mrtaa| vaha ttuuttii| jo iMdradhanuSa bAMdhe the kalpanAoM ke, ve saba bikhara jIvana ko sulajhAne meM lage raho, jIvana nahIM suljhtaa| jIvana | | ge| usa hatAzA meM AdamI apane ko miTA letA hai| kA sulajhAva mRtyu meM hai| aisI miTAne kI jo vRtti hai, yaha jIvana kA aMtima zikhara nahIM isalie jagata meM jo bar3e manISI hue, unhoMne mRtyu ko samajhane | hai| yaha saMgIta kI AkhirI UMcAI nahIM hai, yaha to vINA kA TUTa kI ceSTA kI hai| sAdhAraNajana mRtyu se bacate haiM, bhAgate haiN| | jAnA hai| pariNAma meM jIvana se vaMcita raha jAte haiN| isa virodhAbhAsa ko AtmaghAta dUsarA chora hai; jIvana se bhI niicaa| mRtyu AtmaghAta jitanA ThIka se pahacAna lo, utanA upayogI hai| ke bilakula viparIta hai--jIvana kI AkhirI UMcAI, jIvana kA mRtyu se bhAganA mt| jo mRtyu se bhAgA, vaha jIvana se hI bhAga | gauriishNkr| mRtyu arjita karanI par3atI hai| mRtyu ke lie sAdhanA rahA hai| kyoMki mRtyu jIvana kI pUrNAhuti hai| mRtyu hai jIvana kA | karanI par3atI hai| mRtyu ko samhAlanA par3atA hai| jo ati kuzala AtyaMtika svr| jIvana mRtyu para samApta hotA, pUrA hotaa| mRtyu hai, vahI kevala ThIka-ThIka mRtyu ko upalabdha ho pAtA hai| aura hai phl| jIvana hai yAtrA, mRtyu hai mNjil| ThIka mRtyu hI na milI to jIvana hAtha se baha gyaa| phira tuma thor3A soco, maMjila se bacane lago to yAtrA kaise hogI? aura | pAThazAlA meM to rahe, lekina pATha na aayaa| tuma vidyAlaya se gae aMtima se bacane lago to prathama se hI bacanA zurU ho jaaegaa| | to lekina uttIrNa na hue| mauta se jo DarA, mauta se jo bhAgA, usake Upara jIvana kI varSA isalie pUraba kahatA hai, jo uttIrNa na hoMge unheM bAra-bAra bheja nahIM hotii| vaha jIvana se achatA raha jAtA hai| isalie kAyara se diyA jaaegaa| ucita hai| jIvana se agara matya kA pATha sIkha jyAdA dayanIya isa jagata meM koI aura nahIM hai| liyA to phira AnA nahIM hai| jo hozapUrvaka, AnaMdapUrvaka, pazcima ke eka bahuta bar3e vicAraka Albera kAmU ne apanI ullAsapUrvaka maratA hai usakI phira vApasI nahIM hai| yahI to 2010_03 www.jainelibrary org
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH2 ANS punarjanma kA pUrA siddhAMta hai| bne| abhI to zarIra sAdhya hai| tuma bhojana jIne ke lie thor3e hI tuma bhI cAhate ho ki vApasI na ho| lekina tuma cAhate ho, | karate ho| tuma jIte hI bhojana karane ke lie ho| tuma kapar3e thor3e vApasI na ho tAki phira-phira na maranA pdd'e| vApasI usakI nahIM hI zarIra ko bacAne ke lie pahanate ho| tuma zarIra ko kapar3e hotI, jo maranA sIkha letA hai| jo isa bhAMti mara jAtA hai ki pahanane ke lie bacAe rahate ho| abhI to zarIra aisA lagatA hai, marane ko phira kucha aura bacatA hI nahIM, to dubArA mauta nahIM jaise gaMtavya hai| isake pAra kucha bhI nhiiN| hotii| tuma bhI cAhate ho ki vApasI na ho| kyoMki vApasI hogI mahAvIra kahate haiM, zarIra hai naav| artha huA, zarIra se pAra to phira mauta hogii| tuma mauta se Dare ho| jo vastutaH vApasI nahIM jAnA hai| zarIra hai naav| baiThanA hai, utaranA bhI hai, zarIra saMkramaNa cAhatA vaha mauta se DaratA nahIM, mauta kA AliMgana karatA hai| hai| nAva meM baiThane ke pahale bhI yAtrI thaa| nAva meM baiThA hai taba bhI Aja ke sUtra mauta ke saMbaMdha meM haiN| ye carama sUtra haiN| ina para hai| nAva se utara jAegA taba bhI hogaa| nAva hI yAtrI nahIM hai| eka-eka sUtra ko bahuta dhyAnapUrvaka samajhane kI koziza krnaa| tuma zarIra meM Ae usake pahale bhI the, abhI bhI ho; zarIra se | kyoMki ye tumhAre viparIta bhI haiN| utaroge jisa dina mauta meM, taba bhI hooge| mauta to dUsarA tuma agara yahAM Ae to jIvana kI talAza meM Ae ho| loga kinArA hai| janma hai yaha kinArA, mRtyu hai vaha kinArA; zarIra hai mahAvIra ke pAsa gae to jIvana kI talAza meM gae the| jIvana meM naav| aura saMsAra hai saagr| hAra rahe the to tarakIbeM khojane gae the, kaise jIta jaaeN| lekina | lekina adhika loga saMsAra ko sAgara kI taraha nahIM dekha paate| sadaguru to mRtyu kA sUtra detA hai| jaba taka tumhArA zarIra hI nAva nahIM, to tuma saMsAra ko sAgara kI usa parama mRtyu ko hamane alaga-alaga nAma die haiN| pataMjali taraha na dekha paaoge| tuma isI kinAre para aTake rahate ho| tuma kahate haiM, smaadhi| isIlie to jaba koI saMnyAsI maratA hai to sAgara meM utarate hI nhiiN| sAgara meM to vahI utaratA hai jo mRtyu kI usakI kabra ko hama samAdhi kahate haiN| artha huA ki usakA | tarapha svayaM, svecchA se agrasara hone lgaa| mRtyu yAnI vaha dUsarA dhyAna aura usakI mRtyu eka hI jagaha pahuMca ge| sAdhAraNa | kinaaraa| tuma to Dara ke kAraNa isa kinAre ko pakar3akara ruke rahate AdamI maratA hai to usakI kabra ko hama samAdhi nahIM kahate, kabra ho| tuma to saba Ayojana karate ho ki kisI taraha yaha kinArA na hI kahate haiM; makabarA kahate haiN| samAdhi nahIM kahate kyoMki yaha chUTa jaae| tuma to nAva meM hokara bhI yAtrA nahIM krte| AdamI abhI phira-phira paidA hogaa| abhI samAdhi nahIM milI, isalie saMsAra kabhI-kabhI to tuma kahate bhI ho, saMsArasAgara, abhI AkhirI mRtyu nahIM milii| bhvsaagr| magara tuma mahAvIra aura baddha ke vacana udhAra le rahe samAdhi kA artha hai AtyaMtika mRtya-AkhirI, crm| aba ho| baiThe kinAre para ho, bAteM sAgara kI kara rahe ho| sAgara kA na koI janma hogA, na mauta hogii| pATha sIkha liyaa| yaha vyakti tumheM koI patA nhiiN| sAgara meM to vahI utaratA hai, jIvana usI ke vidyAlaya se vApisa ghara kI tarapha lauTane lgaa| yaha ghara meM lie sAgara banatA hai, jisane pahale zarIra ko nAva samajhA aura jo svIkRta ho jaaegaa| uttIrNa huaa| pramANapatra lekara jA rahA hai| mauta ke kinAre kI tarapha agrasara huaa| ye sUtra tumhAre viparIta hoNge| isalie aura bhI gaura se samajhoge hamane eka nAva jo chor3I bhI to Darate-Darate to hI samajha paaoge| pahalA sUtra : isape bhI cI ba jabIM ho gayA dariyA terA sarIramAhu nAva tti, jIvo vaccai naavio| kavi ne kahA hai, eka nAva bhI, choTI-sI nAva hI hamane tere saMsAro aNNavo vutto, jaM taraMti mhesinno|| sAgara meM chor3I thI ki terA sAgara ekadama nArAja ho gyaa| 'zarIra hai naav| jIva hai naavik| yaha saMsAra hai samudra, jise | ekadama tUphAna uThane lage, lahareM uThane lagIM, AMdhiyAM, bavaMDara maharSijana tara jAte haiN|' | A ge| zarIra to hamAre pAsa bhI hai lekina zarIra nAva nahIM hai| 'zarIra | hamane eka nAva jo chor3I bhI to Darate-Darate nAva hai' kA artha hotA hai, zarIra zarIra se zreSThatara ke lie sAdhana kucha bar3A kiyA bhI na thaa| jarA-sI eka nAva chor3I thii| 548 2010_03
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDitamaraNa sumaraNa hai isape bhI cI ba jabIM ho gayA dariyA terA 'zarIra ko nAva, jIva ko nAvika khaa| yaha saMsAra samudra hai, aura terA dariyA bar3A nArAja ho gyaa| jisase maharSijana tara jAte haiN|' jo vyakti nAva utAregA usI ko dariye kI nArAjagI patA aura jo usa kinAre ko chU letA hai, vahI maharSi hai| jo clegii| kinAre para baiThe-baiThe dariyA kA patA hI nahIM cltaa| jIte-jI mara jAtA hai vahI maharSi hai| jo zarIra kI nAva ko khekara sAgara kA anubhava to mAjhI ko hotA hai| jisane apanI | usa pAra pahuMca jAtA hai...| choTI-sI DoMgI ko isa virATa sAgara meM utAra diyA....aura pahaMcate to tama bhI ho. bar3e bemana se| pahaMcate to tama bhI ho. kitanI hI bar3I nAva ho, choTI hI hai| kyoMki sAgara bar3A virATa ghasITe jAte ho tb| isalie to mRtyu kI eka bar3I dukhAMta hai| jisane tUphAna aura AMdhiyoM se bhare isa sAgara meM apanI nAva dhAraNA logoM ke mana meM hai--yamadUta, kAle-kalUTe, bhayAvane, ko utAra diyA, kisI aise kinAre kI talAza meM jo yahAM se bhaiMsoM para savAra; ghasITate haiN| dikhAI bhI nahIM pdd'taa| __yaha bAta behUdI hai| yaha tumhAre bhaya kI khabara detI hai| yaha mRtyu isalie nadI nahIM kahate saMsAra ko, sAgara kahate haiN| dUsarA kA citraNa tumane apane bhaya ke parde se kiyA hai| tuma bhayabhIta ho ndii| dasarA kinArA dikhAI hI nahIM | isalie bhaiMse. kAle-kalaTe. ymdt...| lekina maharSijanoM se pdd'taa| hai to nishcit| isIlie to hameM mauta dikhAI nahIM | puucho| jinakI AMkha nirmala hai, unase puucho| aura unakI bAta hI pdd'tii| hai to nishcit| isa jIvana meM mRtyu ke atirikta aura | saca hogI kyoMki unakI AMkha nirmala hai| ve kahate haiM, mRtyu meM kucha bhI nizcita nahIM hai| bAkI saba anizcita hai| eka hI bAta | unhoMne paramAtmA ko paayaa| yaha choTA, kSudra jIvana gayA, virATa nizcita hai, vaha mRtyu| jIvana milaa| sImA TUTI, asIma se milana huaa| asIma kA kinArA to nizcita hai| kyoMki jisakA eka kinArA hai, | AliMgana hai mRtyu| usakA dUsarA kinArA bhI hogA hii| kitane hI dUra...kitane hI maharSijana se pUcho to ve kaheMge, paramAtmA bAheM phailAe khar3A hai| duur| eka kinAre ke hone meM hI dUsarA kinArA ho gayA hai| aba saMsAra chUTatA hai nishcit| para saMsAra meM pakar3ane jaisA bhI kucha tuma dRr3hatApUrvaka mAna le sakate ho ki dUsarA kinArA hogA hii| nahIM hai| milatA hai aparisIma, jAtA hai kssudr| milatA hai virATa, anumAna kI jarUrata nahIM hai| yaha to sIdhA gaNita hai| yaha khotA hai kssudr| khotA hai kSaNabhaMgura, milatA hai shaashvt| kinArA hai to vaha kinArA bhI hogaa| eka chora hai to dUsarA chora bhI nahIM, mRtyu kA devatA yamadUta kAlA-kalUTA, bhaiMsoM para savAra hogaa| janma ho gayA to mRtyu bhI hogii| nahIM hai| mRtyu se jyAdA suMdara kucha bhI nahIM hai kyoMki mRtyu hai hama aksara jIvana ko janma se hI joDe rakhate haiN| isalie hama vishraam| isa jIvana meM nidrA se saMdara tamane kacha jAnA? gaharI janmadina manAte haiM, mRtyudina nahIM mnaate| hAlAMki jisako hama nidrA, jaba ki svapna bhI thaper3e nahIM dete| saba vAya-kaMpa ruka janmadina kahate haiM, vaha eka tarapha se janmadina hai, dUsarI tarapha se jAte haiN| gaharI nidrA, jaba bAhara kA saMsAra pratichavi bhI nahIM mRtyudina hai| kyoMki hara eka varSa kama hotA jAtA hai| mauta karIba | banAtA, pratibiMba bhI nahIM bnaataa| jaba bAhara ke saMsAra se tuma AtI jAtI hai| agara ThIka se pUcho to janmadina se jyAdA | bilakula hI alaga-thalaga ho jAte ho| gaharI nidrA, jaba tuma mRtyudina hai kyoMki janma to dUra hotA jAtA, mauta karIba hotI | apane meM hote ho DUbe, gahare, tallIna-usase suMdara isa jagata meM jAtI hai| janma kA kinArA to bahuta dUra par3atA jAtA, mauta kA kucha jAnA hai? kinArA karIba AtA jaataa| lekina phira bhI hama pIche mur3akara mRtyu usakA hI anaMtagunA rUpa hai| mRtyu se suMdara kucha bhI dekhate rahate haiN| hama janma ke kinAre ko hI dekhate rahate haiN| nhiiN| mRtyu se jyAdA zAMta kucha bhI nhiiN| mRtyu se jyAdA zubha dUsarA kinArA dikhAI nahIM par3atA isalie kahate haiM: aura satya kucha bhI nhiiN| lekina hamAre bhaya ke kAraNa mRtyu kA bhvsaagr| honA nizcita hai, lekina dRSTi meM nahIM aataa| bahuta | rUpa hama vikRta kara lete haiN| hamAre bhaya ke kAraNa vikRti paidA dUra hai| hotI hai| 5491 ___ 2010_03
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina satra bhAga: 2 RANA - mahAvIra kahate haiM, maharSijana zarIra ko nAva banAkara, janma ke thor3e hI ghaTatI hai| iMca-iMca AtI hai. rattI-rattI AtI hai| upalabdha ho jAte haiN| ve khIMce-ghasITe nahIM jaate| unake sAtha | marate ho taba sattara sAla meM mara pAte ho| yaha jIvana kA ghar3A jabardastI nahIM kI jAtI, ve svecchA se saMkramaNa karate haiN| bUMda-bUMda rikta hotA hai, taba eka dina pUrA khAlI ho pAtA hai| isakA artha huA, aise jIyo ki tumhArA jInA mRtyu ke viparIta aisA thor3e hI ki eka dina AdamI acAnaka jiMdA thA aura eka na ho| aise jIyo ki tumhAre jIvana meM bhI mRtyu kA svAda ho| dina acAnaka mara gayA! sAMjha soe to pUre jiMdA the, subaha mare aise jIyo ki jIvana kA lagAva hI tumhAre mana ko pUrA na ghera le, apane ko pAyA; aisA nahIM hotaa| jIvana kA virAga bhI jagA rhe| janma ke bAda hI maranA zurU ho jAtA hai| idhara janme, lI bhItara vijaya AnaMda eka philma banAtA thaa| kahAnI meM nAyaka ke | zvAsa ki bAhara-zvAsa lene kI taiyArI ho gii| phira janma se marane kI ghar3I aatii| nAyaka gira-gira par3atA hai, maratA hai, niraMtara jIvana aura maraNa sAtha-sAtha calate haiN| samajho ki jaise lekina vijaya AnaMda kA mana nahIM bhrtaa| to Akhira meM vaha donoM tumhAre do paira haiM; yA pakSI ke do paMkha haiN| na pakSI ur3a sakegA jhallAkara, cillAkara nAyaka se kahatA hai, apane marane meM jarA do paMkhoM ke binA, na tuma cala sakoge do pairoM ke binaa| aura jAna ddaalie| janma aura mRtyu jIvana ke do paira haiM, do paMkha haiN| maiMne sunA to mujhe lagA, yaha sUtra to mahatvapUrNa hai| jarA ulaTA tuma eka para hI jora mata do| isIlie to laMgar3A rahe ho| tumane kara lo| vijaya AnaMda ne kahA, apane marane meM jarA aura jAna jiMdagI ko laMgar3I daur3a banA liyA hai| eka paira ko tuma aisA ddaalie| maiM tumase kahatA hai, apane jIvana meM thor3I aura mRtyu | inakAra kie ho ki svIkAra hI nahIM karate ki merA hai| koI ddaalie| mRtyu se ghabar3Aie mt| mRtyu ko kATa-kATa alaga batAe to tuma dekhanA bhI nahIM caahte| koI tumase kahe ki maranA mata krie| roja-roja marie, kSaNa-kSaNa marie, prtikssnn| par3egA to tuma nArAja ho jAte ho| tuma samajhate ho yaha AdamI jaise hama zvAsa lete haiM aura pratikSaNa zvAsa chor3ate haiN| bhItara | dazmana hai| koI kahe ki matya A rahI hai to tama isa bAta ko jAtI zvAsa jIvana kA pratIka hai| bAhara jAtI zvAsa mRtyu kA svAgata se svIkAra nahIM krte| na bhI kucha kaho to bhI itanA to pratIka hai| jaba baccA paidA hotA hai, to pahalI zvAsa bhItara letA mAna lete ho ki yaha AdamI aziSTa hai| mauta bhI koI bAta karane hai, kyoMki jIvana kA praveza hotA hai| jaba AdamI maratA, to kI bAta hai? mauta kI koI bAta karatA hai? / AkhirI zvAsa bAhara chor3atA, kyoMki jIvana bAhara jaataa| isalie to hama kabristAna ko gAMva ke bAhara banAte haiM, tAki bhItara AtI zvAsa nAva meM baiThanA hai, bAhara jAtI zvAsa nAva se | vaha dikhAI na pdd'e| merA basa cale to gAMva ke ThIka bIca meM honA utaranA hai| pratipala ghaTa rahA hai| jaba tuma bhItara zvAsa lete ho to caahie| sAre gAMva ko patA calanA cAhie eka AdamI mare to| jiivn| jaba tuma bAhara zvAsa lete ho to mRtyu| pUre gAMva ko patA calanA caahie| citA bIca meM jalanI cAhie aisA hI kAza! tumhAre mana ke kSitija para bhI ubharatA rhe| | tAki hara eka ke mana para coTa par3atI rhe| aisA kyoM bAhara pratikSaNa tuma maro aura jiiyo| aura pratikSaNa janma aura mRtyu | chipAyA huA gAMva se bilakula dUra? jinako jAnA hI par3atA hai ghaTate raheM, aura tuma kisI ko bhI pakar3o n| aura tuma donoM meM majabUrI meM, vahI jAte haiN| jo bhI jAte haiM, ve bhI cAra AdamI ke saMtaraNa karo aura saralatA se baho, to eka dina jaba virATa mRtyu kaMdhoM para car3hakara jAte haiM, apane paira se nahIM jaate| AegI, tuma apane ko taiyAra paaoge| to tuma nAva meM rhe| to eka jhena phakIra mara rahA thaa| marate vakta ekadama uThakara baiTha tumane zarIra kA nAva kI taraha upayoga kara liyaa| gayA aura usane apane ziSyoM se kahA ki mere jUte kahAM haiM? dhyAna rahe, pratipala kucha mara rahA hai| aisA mata socanA, jaisA unhoMne kahA, kyA matalaba hai? jUte kA kyA kariyegA? loga socate haiM ki sattara sAla ke bAda eka dina AdamI acAnaka cikitsaka to kahate haiM, Apa AkhirI kSaNa meM haiM aura Apa ne bhI mara jAtA hai| yaha bhI koI gaNita huA? mRtyu koI Akasmika | kahA, yaha AkhirI dina hai| usane kahA, isIlie to jUte mAMgatA 1550 2010_03
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDitamaraNa sumaraNa hai huuN| maiM calakara jAUMgA mrghtt| bahuta ho gayA yaha dUsaroM ke kaMdhoM hI hai, usase bhaya bhI vyartha hai| dhairyavAna ko bhI maranA hai, vIra para jaanaa| jabardastI maiM na jaauuNgaa| kahate haiM, manuSya jAti kA puruSa ko bhI maranA hai, sAhasI ko bhI maranA hai, kApuruSa ko bhI pahalA AdamI! usa AdamI kA nAma thA bokojuu| yaha jhena maranA hai, kAyara ko bhI maranA hai| maraNa avazyaMbhAvI hai| phakIra calakara gyaa| kabra khodane meM bhI usane hAtha baMTAyA, phira to phira dhIratApUrvaka maranA hI ucita hai| to phira zAna se maranA leTa gayA aura mara gyaa| | hI ucita hai| jaba jo honA hI hai to use prasAdapUrvaka karanA ucita yaha to kucha bAta huii| yaha isa AdamI ne jIvana kA upayoga hai| jo honA hI hai use zRMgArapUrvaka karanA ucita hai| jo honA hI nAva kI taraha kara liyaa| khekara gayA usa paar| lekina isake hai, use samArohapUrvaka karanA ucita hai| jaba maranA hI hai to phira lie to bar3I prAthamika, prathama se hI taiyArI karanI hogii| isake rote, jhIkate, cIkhate-cillAte azobhana DhaMga se kyoM maranA! lie to pUre jIvana hI AyojanA karanI hogii| mRtyu se milana ke AdamI ke hAtha meM itanA hI hai-marane se bacanA to nahIM | lie pUre jIvana dhIre-dhIre maranA sIkhanA hogaa| hai--AdamI ke hAtha meM itanA hI hai, vaha kApuruSa kI taraha mare yA jIvana-dharma kI dRSTi meM marane kI kalA ko sIkhane kA | eka sAhasI vyakti kI taraha mare, dhIrapuruSa kI taraha mre| cunAva avasara hai| mRtyu aura na-mRtyu meM to hai hI nhiiN| cunAva to itanA hI hamAre 'nizcaya hI dhairyavAna ko bhI maranA hai aura kAparuSa ko bhI hAtha meM hai ki zAna se mareM ki rote mreN| AMsaoM se bhare mareM yA maranA hai| jaba maraNa avazyaMbhAvI hai taba phira dhIratApUrvaka maranA gItoM se bhare mreN| uThakara mauta ko AliMgana kara leM yA hI uttama hai|' cIkheM-cillAeM, bhAgeM; aura mRtyu ke dvArA ghasITe jaaeN| dhIreNa vi mariyavvaM, kAuriseNa vi avssmriyvvN| mahAvIra kahate haiM, vikalpa to yahAM hai-mauta ko svIkAra tamhA avassamaraNe, varaM khudhIrattaNe mriuN|| karake mareM yA asvIkAra karate hue mreN| aura jaba maranA hI hai, aura jaba maranA sunizcita hI hai, kahAvata hai, vIra puruSa eka bAra maratA hai| kAyara aneka baar| avazyaMbhAvI hai, Talane kI koI suvidhA nahIM hai, kabhI TalA nahIM ThIka hai khaavt| kyoMki jitanI bAra bhayabhIta hotA hai, utanI hai; hAlAMki AdamI apane ajJAna meM aisA mAnatA hai ki kisI bAra hI mauta ghaTatI hai| vIra puruSa eka bAra mrtaa| agara mujhase aura kA na TalA hogA, maiM TAla luuNgaa| AdamI kI mUr3hatA kI koI pUcho to kahAvata bilakula ThIka, pUrI-pUrI ThIka nahIM hai| vIra sImA hai| | puruSa maratA hI nhiiN| kApuruSa bAra-bAra maratA, kyoMki jisane jo kabhI nahIM huA, AdamI usako bhI mAnatA hai ki koI maraNa ko svIkAra kara liyA usakI mRtyu kahAM? mRtyu to hamAre tarakIba nikala AegI, mere lie ho jaaegaa| AdamI kA asvIkAra ke kAraNa ghaTatI hai| vaha to hamAre inakAra ke kAraNa ahaMkAra aisA madAMdha hai ki yaha bAta mAna letA hai ki maiM apavAda ghaTatI hai| vaha to hama ghasITe jAte haiM isalie ghaTatI hai| huuN| aura koI maratA hai, sadA koI aura maratA hai| maiM to maratA yaha bokojU jo cala par3A jUte pahanakara maraghaTa kI tarapha, yaha nhiiN| isalie mAnane meM suvidhA bhI ho jAtI hai| jaba bhI arthI marA? isako kaise mAroge? isase mauta hAra gii| . tumane dekhI, kisI aura kI nikalate dekhI hai| aura jaba bhI dhairyavAna ko bhI maranA, kApuruSa ko bhii| jaba maraNa tAbUta sajA, kisI aura kA sjaa| citA jalI, kisI aura kI avazyaMbhAvI hai...|' mahAvIra kA tarka sIdhA hai: '...to phira jalI hai| tuma to sadA dekhanevAle rhe| isalie lagatA bhI hai ki dhIratApUrvaka maranA ucita hai|' zAyada koI rAstA nikala aaegaa| mauta merI nhiiN| majhe nahIM dhIratAparvaka marane kA kyA artha hotA hai? dhIratAparvaka marane ghaTatI, auroM ko ghaTatI hai| ye aura saba maraNadharmA haiN| maiM kucha kA artha hotA hai, mRtyu ke bhaya lie jarA bhI avasara na denaa| alaga, achUtA, niyama ke bAhara huuN| mRtyu kaMpAe n| dhIrapuruSa aisA hai, jaise niSkaMpa jl| jhIla mahAvIra kahate haiM mRtyu avazyaMbhAvI hai; nirapavAda ghttegii| phira | shaaNt| niSkaMpa dIye kI jyoti| havA ke koI jhoMke nahIM aate| jo honA hI hai, usase bacane kI AkAMkSA vyartha hai| phira jo honA dhIrapuruSa kI vahI paribhASA hai, jo gItA ke sthitaprajJa kii| ___ 2010_03
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH 2 kRSNa se arjuna ne pUchA hai, kisako kahate haiM Apa dhIrapuruSa? asAdhAraNa deza hai| krAMti ke pahale rUsa ne itane bar3e sAhityakAra kauna hai sthitadhI? sthitadhI kA ThIka artha dhIrapuruSa hai| kauna hai| die, jitane duniyA ke kisI deza ne nahIM die| tAlastAya, jisako Apa sthitaprajJa kahate haiM? kauna hai jisakI prajJA Thahara cekhava, gorkI, dostovaskI, turjaneva--aise nAma ki jinakA gaI? dhI yAnI prjnyaa| dhI yAnI AtyaMtika bodha, aMtartama meM koI mukAbalA nahIM duniyA meN| ekabAragI jinhoMne duniyA ko jalatI huI jyoti| kauna hai sthitadhI? upanyAsa cune jAeM to pAMca rUsI hoMge aura pAMca gair-ruusii| mahAvIra kahate haiM vahI, jise mRtyu vicalita nahIM krtii| jise | sArI duniyA AdhI-AdhI bAMTa dii| apanI mRtyu vicalita nahIM karatI, use phira kisI kI mRtyu phira acAnaka krAMti huI aura saba mara gyaa| huA kyA? vicalita nahIM krtii| | baMdUka laga gaI pIche, kavitA mara gii| jo sahaja aura svataMtra na vahI to kRSNa bhI arjuna se kahate haiM ki ye jo tere sAmane khar3e rahA, vaha jIvaMta nahIM raha jaataa| to kavitA likhI jAtI hai, haiM, tU yaha mata soca ki tere mArane se mAre jaaeNge| 'na hanyate kheta-khalihAna kI prazaMsA meM, phaikTrI ityAdi kI prazaMsA meM, hanyamAne shriire|' koI maratA nhiiN| loga bhaya ke kAraNa marate lekina usameM kucha prANa nahIM hai| jabardastI likhI jAtI hai, haiN| koI mAratA nhiiN| sarakArI AjJA se likhI jAtI hai| upanyAsa bhI likhe jAte haiN| to matya asalI matya nahIM hai| kyoMki matya ko jisane svIkAra | saba calatA hai| kitAba bhI chapatI haiM. kitAba bikatI bhI haiM kiyA vaha to amRta ke darzana ko upalabdha hotA hai| mRtyu tabhI | lekina kucha mUla svara kho gyaa| jabardastI ho gii| mRtyu mAlUma hotI hai jaba hamArA asvIkAra hotA hai| bhUkhe kaviyoM ne, sardI meM ThiThurate kaviyoM ne behatara kavitA tumane kabhI khayAla kiyA? vahI kAma tuma apanI mauja se karo likhI thii| rUsa meM Aja kavi jitanA saMpanna hai utanA duniyA ke aura vahI kAma kisI kI AjJA ke kAraNa jabardastI kro| tuma kisI kone meM nhiiN| acche se acchA makAna usake pAsa hai, kavi ho. aura eka sipAhI tamhArI pITha para baMdaka lagAe khar3A | acche se acchI kAra usake pAsa hai, bhojana kI vyavasthA, acchI | ho, kahatA ho karo kvitaa| tuma acAnaka pAoge, kavitA sUkha se acchI kapar3oM kI vyavasthA, usake baccoM kA jIvana surkssit| gii| tuma acAnaka pAoge, rasadhAra bahatI nhiiN| tuma acAnaka duniyA meM manuSya-jAti ke itihAsa meM kavi, citrakAra, mUrtikAra, pAoge, zabda jur3ate nhiiN| tuma acAnaka pAoge, gIta uThatA upanyAsakAra, sAhityakAra kabhI itane sammAnita aura pratiSThita nhiiN| na kevala yahI, tumhAre bhItara krodha uThegA, bagAvata utthegii| na the| aura na kabhI itane suvidhA-saMpanna the, jitane rUsa meM haiN| agara himmatavara hue to lar3ane laga jaaoge| agara lekina kavitA mara gii| garIbI meM na marI, bhUkha meM na marI, gaira-himmatavara hue to jhukakara tukabaMdI karane lgoge| kavitA | dInatA-durbalatA meM na marI, roga, mRtyu meM na marI, lekina suvidhA paidA nahIM hogii| kisI taraha zabda jamA doge udhAra, murdA, jinameM meM mara gii| pIche baMdUka lagI hai| jabardastI meM mara gii| na koI laya hogI, na koI prANa hogA, na koI AtmA hogii| jIvana kA kucha sUtra hai ki jo tuma svabhAva, saubhAgya, sahajatA tumane kavitA pahale bhI kI hai lekina taba tumane apanI mauja se se karate ho, usakA AnaMda alg| jo tuma jabardastI karate ho, kI thii| dinabhara ke thake-mAMde ghara Ae the| zarIra kI jarUrata thI jabardastI ke kAraNa hI saba galata ho jAtA hai| ki so jAte, lekina AdhI rAta jagate rhe| TimaTimAte dIye kii| jo loga svIkArapUrvaka mare haiM, unase pUcho; maharSijanoM se thii| umaMga aura thI, ullAsa aura thaa| hai, DAkiyA hai| rUsa meM kavitA mara gii| unnIsa sau satraha ke bAda rUsa meM koI nahIM, mRtyu bhaiMsoM para savAra hokara nahIM aatii| mRtyu pariyoM kI DhaMga kI kavitA nahIM huI; na eka DhaMga kA upanyAsa likhA gayA, na taraha suMdara hai| pakSiyoM kI taraha ur3akara aatii| tumheM AliMgana meM DhaMga kI eka peMTiMga bnii| sArA sAhitya mara gyaa| aura rUsa | le letii| tumheM gahanatama vizrAma aura virAma detii| tumheM samAdhi 552] 2010_03
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDitamaraNa sumaraNa hai kA sukha detii| lekina usakI taiyArI karanI pdd'e| use arjita dUsarA kinArA hai| karanI pdd'e| saphalatA ho to bahuta haMso mt| saphalatA meM to ro lo to phira maranA avazyaMbhAvI hai to dhIratApUrvaka maranA ucit| dhIra clegaa| viphalatA meM haMsanA hai| jaba jIta A rahI ho, haMsane kI bno| ise roja-roja saadho| dhIratA ko roja-roja saadho| jarUrata nhiiN| kyoMki jIta ke sAtha haMsane se kisI ko koI lAbha choTI-choTI cIjeM adhIra kara jAtI haiN| eka pyAlI girakara TUTa | | kabhI nahIM huaa| taba ro lo to clegaa| jaba phUlamAlAeM gale meM jAtI hai aura tuma adhIra ho jAte ho| to thor3A soco to, jaba tuma DAlI jA rahI hoM to sira nIce jhukA lo to clegaa| taba udAsa ho TUToge to kaise na adhIra hooge! eka choTI-moTI dukAna calAte | jAo to clegaa| the, DUba jAtI hai, to adhIra ho jAte ho| to jaba tumhAre jIvana kA mujhe Aja sAhila para rone bhI do pUrA vyavasAya chIna liyA jAegA, jIvana kA pUrA vyApAra baMda | ki tUphAna meM muskurAnA bhI hai! hogA, paTAkSepa hogA, pardA giregA to tuma kaise becaina na ho kinAre para ro lo to calegA kyoMki tUphAna meM haMsane kI taiyArI jAoge! divAlA nikala gayA, eka mitra nArAja ho gayA, aura karanI hai| jo tUphAna meM haMsA vahI hNsaa| sAhila para to koI bhI tuma adhIra ho jAte ho| kisI ne gAlI de dI, apamAna kara diyA haMsa letA hai| kinAre para haMsane meM kyA lagatA hai? haladI lage na aura tuma adhIra ho jAte ho| phiTakarI, raMga cokhA ho jaae| kucha lagatA hI nahIM kinAre para kara tuma mRtyu kA sAmanA kara sakoge? ise to| kinAre para to mur3ha bhI haMsa lete haiM, kAyara bhI haMsa lete haiN| saadho| ye saba avasara haiM dhIraja ko sAdhane ke, dhairya ko nirmita tUphAna meM haMsane kI taiyArI karanI hai| karane ke| jIvana eka gahana prayogazAlA hai| aura pratipala mujhe Aja sAhila para rone bhI do paramAtmA anaMta avasara detaa| ki tUphAna meM muskurAnA bhI hai! kabhI kisI ke dvArA gAlI dilavA detaa| kabhI kisI ke dvArA saphalatA meM aise khar3e raha jAo, jaise kucha bhI nahIM huaa| tabhI apamAna karavA detaa| vaha kahatA hai, saadho| dhairya saadho| tuma viphalatA meM aise khar3e raha sakoge ki jaise kucha bhI nahIM sthitadhI bno| dhIraja jgaao| dhIratA paidA kro| yaha AdamI huaa| jo gAlI de rahA hai, yaha tumhArA hitAkAMkSI hai| ise patA ho na ho, ___ isako kRSNa ne kahA hai, 'samatvaM yoga uccte|' dukha meM, sukha yaha tumhArA kalyANamitra hai| | meM sama ho jAo, yahI yoga hai| yahI dhIratA hai| kabIra ne to kahA hai, 'niMdaka niyare rAkhiye AMgana kuTI bahuta kucha aura bhI hai isa jahAM meM chvaay|' ghara ke pAsa hI basA lo unko| AMgana kuTI chavA yaha duniyA mahaja gama hI gama nahIM hai do| atithi kI taraha unakI sevA karo, paira dbaao| para niMdaka lekina vaha jo bahuta kucha hai, use jAnane kI kalA caahie| ko dUra mata jAne do, pAsa hI rkho| kyoMki vaha bAra-bAra tumheM sAdhAraNataH to AdamI ko lagatA hai, dukha hI dukha hai| kyoMki hama dhairya ko jagAne kA avasara degaa| kevala dukha ko cunane meM kuzala haiN| hama kAMTe bInane meM bar3e soco thor3A isa pr| jo bhI ghaTatA hai usakA sRjanAtmaka niSNAta ho gae haiN| phUla hameM dikhAI hI nahIM pdd'te| phUla usI upayoga kara lo| divAlA nikala jAe to sRjanAtmaka upayoga ko dikhAI par3ate haiM, jo kAMToM meM bhI phUla dekhane ke lie taiyAra ho kara lo| yaha maukA hai| isa vakta apane ko kasa lo| saphalatA | jAtA hai| meM to sabhI dhairyavAna mAlama paDate haiN| vaha to dhokhA hai| phaloM ko kAMToM meM khoja lenA hai| dakha meM sakha kI taraMga ko asaphalatA jaba ghera le, tabhI parIkSA hai| | pakar3anA hai| azAMti meM zAMti kI taraMga ko pakar3anA hai| aura aisI choTI-choTI asaphalatAoM meM sAdhate-sAdhate, viphalatA meM saphalatA kA svara khojanA hai| choTI-choTI laharoM se lar3ate-lar3ate tuma bar3e sAgara meM utarane ke aisI khoja jArI rahe pUre jIvana, to tuma mRtyu meM mahAjIvana khoja yogya ho jaaoge| kinAre se dUra bar3e tUphAna haiN| tUphAnoM ke pAra paaoge| ina choTI-choTI taraMgoM se jUjhate-jUjhate tuma mRtyu kI 553 2010_03
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAga : 2 mahAtaraMga se jUjhane ke yogya ho jaaoge| phira tumheM vaha taraMga taiyAra rahoge, anyathA vicalita ho jaaoge| miTA na paaegii| jisane dhIra kI avasthA pA lI, use phira kucha aneka loga aisA socate haiM ki mRtyu ke kSaNa meM samhAla bhI nahIM miTA pAtA hai| leMge-abhI kyA jaldI hai ? aneka loga aisA socate haiM ki le ise mahAvIra eka bar3A anUThA zabda dete haiN| vaha unhIM ne diyA leMge rAma kA nAma marate kSaNa meN| magara tuma le na paaoge| agara hai| ise ve kahate haiM : pNdditmrnn| yaha bar3A pyArA zabda hai| tumhAre pUre jIvana para rAma kA nAma nahIM likhA hai, to mRtyu ke kSaNa 'eka paMDitamaraNa-jJAnapUrvaka, bodhapUrvaka maraNa-saikar3oM meM bhI tama le na paaoge| agara pUre jIvana kAma-kAma-kAma janmoM kA nAza kara detA hai| ataH isa taraha maranA cAhie, jisase calatA rahA to marate vakta rAma nahIM cala skegaa| kyoMki marate maraNa sumaraNa ho jaae|' | vakta to sAre jIvana kA jo sAra-nicor3a hai vahI guuNjegaa| agara hama to jIvana taka ko vyartha kara lete haiN| mahAvIra kahate haiM. jiMdagIbhara dhana hI dhana ginate rahe to marate vakta tama rupaye ginate mRtyu ko bhI sArthaka kiyA jA sakatA hai| isa taraha maro ki mRtyu hI mroge| mana meM ginate mroge| socate maroge ki kyA hogA, bhI, maraNa bhI sumaraNa ho jaae| paMDitamaraNa ise unhoMne nAma diyA itanI saMpatti ikaTThI kara lI hai| aba kyA hogA, kyA nahIM hogaa| mahAvIra ne jitanA ciMtana mRtyu para kiyA hai utanA zAyada kisI eka AdamI mara rahA thaa| usane apanI patnI se pUchA ki merA manISI ne nahIM kiyaa| isalie mahAvIra ne kucha bAteM kahIM haiM, jo bar3A beTA kahAM hai? usane kahA ki Apa ghabar3AeM mata, vaha kisI ne bhI nahIM khiiN| unheM hama dhIre-dhIre samajheM, samajha Apake paira ke pAsa baiThA hai| usane kahA, aura maMjhalA? kahA, paaeNge| pahalI bAta, unhoMne mRtyu meM eka bheda kiyAH vaha bhI pAsa baiThA hai, Apa vizrAma kreN| aura usane kahA, sabase pNdditmrnn| marate to sabhI haiN| prajJApUrvaka mrnaa| paMDita zabda choTA? usane kahA ki vaha to Apake dAyeM hAtha para baiThA huA banatA hai prajJA se-jisakI prajJA jAgrata huii| jo dekhatA hai; hai| vaha AdamI hAtha ke ghuTane Tekakara uThane lgaa| patnI ne kahA, hozapUrvaka hai| aise hI soe-soe nahIM mara jAtA, jAgA-jAgA Apa yaha kyA kara rahe haiM? kahAM jA rahe haiM uThakara? usane kahA, maratA hai| jo mRtyu kA svAgata nIMda meM nahIM karatA, hoza ke dIye kahIM jA nahIM rahA huuN| maiM yaha pUchatA hUM ki phira dukAna kauna calA jalAkara karatA hai| rahA hai? tInoM yahIM ikkaM paMDiyamaraNaM chiMdai jAIsayANi bhuyaanni| aba yaha AdamI mara rahA hai| gira par3A aura mara gayA lekina taM maraNaM mariyavvaM, jeNa mao summao hoi|| dukAna calAtA rhaa| jA rahA hai lekina ciMtA dakAna kI banI hai| 'aise maro ki mRtyu sumaraNa bana jaae| aise maro ki tumhArI jaldI lauTa aaegaa| phira dukAna para baiTha jaaegaa| phira beTe hoMge mRtyu paMDitamaraNa bana jaae|' | bar3e, maMjhale, chotte| phira dukAna calegI, phira mregaa| phira samajheM hm| sIkhanA hogA jIvana kI yAtrA meM hii| kyoMki ghuTane, kohaniyAM Tekakara pUchegA, dukAna kauna calA rahA hai| mRtyu to eka bAra AtI hai, isalie riharsala kA maukA nahIM hai| aise ghUmatA rahatA cAka jIvana kaa| hama punarukta karate rahate tuma aisA nahIM kara sakate ki calo, marane kA thor3A abhyAsa kara vhii-vhii| lekina eka bAta yAda rakhanA, yaha dhokhA kabhI koI leN| kyoMki mRtyu to dubArA nahIM AtI, eka hI bAra AtI hai| nahIM de paayaa| yadyapi aisI kathAeM likhI haiN| ajAmila kI kathA to jIvana meM abhyAsa karanA hogA mRtyu kA; aura koI upAya hai, ki marate vakta-sadA kA pApI-bulAyA, 'nArAyaNa, nahIM hai| mRtyu to jaba AegI to basa A jaaegii| pahale se nArAyaNa!' nArAyaNa usake beTe kA nAma thaa| pApI aksara aise khabara karake bhI nahIM aatii| koI pUrvasUcanA nahIM detii| mRtyu | nAma rakha lete haiN| chipAne ke lie nAma bar3e kAma dete haiN| aura ne kI tithi nahIM batAtI, isalie atithi| khabara kahate haiM, Upara ke nArAyaNa dhokhe meM A ge| aura jaba | nahIM detI ki aba AtI hUM, taba AtI huuN| basa A jAtI hai| ajAmila marA to unhoMne samajhA ki merA nAma bulAyA thaa| to acAnaka eka dina dvAra para khar3I ho jAtI hai| phira kSaNabhara vaha svarga meM baiThA hai| socane kA bhI avasara nahIM detii| to agara tuma taiyAra hI ho to hI yaha jinhoMne bhI kahAnI gar3hI hai, dhokhebAja loga rahe hoMge, 554 2010_03
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDitamaraNa sumaraNa he beImAna rahe hoNge| agara paramAtmA aisA dhokhA khA jAtA hai to phira | jIvana ke phUloM se--jo bhI phUla rahe hoM; sugaMdha ke ki durgaMdha ke, hadda ho gii| tama bhI na khAte dhokhA jaba vaha 'nArAyaNa, nArAyaNa' unakA itra marate kSaNa meM tamhAre sAmane hogaa| bulA rahA thA, to kisI ne dhokhA nahIM khaayaa| usakI patnI ne tumane yaha bAta sunI hogii| loga kahate haiM, marate vakta AdamI dhokhA nahIM khAyA, usake lar3ake ne dhokhA nahIM khaayaa| aura jaba ke sAmane pUre jIvana kI tasvIra A jAtI hai| usakA matalaba vaha nArAyaNa ko balA rahA thA to ve sabhI jAna rahe hoMge ki kevala itanA hI hai ki pare jIvana kA sAra-nicoDa, sAre anabhavoM kisalie bulA rahA hai| kucha na kucha upadrava... / purAnA pApI kA itra AdamI ke hAtha hotA hai| vahI itra lekara AdamI calatA hai, dUsarI yAtrA para nikalatA hai| maiMne sunA hai, eka pApI mara rahA thaa| usane apane saba beToM ko ! paMDitamaraNa kA artha hai, vyakti pUre jIvana marane ke lie taiyArI ikaTThA kara liyA, aura kahA ki merI AkhirI bAta mAnoge? ve karatA rhaa| jo avazyaMbhAvI hai usake lie taiyAra hotA rhaa| saba ddre| bar3e to bahuta Dare kyoMki ve jAnate the bApa ko, ki vaha | buddha ke pAsa jaba koI saMnyAsI pahalI daphA dIkSita hote the to AkhirI bAta meM kahIM ulajhA na jaae| jiMdagIbhara ulajhAyA aba ve unheM kahate the, tIna mahIne maraghaTa para rho| ve thor3e cauMkate ki AkhirI bAta...aura jAte-jAte koI aisA daMdaphaMda na khar3A kara kisalie? maraghaTa para kyA sAra hai? buddha kahate, pahale mRtyu jaae| magara choTA beTA jarA nayA-nayA thA aura bApa ko jAnatA ko ThIka se dekho| baiThe raho maraghaTa pr| AtI raheMgI lAzeM, nahIM thA to vaha pAsa A gayA aura usane kahA, Apa kheN| usane jalatI raheMgI citAeM, haDDiyAM TUTatI raheMgI, sira phor3e jAte raheMge, kAna meM kahA ki ye saba to lucce-laphaMge haiN| inhoMne kabhI merI rAkha ho jaaegii| loga rAkha ko bInane A jaaeNge| tuma yaha sunI nahIM aura Aja bhI nahIM suna rahe haiN| meM mara rahA hU~; bApa mara dekhate raho tIna mhiine| basa baiThe raho maraghaTa pr| / kasama khAte ho ki karoge? usane kahA, kasama | tIna mahIne agara tuma bhI maraghaTa para baiThoge, aura kacha dekhane na khAtA huuN| Apa bolie to| milegA to mRtyu avazyaMbhAvI hai yaha satya tumhArA anubhUta satya usane kahA, to aisA karanA; jaba maiM mara jAUM to merI lAza ko ho jaaegaa| Tukar3e karake par3osiyoM ke ghara meM DAla denA aura pulisa meM riporTa aura kisI na kisI dina tIna mahInoM meM, jisa dina dhyAna ThIka likhA denaa| usane kahA, lekina kisalie? usane kahA ki se pakar3a legA aura citta ekAgra hogA, citA jala rahI hogI... merI AtmA bar3I prasanna hogI, jaba saba baMdhe jaaeNge| merI AtmA aura roja-roja citA jalate dekhoge to kisI dina tuma nahIM socate kI prasannatA ke lie itanA to kara denaa| phira maiM to mara hI gayA, aisA nahIM hogA ki tuma dekha loge, yaha maiM hI jala rahA hUM! yaha deha to kATane meM harjA kyA hai? jiMdagIbhara se yaha eka AkAMkSA rahI merI jaisI deha hai| yaha deha ThIka merI jaisI deha hai aura rAkha huI jA hai ki ina sabako baMdhA huA dekha luuN| aba marate bApa kI yaha rahI hai| maiM rAkha ho rahA hUM, yaha tuma nahIM dekha pAoge? AkAMkSA--inakAra mata krnaa| dekha, tUne kasama bhI khA lii| yaha agara pratIti saghana ho jAe ki mRtyu avazyaMbhAvI hai to to vaha jo ajAmila bulA rahA thA beTe ko ki 'nArAyaNa, tama phira tatkSaNa usakI taiyArI meM laga jaaoge| abhI to hama nArAyaNa', patA nahIM kauna-sA upadrava karavAne ke lie bulA rhaa| jIvana kI taiyAra meM lage haiM--jIvana, jo ki jaaegaa| usakI ho| koI dhokhe meM nahIM thA, lekina kathAkAra kahate haiM ki Upara taiyArI kara rahe haiM, jo ki chInA jaaegaa| mRtyu jo ki AegI hI, kA nArAyaNa dhokhe meM A gyaa| ye AdamI kI beImAniyAM haiN| isa usakI koI taiyArI nahIM hai| idhara hama taiyArI kara rahe haiM; makAna dhokhe meM mata pdd'naa| tuma isa dhokhe meM mata jiinaa| banAte, dhana jor3ate, pada-pratiSThA-sArA Ayojana karate haiM ki mRtyu ke kSaNa meM tuma vahI kara pAoge, jo tumane jIvanabhara kiyA jInA hai| marane kA Ayojana kaba karoge? aura yaha jInA sadA hai| usI kA saar-nicodd'| usI kI nissptti| jaise hajAra-hajAra rahanevAlA nahIM hai| iMtajAma loga aisA karate haiM, jaise sadA rahanA gulAba ke phUloM se itra nikAla liyA jAtA hai| itra to bUMdabhara hai| aura eka dina acAnaka iMtajAma ke bIca meM mauta A dhamakatI hotA hai; hajAra-hajAra phUloM se nicur3atA hai| aise hI tumhAre pUre hai| saba ThATha par3A raha jaaegaa| aura kisI bhI ghar3I saMdeza A 1555 2010_03 www.jainelibrar.orgI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAga: 2 jAtA hai aura baMjAre ko apanA taMbU ukhAr3a lenA par3atA hai| cala | kahate haiM, jo kSaNabhaMgura hai use bhoga lo| kahIM kSaNa bIta na jaae| par3anA par3atA hai| | hama kahate haiM, isake pahale mauta Ae, jIvana ko jI lo, nicor3a 'paMDitamaraNa, jJAnapUrvaka maraNa saikar3oM janmoM kA nAza kara detA lo rs| kahIM aisA na ho, ki mauta A jAe aura tuma rasa hI na hai, ataH isa taraha maranA cAhie jisase maraNa sumaraNa ho jaae|' | nicor3a paao| adabhuta sadaguru rahe hoMge mhaaviir| sikhAte haiM marane kI klaa| cAMdanI kI Dagara para tuma sAtha ho kahate haiM, aise maro ki maraNa sumaraNa ho jaae| prANa yuga-yuga taka amara yaha rAta ho kaise hogA maraNa sumaraNa? roja-roja mro| pratipala mro|| kala halAhala hI pilA denA majhe subaha maro, sAMjha mro| rAta jaba soo to mara jaao| jo dina Aja madhu kI rAta madhu kI bAta ho bIta gayA usake lie mara jaao| jo-jo bItatA jAtA hai usake | hAtha meM ravi-caMdra paga meM phUla hai lie marate jAo, usako ikaTThA mata kro| usakA bojha mata nRtyamaya astitva unmada jhUla hai ddhoo| bojha kI taraha atIta ko mata khiiNco| jo gayA, gyaa| rikta bhItara se magara yaha jiMdagI use jAne do| pratipala nae ho jAo! idhara mare, udhara jnm| | basa bagUle-sI bhaTakatI dhUla hai idhara purAne ko chor3A, nae kA aavirbhaav| rAta hai, madhu hai, samarpita gAta hai to mauta tumheM aisI jagaha nahIM pAegI, jahAM tumhAre pAsa kucha | Aja to yaha pApa bhI avadAta hai chInane ko ho| tumhAre pAsa kucha hogA hI nhiiN| kisI kSaNa mauta | saghana zyAmala keza laharAte raheM AegI to tuma to hara vakta atIta ke lie marate jAte ho| atIta | maiM rahUM bhrama meM abhI to rAta hai| ke saMbaMdha, AsaktiyAM, rAga, dhana, pada, pratiSThA...tuma to marate cAMdanI kI Dagara para tuma sAtha ho jAte ho| sammAna-apamAna, saphalatA-viphalatA...tuma to marate | prANa yuga-yuga taka amara yaha rAta ho jAte ho| sukha-dukha, viSAda...tuma to marate jAte ho| -jo honA nahIM hai usakI hama AkAMkSA karate haiN| mRtyu eka dina AegI, tuma kore kAgaja kI taraha pAe / prANa yuga-yuga taka amara yaha rAta ho! jaaoge| tumhAre pAsa pakar3ane ko kucha na hogaa| tamhAre pAsa | -koI rAta, koI nIMda, koI sapanA yuga-yuga taka hone ko bulAne ko kucha na hogA, cIkhane-cillAne ko kucha na hogaa| nahIM hai| tuma jAnoge, koI merA nhiiN| tuma jAnoge, kucha merA nhiiN| tuma cAMdanI kI Dagara para tuma sAtha ho khar3e ho jaaoge| tuma jUte pahanakara khar3e ho jaaoge| tuma mauta kauna kisake sAtha hai? cAMdanI bar3A jhUThA sammohana hai| kauna ke hAtha meM hAtha DAla loge| tuma kahoge, maiM taiyAra huuN| maiM to sadA kisake sAtha hai? lagate haiM ki loga kisI ke sAtha haiN| rAha para | se taiyAra thA, itanI dera kyoM lagAI ? itanI dera kahAM rahI tU? | anajAna mila gae yAtrI haiN| palabhara ko sAtha ho gyaa| kabase hama pratIkSA krte| kabase hama taiyAra baiThe the| nadI-nAva saMyoga haiN| abhI nahIM the sAtha, abhI sAtha haiM, abhI basa, aise AdamI se mauta hAra jAtI hai| isako mahAvIra | phira bichar3a jaaeNge| sumaraNa kahate haiN| kala halAhala hI pilA denA mujhe jIvana ko, jo ki kSaNabhaMgura hai, use zAzvata mata smjho| jo -kala mauta Ae, tthiik| kala jahara pilAo. tthiik| | jAegA vaha jA hI cukA hai| jo miTegA vaha miTa hI rahA hai| jo | Aja madhu kI rAta madhu kI bAta ho| chUTegA, vaha tumhAre hAtha se chUTa hI rahA hai| vyartha aTake mata to sAdhAraNataH hama mRtyu ko TAlate haiM ki kala hogI mRtyu| rho| vyartha muTThI mata bAMdho, kholo mtttthii| Aja to jIvana hai| Aja kyoM mRtyu kI bAta uThAeM? lekina hamArI tarkadRSTi aura hai| hama kahate haiM, jo chUTanevAlA aise vicAraka bhI haiM jagata meM jo kahate haiM, mRtyu kI bAta hI hai use jora se pakar3a lo ki kahIM aura jaldI na chUTa jaae| hama uThAnI rugNatA hai| unakI dRSTi meM mahAvIra to mArbiDa, rugNa 556 2010_03
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDitamaraNa sumaraNa hai MARATHI vicAraka haiN| phrAyaDa jaise vicAraka haiN| jo kahate haiM, mRtyu kI kala halAhala hI pilA denA mujhe bAta hI nahIM uThAnI caahie| hAlAMki phrAyaDa khuda mRtyu se bar3A Aja madhu kI rAta madhu kI bAta ho| bhayabhIta hotA thaa| vaha itanA bhayabhIta ho jAtA thA ki kabhI phira bhI hama jAnate haiM kyoMki jo hai, use hama kaise jhuThalA agara koI mauta kI jyAdA bAta kare to do daphe to vaha behoza ho sakate haiM? gayA thaa| kisI ne mauta kI carcA cher3a dI aura vaha ghabar3Ane hAtha meM ravi-caMdra paga meM phUla hai lgaa| vaha pheMTa hI kara gayA, gira hI gayA kursI se| nRtyamaya astitva unmada jhUla hai usakA ziSya juMga apane saMsmaraNoM meM likhatA hai ki phrAyaDa ke rikta bhItara se magara yaha jiMdagI sAtha vaha amarIkA jA rahA thA jahAja pr| juMga kI bar3I bahuta | basa bagale-sI bhaTakatI dhUla hai| dinoM kI ruci thI, ijipta kI mamI-tAbUtoM meM, murdA lAzoM meN| jAnate to haiMusako kyA patA ki yaha phrAyaDa itanA ghabar3A jAtA hai| soca bhI basa bagale-sI bhaTakatI dhala hai nahIM sakatA thaa| donoM jahAja ke Deka para khar3e the| kucha bAta cala rikta bhItara se magara yaha jiMdagI par3I, saMsmaraNa nikala AyA, usane ijipta kI mamiyoM kI bAta | isa riktatA ko, isa sUnepana ko bharane ke lie hama hajAra upAya kii| usane unakA varNana kiyaa| vaha to varNana karatA rahA, karate haiM jiMdagI meN| ekadama phrAyaDa kaMpane lagA aura vaha to cAroM khAne citta ho gyaa| mahAvIra kahate haiM, isa sUnepana ko tuma bhara na paaoge| tuma aise vyaktiyoM se yaha sadI prabhAvita huI hai| aise vyaktiyoM ne kitanA hI DhAMka lo, yaha ughdd'egaa| yaha ughar3akara rhegaa| isa sadI ke mAnasa ko racA hai| phrAyaDa kA manovijJAna isa sadI mRtyu avazyaMbhAvI hai| tumheM apanI isa zunyatA kA sAkSAtkAra kI AdhArabhUta zilA bana gayA hai| aura phrAyaDa kahatA hai, jo karanA hI hogaa| tumheM apane ko miTate hue dekhanA hI hogaa| mRtyu kI bAta karate haiM, ve mArbiDa, ve rugnncitt| isase tuma baca na skoge| isase koI kabhI baca nahIM paayaa| to magara thor3A soco| agara phrAyaDa aura mahAvIra meM cunanA ho to bajAya bacane ke, bhAgane ke, mRtyu ko hama zubha ghar3I meM kyoM na kauna rugNacitta mAlUma hogA? mahAvIra mRtyu kA itanA ciMtana badala leM? aura carcA aura itanA dhyAna karane ke bAda jaise mahAjIvita mAlUma | rAta hai, madhu hai, samarpita gAta hai par3ate haiN| idhara phrAyaDa, kahatA hai mRtyu kA ciMtana rugNa hai| lekina bhItara se hama jAnate bhI haiM, saba jA rahA, saba kssnnbhNgur| pAnI lagatA hai yaha raizanalAijezana hai| lagatA hai, vaha itanA DaratA hai | kA babUlA--aba phUTA, taba phuuttaa| magara doharAe jAte haiM Upara khuda, ki apanI surakSA kara rahA hai| vaha itanA bhayabhIta hai mRtyu se seki jo mRtyu kI bAta karate haiM, unako vaha rokane kI ceSTA kara rahA rAta hai, madhu hai, samarpita gAta hai hai ki yaha bAta hI rugNa hai| yaha bAta hI mata utthaao| Aja to yaha pApa bhI avadAta hai mahAvIra meM jIvana kA phUla khilA hai mRtyu ke madhya meN| nahIM, | saghana zyAmala keza laharAte raheM mahAvIra rugNa nahIM haiN| mahAvIra se svastha AdamI aura khojanA maiM rahUM bhrama meM abhI to rAta hai| muzkila hogaa| hama kitanI-kitanI bhAMti bhrama ko posate haiN| kitanI-kitanI lekina hama sAdhAraNataH mahAvIra kI bajAya phrAyaDa se rAjI haiN| bhAMti bhrama ko ukhar3ane nahIM dete| eka tarapha se ukhar3atA hai to ThoMka hama kaheM kucha, cAhe hama jaina hI kyoM na hoM, aura jAkara maMdira meM | lete haiN| dUsarI tarapha se ukhar3atA hai, vahAM ThoMka lete haiN| idhara mahAvIra kI pUjA hI kyoM na kara Ate hoM, lekina agara hama mana | palastara girA, cUnA ukhar3a gayA, pota lete haiN| TImaTAma karate meM TaToleMge to hama phrAyaDa ke sAtha rAjI haiM, mahAvIra ke sAtha rahate haiN| aura yaha TImaTAma karate-karate eka dina bIta jAte; nhiiN| agara koI mRtyu kI carcA cher3a de to hama bhI kahate haiM, kahAM vyatIta ho jAte haiN| kI dukhabharI bAteM uThA rahe ho! chor3o bhii| isake pahale ki aisI ghar3I Ae, apane ko vyartha 557 ___ 2010_03
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAga:-2 samajhA-samajhAkara, pAnI ke babUloM se mana ko mata ulajhAe ullekha bhI nahIM hai| lekina zAzvata meM inane vijaya kI ghoSaNA rkhnaa| kSaNabhaMgura ko kSaNabhaMgura jAnanA zAzvata ko jAnane kI kI hai| vijaya kI duMdubhI bajAI hai amRta meN| pahalI zarta hai| asAra ko asAra kI taraha pahacAna lenA sAra kA agara kahIM koI zAzvata kA itihAsa hai to vahAM tuma nAdira kA, dvAra kholanA hai| taimUralaMga kA aura caMgIja kA aura hiTalara kA aura nepoliyana jI uThe zAyada zalabha isa Asa meM aura sikaMdara kA nAma na paaoge| vahAM tumheM mahAvIra kA, buddha rAta bhara ro-ro dIyA jalatA rahA kA, kRSNa kA, krAisTa kA, mohammada kA, jarathustra kA nAma thaka gayA jaba prArthanA kA puNyabala milegaa| eka dUsare DhaMga kI vijaya hai| vAstavika vijaya hai| so gaI jaba sAdhanA hokara viphala 'asaMbhrAMta, nirbhaya satpuruSa eka paMDitamaraNa ko prApta hotA hai jaba dharA ne bhI na dhIraja diyA aura zIghra hI anaMta-maraNa kA-bAra-bAra ke maraNa kA aMta vyaMgya jaba AkAza ne haMsakara kiyA kara detA hai|' Aga taba pAnI banAne ke lie eka hI bAra mara jAtA hai| pUrA-pUrA mara jAtA hai| kucha rokatA rAta bhara ro-ro dIyA jalatA rahA nahIM, kucha jhijhakatA nhiiN| samagrarUpa se samarpita ho jAtA hai mRtyu lekina tuma cAhe roo, cAhe cIkho-cillAo; jo nahIM | ko| to paMDitamaraNa eka, phira honevAle bhaviSya ke anaMta janma hotA, nahIM hotaa| Aga pAnI nahIM bntii| aura mRtyuoM se chuTakArA ho jAtA hai| Aga taba pAnI banAne ke lie jAgo! tumhArA to jIvana bhI abhI paMDita-jIvana nahIM hai| rAta bhara ro-ro dIyA jalatA rahA yAtrA bar3I hai| maraNa ko bhI paMDitamaraNa banAnA hai| aisI jhUThI rote raho, Aga pAnI nahIM bntii| aura saba tuma para hNseNge| bAtoM meM bahuta mata ulajhe rho| apane mana ko samajhAte mata rho| jaba dharA ne bhI na dhIraja diyA ye sAMtvanAeM, jo tuma de rahe ho, bahuta kAma na aaeNgii| vyaMgya jaba AkAza ne haMsakara kiyA khuda ko bahalAnA thA Akhira, khuda ko bahalAtA rahA thaka gayA jaba prArthanA kA puNyabala maiM ba-I-soje-darU haMsatA rahA. gAtA rahA so gaI jaba sAdhanA hokara viphala bhItara to Aga hai| hRdaya to jala rahA hai| hRdaya meM to koI tuma jo bhI kara rahe ho, vaha viphala honA usakA nizcita hai| tRpti nahIM, magara khuda ko bahalAnA thA to khuda ko bahalAtA rhaa| lAkha upAya karo to bhI tuma haaroge| yaha jIvana hI hArane ko hai| maiM ba-I-soje-darU haMsatA rahA gAtA rahA! isa jIvana kA artha hI viphalatA hai| yahAM koI jIta nahIM paataa| Aga ko bhItara chipAe ho| mauta ko bhItara chipAe ho| Upara yahAM vijaya hotI hI nhiiN| jahAM mRtyu honI hai, vahAM vijaya se haMsate rahate, gAte rhte| kAgaja ke phUla cipakAe ho| kaisI? matya meM hI agara jIte to jIta ho sakatI hai| yaha dhokhe kI paTTI ttegii| yaha pardA utthegaa| isake pahale ki isalie mahAvIra ne kahA hai, jo mRtyu ko jIta letA hai vahI jayI mauta uThAe, tuma hI uThA lo, to zobhA hai; to sammAna hai, to hai, vahI jina hai| jina zabda kA artha hotA hai, jIta liyaa| to do garimA hai|| taraha ke vijetA haiM jagata meN| ekaH nepoliyana, sikaMdara, | jo mauta kare vaha tuma hI kara do, isI kA nAma saMnyAsa hai| jo taimUralaMga, nAdirazAha--ye saba dhokhe ke vijetA haiN| mauta to mauta kare vaha tuma hI kara do| jahAM-jahAM se mauta tumheM chIna legI, inako bilakula bhikhArI kara jAtI hai| vahAM-vahAM tuma hI kaha do ki merA yahAM kucha bhI nahIM hai| mauta phira aura eka dUsarI taraha ke vijetA haiM : mahAvIra, buddha, kRSNa, | patnI se chIna legI? to jAna lo mana meM ki patnI kauna kisakI kraaistt| jIvana meM to inakI koI vijaya kI kahAnI nahIM hai| hai? mauta pati se chIna legI? to jAna lo mana meM, jAga jAo, itihAsa meM to inake koI caraNa-cihna nahIM haiN| samaya ke bhItara to kauna kisakA pati hai? sAtha ho lie do kSaNa ko| ajanabI haiN| inhoMne kucha jItA nahIM hai, isalie itihAsa meM inakA ThIka-ThIka eka-dUsare kI sevA kara lI, bhut| eka-dUsare ko dukha na diyA -558 2010_03
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDitamaraNa sumaraNa hai to kaaphii| sukha to kauna kisako de pAyA? eka-dUsare ke lie parijJAnapUrvaka zarIra kA tyAga kara de|' phUla, bichAe... biche to nahIM, ceSTA kI bhut| eka-dUsare ke | yaha mahAvIra kI anUThI bAta hai| sirpha mahAvIra ne kahI hai sAre rAste se thor3e kAMTe bIna lie, pryaapt| itanA hI bahuta hai| yaha manuSya-jAti ke itihAsa meN| mahAvIra ne bhara apane saMnyAsI ko bhI asaMbhava hai| yaha bhI ho gayA, camatkAra hai| svecchA-maraNa kI AjJA dI hai| lekina kauna kisakA hai? ajanabI ko ajanabI jaano| jo mahAvIra kahate haiM, jIvana to sAdhana hai; apane Apa meM sAdhya baccA tumhAre ghara paidA huA, vaha bhI ajanabI hai| eka ajJAta nahIM hai| tumase koI pUche, kisalie jIte? to tuma kahoge, jIne AtmA na mAlUma kahAM se, na mAlUma kina lokoM se, na mAlUma ke lie jIte haiN| tumase koI pUche ki sau sAla jInA cAhate ho? kina graha-nakSatroM se, na mAlUma kina pRthviyoM se, na mAlUma kina tuma kahoge, jarUra jInA cAhate haiN| jIvana-pathoM se hokara tumhAre dvAra A gaI hai| apanA mAnane kI kyA karoge? sau sAla nahIM, hajAra sAla bhI jIkara karoge bhUla mata kro| kyA? hogA kyA? tuma kahoge, hone kA savAla kahAM hai? basa dhana hai to ThIka, nahIM hai to tthiik| Asakti ko thor3A zithila jInA hI bahuta hai| hama logoM ko AzIrvAda dete haiM, sau sAla kro| muTThI kholo| aura aisA mata kaho ki jaba mauta AegI jiiyo| koI phikra hI nahIM karatA ki sau sAla jIkara yaha becArA taba nipaTa leNge| karegA kyA? isakI bhI to kucha soco! tumane to AzIrvAda de tor3a leMge hareka zai se riztA diyaa| tuma to muphta meM dekara mukta ho gae, aba yaha phaMsa gyaa| tor3a dene kI naubata to Ae yaha laTakA rahegA kisI aspatAla meN| hAtha-paira ulTe-sIdhe baMdhe hama kayAmata ke khuda muMtajira haiM. hoNge| nAka meM AksIjana jA rahI hogii| zarIra meM glUkoja kA para kisI dina kayAmata to Ae iMjekzana lagA hogaa| isakI bhI to soco| tumane to de diyA -AegI mauta, taba nipaTa leNge| AzIrvAda ki sau sAla jiiyo| tor3a leMge hareka zai se riztA sirpha jInA apane Apa meM mUlya thor3e hI hai! isalie mahAvIra tor3a dene kI naubata to Ae ne isa bAta ko bar3I himmata se liyaa| mahAvIra kI bAta Aja lekina jaba naubata AegI to eka pala meM ghaTa jAtI hai| pala ke nahIM kala daniyA meM svIkAra karanI pdd'egii| choTe-se khaMDa meM ghaTa jAtI hai| tumheM avasara na milegaa| tuma | pazcima meM bar3e jora se isa para AMdolana calA hai| hAlAMki jAga bhI na pAoge aura mauta tamheM uThA le jaaegii| unako kisI ko mahAvIra kA patA nahIM kyoMki mahAvIra pazcima nahIM, isa taraha TAlo mata, sthagita mata kro| mauta A rahI hai, ke lie bilakula aparicita haiN| pazcima meM isakA bar3A ciMtana A hI gaI hai| naubata A hI gaI hai| naubata AtI hI rahI hai| cala rahA hai kyoMki pazcima aba, sau sAla ke karIba jIne kI kayAmata kala nahIM hai, kayAmata Aja hai, abhI hai, yahIM hai| tumheM | suvidhA usako upalabdha ho gaI hai| yahAM to hama AzIrvAda hI dete jo karanA ho, abhI kara lo|| rhe| AzIrvAda se hI koI jItA hai? lekina pazcima ke vijJAna cIjoM ko sIdhA-sIdhA dekho| AMkhoM meM bhrama mata paalo| to | ne AzIrvAda ko pUrA kara diyaa| jIvana bhI paMDita kA jIvana ho jAtA hai aura mRtyu bhI paMDita kI | aba loga jI rahe haiN| sau sAla ke pAra pahuMca gae haiM kucha log| mRtyu ho jAtI hai| | aba ve bar3I muzkila meM haiN| ve kahate haiM, hameM marane kA haka 'sAdhaka paga-paga para doSoM kI AzaMkA, saMbhAvanAoM ko caahie| pazcima meM bUr3hoM kI jamAteM haiM, jo AMdolana calA rahI dhyAna meM rakhakara cle| choTe se choTe doSa ko bhI pApa samajhe haiN| jo kaha rahI haiM, hamArA janmasiddha adhikAra hai ki hameM maranA usase sAvadhAna rhe| nae-nae lAbha ke lie jIvana ko surakSita caahie| hameM tuma bacA nahIM skte| hamako marane kA maukA do| rkhe|' magara aba taka isakI koI duniyA ke kisI kAnUna meM vyavasthA 'jaba jIvana tathA deha se lAbha hotA dikhAI na de to nahIM hai| AtmahatyA bar3A aparAdha hai| bar3e maje kI bAta hai| 559 ___JainEducation International 2010_03 www.jainelibrary org
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ MAHESE jina satra bhAgaH2 agara AtmahatyA karate hue pakar3a lie jAo, to sarakAra tumako kA ho gayA aura maranA cAhatA hai...kyoMki karoge kyA? roja mAra ddaale| yaha bhI koI bAta huI ? tuma khuda hI mara rahe the| aba uThanA vahI, roja sonA vahI, roja khA-pI lenA vhii| phira saba tumako aura mArane kI kyA jarUrata hai ? tuma to khuda hI aparAdha | apane saMbaMdhI jA cuke, mitra-priyajana jA cuke aura eka AdamI bhI kara rahe the, daMDa bhI de rahe the| nipaTArA huA jA rahA thaa| jiMdA hai| usakI sArI duniyA jA cukii| vaha sau sAla pahale paidA lekina agara pakar3a lie gae-mara gae to ThIka, agara aparAdha huA thA, vaha duniyA jA cukii| saba badala gyaa| vaha bilakula kara gajare to phira koI daMDa nahIM hai lekina agara karate he| ajanabI hai| jaise kisI aura loka meM jabardastI usako lAkara pakar3a lie gae aura aparAdha pUrA na ho pAyA to daMDa hai| khar3A kara diyaa| baccoM se koI tAlamela nahIM rhaa| bacce yaha aba taka to ThIka thaa| hamAre niyama aura kAnUna bhI kAraNa | bilakula dUsarI duniyA meM jI rahe haiN| vaha kare bhI kyA jIkara? se hote haiN| jIvana bar3A muzkila rahA hai, bar3A asaMbhava rahA hai| sAra bhI kyA hai? kaSTa hotA hai, zarIra dukhatA hai, artharAiTisa hai, | sattara sAla, assI sAla jInA bar3A muzkila rahA hai| jitanI hajAra bImAriyAM haiN| kare kyA jIkara? / khojeM huI haiM duniyA meM jamIna ke nIce par3I huI manuSya kI haDDiyoM aura jI rahA hai kyoMki meDikala sAiMsa ne jIne kI suvidhA kI, to aisA lagatA hai pAMca hajAra sAla pahale cAlIsa varSa juTA dI hai| jI sakatA hai| aba hama AdamI ko khIMca sakate haiM, AkhirI umra thii| kyoMki pAMca hajAra varSa pahale kI koI bhI haDDI | do sau sAla taka bhii| usako marane hI na deN| usako aspatAla meM nahIM milI hai, jo cAlIsa varSa se jyAdA purAne AdamI kI ho| rakhakara hama jiMdA rakha sakate haiN| aba aspatAla meM DAkTaroM kI aura pIche jAne para, koI sattara aura pacahattara hajAra sAla purAnI bhI bar3I kaThinAI hai| kyoMki agara ve AksIjana baMda kareM to jo pekiMga meM haDDiyAM milI haiM, ve to batAtI haiM ki AdamI usakA matalaba hai, unhoMne isako maaraa| purAne niyama se ve hatyAre muzkila se paccIsa sAla jItA thaa| to jIvana bar3A muzkila | haiN| unakA purAnA zAstra kahatA hai, kisI ko mAranA nahIM, bacAne rahA hai| aura paccIsa sAla bhI, eka ghara meM agara eka darjana beTe kI koziza krnaa| agara ve isako glUkoja na deM to yaha mara paidA hoM to do baca jAeM, bhut| kyoMki dasa baccoM meM nau bacce jaaegaa| lekina taba mArane kA jummA unake Upara pdd'egaa| abhI mara jAte the| kAnUna isakA maukA nahIM de rahA hai, lekina kAnUna ko yaha maukA to jIvana kI bar3I muzkila thii| jIvana bar3A nyUna thaa| denA pdd'egaa| muzkila se milatA thaa| jIvana kA bar3A avasara thaa| sabhI ko mahAvIra kI bAta samajha meM Ane jaisI hai| mahAvIra kahate haiM, nahIM mila jAtA thaa| to sau sAla jIne kA hama AzIrvAda dete the, jaba koI AdamI aisI jagaha A jAe, jahAM zarIra se aba kucha vaha ThIka hai| aba jIvana bar3A sugama hai| kama se kama pazcima meM bhI dhyAna meM gati na hotI ho, samAdhi kI tarapha yAtrA na hotI ho; to sugama ho gayA hai| loga sau sAla taka pahuMca rahe haiN| dhyAna se, dharma se, samAdhi se paramAtmA kA aba koI anubhava meM sattara-assI sAla ausata umra ho gaI hai| assI sAla kA honA | vikAsa na hotA ho, koI lAbha na hotA ho....yaha mahAvIra kA koI bahuta bUr3hA honA nahIM hai| lAbha ThIka se smjhnaa| yaha jainiyoM kA lAbha nahIM hai ki aba isalie hama cauMkate haiM, yahAM jaba akhabAra meM kabhI khabara AtI koI dhana kamAne kI suvidhA na rahI, ki riTAyarameMTa ho gayA, aba hai ki nabbe sAla ke bUr3he ne vivAha kara liyA to hama bahuta cauMkate jIkara kyA kareM? haiN| yaha bhI kyA pAgalapana hai? nabbe sAla kA bUr3hA, aura mahAvIra jaba kahate haiM, nae-nae lAbha ke lie jIvana ko vivAha? lekina pazcima meM zarIra kI umra laMbA rahI hai| nabbe surakSita rakhe, to ve yaha kahate haiM, roja-roja paramAtmA kA sAla kA bUr3hA bhI vivAha karane kI hAlata meM hai| adhikatama aMza anubhava meM Ane lage to to jIvana kA koI sAra to eka nayA savAla uThanA zurU huA hai ki AdamI ko marane hai| lekina kabhI agara aisA ho jAe ki jaba jIvana tathA deha se kA haka honA caahie| yaha janmasiddha adhikAra honA caahie| lAbha hotA dikhAI na de to parijJAnapUrvaka zarIra kA tyAga kara de| sabhI vidhAnoM meN| kyoMki eka AdamI agara eka sau dasa sAla yaha zarta socane jaisI hai : 'prijnyaanpuurvk|' mahAvIra kahate haiM, 5601 ___Jan Education International 2010_03 :
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ - paMDitamaraNa ra paMDitamaraNa sumaraNa hai AtmahatyA kA bhI adhikAra hai, lekina prijnyaanpuurvk| usa zabda khula rahe haiM, nae phUla nahIM khila rahe, saba asAra ho gayA, hama meM saba kucha chipA hai| parijJAnapUrvaka kA artha hotA hai, jahara kisI para bojha hokara baiTha gae haiM to vidA ho jAnA caahie| khAkara mata maranA, pahAr3a se kUdakara mata maranA kyoMki vaha to jIvana se jaba taka sAra nicar3atA ho....aura sAra kA artha hai kSaNa meM ho jAtA hai, bhAvAveza meM ho jAtA hai| churA mArakara mata aatmaa| sAra kA artha yaha nahIM ki tuma tijor3I bharate jA rahe ho, maranA, golI calAkara mata mrnaa| lAbha hotA jA rahA hai| sAra se mahAvIra kA artha hai, bhItara kI parijJAnapUrvaka kA artha hai upavAsa kara lenaa| pAnI, bhojana baMda saMpadA abhI upalabdha ho rahI hai to jIvana abhI yogya hai| abhI kara denaa| nabbe dina lageMge, agara AdamI svastha ho to marane meN| isa nAva kA upayoga karanA hai| tIna mahIne taka...tIna mahIne taka satata eka dhyAna banA rahe ki lekina kabhI aisA bhI ho jAtA hai ki tuma nAva para gae yAtrA maiM marane ko taiyAra hUM-parijJAna huaa| tIna mahIne meM hajAra karane, aura eka aisI ghar3I AyI ki nAva meM cheda ho gae aura nAva daphA...tIna mahIne bahuta dUra haiM, tIna minaTa meM tumhArA mana hajAra DUbane lagI, to mahAvIra kahate haiM, chalAMga lagAkara phira taira daphA badalegA ki maranA ki nahIM maranA? are chor3o bhI! kahAM ke jaanaa| phira nAva meM hI mata baiThe rhnaa| phira yaha mata socanA ki pAgalapana meM par3e ho? rAta soe, uThakara baiTha gae, jaldI pahuMca nAva ko kaise chor3a deM? phira chor3a denA nAva ko kyoMki asalI gae phrija ke pAsa aura bhojana kara liyA ki yaha to nahIM clegaa| savAla dUsarA kinArA hai| agara nAva dUsare kinAre kI tarapha abhI kyA sAra hai marane meM? patA nahIM Age kucha hai yA nahIM hai| bhI le jAne meM samartha ho to calate jaanaa| agara nAva asamartha ho aura tIna mahIne agara tuma upavAsa kie hue, jala-anna tyAge gaI ho, deha kamajora ho gaI ho, jarAjIrNa ho gaI ho to chalAMga hue aura eka hI bhAva meM bane raho, to yaha dhIra kI avasthA ho lagA denaa| tairakara pAra ho jaanaa| nAva se hI thor3e hI dariyA pAra gii| yaha hakadAra hai marane kaa| isako koI ar3acana nhiiN| isane | hotA hai, tairakara bhI hotA hai, nAva ke binA bhI hotA hai| arjita kara liyaa| isako mahAvIra kahate haiM parijJAnapUrvaka to itanA smaraNa rhe| aura niyama ke saMbaMdha meM yaha khatarA hai ki mrnaa| lekina ve jAnate haiM ki kucha loga ajIba haiN| ve hara jagaha niyama kA loga aksara galata artha le lete haiN| se apane lie dhokhA nikAla lete haiN| __ maiMne sunA hai, eka DAkTara ne mullA nasaruddIna ko salAha dI ki isalie dUsare sUtra meM unhoMne kahA, 'kiMtu jisake sAmane apane vaha pratidina pAMca kilomITara daur3A kare to usakA svAsthya sudhara saMyama, tapa Adi sAdhanA kA koI bhaya yA kisI taraha kI kSati | jaaegaa| aura phira gharelU jIvana meM bhI sukha-zAMti saMbhava hogii| kI AzaMkA nahIM hai, usake lie bhojana kA parityAga karanA haphte bhara bAda mullA ne DAkTara ko phona kiyA aura batAyA ki ucita nahIM hai|' vaha unake parAmarza para ThIka-ThIka cala rahA hai| DAkTara ne pUchA, agara abhI tyAga, tapa aura dhyAna bar3ha rahA hai aura tumhAre zarIra aura gharelU jIvana kaisA bIta rahA hai? mullA ne kahA patA nhiiN| kI kamajorI ke kAraNa, bur3hApe ke kAraNa, dobalya ke kAraNa kyoMki meM to aba ghara se paitIsa kilomITara dUra pahuMca gayA huuN| tumhAre tapa-dhyAna meM koI bAdhA nahIM par3a rahI hai, koI AzaMkA niyama ko samajhakara calanA jarUrI hai| aura niyama se nAsamajhI nahIM hai, tumhArA saMyama Age jA rahA hai to usake lie bhojana kA | paidA kara lenA bahuta AsAna hai, kyoMki nAsamajha hama haiN| hamameM parityAga karanA ucita nahIM hai| niyama jAte se hI tirachA ho jAtA hai| aura aisI bhI saMbhAvanA hai 'yadi vaha phira bhI bhojana kA tyAga kara maranA cAhatA hai to | ki hama niyama kA pAlana bhI kara leM aura jo hama kara rahe the usameM kahanA hogA, vaha munitva se virakta ho gyaa|' koI pharka na pdd'e| vaha cyuta ho gyaa| kyoMki usameM eka naI AkAMkSA paidA ho gii| aisA bhI huA ki mullA nasaruddIna ko usake DAkTara ne eka marane kii| maranA AkAMkSA se nahIM honA caahie| aba kucha lAbha bAra kahA ki aba yaha zarAba pIne kI Adata sImA ke bAhara jA nahIM rahA aura hama kisI ke Upara bojha ho gae haiM to kyA sAra | rahI hai| isameM kucha sudhAra karanA jarUrI hai| to tuma aisA karo ki hai? aba koI gati nahIM ho rahI hai, jIvana meM kucha nae sAdhya nahIM yogAsana zurU kro| to usane DAkTara kI salAha mAnakara 561 2010_03
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAga : 2 FESTI R yogAsanoM kA abhyAsa AraMbha kara diyA aura sAlabhara meM vaha yoga lekina yadi abhI jIvana meM kucha bhI saMbhAvanA zakti kI thI, meM dakSa ho gyaa| ghaMToM zIrSAsana meM khar3A rhtaa| eka dina mullA agara jIvana meM abhI eka bUMda bhI rasa bacA thA to usa rasa ko bhI kI patnI se DAkTara ne pUchA, yoga ke kAraNa nasaruddIna meM koI dhyAna meM parivartita karanA hai| usa rasa ko bhI paramAtmA kI khoja parivartana AyA? patnI ne kahA, hAM eka dRSTi se to kAphI meM lagAnA hai| parivartana AyA hai| aba ve sira ke bala khar3e hokara bhI maje meM to jaldabAjI na kre| kyoMki bahuta loga bhagor3e haiN| agara pUrI botala pI sakate haiN| unheM marane kA maukA mila jAe to ve koI choTe-se kAraNa se hI hogA! kyoMki hama jaise haiM, jaise hI koI niyama hameM milA, hama | mara jaaeNge| koI choTI-moTI bAta, aura ve mara jaaeNge| ahaMkAra use apanA raMgarUpa de dete haiN| vaha niyama hamAre jaisA ho jAtA hai| ko lagI koI choTI-moTI coTa aura ve mara bajAya isake ki niyama hameM badale, hama niyama ko badala lete haiN| kala maiM par3hatA thA ki eka sarkasa ke zeroM ko sikhAnevAle riMga isalie to duniyA meM itane vakIla haiN| unakA kula kAma itanA mAsTara ne AtmahatyA kara lI, kyoMki eka zera ne usakI AjJA na hai ki kAnUna jaba bane to ve aparAdha ke hisAba se kAnUna ko maanii| aba zera...! AdamI bhI hotA to bhI ThIka thA! usane badalane kI ceSTA kreN| ve aparAdha ke raMga meM kAnUna ko rNgeN| to AjJA na mAnI isase unakA bar3A bhArI, AtmasammAna kI hAni ho jitane kAnUna bar3hate jAte haiM utane vakIla bar3hate jAte haiN| kyoMki gii| unhoMne AtmahatyA kara lii| bhadda ho gaI hogI kyoMki aparAdhI aparAdha chor3ane ko rAjI nahIM hai| vaha kahatA hai, kAnUna | sarkasa kA mAmalA! ve cillAte rahe hoMge, AvAja dete rahe hoNge| se tarakIba nikaalo| vaha kAnUna kA hI upayoga aparAdha karane ke zera to zera! vaha baiThA rahA hogA ki acchA calo, dete raho lie kara letA hai| aavaaj| / tumhAre bhItara bhI hai jisako tuma buddhi magara yaha ahaMkAra ko lagI coTa koI AtmahatyA karane lAyaka kaho, tarka kaho, mana kho| to niyama ko samajhanA aura mana kI nahIM thii| haMsakAra TAla jAnA thaa| AdamI bar3I choTI-choTI cAlabAjI se sAvadhAna rhnaa| bAtoM para marane ko taiyAra ho jAtA hai, yaha khayAla rkhnaa| tumane mahAvIra kahate haiM, 'sAdhaka ko paga-paga para doSoM kI AzaMkA | bhI kaI daphe socA hogA ki mara hI jaao| parIkSA meM phela ho gae (saMbhAvanA) ko dhyAna meM rakhakara calanA caahie|' ki iMTaravyU meM na Ae, mara hI jaao| care payAiM parisaMkamANo, jaM kiciM pAsa iha mnnmaanno| __ manovaijJAnika kahate haiM, aisA AdamI khojanA kaThina hai, jisane choTe-choTe doSa ko bhI samajhapUrvaka dekhanA caahie| aisA na jIvana meM kama se kama dasa bAra AtmahatyA kA vicAra na kiyA kahe ki choTA-sA doSa hai, kyA harja hai, cala jaaegaa| kyoMki ho| choTI-choTI bAta-pati se jhagar3A ho gayA ki basa patnI choTA bar3A ho jAtA hai| choTA bIja bar3A vRkSa ho jAtA hai| choTA socane lagatI hai, ki kyA kareM? kerosina DAla leM, ki gaisa ke kAMTA Akhira meM nAsUra bana jAtA hai| cUlhe meM Aga lagA leM, ki bilDiMga se kUda par3eM, ki Trena ke nIce choTe doSa ko choTA na smjhe| sAvadhAna rhe| so jAeM? jarA-jarA sI bAta! lAbhaMtare jIviya vUhaittA... maiM eka ghara meM rahatA thaa| aura mere par3osa meM ThIka dIvAla se aura jIvana kA eka hI artha hai ki isase mahAjIvana kA lAbha lage hue eka baMgAlI prophesara rahate the| abhI nayA-nayA maiM AyA hotA rhe| thA aura dIvAla bar3I patalI thI, jaisI Ajakala ke makAnoM kI paccA pariNNAya malAvaMdhasI... hotI hai| to unakI saba bAteM mujhe sunAI par3atI thIM-na sunanA aura agara vaha lAbha baMda ho jAe to mauta ko svecchA se cAhUM to bhii| pahale dina...dUsare dina maiM thor3A hairAna huaa| svIkAra kre| lekina kyoMki vaha dUsare dina unhoMne ekadama dhamakI dI ki maiM jAkara mara tassa Na kappadi bhatta-paiNNaM aNavaTThide bhaye purdo| jaauuNgaa| to merI koI jyAdA pahacAna bhI nahIM thii| basa thor3A so maraNaM patthito, hodi ha saamnnnnnnivvinnnno|| paricaya huA thaa| aba ve to nikala bhI gae ghara se apanA chAtA 562 2010_03
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDitamaraNa sumaraNa he IMPANA utthaakr| baMgAlI! binA chAte ke to marane bhI nahIM jA skte| maiM kisase maharUmie-kismata kI zikAyata kIje thor3A ciMtita huaa| maiM gyaa| maiMne unakI patnI se kahA ki hamane cAhA thA ki mara jAeM, so vaha bhI na huA mAmalA kyA hai? merA koI itanA paricaya nahIM hai, lekina koI -aba kisase zikAyata karo bhAgya kI? marane jA rahA ho to mujhe kucha karanA caahie| usane kahA, Apa kisase maharUmie-kismata kI zikAyata kIje bilakula bephikara rho| ve apane Apa A jaaeNge| paMdraha minaTa | hamane cAhA thA ki mara jAeM, so vaha bhI na huA se jyAdA nahIM lgegaa| maiMne kahA, gae kahAM haiN| unhoMne kahA, ve kitanI bAra to hama mara bhI cake, phira bhI mare nhiiN| aura kahIM jAte-vAte nhiiN| yaha to jiMdagI ho gaI mujhe| aisA koI kitanI bAra hamane cAhA ki mara jAeM, vaha bhI nahIM huaa| saptAha nahIM jAtA jaba ve marane na jAte hoN| tumhArI cAha se mauta nahIM ghttegii| mahAvIra kahate haiM, jisako jarA-jarA sI bAta para AdamI marane ko tatpara hai| | mauta kA anubhava karanA ho, use acAha sAdhanI par3atI isalie mahAvIra kI sAvadhAnI ThIka hai| ki tama aisA mata hai-niSkAma cAha, vaasnaashnytaa| kyoMki saba vAsanA jIvana soca lenA ki maranA koI dharma hai| maranA tabhI sArthaka ho sakatA se jur3I hai| jaba taka vAsanA hai taba taka tuma jIvana ko pakar3e hai, jaba jIvana kA koI aura upayoga na rhaa| jitane dUra taka yaha ho| jaise hI vAsanA chUTatI hai, tuma kucha bhI nahIM mAMgate, tuma marane nAva le jA sakatI thI, le gii| aba tairanA pdd'egaa| aba yaha nAva ko taiyAra ho ge| paMDitamaraNa kI taiyArI ho gii| nahIM kAma AtI-to! ___ aura jo jJAnI kI taraha maratA hai, mRtyu eka bar3e abhinava, suMdara anyathA sAvadhAnIpUrvaka jInA, sAvaceta jiinaa| choTI-choTI rUpa meM pragaTa hotI hai| mRtyu paramAtmA kI taraha AtI hai| bhUla ko choTI-choTI mata maannaa| koI bhUla choTI nahIM hotii| bhUla choTI hotI hI nhiiN| kyoMki eka daphA choTI bhUla samajhakara Aja itanA hii| jo hRdaya meM par3a jAtI hai, vaha kala bar3I ho jAtI hai, phaila jAtI hai, vistIrNa ho jAtI hai| sabhI loga choTe-choTe doSa mAnakara doSa karate haiM aura eka dina unameM grasita ho jAte haiM aura nikalanA muzkila ho jAtA hai| kisI mitra ne kahA ki are! pI bhI lo| jarA-sI zarAba thI, tumane socA itanI zarAba se kyA bananevAlA, bigar3anevAlA? sAr3he chaha phITa laMbA zarIra hai, tIna sau pauMDa vajana hai, kyA bigar3anevAlA hai? tuma pI ge| magara vaha choTA-sA doSa dhIre-dhIre pkdd'egaa| burAI bar3e AhistA AtI hai| burAI jaba AtI hai to jUte utArakara AtI hai| AvAja hI nahIM hone detii| pairoM kI bhI AvAja nahIM hotii| isalie mahAvIra kahate haiM, bahuta sAvadhAna rahanA, bahuta sAvaceta rhnaa| jIvana se eka satya sAdhanA hai-jIvana sAdhana hai, sAdhya nahIM aura vaha satya hai. mhaajiivn| usa mahAjIvana ko sAdhane ke lie mRtyu ko sumaraNa banAnA hai, paMDita kI mauta maranI hai, jAnanevAle kI mauta maranI hai| aura ajJAnI kI mauta to hama saba bahuta bAra mara cuke| usase kucha lAbha nahIM huaa| usase hama mare hI nahIM, phira-phira lauTa aae| 563 2010_03