Jain Shikshavali Safaltana Sutro

Author(s): Dhirajlal Tokarshi Shah
Publisher: Jain Sahitya Prakashan Mandir
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022926/1

Page #1

9
OCC
RUS
வ
T
வீ શિક્ષાવલી
સાહિત્યવારિધિ શતાવધાની પંડિત શ્રી ધીરજલાલ ટોકરશી શાહ.
સફલતાનાં સૂત્રો
શ્રેણી પહેલી
૧૨
//

Page #2

જૈન
તત્ત્વજ્ઞાન તથા આચારને સુંદર સરલ શૈલીએ રજૂ કરતી
જૈન શિક્ષાવલી પ્રથમ શ્રેણીનાં ૧૨ પુસ્તકા
૧ જીવનનુ ધ્યેય
૨ પરમપદનાં સાધના
૩ ઇષ્ટદેવની ઉપાસના ૪ સદ્ગુરુસેવા ૫ આદર્શ ગૃહસ્થ
૬ આદર્શ સાધુ ૭ નિયમા શા માટે?
૮ તપની મહત્તા
૯ મસાયન
૧૦ યોગાભ્યાસ ૧૧ વિશ્વશાંતિ
૧૨ સફ્યતાનાં સૂત્રો
શ્રેણીનું મૂલ્ય રૂા. ૬-૦૦. પાસ્ટેજ ૧-૦૦ અલગ. માત્ર ગણતરીની નકલે જ બાકી રહી છે, માટે તમારી નકલ આજે જ મેળવી લેા તથા હવે પછી પ્રગટ થનારી ત્રીજી શ્રેણીના ગ્રાહક અનેા.
નોંધ:-બરમા નિબંધને છેડે આખી શ્રેણીનું શુદ્ધિપત્રક આપ્યું છે, તે પ્રમાણે સુધારા કરી પુસ્તકાના ઉપયાગ કરવા વિનતિ છે.

Page #3

જૈન શિક્ષાવલી : પુષ્પ બારણું
સફલતાનાં સૂત્રો
લેખક : સાહિત્યવારિધિ શતાવધાની પંડિત શ્રી ધીરજલાલ ટોકરશી શાહ
પ્રકાશક : જૈન સાહિત્યપ્રકાશન મંદિર
મુંબઈ-૯
- મૂયઃ પચાસ નયા પૈસા

Page #4

નરેન્દ્રકુમાર ડાહ વ્યવસ્થાપકઃ જૈન સાહિત્ય પ્રકાશને-મદિર ઉધાભાઈ ગુણપત બીલ્ડીંગ, મીંચ બંદર, મુંબઈ
મહેલી વાર ચલેગેજ સંપર્વ છેલ્ફર સર્વ હક્ક પ્રકાશકને સ્વાધીન
મુદ્રકમણિલાલ છગનલાલ શાહ. નવા પ્રીન્ટીંગ પ્રેસ, ઘીકાંટ રોડ, અમદાવાદ

Page #5

* ખોલે
જૈન શિક્ષાવલીની ચોજના કેટલાક જીત પહેલાંમાર મનમાં સ્ફુરી હતી; પણ તેનાં પ્રકાશન અંગે સુકવી તેની સ્પષ્ટતા થતી ન હતી. એવામાં અમદાવાદ જવાનું થયું અને ત્યાં ૫. પુ. પ્રાતઃસ્મરણીય આચાયૅ શ્રી ૧૦૦૮શ્રી વિજયપ્રેમન સીધર્જી મહારાજનાં દર્શન કર્યા પછી તેમનાં વિદ્યાન શિષ્યરત્ન પૂજ્ય મુનિરાજશ્રી ભાવિજય જી મહારાજને મળવાને સુચાણ સાંપડયા. ત્યાં પ્રાસ ંગિક વાર્તાલાપ ઉપરાંત સાહિત્યસર્જન અને સાહિત્યપ્રચારની વાત નીકળતાં મે જૈન શિક્ષાવલીની ચેાજના તેમની સમક્ષ રજૂ કરી, તેનું સામાન્ય સ્વરૂપ જાણ્યા પછી તેઓશ્રીએ કહ્યું કે આ ચૈાજના તા જરૂર અમલમાં મૂકવા જેવી છે. તમે મન પર લેશે તો બધુ થઈ રહેશે. એટલે મારા ઉત્સાહ વૃદ્ધિ પામ્યો અને તેનાં પ્રકાશનની વ્યવસ્થા પણ મારે જ કરવી એવા નિ ય થયા. પરિણામે મુંબાઈમાં જૈન સાહિત્ય-પ્રકાશન મંદિર સ્થપાયું અને જૈત શિક્ષાવલીના અગાઉથી ગ્રાહકો નોંધવાનું શરુ થયું. આ કાય માં પણ તેઓશ્રીએ સારી મદદ કરી. અમદાવાદ દશાપેારવાડ સાસાયટીમાં રહેતા ભાઈ આને ખાસ પ્રેરણા કરી
*
જજટલા ગુચ્છા નાંધાવી આપ્યા. ઉપરત પુસ્તકના
લખાણા તૈયાર થતાં તેઓશ્રીએ પોતાના કિમતી સમયના
ભામાં આપી તેને જોઈ આપ્યો. આ રીતે પાર બેથી પ્રકાશન
સુધી દરેક જાતને સહકાર આપવા માટે હું તેઓશ્રીને
ご
ખાશ ભરી છું.

Page #6

531 :
..
બીજા પણ એક શાંત સેવાભાવ મુનિરાજે આ યોજના બહાર પડી ત્યારથી તેનો પ્રચાર કરવામાં ઘણે રસ લીધો છે અને મારા ઉત્સાહમાં ખૂબ વૃદ્ધિ કરી છે, તેમને પણ ખાસ આewાર માનું છું. ' - જન સમાજે મારાં લખાણ પ્રત્યે ચાહના દર્શાવી પુસ્તક બહાર પડતાં પહેલાં જ ૨૦૦૦ ગુચછે પિકી ૧૫૦૦ જેટલા ગુની નેાંધણું કરાવી દીધી, એટલે તેને તે હું ખૂબ જ આભારી છું. આ જનાને સારે સુંદર સહકાર મળવાથી જૈન શિક્ષાવલીની યોજનાને મેં આગળ ધપાવવાને નિર્ણય કર્યો છે. તે અનુસાર બીજી શ્રેણીનાં ૧૨ પુસ્તક સં. ૨૦૧૬ નાં માહ માસમાં બહાર પડશે. તેનાં નામે વગેરે પુસ્તકનાં પૂંઠાં પર જોઈ શકાશે.
સહુ સમજી શકે તેવી સરલ ભાષામાં, રોચક શૈલિએ નાનાં નાનાં પુસ્તક પ્રકટ કરવા અને તેના પ્રચાર દ્વારા રન સિદ્ધાંત તથા જૈન આચાર પ્રત્યે આકર્ષણ ઊભું કરવું, એ આદર્શ મારી સામે સદા ઊભો રહ્યો છે અને આ શિક્ષાવલીનાં પ્રકાશનમાં પણ તે બરાબર ઊભું રહેશે, તેની હું સવ સાહિત્યપ્રેમીઓને ખાતરી આપું છું.
જૈન સમાજ મારાં આ સાહસને વધાવી લઈ ઉ ત્તર વિશેષ સહકાર આપે અને એ રીતે જૈનશાસનનું ગૌરવ વધારવામાં મદદ કરે એ જ ઉત્કટ અભિલાષા. સંદ ૨૦૧૫, પોષ વદિ ૬ સંઘસેવક
તા. ૩૦-૧-૫૯ ધીરજલાલ ટોકરશી શાહ

Page #7

પ્રકાશકનું વિશેષ નિવેદન
આ પ્રકાશનમાં અગાઉથી સારી સંખ્યામાં ગ્રાહક થઈ અમને ઉત્તેજન આપનાર કેટલાક ભાઈઓને અમે પ્રથમ નિવેદનમાં આભાર માન્યો છે. તે ઉપરાંત નીચેના ભાઈએ એ અગાઉથી નીચે પ્રમાણે ગુચ્છ (બાર પુસ્તકનું એક ગુચ્છ) નેધાવી અમારા કાર્યને પ્રોત્સાહન આપ્યું છે, તે માટે અમા તેમને ખાસ આભાર માનીએ છીએ – ૧૦૦ ગુચ્છ દશા પોરવાડ જૈન સોસાયટી–અમદાવાદ, ૧૦૦ ગુચ્છ શા. પ્રેમચંદ વ્રજલાલ શાહ–જામનગર. ૧૦૦ ગુચ્છ શા. નરશી તથા શવજી લાલજી–જામનગર, ૨૫ ગુચ્છ શા. રાયશી પૂંજાભાઈ પત્તાણી-જામનગર ૨૫ ગુચ્છ શા. ગુલાબચંદ પોપટલાલ(પારેખ) કુાં. જામનગર ૨૫ ગુચ્છ શેઠ. મેઘજી વીરપાલ દબાસંગવાળા–જામનગર, ૨૫ ગુચ્છ શા. શાંતિલાલ દેવશીભાઈ દાંતાવાળા–જામનગર, ૨૫ ગુચ્છ શાહ વાડીલાલ મનસુખરામ
(બાટલી બેય કંપનીવાળા)-મુંબઈ. બીજા પણ જે ભાઈઓએ અગાઉથી અમુક ગુ નોંધાવ્યા છે, તેમને વ્યક્તિગત જૂ આભાર માનવાનું શક્ય નહિ હોવાથી સમૂહગત આભાર માનીએ છીએ.
આ પુસ્તકો ખૂબ ઝડપથી છાપી આપી જનતાને આપેલું વચન પાળવામાં સહાયભૂત થવા માટે અમે નવપ્રભાત પ્રીન્ટીંગ પ્રેસના માલીક શ્રી મણિલાલ છગનલાલ શાહના પણ ખાસ આભારી છીએ.
પ્રકાશક,

Page #8

વિષયાનુક્રમ
'મા- ઉપઉમેએક નિર્માલ્યાને ખરી ખર્મ થાઓ. ૩ તમે અનંત શક્કિતના હવામી છે
વરને વ્યવહારની વચ્ચે લાવશે પ"મનુષ્યજન્મનું ફળ પુરુષાર્થથી જ પામી - નશીબવીદી થશો તો નાશ નેતરશે. હા-નિયત્તિવા નિકૃષ્ટ છે. cકામ વિચારીને કરેલું હાજના આવશ્યક છે. ૧ કપલ માટે અધીરા થશે નહિં ૧૧ મિત્રે વધારશે. ૧૨ હાથ ધરેલાં કામમાં પૂરી શક્તિ રેડે. ક વિfથી જ નહિ.

Page #9

૫ ની મરે અમા
સફલતાનાં સૂત્રો
-ઉપક્રમ
L
!
F
જીવનનાં કાઈ પણ ક્ષેત્રમાં ચળકતી ફત્તેહ મેળવી યશકીતિના અધિકારી થવું, તેને વ્યાવહારિક દષ્ટિએ સક્લતાં કહેવાય છે. આવી સતા જે સૂત્ર, સિંદ્ધાંત કે Sikki PEE વિચારા અપનાવવાથી પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. તેનું નિરૂપણ IISE Fory » TIBE પ્રસ્તુત નિષ્ઠ ધમો કરીA][wy -નિર્માતા
#pl
એરીને મડાલાએTTSF
'
! કઈ એરોવસ્તુ મને જીવના હાય તા પ્રથમ તેનું સ ંશાન કરવું પડે નેતેમાં જે કચરા પસ્યો હાય સે દૂર ાંર પડે છે, તેમ મનુષ્યને આગળ થયું હોય પ્રગતિ સાધવી મ્હેણું, જીવનમાં અળકતી જાહ મેળવી સફલતા નાકામી થયું હેર્ય, પૂણે પ્રથમ પાનાં મતમ હિમાંથી નિર્માયતારૂંપી કચરા વus B sti8ી શકું? માશથી કે ઈશ્ર્વર્યુઃ શકે એમ નથી. * • હું ગરીબ છું. · · હું અનાથ છું. ' .સંહુંયમ હીન છે. ધન વિચાર પુરી પામરતામાં સબડવું એ નિર્માલ્યતા છે. PF આવા વિશને સેને સાર કદી જીવનમાં માર્ગળ વધી શકતા . USE એમ
?
પૂર્ણ
DF For is
dipisi
4

Page #10

સફલતાનાં સૂત્રો
વિચારવું ઘટે કે “બીજાઓ ધાર્યું કામ કરી શકે છે, તે હું ધાર્યું કામ કેમ કરી ન શકું? એ પણ માણસે છે ને હું પણ માણસ છું. એમને પણ બે હાથ અને બે પગ છે, તો મારે પણ બે હાથ અને બે પગ છે. આ જગતમાં કાળા માથાનો માનવી શું નથી કરી શકતો ? જે માણસે ઝળકતી ફત્તેહ મેળવી યશ-કીર્તિને વર્યા છે, તેમાંના ઘણાખરા સામાન્ય સ્થિતિમાંથી જ આગળ વધ્યા છે, તે હું સામાન્ય સ્થિતિમાંથી કેમ આગળ વધી ન શકું?
સાધન અને સંગાથી હતાશા-નિરાશા અનુભવનાર મનુષ્યને ઉદ્દેશીને અનુભવી પુરુષોએ કહ્યું છે કે –
“ વિજેતવ્યા તળીયો કનિષિविपक्षः पौलस्त्यो रणभुवि सहायाश्च कपयः।। तथाप्याजो रामः सकलमवधीद्राक्षलकुलं, . क्रियासिद्धिः सत्त्वे वसति महतां मोपकरणे ॥
“લંકા જે સુરક્ષિત દેશ જિતવાનો હતે, દરિયાને હાથે-પગે તરવાને હવે, સામા પક્ષમાં રાવણ જે મહાબળવાન શત્રુ હતો, રણક્ષેત્રમાં માત્ર વાનરની જ સહાય હતી, તે પણ શ્રીરામે સકલ રાક્ષસકુલને જિતી લીધું, તેથી એમ માનવું જ એગ્ય છે કે મહાપુરુની ક્રિયાસિદ્ધિને આધાર સાધન-સંગ પર નહિ, પણ પિતાના પુરુષાર્થ ઉપરજ છે.”
घटो जन्मस्थानं मृगपरिजनो भूर्जवसनं,
चने वासः कन्दैरशनमतिदुःस्थं वपुरिति । - :: દીદારો ચરવા વાર્ષિ,
क्रियांसिद्धिः सत्त्वे वसति महतां नोपकरणे ॥

Page #11

નિર્માલ્યતા ખ'ખેરીને ખડા થા
જન્મ ઘડામાં થયા હતા, પિરવારમાં પશુ હતા, પહેરવામાં ભૂજ વૃક્ષની છાલ હતી, રહેવાનુ જંગલમાં હતું, ખાવા માટે વૃક્ષ-વેલીના કંઢા હતા અને શરીર પણ ઘણું વામણુ હતું. આવા વિચિત્ર સ્થાન–સાધન–સચેગામાં અગસ્ત્ય ઋષિ અપાર એવા જલનિધિને ગટગટાવી ગયા, તેથી એમ માનવું જ ચેાગ્ય છે કે મહાપુરુષોની ક્રિયાસિદ્ધિના આધાર સાધન–સંચાગા પર નહિ, પણ પેાતાના પુરુષાય ઉપર જ છે. ’
रथस्यैकं चक्रं भुजगयमिताः सप्ततुरगा निरालम्बो मार्गश्चरणविकलः सारथिरपि । रविर्यात्येवान्तं प्रतिदिनमपारस्य नभसः, क्रियासिद्धिः सत्त्वे वसति महतां नोपकरणे ॥ “ રથ એક પૈડાવાળા છે, તેને સાત ઘેાડા જોડલા છે, તેનું નિયંત્રણ સાપરૂપી લગામેા વડે કરવાનું છે, માર્ગ કાઈપણુ જાતનાં આલમન વિનાના છે અને સારથિ પણ પાંગળા છે, છતાં સૂર્ય અપાર આકાશના પ્રવાસ નિત્ય પૂરા કરે છે, તેથી એમ માનવું જ ચૈાગ્ય છે કે મહાપુરુપાની ક્રિયાસિદ્ધિના આધાર સાધન-સ ંચાગ પર નહિ, પણુ પાતાના પુરુષાર્થ ઉપર જ છે. ’
P
અહીં એ પણ જણાવી દઈ એ કે માટીનાં ઢેફાં પર એક પછી એક પગ પડતા જ જાય છે અને તેને છેક મૂળ અનાવી દે છે, જ્યારે તીક્ષ્ણ ધારવાળા પત્થર પર કાઈ પગ મૂકવાની હિંમત કરી શકતું નથી, એટલે મનુષ્યે માટીનાં કાં જેવા નિર્માલ્ય રહેતાં પત્થર જેવા મજબૂત બનવું જોઈએ અને સ્વમાન રૂપી ધારવાળા થવું જોઈએ.

Page #12

ગે
સફલતાનાં પૂરા
• માંગમાં નિર્માË મનુષ્ય માલાની જાતનુ પણ બધું કરી શકતાં નથી.તા કુટુંબ, સાંવતા, સાજ કે દેશનું ભલું શી રીતે કરી શકે કે ચર્ચામાં રાધન માટે મણુ આવે. પુરુષ યેગ્ય છે, કારણકે તેમાં ખળી
સક્રમની ડગલે ને ગલ્લે જરૂર પડે છે.
માત્ર ખાઈ પીઈ ને દિવસે પૂરા પુરનાર અને વધુ મહવનું કામ ન કરનાર મનુષ્યને સુજ્ઞ પુરુષ પશુ તુલ્ય માને છે. આ રહ્યા તે અંગે તેમના શબ્દો: येषान विद्या न 5 જ્ઞાન,
$ $
PT
Arj
न चापि शाल व गुणो न धर्मः।PRE_TRF मृत्युलोक માવ भारभूता मनुष्यरूपेण मृगाश्चरन्ति
THE
ક
GERYXT
APPLE TU
જેમણે આ જગતમાં જન્મ ધારણ કરીને નથી વિદ્યા મેળવી, નથી તપ કર્યું, નથી દાન દીધું, નથી શીલ પા, નથી કાંઈ ઉંમદા ગુણેા કેળવ્યા કે નથી ધમનું આરાધન કર્યું. તેઓ આ મત્યલાકમાં ભૂમિને ભાર રૂપ અને મનુષ્યની રૂપમાં પશુઓ તરીકે જ પાતા જીવન વ્યતીત કરે છે.
Gems &
v
:
S
આ વિષયમાં લાકવિઓના અભિપ્રાય પણ સાંભળી લેઃ જનની જણ ભકત જણ, કાં દાતા કાં શૂર; નહ તો રહેજે વાંઝણી, મત ગુમાવે નૂર હે માતા તું પત્રને જન્મ આપવાની હોય ત એવા પુત્રને જન્મ આપજે કે જે. ઈશ્વરને અનન્ય ભક્ત થઈ પાતાનું કલ્યાણ તેમને ત્રીજાને પણ મારા શ
I

Page #13

સે અનંત વ્યક્તિના સ્વામી છે અને અથા એજ અને જન્મ આપે કે જે પતાવી બાહુબળથી ખૂબ લક્ષસી કાઈ. તેનું દીકરીને માન કક અને તેમનાં આંસુ લુછે. એથવા એવાં પુત્રને જન્મ આપજે કે જે પિતાની શૂરવીરતાથી સમાજ, દેશ તથા ધર્મનાં હિતેનું રક્ષણ કરે અને જરૂર પડતાં હ્મર-ફીટે.
- આવા કોઈ પુત્રને જન્મ આપવાનું કરા-હાય તે સારું એ છે કે તું યાર જ રહેજે - અને તારાંશરીષ્મ
ગુમાવીશ વહિ ર, - જગતુંકેને યાદ કરે છે તે પણું વિચારી જુઓ.
તે મુફલીસ માયકાંગલા, બીકણ, લયલા તડે કે જીપિંજીને યાદ કરતું નથી, ષણ જેમણે અનેક જાતનાં પરાક્રમે
કરીને જીવનનાં મઈ પણ ક્ષેત્રમાં ઝળકતી-ફત્તેહ મેળવી - તેને જ યાદ કરે છે.
એક સેનાપતિ રણક્ષેત્રમાં હારીને આવતા હમ,
નગરપ્રવેશ ઉજવાય છે ખરેક અથવા એક વ્યાપારીએ - વ્યાપારમાં દેવાળું કાઢયું હોય તે તેને માન - ઓપવાના મેળાવ થાય છે ખરી? એથવા એક વિદ્યાર્થી પરીક્ષામાં નિષ્ફળ ગયેલ હોય તે તેને માટે અભિનંદનસમારંભ યોજાય છે. ખરે જે એ..જવાબ નકારમાં હોય તે નિર્માલ્યતા ખંખેરીને અદ્ધ થાઓ અને જીવનનાં કોઈ પણ ક્ષેત્રમાં ઝળકતી ફત્તેહ સુંછવા નિર્ણય કરું 'તમે અનંત શક્તિના સ્વામી છે.,
- રાક કહે છે કે એમને મહવનું કાર્ય ક્રરકી [છિયા છે પણ અમારામાં શકિતથી તેનું શું

Page #14

નર
સફળતાનાં વા
"
મા
ગમે આ મહારાયાને જણાવવા ઈચ્છીએ છીએ કે રામાં શક્તિ નથી' એમ તમે માની લીધું, એ તમારી ગભીર ભૂલ છે. ‘તમે કાણું છે ?' એના ખરાખર વિચાર કરો. તમે માત્ર હાડચામનું પિ’જરું નથી, તમે માત્ર રક્તમાંસના થેલા નથી, પશુ તેથી કંઈક અધિક છે. હાડમાંસનાં પિ'જરાં સ્વયં હાલીચાલી શકતાં નથી, રક્તમાંસના થેલા સ્વયં ખાનપાનને વ્યવહાર કરી શકતા નથી, પરં તુ
આ બધું તમે કરી શકેા છે, એટલે તમે એથી કાઈક જુદા જ છે. તમે તમારી જાતને વાલજી, વીસનજી, ચતુભાઈ, ચીમનલાલ, દામેાદર કે દાસગુપ્તા ભલે કહેતા હાં, પણ તમારું ખરું' નામ જીવણજી, આત્મારામ કે ચૈતન્યદેવ છે.
જે ચૈતન્ય સર્વે તી કરામાં હતુ, જે ચૈતન્ય સવે ગણધર-મહાપુરુષામાં હતું અને જે ચૈતન્ય સવે ચક્રવર્તી વાસુદેવ–ખળદેવમાં હતુ, તે જ ચૈતન્ય તમારામાં વ્યાપી .રહ્યું છે, તેા પછી તમે શક્તિહીન શી રીતે ? ખરી વાત એ છે કે તમે અનંત શક્તિના સ્વામી છે અને આ જગમાં નહિ ધારેલાં-નહિ કલ્પેલાં કામે કરવાને શક્તિમાન છે, પણુ તમારી એ શક્તિનું તમને ભાન નથી, એટલે જ ઉપરના શબ્દો ઉચ્ચારી છે.
6
ઘરમાં ઘણું ધન દાયુ' હાય, પશુ ખબર નહિ હાવાથી કાઈ એમ કહે કે હું ધનહીન છું, મારી પાસે કંઈ ધન નથી, તેથી મારા વ્યવહાર શી રીતે ચલાવું?’ તેના જેવી આ સ્થિતિ છે. જો આ પુરુષને એટલી ખબર પડે કે મારાં ઘરમાં ઘણું ધન દાટેલું છે, તેા એ કહી

Page #15

ઇશ્વરેચ્છાને વ્યવહારની વચ્ચે લાવશે નહિ
*
"
નિરાશા અનુભવે ખરા? એ પહેલી તકે જ કાશ-કાદાળી-જે કંઈ મળ્યું તેનાથી ઘર ખેાદવાના અને તેમાંથી દાટેલુ ધન મેળવી પોતાના જીવનવ્યવહાર સારી રીતે ચલાવવાને જૈન મહર્ષિઓએ અપ્પા ો પમા' એ સૂત્ર ઉચ્ચારીને તમને એ ખબર આપી ીધી છે કે તમારી ભીતરમાં અનંત શક્તિના ખજાના છૂપાયેલા છે, એ ખજાનાના જોરે તમે સામાન્ય આત્મામાંથી પરમાત્મા બની શકે છે. તા પછી તમારે કોઈ પણ જાતની નિરાશા અનુભવવાનું રહ્યું કયાં ? જરૂર માત્ર કેશ-કાઢાળા ઉપાડવાની એટલે પુરુષાર્થ કરવાની છે અને તે તમે કરવા માંડા એટલે શક્તિના કુવારા આપોઆપ ફૂટશે અને તે તમારાં ધારેલાં સ કાર્યો પૂર્ણ કરશે.
૧૩
6
૪-ઇશ્વરેચ્છાને વ્યવહારની વચ્ચે લાવશે। નહિ. કેટલાક કહે છે કે ઈશ્વરની મરજી વિના પાંદડ પણ હાલી શકતું નથી, તા આપણે ધારેલું કા શી રીતે કરી શકીએ? અમે તે એમ સાંભળ્યું છે કે ‘ધાયું ધણીનું થાય, આપણું ધાર્યું ધૂળ મળે.
આવા શબ્દો દસ-વીસ નહિ, સે-મસા નહિ, પશુઘણા માણસે ઉચ્ચારે છે, એટલે કેટલાકને એમ લાઋતુ હશે કે તેમાં કઈક તથ્ય હાવું બેઇએ, પણ અમે પાકને એ વાતની ખાતરી કરાવવા ઇચ્છીએ છીએ કે ઘણા માણ સેાની માનેલી કહેલી વાત પણ અસત્ય હોય છે. વરુનાં પગલાંનું દૃષ્ટાંત આ વસ્તુ વધારે સ્પષ્ટ કરશે.

Page #16

વચમાં એલાનું કષ્ટોત પર એક પુરુષોતાની મને તેડી ઘર જાણે એવિતે હોદ, જાનું વામ થડ અને અંતરે આવેલું એટલે પાસે ભિલું કે પાણી શી નહતું. એમાં સ્ત્રીને પાણીની તરણું લાગવું એટલે તેણે કહ્યું કે માંથી એને પfણની ખૂબ તૃષાર્ડ લાગી છે 15 પતિએ કહ્યું કે “હે શનિન !- હમણા જ આપણે મામાં એક મેટું તળાવ આવશે, તેમાં નિર્મળ હિલે દે. હશે, તેમાથી તારી તૃષા છીપાવી લેજે. ૧ર
- આ શિર્વેથી એને આશ્વાસન મળ્યું અને તે પૂર્વ વ ચાલવા લાગી. પણ ઘણું ચાલવા છતાં તળાવ આવ્યું નહિ, ત્યારે તેણે પતિને પૂછયું કે પેલું તળાવ કરે આવશે? - પતિએ કહ્યું હવે તે આવવાની તૈયારીમાં જ છે, તેથી જરાયે ચિંતા કરીશ નહિં.", ' આમલીપી આશ ને આશામાં ઘરે આવી પહિથિી અને ત્યદિતિનું પાન કરીને સ્વસ્થ બની. પછી તેણે પતિને કહ્યું કે તેને મેં એને બરાબર ઠગી.
પતિએ કહ્યું : “મેં તને શી રીતે કગી કે સ્ત્રીએ કહ્યું: માગમાં કોઈ તળાવ ન હોય છતાં કહેલું કે કટુતળા અશે તેમાં નિર્મળ જળ લેજ દેતું હશે, તેનાથી તારી તૃષા છીપાવી લેજે એ ઠગ નહિ બીજું શું છે?
પતિએન્કહ્યું એ શબ્દ આશ્વાસનના મહત્ત. તેણે તને ઘર સુધી પહોંચડી, માટે ફગાઈ કહેવાય નહિ .

Page #17

-
૧
ઇનચ્છાને વ્યવહારની વચ્ચે લાવશે નહિ É સ્ત્રીએ કહ્યું કે તે તામ્ભારી વાક્કુરા રિ તે એટલું સમજું કે કોઈને બેટું કહીને છેતરવાં. એ ઠગાઈ જે કહેવાય જે તમે મારી આ વાત માનવા તૈયાર ન હે તે ચાલે અપણે પચિ જણને પૂછી જોઈએ. જ
પતિએ કહ્યું કે ઘણી વાર ઝાંચ જણ બેટા હોય છે અને એક જણ સા હેય છે, માટે બીજું કેઈને પૂછવાની જરૂર નથી. હું તને આ વાતની ખાતરી કરાવી દઈશ. - Sા હવે તે પુરુષે પિતાની પતની ન જાણે એવી રીતે વરુનાં પગલાંવાળી ચાંખડીઓ બનાવી અને એક વખત પરોઢિયે એ ચાંખડીઓ વડે નગરના દરવાજા બહ્મર વરુનાં આબેહૂબ પગલાં પાડી દીધાં. પછી સવાર થતાં લકે ગામબહાર નીકળવા લાગ્યા, તેમને એ પગલાં બતાવીને કહ્યું કે “અરે ભાઈઓ ! ગત રાત્રિએ આડ નગરમાં એક વરુ આવેલું જણાય છે. જુએ તેવાં પગલાં! માટે આજથી ચેન્નતા રહેજે !' આટલું કહીને તે પક્ષનાં ઘરે પાછો આવી ગયા. ' એ બાજુ વની વાત એક કાનેથી બીજા કાને અને બીજા કાનેથી ત્રીજ -કાને જોતાં નગરમાં ફેલાઈ ગઈ અને ચે તથા ચૌટે હાટે તથા સાટે એજ વાત થી લાગીએલમાં તેની સીલ્પનઘટ પર પાણી ભરાય ગઈ એટલે તેના કાને આ વાત જડી તેણે ઘરે આવીને પતિને કહ્યું કે “સાંભળ્યું કઈ ગઈરાત્રે આપણાં મગજ રમાં એક વર આપ્યું હતું, તે કેઈમા સો એટલી

Page #18

સફળતાનાં , રાને પાણી ગયું. માટે આપણે બરાબર સંભાળીને ચાલવું
પતિએ કહ્યું : “આ વાત મારા ગળે ઉતરતી નથી.. આવડાં મોટાં નગરમાં વરુ શી રીતે આવે ??
સ્ત્રીએ કહ્યું: “બધા કહે છે તે ખેટું?'
પતિએ કહ્યું: “એમ પણ હેય.” - સ્ત્રીએ કહ્યું : “બધા કહે તે હું હાય નહિ, પણ તમે તે તમારે જ કક્કો ખરો કરવાના. એ દિવસે પણ તમે એમ જ કર્યું હતું. મને તમારા આ સ્વભાવ બિલકુલ ગમતું નથી.” પતિએ કહ્યું: “હું ઠીક કહું છું. આ દુનિયામાં –
વા વાયાથી નળિયું ખસ્યું, તે દેખીને કૂતરું ભર્યું.
ત્યાં થયો બહુ શેરબકોર,
કઈ કહે મેં દીઠે ચર. એ જ વ્યવહાર ચાલે છે. એક વાત કરી એટલે બીજાએ કરી, બીજાએ કરી એટલે ત્રીજાએ કરી, એમ સહુ એક જ વાત કરવા લાગી જાય છે, પણ કોઈ ઊંડું ઉતરીને તપાસ કરતું નથી કે આમાં ખરું શું અને ખાટું. શુ ? હું તને સ્પષ્ટ જણાવી દઉં કે આ નગરમાં ગઈ રાત્રે વરુ આવ્યું જ નથી. એ વાત મેં જ ઉપજાવી કાઢેલી છે અને લેકેએ તેને પકડી લીધેલી છે. એની વિશેષ ખાતરી કરવી હોય તે જોઈ લે આ ચાંખડી.” પછી તે શહિરા ઘરમાંથી નીકળીને કેવી રીતે નગર બહાર વરુનાં

Page #19

૧૭
ઈશ્વરેચ્છાને વ્યવહારની વચ્ચે લાવશો નહિ પગલાં પાડ્યાં વગેરે હકીકત સવિસ્તર જણાવી. એટલે સ્ત્રીને ખાતરી થઈ ગઈ કે પિતાને પતિ કહે છે, તે વાત સાચી છે.
તાત્પર્ય કે ઘણા માણસો એક જાતની વાત કરી રહ્યા હોય, તેટલા પરથી જ તે સાચી છે, એમ માની લેવાય નહિ. સુજ્ઞ પુરુષે તેની શક્યાશક્યતા પર ઊંડા
થી વિચાર કરવો જોઈએ અને પછી જ તે સંબંધી પિતાને અભિપ્રાય બાંધવે જઈએ.
ઉપરનું કથન એમ માનીને ઉચ્ચારવામાં આવે છે કે ઈશ્વર જ આ સૃષ્ટિને સર્જનહાર છે, ઈશ્વર જ આ સૃષ્ટિનું પાલન કરે છે અને ઈશ્વર જ આ રસૃષ્ટિને સંહાર કરે છે. પણ આવા કેઈ ઈશ્વરને આ જગતમાં સંભવ નથી, તે આપણે ઈષ્ટદેવની ઉપાસના નામના નિબંધમાં* પ્રમાણપુરઃસર જોઈ ગયા છીએ, એટલે ઈશ્વરની મરજી એ મૂળ વિનાના થડ જેવી વાત છે, એમ માનીને તેને આપણું વ્યવહારની વચ્ચે લાવવી ન જોઈએ. આ વિશ્વમાં જે કેઈને ઈશ્વર કે પરમેશ્વરની સંજ્ઞા આપવા યોગ્ય હોય તે તે અહતેને આપવા ગ્ય છે, કારણ કે તેઓ અનંત શક્તિના સ્વામી છે. તે જ રીતે એ સંજ્ઞા સિદ્ધ ભગવંતને પણ આપી શકાય, કારણ કે તેઓ શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપ હેઈ અનંત શક્તિનાં નિધાન છે. પણ અહેતે વીતરાગ હેવાથી અને સિદ્ધ ભગવંતે કૃતકૃત્ય હોવાથી તેઓ આ વિશ્વની કેઈ પણ ઘટનામાં કઈ પણ જાતની દખલગીરી
* પૃ. ૧૦ ઈશ્વર સંબંધી કેટલીક વિચારણા.

Page #20

૧૮
સફળતાનાં સૂ
કરતા નથી, એટલે વિશ્વ પેાતાના નિયમાનુસાર વ્યવસ્થિત– પણે ચાલી રહ્યું છે. રાત્રિ પછી દિવસ અને દિવસ પછી રાત્રિ નિયમિત આવ્યે જાય છે. શિયાળા પછા ઊનાળા, ઊનાળા પછી ચામાસું અને ચામાસા પછી પાછે શિયાળા એ પ્રમાણે ઋતુઓનુ ચક્ર પણ નિયમિત ચાલતુ જણાય છે. પ્રથમ માળ, પછી યુવાન અને છેવટે વૃદ્ધ એ ક્રમમાં કાઈ ફેરફાર જણાતા નથી. આંખે વાવીએ તેા આંખે ઉગે છે, લીમડા વાવીએ તા લીમડા ઉગે છે, ગુલાખ વાવીએ તા ગુલામ ઉગે છે અને ધતૂરા વાવીએ તા ધતૂરા ઉગે છે. પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ અને આકાશ કેાઈ પેાતાના સ્વભાવ છેાડતા નથી. આમાં ઇશ્વરને વચ્ચે લાવવાની જ જરૂર રહી કાં ?
આમ છતાં ઘડીભર માની લઈએ કે સૃષ્ટિના સર્જ નહાર, પાલનહાર અને સંહારક, એવા સર્વશક્તિમાન એક ઈશ્વર વિદ્યમાન છે, તે શું આ જગમાં સતત ચાલી રહેલી ક્રોડા–અખો ક્રિયાઓનુ ફળ તે અગાઉથી ધારી રાખે ખરા? એમ કરવાનું તેને કારણ શું? દરેક ક્રિયાનું ફળ જુદું જુદું આવે છે, એટલે જેટલી ક્રિયાઓ તેટલા મૂળ ધારવાં પડે, એ આપણે ભૂલવાનું નથી. એ રીતે તા ઈશ્વર નિરંજન–નિરાકાર રહેવાને બદલે વિચાર, લાગણી, ઇચ્છા કે કલ્પનાનું પૂતળું જ ખની જાય.
છતાં માની લઈએ કે તે દરેક ક્રિયાનું ફળ અંગોઉથી ધારી રાખે છે, તા તે કાઈ ધેારણ કે નિયમાનુસાર ખારે છે કે નિયમ વિના ? એ પ્રશ્ન પણ આપણાં મનમાં
·

Page #21

ઈશ્વરેચ્છાને વ્યવહારની વચ્ચે લાવશે નહિ
૧૯ ખડે થાય છે. અહીં એમ કહેવામાં આવે કે ઈશ્વર દરેક ક્રિયાનું ફળ કઈ ચેકસ નિયમ પ્રમાણે જ ધારે છે, તે તે નિયમ સર્વોપરી થતાં ઈશ્વરનું સાર્વભૌમત્વ હણાય છે અને એમ કહેવામાં આવે કે ઈશ્વર દરેક ક્રિયાનું ફળ કઈ પણ નિયમને અનુસર્યા વિના પિતાની મરજી પડે એમ ધારે છે, તે ઈશ્વર અવિચારી, અવ્યવસ્થિત મનવાળો અને અન્યાયી ઠરે છે. એક સારાં કામનું ફળ ખેડું આવે અને ખોટાં કામનું ફળ સારું આવે એને આપણે વિચારશીલ, વ્યવસ્થિત મનવાળે કે ન્યાયી કેમ કહી શકીએ?
ખરી વાત તે એ છે કે ઈશ્વર શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપ હોવાથી તેને વિચાર, લાગણી, ઈચ્છા કે પ્રવૃત્તિ જેવું કંઈ પણ હેઈ શકે નહિ, કારણ કે આ બધી વસ્તુઓ કર્મસંગનું ફળ છે અને ઈશ્વરને આ કેઈ કમસંગ હેતે નથી.
બધું ઈશ્વરનું જ ધાર્યું થાય છે અને આપણું ધાર્યું કંઈ થતું નથી, એ વાદને પ્રચાર કરવામાં જે ભયસ્થાન રહેલું છે, તેને પણ અહીં નિર્દેશ કરીશું. - જે બધું ઈશ્વરનું જ ધાર્યું થતું હોય અને આપણું ધાર્યું કંઈ પણ ન થતું હોય તે આપણે કઈ પણ ક્રિયા કે પ્રવૃત્તિ કરવી શા માટે? એ પ્રશ્ન આપણી સામે ઉપસ્થિત થાય છે. જે ક્રિયા કે પ્રવૃત્તિનું ફળ નિશ્ચિત નથી, અથવા ગમે તેવું મળવા સંભવ છે, તે ક્રિયા કે પ્રવૃત્તિ કરવાનો ઉત્સાહ કેઈ પણ બુદ્ધિમાન પુરુષનાં દિલમાં પ્રકટે નહિ,

Page #22

સફલતાનાં સૂત્રો
એ દેખીતું છે. અને આ રીતે કઈ પણ ક્રિયા કે પ્રવૃત્તિ કરવાને ઉત્સાહ ન થાય તે વ્યવહાર કે ધર્મ કેઈની પણ સાધના શી રીતે થઈ શકે? એ આપણે વિચારવાનું છે. તાત્પર્ય કે આ વાદનું પરિણામ નિષ્કર્મણ્યતામાં જ આવે અને જ્યાં નિષ્કર્મણ્યતા હોય છે, ત્યાં નાશની નાબતે અવશ્ય ગડગડે છે, એટલે ઈશ્વરની મરજીને આપણા વ્યવહારની વચ્ચે ન લાવીએ એમાં જ આપણું શ્રેય છે. પ-અનુષ્યજ-મનું ફળ પુરુષાર્થથી જ પામી શકાય છે.
આર્ય મહષિઓએ કહ્યું છે કેपूज्यपूजा दया दानं, तीर्थयात्रा जपस्तपः । श्रुतं परोपकारश्च, मयंजन्मफलाष्टकम् ॥
પૂજ્યપૂજા, દયા, દાન, તીર્થયાત્રા, જપ, તપ, કૃતનું આરાધન અને પરોપકાર એ મનુષ્યજન્મનાં આઠ ફળે છે. ”
આમાંનું કઈ પણ ફળ પુરુષાર્થ વિના પામી શકાય છે ખરું? એ આપણે વિચારવાનું છે.
પૂજ્યપૂજા એટલે રાગદ્વેષરહિત શ્રી વીતરાગ પ્રભુની પૂજા, કંચન અને કામિનીના ત્યાગી પંચમહાવ્રતધારી ગુરુની પૂજા તથા માતા-પિતાદિ વડીલેની પૂજા. તે પ્રયાસ, પ્રયત્ન કે પુરુષાર્થ વિના થઈ શકતી નથી. શ્રી વીતરાગ પ્રભુની પૂજા કરવી હોય તે સ્નાન કરવું પડે છે, તાજાં પુપો લાવવા પડે છે. કેશર, ચંદન, બરાસ, અક્ષત, બદામ વગેરે વસ્તુઓ એકઠી કરવી પડે છે, ધૂપદીપ પ્રકટાવવો પડે છે અને વિધિને અનુસરી સર્વ ક્રિયાઓ કરવી પડે છે. ગુરુની પૂજા કરવી હોય તે તેમની સમીપે જઈ

Page #23

૨૧
મનુષ્યજન્મનું ફળ પુરુષાર્થથી જ પામી શકાય છે પાટ-પાટલે બિછાવી તેના પર નંદ્યાવર્ત સાથિયો પૂર પડે છે અને તેના ઉપર શક્તિ મુજબ રૂપાનાણું, સેનાનાણું વગેરે મૂકીને વાસક્ષેપથી તેમના જમણા અંગૂઠે અર્ચન કરવું પડે છે તથા ત્રણ વાર પ્રણિપાત વંદન કરીને સુખશાતાની પૃચ્છા વગેરે કરવી પડે છે. તે જ રીતે માતાપિતાદિ વડીલેની પૂજા કરવી હોય તે નિત્ય પ્રાતઃકાળે ઉઠીને તેમને વંદન કરવું પડે છે અને તેઓ હિતબુદ્ધિથી જે કઈ આજ્ઞા કરે તે પ્રમાણે વર્તવું પડે છે. “પૂની પૂજા થવી હશે તે થશે ? આપણાથી શી રીતે થાય ?” એ વિચાર કરીને બેસી રહીએ તે કદીયે પૂજા થાય ખરી?
દયા એટલે કરુણા કે અનુકંપા. તે પણ યત્ન કર્યા સિવાય પાળી શકાતી નથી. “દયા પળવી હશે તે પળશે? એમ માનીને આપણે અયત્નાએ વર્તીએ તે અવશ્ય હિંસા થાય છે અને તેનાં અનિષ્ટ ફળે ભેગવવા પડે છે. મેઘકુમારે હાથીના ભવે યતના રાખી હતી, તે જ તેઓ સસલાની દયા પાળી શક્યા હતા. તેની હકીક્ત આ પ્રમાણે સમજવીઃ - વૈતાઢ્ય નામના પર્વતમાં સુમેરુ નામને એક હાથી હતે. તે ઘણી હાથણીઓના પરિવાર સાથે આરામથી દિવસ નિગમન કરતે હતા. એવામાં દાવાનળ પ્રકટો, એટલે પિતાને જીવ બચાવવા તે એક સરોવરમાં પેઠો અને ત્યાં કાદવમાં ખેંચી ગયા. એ વખતે શત્રુહાથીએ તેની કદર્થના કરી અને તે મૃત્યુ પામ્યું. ત્યારપછી વિંધ્યાચળ પર્વતમાં તે ફરી મેરુપ્રભ નામને હાથી થયે અને અનેક હાથણી

Page #24

૨૨
સફલતાનાં સૂત્રે એની સાથે વિહાર કરતે આનંદમાં પોતાના દિવસે નિગમન કરવા લાગ્યો. એવામાં એક વખત દવ જે, એટલે જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું અને આ વખતે દાવાનળમાં સપડાવું ન પડે એ વિચારથી તેણે એક યોજન જેટલી ભૂમિમાંથી ઝાડપાન ઉખેડી નાખી તેને એક મેદાન બનાવ્યું.
કાલક્રમે આ વનમાં પણ દાવાનળ લાગે, એટલે બધાં પ્રાણીઓ પિતાને જીવ બચાવવા એ મેદાનમાં એકઠાં થવા લાગ્યાં અને એ રીતે આખું મેદાન પશુ–પ્રાણીઓથી ભરાઈ ગયું. એવામાં હાથીને કાનનાં મૂળમાં ખુજલી આવી અને તેને ખંજવાળવા માટે એક પગ ઊંચો કર્યો, ત્યાં એક સસલો તે જગાએ ગોઠવાઈ ગયે. મેરુપ્રભ કાન ખજવાળ્યા પછી પિતાને પગ નીચે મૂકવા જતું હતું, ત્યાં તેણે સસલાને જે એટલે તે વિચાર કરવા લાગે કે “મને જેમ મારું જીવન પ્યારું છે, તેમ સર્વ પ્રાણીએને તેમનું જીવન પ્યારું છે, તેથી જ સર્વે અહીં એકત્ર થયા છે. બિચારે આ સસલો પણ એ જ રીતે અહીં આવ્યો છે. જો હું તેના પર પગ મૂકીશ તે તરત તેના પ્રાણ નીકળી જશે. માટે જ્યાં સુધી દાવાનળ એલવાય નહિ અને તે અહીંથી ખસી જાય નહિ, ત્યાં સુધી મારે પગ નીચે મૂક નહિ.”
પછી કેટલાક વખતે દાવાનળ શાંત પડ્યો અને સર્વ પશુઓ પોતપોતાનાં સ્થાને ચાલ્યા ગયા, ત્યારે હાથીએ પિતાને પગ નીચે મૂકવા પ્રયત્ન કર્યો, પણ તેના પર લોહી ચડી ગયેલું હોવાથી પગ નીચે મૂકી શકાય

Page #25

મનુષ્યજન્મનું ફળ પુરુષાર્થથી જ પામી શકાય છે નહિ અને તે જમીન પર તૂટી પડ્યો. ત્રણ દિવસ બાદ તેનું મૃત્યુ થયું અને અભયદાનના પ્રભાવથી તે શ્રેણિક રાજાની ધારિણી રાણીની કુક્ષિાએ મેઘકુમાર તરીકે ઉત્પન્ન થયે. તાત્પર્ય કે યતના વિના દયા પાળી શકાતી નથી.
દાન દેવું હોય તે એમને એમ દેવાઈ જતું નથી. તે માટે કેટલાક ગુણે કેળવવા પડે છે અને પુરુષાર્થ પણ કરવું પડે છે. આ જગતમાં જેઓ દાનેશ્વરી તરીકે પંકાયા, તેમના જીવન પર દષ્ટિપાત કરે, એટલે આ વસ્તુ હસ્તામલકાવત્ સ્પષ્ટ થશે. જગડૂશાહનું નામ આજે સારાયે ભારતવર્ષમાં દાનવીર તરીકે શ્રસિદ્ધ છે. એ નામ તેમને શી રીતે પ્રાપ્ત થયું ? પ્રથમ તેઓ પુરુષાર્થ બળે અઢળક ધન કમાયા અને ગુરુનાં મુખેથી એમ જાણ્યું કે આગામી બે વર્ષમાં ભયંકર દુકાળ પડવાને છે, એટલે દેશદેશમાં પિતાના વણતર–ગુમાસ્તા મેલી અનાજ ખરીધું, તેને કે ઠારેમાં ભર્યું અને “આ કણ ગરીબ માટે છે” એવાં પાટિયાં માર્યો. પછી દુકાળવખતે અનાજની સખ્ત તંગી જણાતાં તેમણે ધાન્યના એ કે ઠારે ગરીબો માટે ખુલ્લાં મૂક્યાં અને રાવરાણાને પણ જોઈતું અનાજ વ્યાજબી ભાવે પૂરું પાડ્યું. આથી તે દાનવીર તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા. | કઈ સંસ્થાને મેટું દાન દેવું હોય તે એ સંસ્થાના આદર્શો કેવા છે? તેને કઈ રીતે દાન આપવું? તેના ઉશે કેવી રીતે બર આવશે? વગેરે અનેક બાબતે વિચારવી પડે છે અને મિત્રે તથા સેલીસીટર–વકીલોની સલાહ લઈને દાન આપવામાં આવે છે, એટલે તેમાં પણ

Page #26

૨૪
સફલતાનાં સૂ
પુરુષાર્થની અપેક્ષા રહે છે.
જે લેકે પિતાના તરફથી સદાવ્રતે, અન્ન છત્રે તથા ધર્મશાળા વગેરે સંસ્થાઓ ચલાવે છે, તેમને એ માટે કેટલી કાળજી રાખવી પડે છે અને કેટલે પુરુષાર્થ કરે પડે છે? તે કેઈથી અજાણ્યું નહિ હોય. | તીર્થયાત્રા તે ઘર છોડીને બહાર નીકળ્યા વિના તેમજ દેશદેશાવરમાં ગયા વિના થતી જ નથી, એટલે તેમાં પાદસંચાર વગેરે પુરુષાર્થ અવશ્ય કરવો પડે છે. ઉપરાંત વિધિસર યાત્રા કરવી હોય તે છ–રીનું પાલન કરવું પડે છે. તે આ રીતે–પાદચારી, એકાહારી, સમકિતધારી, ભૂમિશયનકારી, સચિત્તપરિહારી અને બ્રહ્મચારી થવું. (સચિત્ર પરિહારીની જગાએ આવશ્યકક્રિયાકારી એવું પદ પણ જોવાય છે.)
જ૫ એટલે મંત્રનું રટણ. તે શુદ્ધ થઈને એક આસને બેઠા વિના તથા જપમાલા વગેરે ચલાવ્યા વિના થઈ શકતું નથી. જે માત્ર માનસજપ કરે છે, તેને પણ મનથી તેનું રટણ ચાલુ રાખવું પડે છે અને તેમાં પણ પુરુષાર્થની જરૂર અવશ્ય પડે છે. “જપ હશે તે થશે, એ વિચાર કરવામાં આવે તે સવાલાખ, નવલાખ કે એક કેટિ જપનું અનુષ્ઠાન કદી પણ થઈ શકે ખરું? જપ વિના મંત્રસિદ્ધિ નથી, એટલે મંત્રસિદ્ધિ પણ પુરુપાર્થને આધીન છે, એમ જ સમજવું જોઈએ.
તપ કરવું હોય તે ઈચ્છાને નિરોધ કરવો પડે છે, આહાર સંજ્ઞા જીતવી પડે છે અને વીર્યને ફેરવવું પડે છે.

Page #27

૨૫
નશીબવાદી થશે તે નાશ નોતરશો તે સિવાય તપ થઈ શકતું નથી. તાત્પર્ય કે તપ પણ પુરુષાર્થને આધીન છે.
શ્રતની આરાધના માટે ગુરુને વિનય કર પડે છે; વાચના, પ્રચ્છના, પરાવર્તના, અનુપ્રેક્ષા અને ધર્મકથા એ પાંચ પ્રકારના સ્વાધ્યાયને આશ્રય લેવો પડે છે અને ઉપધાનાદિ તપશ્ચર્યા પણ કરવી પડે છે. નિરંતર પ્રયત્નશીલ રહ્યા વિના શ્રતની આરાધના થઈ શકતી નથી.
જેઓ આ જગતમાં મહાન પંડિતે, લેખક, કવિઓ, ચિત્રકારે કે કલાકારો તરીકે પંકાયા છે, તે બધાએ પરમ પુરુષાર્થથી જ પિતાની સિદ્ધિ હાંસલ કરેલી છે.
પરોપકાર તે પિંડ ઘસ્યા વિના થઈ શકતે જ નથી. કેઈનું નાનું-મોટું ગમે તે કામ કરી આપવું હોય તે પરિશ્રમ અવશ્ય કરવું પડે છે. ધરતીકંપ, જળરેલ, અકસ્માત, હુલ્લડ વગેરે પ્રસંગે સેવા અર્પણ કરનારાઓને અનેક પ્રકારનું જોખમ ખેડવું પડે છે, ગમે ત્યાં સૂઈ રહેવું પડે છે અને જે કંઈ લૂખું-સૂકું ખાવાનું મળ્યું, તેનાથી ચલાવી લેવું પડે છે. એટલે પોપકાર કરવામાં તે પુરુષાર્થની ઘણું જ જરૂર પડે છે.
આ રીતે મહર્ષિઓએ મનુષ્યજન્મનાં જે આઠ ફળે બતાવ્યાં છે, તે બધાં જ પુરુષાર્થથી સિદ્ધ થાય છે, પણ એકાએક કે આકસ્મિક સિદ્ધ થઈ જતાં નથી. ૬-નશીબવાદી થશે તે નાશ નેતરશે.
કેટલાક કહે છે કે “આ બધી વસ્તુઓ ભલે પુરુષાર્થથી સિદ્ધ થતી હોય પણ લક્ષમી તે ભાગ્ય કે નશીબને

Page #28

૨૬
સફલતાનાં સૂત્ર
જ ખેલ છે. જો એમ ન હોય તે બધા પુરુષાર્થ કરનારા
"
શ્રીમત થઈ જવા જોઈએ, પણ તેમ
આછી મળે તેમાં
Y
થતું નથી. પરંતુ આ કથન ભ્રમપૂર્ણ છે. એક માણુસ હાથ જોડીને બેસી રહે અને કંઈ પણ પુરુષાર્થ ન કરે તેા લક્ષ્મીદેવીની કૃપા તેના પર ઉતરે ખરી? જો એ રીતે બેસી રહેવાથી જ લક્ષ્મીદેવીની કૃપા ઉતરતી હાય તેા ખેતીવાડી, વ્યાપારધંધા, હુન્નર-ઉદ્યોગ, નાકરી-ચાકરી વગેરે કરવાની કંઈ જરૂર રહે નહિ, પણ દરેક સમજદાર મનુષ્ય એ દિશામાં પ્રયત્ન કરતા દેખાય છે, એટલે લક્ષ્મી પણ પુરુષાર્થને આધીન છે, એમ જ માનવું જોઈએ. પુરુષાર્થનાં ફળરૂપે કાઇને વિશેષ લક્ષ્મી મળે અને કેાઈને પુણ્યની તરતમતા વગેરે કારણે। સંભવી શકે, પણ એના અર્થ એ નથી કે લક્ષ્મી કંઈ પણ પ્રયાસ કે પ્રયત્ન કર્યોવિના એમ ને એમ મળી જાય છે. કદાચ કોઈને એ રીતે લક્ષ્મી મળી ગઈ હોય તા બીજા બધાને એ જ રીતે મળી ાય એવું નથી, એટલે પુરુષાર્થ એ જ લક્ષ્મીની પ્રાપ્તિના રાજમા છે. છાતી પર બેર પડ્યુ. હાય તે મુખમાં મૂકવા માટે હાથ હલાવવા પડે છે, તે જે સ્વભાવે ચંચલા છે. અને અહીં તહીં ફરતી રહે છે, તે લક્ષ્મીને સ્વાધીન કરવા માટે હાથ-પગ હલાવવા કેમ ન પડે? પુરાણાએ લક્ષ્મીને વષ્ણુની પત્ની કલ્પી છે, તેમાં વિષ્ણુ એ પુરુષાર્થનું પ્રતીક છે, એટલે લક્ષ્મી પુરુષાર્થને આધીન છે, એમ જ આપણે સમજવાનું છે.
આ ખમતમાં આપણા નીતિકારાએ શું કહ્યું છે? તે

Page #29

નશીબવાદી થશો તે નાશ નોતરશે
૨૭
સરવા કાને સાંભળોઃ
निद्रालस्यसमेतानां क्लीबानां क्व विभूतयः।
सुसत्त्वोद्यमसाराणां श्रियः पुसां पदे पदे ॥ - “ખાઈપીઈને સૂઈ રહેનારા તથા નશીબના ભરોસે આળસુ-એદી થઈને પડયા રહેનારા બાયલાઓને આ જગમાં ધન-સંપત્તિ-અધિકાર વગેરેરૂપ વિભૂતિઓ ક્યાંથી મળે? જે પુરુષે પરાક્રમી અને ઉદ્યમ કરવામાં એકા છે, તેમને ડગલે ડગલે લક્ષ્મીને લાભ થાય છે.”
કેટલાક કહે છે કે “અમે પુરુષાર્થ કરી જોયો, પણ તેનું ખાસ ફળ મળ્યું નહિ, માટે ફરી પુરુષાર્થ કરવાનું મન થતું નથી. જ્યાં નશીબ વાંકું હોય ત્યાં પુરુષાર્થ શું ફળ આપે?” પણ આ રીતે નશીબવાદી થઈને બેસી રહેલું એગ્ય નથી. એકવાર પુરુષાર્થ કરતાં ફળ ન મળ્યું, એટલે બીજી વાર પણ ફળ નહિ મળે, એમ માની લેવું એ યુક્તિ અને અનુભવ બંનેથી વિરુદ્ધ છે. “આઠ ગણતાં સુધી નવ ન આવ્યા, માટે હવે નવ નહિ આવે.” એમ કેણ કહી શકશે? અથવા એક વખત રોટલી વણને ગેળ ન થઈ માટે ફરી વણતાં ગેળ નહિ થાય, એવો અનુભવ કોને છે ? કળિયે જાળ નાખવાની શરુઆત કરે છે, ત્યારે પહેલો તાર તૂટી જાય છે, એટલે ફરી પ્રયત્ન કરે છે. વળી એ તાર પણ તૂટી જાય છે, એટલે ત્રીજી વાર પ્રયત્ન કરે છે. એમ તે પ્રયત્ન કરતો જ રહે છે, તે આખરે એ જાળ નાખવામાં સફળ થાય છે, તે બે હાથ, બે પગ અને શક્તિશાળી મન ધરાવતે મનુષ્ય પહેલી વારના પુરુષાર્થનું

Page #30

૨૮
સફલતાનાં સૂત્ર ફળ ન દેખાતાં પુરુષાર્થ કરવાનું જ છેડી દે અને નશીમવાદી બની જાય, એ કેટલું ઉચિત ગણાય? પૂરે પુરુષાર્થ કર્યા વિના નશીબને વાંક કાઢો અને હવે કંઈ ફળ નહિ આવે એમ માની લેવું, એ નાશને નેતરવા બરાબર છે. આપણું નીતિકારોએ કહ્યું છે કે –
उद्योगिनः पुरुषसिंहमुपैति लक्ष्मीदैवं न देवमिति कापुरुषाः वदन्ति । दैवं निहित्य कुरु पौरुषमात्मशक्त्या, यत्ने कृते यदि न सिद्धयति कोऽत्र दोषः? ॥
લક્ષ્મી ઉદ્યોગી એવા પુરુષસિંહ પાસે જાય છે, નહિ કે દેવ પાસે. દૈવ રુડયું છે, નશીબ વાંકું છે, ભાગ્ય બરાબર નથી, આવાં વચને બાયલાઓ જ બેલે છે. માટે છે પુરુષ! દેવને છેડી તારી શક્તિ મુજબ પુરુષાર્થ કર. એમ છતાં કાર્યસિદ્ધિ ન થાય તે પછી તારે દેષ નથી.” - તાત્પર્ય કે લક્ષ્મીની પ્રાપ્તિ માટે પણ મનુષ્ય બનતે પુરુષાર્થ કરે ઘટે છે. ૭–નિયતિવાદ નિકૃષ્ટ છે.
કેટલાક ભાગ્ય, નશીબ કે દૈવની જગાએ નિયતિને આગળ કરે છે અને જણાવે છે કે “આ જગતમાં બધા ભાવે નિયત થઈ ચૂકેલા છે, એટલે જેનું ફળ જે પ્રકારે આવવાનું હોય તે પ્રકારે જ આવે છે. તેમાં આપણે પુરુષાર્થ કંઈ કામ લાગતું નથી.” આ મંતવ્ય પણ મનુષ્યને પુરુષાર્થથી હઠાવીને નિષ્કર્મણ્યતા તરફ લઈ જનારું છે કે જેનું ફળ અપ પતન સિવાય અન્ય કંઈ સંભવતું નથી.

Page #31

નિયતિવાદ નિકૃષ્ટ છે.
૨૯ આજે ખાવાનું નિયત થયું હશે તે ખવાશે, એમ માનીને રડે તાળું મારવામાં આવે તે પરિણામ શું આવે? એવા પ્રસંગે કદાચ કોઈ સગાવહાલે કે મિત્ર આવી ચડે અને આમંત્રણ આપીને પિતાને ત્યાં લઈ જાય ને. સારી રીતે જમાડે તેથી પણ શું? બીજા, ત્રીજા, ચોથા દિવસે મનુષ્ય એ પ્રમાણે વર્તી શકશે નહિ અને કદાચ વર્તવાને પ્રયત્ન કરશે તે જરૂર ભૂખે મરશે.
કર્યો ભાવ ક્યા પ્રકારે નિયત છે, એ સામાન્ય મનુષ્ય. જાણી શકતું નથી. આ સંગમાં તે પુરુષાર્થને છોડી દે તે આંધળા મનુષ્ય પિતાની લાકડી છોડી દીધેલી ગણાય કે જેના ટેકે તેને માર્ગ કપાતે હોય છે.
ભૂતકાળમાં ગોશાલકે નિયતિવાદને પ્રચાર કર્યો હતો. તે લેકેને કહેતે હતો કે પોતાનાં સામર્થ્યથી કંઈ પણ થતું નથી. બલ નથી, વીર્ય નથી, પુરુષના વીર્ય અથવા પરાક્રમમાં પણ કંઈ નથી. સર્વ સ, સર્વ પ્રાણી, સર્વ જીવ અવશ, દુર્બલ અને નિવયું છે. તે નશીબ, જાતિ, વશિષ્ટય અને સ્વભાવથી બદલાય છે અને છમાંથી કઈ પણ જાતિમાં રહી સર્વ દુઃખને ઉપભોગ કરે છે. આ * ગોશાલકે મનુષ્ય માત્રને છ અભિજાતિમાં નીચે પ્રમાણે વિભક્ત
ર્યા હતા (1) કૃષ્ણભિજાતિ-ક્રર કાર્ય કરનારા, ખાટકી, પારધિ, શિકારી, ચેર
ડાકુ, ખૂની વગેરે. (૨) નીલાભિજાતિ-બૌદ્ધ ભિક્ષુકો. (૩) લેહિતાભિજાતિ–એક વસ્ત્રધારી નિગ્રંથ (શ્રી મહાવીરના શિષ્ય.)

Page #32

૪૦
સફલતાનાં સૂત્ર શીલ, વ્રત, તપ અથવા બ્રધ્રાચર્યથી અપરિપકવ થયેલાં કર્મોનાં ફળોને ભેગવી તેમને ક્ષીણ કરી નાખીશ એવું જે કેઈ કહે, તે તે થવાનું નથી. આ સંસારમાં સુખ દુખે પરિમિત પાલીથી માપી શકાય એ રીતે નિયત થયેલાં છે અને તે ઓછાવત્તાં કરી શકાતાં નથી. ” * ગોશાલકના આ સિદ્ધાંતની નિરર્થકતા જૈનાગમાં નીચે પ્રમાણે નેંધાયેલી છે –
એક વાર કુંડકેલિક શ્રાવકx પિતાની અશેકવનિ. કામાં નિયમ મુજબ પિષધ કરીને બેઠા હતા. તેવામાં એક દેવે આવીને તેમને કહ્યું કે “હે કુંડલિક ! મંખલિપુત્ર ગોશાલકની ધર્મપ્રજ્ઞપ્તિ સુંદર છે તેમાં ઉત્થાન, કર્મ, બલ, વીર્ય અને પરાકમ-(પુરુષાર્થ) નથી; તેમ જ બધા ભાવે નિયત છે. શ્રમણ ભગવાન મહાવીરની ધર્મપ્રજ્ઞપ્તિ સુંદર નથી; કારણ કે તેમાં ઉત્થાન, કર્મ, બલ, વીર્ય અને (૪) હરિદ્વાભિજાતિ-સ્વચ્છ વસ્ત્રધારી અલક (આજીવિક) શ્રાવકે (૫) શુક્લાભિજાતિ-આજીવિક સાધુઓ. (૬) પરમશુકલાભિજાતિનંદવષ્ણુ, કિસસંકિગ્સ તથા મકખલિગેશા
લક વગેરે આજીવિક સંપ્રદાયના આચાર્યો. જૈન ધર્મે છે લેસ્યાઓ નીચે પ્રમાણે જણાવી છે. કૃષ્ણ, નીલ, કાપત, પીત, પદ્ધ અને શુકલ. તેની સરખામણી અહીં કરવા જેવી છે. આનંદ, કામદેવ, ચૂલપિતા, સુરાદેવ, ચુલ્લગશતક, કુંડકેલિક,
સદ્દાલપુત્ર, મહાશતક, નંદિનીપ્રિય અને શાલિહીપિતા એ પ્રભુ * મહાવીરના દશ આદર્શ શ્રાવકે ગણુયા છે.

Page #33

નિયતિવાદ નિકૃષ્ટ છે. પુરુષાકાર–પરાક્રમ છે. તથા બધા ભાવો અનિયત છે.”
એ સાંભળી કુંડકેલિકે કહ્યું કે “હે દેવ! જે તારું કહેવું સાચું હોય તે આ પ્રકારની દિવ્ય દેવશ્રી, દેવદ્યુતિ અને દિવ્ય પ્રભાવ તે ઉત્થાનાદિથી મેળવ્યા કે અનુત્થાનાદિથી મેળવ્યા? તેને ઉત્તર આપ. ”
દેવે કહ્યું: “મને એ બધું મળવાનું નિયત જ હતું, એટલે મેં અનુત્થાનાદિથી જ મેળવ્યું ગણાય.” - કુંડલિકે કહ્યું: “જે આવી દિવ્ય દેવશ્રી અનુત્થાનાદિથી જ મળતી હોય તે જે છ ઉત્થાન, કર્મ, બલ, વિર્ય અને પુરુષાકાર–પરાક્રમ વિનાના છે, તે બધાને પણ તારા જેવી દિવ્ય દેવશ્રી મળવી જોઈએ, પરંતુ તેને બદલે તે છે તે હીનતા અને પામરતામાં સબડી રહેલા જેવામાં આવે છે, એટલે તું જે કહે છે કે મંખલિપુત્ર ગોશાલકને સિદ્ધાંત સુંદર છે અને શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને સિદ્ધાંત અસુંદર છે, એ વાત મિથ્યા છે.' - કુંડકેલિકને આ જવાબ સાંભળી દેવ કંઈ પણ વિશેષ બેલ્યા વિના પિતાના માર્ગે સીધા.
પિલાસપુરમાં સદાલપુત્ર પિતાની ભાર્યા અગ્નિમિત્રા સાથે રહેતો હતો. તે આજીવિક સિદ્ધાંતમાં (ગોશાલક આજીવિક સંપ્રદાયને એક આચાર્ય હતો.) વિનિશ્ચિતાર્થ અને જ્ઞાતાર્યું હતું તથા એમ માનતે હતું કે આજીવિ. કને સિદ્ધાંત એ જ પરમાર્થ છે અને બીજા બધા અનર્થ * પુરુષાર્થના આ પાંચે પગથિયાને નિર્દેશ પરમપદનાં સાધનમાં
પૃ. ૬૩ પર કરેલ છે.

Page #34

કર
સફલતાનાં સૂત્રે છે. તેની પાસે એક કટિ હિરણ્ય નિધાનમાં હતું, એક કોટિ વ્યાજે હતું. અને એક કટિ ઘરના ઉપગમાં હતું. ઉપરાંત દશ હજાર ગાયને એક વ્રજ હતે. પલાસપુરની બહાર તેનાં પાંચસે હાટે હતાં. તેમાં તેણે અનેક માણ સેને પગાર આપીને કામ કરવા માટે રેકેલા હતા. તેઓ ત્યાં અસંખ્ય પાત્રો તથા વસ્તુઓ બનાવતા અને બીજા પગારદારે તેને રાજમામાં લઈ જઈને વેચતા. - સદાલપુત્ર એક વખત પોતાની અશોકવાટિકામાં ધ્યાનસ્થ બેઠે હતે, તામાં આકાશવાણી થઈ કે “કાલે અહીં એક સર્વજ્ઞ, સવ દર્શી, રૈલોક્યપૂજિત, સુરનરાસુઅર્ચિત, વંદનીય તથા તથ્યકર્મોથી યુક્ત એક પુરુષ આવ નાર છે. તેમને તું વંદન કરજે પણ અશનુિં નિમત્રણ કરજે.' - સટ્ટાલપુત્રે ધાર્યું કે આવાં લક્ષણેથી યુક્ત પુરુષ તે મારા ગુરુ મંખલિપુત્ર ગોશાલ જ હેવા જોઈએ. પરંતુ બીજે દિવસે તે શ્રમણ ભગવાન મહાવીર જ તે ગામમાં પધાર્યા. આકાશવાણ થઈ હતી, એટલે સૉલપુત્ર તેમનાં શને ગયો. તે વખતે શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે આગલા દિવસે થયેલી આ પાશવાણીની વાત કહી. આથી સધલપુત્ર આશ્ચર્ય પામે અને તેમના પ્રત્યે શ્રદ્ધાવિત થયે. પછી તેણે ભગવાનને પોતાની દુકાનમાંથી જોઈતી વસ્તુઓ લેવાનું નિમંત્રણ આપ્યું અને ભગવાને તે સ્વીકાર્યું.
એક વખતે સવાલપુત્ર પવનથી સૂકાયેલાં કાચાં વાસને ઘરમાંથી બહાર કાઢીને તડકે સુકવતે હતે. તેવામાં
*
મારીયા અથવાણના ભગવાન માત્ર તેમના

Page #35

નિયતિવાદ નિકૃષ્ટ છે.
ભગવાન મહાવીર ત્યાં આવી પહોંચ્યા. તેમણે કહ્યુ
?
♦ સાલપુત્ર ! આ વાસણ કેવી રીતે બન્યું છે ? સરાલપુત્રે કહ્યું': ‘ ભગવન્! પહેલાં તે માટી તે રૂપે હતું. પછી તેને મસળીને ચાકડે ચડાવવામાં આવ્યું, ત્યારે હવે તે આ વાસરૂપે બન્યુ છે. ’
તે સાંભળી ભગવાને કહ્યુ કે “ હું સટ્ટાલપુત્ર! તેમાં ઉત્થાન, કર્મ, ખલ, વીર્ય, પરાક્રમની જરૂર પડે કે નહિ ? ? આ પ્રશ્નથી સટ્ટાલપુત્ર કંઈક ચમકયેા. પણ તેણે પેાતાના આજીવિક સિદ્ધાંત પ્રમાણે જ જવાબ આપ્યા કે ભગવન્ ! બધી વસ્તુઓ ઉત્થાન, ક, અલ વગેરે વિના જ નિયતપણે અન્યે જાય છે. ’
ભગવાને કહ્યું : ‘હું સાલપુત્ર ! કોઈ માણુસ તારાં આ વાસણા ઉપાડી જાય, ફેંકી દે કે ફાડી નાખે અથવા તારી આ અગ્નિમિત્રા ભાર્યો સાથે ભેગા ભાગવે તા તુ તેને શિક્ષા કરે કે નહિ ?'
"
-:
"
૩૧
સાલપુત્રે કહ્યું કે ‘ ભગવન્! તેા હું જરૂર તે દુષ્ટ પુરુષને પકડું, બાંધુ અને મારું
ભગવાને કહ્યું : ‘ હૈ સદ્દાલપુત્ર! જો બધું કાઈના ઉત્થાન, કર્મ, ખલ, વીય અને પરાક્રમ વિના જ નિયત. પણું મનતુ હાય તા કાઈ વાસણ ચારતું નથી, ફાડતુ નથી કે તારી સ્ત્રી સાથે ભાગ લેગવતુ નથી, તા પછી તું શા માટે માણસને પકડે, ખાંધે કે મારે ? તારે હિસાબે તા આ બધું નિયત છે અને કોઇના પ્રયત્ન વિના મન્યે જાય છે.

Page #36

૪
સફલતાનાં સત્ર ભગવાનની આ દલીલ સાંભળી સદાલપુત્રની આંખ ખૂલી ગઈ અને તેણે ભગવાનને સિદ્ધાંત સાંભળવાની ઈચ્છા કરી. ભગવાને તેને પિતાને સિદ્ધાંત યથાવિધિ સમજાવ્યું. આથી સદાલપુત્રે તરત જ પોતાની સ્ત્રી સહિત ભગવાનના સિદ્ધાંતને સ્વીકાર કર્યો અને આનંદ-ગૃહપતિની પેઠે, તેમની પાસેથી પાંચ અણુવ્રત અને સાત શિક્ષાત્રતવાળા ગહસ્થધર્મ અંગીકાર કર્યો.
ભગવાન બુદ્ધ પણ ગોશાલકના નિયતિવાદને નિકૃષ્ટ માન્યો હતો. તે વિષે અંગુત્તરનિકાયના મકખલિવર્ગમાં કહ્યું છે કે “હે ભિક્ષુઓ ! આ અવનિ ઉપર મિથ્યાદષ્ટિ જે બીજે કઈ અહિતકર પાપી નથી. મિથ્યાદષ્ટિ એ સર્વ પાપીઓમાં શિરોમણિ છે, કારણ કે તે સદ્ધર્મથી વિમુખ રાખે છે. હે ભિક્ષુઓ ! આવા મિથ્યાષ્ટિ જીવે ઘણું છે, પણ મેઘપુરુષ ગોશાલક જેવું અન્યનું અહિત કરનાર હું બીજા કોઈને જેતે નથી. સમુદ્રમાંની જાળ જેવી રીતે અનેક માછલીઓ માટે દુઃખદાયી, અહિતકર અને ઘાતક નીવડે છે, તેવી રીતે આ સંસારસાગરમાં મેઘપુ. રુષ ગે શાલક અનેક જીને ભ્રમમાં નાખીને દુઃખદાયક અને અહિતકર નીવડે છે.'
- “હે ભિક્ષુઓ ! જેવી રીતે વસ્ત્રોની અંદર વાળને | કામળે નિકૃષ્ટતમ છે, કારણ કે તે ગરમીમાં ગરમ થઈ * અહીં ત્રણ ગુણવ્રતને પણ એક પ્રકારનાં શિક્ષાવત માની
તેની સંખ્યા સાતની કહી છે, પણ વ્યવહાર ત્રણ ગુણવ્રત અને ચાર શિક્ષાવ્રતને છે.

Page #37

કામ વિચારીને કરવું
૩૫ જાય છે, શરદીમાં ઠંડા થઈ જાય છે, તેને રંગ પણ સારે લાગતું નથી, તે સહેલાઈથી હાથમાં પણ રહેતું નથી; તેવી રીતે મકખલિ શાલને વાદ પણ બધા શ્રમણવાદેમાં નિકૃષ્ટ છે. ”
શ્રી કૃષ્ણ ભગવદ્ગીતામાં “નિયત સુર ા , પર્સ ઉચાયો ar: – તું અવશ્ય કર્મ કર, કેમકે કર્મ ન કરવા કરતાં કર્મ કરવું સારું છે.” “કરવામામિત
સિદ્ધિ –પોતપોતાના કર્મમાં મગ્ન રહેવાથી મનુષ્ય સંસિદ્ધિને પામે છે” વગેરે વચને વડે પુરુષાર્થને મહિમા પ્રકા છે.
તાત્પર્ય કે ભારતવર્ષની શ્રેષ્ઠ પ્રજ્ઞાએ નિયતિવાદને નિકૃષ્ટ માની પુરુષાર્થવાદની પ્રતિષ્ઠા કરી છે, એટલે પુરુવાર્થ એ સફળતાને પ્રાણ છે, એમ માનીને આપણે ચાલવું જોઈએ. ૮-કામ વિચારીને કરવું.
પુરુષાર્થ કેવી રીતે કરે? તે જાણવાની જરૂર છે. ગમે તે રીતે પુરુષાર્થ કરવાથી તેમાં સફળતા મળતી નથી. આપણે આંખ બંધ કરીને દેડવાનું ચાલુ કરીએ તે પરિ. ણામ શું આવે? કાં ભીંત સાથે અફળાઈને માથું ફેડીએ, કાં ખાડામાં પડીને હાથ–પગ તેડીએ. તેથી મહાપુરુષની શિક્ષા છે કે કોઈ પણ કામ વિચારીને કરવું, પણ વિચાર્યા વિના કરવું નહિ. જે કામ વિચાર્યા વગર કરવામાં આવે છે, તેમાં પ્રાયઃ સફલતા મળતી નથી, ઉપહાસને પાત્ર શવાય છે અને અનેક જાતનું નુકશાન વેઠવું પડે છે

Page #38

સફલતાનાં સૂત્ર
વિચાર કરવાની પણ રીતિ છે, પદ્ધતિ છે. તે નહિ જાણવાથી સ્થિતિ જમનાદાસ જેવી થાય છે. શેઠને પુત્ર જમનાદાસ પિતાની દુકાન પાસે રોજ એક આખલાને બેઠેલે જઈ વિચાર કરો કે આનાં બે શીગડાંની વચ્ચે સાથું ઘાલ્યું હોય તે આવે કે નહિ? તેણે છ મહિના સુધી આ પ્રમાણે વિચાર કર્યો અને મનથી નક્કી કર્યું કે માથું તે જરૂર આવી જાય, પણ તેની પ્રાગદ્વારા ખાતરી કરવી. આથી એક દિવસ તેણે આખલાની પાસે જઈ તેનાં બે શીંગડાની વચ્ચે જોરથી માથું ઘાલ્યું અને તે બરાબર આવી ગયું. પછી શું થશે ? તેને વિચાર તેણે કર્યો ન હતે. કદાચ તેનાં મનમાં એમ હશે કે માથું ભરાવી જોયા પછી તરત પાછું કાઢી લઈશ અને એ રીતે મેં કરવા ધારે પ્રયાગ સફળ થશે, પણ પિતાનાં શીંગડામાં માણસ ભરાઈ જાય અને માથે સાડાત્રણ મણનું વજન પડે એને આખલે કઈ રીતે ચલાવી લે ? એણે તે પિતાનાં શીંગડામાં માણસને ભરાઈ ગયેલો જોઈ માથું આમથી તેમ હલાવવા માંડયું ને ઊંચું નીચું કરી જમનાદાસને જમીન સાથે અફાળવા માંડ્યો. આથી જમનાદાસનાં હાડકાં-પાંસળાં સારી રીતે ખરાં થયાં અને તે રાડારાડ કરવા લાગે. છેવટે ત્યાં ઘણા માણસે ભેગા થઈ ગયા અને તેમણે કઈ પાણ ઉપાયે આખલાને પકડી તેનાં શીંગડામાંથી જમનાદાસનું માથું બહાર ખેંચી કાઢ્યું. પછી બધાએ પૂછયું કે
મેં અવિચારી કામ કર્યું નથી, લાગલગાટ છ મહિના સુધી વિચાર કરીને આ કાર્ય કર્યું છે !” આ સાંભળી

Page #39

૩૭.
કામ વિચારીને કરવું બધા તેની મૂર્ખાઈ પર હસવા લાગ્યા. તાત્પર્ય કે વિચાર કરો એટલે અમુક કાર્ય કરવા ચોગ્ય છે કે કેમ? તેનું પરિણામ શું આવશે? તે કરવાની મારી શક્તિ છે કે કેમ ? તે કરવા માટે હાલના સંયે અનુકૂળ છે કે કેમ? વગેરે અનેક બાબતેને વિચાર કરો અને તેમાં સફળતા મેળવી શકાશે એમ લાગે તો જ તેને પ્રારંભ કરે.
જે કાર્ય કરવાથી ઘણું પાપ બંધાય તેમ હોય, ઘણાની સાથે વૈરવિરોધ થાય તેમ હોય તથા આપણી બધી શક્તિ નીચવાઈ જાય તેમ હોય, તેવું કાર્ય કરવું નહિ.
પાપનું ફળ દુઃખ છે, એટલે ઘણું પાપ કરનારને ઘણું દુઃખ ભેગવવું પડે છે અને તેનાં ચિત્તને કઈ રીતે શાંતિ મળતી નથી. વળી પાપને ઉદય થતાં નહિ ધારેલી મુશ્કેલીઓ આવ્યા કરે છે અને કાર્યને બધો રંગ બગાડ નાખે છે, તેથી જ મહર્ષિઓને ઉપદેશ છે કે પાપભીરુ થવું. “ આદર્શ ગૃહસ્થ ? નામના નિબંધમાં અમે આ સંબંધી કેટલુંક વિવેચન કરી ગયા છીએ, તે પાઠકે ભૂલ્યા નહિ જ હોય.
ઘણા સાથે વિર–વિરોધ થયો હોય તે આપણું બળ કમી થઈ જાય છે, વિદને એક પછી એક આવ્યા જ કરે છે અને તેથી આપણે કોઈ પણ મહત્વનું કાર્ય કરી શકતા નથી. નીતિકારે સ્પષ્ટ કહે છે કે
ઝાઝા નબળા લેથી, કદી ન કરીએ વેર; કીડી કાળા નાગને, પ્રાણ લિયે એ પર. આપણે સબળ છીએ અને સામે નિર્બળ છે, એમ

Page #40

સલતાનાં સૂત્ર માનીને ઘણા નિળાથી વેર બાંધવું નહિ. કાળા નાગની સરખામણીમાં કીડીનુ સ્થાન શું છે ? છતાં ઘણી કીડીઓ લેગી થાય તા નાગના પ્રાણ લઈ લે છે, તેથી ઘણા સાથે વૈર-વિરાધ થાય એમ કરવું નહિ.
જે કાર્યનું પરિણામ ખડું માટુ કે મહત્ત્વનું ન હાય, તેને માટે જો આપણી સર્વ શક્તિઓ ખર્ચાઇ જાય તે બીજા અગત્યનાં કામેા શી રીતે થઇ શકે ? તાત્પર્ય કે એ વખતે આપણે હાથ ખંખેરી નાખવા પડે અને આપણે કરવા ધારેલી બધી પ્રગતિ અટકી પડે, તેથી શક્તિ નીચેાવાઈ જાય એવુ કાર્ય હાથ ધરવું નહિ.
કેટલાક કહે છે કે ' જે જ્ઞાની હાય તે પરિણામના વિચાર કરી શકે. આપણે પરિણામના વિચાર શી રીતે કરી શકીએ ?' પણ આમ કહેવું ઉચિત નથી. આપણને જે વિચારશક્તિ પ્રાપ્ત થયેલી છે, તેના ચેાગ્ય ઉપયાગ કરીએ તા પણ કાનુ' પિરણામ શું આવશે ? તે સામાન્ય રીતે જાણી શકીએ. આપણને એમ કહેવામાં આવે કે અમુક માણસને ખારાકમાં ઝેર અપાયુ, તે આપણે તરત જ ખાલી ઉઠીએ છીએ કે એ બિચારા મરણ પામ્યા હશે. અથવા આપણને એમ કહેવામાં આવે કે અમુક માણસને છેલ્લા એક મહિનાથી તાજા ઘી-દૂધ ખાવા મળે છે, તે આપણે તરત જ કહીએ છીએ કે તેનાં મેઢાં પર લાલી આવી હશે.' એ જ રીતે એક માણસ આળસુ હાય તા આપણે કહીએ છીએ કે તેનાથી કામ થઇ શકશે નહિ ? અને બીજો માણસ કામગરા હાય તા કહીએ
"
6

Page #41

કામ વિચારીને કરવું છીએ કે “તે લીધેલું કામ જરૂર પાર પાડશે. આ રીતે આપણામાં પરિણામનું અનુમાન કરવાની જે શક્તિ છે, તેને દરેક કાર્ય પ્રસંગે ઉપયોગ કરે અને તેનું પરિણામ ઈષ્ટ કે અનુકૂળ જણાય તે પ્રવૃત્તિ કરવી, અન્યથા તેનાથી દૂર રહેવું.
કઈ પણ કાર્યનું પરિણામ આપણને સમજાતું ન હોય તે ડાહ્યા માણસને પૂછવું અને તેઓ જે અભિપ્રાય આપે તે લક્ષમાં રાખીને કામ અંગે નિર્ણય કર. નીતિકારે તે એમ પણ કહે છે કે આ પણે બુદ્ધિમાન હાઈએ અને સારા-ખોટાને વિચાર કરવાને શક્તિમાન હોઈએ તે પણ બે ડાહ્યા માણસને પૂછી જેવું, જેથી આપણી કેઈ પણ સ્થળે કંઈ પણ ભૂલ થતી હોય તેની ખબર પડે અને કાર્યસિદ્ધિમાં હરકત આવે નહિ.
જેઓ પરિણામને વિચાર કરે છે, તેઓ પાછું પહેલાં પાળ બાંધી શકે છે અને તેથી કોઈ પણ કાર્યને વણસી જતું અટકાવી શકે છે.
મનુષ્ય અનંત શક્તિને સ્વામી છે અને તે ધાર્યું કાર્ય કરી શકે છે, એને અર્થ એ છે કે તે ધર્ય રાખીને પ્રયત્ન-પ્રયાસ–પુરુષાર્થ કર્યા કરે તે છેવટે ધાર્યું પરિણામ લાવી શકે છે, પણ એનો અર્થ એ નથી કે તે ગમે ત્યારે ગમે તે કામ કરી શકે છે. વર્તમાન કાળે તે તેની શક્તિ જેટલા પ્રમાણમાં ખીલેલી હોય તેને જ તેણે મુખ્ય વિચાર કરવો જોઈએ. અર્ધો મણ જે ઉચકવાની શક્તિ હોય અને તે પાંચ મણની ગુણી ઉચકવા જાય તે શી રીતે ઉચકી શકે ?

Page #42

સફળતાનાં સૂત્રો અથવા પાસે પાંચ હજારને જીવ હોય અને પચીસ હજાનું ઘર બાંધવા જાય તે શી રીતે પહોંચે ?
કેટલાક માણસે પોતાની શક્તિનું વધારે પડતું મૂલ્યાંકન કરીને એક કાર્યમાં યાહોમ ઝંપલાવે છે, પણ તેને આખરી અંજામ પ્રાયઃ બૂરે આવે છે. રાવણે પોતાની શક્તિનું વધારે પડતું મૂલ્યાંકન કરી સીતાજીનું હરણ કર્યું અને શ્રી રામચંદ્રજી સાથે વેર બાંધ્યું, તેને અંજામ શું આવ્યું? દુર્યોધન તથા દુઃશાસને પિતાની શક્તિનું વધારે પડતું મૂલ્યાંકન કરી પાંડેને પ્રતિસ્પર્ધી બનાવ્યા અને મહાભારતને નેતયું, તેને અંજામ શું આવ્યો ? વ્યાપાર તથા સટ્ટા વગેરેમાં પણ આપણે એ જ વસ્તુ જોઈએ છીએ. માણસે પોતાનાં ગજા કરતાં ઘણું મોટું કામ કરી નાખે છે અને છેવટે પાયમાલ થાય છે.
“હિંમતે મરદા તે મદદે ખુદા” અને “સાહસ વિના લક્ષમી નહિ” એ બંને સૂત્રો અમારાં લક્ષમાં છે, પણ તેને વિવેકહીન આશ્રય લેવાથી મનુષ્ય નિષ્ફળતાને નેતરે છે, એ અમારાં કથનને મુખ્ય આશય છે.
સંગે અનુકૂળ ન હોય અને કામ શરુ કરવામાં આવે તે તેમાં સફળતા મળતી નથી. તાવ અને ખાંસી લાગુ પડી હોય અને બસ માઈલને પગપાળા પ્રવાસ કરવાની ધારણા રાખીએ તે તે કેમ પાર પડે? અથવા
જ્યાં બધા દિગંબર (નગ્ન) વસતા હોય, ત્યાં ધોબીનીદુકાન ખાલીએ તે એ ધંધે શી રીતે ચાલે છે તે જ રીતે ઉખર ભૂમિમાં બાજરી વાવીએ તે પાક કે ઉતરે?

Page #43

ચેાજના આવશ્યક છે
૪૧
સંચાગેાનુ ખળામળ પારખવા માટે કુશાગ્ર બુદ્ધિની જરૂર છે, એટલે મનુષ્ય પેાતાની બુદ્ધિના બની શકે તેટલા વિકાસ કરવા જોઈએ. શિક્ષણ, સાહિત્ય, વિદ્વત્સમાગમ વગેરે તેનાં મુખ્ય સાધના છે.
૯-ચેાજના આવશ્યક છે.
કેાઈ પણ મહત્ત્વની પ્રવૃત્તિ કરવી હાય તા પ્રથમ તેની ચૈાજના તૈયાર કરવી આવશ્યક છે. એથી તેનાં દરેક અંગેાપાંગના સૂક્ષ્મતાથી વિચાર કરી શકાય છે તથા કાઈ માટી ભૂલ રહી જતી હાય તેના ખ્યાલ આવી જાય છે.
મનામન વિચાર કરતાં કેટલાક મહત્ત્વના મુદ્દા છૂટી જવાના સંભવ રહે છે, તેથી હિતાવહુ એ છે કે ચેાજનાને કાગળ પર ટપકાવી લેવી, તેને પેાતાની નજર સમક્ષ રાખવી અને તેના બધા મુદ્દાઓ પર ક્રમશ: વિચાર કરવા. આ રીતે બે-ત્રણ વાર કે વધુ વાર વિચાર કર્યો પછી જે ચૈાજના તૈયાર થાય તેને ક્રીક સમજવી.
આપણી પ્રવૃત્તિ અંગે કોઈના સહકાર જોઇતા હાયઘણા ભાગે જોઈએ જ–તા તેને સમજાવવા માટે આ રીતે તૈયાર કરેલી ચેાજના ખૂબ ઉપયાગી નીવડે છે અને આપણું કામ વ્યવસ્થિત છે, એવી છાપ પડતાં ધારેલા સહકાર મળી રહે છે. માત્ર માઢાની વાતા લેખિત યેાજના જેટલી સુ’દર છાપ પાડી શકતી નથી, એવા અનુભવ પણ ઘણાખરાને થયા જ હશે.
આ જમાને પ્રચારના ગણાય છે અને કાઈ પણ

Page #44

જર
સફલતાનાં સૂત્રો વસ્તુને પ્રચાર પેજના વિના થઈ શક્તા નથી, એટલે આજે તે જનાનું સ્થાન અનિવાર્ય બન્યું છે. સરકાર, નગરપાલિકાઓ, ગ્રામ્ય પંચાયતે, સામાજિક સંસ્થાઓ તથા વ્યાપારઉદ્યોગને લગતી પેઢીએ પિતાની જનાઓ કેવા રૂપરંગમાં બહાર પાડે છે, તે કેઈથી અજાણ્યું નહિ હોય. તાત્પર્ય કે બેસતે રાજા અને આવતી વહુ પ્રથમ દર્શને જે જાતની છાપ પાડે છે તે જ લોકોનાં મન ઉપર વધારે અસર કરે છે, તેમ સુંદર અને સુવ્યવસ્થિત રૂપે બહાર પડેલી એજના લોકોનાં મન પર ઘણું અસર કરે છે અને તેથી કરવા ધારેલી પ્રવૃત્તિમાં સુયશ સાંપડે છે.
અહીં એ સ્પષ્ટતા કરી લઈએ કે પેજના સુંદર હોય પણ તેને અમલ કરવાની આવડત કે કાળજી ન હોય તે કાર્યસિદ્ધિ થતી નથી, એટલે રોજના ઉપરાંત કામ કરવાની આવડત પણ કેળવવી જોઈએ. ૧૦-ફળ માટે અધીરા થશે નહિ.
કેઈ પણ ક્રિયાનું ફળ તરત ન દેખાય તેટલા પરથી જ ક્રિયા નિષ્કલ ગઈ છે, એમ માની લેવું નહિ. કેટલીક ક્રિયાઓ જ એવી હોય છે કે જેનું ફલ અમુક અવસ્થાએ કે અમુક સમયે જે દેખાય. દાખલા તરીકે બીજમાંથી ફલ થાય છે, એ હકીકત નિર્વિવાદ છે, પણ તેને અર્થ એ નથી કે આજે બીજ વાવીએ ને કાલે ફળની પ્રાપ્તિ થાય. પ્રથમ બીજમાંથી અંકુર ફૂટે છે, તેમાંથી સ્કંધ (થડ) થાય છે, તેમાંથી શાખા-પ્રશાખા (ડાળી-ડાંખળા) ને વિસ્તાર થાય છે, એ શાખા-પ્રશાખાને પત્રો આવે છે,

Page #45

૪
ફળ માટે અધીરા થશે નહિ. પુપે આવે છે ને ત્યાર પછી ફળ આવે છે. ફલપ્રાપ્તિને આ કમ સમજ્યા વિના કેઈ મનુષ્ય માત્ર સ્કંધ કે માત્ર શાખા જેઈને એમ કહે કે હજી પણ ફળ આવ્યું નહિ, માટે આ બીજ વાવવાની ક્રિયા નિષ્ફળ છે, તે તે ઉચિત નથી.
બળ, વિદ્યા, ધન અને યશ-લાભની બાબતમાં પણ આ જ ક્રમ જોવામાં આવે છે. - આજે સાત્વિક ભોજન લીધું અને કાલે બલપ્રાપ્તિ થાય એમ બનતું નથી. ભેજન પેટમાં ગયા પછી તેને રસ થાય છે, તેમાંથી રુધિર બને છે અને તેમાંથી અનુક્રમે માંસ, મેદ, અસ્થિ, મજ્જા તથા શુક્ર (વીર્ય) બને છે. આ રીતે જ્યારે શરીરમાં ઉત્તમ વીર્યને સંચય થાય ત્યારે બળને અનુભવ થાય છે. હવા ખાવાથી શરીર સારું થાય છે, એમ કહેવાનો અર્થ એ નથી કે આજે હવા ખાધી અને કાલે શરીર સારું થાય. તે માટે અમુક દિવસ સુધી નિયમિત હવા ખાવી જોઈએ અને તે જ તેનું પરિણામ દેખાય. વ્યાયામથી શરીર સુધરે છે, એને અર્થ પણ એ જ છે કે જેઓ અમુક સમય સુધી નિયમિત વ્યાયામ કરે છે, તેનું શરીર સુધરે છે.
એક મનુષ્ય વિદ્યા પ્રાપ્ત કરવાના ઉદ્દેશથી શાળાપાઠશાળામાં જાય છે, પણ દાખલ થયા પછી પાંચ-પંદર દિવસમાં કે મહિના–બે મહિનામાં જ તેને વિદ્યાની પ્રાપ્તિ જઈ જતી નથી. તે માટે અમુક વર્ષો સુધી અનેક વિષયને ક્રમશઃ અભ્યાસ કરે પડે છે.
ધનપ્રાપ્તિના ઉદ્દેશથી કઈ પણ વ્યાપાર કે પં

Page #46

અને તે
કરે છે,
વ્યાપાર કે મુશ્કેલીઓ નડે છે
સલતાનાં સૂત્ર શરુ કરવામાં આવે તે તરત જ લાલ થવા માંડતા નથી. પ્રારંભમાં અનેકવિધ અગવડા કે મુશ્કેલીઓ હાય છે, તે ધીરજથી એળ’ગવામાં આવે અને પ્રયાસ એક સરખા ચાલુ ‘રાખવામાં આવે તા જ તે વ્યાપાર કે ધંધા જામે છે અને તેમાંથી ધનની પ્રાપ્તિ થાય છે. આટલી સાદ્ની વાત ન સમજતાં જે લેકે તરત ફળની આશા રાખે છે ન દેખતાં તેને નિષ્ફળ માની લેવાની ઉતાવળ તેની હાલત ઘણી કફ઼ાડી થાય છે. તે બીજો “ધા શરુ કરે તેમાં પણ પ્રારંભિક અને તેથી તરત ના દેખાતા નથી, એટલે તે ાઢીને ત્રીજા ધંધામાં ઝંપલાવે છે. આમ વારવાર વ્યાપાર-ધંધા બદલતાં અને તેમાં અમુક નુકશાન ખાતાં આખરે મૂડી ખલાસ થાય છે અને દેવાદાર બનવાના વખત આવે છે. પરિણામ માટે અધીરા કે ઉતાવળા થવાથી કેવી સ્થિતિ થાય છે, તે સંબંધી અહીં એક દૃષ્ટાંત રજૂ કરીશું, એક વ્યાપારીને કાઇ ભૂસ્તરશાસ્ત્રી તરફથી સમાચાર મળ્યા કે અમુક જમીનમાંથી સેનુ નીકળે તેમ છે, એટલે તેણે એ જમીન ખરીદી લીધી, ખેાદકામનાં યત્રા વસાવ્યાં અને કામ ચાલુ કર્યું. પરંતુ ભૂસ્તરશાસ્ત્રીએ કહ્યું હતુ. તેટલી ઊ’ડાઇએ સેાતું નીકળ્યું નહિ, એટલે તે વ્યાપારીનાં મનમાં અનેક જાતની શંકાઓ થવા લાંગી. આ જમીનમાંથી સાનુ” નીકળશે કે કેમ ? પેલા ભૂસ્તરશાસ્ત્રીએ મને છેતર્યો તે નહિ હાય !. મારા પર ખર્ચ તા ચડી જ રહ્યો છે. આવા ખચ કયાં સુધી ચડાવવા?' વગેરે વગેરે. આથી

Page #47

ફળ માટે અધીરા થશે નહિ
તે પેલા ભૂસ્તરશાસ્ત્રીને ફરી મળ્યા અને ‘આ જમીનમાંથી સાનું નીકળશે કે કેમ ? અને નીકળશે તેા કેટલી ઊંડાઇએ નીકળશે ?? એ જાણવાની માગણી કરી.
ઉત્તરમાં ભૂસ્તરશાસ્ત્રીએ જણાવ્યું કે ૮ મે આજ સુધી અનેક જાતની જમીનેા તપાસી છે, તેથી તેનાં લક્ષ હાથી પૂરેપૂરા પરિચિત છું. તેના આધારે તમને જણાવું. છું કે આ જમીનમાંથી સેાનું અવશ્ય નીકળશે. ઊંડાઈની આગાહીમાં વખતે થાડા ફેર પડે, પણ તેથી આપે નિરાશથવાની કેાઈ જરૂર નથી. ’
6
આ પરથી પેલા વ્યાપારીએ ખાદકામ આગળ ચલાવ્યું, પણ આ જમીનમાંથી સેાનું નીકળશે કે કેમ ?' એ ખાખતમાં તેના મનમાં શકા થયા જ કરતી હતી અને શંકાનું ખળ ધૈર્ય ઘટાડે છે, એટલે એક દિવસ તેનાં ધૈયના અંત આવી ગયા. પરિણામે તેણે પેાતાની જમીન તથા યત્રસામગ્રી વગેરે વેચી નાખવાના અને જેટલા પસા ઉપજે તેટલા લઈ લેવાના નિય કર્યાં.
કોઈ પણ વસ્તુ ખરીઢવી હાય તા માંમાગ્યું મૂલ્ય આપવું પડે છે અને વેચવા જઈએ તેા પાણીનાં મૂલ્યે વેચાય છે, એટલે આ વ્યાપારીને જમીન તથા યંત્રસામશ્રીનાં ચેથા ભાગનાં નાણાં ઉપજ્યાં અને લાખા રૂપિયાની ખાટ ગઈ.
.
"
જેણે આ જમીન તથા યંત્રસામગ્રી ખરીદી હતી, તેણે વિચાર કર્યો કે આ બધી વસ્તુ મને ખૂબ સસ્તી પડી છે, એટલે અમુક ઊંડાણ સુધી હું ખેાદકામ કરાવું,

Page #48

સફલતાનાં સૂત્રો તે પણ મને ભારે પડશે નહિ. માટે મારે પેલા ભૂસ્તરશાસ્ત્રીનાં વચન પર ભરોસો રાખીને કામ આગળ ચલા વવું. ” આમ વિચારીને તેણે ખેદકામ ચાલુ કર્યું અને માત્ર સો-બસો ફૂટ જમીન ખેદી ત્યાં જ સોનું મળી આવ્યું. ” આથી જમીન ખરીદનારને ઘણે લાભ થયો. આ સમાચાર પેલા વ્યાપારીને મળ્યા ત્યારે તેણે કપાળ કૂવું. પણ આ સ્થિતિ માટે તેની અધીરાઈ જ જવાબદાર હતી.
યશ-લાભની પ્રાપ્તિ માટે પણ પણ આવું જ સમજવાનું છે. સારું કામ કરવાથી યશની પ્રાપ્તિ થાય છે, એને અર્થ એ નથી કે એક સારું કામ કર્યું કે તરત જ યશની પ્રાપ્તિ થઈ જાય. સંભવ છે કે એ વખતે કે આપણને બરાબર સમજ્યા ન હોય, એટલે અનેક પ્રકા૨ના કુતર્કો કરે, આપણી ભૂલ કાઢે કે આપણી દાનત ઉપર આક્ષેપ કરે અને તેનું સાચું મૂલ્યાંકન ન કરે. પણ આવી બાબતેથી ક્ષોભ ન પામતાં સારું કામ કરવાની પ્રવૃત્તિ ચાલુ રાખવામાં આવે તે યશપ્રાપ્તિ થયા સિવાય રહેતી નથી. મહાત્મા ગાંધીજીએ આ દેશમાં રાષ્ટ્રીય ચળવળ શરૂ કરી, ત્યારે તેમની સામે કેટલા આક્ષેપ થયા હતા ? પણ તેઓ એનાથી ક્ષેભ પામ્યા નહિ અને પોતે જે પ્રવૃત્તિને સારી કે શુભ માની હતી, તેને બરાબર વળગી રહ્યા તે આખરે રાષ્ટ્રપિતા બન્યા અને મહાન યશના ભાગી થયા. આજે જગત્ આખું તેમનું નામ યાદ કરે છે. કવિ, લેખક અને ચિત્રકારને શરૂઆતમાં કડવા જ અનુભવ થાય છે. તેમની કૃતિઓની ખાસ કદર થતી

Page #49

ફળ માટે અધીરા થશે। નહિ
જાફ
નથી. પણ તે ઉત્તરોત્તર સારાં કાવ્યો, સારા લેખા કે સારાં ચિત્ર આપતા રહે છે ! આખરે એક દિવસ યશની કલગી તેમનાં શિર પર ફરવા લાગે છે.
રાગનિવારણ, ચાક્રિયા, મંત્રસાધન તેમજ ધર્મોરાધનની માખતમાં પણ આવી જ સ્થિતિ પ્રવર્તે છે. ઘણા માણસા પેાતાને લાગુ પડેલા રોગનું નિવારણ કરવામાં સફળ થતા નથી, તેનું એક કારણ એ હોય છે કે તેઓ કાઈ પણ ઉપચાર ધૈર્યપૂર્વક અમુક સમય સુધી કતા નથી. આજે એક ઉપચાર તા કાલે ખીન્ને ઉપચાર, આજે એક દવા તા કાલે બીજી દવા એમ ફેરફાર કર્યાં જ કરે છે, તેથી ઉપચારના ફાયદા શી રીતે મળે?
<
નથુભાઇની આંખે આંજણી થઈ, એટલે તેમણે એક મિત્રને ઉપાય પૂછ્યો કે ‘ શું કરવું ? ” તે મિત્રે કહ્યું કે “તેના પર કાળી શાહી લગાડી દો, એથી ફાયદો થશે. ’ આથી નથુભાઈ એ તેના પર કાળી શાહી લગાડી. સાંજે એક બીજા મિત્ર મળ્યા. તેમણે પૂછ્યું કે આ શું થયું છે ? ’ ત્યારે નથુભાઈ એ જણાવ્યું કે આંખે આંજણી ૮ થઈ છે અને તેના પર કાળી શાહી લગાડી છે. • એ સાંભળી પેલા મિત્રે કહ્યું કે ‘તમે ભલા માણસ છે કે જે-તેનું માની લે છે. આમાં કાળી શાહીથી કાયા ન થાય. એના પર તેા કેસર લગાડવું જોઇએ કેસર ! • એટલે નથુભાઈ એ કેસર વાટીને તેના પર ચાપડયું, ખીજા દિવસે એક એળખીતા ડોશીમા મળ્યા. તેમણે પૂછ્યુ કે “ આ શું થયુ છે?' નથુભાઈ એ કહ્યું કે ‘મા! આંખે આંજણી થઈ છે

Page #50

૪૮
સફ્લતાનાં સૂત્રે ને તેના પર કેસર લગાડ્યું છે.” એ સાંભળી પેશીમાએ કહ્યું કે “એના પર કેસરથી કંઈ ફાયદો ન થાય. આંબલીને કચૂકે ઘસીને લગાડે, એટલે તરત ફાયદે થશે. મેં એ રીતે ઘણાની આંજણી મટાડી છે.” એટલે નથુ ભાઈએ કેસર ભૂંસી નાખ્યું અને આંબલીને કચુકે ઘસીને ચોપડ્યો. આ રીતે બીજા પણ બે ચાર ઠંડા-ગરમ ઉપચારે ઉપરાઉપરી કર્યા, એટલે આંજણું વકરી અને આંખ પર મોટે સેજે આવી ગયે. આખરે તેમણે એક અનુભવી વૈદ્યને આશ્રય લીધે અને તેને ઉપચાર અમુક વખત સુધી ચાલુ રાખતાં સારું થઈ ગયું. તાત્પર્ય કે જે ઔષધથી રેગનિવારણમાં સફળતા મળે તેમ હય, તેનાં ફળ માટે અધીરા થઈ તેને છોડી દેતાં પરિણામ મારું આવે છે.
યુગમાં પણ આજે ક્રિયા કરી અને કાલે ફાયદે દેખાય તેવું હોતું નથી. તેની ક્રિયાઓ અમુક વખત સુધી નિયમિત કરવામાં આવે ત્યારે જ તેને લાભ દેખાય છે. થડા દિવસ આસન કર્યા કે પ્રાણાયામ કર્યો અને કેટલે લાભ થયે? તે તપાસવા માંડ્યું કે ગસાધકના પગ ઢીલા પડવા માંડે છે અને જે ક્રિયા ખરેખર ફાયદે પહોંચાડનારી હોય તે છૂટી જાય છે.
મંત્રસાધનામાં પણ જપ કે અનુષ્ઠાનની પૂર્ણાહુતિ થયા સિવાય ફળની આશા રાખવી વ્યર્થ છે. ઘણા મનુ કોઈ અનુષ્ઠાનની શરૂઆત કરે છે અને ફલ સંબંધી વિચાર કરવા લાગી જાય છે તથા મનથી દેવની પાસે

Page #51

I
વિશ્વવંદ્ય પ્રભુ મહાવીરને મહામંત્ર અહિંસા ભારતને ખૂણે ખૂણે અને અન્ય દેશોમાં અહિસાપ્રચાર અને અભયદાનના
વ્યાપક કાર્યો કરતી મુંબઈની શ્રી જીવદયા મંડળીને સહાય કરી
– અભયદાનનું પુન્ય મેળવે. – રૂા. ૧૦૦૧), રૂા. ૫૦૧ કે ૨૫૧) સ્થાયી ફંડમાં આપી અનુક્રમે મંડળના પેદ્રન, ડેનર કે લાઈફ મેમ્બર બને. – ઐચ્છિક મદદ મોકલી સહાય કરે. – મદદ મોકલવાનું ઠેકાણું –
માનદ મંત્રીઓ મુંબઈની શ્રી જીવદયામંડળી.
૧૪૯, શરાફ બજાર, મુંબઈ-૨ છ છ
છછછછછછછછછછછછછછછક
ત્રિવિધ સેવા લેખનઃ જીવનચરિત્ર, નિબંધ, લેખ, વિવેચને, કથાઓ
તૈયાર કરી આપવામાં આવે છે. રુદ્રણઃ અમારી દેખરેખ નીચે પુસ્તકો સુંદર રીતે છપાવી
આપીએ છીએ. તેને લગતાં ચિત્રો, બ્લોકે પણ
તૈિયાર કરી આપીએ છીએ. પ્રકાશન: અમારી મારત છૂટક પુસ્તકે તથા ગ્રંથમાલા
રૂપે પુસ્તકે પ્રકટ કરાવવા હોય તે પણ કરી આપવામાં આવે છે. વિશેષ જાણવા પત્રવ્યવહાર કરે જૈ ન સા હિ ત્ય – મ કા શ ન - મંદિ૨ લધાભાઈ ગુણપત બીલ્ડીંગ, ચીંચબંદર, મુંબઈ%
૦
:
"
-
•

Page #52

આધ્યાત્મિક સાહિત્યની રસલ્હાણું
પૂજ્યપાદ મુનિવર્ય શ્રી ભાનુવિજ્યજી ગણિવરના સંવેગવૈરાગ્ય તરબોળ સાહિત્યનું પ્રકાશન “દિવ્યદર્શન' સાપ્તાહિક દ્વારા છેલ્લા સાત વર્ષોથી થઈ રહ્યું છે. દર શનિવારે ઘેરબેઠાં એ પત્ર જીવનનાં કઈ પરમ સત્યોને સમજાવી જાય છે, કેઈ મહાન કર્તવ્યોને સાદ દઈ જાય છે. એનું નિયમિત વાંચન કરનાર નરનારીઓને આધ્યાત્મિક સાહિત્યની રસલ્હાણું મળે છે.
આ ઉપરાંત તેઓશ્રીનાં રચેલાં પુસ્તક પણ પ્રકાશિત થયેલાં છે અને થઈ રહ્યાં છે. તેમાં ઉચ્ચ પ્રકાશના પંથે, ગદષ્ટિસમુચ્ચય (પીઠિકા), ગંગાપ્રવાહ, વાર્તા વિહાર, નિશ્ચયવ્યવહાર, અરિહંત પરમાત્માની ઓળખાણ, પ્રેરણા, પ્રીતની રીત, પ્રભુને પંથ, સમરાઈકહા (ગુણસેન–અગ્નિશર્મા ), વગેરે પુસ્તકે મુખ્ય છે.
તાજેતરમાં તેઓશ્રીની તપરિશુદ્ધ અને પદાર્થભરપૂર કલમે પૂ. શ્રી હરિભદ્રસૂરીશ્વર વિરચિત લલિતવિસ્તરા ગ્રંથનું ગુજરાતી (પરમતેજ) તથા હિંદી (પ્રકાશ) ભાષામાં રેચક વિવેચન થઈ રહેલું છે. બે ભાગમાં ગ્રંથ પ્રકાશિત થશે. પ્રત્યેક ભાગની કિંમત ૫-૫૦ રૂપિયા રાખવામાં આવેલી છે.
| દિવ્યદર્શન સાપ્તાહિક તથા ઉપર્યુક્ત સાપ્તાહિક અંગે નીચેનાં સરનામે પત્રવ્યવહાર કરે.
દિ ચ દ શ ન કા ય લ ચ ઠે. ચતુરદાસ ચીમનલાલ શાહ
કાળુશીની પિળ, અમદાવાદ, - તા. કડ-ઉપધાનરહસ્ય, ઉપધાનસ્વરૂપ અને ઉપધાનચિંતન એ
પુસ્તિકાઓ પણ અહીંથી મળી શકશે.

Page #53

મિત્રે વધારે પિતાની ઈચ્છિત વસ્તુની માગણી કરતા રહે છે, પણ એ રીતે તેમની ઇચ્છા પૂર્ણ શી રીતે થાય? જે બેંકમાં રૂપિયા જમા હોય તે જ ચેક સીકરાય છે, તેમ આ વિષયમાં પણ જપ કે અનુષ્ઠાનની પૂરી મૂડી જમા થઈ હોય તે જ વરદાન મળી શકે છે.
5. " ' ધર્મારાધનમાં વિચિકિત્સા એટલે “ફલ મળશે કે નહિ?” એવા વિચારને મેટે દેષ ગણેલે છે, કારણ કે બધાં ધર્મારાધનનું ફળ તરત કે તાત્કાલિક દેખાતું નથી. આ સંયોગોમાં ફળને વિચાર કર્યા કરવાથી ધમૌરાધનમાં શિથિલતા આવે છે અને પરિણામે છેડી દેવાનો વિચાર થાય છે. તેમાં તે “સક્રિયાનું ફળ મળ્યા વિના રહેતું નથી” એ શ્રદ્ધાથી જ કામ લેવાનું હોય છે અને તે જ આખરે ફળદાયી થાય છે.
તાત્પર્ય કે જે પ્રવૃત્તિ વ્યવસ્થિત ચાલી રહી હોય તેનાં ફળને માટે અધીરા થવું યોગ્ય નથી. તેને સમય થતાં ફળ અવશ્ય મળશે, એમ માનીને ચાલવું એ જ હિતાવહ છે. ૧૧-મિત્રો વધારો - મિત્રે વધારે હોય તે ધાર્યું કામ થઈ શકે છે અને સંકટ સમયે મોટી સહાય મળે છે, તેથી જીવનમાં ઝળકતી ફત્તેહ ઈચ્છનારે મિત્રોની સંખ્યા વધારવી જોઈએ.
કેટલાક કહે છે કે “એ તે અમે પણ જાણીએ છીએ, પણ અમારા મિત્રોની સંખ્યા વધતી નથી, માટે તેને કોઈ સિદ્ધ ઉપાય હેય તે બતાવે. આ બંધુઓને અમે જણાવવા ઈચ્છીએ છીએ કે “હળતાં મળતાં રહેવું, મધુર વાણને ઉપયોગ કરવા

Page #54

પર
સફલતાનાં સ અને સહદયતા દાખવવી, એ મિત્ર વધારવાના સિદ્ધ ઉપાયો છે. એટલે તમે અતડા રહેતા હો, કેઈની સાથે જલ્દી ભળતા ન હો કે દરેક બાબતમાં તમારે ચોતરો જુદો રાખતા હા તે પ્રથમ તેને દૂર કરો. તમે પાડોશીઓની સાથે ભળવાનું રાખો, સગાંસંબંધી તથા નાતીલા-જાતીલાઓને મળતા રહે તથા વ્યાપારધંધા અંગે અનેક મનુષ્યના પરિચયમાં આવતા હશે તેમની ઓળખાણ તાજી રાખે. એક માણસ સાથે સામાન્ય ઓળખાણ થઈ હોય તે સામે મળે ત્યારે તેને બે હાથ જોડીને નમસ્કાર કરે અને કેમ મજામાં ?” “ઘરે બધા કુશળ ?” “આપણે ત્યાં કયારે પધારશો?” “મારે લાયક કંઈ કામકાજ ?' વગેરે મધુર વચને બાલવાથી તેની સાથેનો સંબંધ વધશે અને તે તમારે મિત્ર બનશે. તેના પ્રત્યે તમે સહદયતા દાખવશે અને બનતી સહાય કરશે તે તમારી એ મિત્રતા વજલેપ જેવી દઢ થશે અને સમય આવ્યે ખૂબ કામ આપશે.” - અહીં એટલું સ્પષ્ટ કરવું આવશ્યક છે કે જે મનુષ્ય સ્વભાવથી દુષ્ટ હોય તેની મિત્રતા કરવી નહિ, કારણ કે તેનાથી આપણને કેઈ પણ પ્રકારને લાભ થતો નથી, પણ નુકશાન અવશ્ય થાય છે. હંસ ને કાગડાની મિત્રતા થઈ, અને સાથે ચાલ્યા અને રસ્તે એક વૃક્ષ ઉપર વિરામ કર્યો. ત્યાં કાગડે નીચે સૂતેલા એક મુસાફર પર ચરક અને તેનાં બધાં કપડાં બગાડ્યાં. આથી તે મુસાફર અત્યંત કોર્ષમાં આવી ગયો અને ધનુષ્ય પર બાણ ચડાવી ઉપર જેવા લાગ્યા. એ વખતે કાગડા ઉડી ગયે હતે, એટલે

Page #55

મિત્રા વધારે
પહ
માત્ર હુંસ તેની નજરે પડે. આ હૅસ પર તેણે તીર યુ. અને હંસને તે ખરાખર વાગતાં તેના પ્રાણ નીકળી ગયા !
કોઈ એમ માનતું હાય કે દુષ્ટને સુધારી લઈશું તા એ કામ સરળ નથી. અનુભવીએએ કહ્યું છે કે— દુષ્ટ ન છેાડે દુષ્ટતા, લાખ શિખામણુ દૈત; જ્યમ બહુ બહુ ધાયા છતાં, કાજળ હાય ન શ્વેત.
અહી પ્રસંગવશાત્ એ પણ કહી દઇએ કે દુષ્ટની મિત્રતા તે। દૂર રહી, પણ તેની નજીક જવામાં ચે સાર નથી. માવળ કે એરડીની નજીક જઈ એ તા એ ચાર કાંટા અવશ્ય વાગે છે. પરંતુ દુષ્ટને પારખવાનું કામ સહેલું નથી, તે મુખના મીઠા હાય છે અને વાત એટલી સફાઈથી કરી જાણે છે કે ભલભલા માણસે પણ ભાળવાઈ જાય છે. અમારા એક મિત્ર જે મહુ પાકા ગણાતા તેમના આ કિસ્સા છે. તેઓને રેલ્વેને પ્રવાસ કરતાં એક નવયુવાન સાથે ઓળખાણ થઈ અને તેની ખેલવાની સફાઈ પરથી તેને સજ્જન માની ‘મુંબઈ આવા ત્યારે મારે ત્યાં જેરૂર પધારજો’ એમ કહી પેાતાનું સરનામું આપ્યું. કેટલાક દિવસ પછી એ યુવાન એક પેટી ને એક ખીન્ના લઈ અમારા મિત્રને ત્યાં આન્યા. અમારા મિત્રે તેને આવકાર આપ્ય ને પેાતાને ત્યાં ઉતારા આપી સાથે જમાડયા
સાંજે એ નવયુવાને કહ્યું કે મારે ખાસ કરીને સરઢારી અમલદારા સાથે કામ હેાય છે અને તે અંગે ઘણા અગત્યના કાગળા મારી પાસે હાય છે, એટલે તમારી

Page #56

૪
સફલતાનાં સૂચ
ઉપરની ઓરડીમાં રહેવાનું મને ઠીક પડશે.' અમારા મિત્રને પેાતાના જ માળા હતા અને આ એરડી ખાલી હતી, એટલે આપવામાં કઈ હરકત ન લાગી. પેલા નવયુવાને આભાર માની પેાતાના સરસામાન તેમાં ગેાઠવી દ્વીધા.
બીજા દિવસે પણ અમારા મિત્રે તેને સાથે જમવાનું આમત્રણ આપ્યું અને ‘અહી રહે ત્યાં સુધી જમવાનુ અમારે ત્યાં રાખજો' એવા આગ્રહ કર્યો, પશુ પેલા નવયુવાને ‘મારાં કામનું ઠેકાણું નહિ, ઘણું માડુ થઈ જાય ’ વગેરે કહીને તે આમત્રણના સ્વીકાર કર્યો નહિ.
આ
તે યુવાન મારે બેત્રણ વાગે આવે, આજે આમ કર્યું, તેમ કર્યુ. વગેરે વાતા કરી જાય અને રાત્રે માડેથી પેાતાની આરડીમાં પાછા ફરે. રીતે દશેક દિવસ વ્યતીત થયા પછી તે એક દિવસ અગિયાર વાગતાં ઘરે આવ્યો ને મારું કામ પતી ગયું છે, માટે રજા લઈશ એમ કહીને પોતાના સરસામાન લઈ વિદાય થયા. અમારા મિત્રે તેમને ભાવભરી વિદાય આપી.
- પછી આશરે ત્રણ વાગે તે પેાતાના માળામાંથી નીચે ઉતર્યાં, ત્યાં ત્રણ-ચાર માણસાએ સામે આવીને તેમન કહ્યું કે ૮ અમે તમારી જ રાહ જોતા હતા. ’ અમારા મિત્ર આમાંના કોઈ પણ માણસને ઓળખતા ન હતા, એટલે તેમને આ મુલાકાત વિચિત્ર લાગી, પણ પેાતાના મનાભાવ વ્યક્ત ન થવા દેતાં પૂછ્યુ કે શા માટે મારી રાહ જોતા હતા ?? પેલાઓએ કહ્યું કે આપ આવા સવાલ કેમ કરેા છે ? આપે વલણ માટે ત્રણ
6 તમે

Page #57

સેવા જ ખરી ગણનાપાત્ર છે.
તમે આગ, દરિયાઈ તથા અકસ્માતના વીમાઓનું જે પ્રીમીયમ ભરે છે, તે ઈસ્યુરન્સ એસેસીએશન ટેરીફ દ્વારા નક્કી થાય છે, અથવા ખુલ્લા બજારની અંદર મુક્ત હરિફાઈના નિયમ વડે નક્કી થાય છે. પણ ન્યૂ ઈડિયાએ જનરલ વીમાનાં ક્ષેત્રમાં જે આગેવાનીભર્યું આજનું સ્થાન મેળવ્યું છે, તેનું કારણ એ છે કે તે પિતાના ગ્રાહકેની જરૂરીઆતે પર ખાસ લક્ષ આપે છે અને તે પિોલીસી વેચતાં પહેલાં તેમજ પછીથી તમને સંતોષકારક સેવા પૂરી પાડે છે.
ઘી ન્યૂ ઈંડિયા એશ્યરન્સ કું, લીમીટેડ
મહાત્મા ગાંધી રોડ, મુંબઈ

Page #58

રામતીર્થ બ્રાહ્મી તેલ
[ સ્પેશીઅલ નં. ૧ ] રજીસ્ટર્ડ
વાળ વધારવા, મગજ શાંત રાખવા, યાદશક્તિ સારી કરવા, શાંત નિદ્રા માટે, શરીરને માલીસ કરી સ્મૃતિમાં લાવવા માટે દરેક ઋતુમાં દરેકને માટે ઉપયાગી છે. કિ`મત મેાટી માટલીના શ. ૪-૦૦, નાની બાટલીના શ. ૨-૦૦
યોગાસન
શરીર નીરાગી રાખવા માટે આ ચિત્રપટ અમારે ત્યાંથી મંગાવશેા. કિંમત પેસ્ટેજ
સાથે રૂા. ૨-૫૦
શ્રી રામતીર્થ યાગાશ્રમ દાદર, સેન્ટ્રલ રેલ્વે, મુંબઈ-૧૪

Page #59

મિત્રા વધારા
વાગ્યાના વાયદા કર્યાં, એટલે અમે ત્રણ વાગ્યે અહી આવ્યા છીએ.’ અમારા આ મિત્રે જીંદગીમાં કાઈ વાર સટ્ટો કર્યાં ન હતા કે આંકડા−ફીચરની ગંધ પણ લીધી ન હતી, એટલે વલણની વાતથી વિચારમાં પડી ગયા. તેમને એમાં કંઈ સમજાયું નહિ, એટલે ફરી પ્રશ્ન કર્યાં કે શેનું વલણ અને શી વાત ? હું કાઈ જાતના સટ્ટો કરતા નથી. ’
'
પ
પેલાઓએ કહ્યુ કે • આપના જેવા મોટા માણસ આવું જૂ હું મેલે તે ઠીક નથી. રાજ હજારો રૂપિયાની તેજી-મંદી ખેલા છે. અને ઉપરથી કહો છે કે હું કોઈ જાતના સટ્ટો કરતા નથી ?’
અમારા મિત્રે કહ્યું કે • તમે આ શું બેલેા છે ? એ વાત બીજા કેાઈની હશે,` મારી નહિ. મેં તે જીંદગીમાં ત્રણ પાઈના પણ સટ્ટો કર્યાં નથી. •
પેલાઓએ કહ્યું કે શેઠ! આજે તા નાનામાટા • બધા સટ્ટો કરે છે, એટલે વાત છુપાવવાના કાઈ અથ નથી. આપ પોતે સાદો ન કરો અને માણસને માકલી સાદા કરાવા એ બધું સરખું જ ને ? ’
અમારા મિત્રે કહ્યું મેં આવા કામ માટે કાઈ માણસ રાખ્યા નથી કે કેાઈ સાદા કરાવ્યે નથી. ?
પેલાએએ કહ્યું કે ‘ તમે કોઇ માણસ નહિ રાખ્યા હાય તા કોઈ સગાંવહાલાંને રાખ્યો હશે. તમારા ભાણેજ આવીને રાજ બજારમાં તમારા નામથી સાદા કરી જતા અને વલણના પૈસા લઈ જતા. આજે અમારે વલણના પૈસા લેવાના

Page #60

૧૮
સલતાનાં સૂત્ર
છે, એટલે તેણે કહ્યું કે શેઠ પાતે વલણના પૈસા આપશે. તમે ત્રણ વાગે માળા નીચે આવીને બેસો, એટલે અમે આવ્યા છીએ. માટે અમારાં વલણના પૈસા આપી ઢો.’
આ ખુલાસાથી અમારા મિત્રની સમજમાં આવી ગયું કે પોતે જે યુવાનને ઉતારી આપ્યુંા હતા, તે જ બજારમાં જઇને પેાતાનાં નામે ફીચરના ધંધા કરી આવતા હતા અને એ રીતે પૈસા લઈ આવતા હતા. આજે વલણ ચૂકવવાનું આવ્યું, એટલે જ તે અગિયાર વાગ્યે પાખારા ગણી ગયા. હવે શું કરવુ? જો વધારે ખટપટ થશે તે આ મવાલીએ ધાંધલ કરશે ને મારી આમરૂ જશે. એટલે તેમણે પૂછ્યું કે ‘તમારે વલણના કેટલા રૂપિયા લેવાના છે ?”
પેલાએએ કહ્યું કે ‘રૂપિયા સાડા આઠસા.’ એટલે અમારા મિત્રે પોતાને ત્યાંથી રૂપિયા સાડા આઠસા લાવીને ચૂપચાપ ચૂકવી આપ્યા ને જીઈંગીમાં એક નવા પાઠ શીખ્યા. તાત્પર્ય કે મિત્રા વધારવાની જરૂર છે, પણ તે જોઈને વધારવા અને તેના લીધે આપણે ફસાઈ જવાને વખત ન આવે તેની સાવચેતી રાખવી. ૧૨-હાથ ધરેલાં કામમાં પૂરી શક્તિ રેડા.
કેટલાક માણસે વિચાર-ચાજનાપૂર્વક કામ હાથ ધરે છે . પણ તેમાં પેાતાની શક્તિ જોઈએ તેટલી રેડતા નથી, એટલે એ કામ વણસી જાય છે અને પેાતાનાં લલાટે નિષ્ફળતાના લેખ લખાય છે, તેથી જે કામ હાથ ધરવું તેમાં પેાતાની શક્તિ પૂરેપૂરી રેડવી.
પુરુષાર્થનાં પાંચ પગથિયામાં ત્રીજું પગથિયું મળ

Page #61

2 1145725:40
Tat
Elegance in Velvet
Rich, smooth, feminine velvet. Such luxury
acar you. Cholis in ‘ASHOK' velver will bring you many pretty compliments.
Askok ASHOK VELVET MANUFACTURING CO. PRIVATE LTO.
Selling Agents: Messrs. V. Chatrabhuj & Co. Private Ltd.
M. J. Market, Bombay 2.

Page #62

શ્રી જેને શ્વેતામ્બર કેન્ફરન્સ શ્રી શ્રાવશ્રાવિકાક્ષેત્ર ઉત્કર્ષ–મુંબઈ સમિતિ સંચાલિત
ઉદ્યોગગૃહ
સાધાર્મિકવાત્સલ્ય, જાતમહેનત અને ગૃહઉદ્યોગને ઉત્તેજન
આપી રહ્યું છે, તેની એકવાર અવશ્ય મુલાકાત લેવા વિનંતિ છે.”
ટે. નં. ૭૪૮૩૬ –ઉદ્યોગગૃહમાં ચાલતા પરિશ્રમાલય અને શિક્ષણવિભાગમાં ૫૫૦ થી
૬૦૦ જેટલાં ભાઈ–બહેનો લાભ લઈ રહ્યાં છે. –ઉત્પાદન વિભાગમાં દરેક વસ્તુ પૂરી કાળજીથી સફાઈબંધ બનાવવામાં
આવે છે અને તે વેચાણવિભાગની દુકાનમાંથી મળી રહે છે. –ટેલીફોનથી ડરે નેંધી લેવાની તથા માલ ઘેર પહોંચાડવાની
વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. -ખાખરા, પાપડ, ચાહ-દૂધના મશાલા, અથાણાના મશાલા, ,
સરબત વગેરે અનેક વસ્તુઓ તૈયાર થાય છે. -સીલાઈ વિભાગમાં સ્ત્રી-પુરુષોને મનપસંદ કપડાં સીવી આપવામાં
આવે છે. –ઉપરાંત ટાઈપરાઈટીંગ, શોર્ટહેન્ડ, કેસપેન્ડન્સ, એકાઉન્ટસી તથા પાકા નામાનાં વર્ગો ચાલે છે.
એટલે આ ઉદ્યોગમંદિર આપની અનેકવિધ ઘરગથ્થુ વસ્તુઓની જરૂરીઆત પૂરી પાડી શકે
તેમ છે.
૧૦૯–૧૧૭, સી. પી. ટેન્ક રેડ, માધવબાગ પાસે,
મુંબઈ નં. ૪

Page #63

હાથ ધરેલાં કામમાં પૂરી શક્તિ રેડે છે અને ચોથું પગથિયું વીર્ય છે, એટલે હાથ ધરેલાં કાર્યમાં શરીર અને આત્મા બંનેની શક્તિ રેડવાને ઉપદેશ છે, તે આપણે ભૂલવાનું નથી.
આપણે અનેક સંસ્થાઓ આજે પ્રાણહીન કે નિષ્ક્રિય. દેખાય છે અને મરવાના વાંકે જ જીવે છે, તેનું મુખ્ય કારણ એ છે કે તેનાં પ્રમુખપદે, ઉપપ્રમુખપદે તેમજ મંત્રી અને સભ્યપદે આવનારાએ તે અંગે પિતાની શારીરિક કે માનસિક કેઈ શક્તિ તેમાં પૂરેપૂરી રેડતા નથી. તેઓ થોડા પૈસાનું દાન કરીને એમ સમજે છે કે અમે અમારું કર્તવ્ય બજાવ્યું, પણ આ સમજ ખોટી છે. કાર્યસિદ્ધિ માટે ધનના ભંગ ઉપરાંત તન અને મનના ભેગની પણ જરૂર છે.
દાનવીર કાર્નેગીએ પિતાનાં પાછલાં જીવનમાં ત્રીશ. ક્રોડ રૂપિયા સખાવત માટે કાઢયા હતા, પણ તે રૂપિયા એમને એમ આપી ન દેતાં તેને લગતી જનાઓ જાતે જ ઘડી હતી અને તેના કરારના મુસદ્દા પણ પિતે જ તૈયાર કર્યા હતા. આ કામ કરવામાં તેમણે ખૂબ પરિશ્રમ વેઠો હતો અને દશ વર્ષ જેટલો સમય આપ્યું હતું. ૧૩-વિદથી ડરે નહિ.
કેઈ પણ કાર્યમાં વિદન તે આવે જ છે. ખાસ કરીને સારાં કામમાં વિદને વિશેષ આવે છે. તેથી જ એક
વિજ્ઞાનિ' એ ઉક્તિ પ્રચલિત બની છે. પરંતુ આવા વખતે મનુષ્ય મનની સમતુલા ન ગુમાવતાં ધર્યને આશ્રય લેવો જોઈએ અને આવેલાં વિદનને પાર કરવું જોઈએ.

Page #64

૬૨.
સફલતાનાં સૂત્રો
જેઓ વિદનેથી કરીને સ્વીકૃત સારા કાર્યને ત્યાગ કરે છે, તેઓ આ જગમાં અપયશના ભાગી થાય છે અને પિતાનું નામ બીકણ, બાયલા કે કાયરની પંક્તિમાં લાવે છે. - શ્રી મહાવીર સ્વામીને સાધના કાલમાં કેટલા ઉપસર્ગો થયા ? કેટલા પરીષહ થયા ? છતાં તેમણે પિતાની સાધના ન છેડી તે આખરે સર્વજ્ઞ અને સર્વદર્શ થયા તથા લાખે મનુષ્યના તારણહાર બની આ જગતમાં પોતાનું નામ અમર કરી ગયા. અન્ય મહાપુરુષોએ પણ એ જ રીતે આવેલાં વિદનેને વૈર્યપૂર્વક ઓળંગી જઈને જ કાર્યસિદ્ધિ કરેલી છે, એટલે વિનેથી ડર્યા વિના તેને પાર કરી જવાનું ધર્ય રાખવું એ જ સાચે માર્ગ છે.
સફલતાનાં આ મુખ્ય સૂત્રો છે. તેનું અનુસરણ કરનાર પિતાનાં જીવનમાં જરૂર ઝળકતી ફતહ મેળવશે અને પિતાનું નામ આ જગતમાં રેશન કરશે.
ઉતિ રજા

Page #65

શુદ્ધ
પૃષ્ઠ
૭ ૧૫ ૧૯ ૨૧ ૨૨ ૨૩
પંક્તિ ૨૩ ૧૬ ૧૯
૫ ૧૮ ૩
२४
શુદ્ધિપત્રક (૧) જીવનનું ધ્યેય
અશુદ્ધ भगवद्भिरका, વદિક રાધાવેધા લટીકી બિંદુઓનાં ધમ રૂપી કહે છે त कुलं બે શબ્દને અક્ષર ખેરૂમાંથી આસ્ત किंपागफलाण मरणभयहताना निपानभिव कर्माणभायान्ति कान्ताराच्य महाभयाच्य પ્રકારાને शुभस्थाने
૨૬ ૨૯
૨ ૮ ૧ બ બ ૭ ૮ ૯ ૮ ૮ + ૮ + ૧ બ = ૮ ?
भगवद्भिरुक्का વૈદિક રાધાવેધ લટકી બિંદુઓના ધર્મરૂપી કહ્યું છે तं कुलं બે અક્ષરને શબ્દ ખફમાંથી આસ્તે किपागफलाणं मरणभयहतानां निपानमिव कर्माणमायान्ति कान्ताराच्च महाभयाच्च પ્રકારના शुमे स्थाने गाईं लक्कुडां
૩૭ ૩૮
૩૯
૪૩ ૪૪
૪ ૨૪
»
:
(૨) પરમપદનાં સાધન
અવિચ્છિન્નિ
૧૧
૨૧ .
અવિચ્છિન્ન

Page #66

૧ર
૧૯
૨૫
૨૯
૨૯
૩૨
૩૪
૩૫
૩૯
* * * * *
૫૧
પર
૬૩
૧૬
* * * *
કર
૧૧
૧૪
८
૧૯
૧૫
૨૦
ૐ
૧ર
८
૨૨
૧૨
7
જ
? ~ ≈
}
કરછ
८
૬૪
સમ્યક્તમૂલ
ભગવન્
પાચ
તૂટ
થાય થાય
सुखदुःखयाः
કડિયા
હ
લાગ્યા
भवसमुद्द
મત્સ્યભદ્રક્ષણ
મૂખમાં
मणा
पातं
અધ પૂદુગલ
રહ્યા
જ્ઞાનવિભગ જ્ઞાન મનમાં
(૩) ઇષ્ટદેવની ઉપાસના
જન
મથ
મન:પર્યજ્ઞાની
- बुद्धिबाधात्
જન
શ્રુતિ-સ્મૃતિને મુળ
સમ્યકત્વમૂલ
ભગવન
પાંચ
તૂટી
થાય
सुखदुःखयोः
કડિયા
હું લાગ્યા
भवसमुद्दे
મત્સ્યભક્ષણ
મુખમાં
मणो
—પોતા
અધ પુદ્દગલ
રહ્યા
જ્ઞાન વિભગનાન
મનનાં
જૈન
યક્ષ
મન:પવજ્ઞાની
बुद्धिबोधात्
જૈન
ધૃતિ-મતિને
મૂળ

Page #67

જાનુ
કાંતિક સમ્યગદર્શનરૂપ
જુનું લેકાંતિક સમ્યાગ્રદર્શનરૂપ (૪) સદ્દગુરુસેવા
આમ (૫) આદર્શ ગૃહસ્થ
આપ
अयव
શ્રષા
अद्यैव શુશ્રષા श्रावकमाहुरुत्तमाः
૧૨
૧૧
૧૫
૨૭ ૩૨ ૩૫
श्रावकभाहुरुत्तमाः (૬) આદર્શ સાધુ થરાયેલ દૃઢપ્રહરી ફરજ પેટે ભતક દીક્ષીત બેલવામાંથી નિશ્ચત पणाताभोजनम्
મહાર્ષિઓએ (૭) નિયમે શા માટે?
ઉત્તિર્ણ મહર્ષિક नियमाs તેના આ માટે
કરાયેલો દૃઢપ્રહારી કરજ પેટે ભતક દીક્ષિત બોલવામાંથી નિશ્ચિત प्रणीताभोजनम् મહર્ષિઓએ
૩૭
૩૮
પહ
૧૦
૧૪
ઉત્તીર્ણ મહર્દિક नियमोऽ તેના માટે

Page #68

૩૫ ૪ર પર
૨૨ = ૧૭ ૨
પરંતુ રહ્યા હતા. સાપેરિસી
+ અ -
પંત રહ્યો હતો. સાપરિસી (૮) તપની મહત્તા
પ્રરૂપણ કે, દુષ્પાપ तपामूलं ઉદ્ધતાઈ જન કેષ્ઠ બુબ્ધિલબ્ધિ
૧૫ ૧૫ ૨૬ ૨૭
૨ ૬ ૧૩ ૧૩
२८
૨૧
૪૧
૭
જન
૧૮]
પ્રરૂપણ દુપ્રાપ तपोमूलं ઉદ્ધતાઈ જૈન કેષ્ઠબુદ્ધિલબ્ધિ જૈન શ્રુતિ-સ્મૃતિઓમાં सुपात्रे તાત્પર્ય नादंसणिस्स सम्यग्दर्शन कृत्स्नकर्मक्षयः ક્રિયાથી જેન ધર્મ गुरूपास्तिः
૪ર
૨૩
શ્રતિ-સ્મૃતિઓમાં सुपात्र તાત્પય सिणिस्स सम्यग्दर्शन कत्स्नकर्मक्षय ક્રયાથી જન ધર્મ गुरुपास्तिः सजमो (૯) મંત્રસાધન જ્ઞાનાવર્ણવનાં યત્રો मातृकावणे
૪૫
४७
૪૯
संजमो
જ્ઞાનાર્ણવનાં યંત્રો मातृकावणे
૪૭

Page #69

૧૨ ૨૭ ૩૦ ૩૩
૧૯
૬ ૧૫
૪ ૧૨ ૨૦
૬૭ (૧૦) યોગાભ્યાસ કારણો સ્ત્રીઓના આશ્રયદારો ઠેષપ્રત્યયિકકી યોગાભ્યાસ અનલ જન વિશુદ્ધ દુર્લભતા આતિ
કારણો સ્ત્રીઓને આસ્ત્રવધારો દૂષપ્રત્યયિકી યોગાભ્યાસ અનુકૂલ
૩૩
૪૨
જેને
૪૮
So
૫૭
વિશુદ્ધિ દુર્લભતાનું અતિ
છે
૫૭
૫૮
૧૩
भशं
(૧૧) વિશ્વશાંતિ લેકમાં વતુલની મહત્ત્વાકાંક્ષા રહ્યા
લેકમાં વર્તુલની મહત્ત્વાકાંક્ષા
૩૨
૩
રહ્યો
(૧૨) માતાનાં સૂત્રો
પછા
પછી
૧૮ ૨૩ ૩૬
૩ ૧૦ ૨૨
શ્રસિદ્ધ
પ્રસિદ્ધ
આવું વિચારી કામ કેમ કર્યું ?' ત્યાર જમનાદાસ

Page #70

૪૫
૬૧
૧૫
૯
પદ્મા
૬૮
પસાનું
પૈસા પૈસાનું
માનસિક શક્તિઓના વિકાસ માટે અમારી સાથે પત્રવ્યવહાર કરા. શ. પં. ધીરજલાલ ટોકરશી શાહ
લધાભાઈ ગુણપત· બીલ્ડીંગ, ચીંચ અંદર, મુંબઈ - ૯

Page #71

ફેશન ન, ૭૦૫૬૬
ગ્રામ : Budhisurma” Bombay
અમારા માનવતા કદરદાન ગ્રાહકોને * સમયસરની સૂચના *
જુની અને જાણીતી અહીમાઈ સ્થાપિત ૧૦૦ વર્ષની પુરાણી પેઢી મુંબઈ, ડુંગરી, પાલાગલીના જગપ્રસિદ્ધ દાતુ મનજી પદમશી સુરમાવાલા
૨ જી સ્ટ O
ટ્ર ડે મા
સેંટી
સુરમા ખરીદતાં પહેલા માનવંતા ગ્રાહકાનું લક્ષ દોરીએ છીએ કે ભીંડીબજાર, મદનપુરા, શેખમેમન સ્ટ્રીટ, મુલજી જેઠા મારકીટ કે ઝવેરી બજારના લત્તામાં કાઈ પણુ દુકાને અમારા સુરમાએ વેચાતા મળતા નથી. નોંધી રાખશો કે અમારી જીની જાણીતી દુકાન ડુંગરી મધ્યે ૭૮, સેમ્યુઅલ સ્ટ્રીટ, પાલાગલી, મુંબઈ ન. ૯ એ ઠેકાણે આવેલ છે. – ૢ નકલી સુરમાઓથી સાવધાન રહા ઃસમયસરની ચેતવણી
-
૧ અમારી ખાટલીઓની પેકીંગ ગાળ’ તેમજ એક બાજુ કાગળની ર૮ર માર્કની સીલ તથા અમારૂ' નામ જોઇ તપાસી ખાત્રી કરી લેવી. ૨ અમારા કાઇ કેન્વાસર કે એજન્ટ નથી. ફક્ત અમારી એક જ દુકાને નીચેનાં ઠેકાણે મળે છે.
૩ બહાર ગામના આશ ઉપર પૂરતું ધ્યાન આપવામાં આવે છે. ૪ ફોન નં. ૭૦૫૬૬ કરશો તો સુરમા ઘેરબેઠા પહેાંચાડવામાં આવશે. ૫ ડાકટરની મત સલાહ મેળવા.
સામવારે પુરુષા માટે, ગુરુવારે સ્ત્રીઓ માટે સવારે ૧૦ થી ૧૧ ~~~ અમારૂં એક જ ઠેકાણું ઃ— જગપ્રસિદ્ દાતુ મનજી પદમશી સુરમાવાલા ૭૮, સેમ્યુઅલ સ્ટ્રીટ, ડુંગરી પાલાગલી, સુઈન, ૯

Page #72
ཚུ་ཚུདཔེ કે તેથી વધુ ་ལེ་དུ་ཡིད་ཆེས་ངེས་ཡིན་པ་སེང་ དུབ་ཆེ་བཤེས་ཞེ་ ཚེ་ དཔལ་ཡེ་ཡེ་ཡེ་ཡེ༔ བཤེ ད་དེ་ જેન તત્વજ્ઞાન તથા ખાચારને સુંદર સલ શૈલીએ રજૂ ફરતી રોકાણgrરણનિકરા નજીર જૈન શિક્ષાવલી બીજી શ્રેણીનાં 12 પુસ્તક ઇનિવેક વોકgr નમુfigheઝીughteneggય છેશુતોના રાષ્ટ્રની રોજી રોજીરોજીછો કોણ કોણ છે સંવત 2016 ના માહ સુદિ પૂનમે પ્રગટ થશે. અગાઉથી લવાજમ ભરનાર માટે સ્થાનિક રૂા. 5-00 , બહારગામ માટે રૂા. 6-00. તમારું લવાજમ આજે જ મ. એ. થી મોકલી આપે. પુસ્તકનાં નામ 1 સારું તે મારું 2 જ્ઞાનજ્યોતિ 3 દાનની દિશા 4 કમસ્વરૂપ " નયવિચાર 6 સામાયિકની સુંદરતા 7 મહામ નમસ્કાર કેટલાંક યત્રી 9 આયંબિલ રહસ્ય 10 આહારશુદ્ધિ 11 તીર્થયાત્રા 12 સુધાઅિબ્દુ கடைமுடியை வியாபியரியலியாரியப்பரினியரிய விடயமாயோழியேய விமாப் பாப்பாவியாயமாமேரியாவயல் તે જૈન સાહિત્ય-પ્રકાશન-મંદિર * ક્ષધાભાઈ ગુણુપત બીહડીગ, ચીચ બંદર, મુંબઈ હું - ગઈ; નો રાજા ગોરો કલર કાર, જો મારા પાર કરી શકો ધાં નવપ્રભાત પ્રસ અભટ્ટવાદે,