Jain_Satyaprakash 1954 06

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/521711/1

Page #1

ना
lir. Onun
त्य प्रकाश
5I0
जन सत्य
તંત્રો
ચીમનલાલ ગોકળદાસ શાહ
ता. १५-१-५४ : महापा १५ १८: :८] [भा : २२५
OPSURI GYANMANDIR

Page #2

લેખક
પB.
૧૪૭
૧૪૮
विषय-दर्शन અંક વિષય: ૧. આત્મનિર્મળતાના પંથે ઃ
પૂ. મુ. શ્રીમહાપ્રભવિજયજી : ૧૪૫ ૨. એક ભૂલ ભરેલું ચિત્ર :
સંપાદકીય : ૩. એક અનુચિત શીર્ષક :
ડો. શા. ક્રાઉઝે ( સુભદ્રાદેવી ) : ૪. ધૂતખાન (પરિચય ) :
પૂ. પં. શ્રીધર ધરવિજ્યજી : ૧૪૯ ૫. ઉદયન-વિહાર :
૫. શ્રી. લાલચંદ્ર ભ. ગાંધી : ૬. જીરાવલા પાર્શ્વનાથ તીર્થ સ્થાપનાનો સમય : શ્રી. અગરચંદ નાહટા : | - ૧ ૬ ૨. છે. એક જૈન ગ્રંથમાં કુરાનની કથા : શ્રી. ભંવરલાલજી નાહટા : ૧૬ ૪ ૮. કર્મમીમાંસા :
માસ્તર શ્રી. ખુબચંદ કેશવલાલ ૧૬ ૭ ૯. ટ્રસ્ટનું દ્રવ્ય બીજા કામમાં વાપરી શકાશે નહિ :
ટાઈટલ પેજ ત્રીજું'.
૧૫૭
નવી મદદ ૧૦] પૂજ્ય મુનિરાજ શ્રી. મહાપ્રભવિજ્યજી મ૦ ના ઉપદેશથી શ્રી જૈન વેતાંબર મૂર્તિપૂજક
સંધ, બાશી ( સોલા પુર ) ૧૦૧ પૂજ્ય આ. શ્રી. માણેકસાગરસૂરીશ્વરજી મ૦ ના ઉપદેશથી શ્રી જૈન સંધ, બુહારી ૨] પૂજ્ય મુનિરાજ શ્રી. મહાપ્રભ વિજયજી મ૦ ના ઉપદેશથી શેઠ ચંદનમલ વારમલ,
બાશી (સોલાપુર )

Page #3

કે ૪ વાર . अखिल भारतवर्षीय जैन श्वेताम्बर मूर्तिपूजक
मुनिसम्मेलन संस्थापित श्री जैनधर्म सत्यप्रकाशक समितिनुं मासिक मुखपत्र लेशिंगभाईनी वाडी : धीकांटा रोड : अमदावाद (गुजरात)
.
વર્ષ : ૨૧ વિક્રમ સં. ર૦૧૦: વીર નિ.સં.ર૪ઃ ઈ.સ. ૧૯૫૪ અંક: ૧ || જેઠ સુદ ૧૪ : મંગળવાર : ૧૫ જુન
क्रमांक २२५
h
આત્મનિર્મળતાના પંથે
[૨] લેખકઃ પૂજ્ય મુનિરાજ શ્રી મહાપ્રભવિજ્યજી આત્માના વિકાસમાં માનવ જીવનની મહત્તા વિશે (ગતાંક : ૪-૫ માં) આપણે જોઈ ગયા છીએ. કેવળ માનવભવ મળવા માત્રથી વિકાસ સધાત નથી. પહેલાં એ જિજ્ઞાસા થવી જોઈએ કે જીવન વિકાસ માટે માર્ગ કર્યો છે? નીતિકાએ માનવશ્વન મળ્યા પછી ધર્મનું શ્રવણ દુર્લભ બતાવ્યું છે.
આજના વિજ્ઞાનયુગે શ્રવણની અનેક સામગ્રી અપી છે. ગ્રામન અને રેડિયોમાં અનેક કણપ્રિય ગીત રજ સાંભળવા મળે છે. દૂર દેશના રેજ-બ-રોજના બનતા બનાવે પણ ઘેર બેઠે આપણે સાંભળી શકીએ છીએ. કોઈ ગાયકનાં ગીત સાંભળવાં હોય તે પૈસાના જોરે તેને ઘેર બેલાવી સાંભળી શકીએ છીએ. આ પ્રકારનું શ્રવણ તે સુલભ છે પરંતુ ધર્મનું શ્રવણ દુર્લભ છે.
સાચા ત્યાગી ગુરુ પાસેથી જ ધમનું શ્રવણ શક્ય છે. એવા ગુરુની શોધ કરવી સરળ નથી.
આજકાલ ધંધાદારી સતેનો રાફડે ફાટક્યો છે. કેટલાયે ભજનિક ધંધાદારી મહાત્માએ બની બેઠેલા છે. એમનાં ભજન કે વ્યાખ્યાન સાંભળવા માટે ભારે કિંમત ચૂકવવી પડે છે.

Page #4

૧૪૬ ]
શ્રી. જૈન સત્ય પ્રકાશ
[વર્ષ : ૧૯ ભજન કે વ્યાખ્યાનને એમણે એક કળા તરીકે અપનાવી હોય છે, જ્યારે એમના નમાં ભજનના આદર્શની કાઈ આચરણા જોવાતી નથી. એનાથી કેવળ સમય પૂરતા આનંદ મળે ખરા પણ વનમાં એની કશી સ્થાયી અસર થતી નથી.
એ જ પ્રકારે જ્ઞાન પણ કદાચ વિશિષ્ટ વિદ્વાન પાસેથી કે પુસ્તક સામગ્રીથી સુલભ પણ જ્ઞાનની સાથે ત્યાગ અને તેના અનુભવની નિઃસ્વાર્થ વાણી સાંભળવા મળે એ જ દુલ ભ છે. વનને પલટાવવા માટે—સન્માર્ગે દોરવા માટે ત્યાગ જ અસર કરી શકે છે. ત્યાગની સર્કદી ભૂંસાતી નથી. ઘેર બેઠે કે પૈસાના જોરે ત્યાગી મહાત્માઓની વાણી સાંભળવા મળે એ શકય નથી. જ્ઞાની અને ત્યાગી મહાત્માએ મળે તો જ ધમા મા સાંભળવા મળે. આથી જ માનવભવ એ વન વિકાસનુ પ્રથમ સેાપાન છે તે ધર્મ શ્રવણ એનું બીજું સેાપાન કહી શકીએ. સાચા ગુરુ પાસે આવતાં જ આપણી દુર્બુદ્ધિ હડે છે, વાણી સત્યપૂત બને છે, પ્રતિષ્ઠા પ્રાપ્ત થાય છે, પાપ નાશ પામે છે, હૃદયમાં આહ્લાદ ઉપજે છે અને છેવટે કીતિ ફેલાય છે. એવા ગુરુઓની વાણી સાંભળતાં આત્માની શુદ્ધિનું જ્ઞાન મળે છે, જડ-ચેતનના ભેદ સમજાય છે. એના પારસ્પરિક સબંધે દેવા છે એ જણાય છે. મતલબ કે, ધર્મ શ્રવણથી જ્ઞાન મળે અને જ્ઞાનથી વિજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ વિજ્ઞાન આપણને શ્રદ્ધાના માર્ગે દોરી જાય છે.
આજે વિજ્ઞાનયુગ છે, પ્રયાગથી જે હકીકત અતાવી શકાય તેના તરફ લોકોનું આકર્ષણ થાય છે.
જ્ઞાન ગમે તેટલું લઈએ પણ સાચા જ્ઞાન માટે શ્રદ્ઘા ન જન્મે તે એ જ્ઞાન કશા ઉપચેાગમાં આવતું નથી. જ્ઞાન આપનાર ગુરુ પ્રત્યે પણ શ્રદ્દા ન થાય તો એ જ્ઞાન આપણામાં સંચાર પામતું નથી. આથી શ્રદ્ધા એ સંયમનું દ્વાર છે. શ્રદ્ઘા હોય તે જ આપણે આચરણ તરફ-સયમ માર્ગે આગળ વધી શકીએ છીએ.
સયમની ભાવના જાગતાં પ્રત્યાખ્યાનની શરૂઆત થાય છે. એનાથી સવર્ થાય છે એટલે કર્માંતે આવવાનાં દ્વાર બંધ થાય છે. આત્મા ઉપર જે મિલન રજ લાગતી તે કાઈ જાય છે, એ શકાયા પછી આત્મા ઉપર લાગેલાં પહેલાંનાં કમોને દૂર કરવા માટે નિરા કરાય છે. નિર્જરાની પ્રક્રિયા તપ દ્વારા સધાય છે. એ તપથી જ્યારે આત્મા ઉપર લાગેલાં પહેલાંનાં કર્મો વિખેરાઈ જાય છે ત્યારે આત્મા નિર્મળ બને છે. આત્માની આવી નિર્મળતાને જ મુક્તિ કહેવામાં આવે છે. બધાં કર્મોના નાશ કરીને આત્મા જે સ્થળે જાય અને ફરી જન્મ લેવા ન પડે તેનુ નામ મુક્તિ,
આત્માની નિર્મળતાને આ ક્રમ કેટલા સુંદર અને વૈજ્ઞાનિક છે તે આ ઉપરથી સમજાય છે.
આજે જેને વિજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે તે વિજ્ઞાન ભૌતિક છે. એટલે પદાર્થોનું પ્રયાગવિજ્ઞાન છે. તેમાં ફેરફારને પણ અવકાશ રહે છે. પરતુ હજારો વર્ષો પહેલાં જે મહાત્માઓએ પોતાની આધ્યાત્મિક સાધના દ્વારા જે વિજ્ઞાન શોધી કાઢ્યુ તે આજે પણ અક્ષુણ્ણ અને અપરિવર્તનીય છે. આધ્યાત્મિક વિજ્ઞાન એ ભારતવર્ષની અને તેમાંયે કેવળીભગવંતોએ આપણા ઉપકાર માટે આપેલી મહામૂલી ભેટ છે. એ ભેટના ઉપયાગ સદા જાંપ્રત બુદ્ધિએ સૌ કરતા રહે એમ ઈચ્છીએ.

Page #5

એક ભૂલ ભરેલું ચિત્ર
(સંપાદકીય ] - મુંબઈને ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયા કાર્યાલય તરફથી પ્રગટ થતા “ઇલસ્ટ્રેટેડ વીકલી’માં સને ૧૯૫૪ના મે માસની ૯મી તારીખના અંકમાં જૈન સાધુનું એક ચિત્ર રજૂ થયું છે તે સાચા ચિત્રથી એટલું બધું વેગળું છે કે તે જોઈને કોઈ પણ જૈન સાધુની ઓળખાણ ન પડે. આ વિશે પૂ. મુનિરાજ શ્રીકાંતિસાગરજીએ અમને સુચન કર્યું ત્યારે જ જાણવા મળ્યું. જેના પત્રમાં પણ આ વિશે તેમના તરફથી સૂચન કરવામાં આવેલ છે. જ્યારે ડો. ક્રાઉઝે (સુભદ્રાદેવીએ) એ પત્રના સંપાદકને જૈન સાધુના આવા ભૂલભરેલા ચિત્ર વિશે પત્રથી જણાવ્યું (જે પત્ર અહીં પ્રગટ કરવામાં આવ્યો છેછતાં તેને તેમને હજુ સુધી જવાબ મળ્યો નથી.
અમારી સમિતિ તરફથી પણ એ વિશે અમે પત્ર લખ્યો છે. - આ ચિત્રમાં જૈન સાધુને કફની પહેલા અને ખભે ઓળી લટકાવતા ચીતર્યા છે, જે કઈ રીતે યુક્ત નથી. કેમકે કોઈ પણ ફિરકાના જૈન સાધુ કફની પહેરતા નથી અને અમે મળી લટકાવતા નથી એ વાત જાણીતી છે. બીજા ચિહ્નો પણ જૈન સાધુઓ સાથે મેળ ખાય એવાં નથી. અલબત્ત, ચિત્રની ભાવના વિશે અમારે કશું કહેવું નથી.
ઈલસ્ટ્રેટેડ વીકલી' જેવું પ્રસિદ્ધ સાપ્તાહિક દેશ-વિદેશમાં ખૂબ પ્રચાર પામેલું છે. એવા સાપ્તાહિકમાં આવું ખોટું વિકૃત ચિત્ર રજૂ થાય ત્યારે આ દેશ કે પરદેશમાં જેઓ જૈન સાધુઓથી પરિચિત નથી તેમના ઉપર બેટી છાપ પડે એ સમજી શકાય એવી વાત છે. વિદેશી વિદ્વાન ત્યારે જૈન સાધુને આ ચિત્ર દ્વારા પરિચય મેળવી ભારતમાં આવે અને જૈન સાધુને મળે ત્યારે તેને સાધુના વેશ–પરિવર્તનનો વિચિત્ર ખ્યાલ આવે અથવા ખુલાસે થાય ત્યારે જ આ ચિત્રની ભૂલ એને સમજાય.
- કોરી કલ્પનાથી કામ ચલાવી શકાતું નથી. નવલકથાકાર કે કવિને પણ દેશ-કાળ સાથે સામંજસ્ય જોડવું પડે છે. ત્યારે ચિત્રકારની જવાબદારી તે તેથીયે વધી જાય છે. એને તો ભાવના, વેશભૂષા, દેશ-કાળ વગેરેની તદાકારતા સાધવી પડે છે અને ચિત્રના વિધ્યને સાચે ખ્યાલ આપે પડે છે.
વળી, આ ચિત્રનો વિષય કંઈ ભૂતકાળ બની ગયું છે એવું પણ નથી. ભારતમાં ઠેર ઠેર જૈન સાધુઓ વિચારે છે. તે પછી કેવળ કલ્પનાથી કામ લેવાની શી જરૂર? ચિત્રકારની સાથે સંપાદકે પણ આવું ચિત્ર પ્રસિદ્ધ કરવાની ભૂલ કેમ કરી હશે, એ પણ એક પ્રશ્ન જ છે.
જેને વિશે આવી ગેરસમજૂતીઓ ભૂતકાળમાં ઘણી થઈ હતી પરંતુ આજે તે પ્રતિદિન સામગ્રી સુલભ બનતી જાય છે. એ વિશેનું અધ્યયન પણ બહોળા પ્રમાણમાં થતું જાય છે. પરિણામે ભૂતકાળમાં થયેલી ભૂલને સુધાર તે તે લેખક કે ચિત્રકાર દ્વારા આપમેળે જ થત
જૈન સમાજની લાગણી દુભાય અને જૈનધર્મ સંબંધી બે ખ્યાલ રજુ કરે એવા કોઈ પણ લેખ, ચિત્ર કે વિચારે માટે અમારી સમિતિ સદા જાગ્રત રહે છે. આ ચિત્ર માટે પણ અમે ઈલસ્ટ્રેટેડ વીકલીના સંપાદક અને એ ચિત્રકાર પાસેથી સંતોષકારક ખુલાસો મંગાવ્યું છે અને અમને એ મળવાની ઉમેદ છે.

Page #6

એક અનુચિત શીર્ષક
લેખિકાઃ–ડૉ. શા. ક્રાઉએ ઉર્ફે સુભદ્રાદેવી, ગાલિયર
22
૯ મે ૧૯૫૪ના “ ઇલસ્ટ્રેટેડ વીકલી આફ ઈન્ડિયા”ના પૃ૦ ૨૩૫૨માં “ જૈન સાધુ આ શીર્ષકતુ શ્રી. ખીરેન દે મહાદયનું એક ચિત્ર પ્રકાશિત થયું છે. તેમાં ત્રણ ઉઘાડા પગવાલી સાંવગી પુરુષાકૃતિ, લાંબી બાંહવાળા અને ગળાથી પગની ઘૂંટી સુધીના કફની જેવા ધેાળા વસ્ત્રોમાં, અને મુખની આગળ કાઈ જૈન સંપ્રદાયવિશેષના મુનિએની મુખસ્ત્રિકા જેવા પટા ધારણ કરતા ચિતર્યા છે. ત્રણેની વચમાં, મુખ અને આગળના પગ ઊંચા કરીને એક બકરી આવી રીતે ઊભી છે નણે તે કાઈ પૂઠ પકડનારથી ભાગી જઈ ને આ ત્રણ પુરુષોના શરણમાં આવી હાય. ત્રણેમાંની પહેલી પુરુષાકૃતિ પ્રેક્ષકની સન્મુખ ઘુંટણ ઉપર ખેડેલી છે. તેના જમણેા હાથ બકરીની આગળ જાણે આ જાનવર બચાવવાની ચેષ્ટામાં લખાવ્યા છે. બીજી અન્ને પુરુષાકૃતિ ઊભી રહીને બકરીની તરફ અભયદાનની મુદ્રા કરે છે, એક જમણા હાથથી, બીજી ડાબા હાથથી. જે પુરુષાકૃતિ ડાબા હાથથી અભય આપે છે તેના ડાબા ખભેથી એક રંગીન ઝોળી લટકે છે, અને તેના માથા ઉપર એક કાળી ટાપી યા તે કેશના વીંટલા જેવું દેખાય છે.
તે આ ચિત્ર, તેના શીંક ઉપર લક્ષ્ય ન આપતાં ધ્યાનથી નિહાળીએ તો તે પેલી પસ્પેક્ટિવ હીન, સપાટ નવીન ચિત્રરૌલીને અનુસરતું “ અહિંસા ” વિષયનું એક અસરકારક સાક્ષાત્કરણ કહી શકાય તેમ છે.
પરંતુ શીર્ષક સબંધી કહેવુ પડશે કે જેટલા જૈન સંપ્રદાયા વિદ્યમાન છે તેમાંના એક પણ સંપ્રદાયના સાધુઓને માટે આવા વેષ, અર્થાત્ માંહવાલી કફની, રંગીન ઝાળી અને મસ્તકભૂષા અનુમત હોય તેમ નથી તે આબાલગાપાલ બધાય ને સારી રીતે નાત છે. એટલે કાઈ પણ જૈન આ ચિત્રની ત્રણ આકૃતિમાં “ જૈન સાધુઓને ” ઓળખી શકે તેમ બનવાોગ નથી જ. જે આર્ટિસ્ટમાં જૈન સાધુએ પ્રત્યે ખરેખર આટલી બધી ભક્તિ અને આદરભાવ હતા અને તેમનુ અતઃકરણ તેમને પોતાની ભાવનાને ચિત્રરૂપ આપવા પ્રેરિત કરતું હતું તે તેઓએ જૈન સાધુઓને સદીઓથી જૈન સાધુત્વને માટે લક્ષણભૂત અને આદરપ્રેરક વસ્ત્રોમાં જ કેમ નથી બતાવ્યા ? કાર્ટૂનિસ્ટને છેાડીને જે આર્ટિસ્ટ, માની લઈએ રામાયણમાંના કાઈ રાજિને ખમીસ, કાલર અને નેકટાઈમાં, યા આધુનિક જમાનાના કાઈ વિલાયતી રાજદૂતને ધાતી અને પહેરણ પહેરીને, યા કાલીદાસની શકુંતલા, અનુયા અને પ્રિયવદાને ટૅનિસ શર્ટસમાં ચિત્રિત કરશે, એટલે પોતાના વિષય તેની વિશેષતાઓથી વિપરીત શૈલીમાં પ્રદર્શિત કરશે તે પેાતાના ભાવપ્રકાશમાં (કે જે આધુનિક કલાનુ સર્વોચ્ચ લક્ષ્ય માની લે છે) કદી પણ સફલ બની શકે તેમ નથી. આવી રીતે જૈન સાધુઓને આવા ફેન્સી ડ્રેસ જેવી વેષભૂષામાં ચિત્રિત કરવાથી આર્ટિસ્ટે ધણાખરા જાણકાર પ્રેક્ષકોના, વિશેષતઃ જેનેાના મનમાં વિપરીત પ્રભાવ પાડયો છે એમ સભળાય છે. આર્ટિસ્ટ અને વીકલીના તંત્રી મહાદયને કદાચિત આ વાતની ખબરેય ન હાય. એટલે આપણે તેમનું ધ્યાન તે તરફ ખેંચવુ અને નમ્ર પ્રાર્થના કરવી તેઈએ કે તે ચિત્રનું શીર્ષક બદલીને જૈન સમાજને આભારી કરશે.

Page #7

ધર્યાખ્યાન
[ પરિચય ] લેખક પૂજ્ય પં. શ્રી ધુરંધરવિજ્યજી હિ આ ગ્રન્થ આચાર્યપ્રવર શ્રી. હરિભસૂરિજીએ રચ્યો છે. તેઓશ્રીની રચના એટલે તેની પ્રામાણિકતા માટે કોઈને શંકા કરવાનું રહેતું નથી. છતાં આ ગ્રન્થ એવા પ્રકારનો છે કે પુરાણ પ્રત્યે પ્રેમ અને શ્રદ્ધા ધરાવતા વર્ગને રચે નહિ એટલું જ નહિ પણ દુઃખ ઉત્પન્ન કરે. કેટલીક સાચી વાત બીજાને દુઃખદ થઈ પડે એવી હોય છે છતાં તે કહેવી અનિવાર્ય થઈ પડે છે. આ ગ્રન્થ પણ તેવા પ્રકાર છે. - શ્રી. હરિભદ્રસુરિજી મૂળ-પૂર્વાવસ્થામાં બ્રાહ્મણ હતા એટલું જ નહિ પણ બ્રાહ્મણમાન્ય સર્વ શાસ્ત્રોમાં પારંગત હતા. જૈન દર્શનમાં તેઓ આવ્યા અને તેમણે નિષ્પક્ષપાતપણે ત– યુક્તિથી અનેક અન્ય દર્શનની અસંગત વાતોનું ખંડન કરતા ગ્રન્થ રચ્યા. બુદ્ધિને કસોટીએ ચડાવે ને મોટા વિદ્વાનની વિદ્વત્તાનો મદ ગાળી નાખે એવા તેમના ગ્રન્થ આજ પણ વિદ્યમાન છે. એમના એક એક ગ્રન્થમાંથી કોઈ જુદા જ પ્રકારને પ્રકાશ મળે છે. તેમના બધા ગ્રન્થમાં આ ગ્રન્થ કઈ જુદી જ ભાત પાડે છે.
આ સિવાયના તેમના બીજા ગ્રન્થનું મનન કરીને તેમના વિષે પ્રામાણિકપણે પણ જે કેએ અભિપ્રાય બાંધ્યો હોય તે ક્ષણભર આ ગ્રંથ તેમણે રચ્યો હશે કે કેમ એવી શંકા થઈ આવે, છતાં આ ગ્રન્થ તેઓશ્રીએ રચ્યો છે એ નિર્વિવાદ છે.
આ ગ્રન્થમાં જે વિષય ગુંથવામાં આવ્યો છે તે વાંચતાં ગમ્મત આવે છે, તે સાથે પરાણિક ઉપહાસ પણ ભારોભાર છે તે વાંચતાં એક પ્રકારની ધૃણા પણ ઉપજે છે–પુરાણ પ્રત્યે.
ગ્રન્થમાં જાયેલી વાત ટૂંકમાં નીચે પ્રમાણે છે.
માલવદેશમાં ઉજૈની નગરીની ઉત્તર દિશાએ એક ઉદ્યાન છે. તેમાં દરેક વાતે પૂરા કેટલાક ધૂર્ત કે ભમતા ભમતા આવ્યા. એ લુચ્ચા લેકમાં પાંચ જણા મુખ્ય હતા. તેમાં ચાર પુરુષ હતા અને એક સ્ત્રી હતી. પુનાં નામ-મૂળદેવ, કંડરીક, એલાષાઢ અને શશકએ પ્રમાણે હતાં અને સ્ત્રીનું નામ ખંડવણા હતું. તે દરેકના હાથ નીચે પાંચસો પાંચસો ધૂત કામ કરતા હતા. ખંડવણી સ્ત્રીના હાથ નીચે પાંચસો ધૂર્ત-ઠગારી સ્ત્રીઓ હતી. એમ સર્વ મળી અઢી હજાર ધૂર્તને સમૂહ એકઠા થયા હતા. ઉજજેની જેવી મેટી નગરી એટલે ચારે ચૌટે બધા ફરતા અને આજીવિકા ઊભી કરી લેતા. પણ ચોમાસાના દિવસોમાં એક વખત આઠ-દિવસ સુધી ખૂબ વરસાદ પડ્યો; તેમાં ધૂર્તીનું કામકાજ ભાંગી પડવું. રસ્તામાં કોઈ આવે જાય નહિ એટલે તેઓ કેને ધૂત! છેવટે બધા એકઠા થયા અને ખાવા માટે શું કરવું તેના વિચારમાં પડળ્યા. બધા ભૂખ્યા હતા, કોઈની મતિ ચાલતી ન હતી. ત્યારે મૂળદેવે કહ્યું કે, આપણે જે સાંભળ્યું હોય કે અનુભવ્યું હોય તેની વાત કરીએ અને તે વાત ગમે તેવી હોય છતાં સાંભળનારે તેને પુરાણથી સાબિત કરી આપવી. જે સાબિત ન કરી આપે છે તે બધાને ખવરાવવાનું માથે લે. આ આ શરત પ્રમાણે તેણે સહુ પહેલાં એક વાત કરી.

Page #8

૧૫૦ ]
શ્રી. જેન સત્ય પ્રકાશ [વર્ષ : ૧૯ મૂળદેવની વાત–જુવાનીના સમયમાં મારે સંપત્તિ મેળવવી હતી. તે માટે મારા સ્વામીને પ્રસન્ન કરવા માટે છ માસ સુધી સતત માથે જલધારા ધારણ કરવાનું તપ મારે કરવાનું હતું. તે માટે હું ચાલે. માર્ગમાં મોટું જંગલ આવ્યું, ત્યાં જંગલમાં એક પહાડ જેવો મેટો હાથી મદોન્મત્ત થઈને મારી પાછળ પડ્યો. હાથીથી બચવા માટે હું મારી પાસે કમંડલુ હતું તેમાં પેસી ગયો. મારી પાછળ હાથી પણ તેમાં પિઠે. છ મહિના સુધી તેમાં મેં હાથીને ફેરવ્યો. છેવટે કમંડલુના કંઠના કાણામાંથી હું બહાર નીકળ્યો. મારી પાછળ હાથી પણ નીકળવા ગયો. તે આખો નીકળી ગયો પણ તેના પૂછડાને એક વાળ તેમાં સલવાઈ ગયો ને હાથી અટકી ગયો. હું દડો દોડતો જતો હતો ત્યાં એક મોટી ગંગા નદી આડી આવી. તેના અગાધ પ્રવાહને મેં બે હાથે પાર કરીને છ માસ સુધી જલધારાનું તપ કરીને મહસેન સ્વામીને પ્રસન્ન કરીને અહીં આવી તમને મળે. બેલે આ વાત સાચી છે કે ખોટી ?
કંડરીકે કહ્યું કે, તમારી વાત સાવ સાચી છે. રામાયણ, મહાભારત, પુરાણ વગેરેમાં આવી વાતે ઘણી આવે છે. બ્રહ્માના શરીરમાં બ્રહ્માંડ રહે, જેને વિષ્ણુ અને બ્રહ્મા પાર ન પામ્યા એવું શિવજીનું લિંગ ઉમાના શરીરમાં સમાય, વાંસના એક પર્વ–ગાંઠામાંથી સે કીચક જન્મે તો તું અને હાથી કમંડલુમાં સમાઈ જાઓ તેમાં શું નવાઈ? શિવની જટામાં હજાર વર્ષ સુધી ગંગા છુપાઈ ગઈ તે કમંડલુમાં છ માસ તું છૂપાઈ રહે તે જૂઠ કેમ કહેવાય ? વિષણુની નાભિમાંથી બ્રહ્મા નીકળ્યા અને કમળતંતુ અટકી ગયું તે કમંડલુના સ્કિમાં હાથીને વાળ અટકી જાય એ બરાબર છે. કુંતીના કાનમાંથી કર્ણ જેવો કર્ણ જન્મે તે કમંડલુના કાણીમાંથી તમે નીકળો તેમાં શું? હનુમાન બે હાથે મેટો સમુદ્ર તરી ગયા તે તમે આ ગંગા નદી બે હાથે તરે એ અસંભવિત નથી. સ્વર્ગમાંથી પડતી ગંગા હજાર વર્ષ સુધી જટામાં શિવે ધારણ કરી તે તેં છ માસ સુધી જલધારા ધારણ કરી એમાં આશ્ચર્ય કઈ નથી.
એ પછી કંડરીકે પિતાની વાત કહેવા માંડી –
કંડરીકની વાત હું નાનપણમાં ઘણો તફાની હતી, તેથી મને મારા માબાપે ઘેરથી કાઢી મૂક્યો. હું ભમતો ભમતે એક ગામ ગયો ત્યાં જુદા જુદા ઘણાં પશુઓ હતાં. ગામની બાજુમાં એક મોટું વન હતું. ત્યાં આકાશમાં વાદળ ચડી આવ્યાં ન હોય એવો મેટ વડ હતું. તેની નીચે કમલ નામે એક યક્ષ રહેતા હતા. ઘણા લેકે તેના ભક્ત હતા. હું પણ તેને પ્રણામ કરવા ગયો. ત્યાં ઘણા લેકો ભેળા થયા હતા. એટલામાં ચેરની મોટી ધાડ પડી. બધા ગભરાઈ ગયા. તે બાજુમાં એક ચીભડું હતું તેમાં છૂપાઈ ગયા ને ધાડ પાછી ફરી. એ ચીભડું એક બકરી ગળી ગઈ. બકરીને એક અજગર ગળી ગયો. તે અજગરને એક ટંક નામે પક્ષી ગળી ગયું ને તે પક્ષી ઊડીને વડ ઉપર બેઠું. વડ નીચે એક રાજાની સેના આવી. તેમાં રાજાનો પદહસ્તી હતે. પક્ષીને એક પગ નીચે લટકતા હતા. તેને વડની ડાળ સમજીને તેની સાથે હાથીને બાંધ્યો. પક્ષીએ પગ ઊંચો લીધો. હાથી ઊંચે તણાયો. મહાવતે તે જોઈને બૂમ પાડી. રાજા આવ્યો, શબ્દવેધી સુભટો આવ્યા ને તેઓએ ટૂંક પંખીની પાંખ છેદી નાખી. પંખી નીચે પડ્યું. રાજાએ તેનું પેટ ચીર્યું, તેમાંથી અજગર નીકળ્યો, અજગરને ચી તે બેકડી નીકળી. બેકડીનું પેટ ચીર્યું તે ચીભડું નીકળ્યું, ચીભડું ચીયું તે અમે બધા નીકળ્યા. પછી બધા રાજાને નમન કરીને ઘેર ગયા ને હું અહીં આવ્યું. જે આ સત્ય હોય તે સાબિત કરે ને મિથ્યા હોય તે ભોજન કરાવે.

Page #9

ધૂખ્યાન-પરિચય
[ ૧૫૧ કંડરીકની વાત સાંભળીને એલાષાટે કહ્યું કે, તારું કહેવું સત્ય છે. વિષ્ણુએ એક ઈંડુ મૂકયું ને તેમાંથી વિશ્વ નીકળ્યું તે તમે બધા ચીભડામાં સમાઈ જાઓ તે યથાર્થ છે. માર્કંડેય મુનિએ પિતાનો અનુભવ યુધિષ્ઠિર ને કહ્યો તે વાત આરણ્યપર્વમાં આવે છે. તેના પ્રલયકાળે એક વડ ઉપર એક બાળક બેઠા હતે. ઋષિએ તેને બચાવવા હાથ લાંબો કર્યો ને બાળક ઋષિને ગળી ગયે. હજારો વર્ષ સુધી ઋષિ તે બાળકના પેટમાં ભમ્યો ને ત્યાં સુરાસુર-ચરાચર વિશ્વ જોયું પણ તેનો પાર ન પામ્યા ને છેવટે બહાર નીકળ્યા તે તમે બધા ચીભડામાં જરૂર રહી શકે. દેવકીની કુક્ષિથી જન્મેલા કૃષ્ણ મેટું પહેલું કર્યું છે તેમાં ચરાચર વિશ્વ જોઈને દેવકી ચક્તિ થઈ ગઈ. તે તમારા ચીભડા વગેરેની વાત કેમ ખોટી કહેવાય ? અને તમે બધા જેમ કૃષ્ણના પેટમાં જીવતા રહ્યા તેમ રહી શકો. વળી દ્રૌપદીના સ્વયંવરમાં એક ધનુષ્ય ઉપર પર્વત આદિ રહ્યા હતા તે પક્ષી વગેરે મેટા હોય તેમાં શું નવાઈ! પહાડ જેવો જટાયુ પક્ષી હતો તે તમે પણ ક્યાં નથી જાણતા ? તે તમારી ઢિક પંખિણી તમે કહે છે તેવી વિશાળ હોય તેની ના અમારાથી ન પડાય.
એટલે આ બધું તો ઠીક પણ હું એક વાત કહું છું તે સાંભળો ને સાચી લાગે તે સાચી કરી બતાવો ને નહિ તે બધાનાં પેટ ઠારે –
એલાષાઢની વાત–હું જુવાનીમાં ધન માટે ધાતુવાદ શીખ્યો ને તે માટે પૃથ્વી પર ભમતાં મેં જોયું કે પૂર્વ દિશામાં હજાર યોજન દૂર એક પર્વત છે. ત્યાં સહસ્ત્રવધી રસ છે. તે રસકૂપ ઉપર એક યોજનાની મોટી શિલા ઢાંકી છે. હું સે સે જનનાં પગલાં ભરતો ત્યાં ગયો અને તે શિલા ઉપાડીને સ્વર્ણકૂપમાંથી રસ લઈને ઘેર આવ્યા. અઢળક સેનું બનાવ્યું અને કુબેરની માફક બેગ ભેગવતો ને દાન દેતો પ્રસિદ્ધ થશે. એક વખત મારે ત્યાં પાંચસે ચેર આવ્યા, મને ઘણે ક્રોધ ચડયો, મેં એક બાણ માર્યું ને દશ ચારને મારી નાખ્યા. બધા ચેરો એકસામટા મારા ઉપર તૂટી પડ્યા, મારાં અંગેઅંગ છેદી નાખ્યાં, મારું માથું લેહી નીતરતું એક બેરડીને ઝાડે લટકાવી દીધું. મારું માથું ત્યાં બોર ખાવા લાગ્યું. સવારે લોકોએ જોયું. મારાં બધાં અંગે એકઠાં કરીને માથું મૂક્યું ને હું જીવતે થયો. આ મારી અનુભવેલી વાત છે. સાચી માનો કે જૂઠી !
રાશકે તેને કહ્યું કે, આ વાતને જૂહી કેમ કહેવાય ? જમદગ્નિની સ્ત્રી રેણુકાનું માથું, તેના પુત્ર પરશુરામે છેડ્યું હતું ને વળી ઋષિએ તેને જીવતી કરી હતી. જરાસંધના બે ખંડ જરાથી સંધાયા હતા. સુંદ અને ઉપસંદને મારવા માટે દેવતાઓએ તલ-તલ જેટલું સૌન્દર્ય આપીને તિત્તમા અસરાને ઘડી હતી. સૂર્યને ફળ માનીને હનુમાને પકડડ્યો હતો અને સૂર્યો તેને પછાડીને ટુકડે ટુકડા કરી નાખ્યો હતે. પાછળથી બધા તેના અવયવો ભેગા કરી તેને દેવાએ જીવતે કર્યો હતો. એક હનુ-નમણું ન મળ્યું છતાં તે હનુમાન કહેવાય. મહાદેવના પુત્ર સ્કન્દની ઉત્પત્તિ પણ એવી જ પ્રસિદ્ધ છે. છ કૃત્તિકાએ છ અવયવો મુખવાળા જનમ્યા • આ હકીક્તને પુષ્ટ કરતે સાહિત્યમાં પ્રચલિત એક સુંદર લોક આ પ્રમાણે છે –
कृष्णेनाम्ब ! गतेन रन्तुमधुना, मृद् भक्षिता केवलं,
सत्यं कृष्ण ! क एवमाह मुशली, मिथ्याम्ब ? पश्याननम् । व्यादेहीति विदारिते शिशुमुखे, माता समग्र जगद् ,
दृष्ट्वा यस्य जगाम विस्मयपदं, पायात् स कः केशवः ॥

Page #10

૧૫૨ ]
શ્રી. જૈન સત્ય પ્રકાશ
[વર્ષ : ૧૯
અને તે સધાઈ ગયાં તેથી એ ષમુખ પ્રસિદ્ધ થયા. આ સર્વ સત્ય છે તો તું જીવતા થયો તે અસત્ય કેમ માની શકાય ?
વળી કૃષ્ણના ચક્રથી છેદાયેલું રાહુનું મસ્તક સૂર્ય અને ચન્દ્રને ગ્રસે છે તે તારું મસ્તક ખેર થાય તેમાં શું ? કૃષ્ણે ત્રણ પગલાંમાં બધી પૃથ્વી આક્રમી હતી તે! તું એક એક ડગલે સા યેાજન ભૂમિ ઉલ્લધે તે પણ બરાબર છે. હનુમાન આખા દ્રોણ પર્વત ઉપાડીને લક્ષ્મણને માટે વિશલ્યાની જરૂર હતી ત્યારે લાવ્યા હતા તો તું એક યેાજન શિલા ઉપાડે તેમાં શું નવાઈ ! કૃષ્ણે વરાહરૂપે દાઢમાં આખી પૃથ્વી પણ ઉપાડી જ હતી તે? એ કયાં છાનુ છે? માટે તારી વાત ન માનવા જેવી અમને લાગતી નથી પણ મારી વાત કહું છું, તે તમે માનો કે ન માનેા એવી વિચિત્ર છે. માનશેા તા સાબિત કરી આપવી પડશે અને નહિ માનો તે બધાને ભાજન કરાવવુ પડશે. ઠીક ચાલો, મારી વાત સાંભળેા.
શશકની વાત–એક વખત રદ્દ ઋતુના સમયમાં મારા ગામથી દુર એક પર્વતની પાસે એક ખેતરમાં હું ગયા. તે વખતે એક વનને હાથી મદોન્મત્ત થઈને પહાડ ઉપરથી ઊતરી મને મારવા દોડયો. ત્યારે હું ત્યાં એક મોટું તલનું ઝાડ હતું તેના ઉપર ચડી ગયા. હાથી તે ઝાડને સૂંઢમાં પકડી ખૂબ જોરથી હલાવવા લાગ્યો તેથી ધણા-પારવાર વગરના તલ નીચે પડયા. હાથી તે તલને ખૂંદવા લાગ્યા એટલે જેમ ધાણીમાં પીલાય તેમ તે બધા તલ પીલાઈ ગયા ને તેમાંથી તેલની મેોટી નદી વહેવા લાગી. તે તલના ખાળમાં હાથી ખૂંતી ગયા અને ભૂખે તરસે મરણ પામ્યા. હું નીચે ઊતયાં ને હાથીનુ ચામડું ઉતારીને તેના એક મોટા ગાડવા બનાવ્યા. દશ ઘડા જેટલું તેલ મેં પીધું અને પેટ ભરીને ખેાળ ખાધેા. પછી પેલે ગાડવા તેલથી ભરીને તલના ઝાડ ઉપર નિશાન કરીને લટકાવી રાખ્યા, ઘેર આવીને મેં મારા પુત્રને તે લેવા મેકલ્યા. તે ત્યાં ગયા પણ તેને તે ગાડા મળ્યા નિહ એટલે તે તલનું આખું ઝાડ ઉખેડીને ઘેર લઈ આવ્યા. બધા લોકો એ બેઈ રહ્યા અને હું પણ મારા પુત્રને હેમખેમ ઘેર આવેલા જાણીને અહીં આવ્યા.
આ મારી વાત છે. સાચી હોય તે સાચી કરી બતાવા. નિહ તે! ભોજન કરાવેા.
શાકની વાત સાંભળીને ખંડપાના ધૃતારીએ કહ્યુ ક~ભાઈ શશક, તું કહે છે તે વાત સત્ય છે. શાસ્ત્રમાં એવી ધણી વાતા આવે છે. પાટિલપુરમાં માત્રના-અડદના મેટાં ઝાડની માટી ભેરી કરીને વગાડી હતી એ શાસ્ત્રપ્રસિદ્ધ છે, તેા તલનું ઝાડ મોટુ હોય તે બરાબર છે. મહાભારતમાં આવે છે કે તે યુદ્ધ સમયે મદઝરતા હાથીના મદની નદી ચાલી ને તેમાં કેટલાયે હાથી–રથ-વેડા આદિ તણાયા. મદની નદી ચાલે તે તેલની કેમ ન ચાલે? તું એમ કહેતા હૈ। કે મેં દશ ઘડા તેલના પીધા તે ખૂબ ખાળ ખાધા એ શું તમને સાચુ લાગે છે? તો અમે કહીએ છીએ કે એ સાચું તે શું અમને સાવ સામાન્ય લાગે છે. ભીમ એરડાના ઓરડા ભરેલા મિષ્ટાન્ન ખાઈને ખાલી કરી નાખતો હતો. હુન્નર ધડા મદ્યના પી જતા હતા. કુંભકર્ણ હન્તર ધડા મદ્ય પી તે પાછા છ મહિના ઊંઘી જતા. અર્ગાસ્ત ઋષિ સમુદ્રને અને જનુ ઋષિ ગ ંગાને પી ગયા હતા; તો એ બધા આગળ તારા દશ ઘડા શું વિસાતમાં! વળી ગરુડાખ્યાનમાં ગરુડની ઉત્પત્તિની જે વાત છે અને તેણે તેની માતા વિનતાનું દાસીપણું દૂર કરવા જે પ્રયત્ન કર્યો, તે જોતાં તારા પુત્ર તલનું ઝાડ ઉપાડીને ઘેર લાવું તેમાં નવાઈ નથી. સાત દિવસ સુધી કૃષ્ણે ગોવર્ધન પર્વત ધારણ કર્યાં હતા. સમુદ્ર પર સેતુબંધ બાંધવા માટે

Page #11

અંક : ૯] પૂર્યાખ્યાન-પરિચય
[ ૧૫૩ વાનરોએ મોટા મોટા પહાડ ઉખેડી નાખ્યા હતા. હનુમાને રાવણની અશોકવાટિકામાં જઈને બેટ મેટાં અશોકનાં વૃક્ષ ઉખેડી છિન્નભિન્ન કરી નાખ્યાં હતાં, એટલે તારી વાત પણ અમને નવાઈ ઉપજાવતી નથી.
ખંપાનાએ પોતાની વાત કહેવાની શરૂ કરતાં પહેલાં બધાને કહ્યું કે, તમે બધા મને પગે લાગીને કરગરે તે હું તમને બધાને ભોજન કરાવું. ત્યારે પેલા ચારે જણ કહેવા લાગ્યા કે અમે મહાપુરુષો તને કરગરીએ, તને એક સ્ત્રીને! ત્યારે ખંડાના હસીને બોલી કે ત્યારે મારી વાત સાંભળે–
ખંડપાનાની વાત–જુવાનીમાં મારું રૂપ-લાવણ્ય કઈ જુદું જ હતું અને એક વખત ઋતુવંતી થઇને હું એક મંડ૫માં સૂતી હતી, મારા ઉપર મોહ પામીને પવને મને ભોગવી. મને પુત્ર થયો ને જન્મતાંની સાથે જ વાત કરીને ચાલતો થયો. મારે ઉમાદેવી નામે એક સખી હતી. તેણે મને આકર્ષણી વિદ્યા આપી. તે વિદ્યાબળે મેં સૂર્યને આકર્થો ને તેથી મને મહાબલવંત એક પુત્ર થે. ખાસી હજાર યોજન પૃથ્વીને તપાવતા સૂર્યથી મને કાંઈ દાહ થશે નહિ. વળી, એક વખત મેં અગ્નિને આકર્ષ્યા અને તેથી મહાતેજવંત પુત્રને મેં જન્મ આ. અગ્નિથી હું બળી કે દાઝી નહિ. ફરી એક વખત મેં ઇન્દ્રનું આકર્ષણ કર્યું અને ઈન્ટ સમાન પુત્ર જનમ્યો. કહે આ સર્વ સત્ય છે ને?
આ સાંભળી મૂળદેવ વગેરે ચારે જણાએ અનુક્રમે એક પુત્રની વાત સિદ્ધ કરી આપી. પવનથી કુંતીએ ભીમને જન્મ આપ્યો હતો, પવનથી અંજનાએ હનુમાનને જન્મ દીધે તે પ્રમાણે પવનથી તેં પુત્રને જન્મ આપ્યો. પરાશરે જનગંધા માછલીને ભોગવી ને વ્યાસને જન્મ થયો. વ્યાસ જન્મતાંની સાથે માતાને “અવસરે મને સંભારજે' કહીને ચાલ્યો ગયોઇત્યાદિ પ્રસિદ્ધ છે. તે તારે પુત્ર તને કહીને તરત જ ગયો તેમાં શું આશ્ચર્ય ? એમ મૂળદેવે કહ્યું. પછી કંડરીકે કહ્યું કે, સૂર્યથી કુંતીને પુત્ર થયો હતો ને તે બળી ન હતી તે તું ન બળી તેમાં કાંઈ નવાઈ નથી. એલાષાટે કહ્યું કે, યમની સ્ત્રી ધૂમણોને અગ્નિએ ભોગવી હતી છતાં દાઝી કે બળી ન હતી તે તને અગ્નિએ ભોગવી ને તું ન દાઝી એ સંભવિત છે. શશકે કહ્યું કે, ઈન્દ્ર ગૌતમપત્ની અહલ્યાને ભોગવી હતી ને ઋષિએ શ્રાપ આપીને ઇન્દ્રને સહસ્રભગ
ર્યો હતે. વળી ઈન્ડે કુંતીને ભોગવી હતી તેથી અર્જુન જન્યો હતો, તારા જેવી રૂપલાવણ્યવતીને ભગવે તેમાં અદ્દભુત નથી. ચારેના પ્રત્યુત્તર સાંભળીને ખંડપાનાએ કહ્યું કે, તમે બધા મને ઓળખો છે ને ? હું કોણ છું? મૂળદેવે ઉત્તર આપ્યો કે અમે તને ઓળખીએ છીએ-તું પાટલીપુત્રના રહેવાસી ગૌતમ ગોત્રીય નાગશર્મા બ્રાહ્મણ અને નાગશ્રી બ્રાહ્મણીની પુત્રી છે. આ સાંભળીને ખંડપાનાએ કહ્યું-એ બરાબર નથી. તે અને હું મળતી છીએ એટલે શ્રમ થયો છે, બાકી હું તે રાજાના ધોબીની પુત્રી છું ને મારું નામ દિગ્વિકા છે. મારું ઘર રાજાના ઘરની જેમ ધન-ધાન્યથી ભરપૂર છે. રાજાના હજાર કપડાં જ હું મજૂર રાખીને જોઉં છું. એક વખત ઘણાં કપડાં ધોવાનાં હતાં એટલે હજાર મજૂરોની સાથે ગાડાં ભરીને હું નદીના કાંઠે ધોવા ગઈ વસ્ત્રો ધોઈને તડકે સુકવ્યાં હતાં ત્યાં મેટે વાવટાળ આવ્યો ને બધાં પડાં ઊડી ગયાં. ઘણું કર્યું પણ વસ્ત્રો ન મળ્યાં એટલે મેં મારા મજૂરોને કહ્યું કે, તમે બધા નાસી જાઓ નહિ તે રાજા દંડશે. બધા નાસી ગયા અને હું ત્યાં એક બગીચામાં ઘોનું રૂપ કરીને રહી. રાત વીતી એટલે મને વિચાર આવ્યો કે સવારે મને જોશે તે શિકારીએ મારી નાખશે

Page #12

૧૫૪] શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[વર્ષ : ૧૯ એટલે મેં આગ્રલતાનું રૂપ લીધું અને અશોક વૃક્ષને વળગી પડી. રાજાએ જાણ્યું કે મારા સર્વ વસ્ત્રો મેટા વાવટાળથી ઊડી ગયાં છે એટલે તેણે રે પીટાવ્યો કે હે બેબીઓ ! તમે જ્યાં હો ત્યાંથી પાછા આવો. તમને અભય છે. બધા તે ઢરે સાંભળીને ઘેર આવ્યા અને હું પણ મારું મૂળ રૂપ ધારણ કરીને ઘેર ગઈ. મારા પિતા ગાડાં લેવાને નદીએ ગયે. તે ગાડાં બાંધવાના દેરડા-વાધરે બધાં શિયાળો ખાઈ ગયાં હતાં. મારે બાપ તેની તપાસ કરતા હતા. તેવામાં તેના હાથમાં એક ઊંદરનું પૂછડું આવ્યું. તેના મોટામાં મોટા વાધ કરીને ગાડાં લઈને તે ઘેર આવ્યા. બેલે, આ બરાબર છે ને? - એ સાંભળીને શશકે જવાબ આપ્યો-ઈશ્વરનું લિંગ કેટલું મોટું છે કે જેને બ્રહ્માવિષણુ પણ પાર ન પામ્યા. હનુમાનનું પૂછડું કેવું મોટું કે લંકાને વીંટી લીધી ને સળગાવી ? તે ઊંદરનું પૂંછડું મોટું હોય તે પણ માની શકાય એવી વાત છે. ઈન્દ્રનું અપમાન કરવાથી બૃહસ્પતિના શ્રાપે નહુષ રાજા અજગર થઈને અરણ્યમાં પડ્યો હતો ને યુધિષ્ઠિરે તેને મૂળ રૂપ કર્યો તે તું છે અને આમલતા થઈને વળી મૂળ સ્વરૂપ પામી તે બરાબર છે. '
ખંડપનાએ વળી કહ્યું કે, હે ધૂર્તના સરદારે ! હજુ પણ હું કહું છું કે તમે મારું માનો ને મને પગે પડે તે તમને બધાને પેટ ભરીને ખવરાવું, નહિ તે પાછળથી પસ્તાશો. પછીથી તમારી કોડીની કિંમત નહિ રહે. હું તમને જીતી લઈશ. એ સાંભળીને બધા ધૂતોએ કહ્યું કે, તું એક સ્ત્રી ! અમને જીતી લઈશ? અમને બ્રહ્મા-વિષ્ણુ- બૃહસ્પતિ કાઈ જીતી શકે એમ નથી. તો તું કોણ હિસાબમાં! ખંડપનાએ કહ્યું ત્યારે જુઓ, સાંભળો : રાજાના ઢઢેરાથી નિર્ભય થયા પછી મને એમ થયું કે મારે તેનાં વસ્ત્રો શોધી આપવાં જોઈએ. એટલે હું રાજાની આજ્ઞા લઈને તે શોધવા નીકળી. મારા ચાર ન કરે પહેલાં નાસી ગયા હતા. પૃથ્વીમાં ભમતી ભમતી આજે અહીં આવી ને તમે ચાર મારા નાસી ગયેલા નોકરે છે અને રાજાના વસ્ત્રો લીધાં છે. કેમ બરાબર છે ને? જે ધૂર્તી ના પાડે તે હાર્યા કહેવાય અને બેજન કરાવવું પડે અને બરાબર છે એમ કહે તે પેલી ધૂતારીના દસ ગણાય અને વસ્ત્રો આપવાં પડે. એટલે તેઓ મૂંઝાયા, બેદ કરતાં દીન થઈને કહેવા લાગ્યા કે—હે ખંડપાના ! તારી બુદ્ધિ અકળ છે. અમારા જેવા ધૂર્ત સરદારોને પણ તે હરાવ્યા છે. માટે અમે તને વિનવીએ છીએ કે તું અમને બધાને ખવરાવ; સાત સાત દિવસના અમે ભૂખ્યા છીએ.'
ધૂર્તાના વચનથી ખુશ થઈને ખંડપાના બધાને માટે ભોજનની વ્યવસ્થા કરવા ચાલી.
ત્યાંથી તે એક મોટા સ્મશાનમાં આવી. ત્યાં તત્કાલ મરણ પામેલો બાળક કોઈ મૂકી ગયાં હતાં. તે તેણે લઈ લીધો, તેને નવરાવી–સાફ કરી, કપડાં પહેરાવીને ઉજૈની નગરીમાં ગઈ ત્યાં એક મોટા શેઠને ત્યાં પહોંચી. શેઠને ત્યાં ઘણું લોકો એકઠા થયા હતા. શેઠ વેપારમાં મશગૂલ હતા, ત્યાં પહોંચીને શેઠને ચીડવવા દીનતાથી કહેવા લાગી કે, હે શેઠ! હું ગરીબ બ્રાહ્મણી છું, મારું કોઈ નથી. આ બાળક ઉપર પણ દયા કરીને કાંઈ મદદ કરે. આપ મહાપુરુષ છો, મહા ઉપકારી છે. વારંવાર એ પ્રમાણે તાર–કરુણ સ્વરે બોલીને શેઠના કાર્યમાં વિક્ષેપ કરવા લાગી એટલે શેઠ ચીડાયા અને નોકરને હુકમ કર્યો કે આ રાંડને બહાર કાઢે.
કરે તેને ધક્કો મારીને બહાર કાઢવા પ્રયત્ન કર્યો, ત્યાં એ એકદમ પરથી નીચે પડી ગઈ અને જોરથી રેવા લાગી, લોકો એકઠા થઈ ગયા. તે બધાને પેલું મરેલું બાળક બતાવીને કહેવા લાગી કે, આ મારે નેધારીને આધાર, મારી આશાવેલને એકને એક તાંતણે.

Page #13

અંક : ૯]
ધૂતાઁખ્યાન-પરિચય
[ ૧૫૫ આંધળાની લાકડીના આ પાપી શેઠે નાશ કર્યાં. છાતી ફૂટતી, વાળ વિખેરતી, ઝૂરતી શેઠને ખૂબ કહેવા લાગી અને ધમકી દેવા લાગી. શેઠ ડરી ગયા ને તેને લાગ્યું કે જો આ સ્ત્રી રાજ્યમાં જશે તે મને દંડ થશે એટલે કાઈ પણ ઉપાયે આને સમજાવીને કાઢવી જોઈ એ. એમ વિચારીને શેઠ ગરીબ ગાય જેવા થઈને તેની પાસે આવ્યા અને કહેવા લાગ્યા કે ! ખે'ન, ઊંટ હવે શું થાય ! જેવા ભાવિભાવ, બનવાનું હતું તે બની ગયું—તું હવે ચિંતા ન કર. તારે જોઇએ તેટલું દ્રવ્ય લઈ જા. એમ કહીને પાતાની રત્નજડિત વીંટી કાઢી આપી.
તે વીંટી લઈને ખડપાના ધૃત પાસે આવી અને બધી વાત કરી. પછી તે વીંટી ઝવરીને ત્યાં વેચી દઈ બધાને ખૂબ ભાજન કરાવ્યું, બધા ખંડપાનાની પ્રશંસા કરવા લાગ્યો ને સહુ ધૂતો પોતપોતાને સ્થાનકે છૂટા પડીને ગયા.
ત
જે વિષ્ણુ સર્વવ્યાપી છે. તો બીજું શું શું? પાર્વતીના શરીરના મેલથી ગણેશ ઉપન્યા. પાર્વતી હિમાચલથી ઉપની, વગેરે સર્વ મહાભારત, રામાયણ, પુરાણ આદિનાં વચના ખાટા સોનાના જેવાં છે, પરીક્ષામાં ટકી શકતાં નથી. ગધેડાનાં લીડાંની સાફક બહારથી દેખાવડાં અને અન્દરથી સારી વગરનાં છે. માટે તે માનવા યોગ્ય નથી. વચનની પણ પરીક્ષા કરીને જે ક-છેદ અને તાપથી શુદ્ધ હેાય તેજ માનવાં જોઈ એ, તેથી આત્મહિત સધાય છે. વ્યવહારનાં સાચાં જૂનાં વચના સંસારની વૃદ્ધિ કરે છે જ્યારે મેક્ષમાર્ગમાં આગળ વધારનારાં પારમાર્થિક વચને! આત્માને બચાવે છે અને પરમપદ તરફ લઈ જાય છે. એવાં વચનેા વીતરાગ સર્વજ્ઞ પરમાત્માનાં હાય છે. એ જ શ્રદ્ધેય છે અને ઉપાદેય છે. એટલે તમેવ સર્ચ નિસં નિગેદિ વેચ્ ‘ તે જ સત્ય અને નિઃશ ંક છે કે જે જિનવરાએ પ્રરૂપ્યું છે' એમ દૃઢપણે માનવું અને આચરવું એ શ્રેયસ્કર છે,
આ ધૂતાઁખ્યાન ૪૮૪ ગાથા પ્રમાણ છે. તે પાંચ વિભાગમાં વહેંચાયેલું છે. તેની શરૂઆતની ગાથા નીચે પ્રમાણે છે :~
नमिऊण जिणवरिंदे, तिअसेसरवंदिए धुअकिलिसे ॥ विउसजण बोहणत्थं, धुत्तक्खाणं पवक्खामि ॥ १ ॥
છેલ્લે ઉપસંહારની એ ગાથા છે, તે આ પ્રમાણે :~~~ चित्तउडदुग्गसिरिसंठिएहिं सम्मत्तरायरचेहिं ॥
सुचरिअसमूहसहिआ, कहिआ एसा कहा सुवरा ॥ १२३ ॥ सम्मत्त सुद्धिहेउ, चरिअं हरिभदसूरिणा रइअं || णिसुतकहंताणं, भवविरहं कुणउ भव्वाणं ॥ १२४ ॥
પાંચ વિભાગમાંથી પ્રથમ વિભાગમાં ઉપક્રમ અને મૂળદેવની વાત છે તે ૯૩ ગાથામાં છે. બીજા વિભાગમાં ડરીકની વાત ૭૫ ગાથામાં છે. ત્રી^ વિભાગમાં એલાષાઢની વાત ૯૮ ગાથામાં છે. ચાથા વિભાગમાં શશકની વાત ૯૪ ગાથામાં છે. પાંચમા વિભાગમાં ખડપાનાની યાત અને ઉપસંહાર ૧૨૪ ગાથામાં છે. ગ્રંથની ભાષા પ્રાકૃત છે. વચમાં કાઈ કાઈ સ્થળે

Page #14

૧૫૬ ]
શ્રી. જૈન સત્ય પ્રકાશ [વર્ષ : ૧૯ પ્રાસ્તવિક સંસ્કૃત લેકે પણ આવે છે. ઉપસંહારની બે ગાથામાં આવતા–ચિત્રકૂટ-દુર્ગશ્રીમાં રહેલા’ અને ‘ભવવિરહ' એ બે વાક્યો ખાસ સુચક છે તેથી આ ગ્રન્થ શ્રી. હરિભસૂરિજીનો છે તે ખાસ સૂચિત થાય છે.
ગ્રન્થમાં ગૂંથાયેલ વાતે મહાભારત, રામાયણ અને પુરાણોમાં પ્રસિદ્ધ છે. વર્તમાનમાં પણ તે તે વાત તે જ પ્રમાણે તે તે ગ્રન્થમાં વિસ્તારથી ઉપલબ્ધ છે. એટલે પુરાણ વગેરેને નામે ભળતી વાત અહીં કહી છે એમ માનવાને જરી પણ કારણ નથી.
ગ્રન્થની અંતે રહેલી–૧૨૫ મી ગાથા પાછળથી લખાયેલી હોવાનું ગાથાની રચના જોતાં લાગે છે. તે ગાથા આ પ્રમાણે છે –
सेअंबरवरसूरी, हरिभदो कुणउ अम्ह भदाई ॥ जस्स सरिसंखधवले, जिणागमे एरिसा भत्ती ।। १२५ ॥
આ ગ્રન્થને અનુસાર ૪૨૬ કપ્રમાણ સંસ્કૃતમાં કબદ્ધ ધૂખ્યાન શ્રીસધતિલકાચાર રચ્યું છે. પ્રાકૃત ગાથાઓને સંસ્કૃત શ્લેકબદ્ધ વ્યવસ્થિત તેમાં ઉતારી છે. તેમાં ભાષાસૌષ્ઠવ પણ સારું જાળવ્યું છે.
જૂની ગુજરાતીમાં આ ધૂર્તાખ્યાન કથા બાલાવબોધ પણ થયેલ છે. તેની શરૂઆતમાં એક માલિની લેક અને પાંચ પંક્તિની પુષ્પિકા સંસ્કૃતમાં છે તે સુન્દર છે.
सदुपनिषदनेक-ग्रन्थसन्दर्भाभिः, परसमयतमांसि ध्वंसयित्वाऽपुनाद् यः ॥
गगनमिव दिनेशः शासनं जैनमतत् , स जयतु हरिभद्रः सूरिरुदामधामा ॥१॥ इह हि चतुर्दशशतसङ्ख्यप्रकरणप्रणेतृभिः सितपटपटलमुकुटमणिभिनिःप्रतिमप्रतिभाप्रागल्भ्यपराजितामरसूरिभिः श्रीहरिभद्रसूरिभिः मिथ्यादृष्टिभिः प्रणीतानां समयानाम् , अन्तर्वाणि
चेतश्चमत्कारकारणि(रिणी)भिः स्वोपज्ञसयुक्त(क्ति)श्रेणीभिः कुसु(स)मयतां सम्यग् व्यवस्थाप्य, तैरेव प्रतिपादितानां भारत-रामायण-पुराणादीनां कथाग्रन्थानामपि धूताख्यानसमानतां दर्शनाय निर्मितस्य धूर्ताख्यानाभिधानस्य कथाग्रन्थविशेषस्य लोकभाषायां થા મિતે .
આ ઉપરથી ધૂતખાનનું મહત્ત્વ પણ સમજી શકાય છે. આ ત્રણે ગ્રન્થ સિધી જૈન ગ્રન્થમાલાના ૧૯ ગ્રન્થોકમાં પ્રકટ થયા છે. આ ગ્રન્થને અનુરૂપ કેટલીક વાતો સંક્ષેપથી તે કેટલીક વાતો વિસ્તાથી જુદે જુદે સ્થળે મળે છે. ધર્મપરીક્ષા–સંસ્કૃત ગ્રન્થમાં અને ધર્મપરીક્ષારાસમાં ઘણો વિસ્તાર છે. શ્રી. હરિભદ્રસૂરિજી વિરચિત “અષ્ટક ગ્રન્થની ટીકામાં પણ કેટલીક વાત ટૂંકમાં છે. શ્રીદશવૈકાલિક-રીકામાં પણ પ્રસંગે શ્રી. હરિભદ્રસુરિજીએ એવી વિરલ કથાને ઉલેખ કર્યો છે. બીજે અનેક સ્થળે તેના ઉલ્લેખ મળે છે.
મિચ્છામૃત તરીકે પ્રસિદ્ધ શ્રુતજ્ઞાનના ભેદમાં પણ ભારત-રામાયણ આદિ ગણાવ્યાં છે. નન્દીસૂત્ર’માં એ પ્રસિદ્ધ છે.
જીવે આ વાંચીને મિચ્છામૃતથી બચે અને સત્યસૃત પામીને પરમપદના પથના પથિક બને.

Page #15

ઉદયન-વિહાર
[૩] ઐતિહાસિક અનુસંધાન
[ ગત અંક ૭, પૃ. ૧૧૦ થી ચાલુ) લેખકઃ–પં. શ્રીયુત લાલચંદ્ર ભગવાન ગાંધી, વડોદરા
ગુર્જરેશ્વર કુમારપાલન પ્રતાપ મહારાજા કુમારપાલે દક્ષિણ દિશામાં વિજય મેળવ્યો હતો તેનું પૂર્વોક્ત વર્ણન કર્યા પછી તેના સાંધિવિગ્રહિક રાજ-સભામાં તેમને વિજ્ઞપ્તિ કરતાં વિશેષમાં જણાવ્યું કે—
હે મહારાજ ! તમારી ભજન–વેળાને પાળનાર (વેલાધર), પશ્ચિમ દિશાને સ્વામી સિંધુપતિ જેને તમે ભોજન આપ્યું હતું (આ બિચારો વ્રતો રહે એવી અનુકંપાથી જેને ગરાસ તરીકે પિતાનો દેશ આપ્યો હતો, તે દિવસે જમતે નથી, રાત્રે જમે છે. (વેલાધર લેકે સ્વામીનાં દર્શન ન થતાં રાત્રે જમે છે-એવી મર્યાદા છે. ૭૩
વસુધાના ઉપભોગ કરનાર હે મહારાજા ! તમારા ભયને કારણે જાણ (યવન દેશને અધીશ) તાંબુલ ખાતે નથી, કે ભજન-કાળે પણ ખાતો નથી, વિષયો (શબ્દ, રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પર્શ) ઉપભોગ કરતા નથી (તાંબૂલ-પાન-બીડાનું આસ્વાદન વગેરે મુકીને, માત્ર તમને આરાધન કરવાના ઉપાયને અભ્યાસ કરે છે. ૭૪
ઉગ્લેસર (ઉચ્ચેશ્વર) આપના શત્રુઓને ન મળી જતાં તેનાથી જુદો પડીને મણિ-જડિત સેનાનાં ધંડેલાં આભૂષણવાળા લાખે શ્રેષ્ઠ ઘોડાઓ મેળવી આપને [ ભેટ તરીકે ] મેકલાવે છે. ૭૫
પૃથ્વીના ભૂષણરૂપ હે મહારાજા ! આપના હર્ષથી વિકસ્વર મુખવાળો તે પ્રસિદ્ધ કાશીભૂષણ રાજા (વારાણસીને સ્વામી) હાથીઓ અને ઘડાઓથી શોભતા એવા આપના દ્વારને શોભાવે છે. ( અંદર પ્રવેશ ન થતાં–પ્રતીહાર વડે અટકાવાતાં પ્રાયઃ સિંહદ્વારને જ અલંકૃત કરે છે.) ૭૬
* “ણિપુ- તુઠ્ઠ જમન-વેચ્ચિો તુમડુ નિચાલો !
न जिमइ दिवसे जेमइ, निसाइ पच्छिम-दिसाइ तह ॥ ७३ ॥ तम्बोल न समाणइ, कम्मण-काले वि नव्हए जवणो । विसए अ नोवभुञ्जइ, भएण तुह वसुह-कम्मवण ! ॥ ७४ ।।
-ઢિબ-વ-ડાળે (૪)સો વર-તુકે | संगलिअ लक्ख-सङ्के, पेसइ तुह रिउ-असंघडिओ ॥ ४५ ॥ हरिस-मुरिआणणो सो, महि-मण्डण! कासि-रीडणो राया टिविडिक्कइ तुह वार, हय-चिञ्चिअ-हस्थि-चिञ्चइअं ॥ ६ ॥

Page #16

૧૫૮ ] શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[વર્ષ : ૧૯ તમારા પ્રત્યે અખૂટ ભક્તિ વડે, અખંડિત બહુમાન વડે પંડિત એવો મગધદેશનો રાજા, જેને પૂર્વનો ગર્વ ગળી ગયો છે, તે થઈને તમને અખૂટ રત્નાદિ ભેણું આપે છે.99
જેનો સ્નેહ તૂટયો નથી, તેવા ગડ દેશના રાજાએ તમારા માટે અખલિત ગતિવાળા અવૃતિ મંદવાળા, ન્યૂનતા-રહિત (પરિપૂર્ણ) લક્ષણવાળા મેટા ગજરાજોને મોકલ્યા છે. ૭૮
હે મહારાજા! ચાલતી એવી તમારી સેનાએ કન્નોજના સ્વામીને યશ, પ્રતાપ અને પૃથ્વીથી રહિત થાય એ ભય-વિહૂલ કર્યો હતો. ૭૯
મહારાજ! પૃથ્વીની નીચે રહેલા (પૃથ્વીને ભાર વહન કરનારા) કેચપને પણ જેણે કંપાવી દીધેલ છે-એવા આપના ચાલતા સૈન્યને જોતાં જ દશાર્ણપતિ (દશાર્ણદેશને રાજા) ભયથી મરી ગયો. ૮૦
કલ્યા વિનાના દૂધ જેવા ઉજજવલ યશવાળા, પ્રતાપના તાપ વડે શત્રુઓના યશરૂપી કુસુમને કરમાવનારા હે મહારાજા! બૂહ ગોઠવનારા તમારા સૈન્ય તે દશાર્ણપતિના નગર (ચદી-બુંદેલખંડ) રૂપી સમુદ્રનું મંથન કર્યું હતું. ૮૧
હે મહારાજ ! મંથન કરેલા દહીંમાંથી જેમ માખણ ગ્રહણ કરાય છે, તેમ મંથન કરેલા તે દશાર્ણપતિના નગરમાંથી કનક (સુવર્ણ) ને ગ્રહણ કરતા તમારા સૈનિકોએ અમને હષિત કર્યા હતા. ૮૨
તે દશાપતિના સેનાપતિઓ, જેઓ શસ્ત્રો વડે પ્રતિભાને છેદનારા હોઈ અખંડિત પ્રતાપવાળા હતા, તેઓ પણ તમારા છેદક એવા ભ વડે છિન્ન થયા છતાં સમર (રણભૂમિ)માં જ રહી ગયા હતા- અર્થાત મૃત્યુ પામ્યા). ૮૩ - જેમનાં છત્રો કાપી નાખવામાં આવ્યાં હતાં, જેમના માથાના રક્ષક ટોપા અને મસ્તકે કપાઈ ગયાં હતા–તેવા દશાણ દેશના ક્ષત્રિયની રાજ-લક્ષ્મીને (સપ્તાંગ-સંપતિને) ચૌલુક્યના
चिञ्चिल्लिओ अखुट्टिअ-भत्तीइ तुमम्मि मगहदेस-नियो । સાવિત્ર-પુર્ઘ-વો, અતુષ્ટિ પાદુકું જે છે अखुडिअ-गमणमतोडिअ-मदमतुडिअ-लक्खणं महेभ-कुलं । अणिलुक्कन्त-सिणेहो, गउडो पेसी तुज्झ कए ॥ ७८ ॥ સુઝિ-નસમુન્જરિ-પાવમુન્દ્રગિ િજારી .. घोलन्ती तुह सेणा, भय-घुलिअंकन उज्जेसं ॥ ७९ ॥ तुज्झ पहल्लिर-सिविरे, घुम्माविअ-ढंसमाण-कुम्मम्मि । दिढे वि दसण्ण-वई, विवट्टमाणो भए मरही ॥ ८० ॥ arrઋઢિમ-ટુ-સુ–સ ! થાવ- શરિ–ગર-કુસુમ !! તુ -, વિઝિયો તસ રિ-ટ્ટી | ૮૧ 1 मन्थिअ-दहिणो तुप्पं व, घुसलिआ तुस्स नयरओ कणयं । गिण्हन्तेहिं तुह सेणिएहि अवअच्छिआ अम्हे ॥ ८२ ॥ तस्स चमूवा समरे, णुमजिआ तुह भडेहि णिवरिआ । णिज्झोडणेहि णिल्लूरणा वि अणदरिअ-पयावा ॥ ८३ ॥

Page #17

અંક : ૯ ] ઉદયન-વિહાર
[૧૫૯ સુભટોએ ગ્રહણ કરી હતી.૮૪
• હે મહારાજા ! ત્રિભુવનમાં યશ મેળવનારી (યશસ્વી,) શત્રુઓને ધ્વંસ કરનારી તમારી સેનાએ ત્રિપુરીશ્વરના (ચેદી નગરના સ્વામીના) સૈન્યનું મર્દન કરી તેના માનનું મર્દન કર્યું હતું. ૮૫ - તમારી સેનાએ રેવા (નર્મદા નદી) ના નક્ર (ગ્રાહ, મગર) આદિ જલચરનું મર્દન કર્યું, મહાતાનું અને તટ પરના અખિલ આરામે ( ઉદ્યાનો ) નું મર્દન કર્યું હતું તથા તેના કહ (ધર) ના કાદવનું મર્દન કર્યું હતું. ૮૬
પગથી મર્દન કરેલ ધૂળ જેવા કમળ, અને મંદ મંદ વાતા પવન વડે સહજ ફરકતા એવા રેવા (નર્મદ) ના તટ પરના લતા-ગહનમાં તમારા સૈન્યને પડાવ થયો હતો. ૮૭
જેનો વિક્રમ અવિસંવાદી- (નિશ્ચિત) છે, તેવા જય-કાર્યને સિદ્ધ કરનારા તમારા સને નિશ્ચિત જ્ય માનનારા મથુરાધિપના વિજ્યને વિસંવાદી બનાવ્યો (તમારા સેન્સે તેના પર જય મેળવ્યો હતો.) ૮૮
હે મહારાજા ! જેમની પરીક્ષા (આ ઘડાઓ, શસ્ત્રોથી ભેદાવા છતાં પણ સુભટોને રણગણમાં પાડતા નથી-એવી) અવિસવાદી હતી તેવા, તથા શરીરને ખંખેરવાથી જેના જ-કણું ખરી જાય છે તેવા તમારા ઘોડાઓ, જ્યાં નક્ર (ગ્રાહ, મગર) વગેરે ચરણે. આક્રન્દ કરે છે, તેવી યમુના (જમના) નદી ઊતરી ગયા. (સામે કિનારે પહોંચ્યા.) ૮૯
હે મહારાજા ! જેના ઘડાઓ, અને હાથીઓ ખેદ પામ્યા નથી-(કંટાળ્યા નથી) તથા - જેને સેનાપતિ ખેદ પામ્યો નથી, તેવું, શત્રુઓને આક્રન્દ કરાવનારું, તમારું સૈન્ય મથુરા પહોંચ્યું હતું. ૯૦
નગરનાં દ્વારેને શેધનારા-નગરને ઘેરો ઘાલનારા), માગેને અટકાવનારા-(લેક–પ્રચારને રોકનારા), પ્રતિભાને અટકાવતા, કોપાયમાન થયેલા તમારા સૈનિકોએ શત્રુઓને કોપાયમાન ર્યા હતા. ૯૧
છિમિ-છત્ત–ઉલ્લાવિમ-સિરશ્ન-બિછષ્ટિ-વતમાળ | કાગ્નિના ત્રણurળ, સિરી થાકી-યુ છે ૮૪ છે તિકુમળા-નસ-શોગવ્T !, રિ-છે-મૂ દુ! તુa | मलिऊण बलं तिउरीसरस्स परिहडिओ माणो ।। ८५॥ : चडिभ-नक्का मडिअ-महातडा खड्डिआखिलारामा । વારિક--ઘાં, તુ અમૂ, જયા જયા ! ૮૬ ! વચ-મઢિ-વંદુ સિને, જુહુરૂઢમાળાન્ટેન વચ-ને !
-તર-૪-ળે, નિવૃષ્ટિ તુટું વસ્ત્ર–નિવેરો / ૮૭ | नीपाइअ-जय-कज्जं, अविअट्टिअ-विक्कम बलं तुज्झ । अविलोट्टिअ-जय-महुराहिवस्स फंसावही विजयं ॥ ८८॥ . વિસંવ-વિલા, તy-paોરહત્ત વંદુ વાળા |
રિમ-ન-વ, તુર્દ તુરયા કપમુત્તિમાં || ૮૧ || रिउ-अक्कन्दावणय, अखिज्जमाण-हयमजूरिएभ-कुलं । अविसूरन्त-चमूवं, पतं महुराइ तुह सेनं ॥ ९० ॥ -

Page #18

૧૬૦] શ્રી. જેને સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૯ - તમારા સૈન્યને પ્રવેશ થતાં, તમારા સૈન્યથી જેનો પરિભવ થયે છે તેવા, ભયભીત થયેલા મથુરાના રાજાએ યુદ્ધનો સંરંભ (આડંબર) કર્યો ન હતો. ૯૨
મથુરાના રાજાએ વિસ્તૃત કનક-રાશિવડે, તમારા વિસ્તૃત સૈન્યને તૃપ્ત (સંતુષ્ટ) કરી ધૃતિ ધારણ કરતાં પિતાની પુરી મથુરાની રક્ષા કરી હતી. ૯૩
જેમને યશ સ્વર્ગ સુધી પહોંચ્યો છે-એવા યશસ્વી હે મહારાજા! શત્રુઓને સંતાપ કરનારા તમારા પ્રબલ પ્રતાપથી સંતપ્ત થયેલા જંગલપતિએ-સપાદલક્ષના અધિપતિએ) તમારા આશ્રિત થવા માટે તમને હાથીઓ આપ્યા છે. ૯૪
યશવડે ત્રિભુવનને પ્રાપ્ત કરનારા! અગણિત ગુણવાળા હે મહારાજા ! ભક્તિથી વ્યાસ કરનારા તે જંગલપતિએ (સપાદલક્ષદેશના રાજાએ શાકંભરીધરે) વૈર સમાપ્ત કરવા માટે તમને વિજ્ઞપ્તિ કરી છે. ૫
શત્રુઓને પરાસ્ત કરનારા હે મહારાજા! તમે તુરીને ( તુક્કને–લે દેશના અધિપતિને) તથા ડિલ્લીનાથને (દિલ્લીશ્વરને-ગિનીપુરના રાજાને ) પરાસ્ત કર્યો છે; તથા કાશીના રાજાને (વારાણસીશ્વરને) પરાભૂત કર્યો છે. જે કોઈ રાજા આત્મમાની હતા, તે સર્વને તમે તિરસ્કૃત કરેલા છે) [ જંગલપતિ એવા ] મને તમે આદેશ (આજ્ઞા) કરે. ૯૬૪
હે પૃથ્વીપતિ ! જેમ લુબ્ધ એવા પિતાના સેવકને સર્વ કાર્યમાં નિયુક્ત કરવામાં આવે છે, તેમ (પિતાના) શત્રુના તિરસ્કારના કાર્યમાં મને નિયુક્ત કરે. તમે કોને કોને નિરસ્ત કરતા નથી ? (અર્થાત્ સર્વ શત્રુવને તમે પરાસ્ત કરે છે,) કોઈએ પણ તમારી આજ્ઞાને ઉલ્લંધિત કરી નથી (સર્વ કેઈ તમારી આજ્ઞા પાળવામાં ત૫ર થયા છે.) ૯૭
વૈરીઓને પરાસ્ત કરનારા હે મહારાજા ! આ હાથ ઊંચો કરીને, તર્જની આંગળી) ઊંચી કરીને હું આ પ્રમાણે કરું છું (સકલ ભૂપાલ-મંડલીની પ્રત્યક્ષમાં પ્રતિપાદન કરું છું) કે મારા દુર્ગને (કેને) તમે જ ઉત્સિત કર્યો છે. બીજો કોઈ આની સામે જોવા પણ સમર્થ નથી.) ૯૮
વસ્થા-વારે િરિાગ-મૌરિ માર્દિ. कुज्झन्तेहिं तुह सोणिएहि, जूराविआ रिउणो ।। ९१ ॥ तुह जायन्त-पवेसे, सिन्ने जम्मन्त-परिहवो तत्तो । તર-મકો મન્નો , ન તાકવીમાન–સંપર્મ ૧૨ तडिअ-कणय-चएणं, विरल्लिअं थिप्पिऊण तुह सेन्नं । महुरेसो तणिअ-दिही, रक्खीअ निरं पुरि महुरं ॥ ९३ ॥ सग्गल्लिभन्त-जस -भर! जङ्गलवइणोवसप्पि दिण्णा । તુઃ રિ-સટ્ટાવા-ઘવાવ-સંતquor mયા ૧૪ . ના-મોજ-તિકુમળ! તેમાં ક્યા મત્તિ–વિત્ર--મન .. असमाणिअ-गुण ! वरं समाविउं तुज्झ विनत्ती ॥ ९५ ॥ तइ पेल्लिओ तुरुक्को, ढिडी ल्लीनाहो गलत्थिओ तह य ।
રવિવશો કમ ઘારી, રિ-વૃત્ત ! છુઢ માસં ૬ ” -પ્રાકૃત થાશ્રય મહાકાવ્ય (કુમારપાલ-ચરિત)-સર્ગ ૬, ગા. ૭૩ થી ૯૬.

Page #19

અંક : ૯] ઉદયન-વિહાર
(૧૬૧ શત્રુઓને તિરસ્કૃત કરનારા હે મહારાજા! તમારા હાથીઓ વિજ્યધ્વજને ફરકાવનારા છે, ભારે મુંડ–દંડને ઉલાળનારા છે, તેઓ પર્વતને પણ ઉપાડે છે, આથી તમે કોને પરાભવે નથી કરતા ? (જેની પાસે એવા પ્રકારના હાથીઓ છે, એવા તમે સર્વ પર વિજ્ય પ્રાપ્ત કરે છે.) ૯૯
“હે સ્વામી! કઈ રીતે ન કંપનારા–નિશ્ચલ એવા તમે પૃથ્વીને ધારણ કરી રહ્યા છે, તેથી જીર્ણ થયેલા વરાહ ( આદિ વાહ) સુવે છે, શેષ નાગ સૂવે છે, દિગજે સુએ છે. તથા કૂર્મ પણ સુવે છે, એમનું કાર્ય આપ વડે કરાતું હોવાથી એ સર્વે નિશ્ચિત્ત થયા છે.)૧૦૦
“હે મહારાજા ! તમારા શત્રુઓની વધૂઓ અરણ્યમાં કંપતા હૃદયવાળી થઈ કંપે છે, જેનાં બાળકો વિલાપ કરે છે એવી, વિલાપ કરતી તે સ્ત્રીઓ પિતાના સ્વામી સંબંધમાં વિલાપ કરે છે (હા નાથ! તમારા વિના અમે કેવી રીતે પ્રાણોને ધારણ કરી શકીશું ? એવા પ્રકારના વિલાપ કરે છે) ૧૦૧
જેમનું પરાક્રમ ગોપવી શકાય તેવું નથી-એવા પ્રોઢ શૌર્યશાલી હે મહારાજ ! મદ વડે વસુધાને લપનારો તમારા ગજરાજો રણાંગણમાં વ્યાકુલ થતા નથી, તથા ઘોડાએ પણ વ્યાકુલ બનતા નથી, તમારા જેવો બીજો કોણ છે ? તે કોઈ તમારે પ્રતિપક્ષી નથી, તમે મારા પર પ્રસન્ન થાએ ૧૦૨.
હે મહારાજન! તમારા પ્રતાપપી અગ્નિવડે પ્રદીપ્ત (પ્રજવલિત) થયેલાઓને ઘર, નગર અને ઉદ્યાન પ્રદીપ્ત થાય છે- લાગે છે.) સર્વ પ્રદીપ્ત થયેલું છે. (તમારા શત્રુઓને ચંદન-વિલેપન, ચંદ્રિકા વગેરે પણ સંતાપના હેતુભૂત થયેલ છે.) ૧૦૩
“લોભ વિનાના હે મહારાજા ! જો તમે સ્વર્ગ માટે લુબ્ધ થાવ, અથવા નાગેન્દ્રલેક (પાતાલ) નિમિત્તે લેબ રાખે; તે હું સંભાવના કરું છું કે ઇંદ્ર ક્ષોભ પામે, વાસુકિ(નાગ) ભ પામે (કે આ અહીં પણ રહેવા નહિ દે-એવા આશયથી આ ક્ષોભ પામે છે.) ૧૦૪
“હે સ્વામી! મેં ભક્તિથી આરંભ કરીને આપ પ્રત્યે (આપના) દાસપણાને આરંભ કર્યો છે અને આરંભ કરેલા દાસપણાને નિર્વાહ હું નિચે કરીશ; તે ઉપાલંભ ક્યાંથી ? (એવી રીતે મારી વચનીયતા–નિંદા કોઈ પણ પ્રકારે નહિ થાય. ૧૦૫
“હે મહારાજ ! (આપના જેવા) મેટાઓ, ઉપાલંભને યોગ એવા પણ મારા જેવા માણસને ઉપાલંભ આપતા નથી (વિપક પ્રતિપાદન કરતા નથી–ઠપકો આપતા નથી, પરંતુ જો હું કોઈ પણ પ્રકારે અભક્ત (અવજ્ઞા કરનાર) થાઉં, તે ઉપાલંભ આપવા યોગ્ય છું (શિક્ષણીય છું). ૧૦૬”
સિધિવિગ્રહિકે કરેલી] એવા પ્રકારની વિજ્ઞપ્તિ સાંભળીને રાજા (કુમારપાલ) મધ્યરાત્રિના સમયે મહામૂલ્યવાળા શયન પર સૂતા. ૧૦૭ ”
–સમકાલીન પ્રામાણિક આચાર્ય શ્રી હેમચંદ્ર કુમારપાલચરિત' નામના પ્રાકૃત દ્વયાશ્રય મહાકાવ્યના છઠ્ઠા સર્મમાં ઉપર્યુક્ત મહત્વનું ઐતિહાસિક ઉપયોગી વર્ણન કર્યું છે. એ વાંચતાં-વિચારતાં ગુજરાતની તત્કાલીન પ્રભુતાને સહજ ખ્યાલ થઈ શકે છે. ઉદયન-વિહારની પ્રશસ્તિમાં (લે. કલમાં) નૃપતિના પ્રતાપનું સંક્ષેપમાં સુચન છે.
(ક્રમશ:)

Page #20

નાક
-
-
નાના
-
-
નાના
નાના a ' , " ક " G t - - 3: એ
કમ તાજી'
જીરાવલા પાર્શ્વનાથ તીર્થ
સ્થાપનાને સમય
લેખક: શ્રીયુત અગરચંદજી નાહટા સ. ૧૯૯૭ માં પં. લાલચંદ્ર ભગવાનદાસ ગાંધી લિખિત “પાવાગઢથી વડોદરામાં પ્રગટ થયેલા જીરાવલા પાર્શ્વનાથ' નામક એક મહત્ત્વપૂર્ણ ગ્રંથ પ્રકાશિત થયો હતો, જેમાં પંડિતજીએ પૂરતી શોધ અને શ્રમ કરીને મેળવેલી સમગ્ર સામગ્રીના આધારે જીરાવલા પાર્શ્વનાથ સંબંધી સારી જાણકારી પ્રકાશિત કરી હતી. આપણાં પ્રત્યેક જૈન તીર્થોને, આબુ, શંખેશ્વર તેમજ આ છાવલા તીર્થ સંબંધી ગ્રંથ જેવા જ શોધપૂર્ણ ઇતિહાસ ગ્રંથો પ્રગટ કરવાની જરૂરત છે.
પંડિતજીએ આ ગ્રંથમાં જીરાવેલા પાર્શ્વનાથની તીર્થસ્થાપનાના સંબંધમાં “ઉપદેશસપ્તતિ, છરિકપલ્લી પાર્શ્વસ્ત–રીકા,” તેમજ “વીર વંશાવલી’ના આધારે પ્રકાશ નાખતાં પ્રથમનાં બંને પ્રમાણમાં પ્રતિમાનું પ્રગટ થવું તેમજ તીર્થસ્થાપનાનો સમય સં૧૧૦૯ સ્પષ્ટ હોવા છતાં સં. ૧૧૯ને અધિક સંભવે માન્ય છે, તેથી જ ઉક્ત બંને ગ્રના પ્રમાણ સ્વરૂપ
જ્યાં સં. ૧૧૯ લખ્યો છે, ત્યાં કૌસમાં બંને સ્થળે પિતાના તરફથી ૧૧૯૦ પણ લખી દીધો છે. પંડિતજીની આ સંભાવનાનાં બે કારણો પ્રતીત થાય છે.
(૧) “વીર વંશાવલી’માં સં. ૧૧૯૧ ને ઉલ્લેખ છે. તેમજ (૨) સં. ૧૧૦૮ ના વાંધલને ફધિ પાર્શ્વનાથ તીર્થને પ્રગટ કરનારા' (સં. ૧૨૦૪ વાળા) ધાંધલને એક માની લીધાનું જણાય છે. વાસ્તવમાં પંડિતજીની આ સંભાવના સાચી નથી. અમારા સંગ્રહમાં “ઉપદેશ સંતતિ' થીયે પહેલાં રચાયેલી “જીરાવલી પાર્શ્વનાથ દ્વાર્વિશિકા' નામક સ્તવન છે; જેની પ્રતિ સં. ૧૪૯૩ માં લખાયેલી છે. આ સ્તવનના અંતિમ પદ્યમાં “વિજ્ય' શબ્દ આવે છે જે સંભવતઃ ખરતરગચ્છીય વિજ્યતિલકના નામનું સૂચક છે. આ વિજ્યતિલક ઉપાધ્યાય પંદરમી શતાબ્દીના પૂર્વાર્ધના વિદ્વાન છે, આથી આ કાચિંશિકાને રચનાકાળ પણ એ જ હોવું જોઈએ. આ રચનામાં જીરાવલા તીર્થ સ્થાપના નિક્ત પદ્યમાં ઉલ્લેખ મળી આવે છે –
“થપિ તહિ થિર લગતિ મહુતિ, પાર્થ જિણેસર મૂરતિ પૂરબ મુખ નવરંગ. ૧૫ સિરિ વિકમ નવૃત્તર સંવત, જિણવર ઉવણ અનંતર જે સુહ કિંકરદેવ; કરઈ તેજ પ્રભુ કેરઈ તીરથિ,
ભવસાયર ઉત્તારણ તીરથ, તીરથિયા થિર સેવ. ૧૬ અમારા સંગ્રહની પ્રતિમાં આ દાવિંશિકાનાં પ્રારંભનાં ૧૪ પદ્યો નથી, નહિતર બળે કંઈક મહત્વપૂર્ણ સુચનાઓ મળી શકત. આગળના પડ્યાંકઃ ૨૦ માં સં. ૧૩૬૮ માં સુલતાનનું

Page #21

અંક: ૯] જીરાવાલા પાર્શ્વનાથ તીર્થ. [૧૬૩ સિન્ય જાલેરથી અહીં આવ્યું અને આ તીર્થને ધક્કો પહોંચાડશે એ સંબંધી ઉલેખ આ પ્રકારે છે :
“અહ તેરહ અડસટ્ટા વરસહિ, સુરતાણીહ દલ અમરસ વરિસિહિં, કાર સિહિ અઈમુઠ્ઠ; અણુજાણિયઉ જાલુરહ હતા,
છણિ ઉલિ વેગિ પહુતા જમદૂત જિમ દુહુ. ૨૦ શ્રી. લાલચંદ્ર ભગવાનદાસ ગાંધીને ઉપર્યુકત ગ્રંથ પૃe: ૮પ માં જે રચના “પાર્શ્વનાથ વિવાહલ'ના નામે આદિ-અંત આપવામાં આવ્યા છે, તે વાસ્તવમાં આ ધાત્રિશિકાથી
અભિન્ન જ છે. આથી પાટણ વગેરેના ભંડારમાંથી જે પ્રતિમાં આ વિવાહલી હોય, તે શાદ્ય પ્રકાશિત કરવો જોઇએ.
આ રચના સિવાય પલ્લીવાલગચ્છને એક સંગ્રહ ગુટકે અહીંના બૃહત જ્ઞાન ભંડારમાં છે, તેમાં પણ જીરાવલી તીર્થસ્થાપનાને સમય સં. ૧૧૦૯ જ બતાવવામાં આવ્યો છે.
વિ. ૧૧૦૦ નીવડયાં તીર્થ ”
આથી ગાંધીજીએ જે સં. ૧૧૯૦ ની સંભાવના કરી છે, તે ઉચિત પ્રતીત નથી થતી. વીરવંશાવલી ” તે ગત શતાબ્દીની જે રચના છે. માટે પ્રાચીન પ્રમાણેની વિદ્યમાનતામાં તેમનું કથન માન્ય કરી શકાય એમ નથી.
ગાંધીજીએ ઉક્ત ધારણાના કારણે જ પિતાના ગ્રન્થના પૃષ્ઠ:' ૯૩-૯૪માં લખ્યું છે કેસં. ૧૧૮૬ માં ધર્મસૂરિની પાસે વ્રતગ્રહણ કરનારા ધાંધલ જ ફધિ અને જીરાવલા બંને તીર્થોના પ્રાદુર્ભાવક છે. –આ સંભાવના જ્યારે કે જીરાવલા પાર્શ્વનાથની સ્થાપનાનો સમય સં. ૧૧૦૯ સિદ્ધ થાય છે ત્યારે આપમેળે સમાપ્ત થઈ જાય છે
એક આવશ્યક સ્પષ્ટીકરણ ગાંધીજીના આ ગ્રંથના પૃષ્ઠ: ૬૭ થી ૭૧માં મારા સંગ્રહની જે પ્રતિથી મેરનંદનના જીરાવલી પાર્શ્વનાથ ફાગુ'ને પ્રકાશિત કર્યું છે તે પ્રતિને સં. ૧૫૧લ્માં લખાયેલી બતાવવી એ પણ ભ્રામક છે.
પૃષ્ઠ: ૭૧-૭૨માં ઉલ્લેખાયેલ પત્રાંકઃ ૨૬૪, ૨૭૩, ૨૭૪ વાળી પ્રતિ જ પત્રાંક: ૨૮૮૨૯માં આ ફાગુને માની લેતાં આ ભૂલ થયેલી છે. વાસ્તવમાં ફાગુવાળી પ્રતિ તેનાથી ભિન્ન જ છે. જે પ્રતિમાં જે ફાગુ છે, તેના પ્રારંભના સૂચિપત્રવાળા પૃષ્ઠમાં લેખનપુપિકા આ પ્રકારે આપેલી છે?— ___"॥ॐ॥ संवत् १४९३ वर्षे वैशाख मासे प्रथमपक्षे ८ दिने सोमे श्रीबृहत्खरतरगच्छे श्रीजिनभद्रगुरौ विजयमाने श्रीकीर्तिरत्नसूरीणां शिष्येण शिवकुंजरमुनिना निजपुण्यार्थ स्वाध्यायपुस्तिका लिखिता । चिरं नंदतात् । श्रीयोगिनीपुरे ॥ श्रीः ॥"
૧. સંવત ૧૫૧૯ વાળી જે પ્રતિ પત્રાંક: ૨૬૪, ૨૭૩, ૨૭૪માં વિજ્ઞપ્તિદ્વય છે તેને પત્રકા ૨૮૦ માં ભક્તામર લખેલું છે.

Page #22

એક જૈન ગ્રંથમાં
કુરાનની કથા લેખક શ્રીયુત ભધલાલજી નાહટા
વિશ્વપ્રેમ અને મૈત્રીભાવ માટે જૈનધર્મને ઔદાર્ય ગુણ ખૂબ પ્રસિદ્ધ છે. પિતાના વિરોધી વિચારવાળાં દર્શને પ્રતિ પણ જૈન ધર્માવલંબીઓ અને જૈનાચાર્યોએ કદી ઘણાભાવ ન રાખતાં તેમના ગુણોને આદર કરી અપનાવ્યાં છે. જૈન ધર્મગુરુઓને સ્વશાસ્ત્ર અને પરશાસ્ત્રમાં પારંગત બનવું જરૂરી બતાવવામાં આવ્યું છે. એ જ કારણ છે કે, તેની દાર્શનિક ભૂમિકા ખૂબ સુદઢ રહી છે. તેઓ બધા જૈનેતર ધર્મ અને બધા વિષયોના ગ્રંથોનું તલસ્પર્શી અધ્યયન કરતા હતા. જે જેટલા અધિક ઉદાર થાય, તે એટલો દાર્શનિક વિચારધારાનું આદાનપ્રદાન કરીને પોતાની કપ્રિયતા અને હાર્દિક નિર્મળતામાં અભિવૃદ્ધિ કરી શકતા હતા. સ્વયં ભગવાન મહાવીરે વૈદિક ધમનુયાયી અગિયાર મહાદિગ્ગજ પંડિતને તેમની વેદોક્ત
યાઓ દ્વારા પ્રતિબંધ કરીને હજારો શિષ્ય પરિવાર સાથે પિતાના મુખ્ય શિષ્ય બનાવ્યા હતા. ગણધરવા આ વાતનું જવલંત ઉદાહરણ છે. કોઈ પણ પ્રતિસ્પધીને સમજાવવા માટે તેમને જે માન્ય ધર્મગ્રંથેનાં ઉદાહરણ આપવામાં આવે છે તે જલદીથી સમજી લે એ ખાતર જૈનાચાર્યોએ જેનેતર પૌરાણિક દષ્ટાંત તથા લેકકથાઓને પ્રચૂરતાથી ઉગ કર્યો છે. એ વાત નિર્વિવાદ છે કે, તિરસ્કારથી તિરસ્કાર વધે છે અને પ્રેમવ્યવહારથી પ્રેમ વધે છે. કોઈ પણ ભાષા સાથે તિરસ્કાર રાખવો ઠીક નથી; તે તો કેવળ વિચાર પ્રકાશનું માધ્યમ છે. Water વોટર અને પાણીમાં જેટલું અંતર છે તેટલું જ ખુદા અને પરમેશ્વરમાં છે; તે પછી એને માટે એની પાછળ કજિયો શા માટે? જૈન મનીષીઓએ આ વાસ્તવિકતા સમજી લીધી અને ફારસી આદિ વાવની ભાષાઓનું પણ તેમણે અધ્યયન કર્યું અને એ ભાષાઓમાં સ્તવન, છંદ વગેરે વિવિધ કૃતિઓ રચી.
જૈન વિદ્વાનોએ જેનેતર ગ્રંથનું પઠન-પાઠન, લેખન અને સંગ્રહ વગેરે સુધી સીમિત ન રહેતાં જેનેતર ગ્રંથે પર પર્યાપ્ત જૈન ટીકાઓ રચી છે. જે જમાનામાં “કુરાન શરીફ” જેવા યવનના પવિત્ર ગ્રંથોને સ્પર્શવું એ ધર્મભ્રષ્ટ થઈ જવાનું માનવામાં આવતું, ત્યારે જૈનાચાર્યોએ ગુણાનુરાગવશ તેમાંની કથાઓને પણ પોતાના ધર્મગ્રંથોમાં સ્થાન આપ્યું. અહીં જેની આલોચના કરવામાં આવી છે તે કથા “કુરાન શરીફથી લીધી છે.
જૈનધર્મને અપરિગ્રહવાદ સર્વવિદિત છે. ગૃહસ્થને માટે જરૂરિયાત ઉપરાંત સંગ્રહ કરે જ્યાં પાપ માનવામાં આવ્યું છે, ત્યાં પિતાના સાહિત્યમાં સેંકડો ઉદાહરણ હવા નાં વાચક ભૂરચઢે યવન-કથાને પિતાના “પર્દકવિંશતિગ્રંથમાં સંસ્કૃતના ૩૪ લોકોમાં ગુંફિત કરી છે. “મીયા સલેમાં બીબી તુ ઉદાહરણ” એ શીર્ષકવાળી કથાકારા જનસાધારણને અલ્પ પરિગ્રહમાં સંતવી રહેવાને ઉપદેશ આપવામાં આવ્યો છે. આ ગ્રંથમાં સંત કેમાં નીચે મુજબના ફારસી શબ્દને પણ પ્રયોગ કરવામાં આવ્યા છે–તસલીમ, મૂસા, ખુદા, અરજ,
1, જુઓઃ “ફારસી ભાષાકી જૈન રચના”,” પ્રકા “જૈનધર્મ પ્રકાશ” અને “વાણી”

Page #23

અંક: ૯] એક જૈન ગ્રંથમાં કુરાનની કથા પૈગંબર, દરવેશ, માલિક, કુતુબ, દુનિયાં, સોદાગર, ખાના, ભૂયરિત ( બહિસ્ત ), દેખ, મુદીર, ઔર ખુર્દ.
અંતમાં-તિ બીપીવંતૌ લતાવાસનોર નવરાવિઝા પરપ્રાથમા-નાન્નોઃ કોળિો અન્તઃ ' એમ લખ્યું છે.
સલેમ અને ફલૂની કથા
જેને પરિગ્રહમાં વાંકા નથી તેને ઘેર લક્ષ્મી આવે છે અને જે ધનની વાંછા કરે છે તેને મૂળથી ચાલી જાય છે. આને મિયાં સલેમા અને બીબી ફલૂના વૃત્તાંતના કમથી જણવી.
એક વાર ખુદાએ સ્વર્ગમાં મૂસા પેગંબરને કહ્યું: “મૂસા ! તમે દુનિયાનાં આચરણ જોવા માટે જાઓ.’ મૂસાએ ખુદાને પ્રણામ કરી વિદાય લીધી, અને ચરાચર મનુષ્ય લેકને જોવા માટે ગયો. રસ્તામાં એક સ્થળે ફલૂ નામે એક ડોસી મળી; જે વસ્ત્રો ન હોવાથી પિતાનું અંગ ધૂળથી ઢાંકીને બેઠી હતી અને મુખેથી બેલી રહી હતી કે, “ખુદા ! દો અને દેવરાવે.” મૂસાને જોઈને એણે કહ્યું: “હે મુસા ! તમે ખુદાને અરજ કરીને મને વસ્ત્ર અપાવે; જેથી ગુહ્યાંગ ઢાંકવાને કામ લાગે – ભલે પછી તે જૂનું હોય. મારી ઉદરપૂર્તિ માટે પણ પ્રાર્થના કરજે.”
એ પછી મૂસા આગળ વધ્યો અને સલેમાના ઘરની સામે પહોંચ્યો. દરવાજે મૂસાને ઊભા રહેલે જોઈ તે અભિવાદનપૂર્વક પિતાના ઘરમાં લઈ ગયો. તેના આદરસત્કારથી સંતુષ્ટ થઈ જ્યારે મૂસા આગળ ચાલવા લાગ્યો ત્યારે તેણે કહ્યું: “હે પેિગંબર મુસા ! ખુદાને મારી અરજ કરજે કે, સલેમાના ઘેર કૃપા કરીને ધન ઓછું કરે જેથી નિશ્ચિત બનીને તમારું ભજન કરી શકે.' મૂસા આગળ વધ્યો તે તેણે દરવેશને જોયા. તેણે દરવેશને કહ્યું: “તમે ખુદાના ખાસ સેવક છે, જે ખુદાને કંઈ કહેવું હોય તે કહેજો.” દરવેશે ભૂખ્યા હતા. તેમણે કહ્યું: “અમારે માટે બે બકરી, દોઢ મણ ઘી અને ખાંડ અપાવશે, નહિતર, અમે તમને છોડીશું નહિ અને તમારું મસ્તક કૂતરાઓને ખવડાવીશું.”
આ પ્રકારે લોકોનું સ્વરૂપ જોઈને મૂસા ખુદાની પાસે આવ્યો અને પ્રણામ કરી ઊભે થયો. ખુદાએ પૂછયું “દુનિયા કેવી છે?' મૂસાએ કહ્યું બધાયે આપના સેવક છે. હું આ વખતે ત્રણ વ્યક્તિઓને મળ્યો.” ખુદાના પૂäાથી ફલૂ આદિની સાથે જે વાત થઈ હતી તે તેણે ક્રમશઃ બતાવી. ખુદાએ કહ્યું: “વૃદ્ધાને માટે તેં અધિક આપવા માટે કહ્યું પણ હું તેને ધૂળ સરખીયે નહિ આપું.' મૂસાએ પૂછયું કે તેને શે અપરાધ છે ?' ખુદાએ કહ્યું: “એણે સુખી અવસ્થામાં કદી મારું નામ પણ લીધું નથી. પિતાની લિસા અને લેભના કારણે હવે મારું નામ યાદ કરે છે. તે સ્વાર્થિની છે. તેનું નામ પણ ના લઈશ. સલમાને માટે ફરીથી કહીશ તે હું તેનું ધન દશ ગણાથી સે ગણું વધારી દઈશ.' મૂસાએ કહ્યું: “પ્રભુ ! જે નથી ઇચ્છતું તેને શા માટે વિપુલ ધન આપો છો ?' ખુદાએ કહ્યું: “આથી પહેલાં તેણે મારી ઘણી ભક્તિ કરી છે.’ ફરીથી ખુદાએ કહ્યું: ‘દરવેશોએ માગ્યું છે માટે ન આપીશ.’ મૂસાએ કહ્યું જેમ આપે સલેમા અને ડોસી પ્રત્યે અયુકત કર્યું છે તેમ દરવેશ જે અનૌપચત્યવાદી છે તેમને પણ છોડી દેવામાં આવે ? ' ખુદાએ કર્યું મૂસા ! સ્વર્ગ અને નરક નામક જે બે ખાનાંઓ છે

Page #24

૧૬૬]
શ્રી, જૈન સત્ય પ્રકાશ
[વર્ષ : ૧૯
તે મારે ધર્મસાધકાથી સ્વનું અને જેદેવ-ગુરુના નિંદક દ્રોહી છે અને ધર્મવિરોધી લોકો છે તેનાથી નરકનું ખાનું પૂરવું છે. દરવેશે પૃથ્વી પર વેશધારી છે, તે અકર્મણ્ય, ક્ષુદ્ર અને મદ્યપ છે; દુરાચારી, મહાદ્રોહી અને ધમડી છે. આથી મારે તેમને નરકમાં મેલવા જેઈ એ.’ ધન્ય, ધન્ય ! કહેનારા મૂસાદિ સર્વ પાર્ષદ, ખુદાની આજ્ઞાને શિરાધાર્ય કરીને સ્વસ્થ ચિત્તે ઊભા રહ્યા.
હું મનુષ્યા ! આ પ્રકારે સલેમા અને રંતુ ડીસીના સંબંધનું મનન કરી અલ્પ પરિગ્રહમાં રુચિ રાખા, જેથી સેલેમાની જેમ ધન વધે.
આ કથા જે પનૈકવિ શતિ ગ્રંથમાંથી લેવામાં આવી છે તેમાં ‘મહાભારત' વગેરેની કેટલીયે પૌરાણિક કથા પણ છે. આ ગ્રંથની હજી સુધી અપૂર્ણ પ્રતિ જ મળી આવી છે. આના રચિયતા સુરચંદ્ર ગણી ખરતરગીય સુવિ વિક્રમની સત્તરમી સદીમાં થયા છે. તેમણે રચેલા જૈન તત્ત્વસાર–સટીક, સ્થૂલભદ્રત્રિ મહાકાવ્ય, પંચતીર્થ શ્લેષાલ કાર, ચિત્ર–સ્તવન વગેરે ઘણા વિદ્વત્તાપૂર્ણ ગ્રંથ છે. તેમના ગ્રંથ-રચનાકાળ સ. ૧૬૫૯ થી ૧૬૯૩ ના છે.
કાઈ પણ જૈન વિદ્વાને ‘કુરાન-શરીફ'માંથી કથા ઉદ્ધૃત કરી હાય ! તેનુ` આ જ એક ઉદાહરણ હણવામાં આવ્યું છે. આ ગ્રંથમાં સુદ્રે પૌરાણિક કથા પણ આપી છે, જે કાઈ
વખતે પછીથી આપીશું.
[ અનુસધાન પૃષ્ઠ : ૧૬૮ થી ચાલુ ]
ખુલાસા પણ કરવામાં આવ્યા છે કે પાપ કરીને મનુષ્યને પસ્તાવા થાય છે કે અરે, મે' પાપ કર્યું, તેથી તેની વૃદ્ધિ થતી નથી, પણ સારું કર્મ કરીને મનુષ્યને પતાવા નહિ થતાં પ્રમાદ થાય છે તેનું પુણ્ય ઉત્તરાત્તર વૃદ્ધિને પામે છે.
બૌદ્ધ ધર્મમાં માનવામાં આવ્યુ છે કે જીવાની જે વિચિત્રતા છે તે કર્મકૃત છે. એ કર્મની ઉત્પત્તિમાં કારણ જૈનાની જેમ બૌદ્દોએ પણ રાગદ્વેષ અને મેહને માન્યાં છે. રાગદ્વેષ-માયુક્ત થઈ તે પ્રાણી મન, વચન, કાયાની પ્રવૃત્તિ કરે છે, અને એ પ્રમાણે સંસારચક્ર પ્રવર્તમાન થાય છે. એ ચક્રની આદિ નથી પણ તે અનાદિ છે.
"
વિશુદ્ધિમગ્ગ’માં કર્મને અરૂપી કહેવામાં આવ્યાં છે, પણ · અભિધા 'માં અવિપ્તિને રૂપ કહ્યું છે, અને રૂપ સપ્રતિધ છે. સૌત્રાન્તિક મતે કર્મા સમાવેશ અરૂપમાં છે, તેએ અવિજ્ઞપ્તિને નથી માનતા. મન, વચન, કાયાની પ્રવૃત્તિને પણ કર્મ કહેવાય છે, પણ તે તે વિજ્ઞપ્તિરૂપ પ્રત્યક્ષ છે, એટલે કર્મ શબ્દ અહીં માત્ર પ્રત્યક્ષ પ્રવૃત્તિ અમાં લેવાનો છે, પણ એ પ્રત્યક્ષ કર્માંજન્ય સંસ્કારને અહીં કર્મ સમજવાનુ છે. બૌદ્ધોની પરિભાષામાં તેને વાસના અને વિજ્ઞપ્તિ કહેવામાં આવે છે. માનસિક ક્રિયાજન્ય સંસ્કારને–કર્મને વાસના અને વચન તથા કાયજન્ય જે સંસ્કાર-કર્મ છે તેને અવિજ્ઞપ્તિ કહેવામાં આવે છે. એટલે વિજ્ઞાનવાદી ઔદ્દોએ કર્મને “વાસના ” શબ્દથી ઓળખાવ્યું છે. પ્રજ્ઞાકરે જણાવ્યું છે કે, જેટલાં કાર્યો છે તે બધાં વાસનાજન્ય છે. વિશ્વનું વૈચિત્ર્ય ઘટાવવું હાય તો વાસનાને માન્યા વિના ચાલતું નથી.
( ચાલુ )

Page #25

કર્મ મીમાંસા
લેખક : માસ્તર શ્રીયુત ખુબચંદ કેશવલાલ શાહી
[ કર્મના અસ્તિત્વ અંગે આ અને હવે પછીના અંકમાં પ્રથમ અન્ય દર્શનમાં દશેવેલ હકીકત રજૂ કર્યા બાદ જૈન દર્શનમાં દર્શાવેલ હકીકત રજૂ થશે. ]
(લેખાંક ૧] સમસ્ત જીવો સંસારમાં વર્તે છે, તેને આત્મત્વપણું સમાન છે. પણ તેમાં કોઈક દેવતા છે, કેઈક નારકી છે, કોઈક તિર્યંચ છે, કેઈકે મનુષ્ય છે-એમ નર, નારક, તિર્યંચ અને મનુષ્યરૂપ ભેદે એની વિચિત્રતા છે. વળી મનુષ્યત્વ સર્વ મનુષ્યમાં સમાન છે, છતાં તેમાં કોઈ રાજા છે, કોઈ રંક છે, કોઈકે પંડિત છે, કોઈક મૂર્ખ છે, કોઈક મહર્દિક છે, કોઈક સ્વરૂપવાન છે, કોઈક કુરૂપવાન છે-ઈત્યાદિ જે વિચિત્રપણું છે તે નિર્દેતુક નથી પણ હેતુ સહિત જ છે. તે હેતુને કર્મ કહે છે.
પૃથ્વીના બધા ભાગમાં બધા દર્શનકારોએ પિતાની પ્રરૂપણમાં કર્મવાદ સ્વીકાર્યો છે, પરંતુ ભારતીય દર્શનમાં તેનું સ્થાન વિશેયપણે છે. ભારતીય દર્શનેમાં અન્ય વિડ્યો અંગે અનેકવિધ ભિન્નતા અને વિરુદ્ધતા હોવા છતાં કર્મવાદ વિષે બધા પ્રાયઃ એકમત છે. અર્થાત મનુષ્ય જે કાંઈ વાવે એનાં જ ફળ એ મેળવે એ સંબંધે ભારતીય દર્શનો પૈકી કોઈને વિરોધ નથી. એક વેપથી કવિ શિલન મિત્ર કહે છે કે –
" आकाशमुत्पततु गच्छतु वा दिगन्तमम्भोनिधिं विशतु तिष्ठतु वा यथेष्टम् । जन्मान्तरार्जितशुभाशुभकृन्नराणां,
छायेव न त्यजति कर्म फलानुबन्धि ॥" આકાશમાં ઊડી જાઓ, દિશાઓની પેલી પાર જાઓ, દરિયાના તળીયે જઈને બેસો, મરજીમાં આવે ત્યાં જાઓ પણ જન્માંતરમાં જે શુભાશુભ કર્મ કર્યા હોય છે તેનાં ફળ તે છાયાની જેમ તમારી પાછળ જ આવવાનાં. એ તમારે ત્યાગ નહિ કરે.
દાર્શનિકે કર્મના પ્રકાર વિવિધ રીતે કર્યો છે. પણ પુણ્ય-પાપ, શુભ-અશુભ, ધર્મઅધમ એ રીતે કર્મના ભેદો તે બધાં દર્શનેમાં માન્યા છે. એટલે એમ કહી શકાય કે કર્મના પુણ્ય–પાપ અથવા તે શુભ-અશુભ એવા જે બે ભેદ પાડવામાં આવે છે એ પ્રાચીન છે. પ્રાણને જે કર્મનું ફળ અનુકૂળ જણાય છે તે પુણ્ય અને પ્રતિકૂળ જણાય છે તે પાપ, એવો અર્થ કરવામાં આવે છે અને એ રીતના ભેદ ઉપનિષદુ, જૈન, સાંખ્ય, બૌદ્ધ, યોગ, ન્યાય, વૈશેષિક એ બધામાં મળે છે. આમ છતાં વસ્તુતઃ બધાં દર્શને એ પુણ્ય હોય કે પાપ એ બન્ને કર્મને બંધન જ માન્ય છે અને એ બનેથી છૂટકારે પ્રાપ્ત કરે એ બેય સ્વીકાર્યું છે. આથી જ કર્મજન્ય જે અનુકૂલ વેદના છે તેને પણ વિવેકી જો સુખ નહિ પણ દુઃખે જ માને છે. કર્મના પુણ્ય-પાપરૂપે બે ભેદ એ વેદનાની દષ્ટિએ કરવામાં આવે છે. વેદના સિવાયની અન્ય દૃષ્ટિએ પણ કર્મના પ્રકારે કરવામાં આવે છે. વેદનાને નહિ પણ અન્ય કર્મને સારું

Page #26

૧૮) શ્રી. જેન સત્ય પ્રકાશ
[વર્ષ : ૧૯ નરસું માનવાની દૃષ્ટિને સામે રાખીને બૌદ્ધ અને ગદર્શનમાં કૃષ્ણ, શુકલ, શુકલકૃષ્ણ, અને અશુકલાકૃષ્ણ એવા પણ ચાર પ્રકાર કરવામાં આવે છે. અમાથે કૃષ્ણ એ પાપ, શુક્લ એ પુણ્ય; શુક્લકૃષ્ણ એ પુણ્ય-પાપનું મિશ્રણ છે, પરંતુ “અશુક્લાકૃષ્ણ” એ બેમાંથી એકેય નથી. આ ચોથો પ્રકાર વિતરાગ પુષને હોય છે, અને તેને વિપાક સુખ કે દુઃખ કશું જ નથી. કારણ કે તેમનામાં રાગ કે દ્વેષ હેતા નથી.
આ ઉપરાંત કર્મના ભેદ કૃત્ય-પાકદાન અને પાકાલની દષ્ટિએ પણ કરવામાં આવે છે. જ્યની દષ્ટિએ ચાર, પાકેદાનની દૃષ્ટિએ ચાર અને પાકકાલની દષ્ટિએ ચાર એમ બાર પ્રકારના કર્મનું વર્ણન બૌદ્ધોના “અભિધર્મ માં અને “વિશુદિમાગમાં સામાન્ય છે. વળી અભિધમમાં પાકિસ્થાનની દષ્ટિએ પણ કર્મના ચાર ભેદ અધિક ગણાવ્યા છે. બૌદ્ધોની જેમ પ્રકારની ગણતરી તે નહિ પણ તે તે દૃષ્ટિએ કમેને સામાન્ય વિચાર “ગ દર્શન'માં પણ મળે છે. બૌદ્ધોને મતે કૃત્યે કરીને કર્મના જે ચાર ભેદ કરવામાં આવ્યા છે તેમાં એક જનક કર્મ છે અને બીજું તેનું ઉર્થંભક છે. જનક કર્મ તે નવા જન્મને ઉત્પન્ન કરીને વિપાક આપે છે, પણ ઉર્થંભક વિપાક આપતું નથી, પણ બીજાના વિપાકમાં અનુકૂળ બની જાય છે, - ત્રીજું ઉપપીઠક છે જે બીજા કર્મના વિપાકમાં બાધક બની જાય છે અને ચોથું ઉપઘાતક તે અન્ય કર્મના વિપાકનો ઘાત કરીને પોતાને જ વિપાક દર્શાવે છે.
પાકેદાનના ક્રમને લક્ષીને બૌદ્ધમાં જે પ્રકાર કરવામાં આવ્યા છે તે આ પ્રમાણે છે. ગરુક-બહુલ અથવા આચિરણ-આસન્ન અને અભ્યસ્ત. આમાં ગરુક અને બહુલ એ બીજાના વિપાકને રેકીને પ્રથમ પિતાનું ફળ આપી દે છે. આસન્ન એટલે કે મરણ કાળે કરાયેલ. તે પણ પૂર્વક કરતાં પિતાનું ફળ પ્રથમ જ આપી દે છે. પહેલાંનાં ગમે તેટલાં કર્મ હોય પણ મરણકાળ સમયનું જે કર્મ હોય છે તેને આધારે જ ને જન્મ શીધ્ર પ્રાપ્ત થાય છે. ઉક્ત ત્રણેના અભાવમાં જ અભ્યસ્ત કર્મ ફળ આપી શકે છે એ નિયમ છે. પાકકાળની દષ્ટિએ બૌદ્ધોએ કર્મના જે ચાર ભેદ કર્યા છે તે આ પ્રમાણે
૧. દષ્ટિધર્મ વેદનીય—વિદ્યમાન જન્મમાં જેને વિપાક મળી જાય. ૨. ઉપપદનીય–જેનું ફળ ન જન્મ લઈને મળે છે તે. ૩. અહોકર્મ–જે કર્મને વિપાક જ ન હોય. . અપરાપદનીય—અનેક ભવમાં જેનો વિપાક મળે તે.
પાક સ્થાનની દષ્ટિએ પણ બૌદ્ધોએ કર્મના ચાર ભેદ કહ્યા છે. અકુશલનો વિપાક નરકમાં, કામાવર કુશલ કર્મને વિપાક કામ સુમતિમાં, રૂપાવર કુશલકર્મનો વિપાક રૂપી બ્રહ્મકમાં અને અરૂપાવચર કુશલકર્મને વિપાક અરૂપ લેકમાં મળે છે.
બાદ્ધોએ કુશલ કર્મને અકુશલ કર્મ કરતાં બળવાન માન્યું છે. આ લેકમાં પાપીને અનેક પ્રકારની સજાથી દુઃખ ભોગવવાં પડે છે અને પુણ્યશાલીને તેના પુણ્ય કૃત્યનું ફળ ઘણી વાર આ જ લેકમાં મળતું નથી. તેનું કારણ જણાવ્યું છે કે પાપ એ પરિમિત છે તેથી તેનો વિપાક શીઘ્ર પતી જાય છે, પણ કુશલ એ વિપુલ હોવાથી તેને પરિપાક લાંબા કાલે થાય છે. વળી કુશલ અને અકુશલ એ બન્નેનું ફળ પલકમાં મળે છતાં અકુશલ વધારે સાવદ્ય છે, તેથી તેનું ફળ પણ અહીં જ મળી જાય છે. પાપ કરતાં પુણ્ય બહુતર શા માટે છે તેનો
[ જુઓ ; અનુસંધાન પૃષ્ઠ : ૧૬૬ ].

Page #27

સ્ટોનું દ્રવ્ય બીજા કામમાં વાપરી શકાશે નહિ.
મુબઈ રાજ્ય ધારાસભાએ મુંબઈ—રાજ્ય પબ્લીક ટ્રસ્ટ એકટ (૧૯૫૦) પસાર કરીને તેનો અમલ પણ ચાલુ કર્યો છે. આ વિષયમાં ધણાઓની ફરિયાદ હતી કે આ કાયદો ભારત પાલમેન્ટના ધારા ૨૫-૨૬ નો વિરોધ કરનારો હોવાથી કાયદેસર નથી. આથી આ વિષયના નિર્ણય કરાવવા માટે મુંબઈ રાજ્યના પાંચ લાખ રૂપિયાના એક જૈન મંદિરના ટ્રસ્ટી શ્રી. રતિલાલ પાનાચંદ ગાંધી અને પારસી પંચાયત તરફથી સર શાપુરીજી બમનજી બીલીમોરિયાએ એક ટેસ્ટ કેસ મુંબઈ હાઈ કોર્ટમાં સને ૧૯૫૧ માં રજૂ કર્યો હતો કે આ એકટ (કાયદા ) ભારત પાર્લામેંટના ધારા ૨૫-૨૬ અનુસાર ન હોવાથી કાયદેસર નથી તેમજ એકટની ૫૮ મી કલમમાં પબ્લીક ટ્રસ્ટથી અમુક કર લેવાની સત્તા મુંબઈ સરકારને આપવામાં આવી છે. એવી સત્તા પ્રાપ્ત કરવાને મુંબઈ ધારાસભાને હક નથી, વગેરે. | મુંબઈ હાઈ કોર્ટે આ ટેસ્ટ કેસનો ફેંસલે આ હતા કે અરજદારની બધી દલીલોના અમે ઈનકાર કરીને તેમની અરજ રદ કરવામાં આવે છે.
આથી અરજદારોએ ફરીથી આ ટેસ્ટ કેસની અપીલ સુપ્રીમ કોર્ટે દિલ્હીમાં કરી હતી; જ્યાં ફૂલ બેંચમાં એ સંભળાવીને ફૂલ બેંચના પ્રમુખ ( ન્યાયમૂર્તિ) શ્રી. જસ્ટિસ મુખરજીએ આ કેસના ફેંસલો તા. ૧૮-૩-૫૪ ના રોજ આ પ્રકારે આખ્યા હતા. ' - આ કાયદાથી સેકસન ૪૪ અને સેકસન ૪૭ ની ૧ થી ૬ કલમે કાયદા વિરુદ્ધ હોવાથી મુંબઈ હાઈ કોર્ટ ચેરીટી કમિટી કમિશ્નરની નિયુક્તિ કોઈ પણ પબ્લિક ( ધર્માદા ) ટ્રસ્ટના ટ્રસ્ટીરૂપે કરી શકતી નથી તથા સેકસન ૫૫-૫૬ ના અમુક ભાગ કાયદા વિરુદ્ધ હોવાથી જે પબ્લીક ટ્રસ્ટ જે કામને માટે ખર્ચ કરવા સ્થાપન કરવામાં આવ્યું હોય તે ટ્રસ્ટના દ્રવ્યને વ્યય તે જ ઉદ્દેશ્ય સિવાય બીજા કામમાં ખર્ચ કરી નાખવાની સત્તા ચેરીટી કમિશ્નરને મુંબઈ હાઈ કાટ આપી શકતી નથી.
આનો અર્થ એ છે કે, આ ટેસ્ટ કેસ હતો તેથી આનો ફેંસલે બધા પબ્લિક ટ્રસ્ટ પર લાગુ પડે છે. આથી હવે એ સ્પષ્ટ થઈ ગયું કે, કોઈ પણ ટ્રસ્ટના ટ્રસ્ટી ચેરીટી કમિશ્નર પોતે થઈ શકતા નથી તથા જે ટ્રસ્ટ (દ્રવ્ય) જે ઉદ્દેશ્ય માટે સ્થાપન કરવામાં આવ્યું હોય તે સિવાય ગમે તેવા બીજા કામમાં તે દ્રવ્ય ખરચી નાખવાની સત્તા ચેરીટી કમિશ્નરને નથી.
ટ્રસ્ટની આવક પર કર લેવાની વાતને તો સુપ્રીમ કોર્ટે કાયમ રાખી છે. તેથી કર તે લેવાશે.
હા, કાઈ ટ્રસ્ટની અવ્યવસ્થા માલુમ પડતાં સરકાર તેનો કબજો નહિ લઈ શકે, અને તે ટ્રસ્ટનું દ્રવ્ય બીજા કામમાં વાપરી નહિ શકે.
સારાંશ કે ઉપરોક્ત એકટમાં આ ફેંસલાથી એટલે સુધારા અવશ્ય થયે છે કે ધાર્મિક દ્રવ્યનો ઉપયોગ ગમે તેવા કાર્યોમાં કરવાની સત્તા ચેરીટી કમિશ્નરને નથી; એટલું સ્પષ્ટ થયું છે. આનાથી ધાર્મિક ટ્રસ્ટનું દ્રવ્ય સુરક્ષિત રહીને તે તે જ કામને માટે ખરચી શકાશે કે જે કામને માટે ટ્રસ્ટમાં લખવામાં આવ્યું હોય.. | સુપ્રીમ કોર્ટની ઉપર હવે કોઈ અપીલ નથી. આથી મુંબઈમાં પબ્લીક ટ્રસ્ટ એકટ તે ચાલુ છે જ પરંતુ બે કલમા રદ કરવામાં આવી છે, જે અત્યંત આવશ્યક હતી.
ટ્રસ્ટ કેસ રજૂ કરનારા બંને મહાનુભાવોના બધા ટ્રસ્ટના ટ્રસ્ટીગણ જેટલા ઉપકાર માને તેટલા ઓછા છે. કેમકે, જે આ કેસ ન થાત તો જે નિર્ણય આવ્યો છે તે આવી - શકત નહિ છતાં આ ન્યાય ઘણા માંધો પડયો છે. [ જૈનમિત્ર’ વર્ષ : ૫૫, અંક : ૨ પ માંથી ]

Page #28
Shri Jaina Satya Prakasha. Regd. No. B, 8801 શ્રી નૈન સત્ય પ્રારા શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ અંગે સૂચના થાજના 2. આ માસિકનું વાર્ષિક લવાજમ રૂા. 3 1. શ્રી. જૈનધર્મ સત્ય પ્રકાશક સમિતિ ત્રણ રૂપિયા રાખવામાં આવ્યું છે. દ્વારા " શ્રી. જૈન સત્ય પ્રકાશ” માસિક 19 વર્ષે . માસિક વી. પી. થી ન મંગાવતાં લવીથયાં પ્રગટ કરવામાં આવે છે. જમના રૂા. 3] મનીઑર્ડરદ્વારા મોકલી આપe 2. એ સમિતિના આજીવન સંરક્ષક તરીકે વાથી અનુકૂળતા રહેશે. રૂા. 5001 આ૦ દાતા તરીકે રૂા. 200] આ૦ સદસ્ય તરીકે રૂા. 101) રાખવામાં આવેલા 4. આ માસિકનું નવું વર્ષ દિવાળીથી છે. આ રીતે મદદ આપનારને માસિક કાયમને શરૂ થાય છે. પરંતુ ગ્રાહક ગમે તે અસકથી માટે મોકલવામાં આવે છે બની શકાય. વિનંતિ 5. ગ્રાહકોને એક મોકલવાની પૂરી સાવ. 1. પૂજ્ય આચાર્યાદિ મુનિવરે ચતુર્માસનું ચેતી રાખવા છતાં અંક ન મળે તો સ્થાનિક સ્થળ નક્કી થતાં અને શેષ કાળમાં જ્યાં વિહરતા પોસ્ટ ઑફિસમાં તપાસ કર્યા પછી અમને હોય એ સ્થળનું સરનામું માસિક પ્રગટ થાય સૂચના આપવી. એના 15 દિવસ અગાઉ મોકલતા રહે અને તે તે સ્થળે આ માસિકના પ્રચાર માટે ગ્રાહકે : | 6. સરનામું બદલાવવાની સૂચના ઓછામાં ' એછા 10 દિવસ અગાઉ આપવી જરૂરી છે. બનાવવાનો ઉપદેશ આપતા રહે એવી વિનંતિ છે. | 2. તે તે સ્થળામાંથી મળી આવતાં પ્રાચીન લેખકને સૂચના અવશેષે કે ઐતિહાસિક માહિતીની સૂચના આપવા વિનંતિ છે. 1. લેખો કાગળની એક તરફ વાંચી શકાય 3. જૈનધર્મ ઉપર આક્ષેપાત્મક લે તેવી રીતે શાહીથી લખી મોકલવા. આદિની સામગ્રી અને માહિતી આપતા રહે 2. લેખ ટૂંકા, મુદ્દાસર અને વ્યક્તિગત એવી વિનંતિ છે.. ટીકાત્મક ન હોવા જોઈ એ. ગ્રાહકોને સૂચના e 3. લેખ પ્રગટ કરવા ન કરવા અને તેમાં 1. " શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ " માસિક પ્રત્યેક પત્રની નીતિને અનુસરીને સુધારાવધારે કરવાને અંગ્રેજી મહિનાની ૧૫મી તારીખે પ્રગટ થાય છે. હક તંત્રી આધીન છે. મુદ્રક : ગાવિંદલાલ જગશીભાઈ શાહ, શ્રી શારદા મુદ્રણાલય, પાનકેર નાકા, અમદાવાદ. પ્રકાશક : ચીમનલાલ ગોકળદાસ શાહ. શ્રી. જૈનધર્મ સત્ય પ્રકાશક સમિતિ કાયાલય, જેશિ'ગભાઈની વાડી, ઘીકાંટા રોડ-અમદાવાદ. For Private And Personal Use Only