Book Title: Jain Sanskruti nu Hriday
Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Jaindharma_no_Pran_002157.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249509/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina saMskRtinuM hRdaya saMskRtinuM jharaNuM saMskRtinuM jharaNuM nadInA evA pravAha jevuM che ke je pitAnA udgama sthAnathI te aMta sudhI bIjAM nAnAMmeTAM jharaNuo sAthe bhaLatuM, vadhatuM ane parivartana pAmatuM bIjA aneka mizraNathI yukta. thatuM jAya che, ane ugamasthAnamAM pitAne maLela rUpa, sparza, gaMdha. tathA svAda vageremAM kaMIka ne kaMIka parivartana paNa prApta karatuM rahe. che. jena tarIke oLakhAtI saMskRti paNa sAmAnya saMskRtinA A niyamane apavAda nathI. je saMskRtine Aje ApaNe jaina saMskRtinA nAme oLakhIe che ene AvirbhAva sauthI pahelAM keNe karyo ane ema-- nAthI e pahelavahelAM kevA rUpe udbhavI, enuM pUrepUruM yathArtha varNana karavuM, e itihAsanA sImADAnI bahAranI vAta che. Ama chatAM, e prAcIna pravAhanuM che ane jevuM jharaNuM ApaNuM sAme mejUda che, tathA. e je AdhAronA paTamAM vahetuM rahyuM che, e jharaNA ane e sAdhana saMbaMdhI vicAraNA karavAthI ApaNe jaina saMskRtinA hRdayane thoDuM ghaNuM pichAnI zakIe chIe. jene saMskRtinAM be rUpa bIjI saMskRtionI jema, jaina saMskRtinAM paNa be rUpa che eka bAhya ane bIjuM AMtarika. bAhya rUpa e che ke jene e saMskRtinA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 jainadharmane prANu loke uparAMta bIjA loko paNa pitAnI AMkha, kAna vagere bAhya Idri dvArA jANI zake che. paNa saMskRtinuM AMtarika svarUpa evuM nathI hetuM; kAraNa ke kaI paNa saMskRtinA AMtarika svarUpanuM sAkSAta Akalana te phakta ene ja thAya che ke je ene pitAnA jIvanamAM otapriota karI de che. bIjA leke ene jANavA icche to enuM sAkSAta darzana nathI karI zakatA. paNa e AMtarika saMskRtine potAnA jIvanamAM utAranAra puruSa ke puruSonA jIvana-vyavahAre uparathI tema ja tenI AsapAsanA vAtAvaraNa upara paDatI asaro uparathI teo koI paNa AMtarika saMskRtine aMdAja meLavI zake che. ahIM mAre mukhyatve jaina saMskRtinA e svarUpane ke hRdayane paricaya Ape che ke je meTe bhAge abhyAsamAMthI jAgelI kalpanA tathA anumAna para ja AdhAra rAkhe che. jaina saMskRtinuM bAhya svarUpa jaina saMskRtinA bAhya svarUpamAM, bIjI saMskRtionA bAhya varUpanI jema, aneka vastuone samAveza thAya che. zAstra, enI bhASA, maMdira, enuM sthApatya, mUrtividhAna, upAsanAnA prakAra, emAM kAmamAM AvanArAM upakaraNe tathA vastuo, samAjanA khAna-pAnane niyame, utsa, tahevAro vagere aneka viSayone jaina samAja sAthe eka jAtane ane saMbaMdha che; ane pratyeka viSaya pitA potAne Aga ItihAsa paNa dharAve che. A badhI bAbate bAhya saMskRtinAM aMga che. paNa evo koI niyama nathI ke jyAM jyAM ane jyAre jyAre A ane evAM bIjAM aMga mejAda hoya tyAM tyAM ane tyAre tyAre enuM hRdaya paNa avazya hovuM joIe. bAhya aMge hayAta hovA chatAM kayAreka hRdayano abhAva hoya che, ane bAhya aMgenA abhAvamAM paNa saMskRtinA hRdayanI saMbhAvanA hoya che. A daSTine sAme rAkhIne vicAra karanAra koI paNa vyakti e vAta sArI rIte samajI zakaze ke, jaina saMskRtinuM hRdaya, jenuM varNana huM ahIM karavAne chuM, ene kevaLa Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina saMskRtinuM hRdaya jaina samAjamAM janmela ane jaina kahevAnAra vyaktimAM ja saMbhava che, ema nathI. sAmAnya leke jene jaina mAne che, athavA jeo potAnI jAtane jena kahe che, emanAmAM je AMtarika gyatA na hoya ti e hRdayane saMbhava na samaja; ane jaina nahIM kahevAnAra vyaktiomAM paNa jo sAcI yogyatA hoya te e hRdayane saMbhava che. A rIte jyAre saMskRtinuM bAhya rUpa samAjamAM ja maryAdita hevAthI bIjA samAjamAM e sulabha nathI hatuM, tyAre saMskRtinuM hRdaya, e samAjanA anuyAyIonI jema, anya samAjanA anuyAyIomAM paNa haiI zake che. sAcI vAta te e che ke saMskRtinuM hRdaya ke ene AtmA eTalAM vyApaka ane svataMtra hoya che ke ene deza, kALa, , jAti, bhASA ane rItarivAjo na te baMdhiyAra banAvI zake ke na te pitAnI sAthe bAMdhI zake che.] jaina saMskRtinuM hRdaya : rivartaka dharma prazna e che ke jaina saMskRtinuM hRdaya zuM cIja che? Ane Trake javALe te e che ke nivastaka dharma jaina saMskRtine AtmA che. je dhama nivRtti ApavAvALo arthAt punarjanmanA cakrane nAza karavAvALA hoya athavA e nivRttinA sAdhanarUpe je dharmane prAdurbhAva, vikAsa ane pracAra thaye hoya, e nivartaka dharma kahevAya che. Ane mULa artha te samajavA mATe prAcIna chatAM samakAlIna anya dharmonA svarUpa saMbaMdhI , thoDoka vicAra karavo joIze. dhanuM vargIkaraNa atyAre duniyAmAM jeTalA dharmo jIvita che, athavA jemane DeghaNe datihAsa maLe che, e badhAyanA AMtarika svarUpanuM jo vargIkaraNa karavAmAM Ave te mukhyatve emane traNa vibhAgamAM vaheMcI zakAya - (1) pahele e vibhAga ke je vartamAna janmane vicAra kare che. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharmane prANa (2) bIjuM e ke je vartamAna janma uparAMta janmAMtarano paNa vicAra kare che. (3) trIje e vibhAga ke je janmajanmAMtara uparAMta enA nAza ke ucchedano paNa vicAra kare che. anAtmavAda atyAranI jema ghaNA prAcIna samayamAM paNa evA vicArake hatA ke jeo vartamAna jIvanamAM prApta thatA sukhanI pele pAra kaI sukha che, evI kalpanAthI na te preraNA meLavatA hatA ke na te enAM sAdhananI zodhamAM samaya vitAvo ThIka mAnatA hatA; emanuM dhyeya vartamAna jIvanane sukhabhega ja hatuM. ane teo A dhyeyane pAra pADavA mATe badhAM sAdhanone saMgraha karatA hatA. teo mAnatA hatA ke ApaNe je kaMI chIe te A janma sudhI ja chIe, ane maraNa bAda ApaNe pharI janma laI zakatA nathI. bahu bahu to ApaNuM punarjanmano artha ApaNuM saMtati cAlu rahe e ja che. tethI ApaNe je kaMI sukRta karIzuM, enuM phaLa A janma pachI bhogavavA mATe ApaNe janmavAnA nathI. ApaNI karaNanuM phaLa ApaNuM saMtAna ke ApaNe samAja bhogavI zake che. ene punarjanmanuM nAma ApavuM hoya te emAM amAre kaI vAMdho nathI. A vicAra karanArA vargane ApaNuM prAcIna zAstromAM paNa anAtmavAdI ke nAstika kahevAmAM Avela che. e ja varga, kyAreka, AgaLa jatAM, cArvAka tarIke oLakhAvA lAge. A varganI dRSTimAM sAdhya-puruSArtha eka mAtra kAma arthAt sukhabhoga ja che. enA sAdhana tarIke e varga nathI dharmanI kalpanA karo ke nathI jAtajAtanAM vidhividhAnane vicAra karate. tethI ja A vargane kevaLa kAma-puruSAthI ke bahu bahu te kAma ane artha, e be puruSArthane mAnanAra kahI zakAya. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene saMskRtinuM hRdaya pravartaka dharma bIje vicAraka varga jIvanamAM zarIra-sukhane sAdhya tarIke te mAne che, paNa e mAne che ke vartamAna janmamAM jevA sukhane saMbhava che, evuM ja sukha prANuM bharIne punarjanma dhAraNa kare che tyAre-janmajanmAMtaramAM-paNuM cAlu rahe che ane e rIte zArIrikamAnasika sukhanA utkarSa apakarSanI paraMparA cAlatI rahe che. jevI rIte A janmamAM evI ja rIte janmAMtaramAM paNa je ApaNe sukhI thavuM hoya ke vadhAre sukha meLavavuM hoya, te e mATe ApaNe dharmAnuSThAna paNuM karavAM paDaze. arthopArjana vagere sAdhana bhale vartamAna janmamAM upakAraka thAya, paNa janmAMtaranA ucca ane uccatara sukhane mATe ApaNe dharmAnuSThAna avazya karavAM joIze. AvI vicArasaraNuM dharAvatA leke jAtajAtanAM dharmAnuSThAna karatAM hatAM, ane enI dvArA paralekanAM ucca sukha meLavavAnI zraddhA paNa dharAvatA hatA. A varga AtmavAdI ane punarjanmavAdI te che ja, paNa enI kalpanA janmajanmAMtaramAM vadhAre ne vadhAre sukha prApta karavAnI tathA sukhane vadhAremAM vadhAre vakhata sudhI sthira rAkhavAnI hovAne lIdhe emanAM dharmAnuSThAnone pravartaka dhama kahevAmAM Avela che. pravartaka dharmane TrakamAM sAra e che ke je ane jevI samAjavyavasthA hoya ene evI niyamabaddha ane kartavyabaddha banAvavI ke jethI samAjane pratyeka sabhya, tipitAnI sthiti ane kakSA pramANe, sukha meLave ane sAthesAtha evA janmAMtaranI taiyArI kare che jethI bIjA janmamAM paNa e vartamAna janma karatAM vadhAre ane sthAyI sukhane meLavI zake. pravartaka dhamane uddeza samAjavyavasthAnI sAthosAtha janmAMtarane sudhAro, e che, nahIM ke janmAktarane uccheda kare. pravartaka dharma pramANe kAma, artha ane dharma, e traNa puruSArtha che. emAM mekSa nAmaka cothA puruSArthanI kaI kalpanA nathI. prAcIna IrAnI Aryo jeo avestAne dharmagraMtha tarIke mAnatA hatA, ane prAcIna vaidika Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmano prANu Aryo, jeo maMtra ane brAhmaNa rU5 vedabhAgane ja mAnatA hatA. e badhAya uparyukta pravartaka dharmanA anuyAyI che. AgaLa jatAM vaidika darzanamAM "mImAMsA-darzanane nAme je karmakAMDI darzana prasiddha thayuM, e pravartaka dharmanuM jIvaMta rUpa che. nivataka dharma nivartaka dharma, e upara sUcavela pravartaka dharmane sAva virodhI che. je vicArako A leka uparAMta lekAMtara ane janmAMtarane mAnavAnI sAthesAthe e janmacakrane dhAraNa karanAra AtmAne te, pravartaka dharma vAdIonI jema, bhAnatA ja hatA, paNa sAthe sAthe ja teo janmAMtaramAM prApta thatA ucca, uccatara ane cirasthAyI sukhathI saMtuSTa na hatA; emanI dRSTi e hatI ke A janmamAM ke janmAMtaramAM game teTaluM UMcuM sukha kema na maLe, ane e game teTalA lAMbA samaya sudhI kema na rahe, paNa jo e sukha kyAreka ne kyAreka paNa naSTa thavAnuM hoya, te e ucca ane cirasthAyI sukha paNa aMte nikRSTa sukhanI koTinuM ja hevAthI upAdeya na thaI zake. e le evA keIsukhanI zodhamAM hatA, ke je ekavAra prApta thayA pachI kyAreya nAza na pAme. A zodhanI sUjhamAMthI emane mokSa-puruSArthane svIkAra karavAnuM anivArya lAgyuM. teo mAnavA lAgyA ke AtmAnI eka evI paNa sthiti saMbhavI zake che, ke jene prApta karyA pachI kyAreya janma-janmAMtara ke zarIra dhAraNa karavAM na paDe. AtmAnI e sthitine teo mekSa ke janmanivRtti kahetA hatA. pravartaka dharmanA anuyAyIo je ucca ane uccatara dhArmika anuSThAno dvArA A lekanAM tema ja paralokanAM utkRSTa sukhone mATe prayatna karatA hatA, e dhArmika anuSThAne nivartaka dharmanA anuyAyIo pitAnA sAdhya mekSa ke nivRttine mATe na kevaLa adhUrAM ja mAnatAM hatA. balka emane mekSa prApta karavAmAM bAdhaka samajIne e badhAMya Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina saskRtinuM hRdaya 67 dhArmika anuSThAnAne ekadama heya kahetA hatA. uddeza ane dRSTimAM pUrva-pazcima jeTaluM aMtara hovAthI prava`ka dharmanA anuyAyIo mATe je upAdeya gaNAtuM te ja navaka dharmAMnA anuyAyIo mATe heya anI gayu'. joke mokSane mATe pravata ke dharmane bAdhaka gaNavAmAM AvyA, paNa enI sAthe ja mekSavAdIone mATe potAnA sAdhya-mokSapuruSArthAMnA upAyarUpe kAIka sunizcita mArganI zodha karavI, e paNa jarUrI thaI pADyu. A zodhanI sUjhamAMthI emane eka evA mA, eka eve upAya maLI AvyA ke je khAdya sAdhane upara AdhAra rAkhatA na hatA; e kevaLa sAdhakanI potAnI vicArazuddhi ane vatanazuddhi upara ja nirbhIra hatA. vicAra ane vartananI AtyaMtika-saMpUrNa zuddhinA A mA ja nika dhama ne nAme ke mekSa mAgane nAme prasiddha thayA. bhAratIya saMskRtinA A vicitra ane vividha tANAvANAnI tapAsa karatAM ApaNane spaSTa rUpe dekhAya che ke bhAratIya AtmavAdI dAnAmAM kama kAMDI mImAMsakane bAda karatAM badhAya niva kadha vAdI che. avaidika gaNAtA bauddha ane jaina darzananI saMskRti to mULamAM niva kadharma svarUpa che ja, paNa vaidika gaNAtA nyAya-nairoSika, sAMkhyayAga tathA aupaniSada darzananA AtmA paNa nivat ka dharma upara ja pratiSThita che. vaidika hoya ke avaidika, A badhAya niva dharmo aMte pravaka dhane ke yajJayAgAdi anuSkAne heya ja mAne che. ane e badhAya samyagnAna ke AtmajJAnane tathA AtmajJAnamUlaka anAsakta jIvanavyavahArane upAdeya mAne che; tema ja enA dvArA ja punarjanmanA cakrAvAthI chuTakAro maLI zake ema kahe che. samAjagAmI pravRttaka dha upara jaNAvavAmAM AvyuM che ke pravataka dhama samAjagAmI hatA. ene atha e ke dareka vyakti samAjamAM rahIne ja, je sAmAjika jo ahika jIvana sAthe sabaMdha dharAvatI hoya ane je dhArmika Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharmane prANa pharaje pAralaukika jIvana sAthe saMbaMdha dharAvatI hoya, enuM pAlana kare. dareka vyakti janmathI ja RSiRNa eTale vidyAdhyayana vagere, pitRRNa eTale saMtAnotpatti vagere ane devaRNa eTale yajJayAga vagere baMdhanothI baMdhAyelI hoya che. vyakti potAnI sAmAjika ane dhArmika pharajonuM pAlana karIne pitAnI tuccha IcchAnuM zodhana kare, e chepaNa ene samULage nAza kare e na to zakya che ke na te ISTa che. pravartaka dharma pramANe pratyeka vyaktine mATe gRhasthAzrama jarUrI che, enuM ullaM ghana karIne koI vikAsa nathI karI zako. vyaktigata nivAMka dharma nivartaka dharma vyaktigAmI che. enI utpatti AtmasAkSAtkAranI utkaTa vRttimAMthI thavAne lIdhe e jijJAsune Atmatattva che ke nahIM, che te e kevuM che, ene bIjAnI sAthe kevo saMbaMdha che, ene sAkSAtkAra thaI zake ema hoya te e kayA kayA upAyothI thaI zake vagere prazno tarapha ja prere che. e prazno evo nathI ke jenuM nirAkaraNa ekAMta ciMtana, dhyAna, tapa ane anAsakta jIvana vagara thaI zake. AvuM yathArtha jIvana khAsa khAsa vyaktione mATe ja saMbhavI zake e samAjagAmI bane e saMbhava nathI. tethI zarUzarUmAM pravartaka dharma karatAM nivartaka dhamanuM kSetra bahu maryAdita hatuM. nivaka dharmane mATe gRhasthAzramanuM baMdhana hatuM ja nahIM; e te gRhasthAzrama mAMDyA vagara ja vyaktine sarvatyAganI anumati Ape che, kAraNa ke eno AdhAra IcchAnuM zodhana nahIM paNa ene nirodha che. eTalA mATe nivaka dhama, vyakti samasta sAmAjika ane dhArmika pharajethI baMdhAyela che, ema nathI mAnate. enI mAnyatA pramANe vyakitane mATe mukhya kartavya eka ja che, ane te e ke jema bane tema AtmasAkSAtkAra ane emAM avarodha Ubho karanArI icchAne nAza karavAno prayatna karavo. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina saMskRtinuM hRdaya nivartika dharmane prabhAva ane vikAsa ema lAge che ke jyAre pravartaka dharmanA anuyAyI vaidika A A dezamAM pahelavahelAM AvyA tyAre paNa A dezamAM kayAMka ne kyAMka, eka yA bIje rUpe, nivaka dharma pracalita hatA. zarUAtamAM A be dharmasaMsthAonA vicAro vacce sAro evo saMdharSa thaye, paNa nivartaka dharmanA gaNyAgAMDyA sAcA anugAmIonI tapasyA, dhyAnapaddhati ane asaMcaryA -anAsakta AcaraNa ne je prabhAva sAdhAraNa janasamUha upara dhIme dhIme vadhato jato hato, eNe pravartaka dharmanA keTalAka anuyAyIone paNa pitA tarapha AkarSyA, ane nivake dharmanI saMsthAene aneka rUpe vikAsa the zarU thaye. aMte AnuM asarakAraka pariNAma e AvyuM ke pravartaka dharmanA AdhArarUpa je brahmacarya ane gRhastha, ema be Azrama mAnavAmAM AvatA hatA enA sthAne pravartaka dharmanA puraskartAoe pahelAM te vAnaprastha sahita traNa ane pAchaLathI saMnyAsa sahita cAra Azramane jIvanamAM sthAna ApyuM. nivaka dharmanI aneka saMsthAonA vadhatA jatA lekavyApI prabhAvane kAraNe pravartaka dharmanuyAyI brAhmaNo eTale sudhI mAnavA lAgyA ke gRhasthAzrama sevyA vagara paNa, sIdhesIdhA brahmacaryAzramamAMthI ja pravajyA svIkAravAne mArga paNa nyAyayukta che. A rIte jIvanamAM pravartAka dharmane je samanvaya sthira thayo, enuM phaLa ApaNe dArzanika sAhitya ane prajAjIvanamAM Aje paNa joIe chIe. samanvaya ane saMgharSa je tattvajJa RSio pravartaka dharmanA anuyAyI brAhmaNanA vaMza hovA chatAM nivartaka dharmane pUrepUre apanAvI cUkyA hatA, emaNe pitAnA ciMtana ane jIvana dvArA nirtaka dharmanuM mahatva pragaTa karyuM; Ama chatAM emaNe pitAnI paitRka saMpatirUpa pravartaka dharma ane enA AdhArarUpa vedanA prAmANyane mAnya rAkhyuM. nyAya-vaizeSika darzananA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadhama nA prANa ane aupaniSada darzananA Adya draSTI AvA ja tattvajJa RSio hatA. niva dharmonA kAI kAI puraskartA evA paNa thayA ke jemaNe tapa, dhyAna ane AtmasAkSAtkAramAM bAdhaka kriyAkAMDanA te AtyaMtika virAdha karyAM, paNa e kriyAkAMDanI AdhArabhUta zrutine sathA virodha na karyAM. evI vyaktiomAM sAMkhya darzananA Adi puruSa kapila vagere RSi hatA. e kAraNe ja sAMkhyayeAgadarzana mULamAM pravartaka dhanu' vidhI hovA chatAM aMte vaizvika nemAM samAI gayuM. 70 samanvayanI AvI prakriyA A dezamAM saikAo sudhI cAlatI rahI. pachI ane dharmAMmAM keTalAka evA ekAMtavAdI thatA rahyA ke jeo potapotAnA pravartaka ke tivaka dhama sivAya bIjA pakSane na te mAnatA hatA, ke na te! ene sArI kahetA hatA. bhagavAna mahAvIra ane khuddI pahelAM paNa niyataka dharmAMnA AvA ekAMtavAdI aneka puraskartA thayA che. paNa mahAvIra ane khuddhanA samayamAM te A dezamAM nivaka dharmanI pAyaka evI aneka saMsthAo hatI ane bInka aneka evI UbhI thaI rahI hatI ke je pravartaka dharmanA sajjaDa virAdha karatI hatI. atyAra lagI nIcalAthI upalA sudhInA vargomAM nivRttidharmanI chAyAmAM vikAsa pAmanArA vividha tapAnuSThAna, vividha dhyAnamArga ane judA judA prakAranA tyAgamaya AcArAnA eTale aMdhA prabhAva vistaravA lAgyA hatA ke mahAvIra ane buddhanA samayamAM pravata'ka ane nivat ka dhama vacce pharI ekavAra prabaLa virAdhaneA vaTALa UThyo, jenI sAbitI ApaNane jaina bauddha vADmayamAM tema ja samakAlIna brAhmaNa vADmayamAM maLe che. tathAgata buddha evA pava vicAraka ane dRDha hatA ke emaNe potAnA nivataka dharmAMmAM pravartaka dharmanA AdhArarUpa ma'tame ane zAstrone kAI rIte Azraya na ApyA. dItapasvI mahAvIra pazu evA ja kaTTara nivadharmI hatA. tethI ApaNe joI e chIe ke pahelAMthI atyAra sudhI jaina ane bauddha saMpradAyamAM aneka vedAnuyAyI brAhmaNA dIkSita thayA, tApaNu emaNe jaina ane bauddha Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina saMskRtinuM hRdaya 71 vAlmamAM prAmANya sthApana karavAne na te koI prayatna karyo ke na te brAhmaNaJthe mAnya rAkhela keI yajJayAgAdi karmakAMDane mAnya rAkhyo. nivartaka dharmanAM maMtavya ane AcAra seMkaDe nahIM balka hajAra varSa pahelAMthI dhIme dhIme nivaka dharmanA aMga-pratyaMga rUpe je aneka maMtavyo ane AcArano, mahAvIrabuddhanA samaya sudhImAM vikAsa thaI cUkyo hato te saMkSepamAM A che: (1) Atmazuddhi ja jIvanano mukhya uddeza che, nahIM ke aihika ke pAralaukika kaI paNa padanuM mahatva. (2) A udezanI pUrtimAM bAdhaka evA AdhyAtmika meha, avidyA ane temAMthI janmela tRSNAne samULago uccheda kare. (3) A mATe AdhyAtmika jJAna prApta karavuM ane enA dvArA samagra jIvanavyavahArane tRSNa vagarane banAvavo. ene sAru zArIrika, mAnasika, vAcika vividha tapasyAonuM tathA judA judA prakAranA dhyAna-egamArganuM anusaraNa ane traNa, cAra ke pAMca mahAvratanuM AjIvana pAlana. (4) AdhyAtmika anubhava dharAvatA koI paNa mANase koI paNa bhASAmAM kahela AdhyAtmika varNanavALAM vacanone ja pramANarUpa mAnavI, nahIM ke IzvarakRta ke apauruSeya manAtA, kAI khAsa bhASAmAM racAyela thone. (5) lAyakAta ane gurupadanI ekamAtra kasoTI jIvananI AdhyAtmika zuddhine gaNavI, nahIM ke janmasiddha varNavizeSa. A dRSTie strI ane zadra sudhdhAMne dharmAdhikAra eTale ja che, eTale eka brAhmaNa ane kSatriya puruSane. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 jainadharmane prANu (6) madha-mAMsa vagerene dhArmika ane sAmAjika jIvanamAM niSedha. A tema ja AnAM jevAM lakSaNa, je pravartaka dharmanA AcAra ane vicArethI judAM paDatAM hatAM, te dezamAM mULa ghAlI cUkyAM hatAM ane divase divase vadhu jora pakaDatAM jatAM hatAM. nitha saMpradAya ghaNekhare aMze upara jaNAvela lakSaNone dhAraNa karanAra aneka saMsthAo ane saMpradAyamAM eka nivakadhamI saMpradAya e prAcIna hato ke je mahAvIrathI ghaNuM zatAbdIo pahelAMthI pitAnI viziSTa Dhabe pitAne vikAsa karate jato hato. e ja saMpradAyamAM pahelAM nAbhinaMdana RSabhadeva, yadunaMdana neminAtha ane kAzIrAjanA putra pArzvanAtha thaI cUkyA hatA, athavA teo e saMpradAyanA mAnya pucho thaI cUkyA hatA. samaye samaye e saMpradAyanAM aneka nAma prasiddha thayAM hatAM. yati, bhikSu, muni, anagAra, zramaNa vagere jevAM nAmo te e saMpradAyane mATe vaparAtAM hatAM, paNa jyAre dIrdha tapasvI mahAvIra e saMpradAyanA netA banyA, tyAre e saMpradAya "nirca nAmathI vizeSa prasiddha thaze. joke nivakadharmanuyAyI pamAM UMcI AdhyAtmika bhUmikAe pahoMcela vyakitane mATe "jina" zabda sAdhAraNa rUpe vaparAte hato; chatAM paNa bhagavAna mahAvIranA samayamAM, ane emanA pachI keTalAka vakhata sudhI paNa, mahAvIranA anuyAyI sAdhu ke gRhasthavarga mATe na" (jinanA anuyAyI) nAmano upayoga nahote tha. Aje "jaina" zabdathI mahAvIre piSela saMpradAyanA tyAgI, gRhastha badhAya anuyAyIone je bodha thAya che, ene mATe pahelAM nirgathI ane "samaNovAsaga" vagere jevA zabdono upayoga thato hato. anya saMpradAyane jene saMskRti para prabhAva ika, varuNa vagere svargIya deva-devIonI stuti-upAsanAnA sthAnamAM jene Adarza niSkalaMka manuSyanI upAsanA che, paNa jaina AcAra Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina saMskRtinuM hRdaya 73 vicAramAM bahiSkata manAyela deva-devIo, jemano jaina saMskRtinA uddezanI sAthe karaze meLa nathI, teo pharI pAcho, bhale gauNa rUpe ja kAM na heya, stuti-prArthanA dvArA pasI ja gayAM. jaina paraMparAe upAsanAmAM pratIkarUpe mAnavamUrtine sthAna ApyuM, ke je enA uddezanI sAthe susaMgata che. paNa sAthe ja enI AsapAsa zRMgAra ane ADaMbaranI eTalI sAmagrI bhegI thaI gaI ke je nivRttinA lakSanI sAthe sAva asaMgata che. strI ane zudrane AdhyAtmika samAnatAne sagapaNe UMce UThAvavAno tathA samAjamAM mAnabharyuM sthAna apAvavAne jaina saMskRtine je uddeza hato te eTalI hade lupta thaI gayo ke, eNe kevaLa zudrone apanAvavAnI kriyA ja baMdha karI dIdhI, eTaluM ja nahIM, bake eNe brAhmaNadharmaprasiddha jAtinI dIvAla paNa UbhI karI dIdhI ! te eTalI hade ke jyAM brAhmaNa paraMparAnuM prAdhAnya hatuM tyAM eNe zuka kahevAtA lokone ajaina kahIne pitAnA gharamAMthI paNa bahAra kADhI mUkyA ! ane zarUAtamAM je jaina saMskRti jAti-bhedano virodha karavAmAM gaurava mAnatI hatI, eNe dakSiNa bhArata jevA pradezamAM navA jAtibhedanuM saMjana karI dIdhuM tathA strIone pUrNa AdhyAtmika gyatAne mATe asamartha jAhera karI dIdhI ! A spaSTa rIte kadara brAhmaNa paraMparAnI ja asara che. maMtra, jyotiSa vagere vidyAo, jemane jaina saMskRtinA dhyeyanI sAthe kazo saMbaMdha nathI, e paNa jene saMskRtimAM AvI gaI. ATaluM ja nahIM, balake AdhyAtmika jIvana svIkAranArA anagAree sudhdhAM e vidyAone apanAvI. yapavIta [ janoI] vagere je saMskArone mULamAM jaina saMskRti sAthe karaze ja saMbaMdha na hato, e ja madhyayugamAM dakSiNa hiMdustAnamAM jaina saMskRtinuM eka aMga banI gayA ane ene mATe, brAhmaNa paraMparAnI jema, jaina paraMparAmAM paNa eka purohitavarga kAyama thaI gayo. yajJayAgAdinuM barAbara anukaraNa karavAvALA kriyAkAMDa pratiSThA vagere vidhiomAM pesI gayA. A tema ja AvI bIjI aneka nAnI-moTI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenadharmane prANa bAbate eTalA mATe banI gaI ke jaina saMskRtine evA sAdhAraNa anuyAyIonI rakSA karavI hatI ke jeo bIjA virodhI saMpradAyamAMthI AvIne emAM sAmela thayA hatA, athavA jeo bIjA saMpradAyanA AcAra-vicArothI pitAnI jAtane bacAvI zakatA na hatA. have ApaNe TUMkamAM e paNa joIzuM ke bIjAo upara jaina saMskRtinI khAsa asara zI paDI ? jaina saMskRtine bIjAo upara prabhAva Ama te siddhAMtarUpe sarvabhUtadayAne badhAya mAne che, paNa prANI rakSA upara jeTale bhAra jaina saMskRtie Ape che, jeTalI dhagazathI eNe e mATe kAma karyuM che, enuM pariNAma samagra itihAsayugamAM e AvyuM ke jyAM jyAM ane jyAre jyAre jene eka ke bIjA kSetra upara prabhAva paDayo, tyAM tyAM saghaLe AmajanatA upara prANurakSAne prabaLa saMskAra paDyo; te eTale sudhI ke bhAratanA aneka bhAgamAM pitAne ajaina kahenArA tathA jenavirodhI mAnanArA sAdhAraNa leke paNa jIvamAtranI hiMsA pratye aNagame sevavA lAgyA. ahiMsAnA A sAmAnya saMskArane lIdhe ja vaiSNava vagere aneka jainetara paraMparAonA AcAra-vicAra prAcIna vaidika paraMparAthI sAva judA thaI gayA che. tapasyAnA saMbaMdhamAM paNa ema ja thayuM. tyAgI hoya ke gRhastha, badhAya jaina tapasyA tarapha khUba vadhAre mUke che. Ane prabhAva pADesI samAje upara eTale badho paDyo ke emaNe paNa eka ke bIje rUpe aneka prakAranI sAtvika tapasyAo apanAvI lIdhI. ane sAmAnya rIte sAdhAraNa janatA jainenI tapasyA tarapha AdarabhAva dharAvatI rahe che, te eTale sudhI ke musalamAna samrATa tathA bIjA samartha adhikArIoe tapasyAthI AkarSAIne anekavAra jaina saMpradAyanuM kevaLa bahumAna ja nathI karyuM, balka ene aneka savalato paNa ApI che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina saMskRtinuM hRdaya wwwww w www50, 000/~~~ ~~~~~~~~~~ magha-mAMsa vagere sAta vyasanane nAbUda karavAne tathA emane ochAM karavAne jaina varge eTale badhA prayatna karyo che ke jene lIdhe te e vyasanamAM DUbelI aneka jAtiomAM susaMskAra nAkhavA zaktizALI banela che. joke bauddha vagere bIjA saMpradAya paNa pitAnI pUrI tAkAtathI A susaMskArane mATe prayatna karatA hatA, paNa tene prayatna A dizAmAM atyAra sudhI cAlu che ane jyAM jene prabhAva sAro che tyAM, A svairavihAranA svataMtra yugamAM paNa, musalamAna ane bIjA mAMsAhArI leke sudhdhAM khullaMkhullA mAMsa-dArUne upayoga karatAM saMkoca anubhave che. lokamAnya tilake sAcuM ja kahyuM che ke gujarAta vagere prAtimAM prANurakSA ane nimisa bhojanane je Agraha che te jaina paraMparAne ja prabhAva che. jena vicArasaraNIne eka maulika siddhAMta e che ke dareka vastune vicAra vadhAremAM vadhAre pAsAM ane vadhAremAM vadhAre daSTibiMduothI kare, ane vivAdAspada viSayamAM potAnA sAva virodhI pakSanA abhiprAyane paNa eTalI ja sahAnubhUtithI samajavAno prayatna kare, jeTalI sahAnubhUti pitAnA pakSa tarapha hoya; ane aMte samanvayarUpe ja jIvanavyavahArano phesale kare. Ama te A siddhAMta badhAya vicArakanA jIvanamAM, eka ke bIje rUpe, kAma karatA ja rahe che, enA sivAya prajAjIvana ne te vyavasthita banI zake che ke na te zAMti meLavI zake che; chatAM jaina vicArakoe e siddhAMtanI eTalI badhI carcA karI che, ane enA upara eTale badho bhAra dIdhuM che ke jene lIdhe kaTTaramAM kaTTara virodhI saMpradAyane paNa kaMI ne kaMI preraNA maLatI ja rahI che. rAmAnuja viziSTAdvaita, e upaniSadanI bhUmikA upara Ubhe thayela anekAMtavAda ja che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 jainadharmano prANa jaina paraMparAnA Adarza jaina saMskRtinA hRdayane samajavA mATe ApaNe DAka e Adarzone paricaya karavo paDaze, je pahelAMthI Aja sudhI jene paraMparAmAM ekasarakhI rIte mAnya che ane pUjAya che. jaina paraMparAnI sAme sauthI prAcIna Adarza RSabhadeva ane emanA parivArane che. RSabhadeve pitAnA jIvanane sauthI moTo bhAga, prajApAlananI javAbadArInI sAthe bIjI je javAbadArIo emanA mAthe AvI paDI hatI, ene buddhipUrvaka adA karavAmAM vitAvyo hato. teoe e samayanA sAva abhaNa lokone lakhatAM-vAMcatAM zIkhavyuM. kaze kAmadhadha nahIM jANanArA vanavAsIone emANe khetIvADI tathA sutAra, kuMbhAra vagerenA jIvanopayogI dhaMdho zIkhavyA. aMdara aMdara kevI rIte vartavuM, kevI rIte niyamonuM pAlana karavuM e paNa emaNe zIkhavyuM. pachI jyAre emane lAgyuM ke me putra bharata prajAnuM zAsana karavAnI badhI javAbadArIo adA karI zakaze, tyAre rAjyano bhAra ene pIne teo UMDA AdhyAtmika praznonI chaNAvaTa karavAne mATe ugra tapasvI banIne gherathI cAlI nIkaLyA. RSabhadevanI be putrIo brAhmI ane suMdarI nAme hatI. e yugamAM bahena-bhAI vacce lagnanI prathA pracalita hatI. suMdarIe A prathAne virodha karyo, ane pitAnI saumya tapasyAthI bhAI bharata upara e prabhAva pADyo ke jethI bhArate suMdarInI sAthe lagna karavAne vicAra mAMDI vALyo eTaluM ja nahIM balka, e ene bhakta banI ga. sadanA yama-yamIsUktamAM bhAI yame yamInI lagnanI mAgaNIne asvIkAra karyo, jyAre bahena suMdarIe bhAIbharatanI lagnanI mAgaNIne tapasyAmAM pheravI dIdhI. AnA phaLarUpe bhAI-bahenanA lagnanI pratiSThita prathA nAbUda thaI gaI RSabhadevanA bharata ane bAhubalI nAme putra vacce rAjyane Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha7 jaina saMskRtinuM hRdaya mATe bhayAnaka yuddha zarU thayuM. chevaTe ThaMdvayuddha dvArA nikAla lAvavAno nizcaya thaze. bharatane pracaMDa prahAra niSphaLa gayo. jyAre bAhubalIne vAre Avyo ane bhArata karatAM vadhAre zaktizALI bAhubalIne ema lAgyuM ke mArA muSTiprahArathI bharatanI avasya durdazA thaze, tyAre eNe bhAI upara vijaya meLavavAnI paLane pitAnI jAta upara vijaya meLavavAmAM pheravI nAkhI. eNe ema vicAryuM ke rAjyane mATe yuddhamAM vijaya meLavavA ane vera-prativeranAM ane kuTuMbakalezanAM bI vAvavAM enA karatAM sAce vijaya ahaMkAra ane tRSNA upara vijaya meLavavAmAM ja che. eNe pitAnA bAhubaLano upayoga krodha ane abhimAna upara ja karyo, ane averathI vairane pratikAra karavAne jIvaMta dAkhalo besADyo. pariNAma e AvyuM ke aMte bharatane lebha ane garva paNa khaMDita thaI gayo. eka samaya evo hato ke jyAre kevaLa kSatriyamAM ja nahIM, badhAya vargomAM mAMsa khAvAnI prathA hatI. rojabarojanA bhojana mATe, sAmAjika utsavamAM, dhArmika anuSThAne avasare pazu-pakSIone vadha evo ja pracalita ane pratiSThita hatA ke jethI Aje nAriyeLa ane phaLanI bheTa. e yugamAM yadunaMdana nemikumAre eka ajaba pagaluM bharyuM. emaNe pitAnA lagna vakhate bhojana mATe katala karavAmAM AvanAra nirdoSa pazu-pakSIonI vedanAbharI mUka vANuthI kavita thaIne nizcaya karyo ke jemAM nirdoSa pazu-pakSIone binajarUrI vadha thatuM hoya evA lagnathI sayuM! Avo gaMbhIra nizcaya karIne teo, kAInI vAta kAne dharyA vinA, jAnamAMthI tarata ja pAchA pharI gayA. ane dvArakAthI sIdhA giranAra parvata upara jaIne emaNe tapasyA AdarI. kumAra avasthAmAM ja rAjaputrIne tyAga karIne ane dhyAna-tapano bhAga apanAvIne emaNe e lAMbA samayathI pracalita pazu-pakSI-vadhanI prathA upara, pitAnI jAtanA dAkhalA uparathI, eTale sakhta prahAra karyo Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharmane prANa vvvvvvvvvvv ke jethI AkhA gujarAtamAM, ane gujarAtathI prabhAvita thayelA bIjA prAtamAM paNa, e prathA nAmazeSa thaI gaI ane Thera Thera Aja sudhI cAlI AvatI pAMjarApoLo jevI lokapriya saMsthAomAM parivartita thaI gaI pArzvanAthane jIvanane Adarza kaMIka judo ja hato. emaNe ekavAra durvAsA jevA sahaja krodhI tApasa tathA enA anuyAyIonI khaphagI vaheravAnuM jokhama kheDIne paNa eka baLatA sApane lIlA lAkaDAmAMthI bacAvI levAno prayatna karyo. AnuM pariNAma e AvyuM ke Aje paNa jainonA prabhAvavALA kSetramAM koI sApa sudhdhAne mAratA nathI. dIrdhatapasvI mahAvIre paNa eka vakhata pitAnI ahiMsAvRttinI pUrNa sAdhanAne Avo ja paricaya Apyo hato. jyAre teo jaMgalamAM dhyAnamAM UbhA hatA tyAre eka pracaMDa viSadhare emane DaMkha mAryo. e samaye teo potAnA dhyAnamAM acala rahyA, eTaluM ja nahIM, babbe emaNe e viSadhara upara maitrIbhAvanAne prayoga karyo, jethI e prayoga "TTipratiSAcAM tarannadhau daityA" e sUtranuM jIvanta daSTAMta banI gayuM. teo jIvanaparyata, aneka prasaMgoe, yajJayAgAdi dhArmika kAryomAM thatI hiMsAne rokavAne pUrNa prayatna karatA ja rahyA. AvA AdarzothI ja jaina saMskRti prANavAna banI rahI che; ane aneka musIbatonI vacce paNa eNe pitAnA Adarzone hRdayane game tema karIne sAcavI rAkhavAne prayatna karyo che, je bhAratanA dhArmika, sAmAjika ane rAjakIya ItihAsamAM jIvita che. jyAre paNa evo suga sAMpaDyo tyAre tyAgI tathA rAjA, maMtrI ane vepArI vagere gRhastha jaina saMskRtinA ahiMsA, saMyama ane tapanA Adarzone pitAnI Dhabe pracAra karyo che. saMskRtine uddeza saMskRti mAtrano uddeza che mAnavatAnA kalyANa tarapha AgaLa vadhavuM. A uddezane e tyAre ja sAdhI zake che ke jyAre e pitAne Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina saMskRtinuM hRdaya ve janma ApanAra ane SanAra rASTranA kalyANamAM phALo ApavA mATe hamezAM taiyAra hoya. kAI paNa saMskRtinAM khAdya aMgo kevaLa abhyudayanA samaye ja vikase che ane eve samaye ja e AkarSaka lAge che, paNa saMskRtinA hRdayanI vAta judI che. samaya Aphatane hoya ke abhyudayane, ane samayamAM enI anivAya jarUriyAta te hamezAM ekasarakhI ja hoya che. kAI paNa saMskRti, jyAM sudhI e bhAvinA ghaDataramAM peAtAnA kALA na Ape tyAM sudhI, kevaLa potAnA pratihAsa ke yazagAthAnA AdhAre na tA jIvita rahI zake che ke na te! pratiSThA meLavI zake che, A STie paNa jaina saMskRti aMge vicAra karavA saMgata che. ApaNe upara joI gayA chIe ke A saMskRti mULe pravRtti arthAt punarjanmathI chuTakAro meLavavAnI dRSTie AvirbhAva pAmI che. enA AcAra-vicAranuM AkhuM mALakhuM' e lakSane anurUpa ja banyu che. paNa ApaNe e paNa joIe chIe ke, Akhare e saskRti vyakti sudhI ja sImita na rahI; eNe eka viziSTa samAjanuM rUpa dhAraNa karI lIdhuM. nivRtti ane pravRtti game te samAja hAya, e kevaLa nivRttinI bhulabhulamaNIne AdhAre na te jIvI zake che, ke na te vAstavika nivRttinI sAdhanA ja karI zake che. jo kAI rIte nivRttine nahIM mAnavAvALA ane kevaLa pravRtticakranuM ja mahattva mAnavAvALA chevaTe e pravRttinA kAna ane vaTaLamAM ja sAIne marI zakatAM hoya to e paNa eTaluM ja sAcu che ke pravRttine AdhAra lIdhA vagara nivRtti kevaLa havAI kille ja atI jAya che. atihAsika ane dAnika satya to e che ke pravRtti ane nivRtti, e mAnavakalyANanA eka ja sikkAnI be bAjuo che. jyAM sudhI doSonI nivRttinI sAthe ja sadguNupreraka ane kalyANakara pravRttimAM aLa pUravAmAM na Ave tyAM sudhI kAI mANasa dekhe, bhUle, Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadhama nA prANa bUrAI ane akalyANuthI bacI nathI zakato. kAI paNa mAMdo mANasa apathya ane krupathI nivRtta thavAthI jIvatA nathI rahI zakato; sAthe ja sAthe eNe pathyanu sevana paNa karavuM ja joIe. jIvanane mATe zarIramAMthI khagADavALA lAhIne kADhI nAkhavu. jeTaluM jarUrI che eTaluM ja enI nasAmAM navA lohInA saMcAra karavA e paNa jarUrI nivRttilakSI pravRtti 80 RSabhadevathI laI te Aja sudhI nivRttigAmI kahevAtI jaina saMskRti paNa kAI ne kAI rIte jIvita rahI che, te eka mAtra nivRttinA aLa upara nahIM, kiMtu kalyANakArI pravRttine AdhAre. jo pravakadhI brAhmaNoe nivRttimArganAM suMdara tattvAne apanAvIne eka vyApaka, kalyANakArI, evI sa'skRtinu nirmANa karyuM ke je gItAmAM sajIvana atIne Aje navA upayegI svarUpamAM gAMdhIjI dvArA karI potAnu saMskaraNa karI rahI che, to nivRttilakSI jaina saskRti paNa kalyANalakSI jarUrI pravRttino AdhAra laIne ja atyAranI badalAyelI paristhitimAM jIvaMta rahI rAkaro. jaina saMskRtimAM tattvajJAna ane AcAranA je mULa niyame che, ane e je Adarzone Aja lagI potAnI pUMjI mAnI rahela che, ene AdhAre e pravRttinA evA magalakArI yeAga sAdhI zake che ke je badhAne mATe kalyANakara thAya. jaina paraMparAmAM paheluM sthAna che tyAgIonu ane khIjuM che gRhasthAnu . tyAgIone pAMca mahAvrata svIkAravAnI je AjJA che te vadhAremAM vadhAre sadguNAmAM pravRtti karavAnI ke sadguNapeSaka pravRttine mATe zakti pedA karavAnI prAthamika zarata mAtra che. hiMsA, asatya, cArI, parigraha vagere doSothI bacyA vinA sadguNamAM pravRtti thaI ja nathI zakatI. ane sadguNapoSaka pravRttine jIvanamAM sthAna ApyA vinA hi'sA vagerethI bacI javu, e paNa sathA asaMbhava che. je vyaktimAM sArvabhauma mahAtratAne svIkAravAnI zakti na hoya ene mATe Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina saMskRtinuM hRdaya jene paraMparAmAM AzutranI racanA karIne dhIme dhIme nivRtti tarapha AgaLa vadhavAno mArga paNa rAkhavAmAM Avyo che. AvA gRhasthane mATe hiMsA vagere dezothI amuka aMze bacavAnuM vidhAna karavAmAM AvyuM che, ene artha e ja che ke pahelAM gRhastha dethI bacavA abhyAsa kare. paNa sAthe ja sAthe enA mATe e Adeza paNa che ke je je doSane e dUra kare che te doSanA virodhI saguNone jIvanamAM sthAna ApatA jAya. hiMsAne dUra karavI hoya te jIvanamAM prema ane AtmaupajyanA sadgaNane pragaTa karavA joIe. satya bolyA vagara ane satya bolavAnuM baLa meLavyA vagara asatyathI nivRtti kevI rIte thaze? parigraha ane lebhathI bacavuM hoya te saMtoSa ane tyAga jevI guNaSika pravRttiomAM pitAnI jAtane khapAvI devI ja paDaze. saMskRtino saMketa saMskRtimAtrane saMketa lAbha ane mehane ghaTADavA tathA nimULa karavA tarapha che, nahIM ke pravRttine nirmULa karavA tarapha. je pravRtti Asati vagara na ja thaI zake evI hoya e ja tyAjya che; dA. ta., kAmAcAra ane vyaktigata parigraha vagere. je pravRttio samAjanAM dhAraNa, piSaNa ane eno vikAsa karanArI che te AsaktipUrvaka tema ja Asakti vagara paNa thaI zake che. eTalA mATe saMskRti kevaLa AsaktinA tyAga tarapha ja saMketa kare che. diauciM0 naM. 2, pR0 132-142]