Book Title: Jain Sahityani Hitavah Disha
Author(s): Fattehchand K Lalan
Publisher: Z_Jain_Sahitya_Sambandhi_Lekhono_Sangraha_005198_HR.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249578/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtamI gujarAta sAhitya pariSadanA jaina vibhAganA adhyakSa zrIyuta paMDita phattehacaMda karacaMda lAlananuM bhASaNa. jaina sAhityanI 9 hitAvaha dizA. yo vizvaM vedavedyaM jananajalanidhe ginaH pAradRSyA, pUrvAparyAviruddhaM vacanamanupamam niSkalaMkaM yadIyam; taM vaMde sAdhuvaMdyaM sakalaguNanidhiM dhvastadoSadviSantam, buddhaM vA varddhamAnaM zatadalanilayaM kezavaM vA zivaM vAM. 1 bodhAgAdhaM supadapadavInIrapUrAbhirAmam, jiivaa'hiNsaa'virllhrisNgmaagaahdehm| cUlAvelaM gurugamamaNisaMkulaM dUrapAram, sAraMvIrAgamajalanidhi sAdaraM sAdhu seve. 2 1-jemanA jJAne jANavA yogya samagra vizvane jANyuM che, jeonA darzane saMsArarUpa mahAsamudrane pAra dIThe che, jemanuM pravacana ( Agama ) pUrvApara avirUddha che, anupama che, ne niSkalaMka che, jeo sAdhujanone paNa vaMgha che, sakaLa guNanA bhaMDAra che, doSarUpa zatrane nAza karanAra che, evA keipaNa purUSavizeSane huM vaMdana karuM chuM. pachI joIe te te buddha che, vadhamAna che, brahmA che, viSNu che, ke mahAdeva hai. 2-jema samudra athAga heya che tema aparimita jJAnavALA jinAgama paNa athAga che. jaLanI atizayatAne lIdhe jema samudra suMdara lAge che, tema lalita padonI racanAne laIne Agama paNa suMdara lAge che. uparAuparI mejAe uDatA hovAthI samudramAM praveza karavo kaThaNa lAge che, tema jIvadayA saMbaMdhI sama vicArothI jinAga paripUrNa hovAthI temAM ekadama praveza kare kaThaNa lAge che. samudramAM moTA meTA taTa heya che tema AgamamAM paNa moTI moTI cUlikAo --pUravaNI hoya che. samudramAM ratna-motI ane paravALA jevI vastuo che tema AgamamAM uttama gama-AlAvA (arthAt anekArtha bodhavALA sadaza pATha ). hoya che. samudranI jema Agamane pAra pAma-arthAta te saMpUrNa rIte samajavuM atyaMta kaThiNa hoya che. evA AgamatI huM bhakti tathA vidhipUrvaka sevA kare che. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) zrIyuta paMDita lAlananuM bhASaNa. sAhityarasika Atmapriya suzIla bahene ane sujJa bAMdha! samAjasevA ane jJAnasevA karavA jeTaluM mArAmAM baLa ho ke DahApaNuM he yA na ho paNa mArA aMtarane te atyaMta priya che; eTalA mATe jyAre A pariSadanA vidvAna maMtrIo taraphathI pariSadanA jaina vibhAganuM pramukhapada svIkAravAne Adeza AvyA tyAre mane mArI agyatAnuM saMpUrNa bhAna hevA chatAM meM te Adeza zirasAvaMgha karyo. eTaluM ja nahIM paNa sAhityanA kSetramAM mane sevA karavAnI eka alabhya taka ApI te mATe te ja vakhate meM temane aMta:karaNa pUrvaka upakAra mAnyo. atyAre pharIthI vANIthI e upakAra huM vyakta vakatatvakaLAne apanAvavA je kAMI meM zrama lIdho che tevA lekha lakhavAne prayatna na thavAthI svAnubhavadarpaNano duHkhada prasaMga mane yAda AvyA vinA raheto nathI. kuTaneTamAM rahela pramAdane laI mahAra samAja mahArA Azayane samajI zakyA nahIM. jAte mUrtipUjaka, zraddhAe mUrtipUjaka ane mUrtidvArA prabhu pUjanamAM ke AnaMda rasa levAya che tevAM bhASaNa ApavA chatAM ane e mAre lekha mArA Azayane bIlakula saMdigdha na karate hevAthI huM hajupaNa e lekhanI dhIrajapUrvaka phUTanoTa vAMcI javAnI bhalAmaNa karuM te mane kSamA thaze. eTaluM kahI A lekhanA zabdo karatAM Azaya para vizeSa lakSa ApavAnI sujJa zrotAjanane prArthanA karI A lekha vAMcavA prAraMbha karUM chuM. jenenuM vADamaya sAhitya-jenA vAlmaya sAhitya upara huM jyAre vicAra karuM chuM tyAre mane ema lAge che ke jJAna eka evI pavitra pUrNa ane addabhuta vastu che ke zabdamAM AvatAM tenI pavitratA vadhavAne badale kaMIka nyUna thatI hoya ane lipimAM utaratAM te tethI paNa vizeSa nyUna thatI hoya, zrI tIrthakaronA upadeza viSe digabara saMpradAyane evo mata che ke tIrthakaro mAtra 8 neja vani kare che ane temanA mukhya ziSyo tene bhAva samajI vANumAM upadeza Ape che. vetAMbara saMpradAya evo mata dharAve che ke zrI tIrthakara prabhue pitAnA gaNadharane utpAda vyaya ne dhruva ( utpatti vyaya, ane sthiti) e prakAranI tripadImAM upadeza Ape che ane gaNadharo tene zabdamAM guMthe che. A rIte vAtmayanI pavitratA cheka mahAvIrathI mAMDIne I. sa. nA pAMcamA 1 dhvanimaya 2 vADamaya 3 lekhamaya, 4 mudrAmaya.' Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) jaina sAhityanI hatAvaha dizA. chA sakA sudhI rahI pachI jema jema smRtibhraMza thavA lAge tema tema gaNadharo ane zrutakevaLIo vigerenA upadezelA pATha bhUlAvA lAgyA. e saMbaMdhe eka evI kathA che ke eka veLA eka munizrIe kAna upara haLadarane gAMThIye rAkhela te pAcho vApare bhUlI gayA; tethI samajAyuM ke have smRtibhraMza thavA lAge che. eTale tyAra pachI jJAnane pustakArUDha karavAnuM kahyuM ane saghaLA jena zramaNae te kabula rAkhyuM. pachI mathurAmAM se prathama munipariSada maLI ane je je munione pATha yAda hatA, te te temaNe lakhAvyA. A rIte vAlmaya sAhitya hatuM te graMthasAhityanuM svarUpa pAmyuM. tyArapachI zrI vakSimAzramaNa sUrinA pramukhapaNa nIce vallabhIpuramAM bIjI munipariSada maLI, ane te vakhate paNa pahelAnI jema vADumaya sAhitya graMthArUDha thayuM. mathurAnI sAhitya saMyojanAne mAdhurI vAMcanA ane vallabhIpuranI sAhitya saMjanAne vallabhI vAMcanA tarIke jaina sAhityamAM oLakhAvavAmAM Ave che. tyArapachI vidvAna jenAcAryoe anekAneka viSaya viSe graMtha lakhyA ane tene pracAra karyo. e bhUtakALanA prasaMgane choDI have ApaNe vartamAna upara AvIe. AjathI lagabhaga 40 ke 50 varSa upara jaina sAhityane chapAvI bahAra pADavAne prayatna thaye, tyAre je paraMparAnI pavitratAne sAcavI rAkhavA usuka hatA temanA taraphathI teno virodha karavAmAM Avya; kAraNa ke teo ema mAnatA hatA ke ema thavAthI vAlmayanI pavitratA nahIM jaLavAya. paraMtu kALabaLe pitAnuM kAma karyuM ane Aje paNa karyuM jAya che. eTaluM te nirvivAda che ke vAtmaya sAhitya karatAM lekhana sAhitya vizeSa pracAra pAme che ane hastalikhita sAhitya karatAM mudrita thayeluM sAhitya baheLA pramANamAM vaMcAya che. smRti zakitane anAdara karI jaDa sAdhanene Azraya le e eka prakAranuM parAvalaMbana to che ja, paNa je vakhate smRtibhraMza vadhatA jate heya, te vakhate smRtine sahAyaka thAya tevA sAdhanane upaga na kare te kadAgrahaja lekhAya ane e kadAgraha anekAMta matanA upAsakene te bIlakula zobhAspada na gaNAya. prasaMgopAta huM mArA paraMparApriya ane pragatipriya pUjya munivare ane grahasthAne sUcanA karavAnI rajA lau chuM ke have vizeSa smRtibhraMza na thAya eTalA mATe graMthane phaLavistAra vadhAravAne tathA junA-upayogI graMthane uddhAra karavAne ApaNe bane teTalA prayatna karavo joie. jaina sAhityane vistAra mApa e sahaja nathI. jenAcAryoe tene cAra bhAgamAM vahecI nAMkhyuM che. (1) dravyAnuyoga (2) gaNitAnuga (3) cari. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) zrIyuta paMDita lAlananuM bhASaNa. tAnuga ane (4) caraNakaraNAnuyoga. A cAre anuyAgamAM cAra vedanI peThe jaina sAhitya jIve che ane jIvaze. vizvanA sAhityamAM hiMdanA sAhityanuM sthAna kyAM che ane hiMdanA sAhityamAM jaina sAhityanI jagA kaye sthaLe che te AlekhavAne prayatna kare e mArI zakitanI bahAra che; tathApi jene sAhitya jeTaluM prakaTa thaI zakayuM che. ane aprakaTa raheluM prakaTa thAya to hiMda sAhityanuM gaurava keTaluM vadhe ane tethI vizvanA sAhityamAM kevuM mane abhivardhana thAya e dAkhavavA yathAzakti prayatna karIza. mAnavasRSTinI unnati ke avanati tenI vicAranI kakSA upara AdhAra rAkhe che. jevA vicAra manuSya prakaTa kare che te te thAya che. ucca vicAranA bhraSTA pratibhAzALI vidvajjane che ane temanI graMthasuSTi tathA vyAkhyAnasUSTinA upajIvI mAnavajI jevI sRSTimAM rahe che tevA bane che. jaina-sAhitya zodhakheALane viSaya-AnaMdanI vAta che ke bAddhasAhityanA jeTaluM nahIM paNa keTaleka aMze jainasAhitya paNu dvasAhityanI peThe pAzcAtya dezamAM ne hiMdamAM paNa have zedhakhoLane viSaya thaI Adara pAmavA lAgyuM che. vedabAhya paNa AryadarzanamAM gaNatA buddha bhagavAna keNa hatA ? ane haiddha dharma ke che? ema ja pUchavAmAM Ave te sau kaI samaju uttara Ape ke buddha mahArAja eka mahAna dharmanA utpAdaka hatA ane e dharmanuM mukhya lakSya nirvANaprApti che. e nirvANa AkhA maMDaLanA sarva para anukaMpA rAkhI vartavAthI prApta thAya che. buddha bhagavAnanA svargArahaNa pachI emanA upadezelA dharme mAtra be eka saikAmAMja hiMdane dharmamahimA vistArI mUkyo, eTaluM ja nahi paNa pitAnI vijayapatAke pUrva eziyAnA jApAna, cIna ne pAsIphIka mahAsAgaranA dvipa, ne sebIrIyA upara paNa pharakavI. buddha dharmanuM sAhitya hAla te te dezamAM yuropamAM ane temAM paNa jarmanImAM vizeSa che. jena koNa che? ane jinadharma che? e prazna vidvajanene pUchavAmAM Ave te tene manamAnate uttara A dezamAM bahu thoDA ApI zake. yuropa amerikAmAM te viSayanA abhyAsIe hevAthI te praznano uttara ApanArA keI kaI maLe che. ApaNI dhamaprakRti ane saMskAranA pramANamAM Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha dizA. ApaNe A dezanA vidvAna ane zidhake pAse jina dharma ane jenadananA saMbaMdhamAM ghaNuM AzA rAkhI zakIe. ApaNe e AzA saMpUrNapaNe kema na phaLI? e prazna vicAravAnuM mane mana thAya che. bauddhadharme je dayAne upadeza karyo che, tenA karatAM jinadharma zuM keda paNa prakAre nyUna upadeza karyo che ? buddha bhaga vAnanA jIvana karatAM jinabhagavAnanuM jIvana zuM kei paNa prakAre mAnavakalyANamAM pachAta che ? mane te lAge che ke jenadharmano sAhitya sarva karatAM uccatara ane upakAraka che, mAtra tene adyAvadhi je joIe te prakAza ane pracAra nathI thayo. Aje hiMdanI saMskRti para tene a5tara vistAra paNa ke mahatvane bhAga bhajavI rahyo che ane hiMdanA dharmo tathA nItibaMdhAraNe para vizeSa karI te kevI asara karI rahyo che, temaja kaLa ne vijJAna, sAhitya ne bhASA vigeremAM nigUDhabhAve rahyo rahyo kevAM mIThAM ne madhura phaLe upajAvI zake che te sarva ke udAra hRdayane jANavA yogya che. buddhadharmanA prabhAva vistArane eka kALe ghaNA sArA sago hatA. paraMtu, temanuM sAhitya racAya ne vistare te pUrve, eTale ke AThamA saikAmAM buddhadharma hiMdabhUmiparathI palAyana thaI gayA. jenadharma tene sahayogI hovA chatAM hiMdamAM ja TakI rahyo ane AryasaMskRtinI pratyeka zALAmAM praveza karI, ne ja rasa ane baLa preryA. jainadharma anusaranArA jenenA be vibhAga thayA. digaMbara ne vetAMbara. digaMbara saMpradAyanA adhyAtmagraMthe sAthe mane thaDe paricaya thayuM che, ke keI graMthapara manana karI vivecano paNa lakhyAM che, paraMtu svAbhAvika rIte ja vetAMbara sAhityane mane vadhAre anubhava che. jainasAhityamAM ziramaNirUpe zrI jinAgAma che. je jinAgama "vetAMbara saMpradAya mAne che te ja nAmavALA graM digabara paNa mAne che. paraMtu nAma eka hovA chatAM banne graMthomAM vastu te bhinna ja hoya che. digabaronuM mAnavuM evuM che ke zrI tIrthakaronA upadeze ane Agane te kyAranoe virada thaI gaye che. sUtra-adhikAra-hiMduonA moTA bhAganI evI mAnyatA che ke vedane adhikAra abrAhmaNe ke strIone nathI; tema zvetAMbara saMpradAyamAM je varga darAvAsInA upanAmathI oLakhAya che temanI evI mAnyatA che ke munivaga si vAyanA gRhastha evAM strI-purUSane jinAme vAMcavAne ke bhaNavAno adhikAra nathI. munivargamAM paNa sAdhvIjIone amuka aMze e adhikAra nathI. jinA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) zrIyuta paMDita lAlananuM bhASaNa. gamonA lagabhaga badhA viSayo upara pUrvAcAryoe prakaraNa graMtha lakhyA che tethI jinAgamanI khoTa ghaNe aMze pUrI paDe che. vetAMbara saMpradAyamAM je varga sthAnakavAsInA upanAmathI oLakhAya che teo 84, 63 ke 45 AgamasUtromAMnA mAtra kara ne mAne che ane sAdhu, sAdhvI ke zrAvaka, zrAvikAne sarvane vAMcavAbhaNavAnI chuTa Ape che. sthAnakavAsI saMpradAyamAM prakaraNa graMtha ke jenA viSayo sava ke sahelAithI samajI zake tevI zailIthI lakhAyA che tene bahu pracAra nathI. teo phara sUtro zivAya tenI TIkA vigerene ke anya graMthane mAnatA nathI-svIkAratA nathI. kaMcanazrIne mahimA-amArA paramapUjya AcAryo kevaLa-jJAnazrIthI ja vizeSa karIne bhatA, ane amAro jenavargane moTe bhAga jJAnazrIne ja pUjanAre gaNAya che, chatAM Aje amArA jenasamAjamAM kaMcanazrIne mahimA vadhI paDyo che; ane tethI jJAnane ratnAcaLa mATe bhAge upekSita rahyo che. ane mArA badhA sumAM AcAra sUtro para mane vizeSa bhakita hovAthI munionA AcArane darzAvanArUM zrI AcArAMga sUtra ane zrAvakanA AcArane darzAvanArUM zrI upAzaka dazA sUtra mArA jevA jANavAmAM AvyAM che. amArA Adarza purUSa zrI mahAvIranuM caritra havAsamAM ane munipaNamAM kevuM uttamattama hatuM tene khyAla te sUtro uparathI Abehuba AvI zake che. viSayAMtara nahIM paNa vistArabhayathI kaMpita dadaya hovA chatAM, zrI vIre svabaLe kevaLajJAna saMpAdana karI svacaritrathI svAvalaMbanane pATha mAnavajAtane ke zIkhavyuM? e kahevAnI lAlaca huM rokI zakato nathI. te mATe AcArAMga sUtranA ra4 mA ane dhyayanamAMthI huM DuM avataraNa ahIM TAMku chuM: bhagavAna mAgazara vadi 10 nA suvrata nAmanA dina, vijaya muhU, chellA pahora, pANI vagarane be upavAsa, sahastravAhinI caMdraprabhA nAmanI zibikApAlakhI upara caDI, deva, manuSya tathA asuronI parSadAo sAthe cAlatAM cAlatAM kSatriyakaMDapuranA madhyamAM thaine jyAM jJAtavanakhaMDa nAme ughAna hatuM tyAM AvyA. AvIne bhUmithI eka hAtha ucI zibikA sthApI. pachI dhIme dhIme temAMthI utaryA. utarIne dhIme dhIme pUrvAbhimukhe siMhAsana upara besI AbharaNa alaMkAra utAravA lAgyA. zaka gadahAsane rahI sada vastramAM AbharaNa -alaMkAra grahaNa karyA. to tamane majAvuM mAre nahi ALei tyArepachI zramaNa bhagavAna mahAvIre jamaNA hAthathI jamaNI taraphane-ane vALa vAE DAbA hAthathI DAbI taraphane paMrapu istro -paMcamuSTi lonca karyo. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha dizA. ( 7) zakadevendra te vALa ratnanA thALamAM grahaNa karI, kSIrasamudramAM pahoMcADyA. prabhunA khabhA upara eka vastra mukyuM. A pramANe bhagavAne bheca ryA pachI fari-zrI siddhane namaskAra karyA. pachI #mi nAmargzaM--huM sAmAyika-samAdhiyogamAM rahIza, mAre zuddha svarUpamAM rahIza, maf draphArma-mAre kaI paNa prakAranuM pApakarma karavuM nahIM; e rIte bhagavAne sAmAyika cAritra levAnI pratijJA karI. turta ja bhagavAnane mana:paryavajJAna utpanna thayuM, arthAta sarva keInA manobhAva temane dekhAvA lAgyA. pravajyA lIdhA pachI bhagavAna potAnA mitra, jJAtijano tathA sagAsaMbaMdhIonI AjJA lai pite tyAMthI anyatra javA cAlyA. ane e abhigraha lIdhe ke - muja AtmavikAsa karIza sadA, hara eka paLe dharI tatparatA: muja sAtha viSe yadi kAMI naDe, mana vAca zarIra taNI ja jarI, prakRti >> dUra karIza vaLI, basa jIva saTosaTa yatna karI. " prabhunA sAdhanakALanA keTalAka nizcaya paNa jANavA jevA che - ( 1 ) parasahAyanI apekSA na rAkhatAM pitAnA ja vIryathI jJAna prApta karI mokSa meLavavuM; kAraNake AtmajJAna prApta karavAmAM AtmabaLaja upayogI che. ( 2 ) je kaMI upasargo eTale ke deva-dAnava ke mAnavatA vine ke kaleze AvI paDe temaja parisaha-naisargika Apatti AvI paDe temAMthI nAsI chuTavAno bIlakula prayatna na kare. kAraNa ke upasargo ane parisaha sahana karavAthI ja pApakarmano kSaya thAya che, cittanI zuddhi thAya che. du:kha mAtra pApakarmanuM phaLa che. phI bhegavavAnI kAyaratAvALA prANuo temAMthI bacavA prayatna te kare che, paNa tenuM pariNAma e Ave che ke AjanuM du:kha mAtra AvatI kAla upara ThelAya che. jemAM zAMti ane himmatathI pitAnA pApakarmanA paripAkarUpa du:khane vaide che te ja potAnuM AtmabaLa khIlavavAvALAM bhAgyazALI thAya che.* zrI mahAvIra prabhunuM caritra, manuthone mATe eka Adarza caritra che. jenomAM jeo munivarganA nAmathI prasiddha che, teo heTe bhAge temanA Adarza caritrane ja anusare che ane dakSA letI vakhate ja evI pratijJA kare che ke fma mare rAmAzaMhe bhagavAna ! huM Atma svarUpamAM-paramAtmasvarUpamAM sthira rahIza, nara sAva no parAmi-pratyeka pApavyA. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) zrIyuta paDita lAlananuM bhASaNa. AdhyAtmika sAhityanA abhyAsIo bahirAtmA, aMtarAtmA ane paramAmAnI vAta te sArI peThe jANatA haze. jenasiddhAMte ThAma hama nebata vagADIne jAhera karyuM che ke pratyeka jIva potAnA nazIbane sadbhAgyane ke durbhAgyane vidhAyaka che. potAnI kRtithI ja te potAne mATe naraka race che athavA narakamAM utarI paDe che ane potAnI kRtithI ja uMcAmAM uMcA svarga upara ArahaNa karI zake che; eTaluM ja nahIM paNa AtmabaLe karma jALane chedI nAMkhI sakaLa saMsArasamudranI pelI pAra evA ekSa-mahA AnaMdamaya sthitine pAmI zake che. vastuta: jenadraSTie manuSya ke itara prANIono niyaMtA potAnI ja aMdara rahela idhara-AtmA che; arthAta pitAnA sivAya bIjuM keI nathI. A rIte jainadarzana purUSAkAra ke AtmabaLavAdI che. yajJAmAM pazunA balidAnathI ke kei eka tAraNahAranA bhogathI jene potAnI mukti thaze ema mAnatA nathI. potAne janma janmAMtaranI sAMkaLe bAMdhanAra athavA choDanAra jA keI hoya to te potAnA ja AtmA che. jaina sAhitya, kharuM jotAM, paMca kAraNane svIkAra karavA chatAM mukhyata: AtmabaLa athavA AtmaprabhAva batAvanArUM sAhitya che. jena sAhityane AtmA ja svAvalaMbana che ema kahuM te atizayokti nahIM gaNAya. jemanA sAhityamAM, AcAramAM ne vicAramAM Ave purUSAkAra, svAvalaMbana bharyo hoya ane jenasamAja kevaLa-ekAMte karmavAdI gaNAI jAya athavA to temanA para e AkSepa lAvavAmAM Ave e zuM samayanI ja bAlahArI nathI ? kamagraMthono abhyAsI sahelAIthI jaI zake ema che ke je karmane artha nasIba ke e ja kaI thato hoya te jIva tene jItI zake nahIM ane je jItI na zake te te jina ke jene zI rIte thaI zake ? huM jeTaluM jaIne vicArI zako chuM te parathI mane to emaja lAgyuM che ke pitAnA bhAgyane pArano huM tyAga karuM chuM, ravi nidhi mana, vacana ane kAyAnA yogathI kaI paNa pApa kArya na fma jAujha tamafja anna na samagrgrfma karuM nahI, karavuM nahIM, karanArane anumodana Apu nahIM. A niyama yAvatajIvana pALIza- nApasIvALa ane Ama karatAM bhUluM to turtaja himarfma mA zuddha svarUpamAM pAchA pharuM, ane tarasa nirAma-e vRttine biMdu, gurUsAkSIe rimi-garyuM, jaurLa ri mi ane dehAtmabhAvane sarvathA tyAga karuM chuM. Ama munio jIvana paryata ane zrAvake pitAnA nityakarmamAM ochAmAM ochuM be ghaDI ke eka muhUrta paryata sAmAyika bega ke samAdhi pAna kare che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha dizA. (9) vidhAyaka ke sRSTA peAtAne ja mAnavAmAM jaina siddhAMta bIjA badhA karatA agraNI che. jenAgamanuM rahasya dUrapAra' '-bahu dUravartI che ema kahevAmAM zrI haribhadrasUrijI jaisiddhAMtanA abhyAsIonA hRdayanA ja paDadhA pADI rahyA hAya ema mane lAge che. vizvavidyA-- pratyeka jIvamAM keTalIka zaktie svAbhAvikapaNeja rahelI hAya che. jaisiddhAMta tene ' pasie' (Capacities) nA nAmathI oLakhAve che. cetanya peAtAnI AMtara ke uccatara zaktione chupAvI-chA rAkhI-e pati ke mAhyazaktivaDe A vidhaprakRtimAMthI pudgalanA spadhAne AkarSI, teno rasa karI, ( AhAra paryAptathI ) pAtAnI zarIra racanA karI, ( zarIra paryApti ) indriyo ( IMdriya paryApti ) ghaDI, eka kuzaLa zilpakAra athavA vizvakamAMnI peThe, prANa sa, ( dhAsAdhAsa paryApti ) bhASA ( bhASASaryApti ) ane mananI ( mana:paryApti ) paNa racanA karI zake che. dAkhalA tarIke vRkSamAM rahelu caitanya pAteja potAnI zaktio-De, pAtAnI AsapAsa rahelA prakRti samudramAMthI pudgala paramANunA skaMdhane AkarSI grahI evu rUpa Ape che ke jethI ApaNe tene vRkSarUpe eLakhI zakIe chIe. e rIte vRkSamAM rahelu caitanya ja vRkSanA sRSTA, vidhAtA athavA niyAmaka che, ane eja caitanya peAtAnI vikasita zaktinA pramANamAM bIjI unnata zarIraracanAo paNa karI zake che. tevI ja rIte jaLa, agni, vAyu, pata, pRthvI, vanaspati, jaMtu, pazu, pakSI, jaLacara, sthaLacara, manuSya, nAraka, caMdra, sUrya ane deva vigere dehAnA sRSTAvidhAtA paNa jIva pAte ja che. citrakAra pAtAnI kalpanA ane maneAbhAvane vyakta karavA nAnA prakAranA citrA Alekhe che, tema jIvarUpI citrakAra paNa prakRtipaTa para potAnI nAmaka rUpI zaktiae nAnA prakAranA citra race che. AthI spaSTa thaze ke caitanya peAtAnI zaktipara ja nirbhara rahevAvALu" che. aMtaHzakti prabhAva-jema bAhya zaktithI-5ryAptithI caitanya peAtAnI khAdya zarIraracanA karI le che tema ata:zakti kiMvA aMtarAtmAthI peAtAnA AMtara guNAno paNa vikAsa kare che. te eTale sudhI ke peAtAnu pUrNa saccidAnaMda svarUpa pAte ja prakaTAve che. e bhAvanA udgArothI jainasAhitya paripUrNa che. ApanAmAMthI kadAca keTalAkee trIpALa-mayaNAsuMdarInA ciratranuM vAMcana karyuM haze; athavA te te ciratra parathI sva. DAhyAbhAi dhoLazAjIe raceluM vINAvelI nATakanuM vastu joyu ke sAMbhaLyu haze. amArA jainasamAjamAM te varSamAM be vAra zrIpALAjAnA rAsanA pATha thAya che. e AkhA caritramAM sva Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) zrIyut paMDita bhAlananuM bhASaNu. kavAda athavA AtmamaLanA ja siddhAMta prarUpavAmAM AvyA che. A prakAranuM kathA sAhitya temaja tAttvika sAhitya tA sa pUrNa paNe mahAra Ave ane tenA pUrepUrA pracAra thAya tA janatAne keTalA lAbha thAya ? ahiMsA prabhAva----AtmabaLanI jema ahiMsAnA siddhAMtane paNa jenAe ke apanAvyeA che te vAta have gujarAtanI prajAne navesarathI kahevAnI kaI jarUra na hAya.. jIvavu' ne jIvavA devuM, maravu paNa mAravuM nahIM e amArI mULa bhAvanA che. pratyeka jIvanI sAthe daneSayAge abheda ane jJAnApAge samabhAva-pahelAthI ekatA ane khIjAthI vidhavidha paNa samatA, ema jainadharmAMnA siddhAMtA ThAma ThAma upadezI rahyAM che. jainasAhityarUpI samudramAMthI niraMtara "mALa 1 nA ja gabhIra nAda nIkaLI rahyo che. dharmanA nAme yajJamAM thatI pahiMsA ane tenA gheTojha rdittA na mayatti-vedamAM upadezAyelI hiMsA e hiMsA ja na kahevAya evA thatA bacAva have hiMdusamAjamAM ghaNA gheADAja mAnatA haze. kaLikALamAM hiMsAvALA yajJo adha karavA joie-tau yajJo niSedhayeta, evA je vacanA jainetara prathAmAMthI maLI Ave che te jaina sAhityamAM prarUpAyela ahiMsA ane jainajIvanamAM utarelI AcaraNAnA ja prabhAva che. e vAta have sA koi svIkAre che. e rIte eka tarapha pahiMsA sAme ane bIjI tarapha adha:pAta pAmelA vAmatatra sAme jainasAhityane yuddha karavAM paDyAM che. amArA pUrvajoe pAtAnA suMdara cAritryanI rAjA-mahArAjAo ane sAmAnya janatA upara paNa eTalI sarasa rIte chApa pADI hatI ke Aje ame jaineA mahAjananA gauravabharyAM nAmathI eLakhAie chIe. dayA ane prANIsevA e amAro vAraso lekhAya che. ane e vArasA sAva niSphaLa gayA che ema paNa zI rIte kahevAya ! amArA ahiM'sAvAdanA pratApe jainaprajAmAMthI kaI khunI tA bhAgye ja jaDe, mAMsAhArI ke zIkArI keAI jaina hAi ja na zake. keHkhAnAnA sarakArI rIporTonA AdhAre paNa pheAjadArI gunhAnuM pramANa trIjI samAjo karatAM jainasamAjamAM atyaMta nhAnu hAya che. ema chatAM hiMsAthI ra'gAyelAM rezamI vasrA ane sayAmAM banelAM kapaDAM vAparavAne rIvAja jainasamAjamAM vadhI paDyo e durbhAgyanI vAta che. 1 mA nA pATha--japa karanArA pAchaLathI brahmA gaNuAyA evI eka vicAra praNAlI che. brAhmaNA ane jene vacce vicArabheda hAvA chatAM, sadbhAgye evA susa pa sthapAyA che ke hAlamAM jhainAnA maMdirAmAM mhATe bhAge brAhmaNu pUjArIoja hoya che. hastinA tADyamA . pa vALI vArtA have kAI yAda paNa nathI karatuM, . Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha diyA. (11) . sthApatyakaLA - cAritrya e jIvanano pAyo che. e cAritrya upara jenasAhitya ke prabhAva vistAryo che e meM TuMkamAM kahyuM. paraMtu te sivAya ja sAhitya, sAhityanI bIjI ghaNI zAkhA-prazAkhAomAM rasa bharyo che. mane A prasaMge mArA jarmana vidvAna mitra proharmana jekabano eka prasaMga yAda Ave che. pro. jekebI ane huM gujarAta ane rAjaputANAnA derAmAM pravAsa karatAM karatAM pATaNa pahoMcyA ane tyAM jenabhaMDAramAMnA tADapatra para temaja bIjA kAgaLapara suMdara akSaroe lakhelA zrI jaina sAhitya devInAM darzana karyA. meM mArI bhakitakasumAMjalI premAkRvaDe samapIM. te vakhate amane zrI hiMmatavijayajI nAmanA eka sthApatyavidyAmAM niSNAta yativayane sahaja samAgama thaye. mahArA vRddha mitra-che- jekebIe mane namra svaramAM pUchayuM ke -"bhAI A yativarya mane pitAne ziSya banAvI temanI caraNasevA karavAnI taka na Ape?" je sthApatyakaLA eka vAra jene prajAnA pratApe unnatinI Toce pahoMcI hatI te kaLA vize Aje gaNyAgAMThayA jene ja rasa letA jaNAya che. jaina maMdiranI svacchatAnI pAzcAtya para asara ne kaLApUjA-- gujarAtane zilpakaLA ane sthApatyakaLAthI samRddha karavA jenee lAkho rUpiyA kharcA che. jene maMdira ane gRharAsaranI svachanA joI mArA mitra pela rIzAra, pro. hamana jekebI tathA DaoN. epha. Dabalyu thomsa mugdha thayAnuM meM jANyuM che. mAtra gujarAtamAM ja nahIM paNa hiMdanA judA judA prAMtamAM paNa jenee pitAnI kaLApUjAnI bhAvanA sArthaka karavA prAsAda, paiSadhazALAe ane tIrthakSetrane bane teTalAM manahara banAvyAM che. kaThaNamAM kaThaNa Arasa pattharamAM puSpanI mRdutA jevI hoya te AbunA jaina maMdironI ekavAra mulAkAta laI Avaze. ema kahevata che ke eka zrI AdIzvaranA maMdiramAM vimaLazAe (Abu para) ogaNuza karoDa rUpiyA kharcA che; ane neminAthanA maMdiramAM vastupALa tejapALe karoDa rUpiyA kharacyA che. mahipura rAjyamAM AvelA digabara AmnAyamAM manAtA zravaNa belagulanI zrI gomadharanI pratimAjI paNa bhavyatAne eka ucAmAM uce namune che. e pratimAjI lagabhaga eka hajAra varSathI e sthaLe che. tenI ucAI aThThAvana phITanI che. rirabhAgathI te kAna sudhI cha phITa ane cha iMca che. jaina samAjanI kaLApUjAne Apane eTalA parathI ja khyAla AvI zakaze. leka prakAzaJain Encyclopaedia-jaina sAhityanA vizALa kSetramAM bhipajIvI-nigraMtha-tyAgI munivaree zA zA sAhityarane veryA che? tenuM varNana eka klAkamAM te zuM paNa trIsa divasa sudhI eka eka kalAka kahevAmAM Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) zrIyut paMDita lAlananuM bhASaNa. Ave teA paNa pUrUM na thAya. huM mAtra lokaprakAza taraphaja ApanI draSTi AkaryuM chuM, Apane lAgaze ke EncycloPaedia nA vicAra eka kALe pUrvAcAti jarUra hovA joie. zrI hemAcAya --jaina sAhityamAM cakravartI sabhA prabhAvazAlI kalikAla sajJa zrI hemacaMdrAcAryanA asAdhAraNa sAmarthya ane pratibhA viSe Ape avazya kaMIka sAMbhaLyu. haraze. ema kahevAmAM Ave che ke e ekaja AcAye sADAtraNa kroDa jeTalI zrloka sakhyA jaina pravacana mAtAnA caraNakamaLamAM dharI dIdhI che. sAhitya, vijJAna, darzIna, tihAsa, bhUgALa, jyotiSa ke rAjanItine eveA eka paNa viSaya nathI ke jene zrI hemacadrAcArye na vikasAvyo hAya. DA. kIlahenanA lakhavA pramANe temanA aSTAdhyAyI' nAmanA vyAkaraNanA pratha pANinInI ' aSTAdhyAcI ' sAthe spardhA kare che. ( jue, janInuM ArIanTala rIvyu. temanA abhidhAna ciMtAmaNi ane dezI nAmamALA vigere koSA, temanI chaMdazAsra ane alaMkArazAstra viSenI racanAo, temanuM triSaSTI zalAkApurUSa ciratra, temanA nyAyazAstra, jyotizAstra, tarkazAstra, dharmazAstra, ahunnIti jevA kAyadA zAstra vigere viSayAnA graMthA tarapha ApanI seAnI STi karyuM chuM. yoganA viSaya uparanuM temanuM yogazAstra, vAdanA viSaya uparanu vAdazAstra, bhaktibhAvabharyAM temanAM sa MskRta teAtro ane pANinI muninI jema dhAtupATha, gaNapA, liMgAnuzAsana, uSNAdiSADa vigere graMtho paNa vidvajranAne Azcarya pamADe evAM che. dvAzraya nAmanuM temanuM eka kAvya gujarAtanI AMtahAsika sAmagrI gaNAya che. e kAvya bhaTTIkAvyanI spardhA kare che. tenA eka artha gujarAtanA mahArAjA siddharAjane lAgu paDe che ane bIjo artha yAte racelI vyAkaraNa viSayaka aSTAdhyAcIne lAgu paDe che. bhASA----jaina lekhakoe kevaLa saMskRta ke prAkRta sAhityaja nathI kheDya, paNa mAgadhI, a` mAgadhI, apabhraMza, junI mahArASTrIya bhASA, hiMdI, jInI gujarAtI ane pIyana bhASAmAM paNa pAtAnuM sAhitya lakhyuM che. tAmIla ane kAnaDI bhASAmAM digaMbara jaina sAhitya pracUra pramANamAM maLI Ave che ema brITIza myujhIyamanA erIyala DIpArTameMTanA lAibrerIyana DA0 khAne ke mane kahyuM hatu. A bhASAmAM graMthAno paricaya aMgrejI jaina gejheTa dvArA tenA vAcaphrAne thayA haze. itihAsa--DA0 bhaMDArakara, pre. pITarasana, mekenTa, vekhara, kAlajIka, Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha dizA, ( 13 ) kIlhona tathA DA0 gerInA vigere vidvAnAe jainasAhityanA sazAdhanane lagatA je rIpeArTo mhAra pADyA che te jainanu aitihAsika sAhitya keTalu* agAdha che tenA acche! khyAla Ape che. jemane hu avakAza na hoya tee A rIporTa joI javAnI takalIpha lero tA paNa temAMthI temane ghaNuM navuM jANavAnuM maLI Avaze. temAM mULa graMtha, graMthaiAno viSaya, graMthanu pramANa, graMthanI zailI ane bhASA tathA chevaTe graMthanI prazastio paNa ApavAmAM AvI che. te parathI graMtha racAyAnA kALanI tathA graMthakartAnI temaja temanA pUrva purUSanI paNa sakSipta mAhitI maLI rahe che. jainagurUonI paTTAvalI ke je lagabhaga chellA aDhI hujAra varSanI maLe che te paNa itihAsapremIone mATe eka agatyanuM sAdhana che. pustaka bha'DAra--pATaNamAM cha prAcIna graMtha bhaDArA che, amadAvAdamAM e, jesalamIra, khaMbhAta, lIMbaDI, kacchanuM kAzIrUpa koDAya vigere sthaLe eka eka ane mukhaimAM dazA ArAvALanA tathA digambara badhuonA maLI e, temaja (punA) DakanakAlejamAM rAMdhanapuramAM ane jAmanagaramAM jInAM jaina graMthAnA bhaMDAro che. lipi kaiAzalya--jInA jaina sAhityanuM lipikozalya paNa jarA mehu pamADe tevu che. lahiyAoe e sAhitya tADapatrA para, dezI kAgaLe para, temaja zIlAlekhA upara utAravAnA yatno karyAM che. kAI kAi prAcIna pratamAM chApakhAnAnA akSarone paNa mhAta kare evA suMdara ane sonerI-rUperI zAhIthI lakhAyelA lekhA maLI Ave che. prasaMgane chAjatA prAsaMgika citrA paNa te kALanI citrakaLAnu dana karAve che. pustaka prasidi--chellA eka be dazakAmAM jaina AcAryae tathA temanA ziSya parivAre jaina sAhityanA udgAra karavA je kammara kasI che teneA huM atre AnaMdapUrNa citte ullekha karyA vinA rahI zakate! nathI. te sivAya jaina dharma prasAraka sabhA, AtmAnaM sabhA, vidyA prasAraka va, amadAvAdanI vidyAzALA, zrI devacaMda lAlabhAInu prakAzana maMdira, paramazruta prabhAvaka maMDaLa, ArAnuM se'phUla pablIzIMga hAusa, 5. hirAlAla huMsarAjanuM jaina bhAskara graMtha prasiddhi khAtuM, AgrAnI AtmAnaMda sabhA, AgamAya samiti ane zA. bhImasiMha mANeka vigeree e dizAmAM ghaNA AvakAradAyaka prayAsA karyAM che. e sasthAonA pratApe jaina graMthA guhAene cheDI pustakAlayAmAM ane jJAnamadirAmAM adhiSThita thaI peAtAnu magaLa darzana ApI rahyAM che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) pIvuta paMDita hAlananuM bhASaNa navuM cheSa vyAkaraNa sAhitya-navuM sAhitya hAlamAMja pa.becaradAsajIe prAkRta vyAkaraNa sAMpratakALanI paddhatie lakhI bahAra pADyuM che, temaja paM. haragoviMdadAse eka prAkRta keSa bahAra pADI prAkRta bhASAnA abhyAsIo upara meTo upakAra karyo che. paM. zrI ratnacaMdrajIe AgamAbhyAsI munivarenI sagavaDa mATe eka mAgadhI bhASAne zabda saMgraha prakaTa karyo che. A navAM sAdhanathI. mane AzA che ke jainasAhityanA saMskRta ane prAkRta pradeza pravAsa keTaleka aMze sugama thaI paDaze. lokapakAraka sAhitya-jenAcAryo sivAya je brAhmaNa paDitAe prAcIna kALamAM graMtho lakhyA che temane maheTa bhAga ghaNuM karIne keI rAjamahArAjAne rIjhavavA athe ja lakhAyuM hoya evo bhAsa thAya che. kAraNa ke junA kALamAM vidvAnone sAthe rAjAzraya maLate e nirvivAda che ane tethI teo rAjadarabAramAM kIrti ke pratiSThA meLavavA pitAnI zakti vApare e svAbhAvika che. jenAcAryoe rAjyane ane prajAno Azraya meLavyuM che. teoe kevaLa rAjakartAone rIjhavavA mATe ja graMtha nathI lakhyA. rAjasabhAmAM pUjAvA chatAM temaNe sAdhAraNa janasamAja tarapha jarAya durlakSa nathI karyuM. vikramanA darabAramAM kavivarya dhanapALa eka kaviratna tarIke paMkAyA che, kumArapALa ane siddharAjanA darabAramAM zrI hemacaMdrAcAryanuM sthAna ati ucca che, ane akabaranI rAjasabhAmAM zrI hIravijayasUrijIne prabhAva ItihAsa prasiddha che. chatAM te te AcAryonuM sAhitya lekasevAnI bhAvanAthI aLaguM nathI thayuM e eka abhimAnane viSaya che. tatvajJAna, kAvya, vairAgya ke nAtha vigere viSaya uparAMta jainAcAryoe dhanurvidyA, gajavidhA, azvavidyA, rasAyaNavidyA ane vaidyakavidyA viSe paNa ghaNu graMtha lakhyA che. te sivAya maMtravidyA, jyotiSavidyA, suvarNa parIkSA ane ratnaparIkSA jevA viSayo viSe paNa ghaNuM sAhitya maLI Ave che. eka kAnsanA vidvAne ratnaparIkSA nAmane jaina graMtha ca bhASAmAM anuvAda karAvI bahAra pADyo che. jenadharma pALatA jhaverIone paNa pitAnA sAhityanI je mAhitI na hoya te yuropIyana vidvAne hajAro kesa dUra rahevA chatAM meLavI rahyA che. jaina sAhityanI samanvaya draSTi-jena sAhityanI vizeSatAomAM tenI samanvayapaddhati paNa eka che. A paddhatie ghaNuM vidvajanone AkarSI che. keTalAka te e samanvayapaddhatine AzrayIne eTale sudhI mAnavAne taiyAra thayA che ke jenA e kaI dharma ( Religion ) nathI, paNa jagatane navuM draSTibiMdu ApanAra eka danavizeSa ja che. ( Philosophy ) huM tema mAnatuM nathI. kAraNa ke jo jaina Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha dizA. (15) kevaLa darzana ja heta te Aje vaizeSika, sAMkhya ke mimAMsaka darzananI jema te mAtra eka pArtha darzana ja banI gayuM hatuM. jena e dharma che, ane te ja vakhate darzana paNa che. have jaina darzana amane judA judA mArgo viSe kevuM samAdhAnabharya" samanvaya karI Ape che. te DhaMkAmAM kahIza. zrI AnaMdaghanajI mahArAja kahe che ke "pa darzana jina aMga bhaNaje, 1 savagI sarva naya grahI re, ja sAgaramAM saghaLI taTinI che, tadinImAM sAgara bhajana re." -jinazAsanarUpI purUSanuM mastaka jainadarzana che, temane jamaNe hAtha vedAMtadarzana che, DAbe hAtha baddha darzana che, jemaNe paga gadarzana che, DAbo paga sakhya darzana che, ane kakha (peTa) lekAyata ( cArvAka ) mata che ke je kevaLa pratyakSapramANane ja mAne che. vaLI zrI neminAtha prabhunA stavanamAM teo "va darzana nija aMga bhaNaje, nyAya jaga ja sAdhe re; nami jinavaranA caraNa upAsaka, vadana ArAdhe re chae darzana jinanA aMga kahevAya che. te zI rIte ? jinezvara bhagavAnanI AkRtimAM cha aMgane viSe e chae darzananI sthApanA karavI. zrI neminAtha jinezvaranA caraNa upAsake-arthAta khare jene-e chae darzananI ArAdhanA kare che. paNa e sthApanA (nyAsa) zI rIte karavI ? te viSe teo kahe che ke - jina surapAdapa pAya vakhANuM, sAMkhya joga deya bhede re; AtmasattA vivaraNa karatAM, lahe duga aMga akhede re. eTale ke jinezvara bhagavAna rUpe kalpatarU tenA pAya { mULiyAM ) rUpe be Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIyuta paMDita lolananuM bhASaNa. paga vakhANe. have jinezvaranAM te be aMge kayA ? sAMkhya ane ga. A bane aMge AtmAnI sattA mAne che. e apekSA zrI jinanI paNa hovAthI te apekSAe sAMkhya ane yogane be pagarUpa kahyA che. e pramANe graMthakAra pitAnI AgraharahitatA prakaTa te kare che ja paNa sAthe vAcakavargane paNa bhalAmaNa kare che ke e vAta tame khedarahitapaNu graha. bhedavAdI ane abhedavAdI athavA sugata (buddha) praNita baddhadarzana ane jeminipraNita pUrva mimAMsA tathA vyAsa praNita uttara mimAMsA (dAMta) maLI mimAMsA darzanane be hAtha kahetAM kahyuM che ke - " bheda abheda sugata mimAMsaka, jinavara dAya kara bhArI re; lephAleka avalaMbana bhajie, gurUgamathI avadhArI re. " zrI jinadarzanamAM svabhAvamAM judA judA royanA jJAnarUpa ane vibhAvamAM-karmane Azrita pudgalathI prApta thayela dehamAM paryAyane kSaNe kSaNe badalatA mAnyA che; ane bauddha dazane paryAyane pheraphAra mULanA raphAra rUpa mAnya che. mimAMsake AtmA eka ja che, nitya che. abaddha che, triguNabAdhaka nathI ema mAne che. jinadarzanane nizcaya nayanI apekSAe e vAta yogya ja che. judA judA ne pratye AvI rIte udAra draSTi rAkhavAmAM zrI AnaMdaghanajI mahArAje pitAnI matAMtarakSamatA temaja jinadarzananI mahattA prakaTa karI che. cArvAka athavA jene nAstika kahIe temanA pratye paNa khaMDanamaya draSTithI jovAne badale bahu ja udAra bhAvathI najara nAMkhI che; paNa vistAranA bhayathI e vAta ahIM na lakhatAM jatI karU chuM. jinadarzana pUrvApara avirUddha zI rIte?-- jinadarzanamAM aneka nizcayo, apekSAo, ane draSTiono samAveza thaI jAya che, kAraNa ke brahmAMDanA jaDa-cetanya vigere dravyo pote ja aneka dharmavALA che. tene je eka cakAsa draSTithI joIe te satya na pAmIe. eTalA mATe aneka draSTithI ja jovAnI rIta rAkhavI ghaTe. keI padArtha viSe bolatI veLA mukhya dharmane bolavAnI paddhati che, paNa teja veLA tenA aneka gaNadharmono adhyAhAra hoya che, e vAta lakSamAM hovI joIe. eja kAraNathI jenavAdane syAdavAda ke anekAMtavAda Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha dizA. (17) kahevAmAM Ave che. jema eka padArtha upatti ane layanI apekSAe anitya ke nAzavaMta che, kSaNika ke paryAyavaMta che tema teja padArtha mULarUpa sata che. sonAnI mudrikAmAM mudrApaNAnI ke AkArapaNAnI utpatti ane vinAza paNa che, paraMtu suvarNarUpe to te sat ane nitya ja che. e draSTie brahmAMDanA ie dravyane nityanitya kahevAmAM AvyA che. keI jIjJAsunA kalyANa mATe upadeza karatAM pahelAM tenI bhUmikA vicAravI paDe che ane e bhUmikA anusAre naya ke apekSAnI paddhatino svIkAra karyo ja chuTake thAya che. zrI haribhadrasUri mahArAja yogabiMdumAM 13ra mA - kamAM kahe che ke - citrA tu dezanaiteSAM, syAd vineyAnuguNyataH / yasmAd ete mahAtmAno, bhavavyAdhibhiSagvarAH / / arthAta-"tame je mahAtmA kapila, mahAtmA buddha, mahAtmA mahAvIra, mahAtmA kaNAda, mahAtmA gautama vigerenA nAmanI khAtara ane temanA vacananA samarthana mATe laDavA bhegA thayA che te tamAro vyAeha che. temaNe AtmA nitya che athavA AtmA anitya che, paramezvare kartAhartA che e prakAre judI judI dezanAo ApelI che te badhI te te vinezinI anukULatA ane yogyatA tarapha lakSya rAkhIne ja ApelI che. kAraNa ke ( TIkAkAra lakhe che ke je je purUSa mahatmAo ane sarvajJa hatA teo A saMsArarUpa vyAdhi nAbuda karavA mATe uttama begha samAna hatA." vaLI lakhe che ke -"zrotAne-ziSyane je prakAre samajAvavAthI AtmajJAnanA bIjanuM AdhAna thavAno saMbhava hoya ane te saMbhava paNa pratidina vadhamAna hoya te ziSyane teoe te te prakAre-judI judI draSTie samajAvyuM hoya e banavA joga che. athavA kadAca teoe te ekasarakhI dezanA karelI hoya to paNa judI judI bhUmikA para rahelA sAMbhaLanAra ane judI judI bhUmikApara rahelA samajanArA e badhAnI buddhimAM taratamatAno bheda hevAthI saMbhavita che ke ekadezanA paNa aneka rUpamAM samajAi hAya. judI judI vAnIo jema judA judA jamanAranA cittane saMtoSa Ape che, Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) zrIyut paMDita lAlananuM bhASaNa. tema judI judI dezanA dareka sAMbhaLanArane tenI yogyatA pramANe kaMIne kaMI lAbha to kare che ja; mATe e dezanAone avaMdhya kahevAmAM kaze bAdha nathI. ane deza kALa tathA nayane lakSyamAM rAkhI tadraSTie jotAM e dezanAnA mULamAM dezanA ja pratIta thaze. " zrI haribhadrasUrijInI matAMtarakSamatA-zrI haribhadrasurijI yAgadraSTi samuccayamAM kahe che ke-" ApaNe e vAdavivAda, khaMDanamaMDana ke takALa cheDIne mahApurUSanA mArgane Azraya karavo joIe. " TUMkAmAM je rIte sAMbhaLanArAene mithyA moha dUra thAya, dehAdhyAsa chUTe, AtmajJAnanuM bIja ropAya ane saMsAranA prapaMca tarapha durlakSa rahe te rIte upadeza Ape e ja eka senuM lakSya hevuM joIe. '' ke mumukSu gurUjana pAse AvIne kahe ke -"hu te marI jaIza. are re! mAruM kalyANa zI rIte thaze ? mArI umara paNa bahu thaI gaI ! " AvA kALabhIrU ane kAyarane tenA gurUjavAba Ape ke-"bhAI ! tuM muMjhA mA. (rArIrarUpI vyaMjanamAM zAzvata svaranI peThe rahelo) tuM patetakadi marato ja nathI, tuM nitya che, tAre vaLI kALanI bIka zI ? kALa-dezane ane kArya kAraNane mApanAra te tuM ja che. tane teo zI rIte mApI zake ? tuM tArUM sAdhana kare jA." A prakAre kALajI ziSyanI nirAzA ane kAyaratA dUra karavA tathA tenI AtmasAdhanAne niraMtara cAlu rAkhavA mATe zarIrAdi paryAne gaNa karI ane dravyane pradhAna rAkhI ane dvaitavAda upadezavAmAM Ave te zuM sarvAgI jainadarzananuM ja te eka aMga nathI? vaLI kaI bIje mumukSu ziSya bhogo bhogavavAmAM ja ropUra rahetA hoya ane mahAtmA Tolaya' kahe che tema e bhogenI pAchaLa keTalAya pAmara prANIonI hAyavarALa rahetI hoya te e jaDAbhyAsI-viSayAsakta purUSanA manane ThekANe lAvavA buddha bhagavAnane kSaNika vijJAnavAda ke TelaTeyane samAnavAda kAmamAM lAvI zakAya ane tene kahI zakAya ke-"bhAI ! tuM Akhe baMdha karIne beThe che. A badhuM je tuM jue che ane bhogave che te kSaNasthAyI che. ghaDI pachI temAMnuM kaMI ja nahIM hoya. tuM A sarvane sthAcI mAnI beThA che te tArI ajJAnatA che." AvI rIte dravya (rUpa svara) ne goNa karI (vyaMjana 1 First steps Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha dizA. ( 19 ) rUpa ) zarIraparyAyane mukhyatve sthApI samajAvavAmAM Ave te e anityavAdanA upadezane paNa jainadarzananu... eka aMga kema na lekhAya ? satya mahAna che, vyApaka che, mana-buddhinI pelI pAra gayA vinA tenI jhAMkhI thatI nathI ane je jhAMkhImAM Ave che te zabdavaDe sapUrNa paNe vyakta karI zakAtuM nathI. chatAM saghaLA danA peAtAne sarvagrAhI ane bAkInAne aMrAgrAhI kahevAnI himmata kare che. zrI haribhadrasUrijI mahArAja evA aMzagrAhI pratye paNa kevI udAra dRSTithI nIhALe che te tame joroA te mane khAtrI che ke e udAra purUSa mATe tamane abhimAna sphuryAM vinA nahIM rahe. koikana hAthI jotAM tenI haDapacI suMdara lAge ane tethI te tene kuMjara kahe, e mhADhathI pANI pItA joi dvipa kahe, tenA mhAra AvelA dAMtAne joI koI tene datI kahe, kAi mada jharatuM joi tene mataMgaja kahe, kone uMcA pahADa jevA lAgavAthI nAga kahe, svarDa ghaNA kAma karatA joi koi hastI kahe tA tethI zuM e badhAne ApaNe adha kahI zakIe ? sUMDha jonAra athavA dAMta jonAra AkhA hastIne te| jue che ja, paNa te AkhA satyane vyakta karavA eka a'zanA Azraya le tethI zu thayu evI ja rIte satyane sAkSAtkAra karanAra davA keeka aMza varNave te tethI ApaNe tene adhanI phATImAM mukavAnuM sAhasa na karI zakIe.ra evA bhAvanu zrI haribhadrasUrie potAnA zAstravArtAsamuccaya ane yAgabiMdu vagere graMthAmAM nirUpaNa karyu che. ( jue cAra sa'jIvInI nyAya. ) zrI AnaMdaghanajI mahArAje paNa megha samA gaMbhIra sUramAM gAyuM che ke:-- ? " rAma kaheA rahemAna kahA, kAi kahAna kaheA mahAdevavI; pArasanAtha kahe. kAi brahmA, saphaLa brahma svarUpa rI. "" arthAt--rAma, rahemAna, kAna, mahAdeva, pArzvanAtha, brahmA e sarva zuddhAtmAnAM ja nAme che. kAraNake je samaye pote nijarUpamAM rahe che tyAre AtmA rAmarUpa bane che, jyAre sapara karUNA ( rahema ) kare che tyAre teja AtmA rahemAna bane che ane jyAre kanuM nikaMdana kare che tyAre te kAna ke kRSNa ca N jAya che. Avu... sa`STie, sa azA ane sa` khaDAnuM samanvaya jeneAnu 2. vAdavivAda na thAya teTalA mATe kadAca sarva aMzane jaNAvanAra zabda banAvIe te te kevo lAMkhA ane behudo thaI paDe tenuM eka udAharaNa Apu chuM. catuSpavavidyutapravetraitivijivAtanItAsanama ( khurazI | Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) zrIyuta paMDita lAlananuM bhASaNa. yogasAhitya karI zake che. paNa te mATe apekSAo ane nayo vigereno ane bhyAsa jarUrI che. jene Apadezika sAhitya-jene jene paribhASAmAM dharmasthAnuga kahevAmAM Ave che tevA padezika sAhityathI jaina sAhitya bharapUra che. sAdhAraNa saMsArI janone mATe rasAtmaka kathAe ghaNuM upakArI gaNAya che. jaina lekhakoe AvA kathAnako gadyamAM, padyamAM, rAsArUpe, caritrarUpe, rUpakarUpe ke AkhyAna rUpe baheLA pramANamAM lakhyAM che. huM Apane temAMnA thoDA kathAnakano vAnagIrUpe paricaya karAvIza:- paTapurUSa caritra-A caritramAM AkhI mAnava jAtine cha vibhAgamAM vaheMcI aMgrejImAM jene Reprenestative arthAta pratinidhi svarUpa manu kahIe tenuM AmAM varNana che. manuSyamAM (1) adhamAdhama (2) adhama (3) madhyama (4) vimadhyama (5) uttamottama ane (6) uttama-kaNa kahevAya tenuM nirUpaNa A papurUSa caritramAM che. A pratyeka vargamAM ekeka caritra tenI prakRti pramANe AlekhyuM che. A graMtha vAMcavAthI vAcaka ke zrotA pote ja potAnI keTI nakkI karI zake che ane pitAnAmAM jANatAM-ajAhatAM je kaMI adhamatA rahI gaI hoya tene khaMkherI AgaLa vadhavAnA ane bhilASa bAMdhe che. pratijJApAlana-A viSaya upara cAra gRhalakSmI-vadhunI kathA che. tenuM saMkSipta kathAnaka A pramANe che:-ekavAra eka sasarAne vicAre che ke cAra putravadhumAMthI kaI vahune gharanuM kayuM kAma soMpyuM hoya to samuccaye sarvane anukULa thAya? tene nirNaya karavA sasarAjIe cAre vahune belAvI jyAre mAguM tyAre Apajo' ema kahI, pAMca pAMca zALanA dANA ApyA. dareka vahue A dANAne ke upayoga kare tene potAnI buddhi pramANe nirNaya karyo. eka vahue dANAne nirUpayogI gaNI vAsIdAnI sAthe kADhI nAMkhyA. bIjI vahu khAI gaI, trIjIe potAnA dAgIne sAthe e dANuM paNa sAcavI rAkhyA ane cothIe pitAnA bhAIne temekalI ApyA ane kahevarAvyuM ke "A dANuM ApaNuM khetaramAM vAvaje, eTaluM ja nahIM paNa je pAka utare te paNa pharI pharIne vAvyA karaje.' sasarAe pAMca varSa pachI cAre vahune bolAvI pelA dANA bhAgyA. pahelI vahue kahyuM ke meM to nakAmA jANI vAsIdAmAM kADhI nAMkhyA." bIjIe kahyuM ke "huM te khAI gaI." trIjIe kahyuM ke meM mArA ghareNAM sAthe saMgharI rAkhyA che" Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha dizA. (21) ane ethIe kahyuM ke-"mAre pIyara gADAM mokalI maMgAvI le." A parathI sasarAe pahelI vahune vAsIdA vALavAnuM sAyuM; kAraNake tene nAMkhI detAM ThIka AvaDatuM hatuM ane tenuM nAma ujajhitA rAkhyuM. bIjI vahune raDAnuM kama se yuM, kAraNa ke jene khAtA AvaDe te kadAca sArI rIte khavarAvI paNa zake, ane tenuM nAma bhakSikA rAkhyuM. trIjIne sArI rIte sAcavatA AvaDyuM eTale tene paTArAnI cAvIo seMpI, ane tenuM nAma rakSita rAkhyuM. cethIne gharane me vadhAranArI samajI gharanI upara nImI ane tenuM nAma vardhitA (rohiNI) pAvuM. pratijJA pALavAmAM utsAha preravA athe A kathA ghaNuM upayogI gaNAya che. vardhitA nArIe jevI rIte pAMca dANamAM asaMkhya gaNu vRddhi karI tevI rIte vatI e krame krame pitAnA vrata-japa-tapamAM paNa vRddhi karavI joIe, e A kathAne vani che. dIkSA lenAre strI-purUSane khAsa karIne A kathAnuM vastu samajAvavAmAM Ave che ane kramaza: saMyamapAlanamAM AgaLane AgaLa vadhavAnI preraNA karavAmAM Ave che. upamiti bhava prapaMco kathA A eka rUpaka kathA che ane prabodha caMdrodaya nATaka athavA Pilgrim's Progress nI sAthe rUpaka, rasa ane bhApAmAM spardhA kare tevuM che tenuM bhASAsauMdarya kAdaMbarInI smRti karAve che. chatAM khubI e che ke temAM kalpanAnuM ke lAMbA lAMbA samAsenuM kAThinya nathI. jIvasvabhAvanI halakAmAM halakI sthiti-nigodanI sthitithI laIne te TheTha mekSanI sthitie zI rIte pahoMcAya tenuM AmAM suMdara varNana che. kathAnI sAthe jainatattva athavA siddhAMtanI paNa ghaNuM suMdara rIte gUMthaNI karavAmAM AvI che. tenA gujarAtI tathA hiMdImAM paNa bhASAMtara thayA che, ane pro. harmana jekebIe ekavAra tene aMgrejI anuvAda karavAnI tatparatA darzAvI hatI. kathAnA kartA kalikALa kevaLInuM birUda dharAvanAra zrI siddhagiNi che. Ane maLatI digaMbara sAhityamAM eka cetana karmakathA paNa maLI Ave che. ane tene ane nuvAda paNa thayA che. samarAditya kevaLIne rAsa--A rAsamAM be mitronA janmajanmAMtarathI cAlatA AvatA ekapakSI vairanI vArtA che. Akhare e ghera zI rIte bhAMge che tene sarasa rIte khyAla ApavAmAM Avyo che. rAsanA vAMcanathI vAMcanArane karmanI kaThinatAnuM ane temAMthI chUTavAnuM sAmartha kure che. manuSya Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) zrIyuta paMDita lAlananuM bhASaNa. ghaNI vAra piote potAnA kAmathI upajAvelAM phaLe bhegAvavAmAM kAyaratA dAkhave che e dubaLatA che. jeNe nArInA ane tiya"capaNanA aneka asahya du:kha bhagavyA che te du:kha ke kalezathI nirAza te na ja thAya, ulaTuM te AtmabaLe bhegAvI karmathI TavAne ja nizcaya kare. A rAsathI junAM karmo bhogavI levAnuM ane navAM pApa na karavAnuM dadIbhUta thAya che. paMDita sukhalAlajIe kamathanI prastAvanAmAM lakhyuM che ke - prAkkarma pravilApyatAM citivalAn nApyutaraiH zliSyatAM / prArabdhaM tvihabhujyatAmatha parabrahmAtmanA sthiyatAm // arthAta-pahelAnA bAMdhelA azubha karmone jJAnabaLathI gALI nAkhe, AtmabaLathI navA azubha karmanA baMdhanamAM na baMdhAo, ane AtmavIryathI prArabdha karmane bhAgavatAM kSINa karI nAMkhe. e rIte Akhare brahmapadamAM anaMtakALa paryata sthira rahe. " ilAyacI kumAranI sthA-A kathA bahu rasika ane bedhaprada che. mehavaza prANIo zubha dhyAnamAM ArUDha thatAM kevI rIte AtmajJAna ane kevaLajJAna pAme che tenuM manahara nirUpaNa A kathAmAM che. hu TuMkAmAM tene sAra kahI jau chuM. IlAyacIkumAra eka dhanavAna chIne kamAra che. tarUNAvasthAmAM te eka nATaka jevA jAya che. tyAM naTanI eka rUpavatI putrI upara mahI paDe che ane nATaka khalAsa thavA chatAM vicAramAM ne vicAramAM te tyAMne tyAMja besI rahe che. tenA mitra tene samajAvI paTAvI ghera laI jAya che. ghera javA chatAM tenuM citta keme zAMta thatuM nathI. te eka bhAMgalI-tUTalI khATalI upara paDe che. ( pUrvakALamAM keda kumAra rIMsAya tyAre bhAMgalI-tUTalI khATalIneja Azraya letA ane pachI meTerAo AvI samajAvaTa karatA.) gharanA vaDIla ane vRddha purUSa tene samajAvavA AvyA. paNa teNe to eka ja vAta karyA karI ke -" mane pelI naTanI putrI sAthe para . " kuLavAna ane dhanavAna zenuM kuTuMba ekadama eka nIca kuLanI nadI sAthe potAnA kuLadIpakanuM lagna karavAne zI rIte taiyAra thAya ? zarUAtamAM te temaNe AnAkAnI karI, paNa lADakavAyA putranuM mana saMpAdana karavA Akhare temaNe sammati ApI. naTe pitAnI putrI paraNAvavAnuM kabulyuM, paNa eka evI AkarI sarata karI ke- je lAyacIkumAra nATakakaLAmAM kuzaLa banI, Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhityanI hitAvaha dizA. (23) keI eka rAjAne rIjhavI. tenI pAsethI dravya meLavI, e dravyavaDe amArI AkhI nAtane bhejana karAve te huM mArI putrI tene paraNAvuM. " rUpamugdha kumAre te sarata paNa svIkArI. pachI teNe nAyakaLAnI tAlIma levA mAMDI. krame krame te eka kuzaLa naTa banyA. pachI eka rAjA pAse jai teNe pitAno khela batAvavAnI rajA mAgI. rAjAe te ApI ane pite pitAnI rANI tathA bIjA amaladAro sAthe naTanA khelamAM hAjara thaye. ilAyacIkumAre eka pachI eka evA addabhuta khela karyA ke AkhA prekSavarga cakita thai gayA. khela khalAsa thavA Avyo, paNa rAjAjIe inAma saMbaMdhe eka zabda sarakhe paNa na uccAryo. ilAyacIkumAranI ATaATalI kuzaLatA ane zrama tarapha tenuM lakSya paNa na kheMcAyuM; kAraNake te te kumAranI kuzaLatA jevAne badale pelI rUpavatI naTaputrInI suMdaratA nihALavAmAM cakacUra banI gayuM hatuM. mohAMdha manuSyanuM mana pitAnA mohapAtrane choDI bIjI tarapha jaI zakatuM nathI. kumAre pharI pharIne be traNa vAra potAnA prayoga karI batAvyA, paNa rAjAnuM citta pelI dela vagADatI naraputrImAM parovAyeluM te keme karatAM kumAra tarapha na vaLyuM te naja vaLyuM. te ciMtavavA lAgyA ke--. A uMcA vAMsa upara AdhAra vagara nAcate kumAra je nIce paDe ane marI jAya to kevuM sAruM ? jo tema thAya te A suMdara nadI mane prApta thAya. " barAbara te ja vakhate uMcA vAMsane cheDe caDelA ilAyacIkumAre eka adabhuta dRzya joyuM. gAmanI eka paLamAM eka muni mahArAjane eka atyaMta rUpa-sAMdarya-lAvaNyavatI nArI nirbhayapaNe AhArAdi sAmagrI baherAvI rahI che ane pilA saMyamI munirAja pRthvI tarapha nIcAM ne DhALI zAMta bhAve ubhA che. ilAyacIkumAre vicAra karyo ke-pitAnI sAmeja jagatanA samasta siAMdaryanA bhaMDAra khullA hovA chatAM A muni mahArAjanuM te tarapha lezamAtra citta nathI jatuM e kevuM Azcarya ? temanA pitAnA manamAM ja keTaluM agAdha sAMdarya hovuM joie ke jethI A sAmenuM saudarya temane tuccha ane tRNavat lAge che ? dhanya che temanA saMyamane, dhanya che temanI acaMcaLa manavRttine ! A rIte zubha vicAranI zreNIe caDatAM tene mohane paDadA tulyo ane AtmajJAnano udaya thayo. rAjAne pelI naTImAM ane rANIne pitAnAmAM mehamugdha thayelAM pitAnA jJAnadarpaNamAM jayAM. aMte temane saune paNa tenA upadezathI AtmasauMdaryanuM darzana thayuM. A kathA amArA janasamAjamAM sArI peThe pracAra pAmelI che ane tene lagatAM citra paNa che ke maMdiramAM jovAmAM Ave che. achavidha sAmAyikamAM parijJAnAtmaka sAtamI sAmAyika sAthe A kathAne saMbaMdha che, Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ra4) zrIyut paMDita lAlananuM bhASaNa. jaina kathA sAhityane upayoga ane jALavaNuM-jenA kathAnuM sAhitya e te mAtra pharasadane vakhate vAMcavAnuM sAhitya heta to ATaluM jaLavAta ke kema ? e eka zaMkA che. muni mahArAjAe savAranA vyAkhyAnamAM AvuM ekAda kathAnaka pasaMda karI zrotAone saMbhaLAve che ane te eka Avazyaka dharmakartavya gaNAya che. baporanA vakhatamAM upAzrayamAM strI samudAyamAM sAdhvIjInA ke kaI zIkSitA zrAvikAnA adhyakSapaNa nIce rAsa ke caritra vAMcavAne rIvAja che; ane sAyaMkALe pratikramaNamAM, sakjhAyamAM athavA te pachI keTaleka sthaLe AvI vAta carcAya che. AthI karIne jena kathA sAhitya saMpUrNa yathArtharUpamAM atyArasudhI jaLavAI rahyuM che ane jyAM sudhI e kama akhaMDita raheze tyAM sudhI jaLavAze e nirvivAda che. baddha kathAnaka sAthe tulanA-ghaNIkharI jena kathAone aMte kathAkAra kevaLIne athavA sarvajJa jina bhagavAnane lAve che ane temanI dvArA janma janmAMtaranA vividha kAraNe prakaTa karAvI samagra ghaTanAnuM rahasya khulluM kare che. jaina vArtAkAranI A paddhati jaidha jAtaka kathAnuM smaraNa karAve che; paraMtu jAtake karatAM jaina kathAmAM eka vizeSatA che. jAtaka kathAo evI rIte zarU thAya che ke ghaNe bhAge samajavuM muzkela thaI paDe. amuka sAdhune amuka thayuM evI rIte jAtaka kathA prAraMbha thAya che. pachI buddha bhagavAna padhAre che. ane praznanA uttaramAM buddha bhagavAna te zramaNanA pUrvajanmanuM vRttAMta kahI saMbhaLave che. jAtakanI mukhya kathA bhatakALane udezI hoya che; jyAre jaina kathA bhaviSya ke pariNAma tarapha vahetI hoya che. lagabhaga badhI jAtaka kathAomAM bAdhisatva ke bhAvi buddha pitaja bhAga letA hoya che. jene kathAomAM tema nathI hotuM. AnuM kAraNa mane ema lAge che ke jAtaka kathAo prAya: hiMdudustAnanI judI judI lokakathAomAMthI janma pAmI hoya che tethI temAM rasikatA, addabhutatA ane vicitrya jaLavAya che paNa tene sughaTita banAvavA keTalAka parivartana karavAM paDe che ane Ama parivartana karavAthI kai kai vAra mULa kathA zuSka paNa banI jAya che. jaina lekhake e mULa pracalita lekakathAone Azraya lIdho che paNa pitAne anukULa banAvavA temAM virUpatA Ave evI kApakupa nathI karI. banatAM sudhI to temaNe lekarIvAja ane yuganI bhAvanA tenA kharA svarUpamAM jALavI rAkhavAno prayatna karyo che. buddha kathAmAM arthasthA ke rAjakathA pAparUpa che. jaina lekhako e viSayamAM svataMtra che. teo te vArtAmAMnA pAtrane sadaguNI ke devI citaravAne paNa baMdhAtA nathI. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha dizA. (25) kAraNake teo jANe che ke vArtAnA sAra kai vArtAmAM banelA banAvA uparaja avalaMbatA nathI, paraMtu kevalI bhagavAn vArtAne aMte je rahasya batAvaze tenA uparaja avalaMbe che. AthI jaina lekhake vArtAnA pAtrane pUrepUrI svata MtratAthI ghAta pratighAta ane sukha du:khamAM thaine lai jAya che. Akhare kevalI bhagavAna AvI pAtrAne paDelA du:khA kyA kayA duSkarmonA phaLa che te samajAve che ane paDadA ucakI jatAM anaMta prakAza prApta thAya che. jaina lekhakoe jema junI pracAlata lokakathAomAM vividha raMga pUryAM che tema dharma pracAra ane dharma dezanA mATe siddhAMtane daSTimAM rAkhI ghaNI ghaNI navI kathAe paNa racI che. jaina sAhityanI asara--jaina sAhityanA prabhAva kevaLa tenI sAMpradAyaka sImAmAM ja samApta nathI thatA. peAtAnA pADAzI sAhitya upara paNa teNe asara karI che. DA. velara kahe che ke jaina dharma saMbaMdhI mArUM jJAna paNa ghaNuM aze brAhmaNeAnA zAsramAMthI ja AvyuM che. zrImad bhAgavadbhAM buddha bhagavAnane jema vinunA avatAra mAnyA che, tema prathama tIrthaMkara zrI RSabhadevane paNa viSNunA avatAra tarIke oLakhAvyA che. yogavAziSTamAM rAma potAnA gurU zrI vizane kahe che ke nAhaM rAmo na me vAJchA, bhAveSu ca na me manaH / zAMti mAsitumicchAmi, svAtmanIva jino yathA // zAntipa nA mokSapa mAM paNa lakhyuM che ke: etadevaM ca naivaM ca na cobhe nAnubhe tathA / karmasthA viSayaM bruyuH, sattvasthAH samadarzinaH // e ja prakAre jainasAhitye paNa hiMdanA sAhityamAMthI ghaNuM sArU" lAgyuM te jhIlavAmAM sakoca nathI karyo. kAlIdAsanA meghadaMta upara keTalAka jaina kavi mugdha thai gayA che ane temaNe meghadUtanA anukaraNamAM ghaNA sarasa kAvyo jainasAhityane bheTa dharyAM che. meghadUtanA pratyeka zlokanA atIma caraNane lai ane keTalAkamAM pratyeka caraNane lai jaina kavioe sarala kalpanAvaibhava tathA bhASAlAlitya prakaTa karyAM che. keTalAka vidvAna jaina lekhakeAe jainetara graMthA upara pAtAnI vyAkhyAo ane vRttio paNa racI che. Ama dharmasiddhAMtamAM mata matAMtara heAvA chatAM sAhityamAM te jaina lekhakoe bhedabhAvane eka kAre rAkhI eka citte ane zuddha bhAve sAhityasAdhanA karI che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) zrIyut paMDita lAlananuM bhASaNa. upasaMhAra. sajjane ! cAra vedanI peThe jainasAhityanA paNa cAra bhAga che. prathama dravyAnuga Philosophy of Religion, jemAM tatvajJAna, adhyAtmajJAna, nyAye jJAnanA sAhityane samAveza thAya che. bIjA bhAgamAM caraNakaraNAnuga Conduct of Religion jemAM dharmane AcAramAM utAravAnA siddhAMtane samAveza thAya che. trIjo bhAga ke jene dharmakathAnuga Demonstruation of Religion kahe che. A bhAgamAM upara kahelA bane anuyoganA siddhAMtane amalamAM mukanAranA caritro hoya che ane cothA bhAga gaNitAnuga ne jain Cosmology ne che. jemAM kSetramAsa tathA jena bhUgoLa-khagoLano samAveza thAya che. A cAre bhAganA sAhityane yathAvidhi abhyAsa kare che jene paramAtmavidyA ( Theology ), 241421951, ( Psycology ), aurat ( Bosmology ), ane paralokavidyA ( Estachology ) e cAre viSayone jaina mAnyatA saMbaMdhIne nirNaya abhyAsIne jaNAI Ave tema che. jaina AgamamAMthI mAtra meM AcAra vidhAnavALA sUtronA ullekha karyo che. jainanA nyAya sAhitya, tattvajJAna sAhitya, bhASAsAhitya ane vijJAna sAhitya viSe kuzaLa jene vidvAno ApaNane vizeSa kaheze. mArA lekhamAM meM upadezika sAhityano ullekha karyo che ane tenuM varNana A lokamAM zubha pravRtti karAvavAnuM ane adhyAtma dvArA jIvananA aMtima sAdhya mokSa ke mahAnaMda tarapha laI javAnuM che e jaNAvyuM che. mArA lekhamAM ghaNuM vraTIo rahelI che ema huM jANuM chuM, tathApi lekha lakhIne nibaMdha vAMcavAne A mahAre prathama prayAsa hovAthI Apa udAratAthI kSamA karazo. chevaTe mAre A lekhane mArA jamane mitra pro. haramana jekebInI jema sAhityanI pragati viSenI gAthA TAMkI samApta karUM chuM. jiNapavayaNaM pasiddhaM, jaMbudivammi ceva savvammi / kItti jassaM ca acirA, pAyavo sayala puDhavie // iti zubham. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (27) jaina sAhityanI hitAvaha dizA. pariziSTa. sAhityanI paraspara asara, 1 jaina sUtra graMthamAM kalpasUtra paNa gaNAya che. pavitra sUtromAM A sUtra agragaNanIya eTalA mATe gaNAya che ke AmAM zrI tIrthakaronA saMkSipta paNa mULa caritra che. ane kayA vartanathI temaNe kevaLajJAna ne mokSane mahA AnaMda prApta karyo hate e vatanarUpa AcAra jene sAdhusamAcArI kahe che te paNa temAM che. A pavitra sUtramAM gaNadharavAda che. temAM zrI mahAvIrasvAmIe iMdrabhUti nAmanA gAmagotrI vidvAna brAhmaNane saMzaya vijJAna dhana eva etebhyaH bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnuvinazyati na chetyAMjJAvartIti e veda pAThavaDe dUra karyo hate. 2 jaina graMtha-pagabindu, gadaSTisamuccaya, yogaviMzikA, gazAstra, zataka, yogasAra, samAdhi zataka, paramAtmA prakAza, jJAnAMkuza, samabhAvazataka, dhyAnazataka, dhyAnasAra, dhyAnadIpIkA, dhyAnavicAra, adhyAtma upaniSad adhyAtmabindu, adhyAtmataraMgiNI, adhyAtma gItA-vigere. 3 prathama jyAre meM AcArAMga sUtra avalakaryuM tyAre mane temAM samajaNa paDI hatI nahI, paraMtu jyAre Francis of Assisi nuM caritra vAMcyuM ke AcArAMgasUtra samajAyuM eTaluM ja nahI, paNa e phreMca sAdhu caritra karatAM jainI dIkSA mane kAMi nyUna na lAgI. kAnsise jyAre brahmacarya (Chastity), akiMcanatva ( Poverty ), vinaya (Obedience) ane zraddhAne ( Faith ) mukhya ryA hatA tyAre jaina sAdhunA cAritramAM uparanA saguNe uparAMta ahiMsA, satya vigere bIjA paNa guNe kriyAgata che, ane kALAnusAra hAla paNa ghaNeka aMze yathAzakti te guNenuM sevana thayA kare che. 4 jena sAhitya pitAmAM rahelA AtmA sivAya bIjA koIne jagatanA kartA, bhetA ke hartA mAnatuM jaNAtuM nathI, tathApi te nAstika nathI, kAraNake pANinI muni kahe che ke paraloko'stIti matiryasyAstIti AstikaH / paraloko nAstIti matiryasyAstIti nAstikaH / paraleka che evuM mAnanAra Astika che. ane evuM nahIM mAnanAra nAstika che. pa Adarza purUSane jeno zilAkA purUSa-mahA purUSa ne yugapradhAna ane dharmane prabhAva vadhAranArane jaina sAhityamAM prabhAvika purUSa gaNelA che. 6 samAjavAdanA eka praznane niveDe jenamAnyatA dAkhavI zake evuM Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) zrIyuta paMDita lAlananuM bhASaNa. temanA sAhityamAM maLI Ave che. manuSya khAvA mATe anna, paheravA mATe vastra, ane rahevAne mATe nivAsasthAna eTalA uparAMta kAMIpaNa mIlakata na rAkhavI. AvI maryAdA karanAra lobhane nigraha karavA parigrahanuM pramANa kare che. parimANa uparAMta je mIlakta hoya te zubha kAmamAM khacI nAMkhe che. A uparathI amerIkAmAM sAMbhaLela eka vicAranuM smaraNa thAya che ke je manuSyanI dAlata traNa karoDa Dolara karatAM vadhAre hoya te vadhArAnI dAlata dezanA lokone ApI devA temaNe gavarmenTane saMpavI. 7 jaina sAhitya pitAnA kAvyomAM, kathAnakamAM, rA mAM nATakamAM nave rasane paDyA che. tahetune laI zaMgArarasane gaNa rAkhI zAnta rasane pipe che. A dezamAM jyAre bALalagna nahi hatA, ane brahmacArI AzramamAMja bArabAra varSa sudhI vidhAthI abhyAsa karatA, tyArapachI pati-patnI thanArAone vAtsAyana zAstrane abhyAsa karAvatA. paraMtu A kALe zaMgArarase svaccheda bibhitsarasa ane vyabhicAranuM svarUpa lIdhuM che, tyAre zuMgAranuM piSaNa samAjane hita karatAM hAnikartA vizeSa che, evuM samajI jainasAhityakAroe zRMgAra gaNa karI zAnta rasane pALyo hoya evuM anumAna thAya che. 8 jene jJAnapaMcamIne divase vrata karI jJAna pUjA kare che. A divasa dara varSe kArtika zudi paMcamIe Ave che. pUrvanA vakhatamAM jJAnapaMcamInuM vrata karanAra vratanI pUrNAhutI vakhate ujamaNuM karIne jJAnanA sAhityo eTale sApaDA, navakAravALI, kAgaLa, kalama, uparAMta pustake lakhAvI kiMmatI pAThAomAM rAkhI, dAbaDAmAM mUkI bhaMDAramAM rakhAvatA hatA. hAlamAM e pracAra ocho thaI gayo che. 9 kaLikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya kevA jJAnazrImaMta hatA, temanuM udAharaNa A pramANe che. teo zatAvadhAna karatA, vizeSa avadhAna paNa karatA, zAhInA kuMDanI AsapAsa ekI sAthe pAMcase lahiyAone lakhavA besADatA, ane pratyeka lahiyAne bhinna bhinna viSaya para vArApharatI kaleke lakhAvatA hatA. 10 jenA darzane che ke dharma ? Philosiphy or Religion? keTalAeka jainetara vidvAnonuM mAnavuM evuM saMbhaLAya che ke nyAyAdiSadarzananI peThe jene eka naja che-eka prakAranI dRSTi che, eTale ke vastune aneka svarUpe jovAnI dRSTi che. jaina sAhityanuM vizeSa avalokana karanArane mAluma paDaze ke jaina darzana ke phalasuphI te ja paraMtu tenuM vizeSa lakSya dharma ke rIlIjIyanapara che; kAraNake pitAnAmAM rahelA zuddhAtmA ke paramAtmAne pAmavAne, tenA mAnanArane sarve para samabhAva zikhavo paDe che, ane e samabhAvanA AcaraNa pachIja manuSya zuddhAtmA arthAta paramAtmAnuM dhyAna-darzana-pUjana-manana-bhakti yathArtha rIte karI zake che; arthAta dharmanI bhIMtapara jaina--sAhityane prAsAda nirbhara che. samabhAva tenA hRdayamAM che, ane syAdavAda tenA mugaTane cUDAmaNi che.