Book Title: Jain Parampara me Swadhyaya Tapa
Author(s): Damodar Shastri
Publisher: Z_Mahasati_Dway_Smruti_Granth_012025.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210812/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina paramparA meM svAdhyAya tapa 385528000080809208888888888886380000 * DaoN. dAmodara zAstrI bhAratIya paramparA aura svAdhyAya - bhAratIya saMskRti ke vividhi pakSoM ko ujAgara karane vAle vividha sAhitya kA vizAla bhaNDAra, Aja jisa rUpa meM bhI, hamAre pAsa surakSita hai, usakA sArA zreya hamArI usa sudIrgha paramparA ko hai jisake dvArA paThana-pAThana, svAdhyAya, manana-cintana kI pravRtti ko protsAhana diyA jAtA rahA hai| jahA~ taka vaidika saMskRti kA sambandha hai, usameM mUla grantha veda tathA (vedAMga Adi) ke paThana-pAThana, tattva-carcA, dharmopadeza Adi ke rUpa meM pravartamAna svAdhyAya kI dhArmika dRSTi se mahattA sarvavidita hai| veda ko sarvavidha jJAna kA bhaNDAra ghoSita kara ' Atma-jJAna yA paramAtma-jJAna kI mahattA sarvAtizAyinI thI jarUra , para vaha veda-pratipAdita yA upadiSTa mArga se jur3I huI thI / paravartI anya svataMtra dArzanika matoM kA udabhava va vikAsa bhI huA, para ve kamobeza rUpa meM AvazyakatAnusAra zratu (veda) ko pramANa rUpa meM prastuta kara apanA mata samarthita karate haiM / phalataH sudIrgha bhAratIya itihAsa meM vaidika sAhitya ke svAdhyAya kI pravRtti jora-zora se jArI rhii| svAdhyAya ko kitanA mahatva diyA jAtA rahA hai-yaha bhI isI bAta se spaSTa hai ki brahmacaryAzrama meM aneka varSoM kI par3hAI kI samApti ke bAda, guru dvArA ziSya ko jo kaI mahatvapUrNa upadeza die jAte the, unameM eka yaha bhI thA -'svAdhyAyAnmA pramadaH 1 -arthAt svAdhyAya se (adhyayana, pravacana, adhyApana 1) se pramAda kabhI na krnaa| adhIta granthoM ke svAdhyAya se paThita viSaya meM dRr3hatA AtI hai, aura hamAre adhyayana kI tejasvitA prakaTa hotI hai| adhyayana ko tejasvI (arthajJAnayogya) banAne kI kAmanA veda meM bhI vyakta kI gaI hai| 7 sacchAstroM ke svAdhyAya ko mahattA dene ke pIche isakI mahatI laukika va lokottara upayogitA bhI thii| samasta prANI-varga kI prabala icchA rahatI hai ki vaha sarvatra, cAhe vaha loka meM yA loka se virakta-mukta rahe, zAMti prApta kre| zAnti prApti kI isa adamya lAlasA kA samarthana aneka vaidika vacanoM se hotA hai " / svAdhyAya se laukika zAMti to prApta hotI hai, 1. bhUtaM bhavya bhaviSya ca sarva vedAt prasiddhayati (mnusmRti)| 2. yaju. 3.18, atha. 9.10.1, 10.8.44, 3. saMzrutena gamemahi (atharva 1.4) / jaimini sU. 1.3.3, brahmAsUtra 1.1.3.3, 2.3.1.1, nyAya sU. 3.1.31, vaizeSika sU. 2.1.17.19, 1.1.3, sAMkhya sU. 1.36.1, 1.53, yoga sU. 1.7. 1.26,. ___ taitti. upa. 1.11.1, zaMkara bhASya, taitti. upa. 1.11.1 / taitti. upa., dvitIya va tRtIya vallI kA prArambhika shaaNtipaatth| yaju. 36.17 // (82) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokottara zAMti (mukti) 9 kA mArga bhI khulatA hai 10 / isIlie maharSi vyAsa ne udghoSaNA kI thI - . svAdhyAya se uttama-zreSTha va alaukika zAnti prApta hotI hai 11 / jaina saMskRti meM bhI svAdhyAya ko sarvaduHkhoM se mukti dene vAlA batAyA gayA hai 12 / isI saMdarbha meM mahAmAnya zrI lokamAnya tiraka kA yaha vacana bhI mananIya hai : ___maiM naraka meM bhI uttama pustakoM kA svAgata karU~gA, kyaMki inameM vaha divya zakti hai ki jahA~ ye hoMgI, vahA~ Apa hI svarga bana jaaegaa|" isI prakAra bhAratIya saMskRti kI vaidika dhArA meM to svAdhyAya kI mahattA viyamAna hai hI, zramaNa dhArA ke Adi-srota jaina dharma va darzana meM bhI isakI upayogitA ke sambandha meM kAphI cintana huA hai| cAhe vaidika dhArA ho, cAhe zramaNa jaina dhArA, donoM ke sAhitya ke anuzIlatana se yaha tathya prakaTa hotA hai ki muni-varga kI dainika jIvana-caryA meM tapa va svAdhyAya-ina donoM kI pramukha bhUmikA hai| vAlmIki rAmAyaNa ke prathama zloka meM jisa nArada se rAma-kathA ke sambandha meM jijJAsA prakaTa kI gaI hai, usa nArada kA vizeSaNa hai-tapaH svaadhyaaynirt| arthAt vAlmIki rAmAyaNa kA prArambha. hI tapa-svAdhyAya jJAna do padoM se huI hai / zramaNa (jaina) saMskRti meM bhI svAdhyAya ko tapa kA hI eka bheda (prakAra) svIkAra karate hue " tapa va zAstrAdi-svAdhyAya meM sarvadA saceSTa muni ko prazasta batAyA gayA hai| prastuta nibandha dvArA zramaNadhArA (jaina-dharma-darzana) meM 'svAdhyAya' ke viSaya meM jo vicAra-vimarza huA hai, use saMkSipta rUpa meM prastuta kiyA jA rahA hai| 15 svAdhyAya-yoga - dazavakAlika sUtra meM 16 'svAdhyAya-yoga' zabda vyavahRta huA hai| 'yoga' zabda ' ke aise to aneka artha haiM, para yahA~ artha hai-jor3ane vAlA, sambandha karAne vaalaa| kisase sambandha karAne vAlA? samAdhAna hai-mokSa se| AcArya haribhadrasUri ne yoga bindu meM mokSa se sambandha karAne vAle vyApAra ko 'yoga' pada se abhihita kiyA hai 101 svAdhyAya bhI saMyamAdi kI taraha 18 eka 'yoga' hai, eka yaugika kriyA hai, jo mokSa-prApti meM sahAyaka hotI hai| 9. zvetA upa. 4.11 muMDakopa 7 10. (ka) kaThopa 1.2.24 chAndogya upa. 3.14.1 (kha) naiti. upa. 1.2.1 para zAMkara bhaassy| pR. 96. brahmAnandavallI 11. ma. bhA. zAMti parva, 184.2 gItA presa sN.| 12. utta. 26.10 13. vA. rAmA 1.1 14. bhagavatI ArA. 107, utta. 26.37 / dvAdazAnu. 440 / mUlAcAra- 971 utta. 971 / utta. 29.59 dazavai. 8.61 / utta. 29.18 para nemicandrIya TIkA meM uddhRt| 17. -yogabindu, 1.31 // 18. dazavai 8.61 evaM bhagavatI sU. 18.10.9 / (83) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya kA svarUpa - svAdhyAya ke svarUpa ke sambandha meM vividha nirUpaNa prApta hote haiM, jo isa prakAra haiM - (I) su+aa+adhyaay-svaadhyaay| 'su' yAnI bhalIbhAMti (suSTha), 'A' yAnI maryAdA ke sAtha, adhyayana-zruta kA vizeSataH anuzIlana 'svAdhyAya' hai| niSkarSataH jinendra prarUpita zAstra kA ekAgra citta se adhyayana-par3hanA 'svAdhyAya' hai 19 / adhyayana se tAtparya, una zAstroM ke paThana-pAThana se hai. jinase citta nirmala hotA hai yA jisase tatva bodha, saMyama va mokSa kI prApti hotI hai 20 / . ___ (II) zAstrAdi kA sv+adhyaay| yAnI apane lie-apanI AtmA ke lie hitakArI adhyayana karanA 'svAdhyAya' hai (svasmai hitaH adhyAyaH svAdhyAyaH 1) - (III) sv+adhyaay| yAnI 'sva' kA, AtmA kA, adhyayana 22 / AtmA ke Azaya ko par3hanA, AtmA ke guNoM kI khoja karake unheM jIvana meM utAranA isa prakAra AtmA ke svAbhAvika guNoM kI (mananAdi dvArA) prApti hI vAstavika svAdhyAya hai| (IV) Alasya tyAga kara jJAna kI ArAdhanA ko 'svAdhyAya' kahate haiN| yahA~ 'jJAna' pada se 'sacchAstra, ArAdhanA' pada se adhyayana' manana Adi abhipreta haiM: ataH bhagavAn jinendra dvArA nirUpita jIvA-jIvAdi tatvoM ke nirUpaNa karane vAle (bAraha aMga, caudaha pUrva) sacchAstroM kA manana hI (vyavahAra dRSTi se 29) svAdhyAya hai| 'jJAna' pada se AtmA bhI abhipreta hotA hai / aisI sthiti meM AtmArAdhanA hI (paramArtha-dRSTi se) svAdhyAya hai| (V) paMcanamaskRti rUpa 'namokAra maMtra' kA citta kI ekAgratA ke sAtha, 'japa' karanA parama svAdhyAya adhyayana ke vividha prakAra - jainetara zAstroM meM zravaNa manana, nididhyAsana-ye tIna prakAra AtmArAdhanA ke svIkRta kiye gae haiM / AcArya zaMkara ke mata meM adhyayana, pravacana, va adhyApana-ye sabhI svAdhyAya ke antargata parigaNita haiM 18 19. tattvAnuzAsana, 80 20. vizeSAvazyaka bhASya- 958 / 21. sarvArthasiddhi 9.20 22. jinadAsa cUrNi, dazavai 8.41 / 23. sarvArthasiddhi, 9.20 / 24. mUlAcAra, 511 / pravacanasAra 1.27 evaM 1.33 pravacanasAra 1.33 / tattvAnuzAsana, 80 / 27. bRhadA upa. 2.4.5 / 28. zAMkara bhASya, taitti. upa. 1.11.1 / (84) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zAstroM meM svAdhyAya ke pAMca aMga batAe gae haiN| tattvArthasUtra ke anusAra 1. vAcanA, 2. pRcchanA, 3. pratipRcchanA (anuprekSA), 4. AmnAya, 5. dharmopadeza-ye pA~ca aMga haiM / vyAkhyAprajJapti (bhagavatI sUtra), mUlAcAra Adi ke anusAra 1. vAcanA, 2. pRcchanA, 3. parivartanA, 4. anuprekSA, 5. dharma kathA-ye 5 aMga haiM / 1 vAcanA - nirdoSa grantha tathA tatpratipAdita artha-ina donoM ke upadeza kA yogya pAtra ko pradAna karanA vAcanA hai 31 / guru ziSya ko sUtrAdi ko 'vAcanA' pradAna karatA hai, bhavya jIva ko zAstra par3hAtA hai, grantha ke artha kI prarUpaNA karatA hai 32, ziSya usako grahaNa karatA hai| vaha ziSya bhI yogya pAtroM ko vAcanA de sakatA hai| sAmAnyataH sadgaru se sUtrapATha kI zikSA lekara (na ki kisI pustakAdi se curA 22 kara yA corI se svayaM pothI bAMca kara) zAstroM kA vAcana, AtmakalyANa-hetu nirdoSa granthoM ko svayaM par3hanA dUsaroM ko samajhAne hetu sUtrAnuyogI vyAkhyAna karanA yA vAcana karanA-ye saba kArya vAcanA ke antargata haiN| sUtra-vyAkhyAna ke 6 bheda zAstroM meM batAe gae haiM-(1) saMhitA (pada kA askhalita, zuddha uccAraNa), (2) pada (vAkya ke pratyeka pada kA zuddha-zuddha pRthaka-pRthak uccAraNa, (3) (padArtha pada kA artha) ,(4) pada-vigraha, (5) (padaccheda) (cAlanA zaMkA Adi uThAnA), (6) prasiddhi (uThAI gaI zaMkAoM kA samucita samAdhAna) 25 sUtroM kA uccAraNa isa taraha sAMgopAMga va paripUrNa rUpa se kiyA jAe ki akSarAdi kI skhalanA na ho, padoM ko pRthaka-pRthaka kara par3hA jAe, apanI ora se koI akSara, pada Adi kA na to yoga kiyA jAya aura na hI kamI kI jAe, vargoM kA yathAsthAna (udAttAdighoSa-niyamAnurUpa), suspaSTa (na ki avyakta)uccAraNa ho, pratyeka pada mAlA meM guMthe phUla jaisA suzobhita ho| 25 29. tattvA . sU. 9.25 / 30. (ka) vyAkhyA pra. 25.7.801 (kha) mUlAcAra -393 (ga) utta. 30.34 / 31. (ka) aupapA. 19 (kha) sarvArthasiddhi 9.25 / 32. dhavalA 9.4.1.54, 55, jai. ko. 3.5.39 / 33. anuyoga dvAra, 13-14 suu.| vizeSAvazyaka bhASaya- 850-855 / 34. uddhRta, suttAgame, II bhAga pR. 58-59 35. (ka) anuyogadvAra sU. 13-14 / (kha) dra. vizeSAvazyaka bhASya, 851, 854, 855 / (ga) vyA. mahAbhASya paspazAnhika 1.1.1 // Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ digambara granthoM meM vAcanA ke cAra prakAra isa prakAra batAe gae haiM- (1) nandA, (2) bhadrA, (3) jayA, (4) saumyA | 36 nandA anyadarzanoM ko pUrva pakSa ke rUpa meM upasthApita kara sva (jaina) mata ko siddhAnta rUpa meM upasthApita karane kI vAcanA 'nandA' hai| 37 bhadrA - yuktipUrvaka samAdhAna kara pUrvApara-virodha ko haTAte hue samasta padArthoM kI vyAkhyA 'bhadrA vAcanA' hai / sUtrArthakA pUrvApara - saMgita ke sAtha apane lie jJAna se, tathA dUsaroM ke lie vacanoM se nirgamanA (niryApanA = artha - nirUpaNA) vAcanA- sampada kahI jAtI hai| 38 jayA - pUrvApara-virodha - parihAra ke binA siddhAnta - arthoM kA kathana 'jayA' vAcanA hai| 39 saumyA 'saubhyA' hai|' 40 - (1) (2) (3) (4) (4) (6) 41 'vAcanA' kI sthiti meM ziSya ko mAna, krodha, pramAda, Alasya Adi se rahita honA cAhie / guru dvArA vAcanA (adhyApana) ke nimnalikhita lAbha zAstroM meM varNita haiM - zruta (zAstra ) kA saMgraha (zAstra - jJAna bhaNDAra meM vRddhi ) / zAstra jJAna se upakRta ziSya ke mana meM zAstra sevA karane kI bhAvanA kA prAdurbhAva / zruta kI upekSA ke doSa se surakSA, zruta ke anuvartana se anazAtanA - jJAna kA vinaya / jJAna pratibandhaka karmoM kI nirjarA, saMskAra kSaya / carama sAdhya kI upalabdhi / vAcanA kA phala (61) 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. - 43. kahIM-kahIM skhalanapUrNa vRtti se, ( thor3A-thor3A bhAga chUte hue) kI jAne vAlI vAcanA ratnatraya (samyagdarzanAdi) kI saMsiddhi / (8) mithyAtva kA nAza evaM satya ko prApta karane kI tIvra jijJAsA vRtti kA udaya / 43 - abhyasta zAstra meM sthiratA / nirantara zAstra - vAcanA se 'sUtra' ko vicchanna na hone denA / phalataH tIrthadharma kA avalambana - dharmaparamparA kI avicchintA / 42 dhavalA 9.4.1.545 vahI, puurvokt| utta. 1.58 niyukti zAMti sUri vRtti / vahIM puurvokt| vahIM, puurvokt| utta. 11.3 / sthAnAMga 5.3.541 / vAyaNA evaM bhaMte kiM jaNAya ? nijjara jaNAya / suyasya aNAsAyanA evam suyasya aNAsAyaNAe / (86) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vAcanAdi ke pAtra siddhAnta kA, Agama - rahasya kA jJAna guNavAna va yogya pAtra dekha kara hI karanA ucita hai| AcArya haribhadrasUri likhate haiM ki jisa prakAra kacce ghar3e meM bharA jala usa ghar3e ko hI vinaSTa kara detA hai, vaise hI guNarahita vyakti ko diyA huA siddhAnta - rahasya usa alpA- dhAra ziSya kA hI vinAza karatA hai| 44 svAdhyAya karane vAle ziSya ke guru ke prati kartavya - akartavya Adi ke viSaya meM tathA yogya va ayogya ziSya ke svarUpa ke viSaya meM jaina zAstroM meM vistRta nirUpaNa prApta hotA hai / 45 46 pRcchanA saMzaya kA uccheda karane yA nizcita bala (mahattva ) ko puSTa karane hetu prazna karanA 'pRcchanA' hai| zAstroM ke saMdigdha artha ko kisI dUsare se pUchanA, satpatha kI ora bar3hane hetu mokSAdimArga kA svarUpa nizcita karanA, saMzaya-nivAraNArtha prazna yA jijJAsA krnaa| par3hate samaya; yA par3hane ke bAda, ziSya ke mana meM jahA~ koI zaMkA uThe aisI sthiti meM, athavA koI bAta Agama meM spaSTa na ho sakatI ho, usake sambandha meM gurujanoM Adi se samAdhAna pAne kA prayatna karanA 'pRcchanA' haiN| ye prazna eka prakAra se viSaya kI suspaSTatA ke lie prArambhika kadama hai| isIlie zAstroM meM AcAryAdi bahuzruta ke samakSa artha-vinizcaya hetu jijJAsA rakhane kI preraNA dI gaI hai| 47 48 ukta nirUpaNa se yaha bAta spaSTa ho jAtI hai ki pRcchA yA jijJAsA kA mukhya uddezya svasaMzayoccheda va artha-vinizcaya hai / ataH apane ko bar3A jJAnI va adhyetA pradarzita karane, dUsare ko dabAne yA usa para rauba DAlane yA usakA upahAsa karane, yA vivAda - kalaha karane kI bhAvanA se prazna karanA zAstrasammata nahIM / 49 50 pRcchA yA jijJAsA vizeSataH dravya, guNa, paryAya ke vidhi-niSedha viSayaka hotI hai| athavA sAmAnyataH sUtra yA usake artha ke sambandha meM koI bhI jijJAsA yA prazna 'pRcchA' hai| 51 zAstra ke artha ko jAnane vAlA bhI, guru Adi ke samakSa jijJAsA rakha sakatA hai tAki vaha asaMdigdha (pUrNataH nizcita ) ho jAe / svayaM asaMdigdha bhI ho taba bhI jijJAsA kI jA sakatI hai tAki grantha ke artha kI aura bhI adhika puSTi (balAdhAna) ho jaae| 52 44. 45. 46. 47. dhavalA 9.4.1.55, dhavalA, pu. 14 pR. 9 dazavai. 8.43 / dhavalA 13.5.5.501 48. 49. rAjavArtika 9.2502/ 50. haribhadrIya TIkA, dazavai. 4.1 / sUtrakRtAMga- 1.9.33; 1.4.1-10, dazavai navama adhyayana, uttarAdhyayana prathama va ekAdaza adhyayana / tathA rAjavArtika 9.125.2. anagAradharmAmRta- 7.84; dhavalA 14.5.6.13 / 51. 52. dhavalA, 13.5.5.50 / ghavalA, vahIM / tattvArtha. zrutasAgarIyavRtti, 9.25 / (87) " Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRcchanA kA phala sUtra (zAstra) tathA tatpratipAdita artha ina donoM se sambandhita sandeha kI nivRtti, saMzaya, viparyaya Adi kA nirAkaraNa, tathA kAMkSAmohanIya karma kA kSaya Adi pRcchanA ke phala hai| 53 gRhIta jJAna 3. parivartanA (yA AmnAya) sthAyI banAne hetu kisI sUtra kA yA paThita zAstra kA, AcAravida, vratI dvArA svayaM kiyA gayA bArabAra zuddha (pATha-doSoM se rahita) pATha' 'parivartanA' hai / 54 paricita zruta kA marma samajhane, tathA smRti meM pUrNataH sthira karane hetu yaha eka prakAra kA parizIlana yA paryAlocana bhI hai| 55 paThita grantha kA zuddha-zuddha uccAraNa karate hue bArabAra pATha se tatsambaddha artha mana meM dRr3hatA se baiThatA jAtA hai / AmnAya, ghoSavizuddha, parivartana (nA), 53. 54. - stuti bhI (parivartanA) svAdhyAya hai nirantara arhanta bhagavAn ke dhyAna meM lIna rahatA huA 'jo arhan zaM vo dizyAt' (arhanta bhagavAna tumhArA kalyANa kareM ) ityAdi stuti vacana ucAratA hai, vaha bhI svAdhyAya hai, kyoMki isa stuti se bhI paramparayA mokSa - prApti mAnI gii| 57 55. 56. - parivartana kA phala zAstroM meM parivartanA kA phala akSaroM kI utpatti, arthAt smRti kI paripakvatA aura vismRta kI smRti, tathA vyaMjana - labdhi (varNavidyA) kI yAnI padAnusAriNI buddhi kI prApti batAyA gayA hai| 58 57. 58. guNana, rUpAdAna- ye sabhI zabda ekArthaka haiM - dazavai. cUrNi, pR. 28 (ka) tattvArtha. 9.25 zrutasAgarIyavRtti / (kha) rAjavArtika 9.25.4 (ga) cAritrasAga- pR. 87, (gha) bhagavatI ArA. TIkA, 139 (Da) anagAra dharmAmRta 787 (ca) tattvArthasAra, 7.19 dhavalA, 9.4.1.55 / (ka) tatvA. sU. 9.25 bhASya (kha) bhagavatI ArA. 104 TIkA / (ka) anagAra dharma. 7.92 / (kha) A. bhadrabAhu, Ava. niyukti, 1073 / utta. 29.2 / 56, (88) Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. anuprekSA' - sandeha kI sthiti meM adhigata zAstra meM pratipAdita padArtha kA, sune hue artha kA. zrutAnusAra tAttvika dRSTi se, punaH punaH mana meM abhyAsa, gambhIra cintana-manana; mana kI sthiratA hetu vastu-svabhAva evaM padArtha-svarUpa kA yA pUrNa rUpa se hRdayaMgata zrutajJAna kA 50 parizIlana-paryAlocana 'anuprekSA' hai| ___ anuprekSA grantha va usake artha kA mAnasika abhyAsa hai, na ki shaabdik| yahI 'AmnAya' se isakA bheda hai| 61 anuprekSA kA phala - anuprekSA se jJAna kI gaharAI meM praveza kI kSamatA prApta hotI hai, tathA jJAna kramazaH pradIpta hotA jAtA hai| tattvacintana eka prakara se dvArapAla hai jo viSaya vAsanA ke doSoM ko andara praviSTa nahIM hone detaa| 62 AyuSya karma ko chor3a kara zeSa sAta karmoM kI gAr3ha bandhana se baMdhI karma-prakRtiyoM kA bandhana anuprekSA se zithila par3a jAtA hai| isase karmabandha, ke prakRtibandha sthitibandha, anubhAgabandha, pradezabandha-isa vividharUpoM meM zithilatA, hInatA AjAtI hai| anuprekSA vAle ko AyuSya karma kabhI baMdhate haiM, kabhI nahIM bhii| asAtAvedanIya karma ke bandhana bAra-bAra nahIM baMdhate, tathA anAdi-anaMta dIrgha cAra gati rUpa saMsAra-aTavI ko zIghra hI pAra karane kI kSamatA prApta ho jAtI hai| saMkSepa meM anuprekSA ke lAbha isa prakAra haiM :1. dRr3ha karma kA zithilIkaraNa, dIrghakAlIna karma-sthiti kA saMkSepIkaraNa, tIvra anubhAga kA mndiikrnn| asAtAvedanIya karma kA anupcy| 3. saMsAra se zIghra mukti| 63 59. sarvArthasiddhi, 9.25 / (ka) tattvA. 9.25 bhASyAnusArI ttiikaa| (kha) dhavalA 145. 614 / (ka) dhavalA 94.155 / (kha) tattvA zrutasAgarIya vRtti 9.25 / (ga) tatvA. rA vArtika, 9.25.3 (gha) cAritrasAra, pR. 67 / (Da) hAribhadrIya vRtti, 7, pR. 10 / (ca) tattvArthasAra 720 / (ja) dharma zarmA. svopajJavRtti, 3.54 / 61. (ka) dazavai. ni. 1.48, dazavai. cUrNi-1, pR.29| (kha) tattvA. bhASya 9.25 / (ga) anagA. dharmA. 7.83 / (gha) tattvA. 9.25 bhASyAnusArI ttiikaa| 62. bhaga. ArA, 1842 / 63. utta. 29.22 / (89) Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. dharmakathA - sarvajJapraNIta ahiMsAdi lakSaNa rUpa dharma kA kathana (anuyoga) dharma-kathA hai| ise dharmopadeza bhI kahate haiN| 64 dharmakathA ke antargata tresaTha zalAkA puruSoM kA caritra par3hanA-citta kA viSayoM se roka kara zAntidAyI pAThoM kA abhyAsa tathA unheM kaNThastha karanA, cintana-manana ke bAda tatva rahasya jaba svayaM ko upalabdha ho jAeM taba vicArAmRta ko jana-jana ke samakSa prastuta karanA, dUsaroM ko satya ke anveSaNa hetu mArga batAnA, tathA sandeha-nivRti hetu padArtha kA svarUpa batAnA, zrutAdi dharma kI vyAkhyA karanA, tathA zrotAoM meM ratnatraya kI prApti hetu pravRtti ko protsAhita karane ke lie svataMtra rUpa se dhArmika upadezAdi dvArA barddhita karanA Adi parigaNita haiN| pramukhataH digambaramatAnusAra prathamAnuyoga rUpa tathA zvetAmbara matAnusAra dharmakathAnuyoga rUpa zAstra 'dharmakathA' meM parigaNita hai| dharmopadeza, arthopadeza, vyAkhyAna, anuyoga-varNana ye saba paryAyavAcI zabda haiN| 66 ___ muni svayaM to laukikI kathA, vikathA, 67 tathA asacchAstroM ke adhyayana se dUra rahate hI haiM, dUsaroM ko bhI dharmakathA meM pravRtta karAte haiN| 68 zAstra-jJAna bhI eka saddana hai| 69 isa jJAna-dAna ke sambandha meM bhI pAtra-apAtra kA vicAra karanA cAhie tathA svayaM ko bhI yogya upadezaka ke rUpa meM pratiSThApita karanA caahiye| 7deg sanmArgopadeza ke samAna koI paropakAra nhiiN| 71 ataH dharmakathA kA mahatva sabhI dRSTiyoM se siddha hotA hai| dharmakathA ke phala - dharmakathA se karmanirjarA hotI hai, sAtha hI dharmazAstra pravacana kI prabhAvanA bhii| prabhAvanA ke phalasvarUpa bhaviSya meM kalyANakArI phala vAle (kuzala) karma hI arjita hote haiN| 72 64. sarvArtha. 9.25 / 65. (ka) gommaTasAra, jIvakANDa, 88 // (kha) mahApurANA 1.120 // tattvA 9.25 bhASya ttiikaa| vikathA sAta prakAra kI hotI hai- (1) strIkathA (2) bhattakathA (bhojana sambandhinI kathA) (3) dezakathA (4) rAjakathA (5) mRdukAruNikI (vipattigrasta vyakti ko lakSya kara karuNA rasapradhAna vArtA), (6) darzanamohinI samyagdarzana va dharma zraddhA ko kama karane vAlI kathA, (7) cAritra bhedinii| (ka) mUlAcAra 854, 857 (kha) dazavai. 8.41 // 69. (ka) vasunandi AvakAcAra 233 / / (kha) sarvArtha. 6.24 / upadezaka ke svarUpa, dharmopadeza kI vidhi Adi ke viSaya meM dekhe- sUtra kRtAMga 1.14, 18-27; 1.111.24; 1.13.20,22, (ma.vA.pR.327) asAdhu dharmopadeza ke apAtra hai- (1.14.20 bhiiN)| 71. AdipurANA 1.76 / 72. (utta. 29.23 / E7. (90) Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. aMgoM kI kramika upAdeyatA anusaraNIyatA dharmakathA-isa pA~ca aMgoM kA paraspara sambandha isa prakAra hai : vAcanA, pRcchanA, parivartanA, anuprekSA, par3hAne ke hetu ziSya ke prati guru kA prayojana-bhAva, yAnI pATha dharAnA, vAcanA hai| vAcanA grahaNa karane ke anantara saMzayAdi utpanna hone kI sthiti meM ziSya dvArA punaH pUchanA, jijJAsA prakaTa karanA 'pRcchanA' hai / pRcchanA se vizodhita sUtra kahIM vismRta na ho jAe isa uddezya se sUtra kA bAra-bAra abhyAsa, guNana karanA, pheranA parivartanA hai| sUtra kI taraha artha kI vismRti honI svAbhAvika hai, ataH artha kA bAra-bAra anuprekSaNa, mAnasika manana-cintana 'anuprekSA' hai| isa prakAra abhyasta ho cuke 'zruta' kA Azraya lekara dharmakathA karanA, zrutadharma kI vyAkhyA karanA dharmakathA hai| svAdhyAya kisa uddezya se kare? zruta kA adhyayana nimnalikhita uddezyoM ko dhyAna meM rakhakara karanA cAhie - 1. zruta hRdayaMgata hogA - isa bhAvanA se / 73 74 2. ekAgratA kI prApti hetu / 75 3. dharma meM svayaM sthira hokara dUsaroM ko bhI sthira karane hetu / 4. pUjA Adi kI kAmanA se nirapekSa karma-raja kA nAza hetu / 76 laukika phala satkArAdi kI prApti hetu svAdhyAya karane kA zAstra dvArA niSedha hai| rAva dveSa se logoM ko Thagane ke lie asacchAstra ke svAdhyAya ko varjya kahA hai| 77 78 svAdhyAya kA kAla - 79 ke prathama va caturtha prahara meM isI prakAra rAtri ke prathama va caturtha prahara meM svAdhyAya kA vidhAna hai| prathama prahara meM sUtra kA svAdhyAya, dvitIya prahara meM sUtrArthacintana kartavya hai / anagAradharmAmRta ke anusAra muni kI daivasika caryA meM svAdhyaya kA kAla isa prakAra varNita hai- sUryodaya 2 ghar3I pazcAta se madhyAnha ke 2 ghar3I pahale taka, madhyAnha ke 2 ghar3I bAda se sUryAsta ke 2 ghar3I pUrva taka, sUryAsta ke 2 ghaDr3I bAda se ardharAtri ke 2 ghar3I pUrva taka, ardha rAtri ke 2 ghar3I bAda se sUryodaya ke 2 ghar3I pUrva taka / dazavai. 94. sU. 5 ( vhiiN)| vahIM 73. 74. - 75. 76. 77. 78. 79. 80. dvAdazAnu. 462 / (ka) dvAdazAnu. 462 / (kha) dvAdazA. 436 / (ga) sUtra kR. 1.13.22 / utta. 26.11, 26.12 utta. 26.17, 26.18, 26.43, anagAra dharmAmRta, 9.1-13, 9.34-35 ( ko. II / 137 ) / dra. dhavalA 9.4.1.54 gA. 111 - 114 ( ko 4.526) (91) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .... vastutaH to..jIvana kA pratyeka kSaNa svAdhyAya kA, AtmaciMtana kA honA caahie| jIvana kI pratyeka ghaTanA sAdhaka ko kucha na kucha 'sIkha' de sakatI hai| isIlie Agama meM kahA-'apane jIvana ko dekho'| 1 jIvana meM pratyeka vastu nazvara hai| kyA yaha nazvaratA hameM virakta hone 8 tathA dharma kI zaraNa lene hetu prerita karane ko bAdhya nahIM karatI? 83 sAdhaka ko pratikSaNa svAdhyAya-hetu, AtmakalyANa hetu jAgRta rahanA cAhie. pramAda nahIM karanA caahie| ajJa va paNDita-donoM prakAra ke vyaktiyoM ke jIvana ke antara ko dekhA jAe to svayaM ajJatA chor3ane kA mana kregaa| 85 svAdhyAya-ayogya kAla - svAdhyAya ke kucha kAla ayogya batAe gae haiM, jinheM dhyAna meM rakha kara hI svAdhyAya karaNIya hai| 86 akAla meM samAdhi asamAdhi ke 20 sthAnoM meM se eka hai| svAdhyAya hetu yogya sthAna - svAdhyAya kI bhUmi prAyaH upAzraya se alaga-vRkSa-mUla Adi ekAnta sthAna hotI thii| vahA~ sAmAnya janatA kA Agamana niSiddha thaa| yahI kAraNa hai ki Agamana niSedha ke kAraNa usakA nAma 'naiSidhikI' par3A jo Ajakala 'nasiyA' ke rUpa meM pracalita hai| dazavaikAlika meM zayyA va naiSidhikI-ye do nAma pRthaka kathita haiN| yahA~ 'zayyA kA artha upAzraya' maTha, vasati Adi hai, ataH naiSidhikI ko upAzraya se pRthaka honA caahie| cUrNikAroM ke anusAra naiSedhikI vaha sthAna thA jo svAdhyAya hetu niyata thA, aura vaha prAyaH per3a ke nIce banA hotA thaa| 89 zAstra meM gRhastha ke ghara meM dharmakathA prabandha karane kA niSedha bhI prApta hai| 90 svAdhyAya-ayogya kSetra kA nirUpaNa zAstroM meM vistAra se prApta hai, jijJAsu janoM ko vahIM se dekhanA caahie| 91 81. iha jIviyameva pAsahA (sUtra kR. 1.2.3.8) 82. bhagavatI ArA. 1812 / 83. utta. 14.25 84. samaya goyama mA pamAyae ( utta. 10.1) 85. utta. 7.28-30 86. ThANAMga-4.2 354, mUlAcAra-277-279 ( jai si ko. 4.527) / dhavalA- 9 4.1 54, gA. 96-99-109-114 ( jai. si. ke 4.526-27) / 87. samavAyAMga- sama. 20 / 88. sejjA uvassao (agastya-cUrNi dazavai. 5.2.1) / sejjA uvastAdi mtttthkotttthyaadi| (jinadAsa cUrNi vhiiN)| zayyAyAM vasatau (haribhadrIya ttiikaa)| NisIhiyA-sajjhAyaThANAM jammi vA rukkhamUlAdau jaiva nisIhiyA (agastya cuurnni)| taha nisIhiyA jatya sajjhAyaM kareMti (jinadAsa cuurnni)| naiSedhikyAM svAdhyAyabhUmau (haribhadrIya ttiikaa)| 90. dazavai. 5.2.8 91. ThANAMga-4.2.354 dhavalA-9.4.1.54 gA. 101-106 (jai.si.ko 4526-27) (92) Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya-vidhi - isa sambandha meM bhI vistRta jAnakAIra zAstroM meM dI gaI hai| 12 / svAdhyAya-yogya grantha - sacchAstra hI yogya haiN| isa sambandha meM bhI vizeSa nirupaNa zAstroM meM paryApta hai, jo mananIya haiN| 93 svAdhyAya kA mahattva - jaina dharma va darzana kI dRSTi se svAdhyAya kA svarUpa kaI rUpoM meM pramANita kiyA jA sakatA hai| jaina dharma va darzana ke kSetra meM svAdhyAya ko dainika-caryA meM kyA sthAna diyA gayA hai, svAdhyAya kA kyA svarUpa pratipAdita hai-arthAt isakI svarUpagata vizeSatA kyA hai? isakA prayojana va phala kitanA mahanIya pratipAdita huA hai, ina saba bAtoM para vicAra kiyA jAe to svAdhyAya kI mahattA svataH ujAgara ho jAtI hai| (ka) zrAvakadharma meM parigaNita - zAstroM meM zrAvaka (jaina) ke 6 Avazyaka dainika krama batAe gae haiM, unameM svAdhyAya tatvAbhyAsa Adi) kA bhI parigaNana hai| 14 sAgAra dharmAmRta meM kahA gayA hai ki jo zrAvaka svAdhyAyAdi meM Alasya karatA hai, vaha hitakAryoM meM pramAda karatA hai| 95 (kha) svAdhyAya-eka tapa - svAdhyAya kA jo svarUpa zAstroM meM pratipAdita hai, vaha bhI isakI mahattA ko ujAgara karatA hai| zramaNa saMskRti-yaha nAma hI isa dharma meM 'tapa' kI mahattA pratipAdita karane hetu paryApta hai| 'zrama' yAnI tapa, jo zrama yA tapa kare vaha shrmnn| 16 mokSa yA AtmasAdhanA ke mArga meM 'tapa' kI mahattA sarvopari asaMdigdha hai| 97 'tapa' se karmoM kA AnA to rukatA hI hai, pUrva upArjita karmoM kI nirjarA bhI hotI hai| isa prakAra tapa kI dvividha kriyA batAI gaI hai| 'tapa' rUpI agni se AtmA rUpI svarNa niSkalaMka bana jAtA hai| 19 mokSamArga se suAcarita tapa ajJAnAndhakAra nAzaka 'dIpaka' hai| 100 92. dra. dazavai. 5.1.93, anagAradharmA. 9.45-74, 8285, mUlAcAra-280, 393, dhavalA-9.4.1.54 gA. 107 (jai.si.ko 4.527) / AtmAnuzAsana-170, vasunandi zrAvakAcAra-312, sAgAradharmA. 7.50, (jai.si.ko. 4.52) / devapUjA gurupAsti: svAdhyAya: smystpH| dAna ceti gRhasthAnAM SaTkarmANi dine-dine| (padmanandi pa. 6.9) / tatvAbhyAso svakIyavrataratiramalaM darzanaM yatra pUjyaM tadgArhasthya pradhAnam (padamanandi pa. 1,13) / gRhasthasya ijyA, vArtA, datti;, svAdhyayAyaH sayamaca tapaH- iti AryaSaTkarmANi bhavanti cAritrasAra, pR. 43, jai.si. ko 4.51) / 95. svAdhyAyamuttamaM kuryAt, anuprekSAzca bhaavyet| yastu mandAyate tatra svAkAye sa prmaadyti| ( dharmA. 7.55) 96. (ka) dazavai. 1.3 para hAribhadrIya TIkA (kha) sUtrakRtAMga 1.16.2 para zIlAMkAcArya ttiikaa| 97. ut. 28.2 ( tulanA-tapasA brahmA vijijJAsasva, taitti. upa. 3.2.5) / 98. tapasA nirjanA ca (ta. sU. 9.3) / bhagavatI ArA. 1851, dahai tavo bhavabIyaM taNAkaTThAdI jahA (mUlAcAra, 747) / 99. tavasA tathA visujjhadi jIvo kammehiM kaNAyaM vA (mUlAcAra 5.56) / 100. hoi sutavoM ya dIo aNNANatamaMdhayAracArissa (bhagavatI ArA. 1466) / (93) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 svAdhyAya aura 104 tapa ke antaraGga va bAhya- ina do bhedoM meM se svAdhyAya 6 antaraMga tapoM meM se eka hai| bAraha prakAra ke tapoM meM bhI svAdhyAya kI zreSThatA hai| zAstrakAra ke zabdoM meM 102 " svAdhyAya ke samAna na to koI tapa hai aura na koI bhaviSya meM isase adhika zreSTha tapa hogaa| tapa kI taraha 103 usase prApta sajjJAna se bhI karmoM kA atizIghra kSaya kiyA jA sakatA hai| (ga) muni caryA meM svAdhyAya kA pramukha sthAna sAdhu ke lie jo Avazyaka 6 kriyAeM nirdhArita hai, unameM svAdhyAya bhI eka hai| kevala cAra ghar3I sone ke alAvA muni apanA samaya Avazyaka dharmakriyAoM meM hI lagAtA hai| unameM bhI svAdhyAya meM muni ko, ATha prahara ke pUre dina rAta meM cAra prahara kA samaya (yAnI AdhA samaya) vyatIta karanA hotA hai| prathama prahara meM sUtra- svAdhyAya, dvitIya prahara meM (sUtrArtha - cintana) dhyAna, tRtIya meM bhikSAcaryA, caturtha meM punaH svAdhyAya karane kI municaryA zAstroM meM vihita hai| isa vidhi-vidhAna meM truTi Ane para pratikramaNa meM ukta bhUla kA prAyazcitta karatA hai / 106 105 107 (gha) svAdhyAya ke mahanIya phala (1) pajJAtizaya jJAna se hI sAdhaka 'muni' hotA hai|' jJAna kA prakAza sUrya ke prakAza se bhI bar3ha kara hai 108 isake binA mokSamArga ko pAra karanA kaThina hai| 109 jJAna mokSa mArga kA tatva prakAzaka eka dIpaka hai| 110 ataH zAstroM meM jJAna dIpa ko prajvalita karane kI preraNA dI gii| 111 jJAna kA yaha dIpaka svAdhyAya ke abhyAsa ke binA pradIpta nahIM ho sakatA / svAdhyAya se sabhI saMzayoM kI nivRtti, 114 tathA jJAna kA prasAra hotA hai| isIlie svAdhyAya ko saba bhAvoM (padArthoM) kA prakAza kahA gayA hai| 112 113 115. - 101. mUlAcAra- 360, puruSArthasi. 199 aupapAtika sU. 19, tatyA. sU. 9.20, vyAkhyAya 25.3.70 102. (ka) bhagavatI ArA. 107 / kha dhavalA, 9.4.1.54, ga bRhatkalpa bhAgya ( gAyA- 1169, bhAga-2) / 103. daza. 1.1 para jinadAsa cUrNi pR. 15 / 104. (ka) uta. 29.18 para nemicandrIya TIkA meM uddhata (kha) pravacanasAra, 3.38 / - 105. utta. sU. 26.11-12, 26.17-18, 26-43 / 106. (ka) sAmAyika Avazyaka pratikramaNaA sUtra) / (kha) sAvayAvassaya sutta pratikramaNA sUtra- jJAnAticAra pATha / 107. utta. 25.32 / 108. bhaga. ArA. 768 109. bhaga. ArA. 771 / 110. 111. pAhuDadohA-871 112. yogazikhopa. 6.73 / 113. tatvArtha rAjavArtika- 1.25.6 114. sajjhAe NANAha pasaru (sAvayadhammadohA, 140 ) | 115. utta. 26.37 (94) (ka) bhaga. ArA. 767 / (kha) 807 (ga) cANAkya sU. 565 / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampUrNa jinavANI kA sAra 116 tathA mokSamArga kI sIr3hA, 117 cAritra rUpI jahAja hai, usakA cAlaka 'jJAna' hI hai| 118 jIvAdi tatvoM ke jJAna ke binA saMyamAdi kA AcaraNa sambhava nahIM hai| 119 manuSyatva kA sAra 'jJAna' hai| 120 kintu jJAna-prApti kA, tattva-nirNaya kA, Atma-jJAna kA, 121 mukhya AdhAra zruta (jinavANI) hai| phalataH sajjJAna kI prApti-hetu sacchAstra kI upAsanA yA AzrayaNa mokSArthI ke lie parama kartavya siddha ho jAtA hai| 122 zAstroM meM bahuzrata kI bhUri-bhUri prazaMsA kI gaI hai| 123 bahuzrutatA svAdhyAya se prApta hotI hai| svAdhyAya se jJAnAvaraNIya karma kA kSaya hokara 124 prajJAtizaya utpanna hotA hai| 125 duHkha kA mUla ajJAna hai| 126 svAdhyAya se ajJAna kA vinAza, tathA jJAna-sUrya kA udaya hotA hai| 127 ghavalAkAra kI dRSTi meM pravacana ke abhyAsa se sUrya kI kiraNoM ke samAna svaccha jJAna udita hotA hai| 128 rAjavArtikakAra svAdhyAya kA phala sabhI saMzayoM kI nivRtti mAnate haiN| 129 prajJAtizaya ke AnupaMgika guNa - (a) zAsana va bhUta kI rakSA - rAjavArtikakAra ke mata meM jinapravacana kI rakSA (pravacanasthiti) svAdhyAya se sambhava hai| svAdhyAya se paravAdiyoM kI zaMkA tathA sarvavidha saMzaya sabakA uccheda ho jAtA hai| 13deg zAsana kA vistAra dharmopadeza dvArA sambhava hai| svAdhyAya se hI paropadezakatA kA guNa samRddha hotA hai| 121 sthAnAMga ke anusAra svAdhyAya kA phala zruta kA saMgraha, 116. AcArAMga-niyukti, 17 / 117. zIla pA. 20 / 118. (ka) mUlAcAra 898 (kha) samayasArAdhikAra-7 119. dazavai. 4.12 / 120. darzanaprAbhRta 31 // 121. (ka) pravacanasAra. 3.32 / (kha) dvaadvshaanuprekssaa-461| (ga) pravacanasAra- 3.33 / 122. (ka) utta. mU. 11.32 / (kha) pravacanasAra, 3.32 / 123. utta. 11.16.31 124. utta. 23.18, sthAnAMga-5.3.541 125. prajJAtizaya......ityevamAdyarthaH (sarvArtha. 9.25) / 126. aNNANAM paramaM dukkhaM (RSibhASita, 21.1) / 127, (ka) dhavalA, 1.1.1.1 gaathaa-50-51| (kha) tiloyapaNNAtti, 1.36 / 128. dhavalA, 1.1.1.1 gaathaa-47| 129. rAjavArtika, ta. sU. 9.25.6 / 130. rAjavArtika, 9.25.6 131. bhagavatI ArA. 100. (95) Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyasta zruta kI sthiratA, sUtra kI avicchinnatA Adi haiN| jisa ziSya ko svAdhyAya karAyA jAtA hai, usameM bhI zruta sevA kA bhAva jAgRta hotA hai| 132 svAdhyAyI auroM ko bhI dharma meM sthira karAtA hai (dazavai. 9.4 sU. 5, gA. 3) / (A) satkAra-sammAna meM vRddhi - svAdhyAya ke pratyakSa va parokSa donoM prakAra ke phala hai| 133 paramparA parokSa phala hai-ziSya-praziSya Adi dvArA pUjA va satkAra kI prAti hai 120 devoM tathA manuSyoM dvArA nirantara prApta hone vAlI abhyarthanA arcanA Adi -ye sAkSAt pratyakSa phala haiN| 135 (i) laukika amyudaya-sukha - sAtAvedanIya Adi suprazasta karmoM ke tIvra anubhAga ke udaya se rAjA-mahArAjA-cakravartI Adi aizvaryayukta-vyaktiyoM ke sukha kI prApti-yaha svAdhyAya kA parokSa phala hai| 136 3. citta kI ekAgratA va dhyAnAdi meM sahAyatA - svAdhyAya se citta kI ekAgratA hotI hai| 137 svAdhyAyI vyakti pramAdagrasta nahIM hotaa| 128 svAdhyAya se mana para vijaya prApta hotI hai| 124 svAdhyAya se indriyoM kI bahirmukhatA rukatI hai| 14deg svAdhyAya ko dharmadhyAna kA Alambana kahA gaya 4. mokSamArga/mokSaprApti meM sahAyatA - Atma jJAna se mokSa-prApti hotI hai, AtmajJAna ke binA nhiiN| 142 zAstrAdhyayana se Atma-anAtmaviveka (bheda-jJAna) ho jAtA hai| 102 zAstrAbhyAsa se indriya jaya, mano-jaya kaSAya upazama, tathA karmakSaya hokara mokSaprApti hotI hai| 144 dravyazruta se bhAva zruta, krama se samyagjJAna, saMvedana, AtmasaMvitti, kevalajJAna, phira mokSa hotA hai| 145 isIlie jina-vacana ko viSaya sukhoM kA virecaka, janmamaraNa rUpa vyAdhi kA nAzaka, sarvadukhaHkSaya kA amRta-auSadhi kahA gayA hai| 106 132. sthAnAMga 5.3.541 / 133. ti. pa. 1.40.41 134. ti. pa. 1.38 135. ti. pa. 1.37 136. ti. pa. 1.40-41 137. dazavai. 9.4 sU. 5, gAthA-3, mUlAcAra-969, 138. mUlAcAra- 971, utta. 29.59 139. tattvAnuzAsana- 79, 140. sAvayadhammadohA-140 141. ThANAMga-4.1.308, ba pAkhyApra. 25.7.802, aupapA. 19, rayaNA sAra 155, dvAdazAnu tatvAnuzAsana-81 142. pravacanasAra- 1.89, yogasAra-12, 143. samayasAra- 274 para AtmakhyAta TIkA, pravacanasAra 3.33 para tattvadIpikA TIkA 144. rayaNA sAra- 91, 95, 145. nayacakra vRhada- 394 para uddhata ( jai. si. ko 4.526) / 146. darzana prAbhRta-17, Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya se jJAna-pratibandhaka karmoM kI nirjarA hotI hai| sUtroM ke adhyayana se, mananAdi se jIvoM ke prati samaya asaMkhyAta guNita zreNI se pUrvasaMcita kamoM kI nirjarA batAI gii| 107 yaha nirjarA zrotA va vyAkhyAtA donoM ko hotI hai| 148 svAdhyAya se bhAvasaMvara (bure bhAvoM kA rukanA) nayA nayA saMvega (dharma meM zraddhA) ratna-traya meM nizcalatA, tapa, bhAvanA (guptiyoM meM tatparatA) Adi guNa utpanna hote haiN| 141 svAdhyAya kA phala prazastAdhyavasAya, 15deg aticAra vizuddhi tatA buddhinirmalatA Adi bhI haiN| sAdhaka zAstroM kA jaise-jaise avagAhana karatA hai, vaise, vaise use adhikAdhika paramAnanda kA anubhava hotA jAtA hai| 151 svAdhyAya se tapasyA meM vRddhi tadanurUpa nirjarA meM vRddhi, ratnatraya meM vRddhi Adi aneka mahanIya phala haiM jisase sAdhanA-mArga meM svAdhyAya-yoga kI mahatI upayogitA svataH siddha ho jAtI hai| upAcArya evaM adhyakSa jaina darzana vibhAga zrI lA.ba.zA rASTrIya vidyApITha (mAnyavizvavidyAlaya) karavAriyA, sarAya naI dillI-16 * * * * * 147. dhavalA- 9.4.1.1 148. dhavalA 9.5.5.50, tiloyapa 1.37, jhai. si, ko. 4.525 / 149. bhagavatI ArA 100 150. savArtha 9.25, rAjavArtika- 9.25. 6, 151. bhagavatI ArA. 105, 106. (97)