Jain Dharm Prakash 1950 Pustak 066 Ank 03 04

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533788/1

Page #1

Malabananastasiestastestadesablenable)
મોક્ષાર્થના પ્રયદું જ્ઞાન છે .
( શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
SSIOચ્છ છછછછછછછછછછછછછછછછ0ાછાછાણાજીર્થસ્થ છOાર
સ્વ. શ્રી કુંવરજીભાઈ આણંદ જેમની પાંચમી પુણ્યતિથિ પણ શુદિ ૧૧ના રોજ ઉજવવામાં આવી.
પુસ્તક ૬૬ મું] ઈ. સ. ૧૯૪૯ વીર સં. ર૪૭૬
પોષ-મહા ર૫ મી ડીસેમ્બર
[ અંક ૩-૪ પ્રગટકર્તા— વિક્રમ સં. ૨૦૦૬ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર
(9999999999999999999)

Page #2

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
બહારગામ માટે બાર અંક ને પિસ્ટેજ સાથે વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૧-૧૨-૦ પુસ્તક ૬૬ મું
- વીર સં. ૨૪૭૬
મહા અંક ૩-૪
| વિ. સં. ૨૦૦૬ अनुक्रमणिका ૧ સમાન-સમારંભ ... . . . . . ૬૬ ૨ સભાનું સન્માન-પત્ર ... .. ૩ સમાજવ્યવસ્થાને નિર્મૂળ ન કરો (શ્રી નટવરલાલ માણેકલાલ સુરતી) ૭૦ ૪ જૈન ધર્મ સ્વતંત્ર ને પ્રાચીન ધર્મ છે (પ્રિન્સિપાલ પ્રતાપરાય મોહનલાલ મેદી), ૫ સંઘના મેળાવડાને હેવાલ .. ૬ સંઘનું સન્માન-પત્ર ... .. ૭ સમાજના ઉત્કર્ષમાં જ્ઞાતિ ઉત્કર્ષ (શ્રી હરિસિદ્ધભાઈ દીવેટિયા ) ૮૫ ૮ શ્રી મતીચંદભાઈને જવાબ ...
૮૮ ૯ સ્વ. શ્રી કુંવરજીભાઈ આણંદજી
(મોક્તિક) ૧૦ પ્રશ્નોત્તર .. .. ( પ્રશ્રકાર–ઉત્તમચંદ ભીખાભાઈ-પુના ) ૯૧
પ્રકાશ” ની પ્રકાશન તારીખ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ” માસિકની પ્રકાશન તારીખ ૧૯૫૦ ના જાન્યુઆરીથી તા. ૧૫ મી મુકરર થઈને આવી છે. આ વખતને અંક પોષ-મહાના સંયુક્ત અંક તરીકે બહાર પાડેલ છે, તે હવે પછીના ફાગુન માસને અંક તા ૧૫ મી ફેબ્રુઆરીના રોજ પ્રગટ થશે.
“પ્રકાશ સહાયક ફંડ ગત માસમાં જણાવી ગયા પછી નીચે પ્રમાણે સહાય મળી છે જેનો ? સાભાર સ્વીકાર કરવામાં આવે છે.
પરા અગાઉના ૧૫) મુનિરાજશ્રી ચિદાનંદસાગરજી મહારાજના ઉપદેશથી ૭) શાહ જેશીંગભાઈ સોમાભાઈ
કપડવંજ દશા બહેન વેજબાઈ
જેલના ૧) શાહ રાયચંદ મૂળજી
મોરબી રૂ. ૮૨) કુલ
પૂજા ભણાવવામાં આવી સ્વ. શ્રી કુંવરજીભાઈ આણંદજીની પાંચમી પુણ્યતિથિ નિમિતે પિસ શુદિ ૧૫ ને શનિવારના રોજ સભાના મકાનમાં પ્રભુજી પધરાવી સવારના નવ કલાકે શ્રી પંચકલયાણુકની - પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી.

Page #3

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
પુસ્તક ૬૬ મું,
અંક ૩-૪
પોષમહા :
| વીર સં. ૨૪૭૬
સં ૨૦૦૬
સાહિત્ય-ઉપાસક, સમાજસેવક શ્રીયુત મોતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડિયા
સોલિસિટર શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભાના માનવંતા પેટન

Page #4

આ સન્માન સમારંભ. .
[ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા તરફથી તા. ૭-૧૨-૪૯ના રોજ શ્રીયુત મેતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડીયાના સન્માન નિમિત્તે કરેલ મેળાવડાનો ટૂંક હેવાલ ]..
શ્રીયુત મોતીચંદ ગિ, કાપડીઆને સન્માનપત્ર અર્પવાને મેળાવડો તા. ૭-૧૨-૪૯ સં. ૨૦૦૬ માગશર વદિ બીજ બુધવારે આપણી સભા તરફથી ભાવનગરના નિવૃત્ત નાયબ દીવાન શ્રી નટવરલાલ માણેકલાલ સુરતીના પ્રમુખપદે યોજાયા હતા. આ મેળાવડામાં જૈન ગૃહસ્થો ઉપરાંત જૈનેતર ગૃહસ્થની પણ વિશેષ પ્રમાણમાં હાજરી હતી. પ્રારંભમાં સભાના સેક્રેટરી શ્રી દીપચંદભાઇએ આ સન્માનપત્ર અંગેની પરિપત્રિકા સભા સમક્ષ વાંચી હતી અને ત્યારબાદ શ્રી ગુલાબચંદ આણંદજીએ પ્રમુખપદ સ્વીકારવા માટે નટવરલાલભાઇને વિનતિ કરતાં, તેઓની રાજ્ય અને પ્રજા તરફની નિષ્ઠાપૂર્વકની માનભરી સેવાની પ્રશંસા કરી હતી. શ્રી નટવરલાલભાઈએ પ્રમુખસ્થાને સ્વીકારતાં કહ્યું કે-આ પ્રસંગ નિમિતે જૂના અને પરિચિત ભાઈઓને મળવાની પોતાને તક મળી એ માટે હું મારું સદ્દભાગ્ય માનું છું. ત્યારપછી એમણે શ્રી મતીચંદભાઈની જૈન ધાર્મિક સાહિત્યની સેવા. મહાવીર જૈન વિદ્યાલયનું એમનું કાર્ય તથા એમની દેશસેવાનો ઉલ્લેખ કરી સભાએ યોજેલા આજના પ્રસંગની યોગ્યતા દર્શાવી હતી.
ત્યારબાદ શ્રી વિઠ્ઠલદાસભાઈએ આવેલા સંદેશાઓ વાંચ્યા બાદ સભાના સ્થાયી પ્રમુખ શ્રી જીવરાજભાઈ ઓ. દોશીએ જેન ધર્મ પ્રસારક સભા, જૈન ધર્મ પ્રકાશ (માસિક) અને સભાએ છેલ્લાં ૬૦ વરસમાં પ્રકટ કરેલાં પ્રકાશને-જેમાં શ્રી મોતીચંદભાઈનાં લખેલાં દસ અગીઆર હજાર પૃષ્ઠનાં પ્રકટ કરેલાં પુસ્તકોને પણ સમાવેશ થાય છે, તેનો ઉલ્લેખ કર્યો હતા. એમણે કહ્યું હતું કે-દેશકાળને અંગે સાહિત્ય પ્રકાશનમાં પણ ફેરફાર થતું જાય છે. પહેલાં તપ અને સંયમનું પ્રાધાન્ય ધરાવનારાં પુસ્તકો લખાતાં. જ્યારે અત્યારે જનસમાજની સેવા કરવાનું માનસ પ્રાધાન્ય ધરાવે છે. એટલે એવાં પ્રકાશન તરફ ધ્યાન આપવામાં આવે છે. જેમાં સાહિત્ય સેવા કરનારા વિદ્વાનોની સંખ્યા અને એમનું સાહિત્ય ઓછું છે તેનું કારણ તે એ છે કે–અમે વણિક છીએ. ઉપસંહાર કરતાં એમણે મોતીચંદભાઈનાં સંયમ અને એમની અભ્યાસશીલતા સંબંધી વિવેચન કર્યું હતું.
શ્રી ભાઈચંદભાઇ એ. વકીલે કહ્યું કે-આ પ્રસંગને અનુરૂપ બલવા માટે યોગ્ય વ્યક્તિ તે એમના મિત્ર ફતેચંદભાઈ છે. જેનભાઈઓમાં સામાન્યતઃ સંકુચિત વૃત્તિ જોવામાં આવે છે પણ મોતીચંદભાઈ અને પરમાણુંદભાઈ તો જૈન સમાજમાં પણ આગળ વધી ગયા છે. આ બન્ને પહેલાં હિંદી અને પછી જ જેન છે. શ્રી ફતેચંદભાઈએ “નિશ્ચય દષ્ટિ હૃદય ધરીને વ્યવહારનું પાલન” કરનાર તરીકે મોતીચંદભાઈના જીવનનો સંક્ષિપ્ત ઈતિહાસ કહી એના નિમિત્તરૂપ પોતાના સ્વ. પિતા અને સ્વ. કુંવરજીભાઈની અસર જણાવી હતી. શ્રી ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈ મેતીચંદભાઈના વિવિધભર્યા જીવનનો ઉલ્લેખ

Page #5

t
સન્માન સમારંભ.
૬૭
કરી તેમણે લખેલાં પુસ્તકરૂપી પુષ્પગુચ્છમાંથી સુવાસ લેવાનો અનુરોધ કર્યો હતો. એમણે કહ્યું હતું કે સામાન્યતઃ વકીલોનું જીવન રાગદ્વેષ રહિત હોય છે. કેમકે આજ એને એક અસીલ હોય છે તે કાલ બીજો હોય છે. આપણને નકામાં ટાયલા કરવાને વખત મળે છે પરંતુ ખરી સેવા માટે સમય મળતું નથી, આ માટે આપણે મોતીચંદભાઈના જીવન ઉપરથી દાખલો લેવા જેવું છે. આજ એમને જન્મદિવસ હોઈ એમને અભિનંદન આપી હું એમનું લાંબું આયુષ્ય ઈચ્છું છું.
છે. રવિશંકર જોશીએ, વાણિજ્ય અને અર્થપ્રાપ્તિની પરિસ્થિતિમાંથી બહાર નીકળી મોતીચંદભાઈએ વ્યાપાર, વિવા, તેને ઉપયોગ અને તેના પ્રચારને જે સર્વાગી વિકાસ સાપે છે તે વિગતથી સમજાવ્યું હતું અને કહ્યું હતું કે અત્યારે હિંદમાં સમાજસેવાના ક્ષેત્રમાં માનવતાની મોટી ખોટ પડી છે ત્યારે શ્રી મોતીચંદભાઈ માનવતાની મૂતિ' સમાં છે. ત્યારબાદ સભાના સેક્રેટરી શ્રી. અમરચંદ કુંવરજીએ સન્માનપત્ર વાંચ્યું હતું.
શ્રી મોતીચંદભાઈએ પોતાને મળેલા માનનો જવાબ આપતાં કહ્યું કે-શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા મને માનપત્ર આપે તે ઘટતું લાગતું નથી. મેં તે આ સભાને ખૂબ લાભ લીધો છે. અને સભાએ મારા પુસ્તકનું પ્રકાશન કરીને મને ઊલટો આભાર નીચે મૂકે છે. આપે તે નાની વાતને મોટી કરી બતાવીને આપના સૈજન્મનું દિગ્ગદર્શન કરાવ્યું છે. મારી વર્તમાન સ્થિતિ મારા સ્વ. કાકા કંવરજીભાઈને આભારી છે. અને તેથી હું માન પામી છલકાઈ જાઉં એવી આપ કોઈ કપના કરશે નહીં. માનપત્રને લાયક માણસ જ્યાં સુધી તે જીવતા હોય ત્યાં સુધી હોય નહીં. મર્યા પછી જ તે લાયક થાય છે. માણસને એની હયાતીમાં માન દેવું એ જોખમની વાત છે. પરંતુ આપનાં પ્રેમ અને આગ્રહને ૬ અસ્વીકાર કરી થક નહી. મહાવીર જૈન વિદ્યાલયનું કામ કરવામાં મેં કાંઈ જ કર્યું નથી એમ ૬ માનું છું. એ મારા શેખની પ્રવૃત્તિ હતી. અને મુંબઇની બીજી સાઠ સત્તર સંસ્થાઓનું જેમ મારે કામ કરવું પડે છે તેમાં આ એક વધારે સંસ્થા છે. હું આપને ઢોંગ કરીને નથી કહેતો, પણ મારું એકેય કામ એવું નથી કે જેથી હું આ માનને પાત્ર ગણાઉં. આપણું જે થોડું ઘણું પુણ્ય હોય તેમાં પોતાની પ્રશંસા સાંભળીને કે તે સાંભળવાની ઇચ્છા કરીને ઘટાડે ન કરો એવું શિક્ષણ મેં મારા કાકા સ્વ. શ્રી કુંવરજીભાઈ પાસેથી મેળવ્યું છે. બાકી તે દ્રવ્યથી અને ભાવથી આનંદ વર્તે છે. આપ સર્વે સભાના ઉત્કર્ષમાં ઉમળકાભેર પ્રવૃત્ત થશે અને સભાની સુવાસને વિશેષ પ્રસરાવશે એ આશા અસ્થાને નથી.
છેવટમાં પ્રમુખસ્થાનેથી શ્રી નટવરલાલભાઈએ ઉપયોગી પ્રવચન કરેલ, જે આ જ માસિકમાં વિસ્તારથી આપ્યું છે.

Page #6

૬૮
સ્વધ પ્રેમી સાક્ષરવ,
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
સન્માન પત્ર.
શ્રીયુત મેાતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડીયા
[ પેાષ-મહા
બી. એ. એલએલ. મી. સેાલીસિટર મુંબઈ તથા ભાવનગર.
અમારા ભાવનગર શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભાના સભ્યાને આ સન્માન પત્ર આપને અર્પણુ કરતાં ઘણું! આન ંદ અને સાષ થાય છે.
આપ ભાવનગરના ધર્મપ્રેમી સુપ્રસિદ્ધ શેઠ આણંદજી પુરુષાત્તમના કુટુંબમાં જન્મ્યા છે. આપના પિતાશ્રી સ્વ૰ શેઠ ગિરધરભાઈ અમારા ભાવનગર શ્રી સૉંઘમાં અગ્રગણ્ય હતા. ઘણા વર્ષો સુધી તેઓશ્રી સ`ઘના પ્રમુખ હતા. અનેક ધર્મ અને વ્યવહારના કાર્યો તેઓશ્રીના હસ્તે થયા છે. આપના કાકાશ્રી સ્વ॰ શેઠ કુંવરજીભાઈ અમારી સભાના સ્થાપક, પાષક અને વક હતા. સભાની હાલની ઉન્નતિ તેએશ્રીની આજીવન અવિરત કાર્યક્ષમતાને આભારી છે.
આવા ધ પ્રેમી સંસ્કારી કુટુંબમાં જન્મવાથી આપનામાં ધર્મપ્રેમ, સેવાભાવ અને સાહિત્યરસ વારસામાં આવેલ છે.
નાનપણમાં પ્રાત:સ્મરણીય પૂજ્યપાદ શ્રી વૃદ્ધિચદ્રજી મહારાજ અને પન્યાસજી શ્રી ગંભીરવિજયજીને આપને સમાગમ મળવાથી ધર્મભાવના આપના જીવનમાં જાગ્રત થયેલ છે.
કાલેજ અને યુનિવર્સીટીમાં ઉચ્ચ કેળવણી લીધી છતાં, અને સેલીસિટરના ધંધા જેવા અતિ પ્રવૃતિવાળા ધધામાં આપે જીવનના મુખ્ય ભાગ વીતાવ્યા છતાં, ધાર્મિક ક્રિયા ઉપર પ્રેમ તથા વ્રત-નિયમા પ્રત્યે હૃઢતા આપના જીવનમાં એતપ્રાત રહ્યા છે.
શ્રી જૈન ધર્મના આપના અભ્યાસ ઊંડા અને મર્મગ્રાહી છે. આપે ઉષમિતિભવપ્રપ ંચ, અધ્યાત્મકલ્પદ્રુમ, શાંતસુધારસ ભાવના, શ્રી આનંદઘનજીના પદ્યોનું વિવરણ આદિ અનેક આધ્યાત્મિક ગ્રંથા લખ્યા છે. વ્યવહુાર-કૌશલ્ય જેવું વ્યાવહારિક સાહિત્ય પણ આપે પુષ્કળ લખ્યું છે.

Page #7

સમાન-પત્ર
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા મારફત આપનું સમગ્ર સાહિત્ય છપાયેલ છે. “ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ” માસિકને આપના લેખો કાયમ મળ્યા છે, અને હજુ પણ મળતા રહે છે. “પ્રકાશ” નો વિકાસ ઘણે અંશે આપને આભારી છે.
આપણુ યુવકેને મુંબઈ જેવા પ્રવૃત્તિવાળા શહેરમાં કેળવણીના સાધનો સુલભ્ય થાય તેવા હેતુથી આપે સતત પુરુષાર્થ કરી શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય જેવી મહાન કેળવણીની સંસ્થા ઊભી કરવામાં માટે ફાળો આપે છે. તેની કદર તરીકે મુંબઈમાં ભવ્ય મેળાવડ કરી આપને મોટી રકમની પર્સ થોડા વખત પહેલાં એનાયત કરવામાં આવી છે. જે રકમમાં આપે પિતાના તરફથી બીજી રકમ ઉમેરી કેળવણી અને સાહિત્યના કામમાં જ વાપરવા વિદ્યાલયની કમિટીને સુપ્રત કરી છે.
આઝાદીની લડતમાં આપે ભાગ લીધો છે, અને જેલનિવાસ પણ ભેગા છે. મુંબઇની મ્યુ. કોર્પોરેશનમાં પણ આપે કિંમતી સેવા બજાવેલ છે.
આપના જેવું દષ્ટાંતરૂપ સર્વાગી જીવન ગાળનાર સૈરાષ્ટ્ર, ગુજરાત અને મુંબઈમાં એછા ગૃહસ્થ મળી શકે છે.
દેઢેક વર્ષ ઉપર પક્ષઘાતનો મોટે વ્યાધિ આપે ભગવેલ છે. તેમાંથી પૂર્વ પુણયના યોગે આરોગ્ય પ્રાપ્ત કરી અમારી હાથે હરતાફરતા, ધર્મ અને સમાજસેવાના સવાલોની ચર્ચા કરતા જોઈ એમને ઘણે આનંદ થાય છે.
આપ તંદુરસ્ત રહે અને સાહિત્ય, ધર્મ, કેળવણી, સમાજસેવા અને રાષ્ટ્રસેવાના કામમાં સલાહ અને દોરવણી આપવા આપ ભાગ્યશાળી બને એવી અમારી પરમાત્મા પ્રત્યે અંતઃકરણની પ્રાર્થના છે.
લિ. સેવકો, મેળાવડાના પ્રમુખ–રા. નટવરલાલ માણેકલાલ સુરતી શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દેશી શ્રી અમરચંદ કુંવરજી શાહ
મુખ શ્રી દીપચંદ જીવણલાલ શાહ શ્રી ભેગીલાલભાઈ મગનલાલ શેઠ
સેક્રેટરીઓ ઉપપ્રમુખ તથા શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભાના
અન્ય સભાસદો સં. ૨૦૦૬ માર્ગશીર્ષકૃષ્ણ દ્વિતીયા, તા. ૭-૧૨-૪૯ બુધવાર, ભાવનગર

Page #8

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX જે સમાજવ્યવસ્થાને નિર્મળ ન કરે. xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
અws જીલ્ડહCE સદગડા,
بالهنا للحالا
શ્રી મોતીચંદભાઈ E અને તેમના જીવન
કાર્ય વિષે જેટલી માહિ€ તને હું દાવો કરી ઈ શકું એના કરતાં ઘણી
વિશેષ માહિતી અને E અંગત પરિચય ધરાવK નારા આગળના વકતા
એએ વિસ્તારથી આ પ્રસંગને ઉચિત ઘણું કહ્યું છે, તેમાં મારા તરફથી ખાસ ઉમેરે કરવાનું રહેતું નથી, પણ અગાઉના વકતાએએ જે કહ્યું છે તે ઉપરથી મને જે સહજ વિચાર કર્યો છે તે આપની સમક્ષ રજા કરવા રજા લઉં છું.
શ્રી જીવરાજ
ભાઈએ શ્રી મોતીચંદ* શ્રીયુત નટવરલાલ માણેકલાલ સુરતી B. ALL. B. ૬ ભોઝના પ્રસિદ્ધ અને નિવૃત્ત નાયબ દિવાન, ભાવનગર
અપ્રકટ પુસ્તકોની is a v
e g નામાવલિ આપણી સમક્ષ વાંચી બતાવી છે અને તેમનાં પુસ્તકૅની ગુણુવત્તાની દૃષ્ટિએ એ પુસ્તકને જેણે ઝીણવટથી અભ્યાસ કર્યો છે, તે શ્રી ફતેહચંદભાઈએ તેની સમીક્ષા પણ કરી છે.
શ્રી ખેતીચંદભાઈએ બીજું કાંઈ નહિં અને માત્ર આ ધાર્મિક પુસ્તકોનું આલેખન અને પ્રકાશન કર્યું હતું તે પણ તેઓ સર્વથા સન્માનને પાત્ર ગણાત, પણ તેમની સેવા એ પુસ્તકોના પ્રકાશન પૂરતી મર્યાદિત નથી, વ્યવહારિક ક્ષેત્રમાં શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય જેવી અજોડ અને અનુકરણીય સંથાદ્વારા સમગ્ર જૈન કેમની સેવા કરી છે, ૫ણ શ્રી મતી
المد و اهل

Page #9

અંક ૩–૪.
સમાજ-વ્યવસ્થાને નિર્મૂળ ન કરા
૭૧
ચંદ્રભાઈ દ્વારા આ પ્રકારની સેવા થાય એમાં કાંઇ ખાસ નવાઈ જેવું નથી કારણ તેમના સદ્ગત પિતાશ્રી ગિરધરભાઇએ ભાવનગર જૈન સ'ધનેા કારભાર . આજીવન ઉપાડ્યો હતા. વ્યવહારિક સેવાને વારસા તેમના પૂજ્ય પિતાશ્રી પાસેથી શ્રી મેાતીચંદભાઈને સાંપડ્યો છે.
અને ધાર્મિક સાહિત્ય ક્ષેત્રમાં શ્રી માતોચંદભાઈએ જે સેવા કરી છે તે જ્ઞાન તેમના સદ્ગત કાકાશ્રી કુંવરજીભાઈ આણુ દજીભાઇ, જે આદર્શ જૈન હતા અને જેમણે સમગ્ર જીવન એક ચુસ્ત બ્રાહ્મણને પણ અદેખાઇ આવે એવી રીતે જૈન શાસ્ત્રોનું અધ્યયન અધ્યાપન કરાવવામાં વ્યતીત થયું હતું તેમની પાસેથી સાંપડયું હતું.
અમદાવાદ જેવા શહેરનાં જૈન ગૃહસ્થા આર્થિક દૃષ્ટિએ વધારે માતબર અને આગળ પડતા હશે પણ જૈનધર્મ' અને 'ધની સાચી તાત્ત્વિક સેવાના કાર્યમાં ખીજા કાઇપણ શહેરના જૈન સંધ કરતાં ભાવનગર જૈન સંધતી પ્રતિષ્ઠા ઉતરતી નથી, બÈ ઘેાડે અંશે પણ કાંઈક આગળ પડતી છે એમ કહેવામાં કાંઇ અતિશયાતિ નથી એટલે ભાવનગરમાંથી પ્રસગાપાત શ્રી મેાતીચંદભાઇ જેવી કિત જૈનધમ અને કામના ઉત્કર્ષ તે માર્ટ આજીવન સેવા કરનારી સાંપડે એ સ્વાભાવિક છે.
હું સનાતની હિંદુ હ્યું. સનાતનીઓને સમુદાય ધણા વિશાળ છે, અને તેમાં છૂટીછવાઈ મહાન્ વ્યક્તિએ ભૂતકાળમાં બહાર આવી છે અને અત્યારે પણ મેાજૂદ છે, પણ તે સાથે મારે ખુલ્લા દિલથી કબુલ કરવું જોઇએ કે જેટલે અંશે ધર્માંની પ્રણાલિકા અને તેની આચારમર્યાદા જૈન સમાજમાં આબાલવૃદ્ધ સ્ત્રી અને પુરુષ વર્ગમાં વ્યવહારની રીતે અમલમાં મુકાતી-તેના હંમેશના જીવનમાં ચરિતાર્થ થતી જોવામાં આવે છેતેટલે અંશે સનાતની સમાજમાં પ્રતિત થતી નથી.
આ માત્ર જૈન ભાઇના મેળાવડા છે માટે ભુલુ' મનાવવા નથી, આ મારા પ્રમાણિક અભિપ્રાય લાંબા વખતથી હું ધરાવું છું પશુ મે વ્યક્ત કર્યા છે.
શું તેમના સાધુસમાજમાં કે ગૃહસ્થવર્ગમાં, ધામિર્ક્ટક પ્રણાલિકા પ્રમાણમાં જીવન્ત અને ચેતનવંતી રહી છે એટલી બીજી કાઇ કામમાં અને તે માટે જે કામ વ્યાજબી ગૌરવ લઇ શકે છે.
ખાતર કહુ છુ એમ અને બીજે પ્રસ`ગે
જૈન સમાજમાં જે ભાગ્યેજ રી હશે,
મારા મિત્રશ્રી જીવરાજભાઇએ પેાતાના રૈન ભાઇનુ માનસ અધિકાંશ આર્થિક ઉપાર્જન તરફ ઢળેલુ છે અને ધાર્મિ`ક સાહિત્યી વિમુખ નહિં તે તે તરફ ાસીનતા છે એવી ટક્રાર કરી છે, એ વાત બરાબર નથી. વસ્તુસ્થિતિ મેં ઉપર કહ્યું તેમ તદ્દન ઉલટી અને જેતે માટે જૈન ક્રામ નાખી અભિમાન લઈ શકે તેવા પ્રકારની છે, અને મારા આ કથન માટે આ જૈન ધમ' પ્રસારક સભાની સાહિત્ય પ્રવૃત્તિ જ્વલંત દૃષ્ટાંત પૂરું પાડે છે.
આ કામી મેળાવડા છે અને જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા જે સ્તુત્ય કાર્ય કરી રહી છે તેમાં કામની અસ્મિતા ને અભિમાન રહેલાં છે પણ આજે કામના એ ગુણ 'િ પણ દેખ

Page #10

કરે
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
[પષ-મહા
اور خود به وبفحه فالهداف
ગણાય છે એટલું જ નહિ પણ જ્ઞાતિ અને કામને ઉછેદ કરવાની અને Castless and Classless-જાતિ અને કેમના ભેદભાવ વગરની સમાજવ્યવસ્થા સ્થાપવાની મહાત્વાકાંક્ષા સેવાય છે.
જ્ઞાતિ અને કામની વ્યવસ્થા સર્વથા દોષમુકત નથી પણ તેમાં દોષ છે એટલે નિર્મળ કરવા જેવી છે એમ કહેવું એ વધારે પડતું છે. દોષ તે ઉપર ઉપરના છે અને તે સહેજે તરી આવે છે પણ જ્ઞાતિ અને કામની અસ્મિતા છે તેથી સમાજને કેટલે લાભ છે તેનું મૂલ્યાંક્રન ઝટ થઈ શકે તેવું નથી.
કેટલાક મુક આશીર્વાદે એવા હોય છે કે-જ્યારે તેનું અદર્શન થાય ત્યારે જ તેની સાચી કીસ્મત આંકી શકાય. ધારો કે-જ્ઞાતિ અને કેમ એકદમ નિમ્ળ થાય તે અત્યારે જ્ઞાતિ અને કોમ દ્વારા જે ઉપયોગી કાર્યની સેવા થાય છે તે સેવાકાર્ય ઉપાડી લે તેવી બીજી વ્યવસ્થા ઉપલબ્ધ છે કે તુરત હતીમાં લાવી શકાય તેમ છે કે કેમ ? તે પ્રશ્ન વિચારણીય છે.
શ્રી મોતીચંદભાઈ જેના આત્મા સમાન છે તે મહાવીર જેત વિદ્યાલયના જ દાખલો લઈએ.
કામના યુવકેની કેળવણુ માટે જે કીમતી સેવા આ વિદ્યાલયદ્વારા અત્યારે થાય છે તે તેના અભાવે શક્ય બનશે? તેવી જ રીતે જૂદી જૂદી જ્ઞાતિઓ કોમ તરફથી વિદ્યાર્થી ગૃહ ઉપરાંત સેનીટેરીયમ, હોસ્પીટલ, દવાખાનાં, કામના ગરીબ અને સામાન્ય સ્થિતિના માણુને વખતસરની ગુપ્ત મદદ વિ. વિવિધ પ્રકારની સેવા અને સગવડ પૂરી પાડવામાં આવે છે તેવી સગવડની જોગવાઈ કામ અને જ્ઞાતિ નાબુદ થતાં હાલની સરકાર કે બીજી સમાજવ્યવસ્થા સ્થપાય તે પૂરી પાડી શકશે ? .
હજુ અહીં સારે નસીબે કે કમનસીબે સમાજવાદી કે સાવા સરકાર સત્તાં ઉપર આવી નથી. અત્યારની સરકાર આપણું ભાઈઓની જ બનેલી છે અને દેશના જરૂરી ઉપયોગી ખર્ચને માટે કર (Taxation)માં સારો વધારે કરવું પડ્યું છે, લગભય કરની અંતિમ હદ- Taxationની લીમીટ )ને તે પહોંચી ગઈ છે તો કેળવણીની હાથ ધરેલી કેટલીક જનાએ તેમને પડતી મૂકવી પડી છે. માધ્યમિક શિક્ષણ-(Secondary school)ને બોજો પિતાને માથેથી ઉતારી ખાનગી લેકાના સાહસ ઉપર છેડી દેવા માગે છે એમ સાંભળવામાં આવ્યું છે.
બીજી દેશના ઉધોગીકરણની જરૂરી યોજનાઓ ૫ણું આર્થિક સાધનના અભાવે ગોર પડી છે. આવી પરિસ્થિતિમાં કામ અને જ્ઞાતિની અસ્મિતા ને અભિમાનની લાગણી નહિં રહે, કેળવણી વિપ્રદેશમાં જે આર્થિક સહાય અને મદદનો પ્રવાહ વહે છે તે જ્ઞાત-જાતના ઉછેરને પરિણામે બંધ થાય તે તેની ગરજ શી રીતે સરશે એ પણ એક મહાન પ્રશ્ન છે. પણ કેટલાક પ્રગતિશીલ વિચારના ભાઇઓ એમ કહે છે કે-વાતિ, કેમ જેવી સંકુ ચિત ભાવના પિતી સંસ્થાઓને ભૂતકાળમાં ઉપયોગ ભલે હશે પણ (In the New
A
I
F
સમક
અને
એ પુર
અજોડ

Page #11

અંક ૩-૪ ]
સમાજવ્યવસ્થાને નિર્મૂળ ન કરો.
૭૩
set up of world affair ) દુનિયાના ફેરવાએલા સંગમાં આ જ્ઞાતિ-કામ એક Anachronism છે; આ સંબંધમાં પ્રસિદ્ધ અમેરિકન પત્રકાર Harold Isaes હિંદુસ્થાનના વિભાગીકરણ પછીની અહીંની સ્થાનિક પરિસ્થિતિના તટસ્થ નિરીક્ષણના પરિણામે તેમના એક પત્રમાં જે અભિપ્રાય વ્યક્ત કર્યો હતો તે લેખ અત્રે ટાંકવાનું મને મન થાય છે. તેઓ લખે છે કે –
"India was able to absorb this staggering blow (of partition ) precisely because it still had the old family and cast relationships, which almost alone remained as a social prop in a time of great upheaval.” તેમના એક હિંદી મિત્રે Harold Isaesને વાતચિત દરમ્યાન એમ કહ્યું કે “I don't know how we could have managed otherwise. We never could have taken care of a fraction of the surging mass of Humanity, ( Refugees ) who came if it had not been for the old caste and family system; quite a paradox, is it not, for those of us whose great aim and struggle has been to do away with the caste system."
મતલબ કે-જે કે લાખોની સંખ્યામાં આવેલા નિરાશ્રિતોના પુનર્વસવાટ માટે આપણી સરકારે ઘણું કર્યું છે, બનતું કરવામાં કાંઈ કચાશ રાખી નથી એમ છતાં આ નિરાશ્રિતનાં ટોળાંને તાત્કાલિક આશ્રય આપવામાં અને ઠેકાણે પાડવામાં સંયુક્ત કુટુંબ અને નાતિના સંબંધને લઈને જેટલું શક્ય બન્યું છે તેના મુકાબલે સરકાર તરફથી લેવાએલા પગલાંઓથી ઘણી અપાંશ મદદ અને સગવડ આપવાનું બની શકયું છે. આ વિધાન એટલું ગંભીર છે કે દરેક વિચારશીલ પુરુષને જ્ઞાતિ અને કામની સંસ્થા સાંપ્રત પરિસ્થિતિમાં પણ તદ્દન નિરુપયોગી અને નિર્મૂળ કરવા જેવી છે કે તે દ્વારા હજ ઉપયોગી અને જરૂરી સમાજસેવા શકય હોઈ સજીવન રાખવા જેવી છે તે વિષે વિચાર કરવાની ફરજ પાડે છે,
આજે હિંદુઓમાં સંગઠ્ઠનની જરૂર છે તેવે વખતે ભૂતકાળમાં જેનો વિચાર સરખા પણ તેમને આ નહેાતે તેવી પિતાને હિંદુ જાતિથી અલગ અને જુદી ગણાવવા આ જૈન કેમમાં ભાવના ઉત્પન્ન થઈ છે. આનું કારણ શોધવાની જરૂર છે,
એક તરફથી આપણી સરકાર ધર્મ અને કેમથી નિરપેક્ષ આદર્શ સમાજ વયવસ્થાને ઉદઘષ કરે છે, બીજા હાથ તરફ આપણી પચરંગી ધારાસભા અને તેમાંય મૂળ દેશના બંધારણ ઘડવા માટે મધ્યસ્થ વિધાન સમા જૂદી જૂદી કેમના ધર્મ અને સમાજવ્યવસ્થામાં દુખલ-દરમ્યાનગીરી થાય એવા ઉતાવળા અને અવિચારી કાયદા-કાનૂન ઘડવાની પ્રવૃત્તિ આદરી રહી છે. પરિણામે, જેને કેમ જેવી વ્યાપારી કેમની અસ્મિતા વિશેષ જાગૃત થાય છે અને પિતાને હિંદુ જાતિથી અલગ ગણાવાની પ્રવૃત્તિ હાથ ધરવાની તેને આવશ્યકતા જણાય છે.
આ ખરેખર અતિ ખેદજનક પરિસ્થિતિ છે અને સ્થિતિ વધારે કથળે નહિ માટે વિચારવંત જનતાએ સવેળા જાગૃત થઈ કાયદેસર યોગ્ય ઉપાય-ઈલાજ હાથ ધરવાની જરૂરી

Page #12

७४
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ
[પા–મહા
માટે એ અ
આત છે. આવું આવું મતે ઘણું કહેવાનું મન થાય છે પણ આ પ્રસંગતે પ્રસ્તુત ગણાય સ્પેટલે વિશેષ કહેત્તાં અચકાઉં છું અને આટલું અપ્રસ્તુત જેવું લાગે તે મે' કહ્યું' છે તે પણ આ સભાનું અસ્તિત્વ અને પ્રવૃત્તિ ધાર્મિક અને કામી લાગણી અને ભાવનાને આભારી છે એટલે અમુક અંશે ઉપર જે મેં કહ્યુ છે તે સાવ અપ્રસ્તુત નહિં લેખાય એમ સમજીને કહ્યું છે.
શ્રી મેાતીચંદભાઇની મુંબઇના શહેરી તરીકે અને મુંબઇના એક આગેવાન કૅગ્રિસ કાર્યકર તરીકે તેમની બજાવેલી સેવાના ઉલ્લેખ વકીલ શ્રી ભાઇચંદભાઇએ કર્યાં છે, તે ઉપરથી એટલું સ્પષ્ટ થાય છે કે શ્રી મેાતીચ'દભાઈ જૈન ધર્મ અને કામના એક સારા સેવક છે તેથી એક શહેરી અને હિંદી તરીકે તેમનો ઉપયેાગિતા ક્રાઇ રીતે ઓછી થઈ નથી. મતલબ કે કેમ અને ધર્માંની સેવા, રાષ્ટ્રભાવનાને બાધક ન હોય તો તે કઇ રીતે અનાદરણીય નથી.
સમાજ પણ જ્ઞાતિ અને કામને ખનેલો છે અને જ્ઞાતિ કે કામ જેટલે અંશે કેળવણીને કે ખીજો વ્યવહારિક પેાતાના ભાર પેાતે ઉપાડી લઇને વિકાસ સાધે અને પ્રગતિ કરે તેટલે અંશે આખા સમાજની પણ પ્રગતિ થાય છે અને તે પ્રમાણમાં સમાજને ક્રામ અને જ્ઞાતિ પૂરતા ભાર છે! ઉપાડવાના રહે છે. તાત્ત્વિક વાસ્તવિક દૃષ્ટિએ તો સયુકત કુટુબ શુ ? કે શું ક્રાતિ કે કેમ ? એના પાયામાં અત્યારે લાપ્રિય બનેલી સમાજ કે સામ્યવાદી વિચારસરણીના વ્યવહારિક રીતે અમલ થતે જોવામાં આવે છે.
સમાજ અને સામ્યવાદી આદ'માં from each aecording to its capacity and to each secording to its need દરેક માણસ પાસેથી તેની ક્રિત પ્રમાણે લઈ ખીત દરેકને તેની જરૂરીયાત પ્રમાણે વહેંચણ કરવી એ મૂળભૂત ભાવના મુખ્ય રહેલી છે અને સંયુકત કુટુંબ અને જ્ઞાતિમાં પશુ જે અંગભૂત પછાત અને સાધન વગરનાં હાય તેમને સંભાળવાની, તેમને ભાર ઉપાડવાની જીવંત ભાવના ઓછાવત્તા અંશે અમલમાં મુકાએલી જોવામાં આવે છે.
! :ધા વિચારના પરિણામે જેએ હાલની સમાજવ્યવસ્થાને નિમૂ ળ કરવાની પ્રવૃત્તિ આદરવા પ્રેરાયા છે. તેઓએ ડીલર ચાબવાની અને વિચાર કરવાની જરૂર છે કે તેમા ખરૂં રહે છે કે ખેટે?
પ્રસ્તુત અને પ્રસ્તુત ધણું કહીને મેં આપને કીંમતી સમય લીધો છે પણ જે વિષમ કાળમાંથી આપણે પસાર થઇ રહ્યા છીએ તેમાં દરેક સમજદાર અને જવાબદાર વ્યક્તિની ફરજ છે કે-તે કર્યાં ઉત્તા છે? અને કઇ દિશા તરફ ઢસડાઇએ છીએ અને તે ઉન્નતિના માર્ગ છે કે અવનતિ તે વિષે શાન્તિથી વિચાર કરવા.
શ્રી માતીચંદક્ષાને સન્માનીને આ સભા, હું અગાઉ કહી ગયા છું તેમ, પેાતાને જ માન આપે છે.
શ્રી મોતીચંદમાઇ સારા આરાગ્ય સહુ દીર્ધાયુ ભોગવે અને આ સભા તેમજ જૈન ધમ અને સધની બીજી અનેકાનેક સેવા કરવાને શક્તિવાન થાય એમ હું અંતઃકરણથી ઇચ્છું છું. ફરીથી આ પ્રસંગે હાજર રહેવાની મને તક આપી તે માટે આપ સર્વના ઉપકાર માનું છું.

Page #13

જૈન ધર્મ સ્વતંત્ર ને પ્રાચીન ધર્મ છે |||||DEO|[][]
[ ભાવનગર શામળદાસ કાલેજના પ્રિન્સીપાલ પ્રતાપરાય મેદ્દનલાલ મેદીએ શ્રીયુત મોતીચ’દ ગિરધરલાલ કાપડીયાને શ્રીયશેાવિજયજી ગ્રંથમાળા-ભાવનુંગર તરફથી અપણુ કરવામાં આવેલ સુવણૅ ચંદ્રકના મેળાવડામાં પ્રમુખસ્થાનેથી આપેલ મનનીય ભાણુને ઉપયાગી ભાગ, ]
પ્રતાપરાય માનલાલ મેાદી પ્રિન્સિપાલ શામળદાસ કોલેજ-ભાવનગર.
૧. પ્રાચીનતા. વિદ્યાના માને છે કે સાંખ્ય, ચૈાગ, જૈન અને બૌદ્ધ એ ચાર જ્ઞાન અને ક્રમના પ્રવાહે સમકાલીન અને હિન્દના ધણા જ પ્રાચીન ધર્માં છે. દુઃખમય સંસારચક્રમાંથી મુક્ત થવું અને સમ્યગ્ નાનારા મેાક્ષ મેળવવે એ આ ચારેય દ નાનું ધ્યેય છે—જો કે સાક્ષાત્કારની પદ્ધતિમાં ચારેય દાને મતભેદ છે.
સાંખ્ય, યોગ અને જૈન
એ ત્રણેય દર્શાના આત્મા અને અતાત્મા, ચેતન અને જડનુ દ્વૈત સ્વીકારે છે. ૌદ્ધ દર્શન કાઇપણ સ્થાયી, નિષ તત્ત્વને સ્વીકારતું નથી, કેમકે બૌદ્ધ દર્શનમાં બધી વસ્તુ ક્ષાણુક છે.
જૈન તે બૌદ્ધ દશનામાં આવા તાત્ત્વિક ભેદ હાવા છતાં એમના બાહ્ય રૂપમાં જે સમાનતા છે, તેથી હિન્દના જ લેખાએ કાઇ વાર ભૂલ ખાધી ઇં; તે યુરેપના વિદ્વાને જૈન શાસ્રાના સારા પરિચય ન હતા ત્યારે તે તેમણે એવી ભૂલ કરી હતી કે જૈત ધર્મ, એ બૌદ્ધમાંથી નીકળેલા એક ધમ છે.
આ ભૂલ ધણા વખત ઉપર સુધરી છે, અને યુનાાપના વિદ્વાના જાણુતા થયા છે કે જૈન ધમ બૌદ્ધ ધર્મથી અર્વાચીન તે નથી જ કેમકે જૈન અને બૌદ્ધ તેના પ્રાચીનમાં >>>( ૭૫ ) =

Page #14

.
T
ક
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
[ પોષ-મહા
પ્રાચીન પુસ્તકમાં બન્નેના નામ પરરપર સાથે જ આવે છે. નિગ્રન્થ નાતપુર મહાવીરને નિર્વાણુની જગ્યા પાવાપુરી ખાદ્ધ ગ્રન્થમાં આવે છે, તેવી રીતે જૈન ગ્રન્થોમાં બુદ્ધના વખતના રાજાઓ વગેરેના નામે આવે છે, યુરોપીય વિદ્વાને માનતા થયા છે કે મહાવીર ઉમરમાં બુદ્ધથી મેટા હતા.
પણ ખરી વાત તો એ છે કે બુદ્ધ ભગવાન તે બદ્ધ ધર્મના સ્થાપક હતા, પણ મહાવીર ધર્મના સ્થાપક નહિ, પણ મહાવીરથી ઘણી જૂની એક પરંપરામાં જન્મ્યા હતા. બુદ્ધને બોધિવૃક્ષ નીચે બુદ્ધના તાત્વિક સત્યાનું જ્ઞાન થયું, એમ મહાવીરને જૈન ધર્મના સત્ય જગ્યા, એમ કઈ ઠેકાણે કહ્યું નથી. બુદ્ધ ભગવાનને પ્રથમ ઉપદેશ અથવા પ્રથમ આપેલા ઉપદેશમાં જેમ સિદ્ધાન્ત કહ્યા છે, તેમ મહાવીર વિશે જૈન ગ્રન્થમાં કંઈ જણાતું નથી. માત્ર મહાવીર શમણુ થયા ને ૧૨ વર્ષ પછી કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું, એ બે મુખ્ય બનાવો જૈન ગ્રન્થમાં મળે છે. બુદ્ધ ભગવાન પ્રથમ કે ગુરુ કે ગુરુઓના શિષ્ય થયા, પછી એ ગુરુઓના સિદ્ધાન્તાથી એમને અસંતોષ થયો અને એ સિદ્ધાન્તને બુદ્ધ ભગવાને ત્યાગ કર્યો, એમ બ્રાદ્ધ ગ્રન્થમાં છે, પણ એવી કોઈ વાત મહાવીર માટે જૈન મન્થામાં નથી કહેવાઈ. મહાવીરને જ્યારે કેવળજ્ઞાન થયું ત્યારે કંઈ નવીન જડયું, એમ જૈન સંપ્રદાયમાં નથી કહેવાયું. જયારે બુદ્ધ ભગવાનને તે જયારે જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું ત્યારે કંઈક તદ્દન નવીન જડયું એમ સ્પષ્ટ કહ્યું છે.
ટૂંકમાં મહાવીર જૈન ધર્મના સ્થાપક નહિ, પણ છેલ્લા Prophetછેલ્લા તીર્થકર છે. મહાવીરના પૂરગામી પાર્શ્વનાથ જૈન ધર્મની સ્થાપનામાં સારા ફાળે આપે હતો, એમ મનાય છે. પાર્શ્વનાથ પછી ૨૫૦ વર્ષે મહાવીર થયેલા. ઉત્તરાધ્યયન સત્ર(૨૩)માં એક સ્થળે કહ્યું છે કે–પાશ્વનાથના એક શિષ્ય અને મહાવીરના એક શિષ્ય મળ્યા હતા, એમણે બએ જૂના મત અને નવા જૈન મતને સંગ-એક્તા કરી હતી.
૨, જૈન સંપ્રદાય મુજબ જેન ધર્મની પ્રાચીનતા જૈન મત સનાતન છે. અનત તીર્થકરો થયા છે ને થશે. ચાલતી “ અવસર્પિણી'માં પ્રથમ તીર્થકર વભદેવ ને ૨૪મા તીર્થંકર વર્ધમાન હતા. બધા તીર્થકર ક્ષત્રિય હતા. ૧૯ મા તાર્થ કર મલ્લી હતા. શ્વેતાંબર મત મુજબ મલી એક સ્ત્રી તીર્થકર હતા; પણું દિગમ્બર મત મુજબ મલ્લી, પુરુષ તીર્થંકર હતા; કેમકે દિગમ્બર મત મુજબ સ્ત્રીને મેક્ષ મળતા જ નથી.
હરમન થાકેબીન લખવા મુજબ ઋષભદેવ (પ્રથમ ), અને નેમિનાથ (૨૨ ), પાર્શ્વનાથ (૨૩) અને વર્ધમાન (૨૪) એ ચાર તીર્થકર સવિશેષ પૂજા પાત્ર ગણાય છે; પરંતુ બધા તીર્થકરો સરખા જ પૂજાપાત્ર ગણાય છે. મથુરામાં કંકાલી નામના ખંડેર જ ક્યાં છે, તે ઉપરથી જણુાય છે કે તીર્થકરોની પૂજા ઈ. સ.નાં પ્રથમ સૈકામાં પ્રચારમાં હતી જ.
- પટણાની ઉત્તરે ૨૭ માઈલ ઉપર આવેલા “બસાર” ગામને “વૈશાલી” કહેવામાં આવતું. વૈશાલી મોટું શહેર હતું, એ શહેરનું એક ૫રૂં “ કંડગ્રામ' હતું. ત્યાં સાત

Page #15

અંકે ૩-૪ ]
જૈન ધર્મ વતંત્ર ને પ્રાચીન ધર્મ છે.
૭૭
જાત પાં મહાવીરને જન્મ હતા, કલ્પસૂત્ર અને આચારાંગ સત્રમાં આ બધી વાત આવી છે, એમણે કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યા પછી ૪૨ વર્ષ સુધી ઉપદેશ કર્યો ને એમના ૧૧ શિષ્ય મુખ્ય હતા, જેમને “ ગણધર ' કહેવામાં આવે છે.
૩. વેતામ્બરના શાસકળ્યો દિગમ્બરોને આ ગ્રન્થા મળ મન્થા તરીકે માન્ય નબ્રી. આ ચ મહાવીરના પિતાના નથી. પણ આ ગ્રન્થોમાંથી કેટલાકમાં પોતાના શિષ્ય ગૌતમ એટલે ઇન્દ્રભૂતિને મહાવીરે આપેલ ઉપદેશ છે અને આ ઉપદેશે પિતાના શિષ્ય જબુસ્વામીને મહાવીરના બીજા શિષ્ય ગણધર સુધર્માએ કહેલા એમ પરંપરા છે.
૧૪ પૂર્વ નામના મળે ધીરે ધીરે લુપ્ત થયા છે.
હાલમાં ૧૧ અંગે, ૧૨ ઉપાંગે, ૧૦ ઇUTI (પ્રકીર્ણક-ગ્રન્થ), ૬ છેદત્ર, નન્દી અને અનુગાર અને ૪ મૂલ એમ કુલ ૪૫ ગ્રન્થ મળે છે.
ઘણું જૂના સમયથી આ ગ્રન્થ મુખપાઠથી ગુરુશિષ્ય પરંપરાથી રક્ષિત થયેલા. મહાવીર નિર્વાણ પછી ૪૮૦ વર્ષ (એટલે ઈ. સ. ૪૫૪માં ) દેવદ્ધિ ગણિના હાથ નીચે આ ગ્ર પુસ્તકાકારે લખાયા એમ કહેવાય છે.
વિદ્વાનને મત છે કે આ ગ્રન્થા મૂળ પાઠમાંથી પુરતકાકારે લખાય તે દરમિયાન આ મન્થોમાં ક્ષેપકે ઉમેરાયા. ભાષા મૂળ અર્ધમાગધી હતી તે હવે માગધી છે. એક મત • એવે છે કે આ શાસ્ત્રગ્રન્થની ભાષાને “જૈનપ્રાકૃત' કહેવી અને ત્યાર પછીના મન્થાને . “ જૈન મહારાષ્ટ્રી” કહેવી, આમાંના ગ્રન્થ ઉપર ટીકાઓ અને ભાષ્ય લખાયા છે. આ શાઅો ઉપરાંત જૈનધર્મના સિદ્ધાન્ત અથવા સિદ્ધાન્તના અમુક ચેકસ ભાગ ઉપર પ્રાપ્ત અને સંસ્કૃત સેંકડે મળ્યા પુસ્તકાકારે લખાયા છે. આ ગ્રન્થ સ્પષ્ટતાથી અને ચોક્કસ રીતે લખાયો છેઅને એના ઉપર પણ ટીકાઓ લખાઈ છે. ઉમાસ્વાતિનું તાર્યાધિગમ સૂત્ર આ ગ્રન્ય છે. શ્વેતામ્બર અને દિગમ્બર બન્નેને આ સ્વીકાર્ય છે. વિનવિજયજી(૧૬૫ર)નો પ્રકાશ નામને પ્રખ્ય જેનામતને encyclopaedia કહેવાયું છે.
જેમાં ધાર્મિક સાહિત્ય ઉપરાંત કોઇ, ગઘઉંના અસંખ્ય મળે છે, ખાસ કરીને કથા-સાહિત્ય મેટું છે. જેમાં ધાર્મિક મત કે નત સિદ્ધાન્ત શીખવવાનો ઉદ્દેશ હાય છે. હરિભદ્રની સમરાઈચકહા અને સિદ્ધર્ષિની રૂપક ( Allegory ) કથા ઉપમિતિભવપ્રપંચ-કથા એ આવી કથાઓ છે. “ પઉમરિય”રામાયણનું ન version અવતરણું છે. તદુપરાંત ઘણું સુંદર પ્રાકૃત, સંસ્કૃત જૈન સ્તોત્ર છે. જેન નાટક છે, વ્યાકરણ, કરાગ્રન્થ, દાર્શનિક મળે, છન્દશાસ્ત્રના ગ્રન્થ, અલંકાર મળ્યો છે.
૪. જેન સિદ્ધાન્તો જૈન સિદ્ધાતના બે મુખ્ય ભાગ છે -(૧) દર્શન અને (૨) આચાર. - દર્શનના મુખ્ય વિષય ત્રણ છે;-Ontology-જગતનું મૂળતત્વ, Metaphysics

Page #16

७८
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ
[ પાપ–મહા
શ્વર, અને Psychology-જીવ. આચારના સિદ્ધાન્તા છે ભાગમાં છે.—( ૧ ) યતિધમ', ( ૨ ) ગૃહસ્થ ધર્યું.
દશ ન:—ઉપનિષદોમાં ફૂટસ્થ નિત્ય બ્રહ્મનું પ્રતિપાદન છે; એમ મનાય છે. જૈન મતમાં જગતનું સત્ તત્ત્વ પરિણામી નિત્ય છે. સત્ તત્ત્વને ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ ને નાસ સાથે સબંધ છે. વસ્તુના અનન્ત રૂપ અને ગુણે દેખાય છે, સ્મૃત્તિકા ભલે નિત્ય ાય, પણ ઘટાકાર અને રંગ અનિત્ય છે. આ મતને “ Non-Absolutism of Being એટલે “ અનેકાન્તવાદ ” કહેવાય છે.
39
...
ં અનેકાન્તવાદ ' સ્થાપન અને પ્રતિપાદન કરવાની પદ્ધતિ · સ્યાદ્વાદ' કહેવાય છે. આ પતિ જૈતમતમાં એટલી બધી અગત્યની છે કે જૈતમતને જ ‘ સ્યાદ્ાદ દર્શીન 'નુ નામ પણ અપાય વિષયભૂત વસ્તુ, સ્વભાવ ( substance ), દેશ ( place ), કાલ ( time ) અને સ્વાદાત્ તા સહાયક જે તમા તેને સક્ષમઠ્ઠી નય કહેવાય છે. ચર્ચાવસ્તુસ્વરૂપ ( state of being ) એ ચાર દષ્ટિબિન્દુથી જોઇ શકાય છે.
નો સ્વભાવ
-
ટૂંકમાં હિન્દુ જ્યારે philosophy ની વાત કરે છે ત્યારે માત્ર Transcendental Being ની વાત કરે છે માટે બ્રહ્મને કૂટસ્થ નિત્ય કહ્યું છે. જૈન જ્યારે Philosophy ની વાત કરે છે ત્યારે આપણા દરરાજના અનુભવમાં રહેલી સત્તા Being in common experience ની વાત કરે છે. જો આ દૃષ્ટિભેદ સમજીએ તે હિન્દુ તે જૈનમતાના વિરેાધક વિરાધાભાસ જેવા લાગશે.
જૈન તત્ત્વજ્ઞાનમાં દ્રવ્ય substances એ પ્રકારના છે. (૧) અજીવકાય (lifeless things) અને જીવ (souls ) જૈનદર્શનના આ ભાગની સવિસ્તર પ્રક્રિયાનુ વર્ણન અહીં અસ્થાને છે. જૈન પુનઃજ atoms માં માને છે. અને પૃથ્વીતે ‘ પૃથ્વીકાય ’ કહે છે. તેથી તુમ્હન યાકાળી માને છે કે ઉપનિષદથી પણ પ્રાચીન કાઈ જડ પૃથ્વીને ચેતન માનનારા મત હશે તે જૈનાએ અપનાવેલા.
જૈન મતમાં સસારી જીવા સૂક્ષ્મ જડતવ એટલે સૂક્ષ્મ મહાભૂત તત્વથી ભરેલ છે. અને મુક્ત એટલે નિર્વાણુ પામેલ જીવા જડતત્ત્વથી મુક્ત શુદ્ધ છે.
જીવાત્મામાં અશુદ્ધતા કેવી રીતે આવે છે? સમધાતુ જીવાત્મામાં પ્રવેશે છે, તે સૂક્ષ્મ ધાતુ જર્મ બને છે. સામાન્ય રીતે જીવાત્મા રાગદ્વેષ( કષાય )ને પસંદ કરે છે. આ રીતે આવેલી સૂક્ષ્મધાતુ જીવાત્મા સાથે જોડાઇને એક hemical combination થાય છે. તેનુ નામ “ અન્ય. ' જ્યારે એક જીવમાંથી આ કરૂપી ધાતુ નાશ પામે છે ત્યારે તે વિનાશને નિરા કહેવાય છે. મુક્ત જીવ કમના પુદ્ગલથી તદ્દન મુક્ત થયેલ હેાય છે.
જૈન લોકા અહિંસાને પરમ ધર્મ માને છે, આ કારણથી જીવાના એટલે જીવતાં પ્રાણીના પ્રકાર વિશે, જે વિચાર જૈનમતમાં કરવામાં આવ્યે છે, તેવા સૂક્ષ્મ વિચાર બીજા

Page #17

અંક ૩-૪ ]
જૈન ધર્મ સ્વતંત્ર ને પ્રાચીન ધર્મ છે
દર્શનમાં નથી કરવામાં આવ્યું. જેને જીવન્ય પ્રાણીઓને ઇન્દ્રિયની સંખ્યા (number of sense organs ) પ્રમાણે વિભાગ પાડે છે. એકેન્દ્રિય પ્રાણીઓથી માંડીને પંચેન્દ્રિય પ્રાણીઓ સુધીનું વર્ગીકરણ જૈન ગ્રન્થમાં છે. એકદ્રિય ને વિચાર જૈન દર્શનની એક વિશિષ્ટતા છે, એકેન્દ્રિય જીવોને માત્ર પશેન્દ્રિય જ હોય છે. નાના છોડવા એટલે કે રોપાઓ એકેન્દ્રિય જીવે છે. રોપમાં જીવે છે. એ માન્યતા ભારતના દરેક દર્શનમ છે, પણ જેનોએ એ માન્યતાને જે વિકાસ કર્યો છે તે જે સિવાય ઈતર દર્શનમાં નથી. જેને કહે છે કે કેટલાક રોપામાં અનેક જીવાત્માએ હોય છે અને તે બધા જીવાત્માઓ શ્વાસોશ્વાસ તથા પિષણ આહારનું કામ ભેગું કરે છે.
જૈન દર્શન (૮) કમપુદ્ગલને સિદ્ધાન્ત અને (૬) લેયાને સિદ્ધાન્ત જૈનેના ખાસ બે સિદ્ધાન્ત છે.
૫. જૈન નીતિશાચ, જેન નીતિશાસ્ત્રનું ધ્યેય નિર્વાણ એટલે મોક્ષ છે. નિર્વાણુ સાધન સમ્યગ જ્ઞાન, સમ્યગુ દર્શન, સમ્યફ ચારિત્ર છે, એ ત્રણને ત્રિરન (Three jewels) કહેવાય છે.
આ ત્રિરત્ન પિતામાં પ્રકટ કરવા માટે જૈન ગ્રન્થમાં “પંચ વતે” બતાવ્યા છે, (1) અહિંસા, (૨) સત્ય, (૩) અસ્તેય, (૪) બ્રહ્મચર્ય, (૫) અપરિગ્રહ. આ આચારના નિયમો છે, બૌદ્ધ અને બ્રાહ્મણોના પાંચ વતમાં શૌચ આવે છે, જ્યારે અહીં
અપરિગ્રહ ” નો ઉપદેશ છે. જૈન સાધુઓએ આ વ્રતો અક્ષરશઃ સંપૂર્ણ રીતે પાલન કરવાના છે, માટે તેમને માટે આ પાંચ મહાવ્રત છે. જેન ગૃહસ્થોએ આ પાંચ વત મર્યાતિ રીતે શરૂ કરીને ધીરે ધીરે વધારતા જવાના છે, માટે ગૃહસ્થો માટે આ બતે અણુવ્રત છે. . આ ઉપરાંત માત્ર શ્રાવકે માટે ત્રણ ગુણવ્રત ને ૪ શિક્ષાવત પણ છે. હારિક
ને ઊંઘોવાણ શબ્દો ધણા જૈનેતર ભાઇઓ જાણતા હશે. એ બે શિક્ષા (disciplinary vows ) છે. સામાયિકને અર્થ સ્થિર આસને બેસી ૪૮ મિનિટ સુધી પવિત્ર વસ્તુઓનું ધ્યાન ધરવું, અને તે સમયે તમામ પાપકર્મો ત્યજી દેવાં. પં પવાસ એટલે શુકલ પક્ષની અષ્ટમી, ચતુર્દશી અથવા પૂર્ણિમાને દિન, મહિનામાં એક વાર પણ જેને સાધુની જેમ રહેવું.
ગૃહસ્થાને સંન્યાસ લેવાની ફરજ પાડ્યા વિના સાધુ જીવન(monastie life નું પુણ્ય અને પવિત્રતાને લાભ સહેલાઈથી મળી શકે, એવી આ એક યોજના છે. બીજા ધર્મમાં અકસ્થાનું જીવન સંન્યાસીના friends કે patrons જેવું છે, જ્યારે જૈન ધર્મમાં ગૃહસ્થ ને સંન્યાસી બને એક જ પંચ વ્રત પાળે છે, એટલે જૈન ગૃહસ્થ જૈન સાધુએથી જુદા-તદ્દન જુદી ભૂમિકા ઉપર હોય તેવા લાગતાં નથી. હિન્દુઓમાં વાનપ્રસ્થાશ્રમ હતો ત્યારે અને હાલ પણ ગૃહસ્થ સંન્યાસીથી જૂદા પડી જાય છે, તેવું જેમાં ન હતું. આ કારણસર જૈનોને સુધારા કરવાની જરૂર ન જણાઈ ને બે હજાર

Page #18

८०
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ પા–મહા
વર્ષોથી જૈન ગૃહસ્થા અને જૈન સાધુએ સમાનતાથી ગાઢ સ`પર્કથી સાથે રહી શકયા છે. બાદ્ધ ધર્માંમાં સંન્યાસીએ તે ગૃસ્થા વચ્ચે મહાન અન્તર રહેતું. યુરે પીય વિદ્વાન આને lemooratio aspeot of Jainism કહે છે. તપના અનેક પ્રકારો જૈન ધર્મમાં છે, તે સČમાં Fasting ઉપવાસ બહુ જ ધ્યાન ખેંચે છે. યુરોપીય વિદ્વાનોએ નોંધ કરી છે જૈન ધમ'માં ઉપવાસ એક કળારૂપે છે. અને ઉપવાસની કળામાં જૈનધર્માં પારંગત છે, ‘ઉપવાસ’ ના પણ અનેક પ્રકારા જૈનધર્મમાં છે.
‘ઉપવાસ'ની જેમ આન્તર અથવા આધ્યાત્મિક તપના એક પ્રકાર જેને પ્રતિક્રમણ કહેવાય છે તે છે, પ્રતિક્રમણ તેવુ તપ છે કે જેમાં આચારના નિયમાના ભંગ કર્યોનું પ્રાયશ્રિત થાય છે અને પશ્ચાત્તાપ થાય છે.
૬. જૈનધર્મની હાલની સ્થિતિ
મૅમ કહેવાય છે કૈં અત્યારે ૧પ લાખ જૈને એટલે જૈનધર્માંનુયાયીઓ હિંદમાં એક દર છે. હર્ષોંન યાક્રાખીએ લખ્યું કે જૈનેની સંખ્યા બહુ નાની છે. તેનુ કારણ એ છે કે જૈનધમ અસરકારી વર્ગો( uneultivated masses )ને! નથી, પરંતુ ઉપલા ઊંચા વંતા એ ધર્યું છે, અને સખ્યાને લીધે જૈનાતુ જે સ્થાન હાત તેના કરતાં ઘણુ ઊંચું સ્થાન જનો ભેગવે છે.
જૈનધર્મ મુજબ એક સામાન્ય ગૃહસ્થ દીક્ષા ગ્રહણ કર્યા પછી ગુરુ કે આચાર્ય પદે પઢાંચી શકે છે, તે ઉપાધ્યાય, આચાય, વાચક, ગંણુ, વગેરેનું સ્થાન મેળવી શકે છે. પશ્ચિમના ઘણા વિદ્વાનેાએ જૈતાના ધર્માંના વર્ણનમાં પાંજરાપોળની” સંસ્થાના વખાણ કર્યાં છે, અને એને જૈન ધર્મની એક વિશિષ્ટ સંસ્થા કહી છે.
૭. જૈનધર્મ ના તિહાસ
કલ્પસૂત્રમાં જે સ્થવિરાવલી આપી છે. તે મહાવીરના શિષ્ય સુધર્માથી શરૂ થાય છે અને તેત્રીસમા મહાન ધર્માચાર્ય શાંડિલ્યથી પૂરી થાય છે. બ્યુલર નામના જર્મન પંડિતે મથુરામાંથી જડી આવેલા શિલાલેખો ઉપરથી સાબિત કર્યુ છે કે આ વિરાવલીને ઇતિદ્વાસના આધાર છે. શ્રી હૈમચદ્રાચાર્યના “ ર્ડાશિષ્ટ ''માં અને ત્યારપછા ૧૪૧૦માં શ્રી મુનિસુંદરસૂરિની “ ગુર્વાવલી ” અને બીજી સુદૈવી તથા પટ્ટાવલીમાં જૈન ધ ગુરુઓના ઇતિહાસ છે.
શિલાલેખોમાંથી શ્રાવકોના તિહાસ જડે છે, તેમાં જૈન જ નહિ, પણુ જૈનધર્મ તરફ સદ્ભાવ ધરાવતા રાજાઓના ઈતિહ્રાસ વિશેષ જડે છે, સમ્રાટ્ અશોકને પૌત્ર પ્રથમ મહાન રાજા થયા, એમ એક મત છે, પરંતુ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે ગુજરાતના રાજૂ કુમારપાલને જૈનમતાનુયાયી કર્યાં, એ એક મહાન અગત્યને ઐતિહાસિક બનાવ છે.
જૈન ધર્મના પ્રતિદ્રાસમાં જૈનોમાં જે વિભાગો પડયા તેના નિર્દેશ પણ કરવા જેઇએ. મહાવીરના જમાદ, જમાલીએ પહેલીવાર જૈનામાં બે વિભાગ પાડયા હતા.

Page #19

અંક ૩-૪] જૈન ધર્મ સ્વતંત્ર ને પ્રાચીન ધર્મ છે ત્યારપછી છ વાર વિભાગ પડયા હતા. આ વિભાગ પડે ત્યારે કવેતામ્બર ને * દિગમ્બર જુદા થયા; અને તે બનાવ મહાવીર પછી ૬૦૯ મે વર્ષે એટલે ઈ. સ. ૮૩ માં થશે. યુરોપના વિદ્વાને કહે છે કે વેતામ્બર ને દિગમ--એમ બે ભાગ પડેલા નહિ, પણ જુદે જુદે સ્થળે જૈન મતને જુદે જુદો વિકાસ થએલે માટે આવા બે સંપ્રદાય અસ્તિત્વમાં આવ્યા.
જૈન ધર્મના ઇતિહાસ માટે કોઈએ શિલાલેખો એને ગુવલીઓ સાથે રાખીને અભ્યાસ કરવાની જરૂર છે.
મહાત્મા ગાંધીજીના જીવનમાં જેન ધર્મની “અહિંસા' ની કેટલી ને કેવી અસર થઈ તે જાણીતી વાત છે. જૂના વખતમાં જૈન સિદ્ધાન્ત માટે S. B. E માં H. Jacobi ના પુરતા પ્રમાણુભૂત ગણાતા હતા. હવે તે પંડિત સુખલાલજી, મુનિ જીનવિજયજી, પંડિત બેચરદાસજી, પડિત લાલચંદભાઈ વગેરેના પ્રત્યે આપણને ગુજરાતીમાં પ્રાપ્ય છે, અને તદુપરાંત અનેક મુનિમહારાજના પુસ્તક પણ મળે છે. જૈન ધર્મની સ્પષ્ટ સમજણ માટે સ્વ. વિજયધર્મસૂરિના પ્રયત્ન યાદ આપે છે. એમનું કામ તેમના શિષ્ય જયેન્તવિજયજીએ ચાલુ રાખ્યું હતું અને એમની પછી મુનિ વિશાલવિયજી તથા યશોવિજય ગ્રન્થમાળાએ ચાલુ રાખ્યું છે તે સ્તુત્ય છે. આ સ્થળે મારે કહેવું જોઈએ કે હજુ સુધી જેન મન્થને અભ્યાસ અને ભાષાન્તર વગેરેનું કામ જેટલું જેને કરવું જોઈએ તેટલું થયું નથી.
સામળદાસ કોલેજમાં જેનોએ એક જૈન સાહિત્યની chair થાપવી જોઈએ, અથવા તેના જેવી કંઇક બીજી વ્યવસ્થા કરવી જોઈએ. હું પોતે તે ભાવનગરમાંથી બહાર પડતાં જન ગ્રન્થના ભાષાન્તર વગેરે કાર્યમાં દેખરેખ કરવામાં વિનાતન સહકાર આપવા તૈયાર છું. હું માનું છું કે ભાવનગરની આવી પ્રવૃત્તિમાં ઉપયોગી થવું એ મારી ફરજ છે.
જ્યારે છેલાવાર યુની. હું Inspection કેલેજ માં આવ્યું ત્યારે મને અને પૃ. ડાણી સાહેબને એનો રાજો એ પૂછેલું કે તમે સ. કે. માં માગધીભાવ કેમ નથી શીખવતા ? ભાવનગરમાં જ્યારે લેકશાહી સ્થપાઈ ત્યારે મને બળવંતભાઈએ કહ્યું હતું કે શામળદાસ કોલેજમાં અર્ધમાગધી શીખવવાની સરુવડ થાય, એવી માગણી કરે. મેં એવી માગણી કરી હતી; ને હાલમાં સૌરાષ્ટ્ર સરકાર એક કેલેજમાં અર્ધમાગધી દાખલ કરવાની દરખાસ્ત ઉપર વિચાર કરે છે.'
ભાવનગરમાં M. A, માં અર્ધમાગધી મુખ્ય ભાષા તરીકે લેનારને રૂ. ૫૦) ની બે સૈલરશીપનો પ્રબંધ જેનેએ કર જોઈએ એવી મારી નમ્ર સૂચના છે.

Page #20

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[પષ-મહા શહેર ભાવનગરના શ્રી જૈન સંઘ તરફથી શ્રીયુત મેતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડીયાને સન્માનપત્ર અર્પણ
| કરવાનો મેળાવડો.
આ મેળાવડો સમવસરણુના નામથી ઓળખાતા વંડાના આયેશાન ચેકમાં માટે સંમીયાને નાંખી તા. ૧૫-૧૨-૪ના રોજ સાંઝના સૌરાષ્ટ્ર હાઈકોર્ટના માનવંતા ચીફ જસ્ટીસ સર હરિસિદ્ધભાઈ દીવેટીયા સાહેબના પ્રમુખપણું નીચે ઉજવવામાં આવ્યો હતો. જેને અને જેનેતરોથી સમીયાનો ભરાઈ ગયા હતા. આમંત્રણ પત્રિકા વાંચ્યા બાદ શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દોશીએ પ્રમુખ માટે દરખાસ્ત મૂકતાં શ્રી દિવેટીયા સાહેબને ટૂંક પરિચય આપે હતા. તેઓ સાહેબે મુંબઈ હાઈકોર્ટમાં લાંબો વખત પ્રેકટીસ કરી હતી. ત્યારબાદ હાઈકોર્ટના એક માનવંતા ન્યાયમૂર્તિ તરીકે તેમણે લાંબે વખત કામ કર્યું હતું. રીટાયર થયા પછી તેઓએ ઔદ્યોગિક ઝઘડા કોર્ટના પ્રમુખ તરીકે કામ કર્યું હતું. અને સૌરાષ્ટ્રનું રાજકીય એકમ થતાં તેઓ નામદારને સૌરાષ્ટ્ર હાઈકોર્ટના મુખ્ય ન્યાયાધિકારી નીમવામાં આવ્યા હતા. શ્રી મેતીચંદભાઈને તેમની સાથે હાઈકોર્ટમાં કામ કરવાથી જૂનો પરિચય હતે. બ્રિટિશ સરકાર તરફથી આપણને ગ્રહણ કરવા જેવી ઘણી વસ્તુઓ મળી છે, તેમાં સર્વોત્તમ બ્રિટિશ લેકેએ સ્થાપેલ અને વિકસાવેલ ન્યાયબુદ્ધિ Sense of Justice અને ન્યાયપદ્ધતિ છે. એવા ન્યાયના સ્થાનના મૂળમાં-હાઈકોર્ટમાં કામ કરવાને અનુભવ મળે છે, એવા એક સદગૃહસ્થને મેળવવામાં સૌરાષ્ટ્ર સરકાર ભાગ્યશાલી બની છે તે અહોભાગ્ય છે. સૌરાષ્ટ્રમાં નાના મોટા અનેક રાજ્યા હતાં. કાયદા પણ એક સરખા ન હતા, કાયદાનો અમલ પણ પૂરો થતો ન હતો. ન્યાયખાતામાં કારોબારી અને નાના મોટા રાજાઓની દખલગીરી પણ ઘણે ઠેકાણે થતી હતી. એવા હિંદુસ્તાનના ખૂણામાં આવેલ પ્રાંતમાં ન્યાયખાતાનું તંત્ર વ્યવસ્થિત સ્થાપવું, સુદઢ અને નિષ્પક્ષપાત સ્વતંત્રપણે કામ કરતું કરવું એ કાંઈ સહેલું કામ નથી. આવો કઠીન કામ માટે શ્રી દીવેટીયા સાહેબ જેવા આપણને મળ્યા છે, જેઓ સાહેબે ટૂંકા વખતેમાં ન્યાયતંત્ર એક સરખું વ્યવસ્થિત કરવા ભગીર્થ પ્રયાસ કર્યો છે, અને ઘણે અંશે ક્ષીભૂત થયાં છે. તેવા એક ગૃહસ્થને, તેવા જ એક ન્યાયના કામમાં જીવન ગાળનાર આપણા મેતીચંદભાઈના મેળાવડો પ્રસંગે પ્રમુખ તરીકે મેળવવા આપણે સંધ ભાગ્યશાળી થયે છે, તે ઘણી આનંદ અને સં તેની વાત છે.
શ્રી મતીચંદને જે માનપત્ર આપવામાં આવે છે, તે તેમની કોમી કે સાંપ્રદાયિક ધર્મની સેવા માટે જ આપવામાં આવતું નથી પણ વિધવિધ ધર્મ,

Page #21

=
સન્માન-પત્ર
સમાજ, રાષ્ટ્ર અને કેળવણીના કામમાં તેઓશ્રીએ જે આજીવન કામ કર્યું છે તેને માટે આપવામાં આવે છે. આપણું અમદાવાદનું દીવેટીયા કુટુંબ પણ સમાજસેવા અને સાહિત્ય સેવા માટે ઘણું જાણીતું છે એટલે તેઓશ્રી પ્રમુખસ્થાને બિરાજે તેમાં કનક અને મણિનો સુમેળ છે.
શ્રી હરિસિદ્ધભાઈની સાહિત્યસેવા પણ જાણીતી છે. તેઓ ગુજરાત સાહિત્ય પરિષદના ઉપપ્રમુખ છે, ભારતીય વિદ્યા ભવનના ઉપપ્રમુખ છે અને હાલમાં જ નવી સ્થપાનારી ગુજરાત યુનિવર્સિટીના વાઈસ-ચાન્સેલર છે. આવા એક સગૃહસ્થને આ મેળાવડાના પ્રમુખ તરીકે બિરાજવાની દરખાસ્ત મૂકતાં મને ઘણે આનંદ થાય છે. આપ સે મારી દરખાસ્ત વધાવી લેશે એવી મને સંપૂર્ણ ખાત્રી છે.
આ દરખાસ્તને શેઠશ્રી ભેગીલાલભાઈએ ટેકે આ હતા.
સભાનું કામ શરૂ થતા જૂદા જૂદા ગૃહસ્થો–કલેકટર શ્રી દવે સાહેબ, રીટાયર્ડ નાયબ દીવાન શ્રી નટવરલાલભાઈ સુરતી સાહેબ, શ્રી ગુલાબચંદ લલુભાઈ તથા શ્રી ફતેહચંદ ઝવેરચંદ અને શ્રી જૂઠાભાઈ સાકરચંદે પ્રસંગોપાત વિવેચન કર્યા હતા. ત્યારબાદ માનપત્ર વકીલ ભાઈચંદભાઈ અમરચંદ વકીલે વાંચ્યું હતું, જે નીચે છાપવામાં આવ્યું છે. માનપત્ર અર્પણ કરવાની વિનંતિ થતા માનપત્ર એક સુંદર કિમતી કાશ્કેટમાં મૂકી પ્રમુખ સાહેબ શ્રી મેતીચંદભાઈને અર્પણ કર્યું હતું અને એક માનનીય ભાષણ કર્યું હતું, જે આ અંકમાં આપવામાં આવેલ છે. તેને ઉત્તર શ્રી મોતીચંદભાઈએ આપ્યું હતું, જેનો સાર ભાગ પણ આ અંકમાં આપવામાં આવ્યું છે. બાદ પ્રમુખ સાહેબને ઉપકાર સંઘના સેક્રેટરી શ્રી ઠાભાઈએ માન્યો હતો, ત્યારબાદ ફૂલહાર અર્પણ કરવામાં આવ્યા હતા, અને કંટોગ્રાફરે કલેશ લાઈટની મદદથી કેટો લીધો હતો અને આનંદ અને ઉત્સાહ વચ્ચે મેળાવડો વિસર્જન થયું હતું.
સન્માન પત્ર. સુજ્ઞ ધર્મપ્રેમી સાક્ષરવર્ય,
શ્રીયુત મોતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડીયા , બી. એ. એલએલ. બી. સોલીસિટર,
મુંબઇ તથા ભાવનગર, આપને આ સનમાનપત્ર અર્પણ કરતાં ભાવનગરના શ્રી જૈન સંઘને ઘણે આનંદ થાય છે.
આપ અમારા શહેર ભાવનગરના અગ્રગણ્ય સ્વર્ગસ્થ શેઠ ગિરધરલાલ આણંદજી પરશોતમના કુટુંબમાં જન્મ્યા છે. આપને ધર્મ ભક્તિ અને સમાજસેવાભાવ વારસામાં જ મળ્યા છે.
નાનપણમાં પ્રાતઃસ્મરણીય પૂજ્યપાદ મહારાજ શ્રી વૃદ્ધિચંદજી મહારાજ તથા પંન્યાસજી શ્રી ગંભીરવિજયજી મહારાજને ઉપદેશ સાંભળવાને સૂર્યગ આપને પ્રાપ્ત થયા હતા, ત્યારબાદ પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયવલ્લભ

Page #22

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ પાષ-મહા
સૂરીશ્વરજી મહારાજ, આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ તથા પ્રવર્તકજી મહારાજ શ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજના પરિચયમાં પ્રસંગોપાત આપ સંધસેવા અને જ્ઞાનવૃદ્ધિના કાર્યમાં આવ્યા છે, એટલે ધર્મભાવના આપનામાં મૂર્તિમંત રહેલ છે,
પાશ્ચાત્ય કેળવણી લીધા છતાં એક ચુસ્ત શ્રાવકને ચેાગ્ય આપની દિનચર્યા જોઈ અમને ઘણું માન થાય છે. કેળવણી પામતાં યુવકોને આપનું ધાર્મિક જીવન એક પ્રેરક દષ્ટાંતરૂપ છે.
આપની જેન સાહિત્યની સેવા અનુપમ છે. ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથા, શાન્ત સુધારસ ભાવના, અધ્યાત્મક૯૫૬મ, શ્રી આનંદઘનજીના પદ્યો વિગેરે આધ્યાત્મિક ગ્રંથનું મર્મશાહી વિવેચન લખી આપે જૈન ધાર્મિક સાહિત્યને સમૃદ્ધ કરેલ છે.
મુંબઈ શહેરમાં આપણા યુવકે ઉચ્ચ કેળવણી સહેલાઈથી ઓછે ખર્ચે લઈ શકે તે માટે સતત પુરુષાર્થ કરી શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય જેવી મહાન સંસ્થા સ્થાપવામાં મેટો ફાળો આપી આચાર્યશ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજી મહારાજની પ્રેરણાને આપે મૂર્તિમંત કરેલ છે. શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય આપનું ચિરસ્થાયી સ્મારક છે.
આપની સેવા આપણા ધર્મ અને સમાજ પૂરતી જ મર્યાદિત નથી. દેશની આઝાદીની લડતમાં આપ સક્રિય ભાગ લીધો છે. મુંબઇની મ્યુનિસીપલ કોર્પોરેશનમાં સ્ટેન્ડીંગ કમીટીના પ્રમુખ તરીકે આપે અગત્યને લાગ ભજવે છે. 1 શ્રી ભાવનગર સંધના અગત્યના કામમાં જ્યારે જ્યારે સલાહની જરૂર પડી ત્યારે વિનાસંકોચે આપે અમને કીંમતી મદદ આપેલ છે. - સમરત હિંદુસ્તાનના શ્રી જૈન સંઘના કામો માટે પણ આપે વખતોવખત સલાહ અને દોરવણી આપેલ છે.
શ્રી અંતરીક્ષ પાર્શ્વનાથવાળા કેસમાં ઈંગ્લાંડમાં પ્રીવિકાઉન્સીલ પાસે ચાલતી અપીલમાં ત્યાંના આપણુ વકીલોને સૂચના આપવા આપને મોકલવામાં આવ્યા હતા તે આપની જૈન તીર્થ માટે મોટી સેવા છે.
આવું વિધવિધ ક્ષેત્રોની સેવામાં સર્વાગી સુંદર જીવન જીવી જાણનારા બહુ ઓછા ગૃહસ્થો મળી શકે છે.
આ બધા ગુણોથી આકર્ષાઈ આ સન્માનપત્ર આપને અર્પણ કરવા રજા લઈએ છીએ. આપ આપના હવે પછીના જીવનમાં તંદુરસ્તી સાથે લાંબુ આયુષ્ય ભેગા અને અનેક સેવાના કામે કરવા ભાગ્યશાળી થાઓ એવી અમારી પરમાત્મા પાસે પ્રાર્થના છે.
(સહી) હરિસિદ્ધભાઈ વી. દીવેટીયા,
મેળાવડાના પ્રમુખ. તા. ૧૬-૧૨-૬૯
શ્રી ભાવનગર જૈન વેતાંબર સંઘ સેક્રેટરી શ્રી જુઠાભાઈ સાકરચંદ
તથા અન્ય સભાસદો.

Page #23

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
સમાજના ઉર્ષમાં જ્ઞાતિ–ઉત્કર્ષ ? XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
[ શ્રી ભાવનગર સંધના મેળાવડા પ્રસંગે સૌરાષ્ટ્રના ચીફ જજ
શ્રી હરિસિદ્ધભાઈ દિવેટીયાએ આપેલ પ્રવચનને સારભાગ] ભાઈઓ અને બહેને,
આજના મેળાવડાના પ્રમુખસ્થાન માટે જ્યારે મને પ્રથમ પૂછવામાં આવ્યું ત્યારે આ જૈન સમાજના મેળાવડામાં મારું શું સ્થાન છે ? એ પ્રથમ વિચાર આવ્યો. પણ આ માન જૈન સાહિત્ય માટે જ અપાતું નથી પરંતુ જેમણે સમાજસેવા-દેશસેવા કરેલી છે તેને માટે આ સમારંભ છે એમ સમજી પ્રમુખ થવા માટે હા પાડી, બીજું કારણ એ છે કે, જેને માન આપવાને આ પ્રસંગ છે તે ભાઇ મેતીચંદનો મને અંગત અનુભવ છે. મુંબઈમાં વિધવિધ ક્ષેત્રમાં અમે સાથે કાર્યકર્તા હતા. તેમને માટે આ સમારંભ છે, એટલે પણ આ પ્રસંગે આવવા હું પ્રેરાશે. ' મેતીચંદભાઈએ જૈનધર્મ, જૈન સાહિત્યની જે સેવા કરી છે તેને માટે તે આગળના વકતાઓએ ઉલ્લેખ કરેલો છે, પરંતુ તેમની સેવાઓ એટલેથી અટકતી નથી. અગાઉ એક ભાઈએ કહ્યું તેમ ઘેડું કર્યું વધારે બતાવવું એ ભાવનાથી મોતીચંદભાઈ રહિત છે. ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ, આદિ કેળવણી અને સામાજિક કાર્યોમાં મેતીચંદભાઈનું નામ હંમેશાં અગ્ર ભાગે હેય છે. મહાવીર જૈન વિદ્યાલયની સ્થિતિ આપ સ. જણે છો. એ સંસ્થાના પ્રાણુરૂપે મોતીચંદભાઈ છે, એમ કહેવું ખોટું નથી. રાજેકારણમાં–મુંબઈની મ્યુનિસીપાલીટીમાં તેમણે બનતે ફાળો આપે છે અને અહીંના વતની તરીકે તમે સૌ માન આપે એ સ્વાભાવિક છે.
મારા મિત્ર નટવરલાલ સુરતીએ જ્ઞાતિ સંસ્થાની ઉપયોગિતા વિષે થોડી ચર્ચા કરી છે, જેનને હું જ્ઞાતિ નથી ગણતે પણ એક ધાર્મિક સંસ્થા ગણું છું. જ્ઞાતિનું સ્થાન એક સંસ્થા તરીકે અત્યારે શું છે અને શું હતું અને શું હોવું જોઇએ તે વિષે મતભેદ હાઈ શકે, તાતિસેવા બે પ્રકારની છે.
સંકુચિત સેવા-જે બીજી જ્ઞાતિની સેવાના ભેગે પોતાની જ જ્ઞાતિની સેવા કરવી તે. ઉચ્ચ પ્રકારની સેવા-જે જ્ઞાતિ જનેને સમાજસેવા માટે તૈયાર કરવો એ ભાવનાથી જ્ઞાતિ સેવા થાય છે. આવા ઉચ્ચ પ્રકારની ભાવનાથી જ્ઞાતિસેવા કરવી તે યોગ્ય છે એટલું જ નહીં પણ આખા સમાજના ઉત્કર્ષ માં જ્ઞાતિને ઉકર્ષ આવી જાય છે. સમાજસેવા કરવી એ ઉત્તમ છે. જ્ઞાતિને તેડીને સમાજસેવા કરવી એ ત્રીજો પક્ષ છે,
જ્ઞાતિ ટકી રહે એ ઈછવાયોગ્ય નથી એમ જે ભાવના સેવાય છે તે મોગ્ય છે કે નહીં એ કહી શકાય નહિં.
હવે પછીના પચીસ વર્ષ પછી સમાજસેવા કેવા પ્રકારની હશે, રાજકારણ કઈ જાતનું આવશે, તે અત્યારે કપનામાં આવી શકે તેમ નથી, તેને ખ્યાલ કર ઘણું મુશ્કેલ છે.

Page #24

1 શ્રી જન ધર્મ પ્રકાશ
- '
[ પિષ-મહા
આ સંક્રાતિ કાળમાં આપણે ઊંચા પ્રકારની સેવા–સમાજસેવા કરીએ. જ્ઞાતિઓ સમાજસેવામાં ઉપયોગી થાય તેમ કરીએ તો પણ ઘણું છે.
મોતીચંદભાઈની સેવા-સમાજસેવા છે. સમાજસેવામાં કેમની સેવા ૫સુ આવી જાય છે, કેમ તેમને માન આપે છે તે યોગ્ય છે.
જૈનધર્મના પુસ્તકો વૃક્ષરૂપે છે. જૈન શાસ્ત્રને મેં જે થોડે ઘણે અભ્યાસ કર્યો છે એ ઉપરથી મને લાગે છે કે–એમાંથી જૈન ધર્મના અનુયાયીઓ માટે જ નહિં પણ સમય હિંદીઓને પણ ઘણું જાણવાનું મળશે.
શૈવ અને વિષ્ણુધર્મના સાહિત્યમાં જેનધમની ઊંડી છાપ પડેલી છે. જૈનધર્મ, અધમ, હિંદુધર્મ, હિંદુસ્થાનમાં હતા. જૈનધર્મે હિંદુધર્મ પર ઘણી અસર કરી છે, જૈનધર્મના સિદ્ધાંતે, શૈવ કે વિષ્ણુધર્મથી વિરુદ્ધ ન હતા.
મારા અનુભવમાં છે -કેટલાંક કુટુંબીઓની અંદર એક શિવ કે વિષ્ણુ હાય, એક દેરાવાસી જૈન હોય કે સ્થાનકવાસી જૈન હોય પણ સે પોતપોતાના ક્ષેત્રમાં સંયુક્ત કુટુંબ તરીકે રહી શકતા હતા. અહિંસાની ભાવના જે ગુજરાતમાં છે તે જૈનધર્મને જ પ્રભાવ છે.
જૈનધર્મ, વેદધર્મથી છૂટો પળે તે ક્ષત્રિયોને આભારી છે. બ્રાહ્મણે સામે બળવો કરી તેઓ જુદા પડયા.
વેદ ધર્મમાં પશવધ છે. રાજપુત ક્ષત્રિયોને ધર્મમાં હિંસા ન રૂચી, પરિણામે ક્ષત્રિય છુટા પડયા અને બ્રાહ્મણે હિંસાત્મક રહ્યા.
૫ય ગૌડના બાહ્મણો હજી માંસાહારી છે. કાશ્મીરના બ્રાહ્મણો હજી માંસ લે છે. પંચદ્રવિડના બ્રાહ્મણે શાકાહારી છે.
દ્રાવિડ–ગુજરાત મુંબઈમાં આવતાં ગુજરાત અને દક્ષિણમાં જૈનધર્મની અહિંસાની અસર ઘણી થઈ અને જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતે સ્વીકારાયા. કર્મના સિદ્ધાંતે સેવ, વિષ્ણુ અને જેમાં એક છે. બુદ્ધધર્મ સાથે ગયે, પણ જૈનમ રહ્યો અને બીજા ધર્મો ઉપર અસર કરી, જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતે જાવા અને શીખવા એ હિંદુઓની કરજ છે. સાદવાદને - સિદ્ધાંત મને ઘણો ગમ્યો છે.
સતવસ્તુમાં અનંત ધર્મો રહ્યા છે તેમાંથી અમુક અપેક્ષાએ અમુક વર્ષ પ્રતિપાદન કરે તે જેનોના નય જ્ઞાન વિષય છે. નયનું જ્ઞાન સાપેક્ષિક છે અર્થાત્ Relative છે. નિરપેક્ષ Absolute નથી. સ્થાવાદ શૈલ આ પ્રતિપાદન કરે છે. સ્વ. શ્રી આનંદશંકર "બાપુભાઈએ ભાવનગરમાં શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભાના સુવર્ણ—મહત્વ પ્રસંગે સ્વાદુવાદને
અંગે જે પ્રવચન કરેલ તે મેં વાંચેલ છે. તેમના સ્વાવાદની પ્રરૂપણ મને ઘણી ગમી છે. , આ રીતે જૈનધર્મના સાહિત્યને અભ્યાસ જેનતરોએ જૈનના સિદ્ધાંત સમજવા કરવું જોઈએ, અને એ ક્ષેત્રમાં મેતીચંદભાઈએ જે પ્રગતિ કરી છે, તેથી આ મેળાવડામાં જેને જેમ હક્ક છે તેમ જૈનેતરને પણ હક છે,
હું આશા રાખું છું કે જે કાર્ય મોતીચંદભાઈએ કર્યું છે, તે માટે તેમનું મન અને શરીર સ્વરય રહે એવી શુભેચ્છાથી આ માનપત્ર તેમને અર્પણ કરવાની રજા લઉં છું'.

Page #25

શ્રી ભાવનગર જૈન સંધના મેળાવડા પ્રસંગને ચુપ ફોટો
મેળાવડાને સૂપ ફેટ
શ્રી ખાંતિલાલ અમરચંદ વોરા, શ્રી જુઠાભાઈ સાકરચંદ વોરા, શ્રી મતીચંદભાઈ ગિરધરલાલ કાપડિયા, શ્રી હરિસિદ્ધભાઈ દીવેટીયા, શ્રી મણિલાલ ફુલચંદ, શ્રી ભોગીલાલ મગનલાલ શેઠ, શ્રી જીવરાજભાઇ ઓધવજી દેશી,
કે

Page #26

શ્રી જેન ધર્મ પ્રકાસ
[ પોષ-મહા
فن فن فجعد، عده الدافئة ج
૨. શ્રી મોતીચંદભાઈનો પ્રત્યુત્તર !
-
-
પ્રમુખશ્રી, ગૃહસ્થ અને બાનુએ,
આપે તસ્તી લઈ મને માન આપ્યું તે માટે આપ સર્વને સમષ્ટિગત અને વ્યક્તિગત આભાર માનું છું. હું મુંબઈથી તે દિવસથી આ માન મને કેમ નીકળ્યો મળે અને મારે લેવું ઉચિત ગણાય કે નહિ તેને વિચાર કરું છું. મને તેમાં કઈ રીતે ઘડ બેસતી નહોતી, તે આ માનપત્ર વાંચવાથી મને ધડ બેસી ગઈ છે. મેં અહીંના સ્થાનિક સંઘની કોઈ સેવા કરી નથી. કોઈ વાર મારા કારકુનું વ્યાજ લઈ આવ્યું હશે, તેને આવડું માન કેમ હોય ? માનપત્રમાં આપે મારા પૂજ્ય પિતાશ્રી અને કાકાશ્રી કુંવરજીભાઈને યાદ કર્યા છે. તેઓએ તમારી સેવા કરી છે. તેના બદલે મને મળે છે એ વાત માનપત્રથી સાબિત થાય છે. એટલે આજનું માન પાર્જિતન ગણાય, પણ વડિલોપાર્જિત છે. એટલે આ માન હું વડિલનું સન્માન ગણું છું અને તેઓએ, જે એની સેવા કરી છે તેને જ એ ઘટે છે. આવા માનને હું 5 થઉં તેમ અંતરથી હું ઈચ્છું છું અને મળેલ માનને વડિલેપાર્જિત મિલ્કતના વિભાગમાં મૂકું છું.
આજ મેળાવડો જોતાં પ્રથમ તો હું પ્રમુખશ્રીનો અંતરથી આભાર માનું છું. તેઓ આજની મુસાફરી માથે લઈ અનેક જોખમ વહેરી અહીં સુધી પધાર્યા તે માટે હું તેમને ખાસ ઋણી છું.
મારે આપને એક બે વાત કહેવી છે. તે બહારગામ વસતા મને જરૂરી દેખાણી છે. અત્ર સ્થાનિક સંઘની જે મહત્તા છે તે ઐકયને લઈને છે. આટલો મોટો સમદાય એક સંપે એક સાથે સંઘરૂપે રહે અને તેમાં કોઈ જાતનો મતભેદ ન હોય, એક સાથે જમે અને રહે તે અતિ ગૈારવને વિષય છે. અને આવડા મોટા સમુદાયને સંપ બહારગામનાને માટે ગૌરવને વિષય છે. બહાર ગામમાં અગ્રસ્થ સંઘની જે મહત્તા છે તે આ એકસંપીલાપણાને લઇને છે. આ ગૌરવ મેં નાનપણથી જોયું છે અને એની મહત્તા પરદેશીઓને એના ગૌરવથી જણાય છે. એ ગૌરવને જાળવજે અને વધારજો અને મારા દાદા જે ભાદરવા દ પ ને પોતાની જ માનતા હતા તે પદ્ધતિ જાળવી રાખજે. એમાં દેશપરદેશમાં આપણી મહત્તા છે. આ બાબતમાં આચાર્ય વિજયવલભસૂરિ જેઓ અહીં આવી ગયા છે તેઓને આ બાબતમાં બહુ મહત્ત્વ લાગ્યું હતું અને તે આપની પાસે રજૂ કરતાં આપ તે જાળવશે એવી આશા રાખું છું'.

Page #27

અંક ૩-૪ ].
શ્રી મોતીચંદભાઈને પ્રત્યુત્તર
૮૯
અને એક બીજી વાત આપણું દીલમાં આપણી મહત્વની સંસ્થા કોન્ફરન્સ છે. એનું ગૌરવ વધે તે માટે સર્વ કરવું. એનામાં કાંઈ નબળાઈ જણાય તો આપણી નબળાઈ છે. કેઈપણ સંસ્થા પિતે ચાલતી નથી. તેને અપનાવનાર આપણે સર્વ છીએ. તા. ર૭ થી ૩૦ જાન્યુઆરી ૧૯૫૦ માં એનું અધિવેશન વરકાણા મુકામે થવાનું છે ત્યાં પધારી અત્રે કરેલું તેનું અધિવેશન આપ યાદ કરાવશો અને એની મહત્તા વધારશે.
અને મહાવીર જૈન વિદ્યાલય તો મારા વિલાસનો વિષય છે. એ કામને પ્રતાપે જ હું આપની સમક્ષ આજે નવે અવતાર આવ્યું છું. કેળવણી ૨૫૦) કેલેજના વિદ્યાથીઓ લે અને તેના આપણે કારણભૂત થઈએ એ ગૌરવનો વિષય છે અને હું તો તે કામ મારી સગવડે કરું છું. એમાં હું મારી ફરજ બજાવવા ઉપરાંત જરાપણ વિશેષ કરતો હતો એમ મને લાગ્યું જ નથી. મારી ભાવના એની એક શાખા અહીં કરવાની હતી. હું ખરચના નસીબ મેટાં છે એમ માનનારો છું. એ સંસ્થાના મેંબર અથવા પિન થઈ આપ એ સંસ્થાને સહાય કરશે. આપણું ભવિષ્યની પ્રજાને એ આશ્રય આપનાર છે અને એની પ્રગતિમાં આપણે ઉદય છે.
બાકી રાષ્ટ્ર ભાવનાને અવિરોધપણે એક કેમભાવના કરવી અને તેની સાથે વ્યક્તિગત ઉદય કરે એ શકય વાત છે. દરેક કેમનાં વર્તળ જે પોતપોતાની પ્રગતિ કરે તો સમષ્ટિનો ઉદય થઈ જાય તેમાં કાંઈ વાંધો નથી, હું રાષ્ટ્રભાવના કરનાર છું, કાગ્રેસને અનુયાયી છું, છતાં મને તે બેમાં કાંઈ વિરોધ નથી લાગતો. એનું આખું બંધારણ વિગતવાર કહેવાને અત્યારે સમય નથી. આપ તેને અભ્યાસ કરી તમને એમાં કેમના ઉદયનાં ચિહ્નો દેખાતાં હોય તો આપ એ સંસ્થાને અપનાવો અને એ મૂળભૂત બંધારણનું ગૌરવ કરો. એને લગભગ દોઢથી બે લાખને વાર્ષિક ખરચ છે તેને અપનાવી લે તે આપણે સમયધર્મ છે. આપ પછશે, તપાસ કરશે અને આપને સુગ્ય સંસ્થા લાગે તો તેને પ્રગતિ માર્ગમાં મદદ કરશે. આપ સુજ્ઞ છે, સમજુ છો તે જરૂર યોગ્ય કરશો. આપ સર્વને ફરીવાર આભાર માની અત્ર વિરમીશ.

Page #28

છે. સ્વ. શ્રી કુંવરજી આણંદજી કુલ
સભાએ આવીએ એટલે કુંવરજીભાઇની વધારા તે છૂટથી ચાલતી જ હેય. એમની વાતે તે ધર્મમય જ હોય. મેં જે કાંઈ મેળવ્યું તે આ શ્રવણને આધારે અને હું શીખ્યો હોઉં તેના કરતાં વધારે આ શ્રવણથી જ મેળવ્યું છે એટલું જણાવી દઉં,
અને સંઘના કાર્યમાં તો તેઓ સદા તૈયાર જ હતા. સંધનો કાઇ મેળાવડા એ નહિ હોય કે જેમાં કુંવરજીભાઈ હાજર ન હોય. એમણે સંધના કાર્યને પિતાનું માન્યું અને ભાવનગરના સંધનું ગૌરવ વધાર્યું તે અનુકરણ કરવા યોગ્ય છે.
અને એવા ધર્મિષ્ટ સજજન નગરના સામાજિક કામમાં હમેશ તૈયાર રહેતા. તેઓ નગરશેઠના સલાહકાર અને અંગત પ્રેમી હતા અને તેઓ જે સલાહ આપતા તે આદરવા લાયક નીવડતી. તેઓએ ભાવનગરના અનેક સ્થાનિક કામ કર્યા છે અને અનેક દુઃખીએને દિલાસારૂપ તેઓ નીવડયા છે. ભાવનગરના મહાજનમાં તેઓની નિત્ય હાજરી એકધારી હતી અને ભવિષ્યની પાને અનુભવના લાભ સાથે આશાસ્પદ હતી. તેઓ સામાજિક કાર્યો કરવા સદા તત્પર હતા અને ખાસ કોઈ જાતનો સ્વાર્થ સાધવાને તેઓ થવસાયતત્પર રહેતા. આ તેમની રીત અનુકરણીય હતી અને જાતે ઉચ્ચ ચારિત્રશીલ હોઈ પ્રજાને ખાસ અનુકરણીત હતા. તેઓ કદી મિશ્ર શબ્દોમાં વાત ન કરતા હતા. તેમનું જાહેર કાર્ય આ રીતે ખાસ દાખલા લેવારૂપ હતું. જનતાને આ સુંદર ચાહ મેળવનારનું ખાનગી જીવન ખૂબ આકર્ષક હતું. તેઓશ્રીએ પોતાનું સમગ્ર જીવન ધાર્મિક અને સામાજિક કાર્યોમાં પરિપૂર્ણ કર્યું. કોઈ અર્થી કે માગણુ આવે તેને તેઓ આશ્વાસન આપતા, અને તેનું કામ તેને માટે પૂર્ણ પ્રયાસ તન, મન અને ધનથી કરતા. તેઓ કાઈની વિરુદ્ધ ખેલતા નદિ, જરાપણુ છિદ્ધાથી થતાં નહિ અને આ વખત સમાજસેવામાં તત્પર રહેતા. તેઓનું ધાર્મિક જીવને આદર્શ મય હતું. તેઓ ધર્મમય જ હતા, બારવ્રતધારી હતા અને મર્યાદાયુક્ત ખાતા. તેઓ ભારે આદર્શવાદી અને આશાવાદી હતા અને અનેક પર ઉપકાર કરે એ એમના જીવનનું સૂત્ર હતું. તેમાં અનેક પૌષધ તેમજ વ્રત કરતા અને આખા જીવનને ધમથી રંગી દેનાર હતા. તેમને મળે તે જાણે સાક્ષાત્ ધર્મને મળ્યા એમ તમને લાગ્યા વગર રહે નહિ. ધમને એ જીવ્યા અને છતાં સમાજસન્મુખ રહ્યા એવી તેમને અનુકુળતા હતી. તેઓના આદર્શ જીવનને જીવવા ગ્ય ભાવનગરના લોકેએ ગયું અને આજે પણ તેમની સ્મૃતિ કાયમ છે એટલે શરીરથી તેઓ દૂર થયા છતાં લોકોના હૃદયમાં હજુ તે જીવતા જ છે, તેમનો જીવનલહરી સમજવા માટે આજે પણ તેમને માટે શું બોલાય છે તે જનતાને મુખે ભાવનગરમાંથી જ મળી આવે છે એવા નસીબવંત જીવનને નમસ્કાર!
મૌક્તિક

Page #29

પm
આ પ્રકાર છે
STUFFSFSSSBE
પ્રશ્નકારા-શ્રી ઉત્તમચંદ ભીખાચંદ-પુનાકેમ્પ પ્ર-૧ ગુરુમહારાજની છબી અથવા મૂર્તિ પાસે વિધિપૂર્વક દ્વાદશાવતનંદન થાય ? ઉ– દાદશાવર્તવંદન તે સ્થાપનાજી પાસે જ થાય. મૂર્તિ પાસે તે સામાન્ય વંદન થાય. પ્ર-૨ સાધુમુનિરાજના અભાવે પર્યુષણમાં કપસૂત્ર કે તેની ટીકા શ્રાવક વાંચી શકે ? ઉ– શ્રાવક તે સામાયિક લઈને કલ્પસૂત્રને બાલાવબોધ અથવા ભાષાંતર વાંચે. મૂળ
કે ટીકા વાંચી ન શકે.' પ્ર-૩ સાધ્વીજીના અભાવે શ્રાવિકાઓને મુનિરાજ પ્રતિક્રમણાદિ ક્રિયા કરાવે ? ઉ– ન કરાવી શકે. શ્રાવિકા પિતાનો સમુદાય ભેગો કરીને કરે. પ્ર-૪ કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિએ સિદ્ધરાજની સાથે રોમનાથના મંદિરમાં જતાં
તેમને વંદન કર્યું તેથી તેમને મિથ્યાત્વને દોષ લાગ્યો હશે ? ઉ– શ્રીમાન હેમચંદ્રાચાર્યે સોમનાથને વંદન કરતા બેલેલ “ક વાં. તેઓએ
- માથsigઝનના, રાજાશા: કાચમુveતા
ब्रह्मा वा विष्णुर्वा, हरो जिनो वा नमस्तस्मै ॥ સંસારરૂપી બીજના અંકુર ઉત્પન્ન કરનારા અર્થાત વૃદ્ધિ પમાડનારા રાગદ્વેષ અજ્ઞાનાદિ જેના સર્વથા નષ્ટ થયા છે તે બ્રહ્મા છે, વિષ્ણુ હે, શંકર હો કે જિન જે હેય તેને નમસ્કાર કરું છું. આ પ્રમાણે કહેવાથી તેમને મિથ્યાત્વને દોષ
લાગ્યો નથી પ્ર-૫ ઘરે ગાય વગેરે પશુ વિયાય તે કેટલા દિવસનું સૂતક લાગે ? ઉ– ત્રણ દિવસનું લાગે. તેને માટે “સંતકવિચાર' વાંચો. પ્ર-૬ પાડોશીને ત્યાં પ્રસૂતિ થાય તે કેટલા દિવસનું સૂતક લાગે છે
ઉ– જે બન્ને ઘરની ચાલ જુદી હોય ને પરિચય ન હોય તો સૂતક લાગતું નથી. . પ્ર-૭ એકાસણા, અબેલ તથા ઉપવાસમાં અચિત્ત તરીકે છાશને ઉજાગ થઈ શકે ? • ઉ– એકાસણુમાં ભાણે બેઠા વાપરી શકાય. આયંબીલમાં ભાણે બેઠા પણ ન લેવાય.
ઉપવાસમાં તે લેવાય જ નહી. - પ્ર-૮ દહીંની છાશ બનાવતાં સચિત્ત પાણીને ઉપયોગ થાય છે છતાં તે અચિત્ત કેમ
ગણાય છે ? ઉ– દહીંની છાશ કરતાં તે એટલું બધું લેવાય છે કે તેથી સચિત્ત પાણી પણ
અચિત્ત થાય છે. - પ્ર–ક એકાસણુ તથા આયંબીલમાં દવાનો ઉપયોગ કરી શકાય ? - - ઉ– એકાસણામાં અચિત્ત દવા વાપરી શકાય (ભાણે બેઠા ), અબેલમાં જે વસ્તુ ખપી
શકે તે વસ્તુ ભાણે બેઠા દવા તરીકે વાપરી શકાય.

Page #30

૯૨
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ
[ પેાષ-મહા
પ્ર-૧૦ સમયસુંદરણિયા ગચ્છના હતા?
~~~ સમયસુંદરગંણ ખરતરગચ્છતા હતા; પરંતુ ગચ્છાગ્રહી ન હતા એવું તેમની કૃતિ પરથી જણાય છે. જીએ ‘ગાથાસહસ્રો ’
પ્ર–૧૧ કેટલાક મુનિએ સમયસુંદરગણિનું કરેલું સ્તવન પ્રતિક્રમણમાં ખેાલવાની મનાઇ
કરે છે તે બરાબર છે?
– એમ ઘણે સ્થળે ખેલતા સાંભળ્યુ છે. મનાઇ કરવી યોગ્ય લાગતી નથી. પ્ર–૧૨ મહાવિદેહક્ષેત્રમાં મદિરસ્વામી....એ સ્તુતિ પ્રાણે કરેલી છે? તે પ્રતિક્રમણમાં
એલી શકાય ?
ઉ—એ સ્તુતિની કૃતિ તદ્દન વ્યવસ્થા વિનાની છે, તેથી ખેાલવા જેવી લાગતી નથી. ૫-૧૩ ભરતચક્રવર્તી તેમજ બીજા ચક્રવર્તીએ છ ખાના સ્વામી ગણુાય છે તેા તે
છ ખંડ કયા?
ઉજંબૂદ્રીપમાં છેક દક્ષિણે આવેલા ભરતક્ષેત્રના મધ્યમાં આવેલા વૈતાઢય પર્વ તે અને ગ`ગા સિ'એ છ ખડ કરેલા છે. તદનુસાર વૈતાઢયની ઉત્તરે આવેલા ત્રણ ને દક્ષિણે આવેલા ત્રણ એમ છ ખંડ સમજવા. આ પ્રમાણે ઐરાવતક્ષેત્રમાં તેમજ દરેક વિષયમાં પણ સમજવું.
૫-૧૪ દેરાસરમાંથી મૂલ્ય આપીને લાવેલી વસ્તુના શ્રાવકા ખાનપાનમાં ઉપયોગ કરી શકે ? ~ ક્રેસર, ખરાસ વી. મૂલ્યો વેચાતી વસ્તુ) સાંસારિક અનેક ઉપાયમાં વાપરી શકાય છે, ફળ, નૈવેદ્ય વિ॰ માં મુકાયેલી કાઇ પણ વસ્તુ વેચાતી લને શ્રાવક
વાપરી શકે .નહીં.
પ્ર–૧૫ કૂવાના પાણીના સખારે કૂમાં નખાય છે પરંતુ નળના પાણીને સ`ખારા
શેમાં નાંખવા ?
— નળના પાણીને સખારી તે પાણી જેવા મીઠા પાણીના જળાશયમાં નાખવા યોગ્ય છે.
પ્ર--૧૬ પાણી ગળવાનુ' ગળણુ કેવુ હેવુ જોઇએ ?
ઉ– લંબાઇ પહેાળામાં શુમારે ?દ્ર દ્વાયતું તે છિદ્ર વિનાનું, ખાદીનુ' અથવા ગજીતુ ડાવુ જોઇએ.
પ્ર−૧૭ રૂષભદેવ ફાગણ સુદ આઠમે પૂર્વ નવાણુ વાર સિદ્ધાળું સમેાસર્યો તે તે સંખ્યા
કેવી રીતે સમજવી ?
ઉ-ચારાશી લાખને ચેારાશી લાખે ગુરુતાં જે અંક આવે તે પૂર્વી કહેવાય છે. તેતે નવાણુ વડે ગુણુતાં જે સંખ્યા આવે તેટલીવાર સમેાસર્યા એમ સમજવુ.
પ્ર-૧૮ મહાવીરસ્વામીથી પદ્મનાભ તીર્થંકર કેટલા વરસને અતરે થશે ?
— મહાવીરસ્વામીના નિર્વાણ પછી ૮૪૦૦૭ વર્ષી ને પાંચ માસે પદ્મનાભ તી કર ગર્ભમાં આવશે. સ્વ. શ્રી કુંવરજીભાઇ

Page #31

સ્વ. આ.શ્રી વિજયનેમિસૂરિજીની ગહેલી.
( રચયિતા–સાધ્વીશ્રી કાંતાશ્રીજી–ભાવનગર.), (રાગ-એ વ્રત જમમાં દીવ મેરે પ્યારે એ વત જગમાં દીવે.) એ મુરુને નિત્ય નમીયે એ કહેતી, એ ગુરુને નિત્ય નમીયે. મધુપુરી નગરી નામ ભલે, જીવિતસ્વામી બિરાજે; પૈત્રશલાદેવીના છે નંદન, દેખી ભવિક મન મોહે-એ બની. (૧) તે નગરીમાં લક્ષ્મીચંદભાઈ, શેઠ વસે સોભાગી, તસ ઘેર દિવાળી બાઈની કુખેથી, જમ્યા ગુરુ વૈરાગી.-a......(૨) સંવત “ ઓગણીસે ઓગણત્રીસ”ના, કાર્તિક સુદ એકમ સારી; પુત્ર વધાઈ સાંભળી પ્રેમે, હરખા બહુ નરનારી. .......(૩) કલ્યાણ કરશે પુત્ર આ જગમાં, જાણી એવું સર્વે; નેમચંદભાઈ શુભ નામ જ પાડયું, સહુએ બહુ ઉલ્લાસ.—એ...(૪) વ્યવહારિક ને ધાર્મિક શિક્ષણ, લીધું ગુરુએ મજાનું; બાલવયથી એ બ્રહ્મચારીનું, સંજમ પર મન માન્યું. ......(૫) ગાધિપતિ ગુરુ શ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી, નેમચંદના ભાવ જાણી; સંવત “એગણીસે પીરતાલીશ” સાલમાં, સોળમે વરસે દીક્ષા લીધી.-એ....(૬) જેઠ વદિ સાતમ શુભ તિથિએ, ગુરુ ચારિત્ર વરીયા. અભ્યાસ ઉત્તમ કરી કરી જગમાં, બહુ ઉપકાર ગુરુએ કરીઆ.—એ (૭) એવા ગુરુ ગુણવંત દયાળુ, (૧૯૬૦) ઓગણીસે સાઠ વર્ષે; વલભીપુરમાં પંન્યાસ પદવી પામ્યા પૂરણુ હર્ષે–એ ......(2) ભાવનગરના ભાવિક શ્રાવક, ગુરુજીને ૫ જ જાણ્યા; (૧૯૬૪) એમણોસે ચેસઠ જેઠ સુદ છટ્ટ, ગુરુજી સૂરિ પદવી પામ્યાં.... ......(૨) ૬૦ વર્ષ ચાર માસ આઠ દિવસનું, ચારિત્ર ગુરુએ પાળ્યું; દિવાળી અમાવાસ્યા શુભ દિવસે, નિર્વાણ ગુરુએ કીધું.—એ...(૧૦) સમતા સાગર સૂરિમહારાજા, નેમિસુરિજી ગુણધામી; પરમ કૃપાળુ ગુરુની જગમાં, પૂરાય નહિ કદી ખામી-એ,...(૧૧) તીર્થોના ઉદ્ધાર કરનારા, ગુરુએ પ્રતિમાઓ ભરાવી; આમ અનુભવ પૂર્ણ લહીં જેણે, જશ બહુ જગમાં લીધે.—એ......(૧૨) દેશ વિદેશ વિહાર કરીને, ગુરુએ જશ લણે લીધે; તે ગુરુએ અરે ! સ્વર્ગમાં જલદી, વિહાર, શીદને કીધો ૨– ....(1) ધર્મધુરંધર ગુરુ ગુણવંતની ખોટ પડી ગઈ પૂરી; આપ વિના અમને હરઘડીયે, આપે કેણુ શીખ મધુરી –એ....(૧૪) દયાના દરિયા એ ગુરુવરના, ગુણ બહુ યાદ જ આવે; ગુગ સંભારી શ્રી નેમિસૂરિના, બાળાઓ ગુણ ગાવે .....(૧૫) એમ ગુરુજીનું જીવન જાણી, ધ્યાને હૃદયમાં ધરીયે; એ આત્માને પૂરણ શાંતિ, હોજો, દેવલોકમાંહે. –આ...(૧૬)

Page #32
Reg. No. B. 156 શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય લેખક - મૌક્તિક જાણીતા પશ્ચિમાત્ય વિદ્વાન છે. બુલરના અંગ્રેજી ગ્રંથનો આ અનુવાદ શ્રીયુત મોતીચંદભાઈ ગિરધરલાલ કાપડિયાએ પોતાની રોચક શૈલીમાં કરેલો છે. કળિકાળસર્વજી શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના નામ અને સામર્થ્યથી કાણુ અજાણું છે ? વિદ્વાન કર્તાએ આ ગ્રંથમાં તેઓશ્રીને લગતા વિધવિધ દષ્ટિબિંદુઓ રજૂ કર્યા છે. ખાસ જાણુવા થોગ્ય મંથ છે. લગભગ અઢીસો પાનાનો ગ્રંથ છતાં મૂલ્ય માત્ર બાર આના, પોસ્ટેજ બે આના. વિશેષ નકલ મંગાવનારે પત્રવ્યવહાર કરવો. શ્રી ત્રિષષ્ટિશલાકા પુરુષ ચરિત્ર ભાષાંતર ' પર્વ 1 થી 10 : વિભાગ 5 આ આખા ગ્રંથમાં દશ પર્વ છે. કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રીમદ્ હેમચંદ્રાચાર્યની આ અપૂર્વ કૃતિ છે, મૂળના લેક 34000 છે. તેનું ભાષાંતર જુદા જુદા પાંચ ભાગમાં પ્રસિદ્ધ કરેલ છે. 1 પ્રથમ ભાગ-પર્વ 1-2 શ્રી ઋષભદેવ, અજિતનાથ વગેરેના ચરિત્ર. કિં. રૂ. 3-4-0 2 બીજો ભાગ-પૂર્વ 3-4 5-6 શ્રી સંભવનાથથી મુનિસુવ્રતસ્વામી સુધીનાં ચરિત્ર. કિ. 3-4-0 3 ત્રીજો ભાગ-૫૧ 7 મું. જૈન રામાયણને શ્રી નમિનાથ ચરિત્ર ક્રિ રૂ. 1--6 4 ચેાથે ભાગ–પર્વ -. શ્રી નેમિનાથ ને પાર્શ્વનાથ વગેરેનાં ચરિત્ર કિં. રૂા. 3-0-1 5 પાંચમો ભાગ 5 10 મું. શ્રી મહાવીરસ્વામીનું સવિસ્તર ચરિત્ર કિં. 2. 2-8-0 (પહેલો તથા સંચમો ભાગ હાલ સીલીકમાં નથી.) શ્રી વિજયલકમસૂરિવિરચિત શ્રી ઉપદેશપ્રાસાદ ભાષાંતર આ આખા ગ્રંથનું ભાષાંતર અમે પાંચ ભાગમાં છપાવીને પ્રસિદ્ધ કરેલ છે. એમાં થંભ 24 ને વ્યાખ્યાન 360 છે. દરેક વ્યાખ્યાનમાં એકેક કથા છે. બીજો ભાગ શીલીકમાં નથી. ભાગ 1 લે રૂા. રા, ભાગ ત્રીજો રૂ. 2, ચોથે ભાગ રો અને પાંચમા ભાગના રા. આ ગ્રંથ અજોડ છે. આ વર્ષના દિવસપ્રમાણ વ્યાખ્યાનવાળો બીજે કઈ થ નથી. ભાષાંતર પણ સરલ ભાષામાં સુંદર કરવામાં આવેલ છે. કર્તાએ પ્રયાસ બહુ સાર કર્યો છે. શ્રી ઉમિતિ ભવપ્રપંચ કથા ભાષાંતર ' ભાગ 1-2-3-4 પ્રથમના 3 ભાગમાં આખા ગ્રંથનું ભાષાંતર સંપૂર્ણ આવે છે. આ પણ એક અપૂર્વ અને અજોડ ગ્રંથ છે. ત્રણે ભાગ મળીને કિંમત રૂા. 9 છે. ચેથા ભાગ તરીકે તે ગ્રંથના કર્તા શ્રી સિદ્ધર્ષિગણીનું ચરિત્ર ઘણું વિસ્તારથી આપવામાં આવ્યું છે તેની કિંમત રૂા. ) છે. જરૂર મંગા ને વાંચે. -શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર મુદ્રકઃ શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઈ- શ્રી મહોદય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ, દાણાપીઠ-ભાવનગર. For Private And Personal Use Only