Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ [92 ] jaina darzana mImAMsA 2. jaina darzana-tulanAtmaka dRSTie .. yasya nikhilAzca doSA na saMti sarve guNAzca vidyate / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai / / tasvAbhilASI priya vAcake ! saMskRta vAyanI daSTie tema ja jaina paribhASAnI dRSTie darzana zabda" dekhavuM, samyatva, sAmAnya upayoga vagere aneka paribhASAnA arthomAM pravartamAna che; paraMtu prastuta viSayamAM mukhyatve karIne jagatamAM je che darzana (dharmo) pravartamAna che te dharma arthamAM gaNavAmAM AvyuM che. SaDuM darzanemAMnuM jaina eka darzana che. tene bIjA darzananA mukhya mukhya siddhAMto ane AcAronI sAthe sarakhAmaNI pUrvaka tapAsavA mATe prastuta viSayane aMge yathAzakti prayatna che. banI zake tevI rIte pakSapAtamaya daSTine dUra rAkhI bIjA darzana sAthenA saMbaMdhamAM jainadarzana mATe taTastha rIte lakhavAmAM AvyuM che ane satya vastusthiti jaNAvavAmAM AvI che. - hiMdanA pracalita dharmonI samIkSA karavAmAM pAzcAtya vidvAnoe jenA darzanane jeTale anyAya Apyo che teTalo bhAgye ja koI anya darzanane A haze. jainadarzana saMbaMdhe temaNe je je kAMI lakhyuM che te paikIne meTe bhAga vaidika dharmanA graMtho upara AdhAra rAkhIne lakhAyele hoya tema jaNAya che. vaidika graMthakAree jainadharma saMbaMdhI bAMdhelA nirNa azuddha buddhithI tema ja apUrNa jJAnavaDe bAMdhelA hevAthI temaNe bAMdhelA nirNa ane abhiprAya upara AdhAra rAkhI pazcimanA vidvAnoe jaina darzananI samIkSA karela hovAthI temAM jene darzanane anyAya maLe e svAbhAvika che. vejabrIja, meTuarTa, hopakinsa ane vebara Adi yuropanA samartha vidvAnoe Itara darzae bAMdhelA nirNane sAMbhaLI ekataraphI abhiprAya uccArI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - nI jaina darzana-tulanAtmaka dRSTie ja [3] dIdhuM che. vastusthiti Ama hoI che. jokebI, meksamUlara ane bIjA gaNyA gAMThyA vidvAnone bAda karatAM bAkInA tamAma pAzcAtya vidvAnoe jaina darzana saMbaMdhamAM aneka hasavA lAyaka kalpanAo karI che, ane anekanA hAthamAMthI pasAra thatAM chevaTe vastudarzana kevA rUpa upara AvI jAya che, tene eka vicitra namuno raju karyo che. keTalAke e jaNAvyuM che ke jaina dharmanA dareka anuyAyIe ApaghAta karavo ja joIe, evuM tenA pravartakanuM pharamAna che. vaLI bIjA vidvAnoe jaina e jhINA jaMtuone ucheravAnuM sthAna che, ema abhiprAya Ape che. A rIte aneka pAzcAtya vidvAnoe hAsyajanaka pheMsalo saMbhaLAvyA che. keI vidvAnoe jainane bauddha dharmanI eka zAkhA tarIke, to koIe nAstikavAdI tarIke, te koIe vaidika dharmanA aMkura tarIke gaNI kADhele che. keI vidvAna to kahe che ke jainamAM tattvajJAna kazuM ja nathI, mAtra kriyAmArga che. vaLI evA abhiprAyanI sAthe paNa athaDAmaNa thAya che ke jenAmatanI utpatti zaMkarAcAryanI pachInI che. lAlA lajapatarAya jevA deza hitaiSIe paNa jaina darzanano aitihAsika vibhAga tapAsyA vagara bhAratavarSaka itihAsamAM "jaina lega yaha mAnate hA ki jaina dharma ke mULa pravartaka zrI pArzvanAtha the" vagere ajJAnatA mUlaka hakIkato bahAra pADelI che. jaina ane bauddha dharmazAstronA keTalAka pAribhASika zabda ane karmakAMDanI keTalIka vidhio samAna hovAthI jenane bauddhanI zAkhA hovAnuM anumAna uparokta vidvAnoe karyuM hoya tema saMbhave che. paraMtu che. je kebI jevA jainadarzananA abhyAsIe jainadarzana svataMtra dharma che tevuM aneka pramANathI siddha karyuM che. pro. meksamUlare I. sa. pUrve 477 varSe buddha nirvANa kALa jaNAvela che ane jenA kalpasUtra anusAre I. sa. pUrve para7 varSa jainenA carama tIrthakara zrI mahAvIra prabhu nirvANa thayAne kALa mukarara thaele che. A saMbaMdhamAM jena ane bauddha dharma saMbaMdhamAM je bhinnatAo rahelI che-te saMkSiptamAM paNa
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 94 ] jaina darzana mImAMsA saccATa rIte AtmAnaMda prakAzanA cAlu varSanA pustaka( 21 )mAM munizrI jJAnavijayajIe yathArtha svapamAM darzAvelI che. * A rIte jainadarzana eka svata Mtra darzana hoI tenuM sAhitya vizAla pramANamAM che. dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga, dharmakathAnuyoga ane caraNakaraNAnuyoga e cAra vibhAgamAM jainadarzananA zAstro vaheMcAyelA che. dravyAnuyogamAM jIvAtmA aneka prakRtinA saMdha, nigeAdanu` svarUpa, ekedriyathI mAMDIne paMceMdriya prANIonI paristhiti vagere eTalI badhI sukSma hakIkatA che, je sarvajJa praNIta darzana tarIkenA suMdara khyAla Ape che. sUkSma gati saMbaMdhamAM caMdra prapti, sUrya prapti ane loka prakAzAdi graMthe evA apUrva che ke sUrya, cadra ane tArA maMDaLanuM vistIrNa jJAna, asaMkhya dvIpa samudro, nArakI ane svalAkanI puSkaLa hakIkate, A janatA samakSa gaNitAnuyAga raju kare che. A uparAMta dharmakathAnuyogamAM moTA mahAtmAnA caritranuM sAhitya paNa teTaluM ja vistI che, ane caraNakaraNAnuyAgamAM gRhasthAzrama ane saMnyAsanA AcAra-vicAre paNa vividha rIte darzAvelA che. vAravAra jainadarzana mATe evA AkSepa mUkavAmAM Ave che ke jenenI ahaMsAe manuSyane nirvIya karI mUkyA che. A hakIkata eka aMzamAM paNa satya nathI. pUrvakALamAM jaina rAjAe e kSatriyeA hatA tee jainadharmanu yathArtha pAlana karatA hatA ane kSatriya dharmanu paNa pAlana karatA hatA. dareka varNAzra manuSya jainadharmanuM pAlana karatA hovA chatAM pAtapeAtAnI pharajo bajAve jatA hatA--ema jaina tihAsa sArI rIte sAkSI ApI rahyo che. pararAjyacakrathI rAjya ane prajA ubhayanuM saMrakSaNa karI svadharmane paNa jALavI rAkhyAnA aneka rAjAonAM daSTAMta mejuda che. jainonA tIrthaMkarA kSatriya kuLamAM janma le che ane rAjyanuM pAlana karI chevaTe saMnyAsa grahaNa kare che. khuda sALamA tIrthaMkara zrI zAntinAtha prabhu cakravatI hAvAthI temane cha khaMDanA digavijaya karavA mATe lAMbe vakhata sudhI videzamAM javuM paDyuM hatuM.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana-tulanAtmaka draSTie * [lpa ] jaina darzana taraphanA A AkSepano parihAra karatAM amAre kahevuM joIe ke prastuta AkSepa karanArAone jena aitihAsika avalokanane pitAmAM abhAva sUcave che jenadarzana eka evA samartha AtmabaLavALuM darzana che ke je manuSyane nirmAlya na banAvatAM tene svAvalaMbana (Self-reliance) ne mukhya siddhAMta zIkhave che ane e sAthe ja kSatriya vIrane chAje tevI kSamA rAkhavAnuM paNa sUcave che. navayuganA utpAdaka mahAtmA gAMdhIjI paNa pote kabula kare che ke - | mAruM jIvana u ca thayuM hoya, zAMti ane kSamAzIla thayuM hoya to te zrImad rAjacaMdra pAsethI jANelA jaina darzananAM tarone AbhArI che. A kSamA nabaLAInI nathI, kintu AtmabaLamAMthI prakaTelI che." jaina darzananuM sAhitya eTaluM badhuM vipula ane vistIrNa che ke keTalIka saMsthAo taraphathI atyAra sudhImAM je graMtha-samRddhi bahAra pADavAmAM AvI che te uparathI te kalpI zakAya che. pArlAbyudaya kAvya, yazastilaka capu vagere kAvya graMtha; sammati tarka, syAdvAda ratnAkara, anekAMta jayapatAkA, prameya ratnakeza vagere nyAyagraMtha; gabindu, yogadaSTi samuccaya vagere roga graMtha ane jJAnasAra, adhyAtmasAra ane adhyAtma kalpadruma vagere AdhyAtmika aneka graMtha samRddhi mojuda che. pAtaMjala yogadazana upara zrImadda yazovijayajInI TIkA vagere-jaina vidvAnonI vyApaka daSTi sUcave che AnaMdagirikRta zaMkaradivijayamAM jaina darzananAM to ane mAnyatAne saMbaMdhamAM jainone nAstika TharAvI aneka bhUle karavAmAM AvI che jene vistAra karavo e atra aprastuta che. bhAgavatanA pAMcamA skaMdhamAM RSabhadeve digaMbara banI jainadharmanI saMsthApanA karI evo ullekha che, tenA udAharaNane joI ahaMta nAmanA rAjAe pAkhaMDa matano pracAra karyo ema jaNAvyuM che. A rIte je ke bhAgavata uparathI ja siddha thAya che ke RSabhadeva jainadharmanA saMsthApaka hovA joIe; paraMtu bIjI daSTie te te graMthane praNetAoe keTalI keTalI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 96 ] jaina dazana sImAMsA gaMbhIra bhUlo karI che ane anuyAyIvane keTalA ADe raste doryAM che, te paNa khullu thAya che. jaina darzananA mukhya 45 zAstra che, je siddhAMta athavA AgamanA nAmathI oLakhAya che. e 45 zAstromAM 11 AMga, 12 upAMga, 10 prakI, 6 cheda, 4 mULa sUtra ane 2 avAMtara sUtreA. jaina mukhya nava tattva mAne che. (1) jIva (2) ajIva (3) puNya (4) pApa (5) Azrava (6) baMdha (7) saMvara (8) nirA ane (9) mekSa. jemAM caitanya guNa hoya te jIva che, zarIra vagere jaDa padArthone jemAM samAveza thAya te jIva che. zubhAzubha karmonA AtmAnA bhAgavaTA thavA te puNya ane pApa. zubhAzubha kAra te Azrava, AtmAmAM navAM karmAM na AvavA devA te saMvara, AtmAnA pradezo sAthe kanA sabaMdha thavA te baMdha. theADAM karmAMnu AtmAthI judA paDavuM te nirjarA; ane sarvAMze karyAMthI rahita thavuM te mekSa. dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, kALa, pudgalAstikAya ane vAtikAya-e paN dravyo jaina darzana mAne che ane paraspara-jIva ane jaDa vastune upakArI ke anupakArI tarIke svIkAre che. A tamAma tattva upara zraddhA rAkhavI te ( savAya zradghAnaM sabhyarzana) samyagdarzana, e tattvAnu` sazaya-viSayarahita jJAna te sabhyajJAna ane tadanusAra nirdoSa ane pavitra AcaraNa te samyakacAritra, A AcaraNamAM gRhasthane aparAdhI paMce driyajIvonI hi MsA aNuchuTake karavAnI chuTa hoya che, tyAre sAdhune " ahiMsA paramo dharmAM: " sarvAMze pALavAnA hoya che. brahmacaryaMta munie sarvAMge pALavu joie. te ja prakAre satya, acaurya ane aparigraha(lAbhanA abhAva)nA saMbaMdhamAM paNa samajAvelu che. ' izvara upara sRSTi racavAnu` kA` jainadarzana soMpatuM nathI. auhonI mAkaka jainA paNa Izvarana' sRSTi utpanna karavAnuM kartavya svIkAratA nathI. sAMkhya darzana paNa zvaranA sRSTikartRtvavAdanI nA
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -- - ** jaina darzana-tulanAtmaka dRSTie ja [ 7] pADe che. A uparathI jeno Izvaratvane mAnatA ja nathI-e siddha karavuM ke ema kahevuM te bhramamUlaka che. lAlA lajapatarAye paNa AvI ja eka bhUla "bhArata dharmaka itihAsa " nAmanA eka hiMdI pustakamAM karela che. dareka AtmA sajJAna ane sadAcaraNathI Izvaratva prApta kare che, svayaM Izvara bane che-e mAnyatA jaina darzana svIkAre che ane tevA muktAtmAne Izvara mAnI bAhya tathA AMtara pUjA-bhakita kare che. jenA cAvIza tIrthakara pahelAM ApaNu jevA sAmAnya manuSyo hatA. bedhisava jema daza pAramitAono prathamanA aneka janmomAM ahiMsA, satya, prajJA vagerenuM ucca ucca koTie pAlana karatAM karatAM Azcaryajanaka rIte avatarI mahApuruSarUpe jamyA temaja dvAdazAMgInA prakaTana dvArA "savI chava karUM zAsanarasI"--e bhAvanA, AcAramAM-bhUla svarUpamAM mUkavA mATe maitrI, prada, kAruNya ane mAdhyathyAdi bhAvanAo dvArA zrI mahAvIra prabhue prANIone uddhAra karyo ane pote AtmabaLathI ane purUSArthathI ja muktAtmA banyA-mukti pAmyA. rA. 2. kanaiyAlAla mANekalAla munazIe pATaNanI prabhutA, gujarAtane nAtha ane rAjAdhirAja nAmanI navalakathAomAM phrenca navalakathAkArene anusare kalpanAo upajAvI, jaina darzananA aitihAsika pAtro zrImad hemacaMdrAcArya tathA Amrabha vagerene jainadarzanamAM nivedana karelA draSTibiMduthI judA ja svarUpe kapI, mizrita karavAmAM jaina samAjanI lAgaNI dukhAvela che. te rA. rA. munazIe te te pAtronuM svarUpamAtra kalpanAthI ghaDI kADheluM che ke koI prAcIna graMthanA avataraNarUpe che te temaNe prakAzamAM lAvI aitihAsika satya hakIkata puravAra karavI joIe, ane jainonI dubhAyelI lAgaNIne zAMta pADavI joIe. kemake jene koIpaNa samartha AcAryane svakalpanA anusAra temanA dharmazAstranA pharamAnathI virUddha rAjakhaTapaTI cItaravA e kaI darzananI mAnyatA vacce sIdhe hAtha nAMkhavA jevuM anucita che. e kahevuM prastuta samaye anucita nathI, ke Adhunika gujarAtanA itihAsane majabuta rIte TakAvanAra jaina graMtha, jainAcAryo ane kumArapALa jevA rAjAo che.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 8 ] jaina darzana mImAMsA jainAcAryoe gUjarAtI bhASAmAM jaina graMthaiAnA mATeA phALeA bhaviSyanI prajAne ApelA che. siddharAja-kumArapALanA vakhatamAM thayelA zrI hemacaMdrAcArya mahArAjanA aSTAdhyAyImAM junI gujarAtInI gAthA vidyamAna che. sa. 1350 mAM thaI gayelA vaDhavANanA zrI merutu MgAcArya racelA prabaMdha cintAmaNimAM tema ja vikrama saMvatanA 14mA zatakamAM ratnasiMhasUrinA eka ziSye lakhelA upadezamALA nAmanA graMthamAM ApelI chIpAnI bhASA uparathI prAcIna gujarAtI bhASAnA utpAdaka tarIkenu gaurava jainadarzana dharAve che. padma purANamAM jainadarzananuM purAtanapaNuM puSTa karanArI eka evI kathA che ke eka vakhata deva ane dAnaveAnu yuddha cAlI rahyuM hatuM; temAM asurAnI jIta thavA lAgI, te joI deveAnA rAjA IMdre asurAnA guru zukrAcAryanI tapazcaryAM bhraSTa karavA tenI pAse eka apsarA mokalI. tene joi zukrAcArya mAha pAmyA. e avasara joi devatAnA guru bRhaspatie zukrAcAryanI mati vadhAre bhraSTa karavA tene jaina dharmanA upadeza ApyA. je ke paurANika kathAkArAe te jainadarzana tarapha tiraskAra buddhi utpanna karavA mATe A prayAsa karyAM haze. paraMtu te uparathI jaina darzananI prAcInatA Ika puravAra thAya che. yarjuvedamAM jainanA deva saMbadhI aneka sthaLe ullekha che, te paikI gheADuMka avataraNa ApavAnI lAlaca paikI zakAtI nathI. yavedanA 25 mA adhyAyanA 19 mA maMtramAM lakhyuM che ke OM namo'rhato RSabho OM RSabhaM pavitraM puruhata madaparaM yajJeSu nagnaM paramaM mAhasaMstutaMpAraM zatruMjayaM te pazuriMdramAhuriti svAhA / vaLI RSabhaprabhu ane ariSTaneminI stuti paNa te ja graMthamAM jovAmAM Ave che. Rgveda je hiMdanA sauthI prAcIna graMtha gaNAya che tenA varga 16 adhyAya nA prathama aSTakamAM jaineAnA khAvIzamA tIrthaMkara zrI ariSTaneminu nAma daSTigocara thAya che. pazuenA yajJayAgAdimAM jyAre A hatI, tyAre "ahiMsA parame! dhaH 'ne janatA vizeSa anurakta thaI mukhya phelAve karI lagabhaga
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ || 9 ] jaina darzana-tulanAtmaka dRSTie 2450 varSa pUrve zrI mahAvIre jainadarzananuM punarjIvana karyuM ane Arya janatAne dayAdharma zIkhavyo. temanI pahelAM aneka varSonA aMtare 23 tIrtha kare anukrame thaI gayA hatA. saue pitA potAnA samayamAM Arya janatAne ucita AtmavAda tarapha daSTi rAkhI kriyAkAMDamAM pheraphAra karyo hato ane tattvajJAna avicchinna rAkhyuM hatuM. 23 mA tIrthaMkara zrI pArzvanAthanA vakhatamAM cAra mahAvatA hatA. eTale ke brahmacarya ane aparigraha eka ja gaNAtA hatA. te mahAvIra prabhue bhaviSyakALanuM lekasvarUpa jANIne judA pADyA hatA-A rIte jaina darzana pote anAdi hovAne dAva dharAve che. sRSTinI utpattikrama (Law of Creation)mAM jaina darzana evI dalIla raju kare che ke Izvarane sRSTi utpanna karavAnuM prayojana zuM ? kayA kyA sAdhano vaDe utpanna karI ? izvarane paNa utpanna karanAra kone kahyuM? vaLI sRSTi utpanna karavI ane pachIthI vinAza karavo-e baMne kAryothI upAdaka ane upane lAbhAlAbha zuM ? vagere aneka prazno upasthita thatAM anavasthA devane prasaMga Ave che. sRSTikartA tarIke Izvarane nahi mAnavA vaDe pAzcAtya vijJAnazAstrane vAstavika rIte amuka apekSAe koIpaNa kabula karatuM hoya to te jaina darzana che; kemake jema samudranA pANImAMthI varALa thaIne vAdaLAM thAya che te ja vAdaLAM gaLI jaI pAchA samudramAM pANIrUpe paDe che. bIjamAMthI vRkSa ane vRkSamAMthI bIja thayA kare che, paramANumAMthI vastuo ane te ja vastuonA vinAza e paramANu-evI rIte ghaTamALa cAlyA kare che, tyAM Izvarane kartA tarIke vacce mukavAnuM zuM prayojana haze ? te ka9pI zakAtuM nathI. tema ja AtmAvaDe karAyelA zubha ke azubha karma AtmAe karelAM sArAM ke narasAM bhojananI peThe sAruM ke narasuM phaLa Ape che, temAM buddhipUrvaka UMDI tapAsa karatAM kartA tarIke IzvaranI jarUra saMbhavatI nathI. vaizeSika darzana jyAre zabdane AkAzane guNa mAne che tyAre jaina darzana-4: vauTULatri -e sUtra pitAnA mULa siddhAMtamAM saMgrahe che.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 100 ] jaina darzana mImAMsA hAlamAM TelIphona ane vAyaralesa TelIgrAphI vagerenuM utpattisthAna joIe te zabdathI che ane zabdo paramANuo hovAthI dUra dUra jaI zake che, tema ja rekarDa upara kotarAI jAya che ane judI judI asara prakaTAve che. vAvona11 -e jenAgamamAM hajAro varSo thayAM rahelI hakIkatane maLatI pAzcAtya vidvAnoe Oxygen ane FHydrogen rUpa baMne vAyuo vaDe pANInI utpatti mAnelI che. pudgalamAM ana tI zakitao che e sthaLe sthaLe jaina zAstramAM hakIkata che te pAzcAtya zodhakoe varALavaDe agnira, vIjaLIvaDe tAra ane rAme doDAvI puravAra karyuM che. nyUTananI gurutvAkarSaNa zakti e paNa jainoe mAnelI dharmAstikAyanI zaktine suMdara khyAla Ape che. bhUstara vidyA Geology have zIkhave che ke sRSTi anAdinI hevI joIe; je hakIkata jaina darzane sahastra varSo pahelAM samajAvI che. vanaspatinA jIvone mATe jaina jIvanazAstra paddana samuccayamAM kahyuM che ke - bakula, azaka, caMpaka Adi aneka vanaspatinA AvA zarIre jIva vyApAra vinA manuSya zarIranA jevA dharmavALA hoI zake nahIM. kemake ketakI vRkSanuM bALa thavuM, yuvA thavuM ane vRddha thavuM tevo anubhava thAya che. zamI, agatya, AmalakI, Adi aneka vRkSane nidrA ane prabaMdha hoya che. mULamAM dATelA dravya rAzine kaI vRkSa potAnA mULIAthI vIMTI le che. azoka tarune nupUra dhAraNa karelI sukumAra kAminInA caraNane prahAra thatAM pallava kusumAdi Ave che. bakulane sugaMdhI dArUne kegaLe reDavAthI tema thAya che. piyaNa caMdrodayamAM praphulla thAya chevagere vanaspatizAstranI judA judA svarUpa ane asara jaina darzane hajAro varSo pahelAM svIkArela che; te suvikhyAta DaoNkaTara jagadIzacaMdra che vanaspatinA choDa upara prAge karI puravAra karI ApyuM che ane vanaspatinA cheDonI kaMdha, lebha, rIsa vagere saMjJAo siddha karI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ . jenA darzana-tulanAtmaka daSTie H . [101] che. aNakheDAyelI pRthvImAM paNa jaina darzana jevo mAne che. pANImAM paNa chavo che tema hajAro varSothI te mAnatuM AveluM che. A rIte vartamAna yAMtrika zAstro( Mechanic science)e jaina darzananA tane majabUta samarthana ApyuM che. - khAsa karIne je cha lezyAo jaina darzananA zAstromAM nivedana karelI che te kRSNa, nIla, kApata, tejasa, padma ane zukala-anukrame che. jIvAtmAnA A mAnasika pariNAma uttarottara ujajvalatA rUpe jainAgamamAM svIkArAyelA che. amerikana vijJAnazAstrIe yAMtrika prayogo dvArA puravAra karyuM che ke mAnasika pariNAmenA vicAromAM raMga che ane temAM vadhAre duSTa vicAre kRSNa raMganA hoya che, tethI ochA nIla varNanA ane sauthI suMdara vicAra zukala sapheda raMganA hoya che- A rIte jaina darzananA praNetAnuM vizeSa jJAna pratIta thAya che. lokamAnya tilake gItA rahasyamAM je ucca kamaga siddha karyo che te karmavega jaina darzanane mukhya AmA che lekamAnyanA arthamAM ja karmayogane artha laIe te te puruSArtha che. AkhA jaina darzanane sAra karmavAdI thavAne nahi, kiMtu AtmAne keInI paNa sahAya vagara ekalAM ja, jaina darzanamAM jIvanamukta avasthA jene kahevAmAM Ave che temAM AtmAo kaivalya prApta kare che. teo AyuSya purUM thatAM sudhI dehamAM rahe che, paraMtu vAstavika rIte dehAtIta avasthAvALA hoya che. saMpUrNa jJAnavaDe jagatanA sarva bhAva jANe che ane juve che. vedAntanI jIvanmukta avasthA ane jaina darzananI jIvanmukata dazA je ke moTA pheraphAravALI che chatAM dehAtIta ane indriyAtItapaNAmAM ekatA daSTigocara thAya che. vedamAM paramAtmAne vyakti tarIke sarva vyApaka mAnelA che, tyAre jaina darzanamAM kevaLajJAnanA upayoga rUpe sarva vyApaka mAnelA che. jIvana-mRtyunA savAle jena--darzane ghaNuM ja suMdara svarUpamAM ukelyA che. bhagavadgItAnA kathanAnusAra mRtyu e prANIonA junA vastro badalavA ane janma e navA vastro dhAraNa karavA tulya che. tadanusAra
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ [102] jana dhana mImAMsA jaina darzana paNa AtmAne amara mAne che ane jIvana ane mRtyune tenA paryAya mAne che. vAstavika jIvana jaina darzana tene mAne che ke je jJAnadarzana ane sadAcaraNamAM jIvato hoya; bAkInuM jIvana zarIranA palaTA rUpa che, paraMtu AtmAnA palaTA rUpa nathI. mRtyune vinAza karI akhaMDAnaMdane prApta karanAra AtmAo punaH avatAra letA nathI. kemake karmabIjane temaNe nAza kareluM hovAthI saMsAramAM janma levA rU5 vRkSa kyAMthI saMbhave ? tAmAna jJAkhyaTuM--e gItA vAkyathI jaina darzana eka daSTie jema juduM paDe che, tema bIjI daSTie tIrthakarenA avatAra e paNa janatAmAM jyAre jyAre anAcAronI vipulatA vadhI hoya che, tyAre tyAre thAya che; paraMtu muktAtmA pharIthI saMsAramAM janma letA nathI, tema jaina darzana bhAra mukIne kahe che. sukha ane duHkhane jaina darzane karmanA aNuo kalpelA che e aNuo sadgAnavaDe AmA upara asara karI zakatA nathI. jema jema AmabaLa vadhatuM jAya che, tema tema vedanIya karmanI paristhiti AmA upara asara karI zakatI nathI. dharma, artha, kAma ane mokSa purUSArtho paraspara bAdhaka na Ave tevI rIte paripUrNa karavAnA che ane e rIte AtmAne svAvalaMbI banAvI jenA paribhASAmAM-karmone kSaya karI svataMtratA-mukti meLavavAnI che. lekamAnyane karmayoga e jaina paribhASAmAM puruSArtha che, jyAre jenA paribhASAmAM karmavAda e purUSArthathI thAkelAne Azraya che. jenene kriyAkAMDa artha ane rahasyathI bharapUra che. sAmAyika e ( nitya kriyA) rejanI kriyA, jene artha AtmAne samatA guNamAM dAkhala kara pratikramaNa e rejanI kriyA jeno artha dararoja thayelAM pApane tapAsI tethI pAchA haThavuM, tene pazcAttApa karI punaH pApa na baMdhAya te mATe sAvadhAna thavuM. paraMtu A sarva rejanA kriyAkAMDe phenegrAphanI rekarDanI mAphaka thatA jAya che ane kriyAnA artha ane rahasya tarapha bedarakAra banI javAthI, kriyA zarIra AtmAnuM chuM banI jAya che.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana-tulanAtmaka dRSTie * [ 103 ] te jaina darzInanu adhaHpatana sUcave che muhapattI paDilehatAM khelavAnA meleA ane te upara thatI vicAraNA lagabhaga jaina yiAkAMDamAMthI bhUlI javAmAM AvI che. A rIte azUnya kriyAe jainAtmAne unnatimAM zI rIte lAvI zake! pApa ane puNyanuM dainika saravaiyuM kADhavAnu jaina yiAkAMDanu sakhta pharamAna che. gRhasthanAM khAra tratA te kharAbara pAlana karavAmAM Ave te muMbainI hAikorTanA jajanA pramANikapaNA karatAM te gRhasthanu pramANikapaNuM vadhAre pratiSThApAtra hoya che. e bAra tratAnI pratijJAenI vizAla hakIkata jANavAthI spaSTa thaI zake tema che. jeneA sALa sa MskArAne mAnya kare che ane temanA prAcIna kalpasUtramAM ja mahAvIra prabhunA janma pachI caMdradarzana, sU`darzIna vagere ( saMkArA ) saMskaraNAnA ullekha che. kanuM svarUpa eTaluM badhu sUkSma che ke anya darzanamAM tevI kazI hakIkata maLI zakatI nathI. jenA AtmA ane kano saMbadha eve mAne che ke jema zarIramAM bhAjana bhinna bhinna rasothI pariNAma pAme che tema karmIne bhogavaTe paNa judA judA svarUpamAM AtmAne thAya che, ane te kama` bhogavAyA pachI judA paDatAM navAM navAM karma paramANuonu baMdhana AtmA karye jatA hovAthI janma maraNathI mukta thaI zakatA nathI. karmAMnA mukhya ATha prakAra ( bheda ) jaina darzana mAne che. jJAnAvaraNIya ane danAvaraNIya kathI AtmAnA jJAna ane danarUpa guNane dhAta thAya che. jema nidarAthI AtmAnI buddhi hita thAya che tema mAhanIya kathI meAha ane kaSAyeAnI utpatti thAya che. vedanIya karmAMthI sukha du:khaneA anubhava thAya che. Ayuka`thI jIvane vamAna janmamAM niyamita vakhata sudhI rAkAvuM paDe che, nAmakathI vartamAna zarIra vagerenI AkRtinI racanA thAya che. gotra karmAMthI ucca nIca kuLamAM janma thAya che, ane aMtarAya ka`thI sukhabhAga tathA kitane upayoga thai zakatA nathI--te te karmonA adhanAne manuSyanA vicArA upara
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 104 ] jaina darzana mImAMsA AdhAra che, ane te mujaba tenA sabaMdha ane sthitibaMdha thAya che. bhAvaka te AtmAnA pariNAma ane dravyakama te karmAMnA paramANuo-e ubhayanA samAgamathI jaina darzananA karmavAda pravarte che. nATyazAstramAM jainAcAryAe vudgharo 7oyam, kaumudrI mitrALa-vagere nATakA banAvelAM che, paraMtu te mukhyatve karIne AtmA ane kanI phIlasuphIthI bharelA che. pAtrA paNa tevAM ja kalpelAM che. siddharSi gaNI jevA samartha vidvAne te upamiti bhavaprapaMcA kathAno soLa hajAra leAkane graMtha banAvI kAdambarInI joDamAM besavAnA prasaMga sAdhyo che eTaluM ja nahIM, paraMtu bhavATavI ullaMdhana karavAne pAtrA evA suMdara ane vizALatAvALA kalyA che, ane te dvArA AdhyAtmika sAmagrI evA ucca svarUpamAM raju karI che ke jaina darzana te mATe gauravAnvita che. prAcIna lekha saMgrahanA je e bhAge! hamaNAM bahAra paDyA che temAM jainonA puSkaLa prAcIna zilAlekhA daSTigAcara thAya che. bhUtakALanA prAcIna avazeSa| tarapha daSTi karatAM jaina rAjA khAravelanI guphAo, AkhuMgiri uparanuM pAzcAtya sazeAdhakane paNa ajAyakhI pamADe tevu kAtara kAma, zatruMjaya upara parvatamAMthI kAtarelI adbhutajInI pratimA vagere-jaitAnu sthApatya ane zilpakaLA saMbaMdhamAM uccatA hovAnA avazeSo raju kare che. jo ke vartamAna jaina jIvana te saMbaMdhamAM taddana khedarakAra che, ane kaLAvihInatA ubhI thatAM zilpanI prAcInatA taraphanA lakSathI paNa dUra che. syAdvAda e jaina dananuM mukhya aMga che. syAdvAda eTale vAraMvAra juduM juduM eka ja bAbatamAM khelavuM ema nahIM. tema ja keTalAka aNasamajathI akare che tema dUdha ane dahIM bannemAM paga rAkhavA tema paNa nahi, paraMtu vastumAtrane judA judA dRSTibiMduthI tapAsavuM-e tenA artha che. vastunA eka ja draSTibiMdunu kAI paNa vivecana kare te! khIjI daSTi paNa sAthe tapAse!-ema jaina darzana kahe che. TUMkAmAM vAdI prativAdI manenI jImAnI levI e koInI paribhASAmAM syAdvAdanA artha samAya che,
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana-tulanAtmaka draSTie * [105 ] jaina darzanathI rahita cakravartipaNuM mAre joItuM nathI, paraMtu jaina dharmanI vAsanAthI vAsita thayA pachI bhale dAsatva athavA nirdhanapaNuM prApta thAya to paNa mane temAM utkRSTa AnaMda che." jinadharmavimukto'pi mA'bhUvaM cakravartyapi / syAM ceTo'pi daridro'pi jinadharmAdhivAsitaH / / je cAra pAyA upara jaina darzana sthira thayeluM che te dAna, zIla, tapa ane bhAva che. dravyane zubha kAryamAM upaga e dAnadaSTi, vizuddha AcAra te zIladaSTi, vilAsIpaNuM upara saMyama e tapadaSTi, ane e sarvamAM zubha ane zuddha vicArapUrvaka pravartamAna thavuM e bhAvadaSTi-saMkSiptamAM che. A sivAya dhyAna ane yoga tathA mana, vacana ane zarIranA zubha vyApAra e saMbaMdhamAM vizALa daSTibiMduthI jaina darzana samarthana ApatuM rahyuM che. advaitavAdanI daSTie jaina darzane jIvAtmAne eka mAne che, tema ja vaitavAdanI daSTie jIvAtmAne aneka paNa mAne che. sarva jIvonA pradeza sarakhA hoI, sarva jIvomAM mukti pAmavAnI zakti rahelI che te apekSAe eka mAne che, ane vyakti para judA judA hoya te daSTie aneka paNa mAne che. A rIte jIvAtmA paramAtmA thatAM eka ane aneka judI judI daSTie--apekSAe manAya che sAta ne ane sapta bhaMgIonuM svarUpa A rIte syAdvAdanA pAyA upara racAyeluM che. | vedAnta prArabdha, saMcita ane kriyamANanuM svarUpa aMgIkAra kare che, tene mukAbale jaina darzana kALa, svabhAva, niyati, udyama ane karma e pAMca kAraNe pratyeka padArthonI utpattimAM mAne che ane ghaTAve che, paraMtu temAM udyamane mekhare muke che. baLavAna AtmA udyamane aMgIkAra karI bIjA kAraNenA baLane zithila karato jAya che ane AtmabaLavaDe udyamanuM sAmrAjya thatAM, karmonA baMdhanone vinAza karI pUrNa svataMtramukta bane che. jenI tIrthabhUmio khAsa karIne mahAtmAonA pAdareNunA sparzathI pavitra thaelI hoya che, temAM zatruMjaya, AbujI,
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 106 ] jaina darzana mImAMsA tAraMgAjI, giranAra, sametazikharajI, pAvApurI vagere mukhya che. A sthAne pavitra hoIne prANIonA duSTa vAtAvaraNane nirmaLa karI AtmAone unnatikramamAM mUke che. A rIte sthAnanI pradhAnatA paNa jaina darzana ghaNA aMzemAM svIkAre che ane tema hoI manuSya prANInA vyavahAra palaTAmAM tema ja AdhyAtmika kramavikAsamAM suMdara vAtAvaraNa arpe che-ema jene mAne che. nizcaya ane vyavahAra jaina darzanamAM be mukhya sutro che. nizcaya e Adarza che ane tene pahoMcI vaLavA mATenI kriyA te vyavahAra che. te kriyA nizcaya Adarzane anukULa hovI joIe. AmAM vyavahAramAM strI viruddha yo-e vAkya vaDe kapriyatA tapAsavAnI paNa daSTi che, paraMtu jyAM jyAM Amadharmane kSati pahoMcatI hoya tyAM lekavyavahArathI alaga vavAnuM paNa jJAnasAra aSTakamAM pharamAna che. jeno Adarza saMpUrNa ahiMsA ane saMpUrNa satyane che, paraMtu vyavahAramAM te AdarzanuM saMpUrNa pAlana azakya hovAthI amuka maryAdAzIla chUTachATa sAthe priyaM pithyaM vacastathyaM vacaH satyamudIritaM e zabdo vaDe satyanI maryAdA mukarara karelI che. jainadarzananA AcArya zrImadda haribhadrasUrijI tathA zrI AnaMdaghanajI vageree jaina darzana keTaluM vizALa hRdayavALuM che tema ja masahiSNutAthI suraMgita che, te sArI rIte puravAra karI batAvyuM che. rAma #do rahemAna kaho, kahAna kaho, mahAdevarI, pArasanAtha kaho, kou trA maTha trAM svayamevarI-A zabda jaina darzananuM paramAtmA taraphanI mAnyatAnuM keTaluM vizALapaNuM sUcave che? vaLI-ghadarzana jina aMga bhaNaje, nyAya paDaMga je sAdhe re, nami jinavaranA caraNuM upAsaka padarzana ArAdhe re-e paNa tevI ja udAratAthI sUcavyuM che. ane darzanane syAdvAda daSTithI samajAvatAM kahyuM che kesAMkhya ane yogadarzana-e jinezvara rU5 puruSanA be paga che.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - jaina dazana-tulanAtmaka daSTie * - [ 107] sAMkhya darzanamAM aneka AtmAo pratyeka zarIre bhinna bhinna mAnelA che. temanAM mULa to (25) che. temAM (5) jJAnendriya, (5) karme kiya, (5) bhUta, (6) tanmAtra, tathA mana, buddhi, citta ane ahaMkAra-A vIza tathI bhinna evo Abha, akartA tathA abhoktA mAne che. prakRtinA vikArarUpa jagata che. A pramANe tattvajJAna prApta karI AtmA phlezathI mukta thAya che. jagatane kartA kaI nathI, AtmAne karmabaMdha thatuM nathI ema kaheluM che. jaina darzanamAM nizcayanayanI daSTie AtmAne karmabaMdha mane nathI. A rIte jyAM jyAM AtmAnI sattAnuM varNana Ave che tyAM tyAM sAMkhya darzananA vicAre jaina darzanane maLatA che. yoga athavA taiyAyika darzanavALA pRthvI, pANI, agni, vAyu, AkAza, kALa, dizA, AtmA ane mana-ema nava tane mAne che. Izvarane jagatakartA mAne che tema ja svAbhAvika vicAradhArA manane zAMta karI Atma kaleza karyAdithI chuTo thaI zake che-vagere mAne che. jaina darzananA vyavahAranayanI mAnyatAne A hakIkata anukULa hovAthI sAMkhya tathA vega darzanene jinezvararUpa puruSanA pagarUpa avayava kayA che. bauddhadarzana tathA mImAMsaka darzanane jinezvaranA be hAtha ka9yA che. bauddhamatamAM AtmAne kSaNika mAne che, jenA darzane paryAyarUpe AtmAne anitya mAne che. eTale ke paryAyAstika nathanI apekSA grahaNa karIne paryAyane pheraphAra mULanA pheraphArarUpe bauddha darzane mAnyo che. A rIte paryAyArthika nayanI apekSAthI bauddha darzana jaina darzanane maLatuM Ave che. mImAMsake AthI viparIta arthamAM eka ja AtmA mAne che. tema ja viziSTAdvaita je temane eka vibhAga che, te paNa AmA eka che, sarvagata che, nitya che, abaMdha che-ema mAne che. have jaina darzana mAne che ke nizcaya naye AtmAno baMdha thatA nathI. sarva AtmAnI sattA ekasarakhI hovAthI eka ja che. A rIte vyavahAra nayApekSaka, beha darzananI ane nizvaya nyApakSaka mImAMsaka darzananI mAnyatAo I-jinezvararUpa puruSanA te be hAtha che.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 108 ] jaina darzana mImAMsA nAstika darzana paNa jinedhararUpa puruSanu udara che tema kahyuM che. mULathI nanuSyanA vicArA nAstika hoya che. peTa khAlI hAvAthI zUnyatAnuM sthAna che. zUnyamAMthI tamAma vicArA utpanna thaI pachI AstikatA pragaTe che. ekaDA paNa zUnyamAMthI utpanna thAya che. * jaina darzanane mastakanI upamA eTalA mATe ApavAmAM AvI che ke tamAma darzane syAdvAdanA dRSTibinduthI judI judI rIte te samAvI zake che, je mATe uttama hAI mastakapaNAne yogya che. khuda mahAvIra paramAtmAe temanA mukhya ziSya gautamasvAmI jee brAhmaNa hatA, temane vedanI RcAo dvArA ja arthanuM samarthana karI syAdrAdamaya dalIleAthI temanA sazayAnuM nirAkaraNa karyuM hatuM -ethI jaina darzananA adhiSTAtAnI vizALatA saMpUrNapaNe pratIta thatI jovAI che. A rIte jainadarzanane tulanAtmaka dRSTie tapAsavAmAM AvyuM che. aneka darzanAthI dhakkA nA khAtA chatAM paNa Aja sudhI akhaMDa dhArAe cAlyuM AvyuM che. dareka vakhate jaina dananA samartha vidvAno vicaratA hovAthI tenuM gaurava nyUnAdhika prakAre jaLavAtuM AvyuM che. zrI mahAvIra prabhunA nirvANa pachI aneka sama ane pAraMgata vidvAnA thayA che. jaMbUsvAmI, prabhavasvAmI, yoAbhadra, sa MsmRtivijaya, bhadrabAhu ane sthUlIbhadra tema ja jaina zAstrane pustakArUDha karanAra devardhigaNI kSamAtramaNa ane te pachInA kALamAM mAnatu MgAcArya, haribhadrasUri, zAntisUri, hemacadrAcAya, dharma dhAri, hIravijayasUri, yazovijaya upAdhyAya, vinayavijaya upAdhyAya ane cheka hamaNAnA kALamAM thaI gayelA vijayAnaMdasUri jevA aneka ujjavaLa kIrtivaMtapuruSavayyanA prabhAvathI sarvagrAhI (Universal ) jaina dananu nirmAMLa jharaNuM satata vahetuM rahyuM che. jaina danamAM tattvajJAna ane kriyAkAMDanI puSkaLa samRddhi che, paraMtu tene vyavasthita svarUpamAM mukanAranI khAmI saMpUrNa rIte STigocara thAya che. jema jema judA judA prakAranA uMcA dhAnyA ane zAkeA rasAI karanAranI avyavathAne aMge rasAsvAda ApI zakatA nathI, tema ucca
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * * * * * jaina darzana-tulanAtmaka dRSTie ja [19] siddhAMta rano vyavasthA vagaranA thavAthI kriyAkAMDanA khokhAmAM paryavasAna pAme che ane rahasya vagaranuM jenajIvanazarIra phIkuM paDatuM jAya che. vartamAnakALe vidyamAna jaina sAkSara jainetara sAkSaronI sahAya laI bALopayogI vAMcanamALAo vyavasthita rUpamAM jaladI taiyAra kare, tema ja yuvaka varganA saphaLa abhyAsa mATe vyavasthita svarUpamAM tattvajJAna ane kriyAkAMDanI sIrIjha taiyAra karavAmAM Ave. pratyeka kriyAo rasapUrvaka kema samajI zakAya ane jIvanamAM utArAya-tevI daSTi pustakanA aMgamAM vyApaka bane, jethI bhaviSyanI jaina prajA kriyAkAMDa ane tattvajJAnanA vyavasthita svarUpamAM taiyAra thAya ane jaina jIvanavRkSa navapallavita thaI zake. A rIte tattvajJAna ane kriyAtmaka jaina sAhitya vyavasthita AkAramAM mukavAne mATe hajI paNa pramAda rAkhavAmAM Avaze to jenA jIvanane jhare sukAI javAne mahAdeSa vartamAna vidvAna jaina munio ane jaina sAkSare bhaviSyakALane mATe vahorI leze. e nirvivAda satya che. A. pra. vi. saM. 1979