Book Title: Gayatri Mantra Vrutti
Author(s): Ratnakirtivijay
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229714/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhatilakopAdhyAya - racitA || gAyatrI mantra vRttiH // saM. muni ratnakIrtivijaya gAyatrI maMtra e hindu dharmano eka atyanta pavitra ane sAttvika maMtra manAyo che. Aje paNa uga maMtranAM japa, purazcaraNa, yajJa ityAdi vyApaka pramANamAM thatAM jovAM maLe cha bhane have to gAyatrInAM maMdiro paNa TheraThera racAyAM che. - keTalAka maMtro sakalAgamopaniSadbhUta hoya che. arthAt sarva dharmomAM tene mAnyatA maLI zake tevA hoya che. dA. ta. siddhahemacandrazabdAnuzAsana vyAkaraNamAM zrI hemacandrAcArye prayojelo arha evo bIjamaMtra evaM u gAyatrImaMtranuM paNa che. evaM atre prakAzita racanAnuM avalokana karatAM samajAya le ! atre prakAzita racanAnuM nAma che gAyatrImaMtravRtti tenA katA eka jaina muni che : zubhatilakopAdhyAya. 16mA zatakanA prAraMbhakALamAM lakhAyelI pratanA AdhAre 20 mA zatakamAM lakhAyela tADapatra pothI (saMbhavata: pATaNa - bhaMDAra) nI prAMta puSpikA jotAM jaNAi Ave che ke A racanA 16mA zatakanI to che ja; te pahelAMnI hoya to ya nA nahi. A racanAmA kartAe brAhmaNadharmamAM prasiddha evA gAyatrImaMtranuM judAM judAM (sarva) darzanonI mAnyatA anusAra arthaghaTana - vyAkhyAna kartuM che, temAM anukrame 1. jaina darzana, 2 naiyAyika, 3. vaizeSika, 4. sAMkhya, 5. vaiSNava, 6. bauddha, 7. jaiminIya ( mImAMsaka - bhATTa) ATalAM darzanono samAveza thAya che. A badhAM arthaghaTana patyAM pachI dhyAnasAdhanAnA, maMtra-taMtra sAdhanAnA tathA vaidakazAstrAnA saMdarbhamAM paNa maMtranuM arthaghaTana kartAe ApyuM che, je kartAnI vilakSaNa pratibhAnuM sUcana kare. che. eka bAta noMdhapAtra che ke jaina munionI kalama sarvavyApI hatI, ane akutobhayasaMcariSNu hatI. bIjA dharmanAM tattvo, maMtro, kRtionuM adhyayana kara, te para vivaraNa lakhavu e jainamunione mATe atyaMta priya tathA sahaja hatuM. A racanA A vidhAnanI vadhu puSTi karI Ape che. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusaMdhAna-17. 174 A vRttinI be pratio maLI che. eka-tADapatra pratinI jherokSa. A tADapatra prati, prAMta puSpikAmAM nirdezyA pramANe saM. 1962mAM lakhAi cha ane bIjI prati traNa pAnAMnI kAgaLanI che. temAM sAla saMvat ke lekhakanAma nathI, paraMtu te ghaNA bhAge 19mA zatakamAM lakhAi hovArnu lAgyuM che. banne pratio azuddha che. tenA AdhAre yathAmati A saMpAdana karyu che. TippaNImAM tADapatra pratine tA. saMjJA ApI che tathA kAgaLanI pratine ne. saMjJA ApI che. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // namo brahmaNe // cidAtmadarza saGkrAnta- 'lokAloka vihAyase pArevAgvatirUpAya praNamya paramAtmane // 1 // "gabhIrAmapi zrutvA kiJcid gurumukhAmbujAt / pareSAmupayogAya gAyatrI vivRNomyaham // 2 // imAM hyanAdinidhanAM brahma-jIvAnuvedinaH / "Amananti pare 'mantraM manana-trANayogataH // 3 // gAyantaM trAyata yasmAd gAyitrIti tataH smRtA / AcArasiddhAvapyasyA ityanvartha udAhRtaH // 4 // mantrazca sa pramANakoTisaMTaGkamATIkate yaH sarvapArSado bhavati. arhamityAdivat 101 iti hetorgAyatrImantrasya sarvadarzanAbhiprAyeNa vyAkhyA kartumupakamyate / sA ceyaM sUtrata:-nu iti parameSTipaJcakamAha / kathamiti cet? ucyate, a iti arhanta ityadyAkSaram, a iti azarIrA ityasya siddhavAcakasyA-- ''dyAkSaram, A ityAcAryasyAdyam, u iti upAdhyAyAdyAkSaraM ma-munItyAdyAkSara 12asvaramiti / tataH sandhivazAt iti padaikadeze pdsmudaayopcaaraadevmuktiH| 1. OM namaH zrI zrIzAradAyai namaH // -- ne. / 2. lokAkAza0 tA0 / 3. 0vRtti0 ne. / 4. gambhIsa. ne. / 5. 0khAlleke tA. / 6. bhogAya tA. / 7. 0biijaataa.| 8. Atmananti tA. / 9. tantraM tA. / 10. vaditi sarvadarzanAbhiprAyeNa gaaytriivyaakhyaanaayopkrmytene.| 11.0te-arhanta ityAdyakSaraaH,azarIrA iti siddhAstadAdyakSaraM aH, AcAryA ityAdyakSaraM AH, upAdhyAyA ityAdyakSaraM ane / 12. asvagam sandhivazAt padaikadeze'pi ne / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusaMdhAna-17. 176 tadeva asAdhAraNaguNasampadA vizinaSTi bhUrbhuvaHsvastaditi / bhUrityavyayaM bhUloke, bhuva iti 'pAtAlaloke, svariti svarloke / trayANAM dvandve bhUrbhuvaH svaH - adhastiryagUrdhvarUpaM lokatrayam / * tat tanoti-jJAnAtmanA vyApnoti bhUrbhuvaHsvastat / prasiddhArhatsiddhAnAM sarvadravyaparyAyaviSayeNa kevalajJAnAtmanA lokatrayavyAptiH jJAnAtmanoH syAdabhedAt / zeSatrayasyA'pi zraddhAnaviSayatayA, "savvagayaM sammattaM" ityAdi vacanAt, sAmAnyarUpatayA jJAnAdvA / ata eva saviturvareNyaM sahasrarazmeH pradhAnataraM tadudyotasya dezaviSayatvAt prastutapaJcakasambandhino bhAvodyotasya sarvaviSayatvAt / Azca zrIpUjyA: - "caMdAiccagahANaM pahA payAsei parimiaM khittaM / kevaliyanANalaMbho loAloaM payAseI' // 1 // " na cA''cAryAdi parameSThitrayasya kaivalikajJAnalambho nAstIti vAcyam / teSAmapi kaivalikajJAnalambhopalabdhAnAM bhAvAnAM sAmAnyena jJAnasadbhAvAdityuktam / bhargode iti / bharga 'IzvaraH u riti brahmA, dayate pAlayati jagaditi do-viSNuH / 'kvaciditi De rUpam / loke hi jagad brahmA utpAdayati rajoguNAzritaH, viSNuH sthApayati sattvaguNAzritaH, IzvaraH saMharati tAmasabhAvAzritaH iti / bhargazca uca dazca bhargodaM dvandvaikavadbhAvAt, tasmin / kiMviziSTe ? vasi / vasatIti vas, "vicpratyaya rUpam, tasmin vasi / kva vasi ? 'ityAkAkSAyAmAha___adhImahi asyA'patyaM i: kAmaH, tasya mahyaH 10-kAminyaH, tA adhikRtyaadhImahi strISu / tiSThamAne tyAyattA''tpanItyAzaya: / pratItaM ca hi brahmAviSNu mahezvare]Su kAminIparavazatvam, pArvatyanunayArthaM Izvarasya tANDava'2DambarazruteH / brahmANamadhikRtya vede'pyuktam-"prajApatiH svAM duhitaramakAmayadi" ti / viSNostu gopyAdivallabhatvopadarzakatattadvacanazravaNAt / paThyate ca - 1. bhUloke taa.| 2. 03 gAhA 2 gAhma ne. / 3. na vA''cAryAditrayasya keva0 ne / 4. kevalikajJAnopalabdhAnAM ne / 5. itIzvaraH ne.| 6. vAt / kiMvi0 taa.| 7. vicirUpam. ne.| 8. 0rUpam / kva 0 tA. / 9. ityAha ne. / 10. bhUmaya: kAmi. ne / 11. caitadIzvarabrahmAviSNuSu ne. / 13. tANDavADambara0 ne. / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusaMdhAna - 17* 177 rAdhA punAtu jagadacyutadattadRSTi-manthAnakaM vidadhatI dadhiriktabhANDe / tasyAH stanastabakalolavilocanAli - devo'pi dohanadhiyA vRSabhaM nirundhan // 1 // ityAdi / prati zikSAmAha hyAmantritaH he naH !-nara ! nRzabdasyA''mantraNe ziSyaH prastutArthazravaNe ziSyaM rUpam / sabahumAnaM 'sotsAho bhavatIti / ato vizeSaNamAha dhiyo yo iti / 'yuk mizraNe' ityayaM parairamizraNe cetyabhidhIyate, ato yauti pRthagbhavati iti yuH, vici chAndasatvAd guNAbhAvaH / na yuH ayuH, tasyA''mantraNaM he'yo ! apRthagbhUta ! / kasyAH ? dhiyaH, yatastvaM buddherapRthagbhUto buddhimAn - prekSApUrvakArI, atastvaM ziSyase, anyasya "mUDhAderupadezAnarhatvAt / 'punarvizeSaNAntaramAha praca iti / prakRSTaM cinoti / prakRSTAcArI mArgAnusAriMpravRttiriti yAvat / 'kvacidi'ti De rUpam / yathA vAce hiMsa iti (?)) prakRSTAcAre hyupadezasAphalyam, AcAraparADmukhAnAM zAstra' pratipAdane pratyuta pratyapAya - prasaGgAt / kiM ? udayAt / udayaM prAptaM ananyasAmAnyaguNAtizayasampadA pratiSThitamArAdhyatvena parameSThi paJcakam / - ayamiha tAtparyArthaH - Izvara - brahma viSNuSu upalakSaNatvAdanyeSvapi kapila- sugatAdidaivateSu madhye bho: puruSa ! jJAnavat prakRSTAcAra (raM) parameSThi- paJcakameva pUrva pradarzitadigmAtraguNAtizayayogAdArAdhyatayA pratiSThitamatastadevA''rAdhanIya" tadvyatiriktArAdhyAntarasya asadbhAvAt / `sadbhAve vA vastutastattvAnupatteH / taddoSANAM lezata ihaiva nirNItatvAt, tathA ca satyapi ArAdhyatAyAmatiprasaGgaH / uktaM ca - " 1. utsAhito bhavati ne. / 2. cetyadhIyate ne0 / 3. 0 mantraNe'yo ne0 / 4. dhiyo buddhitaH ne0 / 5. tadanyatra hi raktadviSTamUDhapUrvavyudgrAhitAdAvupadezAnarhatvAdandhakAra trAnukArI prayAsa iti ne0 / 6. punarvyutpAdyasyaiva vize. ne. / 7. zAstrasadbhAvaprati0 ne. / 8. 0yasambhavAt ne / 9. paJcakakarttRbhUta iti ne0 / 10. pUrvadarzita0 ne0 / 19.0yaM tadevopAsanIyaM tadeva zaraNatayA pratipattavyaM tadAjJAmRtarasa eva [ta?] thA''svAdanIyaH ne0 / 12. bhAve'pi ne0 113. tadvattvenA'pi vA''rAdhya ne0 / - Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusaMdhAna - 17* 178 kAmAnuSaktasya ripuprahAriNaH prapaJcino'nugrahazApakAriNaH / sAmAnya varga' sadharmadhAriNo mahattvaklRptau sakalasya tadbhavet // 1 // iha cA'dhImahi vasI ti vizeSaNena rAgasUcanam, tatsAhacaryAt dveSamohAvapyavaseyau, teSAmAyudhAdisadbhAvAt pUrvAparavyAhatArthAgamAdyabhidhAnAcca / yadAha AAA "rAgo'GganAsaGgamanAnumeyo, dveSo dviSaddAraNahetigamyaH / mohaH kuvRttAgamadoSa sAdhyaH" ityAdi // I AcAryAdInAM na sarvathA rAgAdikSaya iti cet ? na / teSAmapyAptopadezAnusAre[Na] tatkSayArthameva pravRtteH tathAvidharAgAdyasadbhAvAt, tadatyantakSayasya ca bhAvitvAt 'bhAvini bhUtavadupacArAt / ' teSAmapi vItarAgataiveti bhAvAcAryAdibhireva cA'trA'dhikAra iti sarvaM samaJjasam / iti jainAbhiprAyeNa vyAkhyA // 1 // athA'kSapAdAH svaM devamIzvaraM praNidadhAnAH prArthanApurassaramevamabhidadhatibhUrbhuva ityAdi / OM iti sarvavidyAnAmAdyabIjaM 'sakalAgamopaniSaddhataM "sarva vighnavighAtanighnamakhiladRSTAdRSTaphalasaGkalpakalpadrumopamamityasya praNidhAnasyAdAvupanyastaM paramamaGgalam / na caitadvyatirikta "manyattattvamastIti / he bhUrbhuvaH svastaditi lokatrayavyApin ! | akSapAdAnAM hi zivaH sarvagata iti / tathA saviturbhAsvato vareNya pradhAnatarasarvajJatvAt / vareNya iti anunAsikasya 'aiuvarNasyAnte'nunAsiko'nIdAde riti lakSaNavazAd yathA - sAmaM sAma / vizeSyamAha he bharga ude iti / tata utkRSTa iH kAmo yasya udistasyA''mantraNaM he ude ! | arvAcInAvasthApekSayA vizeSaNamidam / - 1. 0 samAnadharmiNo ne0 / 2. 0tArthAbhi0 tA. / 3. yaduktam ne. 14. 0padezena rAgAdikSayArthaM ne / 5. 0rAdvItarA. ne. / 6. ityArhatAbhiprAyeNa mantravyAkhyA ne. / 7. 0dadhate ne. / 8.0 bhuveti ne / 9. samastAgamo0 ne. / 10. azeSa vighna0 ne. / 11. 0 manyattattvamasti vastu iti ne. / 12. sAma dhruvaM 1 iti / vizeSakamAha ne. / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusaMdhAna 17* 179 - avasya iti / kriyApadadvayaM yathAsaGkhyamuttarapadadvayenAava - rakSa, 'pAlayeti yAvat / kimityAha prArthanAmAha 'bhisambandhyate / tatra dhImiti karmapadam / dhIH buddhistattvAdhigama iti yAvat / tasyA I: - zrIrdhIH, tAM dhIm / yuktA cezvarataH prArthanA jJAnasya / "IzvarAt jJAnamanvicchet" iti vacanAt / tathA sya-vinAzaya / 'SoMc anta:karmaNi' ityasya rUpam / kimityAhaahidhiyaH karmatApannAH, 'ahe. sarpasyeva dhiyaH krUratAdyA: no'smAkaM buddhi varddhaya kubuddhIMzca vidhvaMsayetyarthaH / - mizrita ! sambaddha !! 'yuk punarvizeSA (SaNA) ntaramAha - he yo ! mizraNe' ityasya vici rUpam / kayA ? ityAha pracodayA / ' cudaN saJcodane' codanaM codaH zRGgArabhAvasUcakam / prakRSTazcodo yasyAM sA pracodA, arthAt pArvatI, tayA saha iti vAkyazeSaH / arvAcInAvasthAyAM pArvatIpInapayodharapraNayItyAkUtam, 'muktAvasthAyAM pracodayA'yA (yo) - 'mizrita ! iti vyAkhyeyam / SaDindriyANi SaDviSayAH SaD 'buddhayaH sukhaM duHkhaM zarIraM cetyekaviMzati - " bhedabhinnasya duHkhasyA'tyantocchedo mokSa iti naiyAyikavacanaprAmANyAt / 10 tathA ude iti prAcI [na] vizeSaNamapi / utkrAnta e ityudistasyA''mantraNaM he ude ! iti yojyam / tathA atti bhakSayati jagaditi sRSTisaMhArakatvAt / uktaM ca kAmAn at vizeSaNam, - - akSapAdamate devaH sRSTisaMhArakRcchivaH / vibhurnityaikasarvajJo nityabuddhisamAzritaH // 1 // ii naiyAyikAbhiprAyeNa 12 mantrasya vyAkhyA // 2 // atha vaizeSikAbhiprAyeNA'pyevameva / tairapi zivasya devatayA'bhyupagamAt / navaraM tanmate paramapadAvasthAsvarUpamevam- 'buddhisukhaduHkhecchradveSaprayatnadharmAdharmasaMskArarUpANAM navAnAM vizeSaguNAnAmatyantocchedo mokSa' iti / 13 1. pAlaya varddhayeti ne. / 2. buddhirjJAnaM tattvAdhigamaM ityanarthAntaram neH / 3. dhiyaH I: ne. / 4. ahi: - sarpastasyeva ne 15. krUratAdyA parA'pacikIrSakAdiva tAH ne. / 6. varddhaya krUratAdyAH kubuddhIMzca ne / 7. 0codane tatazco0 ne. 1 8. paramapadAvasthAyAM tu ne. / 9. zuddhayaH tA / 10. 0tiprabheda ne. / 11. 0mantraNaM u ! ne. // 12, mantravyA0 ne. / 13. iti / atha sAMkhyAH ne. / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusaMdhAna-17* 180 iti vaizeSikAbhiprAyeNa mantravyAkhyA // 3 // atha sAGkhyAH - svaM devaM kapilaM praNidadhAnA idaM vadanti - he dhIma ! dhorbuddhistattvam, tanmimIte zabdayati prarUpayati iti dhIma:-bhagavAn kapilastasyA''mantraNam / na bhUrbhuvaHsvastaditi pUrvavat / amUrttazcetano bhogI nitya: sarvagato'kriyaH / akartA nirguNaH sUkSma [AtmA kApiladarzane // 1 // iti vacanAt / saviturvareNyamityakSApAdapakSavat / kapilamevopayogasampadA vizeSayati-bhar iti / 'TuDu,gak' bibhartIti bhar, vici guNe rUpam / kasya ? ityAhagodevasya / gozabdenA'tra kharakakudaviSANasAsnAlAGgalAdyavayavasampannaH pazurucyate / tena ca vidheyatA lakSyate / tato gauriva vidheyAni vazyAni yAni devAnIndriyANi yasya sa tathA tasya jitendriyasyetyarthaH / na ca govidheyatA kavInAM na rUDhA / 'gauriveti vidheyatA miti prayogadarzanAt / dhIma iti vyAkhyAtameva / hi sphuTam / dhiyoyo iti-he buddhitattvAt pRthagbhUta ! / prakRtipuruSavivekadarzanAnivRttAyAM prakRtau puruSasya svarUpAvasthAnaM mokSa iti vacanAt / prakRtiviyoge ca buddhyAdInAmapi vigamAt, kAraNAbhAve kAryAbhAvAt / dhiya iti padaM punarAvRttyA paJcamyantaM pracodayetyanena sambadhyate / tatazca dhiyo-buddhitattvAt no'smAnapi prcody-vypnyetyrthH| SaSThyantaM vA dhiya iti / SaSThI ca karmaNi zeSajA / yathA mASANAmaznIyAt / tathA-"na kevalaM yo mahatAM vibhASate''5 / tatazca no'smAkaM dhiyaM-prakRtihetukAM vyapana yetyarthaH / svayaM mukto'smAnapi mocayeti yAvat / at iti / aditi dAntamavyayaM AzcaryArthe / tatazca aditi AzcaryarUpa: tatkAraNe' nivRttatvAt / tasyA''mantraNe he ad ! 'virAme vA' iti dasya tH| 1. [ ] etadantargataH pAThaH tA. pratau lekhanadoSAt truTitaH pratibhAti / 2. 'TuDu,gak poSaNe ca' bibhartIti bhar poSakaH, vici guNe ca rUpam ne. / 3. 0dasAstrAlAGgalaviSANAdyA( gha)vaya0 ne. / 4. 0daya-presya vyapa0 ne.| 5. 0Sate'tra ne.| 6. 0panayeti bhAvaH ne. / 7. AzrayA) ne. / 8. nivRttitvAt ne. / 9. tatazca he. tA. / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _anusaMdhAna-17. 181 jhI sAGkhyAbhiprAyeNa mantrasya vyAkhyA // 4 // zrIH // atha vA vaiSNavAH svaM devaM hariM praNidadhAnAra idaM vadanti / bhUrbhuvaHsvastadityAdi / iti prAgvat / bhUrbhuvaHsvastaditi lokatrayavyApin ! | Ahazca te-'jale viSNuH sthale viSNu rityAdi / athavA bhUrityAyo bhuvaH-pRthivyAH svastaditi 'svarge pare ca loke sva' rityamarakozavacanAt sva: - paralokaM tanoti-svastat paralokaheturgatimicchejjanArdanAt / bhavetyadhyAhAro'tra, ityagretanapadasyeha sambandhAdasmAkamArAdhakAnAM paralokasukhAvaho bhava ityarthaH / tathA saviturvareNyamiti / savitu-"janakAd vareNyataraH / prajAnAM Ayati sukhapAlanAt pituradhikatarapremannityarthaH / anunAsikastu prAgvat / tathA bhargodeveti / bhargazca uzca tayorapi deva: pUjyatvAt / bANAhavAdau pArvatIpateH parAjayazravaNAt brahmaNastu "hare bhipadmajanmatayA prasiddheH / tathA sya itityadastadarthasyA''mantraNe'sau prayogaH / tatazca he sya !he sa! smRtipraviSTatvAdevaM vizeSaNopanyAsaH / 'saMskAraprabodhasambhUtamanubhUtArthaviSayaM tadityAkAraM saMvedanaM smaraNam' iti tallakSaNAt / anena praNidhAnaikatAnatA dhvanyate / tathA matuplopAdabhedopacArAdvA dhiyaH-paNDitAH / 'arha-maha pUjAyA'miti dhAto: vipi maha iti rUpam / mahatIti mahaH pUjaka ArAdhaka iti yAvat / dhiyAM mahaH-dhImahaH / tathAvidhavidvajjanaparyupAsakaH puruSastasminnAdhAro(re) yakA dhIrbuddhirvijJAnaM, tasyA yurapRthagbhUtastasyA''mantraNaM he yo ! sadgurusevAtatparANAM buddhergocara (iti bhAvaH / na hyanupAsitasadgurUNAM laukAyatikAdInAM paramAtmA jJAnagocaratAmaJcati / 1. 0prAyato mantravyAkhyA ne. / 2. idamudiranti ne. / 3. 0vyApin / / jale viSNu. ne. / 4. viSNu, 1 athavA ne. / 5. 0nAditi vacanAt ne.| 6. bhaveti hRdayam ne. / 7. janakAn ne. / 8. hari0 tA. / 9. nAbhipuNDarIkatayA ne. / 10. smRtilakSaNAt ne. / 11. naikatA tA. / 12. kvibantasya maha ne. / 13. ityarthaH ne. / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusaMdhAna - 17* 182 yo na' ityantarakArapra zleSAt ha aviSNo ! / na iti yojitameva / pracodayAdi `tyAdi prakRSTazcodaH zRGgArabhAva 'sUcanam, yasyAM sA pracodA cAsau yA ca lakSmIzca pracodayA, tAM "atati - gacchati - sAtatyena sa pracodayAt / tasya sambodhanaM he pracodayAt / yojyate / sAmarthyAdeva - asmAkamiti pratIteH / tatazca jJeyam / he ana: pracoda, " anaH zakaTaM pracodayati prerayatItyana: pracodasta sevate iti yAvat, yadvA pUrvaM na iti Ana: pracoda iti 5 mantraNam / zeSavahi (zaizave hi ) viSNunA 7 caraNena zakaTaM paryastamiti " zrutiH / tataH 'samAnAnAM tena dIrghaH' iti sandhau AnaH pracoda iti jJeyam / nanu 'yo' padAtpare 'Ana: pracoda 'pade - yavA naH pracoda iti bhAvyam / kathamatra yonaH pracoda iti ? naivam / kAtantre 'edotparaH padAnte lopamakAra' iti sUtre edodbhyAmiti siddhaM yatparagrahaNaM tadiSTArtham / tena kvacidAkAro'pi lopa mApadyate / tato'trA''kAralopAt siddhaM yonaH pracodeti / na caivaMvidhA prayogA nopalabhyante iti vAcyam / 'bandhupriyAM bandhujano juhAve' tyAdi mahAkaviprayogadarzanAt / athavA svastaditi vizeSaNamAha, pracodeti punaH kriyApadam ana iti karmapadam, antarAtmasArathinA pravarttanIyatvAdana ivA'naH zarIraM tat pracoda" 'cudaN saJcodane' tasmAkSurAdeNico'nityatvAttadabhAve hau rUpam / saJcodanaM ca nodanamiti dhAtupArAyaNakRtA tathaiva vyAkhyAnAt / tatazca pracoda prakarSeNa nuda sphoTaya / nahyamuM dagdhakAya " mutsRjya kvacidapi paramasukhalAbhaH / uktaM ha vedeSu 'azarIraM vA vasantaM priyApriye na spRzataH na 18ha vai [sa] zarIrasya priyApriyayorapahatirastI 'ti / 1. iti yo na ityantarA0 ne. / 2 0 diti ne / 3. 0 stavanam ne / 4. atati sAtatyena gacchati pracodayAt tasyA''mantraNaM he pracodayAt ! ne. / 5. anatu ne. / 6. 0 nArAya caraNena ne / 7. zruteH ne. / 8 samAnAnAmiti tA / 9. iti sandhau na pracoda iti bhavati ne. / 10. bhavitavyam ne / 11. kAtantreNa tA. / 12. 0mApatate ne. / 13. na caivaM prakArAH ne. / 14. tuSTane tasya curAdiNico ani0 ne. / 15. 0kArya kaligatasRjya ne / 16. kvaciditi tA. / 17. vede pe. / 18 na hi tA. / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusaMdhAna - 17* 183 iti vaiSNavAbhiprAyeNa mantrasya vyAkhyA // 5 // yadi vA saugatAH svaM devaM buddhabhaTTArakaM praNidadAnA evamAhuH - iti prAgvat / he bhurAdhAra ! bhuvo bhavyalokasya svaH paralokam, tanoti "prajJApayatIti yAvat svastat / Atma' nAstitve paralokAbhyupagamAt / AtmA (tma) nAstitvaM ca 'paJcemAni bhikSavaH ! saMjJAmAtraM pratijJAmAtraM saMvRttimAtraM vyavahAramAtram / katamAni paJca ? atItAddhA - anAgatAddhA pratisaGkhyAnirodhaH AkAzaM pudgalaM' iti buddhoktiprAmANyAt / atra pugala ityAtmA / savituH khevareNyaH pradhAnaH, ravirbuddhatvAt saptamasya buddhasya zAkyasiMhAbhidhAnasya / bhargodevasyeti bibharttIti bhar poSakaH / kasyetyAha- godevasya / gobhirbhUtArthagarbhAbhirvAgbhirdIvyati stautIti godevastasya / yadi nAmAsaMvedayatA'pi Dimbhena bhagavate bau (bu) ddhAya kalpitaH pAMzumuSTI rAjyaM phalati tadA kiM nAmA''zcaryaM bhAvastutiparANAM manISitasiddhividhAne ? 1 tathA he dhIma ! / dhiyaM jJAnameva mimIte - zabdayati 'prApayatIti dhImaH / bahirardhAkAra (rA) NA'mavidyAdarzitatvAdavidyA (dya) mAnatvena jJAnAdvaitasya tanmate prAmANyAt / 'uktaM ca taiH - grAhyagrAhakanirmuktaM vijJAnaM paramArthasat nA'nyo'nubhAvo buddhyA'sti tasyA nA'nubhavo paraH // 1 // grAhyagrAhakavaidhuryAt svaya saiva - prakAzate / bAhyo na vidyate hyartho yathA bAlairvikalpyate // 2 // vAsanA " luThitaM citta-marthAbhAsaM (se) pravartate / ' bhUrbhuvaH svarityAdi 1. mantravyAkhyA ne. / 2. saugatAH svaM ne. / 3. 0 mAhaH ne. / 4. vistArayati prajJA. ne. / 5. AtmA nAstitve tA. 6. 0bhyupagamAt / AtmA nAsti punarbhA ( ) vo'stItyAdi thAnA ( ? ) evamAvacanAt ne. / 7 prayati ne. / 8. 0rANAM avidyAdarzitatvAdavastutvena jJAnAdvaitasya tanmate pramANatvAt ne. 9. uktaM ca munIndrapAdopajIvibhiH ne| 10. prakAzyate ne / 11. 0 luMThitaM tA. / ko - Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusaMdhAna-17. 184 'ityatra bahu bahu vaktavyaM tattu granthagauravabhayAnocyate, gamanikAmAtraphalatvA'dasya / hi - sphuTam / he yo ! - padaikadeze padasamudAyopacArAt he yogin ! / 'buddhe tu. bhagavAn yogI'ti zeSavacanAt yogI-buddhastasyA''mantraNam / no'smAkaM dhiyo - buddhIrabhipretatattvajJAnaM prati codaya vyApAraya / atatati sAtatyena gacchati' ! 'gatyarthA jJAnArthA' iti vacanAt, atati-gacchatIti at-sarvajJaH / iti bauddhAbhiprAyeNa 5 mantrasya vyAkhyA // 6 // atha jaiminIyAH punaH sarva devatvena na pratipannAH', nityebhyo vedavAkyebhya eva teSAM tattvanizcayaH, sAkSAdatIndriyArthadarzina stanmate 'bhAvAt / yaduktam atIndriyANAmarthAnAM sAkSAt dR(dra)STA na vidyate / "nityebhyo vedavAkyebhyo yathArthatvavinizcayaH // 1 // ataste vedavAkyaprAmANyAdeva vaizvAnaraM gurutayAra prapannAH tatstutiM vedagarbhAmitthaM kurvanti / tatrA'syA: padavibhAgaH kriyate - bhUrbhuvaH svastat saviturvare ANyaM bhargo devasya dhImahi dhiyo'yo naH pracodayArtha:( t)13 iti / dhiyo-buddhayo no-'smAkaM, bhavantiti vAkya zeSaH / kiMbhUtA:15 ? ayaH - ayanti gacchantIti ayaH -- gAminyaH / kva5 ? re - agnau, tadArAdhanAdAviti grAhyam / tadArAdhanAdAvasmAn pravartayetyarthaH / 16kiMbhUte re? bhargode- avatIti U-rdAhaka: / avate rdhAtupAThe dAhArthatayA pAThAt / bharga-IzvaraH U-dohako yasya sa bhargo-kAmaH / 1 ityAdya0 tA. / 2.0tvAt prayAsasya ne| 3.0tyabhidhAnacintAmaNizeSa0 ne| 4.0ti iti at / gatyarthAnAM sarvajJAnArthatvAt sarvajJa ityarthaya ne| 5.mntrvyaane| 6. jaima0 ne.| 7.devatAtvena ne| 8.nA: kintu ne.| 9.0darzinaH kasyAcidapi ne| 10.vacanena hi nityena, yaH pazyati sa pazyati ne| 11.0tayA paryupAsate / iti tatprANidhAnArthaM vedastutigarbhamidaM paThanti-bhUrbhuvaH svarityAdi / tatra sukhAvabodhAya padavibhAgaH ne.| 12.dhiyaH naH prco-ne.| 13.0 yAt / adhunA'kSarArthaH kathA thyate ne| 14.kiMbhUtA bhavantu ? ne| 15.kva? ityAha re-'gnau / agnizabdenA'tra tadArAdhanAdi grAhyam / Ana (?)zA'gnyArAdhanAdAvasmanmatayaH pravartanazIlA bhavantvityayamarthaH sampanna: ne. ! 16.ki viziSTe re ? bhargode-'vantImA tyu)-rdAhakaH / avate. zrIsiddhahemadhAtupAThe dahanArthatayA paThitatvAt ne.| 17. yasya yA )'sau ne. 1 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusaMdhAna - 17* 185 yatkAlidAsaH krodhaM prabho ! saMhara saMhareti yAvadriraH khe marutAM caranti / tAvat sa vahnirbhavanetrajanma (nmA) bhasmAvazeSaM madanaM cakAra // 1 // taM dadAtyAyadhakebhya iti bhargodaH / tathA ca zivadharmottarasUtrampUjayA vipulaM rAjya - magnikAryeNa sampadaH / tapaH pApavizuddhayarthaM dhyAnaM jJAnaM ca muktidam // 1 // punaH kim ? dhImahi dhiyaH paNDitA: mahaH pUjakA yasya sa tathA / tatra kiM svacchandenA'smAtayaH pravarttantAm ? netyAha- pracodayAcodanaM codayA- codanA ityartha: / 'Ni vettyAsa zranthe 'ti sUtreNA'naprAptAvapi 'zaMsi pratyayA' diti sUtreNa bAhulakAdaH Nerluk prasaGga iti cet ? na / Ni luko'nityavAt / tathA ca dhAtupArAyaNaM bhISmAdibhyo 'no (nA) pavAdaapratyeya'pi Niluki bhISAdirUpasiddhayai advidhAnaM Niluko'nityatvajJApanArtham / tena suprakampA ityAdi siddham / codanA ca kriyAM prati pravartakaM 'vAkyaM, yathA- 'agnihotraM 1 juhuyAt svarga' kAma:' / 'yathA''ha haribhadrasUriH SaDadarzanasamuccayecodanAlakSaNo dharmo codanA tu kriyAM prati / pravartakaM vacaH prAhuH svaH kAmo'gni yathA yajet // 1 // 9 prakarSeNa codayA- pracodayA" / pracodayA ca asminnastIti 'abhrAdibhya' iti gaNasyA''kRtigaNatvAt apratyaye pracodayo - vedaH, tasmAt - vedopadezamAzrityetyarthaH / 'gamyayapaH karmAdhAre' iti paJcamI / kiMbhUtAdvedAt ? saviturvaH | "kAdambakhaNDitadalAni va paGkajAni " ityAdau vasya upamAnArthe rUDhatvena AdityAdiva, samastArthaprakAzakatvAt / tasmAdvedAdasmanmatayo 'gnyArAdhanAdau pravartya(rtta)ntAm / - 1. bhargodaH tasmin / agnitarpiNAM zAstre sampatsaMprAptAbhidhAnAt sampadAM ca kAmahetutvAt / tathA ca0 ne. / 2. 0matayaH pAvakatarpaNAdau ne. / 3. 0treNA'prAptA0 tA. / 4. bhISAdInAM sidhAnaM Niluko0 ne / 5. siddhamiti ne. / 6. vacanaM ne. / 7. 0kAma iti ne. / 8. vyAcakAra SaDdarzanasamuccayakAraH ne. / 9. iti ne. / 10. 0dayA'sminnastIti / 'abhrAdibhya' iti bahuvacanasyA''kRtigaNajJApanArthatvAt apratyaye codayo vedaH ne. / 11. zabdasya' kAdambakhaNDitadalAni ca va ) paGkajAnI 'tyAdiH upamAnArthasyatvA( rthatvA ) dAdityAdiva samastArthaprakAzakatayA bhAskaratulyAdityarthaH / ne. / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusaMdhAna-17 * 186 yatra yattadonityAni(bhi)sambandhAdvidyate / omityakSaraM chandasAmAdibhUtatvAttasya kiM vi0? bhUrbhuvaH svastat - bhuvanatrayavyApi / tahi kiJcidabhidheyasattAsamAviSTaM vastu gurusampradAyayuktyA'nviSyamANamatra' kAre zAbdaparyAyeNA'vApyate / sarvavAdibhiravigAnenA'sya sakalabhuvanatrayakamalAdhigame bIjatayopavaNitatvAditi paribhAvanIyametat / ata evA'syA'sAdhAraNaM vizeSaNa mAha ANyamiti / aNyate uccAryate iti ANyaM-praNidheyam / kasya ? ityAha vasya / 'u brahmA, u: zambhuH, azca viSNuH. samAhAravazAt-vam, tenA'pi dhyeyam / vasyeti kartari SaSThI kRtyasya veti / ____ yadvA vedAt kiM0? saviturutpAdayituH vyApyamAha ityAdi prAgvat / zeSa prAgvat / navaraM va zabdo vAkyAlaGkAre jJeyaH / re ANyamityAkAralopa: 'prAktanayuktito jJeyaH / iti bhATTadarzanAbhiprAyeNa mantrasya vyAkhyA // 7 // zrI // atha ke cit paramezvarasya praNidhAnamAha:- , ityAdi / iti / prAgvat / he bhUrbhuvaH - he sarvavyApin ! vede'pyuktam-'puruSa evedaM yadbhUta'mityAdi / vareNyeti-pUrvAnunAsikarItyA / 11bhargodeva iti - bhargazca uzca teSAmapi sandhyAdizravaNAt / tathA hi - - - - - - 1. 0sA Adi0 ne, / 2. 0matrokArazabdaparyAye naiva nA'pyate ne / 3. sarvairapi pravAdibhiravigA. ne. / 4. 0SaNAntaramAha ne. / 5. uzca brahmA, uca zaGkaraH, azca puruSottamaH sandhivazAt vam-puruSatrayam, tenA'pi dhyeyamiti bhAvaH / ne. / 6. veti lakSaNAt ne. / 7. 0pAdayituriti yAvat / kiM tat vyApya0 ne. / 8. prAktanavAcoyukterevAvaseyaH / tadayaM samudAyArtho-yasma(smin vede AdAvaskhalitajagattrayavyApi devatrayeNA'pi praNidheyaH yazca udbhIryate yazca samastArthaprakAzane nai)kabhAskarastasya vedasyopadezamAzritya kAmasampatkaraNe vidvajjanA: abhyarcanIyeva ArAdhane A A )smAkInA buddhayaH pravartantAm / iti bhA( bhA)TTadarzane mantravyAkhyA // 7 // 9. atha sAmAnyena sarvapravAdi saMvAdizvara svasvarUpasya paramezvarasya praNidhAnamidambhUrbhuvaH svastadityAdi ne. / 10. evedamiti ne. / 11. bhagoM bharga0 ne. / 12. teSAmapi deva ArAdhanAtvavAcyam, teSAM sandhyA nAsti teSAmapi sandhyAdizravaNAt, tathA. ne. / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusaMdhAna - 17* 187 aSTavargAntagaM bIjaM kavargasya ca pUrvakam / vahninopari saMyuktaM gaganena vibhUSitam // 1 // etaddevi ! paraM tattvaM yo'bhijAnAti tattvataH / saMsArabandhanaM chittvA sa gacchet paramAM gatim // 2 // 1 iti vacanaprAmANyAt / sya-antaya / kamityAha- dhiyaH- dhIzcittaM tasya / iH kAmastaM manaH kAme hi dhvaste dhvastAveva vAkkAyakAmau / ahidhiya: krUratAdyAstAdyapi vinAzaya / caM vinA'pi 5 samuccayo'tra gamyaH / aharaharnayamAno gAmaMzca (mazvaM ) puruSaM pazum / vaivasvato na tRpyati surAyA iva durmadI // 3 // ityAdAviva / tathA yoni saccittAdikAM ca caturazItilakSasaGkhyAvacchtriAM karotIti pyantAt kvipi Ni luki ca yon saMsArastasmAd yonaH- "saMsArAt pracodaya, asmAniti zeSa: / 'kAmAdidhvasanapUrvamasmAn muktiM prApaya ityabhiprAyaH / na tu yonaH pracodayetyanenaiva kAmAdidhvaMsanamaryAdApatram, muktatAyAstatrAntarIyakatvAditi cet / satyam, muktyarthinA pUrvaM kAmAdi jayo vidheyaH, ityupAyopeyabhAvajJApanArthamityadoSaH / tathA at iti saugatapakSavat / " iti sarvadarzanAbhiprAyeNa mantrasya vyAkhyA // 8 || athA'sau gAyatrImantraH sarvabIjAkSaranidhiH iti dvijapravAdamAzritya katicinmantrAkSarabIjAni pradarzyante / tadyathA iti bIjAkSaraM akSapAdapakSapradarzinaprabhAvadimAtram / tatra ca bhargoda iti dhyAnakAryApekSaM varNasUcanam / tathAhi 14 bharga - 1. tantraM ne| 2. ityAdi ne / 3. dhI dhIzca( zci) ttaM tayaH ne| 4. dhvaMsite ne. / 5. samuccayasya gama(mya ) mAnatvAt ne. / 6. 0 dikaM caturazItilakSasaGkhyAvicchinnApAkarotI0 ne. / 7. yonaH tA. / 8. saMsArodadheH ne. / 9. kAmakrodhAdi0 ne. / 10. yo: naH pracodayetyanenaiva kAmAdidhvaMsama( na ) marthApannaM muktatAyA sUtrantarAyakItvAtrArthasya dhImahi dhiya ityanenaiveti cenna ne. / 11. iti sarvadarzane mantra - vyAkhyA ne. / 12. * gAyatrI sarvajJabIjA0 ne. / 13. bhargode ne / 14. bharga itIzvara0 ne. / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusaMdhAna-17. 188 Izvarastena ca zvetavarNo lakSyate / zAntikapauSTikAdau u riti brahmA, sa ca pIta'varNa vyajayati / stambhAdau pItaraktayozca kavirUdayA aikyAt raktavarNasyA'pi grahaNaM vazyAkarSaNayoH / da iti kRSNaH, tena ca kRSNavarNo 'lakSyate vidveSoccATanAvasAneSu / ityAdiranyo'pi zrImato'sya bIjAkSarasya praNidhAnavidhiryathAmnAyamavaseyaH / yathA- mu ityanena - vaTTakalA arihaMtA niuNA siddhA ya loDhakala sUrI(?) / "uvajjhAyA suddhakalA dIhakalA sAhuNo 6 bhaNiA // 1 // iti gAthoktarahasyena parameSThipaJcakameva mahAnandArthinA dhyeyamiti / athavA bhUrityanena pRthvItattvamucyate / 'bhu ityanena bhuvanaM-jalatattvam, va iti vahnitattvam, svastatsavi ityanena vAkhAkAze / tatra sa ityanena vAyutattvam, svaruva'lokaM mukhamastaka rUpam vi ityanena viyattattvam, tanoti-vyApnoti iti svastat / nyAyazcaiSAm - tattvapaJcakamidaM vidhiyogAt smaryamANamaghajAtivighAti / kalpavRkSa iva bhaktiparANAM pUrayatyabhimatAni na kAni ? // 1 // atha vareNyaM dhImahi 'iti / hi hakAre rephe ca, dhI iti IkAre "NyaM iti bindau ca yojite mAyAbIjam / tadapyacintyazaktiyuktam, "sarvamantrasArvabhaumatvAt / idameva ca udgIthAditattvam / / mahidhiyoyona iti / nAtparasya visargasya mAdhojanena ma iti bhAvAttadantaM sanmantraH varNAnteti(?) ityAdi vacanAt / tathA vareNyamiti vasthA(?)vakArAtpare "ekAre Nyamiti bindau ca vAgbIjaM aiM / adhImahi ityatrA''rhataH pakSei: kAma uktaH, 15atastaddhIH / kimAha-sarveSAM mantrANAM sAMyogikatvAt / 1. 0varNaM dhvana ka (?) ti ne. / 2. gamyate ne / 3. nAvasAdaneSu tA. / 4. yadi vA ne. / 5. uvajjhAya visuddha. tA. / 6. suhyA ne. / 7. bhu ityanena vAyuAkAzatattve / tatra sa ityanena vAyutattvam, vi ityanena viyattattva svarUvalokaM mukhamastakarUpaM tanoti-vyApnoti0 ne.| 8.0mastakatattvam tA. / 9. iti hakAre rephe0 ne / 10. vaNyaM ne / 11. sarvamantreSu sArvabhaumAdhinatvAt ne. / 12. ca udrIthAdikam ne. / 13. 0pareragatai ne. / 14. ekAro tA. / 15. atastadvIjasmarabIjazrIbIjapramukhAkSarANAM saMyoga zrIpadmAvatItripurAdidevatArAdhanA mahAmantrA si ? dinibandhanaM bhavantItira ? kAreNa baddhadbhiH svaprajJAnusAreNa vAcyam / sayogikA amI arthA iti cet kA?) / kimAha ne / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusaMdhAna-17. 189 tathA ca paThyate - amantramakSaraM nAsti nAsti mUlamanauSadham / adhanA 'pRthivI nAsti saMyogAH khalu durlabhAH // 1 // evaM rakSAdiyantrANi / yathA'tra mAyAbIjamuktaM tadupari yantranyAsaH kriyatapa / vizyayantraM tathA vazyAdi prayogA apyatra jJeyAH / yadvA bhargozabdAgorocanA mahIti manaHzilA deva iti pracodayAditi dAbalAni ebhiH savituriti vA zabdAdvizeSako vilepanaM vA yo iti yo zabdAdvizeSayonimatInAM strINAM nRzabdAt narANAM prItikaraM tathA pracodayA pradIyamAnAnAM viSANAmasAdhyatA nidAnamityAdi / adhImahIti ajAmeSazRGgI tasyAH "pracodayA, dAilAni patrANi bhA 1 sarpiSA saha, bhargo iti bhAt bhakSayet / vareNyamiti vAd balavIryakaraM, pracoda iti prAt prabhajana harantyAdyoSadhavidhayo'pyatra jJeyAH / vyAkhyAbhiAkhyA // asau gAyatrImantraH / cakre zrIzubhatilako-pAdhyAyaiH svamatizilpakalpanayA / vyAkhyAnaM gAyatryAH krIDAmAtropayo gamidam // 1 // iti gAyatrImantravRttilikhitA saMvat nayana-rasA-(9)Gka-za"zi varSe ASADhA'site pakSe SaSThamyAM bhomavAsare / zrImadaNahillapurapattananivAsIyazrImAlijJAti(tI)ya zrIlakSmIzaGkarAtmajena govarddhanenedaM sUtraM likhitam // A pustaka saMvat 1555nA varasamAM aiMdrIgrAme paM. saMyamaratnagaNituM lakheluM hatuM te parathI lakhyuM che. 1. pRthvI ne. 2. vatsayantraM tA. 1 3. 0ti akArAdajAmeSa0 ne. / 4. pracodayati ne. /