Book Title: Dashvaikalik Sutra Vrutti Ane Dinag
Author(s): Jambuvijay
Publisher: Jambuvijay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249686/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIdazavaikAlisUtravRtti ane diphnAga lekhaka--pUjya munirAja zrIja'bhUvijayajI AcArya bhagavAna zrImAna siddhasena divAkara jema jainadarzanamAM atyAre prasiddha jaina nyAyanA pitA ane AdyapuruSa tarIke gaNAya che, te ja pramANe baudghanyAyanA pitA ( Father of the Buddhist logic ) tarIke bauddhadarzanamAM baudAcArya dinAgane gaNavAmAM Ave che. sAmAnya rIte aitihAsikeAnI saMbhAvanA pramANe, dinAganA samaya vikramanI cothI zatAbdImAM mAnavAmAM Ave che. dinAganu bauddhadarzanamAM eTaluM badhuM mahattvanuM sthAna che ke dAga pachI thayelA tamAma bauddhadAnike sAkSAta athavA paraparAe ni nAgane ja anusaryAM che. AkhI baudghanyAyanI ubhAraNI diAge nirUpelA ane nakkI karelA siddhAMtAnA pAyA upara ja karavAmAM AvelI che. AthI ja diphnAga pachI thayelA lagabhaga tamAma baudvetara dAnikAe pAta-potAnA graMthAmAM dinAganI joradAra samAlAcanA karI che, ane peAtAnA maMtavyanuM sama-na karavA mATe athavA te niAganAM maMtavyeAnu khaDana karavA mATe temaNe aneka sthaLeAe niAganA graMthAmAMthI vAkayo athavA zlokA laI te peAMta-peAtAnA graMthAmAM uSkRta karyAM che. A krama lagabhaga traNase varSa sudhI teA joradAra cAlyeA. tyAra pachI bauddha paraMparAmAM dharmI nAme mahAna vAdI utpanna thayA. teNe dvinAganA graMtha pramANasamuccaya upara pramANavAtika nAmanI meTI TIkA racIne daphnAganA siddhAMtAne ghaNA vega ApyA. tyAra pachIthI bauddhaMtara dAnikA paNu dharma kItinuM khaMDana karavA pAchaLa pravRtta thavA lAgyA. te pahelAM bauddhanyAya saMbadhI lagabhaga badhuM khaMDana-maMDana dinAganA vAkayAne lai te ja karavAmAM AvatuM hatuM. eka samaya tA evA hatA ke dArzanika kSetramAM niAga eka balavattara pratispardhI tarIke gaNAtA hatA. AthI ja nyAyakreInanA vAtsyAyanapraNIta nyAyabhASya uparanI nyAyavAtika nAmanI prasiddha TIkAnA raciyatA udyotakare lagabhaga tamAma zakti niAganA khaDana pAchaLa lagAvI che. ema kahevAya che ke, teNe nyAyArtikanI racanA daphnAganuM khaMDana karavA mATe ja mukhyatayA karI hatI. A nyAyAti kanuM dhamakItie joradAra khaDana karyuM hatuM tethI dha kIrti e udbhAvelA DhASAnA nirAsa karIne nyAyavAti kaneA udghAra karavA mATe satantra-svataMtra vAcaspatimitra tenA upara nyAyAtikatApa TIkA nAmanI vRtti racI hatI je suprasiddha che. jinazAsanaprabhAvaka AcArya bhagavAna zrImaGgAdI kSamAzramaNe racelA nayacakranA (eka SaSpAMza) ? bhAgamAM paNa niAganuM ja khaMDana bhareluM che. AthI dinAganuM ane tenA graMthAnu` bauddhadarzIna sAhityanA itihAsamAM ghaNuM mahattvanuM sthAna che. dinAga prasiddha baudvAyA vasubanA ziSya hatA. kharI rIte badanAga tenuM nAma nathI paNa vizeSaNa che. paravAdIone parAjaya karavAmAM diggaja jevA sama hovAthI tene 'dinAga ' evuM vizeSaNa ApavAmAM AvyuM hatuM ane pAchaLathI te nAmathI " Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 75 aMka : 4 ] zrIdazavaikAlika............dinAga ja mukhyatave tenI prasiddhi thaI che. bAkI vastutaH to tenuM nAma vitta athavA sUtta hatuM. bhUtakALamAM sarvisa (cakSatta), mUri (mUtatta) vagere ghaNAM nAme pracAramAM hatAM. tevA prakAranuM A tenuM phiza nAma hatuM. saMskRtamAM vatta nAma hatuM ane prAkRta bhASAmAM tenuM hina rUpAMtara hatuM. A hakIkata aneka pramANethI siddha thAya che. nayacakavRtti, anekAnajayapatAkA vagere aneka jaina graMthomAM teno vija nAmathI ullekha karavAmAM AvyuM che. A vija zabdanuM saMskRta bhASAmAM vatta evuM rUpAMtara karIne tavArthasUtranI vRttimAM AcAryapravara gaMdhahastI zrI siddhasenagaNue tathA vAttavAmikSareva e pramANe tene ratta evA nAmathI ullekha karyo che. A ja hakIkta, eka bIjA pramANuthI paNa siddha thAya che. sAtamI zatAbdImAM bhAratavarSanuM paryaTana karanArA cInI pravAsI hyunatsAMga tathA IsiMge pitAnA pravAsa vRttAMtamAM diknAgane ja nAmathI ullekha karyo che. temaja bIjA paNa aneka cInI bhASAnA graMthomAM didbhAgane ja nAmathI ullekha che. zarUAtamAM ghaNuM pAzcAtya vidvAne A cenna zabda mULa saMskRta vina zabdane cInI bhASAmAM barAbara uccAra karatAM na AvaDavAthI thayele apabhraMza che, ema mAnatA hatA paraMtu hyunatsAMganA cInI vRttAMtanA IMglIza bhASAMtaramAM veTarsa (Watters) bilakula spaSTa karyuM che ke bina zabdane apabhraMza ja nathI ja. kAraNuM ke cInI graMthanI aMdara ja roja zabda upara TippaNa karatAM jaNAvyuM che ke je zabdano artha "Apela' (Givenetta) e thAya che. A barAbara ApaNA hina ane rattano artha paNa "Apela" evA ja thAya che. eTale cInI graMthamAM Avato ceja zabda jaina graMthamAM AvatA hira ane rutta zabda e badhA ja dinAganAM ala nAme che ane "dinAgA" e tenuM vizeSaNa che. aitihAsika saMzodhananI daSTie vicAra karIe te mAre ema kahevuM joIe ke dinAganuM mULa tija nAma sAcavI rAkhavAne yaza jainagraMthane ja phALe jAya che. kAraNa ke jenetara graMthamAM koI paNa sthaLe phiza nAma jovAmAM AvatuM nathI. eTaluM ja nahi, paNa khuda bauddhadarzananA graMthamAM paNa Triba nAma jALavI rAkhavAmAM AvyuM dekhAtuM nathI. e badhA graMthamAM dinAga nAma ja jovAmAM Ave che. didbhAge pramANapurA (saMpanna vRtti sahita), cAraNa, cAyaveza, gAvanArI (paNa vRtti sahita), trisTa rakSA tathA "tuma vagere nyAyagraMthanI racanA karI che. temAM pramANasamaya sauthI moTo ane tene sauthI vadhAre mahattavane (Masterpiece) graMtha 1. Get On Yuan-Chawang's Travels in India (By WATTERS) Vol. II, p. 210 2. A graMtha saMskRtamAM naSTa thaI gayo che. tene TibeTana bhASAmAM anuvAda maLatuM nathI. paraMtu tene cInI bhASAmAM anuvAda maLe che. tenA uparathI rema(iTAlI)nA prophesara Giuseppe tucci e IMglIza bhASAmAM anuvAda karIne jarmanInI HELDELBERTnI yunivarsITInA JARBUCH des instituts flir Buddhismvs-Rande Vol. J. mAM prakAzita karyo che. 3. saMskRtamAM naSTa thaI gayelA A graMthane TibeTana tathA cInI bhASAMtara uparathI saMskRtamAM anuvAda karIne avyAsvAmI zAstrIe madrAsanI Athara lAyabrerI taraphathI pragaTa karyo che. i. saMskRtamAM naSTa thaI gayelA e grathanA TibeTana anuvAda uparathI durgAcaraNa caTTopAdhyAye saMskRtamAM anuvAda karyo che, ane te kalakattAnA Indian Historical Quarterly nAmanA vaimAsikamAM Vod, IX pp. 262-272 tathA 511-51mAM chapAyo che. tenuM nAma "hetucakranirNaya' rAkhavAmAM AvyuM che, Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ] zrI jaina satya prakAza [[varSa : 17 gaNAya che. paraMtu e jANI levuM jarUrI che ke navA praveza sivAyanA upara jaNAvelA tamAma dinAganA graMtha tenA mUla saMskRta svarUpamAM naSTa thaI gayA che. cAyaverAnI rakSA karavAne yaza paNa pATaNa ane jesalameranA jaina graMthabhaMDArone tathA anyadarzananA graMthanI paNa rakSA karavAnI jainAcAryonI udAra ane udAra mane vRttine ja phALe jAya che. dinAganA bAkInA graMtha tenA mUla saMskRta svarUpamAM naSTa thaI gayA manAya che. ane mArA vidvAna mitra raMgAsvAmI rAmAnuja AyaMgaranA jaNAvavA pramANe The original itself which was in Sanskrit wholly disappeared and does not seem to have been heard of in India after the advent of Moslem rule. hiMdusthAnamAM muslima rAjya sthapAyA pachI e saMskRta graMthanuM nAma paNa koInA sAMbhaLavAmAM AvyuM hoya ema lAgatuM nathI. chatAM e jANavuM rasaprada thaI thaI paDaze ke dinAgatA upara jaNAvelA saMskatagraMtha naSTa thaI gayA hovA chatAM paNa AjathI hajAra varSa pUrve cIna tathA TibeTanA lekAe tenA cInI tathA TibeTana bhASAmAM karelA anuvAdo (bhASAMtare ) maLI Ave che. temAM paNa TibeTana bhASAmAM je anuvAdo che te akSaraza che ane ghaNu sArA che. je A bhASAne abhyAsa karIne A anuvAdene vAMcavAmAM Ave te lagabhaga mUlagUMthanI garaja sAre, ema kahI zakAya. paraMtu badhA A bhASA zIkhI na zake. AthI mahesuranI yunivarsITi risarca InsTITayuTa ane orienTala lAyabrerInA suprinTenDanTa zrIraMgAsvAmI rAmAnuja AyaMgara zAMtiniketanamAM remanA prophesara TucI pAse TibeTana bhASAne abhyAsa karatA hatA tyAre A TibeTanagraMtha jevAmAM AvatAM tenuM aitihAsika mahatva dhyAnamAM rAkhIne A TibeTana anuvAda uparathI pharIthI saMskRtamAM anuvAda (Retranslation) karIne tene sarvajanasulabha banAvavA mATe temaNe kaThinatara parizrama zarU karyo. eka te TibeTana bhASA ja kaThiNa ane vicitra che. uparAMta tene abhyAsa bhAratamAM baMgALanI aMdara zAMtiniketana, kalakattA yunivarsITi vagere be-pAMca sthaLee ja karAvavAmAM Ave che. TibeTana anuvAda lagabhaga hajAra varSa pUrve thayA hevAthI hajAra varSa pUrvenI TibeTana bhASAmAM ane Aje TibeTamAM bolAtI bhASAmAM ghaNuM ja moTuM aMtara paDI gayuM che eTale prAcIna TibeTana bhASAnA saMskRtAnusArI anuvAdo mATe prAcIna TibeTana bhASA zIkhavI paDe che. bhAratamAM kAzI, kalakattA, zAMtiniketana, dArjIlIMga, nAlaMdA, Azvara (madrAsa) vagere cha-sAta sthaLoe ja TibeTana bhASAnA graMtha che. AmAMnI ghaNIkharI saMsthAo bahAra graMtha vAMcavA mATe apAtI nathI. eTale bhASA zIkhyA pachI A graMtha meLavatAM ya nAke dama AvI jAya che. chatAM A badhI muzkelIone pAra karIne mArA vidvAna mitra raMgAsvAmI AyaMgare pramANusamuccayanA TibeTana anuvAda uparathI saMskRtamAM pharI anuvAda karIne tene prathama pariccheda AjathI vIsa varSa pUrve prakAzita karyo che ane te A viSayamAM rasa dharAvatA ane saMzodhana karatA vidvAnone atyaMta upayogI nivaDo che. pramANasamuccayanA 1 pratyakSa, 2 svArthInumAna, 3 parArthanumAna, 4 daSTAnta (udAharaNa), 5 apaha, 6 jAti -ema kulle cha pariccheda che badho graMtha padyamAM anuSNubha chaMdamAM racAyelo che. AnA upara dinAganI 1. cAyavera graMtha vaDodarAnA gAyakavADa orienTala sIrIjha taraphathI ghaNu vakhata pUrve prakAzita thaI gayo che. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka: 4 ] zrIdazavaikAlika kriznAga [ 77 pAvRtti gadyabaddha che. 1le pratyakSa pariccheda te pragaTa thaI cUkele che. have bIje, trIje tathA cothe pariccheda paNa ghaNuM aMze taiyAra thaI gayA che, ane thoDA samaya pachI prakAzita thavAnA che. A taiyAra karavAmAM jainadarzananA nayacakra vagere graMthomAMthI ghaNI ja moTI sahAya maLelI che. TibeTana graMtho uparathI saMskRtamAM anuvAda karavAmAM meTI muzkelI e che ke saMskRtamAM karela anuvAda mULa saMskRtane zabdazaH barAbara maLato che, ema khAtrIthI kahI zakAya nahi. mULa saMskRtane artha ane azaya navA saMskRta anuvAdamAM AvI jAya kharA, paNa zabdomAM ane tenA kramamAM ghaNI ja vAra pharaka paDI jAya che. AthI eka mArga e che ke mULa saMskRtagraMthamAMthI bIjA graMthakAroe je vAkyo je je graMthomAM uddhata karyA hoya te te graMthamAMthI te te vAkyone vINI vINIne saMgraha karavAmAM Ave che. Ama karavAthI teTalAM vAkya mULa saMskRta svarUpamAM barAbara yathAvasthita maLI jAya che, ane teTalA bhAgane TibeTana anuvAda uparathI saMskRtamAM anuvAda karavAnuM kaSTa ApoApa maTI jAya che. AvAM anekAneka vAkyo jenadarzananA graMthomAM bharelAM che. jenadarzananA graMthonuM parizIlana karavAmAM Ave che temAMthI AvAM seMkaDe vAkyo maLI zake tema che ke je TibeTana anuvAdo uparathI saMskRtamAM pharI anuvAda karavA prayatna karI rahelA deza-paradezanA vidvAnone atyaMta lAbhadAyaka thAya tevAM che. je jaina graMthonuM parizIlana karavAmAM nahi Ave te e prayatnamAM jarUra khAmI rahI javAno saMbhava che. prAcIna bhAratavarSanuM aitihAsika ane saMzodhanAtmaka adhyayana karavA mATe jenadarzananA graMtho e moTe mUlyavAna khajAne che. jyAM sudhI jainasAhityane upayoga nahi karavAmAM Ave tyAM sudhI e saMzodhana ane adhyayana adhUrAM ja rahevAnAM che, e nizcita che. | hebiTIkA ( arcaTakRta) je saMskRtamAM naSTa thaI gayelI ja mAnavAmAM AvatI hatI te pATaNanA jaina graMthabhaMDAramAMthI maLI Ave che. A hetubiMduTIkA bauddhAcArya dharmakItie racelA hetubiMdu uparanuM vivaraNa che. pATaNanA jaina bhaMDAramAMthI maLI AvelI pratimAM mAtra TIkA ja che, paNa hetubiMdu mULa nathI. hetabiMdu mULa naSTa thaI gayuM mAnavAmAM Ave che, tene TibeTana anuvAda mAtra maLe che. kalikAlasarvajJa A. bha. zrIhemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA gurubaMdhu zrI pradyumnasUrinA ziSya zrIcaMdrasenAcArya racelA "utpAdAdisiddhi' nAmanA graMthamAM hetubiMdu mULamAMthI thokaDAbaMdha lAMbA lAMbA pAThanA pATho uddhata karelA che. nAza pAmI gayelA hetubiMdu mULane ghaNo moTo bhAga A avataraNene AdhAre taiyAra karI zakAya tema che. paM. zrIsukhalAlajIe hetubiMduTIkA chapAvatI vakhate sAthe sAthe hetubiMdumULa paNa chApavA mATe temaNe TibeTana anuvAda uparathI rAhula sAMkRtyAyana tathA puruSottamadAsa tArakasa (AkelAvALA) pAse saMskRtamAM hetabiMdumULa taiyAra karAvyuM hatuM. paNa tyAra pachI temaNe utpAdAdisiddhine AdhAre temAM ghaNo moTo pheraphAra karIne pachI ja chapAvyuM hatuM ane tethI suMdara banyuM che. sAmAnya rIte aprasiddha utpAdAdisiddhi nAmanA jaina graMthamAM A mATe amUlya khajAne bharyo haze, 1. A graMtha vaDedarAnI gAyakavADa orienTala sIrIjha taraphathI chapAya che, Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ] zrI jaina satya prakAza [varSa : 17 evI bhAgye ja koI jainetara paMDitane kalpanA paNa Ave. jo A jainagraMthano upayoga karavAmAM na Avyo hota te hetubiMdumULamAM ghaNI ja khAmI rahI gaI hota. mATe ja kahuM chuM ke jena sAhityane sarvAgI abhyAsa jaina temaja jainetarane mATe aneka dRSTie atyaMta lAbhadAyaka che. zrIraMgAsvAmI AyaMgare TibeTana anuvAda uparathI saMskRtamAM anuvAda karIne pramANasamuccayane je prathama paricchede prakAzita karyo che, temAM paNa nayacakravRtti, sanmativRtti vagere graMthonI sahAya na levAmAM AvI hovAthI keTalIka khAmIo rahI gaI che. have teo 'nayacakravRtti' vagerenI sahAya laIne pratyakSa pariccheda pharI chapAvavA Icche che, ane tyAra pachIne paricchedomAM jenane pUrepUre upayoga karIne vyavasthita karyA pachI ja te paricchedone chapAvavA Icche che. evA evA sthAne jainagraMthamAM amUlya sAmagrI paDelI che ke ravAbhAvika rIte koIne kalpanA paNa na Ave. ahIM huM evuM ja eka udAharaNa ApavA , pramANasamuccayanA TibeTana bhASAMtaramAM cothA daSTAnta paricchedamAM nIce pramANe bIjA naMbaranI kArikA javAmAM Ave che gatana-chigs bgubbyaDi jais-proba vsyab-vya-med-la med-pa-di be gaG-la ni bastan-vya-ba de chos-mthan daG cig-zos Jis Ane gujarAtImAM nIce pramANe bhAvArtha thAya che: "sAdhya sAthe hetune anugama tathA sAdhyanA abhAvamAM hetune abhAva je vastumAM batAvavAmAM Ave che tene dRSTAnta kahevAmAM Ave che. ane tenA sAdhamya tathA vaidharyuM evA be prakAre che." tapAsa karatAM barAbara A arthane maLate mULa saMskRtakArikAne rUbhAga udyotakAranA nyAyavAtikamAM nIce mujaba maLe che " sAdhyenAnugamo hetoH sAdhyAbhAve ca naastitaa| khyApyate yatra dRSTAntaH" eTale ATale aMza jainetara graMthomAM barAbara mULa saMskRta svarUpamAM maLI Ave che. paNa bAkI rahele bhAga (cothuM caraNa) mULa svarUpamAM kyAMya zodhyo jaDato nathI, TibeTana uparathI saMskRta taiyAra karavAmAM Ave to paNa mULamAM jevuM hatuM tevuM ja taiyAra karavuM azakyaprAya che. saddabhAgya mane AnuM cothuM caraNa evA jainagraMthamAMthI maLI AvyuM che ke bhAgye ja je graMthanI koIne kalpanA paNa Ave. A graMtha che dazavaikAlikasUtranI AcArya zrIharibhadrasUrIzvarajI mahArAjAe racelI "ziSyahitA' nAmanI vRtti. A graMtha koI dArzanika graMtha nathI, temaja temAM bhAgye ja koI dArzanika paMkti paNa haze. AmAM mukhyata: Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka: 4 ] zrIdazavaikAlika...........diDanAga [ 79 munionA AcAranuM ja varNana che. eTale AvA AcArapradhAna Agamika graMthamAM mahatvanI dArzanika mAhitI maLI AvavAnI kalpanA paNa bhAgye ja koIne Ave, chatAM uparanI je apUrNa kArikA che te saMpUrNa svarUpamAM "dazavaikAlikattimAM (pR. 14 b) prathama adhyayananI 53mI gAthAnI vRttimAM nIce mujaba maLI Ave che? sAdhyenAnugamo hetoH sAdhyAbhAve ca nAstitA / khyApyete yatra dRSTAntaH sa sAdharmyataro dvidhA / A rIte AkhI kArikA jainagraMthanI sahAyathI taiyAra thaI jAya che. jenagraMthanI sahAya vinA e taiyAra karavAnuM kArya Aje te azakyaprAya ja hatuM. ApaNI:daSTie kadAca A vAtanuM bahu mUlya nahi lAgatuM hoya paNa saMzodhakonI daSTie enuM ghaNuM ja moTuM mUlya che. saMzodhake te AvI AvI nAnI lAgatI vAtane zodhI kADhavA mATe sAhityanA AkhA mahAsAgaranuM maMthana karI nAkhatA hoya che, tema ja varSo sudhI ( ciMtA karyA karatA hoya che ane parizrama uThAvatA hoya che eTale AvI hakIkata maLI AvatAM teo AnaMdamagna thaI jAya che. pAzcAtya vidvAne cIna, barmA, silena vagere dezomAM pahelavahelAM bauddhonA paricayamAM AvyA hovAthI temaNe jyAM tyAM bauddhonI ja vAha vAha karI che, ane bauddhasAhitya-sthApatyo vagerene ja ghaNuM mahattva ApyuM che, ane jainadarzana prati temane ceDA-vattA aMze upekSAbhAva rahyo che. bhAratIya saMzodhake moTe bhAga paNa pAzcAtyone anusArI hovAthI jainadarzana pratye udAsInakAya rahyo che. paNa hamaNAM keTalAMka varSothI emAM ghaNe phera paDavA lAgyo che. jenadarzana prati upekSAbhAva choDIne, jenasAhityamAM sau karatAM vadhAre vizvasanIya sAmagrIne khajAne rahele che, ema have teo mAnavA lAgyA che. paraMtu teo temanI upekSAvRttine sarvathA tyajI daIne jainasAhityanuM vAstavika mahatva ane mUlya svataH AMke ane jenasAhityane AdarapUrvaka ghaNuM moTA pramANamAM abhyAsa karavA lAge te mATe haju samaya lAgaze. paNa te pUrve ApaNe ja je ApaNI pAse rahelA amUlya khajAnAnI jagatane pratIti karAvIzuM te e upekSAvRtti ekadama tUTaze ane jaina sAhityamAM rahelA amUlya khajAnAnuM vAstavika mahattva sarvatra vidvAnomAM aMkAze. ema thaze te jainadarzana jainetara vidvAnane avazya prabhAvita karaze, mATe e rIte saMzodhana karIne ApaNe jenee ja jagata AgaLa ApaNuM bahumUlya saMzodhane raju karavAnI atyAre khAsa jarUra che. ane ApaNe ja te mATe bhagIratha prayatna kare paDaze. temaja jJAnapipAsuone temanA ghera beThAM jJAnarUpI ja ApaNe ja atyAre pUruM pADavuM paDaze ke je pIne jagata cakita thaI jaze. saM. 2008 mArgazIrSa kRSNa dazamI mu. mAlegAMva (ni-nA%i) munirAjazrI bhuvanavijayAntevAsI muni jambUvijaya