Bharatni Ek Viral Vibhuti

Author(s): Chitrabhanu
Publisher: Jain Yuvak Mandal
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005908/1

Page #1

PCO DOODOOC
coco૩૦૦૦ જ
-
ભારતની
વિરલ વિભૂતિ
જ ગપિતા, વિશ્વ-વધ, પ્રભુ મહાવીરના નિવણ ની
પુનિત સંસૃતિ નિમિત્તે
::::: (O) (
મુનિ શ્રી ચન્દ્રપ્રભસાગરેજી
- ( ચિત્રભાનુ )
:::::
પ્રકાશક જે ન યુવક મંડળ -વીર મગામ
વીર સ. ૨૪૭ ૬ આશ્વિન વી. સં. ૨૦ ૬ 6) G&@ા છa®® @I @G @lહઢિ0118) J® @ @ @®ક &િ

Page #2

नम्र सूचन એક તસાગરજી મહારાજના સદુપદેશથી,
મદના સુપુત્રો-ચુનીભાઇ, મણીભાઇ, તથા મેાહનભાઇએ પેાતાંના સ્વ "સસ્મરણાર્થે પુસ્તિકાને
इस ग्रन्थ के अभ्यास का कार्य पूर्ण होते ही नियत समयावधि में
આ
શીઘ્ર વાપસ ને થી છૂપા વક સહાય આપી છે.
जिससे अन्य वाचकगण इसका
उपयोग कर सकें.
નૈવેદ્ય
યુવાન, વિચારશીલૢ, સુપ્રસિદ્ધ વ્યાખ્યાતા મુનિ મહારાજ શ્રી ચંદ્રપ્રભસાગરજી મ॰ તરફથી “ ભારતની એક વિરલ વિભૂતિ ’” અને જાય ! એ મહાવીરના સપૂત” નામે એ નાનકડા લેખા અનુક્રમે “ સિદ્ધચક્ર ” અને “ કલ્યાણુ ” માસિકેમાં અગાઉ પ્રસિદ્ધ થઈ ગયા છે. તે હવે નાની પુસ્તિકાને આકારે આપની સમક્ષ રજૂ કરવામાં આવે છે.
46
મહારાજશ્રીએ પેાતાની ભાવવાહી ભાષામાં પ્રભુ મહાવીરનું રેખાચિત્ર અને એમનેા સદેશ રજૂ કરી સમાજને જાગ્રત કરવા પ્રયત્ન કર્યા છે; અને બીન્દ્ર નિબધમાં સાચા જૈન ” કેવા હાય તેનુ શબ્દચિત્ર આલેખ્યું છે.
તેમની કલ્પનાના સાચેા જૈન આજે ધડાય અને જગતને પોતાની સુવાસથી ભરી કે, એવી શુભ કામના સાથે અમે આ પુસ્તિકા સમાજ આગળ મૂઠ્ઠીએ છીએ,
શ્રી જૈન યુવક મંડળ વતી કાન્તિલાલ વાડીલાલ વારા બી. એ; એસ. ટીસી., ચાયતીર્થ, ગોવિંદ

Page #3

ભારતની
X®$$00
00*
એક વિરલ વિભૂતિ
OECOC૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦}}૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦OOD
હિંસાના ભડકાથી સળગતી દુનિયા પર, વિલાસમગ્ન દુનિયા પર, પાપથી ખદબદતી દુનિયા પર, ચૈત્ર શુદ્ઘ તેરસના પુનિત દિવસે એક અજોડ બાળકે-વિભૂતિએ અવતાર લીધા.
આંખમાં અમૃત, મુખકમળ પર મધુર સ્મિત, હૈયામાં કરુણા અને આત્મામાં અખંડ વિશ્વવાત્સલ્ય ભરીને અવતરેલી આ વિરલ વિભૂતિને જોઇ, દુનિયા દંગ ખની ગઇ.
આ વિરલ–વિભૂતિના આગમનથી દુઃખિયારી દુનિયા પ૨ સુખની ગુલામી હવાના સંચાર થયા. વસન્તની કામણુગારી કોકીલા આમ્રવૃક્ષની શાખા પર આનન્દ ને ઉલ્લાસથી ઝુલા ઝલતી, મંજીલ-ધ્વનિથી ટહૂકા કરવા લાગી. કુંજની ઘટાઓમાંથી મનેાહર પક્ષીએ મનેાજ્ઞ-ગીત ગાવા લાગ્યાં, શુભ્ર વસ્ત્રધારિણી સરિતા, પૂર્ણ સ્વાસ્થ્યથી ઝડપભેર મધુર હાસ્ય કરતી, સાગર ભણી ધસવા લાગી-વિશાળ આકાશમાં પરિભ્રમણ કરતા દીવાનાથના કામળ પ્રકાશ–પુંજ, ધરા પર વવા લાગ્યે, અને અવિરત નરકની યાતના ભાગવતાં પીડિત હૈયાં, આ શાન્ત અને સુખના મુક્ત વાતાવરણમાં વિહરવા લાગ્યાં, વાતાવરણ કાંઇક અલૌકિક હતું !

Page #4

ભારતની એક વિરલ વિભૂતિ
આ વિરલ વિભૂતિનો અવતાર થતાં, સ્વયં દેવેન્દ્રો એમના દશનાથે આવ્યા, મહાન ભૂપાલે અંજલિપૂર્વક એમની સામે શિર ઝુકાવીને, નમન કરવા લાગ્યા અનેક માનવે એમની સેવામાં હાજર થયા, અને વિશ્વને વૈભવ એમના ચરણમાં ખડકાવા લાગ્યો.
એ દિવસોમાં એમના યૌવનને રંગ જામ્યો. સંસાર ને રંગ પણ ખીલ્યો અને પ્રિયદર્શીના જેવું સંસ્કારી સંતાન પણ જગ્યું, પણું આ બધું એ વિરલ વિભૂતિને મન પુણ્યરૂપી રેગને નાશ કરવા માટે ઔષધરૂપ જ હતું. આમ કરતાં ત્રીશ વર્ષના વા'ણાં તે વિજળીના ચમકારની પેઠે વહી ગયાં. માનવીને સુખના દિવસે કેટલા સોહામણું લાગે છે !
દુનિયાના સદ્ભાગ્યના એક. મને હર પ્રભાતે, આ વિરલ વિભૂતિએ વૈભવથી ઉભરાતાં રાજમંદિરે અને હાલસોયાં નેહીઓને ત્યાગ કરીને, મહાભિનિષ્ક્રમણ કર્યું; કારણ કે દુનિયા એમને દુઃખથી છલકાતી દેખાણું. દુનિયા જ્યારે દુઃખથી રીબાતી હોય ત્યારે આ કેમળ હૈયું સુખમાં કેમ વિલસી શકે ?
આ વિરલ વિભૂતિના વસમા વિયોગની વેધક વાંસળી વાગી અને ક્ષત્રિયકુંડ ગામના ઉપવનમાં એક અજોડ કરુણ દૃશ્ય જાણ્યું. આ દશ્ય આ જીવનસમપક વિરલ વિભૂતિની વસમી વિદાયનું હતું. આ દશ્ય અનાથ હૈયાંઓની કમળ લાગણીઓથી છલકાતું હતું. આ દશ્ય વચ્ચે હૃદયવિદારક ઘેરા ડૂસકા અને સાચાં આંસુ પણ હતાં. હા! આકરી વિદાય કમળતાપૂર્વક ભજવાતી હતી. આ વિદાયન દશ્યમાંથી

Page #5

ભારતની એક વિરલ વિભૂતિ
વાત્સલ્ય અને કરુણાની ધારા ટપકતી હતી. આ વસમી વિદાયની વાંસળીમાંથી હૈયાને હચમચાવી મૂકે એવા કરુણ અને વેધર્ક સુરા વારંવાર આવી નાજુક હૈયાંઓને વ્યથિત કરતા હતા. પાતાનાં લઘુ અન્ધવનું આ મહાભિનિષ્ક્રમણ્ નન્તિવનના વાત્સલ્યપણું હૈયાને વલાવી નાંખતુ હતુ ં. જીવનમાં ક્ષણ માત્ર પણ છૂટો નહિ પડનાર પેાતાને લઘુબાન્ધવ આજે સદાને માટે ગૃહ-ત્યાગ કરે છે. ખરેખર, માનવીની પ્રિય વસ્તુ જાય છે ત્યારે એના જીવનનું સસ્ત્ર લેતી જ જાય છે!
v
ત્રીશ વર્ષ સુધી સૌરભવાળા તરુવરાની શીતળ છાયામાં વિહરનાર માનવી, અખંડઅગ્નિ ઝરતા તડકામાં તપે, પુષ્પની નાજુક શય્યામાં પેાઢનાર માનવી, કંટક પર કદમ ભરે, લાખ્ખાની સલામ ઝીલનાર માનવી, રક આર્યના અપમાન સહે; આ કાય કેટલું કપરુ છે ? એ તા અનુભવી નું હૈયું જ વેદી શકે-તે આ વિરલ વિભૂતિનું હૈયું જ!
...
...
સ્વયં ઈન્દ્ર મહારાજાએ મુકત કંઠે પ્રશંસા કરી“ આજે ભારતવર્ષમાં એક વિરલ વિભૂતિ છે કે જે મરણથી ગભરાતી નથી અને જીવનથી હર્ષ પામતી નથી, જેને સુખનાં મનાન સાધના ખુશ કરી શકતાં નથી અને દુઃખના, કર સાધના મુઝવી શકતા નથી. એ મહાવિભૂતિની દિવ્ય તપશ્ચર્યા આજે વિશ્વમાં અજોડ છે! 1’ આ પ્રશંસામાં કોઇ સામાન્ય માનવીના ત્યાગ, તપ અને ધૈર્યની કેવળ અતિશયેાકિત કરવામાં આવી છે, એમ ત્યાં સભામાં એડેલા ઇર્ષાળુ સંગમે માની લીધું, અને સાથે-સાથે નિશ્ચય

Page #6

ભારતની એક વિરલ વિભૂતિ કરીને ઊઠ કે, એ પામર માનવીને ત્યાગ, તપ અને વૈર્યમાંથી ચલિત કરીને, ઈન્દ્રની પ્રશંસાને અસત્ય બનાવું. આ નિશ્ચય કરતાં જ સંગમ દેવ મટી દાનવ બન્ય, અને એ વિરલ વિભૂતિ પાસે આવ્યું.
- સિંહનું રૂપ ધારણ કરી માનવ-હૈયાઓને વિદારી • નાખે એવી સિંહ-ગજનાઓ કરી જોઈ, પ્રલયકાળના
મેઘનું રૂપ ધારણ કરી વિજળીના કડાકાભડાકા કરી બ્રહ્માંડના કાન ફાડી નાખે એવા અવાજોના અખતરાઓ પણ કરી જોયા; અને છેલ્લે સર્વ શકિતઓ કેન્દ્રિત કરી, ભયંકર રાક્ષસનું રૂપ ધારણ કરી, એ વિરલ વિભૂતિ પર ત્રાટકવાનો પ્રયોગ પણ કરી જોયે; પણ એ બધું નિષ્ફળ નીવડયું !
આવા પ્રલયના ઝંઝાવાત અને ચકવાત વચ્ચે પણ જેમને હૈય–દીપક અચલ રીતે 'ઝળહળતો જઈ, સંગમ દંગ થઈ ગયો. એના અભિમાનના ચૂરેચૂરા થઈ ગયા. અભિમાન ગળતાં જ પોતાને, આચરેલા પાપને પશ્ચાત્તાપ થવા લાગ્યા. એ વિરલ વિભૂતિ પ્રત્યે આચરેલા અડ્ય વર્તનથી એના હૈયામાં પશ્ચાત્તાપને ભડકે ભભૂકી ઉઠયે, અને પિતાની જાતને ધિકકારતે એ વિભૂતિના ચરણોમાં પડી, અંજલિપૂર્વક દીન સ્વરે ક્ષમા માંગવા લાગ્યા.
“પ્રભે! આપ શૂરવીર છે, ધીર છે, ગંભીર છે, આપનું આત્મિક બળ અનુપમ છે, આપને ત્યાગ તપ અને ધેય અજોડ છે ! આપની જેડ આ વિશ્વમાં લાધે તેમ નથી. આપની પ્રશંસા ઈન્દ્ર કરી, પણ હું અધમ એ ન માની શકે અને આપની પરીક્ષા કરવા માટે આવ્યા

Page #7

ભારતની એક વિરલ વિભૂતિ
પણ આજે મને પૂર્ણ સત્ય સમજાયું કે, મારા જેવા અધમે પિતાની મનની કલુષિતતાથી જ આપના જેવા મહામાનવના ગુણે સમજી શકતા નથી, અને ઈર્ષા અને અભિમાનથી પિતાની જાતને જ મહાન મનાવવા પ્રયત્ન કરતાં પરિભ્રમણ કરે છે. આ જગતના પિતા છો, આપ જગચ્છરણ છે, વિશ્વબંધુ છે, જગદાધાર છે, અધમો દ્ધારક છે, અને તારક છો. હે કરુણાસાગર ! મારા અપરાધની ક્ષમા કરો. હું નીચ છું-અધમ છું-પાપી છું. મારો ઉદ્ધાર આપના જ હાથમાં છે, નાથ! માટે મને તારો !!! ”
આવા અઘર અને ભયંકર અપરાધ કરનારા સંગમ પર પણ વિશ્વવિખ્યાત આ વિરલ વિભૂતિએ તે પોતાની અમૃત–ઝરતી આંખોમાંથી કરુણાની વષા જ આરંભી! એમની વિરાગ્ય-ઝરતી આંખમાંથી વાત્સલ્યનું ઝરણું ઝરવા લાગ્યું. એ પુનિત ઝરણામાં સ્નાન કરી, ભારે હૈયે સંગમ પિતાના સ્થાન ભણી સંચર્યો ! - સંગમે કરેલા અનેક દુઃખો વેઠ્યા પછી ફરી એમણે આ અને અનાર્ય–વજ ભૂમિ ભર્ણ વિહાર આદર્યો. સાડ! બાર વર્ષ સુધી મૌન પણે ઘેર તપશ્ચર્યા કરી. આ દિવસોમાં એમના પર અનેક વિષમ અવિપત્તિનાં વાદળાં એક પછી એક તૂટવા લાગ્યાં, છતાં એમણે વૈય, સહિષ્ણુતા અને શાતિપૂર્વક એમને પ્રસન્નમુખે આવકાર આપ્યો.
આમ અનેક યાતનાઓના દાવાનળમાં આ તેજસ્વી વિરલ વિભૂતિના કર્મો બળીને રાખ થયાં અને એમને અનન્ત સૂર્યના પ્રકાશથી ચમકતે આત્મા પ્રકાશી ઉઠ્યો. કૈવલ્યજ્ઞાન વ્યાપી રહ્યું અને અન્ધકારને નિતાન્ત નાશ

Page #8

ભારતની એક વિરલ વિભૂતિ થયો. પૂર્ણ આત્માના પ્રકાશથી દિશાએ વિલસી રહી. આ રળિયામણું સમયે એમના મુખકમળ પર અખંડ અને નિર્દોષ આનન્દ, વિશ્વવાત્સલ્ય ને પ્રશાન્ત ગાંભીર્યને ત્રિવેણી સંગમ જામે !
સાડાબાર વર્ષ સુધી સેવેલા મૌનનું દિવ્ય તેજ આ વિરલ વિભૂતિના શરીરના રોમાંચદ્વારા ફૂવારાની જેમ વસુંધરા પર પ્રકાશ પાથરી રહ્યું. વર્ષોને અને એમની મેઘ-ગંભીર મંજુલ ધ્વનિ સાંભળીને શું દે કે શું દાન, શું માનો કે શું અજ્ઞ પ્રાણુઓ; બધા એમની નિકટમાં આવવા લાગ્યા. એમને ઉપદેશ સાંભળવા એ બધા અધીર બન્યા.
આ વિરલ વિભૂતિએ મેઘ-ધારાની પેઠે ઉપદેશ પ્રારં –“મહાનુભાવો ! જાગે ! વિલાસની મીઠી નિદ્રામાં કેમ પોઢયા છો ? તમારું આત્મિક-ધન લૂંટાઈ રહ્યું છે. કેધ, માન, માયા અને લોભ આ ચાર મહાન ધૂત છે. એ તમને મોહની મદિરાનું પાન કરાવી, તમારા જ હાથે તમારી અમૂલ્ય સંપત્તિઓને નાશ કરાવી રહ્યા છે માટે ચેત ! સાવધાન બને! જાગરૂક બને ! અને એ ધૂર્તોને સામને કરે. ”
આ સચોટ ઉપદેશ સાંભળી ભક્તો હાથ જોડી કહેવા લાયા–“નાથ ! આપ શક્તિમાન છે. આપ આ ધૂને સામનો કરી શકે છે, પણ અમે નિબળ છીએ, ધૂર્ત સબળ છે; અમારાથી એમને સામને કેમ થઈ શકે ? અમારા માટે આ કાર્ય કઠિન છે-કપરૂં છે-અઘરૂં છે. આપ તે સમર્થ છે. આપની સરખામણી અમારાથી કેમ થાય?”

Page #9

૭.
ભારતની એક વિરલ વિભૂતિ
લેકેની દીનતાભરી વાણી સાંભળી, એ વિભૂતિએ વીર-ઘોષણા કરી–મહાનુભાવો ! આવી દયાજનક વાચા ન ઉચ્ચારે. શત્રુઓ પાસે આવી નિર્બળ વાત કરશે તે એ તમારે નાશ કરશે. હું પ્રત્યક્ષ જઈ રહ્યો છું કે તમારે આત્મા બળવાન છે વીર્યવા-છે-અનન્ત શક્તિઓને ભંડાર છે. તમારે અને મારો આત્મા શક્તિની દષ્ટિએ સમાન છે. માત્ર ફરક એટલો જ છે કે તમારા પર કર્મને કચરે છે, અને મારા આત્મા પરથી એ કચરો દૂર થયો છે. તમે પણ પ્રયત્ન કરી એ કર્મના કચરાને દૂર કરે અને પૂર્ણ—પ્રકાશી બને. કાયરતા છેઠી મ બને. ખડકની પેઠે અડગ રહે. ક્રોધ વગેરે શત્રુઓની સામે બળવો પિકા, હું તમને સમરાંગણમાં વિજય મેળવવાની બૃહરચના બતાવું..??
આ મંજુલ વાણી સાંભળી લોક પ્રસન્ન બન્યા. જીવનવિકાસની નૂતન દષ્ટિ જાણવા માટે બધા ઉસુક બન્યા.
કદી ન ભૂલાય તેવે મનોહર સ્વર ત્યાં ગુંજી રહ્યો– “હે દેવને પણ પ્રિય જ ! આ જીવન કેવું ક્ષણભંગુર છે તેનો જરા વિચાર કરે. વન પુષ્પની જેમ કરમાઈ જનારું અસ્થાયી છે. સંપત્તિ વિજળીના ચમકારાની પેઠે ક્ષણિક છે. વૈભવ સંધ્યાના રંગની જેમ અસ્થિર છે. સંયોગ મલ્ડિરની દવજાની પેઠે અચળ છે. આયુષ્ય પાણીના પરપોટાની જેમ અશાશ્વત છે. સંસારમાં માત્ર ધર્મ જ એક એવો છે કે જે સ્થાયી-અચલ-શાશ્વત છે. આ ઉત્તમ ધર્મ પાળવા માટે ધર્માન્યતાને છોડવી જ પડશે, ધર્માધુતાને છેડ્યા વિના સત્ય ધર્મ મળ મુકેલ તે શું પણ

Page #10

- ભારતની એક વિરલ વિભૂતિ
અશક્ય છે! ધર્માન્યતાએ સંયે ધર્મને ગળાવી નાખ્યો છે, માનવને અબ્ધ બનાવ્યા છે. આ અધતામાંથી કલહ અને કંકાસનું સર્જન થયું છે. આ ધર્માન્જતાથી મહાયુદ્ધો થયાં છે. માનવી, માનવીને શત્રુ થયે છે. આજ અબ્ધતાને લીધે જ્ઞાન પણ અજ્ઞાનમાં ફેરવાઈ ગયું છે. હિંસા, પણ અહિંસાને નામે પ્રગટી છે, પાપ પણ પુણ્યના નામે જીવતું થયું છે. અધર્મ પણું ધર્મને બહાને પ્રગટ થાય છે માટે સત્ય ધર્મ મેળવવાને અમેધ ઉપાય બતાવું છું તે પ્રમાદ ત્યજી સાંભળે!
જીવન-વિકાસને અમર ઉપાય અનેકાન્તવાદ છે. અનેકાન્તવાદની કસોટી પર ધર્મની પરીક્ષા સુંદર રીતે થઈ શકે છે. માટે જીવનમાં અનેકાંતવાદ કેળવે. એના વડે વિશ્વાત્મય કેળવે. એક એકને સમન્વય સાધો. અનેકાન્ત એ પૂણ દષ્ટિ છે. એના વડે વિશ્વમાં રહેલા સત્ય તનું ગવેષણ કરો, અનેકાન્તવાદ એ સાચ ન્યાયાધીશ છે! એ જ વિશ્વને નિષ્પક્ષપાત સાચે અને પૂર્ણ ન્યાય આપશે. એ અસત્યના કાળા પડદાને ચીરી નાંખશે અને સત્યના દર્શન કરાવશે. આ અનેકાન્તવાદને સ્યાદ્વાદ કહે કે સાપેક્ષવાદ કહે, બધું એક જ છે. આ અનેકાન્તવાદની દષ્ટિ જ્યાં સુધી જીવનમાં નહિ આવે ત્યાં સુધી માનવીને વિકાસ થંભેલો જ છે. એ મારે સ્વાનુભવ છે ! ”
અનેકાન્તવાદને આ ભવ્ય સિધ્ધાન્ત સાંભળી લોકોનાં હૈયા આનન્દથી વિકસી ઉડ્યાં. આ નૂતન દષ્ટિ પ્રત્યેકને આદરણીય લાગી. તેથી જ લેકનાં મુખમાંથી આ શબ્દો સરી પડ્યા. કેવી વિશાળ ભાવના! કેવી વિશાળ દષ્ટિ!

Page #11

ભારતની એક વિરલ વિભૂતિ
દેવ ! આપ ધન્ય છે. આપે જે પૂર્ણ પ્રકાશ મેળવ્યો છે તે અદ્દભૂત છે! આપ આપની વાણીનું અમૃત–ઝરણું આ સંતપ્ત સંસાર પર અવિરત વહેતું રાખે, એવી અમારી નમ્ર વિનંતિ છે, દેવ!”
આ વિભૂતિને રૂપેરી ઘંટડીના જે મધુર વનિ પુનઃ ગુંજી રહ્યો–“ભાગ્યશાળીઓ હું જે કહી ગયો તે જીવનદષ્ટિની વાત કરી ગયો--વિચારવાની વાત કહી ગયે. હવે આચારની વાત કહું છું વિચારમાં જેમ અનેકાનાવાદને સ્થાન છે, તેમ આચારમાં અહિંસાને સ્થાન છે.
અહિંસા એ સુંદર સરિતા છે, અનેક તૃપિત હૈયાં એના જળથી તરસ છીપાવે છે. અહિંસા એ સેતુ છે, કે જે બે વિખરાં કૅપી હૈયાંને જોડે છે. અહિંસા એ ગુલાબનું ફૂલ છે, જે પોતાની માદક સારભથી જગતને પ્રફુલ્લિત કરે છે. અહિંસા એ વસન્તની કેયેલ છે, જે પિતાના મધુર સંગીતથી હિંસાના ત્રાસથી ગ્રસિત દિલડાંઓને પ્રમુદિત કરે છે. અહિંસા એ જે વિશ્વશાંતિને અમેઘ ઉપાય છે. અહિંસા વિના વિશ્વમાં શાતિનું સામ્રાજ્ય સ્થાપવાને બીજો એકેય ઉપાય નથી જ, અહિંસાની અમર ચન્દ્રિકા જ વિથ પર અમૃત વર્ષાવશે.
હિંસાના પાપે જ એક માનવી બીજા માનવીને જળની જેમ ચૂસી રહ્યો છે. હિંસાની ભાવનાએ જ એક રાષ્ટ્ર બીજા રાષ્ટને કચડી રહ્યું છે. હિંસક માનસે જ વિશ્વમાં અત્યાચારની હેળી સળગાવી છે. હિંસાના સામ્રાજયોએ માનવીને પીડિત, વ્યથિત અને દલિત બનાવ્યું છે. હિંસક ધર્મો નિર્દોષ પશુઓના ભાગ લઈ રહ્યા છે, માટે

Page #12

- ૧૦
ભારતની એક વિરલ વિભૂતિ આચારમાં અહિંસા કેળવે. ધર્મના નામે હેમાતા પશુઓનું રક્ષણ કરો. જાતિવાદના નામે ધિક્કારાતા દલિત વર્ગને ઉદ્ધાર કરે, અહિંસા એ અમૃત છે. એનું તમે પાન જરૂર કરે ! તમે અમર બનશે. બીજાઓને એનું પાન કરાવો તે દુખિયારી દુનિયા પર સુખની ગુલાબી હવાને સંચાર થશે.”
આ પ્રેરણ–દાયક ઉદ્ઘેષણથી ભકતોમાં જેમ આવ્યું. ચૈતન્યના ધબકારા થવા લાગ્યા. વિજળીની જેમ એમના જીવનમાં અનેકાન્તવાદ અને અહિંસાને પ્રવાહ વહેવા લાગ્યો. દુરાગ્રહની ગાંઠે ગળવા લાગી. વૈમનસ્ય તે બળીને ખાખ થયું. નિબળો સબળ બન્યા.. બીકણે બહાદૂર બન્યા મુડદાલ પણ મર્દ બન્યા. શું વાણુને વિરલ પ્રભાવ! આમ સાક્ષાત્કારની સિદ્ધિ દ્વારા જીવનમાં કઈ અલૌકિક સજનલીલા સજાતી ગઈ. *
ત્યાંથી આ વિરલ વિભૂતિ વિહાર કર્યો. ગામડે ગામડે ફરી વળ્યા. ગામે ગામ માનવમહેરામણ ઉભરાત! એમના દર્શન અને ઉપદેશથી માન અને ભારત ભૂમિ પાવન થતી.
પૂરા ત્રણ દાયકાઓ સુધી અખંડ ઉપદેશનું ઝરણું વહાવી ભારતમાં શાન્તિનું સામ્રાજ્ય સ્થાપ્યું. અહિંસાજળનું સિંચન કર્યું. સત્યના વૃક્ષો રોપ્યાં. અસ્તેયના ક્યારા બનાવ્યા. સંયમના છોડવાઓ પર સંતેષના અનેકવણું યુપે વિકસી ઉઠયાં. આ ખંડેર ભારતને મેહક–નન્દન વનમાં ફેરવી નાખવાનું આ ભગીરથ કાર્ય, આ વિરલ વિભૂતિએ પિતાના જ વિદ્યમાન કાળમાં, અખંડ સાધનાઓ દ્વારા કરી બતાવ્યું -એ ભારતનું અહોભાગ્ય !

Page #13

ભારતની એક વિરલ વિભૂતિ
પણ દુર્ભાગ્યની એવી એક રજની આવી કે જેમાં આ લક્ષપ્રકાશી, એજસ્વી દ્વીપક, પાવાપુર નગરીમાં માઝમ રાતે, એકાએક બૂઝાઈ ગયા-નિર્વાણ પામ્યા. જ્ઞાનને સ્વાભાવિક–દીપક મૂઝાતાં વિશ્વમાં અજ્ઞાન-અન્ધકાર વ્યાપર્યા. લાન્યા. એ અન્ધકારને દૂર કરવા કૃત્રિમ દ્વીપક પ્રગટાવવા પડ્યા. અને લેકે એને કહેવા લાગ્યાઃ— —દિવાળી—
દી-પ-આ-વ-લિ’
આ વિરલ વિભૂતિ વિભુ મહાવીર! તારું મધુરનામ આજે પણ માનવ હૈયાની અમર વીણાના તારે ઝણઝણી રહ્યું છે !
૧૧

Page #14

જાગ,
એ મહાવીરના સપૂત !
આ મહાવીરના સંતાન ! જરા આંખ ખેાલીને જો ! તારી જ અનાથ ને ગરીબ માનવે અન્ન ત્યારે તું ત્રણ ટંક સુંદર ને સ્વાદિષ્ટ ભેાજન, "ડે કલેજે કેમ આરાગી શકે ? તારી ખાજુમાં જ વસતાં તારાં ભાંડુઓને લાજ ઢાંકવા પૂરતું પણું વસ્ત્ર ન મળતુ હાય, ત્યારે તું દયાવાન કહેવાતા, સુંદર વસ્ત્રામાં સજ્જ બની મહાલી કેમ શકે ? તારા જ ભાઈએ વેર-ઝેરને દ્વેષની મહાજ્વાળામાં સળગતા હાય, ત્યારે તું વિલાસ ને વિનેાદની માદક શય્યામાં કેમ પહેાઢી શકે? આ જોતાં તારું ખૂન આજે વિલાસની જડતાથી ઠંડુ પડી ગયું છે, એમ તને નથી લાગતું ? તું તારા પુનિત પિતા શ્રી મહાવીરના સિદ્ધાન્તાના દ્રોહ તા નથી કરતા ને? તારા હાથે આવુ ક્રૂર પાપ થાય એ હું ઇચ્છતા નથી. હું ઇચ્છું છું. તારા અમરુ વિજયને 1
જાગ ! ઊભા થઈ જા ! નજર સામે દીન, હીન, વિના ટળવળતા હોય,
કારણ કે તું જૈન છે ! અહિંસા અને સત્યની !
આ
તારી પાસે બે પાંખા છેઃ બે પાંખા કપાઈ જતાં તુ

Page #15

૧૩
જાગ, એ મહાવીરના સપૂત
જૈન મટી “ જન” મની જઇશ ! તારી શાભા આ ખે દિવ્ય પાંખામાં જ છે. આ બે માત્રા તને શ્રેષ્ઠ મનાવનારી છે !—તને ગગનવિહારી મનાવનારી છે! આ અહિંસા ને સત્યની પાંખેાથી તું હિંસાના ભડકાથી સળગતી દુનિયા પર પરિભ્રમણ કરી શકીશ, વિશ્વને પ્રેમ ને શાન્તિના સંદેશ પાઠવી શકીશ. શાન્તિના દૂત બની શકીશ, માટે સાવધાન થા ! આ બે પાંખા કપાઇ ગઈ તે સમજો કે તુ પશુ છે, લંગડા છે. તારી આ એ પ્રિય પાંખા પ્રમાદથી રખે કપાઇ જાય! માટે જાગૃત મન! એકાં ખાવાં છેાડી દે! આમ બગાસાં ખાધે ને નિર્માલ્ય જીવન જીવે મુકિત નહિ મળે! મુકિત મેળવનાર શ્રી મહાવીરને તુ યાદ એણે કેવાં મહાન્ શુભ કાર્યો કર્યા હતાં ! જો—
કર.
જેણે ધૈર્યાં પૂર્વક નર–પિશાચના સામના કરી, ભયભીતને નિર્ભીક બનાવી અને માનવમાં રહેલી અખૂટ શકિતના પરચા બતાવી મહાવીર પદ પ્રાપ્ત કર્યું" હતું !
જેણે સાંવરિક. દાન દઈ, અઢળક સંપત્તિ વર્ષાવી અને દીન, હીન, અનાથ ને ગરીબોને યથાયેાગ્ય દાનવડે સુખી બનાવી-દાનવીર પદ વિભૂષિત કર્યું હતું !
જેણે વભવાથી છલકાતાં રાજમન્દિરાને છેડી, પેાતાના પ્યારા પ્રિયજનાથી વિખૂટા પડી અને મહામેાહના પરાજય કરી-ત્યાંગવીર પદ સુશોભિત કર્યું` હતુ` !
જેણે ગિરિકન્દરાએમાં ધ્યાનમગ્ન રહી, વાસનાએને નાશ કરી અને ઇન્દ્રિયા પર વિજય મેળવી-શૂરવીર પદ Àાલવ્યુ હતું !

Page #16

જાગ, એ મહાવીરના સપૂત !
જેણે અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, સયમ ને અકિંચનત્વને પેાતાના જીવનમાં વણી, એને જ પ્રચાર આજીત્રંન કરી અને માનવતાની સેાડમ મહેકાવી-ધમવીર પદ અલ કૃત કર્યુ” હતું! એ જ નરવીરના તુપુત્ર !
૧૪
જેના નામથી પ્રેરણાને દીપક પ્રગટે! એ મહાવીરના પુત્ર બની, તુ' આમ નિર્માલ્ય જીવન જીવે, એ તને શેાભે ખરૂ? ઊઠે ! પ્રાણવાન થા ! તારા નિર્માલ્ય જીવનમાં મહાપ્રાણ ફૂંક ! તારા વતિથી દિશાએ કપી જાય. એવી જયઘાષણા કર ! પાપના પડદા ચીરાઇ જાય એવું તેજ તારી આંખેામાં લાવ. હિમ્મત ને ઉત્સાહથી આગેકદમ ભર! તારી અદમ્ય શકિતઓના પરચા જગતને બતાવ! પ્રભુ મહાવીરના સિદ્ધાન્તાને અણનમ નિશ્ચયપૂર્વક જીવનમાં ઉતારી, એમને અમર બનાવ! ખાલી વાયડી વાતેા ના કર. આચરણવહેાણા ભાષણાથી કાંઇ વળે તેમ નથી, એવા નિર્માલ્ય ભાષા સાંભળી-સાંભળીને પ્રજા ત્રાસી ગઈ છે! માટે લાંબા-પહેાળા હાથ કરવા મૂકી દે અને એવુ આચરણ કરી બતાવ કે તારુ નિ`ળ ચારિત્ર જોઇ દુનિયા દિંગ બની જાય !
કડક શિસ્ત કેળવ ! જીવન-વિકાસમાં નડતર કરતી વાસનાએ સામે મળવાપાકાર ! વાસનાના સમૂળગા નાશ કર! આ તારા વિકાસના માર્ગમાં અન્તરાય કરનારને ઉખેડીને ફેકી દે! જરા પણ ગભરાઇશ નહિ ! કાઈથી અંજાતા નહિ ! કાઈની શે'માં તણાતા નહિ ! જા ! એક પળની પણ વાર કર્યા વિના અહિંસા ને સત્યના સિધ્ધાન્તાને વિશ્વમાં વિકસાવવાના તારા આ મહા-કા માં લાગી જા.

Page #17

૧૫
જાણ, એ મહાવીરના સપૂત!
તે પણ યાદ રાખજે ! નૈતિક સંયમથી કમ્મર બરાબર કસીને જ આ માર્ગે પ્રયાણ કરજે. સંયમમાં જરા પણ શિથિલતા ન પ્રવેશી જાય તે માટે પૂર્ણ કાળજી રાખજે. વાસનાઓ તારા પર વિજ્ય ન મેળવી જાય તે માટે ચારિત્રની મજબૂત કિલ્લેબંધી કરીને, અવિરત જાગ્રતિ પૂર્વક જીવન-વિકાસના આ મહાપંથે વિહરજે! - વિજળીના ઝબકારા થાય કે વિપત્તિના વંટોળીયા વાય; બ્રહ્માંડના કાન ફાડી નાંખે એવા કડાકા-ભડાકા થાય કે પ્રલયના મેઘની ગજનાઓ થાય; તોય તારા નિશ્ચિત પંથને છોડીશ નહિ, નિશ્ચિત કરેલા ધ્યેયને પહોંચતાં પહેલાં એક ડગલું પણ માગથી ખસવું એ મહાપાપ છે. એ દિવ્ય સંદેશને ભૂલતો નહિ! વિશ્વમાં એવી કોઈ શકિત નથી જે તારા નિશ્ચિત ધયેયથી તને ચલિત કરે! દુનિયામાં એવી કોઈ વસ્તુ નથી, જે તને તારા માર્ગથી ભ્રષ્ટ કરે! તારી ઉગ્ર તમને જોઈ, પહાડ પણ તારા માગમાંથી ખસી જશે ! તારી વિરાટ શકિત જોઈ, સાગર. પણ તને માગ આપશે! તારે દઢ સંકલ્પ જોઈ, સિંહ જેવા રાજાધિરાજે પણ ચરણમાં આળોટશે ને તારા અંગરક્ષક. બનશે. આ કલ્પના નથી, વાકપટુતા કે લેખન કળા નથી; પણ કેવળ સત્ય છે, નક્કર છે, વાસ્તવિક છે ! આવું બન્યું છે, બને છે અને બનશે. માત્ર શ્રદ્ધાની જ આવશ્યકતા છે! વિજયશ્રી આત્મશ્રદ્ધાવાન મહામાનવને જ વરે છે!
આ માગમાં કાંટા પણ છે ને કીચડ પણ છે. કાંટાથી કંટાળી ન જવાય અને કીચડમાં ખેંચી ન જવાય તે

Page #18

જાગ, ' આ મહાવીરના સંપૂત!
૧૬:
માટે સચેત રહેજે. વિપત્તિના સમયમાં યાદ કરજે તારા આત્માની અનન્ત વિરાટ શકિતઓને! તારી વીર-ગંજ નાથી વિપત્તિઓ કંપી ઊઠશે, ઇન્દ્રિયા ધ્રુજી ઉઠશે, વાસનાએ મળીને ખાખ થશે, અન્ધકાર નાશ પામશે, અનન્ત પ્રકાશથી ઝળહળતા દીપકે તારા પંથમાં પ્રકાશ પાથરશે અને પ્રકૃતિ મધુર સ્મિત કરી, તારું સુસ્વાગતમ્ કરશે !
•
પ્યારા અમૃતના ભાકતા આત્મન્ ! અધિક તને શું કહું ? હવે તારું વિરાટ રૂપ વિશ્વને દેખાડ જોઇએ ! વ્હાલા તિઓના ભંડાર આત્મન્ ! તારા શકિતઓના ભંડારમાંનું એક અમૂલ્ય રત્ન વિશ્વના ચેાગાનમાં મૂક જોઇએ ! પ્રિય પ્રકાશમાં વિહરનાર આત્મન્ ! તારા શાશ્વત પ્રકાશનું એક કૃપાકિરણ આ વિશ્વ પર ફ્રેંક જોઇએ ! વિશ્વ, તારા જ્વલન્ત પ્રકાશ માટે ઝંખી રહ્યુ‘ છે. વીરના સપૂત, આ કામ નહિ કરે તે પછી કાણુ કરશે ?’
માટે આજે જ ક્રિપાલિના પતિત પાવન દિવસે અણનમ નિશ્ચયપૂર્વક ભર કદમ વિજયકૂચ ભણી !

Page #19

વીરના સપૂત ! તું મરવા માટે નથી જનમ્ય પણ અમર બનવા માટે સજા એ છે. અમર બનવા માટે તારા જીવનના ઉમદા હિસાબ દુનિયાને આ પતે જા. દાનવ• • તાનું તાંડવ નૃત્ય કરતા જ ગતને માનવતામાં વિશ્નાન્તિ પમાડતો જો, માનવીના કાળમીંઢ હૈયા પર ‘દવ્ય પ્રેમ અને વિશ્વના ત્સલ્યનાં છાંટણાં છાંટતો જા. માનવીનું ભાવી ઉજજવળ થાય એ માટે તારા જીવનનો શુભ્ર પ્રકાશ ધરા પર પાથરતો જા. અવિશ્વાસુ વિશ્વના ફંદયમાં, સ્થાયી વિશ્વાસનો સૌરભ મહેકાવતે જા. સ્વાથની પરાધીનતામાં જકડાયેલા માનવીને પરમોથની વાસ્તવિક આઝાદી અપાવતો જા. જીવનને અમર બનાવવાને આ જ અમેઘ અને અજોડ ઉપાય છે !
મારા અનન્તના પ્રવાસી મિત્રો ! તમે શાન્તિ અને ગભીરતાથી વિચાર કરો. તમે બહારથી સુંદર અને ભલા દેખાવાનો પ્રયત્ન કરે છે. પણ અંદર તમારૂ મન : એડાલ ને બૂરૂં હશે, તો બહારના કૃત્રિમ દેખાવ શું કામ લાગવાનો છે ? જગતને કદાચ છેતરી શકશે, જગતની આંખ માં ધૂળ નાંખી શકશે પણ સદા જાગૃત રહેતા તમારા જીવન- સાથી અમદેવને કેમ કરી છેતરી શકશે ? એની આંખમાં ધૂળ કેવી રીતે નાંખશે ?, બાલા, મારા મિત્રો ! બોલે ! આત્મદેવ આગળ તો તમે નગ્ન થઈ જવ:ના છે ! તે વખતે તમારી આંખમાં ધૂળ પડશે તેનું શું ?
ચપ્રબસાગર

Page #20
મૈત્રી મૈત્રી ભાવનું પવિત્ર ઝરણું, મુજ હૈયા માં વહ્યા કરે ? શુભ થા એ આ સકળ વિશ્વનું, એવી ભાવના નિત્ય રહે. 1 પ્રમાદ ગુણથી ભરેલા ગુણી - જન દેખી, હૈયું મા છું નૃત્ય કરે : એ સંતોના ચરણ કમલમાં, મુ જ જીવનનું અર્થ રહે. 2 કારૂણ્ય દીન, કૂર ને ધર્મ વિહોણા, દેખી દિલ માં દર્દ રહે; કરૂણા ભીની આ ખા માંથી, અશ્રુનો શુભ સ્રોત વહે. 3 માધ્યસ્થ માગ ભૂલેલા જીતન-પથિકને માગ ચિંધવા ઊભા રહ': કરે ઉપેક્ષા એ માગની, તે યે સમતા ચિત્ત ધ . 4 ઉપસંહાર મેંગ્યાદિ આ ચાર ભાવના, હૈયે ચન્દ્ર પ્રભ લાવે: વેર-ઝેરના પાપ ત્યજીને, મંગળ ગીતો એ ગાવે. 5 આનદ પ્રેસ ના વનગર