Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAga viracita 'AtmAnuzAsana' - eka adhyayana jitendra bI0 zAha AtmahitopalakSita aura naitika upadeza se yukta AtmAnuzAsana eka alpajJAta kintu mahattvapUrNa kRti hai| saMskRta padyoM meM nibaddha prastuta racanA sarala, sarasa evaM manohara hai, parantu prakAzita hote hue bhI aba duSprApya hai| nirgranthoM kI mAnyatAnusAra AtmA karma se baddha hai aura usake vipAka se jIva sukha-duHkha kA anubhava karatA hai| sukha meM Asakti evaM duHkha meM viSAda karatA hai| krodha, mAna, mAyA tathA lobhAdi kaSAya se lipta hai, jisa kAraNa AtmA saMsAracakra meM paribhramaNa karatA hai| isa paribhramaNa se mukta hone ke lie AtmA ko anuzAsita karanA caahie| AtmA para anuzAsana karane ke lie usako samabhAva meM sthira karane kA upadeza sAMprata racanA meM diyA gayA hai| tathA durguNoM kA tyAga, naitika sadAcAra tathA saMsAra kI asAratA Adi kA prAsaMgika varNana bhI samAviSTa kara liyA gayA hai| AryAvRtta meM 77 padyoM meM nibaddha AtmAnuzAsana kA nAndIpadya evaM aMtima do padya isa prakAra haiM: sakala tribhuvana tilakaM prathama devaM praNamya sarvajJam / AtmAnuzAsanamahaM svaparahitAya pravakSyAmi // 1 // iti pArzvanAga viracitamanuzAsanamAtmano vibhAvayatAm / samyagbhAvena nRNAM na bhavati duHkhaM kathaJcidapi // 76 // dvayalacatvAriMzat samadhikavatsara sahasra saGkhyAyAm / bhAdrapada pUrNimAsyAM budhottarA-bhAdrapadikAyAm // 77 // . prathama padya meM AtmAnuzAsana kI racanA kI pratijJA karate hue svayaM kartA ne hI isa laghugrantha kA nAma sUcita kiyA hai| 76 veM padya meM kartA ne apanA nAma - pArzvanAga prakaTa kiyA hai| aura AkharI padya meM racanA saMvat diyA hai, jisa para Age gaura kiyA jaayegaa| jaina prakaraNa sAhitya kA avalokana karane se hameM AtmAnuzAsana nAmaka tIna grantha prApta hote haiN| yathA : (1) guNabhadra kRta AtmAnuzAsana,' (2) pArzvanAga viracita AtmAnuzAsana' aura (3) jinezvarAcArya racita AtmAnuzAsana prathama AtmAnuzAsana ke kartA guNabhadra, paJcastUpAnvayI digambarAcArya jinasena ke ziSya evaM rASTrakUTa samrATa amoghavarSa ke samakAlIna the| unhoMne IsvI0 navama zataka ke prAya: tRtIya caraNa meM AtmAnuzAsana kI racanA kI hai| yaha vividha chaMda yukta 270 padyoM meM nibaddha hai evaM samAsa-bahula hote hue bhI manohara racanA hai| AtmA ko lakSya banAkara vinirmita kie jAne para bhI isameM kahIM-kahIM dArzanika siddhAntoM kA samAveza bhI dRSTigocara hotA hai / dvitIya AtmAnuzAsana ke kartA pArzvanAga guNabhadra ke bAda hue haiN| sambhava ho sakatA hai ki prastuta kRti kI racanA karane kI preraNA unheM AcArya guNabhadra ke AtmAnuzAsana se milI ho / donoM kRtiyoM kA uddezya eka hI hai, tathApi zailI sarvathA bhinna hai| prastuta prakaraNa eka hI chanda meM sarala evaM subodha bhASA meM racA gayA hai| nAma sAmya ke atirikta aura koI samAnatA dikhAI nahIM detii| tRtIya AtmAnuzAsana ke kartA jinezvarAcArya kharataragaccha kI pUrva-paramparA meM hue, usI abhidhAna ke tIna
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. 1-1995 zrI pArzvanAga viracita... AcAryoM meM se eka ho sakate haiN| yadi ve prathama jinezvarasUri hoM to racanA kA samaya IsvI0 11vIM zatI pUrvArdha kahA jA sakatA hai / isa AtmAnuzAsana kI bhASA prAkRta hai aura 40 padyoM meM baddha kiyA gayA hai / yaha kRti adyAvadhi aprakAzita hone se isakI pArzvanAga ke AtmAnuzAsana ke sAtha tulanA karanA sambhava nahIM / prastuta lekha meM anulakSita AtmAnuzAsana ke uparokta 76 veM padya meM karttA ne apanA nAma pArzvanAga batAyA hai, yadi vaha muni rahe hoM to unake guru paramparA, gaNa, kula yA gaccha Adi ke viSaya meM koI bhI nirdeza nahIM milatA hai| zvetAmbara paramparA ke IsvI0 navama- dazama zataka meM hue saiddhAntika yakSadevasUri ke ziSya kA nAma pArzva hai| unhoMne vi0 saM0 969 arthAt I0 saM0 905 meM vaMditsusUtra kI vRtti racI hai; parantu samaya sthiti dekhate hue donoM bhinna pratIta hote haiN| eka anya pArzvanAga kA ullekha hameM jambU kavi ke jinazataka para viracita zAmba muni kI pabjikA meM isa prakAra milatA hai : khyAto 'bhaTTika' deza saMdhiSu sadA (5) bhUta pArzvanAgAbhidaH (dhaH) / zrI (zrAvastasya suteca (na) malhana iti khyAtiM gataH sarvataH / tatputreNa va (ca) duggargakeNa sudhiyA protsAhite nAdarAbrI (cchrI) nAgendra kulodbhavena muninA sAMbena vRttiH kRtAH // 8 // zAmba muni ne yaha paJjikA vi0 saM0 1025 arthAt IsvI0 969 meM pUrNa kI hai aura vaha pArzvanAga ke pautra ke hitArtha racI gaI hai| prastuta AtmAnuzAsana ke kartA pArzvanAga ke samaya se unakA samaya prAyaH tIna dazaka pUrva kA hai| ataH ve bhI AtmAnuzAsana ke karttA nahIM ho skte| kucha hastapratoM meM racanAvarSa nirdezaka gaNita-zabda 'dvayagrala' ke badale 'dvyaGgula' bhI milatA hai| yadi usako svIkArA jAya to racanA samaya saMvat 1052 prApta hotA hai| lekina prAcInatama evaM tADapatrIya pANDulipi meM to 'icagrala' hI pATha milatA hai, isalie racanA saMvat 1042 (IsvI 986) ko hI mAnanA vizeSa upayukta hogA / / kRti ke AdhAra para karttA ke sampradAya kA nirNaya karanA kaThina kArya hai| maMgalAcaraNa ko dekhane para digambarAcArya kI kRti kA AbhAsa hotA hai parantu pArzvanAga yA nAvAnta nAma ke koI digambara karttA hue hoM aisA jJAta nahIM hai| dUsarI ora zvetAmbara paramparA meM nAgAnta abhiyAna vAle AcArya evaM muni mila jAte hai antaraMga sAkSya ke AdhAra para usameM kahIM bhI sampradAya nirdezaka saMketa kA spaSTa ullekha nahIM milatA hai tathA isa kRti kI eka bhI prati digambara bhaNDAroM se prApta nahIM hotI hai; dUsarI ora zvetAmbara AmnAya ke aneka saMgrahoM ke vipula saMkhyA meM usakI pratiyA~ mila jAtI hai; ataH sambhava hai ki kartA zvetAmbara paramparA ke hI rahe ho| aba hama kucha aise pramANa prastuta kareMge jisase uparokta sambhAvanA kI puSTi ho jAtI hai| (1) cAra gati rUpa saMsAra meM alpamAtra sukha nahIM hai, aise bhAva ko pradarzita karate hue 27veM padya meM cAra gati kA krama isa prakAra rakhA gayA hai : tiryaktve manuSyatve, nAraka bhAve tathA ca devatve |.... // 27 // yahA~ nAraka evaM devagati kA krama zvetAmbarIya tattvArthAdhigamasUtra kI paramparA kA anusaraNa karate hue rakhA gayA hai| jaba ki digambarIya paramparA ke tattvArthasUtra meM prathama deva gati ke bAda nAraka gati kA ullekha karatA huA sUtra prApta hotA haiM /
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 jitendra vI0 zAha Nirgrantha (2) uttarAdhyayanasUtra ke tRtIya adhyAya 'cAuraMgija (prAya: mauryakAla) meM kahA gayA hai ki: cattAri paramaMgAni dullahANIha jNtunaa| mAnusattaM sutI saddhA, saMjamaMhi ya vIriyaM // 41 // tathA dazama adhyayana "dumapattayaM" meM : laDUna vi mAnusattanaM AriattaM, punaravi dullhN.....||16|| lakSUna vi Ariyattana, ahIna paMciMdiyayA hu dullhaa.....||17|| ahInapaMciMdiyattaM pi se lahe, uttama dhamma sutI hu dullhaa.....||18|| ladbhUna vi uttama sutI, saddahanA punaravi dullhaa.....||19|| dhamma pi hu saddahaMtayA, dullahayA kAena phaastaa| iha kAma guNehi mucchiyA, samayaM gotama ! mA pmaade.....||20|| arthAt manuSyatva, Aryatva, paMcendriyatva, dharmazruti, zraddhA evaM AcaraNa kramazaH durlabha haiM ataH eka kSaNa kA bhI pramAda nahIM karanA caahie| karIba isI prakAra kA kathana karane vAlI AryA, AtmAnuzAsana meM bhI prApta hote haiN| yathA: mAnuSatAmAyuSkaM bodhiM ca sudurlabhAM sadAcAraM / nIrogatAM ca sukule janma paTutvaM ca karaNAnAm // 55 / / AsAdyaivaM sakalaM pramAdato mA kRthA vRthA hanta / svahitamanutiSTha tUrNaM yena punarbhavasi no duHkhI // 56 // ata: yaha spaSTa hai ki kartA uttarAdhyayana se paricita the| (3) sUtrakRtAMga aMtargata vIratthava (prAya: IsA pUrva dUsarI zatAbdI) meM arhat vardhamAna kI uttamatA siddha karane ke lie jisa prakAra alaga-alaga upamA dRSTAnta diye gaye haiM usI prakAra prastuta kRti meM bhI dharma kI uttamatA siddha karane. ke lie upamA dRSTAnta die gaye haiN| yathA : jodhesu nAte jatha vIrasene pupphesu vA jatha aravinda mAha / khattIna seThe jatha daMtavakke isIna seThe tatha vaddhamAne // 22 // - vIratthavo yadvaduDUnAM zazabhRt, zailAnAM merUparvato yadvat / tadvaddharmANAmiha dharmapravaro dayAsAraH / / - AtmAnuzAsana-61 yadyapi dRSTAnta eka nahIM lekina donoM ke bIca zailI kA sAmya spaSTa hai| ina sabake AdhAra para zvetAmbara kartRtva puSTa hotA hai|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. I. 1995 zrI pArthanAga viracita... AtmAnuzAsana kA saMkSipta paricaya : AtmA pUrvArjita azubha karma ke phala svarUpa aneka prakAra ke duHkha kA anubhava karatA hai, phira bhI asAra saMsAra meM vairAgya bhAva prApta nahIM karatA hai, yahI sabase bar3A Azcarya hai, yaha kaha kara isa grantha kA prArambha kiyA gayA hai| saMsAra meM jIva kisI bhI prakAra ke dukha kA bhoga karatA hai, to vaha saba pUrvakRta azubha karmoM ke phala svarUpa karatA hai| ata: duHkha ke nimitta anya ke prati dveSa karanA, duHkhI honA aura dainyabhAva kA AcaraNa karanA kevala mUrkhatA hai| dhIra puruSa ko aise samaya meM samatAbhAva kA hI Azraya lenA cAhie, apane azubha karma ko svayaM hI dhairya pUrvaka bhoga karake naSTa karanA caahie| mana meM zoka karanA ucita nahIM hai, "jo honA hotA hai, vaha avazya hotA haiM"- aisA mAnakara samabhAva rakhane kA upadeza prastuta grantha meM diyA gayA hai| ____ manuSya sukha, sampatti, aizvarya Adi bhAgya (pUrvakRta karmAnusAra) se hI prApta karatA hai kintu bhAgya jaba viparIta hotA hai taba saba naSTa hone lagatA hai| mitra zatru bana jAte haiM, svajana parAye hote haiM, bandhu bhI chor3akara cale jAte haiM evaM sevaka AjJA kA ullaMghana karane lagate haiN| samAna parizrama karane para bhI bhAgyavaza eka ko lAbha milatA hai aura dUsare ko hAni hotI hai| yaha saba vidhi kI vicitratA hai, yaha bAta mAnakara usakA puna: puna: cintana karake viSama paristhiti meM bhI duHkhI nahIM honA caahie| deva-devendra bhI vipatti se pare nahIM hai, taba manuSya kI to bAta hI kyA ? ataH vipatti se DaranA nahIM caahie| anukUla yA pratikUla paristhitiyoM meM samabhAva rakhate hue jo kartavya hai, use avazya karanA cAhie, kartavya se vimukha nahIM honA cAhie / lakSmI, bala, rUpa evaM tAruNya, zarIra, Ayu Adi kSaNabhaMgura hai, ataH usameM Asakta honA nirarthaka hai| manuSyabhava durlabha hai aura zubhAzubha karma hI usake zaraNa rUpa haiN| zubha karma arthAt puNya karma karane yogya haiM aura azubha karma yAni pApa se dUra ho kara kevala Atmahita meM rata rahanA caahie| parastrI, paradhana, pIDAkAraka vacana, mAtsarya, paizunya, nipuNatA, kuTilatA, asantoSa, kapaTa aura ahaMkAra kA tyAga karake paropakAra, dharmaparAyaNatA, samabhAva aura nirmala hRdaya rakhanA cAhie, jisase mukti-sukha ke nikaTa pahuMcanA sahaja ho jaaye| satya, dayA, dAna, lajA, jitendriya, gurubhakti, zruta, vinaya Adi manuSya ke AbhUSaNa haiN| isa prakAra dharma kA Azraya grahaNa karake manuSya-jIvana ko sArthaka karane kI bAta prastuta kRti meM kahI gaI hai| AtmAnuzAsana ke kartA ne kucha padyoM meM varNAnuprAsa kA prayoga karake usake geyatattva ko puSTa kiyA hai / yathA : na gajaina hayairna rathairna bhaTairna dhanairna sAdhanairbahubhiH / na ca bandhubhiSagdevairmRtyoH parirakSyate prANI // 33 // na gRhe na bahirna jane, na kAnane nAntikena vA dare / na dine ca kSaNadAyAM, pApAnAM bhavati ratibhAvaH / / 47 / / prastuta kRti meM yU~ to koI vizeSa alaMkAra kA prayoga nahIM, phira bhI lakSmI, rUpa, bala, Ayu, tAruNya evaM jIvana ke upalakSa meM bhinna-bhinna upamAoM kA prayoga kiyA gayA hai jo isa prakAra hai : zrIrjalataraGgataralA, sandhyArAgasvarUpamatha rUpam / dhvajapaTacapalaM ca balaM, taDillatodyotasamamAyuH / / 31|
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jitendra bI0 zAha Nirgrantha tAruNye nalinIdala - saMsthitajalabindagatvare dRSTe / vAtAhatadIpazikhAtaralatare jIvitavye ca / / 35 / / isa prakAra sAdhAraNa zailI meM viracita prastuta kRti AtmA ko samabhAva meM sthira rakhane ke lie evaM adhyAtma kA upadeza dene vAlI sundara kRti hai| do bhinna sthAna para prakAzita isa kRti ke pATha meM kahIM-kahIM antara hai| prAcInatama pratiyoM kA milAna karake isakA vizeSa vizvasanIya pATha hama taiyAra kara rahe haiM, vaha yathA samaya prakAzita hogaa| saMdarbhasUcI : 1. AtmAnuzAsana, AcArya guNabhadra, jaina saMskRti saMrakSaka saMgha, zolApura vi0 saM0 2018 (I0 sa0 1968). 2. AtmAnuzAsana, pArzvanAgagaNi viracita, zrI satyavijaya jaina grandhamAlA naM0 11, ahamadAbAda 1928. 3. aprkaashit| 4. mohanalAla dalIcanda dezAI, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, jaina zvetAmbara kAnpharansa, mumbaI 1933, pR0 282. 4. Descriptive Catalogue of Goverment Collections of Manuscripts, Jain Literature and Philosophy, Vol. XIX, pt. 1, Svetambar Works, cd. Hiraial Rasiklal Kapadia, Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona 1957, p. 230. &. Catalogue of Palm Leaf Manuscripts in the Santinatha Jain Bhandara Cambay, pt. 1, Gackwad's Oriental Series, pt. I, No. 135, Baroda 1961, p. 138. 7. nArakadevAnAmupapAta:- tattvArthAdhigamasUtra bhASAnuvAda, paM0 khUbacaMdajI, zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa 1932, 2/35. 8. devanArakANAmupapAdaH 2/35 tattvArthasUtra, umAsvAmi, saM0 paM0 e. zAntirAja zAstrI, Government Oriental Library, maisUra 1944. prastuta lekha taiyAra karane kI preraNA prA. madhusUdana DhAMkI se milI aura lekha ko Adyanta dekhakara unhoMne yogya sUcana die, jisake liye maiM unakA AbhArI huuN| zrI pArzvanAgaviracitam // AtmAnuzAsanam // sakalatribhuvanatilaka, prathamaM devaM praNamya sarvajJam / AtmAnuzAsanamahaM, svaparahitAya pravakSyAmi // 2 // samaviSamabhittiyoge, vividhopadravapute'tibIbhatse / ahivRzcikagodheraka-kRkalAsagRholikAkIrNe // 2 // kArAvezmanivAso, bhUzayanaM janavimaIsaGkocaH / sAdhikSepAlApAH, zItAtapavAtasantApAH // 3 // mUtrapurISanirodhaH, kSuttRpIDAvinidratAbhItiH / arthakSatiranyadapi ca, cittavapuH klezakRtpracuram // 4 //
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. I.1995 zrIpArthanAga viracita... anubhUtaM sakalamidaM, pUrvArjitakarmapariNativazena / saMsAre saMsaratA, pratyakSaM jIva ! bhavateha // 1 // manasApi na vairAgya, vrajasi manAgapi tathApi mUDhAtman ! / gurukarmaprArabhArA-veSTita ! nirneSTasaceSTa ! // 6 // udvijase duHkhebhyaH, samIhase sarvadeva saulyaani| atha ca na karoti tattvaM, yena bhavatyabhimataM sakalam // 7 // yajjIva ! kRtaM bhavatA, pUrva tadupAgataM tavedAnIm / kiM kuruSe paritApaM, saha manasaH pariNatiM kRtvA // 8 // yadi bhoH pUrvAcaritairazubhaiH, saMdIkitaM tavAzarma / tatkiM pare prakupyasi, samyagbhAvena saha sarvam // 9 // mA braja khedaM mAgaccha, dInasAM mA kuru kacitkopam / tatpariNamatyavazyaM, yadAtmanopArjitaM pUrvam // 10 // sukhaduHkhAnAM kartA, hartA'pina ko'pi kasyacijantoH iti cintaya sadbhuddhyA, purAkRtaM bhujyate karma // 11 // tatprArthitamapi yatnAn, na bhavediha yanna pUrvavihitaM syAt / manasi na kAyaH zoko, yadbhAvyaM tabalAdbhavati // 12 // kriyate naiva viSAdo, vipatsu harSo na caiva sampatsu / ityeSa satAM mArgaH, ayaNIyaH sarvadA dhriH||13|| pUrvakRtasukRtaduSkRtadazena, yadiha haMta sampado vipadaH / AyAnti tadanyasmina, kRtena kiM toSadoSeNa // 14 // yadipUrvakarmavazavartino, janAH prApnuvanti sukhduHkhe| to nimittamAtraM, paro bhavatpatra kA prAntiH // 15 // mitraM bhavatyamitraM, svajano'pi parona bandhurapi bndhuH| karmakaro'pyavidheyaH, puMsAM hi parAmukhe daive // 16 // na svAmino na mitrAnna, bAndhadAtpakSapAtino na parAt / kiMbahunA kasmAdapi, na sarati kArya vidhau vimukhe // 17 // yadi gamyate sakAze, parasya cATUni yadi vidhiiynte| tadapi sukRtena vinA, kenApi bhavetparitrANam // 18 //
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jitendra bI0 zAha Nirgrantha AyAnti balavatAmapi, yadi vipado devadAnavAdInAm / tadaho svalpatarAyuSi, narajanmani ko viSAdaste // 19 // kasya syAnna skhalitaM pUrNAH, sarve manorathAH kasya / kasyeha sukhaM nityaM, devena na khaNDitaH ko vA // 20 // svacchAzayAH prakRtyA, parahitakaraNoyatA ratA dhrme| sampadi nahi sotsekA, vipadi na muhyanti satpuruSAH // 21 // .na savASpaM bahuruditaina, pUtkRtairnava cittasantApaiH / na kRtairdInAlApaiH, purAkRtAt karmaNo muktim // 22 // bahuvividhApanmadhye, kSaNamapi yajIvyate tadAzcaryam / na ciraM kSudhitamukhasthaM, sarasaphalamacarcitaM tiSThet // 23 // nUnaM same'pi yatne, bhAvyaM yad yasya tasya tad bhavati / ekasya vibhavalAbhacchedaH pratyakSamaparasya // 24 // vikaTAdanyAmaTanaM, zailArohaNamapAMnidhestaraNaM / kriyate guhApravezo, vihitAdadhikaM kutastadapi // 25 // yadayapi puruSAkAro, nirarthako bhavati puNyarahitAnAm / tat kartavyo naivana, yathocitaM tadapi karaNIyam // 26 // tiryaktve manujatve, nArakabhAve tathA ca devatve / na caturgatike'pi sukhaM, saMsAre tattvataH kizcit / / 27 // asminniSTaviyogo, janmajarAmaraNaparibhavA rogaaH| tyakto yatibhirasaGgai-rata eva hyeSa saMsAraH // 28 // pasya kRte tvaM mohA-dvidadhAsyavivekapAtakaM satatam / na bhaviSyati tat zaraNaM, kuTumbakaM ghoranarakeSu // 29 // na vidhIyate'nubandho, yenApagame'pi bhavati no duHkham / AyAti yAti lakSmI-ryato'hicapalAsvabhAvena // 30 // zrIrjalataraGgantaralA, sandhyArAgasvarUpamaya rUpam / dhvajapaTacapalaM ca balaM, taDillatoyotasamamAyuH // 3 // ye cAnye'pi padArthA, dRzyante kepi jagati ramaNIyAH / teSAmapi cArutvaM, na vidayate kSaNavinAzitvAt // 32 // na garna hayairna radha-rna bhaTai dhanairna sAdhanairbahubhiH / na ca bandhubhiSagdevai-rmatyoH parirakSyate prANI // 33 //
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. I-1995 zrI pArzvanAga viracita... viSayanyAkulitamanA, yasya nikRSTasya kAraNe vapuSaH / pIDayasi prANagaNaM, tadapi na tava zAzvataM manye || 34 || tAruNye nalinIdala, saMsthitajalabindugatvare dRSTe / vAtAhatadIpazikhA taralatare jIvitavye ca // 35 // vibhave ca mattakarivara- karNacale caJcale zarIre'pi / pApamazarmakaraM taba, kSaNamapi no yujyate karttum // 36 // jananI janako bhrAtA, putro mitraM kalatramitaro vA / dUrIbhavanti nidhane, jIvasya zubhAzubhaM zaraNam // 37 // yatparalokaviruddhaM, yannindAkaramihaiva janamadhye | antyAvasthAyAmapi, tadakaraNIyaM na karaNIyam // 38 // samprApyetarajanmani, sudurlabhe nijahitaM parityajya / kiM kalmaSANi kuruSe dRDhAni nijabandhanAnIha ||39|| bhavakoTISvapi durlabha-midamupalabhyeha mAnuSaM janma yena na kRtamAtmahitaM nirarthakaM hAritaM tena // 40 // mA cintaya paradArAn, paravibhavaM mAbhivAJcha manasApi / mA brUhi paruSavacanaM, parasya pIDAkaraM kaTukam // 41 // paizUnyaM mAtsaryaM nighRNatAM kRTilatAmasantoSam / kapaTaM sAhaMkAraM, mamatvaMbhAvaM ca vijahIhi ||42 // ye vidadhatyupapAeM, parasya lubdhA dhane kRtAnyAyAH / jIvitayauvanavibhavA steSAmapi zAzvatA naiva // 43 // iSTaM sarvasya sukhaM duHkhamaniSTaM vibhAnya manasIdam / mA cintaya parapApaM kvacidapyAtmani yathA tadvat // 44 // kAyena mAnasena ca, vacanena ca tadradeva karttavyam / yena bhavedudvairAgyaM, prazAntatA tApazamanaM ca ||45 // vyAdhirdhanasya hAniH priyaviraho durbhagatvamudregaH | sarvatrAzAbhaGgaH, sphuTaM bhavatyakRtapuNyasya ||46 // na gRhe na bahirna jane, na kAnane nAntikena vA dUre | na dine ca kSaNadAyAM, pApAnAM bhavati ratibhAvaH // 47 // divasaM gataM na rajanI, rajanI yAtA na yAti divasa tu / duSkRtinAM puruSANA - manantaduHkhaughataptAnAm // 48 // 43
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ jitendra bI0 zAha Nirgrantha iha jIvatAM paribhavo, ghore narake gatirmatAnAntu / kiMbahunA jIvAnAM, pApAtsarvANi duHkhAni // 49 // ye svAminaM guruM vA, mitraM vA vacayanti vizvastam / aparaM tu nAsti teSAM, nUnaM sukhamubhayaloke'pi // 50 // satyaM jIveSu dayA, dAnaM lajjA jitendriyatvaM ca / gurubhaktiH zrutamamalaM, vinayo nRNAmalaGkAraH // 51 // padbhaktiH sarvajJe, yayatnastatpraNItasiddhAnte / yatpUjanaM yatInAM, phalametajjIvitanyasya ||2|| 'cintayatAM zucitvaM, hitavacanaM jalpatAM zamaM dadhatAm / sanmAnayatAM munijana-mahAni yAntIha puNyavatAm // 53 // parihataparinindAnAM, sarvasyopakRtikaraNaniratAnAm / dhanyAnAM janmedaM, dharmaparANAM sadA vrajati // 54 // mAnuSatAmAyuSkaM, bodhi ca sudurlabhAM sadAcAram / nIrogatAM ca sukule, janma paTutvaM ca karaNAnAm // 55 // AsAdayedaM sakalaM, pramAdato mA kRthA vRthA hanta / svahitamanutiSTha tUrNaM, yena punarbhavasi no duHkhI / / 56 // sAmagrI paripUrNA-mavApya viduSA tadeva karttavyam / saMsAragahana bhUmI, bhUyo'pi na bhUyate yena // 5 // yAvaccharIrapaTutA yAvanna jarA tathendriyabalAni / tAvannareNa tUrNaM svahitaM pratyudayamaH kaaryH||58|| tpaja hiMsAM kuru karuNAM, samyak sarvajJazAsane'bhihitAm / vijahIhi mAnamAyA-lobhAnRtarAgavidveSA~zca / / 59 / / dharmaparANAM puMsAM jIvitamaraNe sadaiva kalyANe / iha jIvatAM bahutapaH sadgatigamanaM mRtAnAM tu // 60 // yadvaduDUnAM zazabhRt zailAnAM merUparvato yaddhat / taddharmANAmiha, dharmapravaro dayAsAraH // 6 // api labhyate surAjyaM, labhyante puravarANi ramyANi / nahi labhyate vizuddhaH, sarvajJokto mahAdharmaH // 62 / / lAgalasahamabhinne'pi, nAsti dhAnyaM yathopare kSetre / tadvajjantUnAmiha, dharmeNa vinA kutaH saukhyam / / 63 //
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. 1-1995 zrISArthanAga viracita... yadvanna tRSaH zAnti-rjalaM vinA nakSudho vinA 'nnena / jaladaM vinA na salilaM na, zarma dharmAdRte tadvat // 6 // satsvAmI sanmitraM, sahandhuH satsutaH satkalatraM ca / satsvajanaH samRtyo dharmAdanyadapi satsarvam / / 6 / / atinirmalA vizAlA, sakalajanAnandakAriNI pravara / kIrtirvidayA lakSmI-dharmeNa vijRmbhate bhuvane // 66 // ArogyaM saubhAgya, dhanADhyatA nAyakatvamAnandaH / kRtapuNyasya syAdiha, sadA jayo vAJchitA'vAptiH / / 6 / / sarabhasasuragaNasahitaH, surayoSijanitanRtyasaGgItaH / suraloke suranAtho, bhavati hi dharmAnubhAvena // 6 // na kariSyasi ceddharma, punarApsyasi durgatiM vizeSeNa / dahanacchedanabhedana-tADanarUpANi duHkhAni // 65 // gacchadbhirapi prANai-buddhimatAM tanna yujyate kartum / ubhayatra yadviruddhaM, dIrghabhavabhramaNakRdapathyam // 7 // avivekinAM narANAM, punariha jananaM punarbhave nmaraNam / kurvanti paNDitAstad bhUyo'pi na bhUyate yena // 71 // kuru bhaktiM guNajagadIze, sadAgame guruSu viditatattveSu / apavargaprati rAgaM; saMsAropari virAgaM ca // 72 // tatkimapi kuru viditvA, sadguruto jJAnamuttamaM dhyAnam / yatra na jarA na maraNaM, na bhavaM na ca paribhavo na sNkleshH| yogakriyayA jJAnAt, dhyAnAdAsAdayate muktiH // 74|| matvaivaM nissAraM, saMsAramanityatAM ca jagato'sya / jJAnayutaM dhyAnaM kuru, labhase yenAkSayaM mokSam // 7 // iti pArzvanAgaviracita-manuzAsanamAtmAno vibhAvayatAm / samyagbhAvena nRNAM, na bhavati duHkhaM kathaJcidapi // 76 / / yaGlacatvAriMzat, samadhikavatsarasahasrasaGyAyAm / bhAdrapadapUrNimAsyAM budhottarA bhAdrapadikAyAm / / 77 // // iti zrI AtmAnuzAsanaM samAptam //