Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રરરર
ર % ર9555 999 રહે.
-
-
થી આમાનંદ પ્રકારો
બુ
-
- -
- -
-
ક
બુ
૪
-
-
નિદ્રા મહિં નહિ હતું', તત ભાન જયારે, જેણે જુએ પૂરણ, રક્ષણ કીધુ' ત્યારે, તેને પ્રભાત સમયે, પ્રથમ સમરૂરે. કાર્યો બધા દિવસનાં, પછીથી કરે.
-
-
-
પુર-સ્તક : ૯ ૦
અ ક : ૮-૯
જેઠ-અષાડ જુન-૨yલાઈ-૩
આત્મ સંવત ૯૭ વીર સંવત ૨પ૧૯ વિક્રમ સંવત ૨૦૪૯
-
કે ૮૪-ક ર01ર-15 -- --
3 ---* -
--
*%-
%-
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અ નુ કે મણિ
કા
|
કમ
લેખ
લેખક
પૃષ્ઠ
આનંદઘનજી
(૨)
અવસર બેર–બર નહિ આવે પુણ્યવિજયજી મહારાજની પુણ્ય સ્મૃતિ શ્રેણિકરાજાનું સમક્તિ
પ્રવચનકાર આચાર્યશ્રી વિજયઈન્દ્રદિન્નસૂરીશ્વવજી મ. સા.
(૪)
- “આયુષ્ય ઘટતું જાય તો પણ
બુદ્ધિ નવ ઘટે સૂર અને સોમ
કનોડીયા મનીષ નગીનદાસ સંપાદિકા : ભાનુમતી ન. શાહ
(૫)
૮૦
છે
નવા આજીવન સભ્યશ્રી (૧) શ્રી પ્રણવ નિરંજનકુમાર વાંકાણી ભાવનગર,
જૈન–ધામક બુદ્ધિ કસોટી પરીક્ષા તથા ઇનામ વિતરણ
સંક્લન : મનિષ આર. મહેતા | શ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મ. સાહેબની સ્વર્ગા રેહણ શતાબ્દી વર્ષ નીમીત્તો શ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી જૈન પાઠશાળાના ૧૦૦ વર્ષની પૂર્ણાવતી નીમીરો પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી વિજય મેરૂપ્રભ સુરીશ્વરજી મ. સાહેબના શુભ આશીર્વાદથી નૂતન ઉપાશ્રયે તા. ૨૯-પ-૯૩ ના રવિવારે સવારે ૯-૩૦ કલાકે પૂ. મુનિશ્રી હર્ષાબેન વિજયજીના મંગલ માંગલીક દ્વારા શરૂ થયેલ પરીક્ષાનું ઉદ્દઘાટને રાષ્ટ્રપતી એડ વિજેતા પ્રા. પ્રફુલ્લાબેન વેરાના વરદ્ હસ્તે દિપ પ્રગટાવી થયેલ પૂ સા. દક્ષયશાસ્ત્રીજી તથા પૂ.સા. ધૃતીયશાશ્રીજી મ.સા. જીવ–મુજીવ સ્થાવર વિગેરે જૈનત્વની વસ્તુ સુંદર રીતે ગોઠવાયેલ
જે પરીક્ષાર્થીએ દશ મીનીટ જોઈ અને પછી યાદ રાખી મેમરી–ટેસ્ટ આપેલ. ૧૫૦ની વિશાળ સંખ્યામાં ભાગ લીધેલ ઉપશ્રિયમાં વિપુલભાઈ સત એ સાડીનું સુંદર ડેકોરેશન કરેલ સમગ્ર કાર્યક્રમનું સંચાલન મનીષભાઇ મહેતા તથા સંજય ઠારે કરેલ.
પરીક્ષાનું ઇનામ મંગળવાહી રળીયાતબેનના ઉપાશ્રયે આપવામાં આવેલ,
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
માનતંત્રી : શ્રી પ્રમેદકાંત ખીમચંદ શાહ એમ.એ., બી.કેમ, એલ.એલ.બી.
અવસર બે-બેર નહિ આવે
રાગ : આશા ગેડી
00000000000000DDDDgoodgao
બેર-બેર નહિ આવે, અવસર
બેર-ઘેર નહિ આવે જ૫ જાને ત્યુ કરલે ભલાઈ,
જનમ જનમ સુખ પાવે, અવસર. ૧ તન ધન જોબન સબહી છે,
પ્રાણ પલકમે જાવે, અવસર. ૨ તન છૂટે, ધન કોન કામ?
કહેલું કૃપાળુ કહાવે? અવસર.... ૩ જાકે દિલમેં સાચ બસત હૈ,
તાકું ઝૂઠ ન ભાવે, અવસર. ૪ આનંદઘન પ્રભુ ચલત પંથમે,
સમર સમર ગુન ગાવે, અવસર. ૫
apodpoQpQpoodoodpoOQOOO
- આનંદઘનજી
નબળાબળબળાગાગાલગાગાલગાગાબાવળ લાવવા
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરમ પૂજ્ય આગમ પ્રભાકર મૃતશીલ વાસિંધ મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજની પુણ્ય સ્મૃતી
આજથી ૨૦ (વીશ) વર્ષ પૂર્વે આગમે અને ગ્રંથના અજોડ સંશોધક પ. પૂ. આગમ પ્રભાકર શ્રુતશીલ વારી ધી મુનીરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજ સાહેબ આપણું આત્માનંદ સભાના “મણ મહત્સવ” પ્રસંગે ભાવનગર તા. ૩૦-૪-૬૭ થી ૧-૫-૬૭ સં. ૨૦૨૩ ચૈત્ર સુદ 9 અને ૮ ના રોજ પધારેલ.
આપણી સભા દ્વારા આત્માન પ્રકાશ મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી શ્રદ્ધાંજલી વિશેષાંક પુનઃ પ્રકાશન લેખ. | મુનિજીને જન્મ ઈ. ૧૮૫ ને સત્તાવીશમી ઓકટોબર રવિવારે થએલ. વિ. સં. પ્રમાણે એ દિવસ કાર્તિક સુદ પાંચમને, જૈનધર્મ પ્રમાણે એ જ્ઞાનપંચમી આમ, જ્ઞાનપંચમીને દિવસે જન્મેલા પુણ્યવિજયજીએ આજીવન તીવ્ર જ્ઞાનોપાસના કરીને જન્મદિનને સાર્થક કર્યો.
પુણ્યવિજયજી તો એમનું દીક્ષાનામ; એમનું જન્મનામ તો હતું મણિલાલ. પિતાનું નામ ડાહ્યાભાઈ દોશી. પત્ની તથા પુત્રને કપડવણજમાં મૂકી એમણે મુંબઈમાં નશીબ અજમાવવું શરૂ કરેલું કપડવણજમાં આગને અકસ્માત બન્યા. એટલે તરત જ એ વતન આવી. પત્ની માણકબેન અને પુત્ર મણિલાલને પિતાની પાસે મુંબઈ લઈ ગયા. આ રીતે પુણ વિજયજીનાં બાળપણ અને કિશોરકાળ મુંબઈમાં વીત્યાં. - પિતા ડાહ્યાભાઈ ધંધાર્થી છતાં ય ધર્મબુદ્ધિવાળા. માતા માણેકબેન તે પૂરેપૂરાં ધર્મનિષ્ઠ સન્નારી. એમના જમાનામાં જ્યારે કન્યા-કેળવણું નામવત્ હતી ત્યારે માણેકબેને ગુજરાતી છે ધારણને અભ્યાસ કરેલો. માતાનું આ વિદ્યાબીજ જ પુત્ર મણિલાલમાં છેવટે વિકસીને વટવૃક્ષ બન્યું.
મુંબઈમાં પિતૃછાયા નીચે અંગ્રેજી છ ધોરણ સુધી અભ્યાસ કર્યો. ત્યાં જ પિતાનું અવસાન ધૃયું, ધર્મનિષ વિધવા માતાને હવે દીક્ષા લેવા પ્રબળ ઈચ્છા થઈ. પરંતુ પુત્રની બાળ વય જે વિચારમાં પડી ગયાં. આખરે પુત્રને પણ દીક્ષા લેવડાવવામાં જ એમણે શ્રેય માન્યું. પાલીતાણામાં ચાતુર્માસ ગાળી, ત્યાંની નવ્વાણું ધર્મયાત્રા વિધિપૂર્વક પતાવી, માતા માણેકબેન વડોદરા પાસેના છાણી ગામે આવી પહોંચ્યાં. ત્યાં પોતાના પુત્ર મણિલાલને શ્રી કાંતિવિજયજીના મુનિમંડળને ચરણે છે. ગુરુ ચતુરવિજયજીએ મણિલાલને વિ. સં. ૧૯૬૫ના મહા વદ પાંચમે, એટલે કે ઈસ ૧૯૦૯ના ફેબ્રુઆરી માસમાં દીક્ષા આપી. એ વખતે મણિલાલની વયે તેર-ચૌદ વર્ષની. હવે બાળક મણિલાલ દીક્ષિત પુણ્યવિજય બન્યા.
એમની સાચી કેળવણીને પ્રારંભ દીક્ષિત જીવનના આરંભથી જ થયો કહેવાય. જો કે એકધારો સારા વ્યવસ્થિત અભ્યાસ કરવાનું તે ક્યારે ય બન્યું જ નહોતું, છતાં ય પ્રગુર કાંતિવિજયજી છેગુરૂ ચતરવિજયજીએ નવદીક્ષિત પુણ્યવિજયજીમાં ઊંડો રસ લઈ એમને કેળવણીની કેડીએ
[આત્માન દ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લાવી મૂક્યો. એમના અભ્યાસ માટે જે બે-ચાર શિક્ષક વિદ્યાદાન કરતા તેમાં પ્રજ્ઞાચક્ષુ પડત સુખલાલજી મોખરે હતા. પાછળથી તો આ ગુરુ-શિષ્ય સંબંધ ગાઢ મૈત્રીમાં પરિણમેલે. વળી, ગુરુ ચતુરવિજયજી તે સંશોધન અને સંપાદનના પણ જબરા શોખીન. એમનાં જ સહવાસથી પુણ્યવિજયજીમાં સંશોધનની જિજ્ઞાસા મહોરી ઊઠી, જેનાં મીઠાં ફળ એમની સુદીઘ સંશોધનપ્રવૃત્તિમાં જોઈ શકાય છે.
પ્રગુર કાંતિવિજયજીની વૃદ્ધાવસ્થા હેઈ પ્રશિષ્ય પુણ્યવિજયજીને લાગલાટ અઢાર વર્ષ એમની પાસે સેવાથે પાટણમાં જ રહેવાનું થયું. આ વખતે પણ એમના જ્ઞાનપિપાસુ આત્માએ મળેલી તકને પૂરેપૂરો લાભ ઉઠાવે. સૈકાઓથી સંઘરાએલી, વિવિધ જ્ઞાનની ખચિત હસ્તલિખિત પિંથીઓથી સમૃદ્ધ એવા પાટણના બધા જ જ્ઞાનભંડારેનું એમણે એ દરમ્યાન અવેલેન કર્યું. પછી જુદા જુદા જ્ઞાનભંડારની અવ્યવસ્થામાં વ્યવસ્થા લાવવાને એમને વિચાર આવ્યું, અને અત્યંત પરિશ્રમ ઉઠાવી એમણે એ ભંડારેના સુદીધસૂચિપત્રે જાતે જ તૈયાર કર્યા. અંતે એમના પ્રયાસથી પાટણમાં હેમચંદ્રાચાર્ય જૈન જ્ઞાનમંદિરની સ્થાપના થઈ
દીક્ષાના પ્રથમ વર્ષે જ પ્રગુરુ અને ગુરુ પાસે એમણે બધાં પ્રકરણને અભ્યાસ કરી લીધે. ત્યાર બાદ બીજે વર્ષે ખેડા જિલ્લાના વસે ગામના શ્રાવક ભાઈલાલ પાસે સંસ્કૃત “માર્ગો પદેશિકારને અભ્યાસ કર્યો, પછી પંડિત શ્રી નિત્યાનંદજી શાસ્ત્રીની નિશ્ર માં “સિદ્ધહેમ લઘુવૃત્તિ, હેમલઘુપ્રક્રિયામાં, ચંદ્રપ્રભા વ્યાકરણ’, ‘હિતોપદેશ', “દશકુમારચરિત' વગેરે શા અને સર્વ ગ્રંથનું પરિશીલન કર્યું, ત્યાર પછી તે પાળિયાદ નિવાસી પંડિત શ્રી વીરચંદભાઈ મેઘજી પાસે એમણે “લધુવૃત્તિને અધૂરો રહેલે અભ્યાસ પૂરો કરવા ઉપરાંત કાવ્યનું પણ વાચન કર્યું, તે જૈન તત્ત્વજ્ઞાન અને ભારતીય દર્શનશાસ્ત્રના પારગામી પંડિત સુખલાલજી પાસે વિ. સં. ૧૯૭૧-૭૨માં અનુક્રમે પાટણ અને વડોદરામાં “કાવ્યાનુશાસન', તિલકમંજરી”, “તક સંગ્રહ' તેમ જ “છનુશાસન જેવા પ્રશિષ્ટ અભ્યાસગ્રંથોનું વિગતે પરિશીલન કર્યું. આ બધા અભ્યાસે એમના જ્ઞાનની ક્ષિતિજો અને દષ્ટિને અદ્ભુત વિકાસ કર્યો. એમના આ અભ્યાસકાળમાં આપણને એક સત્ત્વનિષ્ઠ અને સત્યનિષ રાનસાધકના દશ થાય છે. એક સાચા વિદ્યા-અથીને છાજે તેવી ઉત્કટ જિજ્ઞાસા, ઉચ્ચ બુદ્ધિમત્તા. ઉષ્માયુક્ત સનેપાસના, ઉદ્દીપ્ત શ્રમસાધના અને ઉદાહરણીય વિનમ્રતાનાં પુણ્યવિજયજીમાં જે દર્શન થાય છે તે આજના યુગના પરીક્ષાલક્ષી વિદ્યાથીને માટે અનુકરણીય અને અનુસરણી છે.
એમની આ વિદ્યાભ્યાસની ધારા સાથે શાસ્ત્ર-સંશોધનની ધારા પણ ચાલતી જ રહી. સશક્ત અને કેળવણી અન્ય પૂરક થઈ પડયાં, એમની સંશાધન-પ્રવૃત્તિને આરબ મુનિ રામચંદ્ર રચિત સંસ્કૃત કૌમુદી-મિત્રાનંદ-નાટકનું ઈ. ૧૯૧૭માં સંપાદન કર્યું ત્યારથી ગણી શકાય, ત્યાર પછીના જ વર્ષ, ૧૩મી સદીમાં થએલા મુનિ રામભદ્રના પ્રબુદ્ધ રૌહિણેય નાટકનું સંપાદન કર્યું. એ જ અરસામાં આચાર્ય મેઘપ્રભનું “ધર્માસ્યુદય-છાયા ના સંપાદિત ક્યુ. ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી કૃત ઐન્દ્રસ્તુતિ-ચતુર્વિશતિકા'નું સંપાદન એમણે ૧૯૨૮માં કર્યું. આ રીતે એમણે શ્વાસ સાથે સંપાદનમાં પણ પિતાની પ્રતિભા કેળાવી. એમની સકલ જ્ઞાનપ્રતિભા ત્રણ માગે કાર્યરત રહી છે : (અ) પ્રાચીન સાહિત્ય સંસ્કૃતિના સંશોધન-સંપાદનમાં, (બ) પ્રાચીન ગ્રંથભંડારોના વિશ્લેષણ અને વ્યવસ્થાકાર્યમાં, (ક) દેશી-પરદેશી જ્ઞાનપિપાસુઓ અને અભ્યાસીઓના સંશોધનકાર્યમાં પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ રીતે સહાયભૂત થવામાં.
જુન-જુલાઈ-૯૩
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ’પાદક તરીકેની એમની ખ્યાતિ મુખ્યત્વે ૧૯૩૩ થી’૪૨ સુધીમાં પ્રગટ થએલ ‘બૃહત્કલ્પસૂત્ર’ ના નિયુÎક્તિ અને ટીકા સાથેના છ ભાગ, ‘વસુદેવ હિ‘ડી’ના એ ભાગ, તથા અ ંગવિજા’, ‘આખ્યાનકમણિકા’, ‘કલ્પસૂત્ર’ ‘નદિસૂત્ર’ વગેરે પર આધારિત છે. આ ઉપરાંત એમણે પાટણ, ખભાત, લીંબડી, જેસલમેર, બિકાનેર, જોધપુર, ભાવનગર, પાલીતાણા, વડોદરા, અમદાવદ, આદિના જ્ઞાનભ'ડારાની ચીવટપૂર્વક તૈયાર કરેલી ગ્રંથસૂચિએ એમની અથાક શ્રમશીલતા ને અદ્ભુત ધીરજની દ્યોતક છે, એમાંય જેસલમેરના ગ્રંથભ'ડારની પ્રવૃત્તિ તા દાદ માગી લે તેની છે.
આશરે ઇ. ૧૯૫૦ના સમય, જેસલમેરના વિશાળ અને નિકટ ગણાતા ગ્રંથભડારનુ` સુ`શેાધન કરવાના અડગ નિર્ધારથી એમણે અમદાવાદથી રેલ્વેના પાટે પાટે પયાત્રા આરભી હજુ પ્હો ફાટતાં પહેલાંનું અંધારૂ હતું. ચાલતાં ચાલતાં તેઓશ્રી પંદર-સુત્તર ફૂટ ઊંડા એક ગરનાળામાં પછડાયા ! પરંતુ દૈવ કૃપાએ આબાદ રીતે ઉગરી ગયા અને ઉભા થઇ વળી પાછે એમણે લગભગ તેર માઈલના પગપાળા પ્રવાસ કાર્યેા. જેસલમેરની યાત્રાનેા આ તા આરભ જ હતા !
અંતે એ ત્યાં પહોંચ્યા ત્યારે પણ અનેક મુશ્કેલીઓના સામનેા કરવે પડેલા. મરૂભામમાં વેરવિખેર ગામડાં, અબુધ પ્રજાજનો સાથે પનારા પડવા, બળબળતી રેતીમાં ખુલ્લે પગે પ્રવાસ ખેડવા, જ્ઞાનભ`ડારના નિયમજડ રક્ષકાને રીઝવવા : આ બધુ જ સહીને એમણે જેસલમેરના જ્ઞાનભંડારમાં સંશોધનના શ્રી ગણેશ માંડ્યાં. ત્યાં દોઢેક વર્ષી રહ્યા એ દરમ્યાન બાવાપીવાની પણ પ્રતિકૂળતા. મકાઈના રોટલા ને જાડી દાળ પર જ એમણે દિવસે ગુજારવા માંડયા. કયારેક તે પીત્ર ના પાણીની પણ ભારે તંગી પડે, પરંતુ આ સકષ્ટમય સોગાનાં ઝાપટાં એમના અખડ પ્રજ્વલિત જ્ઞાનદીપને સહેજ પણ હતપ્રભ કરી શકયાં નહિં, આ કષ્ટોના કટકાએ એમની અવિરત કમ યાત્રાને સહેજ પણ થંભાવી નહિ. બલ્કે આ મુસીબતેાએ એમને વધારે મહેનતુ બનાવ્યા, આતાએ વધુ આશાવાદી બનાવ્યા ને પ્રતિકૂળતાની ધાંસે એમને વિશેષ દૌ`વાન બનાવ્યા. આખા ભ‘ડારને એમણે પુનર્વ્યવસ્થિત કર્યાં તેમજ શ્રમસાધ્ય વિસ્તૃત સૂચિ તૈયાર કરી. દુષ્પ્રાપ્ય હસ્તપ્રતાની જાળવણી કેમ થાય એનું એમણે સુંદર ઉદાહરણ પૂરું પાડ્યુ. ત્યાંની અમૂલ્ય તાડપત્રીએ ની એમણે માઈક્રો ફિલ્મ લેવડાવી કે જેથી પછીના કાળમાં સહું એને ઉપયેગ કરી શકે. અને તદનુસાર આ તાડપત્રીઓના ભારતના તેમજ ભારત બહારના અનેક અભ્યાસીઓએ ઉપયાગ કર્યાં પણ છે. એમનુ‘ જેસલમેરનુ` કા` એમની તીવ્ર જ્ઞાનેાપાસના, દુરંદેશીપણુ' અને અપાર ખંત તેમજ ધીરજની ગવાહી પૂરે છે.
પણ આ સૌમાં જૈન આગમાને અદ્યતન ઢબે અભ્યાસ કરી તેની પુનઃર્વાંચનાએ તૈયાર કરવાના એમના પુરૂષાથ શિરમેર જેવા છે. પિસ્તાળીશ જેટલાં જૈન આગમના, એની નિયુક્તિ, ચૂર્ણિ, ભાષ્ય અને ટીકાઓના, પ્રથમ તેા કેટલાંક વર્ષો સુધી એમણે મૂક અભ્યાસ કર્યો. પછી બે-ત્રણ સનિષ્ઠ લહિયાઓની મદદથી એમણે સ'પાદન તૈયાર કરવા માંડયાં, પરંતુ આ વખતે એ લહિયાઓને ચૂકવવાના પૂરા પૈસાની પણ સગવડ નહિ. છતાંય પેાતાનુ અજાચક વ્રત એમણે છે.યુ નહિ. ઈ. ૧૯૪૭-૪૮ માં શેઠશ્રી કસ્તુરભાઇ લાલભાઈને આ વાતની ખર પડી, એમણે મુનિશ્રીનુ કાય નિડ્ડાવ્યુ. અને પ્રસન્ન થઈ લહિયાઓનુ` લહેણુ ભરપાઈ કરી આપ્યુ. એટલું' જ નહિ પણ મુનિજીને પેાતાનુ સંશોધનકાર્ય આગળ ધપાવવામાં સ` રીતે સહાય કરવાનુ એમણે વચન આપ્યુ. આ આગમેાની છેલ્લી વાચનાએ આજથી લગભગ પંદર સે। વર્ષ પૂર્વે વલભીપુરમાં શ્રી દેવદ્ધિગણિ
૭૦]
[આત્માન'દ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ક્ષમાશ્રવણના માર્ગદર્શન નીચે તૈયાર થએલી; ત્યાર પછી છેક આ મળે મુનિશ્રી પુણવિજયજીએ અપાર પુરૂષાર્થથી જે નવી વાચનાઓ તૈયાર કરી તે જૈન ધર્મમાં અને આ સદીના સંપાદનક્ષેત્રમાં અમૂલ્ય અને અદ્વિતીય પ્રદાન લેખાશે. આમાંના બે ગ્રચૂર્ણિ સાથેનું “નદીસૂત્રમ અને વિવિધ ટીકાઓ સાથેનું “નંદીસૂત્રમ –તા અનુક્રમે ઈ. ૧૯૬૬ અને ૧૯૬૮માં છપાઈને પ્રકટ પણ હ્યાં છે. એમના આ ભગીરથ પ્રયાસને અનુલક્ષીને એમને “આગમપ્રભાકર” કહેવામાં આવ્યા છે તે ઉચિત જ છે.
સંપાદન ઉપરાંત હસ્તપ્રત ભેગી કરવી, ગોઠવવી, તેની અન્વીક્ષા કરવી, એ પણ એમની પ્રિય પ્રવૃત્તિ રહી, તે અંગેને ઈ. ૧૯૩૫માં પ્રગટ થએ ‘ભારતીય શ્રમણુસંસ્કૃતિ અને લેખનમાળા, નામક દીઘ નિબંધ આ વાતની સાખ પૂરે છે. વિવિધ કાળની હસ્તપ્રત વાંચવાની આ પ્રવૃત્તિને પરિણામે એમણે દેવનાગરી પહેલાંની બ્રાહ્મી લિપિ ઉકેલવાનું તેમજ દેવનાગરીના સદીએ બદલાલા મરોડ ઉકેલવાનું કાર્ય આત્મસાત્ કર્યું. સાથે સાથે વિવિધ સૈકાની દેવનાગરી લિપિ લખવામાં પણ એમણે નિપુણતા મેળવી લીધી. પ્રાચીન ચિત્રકળા, લિપિશાસ્ત્ર, સિક્કા, મૂતિઓ વગેરે પુરાતત્ત્વ વિષયના પણ એ અચ્છા જ્ઞાતા હતા. લિપિશાના તે એ એવા અસાધારણ અભ્યાસી હતા કે લિપિ પરથી કઈ હસ્તપ્રત કઈ સદીની હશે તેનું ચેકસ અનુમાન કરી શકતા.
સંશોધક તરીકે સાંપ્રદાયિક અને છતાં વ્યક્તિગત મત-માન્યતાઓથી મુક્ત એવી ઐતિહાસિક દષ્ટિ તેમની પાસે હતી. તુલનાત્મક અભ્યાસરીતિ અને સત્યાન્વેશી સંશોધનપ્રીતિ એમને સહજ હતાં. આથી જ એ પિતાના સંશોધન હેઠળની કૃતિની ખૂબી-ખામીનું તાટસ્થપૂણ દર્શન કરી શક્તા. ગુણગ્રાહક દષ્ટિએ એમનામાં કમળતા અને સહાનુભૂતિ પ્રગટાવ્યાં હતાં તો સત્યપાસનાએ નિર્ભયતા અને નિષ્પક્ષપાત ખીલવ્યાં હતાં. એમની સર્વાગી અન્વેષણાત્મક દ્રષ્ટિએ એમની પાસે અણિશુદ્ધ સંપાદન કરાવ્યાં છે. માઈક્રો ફિલ્મ, ફેટોસ્ટેજ તેમજ એબ્લામેન્ટ જેવી વૈજ્ઞાનિક સાધન પદ્ધતિને પણ એમણે સંશોધક તરીકે પૂર ઉપયોગ કર્યો છે.
આવા જ્ઞાનવીર સાધુપુરુષનું વ્યક્તિત્વ પણ આકર્ષક અને અદ્ભુત હતું. ચિત્તની નિવિકાર અવસ્થામાંથી પ્રગટેલી મુદ્રા હરહમેશ એમના વદન પર અતિ રહેતી. નિર્ભેળ જ્ઞાનસાધનાએ એમના વ્યક્તિત્વને અયુગ્ર બનાવ્યું હતું. પરિણામે એમની વિરતિ રસહીન કે ઉદાસ નહોતી. પણ સદા પ્રસન્નતાથી છલકાતી રહેતી. એમની સરળતા ને સમતા એમનાં વાણી-વર્તનમા સા નર્તન કર્યા કરતી. એમની અનાસક્તિએ એમને કઠેર નહિ પણ કોમળ બનાવ્યા હતા. કેઈન પણ દુઃખ જોઈ એમનું દિલ દ્રવી જતું. એમની પાસે આવનાર કઈ પણ દુખિયું પ્રશાંત થયો વગર પાછું ફરતું નહિ,
હસ્તપ્રતોનો એમને પરિગ્રહ પણ ઉદારતા અને પરોપકારનો પ્રેર્યો હતે. આથી જ કોઈ પણ અભ્યાસી કે વિદ્વાન એમની પાસે આવે કે તરત જ પિતાના સંગ્રહમાંથી, સહેજ પણ સંકોચ વગર, એ આવનારને ઉપયોગી સામગ્રી પૂરી પાડતા, આશંકા કે અવિશ્વાસનું સહેજ પણ નામ નહિ. એમની આ વૃત્તિ જ સામેની વ્યક્તિમાં પણ વિશ્વાસનું વાવેતર કરતી. વિશ્વાસથી જે વિશ્વાસ કેળવાય છે એની પ્રતીતિ એમણે પિતાના વતન દ્વારા કરાવી આપી હતી,
જુન-જુલાઈ-૯૩
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઉદારતા પણ એવી જ અનુકરણીય, અમદાવાદમાં ‘લાલભાઈ દલપતભાઈ ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિરના આરંભમાં એમણે પિતાની દસ હજાર હસ્તપ્રતો તદ્દન નિમમપણે કાઢી આપી હતી. નિખાલસતા અને નમ્રતા પણ એમના વ્યક્તિત્વને દીપ્તિમંત કરતાં. અને એમની વત્સલતાથી તો કોઈ
અનભિજ્ઞ નથી. જેન કે જેનેતર, નિરક્ષર કે સાક્ષર, ધનિક કે નિધન સૌના પ્રત્યે એ પૂરે સમભાવ રાખતા.
એઓ રૂઢિગ્રસ્ત આચાર-વિચારની મર્યાદા જાણુતા, તો નવી નવી ઉપયોગિતાને પણ પિછાણુતા, આથી જ ક્ષીરનીર-વિવેક એઓ જાળવી શકતા. શ્રમણસંઘના ભિન્નભિન્ન સમુદાયે વચ્ચે જે વાડાબંધી જેવું હોય છે તેનાથી તેઓ સર્વદા અલિપ્ત રહેતા. કઈ પણ ગચ્છના અનુયાયીને એમને છોછ નહોતા. આ રીતે એમણે એક આદર્શ શ્રમણનું ઉદાહરણ પૂરું પાડ્યું છે. પરનિંદાથી પર પુણ્યવિજયજીએ સામી વ્યક્તિના નાનામાં નાના ગુણને પણ મોટો ગણી સન્માન્ય હતે.
સાનની જેમ એમણે ચારિત્ર્ય પર પણ ખૂબ ભાર મૂક્યો હતે. શીલ અને પ્રજ્ઞા જ ઉચ્ચ વ્યક્તિત્વનાં ઘડતર-બળે છે એમ એમના જીવન પરથી કઈ પણ કળી શકતું. એમની વિદ્યાને અલ કારનો ઓપ નહોતો દીધે.
પિતાના અવિરત જ્ઞાનયજ્ઞ ભંગ ન થવા દેવા માટે એમણે જુનવાણી કક્ષાના મોટામોટા આડબરી મહોત્સ ટાન્યા હતા. તેમ એ જ ઇરાદાથી સુધારાના બહાના નીચે ઉઘાડવામાં આવતી ઊહાપોહયુક્ત ચળવળથી પણ એ સદા દૂર રહ્યા હતા. પદવી કે પદની એમણે કપિ. આકાંક્ષા રાખી નહતી. શિષ્ય કે નામના મેળવવા પાછળ પણ એમણે નજર રાખી નહોતી. આથી જ આવા સાંસારિક ૦ મેહથી પર રહી એઓ એકધારી જ્ઞાનસાધના અને આત્મસાધના કરી શક્યા હતા. મુનિ તે જૈન સૂરિઓમાં સામાન્ય પદવી છે. જ્યારે “આચાર્યની પદવી અતિ માનવતી છે. વડીલ સૂરિઓ અને પાટણના શ્રીસંઘે એમને “આચાર્ય પદથી વિભૂષિત કરવાનું ઠરાવ્યું ત્યારે એમણે નમ્રતાપૂર્વક એ પદને પણ અસ્વીકાર કર્યો. વિદ્વત્તાના પ્રતીકરૂપ
અપાતી પંન્યાસ પદવીને પણ એમણે અસ્વીકાર કરે. વડોદરાના શ્રીસંઘે તે એમણે પૂછી વગર જ વિ. સં. ૨૦૧૦માં “આગમપ્રભાકરનું બિરૂદ આપી દીધેલું. પરંતુ આનું થશે વળગણ એમને નહેતું.
દેશ-પરદેશી અનેક વિદ્વાનોએ એમની રાહબરી નીચે સંશોધન કર્યું છે. છતાં ય ગુરુપદને લેશ પણ મદ ક્યાંય કળી શકાશે નહિ. ઉચ્ચતમ ઉપાધિ પીએચ. ડી. ના પરીક્ષક તરીકે પણ એમણે એટલી જ નિલેપતાથી કામગીરી કરી હતી. ઈ. સ. ૧૯૫૯માં અમદાવાદ ખાતે મળેલા
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદના વીસમા અધિવેશનના ઇતિહાસ-પુરાતત્ત્વ વિભાગના એઓ પ્રમ વરાએલા. ઈ ૧૯૬૧માં કાશ્મીર ખાતે મળેલા “એલઈડિયા ઓરિયેન્ટલ કોન્ફરન્સના એકવીસમાં અધિવેશનમાં “પ્રાકૃત અને જૈન ધમ” વિભાગના અધ્યક્ષ તરીકે એ પસંદ થએલા. ઈ. ૧૯૭૦માં અમેરિકાની “ઓરિયેન્ટલ સંસાયટએ એમને માનાર્ડ સભ્ય તરીકે ચૂંટી કાઢયા હતા. આવું માન મેળવનાર કદાચ એઓ પ્રથમ જ હિંદી હશે. એમના પાંડિત્યનો આ કંઈ ઓછો પૂરા નથી. આથી જ પ્રો. ડો. ડબ્લ્યુ. નેમેન બ્રાઉનના શબ્દો યથાર્થ લાગે છે (He is a worthy representative of the best Indian tradition of learning and teaching.
૭૨]
[આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(તેઓ ઉત્તમ ભારતીય અર્થ-અધ્યાપન પ્રણાલીના એક આદરણીય પ્રતિનિધિ છે.)
એમની જ્ઞાનવૃત્તિનાં બે સુફળ તે પાટણના “ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જૈન મંદિર ની તેમજ અમદાવાદના “લાલભાઈ દલપતભાઈ ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યાપદિર ની સ્થાપના. અનેક વિદ્વાનો અને અભ્યાસીઓને માટે આ બંને સંસ્થા આશીર્વાદ રૂપ બની છે. એમની સક્રિય પ્રવૃત્તિની તેમજ પ્રાચીન જ્ઞાનવિસ્તરણ વૃત્તિની આ ન ભુલાય તેવી દેણગી છે. અનેક વ્યક્તિઓ અને વિદ્વાનેથી ઘેરાએલા પુણ્યવિજયજી એક વ્યક્તિ નહિ પણ સ્વયં સંસ્થારૂપ હતા.
વિદ્યાવ્યાસંગમાં તો એ વ્યાવિને પણ વિસરી જતા. ઈ ૧૫૫ની વર્ષાઋતુના દિવસે હતા. સંગ્રહણીના ગે એમને ઘેરી લીધા. વ્યાધિ ઉગ્ર સ્વરૂપ પકડતે ગયે. લગભગ દોઢ વર્ષ સુધી એ પીડાયા; પરંતુ તે દરમિયાન એમને સધિયારો આપે શાસ્ત્રવ્યાસંગે. કથીરત્નકેટનું સંપાદન અને “નિશીથર્ ણિનું અધ્યયન એમણે આ નાદુરસ્ત તબિયતે જ એમની જ્ઞાનભક્તિ અને ચિત્તની સ્વસ્થતા અહીં પ્રગટ થયા વગર રહેતો નથી.
આવા આત્મસાધક સંત પોતે અનેકાંતવાની સાક્ષાત્ પ્રતિમા હતા. પિતાની તેજસ્વી બુદ્ધિને સ્વાશ્રયના જળસિંચનથી એમણે અવિરત ફળદાધિની બનાવી હતી સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, અપભ્રંશ ને જૂની ગુજરાતીના આ પ્રકાંડ પંડિત પાંડિત્યદંભથી હમેશાં દૂર રહેતા. કદાપિ વિકાર ન પામી શકે એવી ચિત્તવૃત્તિકાવાળા એઓ સાચા આધ્યામિક પુરૂષ હતા. વિપરિત સંજોગે પણ એમના દઢેત્સાહને કદાપિ વિચલિત નહોતા કરી શક્યા. બાસઠ વ.નું એમનું દીક્ષા જીવન એટલે અવિરત કર્મયાત્રા અને અખંડ જ્ઞાનયજ્ઞ. પિતાની સાધના સાથે સાથે એમણે અને કેને અધ્યાત્મજ્ઞાન આપ્યું હતું, એઓ શાસ્ત્રીય દષ્ટિસંપન્ન સંપાદક, શ્રમશીલ સંશોધક, વિનમ્ર વિદ્વાન, આદશ શ્રમણ અને ગુણગ્રાહી વત્સલ વ્યક્તિ હતા. એક સાચા વિદ્વાનને છાજે એ રીતે એઓ આજીવન વિદ્યાઅથી જ રહ્યા. પુણ્યવિજયજી એટલે જ નખશિખ વિદ્યાથીઓ. એમની વિદ્યાપ્રીતિ અને વ્યવહારરીતિ નિરાબરી અને નિખાલસ હતાં ૭૬ વર્ષની ઉંમરે મુંબઈમાં પ્રોસ્ટેટની શસ્ત્રક્રિયા બાદ ૧૪મી જૂન ૧૯૭૧ના રોજ રાત્રે સાડા આઠ કલાકે આવા મનીષી સંત, પ્રજ્ઞાપુરૂષ અને આજીવન અક્ષર-સાધક સામ્યમ્ફરીતે જ ક્ષરને ત્યજી અ-ક્ષરત્વ પામ્યા. એમની જ્ઞાનસાધનાને અતિ અખલિત રીતે અને કેને પ્રેરણાવારિ ખાતે રહે એ જ એમને સાચી અંજલિ હો !
“કુમાર” માસિક, અમદાવાદ, ફેબ્રુઆરી, ૧૯૭૨
શેકાંજલિ શ્રી ખાંન્તિલાલ રતિલાલ શાહ ભદ્રાવળવાળા) ઉમર વર્ષ પ૫ સં. ૨૦૪હ્ના વૈશાખ વઢ ૧૨ ને મંગળવાર તા. ૧૮-પ-૯૩ના રોજ મહુવા મુકામે સ્વર્ગવાસી થયેલ છે.
તેમના નિધનથી આપણી સભાને ખેટ પડી છે. તથા તેમના કુટુંબીજને ઉપર આવી પડેલ આ દુઃખમાં અમે ઉંડી સમવેદના પ્રગટ કરીએ છીએ.
પરમાત્મા તેમના આત્માને ચિર શાન્તી આપે તેવી પ્રાર્થના.
જુન-જુલાઇ-૯૩)
[૭૩
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
**************************
શ્રેણ રાજાને સમક્તિ
પરમાર ક્ષત્રિયોદ્ધારક
પ્રવચનકાર, આચાર્ય, શ્રી વિજયઈન્દ્રન્નિસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબ
જૈન શાસ્ત્રકારોએ ભગવાન મહાવીર સ્વામીના પરમ ભક્ત શ્રેણિક મહારાજાના ફાયિક સમિતિની ઘણી જ પ્રશંસા કરી છે.
તમેવ સર્ચ નિસંક જ જિર્ણહિં ઈણિ તે જ વાત સત્ય અને નિઃશંક છે જે જિનેશ્વર પરમાત્માએ કહેલ છે એવા પ્રકારની દ્રઢ શ્રદ્ધા અને માન્યતાથી સમક્તિની પ્રાપ્તિ થાય છે. સમક્તિ માટે જિનવચન સત્યની માન્યતા અને અતુટ શ્રદ્ધા થઈ જાય તો ઘણું છે. એના માટે ન તે અગાધ જ્ઞાનની જરૂર છે અને ન ઉત્કૃષ્ટ ચારિત્રની કહ્યું છે કે –
દાદા નિ જા સામ પિyws વન 1 + पुननि चारित्रे मिथ्यात्व विष दृषिते ॥ જ્ઞાન જા૪િ હીરા ઘરે જના: ક્રિઝ 1
Hચ્ચક માથા ઘw in જ્ઞાન અને ચારિત્ર હિત સમક્તિ પ્રશસની છે, પણ મિથ્યાત્વરુપી વિષથી દૂષિત થયેલું જ્ઞાન અને ચારિત્ર પ્રશંસનીય નથી. રાજા શ્રેણિકના વિશે એમ કહેવાય છે કે તેઓ જ્ઞાન અને ચારિત્રહીન હતા; પણ સમક્તિયુક્ત હોવાથી તેઓએ તીર્થંકર નામક ઉપાર્જન કરેલ છે.
મહારાજા શ્રેણિકને ન તે તત્વ, જ્ઞાન હતું અને ન તે એ દિક્ષા લઈને સાધુ બન્યા હતા, છતાં જિન-વાણુ પ્રત્યેની દ્રઢ શ્રદ્ધાથી તેઓને સમક્તિની પ્રાપ્તિ થઈ હતી. એ સમકિતના બળે તેઓ તીર્થકર પણ થશે. શ્રેણિકને સમક્તિધારી બનાવ્યા હતા. તેઓની અનન્ય શ્રદ્ધાએ! ભગવાન મહાવીર સ્વામીના વચન ઉપર દ્રઢ અને અવિચળ વિશ્વાસ હતા. તેઓની દ્રઢ આસ્થાથી ભ્રષ્ટ કરવાની કઇમાં તાકાને ન હતી. સમકિતથી ડગાવવા માટે ઘણા પ્રયત્ન કર્યો. કઠિણ પરીક્ષા કરવામાં આવી હતી. પણ તેઓ જરા પણ શ્રદ્ધાથી વિચલિત ન થયા અને કસોટીમાં પાર ઉતર્યા ને પરીક્ષામાં પણ છે પાસ થયા. આપણે પણ અહીયાં શ્રેણિક રાજાના સમક્તિનું દ્રષ્ટાંત જોઇએ.
એક વખત મહારાજાએ પોતાની સભામાં મહારાજા શ્રેણિકના સમકિતની પ્રશંસા કરી. ઈન્દ્ર મહારાજાના મુખેથી એક માનવી જેવા પ્રાણની આટલી બધી પ્રશંસા એક દુક નામના
૭૪]
આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દેવથી સહન ન થઇ. તેણે શ્રેણિક મહારાજાના સમતિની પરીક્ષા લેવાનુ નક્કી કર્યું. એ માટે તે સ્વર્ગ માંથી રાજગૃહી નગરીમાં આવ્યે.
ભગવાન મહાવીરસ્વામી રાજગૃહી નગરીમાં જ બિરાજમાન હતા. મહારાજા શ્રેગિંક દરાજ પરમાત્માના દર્શન–વંદન અને દેશના સાંભળવા આવતા હતા. તે વસે પણ તેઓ ભગવાનની દેશના સાંભળીને પેાતાના મહેલ તરફ જઈ રહયા હતા. તે માગ માં એક નદી, નદીમાં પાણી હતુ... અને પાણીમાં નાની-મેટી માછલીએ તરતી હતી.
જ્યારે મહારાજા શ્રેણિક નદીની પાસે આવી પહોંચ્યા તે શું જોયું કે એક જૈન સાધુ પેાતાના સયમના ઉપકરણા આઘા, મુહપત્તિ પાતરા અને ડાંડા આદિને કિનારા ઉપર મૂકી નદીની વચ્ચે જને જાળ નાંખીને, તે જાળમાં માછલિએ ફસાવી રહયા છે. જે માછલિયા જાળમાં ફસાઈ જાય તેને કાઢીને પેાતાના પાતરામાં નાંખી રહયેા છે.
મહારાજા શ્રેણિકથી સંયમથી આચાર વિરુદ્ધ કરતાં એ સાધુનુ` કા` જોવાયુ નહીં. તેઓએ પોતાનુ રથ ઉભુ રખાભ્યુ' અને નીચે ઉતરીને સાધુને પુછ્યું- મુનીશ્વર ! આપ આ શું કરી રહયા છે ? આ કાર્ય તે ભગવાન મહાવીરના અચારથી વિદ્ધ છે. તેએ તે અહિંસાને ધમ માને છે અને કહે પણ છે. આપ તે હિંસા કરી રહયા છે. ભગવાને આવા ઉપદેશ કયારે પણ આપ્યા નથી. તેમના બીજા ઘણા સાધુએ છે પણ તે આવુ પાપકમ કરતા નથી. સાધુના વેશમાં આપ સયમ લઇને એવુ· અધમ' કેમ આચરી રહયેા છે ?”
શ્રેણિક રાજાની વાત સાંભળીને પહેલાં તા તે સાધુ હસ્યા, પછી કર્યુ’- ‘રાજન ! તમે કેટલા અજ્ઞાની છે. ભગવાનના સાધુઓના ભીતરી ચારિત્ર તમે શું જાણા ? ભગવાનની કથની અને કરણીમાં ઘણુ અન્તર છે. તેએ કહે છે જુદુ અને કરે છે કાંઈક જુદુ તેઓના બધા સાધુએ આવુ જ પાપ કર્યાં કરે છે. અન્તર ફક્ત એટલું જ કે મને તમે પાપ ક કરતા જોઈ લીધા અને તેને હજુ તમે જોયા નથી. પરમાત્મા મહાવીર જે તત્વનું ઉપદેશ આપે છે અને જેના ઉપર તમારી આટલી શ્રદ્ધા છે. તે હકીકતમાં બધું ખોટુ છે. અશ્રધ્યેયને તમે તમારી શ્રદ્ધાના કેન્દ્રબિંદુ માની બેઠાં છે. આવી પાપલીલા કરવાવાળા, આચારથી ભ્રષ્ટ સાધુએ ઉપર તમે શ્રદ્ધા અને વિશ્વાસ કેમ રાખા છે. ?
એ પ્રમાણે કહીને તે સાધુરુપે દેવે વિચાર કર્યો કે હવે તા શ્રેણિક રાજાની શ્રદ્ધા નિશ્ચિત રુપથી ડગી ગઈ હશે અને તેના સમક્તિનુ પાયે ઢીલા પડી જશે. પણ તે મચ્છીમાર સાધુની વાતાની શ્રેણિક રાજા ઉપર કાંઈ અસર ન થઈ. શ્રેણિક રાજાએ તેને ક્હયું- એવુ કદાપિ થઈ જ ન શકે. ભગવાનની કથની અને કરણીમાં તલમાત્ર અંતર હોઈ જ ન શકે. તે જે કાંઈ પણ કહે તે ઉપર મને પૂણુ શ્રદ્ધા અને વિશ્વાસ છે. ભગવાનના સાધુએ વહેતાં નીરની જેમ નિમા અને પવિત્ર છે. તેનુ ત્યાગ, તપશ્ચર્યાં અને સંયમની હુ' અનમેાદના કરું છું. આપ જ એવા દુર્ભાગી છે કે જે દેવતાઓને પણ દુલ ભ એવા સંયમમાગ ને સ્વીકારીને તેનાથી ભ્રષ્ટ થઈ રહ્યા છે. હું આપને પ્રાથના કરુ છું કે આપ આવા પ્રકારના પાપ-કમ ના આચરણ છોડી દયા અને ભગવાનના બીજા પવિત્ર સાધુઓની સાથે પુનઃ ભળી જાઓ. ભગવાન પાસે જઈને પેતાના પાપનુ પ્રાયશ્ચિત કરી લ્યે.”
જુન-જુલાઇ–૯૩]
For Private And Personal Use Only
[૭૫
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એ પ્રમાણે કહી શ્રેણિક મહારાજા પિતાના રથમાં બેસીને આગળ નગરી તરફ ચાલતા થયા જેવું એમને નગરમાં પ્રવેશ કર્યો, સામે જ એક યુવા સાધ્વી આવતી જોઈ તેના લક્ષણ જોઈને શ્રેણિક મહારાજાને આશ્ચર્ય થયું. તે યુવા સાધ્વીના હાથ પગ મેહદીથી રંગાયેલા હતા. આંખોમાં અંજન આંજેલું હતું. વાળ વ્યવસ્થિત કર્યા હતા. શરીર અલંકારોથી શણગારેલું હતું. મેટું પાન સોપારીથી ભરેલું હતું, આંખમાં વિરાગની જગ્યાએ વિકાર ભરેલું હતું એવા અનાચારોની સાથે તે સાધ્વી ગર્ભવતી હતી.
શ્રેણિક મહારાજાએ રથ ઉભે રબા, તેઓ નીચે ઉતર્યા અને સાધ્વીજીને કહ્યું- “આપ એવું આચાર વિરૂદ્ધ આચરણ કેમ કરો છો ? આપના એવા અનાચારથી શાસનની અવહેલના અને ધર્મની નિંદા થાય છે. ભગવાન મહાવીર સ્વામીને આ આચાર નથી. ભગવાનનાં માગ તે સંયમનું છે. આપ અસંયમમાં કેમ ચાલે છે ?”
શ્રેણિક મહારાજાનું વચન સાંભળીને તે ગર્ભવતી સાધ્વીજીએ કહ્યું- “હું કાંઈ એકલી આવું કરું છું?બધા સાધ્વીઓના આચરણ મારા જેવા જ છે, એમાં મારું એકલીનું દોષ નથી. ભગવાનનું ઉપદેશ અમને એવું જ શિખવાડે છે.”
શ્રેણિકે કહ્યું- “ભગવાનનું માગ સંયમનું છે અસંયમનું નહિ. તેઓનું ઉપદેશ તમારા જેવા ભ્રષ્ટ આચરણ નથી શિખવાડતું. તેની બધી સાધીએ આચારનિષ્ઠ અને ચારિત્રશીલ છે. તમારા જેવી પતિત નથી.”
આટલું કહીને શ્રેણિક રથમાં બેસી ગયા. તે જ સમયે દેવતાએ પિતાનું દિવ્ય રુપ પ્રગટ કરી સામે આવી ઉભા રહ્યા અને તેઓની શ્રદ્ધા અને સમકિતની પ્રશંસા કરતાં કહ્યું – અનાચારી એવા સાધુ-સાધ્વીના રુપે હું તમારા સમક્તિની પરીક્ષા કરવા આવ્યો હતે. આચારથી વિપરીત કાર્ય કરીને હું ભગવાન મહાવીર અને તેઓના શાસનથી આપની શ્રદ્ધા ભ્રષ્ટ કરવા ઇચ્છતા હતા પણ આપનું સમક્તિ નિમેળ છે. આપની શ્રદ્ધા હિમાલય જેવી અડગ છે. તમારી પરમાત્મા પ્રત્યેની અનન્ય ભકિત અને શ્રદ્ધાથી ચલાયમાન કરવું અસવ છે. આપ વન્દનીધ અને પ્રશંસનીય છે.
શ્રેણિક રાજાના સમકિતની પરિક્ષા દેવે લીધી અને એ કસોટીમાં એમનું સમકિત નિર્મળ છે. અને શ્રદ્ધા અટલ છે એ સિદ્ધ થયું. પણ એની સાથે વિચારણુંય વાત એ છે કે જે શ્રેણિક સાથે એવું પ્રસંગ ઘટયું તે અમારી સાથે પણ ઘટે શકે છે અને એવા પ્રસંગ કરે જ્યારે અમારા જીવનમાં આવી ઉભા રહે છે. આજના કલિયુગમાં આ પંચમ કાળમાં આ દ્રષ્ટાંત ચિન્તનીય છે. મેં ઘણા લોકોને એવું કહેતાં સાંભળયું છે, “અમારી શ્રદ્ધા આ સાધુ-સાધ્વીઓ ઉપર નથી રહી. સાધુ-સાધ્વીઓનું આચાર વિરુદ્ધ આચરણથી એમના ઉપને અમારે વિશ્વાસ ઉઠી ગયું છે.”
* તમારે સમતિ ત્યારે નિર્મળ થશે જ્યારે આપ જિનેશ્વર દેવ પ્રત્યે તેમના બતાવેલા માગ પ્રતિ સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક અને વિકાઓ ઉપર અનન્ય શ્રદ્ધા રાખશે. આપની શ્રદ્ધા જેટલી પરમાત્મા પ્રત્યે તેટલી જ પરમાત્માના સાધુ-સાધ્વીઓ પ્રત્યે પણ હેવી જોઈએ. વર્તમાનમાં આ પંચમ આરામાં સમક્તિ પ્રાપ્ત કરવાનું તથા એને ટકાવી રાખવાનું નિમિત્ત સાધુ અને સાધ્વી છે. ૭૬ ]
[આત્માનંદપ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રેણિક રાજાએ સાધુને માછલી જાળમાં પકડતા જોઈ ગયા, તે પણ સાધુઓ પ્રત્યે શ્રદ્ધા એમના દિલમાંથી જરા પણ ન ખસી. સાધ્વીને ગર્ભવતી જોઈ તે પણ તેમનો ભાવ પરમાત્માના સાધુઓ ઉપરનો વિશ્વાસ ડગ્યા નહિ. શ્રદ્ધામાં જરા પણ મલિનત આવવા ન દીધી. શ્રેણિકની જગ્યાએ આપ હોત તે કલ્પના કરો કે આવા પ્રસંગો જોઈને આપણી શ્રદ્ધાને શું અડગ રાખી શક્ત ? આપણા સમક્તિની શું રક્ષા કરી શક્ત ?
જે ગર્ભવતી સાથ્વી અને મચ્છીમાર સાધુને જોઈને પણ આપણી શ્રદ્ધા સાધુ-સાધ્વીઓ પ્રત્યે ડગમગ થતી નથી તે સમજવું જોઈએ કે આપણે સમક્તિ દ્રઢ છે. જો આવું જોઈને આપણી શ્રદ્ધા દઢ ન રહે તો આપણે સમકિત કાચની બરણી જેવું છે જે જરીક ઠોકર લાગતાં ચૂર-ચૂર થઈ જાય છે. આવા સમક્તિ વડે આપણું ઉદ્ધાર કયારે પણ નહિ થાય એવી શ્રદ્ધા અને સમક્તિ ક્યારે પણ પ્રશંસનીય થઈ શકવાનું નથી.
સમતિને નિર્મળ બનાવવા પરમાત્મા પ્રતિ અનુપમ ભકિત તેમના બનાવેલા માર્ગને અપનાવવુ પરમાત્માના પંચ મહાવ્રતધારી સાધુઓ પ્રત્યે પૂર્ણ શ્રદ્ધા થશે ત્યારે જ સમતિ નિર્મળ બનશે.
પર દિક્ષાર્થી બહેનનું અનોખુ વરસીદાન ના શ્રી વર્ધમાન સ્થાનકવાસી જૈન શ્રાવક સંઘ વાલકેશ્વર સંઘમાં કુમારી બિંદુબેન અને કુમારી ચંદ્રિકાબેનની દિક્ષા પ્રસંગે તેમનું બહુમાન કરવાને પ્રસંગ ભવ્ય અને અનોખી રીતે ઉજવાય તેમને વરસીદાનનો વરઘોડો કાઢીને ઘોડાગાડી વિગેરેમાં રસ્તા ઉપર ચોખા, રૂપિયા, ચાંદીના સિક્કા વિગેરે વરસાવીને ઉજવવાને બદલે અનેક સ્થાનકવાસી સંઘે, જીવદયા અને માનવસેવા કરતી સંસ્થાઓને હોસ્પિટલને બોલાવીને દિક્ષાથી હેનના પવિત્ર હસ્તે હોસ્પીટલના જરૂરીયાતવાળા દર્દીઓને આજની મેંઘી સારવારમાં ઉપયોગી થવા માટે સર હરકિસનદાસ નરોત્તમદાસ હોસ્પિ. ટલને રૂા. ૩૧૦૦૦ એકત્રીસ હજાર રૂપિયાનું દાન આપ્યું. આવી જ રીતે કાંદાવાડી જૈન કલીનીક, ભાટીયા હોસ્પિટલ, કઠારી હોસ્પિટલ, થાણુ મેન્ટલ હોસ્પિટલ, હિન્દુ સભા હોસ્પિટલ, નાવર હોસ્પિટલ, અશ્વિની મેડીકલ રીલીફ સોસાયટી વિગેરેને બધુ મળીને રૂા. પાંચ લાખનું દાન આપવામાં આવ્યું. વાલકેશ્વર સ્થાનકવાસી જૈન સંઘે આ એક નવે અભિગમ અપનાવ્યો છે. દિક્ષ પ્રસંગે નવિ દૃષ્ટિ આપી છે. આ પ્રસંગે સંપ્રદાયના સાધુ ભગવંતે, પૂ. મહાસતિજીઓ અને વાલકેશ્વર સ્થાનકવાસી જૈન સંઘ અભિનંદનને પાત્ર છે.
ખરેખર જૈન સમાજે આ ઉત્તમ અને અનુકરણીય અનેખું પગલું ભરીને અનેક હોસ્પિટલના જરૂરીયાતવાળા મધ્યવગી દદીઓના પકારી બન્યા છે. તારિખ ૨૬-પ-૯૩ના રોજ બને બહેનો બિન્દબેન અને ચંદ્રિકાબેનની પવિત્ર દિક્ષા દિન હતો. અમારા તરફથી તેમની અનુમોદના કરતા આનંદ થયેલ છે. આપશ્રીએ જૈનધર્મ પ્રેમીઓનું કલ્યાણ કરવા સાથે માનવ સેવાના આ કાર્યને પણ પ્રેરણા આપતા રહેશે. તેવી પ્રાર્થના.
(મુંબઈ સમાચારમાંથી સાભાર ૨૬-પ-૯૩)
=
=
=
=
=
=
==
=
જુન-જુલાઈ-૯૩
[૭૭
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
“આયુષ્ય ઘટતું જાય તો પણ
બુદ્ધ ના ઘરે
લેખક : કનાડીયા મનીષ નગીનદાસ
આપણા પૂર્વજોના કાળમાં જે આપણે ડોકીયું કરીએ અને અવલોકન કરીએ તો આપણને એક વસ્તુ સ્પષ્ટ દેખાશે કે આપણા એક–એક નાયક કે મહાત્માના જીવનમાં, એક વસ્તુની સમાનતા નજરે તરી આવશે કે દરેક મહાપુરૂષોએ પોતાના જીવનમાં પિતાની જીવનની શરૂઆત થતા જ આ સંસારને ઠોકર મારી અને “આમરોયના માર્ગે પ્રયાણ કરેલું છે, દરેકની એક મહેચ્છાઓ હતી કે પોતાના પુત્ર પિતાનો કારભાર સંભાળી લે એટલે પોતે પિતાના આત્માના શ્રેચ માર્ગ અપનાવી લે આપણે દશરથ જુઓ કે રામ જૂઓ... કે રાજા ભતૃહરી જુઓ કે મંત્રી શકટાલ જુઓ કેદની મહેચ્છાઓ પૂર્ણ થઈ તો કેઈકની અધૂરી રહી. પરંતુ, મરથ તે દરેકના એક જ જેવા મળતા કે જીવનનો શેષકાળ તે ધર્મધ્યાનમાં જ પૂર્ણ થાય....
મહાપુરૂષોના જીવનની એક ખાસિયત એ ડુતી કે ધર્મ-અર્થ-કામ-અને મોક્ષ આ ચાર પુરૂષાર્થમાંથી જીવનની શરૂઆતમાં એટલે કે યૌવન કાળમાં પણ અર્થ અને કામ પ્રથમ ધર્મને લક્ષમાં લઈને જ સાધવામાં આવતા, જ્યારે પિતાની અવસ્થાને સમય તે ફક્ત દમ અને મોક્ષના પુરૂષાર્થમાં જ પૂર્ણ થતાં. જેમ જેમ સમય વહિ જડે તેમ-તેમ કામ અને અર્થની તૃપ્તી થતી. એ કામ અને અર્થ તેને જયારે બેજારૂપે લાગતું કે તરત જ.... સાપ જેમ કાંચળી ઉતારે તેમ આ સંસારને તેઓ છોડીને પિતાના આત્માના શ્રેય માર્ગ તરફ પ્રયાણ કરવા ચાલી નીકળતા..... પરંતુ આજ ! આજ સમય દ્ધ બદલાઈ ગયેલું લાગે છે. કાળમાં ઘણુ જ પરાવર્તન આવી ગયેલું છે.
માને કે ન માને આ આદેશને એટલે કે ધર્મ-પુરૂષાર્થ અને મે પુરૂષાર્થની અવગણના જ એ પણને સંસાર ખારો બનાવે છે. “પાપ બુદ્ધિ નવ ઘટે” અનુસાર જ આજે સાસુ-વહુ, બાપ-દિકરો, ભાઈ-બહેન વચ્ચે મનમેળ-લાગણીપ્રેમ-વગેરે ઘટતા જાય છે, સંસારમાં કલેશ વધતું જાય છે અને જીવનનું નંદનવન એ કુરુક્ષેત્રની રણભૂમી બને છે. અપવાદ છે કે આજે છેડા પણ સમજૂએ છે. જીવનમાં જે જીવનની સંધ્યાએ ધમ-ધ્યાન થાય તે સૂર્યોદયે તો ચોક્કસ સૂખ જ પ્રાપ્ત થાય. બાકી આજના યુગમાં નિવૃત્ત અવસ્થા થાય એટલે ગામગપાટા-નિંદા-કૂથલી કરવાની શરૂ. એક આખોય દિવસ નવરા-નવરા કાઢવાનો એટલે ફલાણાએ આમ કર્યું પેલાએ આટલા પૈસા ખાધા – પેલે અભિમાની છે વગેરે પાપ જ બાંધવાના, અધૂરૂમાં જીભના સ્વાદ અને ટેસ્ટનાકારણે રોટલી ગરમ જ જોઈએ-ફરસાણ તે આવું જ જોઈએ નિરાંતે એશ-આરામ જોઈએ હવે આ બધું જયાં સુધી બરાબર મળે ત્યાં સુધી તે ઠીક પણ જે દિવસે આમાથી કાંઈકની ૭૮)
[આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઉણપ આવી એટલે જેઈલે તેમને રંગ, અત્યારે પ્રકારના પાપે બાંધે એક સેકન્ડમાં, નાટક-સિનેમાં ટીવી-હેલ, કલબો, પાઉભાજી, પંજાબી શાક, વગેરેના ભરપૂર ટેસ્ટના કારણે આજનો માનવ કેવા કેવા પાપ બાંધે છે. આવી પરિસ્થિતિમાં જ્યારે ખેંચતાણ સજાય છે એટલે કંકાશ, કલેશ અને અબલાનું વાતાવરણ કુટુંબમાં અને સમાજમાં સર્જાય છે.
હવે આના કરતાં જો બીજી રીતે વિચાર કરીએ તે જે જીવન સંધ્યાએ બીજી બધી પંચાત પડતી મૂકી, સ્વાદના ચટાકાઓ ઓછા કરી ૪૫–૫૦ વર્ષની ઉંમરે પહોંચેલાઓ દરેકે તે ખાસ પિતાનાં મનને ધમ ધ્યાન તરફ વાળી દેવામાં આવે તે આખોય દિવસ પવિત્ર વાતાવરણમાં પરોવાયે જવાના કારણે આવી નાની નાની બાબતમાં કલેશ થવાને કે રાગ-દ્વેષ થવાને અવસર જ પેદા ન થાય અને એટલે જ આપણું વેદ-પુરાણા ગ્રંથોમાં બતાવ્યા મુજબની ચાર આશ્રમ અવસ્થા મુજબ જીવન ગુજારીએ તે હું નથી માનતો કે જીવનમાં ક્યાંય આડ કે સંઘર્ષ પેદા થાય.
પણ આ તે ઉલટી ગંગા છે “આયુષ્ય ઘટતું જાય તે પણ પાપ બુદ્ધિ નવ ઘટે " અરે પાપ બુદ્ધિ ઘટવાની વાત તે જવા દે ઉલટાની વધે છે. જતી જીદગીએ પણ નવા નવા શોખે વક્તા જાય છે ચાર આશ્રમમાંથી એક પણ આશ્રમનું આજે એગ્ય પાલન થતું નથી. (૧) વિદ્યાશ્રમ : – આની વ્યવસ્થા જોઈએ તે એમાં આજે પરિસ્થિીતી સાવ બદલાય જ ગઈ છે... ક્યાં કુદરતના ખોળે, કુદરતી અવસ્થામાં પ્રાપ્ત થતી વિદ્યા ને ક્યાં આજે ચોપડાના બેજના કારણે હૃકતર પણ ન ઉંચકી શકાય એવા ટેન્શાનવાળી વિદ્યા, અધુરામાં પૂર વિદ્યા સાથે સહ શિક્ષણ ના નામે થતા વ્યાભિચારની તે વાત જ ક્યાં કરવી. (૨) ગૃહસ્થાશ્રમ :- આમાં પણ આજે કંઈ માન~મર્યાદા ક્યાં રહિ છે. ઘરમાં એક જ રૂમની અંદર સાસુ-સસરા દિકરા-દિકરી-વહ એક સાથે જ ટી વી. પીકચરના કર અને ખરાબ દશ્યો જોતાં જરા પણ સંકેચ નહિં...... મેટો પર પછી નાનો પર અને જે લે જુદા થયા વિના રહે જ નહિં અને થવું જ પડે છે કારણ કે દરેકને સ્વછતા જ જોઈએ છે. ભાઈના લગ્નમાં સગાઓ કરતાં મિત્રો વધારે હોય પછી સ્વચ્છદી જ અને ને. હવે બાકી રહે છે(૩) બ્રહ્મચર્યાશ્રમ અને (૪) વાનપ્રસ્થાશ્રમ મને લાગે છે કે આ તે શબ્દ પણ ઘણુ એ પેહલીવાર વાંચ્યા હશે. જાણે કે એ આપણે માટે સજાવા જ ન હતા. એમ જાણે કે સાવ ભૂલાય ગયા છે.
છેર જે હોય તે માનવને પોતાની પાછલી જીંદગીમાં નવરાશની પળોમાં નિંદા-કૂથલીજશેખને બદલે જે ઉભયટંક પ્રતિકમણ-સામાયિક-પૂજા-ગરીબોની સેવા કેઈ સંસ્થામાં નિઃસ્વાર્થ. પણે કાર્ય કરવામાં આવે તે ખરેખર પતે તે તરે પરંતુ બીજા કેટલાયના તારણહાર પણ બને.
રસ રસ આપણું આયુષ્ય ઘટતું જાય તેમ તેમ પાપ બુદ્ધિ ઘટવી જ જોઈએ તે જ સંસારમાં કોઈ અનિચ્છનિય બનાવ ન બને અને સંસાર સાગરમાંથી પાર ઉતરી જવાય.
પરંતુ વાત એ છે કે, “આયુશ્ય ઘડતું જાય તે પણ પાપબુદ્ધિ નવ ઘટે.”
જુન-જુલાઈ૨૩].
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગૃહસ્થી છતાં બ્રહ્મચારી, ખાવા છતાં ઉપવાસી યાને
સૂર અને સોમ
સંપાદિકા: ભાનુમતી ન. શાહ
સૂર અને સેમ બન્ને સગાભાઈ હતા. સૂર મેટ અને સેમ નાને હતે. સૂર રાજા હતો, સમ યુવરાજ હતું. એક દિવસ શ્રાવસ્તીમાં ધર્મવૃધિ નામના આચાર્ય પધાર્યા. તેમની દેશના સાંભળી સોમે દીક્ષા લીધી.
સોમ થોડા જ વખતમાં અગિયાર અંગ વગેરે શા ભર્યા અને પિતાના શરીરને તેમણે તપથી દુબળ બનાવ્યું. સાથે જ મનને પણ અનાશક્ત બનાવ્યું.
રાજા સૂર રાજયનું પાલન કરવા લાગ્યા. પણ તેમનું મન તે તેમના સંયમની અનમેદનામાં
“રાજન ! ઉધાનમાં સેમ રાજષિ પધાર્યા છે” એક વખત ઉદ્યાન માલિકે આવી રાજાને ખબર આપ્યા.
રાજા રાણી અને સૌ પરિવાર ઉદ્યાનમાં ગયા અને મુનિની દેશને સાંભળી પાછા ફર્યા. અહીં રાણીએ એવો અભિગ્રહ લીધો કે જ્યાં સુધી મુનિરાજ અહીં રહે ત્યાં સુધી તેમને વંદન કર્યા સિવાય મારે આહાર ન લેવો. નગરી અને ઉદ્યાન વચ્ચે એક નદી હતી, આ નદી વરસાદ આવે
ત્યારે લેછલ ભરાતી પણ વરસાદ ન હોય ત્યારે છીછરી થતી. એક રાત્રિએ પુષ્કળ વરસાદ વર. નદી છલ ભરાઈ ગઈ. રાણીએ રાજાને પોતાના અભિગ્રહની વાત કરી અને બોલી નાથ ! શું કરીશું ! નદી તે છલોછલ હશે. સામે કિનારે કઈ રીતે જવાશે ! - રાજા બોલ્યા ગભરાઓ નહિ, તમે તમારે જાઓ અને નદીના કાંઠે હાથ જોડી બોલજે, હે ની દેવી મારા પતિને મારા દેવરમુનીએ દીક્ષા લીધી ત્યારથી માંડી આજ સુધી બ્રહ્મચર્યને શુદ્ધ રીતે પાળ્યું હોય તે મને સામે કિનારે જવાને માગ આપે.
રાણીને મનમાં હસવું આવ્યું. તે તે સારી રીતે જાણતી હતી કે દેવર મુનીની દીક્ષા પછી તે તેને સેમ શમ વગેરે પુત્રો પણ થયા હતા. પણ રાજા આવું બેલે છે તેમાં કોઈ કારણ હશે તેમ માની પતિના વચનમાં શંકા ન લાવતા પરિવાર સાથે નીકળી અને નદીના કાંઠે આવી બેલી.
દેવી, મારે મુનિના વંદનનો નિયમ છે, મારા પતિએ મારા દેવર મુનિના દીક્ષા દિવસથી માંડી આજસુધી પૂરૂં બ્રહ્મચર્યવ્રત પાળ્યું હોય તો માર્ગ આપે, રાણી પાંચ-દસ મિનિટ હાથ જોડી આ પ્રમાણે પ્રાર્થના કરતી રહી ત્યાં તે નાનું વહેણ બદલાયું અને ઉદ્યાન તરફ જવાનો
૮૦]
[આઇમાનદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માગ છીછરા પાણે વાળ બની ગયો. રાણી નદી એળગી સામે કિનારે ગઈ તેણે મુનિને ભાવથી વાંદ્યા અને એક અલાયદી જગ્યામાં તેણે રસોઈ કરી, મુનિને બહેરાવી ધારણ કર્યું. પારણા બાદ મુનિને વાંદી રાણી બેલી, ભગવત અમે અહીં આવ્યો ત્યારે નદી બે કાંઠે હતી હ નદી કાંઠે આવીને બેલી દેવી મારા ધણીએ મારા દેવર મુનિએ વ્રત લીધું તે દિવસથી મારા પતિએ પૂર્ણ બ્રહ્મચર્ય પાળ્યું હોય તે અમને સામે કાંઠે જવાના માર્ગ આપે, ભગવંત નદીએ માર્ગ આપે. અમે અહીં આવ્યા પણ મને સમજાતું નથી કે એ કેમ બન્યુ! રાજાને તે તમારી દીક્ષા પછી ઘણા પુત્રો થયાને છે. પછી બ્રહ્મચર્ય વ્રત ક્યાંથી ! | મુનિ બોલ્યા, ભદ્રો પાપ અને પુણ્યમાં મનનું જ કારણ છે સૂર રાજાએ મારી દીક્ષા પછી રાજ્ય અને ગૃહસ્થવાસ મળ્યા, પણ તેનું મન હમેશા સંયમ પ્રત્યે જ રહ્યું છે, તેણે મનથી આ બધી વસ્તુ જુદી જ માની છે આથી તેનો પ્રભાવ નદી દેવીએ સ્વીકાર્યો, રાણીએ આશ્ચયથી માથું ધુણાવ્યું, તેને રાજા પ્રત્યે બહુમાન થયું અને બેલી, અહો શું તેમનું ગભીર હદય અને શું એની ધીરતા. - સાંજનો સમય થયે, વરસાદ તે તે જ વરસતો હતે. નદી બન્ને કાંઠે ફરી જોશભેર વહી રહી હતી. સામે કિનારે જઈશું શી રીતે તે વિચારવા લાગી. ત્યાં મુનિ બેલ્યા, ભદ્ર!મુંઝાઓ નહિ તમે નદીના કાંઠે જઈને બોલજો કે, મારા દેવર મુનિ સોમે દીક્ષા દિવસથી આજ સુધી ઉપવાસ કર્યા હોય તે હે નદી દેવી. મને માંગ આપે, આ સાંભળી - રાણી પહેલા કરતાં પણ ખૂબ જ આશ્ચર્ય પામી, કેમકે હમણું મુનિને તેણે ગોચરી વહેરાવી હતી. રાણી નદીના કાંઠે આવી અને બેલી.
હે નદી દેવી ! સેમ મુનિ દીક્ષાથી માંડી આજ દિવસ સુધી ઉપવાસી રહ્યા હોય તે મને માગ આપો. રાણી આ ધ્યાન કરતી હતી, ત્યાં નદીનું વહેણ બદલાયું અને જોત જોતામાં સામા કડાનો માર્ગ છીછરે થઈ ગયો, રાણી ઘેર આવી પણ તેને કેમે કરી સમજાય નહિ કે આમ કેમ
ચ, મારી જાતે તે મેં મુનિને ગોચરી- વહેરાવી છે, મુનિ રોજ ભિક્ષા લાવે છે. અને વાપરે છે. પછી ઉપવાસી કેમ ! અને જો ઉપવાસી ન હોય તો દેવી જેવી નદી દેવી તે વચન સાચું કરી મને માર્ગ કેમ આપે.
રાણી રાતે પણ આજ વિચાર કરતી હતી. ત્યાં રાજા આવ્યા તેમણે પૂછયું દેવી શું વિચાર
કરો છે.
રાઈ એલી નાથ, મુનિરાજ ગૌચરી વાપરે છે, છતાં હું બોલી કે મુનિ દીક્ષા પછી ઉપવાસી રહ્યા હોય તો મને માગ આપો, મને માંગ મળ્યા અને હું આવી. આનું કારણ શું
દેવી ત સમજતી નથી કે એમનો ત્યાગ અપૂવ છે, દેહ તરફ એમને એ છે. તે દેહને ધારણ કરે છે અને પોષે છે, તેઓ બીજાના કલ્યાણ માટે તેમને ગમે તે આહાર આપ. રસવાળા હોય તો તેમની તરફ તેમને માન નથી અને રસ વગરનો હોય તે તેની તરત તેમને અભાવ નથી. પછી તે તે ઉપવાસી જે ગણાયને!
પાણી વિચારવા માંડી, અહો આવી ભાઈઓની જેડલીને ધન્ય છે, એક રાજા બની રાજ્ય માળતાં પણ મુનિ જેવા છે અને બીજા ખાય છે પણું હમેશના ઉપવાસી છે કવુંતેમના મત
જુન-જુલાઈ૯૪
[૮૧
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અને કેવી તેમની અડગતા. મન એજ પાપ બંધનું કારણ છે. અને તે મનને આ બંને ભાઈઓએ કે સરસ વિચાર કર્યો છે. જવાબદારીથી રાજ્ય ખાળવું પડે છે અને ગૃહસ્થવાસ સેવ પડે છે માટે સેવે છે. આ બધું કર્યા છતાં મનને સ્થિર રાખવું ઘણું મુશ્કેલ છે. તેમનું મન દીક્ષામાં છે તે તેઓ પણ દીક્ષા લે અને હું પણ દીક્ષા લઉં.
બીજે દિવસે રાજા રાણી બનેએ દીક્ષા લીધી અને સૂર પણ રાજા અને સોમ મુનિ મેક્ષે ગયા. પણ ગૃહસ્થાવાસમાં રહ્યા છતા સાચા બ્રહ્મચારી અને રોજ ભેજન કર્યા છતા ઉપવાસી તેમના નામને જગતમાં આદર્શ મુક્તા ગયા,
(જૈન કથા સાગરમાંથી)
R. યાત્રા પ્રવાસ : શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા તરફથી સં. ૨૦૪ના જેઠ વદ ૦)) અમાસ રવિવાર તારીખ ૨૦-૬-૩ના રેજ તળાજા યાત્રા પ્રવાસ રાખવામાં આવેલ હતું. જેમાં નીચેના દાતાશ્રીની વ્યાજ આવકમાંથી સ્વામીભક્તિ તથા ગુરૂભક્તિ કરવામાં આવેલ હતી. તેમજ તળાજા ડુંગર ઉપર શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનના રંગ મંડપમાં સંગીતકારની મંડળી સાથે રાગરાગણ પૂર્વક પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી અને સભાના દરેક સભ્યશ્રીઓએ સારો લાભ લીધે હતે.
(૧) શેઠશ્રી ધનવંતરાય રતીલાલ શાહ અંબીકા સ્ટીલ માટે વાળા. (૨) શેઠશ્રી હઠીચંદ ઝવેરભાઈ શાહ. (૩) શેઠશ્રી નાનચંદભાઈ તારાચંદ શાહ. મુંબઈ (૪) શ્રીમતિ અંજવાળીબેન વછરાજભાઈ શાહ. હશ્રી ભૂપતરાય નાથાલાલ શાહ. (૫) શેઠશ્રી ચુનીલાલ રતિલાલ સેલેત. (૬) શેઠશ્રી જયંતિલાલ રતિલાલ લેત.
ઉપર મુજબના દાતાશ્રીના વ્યાજ રકમમાંથી યાત્રા પ્રવાસ જવામાં આવેલ હતું અને પ્રવાસમાં લઈ જવા માટે એક લકઝરી બસની વ્યવસ્થા-વ્યવસ્થાપક તરફથી કરવામાં આવી હતી, અને તળાજા યાત્રા પ્રવાસ કરવામાં આવેલ હતી. સભાના સભ્યશ્રી ભાઈઓ તથા બહેને સારા પ્રમાણમાં આવેલ હતા અને સવારના ચા-નાસ્તો કેરી વિગેરે આપવામાં આવેલ અને બપોરના રસ પરીનું જમણ આપવામાં આવેલ હતું. ત્યારબાદ તળાજાની યાત્રા કરીને વળતી વખતે અલગ કરવા માટે અને જોવા માટે બસ લઈ જવામાં આવી હતી. અલંગના દરિયા કિનારે સભાના સભ્યશ્રી નરેન્દ્રભાઈ ગેડીદાસ શાહે અલંગ બાબતની પરિસ્થીતીની આછી રૂપરેખા દરેકને સમજાવી હતી. અને અલંગનો કાર્યક્રમ પતાવીને રસ્તામાં એક સુંદર સ્થળ જોઈને બસ ત્યાં આગળ શેવામાં આવી હતી અને શ્રી કાન્તિલાલ રતીલાલ સત તરફથી ભીની ભેળને નાસ્તા દરેક સભ્યશ્રીને આપવામાં આવેલ હતા. યાત્રા પ્રવાસ પતાવીને રાત્રીના ભાવનગર સુખરૂપ પરત આવેલ હતા.
આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્મવલ્લભ–શીલ સૌરભ ટ્રસ્ટ
યુગવીર આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરી મહારાજના સમુદાયના પૂજ્ય સાધ્વીજી શ્રી શ્રીલવતીશ્રીજી મહારાજના જીવનકાય, જીવન સાધના અને ગુરૂભક્તિની સ્મૃતિમાં શ્રી આત્મવલભ શીલ સૌરભ ટ્રસ્ટ, પૂજ્ય સાધ્વીજી મહારાજના અભ્યાસ માટે અને આ માગધી, પ્રાકૃતનો અભ્યાસ કરતી બહેનોને આર્થિક સહાય આપે છે. I કેલેજમાં અભ્યાસ કરતી જૈન વિદ્યાથીની જેમને અર્ધમાગધી અને પ્રાકૃત વિષયે લીધેલા છે અને આર્થિક સહાયની જરૂર છે, એમણે નિયત અરજીપત્રક કાર્યાલયેથી મંગાવી ૩૧ જુલાઈ સુધીમાં ભરી મોકલવું’. કાર્યાલયનું સરનામું :- શ્રી આત્મવલ્લભ-શીલ સૌરભ ટ્રસ્ટ,
ઠે. શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, ઓગષ્ટ કાંતિ માગર, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૩૬
અભ્યાસ અંગે લોન સહાય શ્રી વેતાંબર મૂ તિપૂજક જૈન વિદ્યાર્થી-વિદ્યાથિનિઓને એન્જિનિયરિંગ, આર્કિટેકચર, દાક્તરી, ચાટર્ડ એકાઉન્ટસ તથા કેસ્ટ એકાઉન્ટસી, બિઝનેસ મેનેજમેંટ, લલિતકળા, જેન ધર્મોના ઉચ્ચ અભ્યાસ માટે, ડિગ્રી અભ્યાસ માટે છે. ૧૨ ની પરીક્ષા કર્યા પછી ટ્રસ્ટના નિયમોનુસાર લેનરૂપે આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી જન્મ શતાબ્દિ શિક્ષણ ટ્રસ્ટ તરફથી સહાય આપવામાં આવે છે, તે માટેનું નિયત અરજીપત્રક રૂા. ૩-૦૦ મ, ઓ. દ્વારા અથવા ટપાલ ટિકિટ મેકલવાથી નીચેના સરનામેથી મળશે.'
આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી . જન્મશતાબ્દિ શિક્ષણ ટ્રસ્ટ C/o. શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય
ઓગષ્ટ ક્રાંતિ માગ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૩૬ અરજીપત્રક સ્વીકારવાની છેલ્લી તા. ૩૦ જુલાઈ છે.
=
2
3
શેકાંજલિ શ્રી ખીમચંદભાઈ કુલચંદભાઈ ઉ. વર્ષ ૯૮ સં. ૨૦૪૯ના અષાડ વદ ૩ બુધવાર તારીખ ૭-૭-૯૩ ના રોજ ભાવનગર સુકામે સ્વર્ગવાસ થયેલ છે,
તેઓ આપણી સભાના કાર્યવાહક સમીતીના સભ્ય હતા, તેમજ વડવા વિભાગમાં એક પ્રખર આગેવાન હતા. તેમનાં કુટુંબીજઓ પ્રત્યે ઊંડી સમવેદના દર્શાવીએ છીએ અને તેમના આત્માને પરમ શાન્તિ ઇચ્છીએ છીએ.
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Regd No. CBV. 31 Atmanand Prakash શાદીને સાદગીમાં ફેરવી સભ્યજ્ઞાનના અનન્ય પ્રેમી ગનિવાસી (હાલ, મુંબઈ) શ્રી ગિરીશભાઈ યુ. પેથાણીએ તેમની સુપુત્રી ચિ. સ્વાતિનાં લગ્ન તા. ર૬-૧૧-૯ર ના શુભદિને સત્કાર સમારંભ, દાંડીયારાસ કે ડેકેરે શાન વગેરે ક'ઈ ન રામેતાં શાદીને સાદગીમાં ફેરવી. ધનનો સદ્ઉપયોગ થાય તે રીતનુ આયેાજનશ્ય" [ આ લગ્ન પ્રસંગ નિમિત્તો મુંબઇની સમસ્ત પાઠશાળાઓના શિક્ષક-શિક્ષિકાઓને પોતાના નિવાસસ્થાને (અશોક સમ્રાટ, વાલકેશ્વર) તા. 14 ૧૧-૯૨ના નિમત્રીને ભાવપૂર્વક 150 શિક્ષક ભાઈ-બહેનાનું' ચાંલ્લો કરી મીઠાઇના એકસ સાથે ચાંદીની લગડી આપીને ભક્તિ-અહમાન કયુ'. તે જ રીતે સુરત શહેરમાં જઈને આશરે 92 શિક્ષક ભાઈ-બહેનોનું બહુમાન કર્યુ હતુ. આ ઉપરાંત પાયધુની વિસ્તારના તથા વાલકેશ્વર વિસ્તારના દહેરાસરના તમામ કર્મચારીઓ (મહેતાજી, પૂજારી, પહેરગીર, મૈયાજી, ઘાટી વગેરે) ને શ્રી ગોડીજી ઉપાશ્રયમાં અને વાલકેશ્વર પોતાના નિવાસસ્થાને નિમત્રીને દરેકને ચાંલ કરી મીઠાઇના બાકસ સાથે સ્ટીલનું વાસણ આપીને બહપાન કરેલ તે દૃશ્ય કેઈ અને ખુ' અને અભૂત હતુ. કમચારીએાના મુખમાંથી ઉગારો નીકળતા હતા. કે અમે ઘણાં વર્ષોથી કામ કરીએ છીએ. મહોત્સવાદિ પ્રસંગે બક્ષિસ મળે છે પણ લગ્ન નિમિત્તો અમને યાઢ કરી કરીને જે લાગણી વ્યકત કરવામાં આવી છે તે અમારા જીવનમાં આ પેલો પ્રસંગ છે. આવુ અનેખુ' બહુમાન કરવા બદલ શ્રી પેથાણી પરિવારને દુન્યવાદ ઘટે છે. શોષક : શ્રી નગીનદાસ વાવડીકર, મુબઇ | તંત્રી : શ્રી પ્રમોદકાન્ત ખીમચંદ શાહ પ્રકાશક : શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા, ભાવનગર, મુદ્રક : શેઠ હેમેન્દ્ર હરિલાલ, આનંદ કી. પ્રેસ, સુતાવાડ, ભાવનગર. BOOK POST I&ISK 3HIH-IHC IKS છે. શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા ખારગેઈટ, ભાવનગર-૩૬૪ 001. From. For Private And Personal Use Only