Atmanand Prakash Pustak 028 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531331/1

Page #1

૫૦ ૨૮ મું.
વૈશાક અંક ૧૦ મે.
પ્રકાશક, શ્રી જેન આત્માનંદ સભા
ભાવનગર,
વીર સં.ર૪પ૭ આત્મ સં. ૩૫. વિ.સં.૧૯૮૭
મૂલ્ય રૂા. ૧) કી
. પાક આના.
૫૦ ૪ આના
.

Page #2

વિષય-પરિચય.
૨૨૯
૧ હૃદય-ગુજન.... ..... ( શા વેલચંદ ધનજી ) ૨ શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર. ... (મુનિ શ્રી દર્શનવિજયજી મહારાજ ) ૩ પંડિતવર્ય શ્રી વીરવિજયજી મહારાજ... ( ગાંધી ) ... ૪ પાછા હઠ. ... ...( છગનલાલ નહાનચંદ નાણાવટી )... ૫ અધ્યાત્મ જ્ઞાન નિરૂપણ પ્રશ્નોત્તર. ...( આત્મવલ્લભ ) ... ૬ મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ. ...( વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ )... ૭ સહુષ નેધ. ... ૮ વર્તમાન સમાચાર. ... ૯ ધન્યવાદ, અમારો સત્કાર.. ૧૦ સ્વીકાર અને સમાલોચના, ... ...
••. •
૩૫ ૨૩૮ ૨૩, ૨૪૪ ૨૪૯ ૨૫૦ ૨૫૧ ૨૫૨
અમારા માનવતા લાઈફ મેમ્બરને ભેટ આપવા માટે નવીન
તૈયાર થતાં પુસ્તકો. ૧ સુકૃતસાગર પેથડે કુમાર ચરિત્ર-( ઇતિહાસિક ) તૈયાર થયેલ છે.
- નીચેના તૈયાર થયા છે. ૨ ધર્મ પરિક્ષા-ધર્મનું સ્વરૂપ કથાઓ સહિત. ૩ શ્રી મહાવીર પ્રભુ ચરિત્ર-ઘણું જ વિસ્તાર યુકત અનેક બાધક
કથાઓ પૂર્વક ૪ શ્રી પ્રભાવક ચરિત્ર-અનેક આચાર્ય મહારાજોના ઈતિહાસિક દ્રષ્ટિએ
જીવન વૃતાંત. આ સભામાં લાઈફ મેમ્બર થનારને કેવા કેવા ગ્રંથે દરવર્ષે ભેટ મળે જાય છે તે સુવિદિત છે, કે જેવા મથે દરવર્ષે કોઈ સંસ્થા આપી શકતી નથી. આર્થિક દૃષ્ટિએ અને સાહિત્ય સેવા અને ઉત્તેજનની અપેક્ષાએ પણ આ સભામાં લાઈક્રૂ મેમ્બર થનાર બંધુ અમય સં થની ભેટતા લાભ ઉત્તરોત્તર સારી સંખ્યામાં લઈ શકે છે.'
- લખાઃશ્રી જૈન આત્માનંદ સભા—ભાવનગર,
સુચના—આ માસિકમાં આવતા લેખો માટે તેના લેખક જવાબદાર છે અને તે માંહેની હકીકત માટે અમે સમ્મત જ હોઈએ તેમ માનવાનું નથી.
( માસિક કમીટી. )
ભાવનગર ધી “ માનંદ ” પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઈએ છાપ્યું.

Page #3

More SERE श्री D ewereA આમાનન્દ પ્રકાશ.
॥ वंदे घोरम् ॥ यदुत भो भद्राः सद्धर्मसाधनयोग्यत्वमात्मनोऽभिलपद्धिर्भव| द्भिस्ताव दिदमादौ कर्तव्यं भवति यदुत सेवनीया दयालुता न विधेयः परपरिभवः मोक्तव्या कोपनता वर्जनीयो दुर्जनसंसर्गः । विरहितव्यालीकवादिता अभ्यसनीयो गुणानुरागः न कार्या चौर्यबुद्धिः त्यजनीयो मिथ्याभिमानः वारणीयः परदाराभिलाषः परिहर्तव्यो धनदि गर्वः।। । ततो भावष्यति भवतां सर्वज्ञोपज्ञ सद्धर्मानुष्ठानयोग्यता ॥
उपमिति बप्रपशा कथा-सप्तम प्रस्ताव.
ODowDEODoogenised पुस्तक वीर सं. २४५७. वैशाख. आत्म सं. ३५. १ अंक १. मो. ook oxoos30 OORNOOOOOOOOOOOOODWORD00000000pcs
M
सध्य-गुंजन.
શ્રી એન્દ્રની સાચી સમઝવા માર્ગ સત્વર શોધીએ, "મારું અને હું કોણના તાત્પર્યને અવકીએ; નર દેહ દુર્લભ જગ્ન ત્રયમાં ઈદ્રપણે ઈચ્છા કરે, રાએ નહીં જડ વસ્તુમાં આનંદ આત્મિક એ વરે. १ यिनी मह२ २भी रहे। अचान. २ सभी ( ज्ञान-शन-यारित्र३५) 3 यात्मानी. ४ तावथा. ५ पोतार्नु-शुद्ध आत्मानु, -पोते शुद्ध २मात्मा. ७ सयोट निणय. ८ माड.
-
5

Page #4

એ આત્માનંદ પ્રકાશ.
(૨) યમ-નિયમ-તપ-જપ-ધ્યાન આદિ ક્રિયા તત્પર જે રહે, ચંદન સમાન સુગંધ ઘર્ષણ–૧૧તાપ સંગે વહે; ક પરમ શિતલ શાન્ત અમૃત ચંદ્રવત્ સંસારમાં, 'જીતેંદ્રિય આદશ દશ શુદ્ધતા ચારિત્રમાં.
(૩) ભાવે પરમપદ અગર આત્મિય ભાવના સહેજે સદા, ઈચ્છા નહીં કે અવર પણ ગુરૂ-દેવન સેવન સર્વદા;
નેતૃત્વ જેનું સરલ ભાવે સર્વ કે જ્યાં સહે, વિતરાગ વાણું હૃદય સ્પેશિ ભાવના વેગે કહે.
૧ટીંએ નિરંતર નામ જેનું કામ સુંદર સર્વથા, વંદન ત્રિગે તેહને નિસ્પૃહ નિશ્ચલતા તથા, ૧૪૯-દ–દ તણું ત્રિક જેહના ૧૫અંગાંગમાં વ્યાપેલ છે, નર જન્મ સાર્થક બ્રાત ! જ્યાં સ્યાદ્વાદ રંગ રેલાય છે.
વેલચંદ ધનજી.
૯ યમ-નિયમાદિક યોગના અંગે છે. ૧૦ ઘસવાથી. ૧૧ તાપમાં તપાવવાથી. ૧૨ નાયકપણું. ૧૩ જપીએ. ૧૪ દયા–દાન અને દમન. ૧૫ સર્વ અંગની અંદર. ૧૬ વસ્તુની દરેક બાજુ સમજીને કરાતો વચન વ્યવહાર.

Page #5

શ્રી તીર્થંકર અરિત્ર
અગિઆર અ ંગામાં નિરૂપણ કરેલ શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર.
( ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૮૫ થી શરૂ. )
૧૪ [ ઉપર પ્રમાણે ગોશાલકે કહ્યું એટલે ] શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે મખલીપુત્ર ગેાશાલકને આ પ્રમાણે કહ્યું. હું ગેાશાલક, જેમ કોઈ ચાર હાય અને તે ગ્રામવાસી જનાથી પરાભવ પામતા ૨ કેાઈ ગર્તા—ખાડા—ગુફા-દુર્ગં દુ:ખે જવા યાગ્ય સ્થાન—નિમ્ન નીચાણુ પ્રદેશ-પર્યંત કે વિષમ ખાડા અને ટેકરાવાળા પ્રદેશને પ્રાપ્ત કરતા એક મેાટાઉનના લેામથી, શણુ લેામથી, કપાસના લેામથી અને તૃણના અગ્ર ભાગથી પેાતાને ઢાંકીને રહે, અને તે નહિ ઢંકાયા છતાં હું ઢંકાએલ છું” એમ પેાતાને માને, અપ્રચ્છન્ન નહિ છુપાયા છતાં પાતાને “ પ્રચ્છન્ન છુપાયેલ ” માને, નહિં સતાવા છતાં પેાતાને સતાયેલ માને, અપલાપિત—ગુપ્ત નહિ છતાં પેાતાને ગુપ્ત માને એ પ્રમાણે હું ગાશાલક, તુ પણ અન્ય નહિ છતાં હું અન્ય છુ ” એમ પેાતાને દેખાડે છે. તે માટે હું ગેાશાલ, એમ નહિ કર. હે ગોશાલક, એમ કરવાને તુ ચેાગ્ય નથી તેજ આ તારી પ્રકૃતિ છે, અન્ય નથી.
(6
66
૧૫ શ્રમણ ભગવાન્ મહાવીરે એ પ્રમાણે કહ્યું એટલે તે મખલિપુત્ર ગા શાલક એકદમ ગુસ્સે થયે, અને શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને અનેક પ્રકારના અનુચિત વચના વડે આક્રોશ કરવા લાગ્યા, આક્રોશ કરીને અનેક પ્રકારની ઉદ્ધૃણા પરાભવના વચના વડે તિરસ્કાર કરવા લાગ્યા, તિરસ્કાર કરી અનેક પ્રકારની નિ નાવડે નિત્સિત કરવા લાગ્યા, નિસના કરી અનેક પ્રકારની નિશ્છોટના કર્કશ વચના વડે હુલકા પાડવા પ્રયત્ન કરવા તેમ કરી તે ગેાશાલા આ પ્રમાણે ખેલ્યા “ કદાચિત્ત હુ' એમ તુ નષ્ટ થયેા છે, કદાચિત્ વિનષ્ટ થયા છે, કદાચિત ભ્રષ્ટ થયેા ચિત નષ્ટ વિનષ્ટ અને ભ્રષ્ટ થયેા છે, કદાચિત્ તુ આજે હઈશ મારાથી સુખ થવાનુ નથી.
લાગ્યા, અને
માનુ છુ કે
છે,
અને કદાનહિ, તને
૧૬ તે કાળે અને તે સમયે શ્રમણુ ભગવંત મહાવીરના અન્તવાસી શિષ્ય પૂર્વા દેશમાં ઉત્પન્ન થયેલા સર્વાનુભૂતિ નામે અનગાર ભદ્ર પ્રકૃતિના

Page #6

અને ચાવીર હતા, તે પિતાના ધર્માચાર્યના અનુરાગથી આ ગોશાલકની વાતની અશ્રદ્ધા કરતા ઉઠયા, ઉઠીને જ્યાં સંખલિપુત્ર ગોશાલક હતું ત્યાં આવી મખલિપુત્ર ગોશાલકને આ પ્રમાણે કહ્યું હે ગોશાલક, જે તેવા પ્રકાર રના શ્રમણ કે બ્રાહ્મણની પાસે એક પણ આયે નિર્દોષ અને ધામિક સુવચન સાંભળે છે તે પણ તેને વંદન અને નમસ્કાર કરે છે, યાવત તે કલ્યાણુકર અને મંગલકર દેવના ચૈત્યની પેઠે તેની પર્ય પાસના કરે છે, પણ હે શાલક ! તારે માટે તે શું કહેવું? ભગવતે તને દીક્ષા આપી અર્થાત્ શિષ્યરૂપે સ્વીકાર કર્યો ભગવતે તને મુંડ, ભગવંતે તને વ્રત સમાચાર શીખવ્યા, ભગવતે તેને શિક્ષિત કર્યો અને ભગવંતે તને બહુશ્રુત કર્યો તે પણ મેં ભગવંતની સાથે અનાર્યપણું આદયું છે. તે માટે હે ગોશાલ! એમ નહિ કર. હે ગોશાલક, તું એમ કરવાને ગ્ય નથી. આ તેજ તારી પ્રકૃતિ છે અન્ય નથી. એ પ્રમાણે સર્વાનુભુતિ અનગારે કહ્યું એટલે તે મખલિપુત્ર ગોશાલક ગુસ્સે થયે અને સર્વાનુભૂતિ અનગારને પિતાના તપના તેજથી એક પ્રહારે કરી કૂટાઘાત-પાષાણમય યંત્રના આઘાતની પેઠે બાળી ભસ્મ કર્યા. ત્યાર બાદ મંખલિપુત્ર શાલકે સર્વાનુભૂતિ અનગારને પિતાના તપના તેજથી એક ઘાએ ફટાઘાતની પેઠે ભસ્મરાશિ કરીને બીજીવાર પણ શ્રમણ ભગવંત મહાવીરને અનેક પ્રકારની આક્રોશના વડે આકેશ કર્યો યાવત મારાથી તમને સુખ થવાનું નથી.
૧૭ તે કાળે તે સમયે શ્રમણ ભગવાન મહાવીરના અંતેવાસી કેશલ દેશ બચે આ દેશમાં ઉત્પન્ન થયેલા સુનક્ષત્ર નામે અનગાર પ્રકૃતિના અને ચાવત વિનીત તે ધર્માચાર્યના અનુરાગથી ઇત્યાદિ જેમ સર્વાનુભૂતિ સંબંધે કહ્યું તેમ અહિ યાવત્ આ તારી પ્રકૃતિ છે અન્ય નથી” ત્યાં સુધી કહેવું. સુનક્ષત્ર અનગારે એ પ્રમાણે કહ્યું છે એટલે તે મખલિપુત્ર શાલક અત્યંત ગુસ્સે થશે અને સુનક્ષત્ર અનગારને તેણે તપના તેજથી બન્યા. મંખલિપુત્ર ગેલક વડે તપના તેજથી બળેલા સુનક્ષત્ર અનગારે જ્યાં શ્રમણ ભગવંત મહાવીર છે ત્યાં આવી શ્રમણ ભગવંત મહાવીરને ત્રણ વાર પ્રદક્ષિણું કરી વર્જન અને નમસ્કાર કર્યા, વન્દન અને નમસ્કાર કરી સ્વયમેવ પાંચ મહાઘને ઉચ્ચાર કરી સાધુઓ અને સાધ્વીઓને ખમાવ્યા પ્રમાવીને આલેચના અને પ્રતિક્રમણ કરી સામાધિને પ્રાપ્ત થઈ તે અનુકમે કાળધર્મને પામ્યા. i1511} ૧૮ ત્યારબાદ મંખલિપુત્ર ગોશાલક સુનક્ષત્ર અનગારને તપના તેજથી
ત્રીજી વાર શ્રમણ ભગવંત મહાવીરને અનેક પ્રકારના અનુચિત વચ

Page #7

શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર.
૨૩૩ નથી આક્રોશ કરવા લાગ્ય, ઇત્યાદિ પૂર્વોક્ત સર્વ કહેવું. યાવત તને મારાથી સુખ થવાનું નથી, ત્યારે શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે સંખલીપુત્ર શાલકને આ પ્રમાણે કહ્યું કે હે ગોશાલક! જે તેવા પ્રકારના શ્રમણ અને બ્રાહ્મણનું (આર્ય અને ધાર્મિક સુવચન સાંભળે છે ઈત્યાદિ ) પૂર્વોકત કહેવું તે તેની યાવતુ પર્યાપાસના કરે છે. તે હે ગોશાલ, તારે માટે તો શું કહેવું ! મેં તને પ્રત્રજ્યા આપી, યાવત મેં તને બહુશ્રુત કર્યો, અને તે મારી સાથે મિથ્યાત્વ અનાર્યપણું આદર્યું છે. તે માટે હે ગોશાલક, “એમ નહિ કર.” યાવત તે આ તારીજ પ્રકૃતિ છે, અન્ય નથી. શ્રમણ ભગવંત મહાવીરે એ પ્રમાણે કહ્યું એટલે તે મખલીપુત્ર ગોશાલક અત્યંત ગુસ્સે થયે અને તેજસ સમુદ્ધાત કરી સાત આઠ પગલાં પાછા ખસી તેણે શ્રમણ ભગવંત મહાવીરને વધ કરવા માટે શરીરમાંથી તે લેયા બહાર કાઢી. જેમ કે વાતાત્કાલિકા (જે રહી રહીને વાયુ વાય તે) કે વંટોળીઓ હોય તે પર્વત ભીંત સ્તંભ કે સ્તુપ વડે આવરણ કરાયેલે કે નિવારણ કરાયેલું હોય તે પણ તેને વિષે સમર્થ થતો નથી, વિશેષ સમર્થ થતું નથી. એ પ્રમાણે મંખલિ પુત્ર ગશાલકની તપજન્ય તેજેશ્યા શ્રમણ ભગવંત મહાવીરનો વધ કરવા માટે શરીરમાંથી બહાર કાઢયા છતાં તેને વિષે સમર્થ થતી નથી. વિશેષ સમર્થ થતી નથી પણ ગમનાગમન કરે છે, ગમનાગમન કરીને પ્રદક્ષિણું કરે છે. પ્રદક્ષિણા કરી ઉચે આકાશમાં ઉછળે છે, અને ત્યાંથી ખલિત થઈને પાછી ફરતી તપેજન્ય તેલેશ્યા મંખલિપુત્ર શાલકના શરીરને બાળતી બાળતી તેના શરીરની અંદર પ્રવિષ્ટ થાય છે, ત્યાર બાદ પિતાની તેજલેશ્યાવડે પરાભવને પ્રાપ્ત થયેલા મંખલિપુત્ર ગોશાલકે શ્રમણ ભગવંત મહાવીરને આ પ્રમાણે કહ્યું, હે આયુષ્માન કાશ્યપ ! મારી તોજન્ય તેલેશ્યાથી પરાભવને પ્રાપ્ત થઈ છ માસને અસ્તે પિત્તજ્વરયુકત શરીર છે જેનું એવો તું દાહની પીડાથી છદ્મસ્થ અવસ્થામાં કામ કરીશ. ત્યારે શ્રમણ ભગવંત મહાવીરે મંખલિપુત્ર ગોશાલકને આ પ્રમાણે કહ્યું કે “હે શાલક ! હું તારી તપોજન્ય તેજલેશ્યાથી પરાભવ પામી છ માસને અન્ત યાવત કાળ કરીશ નહીં, પણ બીજા સેળ વરસ સુધી જિન તીર્થંકર પણે ગન્ધહસ્તીની પેઠે વિચરીશ. પરન્તુ હે ગોશાલ, તું પતે જ તારા તેજથી પરાભવ પામી સાત
૧ ભગવાન મહાવીરને છપ્પનમે વર્ષે આ ઉપસર્ગ થયો છે. જ્યારે આંબાની મોસમ (વૈશાખ-જેઠની ) ઋતુ હતી.

Page #8

૨૩૪
શ્રી સમાજના પ્રકાશ. રાત્રિને અને પિત્તજ્વરથી પીડિત શરીરવાળે થઈ છમસ્થાવસ્થામાં કાળ કરીશ.
૧૯ ત્યાર પછી શ્રાવસ્તી નગરીમાં શૃંગાટકના આકારવાળા ત્રિકોણ માર્ગમાં ચાવતું રાજમાર્ગમાં ઘણા માણસો પરસ્પર આ પ્રમાણે કહે છે. યાવત્ આ પ્રમાણે પ્રરૂપે છે. “હે દેવાનુપ્રિય ! એ પ્રમાણે ખરેખર શ્રાવસ્તી નગરીની બહાર કેષ્ટક ચૈત્યને વિષે બે જિને પરસ્પર કહે છે તેમાં એક આ પ્રમાણે કહે છે કે તું પ્રથમ કાળ કરીશ અને બીજા એમ કહે છે કે તું પ્રથમ કાળ કરીશ. તેમાં કેણ સમ્યવાદી સત્યવાદી છે અને કોણ મિથ્યાવાદી છે? તેમાં જે જે પ્રધાન મુખ્ય માણસે છે તે બોલે છે કે શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સમ્યવાદી છે અને મંખલિપુત્ર ગોપાલક મિથ્યાવાદી છે.” શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે હે આર્યો, એ પ્રમાણે નિગ્રન્થને બેલાવી એમ કહ્યું કે હે આર્યો ! જેમ કે તૃણને રાશિ, કાષ્ટને રાશિ, પાંદડાને રાશિ, ત્વચા-છાલનો રાશિ, તુષ–ફતરાનો રાશિ, ભૂસાને રાશિ, છાણને રાશિ, અને કચરાને રાશિ, અગ્નિથી દગ્ધ થયેલો અગ્નિથી યુકત અને અગ્નિથી પરિણમેલો હોય તો તે જેનું તેજ હણાયું છે, જેનું તેજ ગયેલું છે, જેનું તેજ નષ્ટ થયું છે, જેનું તેજ ભ્રષ્ટ થયું છે, જેનું તેજ લુપ્ત થયેલું છે અને જેનું તેજ વિનષ્ટ થયેલું છે એ યાવતુ થાય, એ પ્રમાણે મંખલિપુત્ર ગોપાલક મારો વધ કરવા માટે શરીરમાંથી તેજલેશ્યા બહાર કાઢીને જેનું તેજ હણાયું છે એ તેજ રહિત અને યાવત્ વિનષ્ટ તેજવાળે થયો છે માટે હે આયે, તમારી ઇચ્છાથી તમે સંબલિપુત્ર ગોશાલકની સાથે ધાર્મિક પ્રતિભેદનાતેના મતથી પ્રતિકુલ વચન કહે, ધાર્મિક પ્રતિમોદના કરી ધાર્મિક પ્રતિસારણ–તેના મતથી પ્રતિકુલપણે વિ. સ્કૃત અર્થનું સંસ્મરણ કરાવે. ધાર્મિક પ્રતિ સારણ કરી ધાર્મિક વચનના પ્રત્યુપચારવડે પ્રત્યુપચાર કરો, તેમજ અર્થ પ્રોજન હેતુ પ્રશ્ન વ્યાકરણ ઉત્તર અને કારણ વડે પૂછેલા પ્રશ્નનો ઉત્તર ન આપી શકે તેમ નિરૂત્તર કરો !
( ચાલુ ).
-
કાન
-
*
-
r-
-
t
-
-

Page #9

પંડિતવર્ય શ્રીવીરવિજયજી મહારાજ.
લય
પાંડિતવર્ય શ્રી વીરવિજયજી મહારાજ.
Mી
તે આ છે મહાપુરૂષ કા યકલામાં પ્રવીણ હતા. તે કલા તેમની સુંદર
રીતે ખીલેલી હતી. તેઓની ગુર્જર કવિતા જૈનેતર કવિઓની કાંવેતા કરતાં ઉશ્ચલીની અને ગુજરાતી સાહિત્યને શેભાવે તેવી છે. આ મહાત્માએ રચેલી પૂજાઓ, તે વખતના પ્રચલિત
ગીતો, ઢાળે વગેરેમાં આકર્ષક બનેલી હોઈ અત્યારે પણ
જ એટલી જ સુવિખ્યાત છે; કારણ કે તે કાવ્યને પ્રવાહ ભાવપૂર્ણ અને હૃદયને ઓતપ્રત કરે તેવો છે. આ પંડિતવર્ય જ્ઞાતે બ્રાહ્મણ હતા. ગુજરાતના રાજનગર અમદાવાદ શહેરમાં શાંતિદાસને પાડો કે જે ઘીકાંટા આગળ આવેલ છે, તેમાં જદ્રોસર નામના બ્રાહ્મણ પિતાની સ્ત્રી વિજયા સહિત રહેતો હતો. તેને પુત્રી રંગ અને કેશવ નામે એક પુત્ર હતો. કેશવને ઉમર લાયક થતાં તેને રળીયાત નામની વિપ્રકન્યા સાથે પરણાવ્યો હતો. કેશવ અઢાર વર્ષને થતાં ભીમનાથ ગામે માતા સહિત જતાં ત્યાં માતાએ ગાળ દેતાં કલહ થયે. જેથી કેશવ રેચક ગામે ગયે. ત્યાંથી પાલીતાણે જતાં માંદે પડ્યો, ઘણું ઉપાય કરતાં રેગ ન મટ્યો, ત્યાં શ્રી શુભવિજયજી ગુરૂ મળતાં તેમની કૃપાથી રોગની શાંતિ થઈ. કેશવે ગુરૂ પાસે ઘેર જવાની રજા માગી જેથી ગુરૂએ ઘેર જઈ શું કરશે ? જેથી આત્મકલ્યાણ સાધવા દીક્ષા માટે ઉપદેશ કર્યો. જેથી કેશવે કબુલ કરવાથી ગુરૂએ ખંભાત જઈ દીક્ષા આપવા જણાવ્યું. જેથી કેશવે વચમાં જ કઈ સારું ગામ આવે છે ત્યાં દીક્ષા લેવા જણાવ્યું.
વિચાર કરતાં માગમાં પાનસર પહોંચ્યા. ત્યાં ગુરૂએ સ. ૧૮૪૮ ના કારતક માસમાં કેશવને દીક્ષા આપી શ્રી વીરવિજય નામ આપ્યું. ત્યાંથી વિહાર કરી ખભાતમાં શ્રી સંઘના સામૈયાપૂર્વક પ્રવેશ કર્યો. ગુરૂજીને શ્રી ધીરવિજયજી તથા શ્રી ભાણવજયજી એ શિખ્યા હતા. તેમજ આ ત્રીજા શિષ્ય થયા અને શ્રી વીરવિજયજી મહારાજે ગુરૂની અપૂવ ભાવથી ભક્તિ કરતાં અને સતતુ અભ્યાસ કરતાં પંચ કાવ્ય, છ દર્શન અને આગમાદિ અવલોયાં. શ્રી વીરવિજયજી મહારાજે ખંભાતમાં ગુરૂ સાથે રહી સં. ૧૮૫૮ માં સ્યુલિ ભદ્રની શિયલવેલ, અષ્ટપ્રકારી પૂજા પદ્યમાં રચી. હવે શ્રી ભાણુવિજયજી પ્રથમ ગ્રામાંતર વિહરેલા હતા અને આ વખતે શ્રી દેકારવિજયજી ખંભાત રહ્યા અને ગુરૂ શિષ્ય અમદાવાદ આવી લુહારની પળમાં ઉતર્યા. ત્યાંથી વડોદરા જઈ

Page #10

૧૩૬
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ.
સૂત્રના ચાગ સંઘ સમક્ષ વહેવરાવ્યા અને શ્રી વીરવિજયજીને પન્યાસપદ આપ્યુ. જેથી વ્યાખ્યાન વાંચવાના અધિકારી થયા. શ્રી શુભવિજયજી મહારાજ સ. ૧૮૬૦ ના ફાગણ શુદ ૧૨ ના રાજ સ્વ`વાસ પામ્યા.
મુનિશ્રી વીરવિજયજી ત્યાંથી વિહાર કરી લીંબડી, વઢવાણુ થઇ સુરત શહેરમાં પધાર્યા. ત્યાંના સધે આડંબરપૂર્વક સામૈયુ કર્યું. જેથી ત્યાંના જતીચેા કકળી ઉઠ્યા. અને તિથિને ઝગડા ઉભા કર્યાં. ત્યાંથી ચેતિષ શાસ્ત્ર પ્રમાણે ખુલાસો કરતાં તેએનુ કથન સત્ય લાગતાં ત્યાંના અધિકારીએ જતીચાને દંડયા અને શાંતિ થઇ. પછી અમદાવાદ આવ્યા. ત્યાં ભઠ્ઠીની પાળમાં જગ્યા લઈ લાલભાઈ કીકુ વગેરેએ પાષધશાળા કરાવી અને ત્યાં ગુરૂને પધરાવ્યા.
અહિં પ્રતિમાનું ઉત્થાપન હુઢીયાના સાધુએએ ક" ( સ. ૧૮૭૮ ) તેના વાદમાં ઉતર્યા, કલેશ વા, સરકારે વાત ચડી. ભુજથી આણુ દશેખરજી, ખેડેથી શ્રી દલીચંદજી શ્રી લબ્ધિવિજયજી સાથે આવ્યા. અહિ શ્રી ખુશાલવિજયજી અને શ્રી માનવિજયજી હતા. જુદા જુદા ગામથી પ્રતિષ્ઠિત માણસા આવ્યા. શ્રાવકમાં શ્રીમાળીના શેઠ ભગવાન શેઠ, ઇચ્છાશાહ, વખત માનચંદ, હરખા મા નચંદ વગેરે હતા. વીસનગરથી ગલાસા, જેચંદ શાહ વગેરે આવ્યા પછી સરકારમાં ગયા. હુંઢીયાના સાધુ જેઠા રૂષિને ખેલાવ્યા. તેમને પૂછતાં તેમજ નરસીફિષને ખેલાવી પૂછતાં જવાબ ન મળતાં સરકારે પ્રતિમા સંબધી સૂત્રમાં શા અધિકાર છે પૂછતાં શ્રાવકોએ તથા શ્રી વીરવિજયજીએ ખતાવતાં વાત સત્ય ઠરતાં તેઓશ્રીની જીત થઇ. શ્રી વીરવિજયજી મહારાજે ૪૫ સૂત્રની વાચના કરી તેમાં મુખ્ય નગરશેઠ પ્રેમાભાઇ હેમાભાઇ અને ભૂરાભાઇ શેઠ, ભવાન ગમાન મેોટા પુત્ર દલીચંદ, રૂપચંદ પાનાચંદના પુત્ર ઉમાભાઈ અને ત્રીકમદાસ વગેરે ખેત્રપાળની પાળના બધાને શ્રાવક બનાવ્યા, શ્રાવિકાઓમાં મુખ્ય હઠીસંગ શેઠના પત્ની હરકુંવર શેઠાણી હતાં. સ. ૧૮૮૩ ના મહા વિદ ૧૧ ના દીને અંજનશિલાકાં કરી મુ ંબઇવાળા માતીશાહ શેઠે સિદ્ધાચળની ઉપર ટુંક કરાવી જિનખિંખ સ્થાપના કરી પાંચ હજાર પ્રતિમા સ્થાપી. આથી મેતીશાહ શેઠના પુત્ર ખીમચ ંદ ભાઈ ખુશી થયા.
આ શહેરમાં શેઠ હુટીસગ કેસરીસંગે એક મોટા પ્રાસાદ શ્રી વીરિતજયજી મહારાજના ઉપદેશથી કરાવ્યેા. પ્રતિષ્ઠા કરવાની હાંશ છતાં તે પૂર્વે સ્વર્ગવાસ પામ્યા, જેથી તેમની પત્ની હરકાર શેઠાણીએ શોક મુકી જનશલાકા કરાવી પ્રતિષ્ઠા કરી ઘણું ધન ખરચ્યું. આ મંદિર માટે દશલાખ રૂપૈયા ખર્ચ થયા હતા. જેમાં મૂળ નાયક ધનાથજી મહારાજ છે. સ. ૧૯૦૩ ના માહ વદી ૧૧ ના રાજ ગુરૂના વચનાનુસાર શેઠાણીએ પ્રતિષ્ઠા કરી.

Page #11

પંડિતવર્ય શ્રી વિરવિજયજી મહારાજ.
૨૩૭. સં. ૧૯૦૮ ના શ્રાવણ માસમાં ગુરૂને વ્યાધિ થયે. ભાદરવા વદી ૭ ના રેજ સ્વર્ગગમન કર્યું. અને નગરશેઠ વગેરે સર્વેએ મળી ગુરૂને નિર્વાણ મહત્સવ કર્યો. અને આશે શુદ ૧૦ ના રોજ શ્રી રંગવિજયજી મહારાજને પાટે સ્થાપ્યા. વીરવિજયજી મહારાજે અનેક ગ્રંથ બનાવ્યા છે તેમાં પ્રશ્નચિંતામણિ ગ્રંથ મહત્વને અને મુખ્ય છે.
આ હકીકતનો રાસ સં. ૧૯૧૧ ના ચિત્ર સુદ ૧૫ ના રોજ લખી શ્રી રંગવિજયજીએ પૂર્ણ કર્યો છે કે જેના ઉપરથી આ ચરિત્ર સંક્ષિપ્તમાં લખ્યું છે. આ વખતે તપગચ્છના આચર્ય તરીકે શ્રી વિજયદેવેન્દ્રસૂરિ હતા. અમદાવાદમાં ચરિત્ર નાયકશ્રીના નામથી ઉપાશ્રય મેજુદ છે.
શ્રી વીરવિજયજી મહારાજની રચેલી પૂજાએ હાલમાં પ્રચલિત છે. તે વખતને અનુકૂળ અને બંધબેસ્તી તેમજ પ્રચલિત ઢાળ અને ગરબી, અને રાગમાં બનાવેલી છે, જેને કાવ્ય પ્રવાહ, ભાવપૂર્ણ અર્થ અને હૃદયને સંતોષ આપે તે તેમાં રસ છે, છતાં આજે તેના જાણકાર અને જિજ્ઞાસુ અલ્પ છે અને ઈચ્છાવાળા તો જોવામાં આવતા નથી. તેઓશ્રીની કૃતિ નીચે મુજબ તારીખ અને ગામમાં બનેલી છે. ૧ અષ્ટપ્રકારી પૂજા સં. ૧૮૫૮ ભાદરવા સુદ ૧૨ ગુરૂવાર રાજનગર. ૨ સ્થૂલિભદ્રની શિયલવેલ સં. ૧૮૬૨ પોશ શુદ ૧૨ ૩ કેણીકરાજાનું સામૈયું સં. ૧૮૬૪ શ્રાવણ સુદ ૩ ૪ ચોસઠપ્રકારી પૂજા સં. ૧૮૭૪ વૈશાક શુદ ૩ ૫ પીસ્તાલીશ આગમની પૂજા સં. ૧૮૮૧ માગશર સુદ ૧૧ ૬ નવાણુપ્રકારી પૂજા સં. ૧૮૮૪ ચૈત્ર સુદ ૧૫ ૭ બારવ્રતની પૂજા સં. ૧૮૮૭ આશો વદ ૦)) ૮ પંચકલ્યાણકની પૂજા સં. ૧૮૮૯ અક્ષયતૃતીયા. ૯ ધમ્મીલકુમાર રાસ સં. ૧૮૯૬ શ્રાવણ સુદ ૩ ૧૦ ચંદ્રશેખર રાસ સં. ૧૯૦૨ આસો સુદ ૧૦
૧૧ અનેક સ્તવને, છુટક કાવ્યસંગ્રહ વગેરે. જૈન ગુર્જર કાવ્યને ખીલવી સારામાં સારી વૃદ્ધિ કરી છે. ઓગણીશમી સદીમાં શ્રી વીરવિજયજી મહારાજ એકલા અને પ્રધાન કાવ્યવીર થયા છે.
થોડા વર્ષો સુધી શ્રી પદ્યવિજયજી અને વીરવિજયજી મહારાજ સમકાલીન હતા અને શ્રી પદ્યવિજયજીના સ્વર્ગવાસ પછી રૂપવિજયજી મહારાજ સમકાલીન ઘણાં વર્ષો રહ્યાં. પરંપરા નીચે મુજબ છે.

Page #12

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. (શ્રી ક્ષમાવિજ્યજી )
શ્રી છનવિજયજી
શ્રી જશવિજયજી શ્રી ઉત્તમવિજયજી
શ્રી શુભવિયજી શ્રી પદ્યવિજયજી
જય શ્રી વીરવિજયજી (સં. ૧૭૯૨ થી ૧૮૬૨)
( લગભગ ૧૮૩૦ થી ૧૯૦૮ ) શ્રી રૂપવિજયજી-શ્રી કુંવરવિજ્યજી
આવા મહાન પુરૂષના ચરિત્ર જૈનસાહિત્યમાં ઉમેરો કરે છે, ઇતિહાસ સાહિત્યની વૃદ્ધિ કરે છે અને ઈતિહાસ લેખકને સહાયરૂપ થઈ પડે છે.
ગાંધી. =I9 => પાછો હઠ. ૨ ={Ø ====
પદ) હઠ પાછો હઠ પાછો પ્રાણી, હઠ પાછા હઠ છો ; વગર વિચારે થઈ માતેલો, કહાં જાય છે દેઢ રે. હઠ પાછા ૧ પથિકજનેને પંથ નથી એ, જેહ પંથે તું ચાલે રે, ચાર લૂટારાતણ ત્રાસથી, થાશે તું બેહાલે રે. હઠ પાછા. ૨ દુઃખ દાવાનળ આવી પડશે, કોઈ ન રક્ષણ કરશે રે; પસ્તાવો પાછળથી થાશે, કામ ન તેથી સરશે રે. હઠ પાછો ૩ માની જા માનવ તે માટે, હજી બાજી છે હાથે રે, મહાજનેને પંથ પકડ તું, સદા સુખ જેહ વાટે રે. હઠ પાછો. ૪ વારે તું નહિ વળે તે, વળવું પડશે હારી રે; માટે પંથ કુપંથ તછ દે, હિતશિક્ષા મન ધારી રે. હઠ પાછો૦ ૫ મહાજનના પવિત્ર પંથે, સજજન સ્વાગત કરશે રે; અધિક અધિક સુખ આવી મળશે, કારજ સઘળાં સશે રે. હઠ પાછો ૦૬ સ્વામી થશે અદ્ભુત લક્ષમીને, સુરપતિ સેવા કરશે રે; શિવસુંદરી વરવા તુજ સાથે, વરમાળા કર ધરશે રે. હઠ પાછો૦ ૭ નિર્મળ ન્યારો પંથ પત, મહાજનને કહાવે રે, શાશ્વતસુખમાં સદા હાલવા, લે પકી દઢ ભાવે રે. હઠ પાછા૮ || શાહ છગનલાલ નહાનચંદ નાણાવટી.
વેજલપુર-ભરૂચ,

Page #13

અધ્યાત્મજ્ઞાન નિરૂપણ પ્રશ્નોત્તર.
-
અધ્યાત્મ જ્ઞાનનિરૂપણ પ્રશ્નોત્તર.
( ગતાંક પૃષ્ટ ૨૧૭ થી શરૂ. ) સાતમે અધિકાર,
૨૩૯
પ્રશ્ન~મુકિતમાર્ગ ( કળશના નાળવાની પેઠે ?) સદાકાળ વહેતા રહેશે અને સંસાર પણ ભવ્યશૂન્ય થશે નહિ-આ વાકય પરસ્પર વિરૂદ્ધ વચનવિલાસને લીધે સંગતિયુક્ત લાગતું નથી તેનું કેમ ?
ઉત્તર—ભગવાનનું એ વચન અસત્ય નથી પણ અલ્પબુદ્ધિવાળા જીવાના ચિત્તમાં તે બેસે નહિ એ સ્વાભાવિક છે. એ ઉપર એક લૈાકિક દૃષ્ટાન્ત છે, જે સાંભળતાં જ શ્રોતાજનેાનુ મન સ્થિર થાય તેમ છે. નદીઓના હુદ (મૂલ) માંથી નદીપ્રવાહ નીકળીને સદાકાળ સમુદ્ર ભણી વહે છે તાપણુ હ્રદા ખાલી થતાં નથી, નદીપ્રવાહ ખંધ થતા નથી અને સમુદ્ર કદી પૂર્ણ થ નથી. તેવીજ રીતે સંસારમાંથી નીકળીને ભવ્ય જીવા મુકિતમાં જાય છે તે પશુ સસાર ખાલી થતા નથી, ભવ્યજીવા ખુટતા નથી અને મુકિત ભરાતી નથી. આ ઢષ્ટાન્ત અને ક્રાન્તિકનુ ( સામ્ય ) સરખાપણું સમ્યક પ્રકારે અવલેાકન કરનારની અદ્વચનમાંજ પ્રતીતિ થશે, અન્યત્ર નહિ. બીજી પણ એક લાગુ પડતુ દષ્ટાન્ત પ્રમાણુના ઋણુકારાએ સાંભળવા યેાગ્ય છે. કેાઇ બુદ્ધિશાળી જન્મથી માંડીને મરણુ પર્યન્ત ત્રણ લેાકનાં સર્વ શાસ્ત્રોનુ, હિંદુએનાં છ દન અને યવન શાસ્રોતુ, આત્મ શક્તિથી પઠન કરતા અસંખ્ય આયુષ્ય નિર્વાહન કરે તે પશુ તેના અથ્રાન્ત પાઠથી તેનું હૃદય કદી શાસ્રદ્વારાથી પૂર્ણ થાય નઠુિં, શાસ્ત્રાદા ખુટે નહિ અને શાસ્ત્રો ખાલી થાય નિહ. તેવીજ રીતે સ'સાર. માંથી ગમે તેટલા ભવ્યેા મુકિતમાં જાય તાપણુ મુકિત પૂરાય નહિ, ભવ્ય ખુટે નહિ અને સ ંસાર ખાલી થાય નહિ. અર્થાત મુક્તિમાર્ગ અન્તરાય વિના વહેતે રહેશે આ દૃષ્ટાન્ત અને દાષ્ટાન્તિની ભાવના વિજ્ઞા (જાણુકારા) એ ચિત્તમાં ચિન્હવી લેવી અને એવાં અનેક દૃષ્ટાન્તા યાજવા.
આમા અધિકાર.
પ્રશ્ન-રબ્રહ્મનું સ્વરૂપ કેવું છે ?
ઉત્તર—પરાપકારમાં પરાયણ (તત્પુર), વીતરાગ, સર્વજ્ઞ અને સદશી આસો ( વસ્તુનું સ્વરૂપ જેવુ હાય તેવું કથન કરનારા ) એ પરબ્રહ્મનુ નિવેદન આ

Page #14

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પ્રમાણે કર્યું છે. પરબ્રહ્મ નિવિકાર, નિષ્ક્રિય, નિમોય, નિર્મોહ, નિર્મત્સર, નિરહંકાર, નિ:સ્પૃહ, નિરપેક્ષ, નિર્ગુણ, નિરંજન, અક્ષર (અવિનાશી), અનાકૃતિ, અનંતક, અપ્રમેય (અપાર), અપ્રતિક્રિય, અપુભવ, મહોદય, જાતિમય, ચિન્મય, આનંદમય, પરમેષ્ટિ, વિભુ, શાશ્વત સ્થિતિયુક્ત, રોધવિરોધરહિત, પ્રભાસહિત, જગતજેનું નિસેવન કરે છે અને જેના ધ્યાનના પ્રભાવથી ભક્તોની નિવૃત્તિ થાય છે એવા ઈશ્વર રૂપ છે.
પ્રશ્ન-શું પરબ્રહ્મ સૃષ્ટિનું કારણ છે અને યુગાને પરબ્રહ્મમાં જ જગતું લીન થાય છે?
- ઉત્તર–પરબ્રહ્મને સૃષ્ટિ રચવાનું કંઈ પ્રયોજન નથી તેમ તે માટે તેને કેઈ* પ્રેરનાર પણ નથી. જે પરબ્રહ્મ સૃષ્ટિ રચી હોય તે તે આવી કેમ રચે? આ જગત્ જન્મ, મરણ, વ્યાધિ, કષાય, જુગાર, કામ, અને દુર્ગતિની ભીતિથી વ્યાકુળ છે. પરસ્પર દ્રોહ અને વિપક્ષથી લક્ષિત છે. વાઘ, હાથી, સાપ અને વીંછીથી વ્યાપ્ત છે. પારધિ, માછી અને ખાટકીથી સંચિત છે. ચેરી અને જારાદિ વિકારોથી પીડીત છે. કસ્તૂરી, ચામર, દાંત અને ચામડા માટે હરિ, ગાય, હાથી અને ચિત્તાઓનું ઘાતક છે. દુભિક્ષ (દુષ્કલ), દુમારિ (મરકી, કેગળીયું) અને વિડવરાદિથી કલિત છે. દુતિ, દુર્યોનિ અને કુકીટે (કીડા) થી પૂરિત છે. વિષ્ટા, દુર્ગધ અને કલેવાથી અંકિત છે. દુષ્કર્મને નિમણ કરનાર મૈથુનથી અંચિત છે. સપ્તધાતુથી નિષ્પન્ન શરીરથી સમાશ્રિત છે. પ્રાચ૨૩ પાખડઘટાથી વિડમ્બિત ( પીડિત) છે. નાસ્તિકોએ સહિત અને સર્વ મુનીશાએ નિંદિત છે. વિતર્કના સમ્પક (સંબંધ) વાળા કુતર્કથી કર્કશ (કઠેર) છે. વર્ણાશ્રમના ભિન્ન ભિન્ન ધર્મ અને પડદર્શનના આચાર વિચાર સંબંધી આડમ્બરે યુકત છે. નાના પ્રકારની આકૃતિવાળા દેવતાઓની એમાં પૂજા થાય છે. પુણ્ય અને પાપથી થતાં કર્મના ભેગને આપનારું છે. સ્વર્ગીપવર્ગાદિ ભવાન્તરો એમાં ઉદય વર્તે છે. શ્રીમન્સ અને નિર્ધન, હિંદુ અને તુર્ક ( મુ સલમાન) આદિ ભેદથી ભરેલું છે. એમાં કેટલાક પરબ્રહ્મની સાથે વૈર ધારણ કરનાર, કેટલાક પરબ્રહ્મનું ખડન અને હાસ્ય કરનાર અને કેટલાક પરબ્રહ્મની પૂજાના રાગી જ હોય છે. એનો વિસ્તાર કરવાથી શું ? કેમકે જે દેખાય છે તે વિપરીત જ છે. પરબ્રહ્મના સ્વરૂપથી તદ્દન ભિન્ન છે. વિદ્વાનો તે કહે છે કે કાર્ય માં ઉપાદન કારણના ગુણ હોવા જોઈએ. સંસારમાં જે અનિત્ય વસ્તુ દેખાય છે તે જે સૃષ્ટિ સમયે બ્રહ્મમાંથી ઉત્પન્ન થઈ હોય તે ગીયે એને જુગુખનીય (નિંદા–સૂમ કરવા લાયક) ગણી શીધ્ર ત્યજીને વૈરાગ્ય કેમ લે છે? જે દેવરાગાદિથી વિરૂપ જગસ્વરૂપ ઉત્તમ યે ગવિદ (ગી) ને ત્યા
કાલસ્વભાવાદિ સર્વ બ્રહ્મગત છે.–કવાદી.

Page #15

અધ્યાત્મ જ્ઞાનનિરૂપણ પ્રશ્નાત્તર.
૪૧
ગવા યેાગ્ય હાય તે તેજ સર્વ યુગાન્ત પરબ્રહ્મને પેાતાની અંદર ધારણ કરવા યેાગ્ય કેવી રીતે થાય ? ત્યારે કાંતા બ્રહ્મમાં વિવેક ન હાય અથવા શુકાદિ યેાગીયામાં ન હાય! જે બ્રહ્મને કરવા ચેગ્ય અને ધારવા યાગ્ય તે અન્ય પુરૂષાને-શુકાદિ યાગીઆને નિંદા અને ત્યજવા યોગ્ય સૃષ્ટિ બ્રહ્મમાંથી - ત્પન્ન થઇ અને પ્રલય પણ તેમાં થશે એવુ કહેનારા ‘બ્રહ્મ અતિગૂઢ છે’ એવું શું નથી નિવેદન કરતા ? શું એમાં બ્રહ્મને વાન્તકૃતિને (વમેલું ખાવાના) દેષ નથી લાગતા ? લેાકમાં બ્રાહ્મણાદિની ઘાત થાય તે મેાટી હત્યા થઈ કહેવાય છે. ત્યારે સૃષ્ટિના સંહાર કર્તા બ્રહ્મને તે હત્યા કેવી લગે ? દયાલુને અદયા ! સ્વરચિત સૃષ્ટિના સંહાર કરતા બ્રહ્મને હિંસા ન લાગે એમ જો કહેતા હા તેા પુત્રાને ઉત્પન્ન કરીકરીને મારી નાખનાર આપને પણ કાઇ દોષ લાગશે નહિ. એતા બ્રહ્મની લીલા છે માટે સહાર કરતાં બ્રહ્મને પાપ ન લાગે એવુ જો કહેવુ હાય તેા મૃગયાએ (શિકારે) ગયેલા રાજાને પણ જીવેા મારતાં પાપ નહિ લાગે. સ્વભાવથી અથવા કાલથી પ્રેરાઇને સૃષ્ટિના સંહાર કરતાં વિભુને પાપ લાગતું ન હોય અને આ અશસ્ત ( ધિક્કારવા લાયક ) સહારમાં અલિષ્ઠ સ્વભાવ અને કાળ બ્રહ્મને પ્રેરતા હાય તે। સૃષ્ટિ સંહારમાં ભાવને અને કાળને જ હેતુ રહેવા દ્યો. યુકિતમાં ન બેસે એવા બ્રહ્મનુ શુ કામ છે ? જે લેાકેા સૃષ્ટિ રચવાનું અને સંહાર કરવાનુ બ્રહ્મમાં આપે છે તે બ્રહ્મનો મહિમા પ્રગટ કરતા નથી; પરંતુ નિર્દોષણુમાં દૂષણને આરેાપ કરે કરે છે. બ્રહ્મને નિષ્ક્રિય કહીને તેને જ પાછું જગત્ રચનાર કહેવું તે · મારી મા વાંઝણી છે” એના સદૃશ ( જેવુ ) છે. જે કેઇ વિજ્ઞાનવત છે તે સ બ્રહ્મનું ચિન્તન કરે છે. જો તેઓ બ્રહ્માંશ હાય તે તેમનામાં અને બ્રહ્મમાં શે ભેદ છે તેઆ શેને માટે ચિન્તન કરે છે? એ જીવે બ્રહ્માંશ હશે તા બ્રહ્મ પોતે જ તેમને પેાતાની પાસે વિના પરિશ્રમે લઇ જશે. જો બ્રહ્મની પ્રાપ્તિ માટે નિરાગતા, નિ:સ્પૃહતા, નિર્દોષતા, નિષ્ક્રિયતા, જિતેન્દ્રિયતા અને સમાનતા ઇત્યાદિ કરવા ચાગ્ય હાય અને જો બ્રહ્મની એમાંજ પ્રીતિ હાય તે બ્રહ્મમાં નિષ્ક્રિયત્વ સિદ્ધ થયું. જો એમ કહેવામાં આવે કે બ્રહ્મને સ્વભાવ જ એવા સક્રિય નિષ્ક્રિયાદિ છે તા કર્તાના અનેક સ્વભાવને લીધે કદાચિત્ એન!માં અનિત્યતા પણ થાય ! દ્વેષ પણ થાય ! રાગ પણુ થાય ! દષ્ટિથી પશુ એ દેખાય ! બ્રહ્મ નિત્ય છે એવી પંચાયવ* વાકયથી વ્યાધિ ( જ્ઞાન ) પણ નહિ થાય! નિત્ય તેજ છે જે એકરૂપ છે, જેમ કે આકાશ. સૃષ્ટિ રચવામાં અને યુગાંતે સદ્ગાર કરવામાં કર્તાને મન:સ્થ સક્રિયતા દેખીતી સ્વભાવવાળુ હોય તે
* બ્રહ્મ નિત્ય છે. ૨ એક સ્વભાવ હાવાથી, ૩ જે એક નિત્ય, જેમકે આકાશ ૪ બ્રહ્મ તેવું છે. એ માટે બ્રહ્મ નિત્ય છે.

Page #16

૨૪ર
શ્રી માત્માન દ મકા. લાગે ! સુષ્ટિસંહારના અભાવે નિષ્ક્રિયતા રહેતેમજ અને સુખદુ:ખ દેખાય છે તેથી એનામાં રાગદ્વેષ પણ સિદ્ધ થાય ! જે એ જ તર્ક હોય કે જેવું કૃત્ય એવું સુખ દુખ તો પછી કર્તાનું શું પરાક્રમ ? ત્યારે નિશ્ચિત થયું કે, સ્વપુર્ણય પાપ જ સુખ દુઃખના હેતુઓ છે. જે જી બ્રહ્માંશ હોય તે બ્રહ્માંશ સરખા હોવાથી તે સર્વે સરખા હોય. જયારે જીવે સુખી દુ:ખી ઈત્યાદિ બહુ પ્રકારના દેખાય છે ત્યારે તે ભેદનો કરનાર બ્રહ્મથી કોઈ અન્ય નિશ્ચય હોવા જોઈએ. જે જી બ્રહ્મથી ભિન્ન હોય અને સુખદુ:ખને કર્તા બ્રહ્મ હાય, તે જે હેતુથી બ્રહ્મ સુખ દુઃખ કરે છે તે હેતુ (પુણ્યપાપ ) નો કરો પણ તે (બ્રહ્મ) જ હાય બ્રહ્મને નિરંજન, નિત્ય, અમૂત અને અયિ કહીને ફરીથી તેને જ કર્તા, સંહર્તા અને રાગદ્વેષાદિનું પાત્ર કહેવું એ પરસ્પર વિરૂદ્ધ હોવાથી આ જગત્ ભિન્ન છે એવું મુનિઓએ વિચાર્યું અને તેથી જ સંસાર સ્થિત મુનિ મુકિત માટે પરબ્રહ્મનું ધ્યાન કરે છે.
# જે કંઈ ઈશ્વરની ( વિષ્ણુની માયાને જગની રચનામાં હેતુભૂત કહે છે તેમને વિચારવાનું કે, ઈશ્વર માયામાં આશ્રિત છે. માયા જડ હોવાથી પોતાની મેળે આશ્રય લેવાને સમર્થ નથી. ઈશ્વર બ્રહ્મરૂપ હોવાથી જાણતા છતાં માયાને આશ્રય લે નહિ, કારણ કે ચેતન પરન્ન હોય તો જ જડને આશ્રય લે. વળી વિચારવાનું કે, ઈશ્વર માયાને એક વખતે પ્રેરે છે કે દરેક જીવપ્રતિ પૃથક પૃથક પ્રેરે છે ? જે માયાને એકી વખતેજ પ્રેરવામાં આવતી હોય તો તેની એકરૂપતાને લીધે ત્રણે લેક એકરૂપ સર્વ સુખમયી અથવા સર્વ દુઃખમયી થાય, ભિન્નરૂપ ન થાય. જે માયાને દરેક જીવપ્રતિ પૃથક પૃથક પ્રેરવામાં આવતી હોય તો તે માયાને અનંતતા પ્રાપ્ત થાય જેથી માયા અનેક પ્રકારની થાય અને જીવ પણ ભિન્નરૂપ થાય “એમ હૈ” એવું કદી કહેવામાં આવે તે પણ માયા જડ છે તે શું કરી શકે ? ઈશ્વરની શક્તિથી માયા બધું કરવાને સમર્થ હોય તે ઈશ્વર જ સુખદુ:ખને દાતા હે ! વારૂ, એ ઈશ્વરને શે અપરાધ કર્યો છે કે તે દરેક જીવ પ્રતિ એવી માયાને પ્રેરે નિરપરાધ જીવોને જે એ પ્રકારે દુ:ખાદિ દે તે ઈશ્વર શેનો ? જે ઈશ્વરનું ધ્યાન કરતા નથી તે ઈશ્વરના અપરાધી હોવાથી ઈશ્વર તેમને દુઃખ કરતો હોય ને જે ઈશ્વરની સેવા કરે છે તેમને એ સુખની શ્રેણિ આપતો હોય તે જે એવી પ્રતિક્રિયા કરે તે ઇશ્વર તો રાગી છેષી ગણાય ! “ એમ હો. ” એવું કદી કથન થાય તે જે ઈશ્વરને નિંદતો નથી તેમ વંદતો પણ નથી તેની શી ગતિ ? લોકમાં જીવો ત્રણ પ્રકારના છે. સેવક, અસેવક અને મધ્યસ્થ. જ્યારે પહેલા બે પ્રકારના જીની ગતિ છે ત્યારે
* વિષ્ણતા માયાથી જગતની રચનાદ થાય છે-વૈષ્ણવમત.

Page #17

ધ્યાત્મજ્ઞાન નિરૂપણ પ્રશ્નોત્તર
૨૮૩ મધ્યસ્થ જીવની પણ કોઈ ગતિ હેવી જોઈએ. મધ્યસ્થ જીવની કે ગતિ નિયત ( ચેકસ નક્કી ) હોય તો તેને કર્તા કોણ છે ? ત્યારે એમજ કહેવું યોગ્ય છે કે જેવું કર્મ કર્યું હોય તેવુંજ સુખ દુઃખ પ્રમુખ મળે છે.
જે કોઈ એમ કહે છે કે ઈશ્વર (કત્ત) પિતામાંથી જીવને પ્રકટ કરીને ( સૂજી ) સંસારીભાવ પમાડે છે અને મહાપ્રલય સમયે પાછો તેમને સંહાર કરે છે તેમને પૂછવાનું કે, ઈશ્વર વિદ્યમાન અને પ્રગટ કરે છે કે નવાજ પ્રકટ કરે છે ? જે પ્રથમપક્ષ હોય તે વાત સાંભળો. જે ઈશ્વર જીને ઈષ્ટ સ્થાનકમાં રાખી મુકીને ક્રિયાઅવસરે પ્રગટ કરે છે તે અમારા જે અવસર નહિ મળવાના ભયથી વસ્તુની રક્ષા કરનાર હોવો જોઈએ ! એથી તે ઈશ્વરની અશકિત પ્રકટ કરી. જે ઈશ્વરની અચિત્ય શકિત છે તો શું તે લેભી છે એવું કહેવું છે ? જે નવાજ જીવોને રચીને સંસારીભાવ પમાડના હોય તે મૂળના સ્વરચિત જીવોને મુકત કરવાને શું સમર્થ નથી કે એ પ્રકારે વિડમ્બના દે છે ? જે ઈશ્વર સ્વરચિતનો પણ એ પ્રકારે સંહાર કરે તો એનો એ વિવેક કે? બાળક પણ સ્વકૃતવસ્તુને શકિત પહોંચે ત્યાં સુધી સાચવે છે.
જે ઈશ્વરની એ લીલા હોય તે લીલા કરતા લેકની પણ નિંદા કરવી ન જોઈએ. તપ યમ ધ્યાન પ્રમુખથી જે ઈશ્વર લભ્ય (પામવા ગ્ય) હોય અને ઈશ્વરને એ રૂચતાં હોય તો જેને એ રૂચે તે કદાપિ એવી લીલા કરે નહિ. લેકમાં પણ છવાદિનો જેમાં ઘાત થતો હોય એવી સર્વ લીલાને ઇશ્વરે નિષેધ કરેલો છે. બીજાને નિષેધ કરે અને પોતે આચરણ કરે’ એ તે કઈ અતીવ નિંદિત હોય તેજ કરે. એવું વગર વિચાર્યું કામ કરનારને અમે ઇશ્વર કહેતા નથી. જે ઈશ્વર પોતે પવિત્ર, સ્વજનને પાવન કરનાર અને જોતિર્મયાદિ ગુણેથી વિશિષ્ટ હોય તેમ છતાં એ સ્વ અંશને સ્વરસથી વિમોહ પમાડી સંસારિ ભાવમાં રચીને બહુ દુ:ખનું પાત્ર જીવત્વ પ્રેરતા હિય તે આ જીવો ઈશ્વરાંશ નથી. બીજા ભલે હો ! ઈશ્વર નિજાશેને જાણતાં છતાં પોતાના રમ્ય સ્વરૂપમાંથી પામીને જેના ઉદરમાં સંકટની પેટી છે એવા દર્ગદદિમય ( દુર્ગતિ અને દુઃસ્થિતિવાળા ) આ સંસારમાં સહસા કેમ પ્રેરે ? જે ઈશ્વરની એ લીલા હોય તો આ સંસારજ એને ઈષ્ટ છે, ત્યારે સંસારી જીવો એ ઇશ્વરની પ્રાપ્તિ માટે શું કરવું ? એવી રીતે અસંબદ્ધ ઉદ્દગાર કાઢનારના વચનની કદાપિ પ્રતીતિ થાય નહિ.
ત્યારે શું કહેવું છે ? જે કંઈ કહેવાનું (વાય ) છે તે સાંભળે. તિર્મય, ચિન્મય, સદા એકરૂપ, લોકોનાં સુખદુઃખનાં હેતુ જે જીવે છે અને રોગીશ્વરોને જેમનું

Page #18

૨૪૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
LIP.
6 MEYE (Rally SLEE
= = = = E HERE
R E BIHil RE BILL
t
E
EZIZEZEKA
કે મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ.
LIN ITE
ST.
IPI] INTEE TECUTI RECHH H an and
HERE E R SHHHH BHA
એક વિષય બાહ્ય ઉત્તેજના દ્વારા મનની અંદર સંસ્કારો જાગૃત કરે છે. એટલા માટે સંક૯પ કે વિચાર વિષયોના રૂપમાં અભ્યત્તરથી જ કેઇ બાહ્ય ઉત્તેજના વગર ઉભા થાય છે. જ્યારે જેને તમે અગાઉ જોઈ હોય એવી એક ગાયને વિચાર કરે છે ત્યારે તમારા મનમાં ગાય શબ્દ ધારે છે, ત્યારે માનસિક રૂપ ઉપસ્થિત થાય છે. પછી એક વિચાર નિર્મિત થાય છે. સંસ્કારનું કારણ સંક૯પ છે અને સંક૯૫નું કારણ સંસ્કાર છે, તે અ ન્યાશ્રય હેતુ છે. જેવી રીતે વૃક્ષનું કારણ બીજ છે અને બીજનું કારણ વૃક્ષ છે.
મન, ઈન્દ્રિય અને બાહ્ય કરણ એ બધા સંગ્રેજીત થવા જોઈએ, ત્યારે જ કેઈ વિષયને બોધ સંભવિત છે.
મનની ત્રણ દશા છે–ક્રિયાત્મક, ભાવાત્મક અને ઉદાસીન મન જડ છે.
સ્વરૂપ ધ્યેયતમ ( અતિશય ધ્યાન કરવા લાયક ) છે એવા પરમેશ્વર છે. જીવ તથા પ્રકારના કર્મના ભેગથી સુગતિ અથવા દુર્ગતિ, સુખ અથવા દુ:ખ પામે છે. જ્યારે જીવ સમાનભાવને ધારણ કરે છે ત્યારે બ્રાવને પામે છે. પરમેશ્વર સંબંધી સૃષ્ટિસંહારની કથાથી પ્રવૃત્તિ કરવાથી જે લોકોની તુષ્ટિ થતી હોય તે સંસ્કૃતિ અને પ્રભાવનું પ્રતિપાદન કરવા માટે ઈશ્વરની સ્તુતિ કરવી યોગ્ય છે. પરમેષ્ટિ પરમેશ્વરને કર્તા કહેવાનું રહેવા દો. જેમ જેમ લોકમાં કોઈ શૂરવીર પોતાના સ્વામીનાં શસ્ત્રવિડે શત્રુઓને જીતીને નિજ અંગમાં સુખ કરવાથી કત્ત થાય તેમ પરમેશ્વરના ધ્યાન વડે આત્માને સુખ કરવાથી કર્તા છે અને આત્માના અંધકારને અપહાર કરવાથી સહરતા છે જેમ શૂરવીરે શસ્ત્ર વાપરવાથી શસ્ત્રના સ્વામીને કંઈ પણ પ્રયાસ પડતો નથી તેમ ભકતે ઈશ્વરનું ધ્યાન કરવાથી ઈશ્વરને પણ કંઈ ક્રિયા કરવી પડતી નથી. આથી ઈશ્વરની નિષ્ક્રિયતા સિદ્ધ થાય છે. જેમ શૂરવીર શસ્ત્રના પ્રભાવથડે સુખ થવાથી સુખ કરનાર તરીકે શસ્ત્રના સ્વામીને કથન કરે તેમ ભકત પણ ધ્યાનના પ્રભાવવડે સુખ થવાથી સુખ કરનાર તરીકે ધ્યાનના સ્વામી– પરમેશ્વરનેજ કહે છે. એવા અનેક દષ્ટાન્તાવડે પરમેશ્વરનું ધ્યાન કરનાર ભક્તને સૃષ્ટિ સંહારનો કર્તા પ્રતિપાદન કરી શકાય.
( ચાલુ)

Page #19

મનનું રહસ્ય.
૨૪૫ મને નિરાધમાં વૃત્તિ કે વિચાર નથી હતા ત્યાં શૂન્ય વૃત્તિ હોય છે. સંસ્કાર નષ્ટ કે દગ્ધ નથી થતા.
વિક્ષિપ્ત, મૂઢ, ક્ષિપ્ત, એકાગ્ર અને નિરાધ એ ગની પાંચ ભૂમિકાઓ છે. મન એ પાંચ વિભિન્ન રૂપમાં પ્રતિભાસિત થાય છે. વિક્ષિપ્ત દશામાં ચિત્ત-રશિમો જુદા જુદા વિષયમાં વિખરાઈ જાય છે, મન અસ્થિર રહે છે. અને એક વિષયમાંથી બીજા વિષય ઉપર દેડયા કરે છે. મૂઢ મનની સ્તબ્ધ દશા છે. ક્ષિપ્ત સંચિત મન છે. એકાગ્રતાના અભ્યાસથી મન પોતે જ કેન્દ્રિભૂત થવા માટે સચેષ્ટ હોય છે. એકાગ્રતામાં તેનું એક જ લક્ષ્ય હોય છે. તે સમયે કેવળ એક ભાવ રહે છે. નિષેધ દિશામાં મન પુરેપુરૂં નિચન્દ્રિત રહે છે. પ્રત્યેક વિચાર આપણે પોતાની માનસિક મૂર્તિમાં રહે છે.
મનની ત્રણ અવસ્થાઓ–જાગ્રત, સ્વપ્ન, સુષુપ્તિ, સ્વપ્નાવસ્થામાં મન પિતે જાગ્રત દશાના અનુભવથી મેળવેલી સામગ્રીમાંથી જરા રૂપાન્તર સાથે સ્વપ્નસૃષ્ટિ રચે છે.
“મન મનુw #ાર વધ મોરયોઃ' કેવળ મનજ મનુષ્યની મુકિત તથા બંધનનું કારણ છે.
જો મન તથા પ્રાણ લુપ્ત થઈ જાય તે કેઈની અંદર વિચાર નહિ ઉઠે. એ બને કુલ અને તેની સુગન્ધ અથવા તલ અને તેની અંદરના તેલની માફક એક જ છે. પ્રાણ તથા મન પોષક–પોષ્ય સંબંધથી એકબીજાની સાથે રહે છે. જે એ બેમાંથી એક પણ છ કરવામાં આવે તે બીજું પિતાની મેળે જ લુપ્ત થઈ જશે. એ બેને સર્વથા નાશ થવાથી સર્વ પ્રકારની મુકિત પ્રાપ્ત થાય છે.
જ્યાંસુધી એક માણસનું ચિન્તન દ્રઢ અભ્યાસ દ્વારા પુરેપુરૂ નષ્ટ નથી કરવામાં આવતું ત્યાંસુધી તેને એક વખત કોઈ એક સત્ય ઉપર પિતાનાં મનને એકાગ્ર કરવું જ પડશે. એ પ્રકારના નિરન્તર અભ્યાસથી મનને એકાગ્રતા પ્રાપ્ત થશે, અને ત્યારેજ ચિત્તા સમૂહ લુપ્ત થઈ જશે.
જે જે બાધાઓ મનની એકાગ્રતામાં બાધક બને છે તેને દૂર કરવા માટે કેઈ એક તત્વનો અભ્યાસ કરવે જોઈએ.
| મન એક મહાન પક્ષી ” છે, કેમકે જેવી રીતે પક્ષી એક શાખા ઉપરથી બીજી શાખા ઉપર કે એક વૃક્ષ ઉપરથી બીજા વૃક્ષ ઉપર કુદયા કરે છે તેવી રીતે મન એક વિષય ઉપરથી બીજા વિષય ઉપર કુદયા કરે છે.
મનની ગતિનું પૂબ સાવધાનીપૂર્વક નિરીક્ષણ કરે, તે પ્રલેભન આપે છે, સુગ્ધ કરે છે, નકામુ શંકિત કરે છે, ભય બતાવે છે, ફેકટ ભયભીત થાય

Page #20

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
છે. લક્ષ્ય ઉપરથી આપણું ધ્યાન હઠાવવા માટે તે પિતાથી બને તેટલે પ્રયત્ન કરે છે. જ્યારે આપણે તેની ગતિનું એક વખત નિરીક્ષણ કરવા લાગશું ત્યારે તે ચોરની માફક છુપાવા લાગશે અને પછી આપણને આપ-ગ્રત નહિ કરે.
મન સંકલ્પ-વિકલ્પાત્મક છે. જ્યારે તે બુદ્ધિના નિર્ણયને કન્દ્રિયોની પાસે સંપાદન માટે પ્રેરિત કરે છે ત્યારે તે વ્યાકરણાત્મક બની જાય છે.
દ્રશ્ય માનસિક અવિદ્યાનું પ્રતિરૂપ છે. બહાર કેવળ પ્રકાશ છે. બહાર કેવળ કંપન છે, પરંતુ મન જ તેને રંગ અને રૂપ આપે છે.
ઈન્દ્રિયની સાથે તુલના કરવામાં આવે છે ત્યારે મન ચૈતન્ય માલુમ પડે છે, પરંતુ જયારે તેની તુલના બુદ્ધિની સાથે કરવામાં આવે છે ત્યારે તે જડ થઈ જાય છે, સાંખ્યતત્ત્વ પ્રમાણે બુદ્ધિમાં ઈરછા તથા ચેતના મિશ્રિત છે.
શમ તથા દમના અભ્યાસવડે મનની ઉપરતિ થાય છે. મનને બાહ્ય વિષયમાં ન જવા દેવું એજ શમ છે. વિવેકદ્વારા વાસનાને ત્યાગ કરવો એ શમ છે. દમ એ ઈન્દ્રિયેનો નિગ્રહ છે. મનની શાન્તિને માટે શમ તથા દમ બને આવશ્યક છે. દમ ઈન્દ્રિયોને કુંઠિત કરી દે છે. જે ઇન્દ્રિયો તીણ-તીવ્ર હોય છે તે તેઓ બળાત્કારે સાધકના મનને પણ સમુદ્રમાં પવનને જબરજસ્ત ઝપાટે વહાણને ઘસરી જાય છે તેમ લઈ જઈ શકે છે.
ઈન્દ્રિયો કેવળ દમવડે જ પુરેપુરી વશ નથી થઈ શકતી. મનની સહાયતાથી-માનસિક વિચારે દ્વારા જ તેઓ પુરેપુરી વશ કરી શકાય છે.
મન મુખ્ય સેનાપતિ છે. તેના અનુશારાનમાં ઇંદ્રિયો સનિક છે.
જે મનને સંબંધ ન હોય તે ઈન્દ્રિયે એકલી કશું પણ નથી કરી શકતી. જ્યારે તમે કઈ સરસ પુસ્તકના અધ્યયનમાં તલલીન થઈ જાઓ છો ત્યારે તમારે મિત્ર તમને ખૂબ મોટેથી બોલાવે તે પણ તમે નથી સાંભળતા–તમને એટલી પણ ખબર નથી રહેતી કે ઘડી આળમાં પાંચ વાગ્યા છે. આ તે પ્રત્યેક મનુષ્યને પ્રત્યક્ષ અનુભવ છે. મન તે વખતે દૂર હતું. શ્રવણેન્દ્રિયની સાથે એનો સંબંધ નહોતે. નિંદ્રામાં પણ આંખે ખુલ્લી રહી શકે છે, પણ કશું જોતી નથી, કેમકે મન ત્યાં નથી રહેતું.
તમે કઈ વખત એકલી ડાબી આંખે જ જોઈ શકે છે. તમે કઈ વખત એક જ કાને સાંભળી શકે છે. તમારા હમેશના અનુભવમાં આ વાતનું નિરીક્ષણ કરજે.
કષાય એ સૂથમ પ્રભાવ છે જે ગદ્વારા મનમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને

Page #21

મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ.
૨૪૪ ત્યાં જ સફલ થતાં સુધી પડયો રહે છે તથા સમાધિમાંથી મનને ખેંચ્યા કરે છે. ધ્યાનનું આ એક મહાન વિધ્ર છે, તે સાધકને સમાધિનિષ્ઠામાં પ્રવેશ કરવા નથી દેતે. તે ભેગવેલા ભેગેની સૂક્ષમ સ્મૃતિને જાગૃત કરે છે. પારિભાષિક શબ્દ સંસ્કારને એ અર્થ છે. સંસ્કારથી વાસના ઉત્પન્ન થાય છે. સંસ્કાર કારણું છે અને વાસના એનું કાર્ય છે.
કષાયનો અર્થ રંગ થાય છે. રાગ, દ્વેષ, તથા મેહ એ ત્રણ મનના કષાય અથવા રંગ છે. ઉચ્ચ ભાવનાની સાથોસાથ સતત્ વિવેક એ કષાયરૂપી દુઃસાધ્ય રોગની અચુક ઔષધિ છે.
- જ્યારે ઈન્દ્રિયે પિતાના વિષયથી વિરામ લે છે ત્યારે જ તેઓ મનસ્વરૂપ થઇ જાય છે. ઈન્દ્રિયે મનમાં સમાઈ શકે છે, એ પ્રત્યાહાર કહેવાય છે.
મન જ મનુષ્યને ધનવાન બનાવે છે. કામનાઓથી મનુષ્ય ગરીબમાં ગરીબ બને છે. કામના વગરને પુરૂષ સંસારમાં સૌથી વધારે ધનવાન છે. કામના મનની એક એવી દશા છે કે જે શાન્તિને વિરોધ કરનારી છે.
પિતાના આત્માને શરીર માની લેવાની ભ્રમાત્મક કલ્પના જ બધા અનર્થોનું ભૂલ છે. ભ્રામક વિચારો દ્વારા મનુષ્ય શરીરની સાથે અભેદ જ્ઞાન રાખે છે; દેહાધ્યાસનું એ જ રહસ્ય છે. મનુષ્યને શરીર ઉપર જે મેહ થાય છે તેનું નામ અભિમાન છે, જેને લઈને “મમતા” અર્થાત્ મારાપણું ઉત્પન્ન થાય છે. મનુષ્ય પોતાના સ્ત્રી, પુત્ર, ગૃહ વિગેરેની સાથે આત્મીયતા તાદાઓ સ્થાપિત કરે છે. એ તાદાઓ અથવા મેહ જ બંધન, વિપત્તિ તથા દુઃખનું કારણ બને છે. યુરોપીય મહાયુદ્ધમાં લાખો મનુષ્ય મરી ગયા; પરંતુ આપણી આંખોમાં આંસુ નહોતા આવ્યા. એનું શું કારણ? એનું કારણ એ કે તેના પ્રત્યે આપણું હૃદયમાં મેહ અથવા તાદામ્યનો ભાવ નહોતો. પરંતુ જ્યારે આપણું પિતાનું કોઈ આપ્તજન મરી જાય છે ત્યારે આપણે મેહને લઈને આત થઈ રિોવા લાગીયે છીએ. “મારૂં' એ શબ્દ મનમાં આશ્ચર્યકારક પ્રભાવ ઉત્પન્ન કરે છે. “ઘોડે મરી ગયો છે ” અને “મારે ઘડે મરી ગયો છે” એ બને વાકયો સાંભળવાથી મનમાં જે પ્રભાવ થાય છે તેની વિભિન્નતા ઉપર ધ્યાન આપવાથી આ વાત સહજ સમજી શકાય એવી છે.
મનુષ્ય વૃદ્ધાવસ્થા પ્રાપ્ત કરે છે અને તેના માથાના વાળ સફેત બની જાય છે, પણ તેનું મન હમેશાં તરૂણ જ રહે છે. તેની શકિત ક્ષીણ થઈ શકે છે, પણ તેની પ્રવૃત્તિ તે એ વખતે પણ એવી ને એવી જ રહે છે.
ઈશ્વરસૃષ્ટિ કેઈને પણ વિપત્તિમાં નથી નાખતી. એ તે મનની વાસના છે કે જે વિષયની તરફ ખેંચી જાય છે અને બંધનમાં નાંખે છે. તેથી શુદ્ધ સંકલ્પ જ ગ્રાહ્ય છે, વાસના નહિ.

Page #22

૧૪૮
મી આભાનt
.
વૃત્તિ સ્વભાવ (ટેવ) ના રૂપમાં ફેરવાઈ જાય છે. જે તમે મનમાં એકવાર કામવૃત્તિ ઉઠવા દેશે તો પછી તે વૃત્તિ અનુસાર તમારે સ્વભાવ બની જશે. માનસિક શકિત તે તરફ શીઘ્રતાથી વહેવા લાગશે અને વારંવાર તેનું ચિંતન કરવાથી તમે વશ થઈ જશે, એટલા માટે જ સ્વભાવગત વૃત્તિ અને ભાવનાઓને સંયમ કરવો જોઈએ.
દાન, જપ, નિષ્કામ કર્મ, યજ્ઞ, બ્રહ્મચર્ય, તીર્થયાત્રા, પૂજાપાઠ, દમ, શમ, યમ, નિયમ, સ્વાધ્યાય, તપ, વ્રત, સાધુસેવા–એ સર્વ ચિત્તશુદ્ધિ માટે જ છે.
જે તમે ચા પીવાની તમારી જુની ટેવ છોડી દે છે તો તમે રસનેન્દ્રિયને કેટલેક અંશે વશ કરી છે. તમે એક વાસના નષ્ટ કરે છે, તેનાથી તમને કંઈક શાંતિ મળશે, કેમકે તમારી ચાની તૃષ્ણા ચાલી ગઈ છે. ચિંતન કરવું એ જ દુઃખ છે, દેખવું એ જ દુઃખ છે. એક દાર્શનિક કે સાધકને માટે તો સાંભળવું એ પણ દુઃખ જ છે, વિષયી મનુષ્યને માટે એ સર્વ દુઃખ છે. જે શકિત તમને ચાની પાછળ દોડવા પ્રેરી રહી હતી તે ઈચ્છાના રૂપમાં ફેરવાઈ ગઈ છે. કેવળ એક વિષયના ત્યાગથી તમને શાંતિ તથા ઈચ્છાશકિત પ્રાપ્ત થાય છે. તે પછી જે તમે વીશ વિષયને ત્યાગ કરે તે તમારા મનને કેટલી વધારે શાંતિ મળવાની તથા તમારી ઈચ્છાશકિત કેટલી પ્રબળ થઈ જવાની ? એ ત્યાગનું ફલ છે, એવી રીતે ત્યાગથી તમને અધિક જ્ઞાન, અધિક આનન્દ અને અધિક શકિત પ્રાપ્ત થાય છે. તમે એક વસ્તુને એટલા માટે ત્યાગ કરી છે કે તેના બદલામાં તમને તેનાથી પણ વધારે શ્રેયસ્કર વસ્તુ પ્રાપ્ત થાય છે. શું કોઈ પણ માણસ સાકર માટે ગેળને ત્યાગ નહિ કરે? જો તમે એકવાર એક વાસના જીતી લેશે તે બીજી અનેક વાસનાઓ પણ સહેલાઈથી જીતી શકશે, કેમકે તમને શકિત અને પરાક્રમ પ્રાપ્ત થઈ ગયા છે.
જો તમે ચાને ત્યાગ કરે છે તે વસ્તુતઃ તમે મનના એક નાના અંશને વશ કરી લે છે. રસનાને સંયમ એટલે જ મનને સંયમ. કામ પર વિજય પ્રાપ્ત કરવો એજ ખરી રીતે મન પર વિજય પ્રાપ્ત કરવા બરાબર છે.
વૈરાગ્ય અને ત્યાગદ્વારા જ મનને સૂક્ષ્મ (તનુ ) કહી શકાય છે અને જ્યારે એ તનુ થતાં થતાં સૂત્રવત્ થઈ જાય છે ત્યારે તેની “તનુ માનસી” ભૂમિકા થાય છે.
આશા તથા અપેક્ષા, વૈરાગ્ય તથા ત્યાગની વિરોધી છે, તેઓ મનને સ્થલ બનાવી મૂકે છે. દાર્શનિક કે સાધકને માટે પૂરેપૂરા આશા રહિત થવું એ એક ઘણી ઉંચી સ્થિતિ છે. પરંતુ વિષયી પુરૂષને માટે એ ઘણી જ ખરાબ સ્થિતિ છે, કેમકે લોકે એ મનુષ્યના સંબંધમાં તિરસ્કાર પૂર્વક કહ્યા કરે

Page #23

*
હર્ષ નેધ
૨૪૯
સહર્ષ નોંધ.
અને જૈન સમાજે સંપાદન કરેલ એક અત્યુત્તમ જ્ઞાનપીઠ.
ભારતના વિશ્વવિખ્યાત મહાકવિ અને તત્વચિંતક શ્રી રવિન્દ્રનાથ ટાગોરે સ્થાપેલ શાન્તિ નિકેતન નામના જગત પ્રસિદ્ધ આશ્રમ કે જેમાં જગતના સર્વ ધર્મો અને દશનોના અભ્યાસીઓ માટે સ્થાપિત કરેલ વિશ્વભારતી નામની સંસ્થા પ્રખ્યાત છે. અને તે આખી આલમમાં સંસ્કારી જગતમાં સુપ્રસિદ્ધ છે તથા દુનિયાના બધા ધર્મો અને સંપ્રદાયને સદભાવ પૂર્વક તેમાં અધ્યયન અધ્યાપન કરવા કરાવવામાં આવે છે. આ સાહિત્ય સમૃદ્ધિના જ્ઞાન માટે એક વિશિષ્ટ સાધન સંપન્ન સંસ્થા છે. જયાં વેદ, ઉપનિષદ, બ્રાહ્મણ, પુરાણ, દર્શનશાસ્ત્રોના અભ્યાસ ઉપરાંત બૌદ્ધધર્મના પાલી સંસ્કૃત, ટીબેટીયન, ચીની અને જાપાની સાહિત્યના અભ્યાસ માટે પુરતી સગવડ રહેલી છે અને તેને લાભ લેવા બમ, સિલેન, સયામ, જાવા, રીબેટ, નેપાલ, મંગળ, ચીન અને જાપાન જેવા દૂર દૂર દેશના બૌદ્ધ ભિક્ષુઓ અને અભ્યાસીઓ પોતપોતાના અભ્યાસ્ત વિષયના જ્ઞાનની આપ લે કરે છે. આ સંસ્થામાં ભાતના એક અગ્રગણ્ય સનાતન, જીવન્ત, સુપ્રતિષ્ઠિત પ્રચુરતર સંસ્કૃતિ અને ભારતી વિભૂષિત એવા જૈન ધર્મના અભ્યાસ માટે આજ સુધી સગવડ નહોતી, જેથી આ સંસ્થામાં તેટલી ઉણપ હતી. યુરોપ અમેરિકાના ધમનુયાયિએની સંસ્થા પોતાના તરફથી પોતાના પ્રોફેસરો આ સંસ્થામાં મોકલી અભ્યાસીઓને જ્ઞાનને લાભ કરાવવાની ફરજ સમજતા હતા, પરંતુ જૈન ધર્મના પ્રેમી અને ઉપાસકે પિતાના સાહિત્ય અને ધર્મ અભ્યાસીઓ માટે એવી કોઈ સગવડ ન કરી આપે એ મહાપુરૂષ ટાગોરજીના મનમાં ઉંડે ખેદ રહ્યા કરતો હતો, અને એ સંસ્થામાં જૈન સંસ્કૃતના જ્ઞાના
ભ્યાસનો કોઈ વિશિષ્ટ પ્રબંધ થાય તેટલા માટે તેવી ગ્યતાવાળા અધ્યાપક અને સહાયક દાન શીલ સજજનો ઉભય યોગ અત્યાર સુધી ન મળવાથી આજ સુધી એ આશા આ સંસ્થાની ફળીભૂત થઈ નહોતી, પરંતુ સમાજના પુણ્યયોગે, અમને નિવેદન કરતાં બહુ જ હર્ષ થાય છે, કે કલકત્તા નિવાસી જૈન નરરત્ન કોટ્યાધિપતિ શ્રીમાન બાબુ સાહેબ બહાદુરસિંહજી સિંધી જેવા નિરપેક્ષ વિદ્યાપ્રેમી અને ધર્મપ્રેમીએ ઉદારતા પૂર્વક આર્થિક સહાયતા આપવાથી તેમજ સાક્ષરવર્ય શ્રીજિનવિજયજી (ભૂત પૂર્વ આચાર્ય ગૂજરાત પુરાતત્તવ મંદિર-અમદાવાદ ) જેવા યોગ્ય અધ્યાપકની આ સંસ્થાને અલભ્ય પ્રાપ્તિ થવાથી સેનું ને રસુંગધની જેમ જૈન વિદ્યાધ્યયન માટે હવે એ સંસ્થામાં એક અત્યુત્તમ જ્ઞાનપીઠ છે કે “હવે એને કશી આશા નથી રહી ” પરમાર્થી અને વિષયી મનુષ્યના માર્ગ એક બીજાથી ઉલ્ટા હોય છે.
સંસ્કારોમાંથી વાસનાઓ પ્રકટ થાય છે, વાસનાઓથી ઈચ્છાઓ વધે છે અને ઈષ્ટ વિષયે ના ઉપભેગથી તૃષ્ણ અથવા આંતરિક લિપ્સા જાગ્રત થાય છે. તૃણું ઘણું જ બળવાન હોય છે.
ચાલુ.

Page #24

૨૫૦
શ્રી આત્માન‘પ્રકાશ
( A chair for studies ) પ્રતિષ્ઠિત થયેલ છે જે માટે અને મહાશયાને જૈન કામ એટલે ધન્યવાદ આપે તેટલા ઓછા છે. આ સભાને તે માટે મેવડે હ` થાય છે; કેમકે આર્થિક સહાય આપનાર સદ્ગુણાલ કૃત ભાષુ સાહેબ બહાદુરસિ ંહજી સિંધી આ સભાના માનવંતા પેટ્રન સાહેબ છે અને અધ્યાપક મહાશય શ્રીયુત જિનવિજયજીને આ સભા તરફથી પ્રગટ થયેલા પ્રાચીન સાહિત્યમાં તેમના પ્રયત્નના કિ ંમતી કાળેા છે જેથી આ સભા પણ પોતાના અપૂર્વ હર્ષ જાહેર કરવા સાથે ધન્યવાદ આપે છે.
અભ્યાસના વિષયે। જૈન આગમ, પ્રકરણ ગ્રંથ, જૈનકથા સાહિત્ય, દેશી ભાષા સાહિત્ય, ઐતિહાસિક સાહિત્ય, લીપી વિજ્ઞાન, સંશાધન પદ્ધતિ, સ્થાપત્ય વિજ્ઞાન ( શિલ્પકળા વગેરે ) ભાષા વિજ્ઞાન, ધર્મ વિજ્ઞાન, ઇતિહાસ, પ્રકી જૈન વાઙમય ( વ્યાકરણ, કાષ, અલંકાર વગેરે ) જૈનેતર વિદ્યાએને અભ્યાસ, વિવિધ ભાષાઓના અભ્યાસ, ગ્રંથ ભંડાર અને જૈન ગ્રંથ સંગ્રહ તેમજ સિંઘી જૈન ગ્રંથમાળા, પી. એચ. ડી ની પૂર્વ તૈયારી. સ્કેલરશીપ, અન્ય શિક્ષણ વિષયાનુ કાર્યો પણ સાથે થશે
તે ઉપરાંત જે વિદ્યાર્થી ઉપરાકત અભ્યાસને લાભ લેવા ઇચ્છતા હશે તેને માટે એક સ્વતંત્ર ખેડીંગ હાઉસ ધાડવાની તજવીજ પણ ચાલી રહી છે
આશાન્તિનિકેતન કલકતાથી 1૦૦ માઇલ દૂર ઇસ્ટ ઇન્ડીયા રેલવેની લૂપ લાઇનમાં એલપુર સ્ટેશનથી એ માલ ઉપર આવેલ છે. આ આશ્રમની આસપાસના દેખાવ સુંદર, આÀહવા અને કળાની ભાવનાને પોષે એવુ જ કુદરતી વાતાવરણ છે જૈન બધુએ અને વિદ્યાર્થીઓએ જૈન દર્શનના મ્હેાળા જ્ઞાન લેવા માટે તે સ ંસ્થાના લાભ લેવા ધટે છે.
વર્તમાન સમાચાર.
4
ગયા અઠવાડીયામાં અમારા નામદાર મહારાજા સાહેબ શ્રી કૃષ્ણકુમારસિ ંહજી બહા- - દુરના રાજ્યારેાણુની ક્રિયા તથા લગ્નને શુભ પ્રસંગ એક સાથે બહુ જ ધામધુમથી ઉજવવામાં આવ્યા હતા. આ સ્ટેટની પ્રજાના હુયમાં પણ આનંદના કલ્લોલ ઉઠળતા હતા. લગભગ દોઢ બે લાખ મનુષ્યો પ્રસંગ જોવા ભાવનગરમાં ભેગાં થયાં હતાં. રાજ્યારેાાણના દિવસે શુમારે આઠ લાખ રૂપિયાની ( ખેડુતને રાહત, કેળવણીને ઉત્તોજન, ધોઁદાખાતા ગૌશાળા-પાંજરાપોળ વગેરે વગેરેને ) સખાવત કરી હતી. અમારા નામદાર મહારાજા સાહેબ દયાળુ, માયાળુ, શાંત અને ઉમરાવ દીલના છે. તેમનામાં પ્રજાપ્રેમ અને દયાળુપણું વિશેષ થાએ તેમ પરમાત્માને પ્રાર્થના કરીએ છીએ.
લાભ લીધેા:—શ્રી ભાવનગર શા આણંદજી પરશોતમ જૈન ઔષધાલયમાં કાકથી ચૈત્ર માસ સુધીમાં નીચે મુજબ દરદીઓએ લાભ લીધો છે.
સાધુ ૯૫, સાધ્વીજી ૪૬૩, શ્રાવક ૪૭૭૮ શ્રાવિકા ૬૦૨૭ જૈનેતર ૭૨૬ ઓળક ૬૭૭ર. કુલ ૨૫૩૯૪ મનુષ્યાએ લાભ લીધે છે.
~*~

Page #25

વર્તમાન સમાચાર.
૨૫૧
ધન્યવાદ. જે મહાત્માના પુણ્ય પવિત્ર નામથી આ સંસ્થા ચાલે છે તેઓશ્રીની જયંતી જેઠ સુદ ૮ ના રોજ (આવતા માસમાં) દરવર્ષ મુજબ શ્રી સિદ્ધાચળ તીર્થે આ સભા તરફથી ઉજવવાની છે. અમારા બંધુ શેઠ લાલચંદ ખુશાલચંદ બાલાપુરવાળાએ, આ સભા તરફથી ઉજવાતી આ જયંતીઠારા ગુરૂભક્તિ કરવા આ વર્ષ માટે ઉદારતા બતાવી છે. મળેલ સુકૃત લક્ષ્મીને સદ્દઉપયોગ કરવા જણાવેલ છે જે માટે તેઓને ધન્યવાદ ઘટે છે. શેઠ લાલચંદભાઈ ધર્માત્મા, શ્રદ્ધાળુ છે અને ઉઘાપન વગેરે કેટલાએ ધર્મકાર્યો ઉદારતાપૂર્વક કર્યા છે. હાલમાં શ્રી અંતરીક્ષજી તીર્થ પર આયંબીલની ઓળીને પ્રબંધ ત્યાં રહેવા માટે તેના તરફથી કરવામાં આવ્યો હતો. આ તીર્થમાં આ પ્રસંગ પ્રથમ હતો. શેઠ લાલચંદભાઈ આવા અનેક ધાર્મિક કાર્યોમાં પિતાને મળેલ લક્ષ્મીનો સદ્વ્યય કરી આત્મકલ્યાણ સાધે છે.
અમારો સત્કાર. I want to thank very heartily the Shri Jain Atmanand Sabhil for the valuable series of its most beautiful publications which will prove a great help in my further work on the past and interesting field of Jain Literature. I was pleased very much with what I saw at my visit. It was specially the most beautiful and admirably preserved collection of Manuscripts which impressed me much. The rich and carefully arranged library, too, is worth praise, I hope that the work of the Sabha, which is so important for the progress of Science will be continued in the same spirit with which it was begun, the true spirit of the old Arhats.
Dr. Alsdorf, 4-8-1981
120. Lukergang.
Allahabad. શ્રી જૈન આત્માનંદ સભાએ જે કિંમતી અને સુંદર પુસ્તકોની શ્રેણીઓ બહાર પાડી છે તે મારા જૈનશાસ્ત્રના આગળ અભ્યાસમાં મદદગાર છે તે માટે હું સભાને હૃદયપૂર્વક આભાર માનવાની તક લઉં છું. મારી મુલાકાત દરમ્યાન મેં જે જોયું તેથી હું ઘણે ખુશી થયા હતા. ખાસ કરીને ઘણીજ સુંદર રીતે અને સંભાળપૂર્વક સાચવી રાખેલ હસ્તલખિત ગ્રંથના ભંડારે મારા ઉપર ઘણું જ સારી અસર કરી. વિશાળ અને સુવ્યવસ્થિત પુસ્તકાલય પણ પ્રશંસાને પાત્ર છે. સભા કે જે વિજ્ઞાનના અભ્યદયને માટે ઉત્સાહથી કિમતી કામ કરે છે તેટલી ખંત અને ઉત્સાહથી તે કામ જારી રાખશે એવી હું આશા રાખું છું.
ડાકટર એલ અલ્સો, ૪-૩-૧૯૩૧
૧૨૦, સુકરગંજ
મલતાબાદ,

Page #26

રિશી આત્માનંદ પ્રકાશ.
' સ્વીકાર–સમાલોચના
ધી સારાભાઈ વીરચંદ દીપચંદ કેળવણી સ્કોલરશીપ ફંડને સં. ૧૯ ૦ નો
સાલનો રીપોર્ટ. કેળવણુના ઉત્તેજનાર્થે અમદાવાદમાં આ ફંડનો સારો ઉપયોગ થાય છે. તેના કાર્ય વાહક એગ્ય રીતે આ કંડનો વહીવટ કરે છે. હાયર અને લેઅર અભ્યાસ કરનાર ૩૯ વિદ્યાર્થીઓ સારી રીતે કેળવણીનો લાભ લઈ રહ્યા છે. દરેક શહેર યા ગામમાં આવા કંડાની જરૂર છે.
શ્રી જૈન વીસા શ્રીમાળી જ્ઞાતિ સમાજ અમદાવાદ સંવત ૧૯૮૫ ના શ્રાવણથી
સં. ૧૯૮૭ ના પોસ વદ ૫ સુધીના વર્ષનું નિવેદન, અમોને મળ્યું છે. કેળવણીને ઉતેજન, આરોગ્યતા માટે દવાખાનું અને વ્યાયામશાળા વગેરે કાર્યવાહી આ સમાજ તરફથી અમદાવાદમાં વ્યવસ્થીત રીતે તેના કાર્યવાહક અને કમીટીદ્વારા ચાલે છે અને તે રીતે જ્ઞાતિ સેવા કરવામાં આવે છેદરેક મનુષ્ય આ રીતે મળી જ્ઞાતિ સેવા કરે તે જ્ઞાતિની ઉન્નતિ થયા સિવાય રહે નહિ આવકમાં લવાજમ, ખુશાલીના પ્રસંગે ભેટ વગેરેથી ઉપરોકત કાર્યો કરવામાં આવે છે. અમે તેની ઉન્નતિ ઇચ્છીએ છીયે.
શેઠશ્રી નેમચંદભાઈ પીતાંબરદાસને સ્વર્ગવાસ. તેઓશ્રી મયાગામના નગરશેઠ હતા, ૬૦ વર્ષની ઉમરે ચૈત્ર વદી ૧૨ ને મંગળવારે દેહમુકત થયાની નોંધ લેતાં દુઃખ થાય છે. સદ્ગત શાંત, મિલનસાર ધર્મચુસ્ત અને ઉદાર દીલના હતા. મીયાગામના સંધને વહીવટ સં. ૧૯૬ ૬ થી તેમણે સંભાળ્યો હતો અને તેની આર્થિક સ્થિતિ સદ્ધર કરી હતી. તે સિવાય, પાંજરાપોળ, સ્વામીવાત્સલ્ય ખાતું, નવકારશી ખાતું, આયંબીલ ખાતું, જૈનમાળા, વાંચનાલય, આદિ ખાતાઓમાં મદદ કરી હતી અને લગભગ રૂપીઆ પણ લાખનું ફંડ એકત્ર કર્યું હતું. છેલ્લા વખતમાં તેમની માંદગી શરૂ થતાં તેમણે સં. ૧૯૮૬ ના શ્રાવણ સુદી ૧૧ શ્રી સંઘને તમામ વહીવટ સુપ્રત કરેલ છે.
મહેમ શ્રી મુંબઈ જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સની સ્ટેન્ડીંગ કમીટીના તથા શેઠ આણદજી કલ્યાણજીની પેઢીના વહીવટદાર પ્રતિનીધી હતી. તેમજ આ સભાના પ્રથમ વર્ગના લાઈફ મેમ્બર હતા તેમના સ્વર્ગવાસથી આ સભાને એક લાયક સભાસદની ખોટ પડી છે પ્રભુ તેમના આત્માને શાંતિ અર્પે એમ ઇચ્છીએ છીએ.
મહ્મ પિતાની પાછળ બે પુત્રીઓ અને એક પુત્ર ઝવેરચંદભાઈને મુકી ગયા છે. તે તેમના પિતાશ્રીના પગલે ચાલનાર સજજને પુરૂષ છે. તેમને દિલાસે આપતાં મહૂમના આત્માની શાંતિ ઈચ્છીએ છીએ.

Page #27

શ્રીવિમલનાથ પ્રભુનું ચરિત્ર. - શ્રી વિમળનાથ મહારાજના પૂર્વભવો સહિતનું સંપૂર્ણ ચરિત્ર સાથે ધર્મના પ્રભાવ, ભેદો, શ્રાવકના ત્રતાના અધિકાર અને જૈન ધર્મના શિક્ષણને સુંદર ઉપદેશ વિવિધ પાંત્રીશ કથાઓ સહિત આપેલ છે. ગ્રંથની રચના અલોકિક હોઈ વાચકના આત્માને શાંત રસ પ્રગટાવી, મોક્ષ સન્મુખ લઈ જાય છે. કિ. પોણા બે રૂપૈયા
લખે શ્રી જૈન આત્માનંદ સભાભાવનગર,
= સુંદર ફોટાઓ. ફોટોગ્રાફર નથમલજી ચંડાળીયા કલકત્તાવાળાના ફોટાઓ, નામ સાઇઝ.
કીંમત. થી નેમનાથ સ્વામીના લગ્નને વરધોડો. ૧૫૪૨૦
૦-૧૨-૦ શ્રી મહાવીર સ્વામીનુ સમવસરણુ તથા શ્રેણિક રાજાની સ્વારી.
૦-૧૨-૯ શ્રી કેસરિયાજી મહારાજ. ,
૦-૮-૦ શ્રી ચંદ્રગુપ્તના સળ સ્વપ્ન.
૦-૮-૦ શ્રી ત્રિશલા માતાના ચૌદ સ્વપ્ન,
૦-૮-૦ શ્રી ગૌતમ સ્વામી. શ્રી છનદત્ત સૂરિજી (દાદા સાહેબ )
૦-૬૦ છ લેસ્યા.
૦-૬-૦ મધુબિંદુ.
૦-૬-૦ શ્રી પાવાપુરીનું જલમંદિર. ૧૬૪૧૨
૦-૪-૦ ચિત્રશાળા પ્રેસ પુનાવાળાના ફટાઓ. શ્રી મહાવીર સ્વામી. ૧૫૪૨૦
૦---- શ્રી ગૌતમ સ્વામી મહારાજ, સમેતશિખર તીથી ચિત્રાવળી–સેનેરી બાઇન્ડીંગ સાથે.
૨-૮૦
૦-૮-૦
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર,

Page #28
- - Reg. No. B. 431. કાલિશહાલતકલાશબહાહરલબહહહહહહ. કંટ, અનકહી શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ છે...? GF 5 કકકકકકકકકાર: કaહક રાઝ-ઝaહ હરદહ 4 લદા દર માસની પૂર્ણિમાએ પ્રગટ થતું માસિક પત્ર. 4 પુ. 28 મુ. વીર સ. ર૪પ૭. વૈશાર્ક આત્મ સ. 35. અંક 10 મો. | તેરમું પાસ્થાનક ( અભ્યાખ્યાન ) - ત્યાગવાનો ઉપાય. - 86 પ્રથમ તો મનુષ્ય વાણી ઉપર સંયમ રાખવો. કાઈના પણ દોષ છે. આ જાહેર કરતાં પહેલાં બહું વિચાર કરવાની જરૂર છે. બીજાઓ આપણી સન્મુખ છે કોઇના દોષ જણાવે તો તે એકદમ માની લેવા નહિ. ઘણા લેકે અમુક મનુષ્ય ઉપર આરોપ મૂકે છે, માટે આપણે પણ તે મૂકો એ મુર્ખતા છે. ઘણા અસુક છે છે પાપ કરે છે, તેથી કાંઈ પાપની એ છાશ થતી નથી અથવા કર્મ તેને છોડતું નથી. તો છે. આપણે બીજાના આશાની તુલના કરવામાં ઘણીવાર ભૂલ કરીએ છીએ. આપણે છે છે અમુક કાર્ય જોઇએ છીએ, પણ તે કાર્ય કરવાનો તેના આશય જોતા નથી, અને છે છે. તેને માટે નિષ્કારણ દોષ કી તેને ફજેત કરીએ છીએ. અને આ રીતે મોટું છે આ જાપ આપણે શીર આવે છે. એક સનું ષ્ય કલાલની દુકાનમાંથી નીકેન્યા માટે તે છે. દારૂં પીવા જ ગયા હતા એમ માની લેવું એ મોટી ભૂલ છે. અમુક પુરૂષ. એક છે સ્ત્રીની સાથે સંધ્યાકાળે વાતો કરતા ઉભા છે. તમે ત્યાં થઈને જાઓ છે, તમે છે છે તે પુરૂષને ઓળખે છે, તે સ્ત્રીને ઓળખતા નહત. તમે કલ્પના કરી છે કે તે છે છે પુરૂષ હલકા આશયથી જ તે સ્ત્રી સાથે વાત કરે છે, કદાચ તે તેની પ્લેન જ હોય અને તમારી કલપના તદૃન અસત્ય ઠરે. માટે કોઈને માથે દોષ આરોપતાં છે ઘણે વિચાર કરો.. | 35 * * * ' , , કાને સુણી ન માનીએ, નજરે દીઠી સો સચ; - -નજરે દીઠી ન માનીએ, નિર્ણય કરી સે સચ્ચ ! ! પવિત્રતાને પંથે માંથી. ઉતeaહણહણ ઉહહહહંદ ફહહહહહનશીંદદાહર€€ - For Private And Personal Use Only