Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
श्रीमद्विजयानन्दसूरि सद्गुरुम्यो नमः श्री
૧૯૧], વી દશકા
(દર માસની પૂર્ણિમાએ પ્રકટ થતુ’ માસિકપત્ર. )
|| શાવિત્રીહિતવૃત્તમ્ ||
कारुण्यान्न सुधारसोऽस्ति हृदयद्रोहान्न हालाहलं । वृत्तादस्ति न कल्पपादप इह क्रोधान्न दावानलः ॥ संतोषादपरोऽस्ति न प्रियसुहल्लोभान्न चान्यो रिपु । युक्तायुक्तमिदं मया निगदितं यद्रोचते तत्यज ॥
૧ વર્ષારંભ વાવીર જયન્તિ.
૨ શ્રી વીર વંદન.
૩ શ્રી તીર્થંકર ચરત્ર. ૪ જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય.
www.kobatirth.org
૮૧
૮૨
૮૩
... ૮૭
...
પુ॰ ૨૭ મુ. વીર સ’. ૨૪૫૬. સં. ૧૯૮૬ કાર્તિ કે આત્મ સ. ૩૪.
પ્રકાશક—શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર.
વિષયાનુક્રમણિકા.
930
Reg. No. B. 431
J
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫ સાડા
૬. શ્રી મહાવીર મેાક્ષ વિદ્યાપ
૭ કાર્ય અને આક્ષા.
૮ પ્રકી–મધ.
૯ સ્વીકાર અને સમાલમના.
For Private And Personal Use Only
અંક ૪ થા.
...
••• ૯૪
64
૮
...
...
...209 ...૧૦૩
સુદ્રકઃ-શ્રા. ગુલાબચંદ લલ્લુભાઇ. માનદ પ્રિ. પ્રેસ સ્ટેશન રેડ-ભાવનગર.
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧) ટપાલ ખર્ચ ૪ આના.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી ઉપયાગી સીરીઝ. સતી શિરામણી કુસુમશ્રીનું ચરિત્ર.
ચ્છા સભા તરફથી સભાના ધારા મુજબ આર્થિક સહાય આપનાર ગૃહસ્થાના નામથી કેટલીક સીરીઝો ( પ્રથા ) પ્રકટ કરી સાહિત્ય પ્રચાર કરવામાં આવે છે. તે પ્રમાણે શ્રીમતી કસ્તુરમ્હેન તરફથી સભાના ધારા પ્રમાણેની એક રકમ મળવાથી ઓ ઉપયાગી ગ્રંથ સભા તરફથી પ્રકટ કરવામાં આવશે. તે મ્હેનની ઇચ્છા મુજખ્ખુ તેમની સીરીઝના ગ્રંથ તરીકે સતી શિરોમણી કુસુમશ્રીનું ચરિત્ર પ્રગટ થશે કે જે ગ્રંથ રસિક, ઓધપ્રદ, શીયલના અદ્દભુત મહિમા જણાવનાર સ્ત્રી ઉપયાગી અને પઠન પાઠન કરવા જેવા છે, તૈયાર થાય છે. સભાના લાઇક્ મચ્છરોને ધારા પ્રમાણે ભેટ આપવામાં આવશે અને અન્યતે યાગ્ય કિંમતે મળી શકશે.
અમારા માનવંતા લાઇફ મેમ્બરોને ભેટના પુસ્તકો.
આ માસમાં આપવા માટે ગયા અને તેની પહેલાંના અંકમાં જાહેર કર્યું હતુ; પરંતુ આ શહેરમાં આજે એ માસથી તાવની સખ્ત ખીમારી મોટા પ્રમાણમાં ચાલતી હેાવાથી છાપખાનાના મણુસા ખીમાર પડી જતાં તૈયાર થઇ શકયા નથી તેથી ઢીક્ષ થઇ છે, જેથી અમારા સુજ્ઞ સભાસદો દરગુજર કરશે. હવે તે તૈયાર થતાં તરતજ ધારા પ્રમાણે દરેક ( લાઈફ્ ) સભાસદ બધુઓને માકલી આપવામાં આવશે.
શ્રીવિમલનાથ પ્રભુનું ચરત્ર.
શેઠ શ્રી અમચંદ્ર હરજીવનદાસની સહાયવડે તેમની સીરીઝ તરીકે આ ગ્રંથ છપાયેલ છે.
અદ્વિતીય જીવન ચરિત્રના શિક્ષારૂપ મેધપ્રદ આ ગ્રંથ છે. આ ગ્રંથની રચના સંવત ૧૪૫૨ ની સાલમાં શ્રી જ્ઞાનસાગરસૂરિ મહારાજે કરી છે. પ્રભુ શ્રી વિમળનાથ મહારાજના પૂર્વભવા સહિતનું સંપૂર્ણ ચરિત્ર, સાથે ધમના પ્રભાવ, ભેઢા, શ્રાવકના ત્રતાના અધિકાર અને જૈનધર્મ ના શિક્ષણના સુંદર ઉપદેશ વિવિધ પાંત્રીશ કથાઓ સહિત આપેલ છે. આ ચરિત્રની રચના પ્રતિભાશાળી, મનેાહર, રસગૈારવ શૈલીથી અલ'કૃત છે. ગ્રંથની રચના અલૈકિક અને તેમાં છુપાયેલ તાત્ત્વિક એપ અસાધારણ હાઇ તે વાચકના આત્માને શાંત રસ પ્રગટાવી, ધર્મરૂપી ૯૫ વૃક્ષનુ સ્વરૂપ સમજી, તેનેા પ્રભાવ જાણી તેને આદર કરતાં મેક્ષ સન્મુખ લઈ જાય છે. આ ગ્રંથમાં જે મહાન પ્રભુનું ચરિત્ર આપેલ છે, તે સમયમાં દેશની સામાજિક, નૈતિક, રાજકીય અને ધાર્મિક પ્રવૃત્તિ કેવી હતી તેનું પણ પઠન કરનારને ભાન થાય છે. શરૂઆતમાં અઢીદ્વીપ સબધા ગ્રંથકાર મહારાજે સક્ષિસ વર્ણન આપેલ હાવાથી, આ ચરિત્રવાંચનથી ભૂતકાળના ઇતિહાસ સાથે જૈન ભૂંગાળનું પણ જાણુપણ થાય છે. એક ંદર રીતે આ ગ્રંથ દરેક મનુષ્યને પઠનપાડન કરવા જેવા હાઇ પાતાના નિવાસસ્થાનમાં, લઉંડારમાં, પુસ્તકાલયમાં હાવા જોઇએ. રાયલ આ પેજી પીસ્તાનીશ ફ્રેશમ સાડા ત્રણશે હુ પાનાના ગ્રંથ સારા કાગળા ઉપર સુંદર ટાઇપથી ગુજરાતી ભાષામાં છપાવી સુંદર કપડાના માઇડીંગથી અલ કૃત કરેલ છે. કિંમત રૂા. ૧-૧૨-૦ પાસ્ટેજ જુદું,
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
CQ:- શ્રી છSepકલ આમાનન્દ પ્રકાશ.
! જે થીમ પ यथा वा धौतपटो जलार्द्र एव संहतश्चिरेण शोषमुपयाति, स एव च वितानितः सूर्यरश्मिवायुभिर्हतः क्षिप्रं शोषमुपयाति, न च संहते तस्मिन्नभूत स्नेहागमोनापि वितानिते सति अकृत्स्न
शोषः, तद्वद्यथोक्त निमित्तापवर्तनैः कर्मणः क्षिप्रं फलोपभोगो 9 भवति, न च कृतप्रणाशाकृताभ्यागमाफल्यानीति ।।
તસ્વાર્થ સૂત્ર-માળ -દ્વિતીય અધ્યાય GSSSB GS>Gefecલાહ પુત ૨૭ } વીર નં. ૨૪૧૬ #ાર્તિ. આત્મ સં. ૨ ક. { ગં ક થો.
-
-
-
--
-
-
-
-
वर्षारंभ वा वीर जयन्ति.
(દાહરે. ) “વર્ધમાન” વૃદ્ધિ કરણ, ગુણ પ્રદર્શક નામ; વીર” અને “મહાવીર” પણ, સૂચક સદ્દગુણ ધામ.
( નાથ કૈસે ગજકે બંધ છૂાયે–એ ચાલ.) મંગલ મરણ આનંદકારી, પૂણ્ય જયતિ વિભુ “વીર” તારી મંત્ર દેહવિલય દિન આજ અનુપમ, મૂક્તનિલય સ્થિત લેખું; હર્ષ શેકનો સંગમ સાથે, રોગ વિયોગ વિલેખું. મંત્ર “શુદ્ધ ધર્મ આચ્છાદન સમયે, આર્ય પ્રણાલી પલટે;
કુદરત ક્રમથી ધર્ણોદ્ધારક, નિયમિત નિશ્ચય પ્રકટે. ” ૦ તદ્રત એગ્ય સમય સમજી પ્રભુ, સત્ય ઘર્મ સંસ્થાપક સાધક સુખકર સાધ્ય બતાવે, તિામર તથાવિધ કાપે. .
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૮૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
小小小小小小===
અહિંસા સત્ય અસ્તીય અને, બ્રહ્મચર્યાપરિગ્રહી પૂરા; પ્રતિષ્ઠિત વ્રત પાંચે પૂરણ, કર્મ કઠિન કરે શૂરા. મંત્ર કૈવલ્ય જ્ઞાન અને દર્શન સહ, ચારિત્ર સુંદર જેનું દ્રવ્ય ષ દર્શક રક્ષક ષકાયક પૂર્ણ પદ તેનું. મંત્ર જડ ચેતનનો ભેદ અપૂરવ, જેહ બતાવે સાચે; અનુભવ કરવા કારણ ચેતન , સત્ય માર્ગ પર મા. મંત્ર મંગલ વર્ષે મંગલકારી, મંગલ ધર્મ પ્રભાવે;
મંગલ ધ્યાને મંગલ આનંદ, પ્રકટે પ્રેમ સ્વભાવે. મંત્ર વીરાબ્દ ૨૪૫૬ નૂતન વષોર ભ. )
વેલચંદ ધનજી. મુંબઇ ૩
શ્રી વીર વંદન.' ( સાંભળજે તુમે અદૂભૂત વાતો-એ રાગ ) વીર પ્રભુને વંદના મારી, હોજે વાર હજારરે; કર્મ ડલ સહુ દૂર કરીને, અપે મુક્તિ નિધાન વીર૦ (૧) ત્રિશલા કેરી કુક્ષી ઉજાલી. દીપ સિધારથ વંશરે; પરણ્યા જે યશોમતી રાણી, રહ્યા અંતરથી ન્યારારે, વી૨૦ (૨) વિવેક નંદીનો કીધો, પઠળે જગને પાઠરે, કમ જ મોહાવલી દૂર થાતાં, લીધો સંયમ ભારરે. વી૨૦ (૩) લેઈ સંયમ. સાધ્યા સુખડા, આતમકેરા સાચા રે; ઉપસર્ગ સહીને તપવી કાયા, ભસ્મ કર્યા સો કરે. વી૨૦ (૪) ભસ્મ કર્યા સે કર્મને પામ્યા, ઉજવલ કેવલજ્ઞાનરે; લોકાલોકનું જ્ઞાન પ્રકાશી, તાયો પ્રાણ થકરે. વીર. (૫) તાથી પ્રાણુને કાર્ય જ સાધ્યું, અંતે થયા અરિહંતરે; સિદ્ધશીલાએ સિદ્ધિ જ વરિયા, પામ્યા ભવોદધિ પારરે, વીર૦ (૬) પામ્યા પારને મેળવ્યા સિદ્ધના, આઠગુણ વિખ્યાતરે; નિત્ય સ્મરણથી જેહના પામે, સિદ્ધિપદ ભવી પ્રાણી. વીર(૭) મહિમા મોટો સિદ્ધિપદન, જ્ઞાનીએ શાસ્ત્રમાં ભાખ્યારે; જેહ આરાધી ત્રિભુવન પામે; સુખશાંતિ કલિકાલેરે. વી૨૦ (૮) કલિકાલે વીર” એ પદ ધરતા, આલંબન જગના સાચા રે; “નિર્મળ જેના ધ્યાનથી, પામે જગમાં સે કલ્યાણરે. વીર૦ (૯)
રા. “નિર્મળ
-
-
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર.
અગીયાર અગામાં નિરૂપણ કરેલ શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩
( ગતાંક પૃષ્ઠ ૭૧ થી શરૂ )
૯-૩૩-૩૮૦ થી ૩૮ર-શ્રી ઋષભદત્ત દેવાન દા ચરિત્ર.
તે કાળ અને તે સમયને વિષે બ્રાહ્મણ કુંડગ્રામ નામનું નગર હતુ, વર્ણ ક. તે બ્રાહ્મણ કુંડ ગ્રામ નામનાં નગરમાં ઋષભદત્ત બ્રાહ્મણ રહે છે, જે આય, તેજસ્વી, પ્રસિદ્ધ, યાવત....( વિસ્તારવાળા મડ઼ે ભુવન, શયન, આસન, યાન, વાહનથી પરિપૂર્ણ ) ખીજાથી પરાભવ નહીં પામેલા ઋગ્વેદ, યવેદ, સામવેદ, અથર્વ વેદ માં ચાવતા....સ્કંધકની પેઠે બીજા ઘણા બ્રાહ્મણ સંબંધીનાં ન્યાયમાર્ગ માં સુપ્રતિષ્ઠિત શ્રમણાપાસક ( શ્રાવક) જીવ-અજીવને જાણુકાર પુણ્ય પાપ ( ફળને ) પ્રાપ્ત કરનાર યાવત્....આત્માને ભાવતા થકા રહે છે. તે ઋષભદત્ત બ્રાહ્મણને દેવાનંદા નામે બ્રાહ્મણી ( પત્ની ) હતી.
તે કામળ હાથપગવાળી યાવત્...પ્રિયદર્શીના, સુરૂપાળી, શ્રમણેાપાસિકા, જીવ અજીવને જાણનારી પુણ્ય પાપને ભાગવતી યાવત્...વિચરે છે ( રહે ) છે તે કાળ અને તે સમયને વિષે સ્વામી સમેાસો, પદા સેવા કરે છે. ત્યારે તે ઋષભદત્ત બ્રાહ્મણુ આ કથાને સાંભળીને હૃષ્ટ યાવત્....હૃદયવાળા બનીને જ્યાં દેવાનંદા બ્રાહ્મણી છે ત્યાં આવે છે, આવીને દેવાનના બ્રાહ્મણીને આ પ્રમાણે કહે છે. હે દેવાનુપ્રિયા ! નિશ્ચે શ્રમણ ભગવાન મહાવીર આદિકર યાવત્....સર્વજ્ઞ, સદી આકાશમાં રહેલ ચકવર્ડ (ધર્મ' ચક્રવડે ) સુખપૂર્ણાંક સુખેથી વિહાર કરતા બહુશાલક ચૈત્યમાં યશ્રાનુકુળ અવગ્રહ
* ૧ છ દ્રવ્યો સૂત્ર ૧૧૮ થી. ૧૨૫, ૩૪૬, ૭૪૫. છ દ્રવ્યાની અભિવાયા સૂત્ર-૬૬૪ ધર્માસ્તિકાયાદિનાં પ્રદેષસ્પર્ધાના સૂત્ર-૪૮૨ થી ૪૮૭ પરમાણુ પુા. સુત્ર ૪૧, ૮૦, ૨૧૪ થી ૧૮, ( ૩૨૮ ) અઢાર પાપ અને તનવાયુ વિગેરેનારસાદિ, સૂત્ર-૪૪૯, ૪૫૦ વાદળાની આકૃતિ સૂત્ર-૧૫૭ રૂપપરાવર્ત્તન ચમત્કાર સૂત્ર-૧૬૧, ધાતુ વિચાર-૧૮૧ વાદિત્ર શબ્દો સૂત્ર–૧૮૫ પ્રકાશ અંધકાર સૂત્ર–૧૧, ૨૨૪, કસૂત્ર-૨૩૬, ( શાતા.શાતા નિમિત્તો–) ૨૮૬ લેશ્યા-૩૬૭
For Private And Personal Use Only
* ૨ ચૈતન્ય જીવનેા સમન્વય સૂત્ર, ૨૫૬, પ્રમાદ યાગ, વી, શરીર, જીય ઉત્થાનાદિ સૂત્ર–૩૪ વાયુકાયનાં જીવાની અથડામણી-સૂત્ર ૮૬ જીવનામેા, સૂત્ર, ૮૮, ૮૯ વાયુના ભેદો સૂત્ર૧૮૦ આયુષ્ય સુત્ર-૨૦૪–૨૨૨ જીવાની હાની વૃદ્ધિ સત્ર ૨૧૯, ૨૨૨, આહાર, ૨૩૨
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ (અભિગ્રહ લઈને) યાવત્...રહેલા છે. તે હે દેવાનુપ્રિય ! તેવા પ્રકારનાં
અરિહંત ભગવંતના નામશેત્ર શ્રવણ માત્રથી પણ મટે લાભ થાય છે. તો પછી ગમન, વંદન, નમસ્કાર પ્રશ્નપૃચ્છા અને ઉપાસનાનું તો પૂછવું જ શું ? એકપણ આર્યધામિક સુવચનના શ્રવણવડે (મોટો લાભ થાય છે, તો પછી વિપુલ અર્થના સ્વીકારનું તો શું કહેવું ? માટે હે દેવાનુપ્રિય ! શ્રમણ ભગવાન મહાવીર ને વંદન કરીએ, નમસ્કાર કરીએ, યાવત્ .....ઉપાસના કરીએ, જે આપણને આ ભવમાં અને પરભવમાં હિતને માટે, સુખને માટે, ક્ષમાને માટે અને શુભ અનુબંધને માટે થશે ત્યારે તે દેવાનંદા બ્રાહ્મણ જ્ઞાષભદત્ત બ્રાહ્મણવડે આ પ્રમાણે કહેવાતી થકી હુષ્ટ યાવતુ-હદયવાળી કરતળ ચાવત્ કરીને ઋષભદત્ત બ્રાહ્મણનાં આ કથનને વિનયથી સાંભળે છે. ત્યારે તે ઋષભદત્ત બ્રાહ્મણ કૌટુંબીક પુરૂષને બોલાવે છે. બોલાવીને જણાવ્યું કે– દેવાનુપ્રિય ! તમે શીધ્ર ગતિવાળા, વૈગિક સરખી ખુરાવાળા, સમાન પુછવાળા સરખી રીતે કરાએલ શીંગડીવાલા શુદ્ધ સોનાની બનાવેલ લાપવાળા પ્રતિવિશિષ્ટ (વિશેષતાવાળા) રૂપાની ઘંટડી સુતરની દર ડીમાં સેનાવડે બનાવેલ નાથ ( લગામ) થી બાંધેલા, લીલા કમળની કલગીવાળા અને શ્રેષ્ઠ એવા યુવાન બળદવડે યુકત, વિવિધ મણિમય ઘંટિકા જાળથી શોભાયમાન, શ્રેષ્ઠ ધુંસરાવાળા, જેતરનાં જેટાથી શોભતા, પ્રશસ્ત રચનાથી બનાવેલ શ્રેષ્ઠ લક્ષણવાળા ધર્મના કાર્યમાં વપરાતા શ્રેષ્ઠ રથને જોડીને (તૈયાર કરીને ) લાવો. અને મારી આજ્ઞાને પાછી સેપે ત્યારે તે કૅટુંબીક પુરૂષો ઋષભદત્ત બ્રાહ્મણ વડે આ પ્રમાણે આજ્ઞા કરાતા હર્ષ યાવત્...હૃદયવાળા કરતળ યાવત્...એ પ્રમાણે સ્વામી હે એ પ્રકારે આજ્ઞા-વિનયવડે વચન યાવતું સાંભળીને જલદી શીધ્રગતિવાળા યાવત... ધાર્મિક શ્રેષ્ઠ રથને જેડી લાવીને ચાવતુ- તે આજ્ઞાને પાછી સોંપે છે. ત્યારે તે ઋષભદત્ત બ્રાહ્મણ સ્નાન કરીને ચાવત્...થોડા છતાં બહુ મૂલ્યવાળા આભરણ વડે શરીરને શોભાવીને પોતાનાં ઘરમાંથી નીકળે. નીકળીને જ્યાં બહારની જગ્યા છે જ્યાં ધાર્મિક શ્રેષ્ઠ રથ છે ત્યાં આવ્યું. આવીને ધાર્મિક શ્રેષ્ઠ રથ ઉપર ચઢીને બેઠે. + ૧
ત્યારે તે દેવાનંદ બ્રાહ્મણીએ એ અંતઃપુરની અંદર સ્નાન કર્યું. બલીવિ ધાન કર્યું, તુક મંગળ પ્રાયશ્ચિત કર્યું તથા પગનાં શ્રેષ્ઠ ઝાંઝરો, મણીની મેખલા (પંકિતથી) શોભિત, કડા, વીંટી, એકાવલી, કંઠસૂત્ર, હીર ઐચેક, (હાંસડી કંદોરો અને વિવિધ માણું રત્નના આભૂષણેવડે શરીર અલંકાયું. શ્રેષ્ઠ ચીનાંશુક વસ્ત્ર પહેર્યુ. સુકુમાલ દુકુલને (એક પ્રકારની વૃક્ષ છાલનું વસ્ત્ર) ઉપર ધારણ + ૧ અહીં બધા બહુ વ્રીહી સમાસ છે. પણ અર્થની સુલભતા માટે કૃદંત પ્રયોગવાળા
વાક્ય બનાવ્યાં છે. અને ત્યારપછીમાં યથાસ્થાને વર્તમાનને સ્થાને ભૂતકાળનો પ્રયોગ કર્યો છે.
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર.
કર્યું' મસ્તક ઉપર સર્વ ઋતુના સુગ ંધી પુષ્પા ગાઠવ્યા, કપાળમાં ચંદન લગાવ્યું ( આડતાણી ) શરીર ઉપર શ્રેષ્ઠ આભૂષણ પહેર્યાં, કાલાગુરૂના ધૂપ આળ્યે, લક્ષ્મી સમાન શૈાભા ધારણ કરી યાવત્....બહુ મૂલ્યવાળા એવા ઘેાડા આભરણા થી શરીર અલંકૃત કર્યું અને કુબ્જ ચિલાતાપન્ન વામન વહિયા ( મેટા કાઠાવાળી વડારણ ) અખર દેશની સ્ત્રીઓ, મુકશનની સ્ત્રી, ઇસિનિકા ખારૂણતા યેાનિક દેશની સ્ત્રીઓ, પત્તુવિકા પહુવની સ્ત્રીએ લકુશની સ્ત્રીએ આરમણા દ્રુમિલ સ્ત્રીએ સિંહલણા પુલિંદ્ર સ્ત્રીએ પુલની સ્ત્રીએ બહલની સ્ત્રીએ મુર’ડની સ્ત્રીઓ શબરીએ પારસણા વિવિધ દેશમાં પ્રવીણ મનેલી, પોતપાતાનાં સ્વદેશી વેષવાળી, ઇશારા, વિચાર તથા માગણીને જાણનારી, કુશલ સ્ત્રીઓ વડે યુકત દાસીસમુહું વધર ( નપુ ંસક કરેલા) વૃદ્ધ કચુકીએ અને અન્ત:પુરના વડેરીના સમુદાયને સાથે લીધેા. યાવત્....અંત:પુરથી નીકળી, નીકળીને જ્યાં મહા રનેા ભૂમિભાગ છે, જ્યાં ધાર્મિક શ્રેષ્ઠ રથ ઉભા છે. ત્યાં આવી, આવીને યાવત્....શ્રેષ્ઠ ધાર્મિ ક રથ ઉપર ચડી બેઠી, ત્યારે તે ઋષભદત્ત દેવાનના બ્રાહ્મણ બ્રાહ્મણીની સાથે ધાર્મિક શ્રેષ્ઠ રથમાં બેસીને પેાતાના પરિવાર સાથે બ્રાહ્મણ કુંડગ્રામ નગરના મધ્યમાંથી નીકળે છે નીકળીને જ્યાં બહુશાળા ચૈત્ય છે ત્યાં આવે છે. આવી ને તીર્થંકરના અતિશય રૂપ ત્ર વિગેરેને જુએ છે, જોઇને ધાર્મિકરથને ઉભુંા રાખે છે, ઉભા રાખીને ધાર્મિક શ્રેષ્ઠ રથથી ઉતરે છે. અને સચિત્ત દ્રવ્યનેા ત્યાગ ઇત્યાદિ દ્વિતીય શતકમાં કહેલ પાંચ પ્રકારનાં અભિગમ ( મર્યાદા વર્ઝન ) વડે શ્રમણ ભગવાન મહાવીરની સન્મુખ જાય છે. યાવત્....વિવિધ (મન, વચન, શરીર,) ભિકત વડે ઉપાસના કરે છે. ત્યારે તે દેવાનંદા બ્રાહ્મણી ધામિ ક શ્રેષ્ઠ રથથી ઉતરે છે, ઉતરીને અનેક કુબ્જ યાવતું.... વૃદ્ધ કંચુકી વડે વીંટાઇ થકી પાંચ અભિગમ (મર્યાદા ) સાચવી શ્રમણુ ભગવાન મહાવીરની સન્મુખ જાય છે-તે આ પ્રમાણે
સચિત્ત વસ્તુના ત્યાગ, અચિત્ત વસ્તુના ત્યાગ, વિનયથી નમેલી દેહલતા, દર્શન થતાવાર હાથ જોડવા, અને મનમાં એક લીનતા પ્રકટાવવી, એ રીતે કરીને જયાં શ્રમણ ભગવાન મહાવીર છે. ત્યાં આવે છે. ત્યાં આવીને શ્રમણુ ભગવાન મહાવીરને ત્રણવાર જમણી બાજુથી પ્રદક્ષિણા કરે છે. પ્રદક્ષિણા કરીને વજ્જૈન નમસ્કાર કરે છે. વંદન કરીને નમીને ઋષભદત્ત બ્રાહ્મણને આગળ કરીને રહી થકી પરિવાર સહિત શુશ્રુષા કરતી નમતી વિનયવડે હાથ જોડીને સન્મુખ રહી થકી સેવા કરે છે. ત્યારે તે દેવાનંદા બ્રાહ્મણી પરસેવાથી ભીની વિકસિત છે નેત્ર વાળી ( હર્ષાતિરેકથી ) વલયમાં સ્થૂલતા મહુવાળી વિસ્તાર પામતા કચુઆવાળી વૃષ્ટિથી હણાતા કર્દમ પુષ્પ સમા ઉઘડેલા રામકુપ ( ઉભા રૂંવાડા) વાળી થઈ થકી-અનિમિષ દૃષ્ટિએ શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને જોતી જોતી રહેલી છે. ગૌતમ
For Private And Personal Use Only
૫
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ભેદત ! એમ બહુ માનપૂર્વક શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને વંદન કરે છે નમન કરે છે વાંદી નમીને બેલ્યા કે –
હે ભગવાન ! આ દેવાનંદા બ્રાહ્મણી પ્રસ્વેદવાળી પૂર્વોક્તરીતે યાવત.. રેમકુપવાળી બનીને આપને અનિમિષનયને જોતી જોતી કેમ ઉભી છે ?
ગોતમાદિ ! એવા સંકેતપૂર્વક શ્રમણ ભગવાન મહાવીર શૈતમપ્રત્યે બોલ્યા કે– હે ગતમ! ચોકકસ દેવાનંદા બ્રાહ્મણ મારી માતા છે. હું દેવાનંદા બ્રાહ્મણીને આમજ છું તેથી તે દેવાનંદા બ્રાહ્મણી તે પ્રથમનાં પુત્રસ્નેહથી પ્રેમવડે પ્રસ્વેદવાળી યાવત....ઉઘડેલા રોમકુપવાળી બની છે. અને અનિમિષ દષ્ટિએ મને જોતી જોતી (ઉભી છે. ) ઉભેલી છે ત્યારે શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે 2ષભદત્ત બ્રાહ્મણને માટે દેવાનંદા બ્રાહ્મણીને માટે તે અતિવિશાળ ષિ પર્ષદા માટે થાવત્...... (સેંકડો હજારેની સંખ્યામાં રહેલ મુનિર્વતિની સભામાટે ઉપદેશ આપે )..... પર્ષદા ચાલી ગઈ.
ત્યારે તે ઋષભદત્ત બ્રાહ્મણ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર પાસે ધમે સાંભળી હદયમાં ધરી ખુશી થયો થકે ઉઠે છે. ઉઠીને શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને ત્રણવાર થાવત....નમીને આ પ્રમાણે છે કે—હે ભગવાન ! આ ( નિગ્રંથ પ્રવચન) એજ પ્રમાણે છે. હે ભગવદ્ ! આ તેજ પ્રમાણે છે. જેમ &દક યાવત્..... (આ નિગ્રંથ પ્રવચન સત્ય છે. સંદેહ રહિત છે ઈષ્ટ છે. અભીષ્ઠિત છે ઈરાદા પૂર્વક અભીષ્ઠિત છે. શત. ૨ ઉ૦ ૧) કે જે પ્રમાણે તમે આ બેલે છે, એમ કહીને ઇશાન કે દિશા ભાગમાં જાય છે. જઈને પોતાની મેળે જ આભરણમાળા તથા અલંકારોને ઉતારે છે. ઉતારીને પોતાની મેળે જ પંચમુષ્ટિક લોચ કરે છે. લેચ કરીને જ્યાં શ્રમણ ભગવાન મહાવીર છે ત્યાં આવે છે, આવીને શ્રમણ ભાગવાન મહાવીરને ત્રણવાર જમણી તરફથી પ્રદક્ષિણા યાવત્ .. નમસ્કાર કરીને બોલ્યો કે–હે ભગવાન્ ! સંસાર વૃદ્ધાવસ્થા અને મૃત્યુથી સળગી ઉઠયા છે. હે ભગવન, વૃદ્ધાવસ્થા અને મૃત્યુથી સંસાર અતિશય ભડભડી રહ્યો છે. એ રીતે કંદક (ગૃહસ્થનું ઉદાહરણ વિગેરે, શતક, ૨ ઉ૦ ૧) ની પેઠે અનુક્રમવડે દીક્ષાને સ્વીકાર કર્યો યાવત...સામાયિક વિગેરે ( આચારાંગાદિ ) અગીઆર અંગોને ભણે છે. યાવત...વિચિત્ર તપોવિધાનવડે આત્માને ધ્યાતા, ઘણાં વર્ષ સુધી દીક્ષા પર્યાય પાળે છે. પાળીને માસિક સંલેષણુંવડે સેવે છે. ઉન્નત કરે છે. ( સુસિતા ) સેવીને અનશનવડે સાઠ ટંકના આહારનો ત્યાગ કરે છે. આહાર તજીને જેને માટે નગ્ન ભાવ કરાય છે. (અનશન ક્રિયા વિગેરે મૃત્યુ પછી વસ્ત્ર પાત્રનું ગ્રહણ વિગેરે) થાવત...તે પદે ચડીને યાવત્ (સિદ્ધ થયા બુદ્ધ થયા ) સર્વ દુઃખો રહિત થયા.
ત્યારે તે દેવાન દા બ્રાહ્મણએ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર પાસે ધર્મ સાંભળી
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેના ઐતિહાસિક સાહિત્ય.
૮૭
ન ઐતિહાસિક સાહિત્ય.
---
=
_ સકુનિક વિહાર. સને ૧૯૦૫ ના જુલાઈથી સને ૧૯૦૬ ના માર્ચ સુધીના વેસ્ટર્નસર્કલ તક હ હ (પશ્ચિમ ભાગ) ના ઇન્ડીયન આચી ઓલોજીકલ સર્વે સંબંધના પ્રોગ્રેસ રીપોર્ટના પૃષ્ઠ ૪૧-૪૨ પારાગ્રાફ ૨૪ માં મુંબઈ પ્રેસિડેસીની મહીકાંઠા એજન્સીમાં આવેલા દાંતા નામના દેશી રાજ્યના મુખ્ય દાંતા ગામથી ઉત્તર પૂર્વ દિશાએ આશરે ચઉદ માઈલ દૂર કુંભારીઆમાં શ્રી નેમીનાથ મહારાજના દેવળના બંધ ઓરડા ( ગઢ મંડપ ) માં ના જૈન કોતરકામ સંબંધે મેં નીચે પ્રમાણે રી. માર્ક કરેલો છે. પૂજાની વસ્તુઓ પિકી વિશેષ રમુજી વસ્તુ એક શીલા તકો છે કે જેના ઉપર જમણી બાજુએ કોતરકામ છે, તેના પરથી તીર્થ યા નદી એવો અર્થ સમજાય છે. અને બીજી બાજુએ એક ઝાડ અને તેની નીચે ચાર ચિત્રો આવેલાં છે, જેમાંના ત્રણ એક બાજુએ અને એક બીજી બાજુએ આવેલું છે. આ બીજી તરફ એક ચિત્ર નીચેથી ઝાડ ઉપરના પક્ષી તરફ તીર ફેંકતા હોય એવા દેખાવમાં આવેલું છે તેની નીચે લેખ આ પ્રમાણે હકીકત વર્ણવે છે– હૃદયમાં ધરી ખુશી થયા થકા શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને ત્રણવાર જમણી બાજુથી પ્રદક્ષિણ યાવત...નમસ્કાર કરીને આ પ્રમાણે જણાવ્યું કે– હે ભગવાન! આ (નિગ્રંથ પ્રવચન ) એજ પ્રમાણે છે. હે ભગવાન આ તેજ પ્રમાણે છે. એ રીતે જેમ ઋષભદત્ત. તેમ કહે છે. યાવતું...ધર્મ કહે છે. ત્યારે શ્રમણ ભગવાન મહાવીર દેવાનંદા બ્રાહ્મણને સ્વયમેવ દિક્ષિત કરે છે; દિક્ષિત કરીને પોતાની ઇચ્છાથી જ આર્યચંદના સાધ્વીને શિષ્યા તરીકે સેપે છે. ત્યારે તે આર્યચંદના આર્યા દેવાનંદા બ્રાહ્મણીને પિતાને હાથે જ મુંડન કરાવે છે. ( કેશકુંચન કરે છે શિષ્યા બનાવે છે, અને સ્વયમેવ શિક્ષણ આપે છે. એ પ્રમાણે ત્રાષભદત્તની પેઠે આર્યા ચંદના સાથ્વીનાં આ એવા સ્વરૂપનાં ધાર્મિક કથનને પ્રેમપૂર્વક સ્વીકારે છે. (આદરે છે) તેમની આજ્ઞા થાય તેજ પ્રમાણે ચાલે છે (વર્તન કરે છે ) યાવત...સંયમમાં પ્રયત્નશીલ રહે છે. ત્યારે તે દેવાનંદા સાધ્વી આર્યચંદના સાધ્વી પાસે સામાયિક વિગેરે અગીઆર અંગેને શીખે છે. શેષ કથન પૂર્વ પ્રમાણે જાણવું. યાવત્.. (દેવાનંદા સાધ્વી સિદ્ધ થયા બુદ્ધ થયા) સર્વ દુઃખ રહિત થયા.
(ઈતિ ઋષભદર દેવાનંદા ચરિત્ર સમાપ્ત) (ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
re
શ્રો આત્માનંદ પ્રકાશ
श्रीमुनिसुव्रतस्वामि-बिंबम् अश्वावबोध समलिका विहार तिर्थ श्राद्धार सहितम्
આના પાછળને ભાગ મને તદન સ્પષ્ટ સમજાતે નથી પણ આગલા ભાગ પરથી સમજાય છે કે તે કાતરકામમાં વીશમા તીર્થંકર શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામિની પ્રતિમા હતી. પાછલા ભાગમાં જે તી શબ્દ આવલે છે તે જમણી બાજીના લેખના અર્થ સ્પષ્ટ કરે છે. તેના અર્થ મારા જણાવ્યા પ્રમાણે તીર્થ અગર નદી થાય છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પણ તીનુ નામ અને ખીજી વિગત જે તેની સાથે જણાવી છે તે ખરાખર સ્પષ્ટ સમજાતી નથી ” આથી સ્પષ્ટ થાય છે કે જ્યારે મેં ઉપરના હેવાલ લખ્યા ત્યારે લેખના આશય કે કેાતર કામની સવિસ્તર હકીકત અને સમજાઇ નહેાતી. અને તેથી સ્વાભાવિક રીતે મી॰ કાઉન્સ કે જેએ લાંબે વખત એજ આબુ પર્વતપર હતા તેમજ જેમણે તેજપાલના દેવળના ગભારા બહારના ઘૂમટમાંના તેવા જ પ્રકારના કેાતરકામના નકશા લીધેા હતેા તેએ આ હકીકત કઇ સ્પષ્ટ કરશે એમ આતુરતા પૂર્વક ધારવામાં હતું. પણ મી॰ કાઉન્સે એક ફૂટનેટમાં નીચે પ્રમાણે સૂચના કરી છે “ જાન લેવાના દષ્ટાંતના ચિતાર હાવાથી જેનેાને તિરસ્કાર ભરેલા હૈાવાને લીધે તે કાળજી પૂર્વક જોવા જેવી બાબત છે. મછવાના જે ચિતાર આપેલે છે તે તે જમાનાને લઈને સહેતુક હાય એ શકાયુક્ત છે. તે ઘણું કરી કાતરકામ કરનાર કારીગરની કલ્પના શક્તિ છે. ” આથી મારા જ્ઞાનમાં કઇ ઉમેરા થયા નહી. અને તે કેાતરકામના અર્થ પ્રથમની માફક જ સમજાયા વગરના રહ્યો.
હવે હમણાં જ હું જણાવી ગયા છુ કે આબુ પર્વત ઉપર તેજપાલના દેવળમાં બહારના ધૂમટમાં એક લગભગ બરાબર મળતા આવા જ પ્રકારના લેખ છે. અને પ્રેાસેસ રીપોર્ટમાં આ ઉપરના હેવાલ વર્ણ વતાં ફૂટનેટમાં પણ તેજ પ્રમાણે કહ્યું છે. ગઇ માસમમાં આ દેવળ મે જોયુ હતુ. અને મને જોતાં આશ્ચર્ય લાગ્યું કે બહારનાં ઘુમટમાં જે કાતરકામ છે તે શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામીના સંબંધમાં છે.
એવુ લેખ ઉપરથી અનુમાન થતુ હતુ કે તે કોતરકામ કોઈપણ રીતે તે તીર્થંકર સંબંધમાં છે. સુભાગ્યે જ્યારે હું આબુપર્વ તપર હતા ત્યારે ત્યાં વિદ્વાન પ્રવત્તક મુનિ શ્રી કાન્તિવિજયજી નામના જૈન સાધુ હતા અને તેમણે આ કાતર કામના વિગતવાર હેવાલ મને સમજાવવા કૃપા કરી, પણ આ હેવાલ કયા જૈન ગ્રંથમાં આપેલા છે તે ગ્રંથનું નામ મતાવી શકયા નહીં. પણ એકવખત તપાસને મુદ્દો હાથમાં આવવાથી કેટલીક તપાસને અંતે જણાયું કે એવા જ હેવાલ શ્રી શાન્તિ વિજયજીએ એક “જૈન” નામના સાપ્તાહિક પત્રમાં પ્રસિદ્ધ કર્યા હતા. આમાં પણ તેઓશ્રીએ જણાવ્યુ નહાતુ કે આ હેવાલ કયા ગ્રંથને આધારે છે. મને એકાએક
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય. એમ વિચાર આવ્યો કે અશ્વાવબોધ અને કુનિકા વિહાર એ તીર્થો છે તેથી તે હેવાલ તીર્થકલ્પ નામના જૈન ગ્રંથમાં આવેલ હોવો જોઈએ. મેં એની ત્રણ હસ્તલિખિત નકલ મેળવી અને મારા પ્રયાસ સફળ નિવડયા અને તેમાં આપેલી હકીકત જયાથી તે કોતરકામ અર્થ સમજાવવા નીચે પ્રમાણે પ્રયત્નમાં જોડાઉં છું.
પ્રથમ ભાષાંતર કરવામાં જે એક બે ભૂલો થએલી છે તે સુધારવી જરૂરની છે. તે લેખનો અર્થ સમજ્યા વગર મેં સમઢિા અક્ષરોને સમનિવાં એ પ્રમાણે છુટા પાડયા હતા. અને તેનો અર્થ મેં સહ ધારી ઉપસર્ગ તરીકે ગણ્યો હતો અને નામની સાથે ભળીને સમાસિક વિશેષણ કે ક્રીયાવિશેષણ થતું હશે પણ આ ગળની હકીકતથી સમજાશે કે સમલિકા એક સમાસિક શબ્દ ન હતાં એક આ શબ્દ છે. જેનો અર્થ એક જાતનું સ્ત્રી જાતિનું સમડી નામનું પક્ષી થાય છે જે ગુજરાતી શબ્દ “સમલી ” નું સંસ્કૃત ભાષાનું રૂપ છે. તે જ પ્રમાણે મેં અશ્વાવબોધ શબ્દ બે જુદા શબ્દો તરીકે ગણ્યા. જોકે તે એક સ્થળનું નામ છે તોપણ તે એકજ શબ્દ તરીકે ગણવો જોઈતો હતો. આટલી સુધારણ કર્યા બાદ તે લેખની નકલ આ પ્રમાણે છે
શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામ-જૈિવ-પ્રશ્નાવવો-સમનિ-વિરાર-તીર્થોદ્વાર–સહિત તે લેખ છેવટ ત્રણ બાબત સંબંધમાં કહે છે. (૧) શ્રી મુનિ સુવ્રતસ્વામિની પ્રતિમા (બિંબ ) (૨) અધાવબોધ તીર્થ (૩) સમલિકા વિહાર તીર્થ. આપણે જાણીએ છીએ કે શ્રી મુનિસુવ્રત સ્વામી એ વીસમ તીર્થકર છે અને બીજા ચિત્રના પ્રથમ અર્ધમાં આપણે તેમની પ્રતિમા જોઈએ છીએ, પણ અશ્વાવબોધ અને સમલિકાવિહાર સંબંધમાં કઈ જાણવામાં નથી. મેં જણાવ્યું છે તેમ તીર્થ ક૯૫ નામના પ્રખ્યાત ગ્રંથના અશ્વાબાધ ક૯પ નામના પ્રકર્ણમાં આ બંને તીર્થો સંબંધી સવિસ્તર હકીકત આપેલી છે. તે ગ્રંથ પ્રાકૃત ભાષામાં છે. પણ તેનો અધાવ બોધને લગતો ઘણે ભાગ સારાંશ ઈંડીયન એન્ટી કવીટી વોલ્યુમ ૩૦ પૃષ્ઠ ૨૯૩ માં પ્રસિદ્ધ થયેલા શત્રુંજય માહાભ્યના મૂળ તત્ત્વ શોધનમાં વધારા તરીકે જણાયેલું છે. તેથી આપણું ચાલુ કાર્ય માટે મૂળ ગ્રંથનો ઉતારો આપવો જરૂરનો નથી. માત્ર તે હેવાલ કે જે મૂળ તત્વ શોધનમાં આપેલ છે તે અત્રે આપવામાં આવે તો બસ થશે. તે આ પ્રમાણે છે.
- ફાગણ સુદી ૧૦ ના રોજ શ્રવણ નક્ષત્રમાં શ્રી મુનિસુવ્રતે પોતાના દીકરાને ગાદીએ બેસાડી ૧૦૦૦ બીજા રાજાઓની સાથે દીક્ષા લીધી. અને શ્રવણ નક્ષત્રની ફાગણ વદી ૧૦ ના રોજ મુનિસુવ્રત સ્વામીનું એક દેવળ બાંધ્યું, જેની સ્થાપના ઇંદ્ર અને બીજા દેવોએ કરી. સ્વામીજી પછી દુનિયાને બોધ આપવા પગે ચાલી
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૯૦
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ.
નીકળ્યા અને પ્રતિસ્થાને ( પૈઠન ) આવી પહોંચ્યા ત્યાં તેમને જણાયું કે ( સમાષિથી ) બ્રશુકચ્છ નામના ગામમાં થનારા અશ્વમેધમાં સવારે એક અશ્વ જે પૂર્વ જન્મમાં પેાતાના મિત્ર હતા તેને ખુલી આપવાના છે અને તુરત નીકળ્યા અને રસ્તામાં પળવાર સિદ્ધપુર આગળ વિશ્રામ લીધે। જે ઠેકાણે એક દેવળ વજાભીત રાજાએ મળસકે ઉભું કીધુ. સવારમાં વહેલાં સ્વામીજી બ્રશુકચ્છ પહાંચ્યા જે ઠેકાણું ૬૦ જોજન દૂર થતુ હતુ. અને કેરન્ટ જંગલમાં મુકામ કર્યા કે જ્યાં દેવે અને જીતશત્રુને સ્થળના ગવર્નર પેાતાના સૈન્ય અને તે અશ્વ સાથે દર્શનમાં જતા હતા. તે મુનિએ તે મંડળને નીચે પ્રમાણે એધ આપ્યા. આ દુનિયા એક ભયંકર મિયાખાન જંગલ છે. અહીંઆ દુષ્ટ પ્રાણીઓથી વચમાં ઘેરાયલા એ અનાથ પ્રાણી અગર પ્રવાસીને અસુરે ઘણુંજ રીબાવે છે. પવિત્ર માર્ગમાં ચાલતાં તેને ચાર દ્વાર બાંધેલા છે અને દુષ્ટ જ ગલી તેને ઘણું દુ:ખ દે છે. તે માત્ર પવિત્ર અને પૂજ્યપણાથી બચાવી શકાય છે. અનાથના બચાવ કરવા એજ ધર્મ છે અને તેજ જથી ખધાને સુખ આપી શકાય છે. જીશત્રુએ પૂછ્યું કે આ એપ કેાને લાભકર્તા છે, તેના જવાબમાં બેાધકે જવાબ દીધા કે “ કાઇ નહિ પણ તે ઘેાડા ” જીતશત્રુ રાજાએ કહ્યુ સાહેબજી આ ઘેાડા કયા કે જે જનાવર છતાં નીતિવાળા છે. મુનિએ જવાબ દીધા “ પાછલા જન્મમાં હું એક રાજા હતા અને આ મારે મિત્ર તે વખતે મારા કાન્સીલર હતા. અને તેનુ નામ મતીસાગર હતું. પણ ખરાબ કર્મોમાં રોકાયાથી તે મરી ગયા અને કેટલાક જન્મારા પછી તે એક અપ્રમાણિક ગાંધી સાગરદત્ત નામથી પદ્મીનખડા શહેરમાં થયા. અને જૈન ધર્માંના એક શ્રાવક સાથે તેણે દાસ્તદારી કરી. એક જૈન શિક્ષાગુરૂથી તેમને જણાયું કે ત્રાટી, સેાજી, કે જવાહીરથી અરીહંતનુ દેવળ બનાવવામાં આવે તા લાભકારી છે. મતલબકે આવુ દહેરૂ બાંધનારની બીજી જીદગીમાં ખરાબ કર્મો થયેલાં હાય તે નાશ પામે છે. આ પ્રમાણે હોવાથી સાગરદતે શહેરની બહાર એક સરસ જૈન મંદિર માંધ્યું અને તેમાં જૈન પ્રતિમાજી મુકયાં તેમ તેની પૂર્વ બાજુએ એક શિવ મ ંદિર મેટ્ટુ કીધું અને એક ઉનાળાના દીવસે તે શીવમંદિ રમાં ગયા. કે જ્યાં દન કરવા આવેલાએ ઘીના વાસણમાંથી કસારીઓને કાઢી પગ તળે ચગદી નાંખતાં તેણે જોયાં. તેને દીલગીરી થઇ અને પેાતાના કપડાવતી તે દેવળમાં સામ્ કરવા લાગ્યા. મુખ્ય પૂજારીએ પેાતાનુ કામ ચાલુ રાખી તેને કહ્યું કે તમે આ સફેદ કીડીયાથી છેતરાઓ છે કારણ કે આવા સાધનથી તમે તેને ખચાવવા માગેા છે. સાગરદત્તે પાતે વિચાર કર્યો કે આ પૂજારી પણ મુખ માણુસા પેાતે અને પેાતાના માલીકના નાશ કરશે. તે મરી ગયા અને આ તે તમારે ઘેાડા થયા છે. પણ તે પાતાની આગલા જન્મારામાં જૈન દેવાલય બંધાવી જે સત્યમ કર્યું છે. તેથી હું તેને બચાવવા આવ્યે છું (૩૬૬ ) આહેવાલ સાંભળીને તે
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય.
૧
ઘેડાને પ્રથમની જીદગી યાદ આવી અને સાત દિવસ અપવાસ કર્યો અને મરી ગયા. અને ત્યાં સ્વર્ગમાં દેવતા થયા અને તેનું નામ સહસ્રાર સ્વર્ગ હતું. પણ સમાધિ કરવાથી તેને ( તે દેવતાને ) પેાતાની પહેલાંની જીંદગી યાદ આવી અને દુનીયામાં આવી તેણે મુનિસુવ્રતની એક પ્રતિમા કમ્પાનગરીના સેાનાના દેવળમાં મુકી અને બ્રગુકચ્છમાં ઘેાડાની પ્રતિમા મુકી અને આ પ્રમાણે તેણે મુનિસુવ્રત અને તેમના શિષ્યેાની ઇચ્છાઓ પુરી કરી; તે વખતથી ભ્રગુકચ્છ અશ્વાવએ ધક નામથી એક પવિત્ર સ્થળ તરીકે પ્રખ્યાત થયું અને તેવીજ રીતે શ્રી મુનિસુવ્રત અરી તે સ્પર્શ કર્યાથી નર્મદા નદી પવિત્ર થઇ. રંકને રાય અનાવનાર થઇ ઉપર આપેલું વૃતાંત તીર્થંકલ્પમાં આપેલા વૃતાંતની સાથે ખરેખર મળતું છે. તેમાં માત્ર એક જરૂરને તફાવત છે. તેથી તે ધ્યાનમાં લેવા જેવા છે. આ ઠેકાણે એમ કહેવામાં આવ્યું છે કે તે કંપાનગરના સેનાના દેવળમાં મુનિસુવ્રતની પ્રતિમા મુકો પણ અશ્વાવમેધના વૃતાંત કે જે તી કલ્પમાં આવેલું છે તેના છેવટના ભાગમાં સ્પષ્ટ જણાવે છે કે ભ્રગુકચ્છમાં મુનિ સુવ્રતનુ દહેરૂ તેમના પેાતાના સમેસરણની જગ્યા ઉપરજ બાંધવામાં આવ્યુ હતુ અને આ દેવળમાં મૂળ પ્રતિમાજી મુકવામાં આવ્યા હતા. અને ઘેાડા તરીકે ના પેાતાના જન્મની યાદગીરી માટે એક પુતળું મુકયું હતું. તે વખતથી ભ્રુગુ કચ્છ અશ્વાવમેય તીર્થ નામથી એળખાયું પણ આગળ ચાલતા કલ્પમાં જણાવ્યું છે કે તે જગ્યા શકુની વિહાર નામથી પ્રસિદ્ધ થઈ. તેમાં આવેલા હેવાલ પ્રાકૃત ભાષામાં અહીંઆ ઉતારવામાં આવ્યે છે.
છેવટના વિભાગ સિવાયના ઉપરના હેવાલ તદ્દન સ્પષ્ટ અને સમજી શકાય એવા છે. અને તેના વધારે સ્પષ્ટીકરણની જરૂર નથી. અડે શકુનીકાવિહાર તી ફરીથી બાંધ્યુ, એ હકીકત વધારે સમજાવવાની જરૂર છે. કુમારપાળના ચૌલુકય રાજ્યના દિવાનના અંખડ ( આમ્રભટ ) અને મહાડ ( વાગભટ ) એ એ ઉદા ( ઉડ્ડયન ) ના દિકરા હતા. સૈારાષ્ટ્ર દેશના રાજાની સાથેની લડાઇમાં જ્યારે ઉદ્દયન મરણુતાલ ઘાયલ થયા ત્યારે તેણે પેાતાના દિકરાઓને ઇચ્છા જાહેર કરી કે—તમારે મારાવતી ભરૂચનું શકુનીકા વિહાર અને શત્રુ ંજયનું આદીશ્વર મહારાજનું ચૈત્યના જીજ્યેોદ્ધાર કરવા. કુમારપાલ પ્રમ ધમાં મેરૂતુ ંગે આ જીર્ણોદ્ધારના હેવાલ સવિસ્તર આપ્યા છે અને શકુનીકા વિહારના સંખંધમાં આપણે જાણીએ છીએ કે કુમારપાળ, હેમાચાર્ય, અને અણુહીલપુરના જૈન સમુદાય શ્રી મુનિસુવ્રતના ચૈત્યને ધજા ચઢાવવાની ક્રિયામાં સામેલ હતા અને રાજાના હુકમથી આરતી પણ ઉતારવામાં આવી હતી અને પછી ધર્મક્રિયાના છેવટે જ્યારે હેમાચાર્ય ને આમ્રગટ પ્રણામ કરવા આવ્યા ત્યારે હેમાચાર્ય જીએ આપ્રભટને ખુશીથી ચૈત્યના શિખરે નાચતા જોયા તેજ પ્રસંગે સંધવી દેવીએ કાંઇક ઉપદ્રવ કર્યો. આ બનાવ શાથી
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાર. બન્યા છે એવું હેમાચાર્યજીએ જાણીને ભરૂચને પાદરે ય%ચંદ્રગણીને સાથે લઈને ગયા, તે ઠેકાણે દેવી હતા અને તેમના આગળ ખાંડણી મુકેલી હતી તેમાં ચોખા નાખ્યા, ય%ચંદ્ર સાંબેલાવતી ખાંડયા. પહેલા જ ઘા વડે કરીને દેવલ હાર્યું અને બીજાએ કરીને તે દેવીની મૂર્તિ હેમાચાર્યને પગે પડી. ક્ષમા માગી. પ્રબન્ધચિન્તા મણીના કત આ પ્રમાણે જણાવે છે કે આ પવિત્રદેવી દેવલાંથી થતે ઉપદ્રવ બંધ કરી અને પોતાની નિર્દોષ ક્રિયાનો પ્રભાવ અજમાવી શ્રીમુનિસુવ્રતના દેવલ તરફ આવ્યા. | કુંભારીઆના શ્રી નેમીનાથજીના ચૈત્યમાં કોતરકામ નીચેના લેખ બાબત વિચાર કરીએ. આપણે જોયું છે કે ત્રણ જુદી જુદી બાબતના સંબંધમાં છે. ૧ શ્રી મુનીસુવ્રતસ્વામીની પ્રતિમા, ૨ અધાવબોધ તીર્થ ૩ શકુનીક વિહારતીથી અને છેવટના બેના ઉદ્ધાર સંબંધમાં હકીકત આપે છે. તીર્થ કલપમાં આપેલી હકીકત ઉપરથી પુરેપુરૂં આપણે સમજ્યા છીએ કે આ તીર્થોના ઉદ્ધાર કોણે કયો. હવે કે તરકળાની સવિસ્તર હકીકત જાણવાની રહે છે. ચિત્ર તરફ લક્ષ કરીએ તો એમ જણાશે કે નંબર ૧ નું ચિત્ર અસલ છેજ અને નંબર ૨ જે અસલ ઉપરથી નકલ લીધેલ છે. આબુ ઉપરના તેજપાળના ચિત્યમાંના કોતરકામનું બીજા નંબરનું જે ચિત્ર છે તે શ્રી મુનિસુવ્રતને ઉદ્દેશીને બહારના ગભારાના ઘુમટનું છે અને તે ઘુમટ ઘણે નાનો છે. તેથી તેને ફોટોગ્રાફ લેવા જેવું નથી.
તેથી તેનું આલેખન કરી લેવું પડયું. એમ જણાશે કે બીજા ચિત્રમાંનું કોતરકામ પુરૂં અને સંપૂર્ણ છે. પણ નંબર પહેલાનું ચિત્ર અસલનું અડધે નીચલે ભાગ છે. એટલા માટે વિશેષ વિગત સારૂ આપણે બીજા ચિત્ર ઉપર આધાર રાખવો પડે છે. આ ચિત્રના ઉપરના અડધા ભાગના મધ્યમાં તીર્થકરનું ચૈત્ય છે. તેથી એમ સ્પષ્ટ થાય છે કે–તે શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામીનું હોવું જોઈએ. આ ચૈત્ય લેખમાં આવેલું છે. અને મૂળ અસલ અધએ બાંધેલું કહેવામાં આવે છે અને પછીથી સુદર્શનાએ ફરીથી સુધારેલ અને એમ વિશેષ જીર્ણોદ્ધાર કરેલો તેજ છે. તે અશ્વ અને તેની પાસે ઉભેલે મનુષ્ય જેના હાથમાં તે અશ્વ પકડી રાખે છે, જે ચિત્ર બાબર ડાબી બાજુએ કરેલું છે તે જ અશ્વમેઘમાંનો ઘડો જે મુનિ સુવ્રતસ્વામીએ બચાવેલો અને જે જીતશત્રુની પાસે હતો અને જે જીતશત્રુ ભરૂચનો માલીક અને જેની પાસેથી તે ઘડો છોડાવેલો હતો-ચૈત્યની બરોબર જમણી બાજુએ એક શિલાતકતીમાં એક લડવે પોતાના જમણા હાથમાં એક તરવાર સાથે અને પોતાના ખોળામાં એક બાળક સાથે બેઠેલે છે.
તે ચિત્ર સિલોનના રાજા ચંદ્રગુપત પોતાની સુદશના નામની દીકરીને ખોળામાં રાખી બેઠેલાનું નિ:સંશય છે. તે દિકરી જ્યારે ભરૂચનો ધનેશ્વર નામને વેપારી મળવા આવ્યો હતો તે પ્રસંગનું છે.
તેની સાથેની શિલાતકતીમાં ધનેશ્વર અને તેની પાછળ પિતાનો એક નોકર
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
~-
------
**
**
~
::
::
જેન એતિહાસિક સાહિત્ય. રાજા ભેટ લઈને આવેલો તે પાછળ ઉભેલાનું ચિત્ર છે. જમણી બાજુના નીચેના અદ્ધ ભાગ કોતરકામનો ઘણેખરો ભાગ નદીનો છે. જુદી જુદી જાતની માછ. લીઓ મગર, કાચબા વગેરે જાતના જળચર પ્રાણીઓ તેમજ નદીને પ્રવાહને રસ્તો એ વગેરે ઉપરથી નિ:સંશય ખાતરી થાય છે કે તે નદીનો ભાગ છે. આ નર્મદા નદી હોવી જોઈએ. અને તેના કેઈક ભાગપર ભરૂચ પહોંચતાં પહેલા સુદર્શનાએ વહાણમાં મુસાફરી કરી હોવી જોઈએ. નદીમાં નિસંશય રીતે સુદશના ના કાફલા બે વહાણનું ચિત્ર આપેલું છે. આ પૈકીના મોટા વહાણમાં–જે સ્ત્રીની પાછળ એક છત્ર ધરેલું છે, તે સુદર્શનાની હોવી જોઈએ.
તે કેતરકામને બાકીનો ભાગ શકુનીકામાં સુદર્શનાને જન્મ બતાવે છે. ઝાડ ઉપરનું પક્ષી સમડી છે. અને તે ઝાડ વડનું છે. અને તે કેરટક વનમાં આવેલું છે. અને શિકારીનો દેખાવ આપે છે. તે શિકારી તેના તરફ તીર ફેંકનારે માણસ છે. તે સમડી શિકારીના ઘરમાંથી માંસને કડકે છાનીમાની લઈને ઉડી ગઈ હતી. અને જે કે બીજા ચિત્રમાં કંઈ નથી તે પણ પહેલા ચિત્રમાં તે માંસનો કડકો ખાતી હોય એ ચોકસ દેખાવ છે.
નીચે એક બીજી સમડી છે. જેથી એમ સમજાય છે કે તે તીર વાગવાથી– નીચે પડેલી સમડી હોવી જોઈએ. તેની પાસે જૈન સાધુઓ છે. એના હાથમાં તરણી અને બંનેની પાસે રજોહરણ છે. આ પૈકી એક નિઃસંશય સાધુ છે કે જેમણે તેના ઉપર પાણી છાટયું અને તેને પંચનમસ્કાર સંભળાવ્યા જેના પ્રભાવે કરીને તે સિલોનના રાજાની દીકરી થઈ–બીજા ચિત્રમાં નીચેના બંને ખુણામાં– એક તરફ એક સ્ત્રી અને એક તરફ એક પુરુષ ઉભેલા . તે પુરુષ દાઢીવાળે છે, અને બન્ને જણે હાથ જોડેલા છે. શકુનીકા તરીકે જે સુદર્શનને જન્મ વૃત્તાંત આ દેખાવ ઉપરથી થતા નથી.
પહેલા નંબરના ચિત્રમાં તેઓના સ્થળ ઉલટસુલટ છે. અને તેથી એમ સ્પષ્ટ થાય છે કે તે આપેલા દેખાવથી જુદું છે. તે શિલાતક્તીમાં જુદા જુદા કેતરેલા છે. તેજ મનુષ્ય અને સ્ત્રી તે મુનિ સુવ્રતના ચેત્યની નજીક ઉભેલા સ્પષ્ટ કેતરેલાં છે. તે કેણુ છે તે ચાકસપણે કહી શકાય નહિ, પણ હું ધારું છું કે તે અંબડ અને તેની સ્ત્રી છે. ચૈત્યે બંધાવનાર મનુષ્ય પોતાના પુતળા બેસાડે છે તે વહીવટ એ સાધારણ છે કે તેના પુરાવાની જરૂર નથી અને તે લેખ અશ્વાવબોધ અને શકુનીકા સંબંધમાં છે. અને તે અંબડ જમાનાની પછીને છે તેથી જ્યારે તેમણે તે દેહરાના જીર્ણોદ્ધાર કરાવેલ તે વખતે તેણે પિતાના અને પોતાની સ્ત્રીના પુતળા બેસાડેલા હોવા જોઈએ.
* (હિંદી સરકારના શોધખોળ ખાતા ઉપરી ડૉ. ભાંડારકરની નોંધ ઉપરથી અને બીજે ળથી સંગ્રહ કરેલ )
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
મકાન નનન મા જ
કામ
सोऽहं
આત્માનું કિંચિત્ દિગ્દર્શન. સત્તાથી સિદ્ધના સમ, અરૂપી હું નિરાકાર,
વ્યક્તિથી ભિન્નતા ખરે, કર્મમેલ જતાં નિરંજન. કમેના ભેદ ત્યાગતાં, નથી જન્મ જેહનો; ભવ્ય એ તો,
આત્મા એ હું અજ. રાગ તે હું નહિ,
કિંચિત્ નાશ નથી આત્માને ક્રોધ નથી આત્મજ,
એ અવિનાશી હું મમત્વતા આત્માની નહિ, નથી સ્વભાવ આમનો નથી હું જડ રૂપમાં,
લેપાવા રાગદ્વેષમાં, મિથ્યાત્વહી હું નહિ, એવો નિલેપ: હું પંચ શરીરી નહિ,
અનંત ગુણે આત્મના; પુદ્દગલિક રાગ વાણીમાં, ભિન્ન આત્માથી નહિ, હું નથી,
એવો અભિન્ન હું હું છું તોડવું–
લય થતાં કમને આત્મા શુદ્ધ સ્વભાવમય, ભક્તા અનંત સુખનો; જ્ઞાન દર્શન ચારિત્રધારી, બાદાને આંતરિક ગ્રથિથી; અક રૂપમાં–
ભિન્નરૂપી થતાં;
નિગ્રંથ હું, દ્રવ્યાર્થિક અપેક્ષાએ નિત્ય, કર્મકાઢતાં; પર્યાયાર્થિક અપેક્ષાએ અનિત્ય, સમર્થ શક્તિવંત હું; એ ગહન હું,
ગતિચાર અષ્ટકમને, અસંખ્ય પ્રદેશ આત્માના, મનને ધર્મ લેપવા, અનંતા ગુણ પ્રત્યેકમાં, શક્તિવંત હું; ઉપાદ વ્યય ક્રમ એમને, શુદ્ધ સમતામયપરમપુરૂષાર્થમય-સચ્ચિદાનંદમય–ોડ
કાન્તિલાલ જેઠાલાલ શાહ.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મહાવીર ક્ષવિલાપ.
= = ==
a
===
====
महावीर मोक्षविलाप
(अनुष्टुप) हा (1) देव ! किं कृतं स्वामिन् ! अस्माकं चित्तचन्द्रमः । ___ जाता निर्नायकाः सर्वे कलौ हालाहलोपमे ॥
(२) महो (!) स्वर्भू- वोलोक त्राता यातोऽधुना शिवम् ।
त्रैलोक्य भावतीक्ष्णांशु स्वरो भगवान् गतः ॥
नन्दिवर्धन भूपाद्या गौतमादि महर्षयः ।
वीरा धीरा भवन्तोऽपि विलपन्ति सुराधिपाः ॥
(४)
(उपजाति) क वीर ! यातो बहु कष्ट काले।
धन्वन्तरिस्त्वं बहु रोगयुक्तान मुक्त्वा, दयालो ! यदि नः समं हि
तिष्ठेस्तदा का चतिराऽऽस्पृशेवाम् १
प्रस्तोऽद्य लोके जगतीप्रदीपो
जातश्च तेनैव महान्धकारः। १ त्रिलोकस्थ पदार्थ प्रकाशने-( ज्ञाने ) सूर्यः । २ दीप्तः ३ स्वच्छन्द चारिणः ।
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
બા
એકમાન ૬ પ્રક.
सर्वे च भूताः स्वमनोऽनुकूला
न धर्मतत्वं प्रविदन्ति मूढाः ॥
केचि धर्म प्रलपन्ति कामे
केचिच्च हिंसाकरणे वदन्ति केचिद्विवादे कपटे च केचिदित्थं लपन्तो विवदन्ति पापाः ।।
(७) इर्ष्यादिदोषैश्व परस्परं ही (!)
दुराशया: श्वान इव स्वजात्या भक्तायमाना जिन ! शासनं ते प्रनिन्दयिष्यन्ति हहा (!) किमु स्यात् ?
(८) एवं प्रदीप्तो दवपावकोऽत्राऽऽ
लभ्यामहे कं जलरूपमीश ! ? प्रवीतु वीर ! प्रहताऽखिलाघ।।
किं त्वत्समोऽत्रक्षमकोऽस्तिकोऽपि ?
१ अत्रार्थतः प्रलपिष्यन्तीति भविष्यत्कालोवेद्यः । वर्तमानसामीप्ये भूते भविष्यति च वर्तमानवद्रेति व्याकरण नियमात् ।।
२ एवमन्यत्राऽपि भक्ता इवाचरन्तीति भक्तायमानाः, वस:तस्तु न भक्ता इत्यर्थः ।
३ शाशन निन्दायोग्यं व्यर्थक्केशादि कार्य कृत्वान्यारा निन्दायोग्यं करिष्यन्तीतिभावः । ४ दबाग्निः । ५ शान्तिकर्ता ।
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મહાવીર ક્ષવિલાપ.
@
=
=
==JENa
=
=
सूर्यश्रिये वीरविभौ प्रयाते
लोकादमुष्मात्तु शिवं, कलौ हा (!) पापान्धकारः प्रसरीसरीति
भव्याब्जवृन्दा मलिनीभवन्ति ।।
मोहादि चौराश्च यदृच्छयैवसत्तच.
लक्ष्मी भविनां हरन्ते पाखण्डिघूका प्रबलं सुलभ्य सम्यक्त्वहंसं बहु दुःखयन्ति ।। (११)
-~-द्वाभ्यांयुग्मम् ( अनुष्टुप् ) श्रयामहेऽद्यकनाथं कधिं ब्रूमहे स्वकम् कञ्च नत्वा स्वमौलिं च पवित्रीकूर्महे विभो !
(१२) भावोद्योते प्रभौ याते हस्तिपालादिकैर्नपैः ट्रॅव्योद्योतः कृतो दीपैस्ततो दीपालिकोद्गता
मुनिहिमांशुविजयोऽनेकान्ती शिवपुरी
मूर्यतुल्ये । २ पापमेवान्धकारः । ३ भव्या एव कमलसमूहाः । ४ सकोचं-अवनतिं प्राप्नुवन्ति । ५ मिथ्योपदेशेनान्येमतान्तरीयाः सद्धर्मदूषयन्तीभावः । ५ अपराधं दुखं वा । ७ सत्य प्रकाशे ( वीरप्रभौ )। ८ तेनः कायजन्यआलोकः । ९ तद्विनादारभ्य । १० उद्धृता पर्वत्वेनारब्धेति भावः ॥
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાર
તે કાર્ય અને આશા.
વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ બી. એ.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૭૬ થી શરૂ) ઘણું ખરૂં એવું જોવામાં આવે છે કે ઘણુ મનુચો બાહ્ય પ્રભાવને લઈને પિતાની નિશ્ચયાત્મક પ્રવૃતિને નિષેધાર્થક પ્રકૃતિમાં બદલી નાંખે છે. તેઓ પોતાને આત્મવિશ્વાસ ખોઈ બેસે છે. તેનો સ્વશક્તિમાં વિશ્વાસ ચાલ્યો જાય છે, કેમકે તેઓ લોકોના નિરાશાજનક વચનેથી પ્રભાવિત બની જાય છે અને લોકો પાસેથી હમેશાં અપૂર્ણતાના વિચાર સાંભળ્યા કરે છે. લેકે તો તેઓને કહ્યા કરે છે કે તમને તમારા વ્યવસાયનું જ્ઞાન નથી. તમે જે વ્યવસાય કરી રહ્યા છે તેને માટે તમે લાયક નથી. આને લઈને તેઓની પ્રાથમિક શક્તિ હણાઈ જાય છે અને ફરી તેઓ કોઈપણ કાર્ય પહેલાં જેટલા ઉત્સાહથી કરતા નથી. તેઓ પોતાની નિર્ણય શક્તિ ગુમાવે છે તેથી કોઈપણ મહત્વનાં કાર્યનો નિર્ણય કરતાં ડરે છે. તેઓનું મન ઠેકાણે નથી રહેતું. એ રીતે નેતા થવાને બદલે તેઓ અનુયાયી બની જાય છે.
આપણું આત્મામાં એક મહાન અલોકિક શક્તિ રહેલી છે, જેનું વિવેચન આપણે નથી કરી શકતા, પરંતુ જેનું ભાન આપણને હોય છે. ઉક્ત શક્તિ આપણી આજ્ઞાનું પાલન કરે છે અને આપણા નિશ્ચયને પરિપુષ્ટ કરે છે.
ઘડીભર માની લો કે આપણે એવા વિચાર કરીએ–માની બેસીએ કે “આપણે કાંઈ નથી, તુચ્છ છીએ, ક્ષુદ્ર છીએ, નિર્બળ કીડા સમાન છીએ, આપણે બીજા જેટલા સારા નથી.” તો તે સર્વ બાબતે આપણું આત્માની નોંધપોથીમાં લખાઈ જશે અને તેનું પરિણામ એ આવશે કે આપણે ખરેખર એવાજ બની જશે. જો આપણે તંગીના, નિર્બળતાના, આરોગ્યતાના, અકર્મણ્યતાના વિચારો જ પ્રકટ કરતા રહેશે તો તેનું પ્રતિબિંબ આપણું આત્મામાંજ પડશે, જે ઘણું જ ખરાબ છે.
એથી ઉલટું જે આપણે નિશ્ચયપૂર્વક એમ માનીએ કે વિશ્વની તમામ સારી વસ્તુઓના આપણે અધિકારી છીએ, તેના ઉપર આપણે સ્વાભાવિક હક્ક છે અને જે આપણને આપણા ઐશ્વર્ય ઉપર દ્રઢ વિશ્વાસ હોય, જે આપણે દ્રઢતાથી એટલી શ્રદ્ધા રાખીએ કે આપણે આપણા જીવનનો ઉદ્દેશ સારી રીતે સિદ્ધ કરી રહ્યા છીએ, જે આપણે એજ નિશ્ચય હોય કે શક્તિ અમારી છે, સ્વાથ્ય અમારૂં છે, આધિ, વ્યાધિ, નિર્બલતા તથા વિરેાધ સાથે અમારે કશી લેવા દેવા નથી તો આપણું મનમાં એક એવી ઉત્પાદક અને નિશ્ચયાત્મક શક્તિ રહેલી છે
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કાય અને આશા. કે જે આપણા બધા અભિલાપોને, મનોરથોને તથા ઉંચા જીવનેદેશને જરૂર પુરેપુરા સફલ કરશે અને પતિત દશામાંથી આપણે ઉદ્ધાર કરશે.
વિચાર બે પ્રકારના હોય છે. એક જાતના વિચારો આપણું શરીરને, મનને તથા આત્માને પરિપુષ્ટ અને પૂર્ણ કરે છે, તેનામાં દિવ્યતા લાવે છે અને આનન્દ, ઉત્સાહ, તેજની વૃષ્ટિ કરે છે. બીજા પ્રકારના વિચારો આપણા શરીરને, મનને, આત્માને નીચે પાડે છે, તેને નિલ બનાવે છે, અને દુઃખ, દરિદ્રતા, આધિ વ્યાધિના દુર્ભાવથી તેને મલીન કરે છે. પહેલા પ્રકારના વિચારે આપણું રક્ષક છે અને બીજા પ્રકારના વિચારો આપણા ભક્ષક છે.
આપણું વિચારશક્તિમાં કેટલું બળ છે, કેટલો દ્રઢાગ્રહ છે એ ઉપરથી આપણે આપણું કાર્ય સંપાદિકા શક્તિનું પરિમાણ જાણી શકીએ છીએ. અનેક મનુષ્કાની વિચારશક્તિ એટલી બધી નબળી હોય છે કે તેઓ પોતાનાં મનને જરૂરી બળથી સુસંગઠિત નથી કરી શકતા, તેને લઈને તેઓ સંસારમાં વધારે કાયર નથી કરી શકતા.
આપણે કોઈ મનુષ્યને મળતાં વેતજ કહી શકીએ કે તેની વિચારશક્તિ પ્રબળ છે કે નિબળ; કેમકે તેના મુખમાંથી નિકળતા પ્રત્યેક શબ્દથી એનો ખ્યાલ આવી જાય છે.
ઘણાયે મનુષ્યની વિચારશકિત એવી પ્રબળ હોય છે કે તેઓ બીજાની ઉપર પોતાનો પ્રભાવ તત્કાળ પાડે છે. તેને જોતાં જ લોકોમાં નવીન જીવનનો સંચાર થવા લાગે છે. એવા લોકોને માટે દુનિયા આપોઆપ રસ્તો કરી દે છે. સંસારમાં તેઓ શક્તિનો પ્રકાશ ફેલાવે છે. તેઓ સંસારને સંચાલિત કરે છે. તેઓના શબ્દ માત્રથી સંસારના મોટાં મોટાં કાચો થઈ જાય છે. કેમકે લોકોમાં એક સ્વાભાવિક ગુણ રહેલા છે કે તેઓ ઉચ્ચ આત્માની આજ્ઞા પાળવામાં પોતાનાં અહેભાગ્ય સમજે છે.
જ્યારે આપણે કઈ સાચેસાચા મહાત્માને મળીયે છીયે ત્યારે તેની સાથે આપણે પરિચય ન હોય તો પણ તેમનાં દર્શન માત્રથી આપણને એવું ભાન થાય છે કે તેઓ આપણાં શરીરમાં એક જાતની અલકિક ભાવનાનો-દિવ્ય જીવનને સંચાર કરી રહ્યા છે. તે વખતે આપણું હૃદય ઉપર એક પ્રકારનો અભુત પ્રભાવ પડવા લાગે છે. તેના સંબંધમાં આપણને તરત જ ભાન થવા લાગે છે કે તેનામાં નેતા બનવાની શકિત મોજુદ છે-તેમનામાં એ શકિત વિદ્યમાન છે કે જે સૃષ્ટિને સંચાલિત કરી શકે છે. એવા પુરૂષને માટે આપણને એવી શ્રદ્ધા બેસે છે કે તેમના કાર્યની સફળતામાં કંઈ અડચણ ઉપસ્થિત નથી કરી શકતું. એથી ઉલ્ટું, આપણે કેઈ સાંકડા હૃદયના મનુષ્યને મળીયે છીયે ત્યારે તેનાં હૃદયને આપણું ઉપર નિર્મળ અને નિષેધાત્મક પ્રભાવ પડે છે. એને જોતાંવેત જ આપણને પ્રતીતિ
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાર. થાય છે કે તેનું અધ:પતન થઈ ગયું – તે પોતાનાં માર્ગ ઉપર પ્રકાશ નથી પાડી શકતો. જો તમે એમ ઈચ્છતા હો કે લોકોને તમારી શકિતને પરિચય થાય તે તમારે તમારી શકિતઓને વિકાસ કરવાની જરૂર છે.
સઘળી વિદ્યાઓમાં એ શિરેમ વિદ્યા છે કે આપણે આપણું જીવનને થાયી સફલતા અને વિજયથી વિભૂષિત કરવું જોઈએ અને આપણું જીવન સારી રીતે સંસ્કારી થયેલું હશે તો એ કાર્ય જરાપણ કઠિન નથી.
જે કોઈ યુનિવર્સિટીના પદવી ધારી યુવક ઉકત વિદ્યાનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યા વગર સંસારમાં પ્રવેશ કરે તે ચોક્કસ સમજવું કે તેને નાશ–તેની અસફલતા બહુ દૂર નથી. તેના સંશય, ભય, આત્મવિશ્વાસની ન્યૂનતા, નિષેધાત્મક પ્રકૃતિ તેનાં મનને નિષેધાત્મક બનાવીને તેની નિશ્ચયાત્મક, ઉત્પાદક અને સ્વાભાવિક શકિતનો સંપૂર્ણ નાશ કરી મૂકશે અને તેને ઘણું જ ખરાબ સ્થિતિમાં મૂકી દેશે.
આખી દુનિયાના તમામ દર્શનશાસ્ત્રો અને ભાષાઓ જાણવા કરતાં એ જાણવું વિશેષ લાભકારક છે કે આપણે આપણા મનને નિશ્ચયાત્મક રાખીને તેને કેવી રીતે સર્વોત્તમ ઉત્પાદક શક્તિ પર સ્થિત કરવું.
ઘણે ભાગે આપણે જોઈએ છીએ કે અનેક માણસો પોતાની માનસિક પ્રકૃતિને નિષેધાત્મક રાખવાને કારણે નિષ્ફળતા પ્રાપ્ત કરે છે. આપણે સમજીએ છીએ કે આપણું માનસિક શકિતઓને તથા આપણી નિર્બળ પ્રકૃતિને વૈજ્ઞાનિક રીતિથી સુસંગઠિત કરવી એ વધારે શ્રેયસ્કર છે, કેમકે એમ કરવાથી જ આપણને આપણું કાર્યમાં વધારે સફળતા મળે છે અને આપણું ભાવી સંસારને સફલતામય અને સુખમય બનાવી શકીયે છીએ.
નિશ્ચયાત્મક વિચારથી નિર્માણ શક્તિનો વિકાસ થાય છે, જે બીજી બધી માનસિક શકિતઓ કરતાં વિશેષ મહત્વપૂર્ણ છે. જો તમારું મન નિષેધાત્મક પ્રકૃતિ તરફ ઝુકી રહ્યું હોય, જે તમારામાં કોઈ પણ કાર્યનો આરંભ કરવાની શકિતને અભાવ હોય અને છતાં તમે ઇચ્છતા હો કે તમારામાં નિર્માણ-નિર્મિત શક્તિનો વિકાસ થાય તો તેનો સારો ઉપાય એજ છે કે તમારે તમારા મનને ઉપરોકત દુકૃતિથી પાછી હઠાવીને દરેક વસ્તુની તરફ નિશ્ચયાત્મક દ્રષ્ટિથી જ જેવુંતમારા મનને ઉત્પાદક શકિત તરફ ઝુકાવવું. એ કાર્ય તો જ્યારે તમે બાહ્ય કાર્યથી નિવૃત્ત બનીને આરામ લેતા હો ત્યારે પણ થઈ શકે છે. નિષેધાત્મક વિચારો હમેશાં નિર્બલતા ઉત્પન્ન કરનાર છે. ખરેખર એ ઘણું જ સારી વાત છે કે આપણે આપણુ મનને કેટલીક વખત બાહ્ય પ્રપંચાથી નિવૃત્ત રાખ્યા કરવું. વખતોવખત આરામ આપવો. નિષેધાત્મક મન અને નિવૃત મનમાં ઘણે જ તફાવત છે. નિષે. ધાત્મક મન દોષથી ભરેલું છે, નિવૃત મન નિર્દોષ છે.
( ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રકીર્ણ –બેધ.
૧૧
પ્રકીર્ણ –ોધ.
(લેસદ્દગુણાનુરાગી કપૂ રવિજયજી મહારાજ ) તજવા ચોગ્ય નાશકારક પાંચ દૂષણે– જ્ઞાનનો ગર્વ, ૨ બુદ્ધિની મંદતા ( જડતા, ૩ કૂર-કઠોર વચન, ૪ રૂદ્રભાવ ( રોદ્ર-નિર્દય સ્વભાવ ), અને ૫ આસ-પ્રમાદ એ પાંચ નાશકારક દષણા આત્માની ઉન્નતિ ( ઉદય ) ઈચ્છનારાએ અવશ્ય તજવાં જોઈએ. અર્થાત ઉદયાથી જીએ ૧ જ્ઞાનને ગર્વ કરવું નહીં. ૨ મંદબુદ્ધિ રાખવી નહીં. ૩ કઠોર કટુ વચન બોલવા નહીં. ૪ બીજાનું અનિષ્ટ ઈચ્છવા-ચિન્તવવા અને બની શકે તે કરવારૂપ રૈદ્ર પરિણામ સેવવા-આદરવા નહીં. અને ૫ આળસ-પ્રમાદ અંગે ધારવાથી દૂર રહેવું. ઈતિ.
સુશ્રાવકતા–આ લેક કે પરલોક સંબંધી ફળની આશંસા રહિતપણે, ઉદાર ભાવયુક્ત, હર્ષ–પ્રકર્ષવશ રોમાંચિત સત સુશ્રાવક વીતરાગ પ્રભુની દ્રવ્યભાવથી પૂજ-ભક્તિ કરે તેમજ સાધમી જાનું વાત્સલ્ય સાચવે.
દશ પ્રકારનાં પુન્યક્ષેત્રે–૧ જિનમંદિર, ૨ જિનબિંબ, ૩ જિનઆગમ, ૪–૭ ચતુર્વિધ સંઘ, ૮ દીન-દુઃખીજનોને યોગ્ય આશ્રય દાન, ૮ જ્ઞાન-દર્શનચારિત્રને પુષ્ટિકારી પિષધશાળા, અને ઉક્ત સર્વક્ષેત્રોને સહાયક થાય એવું સાધારણ દ્રવ્ય.
વર્જવા ચોગ્ય નવ નિયાણું–અન્ય ભવમાં ૧ રાજા, ૨ ધનવાન, ૩ સ્ત્રી ૪ પુરૂષ, ૫ દેવ, ૬-૭ અ૯૫ વિષયવાસનાવાળા અને વગર વિકારવાળા દેવ, ૮ શ્રાવક અને નિર્ધન થવા, પિોતે કરેલી ધર્મકરણના ફળરૂપે માંગી લેવા એ નવે નિયાણ સુજ્ઞજનેને કરવા યોગ્ય નથી. એવા ફળની ઈચ્છા પણ વવી.
સાધુજનેને આચરવાની સાત માંડલી–૧ સૂત્ર-ગ્રહણ, ૨ અર્થ– ગ્રહણ, ૩ ભોજન-ગ્રહણ, ૪ કાળ-પ્રતિલેખન, ૫ આવશ્યકપ્રતિક્રમણ ૬ સ્વાધ્યાય અને સંથારા પારસી (શયન) સંબંધી એમ સાત માંડલી કહી છે. ઉક્ત કરણ પ્રસંગે સહુ સ્થાનવતી' સાધુ સાધ્વીએ પ્રેમભાવે સાથે મળીને ઉકત માંડલીની મયાદા સાચવી શકે છે. છતી શક્તિએ તેને અનાદર કરવાથી તેની વિરાધના કરી લેખાય છે.
પૃથ્વીમાં ભૂષણરૂપ પુરૂષ-૧ શકિતવંત છતાં ક્ષમાશીલ હય, ૨ શ્રીમંત છતાં ગર્વરહિત હોય અને ૩ વિદ્વાન છતાં ગવરહિત–નમ્ર હોય તેમનાથી પૃથ્વી ભૂષિત- અલંકૃત છે.
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. સજજન સ્વભાવ-૧ પરની નિન્દા કે હાંસી કરતા નથી. ૨ સ્વપ્રશંસા કહે કે આપ વખાણ પોતે કરતા નથી. ક અને પ્રસંગ મળતા પ્રિય અને હિતવચનોજ વિદે છે. આ સજજન સ્વભાવ ખાસ અનુમોદન અને અનુકરણ ચોગ્ય છે. વળી મેઘનાં જળ ચંદ્રની ચાંદણી, અને ઉત્તમ વૃક્ષોનાં ફળની જેમ ઉત્તમ-સજજનાની સઘળી સમૃદ્ધિ પરોપકાર માટે હોય છે.
ઉત્તમ મનુષ્ય–અકાય કરવામાં આળસુ-અનાદરવંત હોય; પરને પીડા ઉપજાવવામાં પાંગળા હોય; પરનિન્દા કરવામાં મુંગા ને સાંભળવામાં બહેરા હોય, અને પરસ્ત્રી જેવામાં જન્મા હોય, એવાં આચરણથી ઉત્તમતા આવે-વધે છે.
પરીક્ષા–શિષ્યની પરીક્ષા વિનયમાં, સુભટની પરીક્ષા યુદ્ધ-સંગ્રામમાં મિત્રની પરીક્ષા સંકટમાં થવા પામે છે, તેમ દાન-દાતારની પરીક્ષા દુષ્કાળ પ્રસંગે થવા પામે છે.
દાન પર –પાસે ધન છતાં દાન દઈ ન શકે, દાન દે છતાં સાથે વાણીની મીઠાશ ન રાખે, એ અંતરાય અને અવિવેકનું પરિણામ લેખાય. પ્રિયવચન સાથે ઉદારતાથી યથાસ્થાને વિવેકપૂર્વક દાન દેનારા સંસારમાં કોઈ વિરલા નજરે પડે છે.
યથા–-કોઈક વૃક્ષને ફળ વધે પણ શીતળ છાયા ન મળે, કયાંક શીતળ છાયા મળે પણ સુસ્વાદુ ફળ ન બેસે, ક્યાંક કંઈને કંઈ વાતની ખામી રહેલી હોય, શીતળ જળ, સુસ્વાદુ ફળ અને શીતળ છાયાવાળાં ઘટાદાર વૃક્ષેયુક્ત સરોવર કે ઈક જ સ્થળે હોય છે.
સાત પદાર્થો વૃદિ–૧ સતકીર્તિ, રે સુકુળ, ૩ સુપુત્ર ૪ વિવેક-કળા, ૫ સુમિત્ર. ૬ સદ્દગુણ અને ૭ સુશીલ એ સાતની વૃદ્ધિથી જીવને ધમ–વૃદ્ધિ થવા પામે છે.
હદયમાં ધારવા ચોગ્ય સાત પદાર્થ-૧ ઉપગાર, ૨ ગુરૂ-વચન ૧ સ્વજન અથવા સજજન, ૪ સુવિદ્યા, ૫ ગ્રહણ કરેલાં વ્રત–નિયમ, ૬ વીતરાગ દેવ, અને ૭ નવકાર મહામંત્ર એ સાત વાનાં કદાપિ વીસરવા નહીં. (ચાલુ)
વર્તમાન સમાચાર.
આપણી શ્રી જેન વેતાંબર કોન્ફરન્સની સ્ટેન્ડીંગ કમીટીની બેઠક તા. ૭-૧૧-૨૯ ના રોજ શેઠ મકનજી જે. મહેતા બાર-એટ-લે ના પ્રમુખપણું નીચે મળી હતી જેમાં કોન્ફરન્સનું અધિવેશન માહ માસ લગભગ શ્રી જુનેર ગામનું શ્રીસંઘનું આમંત્રણ સ્વીકારી ત્યાં ભરવાનો ઠરાવ કરવામાં આવ્યો હતો.
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૩
સ્વીકાર અને સમાલોચના. સ્વીકાર અને સમાલોચના.
૧ ધમ પ્રવચન–ભાગ ૧ લે લેખક આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયંધર્મસૂરિજીઆ ગ્રંથમાં જુદા જુદા પંદર લેખો કે જેમાં વૈરાગ્ય, તાત્વિક્તા, કર્તવ્ય સૂચના વગેરે જુદી જુદી ભાવનાનું પિષણ છે. તેટલું જ નહિ પરંતુ સમયને અનુસરીને અને બને ત્યાં સુધી સામાજિક દૃષ્ટિએ તે લેખ લખાયેલા તરી આવે છે, જેથી ધર્મ પ્રવચન એ આ ગ્રંથનું નામ ઉચિત છે આ મહાત્માની અનેક શુભ પ્રવૃત્તિમાંની એક આ ઉપદેશ પ્રવૃત્તિ છે. આ ગ્રંથ પ્રથમ ભાગ હોવાથી હજી બીજ લેખે ૫ણ હોવા જોઈએ એમ જણાય છે, જેથી તેઓશ્રીના સુશિષ્ય મંડળને બીજા વિભાગે સત્વર પ્રકટ થાય તેમ પ્રબંધ કરવા વિનંતિ છે. કિંમત રૂા. ૧-૦-૦
૨ આબૂ–પ્રથમ ભાગ–લેખક મુનિરાજશ્રી જયન્તવિજયજી મહારાજ, લેખક મુનિરાજશ્રીની આબુ તીર્થ ઉપરની સ્થિરતાએ આ પવિત્ર તીર્થ અને મંદિરોના ઈતિહાસ સંબંધી જન સમાજને માહિતી આપવા, જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્યના સહાયરૂપ એક ગાઈડ તરીકે આ ગ્રંથમાં આ તીર્થનું વર્ણન લખવામાં આવેલ છે. પ્રયત્ન ઉપકારક અને જાણવા લાયક છે. અપૂર્ણ હકીકતો હજી બીજા ભાગમાં આવે તેમ જણાય છે. આવી રીતે દરેક જૈન તીર્થોના વર્ણનો પુરતી તપાસના અંગે પ્રકટ થાય તે આવકારદાયક છે. કિંમત રૂા. ૧-૦-- ૦
૩ પ્રાચીન લેખ સંગ્રહ ભાગ ૧ –સંગ્રાહક શ્રીમાન આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયધર્મસૂરિજી મહારાજ. આવા પ્રથે હંમેશા ભૂતકાળના ઇતિહાસની સાંકળ જેડનાર છે તેટલું જ નહિ પરંતુ ભારતવર્ષના ઈતિહાસનું જ્ઞાન થવા સહાયક પણું થઈ પડે છે. આવા આવા સાધનો જેટલા જેટલા અંશમાં બહાર આવે તેટલા તેટલા અંશમાં ઇતિહાસને માર્ગ સરલ થતા જાય છે. શિલાલેખમાંથી આચાર્યોની પરંપરાઓ, જાતિઓ, વંશ, ગો વગેરે અનેક બાબતો ઉપર અજવાળું પડે છે. આ લેખ સંગ્રહમાં છુટક છુટક ૫૦૦) લેખો બારમા શતકથી તે સાળમા શતકના મધ્યકાળ સુધીના આવેલા છે, અને તે બધા ઘણુ ભાગે ધાતુની મૂર્તિ યો ઉપરના ન્હાના ન્હાના લેખોનો સંગ્રહ છે. જો કે આમાંથી વધારે હકીકતો ન મળી શકે છતાં તે જૈન ઇતિહાસને સહાયક રૂપ તો અવશ્ય થઈ શકે. ત્રણે થે ઉપયોગી છે. મળવાનું સ્થળ શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગ્રંથમાળા ભાવનગર.
સમયકા સંદેશ ભાગ ૧ તથા ભાગ ૨-અનુવાદક ઈશ્વરલાલ જૈન વિશારદ પ્રકાશકશ્રી આત્માનંદ જૈન ગુરૂકુળ વતી બ્રહ્મચારી શંકરદાસજી વિવિધ વિચાર માળામાં મુનિરાજ શ્રી વિદ્યાવિજજીએ જે લેખો આપેલા તેને આ હિંદી અનુવાદ છે, વર્તમાનકાળને બંધબેસતા, સામાજિક અને સમાજને ઉન્નત કરનારા લેખોનો આ સંગ્રહ મૂલ્ય એક એક આને.
આદર્શ જેન–આ ગ્રંથની આ ત્રીજી આવૃતિ છે તે જ તેની ઉપયોગીતા છે. ભવિષ્યકાળના તેજસ્વી, આદર્શ અને ચેતનવાન વીરો ઘડનારું આ લઘુ પુસ્તક કે જેમાં આદર્શના ગુઢ રહસ્ય ભરેલાં છે. તેના લેખક ભાઈ બંસીની લઘુ વય છતાં તેમના ગંભીર
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૪
માં આત્માન' પ્રકા,
અને પ્રબળ વિચારા આ મુકમાં ભરેલા છે જેથી ભાવિકામાં સાહિત્યમાં તે એક અગત્ય ને કાળા આપી શકશે. પ્રકાશક જૈન સસ્તુ સાહિત્ય પ્રચારક કાર્યાલય લેાલ ( ગુજરાત ) કિંમત આઠ આના.
શ્રી સામાયિક પ્રતિક્રમણ સૂત્ર (ભાવાર્થ )—શબ્દાચ સહિત પ્રકાશક તથા સંયેાજક ભાયાણી હરીલાલ જીવરાજભાઇ કાપડીયા ભાવનગર, મૂલ્ય રૂા ૧-૦-૦ જૈન સપ્રદાયના કેટલાક ગચ્છાના સમાયિક પ્રતિક્રમણમાં ઘણા ફેર છે. જેવા કે દીગ’ખરી, લોકાગચ્છ, સ્થાનકવાસી ગચ્છ, આ બુક સ્થાનકવાસી ગચ્છના મામાયક પ્રતિક્રમણ સૂત્રતી છે, તે ગચ્છ માં ચાલતા, શિખવવામાં આવતાં, અને તેમના તે આવશ્યક ક્રિયા કરવામાં અત્યાર સુધી સુત્રા-પાઠેની ઘણી અશુદ્ધિ ખેલવામાં, ભણુવામાં આવતા, તે દોષો દૂર કરવા આ બુકના લેખક ભાઇ રિલાલે ઘણા પ્રયાસે તેની શુદ્ધિ કરી શબ્દાર્થ, ભાવાય અને બીજી કેટલીક ઉપ યોગી વસ્તુને સંગ્રહ કરી આ ગ્રંથ પ્રકટ કરેલ છે જેથી તેમના ગચ્છ માટે તે એક ઉપયેાગી અને આવકારદાયક વસ્તુ તૈયાર કરેલ છે. જે જે ગ્રંથેાની સહાય લીધી છે તેના સાધતા આ ગ્રંથમાં આપેલ છે, તેમજ અન્ય સંપ્રદાય આપણા તપગચ્છના મુનિ મહારાજ તથા વિદ્વાન ગૃહસ્થાની પાસે પણ સરલપણે કેટલાક ભાગ શુદ્ધિ માટે તપાસરાવ્યા છે. એક દરે તેમના ગચ્છ માટે તે ઉપયાગી બનાવેલ છે.
રીપોર્ટ –શ્રી જૈન વીસાઓસવાળ ફલમ અમદાવાદ—જ્ઞાતિના ઉપયાગના કાર્યોથી તેર વર્ષ થયા સેવા કરનારી આ ક્લબને આ રીપેા છે. કેળવણીને ઉત્તેજના સ્ત્રી ઉપયાગી ક્રૂરતા પુસ્તકાલય વાંચનાલય, માંદાની માવજત દવાખાનુ વગેરેથી જ્ઞાતિસેવા કરે છે. કાય વાહી ઉત્તમ છે અને કાર્યવાહા ઉત્સાહી છે અમેા તેની ઉન્નતિ ઇચ્છીયે છીયે.
શ્રી વીતત્ત્વ પ્રકાશક મ`ડળ શિવપુરી—આઠમા નવમાં વર્ષના રીપેાટ વિદ્વાને, ઉપદેશા, સંસ્કૃત ભાષાના પડતા તૈયાર કરવાના ઉદ્દેશથી જન્મ આપેલ સંસ્થા તેના ઉદ્દેશ પ્રમાણે જૈન સમાજની સહાનુભૂતિથી કાર્ય કરી દિવસાદિવસ પ્રગતિ કરી રહેલ છે. સ્વર્ગવાસી આચાર્ય શ્રીમાન વિજયધĆાર મહારાજ અને વિદ્યમાન તેમના શિષ્ય સમુદાયના શુભ પ્રયત્ન વડે અને જૈન સમાજ ઉપર ઉપકાર કરી રહે છે. કાર્યવાહી ઉત્તમ અને રિપોર્ટમાં જણાવ્યા પ્રમાણે હિસાબ ચોખવટવાળા છે અમે તેની ઉન્નતિ ઇચ્છીયે છીયે.
નીચેના ગ્રંથા ભેટ મળ્યા છે જે સાભાર સ્વીકારવામાં આવે છે.
શ્રી રત્ન સંચય ગ્રંથ—શ્રી કચ્છી દશા ઓસવાળ મહાજન હુબલી તરફથી. ૨ વિજયધમ સૂરિના વચનામૃતાસંગ્રાહક શ્રીયુત માવ દામન શાહ કિંમત અમૂલ્ય.
૩ સમાજ ક્રાન્તિ પ્રકાશક ટી. તેમચંદ એન્ડ સન્સ રગુન મૃત્યુ સદુપદેશ.
૪ દર્શન ઔર અનેકાન્તવાદ લેખક ૫-હુંસરાજ શમાં પ્રકાશક આત્માનંદ પુસ્તક પ્રચાર મંડલ શેઠ દેવકરણુ મૂળજી તરફથી,
૫ શ્રી કરચલીયા પ્રતિષ્ટા મહાવ એક અપૂર્વ અવસર શ્રી કરચલીયા શ્રી સંઘ.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જાહેર ખબર. તૈયાર છે ! જૈન પંચાંગ,
તૈયાર છે ! ! સંવત ૧૯૮૬ ની સાલનું જૈન પંચાંગ અમારા તરફથી ઉંચા કાગળ ઉપર સુંદર, ટાઈપથી પ્રકટ થયેલ છે. આત્માન પ્રકાશના ગ્રાહકને ભેટ અને રમન્ય છુટક નકલ એક્રના અરધા આના. એકસાથે સે ન ક્લના રૂા રા પારટેજ જુદુ.
લા-શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર,
જૈન નરરત્ન ભામાશાહનું ચરિત્ર. હાલના સમયમાં ઇતિહાસનો અભ્યાસ, વાંચન, કથાઓનો આદર જૈન સમાજમાં કેટલાક અંશે વૃદ્ધિગત થતો જોવામાં આવતા હોવાથી, તેમજ દેશમાં, સમાજમાં પણ દેશ અને સમાજસેવાનો પવન જોશભેર ફેંકાતો હોવાથી; અમુક અશે અમુક મનુષ્ય તેવી સેવા કરતા-ઈચ્છતા હોવાથી પ્રસંશાનુસાર તેમની ભાવનામાં વધારે બળ મળે એ આશયથી ઇતિહાસપ્રસિદ્ધ જૈન કુલભૂષણ ક્ષામાશાહનું ચરિત્ર એતિહાસિક દષ્ટિએ તૈયાર કરાવી છપાવેલ છે. આ ગ્રંથમાં નરરત્ન ભામાશાહુના જવલત દેશ તથા સમાજપ્રેમ-સેવા અને શ્રીમાન હીરવિજયસૂરીશ્વરજીની અહાનિશ ધ્રુગધગતી જવલંત શાસનદાઝ એ અને આદર્શ સાથોસાથ ઉભા રહી રાષ્ટ્ર અને ધર્મપ્રેમના પ્રકાશ પાડી રહ્યા છે જે વાંચતાં તે સહાપુરૂષની પ્રભા આપણા જીવનમાં વણી લેવાને હેજે લલચાઈએ છીએ.
શુમારે છત્રી ફાર્મ ત્રણશે પાનાનો સચિત્ર ઉંચા કાગળ પર સુંદર ટાઈપમાં છપાવી સુશોભિત બાઈડીંગથી ગ્રંથ અલ કૃત કરેલ છે. કિ. બે રૂપીયા પાટેજ જુદું.
શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચારત્ર ( ભાષાંતર)
1 ભાગ ૧ લે તથા ર જે. ( અનુવાદક-આચાર્ય મહારાજ શ્રી અજીતસાગરજી મહારાજ )
પ્રભુના કલ્યાણુકા અને દેવાએ તે વખતે કરેલ અપૂર્વ ભકિતનું વિસ્તાર પૂર્વક વર્ણન, શ્રીસુપાર્શ્વનાથ પ્રભુને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા પછી અનેક સ્થળે વિચરી ભવ્ય જીવાને આપેલ ઉપદેશ, અનેક કથાઓ અને શ્રાવક જનને પાળવા લાયક વ્રતો અને તેના અતિચારો વગેરેનું વર્ણન ઘણું જ વિશાળ રીતે આપેલ છે. આ કથાના પ્રથામાં બુદ્ધિનો મહિમા, અદભૂત તત્વવાદનું વષ્ણુન, લૌકિક આચાર વ્યવહાર, સામાજીક પ્રવૃત્તિ, રાજકીય પરિસ્થિતિ, ધાર્મિક પ્રભાવ તથા નૈતિક જીવન વિગેરે તત્વનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. એકંદર આ ગ્રંથ માનવ જીવનના માર્ગ દર્શક, જૈન દર્શનના આચાર વિચારનું ભાન કરાવનાર એક પ્રબળ સાધન રૂપ છે. A ઉંચા રેશમી કપડાના પણ બાઈન્ડીંગના એક હજાર પાનાના બા એ ગ્રંથની કિંમત રા ૪-૮-૦ પોસ્ટ ખર્ચ જુદો. લખે—જેન મામાનદ સભા-ભાવનગર,
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir અખંડ બ્રહાચર્ય. K* અખંડ બ્રહ્મચર્ય નિસાય મનુષ્યની સૈાથી વિશેષ મૂલ્યવાન સંપત્તિ છે. પણ બ્રહ્મચર્યને માર્ગે જનાર ઘણાંક સ્ત્રી પુરૂષાનાં જીવનનાં નિરીક્ષણ પરથી જણાય છે કે એમાં બે શરતોની અપેક્ષા રહે છે. એક તો એ માર્ગ એણે પોતે સ્વરછાથી સ્વીકાર્યો હોવા જોઇએ, પરાધીનપણે નહિ, અને બીજું, મનુષ્ય ભલે બ્રહ્મચારી હોય પણ એનામાં ગૃહસ્થાશ્રમમાં અથવા કુટુંબમાં પાષાતા | ગુણાનો ઉત્કર્ષ થયે હોવા જોઈએ, અથવા તે કરવા પ્રત્યે એનો સાવધાન પ્રય- || ન હોવા જોઈએ. જો આ બે શરતો ન હોય તે બ્રહ્મચર્ય છતાંયે તેની સત્વસંશુદ્ધિ અટકી પડે. જેનામાં વાત્સલ્ય, ઔદાર્ય, આતિથ્ય અને બીજા માટે વસાવાની વૃત્તિ, અને તે છતાં પોતે અ૮૫ છે એવી નિરભિમાનતા વગેરે ગૃહસ્થના ગુણાનો ઉત્કર્ષ સહજપણે બાળપણથી જ હોય, અથવા જે પ્રયત્નથી તે આણી શકે, તેને પોતાનું જ એક ખાસ કુટુંબ વધારવાનો આગ્રહ ન રહે | અને તેને બ્રહ્મચર્ય રાખતાં અતિશય પ્રયાસની જરૂર ન પડે. જે પોતાનાં જ || બાળકા વિના વાત્સલ્ય ન અનુભવી શકે, બીજા માટે ઘસાઇ ન શકે, કે બીજા ગુણાનો ઉત્કર્ષ ન ખેડી શકે તે બ્રહ્મચર્યના પુરા લાભ ન ઉઠાવી શકે. અને સંભવ છે કે પોતાના ગુણાનો ઉત્કર્ષ કરવાના હેતુથી કોઈ પવિત્ર વૃત્તિથી વિવાહિત જીવનનાં કર્તવ્ય શુદ્ધ નિષ્ઠાથી બજાવે તો તે એવા ગુણો વિનાના ખ હમચારી કરતાં વધારે ઉન્નતિ કરે. પણ આ તો તત્વ વિચાર થયા. વ્યવહારિક દષ્ટિ એ સમાજ નાં ધારણ, પિષણ, અને સત્વસંશુદ્ધિને માટે, એ ગુણોના ઉત્કર્ષ થા હોય કે ન થયા હોય, તોપણ સર્વે એ અમુક વય સુધી તેમજ અમુક પરિસ્થિતિમાં, જેમકે મદવાડ, કાચી સુવાવડ, ધાવણું બાળક હોય ત્યારે, અને in જે સ્ત્રી કે પુરૂષ સશકત, નિરાગી અને પિતાનું તથા પોતાની પ્રજાનું' ધારણ પિષણ કરવા સમર્થ ન હોય તેમણે યાવન્યજીવન બ્રહ્મચર્ય પાળે જ છુટકે છે. એવાં પરણુનાર અને પરશુાવનાર અને સમાજને નુકશાન કરે છે. " 8 જીવન શાધન ? માંથી. For Private And Personal Use Only