Atmanand Prakash Pustak 025 Ank 12

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531297/1

Page #1

1000 1000000000000
1040000000900/
श्रीमद्विजयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः
श्री
...
आत्मानन्द प्रकाश.
॥ शार्दूलविक्रीडितवृत्तम् ॥ कश्चैतन्यवतां हृदि स्थिरतरं शेते हि साक्षीभवन् कश्चैतन्यवतां हृदि प्रचरति प्रक्षालयंस्तच्छुचम् । कं लब्ध्वा मनुजाः स्वकर्मकरणे शक्ता भवन्ति द्रुतम् आत्मानंद प्रकाशमेव न हि सन्देहोऽत्र वै विद्यते ॥
...
पु० २५ मुँ । बीर सं. २४५४. आषाढ आत्म सं. ३३.
प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
વિષયાનુક્રમણિકા,
१ अशशु आवना...
૨ જિનભકતાને.
3 श्री तीर्थ४२ यरित्र.
२८७
૪ પ્રશમસુખ પુરૂષાતનવંતને મળે છે. ૩૦૦
૫ રેખા સૂત્રેા.
२८५
૨૯૬
३०१ १० अथावसाउन
11
Reg. No. B. 431
હું વીજળીના ઝમકારે.
७ जैन धर्म.
८ प्रगतिना सूत्री.
૯ શિખરપરથી દષ્ટિપાત.
वार्षिक मूल्य ३. १) पास अर्थ ४ माना.
11889801000000
अंक १२ मो.
...
...
ભાવનગર—આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈએ છાપ્યું.
...
३०४
३०७
३१४
३१६
३१७
1000000000000000
2848888888888888846

Page #2

અમારા માનવતા ગ્રાહકોને નમ્ર વિનંતિ. દરેક સુજ્ઞ ગ્રાહકોને વી. પી.
સ્વીકારવાની નમ્ર સુચના.
(નવીન ભેટ) ચાલતા આત્માનંદ પ્રકાશ પુસ્તક ૨૫ મા તથા પુસ્તક છવીસમાં બંને વર્ષના ચાલુ નિયમ પ્રમાણે આ વખતે “ જૈન નરરત્ન ભામાશાહ ” એ નામની ભેટની બુક આપવાની હકીક્ત ગયા અંકમાં સવિસ્તર જણાવેલ છે. અમારા તરફથી દરવર્ષે વિવિધ વિષયો, તત્વ જ્ઞાન, ઈતિહાસ ચરિત્ર-કથાનુયોગ વગેરે ગ્રંથા ઉદાર ભાવનાથી ગ્રાહકોને ભેટ અપાય છે. આ ગ્રંશુમાં આવેલ ઈતિહાસિક ચરિત્ર સંબંધી ટુંક હકીકત પણ આગલા અંકમાં નિવેદન કરેલ છે, એટલે કે આટલા મોટા સુમારે પાંત્રીશ ફેમ ત્રણસેં પાનાના સચિત્ર ગ્રંથ સુશોભીત બાઈડીંગથી તૈયાર કરાવેલ છે તે તથા બીજે ગ્રં ય આગમાનુસાર મુદ્દપત્તિ નિર્ણય મુનિરાજ શ્રી મણિસાગરજી મહારાજની વતી ( આજ્ઞાથી ) આ ભેટના ગ્રંથ સાથે ક્રી (મફત) મોકલવાનો છે.
આ વખતે આ બંને ગ્રંથ વણા મેટા હોવાથી પેસ્ટ ખર્ચ કંઇ વિશેષ થાય ( ૦-૬-૦ થશે ) તે સ્વાભાવિક છે. જેથી બે વર્ષના લવાજમના રૂા. ૨-૮-૦ અને વી. પી. પાસ્ટેજ ચાજ મળી રૂા. ૨–૧૪-૦ વી. પી. થશે: તે અશાડ વદી ૮ થી બંને ગ્રંથ અમારા માનવંતા ગ્રાહકોને (લવાજમ વસુલ કરવા ) વી. પી. થી રવાના કરવામાં આવશે. જેથી મેહેરબાની કરી દરેક ગ્રાહકે દર વર્ષની જેમ આ વખતે પણ સ્વીકારી લેશે એવી વિનંતિ છે. ગ્રાહક સિવાયના બંધુઓને પ્રથમ ગ્રંથની કિંમત રૂા. ૨–૦-૦ આપવી પડશે.
અમારૂં જ્ઞાનોદ્ધાર ખાતું.
નીચેના ગ્રંથ છચાય છે. ૧ શ્રી પ્રભાવક રારિત્ર ( ભાષાંતર ) ૪ શ્રી ચંદ્રપ્રભુ ચરિત્ર ( ભાષાંતર ) ૨ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર 95
૫ શ્રી મહાવીર ચરિત્ર ૩ ભદ્ હતુતિ ( સંરકૃત)
६ श्री वसुदेव होंदी प्राकृत. ७ विलासबाईकहा अपभ्रंश छाया साथे.
ઉપરના ગ્રંથો ઘણાજ પ્રાચીન પૂર્વાચાર્ય કૃત હાઈ, કથાઓ ઘણીજ સુંદર રસિક, ભાવવાહી અને અંતર્ગત વિવિધ ઉપદેશક કથાઓ સહિત છે. નંબર ૧-Y-૫ ના ગ્રંથમાં સહાયની આવશ્યકતા છે. મહાન પુરૂષોના આવા સુંદર, સત્ય ચરિત્ર વાંચી વિચારી આત્મકલ્યાણ સાધવાની આ સુંદર તક કે જે સભાના લાઈફ મેમ્બર થઈ તેવા ગ્રંથ ભેટ મેળવી લેતા ચૂકવાનું નથી.
6

Page #3

DAANAadio
dos
POUGU
NAR
આમાનન્દ પ્રકાશ.
BACHANDAN ACHANROOPASCHERBCREADIMRO
॥ वंदे वीरम् ॥ तत्पुनर्द्विविधं कर्म कुशलरूपमकुशलरूपं च । यत्तत्र कुशलरूपं तत्पुण्यं धर्मश्चोच्यते । यत्पुनरकुशलरूपं तत्पापम धर्मश्चाभिधीयते । पुण्योदयजनितः सुखानुभवः पापोदय संपाद्यो दुःखानुभवः । तयोरेव पुण्य पापयोरनंतभेदभिन्न तारतम्येन संपवते खन्वेषोऽधममध्यमोत्तमाद्यनन्तभेदवर्तितया विचित्ररूपः संसारविस्तार इति ॥
उपमिति भवप्रपंचा कथा.
KOREA
137 AGRO
Koya
8
पुस्तक २५ मुं. । वीर संवत् २४५४. अषाड. आत्म संवत् ३३. १ अंक १२ मो.
D
अशरण भावना. (ले० अजितसागर सूरि )
(ठुमरी रागेण गीयते) कोऽपिन शरणं कोऽपिन शरणं, प्राणान्ते तव प्राणिरे । ब्रह्मदत्तचक्री म्रियमाण, स्त्रातः केन नरेणरे. ॥कोऽपि० ॥ १ ॥ जननी जनक सुतादिजनेषु, पश्यत्सु निज बन्धुरे ।। यमदूता निर्दयता भाजो, यान्ति गृहीत्वा सद्योरे. ॥ कोऽपि० ॥ २ ॥ इन्द्रादिक देवानपि मरणं, जहति न दुःख प्रयाणरे । पाण्डव कौरव दशवदनानां, मरण महो सुमतीनां रे ॥ कोऽपि० ॥ ३ ॥ मरण भयेन विनश्य जनानां, भूतल जलधि गतानां रे। काल मटेन कुतोऽपि गतेन, विहित निर्दय ग्रसनं रे. ॥ कोऽपि० ॥ ४ ॥ आमय पीडित राजकुमार स्त्रस्यन्मीन समानो रे । अशरण भावनया निःसृतवान्, अनाथ मुनि विख्यातोरेकोऽपि०॥ ५ ॥ अशरण दीन जनानां शरणं, शान्ति जिनेश्वर चरणं रे । रक्षितवान् पारापतमीशो, यो मुनिगण स्मरणीयं रे. ॥ कोऽप्रि०॥६॥
।

Page #4

ર૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
भवसागर गत दुःख मनेकं, मनसि विचिन्त्य निकाम रे । अजित पदं भज चेतन ! सततं, परमाऽमृत सुख कन्दरे. कोऽपि०॥७॥
આ જિન ભક્તોને. તો
OિOL -
(શ્રીપારસ પ્રતિમા સિદ્ધગિરિમાં મહિતલ મહિમા વિસ્તરણ–એ રાગ) સહુ જૈનો પ્રેમે આ ખંતે, પ્રભુજીના દર્શન કરવા અરિહંત સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, સાધુ સહુ ગુણ વર્ણવવા. રે ભજન કીધે એકાગ્ર ચિત્તથી, પ્રભુની તમપર હેર થશે; દુખડાં ટળશે સુખડાં મળશે, જેતું કરતું આવી મળશે. સુતાં ઉઠતાં દુ:ખમાં સુખમાં, પ્રભુજી કદિયે નવ વિસરશે; યદિ જાવ ગમે ત્યાં પરદેશે પણ પાલન ધર્મતણું કરજે; ચાહે ગમે તેવા દુ:ખમાં, ધમોસ્થા ઢીલી ના કરશે; પ્રભુજીને ઘટ મંદિરમાં સ્થાપી, ખંતથી ભજન કરજે. યદિ જાવ ગમે તેવા દેશે પણ, પ્રભુ ભક્તિ નવ ભૂલી જશો; જે હાય ન દહેરૂં પ્રભુજીનું તે, ઘટમંદિરમાં પ્રભુ મરજે; તમ ધર્મ સ્તંભ સુ સાધુઓને, નિત્ય સમાગમ દાખવજે; એ રીતે ઉજવલ જૈન ધર્મનાં, મહિમા જગને વર્ણવજે. સાતે વ્યસનથી અળગા રહેજે, દૂષ્ટ સંગ જરી નવ કરજે ને જીવ દયાને સુત્ર બનાવી, ભૂત માત્રની દયા કરજે; રે નાના જીવની રક્ષા કરીને, મોટા જીવને ના હો; એ રીતે પરધમી કેરા, સહુ આક્ષેપ જલદી હરજે. રે કતલો સહુ અટકાવા માટે વિદેશી વસ્ત્રો સહુ તજશે; હસ્તે કાંતેલી સાથે વણેલી, પવિત્ર ખાદી વાપરજે; એ રીતે ભારતનાંજ સનાતન હુન્નરની રક્ષા કરજે, ને એ રીતે તમથી બનતી, તમ દેશતણું સેવા કરજે. રે છેલ્લે મારી અજ એટલી, ગ્રહી શકો તેવું ગ્રહજે; ને ધમતણી વળી દેશત, તમથી બનતી રક્ષા કરજે, રે સ્વર્ગેથી તમ દેશે સહેજે, ઝટ નંદનવન ઉતરશે; દુ:ખડાં ટળશે સુખડાં મળશે, પ્રભુજીની તમપર મહેર થશે. (૬)
કેશવલાલ લક્ષ્મીચંદ–ઘાટકુપર.

Page #5

" શ્રી તીર્થકર ચરિત્ર.
૨૭
VIEW IIM કે
ZATEZATEZA
ત અગ્યાર અંગેમાં નિરૂપણ કરેલ તે શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર.
E
=ાજા
li[E [\\||
III (EIL | Edui
III IIHM/WITH ITIES Ell VEDIEND |
HIDE Ellul S
full ally
(ગતાંક ૨૭. થી શરૂ ) પ૬–વિમલનાથ ભગવાનને છપન્ન ગણે અને છપન્ન ગણધરો હતા. પ-મલ્લિનાથ ભગવાનને મન:પર્યવજ્ઞાનવાળા સત્તાવન સો (શિ) હતા.
૫૯–સંભવનાથ ભગવાન ઓગણસાઠ લાખ પૂર્વ સુધી ગૃહસ્થપણે રહ્યા અને પછી અણગાર થયા. મલ્લિનાથ ભગવાનને ઓગણસાઠ સો અવધિજ્ઞાનીઓ હતા.
૬૦–વિમલનાથ ભગવાન સાઠ ધનુષ્ય ઉંચા હતા. દર–વાસુપુજ્ય ભગવાનને બાસઠ ગણે અને બાસઠ ગણધર હતા.
૨૩–ષભદેવ ભગવાન કૌશલિક ત્રેસઠ લાખ પૂર્વ સુધી રાજપદે રહ્યા અને પછી લોચ કરીને અણગાર થયા.
૬૪-દરેક ચક્રવતિને ચોસઠ લટ્ટીવાળો મેંઘે મુક્તામણિહાર હોય છે.
૬૫.–સ્થવિર માર્યપુત્ર પાંસઠ વર્ષ સુધી ગૃહસ્થપણે રહ્યા પછી લેચ કરી અણગાર થયા.
૬૬.–શ્રેયાંસનાથ ભગવાનને છાસઠ ગણે અને છાસઠ ગણધરો હતા.
૬૮–ઘાતકીખંડમાં અડસઠ ચક્રવર્તિ વિજયે છે અને અડસઠ રાજધાનિઓ છે, ત્યાં ઉત્કૃષ્ટપણે અડસઠું અરિહંત થયા છે થાય છે અને થશે. એજ પ્રમાણે ચક્રવતિ બળદેવ અને વાસુદેવ માટે પણ (અડસઠ હોય છે એમ) સમજવું. પુષ્કરવાર દ્વીપાર્ધમાં અડસઠ વિજયો હોય છે. યાવ-અડસઠ રાજધાનિઓ. તીર્થકર ચક્રવતિ બળદેવ અને ” વાસુદેવ હોય છે. વિમલનાથ ભગવાનના સાધુઓની ઉત્કૃષ્ટ સંપદા અડસઠ હજારની હતી.
૭૦.–શ્રમણ ભગવાન મહાવીરના સાધુઓ વર્ષાઋતુમાં એક મહિનો અને વીશ રાત્રિ ગયા પછી અને સિત્તેર રાત્રિ દિવસ શેષ રહેતા વર્ષા સ્થાનમાં વસે છે (પષણ કરે છે). પુરૂષાદાનીય પાર્શ્વનાથ ભગવાન સંપૂર્ણ સીત્તેર વર્ષ સુધી દિક્ષા પર્યાય પાળીને સિદ્ધ થયા બુદ્ધ થયા યાવત્ સર્વ દુ:ખેને નાશ કરનારા થયા, વાસુપૂજ્ય ભગવાન સીતેર ધનુષ્ય ઉંચા હતા.
૭૧–અજીતનાથ ભગવાન એકત્તર લાખ પૂર્વ સુધી ગૃહસ્થપણે રહ્યા ૮આવશ્યક સૂત્રમાં શ્રેયાંસનાથના ગણધરે છોતેર કહ્યા છે.–ીકાકાર.

Page #6

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પછી લોચ કરી અણગાર થયા. એજ પ્રમાણે સગર ચક્રવર્તિ પણ એકોતેર લાખ પૂર્વ યાવત.(ગૃહસ્થપણે રહી. ) અણગાર થયા.
૭૨–શ્રમણ ભગવાન મહાવીર તેર વર્ષનું સર્વ—આયુષ્ય પાળીને સિદ્ધ થયા બુદ્ધ થયા યાવત્..(મુક્ત થયા પરિનિર્વાણુવાલા થયા અને સર્વ દુખનો ) નાશ કરનારા થયા. સ્થવિર અચલભ્રાતા તેર વર્ષનું સંપૂર્ણ આયુષ્ય પાળીને સિદ્ધ થયા. યાવત–સર્વ દુખ રહિત થયા.
૭૩.--વિજય બળદેવ તેરલાખ વર્ષનું સર્વ-આયુષ્ય પાળીને સિદ્ધ થયા થાવત–સર્વ દુ:ખ રહિત થયા.૯
૭૪–સ્થવિર અગ્નિભૂતિ ગણધર ચુમોતેર વર્ષનું સર્વ આયુષ્ય પાળીને સિદ્ધ થયા. યાવત–સર્વ દુખ રહિત થયા.
૭૫–પુષ્પદંત સુવિધિનાથ ભગવાનને પંચોતેરસે કેવલીઓ હતા. શીતલનાથ ભગવાન પંચોતેર હજાર પૂર્વ સુધી ગૃહસ્થપણામાં રહ્યા અને પછી લેચ કરી અણગાર થયા. શાંતિનાથ ભગવાન પંચોતેર હજાર વર્ષ સુધી ગૃહસ્થપણે રહ્યા અને પછી લોચ કરી અણગાર થયા.
૭૭.-ભરત ચક્રવર્તિ સ તેર લાખ પૂર્વ સુધી કુમાર (યુવરાજ ) પણે હતા અને પછી મહારાજાના પદે અભિષેક કરાયા. અંગવંશના સતેર રાજાઓ મુંડ થઈ અણગાર થયા. - ૭૮.–સ્થવિર અર્થાપિત અઠતેર વર્ષનું સર્વ આયુષ્ય પાળીને સિદ્ધ થયા, ચાવ–સર્વ દુખ રહિત થયા.
૮૦.શ્રેયાંસનાથ ભગવાન એંશી ધનુષ્ય ઉંચા હતા. ત્રિપૃષ્ણ વાસુદેવ— અચલબળદેવ એંશી શી ધનુષ્ય ઉંચા હતા. ત્રિપૃષ્ઠ વાસુદેવ એંશી લાખ વર્ષ સુધી મહારાજ પદે રહ્યો.
૮૧ –કુંથુનાથ ભગવાનના એકાશી સો મન:પર્યવ જ્ઞાની હતા.
૮૨.–શ્રમણ ભગવાન મહાવીર બાશીમ અહોરાત્ર ગયા પછી એક ગર્ભમાંથી બીજા ગર્ભમાં સંહરાયા.
૮૦–શ્રમણ ભગવાન મહાવીર બાશી રાત્રિ દિવસ જતાં યાશીમે રાત્રિ દિવસ (અહોરાત્ર) વર્તતો હતો, ત્યારે એક ગર્ભમાંથી બીજા ગર્ભમાં સંહરાયા. શીતલનાથ ભગવાનને ગ્લાશી ગણે અને વ્યાશી ગણધરો હતા. *૧૦, સ્થવિર મંડિત પુત્ર વ્યાશી વર્ષનું આયુષ્ય પાળીને સિદ્ધ થયા. યાવત્ –
૯ આવશ્યક સૂત્રમાં વિજ્ય બળદેવનું આયુષ્ય પંચોતેર લાખ વર્ષનું કહ્યું છે–ીકાકાર, - ૧૦ આવશ્યક સત્રમાં શીતળનાથ ભગવાનના એકાશી ગણધરે કહ્યા છે.-દીકાકાર,

Page #7

શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર.
૧૯૯
સર્વ દુખ રહિત થયા. ઋષભદેવ ભગવાન કાશલિક ત્યાશી લાખ પૂર્વ સુધી ગૃહસ્થપણે રહ્યા અને પછી લેાચ કરી અણુગાર થયા. ભરત ચક્રવર્તિ ત્યાશી લાખ પૂર્વ સુધી ગૃહસ્થપણે રહ્યા અને પછી જીન થયા. કેવલી સજ્ઞ અને સ ભાવદશી થયા.
૮૪.—ઋષભદેવ ભગવાન્ કેાલિક ચેારાશી લાખ પૂર્વનું સંપૂર્ણ આયુષ્ય પાળીને સિદ્ધ થયા, બુદ્ધે થયા યાય–દુ:ખ રહિત થયા. એજ રીતે ભરત માડું અળિ બ્રાહ્મી અને સુંદરી. શ્રેયાંસનાથ ભગવાન ચેારાશી લાખ વર્ષનું સ આયુષ્ય પાળીને સિદ્ધ થયા. યાવ-દ્રુ:ખ રહિત થયા. ત્રિપૃષ્ટ વાસુદેવ ચારાશી લાખ વનુ સ આયુપાળીને અપ્રતિષ્ઠાન નારકમાં નારકીપણે ઉત્પન્ન થયા, ઋષભદેવ ભગવાન કાલિકને ચેારાશી હજાર સાધુએ હતા.
૮૬.પુષ્પદંત-સુવિધિનાથ ભગવાનને છયાશી ગણેા અને યાશી ગણધર હતા. સુપાર્શ્વનાથ ભગવાનને છયાશીસા વાદીઓ હતા.
૮૯.—ઋષભદેવ ભગવાન કાલિક આ અવસર્પિણી કાળના ત્રીજા સુષમ દુ:ખમ આરામાં અંત ભાગના છેલ્લા નેવ્યાશી પખવાડીયા ખાકી રહ્યા ત્યારે કાલધર્મ પામ્યા. યાવત....( અન્તકર્યાં સિદ્ધ થયા બુદ્ધ થયા મુક્ત થયા ) સર્વ દુખ રહિત થયા. શ્રમણ ભગવાન મહાવીર આ અવસર્પિણી કાળના દુઃષમ સુષમ નામે ચેાથા આરાના અંતભાગમાં નેવ્યાશી પખવાડીઆ ખાકી રહ્યા ત્યારે કાલધર્મ પામ્યા. યાવતુ....સર્વ દુ:ખરહિત થયા. હરષેણ ચક્રવર્તિ નેવાશી સે। વર્ષ સુધી મહારાજા પદે રહ્યો. શાંતિનાથ ભગવાનને આર્યોની ઉત્કૃષ્ટ સંપદા. નેવાશી હજારની હતી. ૧૧
૯૦.—શીતલનાથ ભગવાન નેવું ધનુષ્ય ઉંચા હતા. અજીતનાથ ભગવાનને નેવું ગણુા અને નેવુ ગણધરો હતા. એજ રીતે શાંતિનાથ ભગવાનને પણ. ૧૨ સ્વયંભુ વાસુદેવે નેવુ વર્ષ પૃથ્વીને વિજય કર્યા.
૯૧.કુંથુનાથ ભગવાનને એકાણુસા અવધિજ્ઞાનીઓ હતા.
૯૨.સ્થવિર ઈંદ્રભૂતિ (ગણુધર) ખાણું વર્ષતુ સ આયુષ્ય પાળીતે સિદ્ધ થયા બુદ્ધ થયા.
૯૩.—ચ'દ્રપ્રભ ભગવાનને ત્રાણુ ગણેા અને ત્રાણુ ગણધરા હતા.
* આવશ્યક સૂત્રમાં મતિપુત્ર ગણધરને ગૃહસ્થપર્યાંય ત્રેપન વર્ષના કહ્યો છે. તે જરા વિચારવા જેવુ' છે.—સૂત્ર ૬૫ ની ટીકા.
*૧૧ આવશ્યક સૂત્રમાં ૬૧૬૦૦, આર્યએ કહી છે જે મતાંતર છે.ટીકાકાર. ૧૨ આવશ્યક સૂત્રમાં ૨ાજીતનાથ ભગવાનના પંચાણુહાર અને શાંતિનાથ ભગવાનના મંત્રિશ હજાર ગણુધરા કહ્યા છે.——ટીકાકાર.

Page #8

૩૦૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
શાંતિનાથ ભગવાનને ત્રાણુ ચદ પૂવી હતા. ૯૪–અજીતનાથ ભગવાનને ચારાણુ અવધિજ્ઞાનીઓ હતા.
લ્પ–સુપાર્શ્વનાથ ભગવાનને પંચાણુ ગણ અને પંચાણુ ગણધરે હતા. કુંથુનાથ ભગવાન પંચાણું હજાર વર્ષનું પરમાણુ પાળીને સિદ્ધ થયા બુદ્ધ થયા. થાવત–સર્વ દુઃખરહિત થયા. સ્થવિર માર્યપુત્ર પંચાણું વર્ષનું સર્વ આયુષ્ય પાળીને સિદ્ધ થયા બુદ્ધ થયા. યાવત–સર્વ દુઃખરહિત થયા.
૯૬.–દરેક ચન્નતિને છનું છનું ક્રોડ ગામે હતા.
૯૭– હરિણુ ચક્રવર્તિ કાંઈક ઓછા એવા સત્તાણું સો વર્ષ સુધી ગૃહસ્થ પણે રહ્યા અને પછી લેચ કરી અણગાર થયા.
(ચાલુ) ઉષા ઉજવણજારાજાના
- પ્રત્યક્ષ પ્રશમ સુખછે પુરૂષાતનવંતને અહીં જ મળે છે.
૧ પ્રશમ જનિત અવ્યાબાધ સુખના અભિલાષી હાઈ ચારિત્ર-ધર્મમાં સુતિ એવા સંત સાધુજનને સર્વદેવને મનુષ્ય યુકત આ લેકમાં શી ઉપમા આપી શકાય ?
૨ સ્વર્ગનાં સુખ પરોક્ષ છે અને મેક્ષ સુખ તે વળી અત્યન્ત પરોક્ષ છે ત્યારે પ્રશમ સુખ પ્રત્યક્ષ છે અને તે સ્વાધીનને સહેજે પ્રાપ્ત થઈ શકે એવું છે. કોને ? તે કહે છે.
૩ મદ-માન-અહંકાર અને કામ વિકારને ટાળનારા તથા નિર્મળ મન, વચન કાયાને ધારણ કરનારા અને પરની આશા તૃષ્ણાને મારનારા એવા સુવિહિત સર્વદેશીત સંયમને સેવનારાઓને અહીંજ મોક્ષ છે.
ખરું ત . ૧ માથું મુંડાવ્યા માત્રથી સાધુ થવાતું નથી. કારનો ઉચ્ચાર કરવા માત્રથી બ્રાહ્મણ થવાતું નથી. અરણ્યવાસ સેવવા માત્રથી મુનિ થવાતું નથી અને ભગવાં વસ્ત્ર કે વકલ ધારવા માત્રથી તાપસ થવાતું નથી.
૨ સમતા રસમાં (શાન્ત ઉપશમ ભાવમાં ) ઝીલવાથી સાચા સાધુ-શ્રમણ થવાય છે, શુદ્ધ બ્રહ્મચર્ય પાળવાથી ખરા બ્રાહ્મણ થવાય છે. આત્મજ્ઞાન (અધ્યાત્મ લક્ષ્ય ) પામવાથી મુનિ–ભાવ નિગ્રંથ થઈ શકાય છે. અને વિવેકપૂર્વક તપ કરવાથી ખરા તાપસ બની શકાય છે.
૩ બ્રહ્મચર્યાદિક શુદ્ધ કરણ વડે બ્રાહ્મણ, શરણાગત નિર્બળનું રક્ષણ કરવાથી ક્ષત્રિય, શુદ્ધ વ્યવસાય વડે વૈશ્ય અને અન્યની એશીયાળી–તાબેદારી વડે શુદ્ર કહેવાય છે.
ઈતિશમ લેર સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી મહારાજ

Page #9

૩૦૧
રેખાસૂત્રો. @@Ba૦9E%aaછે. » રેખા સૂત્રો. BERZEUeas
(ગતાંક પૃષ્ટ ૨૫૧ થી શરૂ ) ૩૦ દુ:ખની કુદરત ખરી રીતે સમજવાની શકિત આગલ છે દુઃખ એ અંધકાર છે અને સુખ એ પ્રકાશ છે.
૩૧ દુઃખ એ કંઈ તમારી હારને દૃષ્ય પદાર્થ નથી એતો તમારા પોતાના અંત:કરણને અનુભવ છે. - ૩૨ જુદા જુદા પદાર્થોને સ્વભાવ અને તેના પરસ્પરનો સંબન્ધ એ બેની સમજવાની ખામીને લીધે દુ:ખ ઉત્પન્ન થાય છે.
૩૩ હદ વગરના સુખપર અહંપદથી નખાએલો શુદ્ર પડછાયે છે તેમ સુખને અસીમ પ્રકાશ અને હારૂં સ્થલ શરીર વચ્ચે રાહુરૂપી સ્વમનોકામના આડી આવે છે.
૩૪ મહાવીરને હું અંશ છું એ સ્કુરણ થતાં મને મારા સિવાય દુઃખ દેનાર વિશ્વમાં કોઈ છે નહિ.
૩૫ શત્રુ તરીકે વર્તનારના પ્રયાસે ધુડપર લીંપણ સરખા નિવડે છે.
૩૬ હે મનુષ્ય ? અહંપદનો ક્ષણિક પડછાય છે અને હારી દુનિયાએ હારી પ્રતિ છાંયા છે. આ કુદરતને કાયદો સમજ તેને માન આપવું એનું નામ સમતા.
૩૭ તમે તમારી ઈચ્છા પ્રમાણે બાહ્ય સ્થિતિ સુધારવા સમર્થ છે, માત્ર એટલી જ સરતે કે તમારી આંતરિક જીદગી સુધારવા તમારે દ્રઢ ઠરાવ કરવો પડશે.
૩૮ શ્રદ્ધા ને જ્ઞાનમાં મજબુત થાઓ એટલે તમે પોતે પિતાને લાયક બનાવી શકશે.
૩૯ તમારા મનને જેવો આકાર આપશે તેવું તમારું ભવિષ્ય બંધાશે. તમે જ તમારા ભાગ્ય-નસીબના કડીયા છો ગરિબાઈની કાળી જમીનમાં ઉત્તમ પુરૂષ રૂપી પુષ્પ ખીલે છે.
૪. ગુલામીની સપાટીથી ઉંચે ધ્રુવના તારા તરફ નજર કરે. જુલમ તે શિક્ષણનું પહેલું પગથીયું છે. જે આજે જુલમ ગુજારે છે તે કાલે જુલમ સહશે.
૪૧ ખરાબ સંજોગોને લાભ લહી તેમાંથી માનસિક અને આત્મિક બળ કેળ
૪૨ વિકારમય આત્માની ગુલામીમાં તે તમે નથી ? અંદર તપાસ અને નુકસાન તે પિતાની ભુલનું જ પરિણામ છે. હૃદય શુદ્ધિ શીવાય આબાદિ થતી નથી.

Page #10

૩૦૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ૪૩ લકિમી માટે જંખના કરવી તે મુર્ખતા છે, હારની લક્ષ્મીવડે દુઃખમાં પડાય છે, પરન્તુ નિતિ દેવી જ્યાં સુધી લક્ષ્મીને સમજાવીને પાસે લાવે નહિ ત્યાં સુધી લક્ષ્મી દેવી તમારી પાસે લાંબો વખત નહિ ટકે.
૪૪ સુખ બાહ્ય સંજોગો પર નહિ પણ આંતરિક સ્થિતિ પર આધાર રાખે છે અને પરિપકવ સમયે આપોઆપ આબાદિ આવી ભેટે છે.
૪૫ આત્મિકજ્ઞાનને ધીમે પણ મક્કમ પગલે વધારો કરો. સવ જ્ઞાનમાત્ર આત્મ નિગ્રહ મારફતેજ મળી શકે છે.
૪૬–જેટલા પ્રમાણમાં એક મનુષ્ય સંયમ પાળે છે ( આત્મ નિગ્રહ) કરે. છે તેટલા પ્રમાણમાં તે બાહ્ય સંજોગે પર કાબુ મેળવવામાં સમર્થ બને છે.
૪૭–ઈચ્છિત પદાર્થ જ સામે ગતિ કરો; તેમ આગળ પાછલનું બધુ એકઠું થએલ એક જગ્યાએ ભેગુ થાય છે તેને પચાવવા અથવા હઠાવવા શ્રદ્ધા અને નિશ્ચય એ જીંદગીના મુખ્ય પાયાને ઉપયોગ કરે.
૪૮–મનો શાન્તિ પ્રાપ્ત થાય કે તરત તેનો લાભ લેવા જોઈએ, નહિતર ચિંતા નાની બારીએથી પ્રવેશ કરે છે ત્યારે બુદ્ધિ ચતુરાઈ મેટા દ્વારેથી છટકી પલાયન કરી જાય છે.
૪૯–આક્ષણિક તરંગપર જય મેળવવો તે સોનેરી દોરીમાં રસ ગ્રથિત ગ્રહણ કરવા બરાબર છે, જેમ ક્ષણિક તરંગપર અંકુશ મેળવશે તેમ પિતામાં એક નવી શકિત ઉત્પન્ન થશે.
૫૦શરિરની સ્થિતિનો ઘણે આધાર મનુષ્યના શુભ વિચારેપર રહેલે અને માંદગી તે ગુસ્સે થયેલા ઈશ્વરને દંડ નથી તેમ વિધાતાની કસેટી નથી પણ સ્વયં પાપનું પરિણામ છે.
૫૧- જેનું પવિત્ર મને બળ ચારે બાજુએ ફેલાયેલ છે તેના શરીરથી રોગ દુર નામે છે. સંપુર્ણ રોગથી બચવા માગતા હોતો પર–અપર વિચારોને પરસ્પર સંગીન બનાવો.
પર–પ્રસન્નતાના પવિત્ર વિચારોને મનમાં દાખલ કરે, નસેનસમાં શુભેચ્છા ને ધોધમાર પ્રવાહ હેરાવો-ઇર્ષ્યા દૂર કરો. વહેમનો ત્યાગ કરે. ચિંતાને દેશવટો આપ સ્વાર્થીબંતાને ધકકો મારે. ને સાથે જ અજીતા-પીત્ત પ્રકૃતિ દુર્બળતાદિ સર્વ દુઃખ જડ મુળથી જાશે.
૫૩–આપણા વિચારોને વ્યવસ્થાસર ગોઠવતા શીખો, અર્થ ગાંભિર્યથી ચુકત “ ત્યાગ કરો” આ વાકયને છાતી પર કોતરી રાખે. શ્રદ્ધા ઉપર વિજય, વાવટે ફરકા આ પ્રમાણે કરવાથી સદ્ વિચારોને સસ્ત્રયોના પરિણામરૂપ તમને અવશ્ય શુભ ફલ પ્રાપ્ત થશે.
– ચાલુ.

Page #11

રેખાસૂત્રેા.
૫૪-કેવલ ઈચ્છા કરવાથી નિરાશા સિવાય, કાંઇ પ્રાપ્ત થતું નથી. નસીમ ગમે તેવું વિચિત્ર હોય પણ નસીબને મનાવનાર વિધાતા તમા પોતે છે તેા સારૂં
બનાવી શકશે.
૩૦૩
૫પ—નાના કાર્યો સ્હેલાઇથી પાર પાડતા શીખે તે મ્હોટા કાર્ય કરવાની શક્તિ તેની મેળે પ્રાપ્ત થશે. માટે તમારા મનેાખળ એકત્ર કરી એકજ ખાખતપર વાપરતા શિખા, નિસ્વાથી મની કાર્ય પછાડી પડેા જેથી તમારે પ્રભાવ-વિજય ચિર સ્થાયી આદ્ય બનશે.
૫૬-જો મહાન શિત મેળવવા ઇચ્છતા હેા તા માન, ગાંભીય અને ધૈર્ય ધારણ કરવાની સૈા કરતાં વિશેષ જરૂર છે. સાથે સાથે વિકારેાની જે સમયે અસર થાય તે વખતે શાન્ત અડગ રહી શકે છે, તેજ ખરા સામર્થ્યવાળા ધીર પુરૂષ કહી
શકાય છે.
૫૭—જગતના ભલા માટે કાર્ય કરનારી કિતએ સાથે આતપ્રાત થઇ કાર્ય કરનારાજ કાર્ય કરી શકે છે. પરન્તુ સંચયાત્મા વિનશ્યતિ જેના મનમાં સંશય પેદા થાય છે તે મનુષ્ય પેાતાના કાર્ય માં આરપાર જઇ શકતા નથી.
૫૮—સુખ ને દુ:ખનેા વસ્તુના અભાવમાં કે બાહ્ય વસ્તુ ઉપર આધાર હાતા નથી તેમ, અજ્ઞાનતાથી ઉદ્ભવેલી ને સ્વાર્થથી બલીષ્ટ ખનેલી માન્યતા દુ:ખરૂપ છે અને દુ:ખનું મૂળ કારણ સ્વાર્થ છે.
૫૯ —કામાદિ શત્રુએ પાતાના સેવકા પાસેથી અધિક સેવાની આશા રાખે છે.
૬૦—ઈચ્છા માત્રના ત્યાગ કરવા તે સ્વર્ગના સાક્ષાત્કાર છે. ક્ષણિક દ્રવ્યાપર રાગ ધરવાનું–તલસવાનુ છેાડા તા શાશ્વત વસ્તુનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે.
૬૧—સ્વાર્થોધ અને સ્વાર્થ વિચારાથીજ સુખના દ્વાર અન્ય રહે છે. પરન્તુ સ્વાર્થી ધૃતાદિ છેડા તા સર્વ સુખનું રહસ્ય સાથે તમે સુખના ઉંચામાં ઉંચા શિખરપર પહોંચી શકશે। અને સુખ દેવી સ્વય' ખેાલી ઉઠશે કે આજથી હું તારી છુ. હારા સુંદર વિચારા કાર્યથીજ તને વશ થયેલ છું.
૬૨—સુખની માફક વૈભવના આધાર આંતર ગુણેાપર રહેલ છે. એ ખીલવશે તેા વાદળ રહિત આન≠ પ્રકાશમાં મસ્ત થઇ ક્રીડા કરી શકશે.
૬૩—પ્રેમ અને સહ્વાના સનાતન નિયમમાં સપૂર્ણ વિશ્વાસ રાખાજગત્ પીતા ‘મહાવીર યુદ્ધ-તથા પયગ’અરે પરમ તત્વ ઉપર શ્રદ્ધા રાખી હતી તેથીજ “ હું તે પરમ તત્વ છુ ” એ વાક્ય વિદ્યુત જેમ મુખથી બ્હાર પડેલ છે. ઇસુએ પણ હું અને મારા પિતા એક છીએ તે પણ શ્રદ્ધાથીજ. માટે આકર્ષણ શક્તિ જોઇતી હાય તા પરમ તત્વ પ્રકાશમાં લાવેા.

Page #12

૩૦૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
૬૪–નિરંજન પ્રભુ મહાવીરે પણ ધ્યાનમાં મગ્ન થઈ એવું સિદ્ધ કર્યું કે અપ્પા તો પરમ કરવા આત્મા એજ પરમાત્મા છે. મુસ્લીમ ભકત કવિ મનસુરે જાહેર કર્યું કે અનલ હેક-હું તે સુખી છું. હિન્દુ યોગીઓએ તત્વે મણિ તું જ તે છે આવા વાક્યો આત્મ સંશોધકોએ પ્રગટ કરેલ છે.
૬૦
૬૦ ૦
૦ ૦
૦
૦ ૦૪૦
૦ ૦
૦
આ વિજળીના ઝબકારે.
(લેખક:-મનસુખલાલ ડાહ્યાભાઈ શાહ, વઢવાણ કેમ્પ.) જીજ્ઞા ની પુરૂષનું કથન છે કે “વિજકે ઝબુકે મોતી ટ્રેઈલે તું
sી પ્રેઇલે ” એ સુંદર વૈરાગ્યમય વચન ઉપર વારંવાર વિચાર
Iી કરવાની બહુ જ જરૂરીયાત સર્વ માટે લાગે છે. જેમ અષાડ માસમાં ક્ષણે ક્ષણે વિજળી ઝબક ઝબક થતી હોય છે અને તે અરસામાં પૂર્ણ ચીવટ રાખી હોય તો જ તેની લાઈટમાં કે પ્રકાશમાં મેતી પરોવી લેવું હોય તો પાવી લેવાય છે. તેમ જીવનમાં આત્મ-કલ્યાણ સાધવા માટે પણ એ ઉપનય ઉતાર ઘટે છે.
વિજળીનો ઝબકારે ક્ષણમાં આવ્યું અને ક્ષણમાં અદ્રશ્ય થઈ ગયે, જે વખતે પ્રકાશ હાથ લાગ્યો તે વખતે કામ કાઢી લીધું હોય તો ફળીભૂત થયું ગણાય, તેમ આપણું જીદગાનીના ક્રમમાં આત્મ-સાધન સાધી લેવા પળે પળે જાગ્રત થઈ કાંઈને કાંઈ ધર્મ–કરણ કરી લીધી હોય તે હાથ લાગેલા સમયની સાર્થકતા થઈ ગણાશે! પ્રમાદમાં પડી રહી જીવનની ઉન્નતિ માટે જે કાંઈ પણ કરીશું નહિ તે સાંપડેલો સમય ચાલ્યા જશે, એતો વિજળીના ઝબકારાની માફક વ્યતીત થઈ જશે, અને પાછળથી પૂર્ણ પસ્તાવું પડશે !
જેમ આકાશમાં પૂર્ણ અંધી ચડી ગઈ હોય ત્યારે કાંઈ પણ દેખાતું નથી, કાંઈ પણ સુઝતું નથી કે શું કરવું એની ગમ પણ પડતી નથી અને માત્ર અંધારામાં ગોથાં ખાઈ આમ તેમ આથડતાં આથડતાં જે વિજળીનો ઝબકારો થઈ ગયો તેમાં ઈષ્ટ સ્થાનક મેળવી લીધું, અગરતો ઈષ્ટ કાર્યની સિદ્ધિ કરી લીધી તેજ ઠીક છે, એમ સમજીને સંપૂર્ણ તૈયારી કરી એ રીતે કાર્ય સફળતા જેમ કરી લઇયે છીયે તેવી જ રીતે આ જીવન ક્ષણભંગુર છે ! અજ્ઞાનની આંધી તરફ છવાઈ રહી છે ! પ્રમાદના સેવન આડે કાંઈ ગમ પડતી નથી ! એવા પ્રસંગે સજજ થઈને જ્ઞાન-રૂપ વિજળીના ઝબકારે જાગી જઈને આત્મ-કલ્યાણમાં તત્પર થઈ

Page #13

વિજળીના ઝબકારે.
૩૦૫ જવું એ સમજાય તે જ કાર્યની સિદ્ધિ થઈ ગણાય, તેજ જીવનની સાર્થકતા કરી ગણાય, તે જ ક્ષણભંગુર દેહમાંથી અજરામરતા પ્રાપ્ત કરી શકાય અને તેજ ખરેખરા ચેત્યા એ જાણી શકાય ! નહિતો આવ્યા અને ગયા એ રીતે ભવ-ચકને એક આંટો વધ્યો કહેવાશે !
જેમ વિજળીના ઝબકારો પલકમાં પલટી જાય છે, તેમ આ જગની સર્વ વસ્તુનો પલટો પલકમાં જ સમજી લેવાનું છે. નિશ્ચયથી સમજી લેવાનું છે કે નથી રહેવાની એ હેલાતો કે નથી રહેવાની એ ઠકુરાઈ ! નથી ટકવાની એ સુખ સાહ્યબી કે નથી ટકવાની એ માયા-લક્ષમી! સર્વ અહિંજ પડયું રહેવાનું છે. આપણે મોહ વશાત્ નહિ મૂકીયે પરંતુ એક વખત તે અંતે સર્વ મુકવાનું જ છે, એમ સમજી અસારમાંથી સાર મેળવવા ઉત્સુક થવું જરૂરનું છે. સુંદર દેહ પામ્યા, છતી ઋદ્ધિ-સિદ્ધિમાં જામ્યા, ધર્મની અનુકૂળ સામગ્રી મેળવી, બધું બરાબર રીતે પ્રાપ્ત કર્યું છતાં એ સામગ્રીથી ધર્મવસ્તુ મેળવવા દુર્લક્ષ રાખ્યું તે પછી શું કામનું?
વિજળીના ઝબકારાની માફક એક ક્ષણવારમાં આત્મ-કલ્યાણ કરી લીધાના દષ્ટાંતો શાસ્ત્રમાં મોજુદ છે. ચિલાતિપુત્રના એક હસ્તમાં સુસમાનું મસ્તક હતું, બીજા હસ્તમાં તલવાર હતી, અને મુનિ મહારાજ મળી જતાં આત્મ-જાગૃતિ થઈ જતાં “ધર્મ” ને મર્મ પૂછયે, મુનિવરે શાંતપણે “ ઉપશમ, વિવેક અને સંવર” એ ત્રણ પદ બતાવ્યા, એ ઉપર ચિંત્વન ચલાવતાં, વિચાર કરતાં કરતાં અને ઉહાપોહ કરતાં, સમતાભાવે રહીને કરેલાં દુકૃત્યોની નિન્દા કરવા લાગ્યો, ફરી ફરી ઉપશમ–વિવેક-અને સંવર યાદ કરી તેનો ઉપય પિતાના આત્મામાં ઉતારવા લાગ્યા. અને ચેતનને સમજાવવા લાગ્યા કે “હે દુષ્ટ આત્મા ! હારા–પાપાચરણના અને અધમ કૃત્યના સામું નજર નાંખતા એ મહાન ઉપકારી મુનિવરે આપેલા ઉપશમ-વિવેક-અને સંવર તો હારાથી હજારો ગાઉ વેગળાજ દીસે છે. અરે ! નફટ-નાદાન આત્મા ! આ અમૂલ્ય માનવદેહ શું આ રીતે પાપના કાર્યોમાં રાચી માચી રહેવા અર્થે છે? બીસ્કુલ નહિ! ચેત ! ચેતન! જલદી ચેત!” આ વિજળીના ઝબકારાની માફકની સવેળાની ચેતવણીએ ચિલાતિપુત્રનું આત્મકલ્યાણ થઈ ગયું ! ચિલાતિપુત્રે એક ક્ષણમાં કામ કાઢી લીધું !
મહાત્મા થુલીભદ્રજીનું ચરિત્ર શું સૂચવે છે! તેમણે પણ વિજળીના ઝબકારાની માફક જલદી જાગૃત થઈ બારવર્ષને વેશ્યા સાથે વિલાસ-- પ્રેમ-એક ક્ષણમાં ત્યાગ કર્યો. રાજ્યવહીવટની મંત્રી-મુદ્રા મળવાના સમયે પિતાના પિતાશ્રીનું અકાળ મૃત્યુ થયું જાણીને અશોકવનમાં જઈ શું કરવું એ વિચાર ઉપર ચડતાં નિશ્ચય કર્યો કે આ સંસારની ખટપટે ખરેખર ખોટીજ છે. મંત્રીપણાને હોદ્દો પ્રાપ્ત કર્યો હતો છતાં રાજાજીની કફામરજીના કારણે મારા

Page #14

૩૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પિતાશ્રીનું અકાળ મૃત્યુ નીપજ્યું તે પછી એવી ખોટી ધમાલ વધારવાથી શું ? એવી મંત્રી–મુદ્રા પહેરવાથી શું? અને એ મહાન બાજે માથે ઉપાડવાથી શું ! આ કરતાં તે આત્માને સર્વદા શાંતિ મળે, જગતની જાળ ટળે, અને આત્મિક સુખ ફળે, એવું ચારિત્ર કે જે ઉત્તમમાં ઉત્તમ માર્ગ છે તે ગ્રહણ કર્યો હોય તેજ સારૂં છે. બસ આ એક ક્ષણમાં ઉદ્દભવેલા એમના વિચારે એમનો બેડો પાર કર્યો ! ચારિત્ર લઈ રાજ્યસભામાં આવી ધર્મલાભ આપી ઊભા રહ્યા. નંદરાજા આનંદ પામ્યો, સ્થલીભદ્રજી ત્યાંથી ચાલી નિકળ્યા. આ બાજુ વેશ્યા પણ વાટલડી જોતી જ રહી. છેવટે થુલીભદ્રજી ચાતુર્માસ ત્યાં વેશ્યાના ગૃહે તેજ ચિત્રશાળીમાં આવીને રહ્યા; અનેક હાવભાવ અને પ્રેમના વચનો વેશ્યાએ પ્રકાશ્યા, વિધ વિધ પ્રકારની રસોઈ હેરી સંયમને અર્થે ખાધી, જુને સંબંધ અને જુને પ્રેમ વેશ્યાએ બહુ બહુ રીતે યાદ કરી બતાવ્યો, છતાં એ મુનિરાજનું મનડું ડેલુંજ નહિ ! જ્ઞાન ધ્યાનમાં જ મગ્ન રહી આત્મકલ્યાણ સાધી લીધું અને છેવટે વેશ્યાને પણ પ્રતિબધી. આ રીતે એક ક્ષણવારમાં સુવિચારે ચડી જતાં આત્મોન્નતિ કરી ગયા !
મહાનુભાવો! એક ક્ષણમાં ચેતી જતાં અવળાનું સવળું કરી શકીયે છીયે. વિજળીના ઝબકારાની માફક જ આ આયુષ્યનું સમજી લેવાનું છે. વિજળીને ઝબકારો જેમ એક ક્ષણમાં થઈ અદશ્ય થઈ જાય છે તેમ આપણું આયુષ્ય વહી જવાનું છે અને જે ગયું તે પાછું પ્રાપ્ત થવાનું નથી. માખીઓની પેઠે! મધપુડા રૂપી જગતની જંજાળમાં જકડાઈ જતાં ધર્મ–સાધન કાંઈ થઈ નહિ તો પછી હાથ–ઘસ રહેવાની છે. અંતે તે પારાવાર પસ્તાવેજ કરવાનું છે.
એ માટે વારંવાર જાગૃત થઈ સવેળા ચેતી જઈ, ધર્મ-કરણીમાં ઉજમાળ રહેવું એજ હિતકર છે. અને “વિજકે ઝબુકે મેતી પ્રેઈલે તું ઈલે” એ ધ્યાનમાં રાખી આ ક્ષણભંગુર દેહમાંથી જેટલું લાભ-આત્મિક લાભ લેવાય તેટલો લઈ લેવા ચુકવું નહિ એ ભલામણ છે.
વિજળીના ઝબકારાની માફક એક ક્ષણમાં ફના બાજી થતી ઘણી વખત અનુભવીયે છીએ. તદ્દન નિરોગી શરીર હોય, પોતાના કામકાજમાં મગુલ હોય અને હજારેને એક જીભે જવાબ દેતા હોય એવાને બીજી મીનીટે રોગગ્રસ્ત થઈ ગયાનાં અને પરવશ પડી હાય યમાં વેદના અનુભવ્યાના દાખલાઓ નજરે નિહાળીયે છીયે. અરે ! વધારે ઉંડો વિચાર કરીયે તો આપણી સાથે હરનારા-ફરનારા–ગમ્મત કરનારા–ઉઠનારા–બેસનારા અને આનંદ કરનારાને થોડીવાર આપણુથી વિમુખ થઈ આ દુનિયાને ક્ષણમાં ત્યાગ કરી જતાં જોઈએ છીએ એટલે આ બધું દશ્ય તપાસી આપણું પણ એજ થવાનું છે, ઘડીની પણ ખબર

Page #15

જૈનધ
૩૦૭
નથી, અને જીવનના ભરૂસા ખાટા છે એ સમજી અવશ્ય ચેતી જઇ ધર્મ ક્રિયામાં ઉજમાળ રહેવાની જરૂર છે.
ધન-ધાન્યાદિના ઢગલાએ, ખાગ કે મ ગલાએ, કે એવી મહાન ઋદ્ધિ-સિદ્ધિ ભલે હાજર હશે, પરંતુ એથી કાંઇ આત્માન્નતિ લેશમાત્ર થવાનીજ નથી. આત્માન્નતિ માટે તે એક સાચામાં સાચી અણુમુલી વસ્તુ તે “ધર્મ” જ છે કે જે ભવાંતરનું ભાતુ છે અને ઉચ્ચગતિમાં પહોંચાડનાર છે; એમ નિશ્ચયથી સમજી વારંવાર વિચાર કરી ધર્મ–સાધના કરી લેવા ચુકવું જ નહિ.
જેમ વિજળીના ઝખકારા ક્ષણભર થઇ અદશ્ય થાય છે, તેમ આ જીવન ક્ષણભંગુર છે ! પલકમાં પલટાઇ જવાનું છે ! અંતે તે અદૃશ્ય જ થવાનું છે ! એમ સમજી જે ક્ષણ મળી ગઇ તે ક્ષણમાં આત્મકલ્યાણ કરી લેવા માટે અને સાચે સાચું સુખ મેળવવા માટે તત્પર થઇ હમેશાં એ માર્ગે જ ચાલ્યા જવુ' એમાં જ ઉન્નત્તિ છે અને એમાં જ સિદ્ધિ છે એ અવશ્ય સમજી લેવાનું છે ! વિજળીના ઝમકારે માતી પરાવી લેવાની ચીવટથી અધિક ચીવટ આ જીવનની ઉન્નતિ માટે સર્વદા રાખવાની છે !
.................
.અસ્તુ !
RRRRRRRR
જૈનધર્મ. நிககககச்
( ગતાંક પૃષ્ટ ૨૭૨ થી શરૂ. )
તત્ત્વ ત્રયી.
નદર્શનનું સ્વરૂપ સમજવા સારૂ આ ‘તત્વત્રયી ’ કહેતાં ત્રણ મુખ્ય તા જાણવાની જરૂર છે. જ્યાંલગી એ ત્રણ તત્ત્વાનુ યથાર્થ નિરીક્ષણ કર્યું 'ન હાય, ત્યાંસુધી આગળ વધવું એ વૃષભ જોડયા વિનાના
ગાડામાં બેસી માર્ગ કાપવાની ઇચ્છા રાખવા ખરાખર છે. જેમ વૃષભ યુકત શકટ ઇપ્સિત સ્થળે પહોંચાડે છે તેમ આ ત્રણ તત્વાની યથાર્થ સમજ ધ સબંધી બીજી દરેક પ્રકારનું રહસ્ય સમજાવવાને આત્માને ભાગ્યશાળી બનાવે છે અર્થાત્ એવી લાયકાતનું ભાજન મનાવે છે. વળી એક રીતે કહીયે તે આ ત્રણે તત્વામાંજ સારાયે જૈનદર્શનનું તત્ત્વજ્ઞાન અથવા તે સમગ્ર વિશ્વની રહસ્યમય ખાખતા સમાઈ જાય છે. દેવતત્ત્વ, ગુરૂતત્ત્વ અને ધત્ત્વ રૂપ અનુક્રમે તેના નામેા છે, દેવ તત્ત્વમાં દેવ કાણુ હાઇ શકે ? કેવા પ્રકારના હાઇ શકે ? દેવ છે એમ સા

Page #16

૩૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. બીત કરવાના સાધનો આદિ વસ્તુનો વિચાર આવે છે. દેવ તેજ હોઈ શકે કે જેનામાંથી દાનાંતરાય, લાભાંતરાય, ભેગાંતરાય, ઉપભેગાંતરાય, વીયતરાય, હાસ્ય, રતિ, અરતિ, ભય, શોક, જુગુપ્સા, કામ, અજ્ઞાન, મિથ્યાત્વ, નિદ્રા, અદ્રત રાગ અને દ્વેષ રૂપ અઢાર મહાન દૂષણે સર્વથા નષ્ટ થઈ ગયા હોય અર્થાત જેમનામાંના એકાદનો એક અંશ સર પણ ન રહ્યો હોય. વળી જે અશેકવૃક્ષ, સુરપુષ્પ વૃષ્ટિ, દેવતાઈ ધ્વનિ, ચામર, આસન, ભામંડળ, દુભિનાદ અને છત્રરૂપ આઠ પ્રાતિહાર્યની દેવતાઈ શોભાથી યુકત હોય અને જેમનામાં જ્ઞાનાતિશય, વચનાતિશય, પૂજાતિશય અને અપાયાપરામ અતિશય રૂ૫ ચાર પ્રકારની સર્વોત્કૃષ્ટ વિશેષતા હોય. વળી જેમની વાણી પાંત્રીશ ગુણથી અલંકૃત હોય અને આવા બીજા સંખ્યાબંધ ગુણેને જેમાં વાસ હોય તેજ દેવપણાને ગ્ય છે.
અતિશય એટલેજ દુનિયાના અન્ય જીવ કરતાં જેમાં કોઈ પ્રકારની વિશિછતાં વા ચમત્કૃતિ છે તે; અર્થાત્ આશ્ચર્યકારક શકિત.
જ્ઞાનાતિશયથી એ સુચવવામાં આવેલ છે કે એમના જેવું જ્ઞાન અન્ય સામાન્ય કક્ષાના આત્મામાં નજરે પડે નહીં. સંપૂર્ણ જ્ઞાનીદશા, વચનાતિશયથી એમના વચન સત્ય અને ટંકશાળી હોય, એમાં શંકા કિંવા અસત્યને અંશ માત્ર ન સંભવે, પૂજાતિશયથી દુનિયાના પટપર દરેક સ્થાને પિતામાં રહેલ ઉત્તમ ચારિત્ર યાને વર્તનથી પૂજાને યોગ્ય બને. જનવૃંદ તેમની હર્ષથી સેવા ભકિત બહુમાન કરવા પ્રેરાય અને અપાયાપરામ અતિશયથી જ્યાં જ્યાં તેઓ વિચરે-પગ મૂકે ત્યાં ત્યાં મારી–મરકી, ગ, પીડા, દુભિક્ષ આદિ કષ્ટોની પરંપરા નાશ પામી જાય; એટલે કે ત્યાં મંગળ-મય વતી રહે. “પુન્યવાનના પગલે પગલે રિદ્ધિ સિદ્ધિ પિદા થાય' એ કવિ વચન યથાર્થ છે. અહીં તો પુન્યના રાશિ પ્રભુ રહ્યા ત્યાં પછી આપદાઓનું નામ રહેવાજ કયાંથી પામે ?
ગુરૂ તેજ હોઈ શકે કે જેમાં મુખ્યતાએ કરી કંચન, કામિનીના સર્વથા સંગ થી મુકત હોય, અહર્નિશ અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય બ્રહ્મચર્ય અને અકિંચનના રૂપ પંચ મહાન વ્રત યા નિયમોને દ્રઢતાથી પાળનારા હોય. જેઓને માત્ર એકજ મેક્ષ મેળવવારૂપ અભિલાષા વર્તતી હોય, સંયમી જીવનનું પાલન કરી કેવળ માધુકરી વૃતિએ અને તે પણ રસની લેપતાથી નહિ પણ ધર્મ કરણીમાં શરીર એક અગત્યનું સાધન છે એમ સમજી તેને ટકાવવા પુરતો આહાર ગ્રહણ કરી પિતાને બાકીનો સમય કેવળ ધર્મ પરિશિલન અને આત્મ ચિતનમાં વ્યતીત કરતા હોય. જીજ્ઞાસુને મીઠા શબ્દમાં ધર્મને બોધ આપી જાણતા હોય, છતાં કઈ પણ સંજોગોમાં તુષ્ટ થઈ ને તે આશીર્વાદ આપે અગર તો રૂષ્ટ થઈ ન તો શ્રાપ દે

Page #17

જૈન ધર્મ.
તેવી પ્રકૃતિવાળા હોય. એજ સાધુપણાને દર્શ. ધર્મ તેજ હોઈ શકે અગર તેવા ધર્મના પાલનથી આત્મા દુર્ગતિમાં ગબડી જતાં બચી જઈ સગતિનું ભાજન થઈ શકે અને એ દ્વારા આત્મ કલ્યાણ સાધી શકે છે. એ પ્રકારના ધર્મ યાને શાસ્ત્ર ગ્રંથમાં અહિંસા, સત્ય, ચારિત્ર, તપ અને દાન આદિ મહાન ગુણેને અગ્ર સ્થાન મળ્યું હોય, જ્યાં વિરોધાભાસનું નામ ન સંભવતું હોય; વળી જ્યાં માત્ર આ દુન્યવી સુખના જ લાભ દેખાડી સંતોષ ન પકડાયો હોય, પણ એની સાથે એ સુખોથી લાખગણ ચઢીયાતા એવા આત્મિક સુખોની વાતો વિશેષ પ્રમાણમાં બતાવી હોય, વળી જેમાં કાપાકાપી કે મારામારી અથવા ભાંગફોડ કે નિંદા કુથલીના વર્ણનની છાંટ પણ ન હોય એ પ્રકારને ધર્મ જ આપણે બાંધી ગયા છે લક્ષણ જેનું એવા ફળને દેનારે થઈ શકે, એટલું હૃદયમાં કોતરી રાખવું કે આવા સુંદર પ્રકારના ધર્મના કથક અવશ્યમેવ અઢાર દુષણેથી સર્વથા રહિતજ હોય. જે વૃક્ષના મૂળમાં અગ્નિ પ્રદીપ્ત હોય તે ઝાડ કદાપિ નવ પલ્લવિત થયું સાંભળ્યું છે ખરું ? અર્થાત્ જ્યાં એ અઢાર દોષો ઓછા વત્તા પ્રમાણમાં પ્રવર્તતાં હોય ત્યાં અહિંસા કે સત્યની પૂર્ણ સ્વરૂપવાળી વાતોને સંભવ પણ ન હોઈ શકે. કદાચ રેખારૂપે દ્રષ્ટિગોચર થાય તો પણ પાછળ અજ્ઞાન તિમિરના પડળ જરૂર હોવાના. ધર્મની શ્રેષ્ઠતાને મુખ્ય પાયે એના કથકની પ્રતિષ્ઠા ઉપર અવલંબે છે. પુરુષ વિશ્વાસે વનર વિશ્વાસ. એ પદ યથાર્થ છે. જેના રાગ દ્વેષાદિ દેશ ગયા હોય તેજ નિઃપક્ષપાતપણે વસ્તુનું શુદ્ધ સ્વરૂપ પ્રતિપાદન કરી શકે. કથની કરતાં આચરણ સચોટ છા૫દાયી હોય છે. કહેવું સહેલું છે પણ આચરણમાં મુકવું જ દેહેલું છે એ અનુભવનું વચન છે. નીતિકારે કહ્યું છે કે –“જેના મન, વચન, અને કાયામાં-એટલે કે જેના મનમાં વિચાર તેવા જ પ્રકારના વચનમાં ઉચ્ચાર અને તેને અનુરૂપ કાયાનું વર્તન-એકતા છે, તે મહાત્માઓને મારા વંદન છે.” આ ઉપરથી સારાંશ એ તારવી શકાય છે કે જ્યાં દાક્ષિણ્યતા–રાગ કિવા મેહ કે કામ તૃષ્ણની જરાપણુ છાંટ હેાય છે ત્યાં શુદ્ધ વચન કે સંપૂર્ણ વસ્તુતત્વની આશા મૃગજળવત્ નિરર્થક છે. કદાચ એવા વચનને પ્રથમ દર્શને પ્રતિભાસ થાય પણ ખરે, છતાં કિપાક વૃક્ષના ફળ માફક એવી મનહરતા ઉપર ચેટીજ હોય છે. કેટલીકવાર તે ભ્રમમૂલકને ઉન્માર્ગે લઈ જનારી નિવડે છે તેથીજ ધર્મ પસંદગી વેળા સાવચેત રહેવાનું છે. અગાઉ આપણે જોઈ ગયા તેમ મૂર્તિ અને ગ્રંથ ઉપરથી કયા ધર્મમાં ઉક્ત દેજે સંભવે છે અને ક્યામાં નથી સંભવતા એની ખાત્રી કરી લેવાની છે. આનો અર્થ એમ કરવાનો નથી કે અન્ય ધર્મોની નિંદા કરી પોતાના ધર્મના યશોગાન ગાવા. અત્રે તો ન્યાયબુદ્ધિએ વિચારવાનું છે કે સર્વવૃક્ષ ગણમાં જેમ બધા વૃક્ષે આંબાના નથી હોતા, પણ કે

Page #18

આત્માનંદ પ્રકાશ. લીમડા તો કોઈ પીપળા વીના પણ હોય છે તેમ દુનિયાપરના સર્વ ધર્મો આત્મકલ્યાણ કરનારા નથી હોતા, તેમાં પણ ઓછી વસ્તી તરતમતા રહેલી છે. ઉભયવૃક્ષના ફળ આસ્વાદ નથી. જેમ આંબા લીમડાની પરીક્ષા કરી શકાય છે તેમ અત્રે પણુ યુક્તિપૂર્વક વિચારણા કરવાથી કર્યો ધર્મ આદરણીય છે એ સમજાઈ જાય છે.
જે દેવમૂર્તિની સાથમાં સ્ત્રી જાતિ યાને લક્ષમીની મૂર્તિ હોય તેથી શું એવો સ્પષ્ટ ખ્યાલ નથી આવી શકતો કે તેની વિષય લાલસા હજુ સશે પૂર્ણ નથી થઈ શકી ? તે વિના દેવ ગણાતી વ્યક્તિને સાથમાં શૃંગારભાવ સૂચક લલનાની અગત્ય પણ શી? હાથમાં કમંડળ દેખાય તે પછી એમ ધારવું જ પડે કે દેહની પવિત્રતા અથે તે રાખવામાં આવેલું છે. જપમાળાથી કેઈનું ધ્યાન ધરવાનું હજુ તેને બાકી છે અને તરવાર કિંવા ગદા વા ધનુષ્યને દેખાવ ચેકબું સમજાવે છે. કે એ રાખવાનું પ્રયોજન ક્યાં તો શત્રુને હણવાનું છે કિંવા તેને ભય હોવાથી હાથમાં શસ્ત્ર ધારવું પડે છે. રૂદ્ર પ્રકૃતિપરથીજ ફલિતાર્થ થાય છે કે કષાયને નાયક કે અહીં ઘર કરી બેઠો છે. વાઘપર સ્વારી કરનાર વિકરાળ મહારાવાળી દેવીના હાથમાં મસ્તકની માળા જોઈ કયું હદય કબુલ કરવા તત્પર થાય કે એ અમારી અંબા છે. અરે હિત્ વત્સલ માતા છે? સ્નેહ વત્સલ માતૃહૃદય આવા વિકૃત રૂપમાં હોઈ પણ શકે ? વળી જગતની માતાને–આદ્યશક્તિને અગર મહામાયાને ઘેટા બકરાના તે ભેગ શાના હાય! એવી જાતના ચિત્રો, દેખાવો કિંવા એ પ્રકારની મૂર્તિએ જોતાં જ કમકમાટ ભરાઈ આવે ત્યાં દેવપણની કે પ્રભુપણાની ભાવના જન્મેજ કયાંથી ! જે આવા દારૂણ સ્વભાવવાળા અથવા તો આવી બાળચિત કામલીલા કરનારા દેવ કે ભગવાન હોય તો પછી સૌ કોઈને તે સ્વરૂપ લભ્ય થતાં ઝાઝીવાર નજ લાગે. સંસારમાં કયાં એવા પ્રકારની લીલાઓની ખોટ છે ! તો દેવત્વના આટલા વર્ણન શાં ? એની સાધનામાં તપ જપનું શું પ્રજન! ખરેખર એ બધા ચિ અપૂર્ણતા જ સુચવે છે. અઢાર દષામાંના થોડા ઘણાની અસ્તિ દેખાડી આપે છે. અજ્ઞાનતા કે દ્રષ્ટિરાગથી એ વાત ન સમજાય તેથી સત્ય વાત મિથ્યા થવાની નથી. જીસ ક્રાઈસ્ટની મૂર્તિ તે જવલેજ નયન પથમાં આવે છે. ઘણે ભાગે ક્રેસનું ચિન્હ જણાય છે. ભલે તેમાં કરૂણાને આરોપ કરીએ છતાં કુંવારી મેરીના પેટે જન્મ એ વાત આ બુદ્ધિવાદના યુગમાં કેવી રીતે ટકી શકે ! ઈસ્લામની સંસ્કૃતિ ઉપરથીજ એ ધર્મમાં કેવા પ્રકારની ઘટનાઓ ઉપર એને પાયો રચાય છે તેને ખ્યાલ આવે છે. દયાના ફિરસ્તા તરિકે પ્રસિદ્ધ થયેલા મહાત્મા શ્રી ચૈતમ બુદ્ધ, એમની શાંત મુઢા ઉપરથી જ અહિંસા, સત્ય આદિ ધર્મલક્ષણને માન આપનાર હતા એમ

Page #19

જૈન ધર્મ.
૩૧૧ નયન પથમાં આવે છે છતાં સંપૂર્ણતા ત્યાં પણ નહતી એમ ઉપસ્થિત થતાં વિરોધી વાથી પૂરવાર થાય છે. એમના અનુયાયીના જીવને એમના મૂળ સિદ્ધાંતથી કેટલા વેગળા ગયા છે તે ઉંડા ઉતરતાં સહજ સમજાય તેમ છે. એમાં તની નબળાઈ માનવી કે અર્થનો અનર્થ થયાને આરોપ લાદ એ એક જૂદેજ પ્રશ્ન છે.
આ સાથે એટલું કહેવું આવશ્યક છે કે ઉક્ત દરેક માગેમાંથી થોડું વધતું ગ્રહણ કરવા જેવું જરૂર છે. તેથી જ આનંદઘનજી જેવા આધ્યાત્મિક તત્ત્વવેત્તા ષ દર્શન જીન અંગ ભણજે, ન્યાય ષડંગ જે સાધેરે,” એમ કહેવા લલચાયા છે. ઉક્ત ધર્મો અકેક નય પ્રમાણે સાચા ઠરી શકે છે, પણ સત્ય કેવળ એક નયામાં નથી રમતું એ વાતને લોખંડના ટાંકણે કોતરી રાખવાની છે. સાત નય કિંવા વ્યવહાર નિશ્ચયરૂપ બે નયથી કસોટી કર્યા બાદ જે વચને સો ટચના સેના બરેબર તવાઈ મૂળરૂપમાં બહાર આવે છે તે જ ખરાં છે. સ્યાદ્વાદની ખૂબીજ ત્યાં રહેલી છે એટલે જ અત્રે કહેવું પડે છે કે, ઉક્ત માર્ગમાં પૂર્ણપણે ધર્મ રહેલ નથી આત્મધર્મ વિષે ત્યાં જુજ કહેવાયું છે, એની પૂર્ણતાના ઈચ્છકે શ્રી અરિહંતના વચનપર લક્ષ આપેજ છુટકે છે. આમ છતાં એ પંથેની કે તેના પ્રણેતાઓની લેશ માત્ર નિંદા કરવાની સખત મનાઈ કરેલી છે. આવી ઉદારતા એજ સત્યધમની કેટલીક વિલક્ષણતાઓમાંની એક છે. સત્ય એવી વસ્તુ છે કે તેને વિજય નિઃશંક રીતે સજાવેલ જ છે. તેને સામાની વંચનાનું જેમ પ્રયજન નથી તેમ પિતાપરની ટીકાથી ગભરાવાપણું પણ નથી. સર્વજ્ઞ પ્રભુને ધર્મ યાને જૈન ધર્મ એ એકજ એવો માર્ગ છે કે જ્યાં દેવની મૂર્તિ પ્રત્યે નજર નાંખતાં કેવળ શાંત દશા કે વીતરાગ દશાના ખ્યાલ સિવાય બીજુ કંઈ દેખાવાનું જ નહીંઅને દેવના ચરિત્રમાં ઉંડા ઉતરતાં નિશત્રે બહારના શત્રુઓને મિત્ર માની માત્ર આત્માના ખરા શત્રુઓ જે છે તેમના સામુંજ યુદ્ધ છેડાયલું નજરે પડશે. ન તે બાળચેષ્ટા દેખાશે કે ન તો અભિમાન કે ગર્વના પ્રસંગે જોવા મળશે. નમ્રતા–સરળતા-સહનશીલતા-દઢતા અને આત્મકલ્યાણ અભિમુખતા આદિ ગુણે સબંધે જ વાતો હશે. શ્રી અરિહંતની મૂર્તિ તરફ એકાદ નજર ફેંક, એટલે જ એમાં રહેલી રાગદ્વેષાદિ દોષ વગરની શાંતદશા, તેજસ્વી સામ્યતા, અલોકિક સમભાવ, પ્રસન્ન વદન, ગંભીર મુદ્રા, જ્ઞાનપૂર્ણતારૂપ ઉત્કૃષ્ટ ગુણ ઉડીને આંખે વળગશે. પવાસન આકૃતિમાં વિરાજતી એ મૂર્તિમાં રાગ કે દ્વેષનું એક બિંદુ પણ તમને નહીં જડે. ચરિત્રમાં અવેલેકતાં પણ એજ વાતની પુષ્ટિ થવાની.
રાગાદિ અઢાર દૂષણે રૂપ કર્મશત્રુઓને પરાસ્ત કરવા માટે સંસારના સુખને ઠેકરે મારી, રાજ્ય મહાલયના વૈભવને ત્યાગ કરી, લાવણ્યવતી લલના

Page #20

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
એના સ્નેહને છોડી દઈ એ મહાનુભાવોએ વેરાગ્યપૂર્વક પ્રત્રજ્યા સ્વીકારી, અરણ્યવાસ આદરી, માનદશાનું અવલંબન રહી, દેવદેવી, દાનવરાક્ષસ અને મનુષ્યતિર્યંચાદિના કરેલા મરણાંત ઉપસર્ગોને પણ સમતા રાખી સહન કરી, તે પણુ બળ હોવા છતાં હાથમાં હથિયાર પકડયા વગર માત્ર ઉઘાડી છાતીએ. વળી
જ્યાં એવા ઉપસર્ગો સારા પ્રમાણમાં થઈ આવે તેવા અનાર્ય દેશમાં એકાકી વિચરી, ઇંદ્રાદિક દેવેની માગણી છતાં તેમની જરાપણ સહાય ન સ્વીકારતાં કેવળ પિતાના આત્મબળે એ સર્વ સહન કરી, અપૂર્વ એવા કેવળજ્ઞાનને સમસ્ત વિશ્વના સકળ સ્વરૂપને હસ્તામલકત દેખાડનાર અનુપમ આરસાને પ્રાપ્ત કર્યું. આ તે પ્રતિકુળ સંગોની વાત કરી, પણ અનુકુળ સંયોગો કંઈ ઓછા નથી સહ્યા. દેવાંગનાઓએ પોતાના અંગે ઘસીને કામ જગાવી ચલાયમાન કરવા સારૂ કંઈ કંઈ યતને કર્યો છે છતાં, આ દઢ મનોબળી આગળ એ સર્વ છારપર લીંપણ સમાં વૃથા ગયા છે. ત્યારે જ કૈવલ્ય જેવા સ્થાયી જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થઈ છે. એ દ્વારા પ્રભુશ્રીએ લોકાલોકના ભાવો જેઈ સ્વ ઉપદેશ શૈલી નક્કી કરી છે. પછી જ કેવળ ભાવદયાથી ખેંચાઈ મન તોડી જનતામાં પોતે જે અનુભવેલ છે, એવા જ્ઞાન વારિધિમાંથી અમૃતતુલ્ય વાણીમાં વહેણ શરૂ કર્યા છે. મેહમાં ફસાઈ જઈ બાળચેષ્ટા કરનારા કિંવા તપ કે કષ્ટથી ભય પામનારા એમની સરખાઈમાં જરાવાર ઉભા રહી શકે તેમ છે ? ચરણમાં રૂપના અંબાર સમી લલનાઓ પડવા છતાં જે બ્રહ્મચર્ય વ્રતમાંથી રજમાત્ર ખસતા નથી અને એથી ઉલટું અંગનાઓ પર મેહ પામી, પોતાના કાર્યોને વિસરી જઈ એના પગે પડવા જનાર આત્માઓ વચ્ચે જરા સરખામણું કરશે તે કેટલું અંતર લાગે છે ? ક્યાં આ અને કયાં તેઓ બિચારા ભર્તુહરીએ ખરૂં જ કહ્યું છે કે-કંદર્પદદિલને વિરલા મનુષ્યાઃ” આવી ઉચ્ચકોટિના પુરૂષાનું જ્ઞાન એ સત્ય અને કેઈપણ જાતના પૂર્વાપર વિરોધ વગરનું હોઈ શકે છે. આમ વાકય પણ તેમના જ મનાય. કેરડાના વૃક્ષ પાસે જઈ કલ્પવૃક્ષના ફળની માગણી કરવાથી ઓછું તે પ્રાપ્ત થવાનું હતું. સાગરનો પાર પામવાના ઈચ્છકે લાકડાના નાવને આશ્રય લે ઘટે. પથરનું નાવ આશ્રય તે આપે નહીં પણ પિતે ડુબે અને આશ્રય લેનારને પણ ડુબાડે.
વધુ વિસ્તારનું કંઈ પ્રયજન રહેતું નથી. જેનાગમમાં આ સંબંધી ઘણા પુસ્તકો સંસ્કૃત-પ્રાકૃતમાં વિદ્વાન્ પુરૂષના રચેલા મિજુદ છે. ગુજરાતી ભાષામાં પણ એ સંબંધી લખાણ છે. એ બધાને પાર પામવાનુ વિદ્વાનોને સોંપી આપણે બ્રાહ્મણત્વ ત્યાગી નત્વ સ્વીકારનાર પ્રખર વિદ્વાન શ્રીમદ્દ હરિભદ્રસૂરિના વચન અનુસારે “રાગ, દ્વેષ અને મહાદિ દૂષણોથી રહિત અને જ્ઞાન, દર્શન,

Page #21

જૈન ધર્મ
૩૩ ચારિત્રાદિ અનુપમ ગુણેથી સહિત, જે કોઇપણ દેવ તરીકે પૂજાને પાત્ર હોય તો તે જીન ભગવાન જ છે માટે તેજ શુદ્ધ દેવ છે. તેમણે સ્થાપન કરેલ ધર્મ તેજ શુદ્ધધર્મ છે અને કેવળ મેક્ષની જ અભિલાષાથી તેનું પાલન કરનાર, પંચ મહાવ્રતને ધરવાવાળા સંસારત્યાગી સાધુ મહાત્માઓ તેજ શુદ્ધ ગુરૂ છે” એ વાત પર અચળ શ્રદ્ધા ધરીએ.
આ પ્રશંસનીય શ્રદ્ધા એનું બીજું નામ સમ્યકત્વ. આ “સમ્યકત્વ” નામા અપૂર્વ નાવ વગર આપણાથી જૈનધર્મના અગાધ જ્ઞાનરૂપી સાગરમાં પ્રવેશ કરવાનું બની શકે નહીં, એટલે પ્રથમથી જ આપણા હૃદયમાં એનું સચોટ રીતે સ્થાપન કરી લઈએ કે જેથી પછી આગળ પ્રયાણ કરવું શ્રેયકારી થઈ પડે. એ વસ્તુનું યથાર્થ સ્વરૂપ તો અનુભવી જ જાણી શકે; છતાં એ પરત્વે આગળ પર વિસ્તારથી સમજવા યત્ન કરીશું. એ અગાઉ જરા બીજી તરફ દ્રષ્ટિ ફેંકી લેવાની જરૂર છે. આપણે “પુરૂષ વિશ્વાસે વચન વિશ્વાસ” રૂપ સૂત્ર જોઈ ગયા. એનો અર્થ એ નથી કરી લેવાનું કે કેઈપણ બાબત વિષે જાતે વિચારવું પણ નહિં અગર જરા મગજને તસ્દી પણ ન આપવી. તે પછી પ્રાપ્ત થયેલ બુદ્ધિનો અર્થ શું ? ખુદ ભગવાનના વચને છે કે તમારી શક્તિ પહોંચે ત્યાં લગી દરેકે દરેક વચનની ખાત્રી કરવા યત્ન કરો. ટંકશાળી વચનોને જરાપણ ભય નથી. ભય અસત્યને છે. સત્ય તે સર્વદા જયવંતું જ વર્તે છે. આમ છતાં કેટલીક વાતો જૈનધર્મમાં પણ એવી છે કે જે પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુથી સાબીત નથી કરી શકાતી, વળી બીજી કેટલીક અતિશય ઝીણું હોવાથી સ્થળદ્રષ્ટિ જીને સમજવી દુષ્કર છે એટલે એવી બાબતો પર અત્યારે આપણે એ આખા પુરૂષના કથનમાં વિશ્વાસ રાખીને જ આગળ વધવાનું રહ્યું. દુન્યવી નિયમ છે કે જેની પંદર વાત સાચી હોય તેની સોળમી પણ સાચી હોય જ; છતાં આપણાથી ન સમજાય તે એમાં આપણું જ કંઈ કસુર થતી હેવી જોઈએ એ નિશ્ચિત છે. પ્રથમ દર્શને દરેક વસ્તુનું યથાર્થ સ્વરૂપ ન જ સમજાય. વળી કેટલીક બાબતોને સમજવા સારૂ સારા પ્રમાણમાં જ્ઞાનને ક્ષયોપશમ પણ જોઈએ. જે અભ્યાસ વગર ને કર્મક્ષય વિના ન સંભવી શકે; તેથી પણ શ્રદ્ધાની આવશ્યકતા પુરવાર થાય છે.
–(ચાલુ) .

Page #22

૩૧૪
શ્રી આત્માન પ્રકાશ,
V230 130
પૃ
ક પ્રગતિના સૂત્રો. new co
*90
30
==
30
30
D
“ પ્રગતિ એટલે અશકયતાના પરાજય ’
આ સૂત્રને સિંહનાદ આખી સલ્તનત ધ્રુજાવનાર એક વખતના સમ્રાટ નેપોલીયને સમગ્ર દુનિઆને સમજાવ્યે અને મતાવી આપ્યું કે માનવ જીવનને માટે દુર્નિઆમાં કોઇ વસ્તુ અશકય છે જ નહિ. પેાતાના જીવનમાંથી અશકય શબ્દને તિલાંજલી આપી રચનાત્મક પુરૂષાર્થ કરનાર મનુષ્ય માટે ઉન્નતિના, વિકાસના, અને પ્રગતિના સર્વ દ્વારા ખુલ્લા
*
*
*
*
મનુષ્યાએ મનુષ્યથી છ્હીવાનું નથી. સાધન અને વ્યવસ્થાની રાહ જોઇ બેસી રહેવાનું નથી. ભૂતકાળ અને ભવિષ્યકાળનાં સ્વમા સેવવાના નથી, એણે તા કાય સાધક બની સાધ્યને લક્ષમાં રાખી " देहं पातयामि वा कार्यं साधयामि એ મત્રના શબ્દોચ્ચાર કરતાં આત્મપ્રગતિના દ્વારમાં આગળ વધવાનુ છે.
,,
*
*
*
ધર્મવી૨, ક વીર અને દેશવીરેાના જીવનના જવલંત ઇતિહાસ તપાસતાં જણાઇ આવે છે કે તેએએ અનેક મુશ્કેલીઓ, અનેક અથડામણા અને વિજ્ઞોની વાટ વચ્ચેથી પસાર થઇ વિજય મેળવેલે છે. તેના એકજ સિદ્ધાંત હતા કે આ જીવન શ્વાસેાશ્વાસ લઇને જ માત્ર પૂરૂ કરવાને માટે નહિ પણ અધેાગતિના મા સામે યુદ્ધ કરી વિજય પ્રાપ્ત કરવાને માટે જ મળેલુ છે. તથા “ વિષ્રજાળ વચ્ચેની વાટ વીરનરને લખી લલાટ ” એ તે તેનુ જીવન સૂત્ર હાય છે.
**
*
*
*
*
અહર્નિશ ફક્ત વિચારા અને કલ્પનાઓ કરી કરીને માત્ર બેસી રહેવાનુ નથી; પરન્તુ લાગણીવાળા હૃદયમાં જન્મ પામેલી કલ્પનાને વિચારખળથી દ્રઢ કરી ક્રિયા શકિતથી મૂર્તિમતરૂપ આપી આગળ વધવાનુ છે. દુનિઆમાં જે કાંઇ ચમત્કારિક શક્તિ દ્રષ્ટિપથમાં આવે છે તે સર્વ પૂકિત ક્રિયા શકિતનુ મૂર્તિમત સ્વરૂપ છે એ સ આપણા જીવનની સમૃદ્ધિ જ છે.
*
*
*
*
*
ભૂતકાળના આદર્શ જીવના પોતાના સ્વાર્થના ભાગે એકત્ર કરેલી જે સમૃદ્ધિ અને વિભૂતિ આપણી સન્મુખ મુકી ગયા છે, તે વારસામાં મળેલી વિભૂતિ અને
*

Page #23

પ્રગતિના સૂ.
૩૧૫ સમૃદ્ધિ સાચવી રાખવા પૂરતો પણ આપણે પુરૂષાર્થ ન કરીએ તો આપણે સમાજની પ્રગતિના વિરોધક છીએ. એટલું જ નહિ પણું ભવિષ્યની પ્રજાના તથા ઉગતા કુમારના જીવન વિકાસને અટકાવનારા છીએ. પૂર્વકાલના આદર્શ જીવને આપણને સંબંધી રહ્યા છે કે –
“ આદર્શ વીરતા રસ ભર્યો બતલાવશે ઉગતી પ્રજા
ભાવિ પ્રજા ભૂલ પામશે તથૈ સુના તમ થતા.” રૂઢી બંધને, વહેમ, અંધશ્રદ્ધાઓ, તથા ગતાનુગતિકતાના મલીન વાતાવરણે, આપણું ઉજવળ જીવનમાં જે નિર્માલ્યતાના-નિર્બળતાના સંચિત ભાવનાના અશુદ્ધ સંસ્કાર જામી ગયા છે, કે તે સંસ્કારને મૂળમાંથી નિર્મલન કરવા માટે પ્રજાજીવનમાં નવું સાહસ, નો ઉત્સાહ અને નવું ચેતન લાવવા માટે દરેક વીર યુવકેએ અને સમાજ નેતાઓએ સ્વાર્થનો ભેગ આપી અવિશ્રાન્ત પરિશ્રમ કરવો પડશે. કારણ કે સમાજની ઉત્ક્રાન્તિનો આધાર તેમના ઉપર છે. સમાજ તેમને આશાભરી દ્રષ્ટિએ જોઈ રહ્યો છે.
જેમ સિંહની ગર્જનાથી વન ગાજી ઉઠે છે, જેમ સૂર્યના પ્રકાશથી અંધારું વિલય પામી જાય છે, જેમ ચંદનના એકજ વૃક્ષની સુગંધથી આખું વન સુવાસિત બની જાય છે, તેમ જ્યારે આપણું “યુવક વિરે” વીરત્વની ગર્જનાથી ગાજી ઉઠશે, નિચેતન થયેલી પ્રજાને ઉત્સાહભરી ભાવનાથી સચેતન કરશે, પોતાની વિભૂતિની સુવાસ સમાજને ચરણે ધરશે, સમાજને પોતાના પ્રાણ માની સમાજના સુખે સુખી અને સમાજના દુઃખે દુઃખી થશે, તથા આપણુ વિદ્યમાન, ગુરૂવર્યો સમાજને આત્મશ્રદ્ધાના-આત્મબળના–આત્મગૌરવના પાઠ શીખવાડશે ત્યારે સ્થળે સ્થળે સમાજ ઉન્નતિની નોબત વાગશે. આ સમાજ વિજયનું માન આપણા વીર યુવકોના લલાટે જ લખાયેલું છે.
જેમ રતની કાતિ-નિર્મળતા, અને તેના ગુણે રત્નની સાથે જ હોય છે તેમજ ચિતન્ય રમિ–સાત્વિક પ્રભા-દિવ્યતેજ ઇત્યાદિ અનેક મહાન શકિતઓ આત્મારૂપ દિવ્ય રત્નની સાથે જ રહેલી છે. અને એ સર્વ શકિતમય આત્મા પિતાની શકિતઓને પ્રગટ કરવા માટે જ પ્રયત્ન કરી રહ્યો છે અને પોતાનો સર્વાગી વિકાસ કરવા માટે આપણને અહનિશ પ્રેરણું કરી રહ્યો છે કે – उत्तिष्ठत जाग्रत जाग्रत.
કસ્તુરચંદ હેમચંદ દેશાઈ.
જેન ગુરૂકુળ-પાલીતાણું.

Page #24

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાર
~
~~
~
~
~~
~
~
~
~
~
~
~
~
~~
~
090909090700696269 છે. “ શિખરપરથી દષ્ટિપાત ” છે
JOO6068698369686960 સાધુ સંમેલન.
આ પ્રશ્ન હમણાં સારી રીતે ચર્ચાઈ રહ્યો છે. જે પ્રશ્ન અત્યાર સુધી જાહેરમાં ચર્ચા નહિ તે પ્રશ્ન હવે જાહેરમાં ચર્ચાય છે અને તે પણ એક સમર્થ આચાર્ય વર્ય પાસેથી ચર્ચાય છે ત્યારે જરૂર કંઈક ઈષ્ટ ફળ આવશે એમ ઈચ્છીએ છીએ. સાધુ સમેલનની અગત્યતા હવે સમજાવવાની ન હોય. હવે તે બધાયને એમ થયું છે કે સાધુ સમેલન થાય તો સારું. આજે સાધુ સંસ્થામાં જ એટલી ફાટફુટ પડી છે કે આની આ સ્થિતિ લાંબો સમય નભેજ નહિ; અને નભે તો હુંક મુદતમાંજ ઘણું અનિષ્ટ પરિણામ આવે. આજે બધા પહેલાં એકલવિહારી સાધુઓ ઉપર અંકુશ મુકવાની પુરેપુરી જરૂર ઉભી થઈ છે. શું ગુજરાત કે શું કાઠિયાવાડ શું માળવા કે મેવાડ શું બંગાળ કે શું દક્ષિણ અને કચ્છ બધે એકલવિહારી સાધુઓ વિચરી સાધુઓના નામે અનેક પાખંડ ચલાવે છે, અને ત્યાંની પ્રજાને સારા સાધુઓને સંસર્ગ ન થવાથી આખી સાધુ સંસ્થા ઉપર અભાવ થઈ જાય છે, સુકા ભેગું લીલું પણ બળી જાય છે. જો કે એક્લવિહારી બધાજ ખરાબ હોય છે કે પાખંડ ચલાવે છે એવું નથી. કેટલાએક સાધુ સારા પણ છે પણ એ વાત આંગળીના વેઢે ગણાય એટલા જ સાધુ સમેલન થતાં બધા વડીલોની આશામાં તો આવી જશે. એટલે ઉપર દાબ રહેવાથી ઘણાજ સુધાર થઈ જશે. બીજુ અમુક ક્ષેત્રો સાધુઓના અભાવે જૈન ધર્મના સંસ્કારોથી રહીત થતા જાય છે. ટુંક સમયમાં ત્યાં આપણું સાધુઓ ન પહેચે તેઓ અજેન અને કાંતો સ્થાનકવાસી બની જાય તેમ છે તે ત્યાં વિદ્વાન સાધુઓને પ્રેમથી સમજાવી મોકલાવવામાં આવે અથવા ટૂંક સમય માટે યોગ્ય ક્ષેત્રો વહેંચી આપવામાં આવે તો પણ ઘણો લાભ થાય તેમ છે. આજે સ્થાનકવાસીમાં આ પ્રથા છે અમુક સમુદાયના સાધુઓ મળી અમુકને અમુક સ્થલે અને અમુકને અમુક સ્થલે એમ યોગ્યતા પ્રમાણે મોકલવામાં આવે છે; એટલે અતિપરિચયાત અવજ્ઞા જેવું પણ ન થાય અને બીજા ક્ષેત્રે બગડી પણ ન જાય. આજે જેને ઘટે છે તેનું મુખ્ય કારણ શું છે ? મરણ પ્રમાણ અધિક છે એ નથી, એના કરતાં પણ સબલ કારણ તે જેને સાધુઓના અભાવે અજેન થાય છે. જેને મટી જાય છે તે છે. એકાદ બે દાતે ઉપયુકત છે. સૌરાષ્ટ્રમાં આવેલ દીવ-ઉના અને દેલવાડાને પ્રદેશ જુઓ. દીવના સંઘના આગ્રહથી જગદગુરૂશ્રી હીરવિજયસૂરિએ ચાતુર્માસ કર્યું. અને ઉનામાં પણ કરી ત્યાં જ સ્વર્ગવાસ પામ્યા એમની પછી તે ઘણાય સાધુઓ ત્યાં રહ્યા છે અને
સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. આજે એજ દીવમાં એકજ ઘર છે. ઉનામાં માત્ર પંદરથી વીસ ઘર છે. અને આજુબાજુના પ્રદેશના જેને બધાય અજેન થઈ ગયા છે. તેઓ કહે છે કે અમે પહેલાં જૈન હતા પરાણે આ કંઠી બાંધીજ છે. આવી જ સ્થિતિ દક્ષિણમાં છે ત્યાં વાણીયા ગણાતી કેમ પહેલાં જૈનજ હતી આજે શાંકર ભક્ત બની છે. આપણા

Page #25

ગ્રંથાવલોકન અને સાભાર સ્વીકાર.
૩૭.
સમર્થ અને ત્યાગીરિ પુગના ઉપદેશની ધારા અખંડ રહી ત્યાં સુધી તેઓ પરમ આહંત ભક્ત રહ્યા. આપણે આ આચાર્યોની ઉપદેશ ધારા ટુટી અને અન્યમતના આચાર્યોના ઉપદેશની ધારા ચાલુજ રહી તેથી લાંબા સમયે પેઢીઓ વીત્યા પછી જૈન સંસ્કાર ભૂંસાયા અને નવી મતના સંસ્કાર ઘુસ્યા, નવા સંસ્કારોએ એવો જબર પલટો આપ્યો કે જાનું તદન લુપ્ત થઈ ગયું. જો કે અમુક સંસ્કાર તો નથી જ જતા. અને એ લોકોમાં પણ નથી જ ગયા છતાં તેઓ જેન મટી ગયા એતો ચેસ છે. આ બનવાનું મુખ્ય કારણ હું કહી ગયો તેમ સાધુઓના વિહારનો અભાવ માટે હવે તે કોઈ પણ ઉપાયે જલ્દીથી સાધુ સમેલન મળે તો ઘણું જ સારું છે. સાધુઓને શિથીલ કરવાનું પાતક ગૃહસ્થ જેને જ માથે છે. શામાટે એ ખોટી ખુશામત કરી હાજીહા કરે છે. એ જાણે છે કે અમુક ભૂલ છે છતાં ઇરાદાપૂર્વક તે ભૂલને ચલાવી લેવામાં આવે છે. એક કાણું મોટી બખોલ રૂપે બને અને આખું વહાણ ડુબવાને સમય આવી લાગે ત્યારે આપણે થીગડું દેવા જઈએ તે પછી ક્યાંથી દેવાય ? આવી જ રીતે શ્રાવકની ભૂલ થતી હોયતો સાધુઓની ફરજ છે કે તે ગમે તેવો મોટો હોય છતાં તે શ્રાવકની ભૂલ રીતસર કહીશે મહાનુભાવ આ તમારી ભૂલ છે અને તેને સુધારે; આ સાચો રસ્તો નથી પણ અમુક સત્ય માર્ગ છે તે પ્રમાણે ચાલે. આવા કેટલાય ટુંક પ્ર છે પણ તે ધીમે ધીમે ઉકેલાશે પણ પ્રથમ તે સાધુ સમેલન મેળવવાની અનિવાર્ય આવશ્યકતા છે.
-(ચાલુ)
ગ્રંથાવલોકન અને સાભાર સ્વીકાર.
૧ શ્રી જીવાનુશાસનમ સ્વપજ્ઞ વૃત્તિયુતમ–શ્રી વીરચંદ્રસુરિ શિષ્ય શ્રી દેવસૂરિ વિરચિત પ્રકાશક શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય સભા પાટણ કેટલાક વખતથી આ સંસ્થા સાહિત્ય પ્રકાશનું કાર્ય સારું કરે છે. તેના ગ્રંથાવલી નંબર ૧૭ આ ગ્રંથને છે. આ ગ્રંથમાં મૂળ ગાથા પ્રાકૃતમાં ૩૨૩ અને તેની વૃત્તિ સંસ્કૃતમાં છે લેક સંખ્યા કુલ ૨૨૦૦) છે.
બિમ્બ પ્રતિષ્ઠા વર્ણન, પાક્ષિક વિચાર, વિધિ ચૈત્યરણ વર્ણન, સંધ વિચાર, માસ કલ્પવિચાર, કેવળી સ્ત્રી વ્યાખ્યાન, જિન દ્રવ્યત્પાદન વર્ણન ચારિત્ર સતા વિચાર વગેરે વગેરે ૩૮ અધિકારે આ ગ્રંથમાં આવેલ છે, પંડિત ભગવાનદાસ વીરચંદ અને ભાઈ પ્રભુદાસ પાસે સંશોધન કરાવી પ્રકટ કરવામાં આવેલ છે જેથી શુદ્ધ છપાએલ છે. કિંમત એક રૂપીઓ.
૨ શ્રી કામદેવ નૃપતિ કથા–શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ વિરચિત. પ્રકટ કર્તા શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય સભા પાટણપ્રયાંક નં. ૧૮-(સંસ્કૃત) શ્રુતજ્ઞાનારાધના વિરાધના ફળ પ્રકટ કરનાર આ કથાને ગ્રંથ છે. ગ્રંથની ભાષા સરલ હેઈ સંસ્કૃતના અભ્યાસીઓ માટે ઉપયોગી છે. કથા રસિક અને ઉપદેશક છે. આવી ઉપદેશક કથાના લઘુ ગ્રંથોના ગુજરાતી ભાષામાં ભાષાંતર કરાવી પ્રભાવના કરી સમાજમાં વાંચનના શોખ વધારવા જરૂરી છે. કિંમત ૦-૬-૦ છ આના.

Page #26

૩૧૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
૩ ષડ દ્રવ્ય વિચાર–ત્રીજી આવૃત્તિ. ગુજરાતી ભાષામાં પ્રકાશક શ્રી અધ્યાત્મ જ્ઞાન પ્રસારક મંડળ. રચયિતા શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરિ મહારાજ. આ લઘુ બુકમાં ષડદ્રવ્ય, નય, પ્રમાણ સપ્તભંગી, નિમેદસ્વરૂપ, ચાર ધ્યાન અને સમકિતનું સ્વરૂપ વગેરેનું વર્ણન સરલ રીતે આપવામાં આવ્યું છે. ટુંકામાં સારા સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. દ્રવ્યાનુયોગ શિખવાની શરૂઆતમાં વિદ્યાર્થીઓને સરળતાથી સ્વરૂપ સમજાય તેવું છે. શાસ્ત્રી ટાઈપમાં પાકા કપડાનું સારૂબાઈન્ડીંગ હોવા છતાં સાત આના તે માત્ર સાહિત્યનો ફેલાવો કરવાના વિચારને બંધબેસ્તી અને અલ્પ છે. દરેક અભ્યાસીને વાંચન મનન કરવા જેવી આ બુક છે.
૪ શ્રી કચ્છ-ગીરનારની મહાયાત્રા બુક, શેઠ નગીનદાસ કરમચંદના તરફથી સમાલોચના માટે અમને ભેટ મળેલી છે. ઉકત શેઠ સાહેબ શ્રી કચ્છ-ગિરનારની મહાયાત્રા માટે કાઢેલ સંધનું તેમાં સંપૂર્ણ વર્ણન છે. શેઠશ્રીની ઉદારતા, ધર્મપ્રેમ શ્રી સંધની અપૂર્વભકિત તે વાંચવાથી જાણી શકાય તેવું છે. તે સાથે જ્યાં જ્યાંથી જે જે સ્થળે આ સંધ મુકામ થયો હતો. તેનું વર્ણન પૂર્ણ અને ભોમીયા સમાન છે. તે બુકમાંથી હકીકત વાંચતા હાલમાં આ સંધ નીકળે હોય તેમ જાણવામાં નથી. શ્રીમંતોએ અનુકરણ કરવા જેવું છે. કિંમત અઢી રૂપીયા તે કાંઈક વધારે છે.
ધર્મવીર વેણચંદભાઈ આ ગ્રંથમાં શ્રી મહેસાણા યશોવિજયજી જેન–સંસ્કૃત પાઠશાળા તથા જૈન શ્રેયસ્કર મંડળ સંસ્થાના સ્થાપક વેણીચંદભાઈનું જીવન વૃત્તાંત આવેલું છે. જીવન ચરિત્ર તો તેનું જ છપાય કે જેમાંથી કાંઈને કાંઈ અનુકરણીય પ્રવૃત્તિ હોય ! વેણચંદભાઈના જીવનમાં ધર્મની સેવાની આત્મભોગે અનેક પ્રવૃત્તિઓ છે કે જેમાંથી કોઈપણ મનુષ્ય અનુકરણ કરવા ધારે તે કરી શકે–સેવાભાવી થઈ શકે. વેણુચંદભાઈ સેવાભાવી આત્મા હોવા સાથે, દેવગુરૂ અને ધર્મના પણ અનન્ય ભકત હતા. સાથે સાથે ત્રિરત્નની ભક્તિ પણ કરતા. આ ગ્રંથમાં પ્રથમ આપવામાં આવેલ “ચરિત્ર લખવાનો હેતુ” ખાસ વાંચવા જેવું છે. સાથે તેઓએ કરેલી ધર્મ સેવાના કાર્યો પણ તેમના આ ચરિત્ર વાંચવાથી જણાય તેવું છે. આ ધમ પુરૂષનું જીવન ચરિત્ર પ્રકટ કરવા માટે શ્રી જૈન શ્રેયસ્કર મંડળને અમો ધન્યવાદ આપીયે.
આદર્શ જેન-લેખક શ્રી બંસી (પ્રકાશક પ્રભુદાસ અ. મહેતા. ગોધરા પંચમહાલ ) જૈન આદર્શને ૨જુ કરતું આ નાનકડું પુસ્તક કે જેમાં લેખકના વિચારોને ભાવનાઓની જમાવટ થયેલી છે. આ પુસ્તક એકલા જેન તેમ નહિં પરંતુ જેનેતર ( સામાજિક) દષ્ટિએ પણ તેની ઉપયોગીતા દેખાય છે. માંહેના ઘણા વાક્યો તો ખાસ મનન કરવા જેવા છે. શિલી સુંદર, સચોટ અને ટુંકામાં અનેક પ્રેરણાઓ તાદસ્ય કરે છે. આવા પુસ્તકે આવકારદાયક ગણી શકાય-સર્વેને વાંચવા ભલામણ કરીયે છીયે.

Page #27

rerurus
શ્રીમાન હરિભદ્રસૂરિ વિરચિત. શ્રી ધર્મબિદુ ગ્રંથ.
-9=19– આ ગ્રંથ આપણી શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કોનફરન્સની એજ્યુકેશન બોર્ડ ધામિક અભ્યાસક્રમમાં શાળા, પાઠશાળાઓમાં ચલાવવા મંજુર કરેલ છે. (મૂળ અને મૂળ ટીકાનું શુદ્ધ સરલ ગુજરાતી ભાષાંતર સહિત)
આ ગ્રંથના મૂળ કર્તા મહાનુભાવ શ્રી હરિભદ્રસૂરિ કે જેઓ જૈન ઇતિહાસમાં ચારસાને ચું માલીશ ગ્રંથાના કર્તા તરીકે પ્રખ્યાત છેતેની કૃતિમાં અદ્દભુત અને સુબોધક રચનાનું દર્શન થાય એમાં કાંઈ આશ્ચર્ય નથી, તે મહાનુભાવ ગ્રંથકારે મુનિઓ અને ગૃહસ્થાના ધર્મ બતાવવાને માટે આ ઉપયોગી ગ્રંથની યોજના કરી છે અને તેની અંદર તેનું વિવેચન કરી સારી રીતે સમજાવ્યો છે.
આ પ્રમાણે ગૃહસ્થ અને યતિધર્મને વિસ્તારથી પ્રતિપાદન કરનારો આ ગ્રંથ રચવામાં આવ્યા છે. જે વાંચવાથી વાચક જૈનધર્મના આચાર, વતન, નીતિ વિવેક અને વિનયના શુદ્ધ
સ્વરૂપ સાથે તાના રહસ્યને સારી રીતે સમજી શકે છે. મુનિ અને ગૃહસ્થ એ દ્રિપુટી જે આ ગ્રંથને આદ્યત વાંચે તો સ્વધર્મ-સ્વકર્તવ્યના યથાર્થ સ્વરૂપને જાણી પોતાની મનાવૃતિને ધર્મરૂપ કટપવૃક્ષની શીતળ છાયાની આશ્રિત કરી અનુપમ આનંદના સંપાદક બને છે.
આ ગ્રંથની આ બીજી આકૃતિ છે, તેમાં મૂળ સૂત્ર શાસ્ત્રી ટાઈપમાં અને ભાષાંતર ગુજરાતી ટાઈપમાં છપ્પાવેલ છે.
ઉંચા ગ્લેઝ કાગળા ઉપર, સુંદર ગુજરાતી ટાઈપથી છપાવી, સુશોભિત પાકા કાપડના બાઈડીંગથી મજબુત બંધાવેલ છે. ડેમી સાઈઝમાં શુમારે ચારસેંઢ પાનાના આ ગ્રંથની માત્ર રૂા. ૨-૦-૦ કિંમત રાખેલી છે. પોસ્ટેજ જુદું.
લખાઃ શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર,

Page #28

DIC
O SESSIS હરિકેશી બળ.
૮ અન્ન નહિ મળે તો કંઈ નહિ, પણ તમારા યજ્ઞમાં કંઈ હિંસા તા દિ નથી થતી ને ? ” યાજ્ઞિકને એ પ્રશ્ન અસહ્ય લાગ્યા. એ પ્રશ્નમાં જ તેમને
આખી વૈદિક પ્રણાલિકાનું અપમાન દેખાયું. અભિમાન અને ક્રોધના આવેશે તોફાનનાં વાદળ એકાએક ખેંચી આપ્યા. જે હરિકેશીનું નામ કાને અથડાતાં, ગઢ-કાંગરાથી સુરક્ષિત શહેરમાં વસતાં નાગરિકે પણ ભયથી કંપતા અને જેના અકસ્માત ભેટો થતાં પ્રાણુરક્ષા માટે કરગરતા એજ હરિકેશી ઉપર તેમણે ગાળા અને અપમાનનો વરસાદ વરસાવ્યા. “ એ પાખંડીનું તે માથું જ ભાંગી નાખવું જોઇયે ! ” ૮૮ એ શુદ્ર જેવા માણસને યજ્ઞના વિષયમાં બોલવાનો શો અધિકાર છે ? ” એવા એવા અનેક આક્ષેપો સંભળાવા લાગ્યા. હરિકેશી મુનિ જરાયે વિચલિત ન થયા. તેઓ ત્યાંજ ઉભા રહ્યા. આજે તે એક માસના ઉપવાસને અંતે પાર કરવા આ તરફ આવ્યા હતા. બીજો કેાઈ તપસ્વી હોત તો તેણે ઉગ્ર સ્વરૂપ ધારણ કરી કંઈ જુદો જ અનર્થ ઉપજાવ્યા હોત. પણ આ મુનિ તે તિરસ્કારને શાંતિથી પી ગયા. આ પ્રકારની તેમની અજબ શાંતિએ બ્રાહ્મણો ઉપર વશીકરણ કર્યું. સા શાંત થતાં તેમણે સંયમ, ત્યાગ, બ્રહ્મચર્ય વ્રત, તપ, વિગેરેમાં યજ્ઞવિધિનો શી રીતે સમાવેશ થાય છે તે સમજાવ્યું. બ્રાહ્મણોને પણ અંતે પોતાની ભૂલ સમજાઈ. યજ્ઞ અપૂર્ણ રહ્યો. જેઓ નિરભિમાન અને આત્મશ્રય પ્રત્યે એકાંત રૂચિ ધરાવતા હતા તેઓ હેરિકેશી મુનિનાં સનાતન મત્ર પામી શ્રી મહાવીરના માર્ગના પથિક થયા. એ રીતે હરિકેશી મુનિએ ઉપદ્રવ, દુ:ખ કે વિપદમાત્રને તુચ્છ માની સતત ઉગ્ર વિહાર કર્યા અને હિંસા તેમજ વહેમના જે અખાડા જામ્યા હતા તે વીંખી નાખ્યા.
ચડાળકુળમાં જન્મવા છતાં તે પિતાનાં તપ અને નિર્મળ ચારિત્રને લીધે સર્વત્ર વંદનીય થઈ પડયા. કોઈ પણ કુળમાં જમવા માત્રથીજ માણસ પ્રતિષ્ઠા કે નિદાને પાત્ર નથી ઠરતા, પરંતુ તેનાં સારા નરસાં કર્મોજ તેને અને તેનાં કુળને પતિષ્ઠા કે નિંદાને પાત્ર ઠરાવે છે એ મહાસત્ય તેમણે મૂર્તિમંત કરી દાખવ્યું. ચકવતીથી માંડીને તે ઠેઠ ચડાલ સુધીના દરેક માનવસંતાનને આત્મકથાણુ સાધવાને એક સરખા અધિકાર છે એ શ્રમણ સંસ્કૃતિનો સંદેશ આજે પણ શ્રી હરિકેશી મુનિનાં જીવનમાં ગુજતો આપણે સાંભળીએ છીએ.”
રા, સુશીલ કૃત. “ આપણુ ?? માંથી == = =
= = =swo= =

Page #29