Atmanand Prakash Pustak 018 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531210/1

Page #1

R.N.R.431.
श्रीमविजयानन्दमूनि सद्गुरुभ्यो नमः
RESEASEA
S
EEMARAanese-500
आत्मानन्दप्रकाश
230300000१००००००००००००
raz
णवत्तम्॥ 000000020openpA
लक्ष्मीबान बीयल विजितु परमौदार्ययुक्तः सुकार्य विद्यावान् स्वीयविद्यां वितरतु परमादादराद्वै सुशिष्ये । लक्ष्मीविद्याद्वयं तन्निवस्तु परमैक्येन सर्वेषु सत्सु
आत्मानन्द प्रकाशाद्' भवतु मुखयुतो मर्त्यलोकोऽपिनाकः ।।१।। पु. १८. वी सं. २४४७ चैत्र आत्म सं. २५ - अंक ९ मो प्रकाशक-श्री जैन त्मिानन्द सभा-भावनगर.
विषयानुमान
विषय.
विषय. श्रीवासुनि स्तवन....२२३१ यात्राय यावा हरे। यात्राने ૨ જગત માટે જેનું મહાત્મા પ્રાપ્ત
अगत्यनी सूचना...... ... २वानी याना.........२२४७ मनुष्यमा महावीर पायानी ... છે કે સંસારમાં જન કહે સુષ્મ ૨j.
प्रतीति. ... ....... ... २४७ प्याय...............२30वत भानसभाया२.२४१-२५३-२५४ ४संसारवीशतभाथ्या!...२२अथावसान ५ माश-०वन...... ...२३८
व भूस्य३.१४५पन्य माना ४. બti.૬૪) સાઇઝ પ્રેશામાં શાહ ગુલાબચંદ લહસુભાઈએ છાપ્યું -ભાવનગરે

Page #2

આત્માનંદ પ્રકાશના ચાલતા (અઢારમા ) વર્ષ ની અપૂવ ભટ.
શ્રી ઉપદેશ સિત્તરિ ગ્રંથ.
શ્રી આમાનંદ પ્રકારના સુજ્ઞગ્રાહકોને આ અઢારમા વર્ષની ભેટની બુક “શ્રી ઉપદેશ સિત્તરિ” ( અપર્વ ઉપદેશ સાથે અનેક કથાઓ સહિત) સુમારે વીશ કારમના માટી આપવાનું મુકરર થયું છે, આવી સખ્ત મોંધવારી છતાં દર વર્ષે નિયમિત આટલા ક્રારમની માટી ભેટની બુક (માસિકનું લવાજમ કાંઇ પણ નહિ વધાર્યો છતાં) આપવાનો ક્રમ માત્ર આ સભાએજ રાખ્યા છે, તે અમારા માનવ તા ગ્રાહકોની ધ્યાન બહાર હોજ નહી, તેનું કારણુ માત્ર જૈન સમાજને સસ્તી કિંમતે માછી કિંમતે વાંચનના વ્હોળો લાભ આપવાના હેતુને લઇનેજ છે. જેથી દરે ક જૈન બંધુએ આ માસિકના ગ્રાહક થઈ તેના લાભ લેવા સાથે જ્ઞાન ખાતાન ઉત્તેજન આપવા ચુકવું નહિ. અમારા માનવતા ગ્રાહકોને આ વર્ષ ની ભેટની બુક જલદીથી આપવાની છે જેથી તેનું ૭૫ાવવાનું કાર્ય શરૂ થઈ ગયું છે, જેથી જે બધુઓને ગ્રાહક ન રહેવું હોય તેમણે હાલમાં જ અમેને પત્ર દ્વારા જણાવવું” કે જેથી નાહક ઝાન ખાતાને નુકશાન ન થાય; પરંતુ બાર માસ સુધી ગ્રાહક રહી આ કા રાખી પછવાડે ભેટની અંક લવાજમ વસુલે કરવા ની. પી. થી મોકલવામાં આવે. ત્યારે પાછી એ સ્લી નકામા ખાચ કરાવી વિના કારણ જ્ઞાન ખાતાને નુકશાન કરવું” અને તેના દેવાદાર રહેવું તે 'મ્ય નથી, માટે જેઓને માહા ન રહેવું હોય તેઓએ અમાને સ્પષ્ટ ખુલાસે લખી જગ્ગાવવો એવી નમ્રા સુચના કરીએ છીએ.'
જલદી મંગાવે.
જલદી મંગાવે. માત્ર થોડીજ નકલ સીલીકે છે.
શ્રીદેવભક્તિમીળા પ્રકરણ ગ્રંથ." ( જેમાં પાંચ પ્રકારની પરમાત્માની ભક્તિનો સમાવેશ કરવામાં આવેલ ).
- ઉપરોક્ત ગ્રંથ જેમાં પરમાત્માની ભક્તિનું સ્વરૂપ, ૧ પૂજા ભક્તિને ભાવ ૨ આજ્ઞા ભક્તિ, ૩ દેવ દ્રવ્ય સંરક્ષણ ભક્તિ ૪ મહોત્સવ ભક્તિ, ૫ તી યાત્રા ભક્તિ એ પાંચ પ્રકારની ભક્તિનું આગમ પ્રમાણે અને શાસ્ત્રીય દષ્ટાંતો આપી શકા સમાધાન સહિત યથાર્થ સ્વરૂપ આ ગ્રંથમાં લખવામાં આવ્યું છે. આ ગ્રંથના લેખક પંન્યાસજી દેવવિજયજી મહારાજ છે. ગ્રંથ ખરેખર મનનીય અને પ્રભુ ભક્તિ કરવા માટે એક ઉત્તમ સાધન અને આલ અનરૂપ છે; તેમજ પ્રાણીને મોક્ષ માગે જવા માટે એક નાનું રૂપ છે. આ ગ્રંથ પ્રથમથી છેવટ સુધી વાંચવાની ખાસ ભલામણ કરીએ છીએ. ઉંચા ઈંગ્લીશ કાગળ ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઈપથી તે પ્રકટ કરવામાં આવ્યા છે. આવા અને અભ્યતર અને પ્રકારથી સુશોભિત કરવામાં આવેલ છે. પચીશ કારમ ખો'હું પાનાને આ ગ્રંથ જેની કિંમત માત્ર રૂ. ૧-૪-૦ સવા પેસ્ટેજ જુદુ' માત્ર જુજ કેપી બાકી છે. જોઈએ તેમણે આ સભાને શિરનામે લખી મ ગાવે..

Page #3

0-0000
-~99-~~૭૭૭-૦૪છ—ક૭-~~88—UR
इह हि रागद्वेषमोहाद्यभिजूतेन संसारिजन्तुना છે શરમાનતાનેવાતિ પરિપત- 1
હિતેન તપનનીય હેય- पदार्थपरिज्ञाने यत्नो विधेयः
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
પુરત ?૮] વેર લવ ૨૪૪૭ વૈર. માત્મ સંવ ૨૫. ગ્રંથ . ') * ઝ ઝ * * - - - ઝ ઝ ઝ
॥ श्री वासुपूज्य जिन स्तवन॥
છે
એ માતૃભૂમી તેરે ચરણોમેં શિર નમાવું–એ રાગ, હે વાસુપૂજ્ય જિનજી, તેર દશરન મેં ચાહું; કારણુ લઈ પ્રશસ્ત, મેહ કાર્ય પાવું.
હે વાસુઅનંતકાલ વિલ, મિથ્યા અજ્ઞાન સંગે, તહીન ખપે તૃપ્તિ, વિષયા કષાય રંગે.
હે વાસુo અબ તેરો દર્શન થાતાં, ભાસ્ય સ્વરૂપ મેરે ચિદાન સ્વરૂપી આત્મા, ગુણથી નતે અનેરો. પર દ્રવ્યના મમત્વ, પ્રગટી ન આત્મશક્તિઃ સ્વજ્ઞાન દીપ થાતાં, સત્તા અનંત વ્યક્તિ. વાણી લહી તુમારી, દીલે ઉતારી મેં તે; લાલચ મીટી પરની, લક્ષાધિ આત્મ જોતાં. હે વાસુ
ઉપદેશક વાડીલાલ સાકળચંદ.
હું વાસુ
હે વાસુ

Page #4

રર૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
જગત માટે જૈન મહાત્મા પ્રાપ્ત કરવાની યોજના.
( ગતાંક પૃષ્ટ ૨૧૫ થી શરૂ ) ગયા અંકમાં જણાવ્યા પ્રમાણે જનરલ ઑર્ડ નીમવું જેનાથી અવશ્ય ફાયદો પણ છે, એમ સાબિત થયું, પણ પૈસા વિના શું કરવું ? દરેક બાબતમા મેટું ખર્ચ છે, અન્ય કેટલીક સામાજીક સંસ્થાઓ હિંદુસ્થાનમાં વાષક હજાર રૂપીઆના ખર્ચે ચાલે છે. જેવાકે ( હરદ્વાર ગુરૂકુળ કે એવી બીજી અનેક સંસ્થાઓ) પરંતુ આપણું કેમમાંથી કઈ રીતે પૈસા મેળવવા ? એ માટે સવાલ રહ છે. પૈસા વિના કામ આવા મોટા પાયા ઉપર કરવું એ અશક્ય છે.
નાણાં મેળવવાની ગેઠવણ. પિસા મેળવવા માટે નવીન જમાનાની રૂઢી આપણે અખત્યાર કરવી જોઈશે. યદ્યપિ ચાલુ ટીપ કરવાની રૂઢીથી પૈસા મળે છે, પણ તે રૂઢી છેવટે કંટાળા ભરેલી છે, તે હંમેશને માટે સલામતી ભરેલી નથી. વારંવાર ટીપ ઉઘરાવવી અને માંગણીઓ કરવી તેમજ પિસાદારને ખુશ કરવા તેની ખુશામત કરવી, સંસ્થાના દોષાને ઢાંકીને ગુણેજ ગાયા કરવા. આ જેમ અણછાજતું છે, તેમ હવે વધારે વખત ટકે તેમ નથી. કારણ કે આ રીતે કેટલીક વખત મરજી વિરૂદ્ધ પૈસા આપવાથી ગૃહસ્થ કંટાળે છે, અને જેમ જેમ સુધરેલા ગૃહસ્થ થશે તેમ તેમ તેઓને આ અસભ્યતા ભરેલું લાગશે. તેમજ કેટલીક વખત વેઠ જેવું લાગશે. અને છેવટે સંસ્થા તરફ વિરૂદ્ધ લાગણું થવાને પ્રસંગ આવી જાય, કારણકે પંસાની એવી બાબત જગતમાં છે. અને તે વળી પિતાના હૃદયના પ્રેમ વિના, હદયના પ્રેમથી કે પોતાની ખુશીથી ગમે તેટલા પૈસા માણસ ખચી નાખે પણ મનમાં કંઈ લાગતું નથી. તેટલાજ માટે આ સંસ્થાએ પિતાના પૈસા ખુશીથી જ લોકો પાસેથી મેળવવા, તેઓને સંસ્થા તરફ પ્રેમ ઉત્પન્ન કરે છે જેની ચેજના આગળ એક અમલદાર દ્વારા બતાવી છે). પછી જેમ બને તેમ એક વ્યક્તિ ઉપર ઘેડો બોજો અને લાંબી રાશિએ રકમ માંગવી, તેમજ આકર્ષક મેળાવડામાં ભેટ તરીકે, કે મેં અરોના લવાજમ, કે હૈટરી, કે સૈને પોતાની ફરજ, અને આપણું પોતાનું કામ છે, એમ સમજાવીને જે અધિકારી તેવી રીત પ્રમાણે તેને સંસ્થાના ફાયદા સમજાવીને રકમ લેવી. તેમજ જૈન કેમમાં આંખો મીચીને અનેક સખાવતે છૂટે હાથે થાય છે. તે થતાની સાથે કેવી રીતે સંસ્થાના આ ફંડમાં પડી જાય એવી યુક્તિ ભરી દેજના કરી તે પિસાને પ્રવાહ આ તરફ વાળવો જોઈએ. તેમજ જે હિંમત હોય તો નાણા ઘણા જમે મેળવી શકાય. એક સંસ્થાની પેઢી (બેંક ) દ્વારા તે નાણાની વધારે રકમ ઉપજાવી શકાય, તહેવાર પ્રસંગે કે ખાસ કુટુંબિક કે ધાર્મિક મહત્સવ પ્રસંગે આ

Page #5

જગત માટે જૈન મહાત્મા પ્રાપ્ત કરવાની યોજના
સંસ્થા પેજના બળથી સારી રકમ મેળવી શકે. માત્ર આવી અવનવી યુક્તિઓ અને યેજના તો રાખવી જ જોઈએ. અને તે ખાતર પણ એક ખાતું રાખવામાં આવ્યું હોય એટલે અનેક રીતે પૈસા મેળવી શકાય. કોઈ પણ જેનની પિતાના ધંધા તરીકેની ફીસમાં કે દુકાનમાં સંસ્થા તરફથી એવી પેટીઓ રાખી હોય છે કે જે પેટી સુંદર ફરનીચર તરીકે , એઝસ અને દુકાનની શોભામાં વધારો કરે તેવી મુકાવવી, તેમાં દરરોજ અમુક રકમ નાખવામાં આવે. બાકી ઈચ્છા પ્રમાણે તહેવાર પ્રસંગે ગમે તેટલી નાંખે આવી રીતે પણ કેટલાક, પિસા મેળવી શકાય, તેમજ પર્યુષણના વ્યાખ્યાન પ્રસંગે પણ કેટલીક છુટી છૂટી રકમ મેળવી શકાય. દરેક ગામમાંથી થોડી થડ રકમ મળે પણ લાંબે સરવાળે એક સારી રકમ મળી જાય. તેમજ ખાતાવાર અને બરાબર આંકડા કાઢી સમાજ પાસે તેની માંગણી કરવામાં આવે. જેમકે ઐતિહાસિક વિભાગમાં, શોધખોળ, વિદ્વાનને પગાર, શિક્ષક, પુસ્તકે, સાધને વિગેરેનું વાષક ખર્ચ ધારે કે ૨ હજાર રૂપીઆ, આ રકમ જોઈએ છીએ, જેમની ઈચ્છા હોય જેમને આમાંના ખાસ વિષય તરફ પ્રેમ હાયતે તેમની રકમ તે ખાતામાંજ ખર્ચાશે. એવી રીતે પણ પૈસા મળી શકે. ઓછા મળે તે પણ જરૂરત પુરી પાડવા બાકીની મહેનત કમીટી કરે અને છેવટે જરૂરીઆત પુરી પડી જાય. પણ પહેલાથી બધી ગણત્રી છુટથી ગણીને આંકડા બહાર આપવાથી રકમ મળી જાય અને કામ ચાલે, પરંતુ રકમ મળે તેના પ્રમાણમાં કામ ચલ વવું, એમ રાખવાથી રકમ પુરતી મળતી નથી અને કામ લુલું રહે છે. આમ દરેક જુદા જુદા ખાતામાં પૈસા જુદા જુદા લેવાથી સહેજે મળી જાય, તેમજ સંસ્થાના મુનિ મહારાજાઓને રજાના દિવસેમાં વિહાર થાય ત્યારે તેઓ સામાન્ય સૂચના ઉપદેશ દ્વારા કરે અને સંસ્થાની મહત્તા કે ઉપગિતા સમજાવે એવું કોઇ પ્રસંગે ભાષણ હોય તે તે પ્રસંગે પણ થોડી થોડી રકમ મળી જાય.
તેમજ યોગ્ય લાગે તે સારા સારા પ્રમાણિક માણસ દ્વારા ટીપા કરાવી શકાય, ટીપ એવી રીતે કરાવવી જોઈએ કે જેમાં બળાત્કાર ન હોવો જોઈએ, ઇચ્છા પ્રમાણે ટીપ ભરાવવી, ને જેમ બને તેમ ઘણું માણસ દ્વારા નાની રકમથી ટીપ ભરાવવામાં આવે તે પણ એક રીતે ઘણું સારું છે. કારણકે, દરેકને પોતાની સમાજના ખાતાની માહીતી મળે, અને પિતાની ફરજ સમજનાર વર્ગનું પ્રમાણ માટે થાયે, તેમ તેમ, સમાજને લાભ વધારે થાય. કલકત્તા, મુંબઈ, અમદાવાદ, પાટણ, સુરત, રંગુન, વિગેરે મુખ્ય મુખ્ય હિંદના વ્યાપારના સ્થળેમાં જેન વ્યાપારીઓની સંખ્યા મોટી છે. ત્યાંથી પ્રમાણીક ગૃહસ્થો દ્વારા મેટી રકમ મળી શકે તેવું તે તમને લાગતુંજ હશે. પિસા જેની પાસેથી કઢાવવા હોય તેને સંપૂર્ણ પેજના અને કાર્યની સારી રૂપરેખા બતાવવી જોઈએ, જે લેકે ફરજ સમજતા થાય તેવી ચળ

Page #6

૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
વળથી સંસ્થાએ નાણુ ઉઘરાવવાનું કામ શરૂ રાખ્યું હોય તે મને નાણા મળવાની મુશ્કેલી જણાતી નથી. ગોઠવણ એવી હાવી જોઇએ કે નાણા ભરાઇ જાય, પહેચા અપાઇ જાય, અને સંસ્થાના ભંડારમાં પહોંચી જાય, વચ્ચે કાઇ પણ જાતના ગોટાળા ન થાય ને માટે પુરતી કાળજી ભરી ગોઠવણ ડાવી એઇએ, જ્યાંથી પૈસા મળે તેમ ન હેાય ત્યાં વળગવું નહીં. સભ્યતા, માન, સન્માન, અને સ ંસ્થાને મેાલો ને સત્તા જાળવીને પૈસા કઢાવવા જોઇએ. આ તરકીબે ઘડવા એક આ લાઇનના વાકેાર મગજદાર માણસ તે આપણી પાસે હાય તે વધારે સગવડ પડે. આ રીતે હાથ પગ ચલાવવાથી પૈસાના તટે રહે તેમ નથીજ. પછી બેસી રહીને આશામાં ને આશામાં વખત ગાળીએ તે પછી આયુષ્યજ એમને એમ પુરૂ થવાનુ. આમાંની રીતે હિંદ બહુારના દેશોમાં ચાલુ છે, માત્ર તેને આપણી સમાજનુ રૂપ આપી દેવુ જોઇએ. આ રીતે કરવાથી ધર્મિષ્ઠ અને લાગણીવાળાજ પૈસા આપનારા શેઠા શોધવા નહીં પડે. કે એ એકવાર આપીને આજીવાર માં સ ંતાડે. કદાચ એકાદ બે વ્યક્તિજ આ બધુ ખર્ચ પુરૂ પાડે તો વધારે સારૂં. તેથી માત્ર પૈસા મેળવવાની યોજના ને યુક્તિને લગતાં ખર્ચે ના બેજો સમાજ ઉપરથી એછે। થાય. પણ આવી સગવડ મળવી હાલ અશકય છે. અને કદાચ મળે તેા લાખા વખત ટકી રહે એ સ ંભવતુ નથી. હાલ કંઇ વસ્તુપાળ જેવા ધનાઢ્ય જૈન કામમાં નથી જણ'તા કે જેઓ આવી જબરજસ્ત સંસ્થાને લાંબા કાળ સુધી પહે ંચી વળે તેટલી રકમની સગવડવાળા હાય કે આપી શકે. છેવટે સમાજ ઉપર આધાર રહેવાજ. મેાટી રકમ આપનાર મળે તેથી ખીજાઓની ન લેવી એમ ન રાખવુ. ત્યાં તેના નામનું પાટીયું લગાડવાની વાત થાય એટલે બીજા તટસ્થ રહે, બેદરકારી થાય સંસ્થા પડી ભાંગે. યાજનાનું ફળ અચૂક સિદ્ધ થયુ હોય તો પછી નિર્ભય બનીને કામ શરૂ કરો. કામ કરનારાએ અને પૈસા એ બન્નેને અન્યોન્ય સબંધ છે. એટલે અન્ન સ્વતંત્ર એક કા પ્રત્યે કારણા છે. એમ મારૂં માનવુ છે.
કેન્દ્ર કે મહાત્મા મંડળ
આ બધું છતાં–આટલી બધી મહેનત કરીએ છતાં આપણે ધાર્યું હોય તે ફળ મળે છે કે નહીં ? આપણી મહેનત ખર આવે કે નહીં ? સંસ્થામાં સાધનાના દુર પયાગ થાય છે કે નહીં ? અમુક જાતની ખામીઓ છે. અથવા કઇ રીતે કરવાથી વધારે સારૂં ફળ ઉપરે ? જૈન શાસ્ત્રથી વિરૂદ્ધ કે નિરપેક્ષ વન સંસ્થામાં થતુ નથી ને ? બધા ઉદ્દેશેા ખરાખર પારપડયે જાય છે કે નહીં ? સંસ્થાની ચેાજનામાં કાઇ સડા પેઠા છે કે નહીં ? કોઇ માણસ સડારૂપ છે કે નહીં ? આ વિગેરે તટસ્થ રહી નીરીક્ષણ કરનાર, અંતે તેને રીપોર્ટ પોતાના મંડળમાં સર્વાનુમતે પસાર કરી કમીટી ઉપર મેકલે; કમીટીને તેના ઉપર ચાક્કસ ધ્યાન આપવું પડે. આવુ એક

Page #7

જગત માટે જેને મહાત્મા પ્રાપ્ત કરવાની જવા. ર૨૭ મંડળ સ્થાપવું. જેને હું કેન્દ્ર એવું નામ આપું છું આમાં જૈન શ્રદ્ધાવાળા વિદ્વાન, નિડર સત્યવાદી જેમ બને તેમ જગતથી નિરપેક્ષ અને અવલોકન શક્તિવાળા, પરિણામ દશી, આવી બેચાર, પાંચ કે દશ વ્યક્તિઓ હોય તેનું મંડળ રાખવું જોઈએ. તેને સંબંધ સંસ્થા સાથે હોય કે બીજું કામ કરતાં હોય માત્ર ઉપર પ્રમાણેની વૃત્તિવાળા હોવા જોઈએ. જેમ તેઓ એક સંસ્થા માટે માર્ગદર્શક બને તેમ બીજી જેન સંસ્થાઓને પણ પોતાના અભિપ્રાયો આપી શકે અને તેને રસ્તો બતાવવાનું કામ કરે. આપણી સંસ્થાઓ રસ્તો બતાવનારને અભાવે મૃત જેવી હોય છે. કારણકે તેના નેતાઓ યદ્યપિ ધનવાન હોય છે પણ સંસ્થા ચલાવવા ગ્ય જ્ઞાન ધરાવનારા ઘણે ભાગ નથી હોતા, આશા છે કે આવું એક નાનું મંડળ આપણને મળી શકશે.
આવી સંસ્થા થવાથી બનારસ પાઠશા કે મેસાણ પાઠશાળા તરફથી, કે બીજી સામાન્ય રીતે કે સારી રીતે તૈયાર થયેલ યુવાનોને આ કામમાં આપણે પસંદગી કરીને કેટલાકને રોકી શકીએ, જેઓ છુટાછવાયા કામ કરે છે, તેમજ કેટલાકને અસંતોષ મળવાથી લાઈન છેડી દે છે. છેવટે જ્યાં બિલકુલ અભાવ એવી સ્થિતિમાં પણ સામાન્ય કામ કરી શકે તેવી સ્થિતિવાળાને પણ ગુમાવી દેવાને અવસર આવે છે. કેમકે સમાજમાં એવું કામ ઉભું કરવામાં નથી આવ્યું કે–તેઓ સારા માણસોની પરતંત્રતા નીચે રહીને કામ કરી શકે. જેઓ ઓછી શક્તિવાળા છે તેઓ બીજા કામમાં મળતા નથી. પણ એકલે હાથે કે માર્ગદર્શક સિવાય બીજા કામ નહીં કરી શકતા હોવાથી તેમજ સાધનોની ખામીને લીધે જે તે કામ ચલાવતા હોય. તેથી આપણને સંય મળતો નથી. એટલે તે વર્ગને નકામો માનીએ છીયે. સમાજનું ભવિષ્ય ઘડનારે આ બધા ખ્યાલ રાખવાની જરૂર છે. હવે એક મહત્વની બાબત તરફ વાંચકોનું ધ્યાન ખેંચે છું–
મુનિયે કેમ મેળવવા ? આવી મોટી સંસ્થા કરવા છતાં જેના ઉપર સંસ્થાઓ અજમાવેશ કરવાની છે તે વર્ગ બહુ અલ્પ સંખ્યામાં છે. પાંચ સાત વર્ષ કામ ચાલે એટલે પ્રાથમિક વર્ગ ખાલી પડે તેમજ થોડી ઘણી સંખ્યા માટે આવું મેટું ખર્ચ શા માટે? હાલ તાત્કાલીક તો તમને મોટી સંખ્યાનાં મુનિઓ મળી પણ શકશે નહીં. તે પછી આ સંસ્થાનું મુળ તત્વજ અસ્થાયિ છે. જેને માટે આ બધા પ્રયત્ન તે થોડા વખતનેજ માટે રહે છે. આ સવાલ ગુંચવાડો ઉભો કરે તેવો છે અને આ સવાલનો જે ગુચવાડો ન ઉકલે તે પછી બધુ નકામું.
હું અહીં આપને એટલો પ્રશ્ન કરું છું કે જૈન શાસનની ઉન્નતિ માટે મુનિવર્ગને આવશ્યક માનો છો? જ્યારે તમે આવી સંસ્થા કરશે ત્યારે તમને ધારો કે

Page #8

૨૧૮
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ
શરૂઆતમાં એછામાં ઓછા ૨૫ મુનિયા મળવાના કે જેઓ પ્રાથમિક અભ્યાસ કરતાં હેાય તે બીજે વર્ષે ઉપલા ધારગુમાં જાય ત્યારે પહેલુ ધેારણુ ખાલી પડે. તેને માટે ઉપાય એ છે કે આ સંસ્થાને એક તરફ઼ીન બનાવતા મુનિયાને પણ સંસ્થા ના સ્મૃગ મનાવવાથી તેએ દરેકને ભલામણ થાય, કે દરેક વર્ષે એક મુનિયે એક દિક્ષિત ઓછામાં ઓછે! સસ્થાને સોંપવા. ગમે તેટલા પ્રયત્ને સાધારણ રીતે સંસ્થાના પ્રાથમિક ધારણમાં ચાલી શકે તેવા એક નવીન શિષ્ય કરવા અને સંસ્થાને સાંપવા, આમ કરવાથી પ્રતિવર્ષે ઉમેદવારેા મળશે. તેઓને સ ંસ્કારીને ચાગ્ય અનાવા. પછી ઉત્તરોત્તર ધારણૢા ભરાતા જશે, તેમ તેમ શિક્ષકાની નિમણૂંક કરતા જા. બાકીનું બધું પહેલેથીજ ગાઠવવુ. માત્ર ખર્ચના બચાવ ખાતર શિક્ષકાની ગાઠવણુ માત્ર માકી રહી શકશે. આ ક્રમથી ઉંચ કાટીનું શિક્ષણ પસાર કરી અમુક ઠરાવેલ કાર્સો પુરા થએ અમુક વ્યક્તિએ ચાક્કસ બહાર પડવાની. પછી દર વર્ષે તેવી પરંપરા ચાલશે.
આમ કરવાથી સંસ્થા સ્થાયિત થશે અને જૈન શાસનનુ મિશન પણ ચાલુ થશે. હવે દિક્ષા આપવાના કેટલાક નિયમે, કેટલીક સગવડા, કેટલીક પદ્ધતિ સ ંસ્થા તરફથી મુનિએએ મેળવવી જોઇએ. જે પ્રમાણે વર્તવાથી બધુ રીતસર ચાલે, દીક્ષા લેનારને, આપનારને કે સમાજને ત્રાસ થાય તેવા સ ંજોગેાથી દૂર રહી, ખાસ ઉદ્દેશ અને ત્યાગની મહત્તા સમજાવીને દીક્ષા આપવી. તેમ કરવાથી કેળવાચેલા પણ કાઇ કાઇ આવી શકશે. તેમજ શાસ્ર અને સમયના વિચાર કરીને કેટલાક દિક્ષાને માટે નિષિદ્ધ ઠરાવી આપવા. જેમ બને તેમ નિરાગી, બુદ્ધિમાન અને સારી ચિત્તપ્રવૃત્તિવાળા ક્રિશ્ચિંતા હેાય તા વધારે પસંદ કરવા. સામુદ્રિક ઉપરથી કેટલુ ક જોવાના પ્રકાર પ્રાચીન સામુદ્રિક શાસ્ત્રોમાં છે. તે કદાચ ગુંચવણ ભરેલા લાગે તે હાલના મુખ લક્ષણ શાસ્ત્રના પ્રયોગો કેટલાક તેઓને બતાવવા કે જએ તે પ્રમાણે પરીક્ષા કરીને ચેાગ્ય શિષ્યા મેળવી શકે. જેએ દિક્ષા આપવાના વિરૂદ્ધમાંજ હશે તેમને મટે આ લખાણ નથીજ. અને તેમના મત પ્રમાણે આ સ ંસ્થાજ નકામી છે અને છેવટે સાધુ વર્ગ હેાય યા ન હેાય તેના કંઇ અર્થ નથીજ. પણ જે ત્યાગી વની ઉપયેાગિતા જીવે છે તેણે અવશ્ય તે મેળવવા અને તેને સંસ્કાર આપવા પ્રયત્ન કરવાજ જોઇએ. પરંતુ જ્યારે આ સંસ્થામાં મરેાખર કેળવાઇને મુનિયા બહાર આવશે તેએ તા સુધરેલી અને નિર્દોષ રીતે શિષ્ય મેળવશે.
આને માટે પણ જે જે તરકીબે હોય તે બુદ્ધિમાનાની અજાયબી ભરેલી બુદ્ધિના ખજાનામાંથી મેળવીને અજમાવ અને સાધ્ય સિદ્ધિ કરવી. બધી બાબતમાં યાજકશક્તિની જરૂર છે, જે ધારણા પાર પાડવી હોય, તે ચેાજના શક્તિથી

Page #9

જગત માટે જૈન મહાત્મા પ્રાપ્ત કરવાની યાજના.
૯
પાર પાડી શકાય છે. તેના અનેક દ્રષ્ટાંતા આપણને યુરોપીય પ્રજાએ સિદ્ધ કર્યો છે તે આપણા વિદ્વાનેને પરિચિત છે. મનુષ્યજીવનમાં એક વખત એવા આવે છે કે–મનુષ્યનું ચિત્ત નિવૃત્તિ, શાંતિ, પાપકાર કરવાનું અને ત્યાગ ઈચ્છે છે. ત્યારે આવી સંસ્થા આશીર્વાદ રૂપ થાય છે. તેથી આ ત્યાગીએ માટેની ચેાજના કુદરતીજ છે. તેમાં કૃત્રિમતા નથીજ.
નાણાની વ્યવસ્થા
નાણા કેમ મેળવવા તે સબંધે પહેલુ લખ્યું છે. પણ તેને કેમ સાચવવા તે રહી ગયું છે. તે તે સબંધમાં લાંબુ નહીં લખતા,-કેાઇ પણ રીતે રકમને ધક્કો ન લાગે તેવી યાજનાથી ટ્રસ્ટી કે જૈન સમગ્ર શ્વેતામ્બર સંઘના પ્રતિષ્ઠિત ગૃહસ્થાને ત્યાં નાની નાની રકમ મુકી અને અમુક ટાઇમે બદલી નાંખવી. આ સબંધમાં સુધરેલી અને નિર્દોષ કઇ પદ્ધતિ છે. તે આપણે તેવા વિદ્વાન પાસેથી સમજી લેવી જોઇએ અને તે પ્રમાણે ગાઠવણ કરવી જોઇએ. આ સંબંધમાં તેઓએ વિચાર કરીને અવશ્ય રસ્તાએ શેાધ્યા હશે. એકદમ ગમેતેમ ન કરી નાંખવુ પણ કાઈ પણ પગલું ભરતા પહેલાં તેનુ જ્ઞાન મેળવી લેવું અને વિચાર કરી ગાઠવણુ કરવી. તેમાં ટાઈમ અને કઈ પૈસાના ભાગ આપવા પડે તે આપવા. પણ પાછળથી ખરાખી ન થાય કે ભૂલનુ પિરણામ ભાગવવું ન પડે. આપણા દેશમાં આ રીતે કામ નહીં થતાં ઘણું ખરૂં ગમે તેમ કરી દેવામાં આવે છે. તેથી અનેક નુકશાના ખમવા પડે છે.
ગૃહસ્થ વિદ્યાર્થીઓ માટે.
સાથે ગૃહસ્થ વિદ્યાથી આ પણુ રાખવા. તે માટે રસોડુ, તેમજ બીજી રીતે જમવાની સગવડ ન કરી શકે તેવા સ્ટાફના માણસા માટે રસાડું હાવુ જોઇએ. રસાડું પહેલેથી વિચાર કરીને ગોઠવવું હવા અજવાળું, સ્વચ્છતા, સાધને ની વ્યવસ્થિતતા એ વિગેરે જેમ અને તેમ યાગ્ય સુધારાવાળુ થવુ જોઈએ. જમવાના પદાર્થો એવા અને એવી રીતે રંધાવા જોઇએ, જમવામાં પણ એવી રીતે જોઇએ કે આરેાગ્ય ઉપર ધ્યાન આપીને જેટલા જેટલા નિયમે આજ સુધી નિશ્ચિત થઈ ચુક્યા છે તેની અચૂક ચેાજના કરવી, ચાલુ રૂઢી પ્રમાણે ચલાવ્યે ન જવું. જમવા કેમ બેસવુ ? કેટલ' જમવુ. શું ખાવું ? પાણી કઇ રીતે પીવું ? ચાવવું કેટલું ? મશાલાદાર પદાર્થોના ઉપયાગ નહીં, પાક પણ શાસ્ત્રીય રીત પ્રમાણે તેમાં બતાવેલ માપ પ્રમાણે થવા જોઇએ.
જેમ અને તેમ આરાગ્યને પહેલ પદ, પછી સ્વાદ. આ બાબતનું જ્ઞાન રસવતી કાર અને જમનારાઓને આપવાની ગોઠવણુ. અક્ષુદ્રતા વિગેરે મૂળ સિદ્ધાંત

Page #10

૨૩૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ સચવાઈ રહેવા જોઈએ. પહેલેથીજ યોગ્ય વ્યવસ્થા. (બને સંકોચ ન રાખ) જેથી કરી તેને અંગે ઉઠના ક્ષુદ્ર પ્રસંગેનો અવસરજ ન રહે. આપણું લોકે આડા અવળા ખર્ચ કરતાં કેટલીકવાર સંકેચાતા નથી પણ રસેડામાં કે દેશી નરોને નોકરી રાખતાં હજુ એની એ રૂઢી પકડી બેઠા છે.
અજિ પ્રમાણે સુવું બેસવું, ચાલવું, કસરત કરવી. શરીરની બીજી જરૂરીચાતમાં પણ જે બાબતો આજ સુધી આદરણીય ઠરી હોય તે દરેક ચક્કસ પળાવી જ જોઈએ. મુનિઓ માટે પણ આમાં ગ્રાહૃા ભાગ લઈ શકાય. બ્રહ્મચર્ય વિગેરેની મત્તાનું જ્ઞાન. આરોગ્ય સાથે સંબંધ, જેમ બને તેમ ખુલાસાથી ને વિવેચનથી સમજાવવું. તેને માટેના નિયમો ઈચ્છાપૂર્વક પાળી શકાય. અથવા બીજી સાવચેતી રાખી શકાય. આ બધી બાબતોની ઉપર પ્રમાણે પૂર્ણ રીતે ઉંડા ઉતરી ગોઠવણ કરવી.
( ચાલુ )
સંસારમાં જન કહે સુખશું જણાય?
રચનાર–રા. રા. કુબેરલાલ અંબાશંકર ત્રિવેદી.
(વસંતતિલકા વૃત ) માતાતણાં ઉદરમાં મળમૂત્ર માંહી, વકી અનેક દુઃખ જન્મ પમાય આંહી; પહેલી પછી વય પરાધીનતાથી જાય, સંસારમાં જન કહે સુખ શું જણાય ? વાણી નહિ નહિ, વિવેક કશા વિચાર, વૃત્તિ અતિ ચપળ રે! નહિ એક ઠાર; આપે ચલાય નહિ જેનું મુખે મગાય, સંસારમાં જન કહો સુખ શું જણાય ? વાચા મળે ન સુખ કે દુ:ખ કાઈ કે વા, શક્તિ ન લેશ કરથી કશિ ચીજ લેવા ભૂખે રડાય પણ તે કહિ ના શકાય, સંસારમાં જન કહા સુખ શું જણાય ? મિષ્ટાન્ન ને મળ વિષે નહિ ભેદ ભાવ. જ્ઞાની અને શિશુતણે સરખે સ્વભાવ;

Page #11

સંસારમાં જન કહે સુખ શુ જણાય?
૨૩
વિઝા લઇ કરમહિં મુખમાં ધરાય, સંસારમાં જન કહે સુખ શું જણાય? તેમાં મળી પરમ પાપથી જે કુમાતા, ભૂંડાજ હાલ શિશુના જગમાંહિ થાતા; સંભાળ બાળ તાણી લેશ નહી રખાય, સંસારમાં જન કહો સુખ શું જણાય? કાઢે વૃથા કુથલિમાંજ કુમાત કાળ, રેવે ઘરે મળ કરેલ મલીન બાળ; આવી રીતે અરર ! નર્ક વિષે સહાય, સંસારમાં જન કહે સુખ શું જણાય? આંખે મુખે બણબણે બહુ માખ ભાઈ, ગંધાય વસ્ત્ર મળમેલ મહિં ભરાઇ; નાકે થકી સવતું લટ મુખે ભરાય, સંસારમાં જન કહે સુખ શું જણાય ? એ માતના વળી ગુન્હા વિણ માર હેવા, કો પડે શિશુવયે અગણિત એવા કે” બાલ્યકાળ મહીં શું સુખ ભગવાય, સંસારમાં જન કહે સુખ શું જણાય? મોટા થતાં રમતમાં બહુ ચિત્ત ચેટે, જાવું નિશાળ ભણવા ન લગીર ગોઠે, મહેતા તણું પણ પ્રહાર બહુ ખવાય. સંસારમાં જન કહો સુખ શું જણાય? વિદ્યાતણું પછી મહામ્ય જણાય જ્યારે, ઈચ્છા અધીક ભણવા પર થાય ત્યારે, ત્યાં તે કુરીત અનુસાર વિવાહ કરાય, સંસારમાં જન કહે સુખ શું જણાય? જે ન રૂ૫ ગુણ કે મળ સ્વભાવ, નાની વયે કરી વિવાહ લિયે સુહાવ; દુઃખે પછી દિવસ દંપતિથી કઢાય, સંસારમાં જન કહે સુપ શું જણાય ?

Page #12

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
૧૨
૧૩
છે નારી આ જગતમાં ઠરવાનું ઠામ, તે જે કુપાત્ર મળી તે ક્ષણ ના વિરામ; કંકાસ કલેશ મહિં દીન વ્યતીત થાય, સંસારમાં જન કહા સુખ શું જણાય ? ત્યાં તે કરે તરૂણતા તનમાં પ્રવેશ, લેવા ન દે ષડરિપુ સુખશાંતિ લેશ; વામાં તેણે વિરહ ના ઘડિયે ખમાય, સંસારમાં જન કહો સુખ શું જણાય ? બારૂં ફરે મન સદા પરદાર કાજ, ચલાં પરે જયમ ફરે વિકરાળ બાઈ; આશા અધિક સુખની દીનદીન થાય, સંસારમાં જન કહો સુખ શું જણાય ? માથે પડે વળિ બધો વ્યવહારભાર, સંતોષવા પણ પડે નિજ પુત્રદાર; એ માટે નોકરી બહુ કપરી કરાય, સંસારમાં જન કહે સુખ શું જણાય ? આધિ ઉપાધિ વળી વ્યાધી નડે વિશેષ, દ્રવ્યર્થ દુઃખી થઈને ફરવું પ્રદેશ; વિશ્રાંતિથી ન પળ એક અરે કરાય, સંસારમાં જન કહા સુખ શું જણાય ?
૧૪
૧૫
--ચાલ.
સંસાર કેવી રીતે મીથ્યા છે?
ઘણા મનુષ્યો એમ કહે છે કે સંસાર મિથ્યા છે અને મિથ્યા હોવાના કારણથી તે ત્યાગવા જેવો છે. પરંતુ પ્રશ્ન એ છે કે જે સંસાર મિથ્યા હોય, અસત્ય હોય, કેવળ મરીચિકા હાય, તે શાસ્ત્રોના આટલા આટલા ઉપદેશ છતાં કેઈને ગળે તે વાત કેમ ઉતરતી નથી? કદાચ કોઈ એવો ઉત્તર આપશે કે આજ સુધીમાં સેંકડો નુષ્યોએ સંસારને મિથ્યા સમજીને તેનો ત્યાગ કર્યો છેપરંતુ ખરી વાત તો એ છે કે તેમણે કશાને ત્યાગ કર્યો હતો નથી. ફક્ત પ્રવૃત્તિને પ્રદેશ બદલ્યો હોય છે સંસાર કાંઈ ઈટ માટી નથી કે તેને ત્યાગ થઈ શકે. ત્યાગને વિષય બહાર નથી. અંતરમાં છે.

Page #13

સંસાર કેવી રીતે મિથ્યા છે?
૨૬૩ કદાચ દલીલને ખાતર સંસાર ગ્યા માનીએ તે પણ જે મિથ્યા છે તેનો ત્યાગ કરવામાં મહત્વ શું છે? જે વસ્તુને આપણે ખોટી માનીએ તેને પડી મુકવા પુરૂષાર્થ અને વીરત્વનો અવકાશ ક્યાં છે? જેમાં મહત્તા છે તે પદાર્થોને સારા માનીને પોતાને પ્રિય હોવા છતાં, પરના રસુખ અર્થે અર્પણ કરવાનું છે. જેને આપણે પિટું માન્યું છે, અને આપણા હૃદયથી જેની કીંમત કશીજ નથી, તે બીજાને આપવામાં આપણું સ્વાર્પણની ભાવના લેશ પણ ચરિતાર્થ થતી નથી. રૂપાને ઢેળ ચઢાવેલ બેવડીઓ પૈસે, રૂપી મનાવીને આપવામાં જેમ દાન રહેલું નથી, તેમ આપણી લક્ષ્મીને ખેટી, ક્ષણિક, મિથ્યા અને પ્રાપંચિક માનીને દુનીયાને આપવામાં દાનની કે સ્વાર્પણની ભાવનાનું સાફલ્ય નથી. પોતે ખોટું આપવું, અને સામે માણસ તેને સાચું સમજ આનંદ માને અને તેમાં આપણે આનંદ માને તે પણ આત્મપ્રવંચના અને પિતા પ્રત્યેની ઠગાઈ છે. ખેટરૂપીઓ દાનમાં આપીને એમ માનવું કે તે સામે માણસ તેને સાચે રૂપીએ માની આનંદ મેળવશે તેમાં જેમ ઠગાઈનું તત્વ છે તેમ આપણે સંગ્રહિત દ્રવ્ય સમુહ આપણે પિતે મિથ્યા માનીને તે બીજાને આપી એમ માનવું કે તેને સામે માણસ સાચું માની આનંદ મેળવશે તેમાં પણ ઠગાઈ જ છે. આવી વૃત્તિથી આપેલી લક્ષ્મીમાં એક પક્ષે જેમ મહત્તા નથી તેમ અન્ય પક્ષે ઔદાર્ય કે ગેરવ નથી.
સંસાર ખોટો માન્યા પછી, ઘણો પોતાની લક્ષ્મીને “સવ્યય” આ પ્રકારે કરતા જોવામાં આવે છે, પરંતુ તે તે ડુબતા વહાણમાંથી જે ઓછે કરવા માટે માલ દરીયામાં ફેંકી દેવામાં આવે છે તેના જેવું છે અથવા તે અત્યાર સુધી ગેરસમજથી સાચાને બદલે ખોટી વસ્તુને સંગ્રહ કરવાની જે મુર્ખાઈ કરી હતી, તે મૂર્ખાઈ સુધારવા માટે હવે તેને ફેકી દેવાનો પ્રયત્ન કરવા જેવું છે.
પરંતુ વસ્તુતઃ સંસાર ખોટો નથી. તે મિથ્યા નથી તેમ પ્રાપંચિક પણ નથી. પ્રભાતની સુવર્ણરંગી ગગનભા, મધ્ય પ્રહરને પ્રકાન્ડ, પ્રખર સૂર્યપ્રકાશ, સંધ્યાનું સ્નિગ્ધ મૃદુ તેજ, રાત્રીની નલ, નિર્મળ,નક્ષત્રશભા, પ્રકૃતિના ભવ્ય ચમત્કારે, નદી, તારા, પર્વત, સમુદ્ર કશુંજ મિથ્યા નથી અને કદાચ આપણી નિર્વેદમય વૃત્તિના પ્રભાવથી તેને મિથ્યા માનીએ તો પણ તે તેવા થઈ જાય તેમ નથી. વિજ્ઞાનના, ગણિતના, તત્વજ્ઞાનના, ખોળના, જ્યોતિષના વિગેરેના મહા નિયમો મિથ્યા નથી. નગરે, રા, મહારા, વિગ્રહો આદિ પણ જવલંત સત્યરૂપે કાયમ જ રહેવાના છે. અલબત સ્થાનાંતર, કાળાંતર થયાજ કરવાના. પણ તે બધું બ્રાન્તિ છે અને ખેટું છે એમ માની તેને ત્યાગ કરવામાં આત્મપર્વના સિવાય કશું જ નથી. ખરૂં છે કે તે બધા આપણા ઉપર શુભ કે અશુભ, સુખદ કે દુ:ખદ અસર પ્રગટાવ્યે રહે છે પરંતુ તેથી તે મિથ્યા છે એમ કેમ કહેવાય ? તે સમજાતું

Page #14

૨૩૪
શ્રી આત્માનઢ પ્રકાશ
નથી. સુખ કે દુ:ખ અંતરમાં ઉપજે છે અને તે ઉત્પન્ન થવામાં અરિ પદાર્થોના ફાળા નિમિત્ત હોય છે છતાં તે અનુભવે માટે ભાગે આપણી આંતર અવસ્થા ઉપરજ નિર્ભર છે. આપણા ઉપર પ્રિય કે અપ્રિય અસર ઉપજાવે તેટલા કારણથી તે મિથ્યા ઠરતા નથી. ઉલટુ જે જે વસ્તુઓ જેટલા પ્રભાવ ઉપજાવે તે તે તેટલા પ્રમાણમાં સત્ય અને વાસ્તવિક ઠરે છે.
ઘણાકા સંસારને ખાટા માને છે તેનું કારણ એ આગળ લાવે છે કે સંસાર તેમની મરજી પ્રમાણે સ્વરૂપ પકડતા નથી. તેમને અમુક પ્રમાણમાં પૈસા ટકા, અમુક પ્રકૃતિના ઘરના માણસા, ઉત્તમ પ્રકારની તંદુરસ્તી વિગેરે વિગેરે જે જોઇએ તે સંસાર આપતા નથી તેથી તેમના હિસાબે સસાર ખાટા ઠરે છે; પરંતુ તેમાં સંસારને દ્વેષ નથી, એવા કારણથી સંસારને મિથ્યા માનનાર ભાઇએ સમજવુ જોઇએ કે તેમની ઇચ્છા પ્રમાણે અની આવે તેટલા બધા નિયમે સંસારમાં છે, માત્ર તેમનુ તે નિયમાનુસાર અ ચરણ નથી, માટેજ તેમ બની આવતુ નથી અને તેથી તેમને નિરાશ થઈને સંસારને મિથ્યા માની તેના તિરસ્કાર કરવા કારણ નથી; પરંતુ પાતાના મનને અનુસરતી સ્થિતિ ઉપજાવવા માટે યેાગ્ય વર્તન કરવા જરૂર છે.
તે ઉપરાંત બીજી મુશ્કેલી એ છે કે સંસાર રહ્યો એક અને આપણે રહ્યા અનેક. દરેકની રૂચિ અને મનેા ભાવના પ્રકાર અને સ્વરૂપે જુદા જુદા. તેથી તે દરેકના મીજાજને અનુસરતું સ્વરૂપ સ ંસાર ધારણ કરી શકે નહિ એ દૈખીતુ છે. વિશ્વ કેવુ હાવુ જોઇએ, તેમાં કેવી વ્યવસ્થા હોવી જોઇએ, તેમાં કેવી સંસ્થાઓ, કેવા મનુપ્ચા, કેવા સંબ ંધે, હાવા જોઇએ તે સ ંબધી દરેકે દરેક મનુષ્યેાના જુદા જુદા આદર્શ હાય છે અને તે પ્રમાણે ન હેાય તેથી પણ સંસાર મિથ્યા ડેવાનું માનવુ તે ચેાગ્ય નથી.
ત્યારે સંસાર શું મિથ્યા નથી ? આટલા આટલા શાો આટલા સૈકાથી જે ઉપદેશ આપે છે તે શું તદ્દન વગર સમજના અને નિષેતુક છે ? ઉત્તરમાં કહેવાનુ એટલુ જ છે કે તેમના ઉપદેશ સંસાર મિથ્યા છે. એટલે ખરી હકીકત એમ છે કે સંસાર મિથ્યા નથી પણુ સ ંસારને પોતાના માનવા તે મિથ્યા છે. સેાયના એક બીંદુને પણ આપણે આપણું બતાવી શકીએ તેમ નથી જે મનુષ્યા પાતાપણા ઉપર વસ્તુમાત્રની પ્રતિષ્ઠા કરાવા મઢે છે તે રેતીના ઉપર પેાતાની ઇમારતના પાયે બાંધે છે. સંસાર પોતાની એક પણ વસ્તુને આપણી થવા દે તેમ નથી કેાઈ અણુધારી ક્ષણે આપણે આપણી માનેલી સાધન સામગ્રીને સ ંસાર પાછી ખેચી લેશે એમ શકા જેવુ' નથો, કેમકે તે સામગ્રીનું સ્વામિત્વ સંસારનું છે, આપણું નથી.

Page #15

સંસાર કેવી રીતે સિધ્યા છે!
૨૩૫ પામર મનુ સંસારને પોતાને કરવા રાત દિવસ ઉધોગ કરે છે અને થોડા ઘણે અંશે પોતાના ધન સંચયના પ્રમાણમાં સંસાર પિતાના સ્વામિત્વમાં આવી ગયાનું માની પણ લે છે.
વસ્તુતઃ સંસાર અને તે માટેના સર્વ પદાર્થોની ચેજના આપણું આત્યંતર સગુણોના વિકાસ માટે નિર્માએલ છે. આપણું શરીર, બુદ્ધિ, હદય, ધન, પ્રભાવ એ સર્વનું છેવટનું સાફલ્ય આપણુ પિતાના આનંદ અને સુખ માટે નથી. પરંતુ વિશ્વમાં પાસ પ્રતીત થતી પ્રકૃતિની મહા રોજનામાં સમર્પવા માટે છે. એ સમર્પણ તેજ વાસ્તવ ત્યાગ છે. સંસારથી માત્ર ભાગી છુટવું તે ત્યાગ નહી, પણ નિરાશા અને કંટાળો છે. કુદરતની મહાસત્તા એ પ્રકારના આપણા માનસિક વલણને અનુકુળ રહી લાંબો કાળ નભાવતી નથી. જેનાથી આપણે કંટાળીને ભાગવા માગતા હુઈએ છીએ તેજ પરિસ્થીતિ જુદા સ્વરૂપમાં આપણી આસપાસ ગોઠવી દે છે. કેમકે કુદરત અને તેની યોજનાનો ઉદેશ એ ખાસ પરિસ્થીતિ દ્વારા આપગુને અમુક શીક્ષણ, અમુક ગુણોત્કર્ષ, અમુક વિશેષત્વ અર્પવાને હેય છે. માણસ કશુજ ત્યાગી શકતું નથી. કેમકે જે પદાર્થને તે ત્યાગવા માગે છે તેના સૂક્ષ્મ કારણો તેના મનના પ્રદેશમાં બીજ રૂપે રહેલાજ હોય છે, અને તેથી તે એક પ્રદેશને ત્યાગી અન્ય પ્રદેશમાં જાય ત્યાં પણ પેલું માનસિક બીજ, કારણ સ્વરૂપે હાજરનું હાજરજ હોય છે અને તે બીજ તેના સ્વભાવને અનુસરતી પસ્થિતિ તે નવા પ્રદેશમાં ઉપજાવી કાઢે છે. તમે ત્યાગનું અભિમાન રાખનારાઓના પશ્ચિયમાં આવી જેશે તે માલુમ પડશે કે જે પદાર્થોને ત્યાગ તેઓએ કર્યાનું ઉપલક દ્રષ્ટિએ જણાય છે તેજ પદાર્થો, સ્વરૂપાંતરે, તેમની આસપાસ ઘેરે ઘાલીને પડવ્યાજ હોય છે. અલબત ત્યાં ઘરને બદલે મડ, વિહાર, કે ઉપાશ્રય કે તેવા કોઈ સ્થાન હોય છે. પુત્રને બદલે શિષ્યો અને અનુયાયી વર્ગ હાય છે. દ્રવ્યને સ્થાને દ્રવ્ય વડે જ પ્રાપ્ત થઈ શકે તેવું કાંઈને કાંઈ હોયજ છે. અને તેમ હોય તેમાં કશુજ નવાઈ જેવું નથી. કેમકે જે વસ્તુ મનુષ્ય હૃદયના ક્ષેત્રમાં બીજ સ્વરૂપે રહેલ હોય તે, વસતીમાં કે જંગલમાં, ઘરમાં કે ઉપાશ્રયમાં, હરકોઈ પરિસ્થતિ કે સંગમાં, વિવિધ આકારે નાના સ્વરૂપમાં હોવી જ જોઈએ તેવો કુદરતને મહા નિયમ છે. માત્ર સ્થળ અને બાહ્ય સામગ્રીનો ત્યાગ આંતર બીજ ઉપાદાનનો ત્યાગ કરી શકતો નથી. તે બીજનું ઉપાદાન ત્યારેજ ફેરવાય છે કે જ્યારે મનુષ્યમાં તેને પ્રગતિના માર્ગમાં પ્રેરનાર ઈષ્ટ સત્તાએ ધારેલા ગુણોને સમુહ પ્રગટેલે હોય છે અને તે ગુણ-સંચય ત્યાગથી નહી પણ તે ઈષ્ટ સત્તાની પ્રેરણાને અનુકુળ રહી વર્તન કરવાથી થાય છે.

Page #16

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
મનુષ્યમાં અત્યારે આંતર બાહ્ય જે કાંઈ શક્તિ સંચય છે અર્થાત્ તેની પાસે જે કાંઈ દ્રવ્ય, વિદ્યા, લાગવગ શક્તિ છે તે સર્વ તેની પિતાની વ્યક્તિગત નથી, પરંતુ આ સમગ્ર વિશ્વ જે મહા સત્તા વડે પ્રેરાઈને સતત કાર્યમય રહે છે તે મહાસત્તાની છે. આપણી માલીકીમાં અત્યારે તે જણાય છે તે ફક્ત એટલાજ માટે તે દ્વારા આપણે અમુક પ્રકારનો વિકાસ, ઉત્કર્ષ અથવા ગુણ અભિવ્યક્તિ થવાનું તે મહાસત્તાએ ઈષ્ટ ગણેલું છે. આપણું શરીર અત્યારે આપણને પ્રાપ્ત છે તે એટલા માટે નહી કે તે વડે આપણે આનંદ કે સુખને અનુભવ કરીએ, પરંતુ તે સાધન દ્વારા આપણા આંતરિક ગુણોને ઉત્કર્ષ કરી શકીએ. એ કુદરતની સત્તાને મૂળ, પ્રાથમિક ઉદેશ છે. તેવીજ રીતે ધન, બુદ્ધિ, વિભવ આદિ પણ આપણને આવી મળવામાં મૂળ સંકેત તે સહુ દ્વારા આપણે અમુક પ્રકારને વિકાસ સાધવાને હોય છે. આપણી આસપાસ જે જે સુખ જનક કે દુખજનક ઘટનાઓ કુદરતે ગોઠવી છે તે સર્વનો સંકેત આપણું કલ્યાણને આપણું મંગળને હોય છે, અર્થાત તે સર્વના અનુભવ દ્વારા આપણને અમુક શીક્ષણ પહોંચાડવાને હાય છે.
આથી મનુષ્ય તેનાથી કંટાળી નાશી છુટે તે કુદરતને ઇષ્ટ હોય એમ ભાસતું નથી. મનુષ્ય તે પર ને સુખ અર્થે અર્પણ કરે એ કુદરતને સંકેત છે. અને મનુષ્ય તેમ કરે તેમાં, સંસારનું ભલુ થવાને મુખ્ય ઉદ્દેશ નથી. પરંતુ તે દ્વારા તેમ કરનાર મનુષ્યના અમુક ગુણ કેળવાય, તે ગુનો પ્રકાશ થાય તે જ મુખ્ય ઉદ્દેશ તે મહાસત્તા હોય છે. અલબત તે રામર્પણના પ્રશત કાર્ય દ્વારા સંસારના અમુક વિભાગનું પરોક્ષ રીતે શ્રેય થઈ જાય છે. પરંતુ તે ઘટના માત્ર આગંતુક છે. અને તેમ કર્યાનું અભિમાન મનુષ્યની બુદ્ધિમાં ઉદભવે તે કુદરતને પસંદ નથી. સંસારનું શ્રેય કુદરત હજારે પ્રકારે કરી શકે તેમ છે. અને અમુક મનુષ્ય દ્વારા તેમ થાય તે પણ કુદરતને જનશ્ચય સાધવાને એક પ્રકાર વિશેષ જ છે, એ શ્રેય થવામાં જે કોઈ અભિમાન લેવાને લાયક હોય તે મનુષ્ય નથી. પણ કુદરત છે, મનુષ્ય તે ફકત પિતાની મારફત કુદરતને કામ કરવા દે છે, તેનું વાહન. હથીયાર કે યંત્ર બને છે. મનુષ્ય પોતે સરિતાના બે કાંઠા જેવો છે. સરિતાની માફક તે ફકત પિતાની મધ્યમાં થઈને જળને વહેવા આપે છે. અને તે પ્રકારે ફક્ત જળને પિતા મારફતે વહેવા દેવામાં જે તેજીની માલીકીનું અભિમાન રાખે તો તે જેમ બેવકુફી છે તેવી જ રીતે કુદરતની અમુક પેજનાને પિતાના દ્વારા બહિભાવ પામવા દેવામાં મનુષ્ય એવું અભિમાન રાખે કે તે સકળ એશ્વર્ય મારૂ પિતાનું છે તો તે પણ તેવીજ મૂખડ છે. કુદરત અમુક અધિકાર વાળા મનુષ્યો દ્વારા અમુક ઐશ્વર્યને વહેવડાવે છે. પરંતુ તે બધુ મનુષ્યનું પિતાનું નથી. મનુષ્યની સાચી

Page #17

સસાર કેવી રીતે મીથ્યા છે ?
૨૩૭
ફરજ એ છે કે જેના તરફથી એ ઐશ્વયની અભિવ્યકિત તેનામાં પ્રસ્ફુટ થયેલી છે, તેના વાહન રૂપ બની તેની યાજના પ્રમાણે તેનુ સમર્પણ કરવુ જોઇએ, તેણે કાઇ વસ્તુ કે ચીજને પોતાના ઉપયોગ માટે પકડી રાખવી તે કુદરતને સ ંમત નથી. જેમ તેને ફેંકી દેવી એ પશુ તેની યાજના સામે બળવા ઉઠાવવા જેવું છે, તે સામગ્રીના તેણે ઉપયાગ કરવા અને તે કુદરત ઇષ્ટ હાય તે માગે કરવા એ આવશ્યક છે. અનિવાય છે.
ભીખારી જેમ બધી ચીન્નેને ખાખામાં લઈ પરભા માઢામાં મુકવાની વૃતિવાળા હોય છે તેમ પામર મનુષ્યે વિશ્વમાં પ્રાપ્ત થવા યોગ્ય બધા પદાર્થોને પોતાના સ્વસુખના યજ્ઞમાં હામવાની વૃતિવાળા હોય છે. કંગાળની નજર નિરંતર જે પોતાના પેટ ભણીજ હાય છે તેમ બેગ લાલસાથી જીણુ થએલા પામરાની ષ્ટિ પણ હુમેશાં પાતાના વ્યક્તિગત ક્ષુદ્ર સ્વાર્થ-સુખ ભણીજ ડાય છે. સમસ્ત વિશ્વ તેના પોતાના સુખ સગવડ સરળતા ખાતર બની રહે એવી તેની નિરંતર કામના રહે છે. આખી દુનીયાનુ ઐશ્ર્વર્ય અધિકાર અને સુખ સામગ્રી તેને પાતાને એકલાને હાય એમ તેનું હૃદય પાકાયો કરતું હોય છે. આવા પામરાને સંસાર જરૂર દા દે છે. અણધારી ક્ષણે તેને લાત મારીને તેને પ્રિય સાધન સંચય ખુચાવી લે છે. તે વખતે ખળકની પેઠે તે ડુસકા ખાઇને રડે છે. વિશ્વની વ્યવસ્થાપક સત્તા સામે મનામય રીતે તે ખંડ ઉઠાવે છે અને વિશ્વના વહીવટ ચલાવવા માટે તે સત્તા કેવી નાલાયક, નિર્દય, નિષ્ઠુર અને મમતાહિન છે તે સંબંધી નિંદા–પ્રકરણો ઉપજાવી કાઢે છે. આવી સંસાર વ્યવસ્થા સામે તેને ધીરે ધીરે અણગમા ઉપજવા માંડે છે. રીસાઈને તે ધીરે ત્રીરે પોતાના અવશેષ સ ંચય ત્યાગી દેવા માંડે છે, કેમકે તે જાણુતા હાયછે કે દયાહિન સ ંસાર-વ્યવસ્થા તેને નિરાંતે તેના ઉપલબ્ધ ભાગ સંચય ભાગવવા દે તેમ નથી. તેથી તે ત્યાગ કરે છે જેથી તેમાં આદાય હાય તે। ત્યાગ કહી શકાય પણ તે જ્ઞાન પૂર્વક સ્વાર્પણુ તા નથીજ,
સંસારમાંથી આપણી પ્રકૃતિના બંધારણને અનુસરતી સામગ્રી આકષી લઇ તેના ઉપયાગ સંસાર અર્થે કરી આત્મસમર્પણ અનુભવવા અર્થે અને તે દ્વારા આત્મ-વિકાસ સાધવા માટે તે છે. જેની પ્રકૃતિનું અંધારણ દ્રવ્ય આકર્ષવાનુ હાય છે તેમણે તેમ કરી તે દ્રવ્યના ઉપયાગ સંસારના ધ્યેયને અર્થે કરવામાં અને તે દ્વારા સ્વપરનું કલ્યાણ સાધવામાં કરવા ઇષ્ટ અને ઉપયુકત છે. જએવુ માનસ-ખંધારાજુ બુદ્ધિપ્રધાન હોય છે તેમણે તે કિતના વ્યય પેતાની માસપાસના જીએમની

Page #18

૨૩૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ બુદ્ધિ વિષયક ઉન્નતિ માટે કરે જરૂરનો છે. કેમકે તેમ થવું એ કુદરતને આત્યંતર સંકેત છે. તે જ પ્રમાણે સર્વ કેઈએ પિતાને પ્રાપ્ત થયેલી શકિતને થય વિશ્વના કલ્યાણ, હિત અને પ્રગતિને અર્થે કરવામાંજ તેનું પમ સાફલ્ય રહેવું છે.
આ પ્રકારના જ્ઞાનપૂર્વક સમર્પણમાં જે આનંદ અને સુખરહેલું છે, એ ભાવનામાં જે પ્રદ સમાયેલ છે તે બહુ થોડા મનુષ્ય જાણે છે. કુદરતના બધા સ્વાભાવિક કાર્યોમાં તેણે આનંદજ ભરેલું છે અને જે કાર્ય જેટલે અંશે અધિક આવશ્યક અને સ્વાભાવિક હોય છે, તેટલે અંશે તેમાંથી ઉદ્દભવવા યોગ્ય આનંદ પણ અધિક માત્રામાં હોય છે. ક્ષુધા કાળે આહાર ગ્રહણમાં, શ્રમિત અવસ્થામાં નિંદ્રા લેવામાં, આનંદ અને સુખ છે તેનું કારણ એ જ છે કે તેમ થવું તે આત્મ સંરક્ષણ માટે અનિવાર્ય છે. તે જ પ્રમાણે ઉપર વર્ણવેલા સ્વાર્પણમાં પણ વિશ્વના પરમ કલ્યાણને સંકેત હોઈ, જે અભિમાની દ્વારા કુદરત તે પિતાને કલ્યાણ કર સંકેત સાધે છે, તે અભિમાનીના હદયમાં એક પ્રકારના સૂક્ષ્મ, વચનાતિત, આનંદનો અનુભવ ઉપજાવે છે. સ્થલ ભેગમાંથી ઉદભવતે આનંદ એ આ સૂક્ષ્મ મનેય આનંદ આગળ કાંઈ જ હસાબમાં નથી. તે બન્નેનો મુકાબલે કરવો તે પણ મૃખાઈ જ છે. આ દેવી આનંદને અધિકાર આ કાળે વિરલ કઈ મહાજનો જ અનુભવે છે. અને બીજા પિતાના દેહ સરંક્ષણને જ સ્થલ જડ આનંદ જોગવી રહ્યા છે. હાય! જડ સુખવાદ ? તારા જડ આવરણામાંથી જન સમુદાય જ્યારે પરિમાણ પામશે ?
સંસારને પકડી રાખે, તેમજ તેનાથી કંટાળી તેને “ત્યાગ કરવો તે ઉભય ઘટનાઓ એક સરખી અજ્ઞાનાવસ્થાની પરિચાયક છે. તે ઉભય પ્રકૃતિના મહાનિયમથી ઉલટી છે. મનુષ્ય જ્યારે સંસારને પકડી રાખી તેને પિતાના અહં અર્થે યોજવા મથે છે, ત્યારે તે સમુદ્રને ઉંચકવા મથતા હોય છે. સમુદ્રને ઉચકવા જતા તે પોતે જ તેમાં ડુબી મરે છે. સંસાર-સમુદ્ર ડુબવા અર્થે નિમાયા નથી. પણ તેના મારફત અ પણ પરિત્રાણને ઉદ્દેશ કુદરતે રાખે છે. આપણી પ્રકૃતિના વિવિધ અંશે ખીલવવાની, કેળવવાની, વાપરવાની તે પુણ્યભૂમિ છે. સંસારના વિવિધ સાધનો આપણુ નિભૂત ગુણ સમુહના પ્રસ્ફટિન અર્થે કુદરતે રચેલા છે અને તેના દ્વારા આપણે આત્મ પ્રગતિને રથ ચાલવા નિર્મિત થયેલા છે. આ પ્રગતિના પંથમાં કુદરતે આપણા માટે જે આનંદ સ્વાભાવિક રીતે સ્થાપેલ છે તેને અનુભવ કરતાં જ તેની મના નથી. કુદરત જે કાંઇ મના કરે છે તે સંસ૨ના પ્રિય ભાસત પદાર્થોને સુધાત કંગાળની માફક પકડી રાખી તેની સાથે મડાગાંઠ પડવા સામે છે. આપણે તે વસ્તુને પકડી રાખી તેની આપણું અભિમાની ઉપર પ્રતિષ્ઠા કરવા માગીએ છીએ ત્યારે તે કાર્ય કુદરતના સ્વાભાવિક સરલ નિયમ સામે

Page #19

- આદર્શજીવને.
૨૩૯
વિરોધમાં આવે છે. પરિણામ એ આવે છે કે કુદરત આપણી તે પકડ બળાત્કારે છેડાવે છે અને ફરજીઆત રૂપે આપણું હઠને અંત લાવે છે. આપણે રીસાઈને જે કાંઈ અવશિષ્ટ હોય તે પણ ફેંકી દઈ તે કાર્યને “ત્યાગ” નું સુંદર અભિધાન આપીએ છીએ. ઉપર કહ્યું તેમ તેમાં કશું જ મહત્વ, વિશેષત્વ કે ગેરવ નથી. મહત્વ અને ગૌરવ તેવા ત્યાગમાં નથી, પણ સમર્પણમાં છે. પ્રકૃતિના મહા ભંડારમાંથી લીધેલી વસ્તુ તેને પાછી મેંપવી એ આપણી ફરજ છે. તે વસ્તુ આપણ નથી. એ વસ્તુના ઉપયોગ દ્વારા થતે ગુણવિકાસ અને આત્મવિકાસ એજ આપણા પોતાના સ્વામિત્વના છે.
પદાર્થોને રાખીને આપણે શું કરવા છે ? તેમાંથી જે કોઈ ગ્રહણ કરવાનું કુદરતે ઈષ્ટ ગયું છે તેટલું જ લઈ તે તે પદાર્થોને તેના સ્થાનમાં પાછા સંપી દેવામાં સિદ્ધિ છે. રાખવા જઈશું તે તે લાંબે કાળ નભશે નહિ. કુદરત બળાત્કારે ચુંટવી લે તે પહેલા તેને ઈષ્ટ વ્યય કરે તેજ ઉપયુક્ત છે. તેમ નહિ થાય તો તેને પરાણે “ત્યાગ કરવો પડશે, તેવા ત્યાગમાં રસ નથી, આનંદ નથી, મંગળ નથી, સુખ નથી. સુખ સ્વાર્પણમાં છે.
લેરા અધ્યાયી.
આદર્શજીવન.
વિઠ્ઠલદાસ મુ. શાહ, બી-એ. · "Were one so tall to touch the pole,
Or grasp creation in this span; He must be measured by his saul, The mind is the measure of the man, ”
BRUTUS. * જે કઈ મનષ્ય એટલે બધે ઊંચે હોય કે તે ધ્રુવતારાને સ્પર્શ કરી શકે અથવા સુષ્ટિને પિતાની મુઠીમાં લઈ શકે તે તેનું પરિમાણ તેને આત્મા દ્વારા થવું જોઈએ. મન જ મનુષ્યનું માપ છે.” બ્રુટસ,
આદર્શ જીવન–નમુનેદાર જીવન કોને કહેવું ? એવો પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થતાં ઉત્તર આપી શકાય કે “જે જીવનને અન્ય મનુષ્ય આદર્શરૂપ માને અને તેનું અનુકરણ કરવા માટે તત્પર બને તેજ આદર્શ જીવન છે.” પરંતુ અહિં વિવેક બુદ્ધિને ઉપયોગ કરવો જોઈએ. કેમકે મેટામાં મોટો લુંટાર, લુંટારાઓને * દુખ ગર્ભિત વૈરાગ્યને બદલે જ્ઞાન ને સુંદર અભિધાન આપવું જોઈએ તેમ લેખકનું
અધિપતિ.
કહેવું છે.

Page #20

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આદર્શ છે; મોટામાં મેટો દારૂડીયે, દારુડીયાને આદર્શ છે, કિંતુ લુંટારાને દારૂડિયાને અને ઠગ લોકોને ઉપદેશ ન આપવું જોઈએ એમ કહેવાનો આશય નથી.
એટલા માટે આદર્શજીવનની કોઈ વ્યાપક વ્યાખ્યા કરવી જોઈએ, “આદર્શ ” શબ્દના ગર્ભમાં આપણે પ્રવિષ્ટ થઈએ છીએ ત્યારે તે આપણને તે તેનું સત્ય સ્વરૂપ બતાવે છે અને તે વખતે આપણને પ્રતીત થાય છે કે તે “ સારામાં સારે નમુનો” છે. તેથી જે જીવન સૌથી સારું હોય તે જ “આદર્શ—જીવન” છે અને જેવી રીતે શારીરિક રોગગ્રસ્ત મનુષ્યને માટે શારીરિક સંદર્ય અશક્ય છેતેવી રીતે દુર્ગણ રૂપી આત્મિક રેગથી પીડિત વ્યક્તિને માટે આદર્શ જીવન વહન કરવું દુ:સાધ્ય છે. એટલા માટે દુર્ગણ મનુષ્યનું જીવન ગમે તેટલું મહાન હેય તો પણ ત્યાજય છે.
એક ફ્રેંચ લેખકે કહ્યું છે કે “જ્યારે પેરીસમાં નેપોલીયનના મૃત્યુના સમાચાર ફેલાઈ ગયા ત્યારે હું રાજમહેલની પાસે થઈને જતો હતો. ત્યાં આગળ કેટલાક લકે આપસમાં વાત કરી રહ્યા હતા કે બોનાપાર્ટીના મૃત્યુના ચોક્કસ સમાચાર અહિંથી મળી શકશે. જે સમાચારે સમસ્ત યુરોપ દેશને સ્તંભિત કરી દીધું હતું તેને લેશ પણ પ્રભાવ તે સમયે તે સ્થળ ઉપર જોવામાં આવતો ન હતો. ત્યાંથી હુ કાલીફ હોટલમાં ગયા અને ત્યાં આગળ પણ તેવી જ વાત મારા સાંભળવામાં આવી. જ્યાં જુઓ ત્યાં એક જ પ્રકારની ઉદાસીનતા જોવામાં આવતી હતી. તે વાતથી કોઈ પણ વ્યથિત થતું નહોતું. જે મનુષ્ય પ્રાય: રામસ્ત યુરોપખંડને જીતી લીધું હતું અને સમસ્ત પૃથ્વીને ધ્રુજાવી હતી તેણે લોકો ઉપર પિતાની અદ ભુત છાપ બેસાડી તેઓને આશ્ચર્ય ચકિત કર્યા હતા, પરંતુ તેણે લોકોને પ્રેમ બિલકુલ સંપાદન કર્યો ન હતો.”
ઈમર્સન કહે છે કે નેપોલીયને નૈતિક સિદ્ધાંત વગર પોતાની સમગ્ર શક્તિઓને ઉપયોગ જીવવામાં અને ઉન્નત બનવામાં જ કર્યો હતો.
હવે કહેવાનો આશય એ છે કે કોઈ માણસ ગમે તે મહાપુરૂષ હોય તો પણ જે તેનામાં જરા પણ દુર્ગણ હોય તે તેના અંશને લીધે તેનું જીવન વજર્ય છે. આ સ્થળે નેપોલીયનની વિરૂદ્ધ કંઈક લખવું પડયું છે તે ઉપરથી એમ સમજી લેવાનું નથી કે નેપોલીયનનું જીવન સંપૂર્ણત: ત્યાજય અને વજર્ય છે. નેપોલીયનની જે કોઈ બીજે મહાપુરૂષ થયે છે કે નહિ એ પણ એક શંકાસ્પદ વાત છે.
સર્વાગ સુંદર જીવનને આદર્શ જીવન કહેવામાં આવે છે. એટલા માટે એક મનુષ્યના જીવનને એક ભાગ ગમે તેટલું સુંદર હોય, પણ તેને બીજો ભાગ દુર્ગ
થી નિકૃષ્ટ બની ગયો હોય તો તેનું જીવન આદર્શ ભૂત કહી શકાય નહિ. જેવી

Page #21

આદશા–જીવન.
રીતે રંભાને લજવનારી પરમ સુંદરી રમણ પણ પોતાના કર્કશ સ્વભાવને લઈને પિતાનું સમસ્ત સૌદર્ય ગુમાવી બેસે છે તેવી જ રીતે એક પણ દુર્ગુણથી નિકૃષ્ટ બનેલે મહાપુરૂષ પિતાની સઘળી મહાનતાને કલંકિત કરી બેસે છે.
ઈશ્વરાવતારી મહાપુરૂષોની લાકે અત્યંત પ્રેમ પૂર્વક ભક્તિ કરે છે તેનું કારણ એ છે કે તેમાં એક પણ દોષ હોતો નથી. સોના મહોરની થેલીમાં હાથ નાંખવાથી સેના મહારજ હાથમાં આવે છે તેમ મહા પુરૂષના જીવનની કઈ વાત ઉપર વિચાર કરવામાં આવે છે તે આપણને કેવળ સદ્ગણોની જ પ્રતીતિ થાય છે.
લીકનનું જીવન-ચરિત્ર જોવામાં આવશે તો તેમાં જયાં જોઈએ ત્યાં સદગુ જ દષ્ટિગોચર થશે. કોઈ પણ સ્થળે નીચતા જોવામાં જ આવશે નહિ. અસ્તુ! હવે સંસારમાં કયી રીતે જીવનનિર્વાહ કરવા જોઈએ ? એ કઠિન પ્રનો નિર્ણય કરનાર મનુષ્યએ એક વાત પુરેપુરી ધ્યાનમાં રાખવી પડશે કે પિતાનું પ્રત્યેક કાર્ય શુભ ઉદ્દેશથી પ્રેરિત થયેલું હોવું જોઈએ.
ખુની, લુંટારા, ચેર, બદમાશ અને અપરાધીઓને જે જે કઠિન સંકટ અને દુઃખ સહન કરવા પડે છે એવાજ અથવા એ કરતાં પણ વિશેષ કઠિન સંકટ અને દુ:ખે ભલા તેમજ પ્રમાણીક મનુષ્યોને પણ સહન કરવા પડે છે. પરંતુ દુર્ગણી અને સગુણ મનુષ્યનાં દુઃખમાં એટલે ભેદ છે કે સંકટ સમયે દુર્ગણીઓને અંતરાત્મા તેને એકલે તજી દઈને ચાલ્યા જાય છે અને સદગુણ લોકોને તેઓને મનો દેવતા સંકટ સમયે આશ્વાસન દે છે, જેને લઈને તેઓને દુ:ખમાં પણ સુખ પ્રાપ્તિ થાય છે. બહુધા આપણું જોવામાં આવે છે કે સગુણી મનુષ્ય જ્યારે કોઈ વિપત્તિમાં પડવાથી રંક બની જાય છે ત્યારે તેને આશ્વાસન આપવા માટે જેટલા લેકો આવે છે તેટલા અન્યાયથી દ્રવ્ય સંપાદન કરનાર દુર્ગણી મનુષ્યને અભિનજન આપવા આવતા નથી.
એટલા માટે પ્રત્યેક યુગમાં મનુષ્યને જે કોઈ વસ્તુની વિશેષ આવશ્યકતા હોય તો તે કેવલ પ્રમાણીકતાની જ છે. જે મનુષ્ય પ્રમાણીક હોય છે તો સંકટમય અવસ્થામાં તેને અંતરાત્મા એક સાચા મિત્રની સમાન તેની પાસે ખડે રહીને તેને આશ્વાસન આપે છે; અને જે મનુષ્ય અપ્રમાણિક હોય તે તેને અંતરાત્મા તેની ઉન્નતિના સમયમાં પણ નિરંતર તેને સતાવતો રહે છે અને અવનતિના સમયમાં તે તે મુઠી બાંધીને પલાયન કરી જાય છે. સાચી વાત તો એ છે કે સદગુણ મનુષ્યો ઉપર જે સંકટ પડે છે તે બીજાની દષ્ટિમાં તો સંકટ છે, પરંતુ તેને માટે તે કસોટી અથવા વ્યાયામ માત્ર છે.

Page #22

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
રાજા મહેલમાં રહે અથવા બહાર રહે, તેને જેમ રંકતાને અનુભવ કદાપિ થઈ શકતો નથી તેમ સદગુણ મનુષ્ય અનુકૂળ દશામાં હોય કે પ્રતિકૂળ દશામાં, તે પણ તેને કઈ પણ અવસ્થામાં દુ:ખની પ્રતીતિ થતી નથી. જેવી રીતે દરિદ્ર મનુષ્યને ઘરમાં તેમજ બહાર, સર્વત્ર તેના હૃદયમાં નિરંતર રંકતાની હેળી સળગતી રહે છે તેવી જ રીતે દુર્ગુણી મનુષ ઉન્નત દશામાં હોય કે અવનત દશામાં, તો પણ તેની મને વ્યથા તેને પીછે કદિ છોડતી નથી.
મનુષ્યત્વ પ્રાપ્ત કરવું એજ મનુષ્યમાત્રનું પ્રધાન લક્ષ્ય હોવું જોઇએ.
Manhood overtops all titles” “મનુષ્યત્વજ સર્વ પદાર્થોથી મહાન વસ્તુ છે.” સાધારણ રીતે દ્રવ્ય, માન, ઉપાધિ અને સત્તા આદિ વસ્તુઓ પ્રાપ્ત કરવા માટે લોકો જેટલા સચેષ્ટ રહે છે તેને શતાં પણ તેઓ સૌથી અધિક મહત્વની વસ્તુ “મનુષ્યત્વ પ્રાપ્ત કરવા માટે રહેતા નથી. આ કેટલી મોટી ભૂલ છે? વાસ્તવિક રીતે મનુષ્યત્વ વગર દ્રવ્ય, માન, ઉપાધિ અને સત્તા એ સર્વ નિરૂપયોગી છે, મનુષ્યત્વને એ સર્વ વસ્તુઓની લેશ પણ અપેક્ષા નથી. એ સર્વ વસ્તુઓ વગર મનુષ્યત્વ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. મનુષ્યત્વ મૃગરાજની સમાન એકલું રહી શકે છે. “મનુષ્યત્વ પ્રાપ્ત કરે” એટલીજ વાત જે બાળકે અને યુવકનાં મનમાં બરાબર ઠસી જાય તો તેઓનાં જીવનમાં મહાન સુધારણા થઈ જાય અને તેઓને માટે સાંસારિક કલેશને મહાન અંશ ઘટી જાય.
આજકાલ પ્રાયે કરીને સર્વ લેક દ્રવ્યની પાછળ દોડી રહ્યા છે, સર્વ લક્ષમીદેવીની પૂજા કરી રહ્યા છે, પરંતુ એમ કરવાથી તેઓ પિતાનાં મનુષ્યત્વને કાંઇ ધક્કો પહોંચાડે છે કે નહિ એને જરા પણ વિચાર કરતા નથી. અહિં એમ કહેવાનો આશય નથી કે મનુષ્ય દ્રવ્ય સંપાદન કરવું જ ન જોઈએ. પરંતુ કહેવાનું તાત્પર્ય એટલું તે અવશ્ય છે કે દ્રવ્ય સંપાદન કરવામાં પોતાનું ચરિત્ર કલંકિત ન થવું જોઈએ, સંસારમાં દ્રવ્યની પણ આવશ્યકતા છે, પરંતુ તે કાંઈ એવી વસ્તુ નથી કે જે અન્ય સર્વ વસ્તુઓને ઉપગ કરી શકે. સંસારમાં મનુષ્યત્વજ એક એવી વસ્તુ છે કે જે બીજી સર્વ વસ્તુઓનો ઉપભોગ કરવા સમર્થ છે. અત એવ મનુષ્યત્વ સંપાદન કરવું એજ મનુષ્ય માત્રનું પ્રદાન કર્તવ્ય છે. સંસારમાં દ્રવ્ય વિના કામ ચાલી શકે છે, પરંતુ મનુષ્યત્વ વિના ચાલી શકતું નથી. સત્તા વગર ચાલી શકે છે, પરંતુ મનુષ્યત્વ વગર નહિ. માન અને ઉપાધિના સંબંધમાં પણ એ નિયમ લાગુ પડે છે, અર્થાત્ સમસ્ત વસ્તુઓ વગર મનુષ્યનું કામ ચાલી શકે છે, પરંતુ મનુષ્યત્વ વગર કદાપિ ચાલી શકતું નથી. મનુષ્ય કેવલ મનુષ્યત્વનો ત્યાગ કરવાથી માનવકોટિથી ચુત થઈને પશુટિમા પડે છે. દ્રવ્ય પ્રાપ્ત કરવું, પરંતુ મનુષ્યત્વ ગુમાવીને ન કરવું. સત્તા પ્રાપ્ત કરે, પરંતુ મનુષ્યત્વને બદલે

Page #23

-
આદર્શજીવન.
નહિ. મનુષ્યત્વજ મનુષ્યને માટે એક માત્ર જીવન છે. એટલા માટે તેને સર્વથા બચાવી રાખવું જોઈએ. અન્ય સર્વ વસ્તુઓને નાશ થઈ જાય તો પણ ચિંતા નહિ. જે સમયે રાજા હરિશ્ચંદ્ર મહામુનિ વિવામિત્રને પોતાની સમસ્ત સિંહાસન સંપત્તિ અર્પણ કરીને પોતાના સર્વ મિત્રને તજીને અરણ્યમાં અત્રતત્ર ભટક્તા હતા તે સમયે તેમની પાસે મનુષ્યત્વ સિવાય બીજું શું હતું? જે સમયે રાજા રામચંદ્ર અયોધ્યાનગરી છોડીને વનવાસ ભેગવતા હતા અને ફલ મૂળાદિ ખાઈને દિવસ વ્યતીત કરતા હતા તે સમયે તેમની પાસે મનુષ્યત્વ સિવાય બીજી કઈ વસ્તુ હતી ? જે સમયે પાંડ જુગારમાં હારવાથી પિતાના રાજપાટ છેડીને જ્યાં ત્યાં ફરતા હતા ત્યારે તેઓની પાસે મનુષ્યત્વથી અતિરિકત કયી વસ્તુહતી? જે સમયે મહારાણા પ્રતાપસિંહ મેવાડના રાજ્યથી ચુત બનીને પવિત્ર રાજપૂત કુલનું ૌરવ બચાવવા માટે ઉજ્જડ અરયમાં વસતા હતા અને સુકી રોટલી ખાઈને અથવા કઈ કઈ વખત ઉપવાસ કરીને દિવસે વ્યતીત કરતા હતા, જે સમયે મહારાષ્ટ્રપતિ શિવાજી મહારાજને દિલ્હીમાં કેદ કરવામાં આવ્યા હતા, જે સમયે નેપલીયન કારાગૃહમાં હતો, જે સમયે શિંગ્ટન એક દુર્બલ પ્રજાને ઉદ્ધાર કરવા તત્પર બન્યો હતો, જે સમયે માર્ટિન લ્યુથર સર્વ સત્તાધારી પોપ અને કેલીક પંથની સમક્ષ વાગબાણ છોડવાનાં કારણે સમગ્ર યુરોપના સત્તાધારીઓની નજરમાં હલકે પડ હતું, જે સમયે મહમ્મદને એક ગુફામાં બંધ કરીને સતાવવામાં આવ્યો હતો તે સમયે તે સર્વની પાસે મનુષ્યત્વ સિવાય બીજી કઈ સંપત્તિ હતી?
એક તત્વજ્ઞાની કોઈ શહેરમાં મધ્યાન્હ સમયે અહિં તહિં દષ્ટિ ફેરવતે ચા જતે હતો તેના તરફ જેવાથી માલુમ પડતું હતું કે તે કઈ વસ્તુની શોધમાં છે. પરંતુ જ્યારે તે શહેરના વસ્તીવાળા ભાગમાં પહેંચે ત્યારે તેણે જોરથી પકા
કહે મનુષ્ય”! તેને એ શબ્દ સાંભળીને માર્ગ ઉપર ચાલ્યા જનારા મનુષ્ય તેની આસપાસ એકઠા થઈ ગયા. તે સમયે તે કહેવા લાગ્યો કે “તમે લોકે ચાલ્યા જાઓ. હું મનુષ્યોને બોલાવું છું, માત્ર માટીના પુતળાઓને નથી લાવતે. મારે તો ખરા મનુષ્યની જરૂર છે, માટીના પુતળાંઓની જરૂર નથી. કેમકે પુતળાઓને સેના રૂપાનાં આભરણે પહેરાવીને શણગારી શકાય છે, પરંતુ તેઓ મનુષેની બરાબરી કદિપણ કરી શકતા નથી. જેવી રીતે માટીનાં પુતળાંઓ મનુષ્યની બરાબરી કરી શકતા નથી તેવીજ રીતે મનુષ્યત્વ વગર ગમે તે અમીર મનુષ્ય પણ મનુષ્યત્વવાળા રકમનુષ્યની બરાબરી કરી શક્યું નથી.”
જે મહાપુરૂષ દ્રવ્યની સાચી કિંમત સમજે છે તે દ્રવ્યની સ્પૃહા કદિ પણ કરતું નથી. એથેન્સવાસી સૉક્રેટિસને જ્યારે રાજાએ કહ્યું કે “શહેરના ગંદા

Page #24

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
ભાગમાં વ્યાખ્યાન આપવાને બદલે દરબારમાં આવે તે કેવું સારું ”? ઉત્તરમાં સંકેટિસે કહ્યું કે “શહેરની અંદર અનાજ ઘણું જ સસ્તુ મળે છે અને પાણી મફત મળે છે, તે પછી મારે દરબારની શી પરવા છે?”
સિકન્દરે ડાયેજિનિસ નામના તત્વવેત્તાને પૂછ્યું કે “તમારે કઈ વસ્તુની જરૂર છે?” ત્યારે તેણે કહ્યું કે મારે એક વસ્તુ જોઈએ છે, તે એ છે કે જરા દુર ખસી જઈને મારા ઉપર સૂર્યનાં કિરણે પડવા દો.”
અનેક તત્વવેત્તાઓએ દ્રવ્યના વિષયમાં પોતાની નિ:સ્પૃહતા બતાવી છે. થેરે. ડેએ અસંખ્ય દ્રવ્ય પ્રાપ્ત કરવાના પ્રસંગે પણ તેની ઉપેક્ષા કરી હતી અને વિજ્ઞા નની શોધખોળ ઉપર વિશેષ લક્ષ આવ્યું હતું. આ ઉપરથી એટલું સિદ્ધ થાય છે કે સાચાં મનુષ્ય ઉપર આદર્શ જીવનનો મુખ્ય આધાર રહે છે.
યાત્રાર્થે આવેલા દરેક જાત્રાળુને અગત્યની સુચના
અન્ય સ્થાને કરેલું પાપ તીર્થસ્થાને વિવેકવડે છુટે છે પરંતુ અવિકતાથી
તીર્થસ્થાનમાં કરેલું પાપ વજલેપ જેવું નિકાચિત બંધાય છે. ૧ શત્રુંજય, ગીરનાર, આબુગઢ, સમેતશિખર કે પાવાપુરી ચંપાપુરી વિગેરે પવિત્ર
સ્થળોની જાત્રા કરવાના રસિક ભાઈ-બહેનોએ કમળ પરિણામ રાખીને જાત્રાને લાભ લેવા આવતા બીજા જાત્રાળુઓની પણ યોગ્ય સગવડ સાચવવા
ભૂલવું નહીં જોઈએ. ૨ આપણે જાતે થેડું ઘણું કષ્ટ (સંકડાશ) સહન કરીને પણ સામાની સગવડ
સાચવી લેવી એ નિ:સ્વાર્થ સેવાનો લાભ સુજ્ઞ ભાઈ બહેનોએ ચુકવો નહીં
જોઈએ. ૩ રેલગાડીમાં તેમજ ધર્મશાળામાં એ રીતે આપણે ઘણે લાભ ઉઠાવી શકીએ. ૪ ઘરે મેમાન પણાની સેવાચાકરી કરીએ તેથી અધિક સેવા ચાકરી યાત્રીકેની
કરવી ઘટે. ૫ મુકામેથી જાત્રા નીકળ્યા ત્યારથી કોઈ પશુ (ઘાડા બળદ પ્રમુખ ) ને પણ
ત્રાસ આપ ન ઘટે. ખુલ્લા-અણુવાણે પગે ચાલતાં જાત્રા કરવાનું ફળ ન વર્ણવી શકાય એટલું બધું કહ્યું છે તે મુજબની ધુનમાં સુખશીલતાથી ગુમાવી દેવું ન ઘટે. સમજીને દેહદમન કરવાનું ભારે કુળ કહ્યું છે.

Page #25

યાત્રાર્થે આવેલા દરેક જાત્રાળુઓને અગત્યની સૂચના ૬ શરીર ક્ષીણતાદિક ખાસ માંદગીના કારણ સિવાય ગભશ્રીમતેને પણ છતી
શક્તિએ જયણાથી ચાલીને જ તીર્થ જાત્રા કરવી ઘટે, આપણે કર્મથી હળવા
થવા માટેજ જાત્રાકરવા આવીએ છીએ, ભારે થવાને તો નહીં જ. છ જીવિત સહુને વહાલું છે તો પછી છતી શક્તિ ગોપવી જાનવરોને મહા ત્રાસ
આપી જયણા રહિત જાત્રા કરવા જવા-આવવાનો અર્થ છે ? પ્રભુની આજ્ઞા
સાચવીને જ જાત્રા કરી લેખે થાય છે. ૮ સહુ સાથે મિત્રી, દુ:ખી પ્રત્યે દયા, અને સગુણ પ્રત્યે પ્રમોદ, તેમજ પાપી પ્રત્યે
અદ્વેષ (ઉપેક્ષા ) ભાવના રાખવાથી જ કરવામાં આવતી ધર્મકરણ સફળ
થઈ શકે છે. ૯ પવિત્ર તીર્થની યાત્રા કરવા જતાં અને યાત્રા કર્યા પછી તે અવશ્ય અનીતિને
સર્વથા ત્યાગ કરવો જોઈએ. તીર્થયાત્રાની સફળતા ત્યારે લેખી શકાય. ૧૦ અનિતિવંતનું મનજ ધર્મકરણમાં ચાટી શકતું નથી અને મન વગરની (બહાર
દેખાવ પૂરતી) કરણ સારૂં ફળ આપી શકતી નથી. તેથીજ યાત્રીકોએ દયા, સત્ય, પ્રમાણિકતાદિક સાચવવા પૂરતી કાળજી રાખવી ઘટે છે. એકડા વગરનાં
ગમે તેટલાં મીંડાં કર્યા શા કામનાં? ૧૧ પ્રભુનાં આજ્ઞાવચનને યથાશક્તિ અનુસરી ચાલવાથી જ સ્વશ્રેય થઈ શકે છે. ૧૨ નિર્મળ તત્ત્વશ્રદ્ધા અને બોય સહિત સદ્વર્તન વડેજ સ્વકલ્યાણ સાધી શકાય. પિોતે
હિતમાર્ગને દ્રઢતાથી સેવનાર અન્યનું પણ હિત કરી શકે છે. ૧૩ ગ્યતા મેળવ્યા વગર વસ્તુ ધર્મની પ્રાપ્તિ થઈ શકતી નથી તેથી ઉત્તમ પ્રકારની
ક્ષમા, નમ્રતા, સરલતા, સતિષ અને ઉદારતાદિક વડે સુયોગ્યતા મેળવવા ચુકવું નહીં. રૂડી યોગ્યતા પામેલે જીવ ચિન્તામણી રત્ન જેવો ધર્મ સહેજે
પામી શકે છે. ૧૪ કઈ જાતનું કુવ્યસન પવિત્ર તીર્થને ભેટી જલદી દૂર કરી દેવું. પવિત્ર તીર્થને ભેટી
તપ, જપ, જ્ઞાન, ધ્યાન, વ્રત, પચ્ચખાણુ, કરવાનું વ્યસન કાયમ રાખવું. ૧૫ જંગમ તીર્થ જેવા સગુણ સંત મહાત્માદિકને સમાગમ કરી દેષ માત્ર દૂર
કરવા તેમની સ્વાર્થ વગરની હિત શિક્ષાને જરૂર અનુસરવું. ૧૬ મન વચન કાયાથી સઘળી શુદ્ધિ સાચવી સહનું શ્રેય થાય એવું આપણી આસપાસ શુદ્ધ વાતાવરણ બનાવી દેવું જેથી શીધ્ર સ્વપર કલ્યાણની સિદ્ધિ થાય.
ઈતિશમ. શત્રુંજય તીર્થરાજ જેવા સર્વોત્તમ સ્થાનમાં બીજી ખટપટ તજી શાન્તિથી રહેનાર સ્વહિત સાધી શકે છે. અંતર લક્ષથી જયણા (જીવદયા) સહિત

Page #26

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ પગ પાળે એક પણ જાત્રા જેવી લાભદાયક થાય છે તેવી જયણારહિત ઉપયોગ શૂન્યપણે અનેક યાત્રાએ કદી લાભદાયક થઈ શકતી નથી. તેથી થોડી ઘણી યાત્રા કરવા ઈચ્છતા સહુએ જરૂર જણ સાચવવી જોઈએ.
લેખક-મુનિરાજશ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ
શ્રીમાન પ્રવર્તકજી મહારાજ શ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજનું ભાવ
નગર શહેરમાં આગમન અને પ્રવેશ મહોત્સવ.
પૂજ્યપાદ પ્રવર્તક શ્રી કાતિવિજયજી મહારાજ વગેરે મુનિવરે અનેક સ્થળે વિહાર કરતાં અનેક જીવોને પ્રતિબોધ કરતાં ફાગણ વદી ૩ ના રોજ શહેર ભાવનગરમાં પોતાના શિષ્ય સમુદાય ટાણે દશ સાથે શ્રી ભાવનગરના શ્રી સંઘની નમ્ર વિનંતિ સ્વીકારી પધાર્યા છે. અત્રેના શ્રી સંઘ તરફથી સવારના આઠ વાગે વાજતે ગાજતે ચતુર્વિધ શ્રીસંઘ સાથે સામૈયું તે દિવસે કરવામાં આવ્યું હતું. મોટી સંખ્યામાં જૈન સમુદાયની તે વખતે હાજરી હતી. શહેરના મોટા રસ્તાથી પસાર થઈ શ્રી મારવાડીના વંડાના નામથી ઓળખાતા શ્રી સંઘના ઉપાશ્રયમાં ઉકત મહાત્મા બીરાજમાન થયા હતા. ઉક્ત મહાત્માની શાંત અને અમૃતમય વાણીથી મંગળાચરણ શ્રવણ કરી ચતુવિધ સંધ વિસર્જન થયે. હાલ દરરોજ વ્યાખ્યાન થાય છે અને અત્રેના શ્રી સંધ તરફથી અતી આગ્રહ પૂર્વક ચાતુમાસ માટે વિનંતિ કરવામાં આવે છે. ધારવા પ્રમાણે ઉકત મહાત્મા તે વિનંતિ સ્વીકારશે એવો અને સંધ સંપૂર્ણ ભરોસો રાખે છે.
ધમિને ઘેર ધાડ–એ કહેવત દુનીયામાં કેટલી વખત નજરે પડે છે. હાલમાં રજપુતાનાના પ્રતાપગઢ નિવાસી મારવાડી જૈન બંધુઓમાંના મુખ્ય એક ધર્મનિષ્ઠ બંધુ પ્રતાપચંદજી ઘીયાના સુપુત્ર કંવર ચાંદલ માહા વદી ૩૦ બુધવારના રોજ તાવ અને શ્વાસથી બીમારીથી જવદ ગામમાં છવીસ વર્ષની અ૫ વયમાં પંચત્વ પામ્યા છે. ભાઈ ચાંદમલજીના અંત સમય પહેલા ચાર કલાક પૂર્વે બંધુ પ્રતાપચંદજી આવી પહોંચ્યા હતા અને છેવટે તેમણે વ્રત-પચ્ચખાણ દાન પૂર્ણ કરાવ્યા હતા કુંવર ચાંદમલજીને માટે ભવિષ્યમાં સમાજસેવાના કામમાં સહાય કરવાની રાખેલી આશા શેઠ પ્રતાપચંદજીને વ્યર્થ ગઈ છે. તે માટે અમે દિલગીર છીએ.
તત્યતા આગળ મનુષ્યમાત્રને ઉપાય નથી. કુંવર ચાંદમલ શાન્ત સ્વભાવના ઉદાર વિનયવાન હતા, શેઠ પ્રતાપચંદજી ઘીયાને દીલાસો આપીયે છીયે અને તે સ્વર્ગવાસી આત્માને પૂર્ણ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ ઈચ્છીએ છીએ.

Page #27

મનુષ્યમાં મહાવીરપણાની પ્રતીતિ,
મનુષ્યમાં મહાવીરપણાની પ્રતીતિ.
૧૭
જગત્ ઉપકારી વત માન છેલ્લા તીર્થંકર શ્રીમાન મહાવીર સ્વામી કે જેને થઇ ગયા ૨૪૪૭ વર્ષ થયાં છે છતાં તેમનું શાસન, એમણે ઉપદેશેલેા ધર્મ વિદ્યમાન પ્રવર્તે છે, તે મહાન પ્રભુના જન્મ ચૈત્ર શુદ ૧૩ ( આ માસમાં ) ના રાજ થયા હાવાથી તે એક કલ્યાણક પરમ પવિત્ર દિવસ તરીકે જેનેામાં લેખાય છે, તે દિવસે દરેકે દરેક જૈનાએ તે મહાન પ્રભુના ગુણગ્રામ કરવા જોઇએ, યથાશકિત તેમને પગલે ચાલવા- તેમની આજ્ઞા પ્રમાણે વન કરવા પ્રયત્ન કરવા જોઇએ અને દરેક ગામ યા શહેરમાં જય'તી ઉજવવી જોઇએ. અમારા શહેરમાં કઇ કઇ વાર તેવા પ્રયત્ન કરવામાં આવેલ હતા. આવી રીતે જયંતીએ (ગુણગ્રામ કરવાથી) તેઆશ્રીની આજ્ઞા પ્રમાણે ચાલવાથી એ મહાત્માએ વારસામાં આપેલ જ્ઞાનને ચણુ કરી આજ્ઞાવત થવુ જોઇએ તેમ થવાથી તે મહાન મહાવીર પ્રભુ પડ્યું. આપણે પણ પ્રાપ્ત કરી શકીયે છીયે એમ શાસ્ત્રકાર કહે છે અને તેજ મનુષ્યમાં મહાવીર પણાની પ્રતીતિ થવા યત્કિંચિત લેખ દ્વારા આ પ્રયત્ન કરીએ છીએ.
આ વિષય પછી પણ આને સંબંધ ધરાવતાજ વિષય પણ આલેખવામાં આવશે જેથી પ્રથમ મનુષ્યમાં મહાવીરપણાની પ્રતોતિ કેમ છે તે બતાવવા પ્રયત્ન કરીએ છીએ.
બીજાના મુખથી આપણે જે સત્ય શ્રવણ કરીએ છીએ, તેની સત્યતા ખેલનાર વિષેના વિશ્વાસથી કે પાતાના અંત: કરણપર તેનુ સ્વચ્છ પ્રતિષિખ પડતુ હાય તેથી પુરવાર થાય છે. પૈસાને ગ્રહણ કરનારા મનુષ્યને જેમ ખાત્રી થાય છે કે પ્રમાણિક માણસ પૈસા આપનાર હેાવાથી તે પૈસા સારા છે. અથવા તે તે માણુસ પ્રમાણિક છે તેથી સારા પૈસા આપે છે, તેવીજ રીતે સત્યની પ્રતીતિ માટે તેવીજ રીતે નિશ્ચય થઈ શકે કે કાંતા તે સત્યના શીખવનાર વિશ્વાસ પાત્ર છે, માટે તેના સિદ્ધાંત સત્ય અને વિશ્વાસ પાત્ર છે અથવા શીખનાર માણસ વિશ્વાસ તેના સિદ્ધાંતમાંજ સત્યની પ્રતીતિ થાય છે. મહાવીરને સત્ય પરથી સંપૂર્ણ ખાત્રીના પુરાવા આપનાર હતા. મનુષ્યની વિવેકબુદ્ધિ અને હૃદયના ગુપ્ત વિચારેા જાગૃત કરવાને તેમના વચના એટલાં બધાં ખધખેસતાં હતાં, મનુષ્યની સામાન્ય વિચારણાપર સત્ય સ્વરૂપનુ પ્રતિબિબ પાડવાને એવા તેા મજખુત પુરાવા તેમના જીવનમાંથી મળી આવતાં અને મનુષ્ય અંત:કરણની ઉંડી ઈચ્છાઆના તેના જીવનમાંથી એવા તે સ્વચ્છ પડઘા પડતા હતા કે તે પરમાત્માનુ
પાત્ર છે. કારણ કે સિદ્ધાંત તેના જીવન

Page #28

૨૮૮
શ્રી આમાનંદ પ્રકાર જીવન દરેક મનુષ્યને મહાવીર સ્વરૂપે સહજ પ્રતિબિંબીત થતું. તેમના સિદ્ધાંતની સ્વગીય સુગંધથી જેમના શારીરિક વસ્ત્રો સુગંધમય થતાં અને તેથી આકર્ષાઈને જેઓ સ્વાભાવિક રીતે એમ કહેતા કે અનાદિ જીવનમાંથી મુક્ત કરનાર એક તું જ છે. તેવા મનુ મહાવીરપણાને કેવી રીતે પામતા એ વિચારવું તે તત્વવેતાને પણ પણું મુશ્કેલી ભરેલું જણાશે. સત્યનો દીપક માત્ર પોતાના પ્રકાશથી દષ્ટિગોચર થતું નથી તેને જે ગ્રહણ કરનાર છે તેની મુખ્ય મુદ્રાપર પણ તેને પ્રકાશ પાછળથી આપોઆપ પડે છે સત્યનો સામાન્ય પ્રતિષ પરમાત્મ દ્રષ્ટિ વડે તે મહાત્મા દરેક મનુષ્યના અંત:કરણમાં વનિત કરે છે.
મનુષ્યને સત્યની પ્રતીતિ કેવી રીતે થાય છે? - સત્યના જે નિયમ મહાવીર દર્શાવે છે તેથી દરેક વિચારશીલ મનુષ્ય જાણીને હેય છે. કેટલાક સત્ય એવા હોય છે કે તે લાંબા વખત સુધીની કે ઘડા વખતની અમુક ક્રિયાથી, ચર્ચાથી અને વારંવાર નવી નવી કલ્પના કરવાથી આપણને પ્રતીતિ થાય છે. તેવી જ રીતે કેટલાંક એવાં પણ સત્ય છે કે જ્યારે મનમાં પણ તેને સંકલ્પ થાય કે તરતજ તેની પ્રતીતિ થાય છે. સઘળું વિજ્ઞાન શાસ્ત્ર સત્યનાં ધોરણથી રચાએલું છે કે જે સત્ય પિતાની મેળે ખાત્રી કરાવવાને શકિતમાન રહે છે. સર્વ પ્રકારના જ્ઞાનના ગઢ રહસ્યના મૂળમાં સૌથી પ્રથમના નિયમો એવા હોય છે કે તેના પુરાવાની અપેક્ષા રહેતી નથી. તમારી વિવેક બુદ્ધિની સંકલ્પનાની પાછળ ચાલતા જ્યારે તમે તેના મૂળ સુધી પહોંચશે ત્યારે તમને છેવટે એવું કારણ મળશે કે જે પિતાના આધારે ઉભું રહેલું હોય છે. તે પિતેજ પિતાની સાબીતી આપે છે. તમારા જ્ઞાનને અનુક્રમ તપાસી લેશે તે તમને છેવટે એ નિર્ણય થશે કે તે જ્ઞાનને અધિષ્ઠાયક કોઈના પણ આધારે નહિ રહેતાં બીજાને આધાર આપનાર છે. અસંખ્ય વિચારવા યંગ્ય બાબતે ' સત્ય, વ્યાજબી અને સુંદર હોવાની ખાત્રી કરાવવાને કદાચ તમે શકિતવાન થશે પણ કેટલીક બાબતે એવી પણ હોય છે કે જેને માટે તમે કાંઈ પણ કારણ નહિ આપતાં તમે માત્ર એટલું જ કહેશો કે હું તે બાબતે સત્ય સારી કે વ્યાજબી માનું છું અને તેથી હું તેને સત્ય અને સારી કહું છું. મારા મનમાં તે વિષે જરા પણ શંકા રહેતી નથી અને પરમાત્માની સાક્ષીએ મારૂં અંતઃકરણ કંઈ પણ કારણ વગર તે બાબત કબુલ કરી લે છે,
હવે પરમાત્માના વચને તે આવા પ્રકારના ઘણા સત્ય રૂપ છે. જે વચને શાસ્ત્રમાં લખાએલા છે તેમાનાં ઘણા વિષે મનુષ્યનું મન એટલું ખાત્રી વાળું હોય છે કે જેવા તે મન પર આવે છે કે તરતજ તેની સત્યતાની પ્રતીતિ થાય છે. જેમ મનેહર દેખાવોની સુંદરતા સાબીત કરવાને શેખીન આંખને કઈ પણ પુરાવાની જરૂર રહેતી નથી, ચંચળ કાનને મધુરસ્વરની ખાત્રીને માટે કાંઈ પણ પ્રમાણુની જેમ જરૂ

Page #29

મનુષ્યમાં મહાવીરપણાની પ્રતીતિ.
ર૮૦ ૨ રહેતી નથી, તેવી જ રીતે મનુષ્યના આત્માને જગતની નૈતિક સુંદરતા અને એક્યતા જે પરમાત્માના વચનથી જણાય છે તેમાં એટલે બધે ગુઢ અને સત્ય વ્યવહાર રહેલો છે કે આંતર ચક્ષુઓ જે દૂષિત ન હોય તો સ્વાભાવિક ખાત્રી અને પ્રમાણુથી એકદમ દેવીક સત્ય પદાર્થના સ્વરૂપને અનુભવી શકે છે. આત્માના મૂળ બંધારણમાં વગર લખેલા એવા સત્ય સિદ્ધાંત છે કે જે બહારના લખેલા શાસ્ત્રરૂપે પરિણામને પામે છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એવું છે કે શાસ્ત્રીય સિદ્ધાંતનું મૂળ આત્મામાં છે. અંતઃકરણના ઉંડાણમાં એવું જ્ઞાન રહેલું છે કે મહાવીર પરમાત્માના જ્ઞાનનો પ્રતિબિંબિત અવાજ છેક ત્યાં જઈ અથડાય છે અને બધી જાતના આડા આવતા અજ્ઞાન શલ્યને તે દૂર કરી શકે છે. ટૂંકામાં સરળ અંત:કરણવાળા મનુષ્યમાં મહાવીર પણાનું તાત્કાલિક દઢ અને સીધું પ્રતિબિંબ પડે છે. ઉપરના સિદ્ધાંતને ફુટ કરવાની હજુ અગત્ય છે.
જે સત્ય વિષે મનુષ્યને સ્વાભાવિક પ્રતીતિ થાય છે તે સત્ય પોતાના અંત:કરણને કેળવ્યા વગર તે શેધી કાઢે છે તેવું નથી. મહાવીરના સત્ય વચને પ્રતિષિ ત થવાથી કે હૃદયમાં ઉંડા ઉતરવાથી તે વચનના સિદ્ધાંતનું મૂળ શોધવાની મનુ ષ્યમાં યોગ્યતા હોય છે એમ કહી શકાય નહિ, જે તેમ હોય તો વિવેક બુદ્ધિના અને અંત:કરણના નિયમથી કેઈની પણ મદદ વગર શાસ્ત્રીય સિદ્ધાંત મનુષ્ય આપેઆપ શોધી શકત; પરંતુ તેજ સ્થળે મહાવીર અને મનુષ્ય વચ્ચેનો તફાવત વ્યક્ત થાય છે, મનુષ્યમાં જ્યારે મહાવીરપણું આવે ત્યારે જ તેમાં તેવી શક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે, મહાવીર પ્રભુમાં તેવી સ્વાભાવિક શક્તિ હતી, અને તેથી તે બીજાની ગુપ્ત રહેલી શક્તિઓને પણ જાગૃત કરી શકવાને સમર્થ થતા.
સત્યને ઓળખવાની શક્તિ જ્યારે પ્રાપ્ત થાય છે, ત્યારે તેની સાથેજ તેજ સત્યના મૂળને શોધી કાઢવાની શક્તિ હોતી નથી, ધારણા શક્તિને અનુક્રમ જે વિચારો જાણવાને અને નક્કી કરવાને મનુષ્યને શક્તિમાન કરે છે, તે અનુક્રમ જે શક્તિથી વિચાર ઉત્પન્ન કરી શકાય છે, તેના કરતાં ઘણોજ હલકા પ્રકારનો હોય છે, આપણે જે શોધી શકીએ નહિ તે સમજી શકીએ, જેમકે કુદરતનો કોઇપણ મહાન કાનુન શોધી કાઢવાને અને તે વિજ્ઞાન શાસ્ત્રના નિયમને લાગુ કરવાને શોધ કરનારની માનસિક શક્તિઓ ઘણીજ તીક્ષ્ય અને અસાધારણ હોય છે, પરંતુ જ્યારે તે નિયમની શોધ કરી એક વખત જાહેરમાં મુકવામાં આવે છે ત્યારે સેંકડે બુદ્ધિશાળી મનુષ્યો તેને સહેજ વારમાં સમજી લે છે કે જેની અંદગી સુધી શોધ કરવાથી પણ તેઓ ફતેહ મેળવી શકતા નહિ. દ્રવ્યગુણ પર્યાયના જે ભેદ મહાવીરના સિદ્ધાંતમાં મળી આવે છે, અને દરેક પદાર્થને લાગુ કરી શકાય છે, તેવી જ રીતે સપ્તભંગી

Page #30

૨૫૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ અને સ્યાદ્વાદના પણ જે જે નિયમે પદાર્થને બંધબેસ્તા થઈ જાય છે, અને વસ્તુ સ્થિતિ સમજાય છે, તે શોધ ગમે તેવા તીક્ષ્ણ બુદ્ધિના મનુષ્યથી પણ થઈ શકે તેવું કહી શકાશે નહિ, મહાવીરુપણું ખરા સ્વરૂપમાં તે ફક્ત મહાવીરમાંજ મળી આવે છે, અને મહાવીરના આલંબનથોજ-મદદથી જ મનુષ્ય મહાવીરપણાને પહોંચી શકે છે, દરેક મનુષ્યમાં મહાવરપણું રહેલું છે, અને તે શક્તિને વિચારથી, જવાથી અને ભેદ જ્ઞાનથી અંતઃકરણના ઉંડા ભાગમાં ઉથલપાથલ કરીને સત્ય સમજવાને શક્તિવાળા થવાય છે, પછી તે છતાં સત્યના મૂળ શેધક થવાનું અને જગતના મનુષ્યના હૃદયમાંથી સત્યની પ્રતીતિ કરાવવાનું મહાવીર જેવું ભાગ્ય કેઈ વીરલાનેજ માટે નિર્માણ થયેલું હોય છે. એક મહાન કવિ માણસના મનને પ્રફુલ્લિત કરવાને અને ધ્રુજાવવાને શક્તિવાન હોય છે, તેમાં ગમે તે ગુપ્ત ભેદ હેય પણ એટલું તો નકકી છે કે તે માત્ર પિતાના વિચાર અને પોતાની લાગણીઓને શબ્દદ્વારા બહાર લાવે છે. કે જે વિચારો અને લાગણીઓ ઘણા થોડાજ માણસો દર્શાવી શકે તે છતાં સામાન્ય સમજવાળા મનુષ્યો તે વિચારેને પિતાના વિચાર તરીકે ગ્રહણ કરી લે છે. કેમકે તેજ લાગણી અને વિચારો ગુપ્તપણે દરેક મનુષ્યમાં રહેલા હોય છે તે અમુક કારણ પામીને જાગૃત થાય છે. મહાન ગ્રંથકારેના લેખની સત્યતા સમજવાના શકત ધરાવનારા મનુષ્ય લાખ ગમે હાય છે, પણ તેઓ પિતાથી તેવા લેખો કંપન્ન કરવાનું કદિ બની શકતું નથી. સુંદરતાના અને સત્યતાના ઝાંખા, અસ્વચ્છ અને આચ્છાદનવાળા વિચારે ઘણા માણસના મનમાં ઉદભવે છે અને જેનામાં વિચાર ઉત્પન્ન કરવાનું શુદ્ધજ્ઞાન હોય તેજ સત્યને ખરા સ્વરૂપમાં અને ખરી સુંદરતામાં પ્રગટ કરી શકે છે, અને સત્ય તે પોતે પોતાને સમજાવવાથી અનુક્રમે મનુવ્યનું અંત:કરણ મહાવીરની દ્રષ્ટિમાં મહાવીરપણું અનુભવે છે.
હવે આ સિદ્ધાંતમાં હજુ જરા આગળ વધીશું તો એટલું તે સ્પષ્ટ છે કે શાસ્ત્રીય સિદ્ધાંતો જે મનુષ્યની વિવેક બુદ્ધિ અને અંત:કરણ સમજી શકે છે, તે સિદાતે મનુષ્યની વિવેક બુધિમાં કોઈની પણ સહાયતા વગર દેવીક સત્ય શોધી કાઢવાને ગ્યતા લાવી શકતા નથી. શાસ્ત્રોથી જે બાબતે માણસ ધી ન શકે તે સારી રીતે સમજવાને તે શકિતવાન થાય છે. જોકે આમામાં ગુપ્ત શ્રદ્ધા, ઝાંખી લાગણીઓ, ન સમજાય તેવી આશાઓ અને ઊંડી ઈચ્છાઓ રહેલી છે તે પણ જ્યાં સુધી દૈવીક સત્યને બહારને પ્રકાશ તેને અજવાળામાં લાવતે નથી ત્યાં સુધી તે મનુષ્યને પિતાને જણાતું નથી તેમ તેનાથી તેને અનુભવ થઈ શકતું નથી. વળી મનુષ્યના હૃદય અને મનપર એક અજાણી ભાષાના એવા અક્ષરા લખાયેલા છે કે જેને સ્કુટ કરવાની ચાવી ફક્ત કુદર

Page #31

મનુષ્યમાં મહાવીરપણાની પ્રતીતિ.
૨૫૧
તના સર્વમાન્ય સત્યમાં રહેલી છે એક અશ્રદ્ધાળુ અથવા એક અજ્ઞાન માણસને દૈવીક સત્ય સમજાવનારની સામે ઉભે રાખે અને જે તે લક્ષપૂર્વ સાંભળશે કે તરતજ તેના અંત:કરણમાંથી કોઈ એવી વીજળી બહાર આવશે કે તેને સત્યની પ્રતીતિ થયા વગર રહેશે નહિ, તેને સઘળા વિષે ખાત્રી થશે, તે સઘળી બાબતની તુલના કરી શકશે તેના અંતઃકરણના ગુહ્ય રહસ્ય ખુલ્લાં થશે અને તેથી તે મહાવીર પરમાત્માની ભક્તિ કરશે, આરાધના કરશે અને વીરપ્રભુને પોતાની નજદીકમાં જઈ શકશે. અનાદિ અને અદ્રશ્ય સત્યતાની દુનિઆમાં જ્યાં આપણે શ્રેષ્ઠ પ્રાણી તરીકે રહીએ છીએ ત્યાં મનુષ્યને ઉડવાને ઘણી ઉંચી જગ્યાએ છે. અવનત મનુષ્યત્વમાંથી ઉન્નત થવાને ઘણા છુપા માર્ગ છે કે જે વિચારવંત પ્રાણીઓ મેળવી શકે છે, જે કે ગમે તેવી શેધથી આપણે પરમાત્માને શોધી શકીએ નહિ, વળી જે કે પવિત્ર નૈતિક કાયદાની ખાત્રી છે કે અમરપદનું સ્વમ ગમે તેવા પ્રયત્નથી અને માનષિક વિવેક બુદ્ધિથી અપ્રાપ્તવ્ય છે તે પણ મનુષ્યના સ્વભાવના બંધારણમાં એટલું બધું દૈવિક તત્વ રહેલું છે, તેના અંત:કરણપર એવા સ્વચ્છ નૈતિક ધરણની છાપ પડેલી છે. જગતના અંતઃકરણમાં અમરપણું પાછળ એટલી બધી મજબુત અને ઉંડી લાગણી તથા ઈચ્છા શાંતપણે રહેલી છે કે મહાવીર પરમાત્મા જાગૃત થયેલા આત્મામાં પિતાના સર્વ માન્ય ઉપદેશને તાત્કાલીક બદલે અને પ્રમાણુ જોઈ શકતા, તેથી કરીને દેવીક સત્ય જેકે મનુષ્યની વિવેક બુદ્ધિ શોધી શકતી નથી તે પણ તેની સાથે તેને ઘણે નિકટને સંબંધ છે, જોકે તે માનવ હદય સુધી પહોંચી શકતું નથી તે પણ તેના નિયમો અને ધોરણે ઘણી ખાત્રી આપે છે, મનુષ્ય મુખથી તેને બોલી શકતો નથી તેપણ મહાવીર જે રૂપે મનુષ્યને સત્ય સમજાવે છે તે રીતે તેઓ તેને તાદશ ગ્રહણ કરી શકે છે. વળી મનુષ્ય અંત:કરણને સર્વ માન્ય સિદ્ધાંતની આપોઆપ પ્રતીતિ થાય છે એમ નક્કી કરવામાં આપણે તે સત્ય શોધવાની શક્તિ મનુષ્યમાં નથી એમ કબુલ કરીએ છીએ, એટલું જ નહી પણ અંતઃકરણ તેની અપૂર્ણ અને અશાંત થી. તિમાં તે રાત્યની શોધ થયા પછી પણ તેને સંપૂર્ણપણે ઓળખવાને અને વિસ્તારવાને ચગ્યતાવાળું હોય છે એમ પણ કહી શકાય નહિ. એટલું તે કબુલ કરી શકાય કે માણસનું હૃદય જે પવિત્ર અને પૂર્ણ સ્થીતિવાળું હોય તો મહાવીરના અંત:કરણની સાથે તે જોડાઈ શકે છે અને તેના પવિત્ર વચનને પડઘો પવિત્ર અંતઃકરણમાં પડી શકે છે, પરંતુ મનુષ્યનું અંત:કરણ પવિત્ર અને પૂર્ણ હોતું નથી તેમની વિવેક બુદ્ધિ ઝાંખી અને રજુ ન થઈ શકે તેવી થઈ ગઈ હોય છે તેથી સંપૂર્ણ અને વચ્છ પ્રતિબિંબ પડવાને બદલે તેમાંથી સેંકડો જૂઠી કલ્પનાઓ અને અસત્ય પ્રમાણે ફૂટી નીકળે છે. આંતરીક ચક્ષુઓ અને કર્ણ જે દઢ અને તંદુરસ્ત વિચાર વાતાવરણવાળા હોય તે દેવીક પદાર્થની સુંદરતા અને એક્યતા ત્વરીત ગ્રહણ કરી

Page #32

*
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
શકે છે પણ માનવ આત્માની દષ્ટિ દુષિત થયેલી હોય છે, તેથી તેનામાં સત્યની તુલના કરવાનું વ્યાજબી ઘોરણ કયાંથી હોઈ શકે ? એમ કેમ ખાત્રીથી કહી શકાય કે સત્યને દરેક મનુષ્યનું અંતઃકરણ ગ્રહણ કરી શકે છે.
આ મુશ્કેલી ભરેલા પ્રશ્નનું નિરાકરણ કદાચ એવી રીતે કરી શકાય કે દૈવીક સત્ય મનુષ્યના અંતકરણ પર પ્રતિબીંબ પાડવાને અને તેને જાગૃત કરવાને એકદમ પ્રયત્ન કરે છે કે તે સત્ય મનમાં એવી યોગ્યતા ઉત્પન્ન કરે છે કે જેથી તે ભેદને પામી શકે છે. જેવી રીતે સૂર્યનું કિરણ રમતું રમતું સુતેલા માણસની મુખમુદ્રા પર પડે છે અને પોતાને પ્રકાશ જેવાને માટે તેની ચક્ષુઓ ઉઘાડે છે, તેવી જ રીતે મહાવીર પરમાત્માનું સત્ય આત્માપર પ્રકાશતું તેની શક્તિ ચંચળ અને જાગૃત કરે છે કે જેથી કરી
કરીને તે સત્યને જઈ શકે છે. જીજ્ઞાસા માનસિક શક્તિને જાગ્રત કરે છે તે છતાં માનસિક શક્તિ જીજ્ઞાસામાં ઓતપ્રેત થયેલી છે. તેથી બેમાંથી પ્રથમ ક્રિયા કોની છે તે ચોક્કસ કહેવાતું નથી પણ તેઓ એક સાથે કામ કરે છે. એમ સામાન્ય રીતે કહેવાય છે. સત્ય મનને જાગૃત કરે છે, તો પણ મન ચંચળતામાં હોવું જ જોઈએ, નહિતર સત્ય તેને પહેરી શકે નહી આવીજ બેવડી ક્રિયા આત્માના અનુક્રમવાળા અભ્યાસમાં ચાલી આવે છે. પ્રકાશ અને કલ્પના, જ્ઞાન અને સમજણ, દેવીક સત્ય અને વિવેક બુદ્ધિ સાથેજ ઉત્પન્ન થાય છે, અને વિસ્તારને પામે છે તેમાં વારંવાર પરાવર્તન થયા કરે છે, તેઓ અનુક્રમે કારણરૂપ થાય છે અને અસર કરનારા થાય છે. સાંસારિક અભ્યાસના ધોરણ અને વિચારની પેઠે આ બાબતમાં પણ જેમ જેમ દરેક માણસ જ્ઞાનમાં આગળ વધે છે તેમ તેમ તેની જાણવાની શક્તિ વધારે ખીલે છે અને તે શક્તિના નિયમથી જ્ઞાનમાં વિશેષને વિશેષ વૃદ્ધિ થાય છે. નવી નવી શંકાનું સમાધાન થયા પછી સાહિત્યમાં કે વિજ્ઞાનશાસ્ત્રમાં દરેક મુશ્કેલી દુર થઈ શકે છે. જોવાની, મુકાબલે કરવાની, જુદા પાડવાની વિગેરે શક્તિઓ દઢ થાય છે ધ્યાન આપવાની માનસિક પ્રકૃતિ મજબુત થાય છે અને એવી રીતે જ્ઞાનને વિસ્મૃત અનુક્રમ, સત્યનો વિસ્તારવાળે, પવિત્ર અને જાણી શકાય તે દેખાવ, મનને પ્રતીત થાય છે. વળી કુદરતના નિરીક્ષણથી સુંદરતાનું વિવેકબુદ્ધિ પ્રથમ અનુમાન કરતા શીખે છે. અને પછી કેળવાય છે. વિચાર કરવાના કામમાં વિચાર કરવાની શક્તિ વિસ્તારને પામે છે. જીજ્ઞાસા ત્વરિત થાય છે, વિચાર અને લાગણીના તો પવિત્ર અને પ્રકૃલ્લિત કરાય છે અને તેથી કરીને કુદરતની નિરીક્ષા કરનારનું આખું મન ઉત્સાહ, સંપૂર્ણ સમજવાળું અને કેળવાએલું થઈ જાય છે. તેવીરીતે આંતરીક ભેદ જાણવાની શક્તિ પ્રથમ દૈવીક સત્યનું માહાસ્ય અને સુંદરતા ઓળખવાને ગ્ય હોતી નથી તે હમેશના અભ્યાસ અને પરિચયથી તેને જાણવાને વિશેષને વિશેષ કેળવાતી જાય છે. મહાવીર પરમાત્માના વચનના આતુર અભ્યાસના દરેક કાર્યમાં સુધારણાની ઉંચી કિયા ચાલુ રહે છે. મનની જડતા અને શુન્યતા

Page #33

વર્તમાન સમાચાર.
૨૫૩
દૂર ફેંકી દેવામાં આવે છે. અને આંતરિક તીણુતાના નવા સ્પર્શને અનુભવ થાય છે, ધાર્મિક અભિરૂચી તેને ચગ્ય ખોરાક મળવાથી વધારે ને વધારે દેવીક પિષણ મેળવવાને ચોગ્ય થતી જાય છે. અંતરચક્ષુ જીજ્ઞાસાને અભ્યાસથી વધારેને વધારે સૂક્ષ્મ કરે છે કે જેના પરિણામે લાંબા વખતના સત્યના અનુભવથી આત્મા લગભગ સ્વચ્છ ખાત્રીની પવિત્ર પ્રકૃતિ હોય તો પણ સત્યના પ્રભાવથી છુપાઈ રહેલી શક્તિ જાગૃત થાય છે, અને મહાવીર પરમાત્માના જીવનમાં અને તેના સત્ય વચનમાં પવિત્ર દષ્ટિ હોય ત્યાં સુધી ઉચ્ચ સ્થિતિનું રક્ષણ થાય છે. S.
વર્તમાન સમાચાર
અહિંસક, શાંતિ અને સુલેહની પ્રતિપણાથી દેશ ઉપર ઉપકાર કરનાર મહાન દેશભક્ત પરમ ઉપકારી મહાત્મા મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધીના સુપ્રયત્નથી ભારતવર્ષ અત્યારે કાંઈક નિદ્રામાંથી જ છે, પોતાનું શું છે ? તે કઈ સ્થિત એ છે પિતા માટે દેશની ઉપ્તન્ન થયેલ કપડા વગેરે ઉપગની ચીની કેટલી જરૂરીઆત છે તે સમજવા લાગ્યા છે. કેટલેક અંશે તેના પ્રચારના પ્રયત્નો પણ થવા લાગ્યા છે. તા. ૬-૪-૧૯૨૧ થી તા. ૧૩-૪-૧૯૨૧ ના આઠ દિવસ હેવ આ દેશની ઉન્નતિ માટે કિંમતી ગણાય છે. આ વર્ષે પણ ઘણે સ્થળે સ્વદેશના ઉદ્ધાર માટે, સ્વદેશી વસ્તુના ૨ રીયાના પ્રચાર માટે મીટીંગ, ભાષણે ઉપદેશથી અને મહાત્મા તીલક કુંડ છે જેમાંથી દેશના ઉદ્ધારને માગ જાયેલે છે તે ઉધરાવવા માટે પ્રયત્નો થયા છે. આ શહેરમાં પણ તેવા પ્રયત્નમાં શાંતિથી અઠવાડીયું પ્રસાર થયું હતું. આ શહેરમાં એક પાટણના વત્ની બંધુ ભોગીલાલ સાકરચંદ સાંભળવા પ્રમાણે પિતાને ધંધો છેડી સ્વદેશ પ્રેમ જાગ્રત થવાથી ઉપદેશક તરીકે બહાર આવ્યા છે. તેઓ કવિતામાંજ ઉપદેશ આપે છે. અત્રે શહેરમાં નહેર ભાષણમાં પણ તેમણે જેમાં ભાગ લીધો હતો તેમ અત્રે બીરાજમાન પ્રવર્તક શ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજના વ્યાખ્યાનમાં પણ જૈન બંધુઓ બહેનોને તેમણે પિતાની કવિતાઠારા ઉપદેશનો લાભ આપ્યો હતો. તેમના તેવા પ્રયત્નથી અત્રથી તેમને મહારાજશ્રીના વ્યાખ્યાનમાં સુવર્ણનો ચાંદ આપવામાં આવ્યું હતું, આપણી બહેનોને પણ કવિતામારા રડવા કુટવાના હાનિકારક રીવાજના સંબંધમાં ઉપદેશ આપ્યો હતો જેથી કેટલેક અંશે તે ઓછું થયું હતું. તીલક કંડ માટે પણ આપણી કામમાં કેટલીક રકમ થઈ હતી. જૈન કોમમાં પણ આથી કેટલીક દેશના ઉદ્ધાર માટે સામાન્ય જાગૃતિ થઇ હતી.
જેનેતર બંધુ ગોપાળજી ઓધવજી ઠક્કરના સુપ્રયત્નથી બે ત્રણ વર્ષ થયા કાર્તકી તથા ચૈત્રી પુનમ વગેરેના મેળા ઉપર પાલીતાણ આવતા જૈન બંધુઓની સ્વયંસેવકેદારા સગવડ ( સેવા ) કરવામાં આવે છે. એક વર્ષથી તેમાં જેન કામના પણ યુવકો ભાગ લે છે તે તમામની આ વર્ષ સેવા જઈ આગ્રા નિવાસી શેઠ લક્ષ્મીચંદજી બેદએ તમામને રૂપાના ચાંદ બક્ષીસ આપવા અત્રેશ્રી સંઘને મોકલી આપ્યા હતા. જે પ્રવર્તાકજી મહારાજશ્રી કાન્તવિજયજી મહારાજના અધ્યક્ષ સ્થાને મીટીંગ ભરી વહેંચવામાં આવ્યા હતા જેથી તે ઉક્ત શેઠ સાહેબને ધન્યવાદ ઘટે છે. આ તમામ સ્વયંસેવકે ભાવનગરના વતની છતાં અને તે જૈન બંધુઓનીજ સેવા કરતા હતા છતાં અમારા એના આગેવાનોને તેમની સેવાની આવી કે બીજી રીતે કદર

Page #34

૫૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
કરવા કે ઉત્તેજન આપવાનું શ્રી સંધ દ્વારા મૂળ્યું નથી, પરંતુ એક બહારના રહેનાર માત્ર નજરે જોઈને જેની કદર અમારે કરવી જેએ તેને બદલે આ સ્વયંસેવક બની જે કદર તેમણે કરી છે તે ખરેખર પ્રશંસાપાત્ર છે. અમારા અત્રેના આગેવાના આવી સેવાઓની કદર કરવી કે સામુ જેવું પણ આગળ ભૂલી ગયા છે આ તેમની પ્રકૃતિ હા કે ગમે તે કારણ હા ! પરંતુ હિંદની જૈન કામમાં સમજી ગણાંતા અત્રેના તે આગેવાને આવી સેવાની કદર કાઇપણુ રીતે કરવી ભૂલી જાય તે અમેને તે યોગ્ય લાગતુ નથી અને તેને લઇને તેવા પ્રસંગાએ જુદા જુદા મનુષ્યાને જુદું જુદું કારણ તેને માટે માનવાનુ ં મળે તે તે બનવાજોગ છે. અમા નમ્ર સુચના કરીયે છીયે કે આવા પ્રસ ંગોની કદર કરવી ભૂલવી જોઇતી નથી.
શ્રી વડાદરા શહેરમાં શ્રી જૈન યુવક મંડળ તરફથી ઉજવાયેલ શ્રી મહાવીર જયંતી-ચૈત્ર સુદ ૧૩ ના રાજ શ્રી મહાવીરપ્રભુના જન્મ દિવસના પવિત્ર દિવસે જયતી ઉજવવામાં આવી લતી. સવારના આ વાગે જાની શેરીના ઉપાશ્રયથી વરઘોડા નીકળ્યા હતા જેમાં પ્રભુના રથને સ્વદેશી કાપડ ( ખાદી ) માં સજ્જ કરેલા હતા તે દેખાવ સમયાનુસાર હાઇ આકર્ષ ણીય ગણાતા હતા. વરઘોડા ફરીને આવ્યા બાદ પ્રાતઃસ્મરણીય પૂજ્યપાદ આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજયકમલ સુરીશ્વરના હસ્તે શ્રી જૈન જ્ઞાનમદિરના મકાનમાં “ જીવ વિચાર ” નું પ્રદર્શન ખુલ્લુ મુકવામાં આવ્યું હતું. આવા ઉપદેશક પ્રદેશના ભરવાના જૈન ક્રામમાં આ પહેલા પ્રસગ છે. અત્રે કેમ અને ધર્મ માટે તેની જરૂરીઆત છે. મનુષ્યને વસ્તુનુ ખરેખર સ્વરૂપ, શોધન, નિપજ, ગૌરવતા, જાહેાજલાલી, પ્રાચીનતા અને ઉપદેશ માટે હમેશાં પ્રદર્શીને આવકારદાયક છે. એટલા માટે પ્રદના ઉપરાંત મેટા મોટા શહેરમાં જેનાએ ઉપરના કારા માટે સંગ્રહસ્થાને પણ ખેાલવાની જરૂર છે, વડાદરાના આ મ`ડળને અમે આ કાર્ય માટે ધન્યવાદઆપીયે છીયે અને તે પ્રદર્શનને રીપોર્ટ તે સ્ફુટ હકીકતથી બહાર પાડશે તેા સમાજને ઘણું જાણવાનુ તેમાંથી મળી શકશે.
આ જયંતી પ્રસંગે રાત્રિના કાઠીપાળના ઉપાશ્રયે મેળાવડા કરવામાં આવ્યા હતા જુદા જુદા પાંચ વિષયા ઉપર વિદ્વાન જૈન બઆના ભાષણા થયા હતા એવી રીતે મહાવીર પ્રભુની જયંતી ભકિત, ગુણશ્રામ, ધામિઁકક્રિયા વગેરેથી કરવામાં આવી હતી.
ગ્રંથાવલાન.
ઉદ્દય—ત્રિમાસિકના પ્રથમ 'ક અમેને અવલાકન માટે મળ્યો છે. તે રાધનપુરથી એક ધનિષ્ટ બધું તત્રો વકીલ ભુદરદાસ વચ્છરાજના હાથથી પ્રગટ થતું જોઈ અમે આનંદ પામાયે છીયે, આવી સખ્ત કાગળ અને છપાઇની માંઘવારીના વખતમાં આવા એક પેપરને જન્મ થવા તે જન્મ આપનારાઓનુ એક સાહસ ગણી શકાય, છતાં તે એક જૈન સંસ્થા ( જૈન યુવકાદય મંડળ ) તરફથી પ્રગટ થતું તેના નાયક પણ જૈન ડાવા છતાં તેના લેખા વાંચતા તે સામાજીક હાઇ જૈન અને જૈનેતર બંને પણ તેના લાભ લઇ શકે તે મનવા જોગ છે ઘણા માસિકા પ્રગટ થતી વખતે તેના જન્મ આપનારાઓને તેને માટે જે ઉત્સાહ હોય છે તે ઉત્સાહ, દૃઢતા અને વ્યવસ્થામાં ખલલ પડતાં તે નિદ્રાવશ થાય છે તેમ ન બને, તેટલા માટે આ ઉદય માસિકના જન્મદાતાએ ધીરજ, ખંત, અને ઉત્સાહને ભવિષ્યમાં પણ ન ઘટવા દેતાં દઢતાંપૂર્ણાંક તેને ચલાવી પૂર્ણ ઉત્સાહ સાથે તેની સુવ્યવસ્થા કરી તેના પાયા મજબુત આગળ ચલાવશે એટલી સુચના કરીયે છીયે. અમે તેની આઘ્યાદિ અને અભિવૃદ્ધિ ઇચ્છીયે છીયે,

Page #35

શ્રી માના ઉપાધ્યાયજી. ચરાવજી થીજી મહારાજ શ્રી અધ્યાત્મ અતપરિશ્રી ગયુ.
(મૂળ સાથે ભાષાંતર )
સત૨માં સૈકામાં કે જ્યારે જૈન દર્શનની અંદર પડેલ બિન ભિન્ન શાખામાં ધર્મ સાબુપી અનેક વિવાદો ચાલતા હતા, તે દરમ્યાન બાળ જીવોને સત્ય શું ? અને ભુખ, તા રશમાં છે ? તે શોધવાની મુશ્કેલી જણાતા તેવા જીવોને ઉપકાર કરવા નિમિતેજ આ અધ્યાત્મિક ગ્રંથની ઉકત મહાત્માએ રચના કરી છે, શુદ્ધ તત્વના સ્વીકારનેજ આમ પુરૂષે અધ્યાત્મ કહે છે, સ્થી તેની પરિક્ષા કરીને ગ્રહણું કરવું જોઈએ તેજ આ ગ્રંથમાં બતાવવામાં આવેલું છે. ગ્રંથની ચારૂઆતમાં અધ્યાત્મ કોને કહેવુ’ તેની વ્યાખ્યા સાથે નામ સ્થાપના-દ્રવ્ય અને ભાવ; એ ચારમાં ગાક્ષના કારણુ એવા ભાવ અધ્યાત્મ વિષે વિવેચન કરી તેની અંદર જ્ઞાન અને ચારિત્રની ઉચ્ચ ધટના કેવી રીતે થઈ શકે, તે માટે મહાત્મા શિકાર મ%ારાજે યુક્તિપૂર્વક બતાવ્યું છે, તે સાથી અધ્યાત્મની સિદ્ધિ કયારે થઈ શકે તેને અંગે 'કા સમાધાન પૂર્વ કે અન્ય પ્રસ્થાના પ્રમાણ આપી પુરવાર કરી બતાવ્યુ" છે ! ત્યારબાદ જેમના મતના વિચાર કર્તવ્ય છે તેના નામ અધ્યાત્મી કે જે શુદ્ધ અધ્યાત્મથી તેમની હકીકત કૈવળ [દી અને વિરોધી છે અને ભાવમાં ખ્યાત્મજ માક્ષનું કારણુ છે, તેનું સ્કુટ વિવેચન શ્રીમાન શકતો અસરકારક રીતે બતાવ્યું છે. અધ્યામના ખપી અને રસીકને આ અપૂર્વ મ થ ખાસ પઠન પાઠન કરવા જેવો છે. કિંમત . ૭-૮પોસ્ટેજ જાઉં. અમારી પાસેથી મળશે.
૬૮ શ્રી જૈન બાળ મિત્ર મંડળ
ગરીબ વિદ્યાર્થી બંધુઓને ઉપરોકત મંડળ તરફથી જણાવવામાં આવે છે :
ચાલુ મોંધવારીને લઇને કાઈ પણ ગરીબ વિદ્યાથી બધુને વિદ્યાભ્યાસને માટે જે કંઇ સાધના જોઈએ તે ઉપરોકત સંસ્થા તરફથી મળી શકશે. માટે તેઓએ પોતાના અભ્યાસ ચાલું રાખવા માટે પોતાની સ્થિતિ બતાવી, ચોપડીઓનું રીતસર લીસ્ટ આપી, પોતાનું પુરે' સરનામું, વર્ગ શિક્ષકનું પ્રમાણ પત્ર, અને ભણીરઘાબાદ પુસ્તકે પાછા મોકલવાની બંધણી સાથે જ ત્રા જેન ગાળ મિત્ર મંડળ ડે૦ બાબુ પન્નાલાલ પુરનચ'દ જૈન હાઈસ્કુલ પીરન્નાઈ બીલ્ડીંગ નં. ૨ ત્રીજે માળે મુબઈ નં. ૨ એ પ્રમાણે શીરનામુ કરી અરજી મોકલવી.
શ્રી જૈન બાળ મિત્ર મંડળ
પ્રીન્સેસ સ્ટ્રીટ પી. પી. જૈન હાજર-મું શાક

Page #36
એકાન્ત જીવન. " આત્માનું પવિત્ર જીવન શાધી શકાતું નથી, પરંતુ તે વૈભવી જીવનમાં ખોવાઈ ગયુ છે. તૃષ્ણાઓ હંમેશાં વધતી જાય છે તૃષ્ણાઓની સીમા નથી. બાહ્ય આનંદની અને ખાલી પ્રવૃત્તિની દુનીયા એ એક જ નળના પ્રદેશ છે તે આપણને એકાન્તની જરૂર પડે છે. શરીરને જેમ તેની શક્તિઓ પાછી મેળવવા માટે આરામની જરૂર છે તેમ આ માને તેની શક્તિઓના નવજીવન માટે એકાન્તની જરૂર છે. માણસના શારીરિક સુખને માટે નિકા જેટલી જરૂરની વા અગત્યની છે તેટલીજ તેના આમિક સુખને માટે એકાન્ત પણ અગત્યની છે. એકાન્તમાં પવિત્ર વિચારા સ્કરે છે, શરીરને જેમ પ્રવૃત્તિની જરૂર છે તેમા આત્માને પવિત્ર વિચારોની જરૂર છે. નિદ્રા અને આરામ વિના શરીરના જેમ વિનાશ થાય છે તેમ યોગ્ય શાંતિ અને એ કાન્ત વિના મનુષ્યના આભામાં ભગાણ પડે છે. મનુષ્ય જે એક દૈવિ મનુષ્ય તરીકે આ ફાની દુનિયાથી અમુક વખત સુધી દૂર ન રહે અને સત્યને મેળવવા મથન ન કરે તો તે બળમાં અને અત્યમાં નભી શેકેજ નહિ. એકાન્તમાંથી માણસાના સમુહને દિલાસો મળ્યો છે. એ એકાન્તને માણસે અમલમાં લાવે છે. દુનિયાની દખલથી દૂર રહીને અને મનની શાંતિ સાચવીને નિયમિત રીતે ધમ ક્રિયાનું અવલોકન ! કરવાથી માણસે જે કાર્યો જાણી બુજીને પણ કરવાને ટેવાયેલા નથી તેજ કાર્યો. તેમને અણુચિતવ્યા પણ કરવા પડે છે. માણસની આંતર શાંતિ ઉપર મનને ધ્યાનસ્થ કરવાની અને ઉમદા પવિત્ર વસ્તુઓ ઉપર વિચાર કરવાની ફરજ પડે છે. જે માણસા એકાન્ત માં પોતાના મનને કાબુમાં રાખવાનું અને વિશુદ્ધ બનાવવાનું શીખ્યા નથી અને હાએ જેમની ઇચ્છા રાઈ ઉમદા વસ્તુ માટે ફાંફાં મારે છે તેએાને આ પદ્ધતિવાળા ધમ ની જરૂર લાગે છે; પરંતુ જેમણે પોતાના આત્મા ઉપર ફત્તેહ મેળવી છે અને જેઓ પોતાની વાસનાએને તાબે કરવાનું અને પોતાના મનને કાઇ પવિત્ર દિશામાં વાળવાને મથી રહ્યા છે વા જેવા એ કાન્ત જીવન ગાળે છે તેમને પૂરતકા ધર્મગુરૂએ વા દેવળની કાર! પણ નતની મદદની જરૂર નથી. મહાત્માના આનંદ માટે દેવળની હયાતી નથી, પર તું. પાપીએાની ઉન્નતિ માટે તે અસ્તિત્વ ધરાવે છે. એકાન્તમાં માણસા જીવનની અગવડા ! અને લાલચાની સામે યુવાને બળ મેળવે છે, તેમને સમજવાને અને છતવાને જ્ઞાન અને ડહાપણુ મેળવે છે. મૂળ પાયાથી જેમ કાઈ મકાન ટકી રહે છે તેમ એકાન્તથી માણસે મૂળ મેળવે છે. પાયાને કાઈ દેખતું નથી તેમ એકાન્તને પણ કાઈ જોતું નથી, એકલી એકાન્તથીજ માણસ પોતાને, પોતાના સ્વભાવને અને પોતાની શક્તિ તથા સત્તાતે સમજી શકે છે. દુનિયાની ગડમથલમાં અને તૃષ્ણાની બુમરાણ માં આત્માના નાદ સંભળાતા નથી, એ.કાન્ત વિના આત્મિક વિકાસ સંભવી શકેજ નહિ.” 69 નંદનવનને આંગણે. 3 માંથી. For Private And Personal Use Only