Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ.
- દેહરે. આત્મવૃત્તિ નિર્મલ કરે, આપ તત્વ વિકાશ આત્માને આરામ દે, આત્માનંદ પ્રકા,
પુસ્તક ૧ લું
વિક્રમ સંવત ૧૯૬૦– ચૈત્ર
અંક ૯ મે,
પ્રભુસ્તુતિ,
શિખરિણી. અખંડાનંદેથી અનુપમ સુખાનંદ ધરતા, અનંતાનું ધરી હિત સદા જે વિહરતા, વિકાશી વૈરાગ્ય વિમલવપુ તેને પ્રસરતા, નમુ તે દેવને અવિચલપદે જે સ્થિર થતા; ૧
મિત્ર પ્રત્યે ઉપદેશ.
(ગરબી.) જ્ઞાન તેજ હૃદય પ્રગટાવે રે, મિત્ર સમકિત સાધી, કર્મચાલને સઘ ફિટાવરે, શુદ્ધ ભાવને બાંધી;
૧ જેની ઉપમા નથી તે. ૨ વિહાર કરતા ૩ નિર્મલ શરીરના તેજથી પ્રસરતા ૪ મોક્ષપદે.
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૪
આત્માનંદ પ્રકાશ.
અંધકાર જડતાનું હરવા, જ્ઞાન વિનાનથી આ, વ્રૂ-ઉપદેશામૃતને પીવા, મિત્ર સદાગ્રહ ધારે, મિત્ર . માનવ દેહ અમૂ૯ય મળ્યો છે, તે ન કદિ તમે હારે, પુણ્ય બલે ગુરૂવાણું. ગ્રહીને, સફલ કરે જન્મારે. મિત્ર. ૨ વિવિધ દુઃખથી હૃદય બલે છે, તે કાં વિષય પ્રતિધાઓ વિરાગ વૃત્તિને પિષી હંમેસા, ધર્મ અભિમુખ થાઓ. મિત્ર. ૩ વિષયી વિચાર ઉરથી તજીને, પ્રભુશું લગાડે લગની, પુણ્ય તણે પરિપાક થતાં સઘ, પ્રગટ થશે જ્ઞાન અગનિ. મિત્ર. ૪ ક્ષણિક વિષયના ભેગે પચીશું, ગુરૂ સદ્ બોધ વિસારે, ભવ વૈિભવમાં ભાન ન રાખી, ચારિત્ર નર્મદ ધારો, મિત્ર. ૫
પર્શનેનું કમિશન. (ગત અંકના પૃષ્ટ ૧૭ર થી ચાલું.)
શ્રી સચ્ચિદાનંદ પરમાત્માની રૂબરૂ બૈદ્ધ દર્શને પોતાની જુ બાની આપતાં જણાવ્યું કે, એ પ્રમાણે અમારા સર્વોત્તમ મતમાં દુખ, સમુદય, માર્ગ અને નિરોધ એ ચાર પ્રકારના આર્ય સતા આપની સમક્ષ કહી બતાવ્યા છે. તે સિવા ત્રાંતિકના મત પ્રમાણે જાણું. લેવા. બીજા વૈભાષિક વિગેરેના ભેદની અપેક્ષા વિના લઈએ તે. અમારા મતમાં સામાન્યરીતે બાર પદાર્થ મનાય છે. જેઓ દ્વારાશે. આયતન એવા નામથી ઓળખાય છે (પક્રિય) ૧ છત્ર, ક - ચણ ૩ નાસિકા, ૪ રસના (જીભ) ૫ સ્પર્શન (શબ્દાદિ.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરદર્શનનું કમિશને.
પાચવિષય)”૬ શબ્દ, ૭ રૂપ, ૪ ગધ૮ રસ, ૧૦ સ્પર્શ, ૧૧ મર્સ, અને ૧૨ ધર્મયતન, આ બાર આયતનમાં અગીઆરમું માનસ એટલે ચિત્ત જેનું બીજું નામ શબદયતન પણ કહેવાય છે, બારમું ધર્મયતન. ધર્મ એટલે સુખદુઃખાદિ તેનું આયતન એટલે સ્થાન અર્થાત શરીર એ દ્વાદશ આયતન એટલે તે નામના બાર તે કહેવાય છે. આ બાર આયતન સત્ છે. જે સત્ હેાય તે બદ્ધ દર્શનમાં ક્ષણિક કહેવાય છે. તેથી તે બધાનું ક્ષણિકત્વ સિદ્ધ થાય છે.
મારા મતમાં પ્રત્યક્ષ અને અનુમાન એ બે પ્રમાણ જ માનેલા છે. બાકીના ચાર્વાક તથા સાંખ્ય વિગેરે જે પ્રમાણે માને છે, તે મારે સંમત નથી. આ બે પ્રમાણ માનવાનું કારણ એટલું જ કે, એ બે પ્રમાણેથીજ અવિસંવાદિ (ન ફરે તેવું) જ્ઞાન થઈ શકે છે. બીજા પ્રમાણેથી થઈ શકતું નથી. જેમકે પ્રત્યક્ષ વિષયથી જે જ તે બધુ પરાક્ષ વિષયમાં આવી શકે છે, એથી કરીને વિષયના બે પ્રકાર થાયે, જયારે વિષયના બે પ્રકાર થાય એટલે જ્ઞાનપણ બે પ્રકારનું જ થાય, ન્યૂનાધિક થાય નહી. જે પરોક્ષ વિષયનું પ્રમાણભૂત થાય છે તે પિતાથી સાધવાને જે ધમાં તેની સાથે સંબંધ ધરાવનાર અન્યધમીંથી સામાન્ય આકારે કરીને થાય છે અને એથી પરોક્ષ અર્થનું ભાન કરાવે છે, એથી કરીને એ જ્ઞાન અનુમાનમાં સમાય છે, એટલે પ્રત્યક્ષ અને અનુમાન-એ બેજ પ્રમાણ છે, એમ સિદ્ધ થાય છે.
વળી જાઓ, જે પરોક્ષ છે તે સાક્ષાત પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી ગ્રહણ થતું નથી, જે એમ થાયતે પછી તે પક્ષ કહેવાય
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આભા પ્રકાર
નહી અને એવી સ્વતંત્ર કલ્પના કરવી તે માત્ર મનોરાજ્યના સં. કપની જેમ અપ્રમાણ છે, કારણ કે, પક્ષ એજ પદાર્થ છે તેની સાથે તેને નિયમિત સંબંધ ન હોવાથી તેને કોઈવાર વ્યભિચાર સિદ્ધ થશે અને પિતાને જે સાધવાનું હોય તેની સાથે, સંબંધ વિનાને જે પદાર્થ છે તે પરિક્ષાર્થ (સાધ્ય) ને દર્શક થઇ શકતે નથી, કેમકે જે એમ હોય તે અવ્યવસ્થા થઈ જાય. તેમજ સાધ્ય એવા ધમી સાથે સંબંધ વગરને પદાર્થ પણ તેને દર્શક નથાયતે, જે જ્ઞાન થવાનું છે તેને દૂરપણું રૂપ અંતરાય રહેવાનો નહી, એટલે તેવા સંબંધ વગરના પદાર્થથી સર્વત્ર જ્ઞાન થવામાં બાધ રહેશે નહિ, એટલા માટે ધમસાથે સંબધ વાલે જે પદાર્થ તેજ પરેશાર્થને દર્શક થાય એવા જ્ઞાનરૂપી. જે પ્રશ્નણ તે અનુમાનજ છે, કારણ કે, એ લક્ષણ અનુમાનનું જ થયું. જે અપ્રત્યક્ષ (પક્ષ) પ્રમાણ છે તે અનુમાનમાંજ સમાય છે. જે જેમાં સમાય તે તેનાથી જુદું ગણી શકાય નહિ, એવું પ્રસિદ્ધ વ્યવહારમાં અનેકવાર થાય છે. પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી જુદું જે અહીં પ્રસ્તુત છે, તે અનુમાનમાં સમાયું છે, એટલે તેનું સ્વતંત્ર પ્રમાણત્વ સિદ્ધ નહીં થાય એનેજ સ્વભાવવિરૂધ્ધપલબ્ધિ કહે છે, કારણ કે, તેમાં અંતવિ અને બહિર્ભવ એ પરસ્પરને પરિહાર કરવા વાળા હાઈ વિરૂદ્ધ છે.
આ પ્રમાણે પ્રત્યક્ષ અને અનુમાન પ્રમાણની સાબીતી સર્વ રીતે સિદ્ધ કર્યા પછી કોઈ વિરૂદ્ધ પક્ષવાલા વાદીએ મારી ઉપર આક્ષેપ કર્યો હતો, તે હું આપની સમક્ષ નીચે પ્રમાણે જોર
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પશનનું કમિશન
પૂર્વપક્ષ— જે પ્રમાણ પણ વિષયવાળું છે, તેને અંતર્ભાવ અનુમાન પ્રમાણમાં કદિ થાય પણ અતર વિષય (બીજા અર્થ સંબંધી) એવું જે શબ્દાદિ પ્રમાણે છે, તેને તેમાં અંતર્ભાવ કરે યુક્ત નથી.
ઉત્તરપક્ષ---પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ એ બેથી ત્રીને પ્રમેય અર્થ કયાં છે? અને પ્રમેય વિનાનું જે (શ્રમરૂ૫) પ્રમા તે પ્રમાણ પણુમાં સમાય જ નહીં.
પૂર્વપક્ષ–તે વિષે બીજું કાંઈ બલકોનું કારણ છે ?
ઉત્તરપક્ષ––બલવાનું કારણ તે એજ છે કે “જેનાથી અર્થ પ્રમાણ થાય તે જ પ્રમાણ” એમ પ્રમાણુ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ હેવાથી જે પ્રમેય સહિત હોય તે જ પ્રમાણ કહેવાય છે અને જેનું પ્રમેય વિદ્યમાન નથી તે પ્રમાણ કહેવાતું નથી.
પૂર્વપક્ષ—એ ઉપરથી બીજ પ્રમાણે શીરીતે ઉડી જાય છે
ઉત્તરપક્ષ--ઊપર પ્રત્યક્ષ અને અને અનુમાન એ બે માણથી અતિરિક્ત (જુદાં) વિષયનું ગ્રહણ કરનારા જે બીજા પ્રમાણે છે તે બધા પ્રમેય રહિત છે, તેથી તેવા પ્રમાણે પ્રમાણ તરીકે માનવાને કઈ કારણ નથી, કાસ્યું કે, જે પ્રમેય છે તે સાક્ષાત્ કે પરંપરા પ્રમાણ પ્રત્યે કારણ રૂ૫ છે.
પૂર્વપક્ષ–તે વિષે કઈ શરાનું પ્રમાણ છે ?
ઉત્તરપક્ષ-–હા, પ્રમાણ વિષયના શાસ્ત્રમાં કહેવું છે કે, કઈ કારણ અન્વયે (સંબંધ)અને વ્યતિરેક (અભાવ) વિનાનું હોય નહીં અને તે કારણ વિના વિષય હેય નહીં.
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૯િ૮
આત્માનંદ પ્રકાશ
ધૂપ તે વાત અહિં શી રીતે સમજે?
ઉત્તરપક્ષ અહિં એટલું તે સિદ્ધ થાય છે કે, પ્રત્યક્ષ અને પક્ષે એ બે વિના બીજું પ્રમેય છે નહીં. જે પ્રત્યક્ષ છે તે આગલી રહેલા પદાર્થના સામર્થ્યથી પેદા થઈ, તેની અંદર સંક્રમણ થેલે પતિનો પ્રતિબોસ તૈના બેલેથીજ તે પદાર્થના પ્રત્યક્ષ વ્યવહારનું કારણે થાય છે અને તે પદાર્થને તેનાથી જુદા એવા સર્વ પદાર્થથી જુદુ પાડી પરોક્ષ એવા પદાર્થના સમૂહની વ્યવસ્થા કરતાં ત્રીજા કેટીના અભાવે સ્વતઃ સિદ્ધ કરી આપે છે.
અપૂર્ણ.
.
.
,
;
'
ચતિર્ધર્મ અને શ્રાવકધર્મને સંવાદ.
(ગત અંકના પૂર્ણ ૬ થી ચાલુ) યતિ ધર્મ-વત્સ, હવે ઉન્નતિનો સમય પાસે આવતો જાય છે, નવીન રાજયનાં છની છાયાએ જન મંડલ પર નવી પ્રભા પાડી છે. ઉછરતી જૈન પ્રજાની બુદ્ધિના તરંગમાં હજુ આરિતકતા ટકી રહી છે તે લખાય છે પણ નષ્ટ થતી નથી. ભારત વર્ષના શોધક મંડલ ને વાદ વિવાદ કરતાં છેવટે આહત ધર્મને પ્રાચીન પદવી આપવી પૂડી છે. વેદધર્મની સાથે સર્વ રીતે હરીફાઈ કરનાર એ મહાધર્મ એકજ છે, એમ સિદ્ધ થયું છે. જૈન મુનિઓને વૈરાગ્ય અમુનિઓની અપિલાએ સત્તમ ગણાય છે. જૈન મદિર, જે ઉપ અને જૈન યાત્રાના સ્થળે અન્યની અપક્ષાએ નિષ્કલંક અને નિષ રહેલા છે. દુરાચાર અને દુષ્કૃત્ય જૈન
*
*
-
t tો
છે
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પતિધર્મ અને સાવકધર્મના સવાદ,
ના કોઈપણ પવિત્ર સ્થલમાં જોવામાં આવતા નથી. એ જૈન પ્રજાએ હૃદયમાં અભિમાન ધરવા જેવુ છે, જૈન મંદિર અને જૈન સ્થાના માં સ્ત્રી પુરૂષોની અલૈાકિક પવિત્રતા દેખાય છે, પાપ કેવા ભયંકર પદાર્થ છે ? વિનય તાડયાથી કેવુ અનિષ્ટ ઉત્પન્ન થાય છે. ? અને નરકાગ્નિની વેદના કેવી ભયંકર છે. એ વાત જૈન પ્રજાજ સમજૂ છે, તેનાતી ડરે છે અને ખરા તત્વથી સમજાવે છે. ખીરું તેમ થતુ નથી.
For Private And Personal Use Only
૧૯૯
interte
*
શ્રાવકધમઁ--ભગવન, આપનુ કહેવુ યથાર્થ છે. જૈન પ્રજા માં ઊઢયના સર્વ ચિન્હો જોવામાં આવે છે. જુઆને હુમણાજ આ કેન્ફરન્સના વિજી મહાત્સવ આપણી દ્રષિએ તેવામાં આન્યા એ મડ઼ા કાર્ય જૈનાની સર્વાન્નતિનું પ્રથમ પગથીયુ' છે. વળી જૈન પ્રજા ભારત વર્ષમાં સર્વોત્તમ છાણાય છે. ભારતની વ્યાપાર લક્ષ્મી જૈનાના બુદ્ધુિપટ ઉપર મુદ્રિત થઈ સÁદા નૃત્ય કરે છે, ધમ અને જીવન સુખ અને સાધના એ સહુ જૈન પાંસે એક અને અદ્વિતીય છે. જેનેાની દયામય દ્રષ્ટિમાં ભારતનુ અહિં સાવ્રત સચવાય છે. ભારતના અનાથ અને નિરાશ્રિત દીન પ્રાણીને આધાર આપનાર જૈન પ્રજાજ છે. હિંદુઓનુ` હિંદુત્વ જૈનાથી ભિન્ન છતાં તેને જનાએજ સાચવ્યું છે. જૈનોના કૃપાસાગરમાંથી શેક, દુઃખ અને વિપતના સમયમાં બલતા હૃદયને શાંતિ મળે છે. દયા, ઉત્સાહ શાંતિ, પ્રીતિ વિગેરે ઘણા ભાવા વિશેષે કરીને જૈન પ્રશ્નમાં જોવામાં આવે છે. એથી આપણે સ પૂર્ણરીતે સ્વાભિમાન ધરવાનું છે. અને એઅભિમાન સર્વદા નરાખાધરડે એવી શાસન દેવતા પ્રત્યે પ્રાર્થનાછે. કૃતિધર્મ ત્રસ, તમારા આ વચન સાંભળી મારા હૃદયમાં
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
:૦૦
માન પ્રકાશ,
strante intenta
પણ ધાભિમાન રસ્ફુરી આવ્યું છે. જૈન ધર્મની મહત્તા સર્વત્ર ગ વાય છે. જેનાએ પેત્તાની ધર્મપ્રીતિ ભારતની દશેદિશામાં પ્રવસ.વી છે. જૈનાની ગ્રંથસમૃદ્ધિ સર્વથી ઉત્કૃષ્ટ કહેવાણી છે. ભૂમંડ લના કેટલા એક ઇતિહાસનું સ્વરૂપ જૈનગ્રંથા ઉપરથીજ બધા • યુ છે. તેના ગ્રંથકારોએ પેાતાના ઇષ્ઠ સર્વજ્ઞ છે, એમ સામેત કર્યું છે. વ્યાકરણ, ન્યાય, કાચ, સાહિત્ય, તત્વજ્ઞાન અને ધર્મ શ સમાં વિવિધ ગ્રંથરત્ના જૈનાના પ્રાચીન ભડારમાંથી પ્રગટ થતા જાય છે. હવે જેનાએ એટલુ જ કરવાનું કે, જૈનાનુ' પ્રાચીનગારવ પુનઃ જાગ્રત થાય તેવા સાધના સંપાદન કરવા પ્રયત્ન કરવા, જેમાંનુ એક સર્વોત્તમ સાધન આવી કાન્ફરન્સના સમાર ભ કરવાને જો મારા આશ્રિત મુનીઓ તૈયાર થાય અને ભારતના ઢાઇ પવિત્ર તીર્થમાં મુનિઓના મહાસમાજ એકત્ર થાય આ જગતમાં ઉત્કર્ષની પરાક્રેાટીએ જૈન ધર્મ આવે એ નિઃસમ્મુ૫ વાત છે અને તેબ સીત્તમ મહેાત્સવ જોવાને આપણુ ખને પાછા આ પ્રમાણે એકઠા થઈ આત્માને આનંદસાગર'માં ભગ્ન કરીએ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રાવક ધર્મ—ભગવન, શાસન દેવતાના પ્રભાવથી તમારા વિચાર સલ થાઓ, આવ સદ્વિચાર સાંભળી મને અપાર આન' થતો હતા તેવામાં એક વાત સાંભરી આવ્યાથી પાછે હૃદયમાં ખેદ થઈ આવે છે. પણ તે વાત આ વખતે આપને કહેતાં ઈચ્છા થતી નથી તમારા આનંદમાં વિઘ્ન નાંખવુ તે મને યુક્ત લાગતુ નથી. પુનઃ રાઇ પ્રસંગે જણાવીશ
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પતિધર્મ અને શ્રાવકધર્મને સંવાદ ૨૦૧ ter ton to donaten tendente de entendentes tertentu tertenties Entertatatatertretaste terete - ચંતિધર્મ- ભદ્ર, વિશે જે થઈ તે વાત જણ." મારી દય માં તે વિષે કેતુક થયા કરે છે.
શ્રાવકધર્મ-જ્યારે હું આ કોન્ફરન્સ હેવ જેવાને આકાશ ભાગ આવ હતા. તે વખતે સારાષ્ટ્ર દેશની પવિત્ર ભૂમિ પર આવતાં કેટલા એક શેહેરેમાં નવકારશ્રીનું મહાજન થતું મારા જોવામાં આવ્યું. તે જોવા મારી ઈચ્છા થઇ, તેથી હું ક્ષણવાર ત્યાં ભા. ભગવતે વખતે મને જે ગ્લાની થઈ હતી, તેનું હું વર્ણન કરી શકું તેમ નથી. તે મરણ કરતાં અત્યારે મારે અંતરાત્મા કંપિત થઈ જાય છે.
યતિધર્મ-વત્સ, તેવું શું હતું? તે સત્વર જણ. તે જાઈવા હૃદય ઘણું કુલ વ્યાકુલ થઇ જાય છે. - શ્રાવકધર્મ–ભગવન, કહેવાને શેક થાય છે કે મારા આશ્રિ ત શ્રાવકે કે જેઓને આચાર તેઓના પવિત્ર શાઓમાં ઘણે ઉત્તમ રીતે વર્ણવે છે, તે છતાં તેઓના ભેજનમાં શૂદ્રને જે અનાચાર જોઈ મને અપાર ખેદ થે હતો. પવિત્ર શ્રાવકની ભેજન પંકિત કેવી રીતે થવી જોઈએ? શરીર અને વસ્ત્રની શુદ્ધિ કેવી રાખવી જોઈએ ? ભજનપંક્તિમાં કેવી રીતે બેસવું જોઈએ ? ભજનપાત્ર અને જલપાત કેવી રીતે રાખવા જોઈએ? પશે દોષ તથા ઉ. ચ્છિદોષ વિષે કેમ વર્તવું જોઇએ? ઈત્યાદિ સર્વ આચા વિમુખ થયેલા અને વચ્ચકુંડલા કારે ભોજન કરવા બેઠેલા મારા આશ્રિત વકોને જોઈ મારે અંતરાત્મા દગ્ધ થયે હે. આવી
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૨
આત્માનંદ પ્રકાશ
સર્વોત્તમ અને પવિત્ર જ્ઞાતિમાં કેવી દ્રષ્ટિ પ્રવર્તે છે. તેઓની આવી મલિન ઇ મિથ્યાત્વીઓ તેમને તિરસ્કાર કરે તેમાં શું આશ્ચર્યા પૂર્વે પવિત્ર ગણાતાં સારાષ્ટ્રના શ્રાવકે અપવિત્ર થઈ ગયા છે. તેઓમાં સર્વ સ્થલે અપવિત્રતા અને અનાચાર જોવામાં આવે છે.
અપશેષ ! આવા અનાચાર તેઓમાંથી કયારે દૂર થશે ? ભગવન, ભેજનપંકિતમાં બેઠેલા તે શ્રાવકને દેખાવ જોવા જેવો હતું. એક જણ ખાતા ખાતે ઊઠી પીરસનારને પકડવા જતે હતે. કાઈ પીરસનાર પીરસવાનું પાત્ર નીચે મુકી કોઈ મિત્રની મંડળીમાં જમવા બેસી જતો હતો. તે પણ અર્થે ભોજન કરી જલશુદ્ધિ કર્યા વગર પાછા પીરસવામાં સામેલ થતું હતું. બીજો કોઈ આવી બને અછઠા હાથ વડે તે પીરસવાનું પાત્ર ઊપાડી જતું હતું. એટલું જ નહિ પણ તેઓએ ભેજન વખતે બધા વચ્ચે પહેરેલા હતા. માત્ર પાઘડીઓ બહાર રાખી હતી. ભાજન થઈ રહયા પછી ભજનના પાસે જલપાલમાંજ ધોતા હતા. જે દેખાવ મારા હૃદયને કંપાવતે હતે. મહાશય, શું શ્રાવકોમાંથી આચારનષ્ટ થયે? આવા અનાચારી બાવકેના સંપર્કથી આપણે સનાતન જેના ધર્મ નિંદા પાત્ર બને છે. સર્વ દેશે કરતાં તે વિષે સારાષ્ટ્ર દેશને વધારે શરમાવાનું છે. સારાસ્ના શ્રાવકે ઘણાં વખતથી સદાચારને ગુમાવી બેઠાં છે. એ પવિત્ર દેશમાં આવે અનાચાર ક્યાંથી દાખલા થયે હશે ? તે દુષ્ટ અનાચાર દૂર થાઓ, આટલું કહી શ્રાવકધર્મ કે ફરી વાર મુછ આવી ગઈ. યતિધર્મ તેને ઉસંગમાં લઈ લીધે
અપૂર્ણ,
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચિતામણી
ચિંતામણું. એક ચમત્કારી વાર્તા.
(પૂર્વ અંકના પૃષ્ટ ૧૮૧ થી ચાલુ)
સાથ્વી વિદ્યાશ્રીના ઉપદેશ. બેને, જે સદાચાર તમારામાં ઉત્તમ ગુણ ગણાય છે તે જ અથવા તેનાથી અધિક સતીપણાને એક મહાન ઉત્તમ ગુણ છે. સતી સ્ત્રીઓ આ ભારત વર્ષની ભૂષણ રૂપ ગણાય છે, પતિવ્રતાઓ ના પ્રભાવથી જ આ જગતની સ્થિતિ છે. પવિત્ર પ્રમદા જંગમ તીર્થ રૂપ ગણાય છેશીલવતી શ્રાવિકાઓએ સનાતન જનધર્મને દીપાવ્યું છે. સીતા, દમયંતી, સુંદરી અને તુલસા વગેરેના પવિત્ર નામ અદ્યાપિ ભારત ભૂમિ પર ગવાય છે. સતી રમણીઓના રસિક રાસ તાનાં શ્રવણને અદ્યાપિ પવિત્ર કરે છે. અનેક ગ્રંથમાં સતી ૌરીઓના ગુણગીત ગાઈને પાપી મનુષ્ય પવિત્ર થાય છે. સતી ધર્મ બાહારને વ્યાપાર નથી પણ અંતરની વસ્તુ છે. સતી ધર્મની જેતી સ્ત્રી જીવનમાં પ્રગટ થવાથી જીવન કૃતાર્થ થાય છે. સતી સ્ત્રીનું જીવને માનવ જીવનમાં દેવશક્તિ રૂપ છે અથવા અલોકિક છે. મનુષ્યનું મેનુષ્યત્વ, ચતુરનું ચારિત્ર, વીરનું વીરત્વ અને પુરૂષનું પુરૂષ એ સ્મણીના સતીત્વનો પ્રભાવ છે. છે, પ્રય નીતિ અને સકમં સતીધર્મને આધીન છે. સતીધર્મના મહું પ્રભાવથી સામે તપ અને વ્રત ઉદિત થાય છે. એ મહાન સંતીધર્મનુ ભારતવર્ષ ઉપર અખંડિત રાજય પ્રવર્સ છે. સતી
ય આવું
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ કાઠડતું હssess એને સતીત્વ આગેલ બીજી અદ્ભુત શક્તિ પરાસ્ત થઈ જાય છે. સતી શ્રાવિકાઓ સ્વર્ગમાંથી કે પાતાલમાંથી દેવશકિતને આકષ દિ છે. સંકષ્ટમાં પડેલી સતીઓની સહાય કરવાને ગમે તે અદશ્ય શક્તિને પ્રગટ થવું પડે છે. આ સતીધર્મ સત્તમ, સર્વમાન્ય અને સર્વપ્રિય છે.
સદ્ગણી બાલાઓ, જે તમે સતીત્વને સ્વીકારી તમારા સ્ત્રીપણાને દીપાવશે તે અધમ ગણાતે સ્ત્રીવેદ સત્તમ થઈ જશે. એ સતી ધર્મમાં સર્વથી અગ્રગણ્ય એવો મહાન ગુણ પતિભક્તિ છે. તમારે તમારા પતિમાં સર્વદા પૂજ્ય દ્રષ્ટિ રાખવી જોઈએ. પૂર્વ કર્મના પગે કદિ પતિ અજ્ઞાની, અધ, અપંગ, નિર્ધન, કે દૂર હેય તે પણ તેને ઇંછ ગણી તેની સેવા કરવી. પતિ સેવા એ શ્રાવિકાના સંતીધર્મને અલ કાર છે. પતિ સેવાથી સગુણી શાંવિકા સ્વર્ગ શું સંપાદન કરી શકે છે. પતિસેવા કરનારી જ સ્ત્રી ખરેખરી, ગૃહિણી છે અથવા ગૃહની રાણું છે. પતિને સંપત્તિમાં કે વિપત્તિમાં સહાય કરનારી સુંદરી ખરેખર સુંદરી છે. વ્યવહાર તથા ગહ. રોયને અધિપતિ પુરૂષ છે, પણ તેમાં તન મન ધનથી સહાય કરનાર સચિવપદની અધિકારિણી અંગના જ છે. શુદ્ધ સતીત્રત, અવલંબી વિપત્તિ ભરેલા જીવનના માર્ગમાં કઠોર પરીક્ષા આપે પ્રસાર થયેલી પ્રિય પત્ની ખરેખર પતિની પરમ ભક્તા થઇ ઉત્તર સુખ મેળવે છે. તેવી સતી શ્રાવિકા ઉપર તેની સખીઓ, પાડોશી એ અને સંબંધીઓ તેના સુખ દુઃખમાં ભાગ લઈ તેની ઉપર યત્ન ત્થા નિર્મલ મમતા પ્રકાશ કરે છે. તેવી સત્તારીને પોતાના
*
*
.
:
*
* *
*
*
*
* *
*
*
'
-
1
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચિંતામણ.
પતિ પર, અવિચલ સત્યતા ઊપર તથા રેવધર્મrઊપર અપુર્વ પ્રેમ પ્રગટ થયા કરે છે. કદિ બુદ્ધિમતી ધાર્ષિક અવિકા ખાતી હેય પણ જે તેણુની શુદ્ધ ભકિત પતિ ઉપર ન રહેય તે તે ખરેખર બુદ્ધિમતી કે ધાર્મિક છે એમ ન સમજવું. પતિનું અપમાન કરે. નારી અને પતિને દુખ આપનારી એખલામારીની અધિકારી થાય છે. બીજાને દુખ આપવું એ અહિંસા ધર્મની વિરૂદ્ધ છે, તે પિતાને સહચારી પતિ કે જે આચારદિનકરના જીન લગ્નના - વિત્ર વિધિથી સંબંધી થએલછે, જે તમારૂ સવેદ પોષણ કરનાર છે, જે તમારા મનવાંછિત મનોરથ પૂરવા”પ્રયત્ન કરે છે, અને તમારો ગ્રહવાસને સર્વદા સાથી છે, તેવા પતિને તિરસ્કાર કરનારી, તેવા પતિની અવજ્ઞા કરનારી, તિધા પતિને કલિ કેસથી કષ્ટ આપનારી મમી અધમાધમ છે, કુનારી છે, અસતી છે, અને પ્રત્યક્ષ પિશા
મવિહા, તમે તેવી અપેમ નારીઓ થશે નહિ, તમારક પતિવ્રત રૂપકલ્પ વૃક્ષને ગુમાવશો નહી. એ મહાનું દિવ્ય કલ્પવૃક્ષ તમારા સર્વ મનોરથ પૂરા કેશે, એ કલ્પવૃક્ષના પ્રભાવથી તમારે ગૃહવાસ વાતમ ગણાશે. તમારો પવહારમાર્ગ નીતિથી અલંકૃત થશે. તમારી મનોવૃત્તિ હવાસમાં પણ સમક્તિને પ્રાપ્ત કરશે. તમારા શ્રાવિકા ધર્મ સતઃ સુશોભિત થશે, એહુ જ નહીં પણ તમારે સ્ત્રીધર્મ સંવત્રુ ગણાશે અને આ ભરતક્ષેત્રમાં મારે માનવજન્મ - કૃતાર્થ થશે. જો તમારે સગુણ શ્રાવિક, વિવું હેય, જે તમારે મહાસતીની પવિત્ર કીર્જિના ભાજન થવું હોય જે તમારા સદ્ગુની છ જતના સતી ધર્મ ઉપર પડવી હોય,
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૬
આત્માન, પ્રકાશ,
statatate
Lute
જો તમારા ગૃહરાજયના પ્રીસ્ત ંભ આ ભારત ક્ષેત્રની વિશાલ ભૂમિપર ખાડવા હાય, શ્વેતમારા પવિત્ર પ્રેમનું મહા બલ દુનિયાની સપાટી ઉપર ખીલાવવુઢાર્ય અને જો પતિવ્રતાતુ ચોાગાન ભારતમાં સર્વ ડેમણે કરાવવુ હાય તા તમે તમારા પતિને અંતરંગ પ્રેમથી વધાવજો, તેના સુખ દુઃખમાં સમાન ભાગી થશે, તેના હિતમાં સર્વદા તત્પર રહેજો, તેની આજ્ઞા દાસીની જેમ ઉઠાવો, તેની પવિત્ર સેવામાં તન મન ધન અર્પો, તે ગુણી નહેાય તે છતાં તેને ગુણી માનજો, કુરૂપી હોય તે છતાં તેને સુરૂપી ધારજો, તે & ટાર હાય તા પણ તેને કામલ ગણો, તે દુર્ગુણી ઢાય તે છતાં તેને સદ્ગુણી માની લેજો અને તે કપટી કે દ ંભી હેય તે છતાં તેને શુદ્ધ હૃદયના અને શાંત-સત્વ ગુણી માનજો. સાભાગ્યવતીને, આ. તમારી સાતમ ધર્મ ને કહ્યો છે. આ ધર્મના પ્રભાવથી તમે આ આ લાક અને પરલોકના સુખ મેલવી શકશે. તમારા સામાયિકમાં, તમારા પ્રતિક્રમણમાં, તમારી ચૈત્યવદનની ક્રિયામાં તમારી ગુરૂ ગુરૂણીજીની ભક્તિમાં અને તમારી સર્વે ધાર્મિક ક્રિયામાં તમે તમારા પવિત્ર ધર્મને ભુલિ જશે નહીં. પ્રત્યેક અવસરે તમારા સતી ધર્મનું સ્મરણ કરજો. કદિ મદન સ્વરૂપી ગુણવાન, વિદ્વાન, વકતા, ધામિક, અને રાજ્યમાન્ય અન્ય પુરૂષ જોવામાં આવે તથાપિ તમે તમારા 'ચલ મનને ચલિત થવા દેશે નહીં તે ઊપર મન સુકલ્પથી પણ રાગદ્રષ્ટિ કરશે નહી, પુરૂષને જેવુ સ્વદારસ તાષ વ્રત છે તેવુ તમારે સ્વપતિસ તોષ વ્રત રાખવાનુ છે. એ ત તમને ઊન્નતિ અને સદ્ગતિનાં પવિત્ર માર્ગ બતાવશે. તમારી ભવત અને ધમાન ભારતના વિશાળ ક્ષેત્રમાં ફેલાવશે અને છેવટે સતીના પ્રતાપના પ્રભાવિક કુલ પ્રાપ્ત કરાવશે. અપૂર્ણ
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી વિમલચંદ્રસૂરિ અને પ્રશ્નોત્તર રત્નમાલા, ૨૦૭
શ્રી વિમલચંદ્રસૂરિ અને પ્રોત્તર રત્નમાલા. (પૂર્વ અંકના પૃષ્ટ ૧૬૩ થી ચાલું.)
– – એક સમયે શ્રી વિમલચંદ્રસૂરિને ઉપાશ્રય પ્રતિક્રમણને પ્રતિવનિથી શાંત થયા પછી નિત્યના નિયમ પ્રમાણે સર્વ શિષ્ય એકત્ર થઈ અભિનવ પ્રશ્ન કરવા ચિંતવવા લાગ્યા. ઘણીવાર ચિંતવન ક્ય પછી તેઓ એવા નિર્ણય પર આવ્યા કે, આજે આપણે ગુરૂશ્રીને ઘણું મનન કરવાથી વિશેષ પ્રશ્ન કરવા કે જેથી આપણું પવિત્ર ચારિત્રની વૃત્તિને વિશેષ લાભ થાય. તેઓમાંથી એક વિદ્વાન શિષ્ય બોલી ઊઠે કે, આ સંસારમાં રાગ દશાને મૂલ હેતુરૂપ મેહ છે. મેહના પ્રભાવથી આ સંસારની ઘટમાલ વૃદ્ધિ પામતી જાય છે. મેહ રૂપ મહાન રાજા સર્વ સંસારી ઊપર એક છત્ર રાજ્ય કરે છે, તેનું બલવાનું સૈન્યરૂપવિષય યુથ સર્વની ઉપર સત્તા ચલાવે છે. મેહ એક ધાર્મિકવૃત્તિનું સર્વસ્વ લુંટારે છે, રાગી પ્રાણીઓને મેટ સીકારી છે, ચંચલવૃત્તિવાલા પુરૂષોને પ્રલય કરનારે છે, અને દૃઢ પુરૂષોના પ્રાણને દુઃખ આપનારે છે. અને મિથ્યાત્વના મલિન સરકારને વધારનાર છે. કુબુદ્ધિ કે, કુતર્ક અને કલેધનું દિકારણહ છે. એવા સર્વ ભક્ષી મેહને જનક-પિતા કરૂણ છે ? એ વિટંબણા કરનારને કોણે પેદા કર્યો છે. મદિરાના જેવી વાદક શક્તિ તેનામાં કોના વારસાથી આવી છે. ?. આ સત્તમ અને ઉત્તર જાણવાથી આપણને ઘણો લાભ થશે, માટે તે વિશે એક પ્રશ્ન આપણે પુછવા ગ્ય છે.
'
'
*
* *
* *
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૮
-
'
, , , ,
,
,
,
*
* *
*
* *
માત્માન પ્રકાશ ఉడుము మడత కుకు కు కు కు కు కు కు కు కు కు కు కుంకుడు ముడుచుకుంటుంది.
બીજા એક ચતુર ચારિત્ર ધારી બેલી ઉઠયા. ધર્મ બંધુઓ, એક વિચિત્ર પ્રશ્ન પુછવા મને ઈચ્છા થાય છે પણ તે સાંભળી આપસ માહું હાસ્ય કરશે નહીં. મારા આ પ્રશ્નના વિચારમાં એ આશય રહેલો છે કે, આ જગતમાં પારકી વસ્તુ લઈ જનાર ચોર કહેવાય છે. તેઓ
ગતની બાધુ વસ્તુઓના ચાર છે, પણ જેને આપણે અંતર્ગત તવ વસ્તુઓને ચોરી જનારા છે, તેવા ચાર કેણ હશે? તે શેધવાની આપણે જરૂર છે. જો ચારિત્ર ધારી મુનિ વ ગહરથ તે તત્વ વસ્તુના ચોરને પકડી વશ કરે તે તેઓના આત્મહિતમાં, મહાન લાભ પ્રાપ્ત થાય, માટે આ ચારને જાણવાને એક બીજો પ્રશ્ન આપણે આજે અવશ્ય કરવો જોઇએ. - ત્રીજા એક સગીરત્ન યુવાન્ શિષ્ય કે જે દીક્ષા પર્યાયે લધુ હતા તે સર્વની વચ્ચે ઉભા થઈ બોલ્યા કે, પૂજ્ય મહાનુ ભાવ, આપની સમક્ષ આ લધુ બાળક એક પ્રશ્ન પુછવાની રજા લેવા ઈચ્છા રાખે છે, તો તેમાં આપ સર્વે પૂજ્ય વર્ગ સંમતિ આપશે. આ સંસારને એક વલી (વેલ) ની ઉપમાં આપવામાં આવે છે. એ સંસાર રૂપ વિલીનું સ્વરૂ૫ શું હશે? જેમ વલી પ્રતિદિન વૃદ્ધિ પામ્યા કરે છે, તેમ આ ભવ રૂપ વધી હંમેસા વૃદ્ધિ પામ્યા કરે છે, તેનું કારણ શું?. એ સંસારવલ્લી કિતે કહેવાય ? એ જાણવા યા હેકાથી–તે વિષે પ્રશ્ન કરવા આપ પૂજયવર્ગ મને સંમત થશે તો આશા રાખું છું | કઈ ઢિ મુનિરન્નમુનિમંડલ વચ્ચે બોલી ઉઠયા છે, મહાશયે, એક સર્વે પગી પ્રેમ કરવાની મારી અભિલાષા છે, તો
*
* *
.
કે '
' કે ' , ,
*.
કે
'
'
' . '
,
' ' ''
'
: ': '
'
'
'
. :
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી વિમલચંદ્રસૂરિ અને પ્રોત્તર રત્નમાલા, ૨૦૦ fete details to test the water te testereste nature to treate testosteret er stort settes આપ સર્વ તેમાં સંમત થશે. જેમ જગતમાં મહાહાનિ કરનાર શત્રુ ઉત્પન્ન થાય છે અને તે વૈરબુદ્ધિથી સામાને અનેક સંક આપે છે, તે કઈ એક અંતરંગ શત્રુ હે જોઈએ કે જેનાથી આત્મબલ અને મનેબલ ઉપર મોટી હાનિ થાય છે. તે વૈરી આપણે અવશ્ય કરીને જાણે જોઈએ, જેથી આપણા ચારિત્રરત્ન ને દિવ્ય પ્રકાશ તેવા શત્રુથી ઝાંખો પડે નહીં. આપણે તે વિષે એક પ્રશ્ન કરીએ જેમાં આપ સર્વે સંમત થશો.
આ પ્રમાણે ચાર પ્રકનો કરવાને સર્વાનુમતે નિર્ણય કરી સર્વ શિષ્ય ગુરુ મહારાજા પાસે આવ્યા. વંદના કરી અંજલિ જેડી છે
લ્યા. “મારા પોઝન ” “મદિરાની જેમ મેહનો ઉત્પન્ન કરનાર કોણ છે?”, આ પ્રશ્ન સાંભળતાં જ ચતુર શિરોમણિ
રિરાજે ઉત્તર આપે- “નૈ” “મેહને ઉત્પન્ન કરનાર નેહ છે. તે સાંભળી પરમ સંતોષ પામી તેઓએ બીજે પ્રશ્ન કર્યો
રહ્યો” “એર ક્યા ?” સૂરિશ્રી બોલ્યા “વિઘાદ” ખરેખરા ચાર વિષયે છે.'' આ ઊત્તર સાંભળતાં જ ચિત્તમાં ચમત્કાર પામી તેમણે ત્રીજો પ્રશ્ન કર્યો-“લા મારી આ સંસારની વેલ કઈ ? ” મહાત્મા મુનિરાજે ઉત્તર આપે છે, “ges” “આ સંસારની વેલ તૃષ્ણા છે. તે સાંભળી શિ. ચમત્કાર સાથે આનંદ સુધામાં મગ્ન થઈ ગયા અને તત્કાલ એ પ્રશ્ન કર્યો-“ ”િ “વૈરી–શત્રુ કોણ ?” જ્ઞાનસા વસૂરિ શ્રીએ ઉત્તર આખ્યો કે, નાગઃ ” “ઉગ ન કરે તે ખરેખર શત્રુ છે. ”
સૂરિ મહારાજે પોતે આપેલા ચાર પ્રશ્નોના પ્રત્યુત્તરવિ વિવેચન
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ, teste tester tertente detete de detectie tertentu. tertente de trei ori de terete Interested to the કરતાં જણાવ્યું કે, વત્સ, આજે તમે મને સર્વોત્તમ પ્રશ્ન પુછેલા છે, તે પ્રત્યેક પ્રશ્ન ઘણું મનન કરવા યોગ્ય છે–પ્રથમના પ્રશ્નના ઊત્તરમાં જણાવ્યું કે, મદિરાની જેમ મોહને ઉત્પન્ન કરનાર નેહ છે.” આ વિષે તમે અંતઃકરણથી વિચાર કરે છે. આ સંસારમાં જયારે પ્રાણીઓ પરસ્પર સનેહ પાશમાં સપડાય છે. ત્યારે તેઓ અંધ થઈ જાય છે. સ્નેહ નિત અંધપણું પ્રાણીઓને પિતાના ખરા કર્તાવ્યથી વિમુખ કરી દે છે. સ્નેહનો અર્થ રાગ થાય છે, અને રાગ એ ચર્મ ચક્ષુ ને આવૃત કરી ગુણ દોષને જેવા દેતું નથી. રાગી મનુષ્ય ગમે તેવું અકાર્ય હોય તો પણ તે કરવાને જરાપણ અંચકા નથી. એવા અનેક દેશનું મૂળ કારણ રાગ–નેહ છે અને તેવા રાગને દૂર કરવાથી શ્રી જિન ભગવંત વીતરાગ કહેવાય છે. આ સ્નેહરાગ મેહને ઉત્પન્ન કરે છે, જે મોહ મદિરાના કેફની જેમ અનેક વિપરીત ક્રિયાઓ કરાવી, કુકર્મને બંધાવી પ્રાણીને અધોગતિએ પહોચાડે છે. તેથી સર્વ મનુષ્યોએ કોઈ પણ પદાર્થ ઊપર સનેહ–રાગ કરે નહીં તેમાં ખાસ કરીને મુનિઓએ તે તેને સર્વથા ત્યાગ કરે. - બીજા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં કહ્યું કે, “ખરેખરા ચાર તે વિષે છે.” તે વિષે તમે ખરેખર બુદ્ધિબલથી વિચારજે. જગતમાં બાહ્ય વરંતુના ચાર જે હાનિ કરે છે તે માત્ર પુણલિક વસ્તુની હાનિ કરે છે, પણ ધિષયરૂપી દુષ્ટ ચેરિો આત્મિક વસ્તુને ચિરી લે છે અને તેથી, ઉષ્યને આ લેક અને પરલેક બંનેમાં હાનિ પહોચાડે છે. પાંચપદ્રના વિષયે તે તે ઈદ્રિમાં પ્રાણીઓને આસક્ત કરી અનેક અકર્યકિરાવે છે અને કર્મના મહાનાલમાં ફસાવી પતિત કરે છે. વિષયરૂપી ચેર જ્યારે ઈદ્રિ દ્વારા પ્રાણીઓની અમુલ્ય
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી વિમલચંદ્રસૂરિ અને પ્રોત્તર રત્નમાલા, ૨૧ &ses, sassassass-2-sessoms--beb%86 --12:30 આત્મિક વસ્તુ હરી લે છે ત્યારે તે પ્રાણી આત્મિક વસ્તુને દારિદ્રી હોઈ શૂન્ય જે થઈ વિષય સેવનમાં જ પોતાનો માનવ ભવ ગુમાવી દે છે, તેથી ખરેખર ચોર વિ છે" એમ યથાર્થ સમજી તેવા તે ચોરોથી પ્રત્યેક મનુષ્ય આત્મરક્ષા કરવી એગ્ય છે. - ત્રીજા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં કહ્યું કે, “આ સંસારની પરંપરા રૂપ વેલ તૃષ્ણા છે.” તે વિષે તમારે સ્વાનુભવથી વિચારવાનું છે. પ્રાણી માત્રને તૃષ્ણાથી જ આ સંસારની પરંપરા ચાલે છે. વેલ જેમ હંમેસા વધતી જાય છે તેમ તૃષ્ણ વધતી જાય છે. જેમ જેમ તૃષ્ણા વધે તેમ તેમ સંસાર પણ વધતું જાય છે. પ્રાણીને જે જે પદાર્થની વિષયની કે કઈ સાંસારિક વસ્તુની જ્યાં સુધી તૃષ્ણા મટે નહીં ત્યાં સુધી સંસારની સંતતિ-પરંપરા પણ મટતી નથી. તૃણુરૂપ સરિતાના પ્રિઢ પ્રવાહમાં તણાયેલા પ્રાણીઓ વારંવાર ભવસાગર માંજ ભલ્યા કરે છે. તૃષ્ણા રૂપ એક કૃષ્ણ સર્પ છે તેમાં ગારૂડી વિદ્યારૂપ જ્ઞાન છે. જે જ્ઞાનદ્રષ્ટિ ન હોય તે તૃષ્ણારૂપ કૃષ્ણ સર્ષ પ્રાણીઓને પોતાના પ્રેરથી વ્યાપ્ત કરી મોહ પમાડી દે છે. તૃષ્ણાને કૃષ્ણ સર્પની ઉપમાં આપવાથી ખરેખરૂં તૃષ્ણાનું સ્વરૂપ જાણવામાં આવે માટે તૃષ્ણ એજ ભરવલ્લી છે. તેવી વિષમય વિલ માંથી સર્વ પ્રાણુંઓએ દૂર રહેવું, એજ પરમાર્થ છે.
ચોથા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં કહ્યું કે, “ ખરેખર વૈરાગ છે તે વિષે પણ તમારે અંતઃકરણથી ધ્યાન આપવાનું અને નુધાગને અર્થ પ્રમાદ અથવા આલસ્ય થાય છે. સર્વ મ લ કોએ અને ગૃહસ્થોએ સર્વદા પ્રમાદને ત્યાગ કર છે. પ્રમાદ રૂપ મહાશત્રુ જે શરીરમાં રહ્યું છે તે તેથી અપાર હાનિ થયા કરે
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૨
આત્માનંદ પ્રકાશ,
છે. વ્યવહારદ્રષ્ટિએ જોતાં પણ ઉદ્યાગવગરના પ્રાણીઓ ઘણાં કષ્ટ ભોગવે છે. ઊંધાણ વિના દારિદ્ર આવી પડે છે એટલે ગૃહાવાસમાં ક્ષણે ક્ષણે આજીવિકા સંબંધી ઉપાધિઓ ઉત્પન્ન થાય છે. ગૃહર, ને જયાં સુધી આ જીવિકાની ઉપાધિ હોય ત્યાં સુધી સુખ સમાધિથ. ધર્મસાધન થઈ શકતું નથી. તેથી અનુજોગ અથવા પ્રમા એ ખરેખર અંતરંગ શત્રુ છે. માટે તે શત્રુ જે ઉત્પન્ન ન થાય તેવી રીતે હંમેશા પ્રવર્તન કરવું.
સૂરિશ્રીનું આવું સદબોધક વિવેચન સાંભલી અત્યંત પ્રસન્ન થયેલા શિષ્યોએ નીચેના પ્રશ્નોત્તર રુપે તે સંપૂર્ણ ગાથા પિતાના મને મંદિરમાં સત્વર સ્થાપિત કરી.
मदिरेव मोहजनकः कः स्नेहः के च दस्यवो विषयाः।
का भववल्ली तृष्णा को वैरी नन्वनुद्योगः ॥७॥ શિષ્ય-મદિરાની જેમ મેહને ઉત્પન્ન કરનાર કોણ ?
ગુરૂ-નેહ. શિબે–ચાર ક્યા ? ગુરૂવિષયે. શિષ્ય—આ સંસારરૂપ વેલ કઈ ? –તૃષ્ણા.
-શત્રુ કોણ? ગુરૂ ઉગ ન કરવો તે (પ્રમાદ)
અપૂર્ણ.
--——
%
...
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વૃત્તાંત સંગ્રહ,
વૃત્તાંત સંગ્રહ.
બનારસ જૈન પાઠશાલા. ભારતવર્ષની શારદાના નિવાસસ્થાનરૂપ બનારસ ક્ષેત્રની પવિત્ર ભૂમિ પર જૈનવાણના વિજયનાદ વૃદ્ધિ પામતા જાય છે. મુનિવર્ય શ્રી ધર્મવિજયજીએ તે પવિત્ર ક્ષેત્રમાં આહંત ધર્મને વિજયદેવજ ફરકાવ્યો છે. ગંગાનદીના પવિત્ર તીર ઉપર જૈન ધર્મની જય છેષણ પ્રવર્તે છે. ચૈત્ર માસમાં તે વિષેના અતિ આનંદ જનક સમાચાર મલ્યા છે. શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના નિર્વાણ પછી કાલચક્રના પ્રભાવે ઘણા વર્ષથી તે મહાક્ષેત્રમિથ્યાત્વીઓની તીર્થભૂમિ રૂપે થઈ પડયું છે. આ ઉત્તમક્ષેત્ર વિદ્વાન મુનિઓના વિહાર વિના જે કુક્ષેત્ર થઈ પડેલ તેને સાંપ્રતકાલે મુનિ ધમૅવિજયજીએ સુક્ષેત્ર કરવા માંડયું છે. ત્યાંના સમર્થ પંડિતેના સમાજમાં એ યુવાન મુનિએ જૈન ધર્મની પવિત્ર છાપ પાડી છે. તે મુનિવર્યના ઉપદેશથી ત્યાંના દશ પુરૂષએ ભૂલ જીવહિંસાને યાજજીવિત ત્યાગ કર્યો છે. કેટલાએક માંસાહારી પુરૂષોએ સર્વથા માંસને પરિહાર કર્યો છે. આથી પણ વિશેષ ચમત્કાર ઊપજે તેવા એક ખબર મલ્યા છે કે, કઈ એક ચુસ્તવેદ ધમી કે જે ત્યાં રહી હંમેશા હેમમાં જેનું બલિદાન આપતો હતો, તેણે મુનિ ધર્મવિજયજીના પ્રતિબો શી તે જીવહિંસા કરવી છોડી દીધી છે. આથી કાશીક્ષેત્રમાં અહિ મર્મ ને મહાન ઊત્કર્ષ જણાવે છે. વળી કોઈ એક પટેલ કતમાં દેહ ત્યાગ કરવાને આવેલ તેણે આપણે મુનિરાજના પ્રતિબંધથી દીક્ષા લેવાની ઈચ્છા બતાવી છે. આ પ્રમાણે ભારતના સનાતન
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 226 આત્માનંદ પ્રકાશ, * એ ડ - * * * * * A" ' ' ' : : ' , ' પાટીદારોની મતવૃત્તિ આર્દૂ થઈ ગઈ અને ત્યારપછી તેઓએ આચાર્યજીની પાસે ક્ષેત્રમાં અગ્નિદાહ ન કરવાની બાધા લીધી હતી. આ કરૂણામય કાર્યવી આચાર્યજીને પૂર્ણ ધન્યવાદ મલ્ય હતે. ત્યાંથી વિહાર કરી તેઓ દહેવાણ નામના ગામ તરફ પધાર્યા હતા. ત્યાંના ઠાકોર સાહેબ મેરામણસિંહજી શ્રીફલ લઈ આ મહા મુનિના દર્શન કરવાને જાતે પધાયા હતા. આચાર્યજીએ પોતાની મધુર વાણી થી જીવદયા વિષે મહારાજાને પ્રતિબોધ આપ્યો. જે સાંભળી તે રાજા હૃદયમાં પ્રસન્ન થયા અને તત્કાળ પિતાના રાજ્યમાં એવી આજ્ઞા કરી કે, ચત્ર શ્રાવણ અને ભાદરવા માસમાં કેઈએ કોઈપણ હિંસા કરવી નહીં. જે હિંસા કરશે તેને પાંચ ફટકા મારી પાંચ રૂપીઆ દેડ કરવામાં આવશે. આવું આજ્ઞાપત્ર તેના રાજ્યની હદમાં સર્વત્ર પ્રસાર કરવામાં આવ્યું છે. જે સાથે આ ચાર્યજીની ધમાં કીર્તિ પણ તે પ્રદેશમાં વિશેષ પ્રસાર થઈ છે. આ શિવાય તે દેશના કેટલાએક ગામમાં આચાર્યજીની ઊત્તમ પ્રતિબેધથી ક્ષેત્ર દાહની મલિન ક્રીયાઓ બંધ કરવામાં આવી છે. વળી તે સાથે એ મહાત્માએ શ્રાવકોને પિતાના પવિત્ર સરકાર પ્રાપ્ત થાય, એવા હેતુથી જેન વિધિ પ્રમાણે લગ્ન કરાવવાના પવિત્ર પ્રત્યાખ્યાન કરાવ્યા છે - વિદ્વાન મુનિઓના વિહારથી કેટલા લાભ થાય છે, એ વાત આચાર્ટજીએ પોતાના વિહાથી આપણને સિદ્ધ કરાવી આપી છે. અરમાણે બીજા પણ મુનિ મહારાજે પોતાના વિહારથી ભીમ અનેક ક્ષેત્રેને સુધારે છે અને તે ક્ષેત્રોમાં સનાતન દયા ધના બીજવાળી તેના સ્વાદુફલ જૈન પ્રજાને પ્રાપ્ત કરાવે છે. તેવા વિહારશીલ વિદ્વાન મુનિ વરેને સહસ્ત્રવાર ધન્ય છે. - * * * + 8 For Private And Personal Use Only