Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ anitya bhAvanA - AcArya zrImad vijaya indradinna sUri jI parama karuNAnidhi bhagavAna mahAvIra kA zAsana sabhI prANiyoM ke lie kalyANarUpa rahA hai| unake zAsana meM aneka mahAna sAdhaka, yogI, tapasvI AcArya, upAdhyAya aura muni hue haiM jinhoMne sva aura para kalyANa meM apanA jIvana yApana kiyA hai| upAdhyAya zrI vinaya vijayajI mahArAja bhI eka aise hI yogI aura sAdhaka hue haiM / unhoMne kaI AdhyAtmika granthoM kI racanA bhI kI hai| unakI eka utkRSTa racanA hai 'zAntasudhArasa' / isa grantha meM unhoMne bAraha bhAvanAoM kA varNana kiyA hai| isameM unhoMne sarvaprathama sthAna anitya bhAvanA ko diyA hai / ina bhAvanAoM para bahuta kucha kahA aura likhA gayA hai, phira bhI inakI gahanatA vaisI hI hai| yahAM anitya bhAvanA kA vivecana upayukta aura upayogI hai| Adhunika vaijJAnika yuga kA tathAkathita pragatizIla manuSya adhika se adhika vikendrita hotA jA rahA hai| vaha apanI jamIna se ukhar3a rahA hai| sukha nAma kI mRgatRSNA kI pyAsa bujhAne ke lie vaha betahAzA bhAgA jA rahA hai| bAhara kI cakAcauMdha ne use isa kadara AkarSita kiyA huA hai ki usane apane bhItara paiThakara apane viSaya meM socanA hI baMda kara diyA hai| usakI dRSTi usakI soca itanI sImita aura saMkIrNa ho gaI hai ki maiM kauna hUM? saMsAra meM Ane kA merA kyA uddezya hai? jIvana kyA hai? mujhe anta meM kahAM jAnA hai? kyA prApta karanA hai? saMsAra kA aura merA kyA sambandha hai ? isa taraha ke mUlabhUta prazna, jinake viSaya meM use socate rahanA cAhie / usake lie na anitya bhAvanA 31
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaha samaya nikAlatA hai na koI prayatna hI karatA hai / svayaM kA aura saMsAra kA pRthakkaraNa karane kI kSamatA usane kho dI hai| yahI kAraNa hai ki itanI pragati aura unnati ke bAvajUda vaha sukhI hone ke bajAya duHkhI, saMtrasta aura azAnta hI adhika huA hai| _ 'sva aura para kA nirNana karanA evaM pariNati kI nirmalatA karanA' yaha jaina darzana kA pramukhanIti vAkya hai| isI sandarbha meM anitya bhAvanA kA atyadhika mahattva hai, kyoMki binA anitya bhAvanA ke na sva aura para kA nirNaya ho sakatA hai aura na hI pariNati nirmala ho sakatI saMsAra aura sAMsArika padArthoM ko na to jhUThA samajhanA hai na svapna samajhanA hai| unheM anitya aura parivartanazIla samajhanA hai, tAki unake prati hamArI Asakti na ho / jaina dharma tyAga aura vairAgya pradhAna dharma hai / tyAga aura vairAgya kI puSTi taba hotI hai jaba saMsAra aura sAMsArika padArthoM aura sambandhoM kI vAstavikatA samajhameM AtI hai| anityatA saMsAra kI vAstavikatA hai| isalie jaina saMtoM ne vairAgya ke gIta gAe haiM / isa anityatA kA anubhava karanA, dekhanA, parakhanA aura jAMcanA anitya bhAvanA hai| isa anitya bhAvanA se bhAvaka kI dRSTi jAgRta rahatI hai| jo anitya bhAvanA bhAegA, vaha bhItara se jAgRta rhegaa| yaha anitya bhAvanA jAgRti kA saMdeza detI saMsAra aura sAMsArika bhogya padArthoM ke prati Asakti rakhanA hI vyakti ke duHkha kA kAraNa hai / Asakti yA mamatva duHkha kA mUla hai| vyakti kI sArI azAnti vyakti kI sArI parezAniyAM vyakti ke sAre kaSToM kA janma Asakti se hotA hai / vyakti duHkhI hai, duHkhI hotA hai kyoMki vaha saMsAra ke prati Asakta hai| aura taba yaha Asakti dasa gunA bar3ha jAtI hai, jaba vyakti saMsAra ko sAMsArika vastuoM ko vAstavika, nitya apanA aura aparivartanIya mAnane lagatA hai / jitanI yaha Asakti gaharI hogI, vyakti kA duHkha bhI utanA hI gaharA hogaa| saMsAra meM aksara aisA dikhAI detA hai ki jaba kisI kI phaikTrI meM yA dUkAna meM Aga laga jAtI hai aura jaba usake mAlika ko yaha khabara dI jAtI hai ki ApakI phaikTrI yA dUkAna jalakara rAkha ho gaI hai to use usa phaikTrI yA dUkAna naSTa hone kA hAdasA itane gahare rUpa meM prabhAvita kara jAtA hai ki use hArTa aTaika ho jAtA hai / vaha sunna ho jAtA hai| use na khAnA bhAtA hai na piinaa| vaha bhItara se TUTa kara bikhara jAtA hai kyoM? kyoMki usakI una cIjoM ke prati gaharI Asakti 32 zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ thii| una cIjoM ko usane hRdaya se apanA mAnA thaa| apane Apako ina jar3a vastuoM se bAMdhanA nahIM hai| cAhe bar3I zAnadAra koThI ho, cAhe kAra ho, cAhe dUkAna ho cAhe paisA ho phaikTrI ho cAhe patnI ho, (patnI ke lie puruSa) cAhe putra ho putrI ho cAhe potA-prapotA ho, cAhe svayaM kA zarIra hI kyoM na ho / unase apanA hArdika sneha nahIM jor3anA hai| unheM apanA mAnate hue bhI isa dRSTikoNa kA vikAsa karanA hai ki yaha saba merA nahIM hai| eka dina yaha saba mujhase alaga hone vAlA hai| yaha anitya aura parivartanIya hai| yaha kabhI bhI kisI bhI kSaNa mere hAtha se calA jA sakatA hai / jaba vastuoM ko isa prakAra dekhane kI kalA vyakti ko prApta ho jAegI to ye cIjeM saba usase dUra ho jaaegii| saMyoga se usakA putra mara jAtA hai yA saMyoga se yadi dUkAna yA phaikTrI meM Aga laga jAtI hai taba vaha roegA cillAegA nahIM, hAya-hAya karake chAtI nahIM piTegA, maiM lUTa gayA meM barabAda ho gayA, kA zora nahIM mcaaegaa| use hArTa aTaika nahIM hogA / vaha khAnA-pInA nahIM bhUlegA / usake oThoM se muskarAhaTa gAyaba nahIM hogI / taba vaha taTastha rahegA / vaha socegA ki yaha to anitya thA, nazvara thA, eka dina naSTa hone hI vAlA thA, kala na huA Aja ho gyaa| isameM rone kI kyA bAta hai / mehanata karake inheM phira pA leNge| jo jina kA anuyAyI saccA jaina hotA hai, zrAvaka hotA hai usakA dRSTikoNa aisA hI hotA hai| yaha jIvana jIne kI kalA hai| anitya bhAvanA vyakti meM isa kalA kA vikAsa karatI hai / yaha vyakti ke bhrama ko dUra karatI hai / sva aura para ke antara ko spaSTa karatI hai| anitya bhAvanA jIvana se palAyana nahIM hai / yaha to jIvana se jUjhane kA saMdeza detI hai| saba kucha anitya hai, hAtha se calA jAne vAlA hai, kSaNa meM naSTa hone vAlA hai, parivartanazIla hai| yaha socakara nakArAtmaka yA nirAzAtmaka dRSTi kA vikAsa nahIM karanA hai / yaha socakara hAtha para hAtha dhare baiThe nahIM rahanA hai / yaha socakara sakArAtmaka dRSTikoNa kA vikAsa karanA hai| yaha socakara pracaMDa puruSArthI bananA hai / yaha jIvana, yaha yauvana, yaha saMpatti, yaha avasara phira kahAM? yaha socakara inheM zubha pravRttiyoM kI ora eka dhArmika mor3a denA hai| jIvana, jagata aura mRtyu ke prati eka dArzanika dRSTikoNa kA vikAsa karanA hai| manuSya apane jIvana, yauvana, saMpatti aura zarIra para atyadhika Asakti rakhatA hai jIvana ke viSaya meM kahA jAtA hai 'jIvana jagata meM aisA sAvana ke megha jaisaa'| yaha jIvana kI anitya bhAvanA 33
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAstavikatA hai| sAvana mahIne meM AkAza meM jo bAdala chAye rahate haiM ve eka hI kSaNa meM bikhara jAte haiN| jaise sAvana ke bAdala kaba bikhara jAeMge, yaha kisI ko koI patA nahIM hotA, vaise hI jIvana kA kaba, kaise, kahAM aura kisa sthiti meM anta ho jAegA, kahA nahIM jA sakatA / jIvana anizcita hai aura mRtyu nizcita hai| manuSya bacapana meM bhI mara sakatA hai aura yuvAvasthA meM bhI / vaha calate hue bhI mara sakatA hai aura baiThe hue bhI / vaha dUkAna para bhI mara sakatA hai aura oNphisa meM bhI / vaha deza meM bhI mara sakatA hai aura videza meM bhI / vaha gAMva meM bhI mara sakatA hai aura zahara meM bhI / vaha Trena meM bhI mara sakatA hai aura plena meM bhI / vaha skUTara para bhI mara sakatA hai aura kAra meM bhI / vaha hArTa aTaika se bhI mara sakatA hai aura eksiDenTa se bhI / vaha kahIM bhI kisI bhI sthAna para kisI bhI hAlata meM mara sakatA hai| itanA jIvana anizcita hai| aise jIvana kA kaise bharosA kiyA jA sakatA hai| jIvana itanA anizcita hai, phira bhI vyakti isa taraha jItA hai, mAno vaha amara rahane vAlA ho| vaha jIvana kI anizcitatA aura mRtyu kI anivAryatA bhUla jAtA hai, isalie saMsAra ke prati Asakta rahatA hai| isa Asakti ko kama karane kA eka hI upAya hai, jIvana ke antima satya mRtyu ko sadA dRSTi samakSa rakhA jaae| manuSya ke jIvana meM eka aisI avasthA AtI hai jisa avasthA meM vaha aviveka ko sarvAdhika pradhAnatA detA hai / vaha avasthA hI unmAda aura aviveka kI hai| vaha avasthA hai yauvana kI / isa avasthA meM vyakti saMsAra ke prati sabase adhika AkarSita aura Asakta rahatA hai / isa yauvana kI asthiratA aura caMcalatA kA nyAyAMbhonidhi AcArya zrI vijayAnaMda sUrIzvarajI mahArAja ne bar3A hI manohArI varNana sarala bhASA meM kiyA hai: yauvana dhana sthira nahIM rahanAre, prAta: same jo najare Ave, madhya dine nahIM diise| jo madhyAne so nahIM rAte, kyoM virathA mana hIMse // pavana jhakore bAdala vinase, tyAM zarIra tuma nAse / lakSmI jala taraMgavata capalA, kyoM bAMdhe mana Ase // priyA saMga supana kI mAyA, inameM rAga hI kaisA? china meM ur3e arkatUla jyU, yauvana jaga meM aisA // cakrI, hari puraMdara rAje madamAte rsmohe| kauna deza meM marakara pahuMce, tina kI khabara na koye| 34 zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaga mAyA se tuma nahIM lubhAnA, Atama rAma sayAne / ajara-amara tU sadA nitya hai, jina dhuni yaha suni kAne / saMsAra kA pratyeka dRzya aura padArtha parivartita hotA rahatA hai / itihAsa ina parivartanoM kA dastAveja hotA hai / ye sabhI parivartana AdamI kI AMkhoM ke sAmane hote haiN| jo prAta: kAla ke samaya dikhAI detA hai, vaha dupahara ko dikhAI nahIM detA aura jo dupahara ko dikhAI detA hai vaha zAma ko dikhAI nahIM detA aura jo zAma ko dikhAI detA hai vaha rAta ko dikhAI nahIM detA / prAta: dupahara, zAma aura rAta parivartana ke pratyakSa udAharaNa hai / yauvana usI taraha zarIra se Dhala jAtA hai jaise dekhate hI dekhate dupahara r3hala jAtI hai| jIvana kA usI taraha anta ho jAegA, jaise sUryAsta hotA duHkha kI bAta yaha hai ki manuSya ko kala kA bharosA nahIM hotaa| yaha koI nahIM kaha sakatA ki kala kyA hogA? kevala sarvajJa bhagavAna ko chor3a kara / sabhI kA bhaviSya anizcita hotA hai| kahA bhI jAtA hai na jAne jAnakInAtha / prabhAta kiM bhaviSyati / bar3e-bar3e jyotiSiyoM ne rAma ke rAjyAbhiSeka kA muhUrta nikAlA / ghoSaNA ho gaI ki kala rAma kA rAjyAbhiSeka hogaa| rAma ayodhyA ke rAjA bneNge| isa samAcAra ne cAroM aura AnaMda kA sAmrAjya phailA diyaa| isa rAjyAbhiSeka ko dekhane ke lie dUra-dUra se loga Ae / rAjyAbhiSeka kI pUrNa taiyAriyA~ ho cukI thI / kevala eka rAta bIca meM thii| sabhI besabrI se prAta: kAla hone kA iMtajAra karane lge| rAta bItI / sUryodaya bhI huA, para rAma ke rAjyAbhiSeka ke sthAna para unheM vanavAsa ho gyaa| eka rAta ne rAjyAbhiSeka ke AnaMda ko vanavAsa ke viSAda meM badala diyaa| manuSya ke mamatva kA eka aura mahattvapUrNa sthAna hai- usakA zarIra / AdamI apane zarIra kI sAja-sajjA se hI Upara nahIM uTha paataa| usake jIvana kA AdhA hissA darpaNa ke Age bitatA hai| rUpa sajjA ke isa kSetra meM Ajakala kA mahilA samAja sabase Age hai| bAjAra kI dUkAneM byUTI ke taraha-taraha ke sAdhanoM se bharI rahatI haiN| zaharoM meM isa zarIra kI sundaratA ko aura AkarSaka banAne ke lie byUTI pArlara calate haiM / patrakAra loga sauMdarya vizeSAMka nikAlate haiM, para byUTI ke ve adhikatara prasAdhana jIvoM kI hiMsA se bane hote haiM / taraha-taraha ke ye pAUDara, krIma, zempU, sAbuna, lipasTika aura silka Adi na jAne kitanI hI cIjeM haiM zarIra kI sundaratA bar3hAne ke lie| loga ina cIjoM kA prayoga khula kara karate haiM / ve loga yaha bhUla jAte haiM ki ye cIjeM asaMkhya, mUka nirIha prANiyoM ke khUna se raMgI huI haiM / yaha hoThoM para lagA lipasTika, lipasTika nahIM hai yaha prANiyoM kA anitya bhAvanA 35
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ khUna hai / tumhAre hoThoM para lipasTika nahIM lagatI hai khUna lagA huA hai / zempU kI yaha sugaMdha, sugaMdha nahIM hai yaha mUka prANI kI cItkAra hai / yaha jo tuma saoNphTa mInibega bagala meM dabA ke ghUmate ho, vaha bega nahIM yaha kharagoza kA marA huA choTA baccA hai| jo jaina samAja apane Apako ahisA kA pujArI hone kA garva rakhatA hai usa ke lie isa prakAra kI hiMsaka cIjeM sarvathA tyAjya hai / kyA mahilAeM ina cIjoM kA prayoga na karake una mUka prANiyoM kI hiMsA meM sahabhAgI hone se nahIM baca sakatI? nArI hRdaya ko komala kahA jAtA hai, vaha dUsare kA rUdana aura cItkAra sunakara pighala jAtI hai, para yaha dhAraNA aba galata ho rahI hai| aba mahilAoM kA hRdaya bhI patthara jaisA kaThora ho gayA hai aisA lagatA hai unameM se karUNA kA koI jharanA aba phUTatA nahIM hai| Adhunika hiMsaka sauMdarya prasAdhanoM kA prayoga kyA unake kaThora patthara hRdaya hone kA paricAyaka nahIM hai / jisakA hRdaya ahiMsA aura karuNA se bharA ho vaha kyA apane hoTha lipasTika banAma khUna ke raMga se raMga sakatI haiM? kyA aisA puruSa zempU kA prayoga kara sakatA hai? jo sauMdarya prasAdhana jitane mahaMge hote haiM, itane hI hiMsaka hote haiN| aura ina cIjoM kA prayoga karane vAlA cAhe puruSa ho yA strI pApa ke sahabhAgI avazya banate haiM / ina hiMsaka sauMdarya prasAdhanoM kA prayoga na karane se koI kurupa nahIM bana jaataa| sAdagI, suruci aura prakRti kI ora se milI huI sundaratA hI vAstavika sundaratA hai| sundaratA Antarika guNoM ke vikAsa se bar3hatI hai na ki byUTI ke prasAdhanoM se / viveka, namratA, mRdutA aura sevA Adi guNoM se svayaM ko sajAie , ina guNoM se sabhI AkarSita hoNge| zeSa tI bhrama hai| kisI ko dhokhA denA hai / aura ina saudarya prasAdhanoM kA prayoga kyoM? kisalie? usa zarIra ke lie jo miTTI kA putalA hai| jo miTTI se banA hai aura miTTI meM mila jaaegaa| jo zamazAna meM jalakara rAkha bana kara havA meM ur3a jAtA hai / jo bAla eka dina sapheda hokara jhar3a jAne vAle haiN| jisa cehare para eka dina jhurriyAM chAne vAlI haiN| jina AMkhoM se eka dina dekhanA baMda honA hai / jo dAMta eka dina ukhar3a jAne vAle haiM / jo zarIra eka dina jarA se jarjarita hone vAlA hai, usa kSaNabhaMgura, anitya, asthira zarIra ke lie itanA parizrama, usake pIche jIvana kA itanA kImatI samaya gaMvAne kI kyA AvazyakatA hai? usa nazvara zarIra kI sundaratA ke lie itanI hiMsA, itanA pApa karane kI kyA jarUrata hai ? isa miTTI ke putale ko itanA sajAne-saMvArane se koI lAbha hai ? kyA zarIra isI ke lie hai? kyA durlabha manuSya deha ina kAmoM ke lie haiM? kyA isa pArthiva sauMdarya se Upara nahIM uThA jA sakatA? zarIra milA hai, sAdhanA ke lie| Antarika guNoM ke vikAsa kelie / zarIra ke bhItara jo anaMta nidrA meM soyA huA hai aura jo anaMta zakti kA 36 zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAmI hai usa AtmA kI sAdhanA ke lie| zarIra kI smRti meM AtmA kI smRti kho jAtI hai| zarIra kI sundaratA meM AtmA kI sundaratA gAyaba ho jAtI hai| loga zarIra ko to sajAte haiM, saMvArate haiM, sAbuna malamala kara sApha rakhate haiM, para AtmA ko kurUpa chor3a dete haiN| AtmA ke AdhAra para zarIra TikA huA hai / jisa dina isa zarIra meM se AtmA nikala jAegI, usadina zarIra nirjIva aura jar3a ho jaaegaa| usa dina zarIra kA koI mUlya nahIM rhegaa| usa dina use koI sauMdarya prasAdhana bacA nahIM skegaa| usa AtmA kI itanI upekSA kyoN| zarIra ke mAdhyama se AtmA kI sAdhanA karanI caahie| zarIra kI vaha khUbasUratI kisa kAma kI, jo AtmA ko badasUrata banA deN| asalI sauMdarya ajara-amara cetana AtmA kA hai na ki nazvara-mRta zarIra kaa| gujarAta meM upAdhyAya kavi udayaratnajI hue haiN| unhoMne vairAgya ke kaI uttama pada gujarAtI bhASA meM likhe haiN| unakA eka pada vairAgya kA hUbahU dRzya upasthita karatA hai| AdamI jaba mara jAtA hai to kyA kyA hotA hai usakA varNana isa pada meM kiyA gayA hai| UMcA maMdira mAMDiyA~ soDa vAr3I ne suto, kADho re kADho eNe sahu kahe jANe janmyoja na hto| eka re divasa evo Avase, mane saghar3o jI sAle, maMtrI maDyA sarve kAramA, teNuM paNa kaMi navI cAle // sAva sonA nAre sAMkar3AM, paheraNa navA navA vAghAM, / dhoDu re vastara enA karmanu, te to zodhavAja lAgyA // carU kar3hAyA ati ghaNA, bIjAnuM nahIM lekhaM / khokharI hAMDI enA karmanI, te to Agar3a dekheM // konA chorU ne konA vAsarU, konA mAM ane baapjii| antakAle jIva ne jAvU, ekhalu sAthe puNya ne pApa // sagIre nArI re enI kAminI ubhI Tagamaga juve / tenuM paNa kaMi navI cAle, beThI dhruske ruve // vAlA te bAlA zuM karo? vAlA voDAvI var3aze, vAlA te vana kerAM lAkar3A, te to sAthe ja bar3aze // nahIM re trApAM re nahIM tuMbar3I nahIM taravAno aaro| anitya bhAvanA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayaratna prabhu ima bhaNe, mane bhava pAra utAro // eka bahuta bar3A vizAla bhavya makAna hai / bharApUrA parivAra hai / patnI hai, bacce haiM, saMpatti hai| itane meM usa makAna aura saMpatti ke mAlika kI mRtyu ho jAtI hai / vaha muradA hokara usa UMce aura bhavya makAna meM par3A huA hai| usa para kaphana DAlA huA hai, aisA lagatA hai mAno vaha sapheda cAdara or3hakara so rahA ho / itane meM zahara ke usake nikaTa sambandhI ekatra hote haiM aura kahate haiM ki inheM jaldI nikAlo bhAI yahAM se, miTTI kI cIja jitanI jaldI miTTI meM mila jAe, utanA hI acchA hai| ve loga usa ghara ke mAlika ko isa taraha jaldI nikAla ne kI bAta karate haiM jaise yahAM usakA janma hI na huA ho| jisa AdamI ne jIvana bhara bhAga-daur3a kara eka-eka paisA jor3akara jisa makAna ko banavAyA / rAta-dina mehanata karake khAnA-pInA harAma karake jisa saMpatti ko jor3A aura bar3e kaSTa se jisa parivAra kA pAlana-poSaNa kiyA, usa makAna aura usa parivAra ke bIca use eka kSaNa bhI adhika rUkane nahIM diyA jaataa| jaba usake jIvana kA dIpaka bujha gayA to loga kahane lage- 'derI kyoM kara rahe ho bhAI, jaldI nikAlo inheM ghara se / ' logoM dvArA kahA jAne vAlA yaha kathana vicAraNIya hai| jaba zarIra rUpI sarovara meM se haMsa rUpI jIvana nikalane lagatA hai, taba ye jo indriyAM haiM kAna, nAka, AMkha, jIbha Adi sabhI nirarthaka ho jAtI haiM / ina indriyoM ko maMtrIgaNa kahA jAtA hai| jaisA maMtrI kahatA hai vaisA hI rAjA karatA hai / jaisA indriyoM ne kahA, zarIra ne vaisA hI kiyA / kAna ne kahAM saMgIta cAhie, zarIra ne turaMta saMgIta diyA / nAka ne kahA sugandha cAhie aura zarIra ne sugandha dI / jIbha ne kahA miSThAna cAhie, zarIra ne miThAI dI / ve indriyA~ bhI anta samaya meM kAma nahIM aaii| jisa zarIra ke lie aneka prakAra ke AbhUSaNa banavAe the / sone aura cAMdI ke gahanoM se jisa zarIra ko sajAte the| jisa zarIra ko sauMdarya prasAdhanoM se saMvArA jAtA thA / jisa zarIra ko naye se naye leTesTa se leTesTa phaizana ke kapar3e pahanAte the / vaha zarIra jaba nirjIva ho jAtA hai to kevala eka sapheda kaphana kI khoja kI jAtI hai / usa zarIra ko Dhakane ke lie loga eka hI kapar3A kAphI samajhate haiN| usa murade ko cAra kaMdhoM ne milakara uThAyA / usake Age eka choTI khAlI hAMDI uThA kara eka AdamI calatA hai / yaha khAlI hAMDI usake karma kI nizAnI hai| usa ghara, parivAra aura saMpatti 38 zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko chor3akara jaba vaha jAne lagatA hai taba patA calatA hai ki kauna bApa thA aura kauna beTA, kauna pati thA aura kauna ptnii| yahAM sAre sambandhoM kA anta ho jAtA hai / na sAtha meM bApa jAtA hai na mAM jAtA hai na patnI / na ghara jAtA hai na proprttii| usake sAtha jAte haiM jIvana meM usake dvArA kie gae puNya aura pApa / pApa aura puNya hI jIva ke sacce sAthI hai / jisa samaya mRta vyakti kI arthI ghara se nikalatI hai, usa samaya sabase adhika karUNa dRzya upasthita hotA hai / usa samaya usake bacce, usakI patnI, bahana aura mAM kA karuNa kraMdana hRdaya ko cIra DAlatA hai| beTA ! beTA ! kaha kara mAM rotI hai / pitAjI ! pitAjI ! kaha kara bacce cillAte haiM aura priyatama ! priyatama ! ! kaha kara patnI AMsU bahAtI hai, para vaha mAM kA beTA, baccoM kA pitA, aura patnI kA priyatama to jaMgala kI lakar3iyoM ke sAtha so gayA, vaha una lakar3iyoM ke sAtha jalakara rAkha ho jaaegaa| isa taraha jisa para vyakti atyadhika Asakti rakhatA hai vaha zarIra jalakara rAkha ho jAtA hai / manuSya janma letA hai, yuvA banatA hai aura vRddha hokara mara jAtA hai / saba anitya aura asthira hai / yaha parivartana yaha asthiratA vyakti ko sApha dikhAI detI hai, para vaha dekhate hue bhI nahI dekhatA / jo vAstava meM dekhatA hai gaharAI meM utara kara use nizcita rUpa se ina cIjoM se virakti ho jaaegii| aise ciMtanazIla vyakti jo gaharAI meM utara kara socate haiM, birale hI hote haiM / eka karakanDu nAma ke rAjA hue haiN| isa nAma ke kaI rAjA hue hai| eka pratyeka buddha karakuMDa hue haiN| kisI vastu ko dekhakara jinheM bodha (vairAgya) ho jAtA hai, unheM pratyeka buddha kahA jAtA hai / karakuMDa kA yuvAvasthA meM hI rAjyAbhiSeka ho gayA thaa| ve eka vivekazIla, ciMtaka aura dhArmika rAjA the| nagara ke UparI bhAga meM unakA mahala banA huA thaa| usa mahala kI khir3akiyoM se pUrA nagara dikhAI detA thA / eka jharokhA, jahAM se nagara kA mukhya mArga dikhAI par3atA thA / rAjA karakuMDa zAma ko usa jharokhe meM baiThate the aura usa mukhya mArga se Ane jAne vAloM kA nirIkSaNa karate the / yaha unakA pratidina kA krama thaa| kaI dinoM se ve eka alamasta sAMDa ko dekha rahe the / saba usa sAMDa kI tAkata se Darate the / use koI hAtha nahIM lagA sakatA thA / jo usake sAmane jAtA thA, use apane sIMgoM se mAra kara dUra bhagA detA thA / koI dUsarA baila usase bhir3ane kI himmata nahIM kara sakatA thaa| pUre nagara meM usakA AMtaka chAyA rahatA thA / rAjA karakanDu ko vaha sAMDa pratidina dikhAI detA thA / ve use dekhate rahate usake lambe-caur3e mAMsala aura baliSTha zarIra ko usakI anitya bhAvanA 39
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ madamasta cAla ko usake nukIleM sIMgoM ko aura usake AMtaka ko| isa taraha pAMca varSa bIta gae / sAta varSa ke bAda usa sAMDa kA AMtaka nagara meM khatma ho gyaa| kyoMki vaha aba bUr3hA ho gayA thaa| usake lambe-caur3e baliSTha zarIra meM aba koI tAkata nahIM rhii| usake dRr3ha sasattva pAvoM meM aba koI zakti nahIM bcii| una nukIle sIgoM meM se nukIlApana jAtA rahA / usakI madamasta cAla aba kaMpana aura asthiratA meM badala gii| usake Upara kauve baiThakara use coMca mArane lge| makkhiyAM bhinabhinAne lgii| kutte parezAna karane lge| baiTha jAtA to uThanA muzkila hotA aura uTha jAtA to calanA kaThina hotaa| rAjA karakuMDa ne usakI yaha hAlata dekhI aura ve du:khI ho utthe| socane lge| kyA jIvana kI yahI vAstavikatA hai? yauvana itanA asthira hai? dekhate hI dekhate yaha sAMDa kaise mRtyu ke nikaTa pahuMca gayA / isa rUpa, bala aura prabhAva kI yahI antima pariNati hai ? jIvana kI agara yahI vAstavikatA hai, yauvana yadi itanA hI asthira hai, bala aura rUpa kA antima pariNAma yahI hai to mujhe sAvadhAna ho jAnA caahie| mujhe isa asthiratA meM sthiratA kI sAdhanA kara lenI cAhie / isa anityatA meM nitya kI ArAdhanA kara lenI caahie| isa parivartanazIlatA meM aparivartana kI upAsanA kara lenI caahie| isa mere rUpa kI, mere bala kI, merI yuvAvasthA kI bhI, eka dina yahI sthiti hone vAlI hai| isa sthiti ke Ane se pahale hI mujhe jAgRta hokara inakA upayoga amaratA kI sAdhanA ke lie kara lenA caahie|' yaha socakara rAjA karakuMDa ne rAjya chor3a diyA aura sAdhanA kA mArga pakar3a liyaa| yaha hai saMsAra ke parivartana kA vAstavika darzana / saMsAra ko dekhanA hai to karakuMDa kI najara se dekheM / saMsAra ko saMsAra meM hone vAlI ghaTanAoM ko, parivartanoM ko, badalAhaToM ko, asthiratAoM ko sabhI dekhate haiM, para yaha dekhanA, dekhanA nahIM hai / vaha dekhanA kisa kAma jo bhItara ke bodha kA kAraNa na baneM / vaha AMkheM kisa kAma kI jo bAharI cakAcauMdha meM apanI dRSTi kho deM / AdamI kI AMkhoM para bAhara ke AkarSaNa kI moha kI, mamatva kI paTTI baMdhI huI hai, jisa ke kAraNa vaha vAstavikatA kA darzana nahIM kara paataa| yaha anitya bhAvanA jaba apanI carama sImA ko chU letI hai, taba yaha mokSa kA dvAra khaTakhaTAne meM bhI sakSama hotI hai| mAtA marudevA kI anitya bhAvanA isakA pratyakSa udAharaNa hai| mAtA marudevA kA apane putra AdinAtha para asIma sneha aura vAtsalya thaa| putra bharata, bAhubalI Adi ko rAjyabhAra sauMpane ke bAda unakI icchA dIkSA lene kI huI / eka dina prAta: kAla 40 zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke samaya apanI vRddhA mAtA ke caraNoM meM unhoMne mastaka rakhA aura kahA- 'mAM, saMsAra meM rahane kI merI avadhi aba pUrNa hotI hai / saMsAra ke sabhI kAryoM ko maiMne vyavasthita aura sucArU kara die haiM / aba maiM sayama dhAraNa karane ke lie jA rahA huuN| Apa AzIrvAda diijie|' __mAtA marudevA ne samajhA AdinAtha kisI nagara meM kisI kAma se jA rahe haiN| isalie AzIrvAda lene Aye haiN| unhoMne unake mastaka para hAtha rakhA aura vAtsalyapUrNa zabdoM meM kahA'jAo beTA, saMbhala ke jAnA aura jaldI hI vApasa lauTa aanaa|' AdinAthajI ne dIkSA grahaNa kii| vinitA nagarI, samasta rAjavaibhava evaM sukha samRddhi ko chor3akara unhoMne jaMgala kA rAstA pkdd'aa| ve jaMgala aura pahAr3oM kI guphAoM meM tapasyA aura dhyAna karate hue karma nirjarA karane lge| kabhI ve pAraNe ke lie nagara meM A jAyA karate the zeSa samaya unakA jaMgala meM hI bitatA thaa| mAtA marudevA ko ciMtA huI- mere putra AdinAtha AzIrvAda lekara kisI nagara meM gae the| abhI taka Ae kyoM nhiiN| unhoMne eka dina bharata ko bulAyA aura pUchA- 'beTA bharata, tumhAre pitAjI kisI nagara meM gae hue haiN| ve abhI taka lauTe kyoM nahIM? kaba AeMge? bahuta samaya ho gyaa| maiMne unakA muMha nahIM dekhA, aisA kyA kAma hai vahAM?' mahArAjA bharata ko apanI dAdImAM kI ajJAnatA aura bholepana para haMsI A gii| 'dAdI mAM, ve kisI nagara meM nahIM gae haiM, unhoMne to dIkSA le lI hai| ve to jaMgala meM tapa kara rahe haiM / ve aba yahAM nahIM aaeNge|' bharata ne mAtA marudevA ko smjhaayaa| mAtA marudevA ko vismaya huA- 'dIkSA lelI, yahAM nahIM AeMge? ! ! bharata yaha tuma kyA kaha rahe ho?' bharata- hAM, dAdI mAM, maiM ThIka kaha rahA hUM / vAstava meM unhoMne saMsAra chor3a diyA hai|' mAtA- 'arthAt ve sAdhu ho gae haiM ?' bharata- 'hAM dAdI maaN,| mAtA- 'para kyoM? yahAM unheM kisa bAta kI kamI thii| yaha rAjya, yaha sattA, yaha mahala, yaha vaibhava, yaha saMpatti, yaha sukha una ke lie kama thaa| aura jaba tumheM patA thA to unheM rokA kyoM nahIM? anitya bhAvanA 41
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata- 'dAdI mAM, dIkSA kisI bAta kI kamI hone para nahIM lI jAtI / yaha to vairAgya hone para grahaNa kI jAtI hai / unheM yaha sukha yaha vaibhava vAstavika nahIM lgaa| unheM inase vairAgya ho gayA hai / isalie unhoMne yaha saba chor3a diyA hai / aura mere rokane se ve rukanevAle nahIM the| jinheM saMsAra se saccA vairAgya ho jAtA hai, ve kisI ke rokane se nahIM rukte|' mAtA marudevA ko ye vairAgya kI bAteM samajha meM nahIM AI / putra vAtsalya se bharA unakA mRdu hRdaya na koI tarka sunanA cAhatA thA, na koI vairAgya kI bAta / unakI vRddhA AMkheM putra AdinAtha ko dekhane ke lie tarasane lgiiN| unhoMne bharata se kahA- 'bharata, putra AdinAtha ko jahAM kahIM bhI ho unheM bulA lAo, agara tuma unheM nahIM bulA sakate to mujhe unake pAsa le clo| mahArAjA bharata AdinAthajI ko na bulA sakate the, na dAdI mAM ko unake pAsa jaMgala meM le jA sakate the| unhoMne kahA- 'dAdI mAM, ye donoM hI bAteM asaMbhava hai| Apa kucha varSa aura dhIraja rakhie / unheM kevalajJAna hogA, taba Apako unake pAsa le cluuNgaa|' mAtA marudevA vivaza aura lAcAra thiiN| putra kI snehila smRti ko saMjokara rakhane ke sivA anya koI upAya nahIM thA / ve putra viyoga meM rone lgiiN| unakA viyogI mAtR hRdaya kSaNabhara bhI putra ko vismRta nahIM karatA thaa| putra viyoga meM unake AMsU rukate nahI the / merA AdinAtha merA AdinAtha, kI raTana hara kSaNa unake mukha meM hotI thii| sabhI unheM samajhAne kA prayatna karate the, para koI unheM samajhA nahIM pAtA thaa| - mere AdinAtha jaMgala meM bhUkhe-pyAse akele bhaTaka rahe hoMge / na khAne ke lie anna, na sone ke lie palaMga, na pahanane ke lie vastra, na kAma karane ke lie naukara / ve vahAM kitane duHkhI hoNge| isa prakAra kI kalpanA karake mAtA marudevA rotI thiiN| bAra-bAra bharata se kahatI 'aba to le calo, aba to le clo|' para bharatajI hara bAra TAla dete the| ve bhagavAna AdinAtha ko kevalajJAna hone kA zubha samAcAra sunane ke Atura the| ghora tapazcaryA ke bAda jaba karma kSaya ho gae to bhagavAna AdinAtha ko pUrImatAla nAma ke nagara ke pAsa jo eka choTA sA vana thA, usa vana ke baragada ke nIce unheM kevalajJAna utpanna huaa| ve isa kAla ke prathama kevalajJAnI hue| usake bAda devoM ne samavasaraNa kI racanA kI / bhagavAna AdinAtha samavasaraNa ke siMhAsana para AsIna hue| unakI dezanA (upadeza) prAraMbha huI / eka sevaka ne Akara mahArAjA bharata ko bhagavAna AdinAtha ke kevalajJAna kI zubha sUcanA zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha 42
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ dI / bharata ke AnaMda kI sImA na rhii| ve mAtA marudevA ke pAsa phuNce| kahA- 'dAdI mAM, Aja Apake putra viyoga kA anta ho jaaegaa| aba calie taiyAra ho jaaie| bhagavAna RSabhadeva ke darzana ke lie Apako le calatA huuN|' mAtA marudevA taiyAra ho gaI / bharatajI aura ve donoM hAthI para baiTha kara prabhu ke darzana ke lie cala pdd'e| prabhu ke samavasaraNa ke nikaTa pahuMce to devadundubhI aura bhagavAna kI divya vANI kA apUrva saMgIta unheM sunAI diyaa| mAtA ne pUchA- 'bharata, itanA madhura saMgIta kahAM baja rahA hai / ' bharata ne kahA- 'dAdI mAM, yaha Apake putra kI mahimA hai / ve maNi racita siMhAsana para baiThe hue haiN| saiMkar3oM deva, manuSya, pazu aura pakSI unakI divya vANI kA rasAsvAdana kara rahe haiN|' 'mere putra AdinAtha itane vaibhava ke bIca jI rahe haiN| unakI vANI itanI divya hai| maiM to vyartha hI unakA viyoga karatI thii| inheM to yahAM koI kaSTa nahIM hai / indra Adi deva unakI sevA meM upasthita haiN| mujhe inhoMne bulAyA kyoM nahIM ? are koI saMdeza hI bheja dete / mAtA kI AMkhoM se harSa ke AMsU bahane lage / itane meM ve samavasaraNa ke sAmane pahuMce / mAtA ne apane putra ko dekhA to daMga raha gii| prabhu kI askhalita vAkdhArA baha rahI thI / mAtA ne usa divya vANI ko sunane kA prayatna kiyA / ye mere AdinAtha kyA kaha rahe haiM, jarA dhyAna se sunUM to / ve kAna dekara sunane lagI / bhagavAna AdinAtha kI divya vANI havA meM tairatI huI A rahI thI 'saMsAra ke samasta sambandha anitya aura asthira haiM / saMsAra kA sukha aura vaibhava kSaNabhaMgura hai aura manuSya ko viyoga dene vAlA / zAzvata kevala AtmA hai, jo ajara aura amara hai / manuSya ko zAzvata sukha zAzvata kI ArAdhanA aura sAdhanA karane para hI mila sakatA hai|' 1 bhagavAna AdinAtha kI isa vAk dhArA ne mAtA marudevA ke bhItara ke dvAra khola die / unakI vANI mAtA ke hRdaya meM utara gii| mere AdinAtha jo yaha kaha rahe haiM ki saMsAra ke samasta sambandha anitya aura asthira hai, satya kaha rahe haiN| yahAM kauna kisakA beTA hai aura kauna kisa kI mAtA / yaha saMyoga-milana kaba TUTa jAegA, koI patA nahIM / maiMne vyartha hI apane putra ke viyoga meM AMsU bahAe / na AdinAtha mere putra haiM, na unakI mAtA huuN| maiM to ina sambandhoM se bhinna eka svataMtra AtmA hUM / merI AtmA to ajara aura amara hai / AtmA hI paramAtmA hai aura vahI zAzvata hai, mAtA kI vicAradhArA Age bar3hatI calI gaI / anitya bhAvanA kI carama sImA A pahuMcI aura unheM vahIM hAthI ke Upara kevalajJAna ho gyaa| anitya bhAvanA 43
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa anitya bhAvanA ke dvArA para aura sva kA jJAna hotA hai / saMsAra kyA hai? maiM kauna hUM? saMsAra se merA kyA sambandha hai? yaha sambandha kitanA TikAUM hai? Adi sabhI praznoM ke uttara anitya bhAvanA meM milate haiN| jaba vyakti ko anitya bhAvanA ke dvArA saMsAra kI vAstavikatA kA aura jIvana ke uddezya kA patA cala jAegA, to nizcita rUpa se mana kI pariNati bhI nirmala hogI hI / sAMsArika bhogya padArthoM evaM kaSAyoM ke prati mana kI nirliptatA hI mana kI pariNati kI nirmalatA hai / jaba saMsAra kI anityatA samajha meM AegI, to svabhAvata: mana unase upara utthegaa| yahI mana kI sAdhanA zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha