Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamoddhAraka -granthamAlAyA ekonapaJcAzaM ratnam Namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa AgamoddhAraka AcArya pravara zrI AnandasAgarasUrIzvarebhyo namaH AcArya zrI municandrasUriracitA pAkSika-saptatyaparAbhidhAnA Avazyaka - saptatiH zrI mahezvarAcAryakRtavRttiyutA phra saMzodhaka:-- pUjya gacchAdhipati-bhAcArya zrImanmANikyasAgarasUrIzvara ziSyaH zatAvadhAnI - munirAja lAbhasAgaragaNiH ra vIra saM0 2498 prataya: 300 ] vikrama saM0 2028 AgamoddhAraka saM0 22 [ mUlyam 1=50
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ matthUNa samAsa bhagavao mahAvIrassa AgamoddhAraka AcAryapravara zrI AnandasAgarasUrIzvarebhyo namaH _ AgamoddhAraka / granthamAlAyA ekonapaJcAzaM ratnam AcArya zrI municandrasUriracitA pAkSika-saptatyaparAbhidhAnA Avazyaka - saptatiH zrI mahezvarAcAryakRtavRttiyaktra pha saMzodhaka : - pUjya gacchAdhipati-bhAcArya zrImanmANikyasAgarasUrIzvara ziSyaH zatAvadhAnI - munirAja lAbhasAgaragaNiH > vIra saM0 2498 prataya: 300 1 bikrama saM0 2028 AgamoddhAraka saM0 22 [ mUlyam 1 =50
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka AgamoddhAraka graMthamAlA nA eka kAryavAhaka -- zA. ramaNalAla jayacanda kapaDavaMja (jillA - kher3A) 500=00 gaNiva zrI cidAnandasAgarajI mahArAja nA sadupadezathI Mataria jaina saMghanA jJAnakhAtA tarapha thI / 251=00 viduSI sAdhvIjI, zrI malayAzrIjI mahArAjanI suziSyA sAdhvIjI zrI kaivalyazrIjIe karela 500 AyaMbila nI tapasyA nimijJe jJAnabhaktimAthI / mudraka - zAMti prinTarsa indaura - 1
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya - nivedana A 'Avazyaka saptatiH' apara nAma 'pAkSika-saptatiH' nAmanA prantha ne AgamoddhAraka - graMthamAlA nA 49 mA ratna tarIke pragaTa karatA amane bahu harSa thAya che / AnA prakAzanamAM surata jainAnanda pustakAlaya tathA chANI pravartaka zrI kAntivijayajI zAstra saMgraha nI somacaMdabhAI dvArA prApta thayela hastalikhita prata no upayoga karyo che / AnI presakopI tathA saMzodhana pU0 gacchAdhipati AcArya zrI mANikya sAgarasUrIzvarajI ma0 nI pavitra dRSTi nIce zatAdhAnI munirAja zrI lAbhasAgarajI gaNie karela che. te badala tezro zrIno temaja jeoe AnA prakAzana mAM dravya tathA prati ApavAnI sahAya karI che te baghA mahAnubhAvo no AbhAra mAnIe choe. li. -prakAzaka
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha pakti 13 66OCAM 999 8 10 14 15 17 16 16 27 30 31 m 4 12 8 11 14 13 7-14 1 16 10 12 17 12 16 22 23 zuddhi patraka azuddha dhyAd vizavi Tha bai sadvara he zayyayAM masaku sayamo remi dugaM tu kAUM vizvag pratikama kaNa pAusie cahasi mAhanA nirvicAra karaNa karaNa va gamana titha: usI bhAva bhAve zuddha yada viMzati ThAyai tadvira he zayyAyA atisaGkasaMyamo barise dugaMdha kAuM viSvag pratikrama kaNa pAbhosie cauddasi mAhAnA nirvicAra karaNa karaNaM gamanaM tithI: caudasIsa bhAvAbhAve
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukrama viSaya pRSTha saMkhyA Avazyakasya svarUpam / 2 kSetrAvazyakanirUpaNam / 3 AvazyakakaraNasya sthAnacatuSkam / 4 abhizayyA'bhiniSIdhikazayyayoH svarUpam / 5 nijaguroH sthApanA / 6 devasikapratikramaNasya samayamaryAdA / 7 caturdazyAmeva pAkSikapratikramaNasya pramANAni / 8 caturdazyAmeva caturyasya pramANAni / 1 daza cittasamAdhisthAnAni / 10 caturdazyA sarvacaityasAdhuvandanam / 11 payuSaNAvidhiH / / 12 anAgatadinacatuSkena kalpakarSaNam / 13 payuSaNASTamottarapAraNadinam / 14 kAlAkAlacAriNyA sAdhvyAH svarUpam / 15 AryarakSitasUreH pUrva sAdhvInAM sAdhvI pArve AlocanA / 16 AlocanAdAnatidhiH / 17 parvasU kriyamANasya tapaso gunnaaH| 28 AlocanAdAne varNyatithayaH / 19 aSTAdaza gaNarAjAnaH / 20 avamarAtithimAsAH / 21 vidyAparipATidAnasamayaH 22 AcaraNAlakSaNam / 23 jIvatsvAminaH puraH devIprabhAvatInATyam / 24 sUtre dezasarvagrahaNodAharaNaM tathA sUce utkrama-kramayukta bastukathano dAharaNam / 25 utsUtraprarUpaNAyA. saMsArahetutvam / 26 samprati caturdazyAM caturmAsakakaraNasya hetudvayam / 27 bhAvAvazyakanirUpaNam / bhAvazyakasya prryaaH|
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya Namotthu NaM samaNassa bhagavo mahAvIrassa jaina itihAsanu vihaMgAvalokana karatAM jaNAze ke bhagavAn zrI RSabhadevaparamAtmAthI AjadinaparyaMta jinezvaraparamAtmAnA zAsana upara aika yA bIjI rIte bAhya temaja AMtarika AkramaNo thayA che, ane A AkramaNa Aje paNa zAMti, paramatasahiSNutA, sarvadharma-samabhAva, sarvadharmasamanvaya, binasAMpradAyikatA vigere aneka sudarazabdonA bahAnA nIce cAluja che. (ane A pratye sevAtu durlakSa bhaviSyamAM zAsana mATe hAnikAraka banaze.) __ satya hamezAM ekaja hoya che aneka nahi. paraMtu satyano svAMga sajIne aneka asatyo satyane paDakAravA hamezAM taiyAra hoya che. AthI AMtarika zatruo viSenI sAcI samaja ApavA ane prabhu zAsananA sanmArgane vadhu prakAzita karavA ApaNA mahAn upakArI pUrvamahApuruSoe aneka upAyo karyA che, temAMno eka upAya ' graMtha-racanA ' che. Avo eka apUrva graMtha 'siri Avasmaya - sattarI' che, A grathanI aMdara mukhyatve pUrNimAmatanA sthApaka A0 prabhAcaMdranI utsUtraprarUpaNAnu khaDana karavA pakkhI vigere parvatithinI ArAdhanAnu spaSTa rIte zAstrIya gate nirUpaNa karelu hovAthI tenI sAthe A0 prabhAcaMdra ane temane sthApela navina utsUtraprarUpaNAtmaka pUrNimAgaccha saMkalAela hovAthI teo viSe TukamA ullekha karI graMtha, grathakAra ane vRttikAra viSe vicArIzu. sthApakaH- pUrNimAgacchanA sthApaka A0 prabhAcaMdra' A0 sarvadevamarinA ATha paTTadharomAMnA moTA paTTadhara A0 jayasiMhamUrinI pATe thayA. teo vaDagacchamAM vaDila hatA ane temane 'vAdIbhasUri' nu biruda hatu. A0 municaMdrasUri temanAthI nAnA hatA, paNa saMghamAM temanI lokapriyatA vadhu hatI. te A0 prabhAcaMdra mATe IrSyAnu kAraNa banI ane tethI A0 prabhAcaMdra savat 1159 mAM A 'pUrNimAgaccha' nAmanA matanI sthApanA karI. A navInamatanI prarUpaNAthI teo vaDila vidvAn vAdIndra hovA chatAM 1 TippaNa- gurutattvapradIpakAra prastutaAcArya, municandrasUri, mAnadevasUri ane zAMtisUri A cAre ne eka guru nA ziSya tarIke jaNAve che. :
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa zAsanamAthI pheMkAi gayA temanI ujjvala kArakIrdIno caMdra jhaMkhavAi gayo navInamatanI prarUpaNAthI zAsananA eka AMtarikazatramA vadhAro thayo. IrthyAMnA viSama cakkare jJAnI ane pratibhAvaMta AcArya ne paNa ajJAnanA gherA aMdhakAramA dhakelI dIdhA. teno Acho khyAla paNa temanI navInamatanI prarUpaNA thI spaSTa samajAya che. prarUpaNA:-teonI mukhya prarUpaNA nIce mujaba che1. sAdhu pratiSThA (aMjanazalAkA) na karAvI zake, 2 pAkSika pratikramaNa caturdazI ne badale pUname karavu. 3 pAMcamA ArAmA cha mAsI ( tapa ? )na hoya ane 4 laghudIkSA bAda cha mahinA pahelAM upasthApanA (vaDI dIkSA) na apAya, vigere. gacchaH-A gacchanI mukhya prarUpaNA pUname pakkhI karavAnI hovAthI temane sthApela navinamatanu nAma 'pUrNimAgaccha' paDya che. A gacchanA A0 bhAvaratnasUrie saM0 1800 mAM aMbaDarAsa nava vADa sajjhAya vigere racyA che. A upara thI A gacchanu astitva saMbat 1800 sudhI hovAnu to cokasa jaNAya che (juo jaina paraM0 bhA0 2 pR0 39-40 ) graMthaviSayAdi- digaMbara ane caityavAsIonI utpatti bAda thaela uparokta jaNAvela navina prarUpaNAo nA pratikAra mATe zAsananA tatkAlIna prayAsonA eka bhAgarUpa racavAmAM Abela A kRtimAM 'pUrNimAgacchanI eka utsUtraprarUpaNA-'pakkhI pUname karavI' tenu khaMDana ane caturdazIe pakkhI karavI' A zAsanamAnya zuddha prarUpaNAnI siddhi mahAnizItha, bRhatkalpa, nizIthasUtra vigere aneka Agamika graMthomA AdhAre karavAmAM Avela che. prastutakRti prAkRtabhASAmAM racAela che.' 70 gAthAtmaka A kRtinI zaruAtamAM 'paGa-aAvazyaka' nanidarzana che, enu aparanAma 'pakkhiasattarI' che racanA:--jo ke mUlakRtino racanA samaya mUlakAra jaNAvatA nathI, parantu saMvat 1149 parcha nI racanA che, e to cokasa jaNAya che 'thoDAmAM ghaNu" ema A kRti gAthAsaMkhyAnI dRSTie nAnI kahI zakAya tema che. tema chatoM AmAM guMthAela je sittara gAthAo che te gAthAo sAmAnya nahiM paraMtu AgamonI vistRta paMktionA hAdane bahu saMkSepamAM suMdararIte raju kare che. ane eTale A kRti vidvAnonA manamA
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAna-gauravanI lAgaNI prere tema che. A nAnI paNa sudarakRtinA kartA puNyanAmadheya AcArya zrI 'municaMdrasUri' che. graMthakAra:-graMthakAra maharSi vikramanI 12 mI sadInA zAsananabhomaMDalanA aneka viziSTa prabhAvakatArako (tArAomAM) pUrNimAnA caMdranI jema advitIya sthAna bhogave che. pUjyazrI cAMdrakulanA ane vaDagaccha (tapAgaccha pUrvenu nAma) nA hatA. janmAdiH-pUjyazrIe darbhAvatI (Dabhoi) nagarIne ciMtaka ane moMbIAI nAmanA daMpatIne tyAM janma laine pAvana karI temanukula-ciMttayakula hatu teoe laghuvayamA 'prAcArya yazobhadrasUri' pAse dIkSA svIkArI, teonA vidyAguru 'upAdhyAya vinayacaMdra' hatA. teozrInu aparanAma 'candrasari hova nu jANavA male che. teonA nAmano evo aciMtya pramAva hato ke teonu nAma ja zAMtikamaMtra tarIke gaNAtu: teo bAlabrahmacArI hatA teozrI AhAramA 12 vastuo vAparatA hatA. cha vigaya sahita anyadravyono jIvanaparyaMta tyAga ko hato. niraMtara AyaMbila karatA ane sauvIranupANI vAparatA AvA tyAganI mUrtisamA A mahApuruSanA nAmoccArathI upadravonI zAMti thAya temAM Azcarya zu?. __teozrIe pramANadarzanano abhyAsa uttarajjhayaNanI pAiyavRttikAra te samayanA khyAtanAma vidvadvareNya vAdIvetAla zrIzAMtisUri pAse ko hato. A0 sarvadevamUri nA varada-haste saM. 1129 thI 1139 nA gAlAmAM AcAryapadathI vibhUSita thayA teozrInI gaNanA saiddhAntika' mAM thatI hatI. teozrInA parivAramA 500 munio hatA. temanu vihArakSetra khaMbhAtathI nAgoraparyaMtanu hatu. teozrI saMvat 1178 kArtika vada 5 pATaNamAM svargabhAka thayA. A samaye temanA ziSya vAdIdevasUri aMbikAdevInI sUcanAthI tyAM hAjara thayA hatA. teozrIe trIsa navinagraMtho racyA che. vRttikAraH-mUlakAranA praziSya ane digaMbara vijetA zrIvAdidevasarinA ziSya prA0 mahezvarasUrie A graMtha upara'sukhaprabodhinI' nAmanI vRtti racI che. temAM temane muni vajrasene sahAya karI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatI. vRttikAra svayaM vRtine aMte zrI vajrasenano ullekha kare che ( juo prazasti zloka 2 ) racanAkAla:-vRtti kai sAlamAM banAvI teno vRtikAra svayaM ullekha karatA nathI. paraMtu vRttimAM AvatI yogazAstra ( mUla ) nI sAkSI ( juo pR0 26 ) uparathI jaNAya che ke. -AnI racanA saMvat 1218 pachInI che, upasaMhAraH - jo ke varttamAnamAM A ' pUrNimAgaccha' nA sAdhuo jaNAtA nathI, temaja temanI prarUpaNAne mAnanAroM zrAvakavarga paNa nathI. itihAsanA pAchalA pAnaomAM A gacchanI prarUpaNA vilIna thai gai che. hakIkatamAM A gaccha ne tenI mAnyatA itihAsanA pAne bhUtakAla thai gai che, to pachI A mAnyatAnuM khaMDana karatA graMthanA prakAzananI jarura zI ? A prazna sahaja sujJa vAcako samakSa AvI jAya. Ano uttara ApatA mAre jaNAvavu jarurI che ke - ghaNIvAra prAcIna itihAsanA bhagnAvazeSone paNa zodhavA paDatA hoya che. ane te paNa aitihAsika dRSTie mahatvanuM hoya che. to prApta thato AkRti ne aprakAzita kevI rIte rAkhI zakAya ? koi paNa aitihAsika vArasAne naSTa thavA devo e mUrkhAmI lekhAya* A kRti eka mahatvanA bhUtakAlanA banAvanI sAthai saMkalAela vAraso che. jemAM IrSyAne vaza mahAn AcArya paNa zAsananA siddhAMtane pheravavA rUpa zuM prarUpaNA kare ? ane tenAthI temanI potAnI ja ujjvala kArakIdI para kalaMkanI kAlimA chavAi jAya tyAre sAmAnya mAnavInI vizAta zI. vidhinI kevI vakratA che ? AvA eka nahiM paNa tamAma graMthonA prakAzananI jarura che. jethI ApaNA bhUtakAlIna bhavya - vArasAne bhUlI na zakIe. e ujjvala paraMparAne anusarI vatta mAnane paNa bhavya ne ujjvala banAvIe. aMtamAM 12 mI sadInA itihAsane sparzatI 'prA0 municaMdrasUri ' nI A kRtinA 'paricaya' mAM kyAMya paNa kSati hoya to sujJa vidvAn vaDilo mane bAlaka samajI kSamA karaze evI abhyarthanA sAthe viram chu . li. muni puNyodayasAgara
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ motthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa / AgamoddhAraka - AcArya pravara zrI AnandasAgarasUrIzvarebhyo namaH / * zrAcArya zrI municandrasUriracitA pAkSika-saptatyaparAbhidhAnA Avazyaka-saptatiH zrImate varddhamAnAya jinendrAya jagadvide | surAsuranamasyAya vAgIzAya namo namaH // 1 // ananyasAdhAraNazIlasampade vinamravidvajjana mudritApade / digambarADambarabhaGgasUraye praNamya tasmai gurudeva sUraye ||2|| svagurUNAmapi zrImad-gurUNAmanaghA giraH / siddhAntagarbhasandarbhAH kvacit kiJcid vivRNmahe || 3 || idda kila kalikAlabala prabala kutarka karkazaprAdurbhavatkugrahapravezavazIkRtAntaHkaraNAH kecit tapasvinaH kaSTAnuSThAnenA''tmAnamAyAsayantaH santo'nyAnapi mugdhabuddhIn vyAmohayanti / tatastAnevidhAnavalokya apArakaruNA sArasudhAra se kapArAvArA: anekAntajayapatAkAcAru-cArI saMcAra catura narttakI narttanamUtradhArAH duHSamAsamayasamullAsitapramAdapAtAlatalAva majjanniHkalaGkAnuSThAnaniSThAdharaNIsamuddharaNAdivarAharUpAH saMsArakAntArAntaH paribhrAntanitAntazrAntajantujAtasantApanirvAkasada dezanA mRtakUpAH karmaprakRtyAdyakhila khilapranthapranthibhidura - svazemuSIvimukhIkRtAkharva garva suparva sUrayaH pUjyAH zrImanmunicandrasUrayaH sUryA iva mUlonmUlitatamaH sambhAreNa svagoprastAreNa
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka-saptatiH teSAM sanmArgaprabodhamutpAdayitu tadvipratAryamANA'nyajantujAtamava - bodhayitumAtmasmRtiM vidhAtuca siddhAntoddhArasAra bhUtaM pramANaniSpannanAmakamAvazyakasaptatyAkhyaM prakaraNamArabhamANAH pratyUhavyUhApohAya svAbhimataM pratyAsannopakAritvAccaramaM tIrthAdhipatiM yathArthAbhidhAnaM zrImanmahAvIramabhiSTuvantaH sAkSAdabhidheyaprayojanAbhidhAyikAmimAmAdAveda gAthAM prAhu: deviMdaviMdavaMdia-payapaumaM vaMdiuM jiNaM vIraM / zrAvassayassarUvaM samAso kiMpi jaMpemi // 1 // vyAkhyA-devendravRndavanditapadapadma vanditvA jinaM vIram AvazyakasvarUpaM samAsataH kimapi jalpAmIti sddkssepaarthH|| vyAsArthastvayaM-devendrAH-zakrAdayaH catuHSaSTiH bhavanapativyantara-jyotiSka- vaimAnikeSu yathAkrama viMzati-dvAtrizad-dvi-dazasaGkhyopetatvAt / teSAM vRndAni sUryAcandramasAmasaGkhya yatvAt / yadvA-devAzca indrAzceti devendrAsteSAM vRndAni tairvanditama-abhitaH praNataM stutaM vA 'badi abhivAdanastutyo' ritivacanAt , padapadmacaraNAravindaM yasya sa tathA taM, vIramiti vizeSyAbhidhAna, karmavidAraNAtapasA virAjanAt tapovIryayogAcca vIraH pRSodarAditvAt siddhiH / yathoktaM vidArayati yatkarma tapasA virAjate / tapovIryeNa yuktazca tasmAdvIra iti smRtaH // 1 / / yadvA-vizeSeNa karmaNAmIraNAt siddhigamanAdvA vIraH taM, kathambhUtaM ? rAgAdInAmAntarazatraNAM jayAjjinaM vanditvA prazastamanovAkkAyavyApAreNa prahvIkRtyetyarthaH / kim ? avazyamityetasya bhAve caurAditvAdakavi' Avazyakam / athavA'vazyamityavyayaM karttavyaviziSTe niyame varttate / bhavyayAnAmanekArthatvAt / tatazcAvazyakarttavya
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ AptasvarUpam bhAva Avazyakamiti garbhArthaH / tasyAvazyakasya svarUpam asAdhAraNarUpaM kiM 1 kena ? kva ? kathaM 1 karttavyamityevamAgamoktarUpaM samAsata:saGkSapeNa, saDakSepeNApi samagramasamanaM vocyate ? ityataH prAhu:kimapIti-stokaM mUlapranthavatsamastatatsvarUpAnabhidhAnAjamAmi-pratipakSavikSepeNa vyaktaM pratipAdayAmItyarthaH / atra pUrvArddhanAbhimatadevatAM namaskRtyottarArddhanAbhidheyaM saprayojanamabhihitam / tatrA''vazyakasvarUpabhidheyaM saGakSepabhaNanaM prayojanam / sambandhastu prastutaprakaraNAbhidheyayorabhidhAnAbhidheyalakSaNaH sAmarthyagamya eva / atra ca jinamityanenApAyApagamAtizayo'bhidhIyate / bhAntarArivargavijetaryeva jinazabdapravRtteH / devendravRndavanditapadapadmamityanena tu pUjAtizayaH / atizayadvayI tu saamrthygmyaa| tathAhi-paramAptatvAd bhagavataH kilAtra smaranti pUjyAH / Aptazca yo'vitathajJAnenAvalokya padArthasAthai yathAvasthitaM parebhyaH pratipAdayati sa eva vyapadizyate / yathoktamasmadgurubhiranavadyavidyAvaizAradyavinirjitavibudhasUribhiH zrImaddevamUribhiH-abhidheyaM vastu yathAvasthitaM yo jAnIte yathAjJAta cAbhidhatte sa Apta' (pramANanaya0) iti / tatazca bhagavataH smygbhidhaayktvaadvaagtishyH| samyaga vacanaM ca samyagjJAnapUrvakamitikRtvA jJAnAtizayazca sAmathyAd gamyate / ityasAdhAraNAtizayacatuSTayAbhidhAnena stutitvamatropapannamiti // 1 // sAmprataM 'tattvabhedaparyAyAkhyA' itinyAyAt vyutpattigarbhamAvazyakasvarUpaM nirUpayantaH paramaguravaH prAhu:sAmAia-cauvIsatthayAiM jamavassameva karaNijja / samaNAiNA tamAvassayaM ti sutte jo bhaNiyaM // 2 // vyAkhyA-samasya-rAgadveSarahitasya sato'yana-gamanaM smaayH|
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka-saptatiH sa eva tatra bhavaM vA, tena vA nivRttaM tatprayojanaM vA sAmAyikam / yadvA-samyagjJAnAdInAmAyo-lAbhaH samAyaH / zeSaM pUrvavat / catuviMzatisaGa khyAnAM tIrthakarANAM stavo yatra daNDake sa cturviNshtistvH| sAmAyika caturviMzatistavazceti samAsa: / tAvAdI yasya vandanaka-pratikramaNa-kAyotsarga-pratyAkhyAnarUpacatuSTayasya tacadAdi / evaM ca sAmAyika-caturviMzatistavAdi yadavazyakarttavyaM tadAvazyakamiti yogaH / kenetyAhuH zramaNAdinA / zramaNaH-sarvasAvadyayogavirataH tadAdinA / AdizabdAbhidheyaM svayameva vakSyati-'sAhUsu' ityAdinA / etacca na svAtantryAducyate kintu pAragatoktAgamapAratantryAditi 'mutte'tti / sUtre'nuyogadvArAkhye yato bhaNitamiti // 2 // bhaNitameva darzayatisamaNeNa sAvaraNa ya avassa kAyavyayaM havai jamhA / aMto ahonisassa tamhA prAvassayaM beMti (nAma) // 3 // vyAkhyA--zrAmyati-tapasyatIti zramaNaH sanmanAH samamanAzca / yathoktaM to samaNo jai sumaNo bhAveNa ya jai na hoi paavmnno| sayaNe ya jaNe ya samo samo ya mANAvamANesu' // 12 // tena, tathA zRNoti sarvajJoktaM tattvamiti zrAvakaH / yaduktaM dhammovaggahadANAisaMgao sAvao paro hoi| __ bhAveNa zuddhacitto niccaM jiNavayaNasavaNaraI' // 1 / / tena ca / cazabdasyAnuktasamuccayArthatvAt sAdhvI-zrAvikAbhyAM ca / kim ? avazyaM-niyamena antaH-madhye ahno nizAyAzca karttavyaka bhavati yasmAt tasmAdAvazyakamiti bru vate // 3 // athAvazyakasya pUrvArddhana bhedAnuttarArddhana tadbhadAdyabhedasya svarUpaM prakaTayanti
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka karaNasya sthAnacatuSkam taM davvakhittakAle bhAvaM ca paDucca davvatra tattha / sAhu sAhUNIya sussAvayasAvitryAsu ya // 4 // vyAkhyA - tadityAvazyakaM dravya-kSetra kAlAna bhAvaM ca pratItyazritya bhavatIti zeSaH / atra prAdhAnyakhyApanArtha bhAvasya vyastanirdeza: / tatra teSu caturSu bhedeSu madhye dravyato- dravyarUpatAmAzrityoktarUpeSu sAdhuSu sAdhvISveva suzrAvakazrAvikA sveva cakArayoreva - kArthatvAt / etadAtmadravyAzritatvena pratIyamAnatvAdu dravyAvazyakamiti atha kSetrAvazyakaM nirUpayanti vittaMmi gurusamIve sirivacchAkAra maMDalIe u / tavvira ThavaNAe tassa citra jaM sue bhaNiyaM // 5 // vyAkhyA - kSetre - sakala sattvanirapAyapavitrabhUbhAgarUpe sAdhUnAM niyamenopAzraye, zrAvakANAM punazcatuSu sthAneSu pauSadhazAlA - sAdhuvasati caitya-gRhaika dezarUpeSu karttavyam / yadAha Avazyaka cUrNikRta - C K 'causu ThANesu niyamA kAyavvaM / taM jahA- ceiyaghare vA sAhumUle vA posaha sAlAe vA ghare vA Avasthya' miti / yatibhiH svopAzrapi / gurusamIpe tatra gRNAti pratipAdayati yathAvasthitaM tattvamiti guruH / yaduktaM - www dharmajJo dharmakarttA ca sadA dharmaparAyaNaH / sattvebhyo dharmazAstrArtha - dezako gururucyate // 1 // yadva:- yogakSema kAritvAd guruH svAmI / yata ukta - guNAnAM pAlanaM caiva tathA vRddhizca jAyate / yasmAtsadaiva sa guru-trakAntAratrAyakaH // // iti / - tasya - guroH samIpe - sannidhau na ca tatrApi vizarvaraireva kAryamityAhuH-zrIvatsAkAramaNDalyAmeva, tuzabdasyaiva kArArthatvAt / yaduktamAvazyaka- cUrNivRttyo:
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka-saptatiH tattha paDikkamaMtANaM imA ThavaNA gurU pacchA TAyaMto majjheNaM gaMtu saTThANe Tha yi| je vAmao te aNaMtarasamveNaM gaMtu saThANe ThAyati / je dAhiNaje te aNaMtara avasaveNaM gaMtu ThAyati' tti / ta dvarahe-glAnaprayojanAdinA anyatra gatAnAM guruvirahe sthApanAyAmakSakASThAdimayyAM tasyaiva guro: sambandhiyAM karttavyamiti zeSaH / yata-yasmAt zrate-vizeSAvazyakAkhye bhaNitamiti // 5|| bhaNitameva darzayanti AvassayaM pi niccaM gurupAyamUlaMmi desinaM hoi / vIsupi ya saMvasao kAraNo jadabhisijAe // 6 // vyAkhyA-'Avassa0' prAstAM tAvadanyadA''locanAdikaM kintu Avazyakamapi 'vImupiya'tti / viSvapi ca kAraNata:-kAraNamAzritya yadyabhizayya yAM saMvasati sAdhustadA tatrApi saMvasato vyAghAtAbhAve sati nityaM gurupAdamUle dezitaM-sAmAyikasUtroktAmantraNArthabhadantazabdena darzitaM bhavatIti sambandhaH / abhizayyA caatroplkssnnmminissaadhikaayaaH| anayozca svarUpamidaM-hastazatabAhyA mUlavasatyasambaddhA atisaGkIrNatvena kAyotsarga-tvagavartanasthAnarahitA, abhi:Abhimukhya na kolAhalAdivyAghAtavarjitA upaviSTAnAmeva svAdhyAyabhUmiH abhiniSodhikA / tatra svAdhyAyaM kRtvA nizAyAmeva mUlabasato prayAnti / bAhyA'bAhyA sambaddhA'sambaddhA svApepi yogyA svAdhyAya. bhUmiH prtivstirmishthyaa| taduktaM vyavahAre ThANaM nisIhiya ci ya egaTuM tatya tthaannmevege| ceteti (vallaMti) nisi divA vA suttattha nisIhiyA sA u / / / sajjhAyaM kAUNaM nisIhiyAo nisiM viya uviti / ahivasiuM jattha nisiM uviMti pAu taI sejjA / / 2 / /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhizayyAyAM gamanakAraNAni pAraiti prAtaH, jA sA u abhinisIhiyA sA niyamA hoi u asaMbaddhA saMbaddhamasaMbaddhA abhisennA hoi nAyavvA // 3 // ' kAni punaH kAraNAni yAnyAzrityAnayorgantavyam ? iti ced, ucyate 'asajjhAiya pAhuNae saMsattevuTTikAya suyarahasse' iti / tatra mUlavasatAvasvAdhyAyike jAte satyabhiniSIdhikAyAM vAhyA'sambaddhAbhizayyAyAM ca gamyate / hastazatabAhyatvenobhayorapi svAdhyAyakaraNasambhavAt // 1 // tathA prAghUrNakAgamane sati asaGkaTatvena vasateH parasparasaTTAdinA / / 2 / / sammUrcchitaprANijAte. saMsaktAyAM ca tadupamardAdinA / 3 / vRSTikAye'pi ArdravastraparibhogAdinA // 4 // yathAkramamAtmasaMyamobhayavirAdhanAbhIrubhirabhizayyAyAM gamyate / tatra zayanasambhavAt / / tathA zrutaM-chedazra taM rahasyaM vidyAmaMtrAdi tasmi~zca vasatau dIyamAne pariNatirahitAnAM tacchavaNaM syAt tacca teSAM mahate'na yetyubhayatrApi gamyate / taduktaM- paDhamacarime dugaM tu sesesu hoi abhisejjA' ityuktakAraNairavyAghAte Agatyaiva gurusamIpe kAryam / taduktaM vyavahAre 'AvassagaM tu kAU nivAghAeNa hoi gaMtavvaM / vAghAeNa 7 bhayaNA desaM savvaM ca kaauunnN| / 1 / / AvassagaM akAuM nivAghAeNa hoi AgamaNaM / vAghAyaMmi bhayaNA desaM savvaM va kAUNaM // 2 // dezamityaparipUrNam / anyatrApyukta-vIsupi vasaMtANaM donni vi bhAvassayA saha guruhiti / gamanAgamanavyAghAtAzcaite / tadyathA 'teNA sAvayavAlA gummiya bhArakkhi ThavaNa paDiNIe / ithinapuMsaka saMsattavAsaM cikhalakaMTe ya' // 1 // 'gummi'tti / senApatiH / sa gacchati / ThavaNa tti / kvacidrAjakRtA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka saptatiH vyavasthA bhavati sUryAstamayAnantaraM na caTakramitavyamiti / vRddhAstvevaM vyAkhyAnayanti-Avazyakamapi nityaM gurukramamUle dezitaM AmantraNArthaM bhadantagrahaNena darzitaM bhavati viSvagapi saMvasataH / nanu kathaM vizvaga saMtrAsaH ? kAraNato-nirvyAghAte sati yat - yasmAdabhizayyAyAM saMvAsaH kalpAdAvukta ityadhyAhAra iti / yattu 'jayai sejjAe' pAThAntaramapekSya vyAkhyAntaram - zrAvazyakamapi nityaM gurupAdamUle darzitaM bhavatyA - mantraNArthaM bhadantazabdena vasatisaGkIrNatvAdikAraNato viSvapi ca sabasato muneH / yasya tu zvApadabhayAdeH kAraNato guntike pratikamaNArthamAgamanaM na sambhavati so'nyasyAmapi zayyAyAM sthito gurusthApanAdikrameNa yatate yatanAM karotIti / tattathAvidhapAThAntarasya sUtrAdazaiMSvadarzanAt / ciratara vRtti kAra stasyA'vyAkhyAtatvAt / prastuta - prakaraNaparAyaNai: paramArAdhyairapi tasyAna moSTatvAccAnAdRtamiti // 6 // - gugeH sthApanAyAmityuktaM, tatra kiM svaguroranyasyApi sA kAryA ? neti nirdizanti ThavaNAvi niguruNo sutte bhaMte tti jeNa gaNahArI / zrImaMta titthayaraM sesA aSpaSpaNo gurU ||7| vyAkhyA- na kevalaM gurupArzve eva pratikramitavyaM sthApanApi nijaguroreva, evakArasyAvadhAraNArthatvAt kAryeti zeSaH / nijaguroreva sthApaneti kuto jJAtam ? iti ced, atrAhu:-suttetti 'karemi bhaMte ' ityAdisAma vikadaNDakasUtre 'bhaMtetti' madantazabdena yena kAraNenAmantrayati-abhimukhIkaroti gaNadhArI-gaNabhRta gautamAdistIrthakaraM zrI vardhamAnaM zeSAH sAvatra AtmIya gurunAmantrayantIti / yato asyAvazyaka cUrNi:- 'saMtetti goyamasAmI bhaTTArayaM AmaMtei / sesA apaNo Ayarie AmaMtayaMti 'tti gurozca sthApanA vinayakhyApanArthaM, yadukta - FOREM
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvazyakasya bhedAH 'guruvirahammi ya ThavaNA gurUvaesova sevaNatthaM ca / jiNavirahammi jiNabiMba-sevaNAmaMtaNaM sahalaM // 1 // * raNNo ya parokkhassa vi jaha sevA maMtadevayAe vA / taha ceva parokkhassa vi guruNo sevA viNayaheu' // 7 // iti // atha kAlAvazyakasya pUrvArddhana bhedAn uttarArddhana tu tadAdyabhedaM nirUpayanti kAle puNa paMcavihaM divasanisApakkhiAimeeNa / prArayaNipaDhamapaharAu desi desi tattha // 8 // vyAkhyA- kAle - kAlaviSayaM punarAvazyakaM * pacavidhaMpacaprakAraM bhavati / tAnevA:-divasanizApAkSikAdibhedeneti AdhArAdheyayorabhedopacArAd divasena-divasAticAreNa nirvRttaM devasikamanuSThAnaM, nizayA-nizAticAreNa nirvRttaM naizaM-rAtrikam, bhASatvAdikaNapratyayalopAt divasanizAzabdAbhyAmuktamiti mantavyam / evaM pakSaNa-pakSAticAreNa nivRtta pAkSikam bhAdizabdAcAturmAsikasAMvatsarikaparigraha iti / tatra teSu phacasu bhedeSu madhye bhArabaniprathamapraharAn-nizAyAH prathamapraharamabhivyApya daivasikaM dezitaMkathitamAvazyakacUrNAvityuttaragAthApadena yogaH iti // 8 // atha gAthArddhana rAtrikaM cUrNAvuttatvena zeSeNa punarubhayorapi vyavahArAnuyAyitAM darzayanti ugghADaporisiM jA rAiyamAvassayassa cunnIe / vavahArAbhippAyA bhaNaMti puNa jAva purimaDDhe // 6 // vyAkhyA-udghATapauruSIM yAvad iti / udghATyate'rtho'syAmityudghATA'rthapauruSI-dvitIyaH prahara ityarthaH / na caivata svamanISika
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvazyaka-saptatiH yocyate, yato vyavahAracUrNAvuktaM-'aMga suyakkhadhaM vA puvvasUre' prathamaprahare / upAhAe vi porisIe aNunarviti nisIhamAINi'tti / paJcakarupacUrNAvapyukta-'so ya puNa sattho kAluThAI nAma jo sUre uie uThei / kAlanivesI ugghATaporisIe ThAitti' / tAmudghATapauruSI maryAdIkRtya, na punarabhivyApyeti / tathAcAvazyakacUrNi:-divasao vaMdaNagavihANaM bhaNiyaM / rAimAIsu vi jesu ThANesu divasaggahaNa tattha rAI bhANiavvA / navaraM-'pAsie jAva porisiM na ugbADa tAva devasiyaM bhaNNai // putva jAva na ugghADai tAva rAIya'ti / tathA vyavahAra azaThasamAcaraNA tadabhiprAyAH sUrayo bhaNantIti yogH| yadvA-vyavahAravyavahAriNorabhedAd vyavahArazabdena vyavahAriNa ucyante / teSAmabhiprAyaM pratItya pramANIkRtya purimA dinarAtryoH pUrvArddha yAvad bhaNanti pUrvavRddhAH / kecitta vRddhAbhavidhikRtAdvaramakRtamityasUyAvacanamiti vacanArthamanusarantaH santaH - gosaMmi akayabhAvassayANa pAsiyaM samAvannaM / pAbhAiyapaDikkamaNa kAuM iyaraM tabho pacchA' ityAdi dizanti // 9 // atha pAkSikasvarUpaM vipratipattinirAsArtha prapaJcataH prAhu:pakkhiapaDikkamaNaM puNa cauddasIe tihIi kAyavvaM / taM jeNa cauttheNaM bhatteNevaM supAeso // 10 // vyAkhyA-pAkSikapratikramaNaM punazcaturdazyAmeva tithau karttavyaM, kuno hetoH ? ityAhuH-'taM jeNaM' ti / diti pAkSika yena kAraNena caturthana bhakteneti evaM vakSyamANaprakAreNa zrutAdezo-nizItharUpazrutA. jJeti / tathA pAkSikapratikramaNaM caturdazyAmeva kartavyamityatra pUjyoktAnyeva hetvantarANi pradaryante / tadyathA-vyavahAre pAkSikazabdena caturdazyA pavAbhidhAnAt / / etaccAne darzayiSyanti * vijjANaM parivArimityAdinA tathA pakSAbhyantare sUtra kvacidapi jJAnapaJcamI
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazyAmeva pAkSikapratikramaNasya pramANAni . 11 parihAreNa parvatrayasthAnupadezAt 2 // paMcadasI pAkSikamiti kvaci. dapi vyAkhyAnA' zanAt / 3 / caturdazI-pAkSikayoH ekataragrahaNe'nyataragrahaNA'darzanAt / 4 / prastutaparvatrayAkaraNe pRthaka prAya zcattAdarzanAt / / pAkSikoktAnuSThAnAnAM caturdazyAmevopalambhAt / 6 / / iti / / amucArtha prAyaH svayameva gAthAtrayodazakena pUjyAH prakaTayAJcakrire / tathAhi-paMcANuTThANamayaM pakkhiyapavvaM jiNehiM pnnnnt| tAI cauhasIe pAyaM dosaMti nanastha // 1 // bhaTThamI-cauhasIsu uvavAso sAhuNo sue bhnnio| AvassayacuNNoe peiyajaibaMdaNA bhaNiyA // 2 // vavahAre puNa bhaNiyA pakkhimasadde Na caurapI gheva / __ AvassayaMmi pakkhiyadiNaMmi puNa pakkhapaTikamaNaM / // bhaNiyA nisIhamAisu pakkhiyadivasaMmi suddhi paDivatto / evaM cAhasIe paMcANuTThANamaNaNaMti // 4 // jaM puNa loe rUDhakattha vi pannarasItihi-paDikkamaNaM / caumAsagapaDikamaNa cha?taveNaM sue bhaNiyaM // 5 // taM ca kila punimAe tassanusAreNa pakkhapaDikamaNaM / motta tavAivisesaM paDivanA sarisabhAvAu // 6 // suyaNANapaMcamI bhaTThamI ya taha caurasI u ca umAsa / saMvacchariyaM pavvA sAhuNa sayA ime paMca // 7 // evaM mahAnisIhe bhaNiyaM puncemu timu ya uvvaalo| caumAse puNa chaha tahamo pajjusavaNAma / / 8 / / muyanANapaMcamIe suyapUyA sA ya vohilAbhAya / kammakkhayahamahami uvavAso casIe puNo / 9 // nissesasidvilAbho caumAsaga-1 jusavapancesu /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvazyaka-saptatiH uttarakaraNAiphalo to viseso z2amo bhaNiya / 10 / uttarakaraNaM egagAyA ya bhAloyaceivaMdaNayA / maMgaladhamma kahAvi ya pavvesu tavoguNA hoti // 11 // suyanANapaMcamIe uvavAso nANapUyaNa donni / . uvavAsu ahamIe ceiyajaivaMdaNaM tinni // 12 // ee causIe tinni tahAloyaNA paDikkamaNaM / caumAsagavacchariemu paMca ee aNuTThANA / 13 // amu ca gAyoktamanuSThAnapaJcakamutragranthena kvacit kiThicad vyaktIkariSyanti // 10 // zrutAdezameva darzayanti aTThama-chatru-cautthaM saMvacchara-cAumAsa-pakkhesu / na karei sAyabahula-taNeNa jo tassa pacchittaM // 11 // vyAkhyA-aSTAnAM bhaktAnAM parihAreNa nivRtta yattadaSTamamupavAsatrayam uttarapAraNaka-pAraNakayorekabhaktakaraNAt / evaM SaSThacaturthayorapi vAcyam / atra dvandvasamAsAdekavadbhAvaH / tadRSTamaSaSTha. caturtha, 'saMvatsara' tti / prAkRtatvAt sAMvatsarikaca turmAsapAkSikeSu na karoti sAtabahulatvena-sukhalampaTatvena yastasya prAyazcitaM yathAsaGkhaye na caturguru-caturlaghumAsagururUpaM bhavati / etat svarUpa ca gurumukhAt jJAtavyam / yanna kRtaM tadeva vA tapaH prAyazcitaM bhavatIti / tasmAt sAMvatsarAdiSu yathAmihimmaSTamAdi tapaH kAryamityataH pAkSike caturtha karttavyatayA sampannam // 11 // taJcaturtha caturdazyAmeva bahuSu prantheSu nirUpitamiti darzayantaH prAhuH
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazyAmeva caturthasya pramANAni 13 taM pakkhiacuNIe mahAnisIhe dasAsuakkhaMdhe / bhaNigraM cauddasIe samarAicce ya phuDameyaM // 12 // vyAkhyA-taditi caturtha pAkSikacUrNI mahAnizIthe dazAzru taskandha iti dazAzru taskandhacUrNau bhaNitam-ukta caturdazyAmeva samarAditye ca sphuTameveti / atha krameNaiSAmAlApakAH pradayante / tadyathA'icchAmi khamAsamaNo piyaM ca me jaM bhe hANamityAdipAkSikakSAmaNakasUtroktapauSadhazabdavyAkhyAyAM 'posaho ahami-ghauddasIsu avadhAsakaraNamiti paakssikcuurnniH| 'maTTami-bAhasi - nA.paMcami saMghacchara-cAummAsemu calattha bhaTThama-cha? na kareti to pacchina, iti mahAnizIthasUtram / tabA-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANiyagAme nAma nayare hotthA / ettha nagaravaNNamo bhANiyo / tassa ya vANiyaggAmassa nayara ssa bahiyA uttara puracchime disIbhAe duIpatlAse nAma cehae hotthA / ceiyvnnnno| jiyasatta rAyA dhAriNIdevI / evaM samosaraNaM bhANiyanvaM, jAva puDhavisilAvaTTamao, sAmI samosa rimo, parisA AgayA / dhammo kahio / jAmeva disi pAunbhUyA tAmeva disi paDigayA / majjo tti samaNe bhagavaM mahAvIre bahave nigaMthA ya niggaMdhImo ya AmaMtittA evaM kyAsI-iha khalu ajjo samaNANaM niggaMthANa vA niggaMthINa vA iriyAsamiiyANa jAva kAyaguttANaM gutidiyANaM guttabaMbhayArINa AyaTThoNaM pAhiyANaM AyajogINaM AyaparakamANaM pakkhiyaposahie suyasamAhipattANaM jhiyAyamANANaM imAiM dasa cittasamAhiThANAi asamuppaNNa puvAiM samujjejjA' ityAdi / 'guttabhayArINaM'ti na kevalaM idiesu guttA sesesuvi pANavahAisu guttA / aTThArasasu vA sITAMgasahassesu ThiyA guttabaMbhayArI bhavaMti / 'bhAya?NaM' ti / AtmArthI AyatAthIM vA / 'bhAyahiyANaM' ti Atmani hitA hisAdi. nivRttyaa| 'AyajogINati jassa jogA vase vaTTate AptA vA
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 Avazyaka - saptatiH paravazA " yasya yogA: / 'AyaparakkamANaM ti / AtmArtha parAkramaMte na parArtha vA caurabAlavat / pakkhiyaM pakkhiyameva, paklie poso pakkhiyaposaho ca hasi bhaTThamIsu vA / 'samAhitANaM' ti / nANadaMsaNacaritasamAhipattANaM / bhiyAyamANANaM ' ti / jhANe vaTTamANa | dharmacintA- sarve kunamayA azobhanA anirvAhakAH sarveSu zobhanataro'yaM dharmo jinapraNItaH iti // 1 / saJjJijJAnaM vA pUrvamave' muko'imAsamiti sudarzanAdivat ||2|| svapnadarzana vA yathA bhagavataH zrI vardhamAnasvAminaH ||3|| tapomAhAtmyAkSiptadevadarzanaM vA mathurAccapakavata |4| avadhijJAnaM vA // 5 // zravadhidarzana vA | 6| manaHparyAyajJAnaM vA |7| kevalajJAnaM vA |8| kevaladarzanaM vA || 9 || kevalimaraNa vA // 10 // sarvaduHkhaprANAyeti daza vittasamAdhisthAnAni / iti paJcamadazAsUtra cUrNizca / atra ca pakpriyaM pakkhiyamevetyAdivAkye kecit pAkSikaM parva caturdazyAH pRthageva vyavasthApayanti / tatra kila paJcadazIti / na caitadupapannamAbhAsate / caudasi - bhaTTamIsa ya iti samuccayanirdezaprasaGgAt / na cAtratyo vAzabda eva samuccayAthaH syAditi zaGkanIyaM- "posaho maTTami - caudasIsu uvavAsakaraNami'tyatra pAkSikacUrNau pAkSi kakSAmaNa kokta pauSava zabda vyAkhyAyAM pAkSikaprakrame'pi paJcadazyAmupavAsAnabhidhAnAt / tasmAt prathamatrAkyena pAkSikazabdavAcyaM rUDha caturdazIparva gRhItaM vyavahAre pAkSikazabdena caturdazyA eva prahaNAt / dvitIyavikalpanirdezana tu pakSe bhavamiti vyutpatibajAt zabdArthaprAdhAnyAt pAkSika pauSadhatayASTamIcaturdazyAvukte iti / yadyevaM zrutapaJcamyapi kiM noktA ? iti cen na, ubhayapakSAvyApakatvAditi bhatra 'pauSadha' ityupavAsakaraNaM caturdazyAmevoktamiti / tathA 'guNasena aggisammA sIhA-NaMdA ya taha piyA-puttA / sihijAliNi mAisuyA dhaNa dhaNasirimo ya paibhajjA' // 1 //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikhikumAra caritalezaH ityAdi mUlagAyoktaprakAreNa guNasenajIvaH kila manuSyabhavApekSayA tRtIyabhave jambUdvIpApavidehe kozapure'gnizarmA tApasajIvaH jAlinIbrAhmagIputratvena zikhikumAra iti nAmnA saJjane / sa ca tadoyapUrvavairAnubandhapravartitAnucitapravRttidarzanenotpannabhaviSyadbhAgyavairAgyaH sadbrahmabrahmadattAbhidhAnajanakapravartita pravrajyAmahotsavaH zrImada. jitadevatIrthakRdvijayadharmagaNabhRdA vAryavijayasiMhapAdamUle pratipannapravrajyastenaiva sArddha mAsakalpavidhinA prAmAnugrAmaM viharamANaH svajananIkRtrimAha nAnurodhavazAnijagurubhistadvandApanArthamatujhAtasatkatinicArusamAcAra-yatiparivAra paricaryamANacaraNaH svavibhavopahasitavittezakozakozapuramAjagAma / tatra cAtizayopetavacanaracanacAturyavaryAkSepakavyAkhyAnavazavazIkRta-zrImajitasenamahArAjapramukha rAjanyacakraH samAnanditasaJcaHpativiyogayoginI ni:sImahatvakAluSyavazena bhoginI vikaTakUTakapaTaghaTanAmAtrazAlinImapi jAlinI nijamAtaraM vinirjitasudhAsArAnekaprakArasaddharmapravattakadezanAbhiH sambodhayan katicidinAni gamayAmAsa / sA ca tanmAtA tadvinAzanopAyAnanveSayantI tadalAmAdatIvasaMtApadahanadandahyamAnamAnasA samatikramayAmAsa kazcidanehasam ityanena sambandhena samarAditye idamabhyadhAyi-annayA AgayA ca uhatI, ThiyA sAhuNo uvavAseNa bhikkhA mahiMDaNaM muNiyA ya tIe, tamo ciMtiu payattA - jai kahici kallaM na esa vAvAijai tamo gamissai pakkhasaMdhIe, na ettha anno koi uvAo tA kareUga. kA (ka)sAraM tAlapuDasaMjuyaM cega moyagaM gose uvaNemi eyANa nibbadhazro ya bhujAvissAmi ee' ityAdi tAvadyAvat gRhasthAnItapiMDadoSabhaNanepyapratibuddhAyAH tasyA tadbhAvapratipAtarakSaNArtha kumAreNa pratipanne bhojane jAva AgayA pAraNagavelA / kumAravayaNabahumAgamo uvaviThThA sAhuNo dinnANi ya tIe jahocieNa vihiNA bhoyaNabhAyaNANi / pariviTTho ya susaMbhibho kA (ka) sAro pabhuttA ya saahunno| dinno ya
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 bhAvazyaka-saptatiH bhuttasesa kA (ka) sArasaMgo ceva kumArassa tAla uDalaDU go bhutto ya deNamiti / ataH paraM kathAsambandhayojanArtha kizciducyate-yathA viSamaviSacha TAvihvalIbhUtaM cAtmAnamavalokya zikhikumAramuniH pravarddhamAna-zuddhAdhyavasAyaH kRtAnazanapratipattirUpAnuttarA'dhyavasAyaH, samanuSThitatatkAlocitamithya duHkRtAdyanuSThAnavizeSavizoSitakaluSakaSAyazcantayAmAsa-A: ! kimidamasArasaMsAra durvilasita yadevaMvidhasaddharma-karmapravarttanacintAvasare'pyakANDakUSmAeDanipatanamiva kRtAnta-kodaNDadaNDaprapatanaM, durvAraprasaro hi moha mahArAjaH prtismymnekaabhimnorthpthprtyrthiniibhibhnggiibhirujjbhte| tathAhi-duHpratikArAM mAtaramupakariSyAmItyAgataH, paramaparama pariNAmakAraNatayA tadapakArAya saMvRtto'smi / tathA'syA:pativiyoga zokakumuddhariSyAmIti sa ca dviguNIkRtaH svaviyogena, saMsArapaGkAccaitAmuddhariSyAmItyathavaivamakAlopasthitAnarthaprathayA dviguNatamaM kSiptA duryazaHpaGke / na lokAH kalayiSyanti mAturapatyavatsalatvaM kintvanyathA mugdhabuddhitayA sambhAvayiSyanti / tadaho! vicitra: karmapariNAma' ityAdi paribhAvayan vimuktanamaskArasAravigrahaH prApa brahmadevalokamiti / tatrApi caturtha ca caturdazyAmevoktamiti / bhatra kecita 'jai gehaM paidiyahapi sohiyaM tahavi pakkhasaMdhIsu / sohijai savisesaM evaM ihayapi nAyava' mityAgamaM svacchandatayo vyAkhyAnayanta:-kallapakkhasaMdhIe viharissaMti' iti jJApakAta paJcadazImeva pakSasandhizabdavAcyatayA vyavasthApayanti / tat sarvathA satpatha. pratyarthinAM pralApamAtraM, yato na pakSasandhizabdavAcyA paJcadazyeva, caturdazIpaJcadazyorubhayorapi tatzabdAbhidheyatvena loke prasiddhatvAt / tathAhi-abalAbAlagopAlakA api pralapanti-'cauddasiamAvAsa pakkhasaMdhI samuho kahaM devaMtaraM gamissasi?'tti / tataH sAdhAraNaprayoge satyapi yadyatra sambhavati tat tatra grAhyam / yathA pazAnte candraH kSIyate
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazyAM sarvacaityasAdhuvandanam barddhate ce'tyuktAvapi yathAsambhavamamAvAsyApUrNimayohaH / tadvadatrApi pakkhasaMdhIe viharissatI' tyatra paJcazI sambhavati / pratikramaNa. gAthAyAM tu pakSasandhidhvaninA caturdazyeva grAhyA, tatraivopavAsAdhanuSThAnAnAmupalambhAt / paJcadazyAstu tadvAcyatvasyatadAlApakoktapAraNakenaiva vAdhitatvAt / yadyasyAM pakSasandhizabdavAcyatvaM tadvArakaM ca pAkSika syAt kathaM pAraNakamuktam' iti / tato vyavahArA vasaMvAdena pakSaparva vyavasthApanIyamiti / yaccAnyacandraprajJapti-sUryaprajJapti-jyotiHkaraNDAdipranthavacanAt 'egamegassa Na pakkhassa pannarasa nAmadhijjA pannattA' ityAdirUpAt 'pakSo'rddhamAsa' ityuktaM tatsampratipannameva mAsAdiprarUpaNApekSayA, parvaprakrame tu tapaHprabhRteH tatrAbhaNanAdityAdibAdhakamuktamiti / ityAdiprantheSu caturdazyAM caturthamuktam // 12 / / pAkSika parva caturthenaiva kAryamiti vyapadizanti saMvacchariyaM jaha aTThameNa caumAsigaM ca chahaNa / - taha pakkhiyaM cauttheNa niviprAraM supAeso // 13 // vyAkhyA-sAMvatsarikaM yathA'STamena, cAturmAsikaM ca SaSThena tathA pAkSikaM caturtheneti nirvicAra zrutasya-nizAthAderAdezastacca caturdazyAmevoktamuktanyAyena, paJcadazyA tu yatiparvatvena caturtha karaNa kutrcinnoplbhyte| pratyuta tasyAM samarAdityAlApake pAraNasyaivopalambha iti|13 atha caturdazyAM parvakRtyamupavAsamupadarya caityayativandanamupa - darzayanti saMvacchariyaM ca umAsigaM ca suttammi jaha vinniditttt| ceyajaINa savvesi vaMdaNe pakkhiaM pi tahA // 14 // vyAkhyA-sAMvatsarikaM cAturmAsikaM ca sUtre yathA vinirdiSTaM sarvacaityayatibandane karttavye, pAkSikamapi tathaiva 'mabaMdaNe cehasAhUga'
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 Avazyaka-saptatiH miti bhASyaM pakkhie abhattaTTha na karei sabasAhU ceiyANi ya na vaMdai to pacchitta' miti vyAkhyAnayatA vyavahAracUrNikRtA vinidiSTamiti yogaH / na caitadanupapannaM / yato-atra prayogo'pi pAkSika caityayativandanapUrvakameva karttavyaM pUrvadinAticAravizodhakarUDhaparvatvAccaturmAsakavadityato'pi caityayativandanaM pAkSike karttavyamiti siddham / taccAnyaprantheSvamAvAsyApUrNimayorna saMvadati / caturdazyAM tu saMvAdaM darzayantizrAvassayacuNNIe savvANi vi ceiyANi sAhU a| aTThamicauddasIsu jaM bhaNigraM vaMdiavva tti // 15 // vyAkhyA-amicauddasIsu arahanA sAhUNo ya vaMdiyavvA' ityAlApakenAvazkacUrNau bhaNitamiti yogaH / sarvANyapi caityAni sAdhavazvASTamIcaturdazyoryad-yasmAdvanditavyA iti / tathA satyanuSThAnatrayasya sAkSAccaturdazyAmevAgame bhaNanAdAlocanAyAzcAmAvAsyAyAM pratiSiddhatvena vakSyamANatvAdanuSThAnacatuSTayaM caturdazyadhikaraNaM siddha bhavati / tataH pAkSikapratikramaNaM sAkSAdanuSThAnasAmarthyAdAyAti / 15 / amumevArtha saGkalayya nirUpayanticeiyajaivaMdaNatavadiNaMmi paDikamaNamattho ei / na ya puNa sutte dIsai jaha paMcadasIi paDikamaNaM // 16 // __ vyAkhyA-caityayativandanatapodine pratikramaNaM pAkSikapratikramaNamarthataH-sAmarthyAdeti / sAmAdapi na syAd yadi sAkSAtpaJcadazyAM pratikramaNAbhidhAnaM syAdityAhuH-'na ya puNa' ti| na ca naiva punadRzyate sUtre kvacidapi sthAne yathA eJcadazyAM pAkSika pratikramaNamiti / bhAstAM paJcadazyAmAgame tatpratikramaNAbhaNanaM kintu tatsahacarAnuSThAnabhaNanamapi nAsti yatInAmiti garbhArthaH /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryuSaNAvidhiH 19 yaccAtra kecid 'muNiyasamayasambhASA-ityAkrozapurassaramAgamapranthAnAmabhidhAnAbhidhAnamAtreNa mugdhavyAmohanAya virodhamAropayantaH pratipAdayanti-'jai ceiyasAhubaMdaNatavA u pakkhidhaM cauddasIe bhANijaha to anno koi maTTamIe paMcamo9 vA bhaNissaI' ityAdi / tadatIva-vyAmoha-vyAkulitacetasA teSAM pralapitam / aSTamyAM pAkSikapratikramaNasahacarAlocanAyAH pratiSiddhatvAt / paJcamyAH punarubhayapakSAvyApakatvAdanyatithInAM tu rUDhaparvatvAbhAvAt / yacca caturdazyAM pAkSike kriyamANe cAturmAsive 'mam-ussaggeNa puNAsADhasuddharasamIe ThiyANamAsADhIpunnimAe ceva pajjosaveavvamiti vacanAd-utkRSTaparyuSaNAyAM cASADha pUrNamAsIdine kriyamANAyAM caturdazamaM prasaJjayanti / tadapyAgamarahasyAnabhijJapralapitam / caturmAsakasampandhicaturdazyAstadbhinnaparvatvenArAdhanAzravaNAditi / payuSaNA tvASADhapUrNimAyA~ niyamagrahaNamAtraM gRhasthajJAtIkaraNaM ca / na punastapaH pratikramaNakaraNa / tasya bhAdrapadasitapaJcamyAM zAzvataparvaNyevAbhidhAnAditi // 16 / / samprati payuSaNAkalpAkarSaNAnusAreNa gAthAdvayena prastute'bhyucayamAhuH pAaosiyakAleNaM aNAgaesu va causu divasesu / pajosavaNAkappammi kaDie savvasAhUNaM // 17 // kajai pajosavaNA nisIhamAIsu jaM phuDaM bhaNiyaM / taM kaha paMcadasIe juJja jA pakkhapaDikamaNe 1 // 18 // vyAkhyA-prAdoSikakAlenA'nAgateSveva catuSu divaseSu payuSaNAkalpe karSite sati sarvasAdhUnAM kimityAha-kriyate paryuSaNeti paryuSaNAvidhirataH paramidaM kalpyamidamakalpyamityevaM rUpo vidhIyate iti nizIthe kalpAdiSu ca sphuTaM bhaNitaM tatkathaM paJcadazyAM pAkSikapratikramaNe kriyamANe yujyeta ?, paJcadazyAM pAkSike anadhyAyasambhavena
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka-saptatiH tatra kAlAgrahaNAt, caturthIparyuSaNApekSayA pratipadAdinatrayasyaivAnAgatasya sambhavAt iti bhAvaH / kathaM tatra sphuTa bhaNitama ityucyate / 'appaNo uvassae pAosie Avassara kae kAlaM ghettu kAle suddhe bhasuddhe vA paTTavittA kddddhijii'| evaM 'causu rAIsu pajjosavaNarAIe puNa kaDa Dhie savve sAhavo samappAvaNioM kA ussagga kareMti / pajjosavaNakappassa samappAvaNiyaM karemi kAussaggaM / jaM khaMDiyaM jaM virAhiyaM jaM na paDipUriyaM savvo daMDao kaDDhiyavo jApa vosirAmi' tti / logassujoyagaraM ciMtiUNa ussArecA puNo logasmujjoyakara kaDhittA savve sAhako nisIyaMti / jeNa kaDDimo so tAhe kAlassa paDikkamai tAhe varisAkAla-ThavaNA Thavijaiti // atha mUlaparyuSaNApekSayA pUrvoktamapi ghaTata iti parAvakAzamAzaGkamAnAH prAhu:paMcamipajosavaNe paMcadasIe vi pakkhapaDikamaNe | aha ajakAlagAo paro juJja ja eyaM pi // 16 // vyAkhyA-paJcamyAM paryuSaNaM yattasmin kriyamANe sati paJcadazyAmapi pakSapratikramaNe bhagavadAryakAlikAt pasto yujyateti tatkAlApekSayA yuktamAsIdevanizothAyuktamapIti parAmiprAyaH // 16 // atha paJcadazyAM pAkSikapratikramaNAbhyupagamavAdenApi paroktamulla. eThayataH samAdhAnayanti evaM pi pajjusavaNA cautthidivasaMmi teNa vihiya tti / pattA jahA pamANaM kiM no taha pakkhapaDikamaNaM ? // 20 // vyAkhyA-paJcadazyAM tatparato'pi pAkSika siddhAntAnuktatvAdasammatameva paramabhyupagamyApi bramahe / evamapi paJcamyAM paryuSaNe abhyupagamavAdena paJcadazyAM pakSapratikramaNe ca sati paryuSaNAcaturthI
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ anAgatadina catuSvena kalpasya varSaNam 21 divase tena bhagavatA kAlikAcAryeNa vihiteti kRtvA yathA pramANaMpramiti prApnoti nirvivAdatayA sammatA, kiM na tathA pakSapratikramaNaM caturdazyAM 1 / tatprApta' ubhayostannirUpitatvena samAne'pi mAtsaryacaryA - nibandhana: pakSapAta ekatrAnyatra vidveSaH | 20|| athAbhyupagamApekSayA tannirUpitatvameva caturdazyAH samarthayantinU cauddasIe tamAsi tassannahA kaha ghaDejA ? | posAkappasa vahAM dicaukkeNaM // 21 // " vyAkhyA- nUnaM nizcitaM svayaM prarUpitacaturthI sAMvatsarikaparva varSAdanantaraM caturdazyAM taditi pAkSikaM tasya zrIkAlikAcAryasyAsIditi yogaH / kathamanyathA paryuSaNAkalpasya karSaNamanAgatadina catuSkena tasya bhagavato ghaTate ? tasmAttasya paryuSaNAlpakarSaNAnyathAnupapattyA tenaiva caturdazyAM tatprarUpitamiti mantavyamiti / yaccAtra kaizciducyate'nedaM bhagavatA caturdazyAM prarUpitaM kintu tadguNeSryAlunA'nyena kena - cidityAdi / tadapyanaucityadhyAhRtaM yato yadi massariNA zaTenAcaritaM syAdidaM kathaM sarvasammataM syAt ? / tathAhi--nedaM zaThaprarUpitaM samastAcArya paramparAsammatatvAt yatta naivaM na tadevaM yathA bhavatprarUpitaM zrAddhapratiSThAdi / tasmAtpUrvoktayukte jJAyate bhagavataiva prarUpitam / anyena vA tattulyaguNena sarvasammateneti mithyaitra tatra vidveSa iti / / atha caturmAsakAnusAriNIM parA''zaGkAmutthApayantica umAsagapaDikamaNaM sutte zraha puriNamAi nidiTTha N / to tayaNusAra pakkhipi jujjeja pakkhate ||22|| vyAkhyA - caturmAsikapratikramaNaM sUtre pUrNimAyAM yato nirdiSTa tatastadvadeva pAkSika pratikramaNamapi paJcadazyAmeva yuvataM syAditi parAbhiprAyaH / caturmAsaka prarUpaNAsUtraM tvidaM kRttiyapuNimAe 6
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 Avazyaka - saptatiH cAummAsi paDikkatA maggasira bahulapaDitrayAe niggaMtavva' miti nizotha cUrNiH / kalpepIyameva / evaM zeSacaturmAsa kAnyapi pUrNimAyA 'paurNamAsISu ca tisRSu caturmAsaka tithiSu' iti sUtrakRtAGgavRttivacanAditi ||22|| atrAnuttaramuttaraM vitaranti chaTTaNa caummAsagamatro ya taM puraNamAivi ghaDijA / eyaM puNovavAseNa vaniu caudasIe so // 23 // vyAkhyA - SaSThatapasA nizIthAdiSu caturmAsakaM varNitamatazcaturdazIpUrNimayorubhayorupavAsasambhavAt taccaturmAsakaM pUrNimAyAmapi ghaTate / etatpAkSikaM punarupavAsena varNitaM prarUpitaM / sa copavAsazcaturdazyAmeva varNita: pAkSikacUrNyAdiSu / tato'syAmeva tadyuktamiti // 23 // 1 atraivAbhyuccayamAdduHcaumAsagANusArA jai paMcadasIi pakkhapaDikamaNaM / tA kaha na paMcamIe saMvaccha riANusAreNaM 1 / / 24 / / - vyAkhyA - caturmAsakAnusAreNa yadi paJcadazyAM pakSapratikramaNaM kriyate, tataH kathaM sAMvatsarikAnusAreNa paJcamyAM pAkSikaM na syAditi / yattvatra kecit 'kattiyacAummA sipaDivayAra nirgatavyaM / zraha vAsaM na bhoramai to maggasire jaddivase pakkamaTTiyaM jAyaM taddivasaM cetra niggatavvaM, ukkoseNaM tinni dasarAyA na niggacchejjA, maggasirapu NNamA e ettiyaM hoi eya vayaNAo najai jaM puNNimAe mAsaRSpaM kAUNa pakkimittu paDhivayA aNNattha viiti' iti vadanti / tat kubodhakazmaladhiyAM visphUrjitam / yato mArgazIrSa paurNamAsItyAdivacanena mAsakalpa eva niyamyate, na punaH pakSapratikramaNaM tasya vyavasthApyate / tata: caturdazyAM tatpratikramaNaM, paurNamAsyAM pAraNakaM ca kRtvA prati
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAdrapadasitapratipadine paryuSaNASTamottara pAraNama 23 padyanyatra viharantItyetadeva sahRdayahRdayasaMvedyamiti / na ca caturmAsakavanmAsakalpe'pi paurNamAsyAM tapaH pratikramaNaM ca kRtvA pratipadya - vAnyatra vihRtya pAraNakaM kariSyantIti vAcyam / pAkSikapratikramaNAnantaramanyatra vihRtya pratipadi pAraNakasya kvacidatyAgame'nupalambhAt, paurNamAsyA pAraNakasya vihArasya ca 'kallA' pakkhasaMdhIe viharistI' tyAdau samarAdityAlApa ke spaSTa nirdiSTatvAcca / tasmAd bhrAntiriyaM yaduta caturmAsakalpAbhiprAyAt pAkSika pratikramaNapraviSTheti / atha dUSaNAntaraM gAthAdvayena prastAvayanti taha pajjusavaNa - aTTama - uttara pAra gagamittabhaNaNAu / bhaddavaseya - paDivayadivasaMmi nisIha cunnIe || 25 // naja pakkhuvAso paMcadasIe na atthi sAhUNaM / kahamannahA ghaDejA tahiyaM tammittanidda eso ? ||26|| vyAkhyA--tayeti dUSaNAntaropakrame / bhAdrapadazvetapratipatri se nizItha cUrNau paryuSaNa 'STamottara pAraNa kramAtra bhaNanAt jJAyate paJcadazyAM pakSopavAso nAsti sAdhUnAm / triparyaye bAdhakamAhuH--'kaddamannaha'tti / kathamanyathA ghaTeta tasyAM pratipadi tanmAtranirdeza:uttarapAraNakramAtra bhaNanaM / yuSmadabhiprAyeNa hi paJcadazyAM pAkSikopavAse sati pAraNakasyApi sambhavAt tadbhaNanamiti syAt tasyAM, na tvekasyaiva bhaNanamiti / tathA ca nizIthacUrNiH - rannA aMteriyA bhaNiyA tubhe amAvasAe uvavAsaM kAuM savvakhajjabhujavihIhiM sAhuttaravAraNae paDilAhittA pAreha pabjosavaNAe zrahamati kAuM paDivayAe uttaravAraNayaM bhavai / taM ca logassa kahiyaM / tabho pabhii marahaTThavisae samaNapUyamo nAma chaNo pavattotti / yatratrAmAvAsyAyAmantaHpurasyopavAsakaraNaM tannaMdIzvara caityArAdhanArthamiti vakSyanti / / 25-26 / ---
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka-saptatiH punaH parAzaGkAmutthApayantiaha vavahAre pakkhi adiNaMmi ceiajaINa vaMdaNayaM / bhaNio a abhattaTTho imIi gAhAi vakkhANe // 27 // vyAkhyA-sugamA0 yasyA vyAkhyAne caityayativAdanamabhaktArthazva bhaNitaM tAM gAthAM paroktyA darzayanti // 27 // kiikammamsa akaraNe kAussagge tahA apaDilehA / posahiatave ya tahA avaMdaNe ceisAhUNaM // 28 // vyAkhyA-kRtikarma vandanaka tasyAkaraNe, tathA 'kAussaggitti / AvazyakagatakAyotsargaviSayAkaraNe, tathA jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnasyopadhera pratilekhe, tathA pauSadhaH-parva-aSTamIpAkSikacaturmAsikasAMvatsarikarUpaH, tatra bhavaM tapaH pauSadhika, pUrvadvaye caturthamanyatra SaSThASTamarUpaM yat tada karaNe, tathA caityasAdhUnAmavandane prAyazcittaM mAsalavAdi bhvtiitydhyaahaarH| asyAzca gAthAyAzcUrNau sarveSvapyeteSu padeSu pRthaka pRthak prAyazcitamuktamasti / paramatra pauSadhAdicaramapadadvayAkaraNoktaprAyazcittasyaiva sopayogatvAt cUrNirevopadayate / yathAbhaTThamIe cautthaM na karei mAsalahU, pakkhie cautthaM na karei mAsagurU, ca umAse chaha na karei caTamAsalahU, saMvatsare aTThama na karei ca umAsagurU iti / tathA coktaM-carasthachaTThamakaraNe mikkhacaumAsarisesu / lahubho gurupro lahuyA guruyA ya kameNa bodhavvA / cazabdena eesu ceva pavvesu ceie sAhUNo vA je aNNAe vasahIe. ThiyA te na vaMdai to mAsalahU iti / atra pAkSike caturthamuktamiti / 281 jIe vi pakkhimadiNe ubavAsAI tavo ihaM sutte / niviiyagAi pakkhina-purisAivibhAgapro neyaM // 26 //
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkSikAdau upavAsAdyakaraNe prAyazcitam 25 vyAkhyA - jIte'pi - jItakalpe'pi pAkSikadine upavAsa AdizabdAdAcAmlAdi / yadvA tapaH pratidinaM karoti, tataH samadhikatara tapaH karttavyatayA bhaNitamiti zeSaH / tadakaraNe prAyazcittabhaNanAt / iha 'sutti'tti / uttarArddha rUpe tadeva darzayanti 'nitrI' iti / nirvikRtikam AdigrahaNAt purimArddhAdi prAyazcittaM jJeyamiti saNDaGkaH / kathaM? pAzikapuruSAdivibhAgata iti / pAkSika puruSazabdayoryathAkramamAdivibhAga zabdAbhyAM sambandhaH / tatazca pAkSikAdIti / pAkSike, AdizabdAcaturmAsa sakiyoH kramAJcaturthaSaSThASTamAdyakaraNe, puruSavibhAga iti kSullakasthavirabhipAdhyAyAcAryavibhAgena yathAkramaM nirvikRtikAdi purimarddhAdi ekAsanakAdi prAyazcittaM jJeyamiti / puruSavibhAgazcAtragrISmAdikAravibhAgasyopalakSaNamiti / 29 // tatazcAtrApi pAkSike caturtha muktamityuktAgamAnugataM parAbhiprAyamAzaGkya dUSayanti-- to tatthAsaM kijjai paMcadasI sA na huja mA kahavi / pakkhizramahA nisIhAiehi taM no virohAmro // 30 // vyAkhyA - tatacaturdazIzabdaparihAreNa pAkSike caturthabhaNanAt tatra upadarzitavyavahAragAthA vyAkhyAna - jItakalpa putrayoH bhazaGkyatehe prativAdin ! tvayA mAzaGkA kriyate yaduta - paJcadazI sA prasiddhA paurNamAsyamAvAsyAsvarUpA 'pAkSikazabdavAcyA paJcadazI' ti / tanno bhavatyeva, pAkSikacUrNi - mahAnizIthAdizandoktadazA TaskandhasamarAdityaprabhRtibhiH saha virodhAta / virodhazva pAkSikoktasya taponuSThAnavizeSasya teSu caturdazyAmeva bhaNanAt / vyavahAreNa ca virodhaH spaSTa ityuktam / tasmAdAgamavirodhaM pariharamANairiyaM sAmAnyoktivizeSoktera virodhena vyAkhyeyA / na punarabhimAnAdAtma kugatiheturvirodho bovanIyaH / yadAhuH pUjyazrI bhadrabAhusvAminaH GRO
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 Avazyaka - saptatiH 'dubbhAsieNa ikkeNa mirii dukkhasAgaraM patto / bhamio koDA koDiM sAgara sirinAmadhijjANaM' // 'alpAdapi mRSAvAdAd rauravAdiSu sambhavaH / anyathA vadatAM jainIM vAcaM tvahaha ! kA gatiH // ' tasmAnmAdhyasthyamAsthyeyamiti // 30 // atraiva paramAzaGkaya dUSayanti - yaha savvapAmannaM puDho puDho tena viroho vi / caumAsagaM va evaM chaTTa eNaM pakkhi pi bhave // 31 // atha teSAM sarveSAmapi pRthak pRthak prAmANyaM tata: caturdazyokta' tapaH tasyAmeva karttavyaM, pAkSikokta tu paJcadazyAM tena-kAraNena virodho'pi no bhaviSyati / atrottaraM - 'caumAsagaM va' ti / evamiti svadukte kriyamANe caturmAsakavat pAkSikamapi SaSThena syAditi // 31 atha gAthAdvayena dvirAkSepaM dviruttaramAhuH graha hou ko viroho ? maTTAiyo taM no / yaha caudasIha paDhamo bIo puNa pakkhimi tatro // 32 // caumAsage vi evaM pAvai chaTTha na juJjae tatto / taM puNa sute bhaNi chaTTha e paDikkameyavvaM ||33|| W vyAkhyA- atha bhavatu pAkSikamapi SaSTha ena, ko virodha: ? tatrottaram - aSTamaSaSThAdi - pUrvokanizothagAthArUpavacanato yattvayokta tanno bhavati, caturthenaiva pAkSika pratikramaNasya tatra bhaNanAditi bhAvaH / athocyate - caturdazyAM prathamaM caturtha, dvitIyaM punaH pAkSike tapaH, tatazca nAsti pAkSi ke SaSThaprasaGgaH / prAkRtatvAt stvamiti /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAlAkAla cAriNI sAdhyAH svarUpam atrottaraM vitaranti - 'caumAsage vitti / caturmAsa ke'pi 'evamiti prathamaM caturthaM caturdazyAM dvitIyaM paJcadazyAM prApnoti / tatazca tatra SaSTha na yujyate na ghaTate / prathama caturthasya caturdazyArAcanAya tvayA'GgIkRtatvAt / 'tami'ti tat-caturmAsakaM punaH sUtre - samanantarAtidiSTagAthArUpe bhaNitaM / SaSThena pratikramitavyamiti / tasmAt pAkSikaM caturdazItyekArthameva boddhavyamiti // 32-33 / tathA atraivopacayaM darzayanti - samaNIDumipakkhizra - vAyaNakAlesu sAhUvasahIe / gamaNe cauddasIvaM daNatthagamaNaM virujbhejA || 34 // vyAkhyA - zramaNInAmaSTamIpAkSikavAcanAkAleSu sAdhuvasatau gamane vyavahArokta zlokena niyamite sati caturdazyAM vandanArthaM tAsAM tatra gamanaM virudhyeta - viruddha syAditi ||34| tameva zlokaM yathoktamityAgamapAratantryamAtmanyAvirbhAvayanto darzayanti - yathoktam - mopakkhi muttu N vAyaNAloyaNAkAlameva ya / sesakAlamayaMtI nAyavvA'kAlacArizro ||35|| * - kAlacAriNI / sajjhAyaTThAe vA iMti / bhattaM pAraNaM vA dAuM giNDi uM vA iMti / kaMdaSpaTThAe vA iMti' ityAdi / ca zabdo'nyA'niyataprayojanAgamanasUcanArthaH / tathA ca prAmAntaraM gatAH santaH vyAkhyA- 'aSTamopAkSike' iti / caturmAsaka-sAMvatsarikayorupalakSaNam / tatazca niyataparvacatuSTayaM muktvA vAyaNAkAlameva ya-muktvA zeSakAlamAgacchantyaH saMyatyo'kAlacAriNyo jJAtavyAH / yaduktaM'tAo duvihA bho - kAlacAriNIo zrakAlacAriNIo ya / tattha kAlacAriNImo jAmo pakkhiyAisa iMti, eyavvairitesu ejjamANoo
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 Avazyaka - saptatiH sthavirA:, svena saha samAgatAH sAdhvIrAkAryaM pUrvasthitaikopAzrayasAdhvInAM svarUpaM pRcchanti / 'tAo pucchiyAo imaM parikahiMti / jA jatto gayA sA paDigayA na ceva Alopai desiyarAiyapakkhiyAisu vA natthi AloyaNA / sacchaMdAo AyariyauvajjhAyavayaNeNaM na ThaMti / sacchaMdaM paviyaraMti / triMTalagANi ya paraMjaMti / gilANIe na patipati / pAhuNiyANa ya vacchalla na kariMti' ityAdi / tathASslocanAdAnArthamapyAyAnti / yataH kila zrImadAryarakSitAt parato nirgranthyo nirgranthInAmetra pArzve AlocanAM daduH / tadAratastu zramaNAnAmeva sakAze tAM dadante / tatastadarthamapi vasatAvAgamanaM cazabda sUcitaM mantavyam / etaduktaM bhavati-niyataparvacatuSTayavAcanASslocanAdiviziSTa prayojanamantareNa yativasatau gacchantyo'kAlavAriNya iti / yaccAtra- 'katthai desaggaNa' mitivacanAt / 'patthaaTThamigaNAu cA udasigahaNamatri na virujjhai' bahuSu grantheSu dvayopi sAhacaryopalambhAditi kecidatattvajJAH pratijAnate / tanna siddhAntAnukUlaM yato yadyupalakSaNavyAkhyAnAccaturdazyAM yativandanaM syAttadA vavandane tasyAM prAyazcittamapi 'aTThamipakkhaca umAsavari se su'tti sUtre pratipAditaM syAt / na cAtrApi sUtre upalakSaNatvAdaSTamIprAyazcittameva caturdazyAM bhaviSyatIti vAcyam / cUrNikRtA tathA vyAkhyAnAkaraNAt / tathApi svacchandatayA tatparikalpane'tiprasaGgaH syAditi / yazcAtra parairitthaM virodha udbhAvyate / yaduta-AryakAlikAcAryAt parato yathAvasthita evaitasmin zloke paJcadazyeva pAkSikazabda vAcyetyucyate tadAratastu caturdazyeveti spaSTo virodhaH / so'vyayuktaH / yatastavarato'pi caturdazyeva pAkSikazabdavAcyeti / kathaM taddi'evaM pipajjusavaNe' tyAdi prAguktagAthAyAmAryakAlikAcAryavihitatvena caturdazI pAkSikazabdavAcyA vyavasthApiteti / tadatIvAsaGgatam / yato'bhyupagamavAdena tadabhihitaM na punarvyavasthita siddhAnteneti nAsti virodhabodhagandho'pIti ||35||
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkSikAdau guroH AlocanA niyamena dAtavyA 29 mathAlocanAbhaNanadvAreNAgamoktagAthAdvayapurassaraM tRtIyagAthayA - Straiva dUSaNAntaramupadarzayanti - pakkhizra - cAummAse AloNa nizramasA u dAyavvA / gahaNaM zrabhiggahANaM puvvaggahie niveeu || 36 || uttarakaraNaM egaggayA ya AloceivaMdaNayA | maMgaladhammaka hAvi pavveSu tavoguNA huti ||37| iccA sute loNa pakkhi dhuvA bhaNiyA | tappaDiseho amAvasAi kaha jujjara jahutaM ? // 38 // vyAkhyA - dvandvaikavadbhAvAt pAkSikacaturmAse, asya copalakSaNattrAt pakkhaca umAsasaMvatsara ukkosaM bArasahaM varisAraNaM / samaNutrA AyariyA phaDugavaNo ya viyati // iti nizIthAgapha cca sAMvatsarike ca / AlocanA - guroH samIpe'bhivyAptyA svakRtaduSkRta prakaTanAsakArAgamasya prAkRtatvAnniyamena dAtavyA / abhigrahANAM ca grahaNaM karttavyam / pUrvagRhItAn tAnnivedya guroriti zeSaH / nirabhigrahANAM kila na kalpate sthAtumiti / tathA 'uttarakaraNa' miti aho nizca tavokammaM savvabuddha hiM vaNNiyaM / jAyalajjAsamAvittI egabhattaM ca bhoyaNaM / / iti paramagurupraNItapratidina kriyamANatapaH kamrmApekSayA viziSTatapaHkaraNenAtmanaH saMskaraNam khaNDitatrirAdhitamUlottara guNAnAmAlocanAdinA viziSTa karaNa vA / ekAgratA ca gocaracaryAdi vAhyavyApAra tiraskAradvAreNa manasaH svasthatA | Aloca-AlocanA pUrvoktasvarUpA sA ca viziSTatapaH pUrvakameva dAtavyA / caityavandanA pratItA / sA ca tapasi kRte nivRttAhArAdivyApAratvena ni:pratyUhA bhavati / 'maMgala'- kalyANaM tacca tapasi -
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvazyaka-saptatiH kRte taduttarakAlaM vighnAmAvena sampadyate / dharmakathA-tattvopadezaH / sA ca tasmin kRte satyAhArAdivyApArAbhAvena niHpratyUhA pravatate / api cetyuktetarasvAdhyAyAdizuddhAdhyavasAyasUcakam / tatazva te pUrvoktAH parvasu kriyamANasya tapaso guNA bhavanti / 'iccAisu'tti / ityAdiSu nizIthAyuktasUtreSu bhAlocanA pAkSike dhruvA-nizcitA bhaNitA / tasyA-AlocanAyAH pratiSedhazcAmAvAsyAyAM kathaM yujyate. kena prakAreNa yuktaH syAt ? paJcadazoprastunapratikramaNavAdinAma / 'yathokta miti pUrvAcAryapraNItasamanantaramaNyamAnapratiSedhagAthopadarzanArtham / yaccAtra prathamagAthAyAM pale-arddha mAse bhavaM pAkSikaM paJcadazIcaturdazI vA iti kazcid vyAkhyAtaM tata paroparodhAdeveti mantavyam / pAkSikadine'vazyaM dAtavyA''locanAyA amAvAsyAyAmatyantakSINatithitvena pratiSiddhatvAt / caturdazyAM caturyAdikaraNasya tadakaraNe ca prAyazcittasyAbhidhAnAt paJcadazyAM tu pAraNakasyoktatvAta vyavahArAdibhirvirodhasambhavAcca / tatazca mahIyAMsaste mahanIyAH kathaM prakaTavirodhe'pyevaM brU yuH? tataH zaGke paroparodhAdevaM tathA vyAkhyAtamiti / / niSedhamevAmAvAsyAyAM darzayantimutta daDDhatihIno amAvasaM aTThami ca navami ca / chaTTi ca cautthi bArasiM ca AloaNaM dijA // 39 // vyAkhyA- dagdhatitha :dhaNamINagae bIyA vise ya kubhe ya taha cautthI ya / kakkaDamese chaTTho aTThami mihuNe ya kanne ya // 1 // vicchiya sIhe dasamI tule ya mayare ya bArasI bhnniyaa| eyA daDaDhatihImo vajjeyavyA payatteNaM // 2 // iti gAthoktasvarUpAH nAmamAhoktatithIzca muktvA mAlocanAM dadyAditi / yato'nyatrApyukta -
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazI pAkSikayo ra kArthatvama "pakkhiya caumAsAisu niyameNAloyaNaM muNI dejjA / gijibhiggahe puNa puvvagaddie niveittA" // "kAle daDDhatihI tahA amAvasA aTTamI ya navamI ya / chaTThI ya ca utthI bArasI ya dohaMpi pakkhANa" miti // 31 tasmAdamAvAsyAyAmAlocanApratiSedhAta pAkSike'vazyaM taddAtavyatvabhaNanAnna sambhavatyeva paJcadazyAM pAkSikamiti / na ca caturthyAmapyAlocanAyAH pratiSiddhatvAt samprati kriyamANaparyuSaNa parvaNyapyAlocanAdAnA'sambhava iti vaacym| caturthIpratiSedhasya taditaracaturthIdineSu sAvakAzatvAt / zramAvAsyAyAstu yuSmadabhiprAyeNa pAkSikaparvA'vyAptAyA: sambhavAbhAvAt tat pratiSedhaka (kA) nAmasAvakAzaH syAditi / na cAsvAdhyAyAyive'pi pAkSikasUtrabhaNanavat pratiSiddhadine'pyavazyaM parvAlocanA dAtavyA / aniyatA''locanAyAM punara. mAvAsyApratiSedhazcaritArtho bhaviSyatIti vaacym| pAkSikAnuSThAnAnAM pUrvameva caturdazyAM vyavasthApitatvAt / pakSAnte'vazyadAtavyatvenAlocanAyAM aniyatatvasyaivAsambhavAcca ||36|| tamhA caudasI pakkhiyaM ca vIsuM na pavvadugameyaM / sAmanna pakkhi mAiTTha pakkhasaMdhI ||40 // - atha yuktijAla kIlikAnikareNa caturdazyAM pAkSi zabda niyatryopasaMharanti dUSaNAntaraM copaciranti - vyAkhyA - tasmAccaturdazI pAkSikaM ca na vizvaka parvadvayamet / yadi hyetat pRthak parvadvayaM syAttadA yugapadavyAgame'nayoH kutracid bhaNanaM syAt, na copalabhyate / tathAhi - 'aTThami ca usI savvANi ceiyANi baMdiyavvANi' ityAvazyakacUrNi: / 'maTThami - caudasIsu BvavAsakaraNa' miti pAkSikacUrNi: / 'aTThamipakkhie muttumiti tthachaTThamakaraNe bhaTThamie pakkhaca umAsava risesu' iti vyavahAra
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka-saptatiH bhASyam / 'aTThamachaTTacautthaM saMvatsaracArammAsapavakhesutti nizathabhASyam / 'mica uddamIsu paDima ThAegarAiya' mati paJca zadvivaraNaM / 'jai sai bale sai purisakkAraparakkame aNasaNaM aTThami pakkhicAummAsiyasaMvacchariesu na karei to pAyacchittaM visaMbhogo vA' iti paJca kalpacUrNiH / 'aTThamIe cautthaM na karai mAsalahu / pakkhie cautthaM na karei mAsaguru / caumAse 8 na karei caumAsalahU / saMbaccharie aTThamaM na karei caumAsaguru' tti vyavahAracUrNiH / 'amicauddasI-nANapaMcami-caumAsa-saMbaccharipasu carastha chaTTaTThame na kareti to pacchitta'miti mhaanishiithsuutrm| ityAdiSu sUtreSvekopAdAne'nyopAdAnasyAdarzanAt jJAyate'nayozcaturdazIpAkSikayorekArthasvamiti / tathA sAmAnyata eva pAkSikamAdiSTamAkhyAtaM zrIbhadrabAhu. svAmibhi:-'jaha gehaM paidiyahaMpI'tyAdau samanantaragAthAyAM pakSasandhau, na punaH paJcadazyAM pAkSikamiti vizeSata iti // 40 // tAmevAvazya koktagAthAM darzayantijaha gehaM paidiyahaM sohiaM tahavi pakkhasaMdhIsu / sohijjai savisesaM evaM ihayaMpi nAyavvaM // 41 // vyAkhyA-atra cUrNirapi-'jaha gehaM diva se pamajjekjaMtaMti pakkhAisu vise seNa uvaleSaNAI hiM sohijjai / evaM sAhU vi pakkhA. isu vipleseNa sohi kareMti' ti sAmAnye neveti / / 41 // pakSasandhizabdasyobhayatithivAcakatvena sAdhAraNatvaM nirUpya hetukaM svAbhipretatithivAcakatve niyamaM nirUpayanti caramaducaramatihINaM rUDhaM jai nAma pakkhasaMdhIsu / savisesakiccabhaNaNA cauddasI cetra so jutto // 42 //
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-nirvANam 33 vyAkhyA-caramA-paJcadazI, pazcAnupUA caramAyA dvitIyA dvicaramA-caturdazI tata: tayoH yadi nAma pakSamandhitvaM rUDhaM proktanItyA tathApi pUrvoktaprakAreNa savizeSakRtyAnAM caturdazyAmeva bhaNanAta sa pakSasandhizcaturda zyAmeva yuktaH prakRtagAthAyAmiti / yaccAtra kecana'kattiyabahulassa pannara sIpakkheNaM jA sA caramA rayaNI taM rayaNI ca Na samaNe bhagavaM mahAvIre kAlagae viikkate chiNNa jAijarAmaraNabaMdhaNe siddhe buddhe mukke parinivvura tti / taM rayaNI ca NaM nava mallai nava liccha i ya kAsIkosalagA aTThArasa gaNarAyANo vArAbhoe posahovava.saM paTThavaisu, vucchinne bhAvojjoe davvujjota karissAmo' iti / kAsI-vArANasI tajjanapadazca tatsambandhino mallakinAmAno nava kozalA-ayodhyA tajjanapadazca tatsatkAzca lecchakinAmAno nava militAzcASTAdaza / prayojane ca sati gaNakAritvAt gaNapradhAnA rAjAno ye te tathA / 'vArAbhoe' iti / vAramAbhogyate-avalokyate yaste vArAbhogA:-pradIpA: tAn na te kevalaM poSadhopavAsaM prasthApitavantaH kRtavantaH pradIpAMzca dravyodyotarUpAn bhAvodyote gate satItyarthaH / iti paJcadazoMsUtravacanAdamAvAsyAyAH pakSasandhitvaM vaNayanto aSTAdazAnAM rAjJAM ca tatra pauSadhopavAsaM darzayantaHpakSapatikramaNaM paJcadazyAM samarthayanti / tadayuktam-atra caramarajanitvamAtrapratipAdanena pakSasandhitvasyAniyantraNAt rUDhitazcaramadvicaramatithivyApI hi pakSasandhizabdazvaramatithAvevaM katha niyataH syAt ? vRkSavamivAmratve / tasmAt pakSapratikramaNasahacarAnuSThAnAnAM caturdazyAmupalambhAt tatraiva tadyuktam / yattu tasyAM rajanAvaSTAdazakAzIkozalAdhipatInAM pauSadhopavAsakaraNaM tat kuto'nyahamahamikayA saMcariSNu rodhiSNuvimAnamAlAsahasrasaGkalanabhastalavilokanAdeH kAraNAdvijJAtabhagavanirvANakalyANakamahotsavAnAM tadinArAdhanAtha catuHzva:samArAdhanAtha nandIzvaracaityapUjanArthaM ca jJAtavyam / na punaH pratikramaNArtham / prakrame pratikramaNanAmnopya zravaNAditi // 42 / /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 Avazyaka-saptatiH atha punaH parAvakAzamA zaGkate - divasAI ha panarasa caumAsA caudasIdivase / no pujjati to kaha eie pakkhapaDikamaNaM // 43 // vyAkhyA - cAturmAsakasya pUrNimAyAM kriyamANatvena caturdaza dinAnyeva tatastaddivase bhavantIti pr|bhipraay: / 'eie' ityanena vRttichannAyA zrapi caturdazyA grahaNamiti // 43 // | atrottaraM vitaranti - bAhullavaName pakkhe jaM hunti panarasa dikhAI | see pajjosavaNA pakkhi kaha Nu pujijA ? // 44 // vyAkhyA - pUrvAdva sugamaM / 'anna'ti / anyathA paryuSaNAparvaNo'nantaraM bhavadabhipretatithAvapi pAkSikaM kathaM pUryeta ? dinadazakasyaiva tatra bhAvAt / yacca 'pannarasahaM divasANa' mityAdidaNDakasUtrAt paJcadazI tatparvatayA vyavasthApyate / tdpynuppnnm| yatazcaturmAsakasAMvatsarikaparvAnantara dinapaJcakamapi yAvatsAmaNake kriyamANe daNDakasUtraM tathAvidhamevAbhidhIyate iti svayApi pratipannam / tataH kathaM tataH tadvayavasthA tasmAnnyUnAdhikeSvapi dineSu satsu akhaNDadaNDakamaNanameva zreyaskaramiti ||44 || samprati dina caturdazakenApi pakSo bhavanoti lokasamayaM sAMmatyaM darzayanti - logevi siddhameyaM jaha kila varisaMmi huti chappakkhA / dicaudasageNa tahA samae vi phuDakkharaM bhaNicaM || 45 || vyAkhyA - sugamA | navaraM loke mAsapakSA'niyatatvena paTa pakSA dina caturdazakenoktA ityabhiprAyAllokApekSayA samaye sphuTAkSaramityuktam ||45||
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhatramarAtratithayaH bhathottarAdhyayanAdisamayoktyA sphuTAkSaratvameva darzayanti AsADhabahulapakkhe bhaddavae kattie ya pose ya / phagguNavaisAhesu a bodhavyA promarattAu // 46 // vyAkhyA-mugamA / navaraM bahulapavakhe iti bhAdrapadAdiSvapi pratyekamabhisambadhyante 'omitta / avamA-nyUnA ekena dineneti zeSaH / ratti'tti / ahorAtrAH / evaM caikai kadinApahAre dinacaturdazakenaiva kRSNapakSa eteSu / etaduktaM svayameva pUjyaiH kAlavicAre'iha hoi aomarattaM egaM igasahidivasa aMtami / bAsahimA tihI jaM khijjai evaidivasehiM // 1 // evaM cha omarattA chAvaTi saehiM tIhi divasANa / bhaaditysNvtsrennetyrthH|| bhaNiya cha tihIo vIrehi samaM na labbhaMti / ee ya kasiNapakkhe havaMti na sukkapakkhaMmi // jatto bIyAu imaM taM jANa visesamuttAu / iti / yaccAtra parairuktamavamarAtragaNanA na pramANamiti / tadapi siddhAntabodhavandhyama 'aMgulaM sattaratteNe'tyAdi gAthAsu tasyApi pramANIkRtatvAt / tathA caitad vRttiH keSucinmAseSu dinacaturdazakenApi pakSaH sambhavati, tatra ca saptarAtreNApyaGga lavRddhihAnyorna kazcid virodha iti // 46 // atha candrakSayavRddhayAdhupalakSitasUryaprajJaptyAdhuktapaJcadazadina - pramANapakSasaGkalpaM pareSAM nirasyantipakkho acaMdasiddho na ghippae vaccharuva iha sutte / kiM puNa cauddasIo tihIo so cauddasI jAva // 47|| vyAkhyA-iha sUtre iti 'pannarasaNhaM divasANamityAdi pakSakSAmaNAsUtre pakSazcandrasiddhaH- candrakalAkSayavRddhiniSThApaka eko.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 Avazyaka - saptatiH natriMzadahorAtra dvAtriMzad dviSaSTibhAganiSpannasya kRSNapratipadArabdha pUrNamAsI niSThitasya candramAsasyA'rddha pramANasvarUpo na gRhyata eva cakArasyaitrakArArthatvAt / kiMvadityAhuH - 'vaccha ru0batti / uktacandramAsaniSpannacatuHpaJcAzaduttarazatatra yadvAdazadviSaSTibhAgapramANacAndra - saMvatsaravat / kiM punazcaturdazyAstitherArabhya caturdazIM yAvaditi / idama damparya - yathA bhAdrapadapaJcamImAdIkRtya punastasyAM saMvatsaro bhavati dinapaTaka nyUnatve'pi tadAlApakApekSayA tathA caturdazImAdIkRtya caturdazyAmeva paca iti / na kevala pUrvoktAgamanyAyAnmunInAmanuSThAna pakSazcaturdazI kintu laukikazAstraprasiddhayAni / yadAha varAhamihIra TIkAkRta - yasmin dine divasasya praharadvaye candrasyodayo bhavati yasmin dine rAtreH praharadvaye candrasyodayo bhavati tAvetau nirdiSTAvapramitithipakSI munInAmanuSThAnapakSAviti / yasmiMstitho kalaGkavikalacandro bhavati yasmi~stitho kalaikazeSazcandro bhavati tasminneva tithau pakSasyArambhaH pakSasyAvasAnamiti caturdazyau tanmunInAmanuSThAnapacAviti | 47|| atha 'vahAre puNa bhaNiyA paktiyasaddeNa candasI cetra' iti pUrvoktAM strapratijJAM samarthayanto. gAthAdvayaM prAhuH - vijjANaM parivArDi pavve pacce aditi AyarizrA / mAsaddhamAsizrANaM pavvaM puNa hoi makaM tu ||48 // pakkhassa aTThamI khalu mAsassa ya pakkhi muNezravvaM / sute viya cunnI pakkhiyaM caudasI bhaNiyA ||46 // vyAkhyA- 'sAiNajuttAthIdevayA ya vijjA' ityevaM lakSaNalakSitA vidyAstAsAM paripATi vAcanAnujJArUpA parvaNi parvaNi guNAdhikaziSyebhyo dadatyAcAryAH / parva punarmAsArddha mAsayormadhyameva bhavati,
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyAparipATidAnasamaya: 37 dhakArasyaivakArArthatvAt / etadeva vizeSayanti-pakkhassa'tti ! pakSasya madhyamaSTamI mAsasya madhyaM pAkSikameva muNitavyaM 'cAldasiggaho hoi' ityuttaragAthAsUtre niyantritacaturdazIrUpam / tathA etatsUtracUrNAvapi pAkSikaM caturdazI bhnnitaa|| atra punaH pUjyoktaiva kAcid vyAkhyA vizeSAvabodhArtha likhyate / yathA-Ayariya uvajjhAe NaM egarAyaM vA durAyaM vA tirAyaM gaNAo vIsuvasamANe nAikkamai iti vyavahArasUtram / athA'sya zrIbhadrabAhusvAmiviracitameva bhASyaM-vijjANaM parivADI' gAhA-pUrvoktA / 'pakkhassa aTThabhI khalu mAsassa ya pakkhioM muNeyavvaM / aNNaMpi hoi pavvaM uvarAo caMdasUrANaM // 2 // cAusiggaho hoi koi bahavA vi solasiggahaNaM / vattaM tu aNajjate hoi durAyaM tirAya vA / / 3 / / athA'sya gAthAtrayasya tadakSaraiva cUrNi:- vijANaM parivADI' tyAdi gAthA kaNThyA / pakkhasse' tyAdi / vyAkhyA-pakkhapavassa majjha bhaTTamI bahulAiyA mAsa tti kAuM, mAsassa majjha pakkhioM , kiNhapakkhacar3addasIe vijjANa sAhaNovayAro / sesaM kaMTha / Aha cayadyevam ekarAtragrahaNaM karttavyam / kiM dvirAtrirAtragrahaNeneti 1 ucyate-'cAusi gAho hoi koi' ityAdi kaNThyam / ayamasyA gAthAyA bhAvArthaH-kileha sUtre ekarAtra dvirAtraM trirAtraM vA gaNAt pRthagAzraye AcArya upAdhyAyo vA ekAkI vidyAyAH paThArtha parvadineSu vasan mAjJA nAtikrAmatItyuktamAste / tannaikarAtraM vAsastAvadyujyate / parvadinAnAmaSTamIcaturdazI uparAgarUpANaM parasparaM vyavadhAnena bhAvAt / yaH punarAitra trirAtraM vA vAsaH sUtra upadiSTaH sa kathaM yujyate ? nairantaryeNa parvadvayasya trayasya vA'bhAvAditi pareNa prerite bhagavAn bhadrabAhusvAmyAha-'cAuddasiggaho hoi' ityAdi / caturdazyAM pUrva
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 Avazyaka saptatiH gAthAyAmeva 'mAsassa ya pakkhizraM muNayantra' mitivacanenopAcAyAM graho - prahaNaM bhavati kazcidvidyAnAm zrathavA 'vI'ti pakSAnta sUcanArthaH / SoDazIgrahaNaM SoDazyAM candrasUryoparAgopalakSitAyAM pratipallakSaNAyAM tithau sUryagrahaNe kRSNapakSAprabhAvinyAM candragrahaNe ca zuklapakSApramAvinyAM yaddmaNaM bharvAta vidyAnAM kAsAcit / evaM ca yadA kuto'pi meghAndhakArAderbhrAntikAraNAt samyaga avijJAyamAne amAvAsyApratipadoH sUryagrahaNe pUrNamAsIpratipadozcandragrahaNe prastutatithivibhAge vidyAgrahaNaM kiyate tadA dvirAtraM trirAtraM vA vAso bhavati / tatra kRSNacaturdazyAM praguNavRttyaiva vidyAghraiNAnujJAnAt / evaM pratipattithAvapi bhrAntezcAmAtrAsyA rAtrAvapIti trirAtraM dvirAtraM vA bhrAntyA pUrNamAsIpratipadorvidyAgrahaNeneti / tatazcAtra sUtre - pAkSikaM catudezIti vyAkhyAnayan bhagavAn bhadrabAhusvAmI cUrNikArazca jJApayati yaduta - sarvasUtreSvapi pAkSikazabdena caturdazyevogattA iti // 48-46 // atha pakSazabda caturdazyAM sunizcitaM vidhAya pareSAM bhrAntimuddhAvayati - vijjAsAhaNasuttaMmi pakkhiyaM caudasI na sesaMmi / puNa bhAMti keI uggo mohaggaho esa ||50 // jaM vyAkhyA - causidiNaM vijjAparivAdidANamAsajja bhaNiyaM na uNa pakkhiyapaDakamaNanimittamityAdi pratijAnAnA vidyAsAdhanasUtre pAkSikaM caturdazI, na zeSe AvazyakAnuSThAne iti dvan kecidAgamarahasyAnabhijJA: / sa eSa upra:- pracaNDo mohaprahasteSAmapArasaMsArakAntArAntaHpracAra kAraNasaddbodhApahArahetutvAt / yadi ca vidyAsAdhanamevAzritya caturdazyAM pAkSikazabdapravRttiH syAt tadA tata pratikramaNasahacaropavAsAdyanuSThAnAnAM tasyAmupalambha: pUrvoktayuktyA paJcadazyAM tu tadanupalambhaH kathaM syAt 9 tasmAt ugramohamaha evAyamiti / na caitadAkrozamAtraM yataH paramArAdhyairapyuktaM
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAcaraNApramANam 39 payamakkharapi ekkapi jo na ropai suttnitttthi| sesaM royato vi hu micchaTThiI muNeyavvotti // 20 // atha caturdazyAM pAkSikazabdasiddhAvapi kathaM tatpratikamaNasambhava ? ityAhu:zrAvassayacunnIe pakkhiAdivasaMmi pakkhapaDikamaNaM / bhaNiamao saMsijjhai cauddasI pakkhapaDikamaNaM // 51 // vyAkhyA-caturdazyAM pUrvopadarzitanyAyena pakSazabdavAcyatve siddha siddhameva sAmarthyAdAvazyakacUrNAvuktaM pakSapratikramaNaM tasyAmiti bhAva iti / 51 // ___ atha paramagurupraNItAgamopaniSannikaSoddhRtayuktijAlena pAkSika pratikramaNa caturdazyAM vyavasthApyA''caraNAmapi tadanukUlA kalayanta: prAhu:parihArivihArINaM gIyatthANaM ca puvvasUrINaM / esa cciya AyaraNA alaMghaNijjA jo bhaNigraM // 52 // vyAkhyA-AdhAkAdi doSapariharaNazIlA vihAra zIlAzca ete parihArivihAriNaH / yathokta-mAhAkammAiNaM kAe sAvajajogakaraNaM ca / parihArI pariharaM apariharaMto aprihaarii| iti / sAmAnyena vA ye udyatavihAriNaH te parihArivihAriNaH teSAM tata eva gItArthAnAM viditasUtraparamArthAnAM pUrvasUrINAmeSeva caturdazyAM pratikramaNakaraNarUpaivAcaraNA alaGghanIyA bhavati / yato bhaNitaM zrI bhadrabAhusvAmibhiH sUtrakRniyuktau // 52 // tadeva darzayanti AyariyaparaMparaeNa AgayaM jo u cheyabuddhIe / kovei cheyavAI jamAlinAsaM sa nAsihIi // 53 //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka-saptatiH vyAkhyA-AcAryAH-sudharmasvAmI-jambUnAma--prabhavA''yaMrakSitAdyAstaSAM praNAlikA pAramparya tenAgataM yadvayAkhyAna-sUtrAbhiprAyastad yaH kutarkadodhamAtamAnaso mithyAtvopahatadRSTitayA chekabuddhayaHnipuNabuddhayA kuzAgroyazemuSoko'hamiti kRtvA kopayatyabhibhavati / sarvajJAdipraNItamapyarthamanyathA prarUpayati sa jamAlinAza nazyati / yathA phila jamAlI kriyamANaM kRta' miti bhagavadva vastattvabahibhUta pratijAnAnaH svaprajJAprakarSaNa 'kRtameva kRta' mityabhimanyamAnaH kubodha santamasasamAcchAditavivekataraNiH samapadiSTAzritalokacaturgatisasArasaraNiH sadbodhapradhvaMsarUpaM nAzaM jagAma tathA'nyo'sIti / na caitat pUrvAcA caritaM zaThA sama caritamiti mantavyam / siddhAntopaniSanniSannabuddhi bhavadguruparamparayaiva samAcIrNatvAt / 'asaThehi samAinnaM jaM katthai keNaI asAvaja / na nivAriyamannehiM bahumaNumayameyamAyariyaM' / / ityAcaritalakSaNayogAcca / bhanyacca sarvasyApyanuSThAnasya nirastAbhi mAnaH kazcidupadeSTA'nveSTavyaH / tadatra bhavatAM paJcadazI pAkSikapratikramaNakaraNe ko nAmopadezakaH sNvRttH| na tAvad bhavadAdyapuruSasyAnantaro gurustasya svayaM caturdazyAmeva pratikramaNakaraNe pravRtta. tvAt / svaziSyavatsalasyApi tasya tebhyastadanupadezakatvAcca / nApi paramparAgururbhavadAdyapuruSeNa tasyAdarzanAta tathAvidhatatprarUpitasatpra. vAdAzravaNAca / tasmAdamAnAbhimAnagrahagrastabuddhinA taurakikAmradeva duHzrAddhazraddhApravartakena / tathA'nusara pUrvAcAryaparamparAparicitamamu mArga / yataH sphuTAnadhigatatattvAnAmayameva mithyAtvamanthAH panthAH samyagiti nidhUtatamAMsi svavacAMsi / ko tatto pASayaro samma aNahigayasamayasabbhAvo / bhannaM kudesaNAe kaTThayarAgaMmi pADeha // iti siddhAntoktIzca pratipAdayadbhiH zrI municandrasUribhinivArya
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurukula vAsatyAginaH tapasyAdi na sundaram 41 mANenApi tenaiva prarUpito'yaM mArgaH / sa ca vizuddhasiddhAntAnugata. matInAM mokSakAraNAnuSThAnaratAnAm / ekeNa kayamakajaM karei tappacayA puNo anno / sAyAbahulaparaMparavucchebho saMjamatavANa' // mityAgamapratipattyA pramANIkRtasarvajJayatInAM sadyatInAM satAM bhavatAM nocitaH samAzrayitum / yaduktama-asmadgurubhiH zrImaddevasUribhiH syAdvAdaratnAkare-- 'yadeva hi suyuktikaM tadeva hi sajjanaH sevate / na tu svapitRkukurodvahananItimAlambate iti / anyacca mAtsaryacaryAparihAreNa paribhAvayantu bhavantaH kimetat pakSaparigrahakAriNaH sAkSAdadhigatasamayasArasyApi svaprakalpitapathapracAriNastasyaidaMyugInAgamarahasyadakSaM caturdazIpAkSikamityatra baddhakakSaM svagurukulapakSaM parityajataH kaSTAnuSThAnaniSThAsupratiSThA na veti / yataH paramAgame prtypaadi-'suddhch|isu jatto gurukulacAgAiNeI vinnebho / sabarasasarakkhapicchatthaghAyapAyAchivaNatullo' // iti / tasmAdAgrahatyAgenaiva kriyamANamanuSThAnaM zubhaM-zubhAnubandhi bhavatIti paribhAvanIyaM suukssmbudvy| // 53 // atha svotprekSitatvamAtraparihAra dvAreNa mAdhyasthyamAtmanyAvirbhAvayantaH prAhu:jai hujja duNNi divase ceiyajaivaMdaNovavAso a| kassa na hujjANumayaM paraM na suteNa saMvayai // 54 // .. vyAkhyA-yadi syAt dvau divasau caturdazIpaJcadazarUpau pratItya caityayativandanopavAsazca kasya na syAdanumataM ? paraM sUtreNa nizIthavyavahArAdinA pUrvoktapakAreNa na saMvadatIti // 54 / / atha sAdhUnAM pAkSikapratikramaNavidhi caturdazyAM nizcitya zrAddhA
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka-saptatiH nAmapi tatraiva taM darzayantijaMmi diNe sAhUNaM jutto so tami sAvayANaMpi / pakkhapaDinakamaNavihI tavAitullatabhAvAu // 5 // vyAkhyA-'savAitullattabhAvAtti / caturthacaityavandanAlocanAdeH samAnatAbhAvAdityarthaH / zeSa sugamam / / 5 / / ___ athaitAnyeva tapazcaityavandanAdInyAgamoktAni zrAddhAnAmapi caturdazyAmeveti gAthAtrayeNa darzayantidevIpabhAvaI jaM paDimAe jiyaMtasAmiNIe a puro| aTThamicauddasIsu naTuvahAraM sayamakAsI // 56 // putthayavAyaNamukvAsa-karaNamaTThamicauddasIdivase / jiNadAsasAvo kAsi posahaM puNa udAinivo // 57 // eyaM puNa savisesaM bhaNiyaM zrAvassayAicuNNIm / pakkhiavisesakiccaM jANaMtA cauddasIdivase // 58 // vyAkhyA-devI prabhAvatI yat pratimAyA jIvatasvAminyAH puro'STamIcaturdazyornATyopahAra-nATya nopalakSitAM pUjAM svayamakArSIditi sngkssepaarthH| ___ vyAsArthaH kathAnakAdavase yastacceim-jambUdvIpabharate campAnagaryAmanagasenaH suvarNakAra Asa t / sa ca paJcazailadvIpAdhipatividyunmAnidevapatnIbhyAM pativiprayuktAbhyAM hAsAprahAsAbhyAM strIlolatvAd rUpalobhitaH san paTahodghoSaNApUrvakaM nAvArUDho vRddhanAvikopadezAdvaTadra mAvalagno bhAraNDapakSipAdAvanaddhadehayaSTiH paJcazailadvIpaM prAptaH / tatazca manuSyazarIreNA'svAM nopabhoktu pAryAvahe, atastvamasmannimittaM nidAnaM kurvityuktvA tAbhyAM campAyA
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhAvatIdevIkathAlezaH 43 meva nikSiptaH / tadanu tadviyogavidhuro 'hAsAprahAse' ityAdi pralapanAgila zrAvakeNa nivAryamANo'pa kRtanidAnaH san iGginImaraNa pratipadya paJcazelAdhipastayoH patividyunmAlI babhUva / nAgila zrAvakastu kRtaviziSTasaMlekhanAkriya'cyutendrasAmAnikaH saJjajJe / tayorubhayorapi nandIzvarayAtrAyAM parasparaM darzanamabhUt / tato nAila devo'vadhinA vijJAya pratibandhabandhuraH samIpIbhUya pUrvabhavavRntAntasmAraNapUrvaka pratibodhya bhavAntarabodhilAbhAya jIvatsvAminaH pratimAnirmApaNopadezaM tasmai dattvA svasthAnaM yayau / vidyunmAlI tu tadA nandIzvarayAtrAnantaraM kSullahimavati gatvA gozIrSadArumayI devatAnubhAvena zrIvIrapratimA nirmAya nAnA'laGkArahariNIM ca vidhAyA'paragozIrSadArazakalasya madhye nidhAya cintayAmAsa / kutra enA nidhAsyAmIti / tatazca samudrAntaH SaNmAsAvadhi durvAtotkalikAndolyamAnayAnapAtrasthitaM bhItodvignaM durvAraparimalodgAraghanasArasAradhUpakaDacchukavihastahastaM kRteSTadevatopacAraM vaNijaM vilokya vidyunmAlI babhASe / bhoH kalyANin ! mA viSIda prAtaste yAnapAtraM vItabhayanagaraparisaratIraM prApsyatyasmadanubhAvAta / paramasmadvacanAdudayananRpatistvayA tatredaM vAcyo, yaduta-'anena gozIrSacandanena devAdhidevapratimA kAryeti devAjJaptiriti / tataH sa tathA pratipadya vItabhayapattanaM prApya tathaiva kRtavAn / rAjA tu ko nAma devAdhideva ? ityutpannasaMzayaH paurajanasamakSaM taurthikasArthamAkArya tebhyaH pUrvavRttAntamudIrya sUkSmazemuSIlakSmANaM takSmANamAdiSTavAn-'atra devAdhidevaM nirmApaye' ti / tatazcaturAnano viSNuH zaGkaraH skando veti pratyekanAmagrAhamudyamyodyamya mucyamAnAH kuThArAH kuNThadhArAH saMvRttAH / tato vicitra rasavatyA rasavatyAM niSpannAyAmapi vyAkulatvAdAkArite'pyanAgacchati rAjani jJAtavRttAntA aho ! mahAmohavyAmohitadRSTayo devAdhidevamapye te na jAnantIti saJcintya jalakSAlitabahirmalA'ntarmalakSAlanAya kRtasitavAsonepathyA gRhItapUjopacArA devI prabhAvatI tatra
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 Avazyaka-saptatiH gatvA- 'devAdhidevaH zrIvarddhamAnasvAmI' tyuktvA tAradhArakuTAreNa tatkASThaM chedayAmAsa / tata: samunmolayantI bhavyAmbhoruhANi, nimUlayantI tamonikurambANi, santoSayantI saccakramAnasAni, nirodhayantI tAmasasattvasaJcANAni, prAdurbhavadatyadbhataprabhAprAgbhArabhAsvarabhAsvanmUttiriva niragAttanmadhyAd devAdhideva-vIrapratimetyanena sambandhena nizIthacUrNAvuktam-sA ne raNNA gharasamIve devAyayaNaM kAuM tattha ThaviyA / tattha ya kiNhaguliyA nAma dAsI devayAsussUsakAriNI niucA aTThamicauddasIsu ya pabhAvaI devI bhattirAgeNa sayameva naTTovahAraM karei / rAyAvi tayAguvattIe murae vAeitti / tatazcAtra caturdazyAM caityavandanamuktam / tathA pustakavAcanamupavAsakaraNamaSTamIcaturdazIdivase jinadAsazrAvako'kArSIt / tathA 'pauSadha punarudAyinRpa' iti pustakavAcanAdikRtyavacanavyaktIkaraNArthaM ca jinadAsa zrAvakakathAnakamucyate-- mahurAe nayarIe jiNadAso vANiyo saDDho somadAsI sAviyA dovi ahigayajIvAjIvAinavapayatthaparamatthANi parimANakaDANi tehiM ca uppayasta paJcakkhAyaM / tA divasadevasiyaM gorasaM giNhati / tattha ya egA bhAbhIrI gorasaM gahAya bhAgayA / sA tAe sAviyAe bhaNNati / mA tuma aNNattha bhamAhi / jattiyaM ANesi tattiyaM geNhAmi / evaM tAsiM saMgataM jAyaM / imAvi se gaMdhapuDiyAdi deti / imA vi kUdagAdi duddha dadhiM vA deti, evaM tAsi daDhaM sohiyaM jAyaM / aNNayA tersi govANAM vivAho tAhe tANi nimaMtei, tANi bhaNaMti-amhe vAslANi Na tarAmo gaMtu / jaM tattha uvaujati bhoyaNe kaDumaDAdi vatthANi AbharaNANi dhUvapuSkagaMdhamallAdi vadhuvarassa taM tehiM dinnaM / tehiM atIva sobhAviyaM / logeNa ya salAhiyANi / tehiM tu hiM do tivarisA goNapotalayA hasarIrA uvaTTaviyA kaMbala-saMbatti NAmeNaM, tANi NecchaMti, balA baMdhiuM gatANi, tAhe teNa sAvaraNa ciMtiyaM jai mucca hiMti to logo vAhehitti / to ettha ceva acchaMtu
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 jinadAsAvarakathA phAsugA cArI kiNiUNaM dijai, evaM posijjati / so vi sAvato aSTumicapadasImuuvavAsaM kareti potyayaM ca vAeti / tevi taM soUNa bhaddayA jAyA saNiNo ya jadivasaM sAvago Na jemeti tadivasaM tevi Na jemaMti, tassa ya sAvagassa bhAvo jaato| jahA ime viyA uvasaMtA abbhahito ya neho jAto, te rUvassiNo, tassa ya sAvagassa mitto tattha bhaMDIramaNajattA, tArisA nasthi aNNassa bdll| tAhe teNa te bhaMDIe joettA nItA aNApucchAe / tattha aNNapaNeNa samaM dhArya kAriyA tAhe chiNNA teNa te ANeuM baddhA / na carati naya pANiyaM piyaMti jAhe savvahA NecchaMti tAhe so sAvabho tesiM bhattaM paJcakkhAti NamokAraM ca dei / te kAlagayA NAgakumAresu uvavaNNA / io ya cha umAvahAreNa viharamANo bhaya baddhamANasAmI surabhipuraM gao / tatthaM gaMgA uttaritavviA / tasya siddhadatto nAma nAvio khemilo nAma sunnjaanno| tattha ya nAvAe logo vilaggai / kosieNa mahAsauNeNa vAsiyaM / kosio nAma uluugo| tao khemileNa bhaNiyaM / jArisaM sajaNeNa bhaNiyaM tArisaM amhe hi mAraNaMtiyaM pAviyavvaM kiM puNa imassa mahArisissa pabhAveNa muccIhAmo / sA ya NAvA pavAhiyA sudADheNa ya NAgakumArarAiNA dihro bhagavaM NAvAe Thio / tassa kovo jAbho / so ya kira sIho vAsudevattaNe mAriyo / so saMsAra bha maUNa sudADho nAgo jaao| so ohinANeNa bhagavaMtaM nAvArUDhaM picchiUNa putraverANubaMdhavasasamuppannakovo saMvaTTAvAyaM viuvyitA nAvaM boleu icchai / to kaMbalasaMbalanAgakumArANaM AsaNaM caliyaM ohi pati jAva picchaMti titthayarassa vatsaggaM kIramANaM / tAhe tehiM ciMtiyaM alAhi tA aNNeNaM sAmi moemotti aagyaa| pageNa nAvA gahiyA ego sudADheNa samaM jujjhai / so mahiDhizro tassa puNa cavaNakAlo ime ya phunnovvnngaa| so tehiM praaio| tAhe te NAgakumArA titthagarassa mahimaM kareMti sattaM rUtraM ca gAyaMti evaM logo vi / to sAmI uttiNNo / tatya devehiM surabhigaMdhodayavAI pupphavAsaM ca
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka - saptatiH 46 vuTTha te vi paDigayA iti / tathA pADaliputre koNikaputra zrImadudAyinRpamadhikRtye ktaM -- so rAyA aTThamicaddasIsu posahaM kare3 / tattha bhAyariyA Aiti dhammakahAninittamiti / atra 'aTumicaudasI sumi' tyAdivAkyena zrAvakANAM pustakavAcanapauSadhopavAsakaraNaM caturdazyAmuktam / anyatrApyuktaM 'posaho uvavAso uNa aTThamicAuddasIsu jammAdiNe / nANe nivvANeca umAsabhaTThA hi pajjuNe' / tathA 'eyaM puNa'ti / etatpunaH pUrvoktaM tapazcaizyavandanAdi savizeSa caturdazyAM bhaNitamAvazyakacUrNo AdizabdA nnizIthacUryAdiparigrahaH / 'tA' iti tasmAt pAkSikavizeSakRtyaM pAkSika pratikramaNatatsahacarAlocanAdyanuSThAnaM 'tANaM' ti / teSAM zrAvakANAM caturdazyAM divase trijJeyamiti / 56-57-58 / / J nanu paJcadazyAmupavAsa: siddhAnte dRzyate zrAddhAnAM tat kimucyate caturdazyAmupavAsa? ityAzaGkayAhu: jo puNa amAvasAe uvavAso sAtivAhaNa nivassa / terassa suvbAi sa bhave naMdIsarassAvi // 56 // vyAkhyA-ya: punaramAvAsyAyAmupavAsaH sAtivAinanRpa sambandhino'ntaHpurasya zrUyate / sa bhavennandIzvarasyApIti / tadgatacaityArAdhanArtha tattapa ityarthaH / taduktam- amAvAsyAyAM paTalikhitanandIzvara jinanilayapUjAnvitamupavAsAdInAmanyatamannandIzvara iti // 59 // zrathedaM tapo bhavatu nandIzvarArAdhanAya paraM yaH paJcazzyAM pauSadhaH zrayate zrAvakANAM sa pAkSikapratikramaNajJApako bhaviSyatIti gAthAdvayena parAbhiprAyaM tRtIyagAthayA cottaramAviH kurvantaH prAhu: piMcadasI katthai TumicaudasIsu pi / katthaiti vitihIsu jo sAvagaposaho sute // 60 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 dezagrahaNasUtram katthaI desaggahaNaM katthai dhippaMti niravasesAI / ukkamakamajuttAI suttANa vicittabhAvAo // 61 // paMcadasIe jai nAma posaho kaha Nu pakkhapaDikamaNaM ? | tamuvAseNa cauddasi-mullaMgheuM na so jutto // 62 // vyAkhyA-'aSTamIpaJcadazoSu aSTamIcaturdazISvapi kutracidi' ti 'savvesu kAlapavvesu pasattho jiNamae tavo jogo| aTThamipaNNarasIsuniyameNa havijja posahio' / ityullekhena tathA 'so rAyA ami-caradasI posahaM karei' ityullekhena ca dvayamapyAvazyakacUrNau / tathA kutraciditi 'cAuddasi aTThamiudiTThapuSiNa. mAsINIsu paDipurANaM posaha pAlemANA viharati / ' ityAlApakena nizISadazAzrataskandhAdau tisRSvapi tithiSu yaH zrAvakANAM pauSadhaH sUtre dRzyate / sa paJcadazIpAkSikapratikramaNajJApako bhaviSyatItizeSaH / yocyate-paJcadazyAM pauSadhaH sarvasUtre nopalabhyate tatkathaM jJApakaH sasyAditi / tatrAhu:-'katthaItti / kutracidapi sUtre dezagrahaNamarthakadezaprahaNa bhavati, tena ca sajAtIyaM sarva jJApyate / yathA kalpasya 'Ame tAlapalaMbe' ityAdiprathamasUtre pralambagrahaNena zeSavanaspatibhedAH kandaskandha-tvaka zAkhA-patra puSpa-bIjAdayo jJApyante / yadA-kvApi bIja. grahaNena taditare jJApyante / tathA kutracinniravazeSANi vastU 'na gRhyante / yathA koho ya mANo ya maNiggahIyA mAyA ya lobho ya pavaDaDhamANA / __cattAri ee kasiNo kasAyA siMcaMti mUlAI puNabbhavassa // ityatra sarvakaSAyagrahaNamiti / tathotkramamayuktAni kutracivastUni bhaNyante / tatrotkramo yathA-AcArAGgaprathamazastraparijJAdhyayane pRthivyAdikramamullaGadhya mugdhabuddhInAM sukhena sajIvatApratipattyarthaM jIvatvena vanaspati nirUpya pavanapratyAyanaM / kramastu gocarapiNDeSaNAdau / peDArddhapeDhAdi
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 Avazyaka-saptatiH gocaracaryA bhigrahANAM saMsRSTAsaM sRSTAdipiNDeSaNAnAM tvA''cAre krameNaiva pratipAdanAt / kuta etata ? kutracit sUtrANAM vicitrabhAvAditi / yathoktaM desagahaNe bIehiM sUiyA mUlamAiNo savve / kohAi aNiggahiyA siMcaMti bhavaM niravaseNaM (saM) // 1 // satthapariNNA ukkama goyarapiMDesaNA kameNaM tu / jaM piya ukkamakaraNaM taMpi'bhiNadhammaboiTThA // 2 // tasmAdatra dezagrahaNanyAyAta vyAptyA paJcadazyAM pauSadhe siddha tat pratikramaNamamAvAsyAyAM syAdityatrAhu:-'pacadasitti / paJcadazyoM yadi nAma pauSadhaH syAt kathaM nu pakSapratikramaNa naiva syAdityarthaH / tatpratikramaNasya pauSadhena saha pratibandhabhAvAt / upavAsAlocanAdibhiH sahaiva tasya pratibandhAt / ata evAhuH-'tamuvAseNa'ti / taditi pakSapratikramaNamupavAse nopalakSaNatvAdAlocanAdibhizca kRtaireva karttavyam / sa copavAsazcaturdazImulladhya na yuktastasyAmevoktaprakAreNa bhAvAt / AlocanAdInAmapi tatraiva samarthitatvAditi / ___yadyapi-posaha duhao pakkha egagai na hAyae' ityuttarAdhyayanavacanAt pratikramaNaM bhaNitaM / tadapyayuktaM-etadvayAkhyAne 'litetarayozcaturdazIpaurNamAsyAditithiSu' iti / etasmin tat pratikramaNAbhaNanAt pauSadhasya tu tatpratikamaNAjJApakatvAdityuktamiti / mUlavyAkhyAnaM tu kilaivamatra zrayate / parAbhiprAyavyaktIkaraNAya sAmAnyena tAvad gAthAdvayamAhuH- 'ahami' tti / 'katthai' tti / aSThamyAdi tithigatavaicivyeNa yaH zrAvakANAM pauSadhaH sUtre zrayate sa sUtrANAM vaicitryAd deza. grahaNanyAyena sarvasUtreSu tithitrayavyAptyA pauSadhagrahAMsaddhe na sUtrANAM parasparaviruddhatvadoSAvaha iti bhAvaH / nanvevamuktanyAyAta sarvatra paJcadazyAM pauSadhagrahaNe siddha tadAkSiptaM pAkSikapratikramaNamapi tasyAM syAditi parAzaGkAM cetasi nidhAyo
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 anekaprakAra sUtram ttaramAhuH- 'paMcadasIe' iti / tattvatastu tadvayorapi vyAkhyAnayorbheda iti / / 60-61-62 // ____punarmAdhyasthyamavalambamAnAH parAbhyupagame durnirodhavirodhopasaMhAramAhuHamhANamabhiniveso na koI ittha paramANahA suttaM / aghaDataM pi ca puvvAvareNa paDihAi kiM karimo ? // 63 / / vyAkhyA-pAThasiddhava / / 63 // . atha loke paJcadazyAM pUrNapakSaprasiddhiH, siddhAnte ca-pakkhiyaM paDikamiyavya'mityuktaM, tataH paJcadazyAmeva tat siddhayatIti parAzaGkAzaGa kusamuddharaNArtha nizIthagAthAmAhuHjaMjaha sutte maNiyaM taheva jai tavizrAraNA natthi / kiM kAliprANurogo diTTho diTippahANehiM ? // 6 // ___ vyAkhyA-yad-ekAkivihArAdi 'yathA' yena prakAreNa guNAdhikasahAyAlAbhAdinA sUtre 'na yA labhijA niuNaM sahAya' mityAdirUpe bhaNitam-uktam / tathaiva-tenaiva prakAreNa yadi-cet tatsUtraM, kimuktaM bhavati-vicAraNA-viSayavibhAgakalpanA nAsti-yadi na vidheyA bhavati, tadA f' kena hetunA kAlikAnuyogaH-uttarAdhyayanAdikAlikazratasya dvitIyapauruSyA vyAkhyAnarUpo dRSTo'numato dRSTipradhAnastIrthakaragaNadharA. dibhiH / ato'nuyogakaraNAt jJAyate pUrvAparAvirodhena sUtraM vyAkhyeyaM, yasmAd--ussaggasuyaM kiM vA kiM vA avadhAiyaM muNeyavvaM / tadubhayasuttaM kiM vA suttassa gamA muNeyavvA' // ityAgamAdanekaprakArasya sUtrasya vyAkhyAnAdeva samyagarthapatiprattiH / tato'trApi 'pakkhie pavikhyAmiti yat sUtraM tat tathaiva na grAhya kintu lokaheri
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka - saptatiH parityajya pUrvoktaprakArato vyavahArAdyanyagranthAvirodhena vyAkhyeyamiti // 64 // amumevArtha saGkalayyopasaMharanti - puvvAvareNa paribhAviUNa suttaM payAsiyavvamigaM / jaM vayaNapArataMtaM evaM dhammatthiNo liMgaM // 65 // vyAkhyA -- paurvAparyeNa paribhAvya pUrvAparavyavasthita sUtrArthaparAmarzavirodhasaMkalanapUrva ' sUtramida ' miti pakkhie pakkhiyamityevaMrUpaM vyAkriyamANatvena pratyakSa prakAzayitavyaM pUrvApara sUtrArthAviruddhacaturdazIlakSaNe'rthe vyavasthApanIyam / na punarlokayAtrAmAtrAnuvarttitayA nijakuhe vAkasamarthanAya paJcadazyAM yojanIyam / utsUtraprarUpaNAyAH saMsArahetutvAt / yathoktaM - 'phuDapAgaDamaka hiMto jahaTThiyaM bohilAbhamabhihaNai / " jaha bhagavaoo vi sAlo jaramaraNamahobhahI Asi' // tti ' jaM vayaNa'ti / yad vacanapAratantryaM tIrthaMkarAjJApAravazyametaddharmArthino liGga - cihnamiti / yathoktaM- . 'samayapatrittI sabbA ANAbajjhatti bhavaphalA ceva / titthagarudda seNa vi na tattamo sA tadudde sA // 1 // mUr3hA aNA mohA tahA tathA ettha saMpayaTTatA / taM caiva ya maNNaMtA avamaNNaMtA na yANaMti' ||2|| anyatrA'pyukta - titthayarANA mUlaM niyamA dhammassa tIe vAghAe / kiM dhammo kimadhammo mUDhA nevaM viyAraMti // 1 // moha visaparamamaMto visokkhaphalaskha kappatarukaMdo / titthagarANA jamhA tamhA eIe jaiyavvaM // iti // 65 //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ samprati caturdazyAM cAturmAsa kakaraNasya hetudvayam 51 samprati pAkSikAvazyakaM niHzaGka prapaJcata prarUpya 'divasanisApavivayAibhepaNa' mityAdipadopAttaM cAturmAsakAvazyakaM tAvanni rUpayanti caumAsagAi putroiyaMmi divase jamaraNaheyANi / pAyaM chassAsatti yaraNa cege || 66 || vyAkhyA -- caturmAsakAni pUrvodite (divase) paurNamAsIdine pUrvamAsan yatvidAnImanyathA caturdazyAM kriyate tatra hetudvayaM tadevAhu:prAyaH paSThasyAzaktitazca sAmpratamanuSyANAM bAhulyena SaSThatapasaH karaNe zakterabhAvAditi / AcaraNatazca bahubhirazaThai rAcIrNatvAditi / atra ca yadi caturthyAM paryuSaNe kRte sati paurNamAsyAM cAturmAsakaM kriyate tadA- 'paNNAsAe pajjosaveyadhva' miti na pUryate / paurNamAsItazcaturthI yAvadekonapaJcAzaddinAnAmeva bhAvAt / tathA - 'pajosatrie sattarIe pakkimittu vihariya' mityapi varddhate / paryuSaNAcaturthIta: paurNamAsIM yAvadekadinAdhikAyAH dinasaptateH sambhavAt / tata etatsUtraM pramANaM kurbANairAcIrNamityAdyAcaraNAkAraNaM vAcyamiti / cakArau samuccaye / atra ca svAtantryaparihArArthamAhuH - 'ege' iti / eke pUrvAcAryA evamAmanantIti // 66 // * athAdizabdopAttameva sAMvatsarikAvazyakaM nirUpayanti - parao jjakA lagAo bhaddavae seyapaMcamIdivase / vArasiaM saMpai pugNa teNeva kayaM cautthI || 67 || vyAkhyA--parataH AAryakAlakAt - zrImadAryakAlakAcAryakAlAtU pUrva, asya copalakSaNatvAt tatkAle'pi kRtAcaraNAyAH pUrvaM yaH bhAdrapadazvetapaJcamIdivasaH tatrAsId vArSika, samprati punastenaiva bhagavatA prathamAnuyogAdigrantha sUtraNAsUtradhAreNa sAtavAhana nRpateH paJcamyAmindrAnujJApanamahotsavavyAkulatayA caityasAdhuvandanAdikaM paryuSaNA
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka-saptatiH parvakRtyaM kartumazaknuvato vacanamanuvarttayatA tadanuvarttanayA ca prabhAvanAdyadhikadharmAtizayamuttarakAlamAlokya kRtaM-vihitaM catuthyoM tatazca-asaDhehiM samAiNNa' mityAdyAcaritalakSaNayogAt / avalaMbiUNa kajjaM jaM kiMcI AyaraMti gIyatthA / thevAvarAha bahuguNa savvesiM taM pamANaM tu // itivacanavimarzAca pramANIkRtam tatkAlottarakAlavarttibhiranyairapi bahuzra tariti / tathA ca paramAgamanizIthacUrNi:-pavve pajjosaveyavvaM no apavve / sIso pucchai-iyANiM kahaM ca utthIe apavve pajjosa vijai ? Ayario bhaNai-kAraNiyA cautthI ajjakAlagAyarieNa pvttiyaa| kahaM ? bhaNNai kAraNaM- kAlagAyario viharaMto 'ujjeNiM' gao / tattha vAsAvAsaM Thio / tattha nayarIe 'balamitto' rAyA tassa kaNiTTho mAyA 'bhANumitto' juvraayaa| tesiM bhagiNI 'bhANusirI' tIse putto balabhANu nAma so ya pagaibhaddaya bhaddaviNIyayAe sAhU pajjudhAsai / Ayariehi se dhammo kahio paDibuddho pavAvio ya / tehiM ya bala mittabhANumittehi rahahiM kAlagajjo apajjosavie nivvisao ko| __ keI AyariyA bhaNaMti-jahA balamitta-bhANu mattA kAlagAyariyANa bhAgiNijjA bhavaMti / 'mAula'tti kAuM te mahaMtaM AdaraM kareMti abbhu. ThANAiyaM / taM ca purohimassa appattiyaM / bhaNai ya-esa suddhapAsaMDo veyAibAhiro raNNo aggao puNo puNo ullavito bhAyariNa nipiTThapasiNavAgaraNo ko| tAhe so purohiyo Ayaribhassa paThTho rAyANaM bhaNulomehi viSpariNamei / ee risiNo mahANubhAvA ee jeNa paheNa gacchaMti, teNa paheNa jai raNNo jaNo gacchai payANi vA akkamai to aseyaM bhavai / tamhA visajjehi tAhe visjiyaa| aNNe bhaNaMtiraNNA avAraNa visjiyaa| kahaM ? savvami nagare kila raNNA aNesaNA kAraviyA / tAhe te niggayA evamAiyANa kAraNANa annatameNaM nigAyA viharaMtA paiTThANanagarateNa paTThiyA paiTThANasamaNasaMghassa aja'
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavAinanRpapraznaH kAlagahi saMdiTuM jAvAhaM AgacchAmi tAva tumbhehi no pajjosaviyadhvaM / tattha ya 'sAyavAhaNo' rAyA sAvo so kAlagajja iMtaM souM niggao abhimuho samaNasaMgho ya / mahAvibhUie paviTTho kAlagajjo paviTThohi bhaNiyaM-maddavayasuddhapaMcamIe pajjosavijjai, samaNasaMgheNa paDivannaM tAhe raNNA bhaNiyaM / tadivasa mama logANuvattIe iMdo aNujANiyavvo bhavissai sAhuceie na pajjuvAsissaM to chaTThIe pajjusavaNA kajau / na vaTTai aikkameuM vAhe raNNA bhaNiya-to bhaNAgayaM ca utyoe pajosavijjai / Ayariehi bhaNiyaM-evaM bhavau / tAhe ca utthIe pajjosaviyaM / evaM jugappahANehiM kAlagajjehiM carasthI kAraNe paciyA sacceva aNumayA savvasAhUNapi iti // 67 // ___ atha dravyakSetrakAlAvazyakAni nirUpya bhAvAvazyaka nirUpayantaH AhuH uddhariprasavvasallo puvvuttavisesatavasamAutto / tallesso tacitto ya bhAvo kuNau sabamiNaM / / 68 // . vyAkhyA-uddhRtasarvazalyo-mAyA-nidAna-mithyAdarzanarUpazalyatrayoddhArAdavAtamukhAsika: pUrvokte pakSAdikRtye caturthAdivizeSatapa:svarUpe viSayabhUte samyaga-avaiparItyenA''yukto-upayogavAn / tathA tasminnAvazyake lezyA-kRSNAdidravyasAcivyajanitAtmapariNAma. rUpA yasya sa tallezyaH / tathA tasminnAvazyaka sAmAnyopayogarUpaM cittaM yasya sa tccicH| cazabdAttanmanAstadadhyavasAnastadarpitakaraNastadarthopayuktastadekamanAstadanurAgapara ityAdizeSavizeSaNakalApa: parigRhyate / tatazcaitadvizeSaNavizeSito bhAvataH karotu sarvamidaM dravyAvazyakAdi / bhAva bhAve tu tatraNaM paramAnandasvarUpazivasaukhyAsampAdakattvAdaspaphalameva / yaduktaM-kiyAzUnyastu yo bhASo bhAvazUnyA ca yA kriyA /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 Avazyaka-saptatiH ___ anayorantaraM jJeyaM bhAnukhadyotayoriva' // iti / itthaM tattvamedavyA. khyA khyApitA pUjyaiH / paryAyavyAkhyA tu sukhonneyatvAnnoktA paramitthaM jnyaatvyaa| Avassaya avassakariNajjaM dhuvaniggaho visohI ya / ajhayaNachakkavarago NAzro ArAhaNAmaggo // dhuvaniggahotti / anAditvAt prAyo'nantatvAcca dhra vaM-karma tatphalabhUto vA bhavastasya nigrhH| tathA naiyatyena jIvakarmasambandhavyavahArApanayanAnyAyaH / zeSa sugamam / / 68 / / arthatasya caturvidhasyApi karaNaphalamupadarza pantaH prAhuHdavAisuddhameyaM dhIrA AvassayaM viheUNaM / pAviti pAvaNijjaM Niravajja mukkhasukkhaMti // 69 / / vyAkhyA-dravyaM tAvad-- 'bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tad dravyaM tattvajJaiH sacetanAcetanaM kathitama' // ityevaM lakSaNalakSitaM sAdhvAdi, AdizabdasUcitaM ca kSetraM gurusamIpAdi, kAlazca divasAdiH, bhAvazcopayogapradhAnatvAdiH etaiH zuddha', zuddhatA cAsya dravyAdibhistadeva bhavati yadi prAguktAni sAdhvAdIni dravyAdIni bhavanti, tadviparItAni tu mithyAdRSTi-kSetrAntara-kAlAntara-bhAvazUnyasvAdIni dravyAdyAbhAsAni tairaparizuddhamevaitaditi bhAvaH / tato dravyAdibhiH zuddhametat 'sAmAiya cauvIsatthayAI' tyAdigAthoktasAmAnyalakSaNalakSitamAvazyakaM heyopAdevivekavatyA dhiyA rAjanta iti dhIrA:sthirapratijJAH vidhAya-kRtvA vicitravratacaryayA prApaNIyaM, tathA 'smarajvarajarAmukhyA doSA bhavabhuvo'tra ye / sarvathA te na santyeva yatra tatparamaM padam // iti svayameva pUjya. pAdopadarzitaprakAreNa pratyAsattimAtraprakaTIkRtamadhuratvAt kimpAka
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSasvarUpam 55 pratiSiSamaiviSayaistathA sadya eva janitanitAntasantApatAntibhirjanmajarArogazokAdidurantaduHkhairdoSarUpairadUSitatvAniravadyam / yat-kRtsnakamakSayalakSaNe mokSe siddhAnAM tasya vA sukha-paramAhnAdarUpa saMsArottamAnuttarasurasaukhyAdapyanantAnantaguNaM tatprApnuvantIti / / / samprati prastutaprakaraNasyAvazyaka saptatyAkhyasya pAkSikasaptatyaparanAmadheyasya prayojanaM prakaTayantaH svaprajJAmAtraparikalpitatvaM niyuktikatvaM ca pariharantaH prAhu:muNicaMdarariNA sumaraNathamiNamappaNo pavayaNAyo / uddhariyaM juttijuaM paresi saMbohaNatthaM ca // 70 / / iti paakssik-sttrii| vyAkhyA:-- muni candrasUriNetyauddhatyaparihArArthame kavacanam / mAtmanaH smaraNArthamityanena pradhAnaprayojanamuktaM, smaraNaM ca prakramAdAvazyakasvarUpasyaiva, idamAvazyaka-saptatyAkhyaM prakaraNaM pravacanAtmahAnizItha-kalpavyavahAra-dazAzrataskandhAvazyakacUrNipramukhAcaturdazapUrvakSIrArNava sudhArasasvarUpAduddhata na punaH svamatimAtraparikalpitaM, tata eva yuktiyutaM pUrvoktaprakAreNa pUrvAparAviruddhayuktijAlakalitaM pareSAM vipratipannAnAM tadvipratAryamANAnyajantUnAM ca sambodhanArthaM ca-samyaka yathAvasthitatattvapradarzanena bodhanArtha ca, na kevalamAtmasmaraNArtha, cetyAnuSaGgikaprayojanasamuccaya iti // 70 // zrIdevasUrisuguroH sphuTanAmamantra nityasmRtimtadupadezaSazena vRttim / zrImanmunIndra-municandrakRtAvamuSyAM sUrimahezvara iti prakaTIcakAra // 1 // siddhAntatarkasAhityalakSaNeSu vicakSaNaH / vanasenasudhIrasmatasAhAyyaM kRtavAniha / 2 / /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 Avazyaka - saptatiH mUlagranthanirIkSaNotsukamanAH kRtvA tadanveSaNa prAdurbhUtagurUktinizcala mativRttiM yato nirmame / tadyuSmAbhirazeSazAstra hRdaya prAhisphuranirmalaprajJairajJajanairivAtra na manaH kArya samAropataH ||3|| vipakSaH kSepavikSepavalakSaM dikSu yadyazaH matiH siddhAntazuddhA ca tatsadyaH phalamasya nu // iti zrImunIndrazrImunicandrasUriviracitAyAmAvazyakasaptatikAyAM zrIdevasUripUjyapAdapadmopajIvinA zrI mahezvarAcAryeNa viracitA sukhaprabodhinI vRttiH samAptA /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
_