Book Title: Yogvarttikam
Author(s): Vigyanbhikshu, Ramkrushna Shastri, Keshav Shastri
Publisher: Vigyanbhikshu Ramkrushna Shastri Keshav Shastri
View full book text ________________
योगवार्तिकम् ।
लरामादिरूपेणाविर्भवति स वो युष्मान् शिष्यान् पालयेत् शास्त्रार्थग्रहणादिप्रतिबन्धं निवारयत्वित्यर्थः । शेषं सुगमम् ॥ १ ॥ अध्यात्मये । गाधिगमेन मत्वा देवं धीरो हर्षशोको जहाति" "यतो निर्विवयस्यास्य मनसो मुक्तिरिष्यते । अतो निर्विषयं नित्यं मनः कार्यं मुमुक्षुणा " तावदेव निरोद्धव्यं यावद्धदि गतं क्षयम् । एतद् ज्ञानं च ध्यानं च शेषोऽन्यो यन्यविस्तर" इत्यादिश्रुतिषु, "मुक्तियोगात्तथा योगः सम्यगज्ञानान्महीयते । तपस्वभ्योऽधिको योगी ज्ञानिभ्यो ऽपि मत्तोऽधिक” इत्यादिस्मृतिषु च योगो मोक्षहेतुतया विहितः, तत्र येोगः किं स्वरूपः किमुपायः केन वा द्वारेण ज्ञानमोक्षयोः कारणमित्यादिकं मुमुक्षूणां विविदित्सितं भवति, ब्रह्ममीमांसासांख्यादिषु च ज्ञानमेव विचारितं बाहुल्येन ज्ञानसाधनमात्रस्तु योगः सङ्क्षेपतः, ज्ञानजन्ययोगस्तु सङ्क्षेपता ऽपि तेषु नेोक्तोऽतिविस्तरेण द्विविधं योगं प्रतिपिपादयिषुर्भगवान् पतअञ्जलिः शिष्यावधानायादौ योगानुशासनं शास्त्रमारभ्यतया प्रतिज्ञातवान् ॥ अथ योगानुशासनम् ॥ १ ॥
तदिदं समयं शास्त्रं सर्वलोकहिताय भगवान् बादसूत्रमारभ्य रायणो व्याचष्टे । अथेत्ययमधिकारार्थ इत्यादिना । अधिकारशब्दो योगरूठतया आरम्भणएव मुख्य इति शास्त्रस्याधिकार्यत्वं मुख्यमेवास्ति । यत्र चार्थस्याधिकार्यत्वमुच्यते यथा श्रथैष ज्योतिरित्यादी तत्राधिकार्यशास्त्रविषयतया गौणं तदित्याशयः । एतेन शास्त्रस्यानधिकार्यत्वमनिरूप्यत्वादित्यपास्तं प्रकृतभाष्यविरोधादिति । प्रश्नादार्थकत्वमथशब्दस्य किं कुत्रापि नास्तीत्याशङ्कानिरासाय क्तमर्यामिति। अधिकारार्थोऽधिकारवाचक इत्यर्थः। अथशब्दस्य चोच्चारणमात्रेण मङ्गलत्वमपि बोध्यम् । शिष्टस्य शासनमनुशासनं तेन शास्त्रस्य गुरु मूलकतथा सूत्रकारेण प्रामाण्यं दर्शितं ""हरण्यगर्भे योगस्य वक्ता नान्यः पुरातन" इति योगियाज्ञवल्क्येन हिरएयगर्भस्यादिगुरुत्वबोधनादिति । सूत्रवाक्यार्थमुपसंहरति, योगस्यानुशासनं शास्त्रमधिकृतं वेदितव्यमिति । शिष्यरिति शेषः । वेदितव्यमिति पूरणेन सूत्रस्य शिष्यावधानार्थकत्वं सूचितं येोगस्य च फलं सूत्रभाष्ययोः स्याने स्याने
Jain Education International
.
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
Loading... Page Navigation 1 ... 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 ... 330