Vyutpattivada Adarsha Vyakhya

Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Khemraj Shrikrushnadas Shreshthi Mumbai

Page 20

(८)
सादर्शः
[प्रथमाकारकेयत्तु — संपन्नो व्रीहिः' इत्यादावेकवचनोपस्थितानि नानकत्वानि प्रत्येक नानाव्रीहिष्वन्वीयन्ते इत्युक्तयैव सामञ्जस्ये जातावेकत्वभानोपगमो निरर्थक इति, तदसत्, यतः- स्वसजातीयनिष्ठभेदप्रतियोगिताऽनवच्छेदकैकत्वरूपसजातीयद्वितीयरहितत्वमेकवचनार्थो न त्वेकत्वमात्रं तस्य वस्तुमात्रसाधारण्येनार्थत एव लाभात्. अनुपयोगाच्च, अत एव “पशुना यजेत '' इत्यादौ पशुनिष्ठताहशैकत्वस्य विवक्षितत्वादऽनेकपशुकरणकयागान्नादृष्टसिद्धिः ।
· नवमी श्रीहिः । इत्यत्रैकत्वस्य जाताबन्वयो न भवति येन " पदार्थः पदार्थेन ।
चावश्यकता स्यात्, न चापि विभक्तया एकमेवैकत्वमुपतिष्ठति येनेकस्यैककत्रीहिष्बन्वयबाधः स्यात् , किं त्वेकवचनविभक्त्या नाना अनेकान्येवैकत्यान्युपतिष्ठन्ति अनेकेषां चैकत्वानामनेकेषु व्रीहिष्वन्वये न कोपि बाध इत्याशङ्कते- यत्त्विति । परिहरतितदसदिति, ' संपन्नो ब्रीहिः ' इत्यत्रैकवचनस्यैकत्वमात्रम्-संख्यारूपमेकत्वं नार्थ:- तस्य= संख्यारूपैकत्वस्य वस्तुमात्रसाधारण्येन= केवलान्वयित्वेनार्थत एवं लाभात्-प्रतीतिसंभवात् । अनुपयोगाचेति- अत्रैकवचनस्य संख्यारूपैकत्वार्थकत्वस्वीकारे उपयोगाभावात् ब्रीहिसजातीयोप्तानान्तरसंपन्नत्वव्यावृत्तिर्या वक्तुरभीष्टा सा न प्राप्नुयात् एकत्वसंख्यान्वयित्रीहीणां संपनत्वेपि ब्रीहिभिन्नाचसंपन्नत्वे बाधकाभावात् सजातीयद्वितीयराहित्यरूपैकत्वस्वीकारे तु तादृशैकत्वान्वयित्रीहीनों में संपनले व्रीहिसजातीयोप्तानान्तरसंपन्नत्वव्यावृत्तिरुपलभ्यते तस्मादन वैशानमेवानाः किं तु स्वसजातीयनिष्ठभेदप्रतियोगितानवच्छेदकैकत्वरूपं यत्सजातीय
व तदेकवचनार्थः । स्वसजातीयेति- यत्रानेके घटा वर्तन्ते तत्र स्वं पीतघटस्तत्सजातीयो द्वितीयो नीलघटः नीलघटे पीतघटभेदोप्यस्त्येव तस्य भेदस्य प्रतियोगी पीतघटस्तत्र यदेकत्वं तद् भेदप्रतियोगितावच्छेदकमेवेति-त तदेकत्वं सजातीयद्वितीयरहितत्वरूपम् । यदा त्वेक एवं घटस्तदा सजातीयद्वितीयघटस्याभावाद् वर्तमानघटनिष्ठमेकत्वं स्वसजातीयनिष्ठभेदप्रतियोगिताऽनवच्छेदकमेव एतादृशाऽनवच्छेदकैकत्वरूपमेव सजातीयद्वितीयरहितत्वपेकवचनार्थः । “संपन्नो व्रीहिः' इत्यत्र यद्यऽन्नान्तरं सपन्नं स्यात्तदा संपन्नत्वेन ब्रीहिसजातीयान्नान्तरस्य सत्त्वात् तत्र वर्तमानो यो नी.
लातियोगितावच्छेदकं व्रीहिगतैकत्वं स्थादपि यदा च नान्नान्तरं संपन्नं तदा संपन्नत्वेन रूपेनावातीपत्यकामावात स्वसजातीयनिष्ठभेदप्रतियोगितानवच्छेदकमेव जातं व्रीहिगतकत्वं तदेव सजातीयद्वितीयरहितत्वम्। प्रकृतोपष्टम्भकमाह-अत एवेति,अत एव एकवचनार्थैकत्वस्य सजातीयद्वितीयरहितत्वरूपस्वीकारादेव "पशुना यजेत" इत्यादौ पशुनिष्ठस्य तादृशैकत्वस्य सजातीयदेतीयरहितत्वरूपस्यैव विवक्षितत्वदिकपशुकरणकयागादेवादृष्टसिद्धिर्भवति नत्वनेकपशुकरणकयागादपि । एकत्वस्य सजातीयद्वितीयराहित्यस्वरूपत्वानझीकारे पश्वन्तरस्य व्यावत्यानाऽनेकपशुकरणकयागादप्यऽदृष्टसिद्धिरापतेद् न चैवं सिद्धान्तः । अत्र च स्वं संजातीपो यदि
SE"72NEL:
"Aho Shrutgyanam